RAČUNARSKI

SOFTVER
1

spec. Bratislav Mikarić, dipl.el.inž

bratislav.mikaric@indmanager.edu.rs
KOMPONENTE2 RAČUNARSKOG
SISTEMA
HARDVER SOFTVER
Materijalne Skup nematerijalnih
komponente komponenti
(programi, podprogrami,
softverski alati,
programski paketi...)
Podela računarskog softvera
3

•SOFTVER
•Sistemski softver
•Aplikativni softver
Podela računarskog softvera
 Sistemski softver
5

● Operativni sistemi - neophodni za pokretanje i

rad računara.

● Uslužni softver - grupa programa za praćenje ili

upravljanje neposrednim okruženjem operativnog
sistema. Čine ga:
● razvojni softver
● sistem za upravljanje bazom podataka
● servisni programi.
 Aplikativni softver
6

Aplikativni softver - programi i programski paketi koji su

namenjeni rešavanju konkretnih problema i
zadataka korisnika računarskog sistema:
● programi za obradu teksta
● rad sa bazama podataka
● programi za prezentaciju
● programi za evidenciju i obračun plata
● evidenciju dobavljača i kupaca
● finansijsko knjigovodstvo
● upravljanje proizvodnjom
● upravljanje zalihama
● statistička istraživanja.
 Aplikativni softver
7

● Gotov korisnički softver - namenjen korisnicima

za rešavanje korisničkih problema. Razvile su ga
specijalizovane softverske kuće.

● Programi po zahtevu korisnika - Aplikacioni

softver koji najčešće razvija sam korisnik za svoje
potrebe.
 Aplikativni softver
8

Dve kategorije aplikativnih softvera:

● Vertikalni softverski paketi – namenjeni
korisnicima zaposlenim u određenom segmentu
industrije (npr. paketi za vođenje projekata, za
evidenciju o zalihama, itd.)
● Horizontalni softverski paketi - programi za
opšte poslove, koji se obavljaju u svakom poslovnom
sistemu (npr. knjigovodstvo, finansije,
računovodstvo ili kancelarijski poslovi).
 Operativni sistemi
9

Operativni sistem (OS) je skup

kompjuterskih programa koji upravljaju
hardverskim i softverskim resursima
računara, kao i podacima.
 Operativni sistemi
10

Operativni sistem
predstavlja interfejs
između hardvera i
korisničkih programa.
 Operativni sistemi
11

Najpopularniji operativni sistemi za PC su:

● Microsoft Windows
● Mac OS X
● GNU/Linux
● Unix.
 OSNOVNE FUNKCIJE OS-A
12

● upravljanje procesorom kompjuterskog sistema

● upravljanje memorijom
● upravljanje podacima i programima
● upravljanje perifernim jedinicama
● kontrolna funkcija (otkrivanje i otklanjanje grešaka)
 Razvoj operativnih sistema
13

Generacija OS Karakteristike
I generacija mono-programski rad

multiprogramski i multiprocesorski
II generacija operativni sistemi za rad u realnom
vremenu
opštenamenski sistemi, koji
integrišu različite režime rada
III generacija (paketna obrada, obrada u realnom
vremenu, obrada po principu
time-sharing-a, multiprocesiranje)
podrška rada računarskih mreža i
IV generacija prostorno dislociranih računarskih
sistema
 Podela OS prema vrsti resursa
kojima upravljaju
14

● Programi za upravljanje memorijom

● Programi za upravljanje procesorima

● Programi za upravljanje perifernim uređajima

● Programi za upravljanje podacima

 Karakteristike operativnih sistema za
pojedine tipove obrade
15

● Najveću prekretnicu u razvoju operativnih sistema

izazvala je ideja o višeprogramskoj obradi.

● Iz ove ideje su se razvili savremeni

multiprogramski i multiprocesorski sistemi.
 Tipovi obrade
16

● SEKVENCIJALNA-PAKETNA OBRADA
(BATCH-PROCESSING)
● SISTEMI SA VREMENSKOM RASPODELOM
(Time Sharing)
● MULTIPROGRAMIRANJE
● RAD U REALNOM VREMENU (real time)
● SIMULTANA OBRADA (multiprocessing)
● OBRADA PODATAKA NA DALJINU – TELEKOMUNIKACIONI SISTEM
● DISTRIBUIRANA OBRADA PODATAKA
 Operativni sistemi
17

● Unix

● Windows
 UNIX
18

● Vrlo popularan operativni sistem

● Podržava multiprogramski rad
● Predviđen za rad na velikim i mikroračunarima
boljih hardverskih karakteristika i na grafičkim
radnim stanicama.
● Koristi se na računarima za projektovanje u
arhitekturi, građevinarstvu, mašinstvu, elektronici...
 UNIX
19

● Juniks (engl. Unix, UNIX) je razvijen 1960-ih i

1970-ih u AT&T Belovim laboratorijama.

● Ovaj sistem se od svog nastanka razgranao u

mnoštvo sistema raznih proizvođača.

● Trenutni vlasnik zaštitnog znaka „juniks“ je

Otvorena grupa.
 UNIX
20

● Operativni sistemi Unix su višekorisnički i

višeprocesni.

● Obično su rađeni za servere i radne stanice.

● Većina njih rade samo na računarskoj opremi

proizvođača koji je i napravio tu verziju juniksa.
 Razlozi široke popularnosti Unix OS su:
21

● Unix je jednokorisnički i multikorisnički OS

koji podržava multiprogramski način rada i
aplikativan je na svim kategorijama i tipovima
računara.

● Obezbeđuje jednostavan komandni jezik preko

kojeg korisnici mogu da komuniciraju sa sistemom.
Jezik se sasvim lako shvata.
 Prednosti Unix OS su:
22

● Unix obezbeđuje širok i raznovrstan izbor

programskih alata i uslužnih programa, tako
da se razvoj programa odvija brzo.

● Sistemski i korisnički programi, s obzirom na

nezavisnost operativnog sistema od hardverske
strukture računara zaštićeni su od brzog
zastarevanja.
 WINDOWS – GRAFIČKI OPERATIVNI SISTEM
23

● Microsoft Windows je porodica operativnih

sistema za personalne računare i servere
kompanije Majkrosoft.

● Prva verzija je predstavljena 1985. godine kao

odgovor na najnoviju verziju operativnog sistema
za mekintoše firme Epl, koji su koristili grafički
korisnički interfejs.
 24

● Windows je vremenom stekao dominantnu poziciju

na tržištu personalnih računara.

● Korporacija Majkrosoft je zagovornik zatvorenog

koda i vlasnik svih autorskih prava i
distribucije operativnih
sistema Windows.
 25

● „Vindous“ (engl. Windows) - „prozori“.

● Pojam se odnosi na jednu od osnovnih vrsta

elemenata u grafičkom radnom okruženju —
prozora — u kojima se izvršava većina
programa.

● Windows je razvijen za računare kompatibilne sa

IBM-om, koji su bazirani na arhitekturi Intel86
(engl. x86), i danas su skoro sve verzije vindousa
napravljene za ovu hardversku platformu.
26
 GRAFIČKA VEZA SA KORISNIKOM
27

Grafička veza sa korisnikom

(graphical user interface - GUI)

● Način komunikacije računara sa korisnikom u kome

se, umesto zadavanja komandi pomoću tastature,
komande izabiraju iz postojećih listi ili se zadaju
pozivanjem odgovarajućih sličica-ikona (icon).
 GRAFIČKA VEZA SA KORISNIKOM
28

GUI omogućava korisniku da:

● kreira ekranske objekte,
● crta ekranske objekte,
● nadgleda aktivnosti miša.
 Šta su prednosti Windows-a?
29

● Zajednički izgled i doživljaj (feel).

● Sve Windows aplikacije imaju isti osnovni izgled i
kod korisnika izazivaju isti doživljaj. Kada naučite
jednu Windows aplikaciju, lako se uče sve ostale.
 Šta su prednosti Windows-a?
30

● Nezavisnost od uređaja.
● Aplikacije ne zavise od konfiguracije, tj. ugrađenih
hardverskih komponenti.
● Za razliku od DOS-aplikacija, Windows aplikacije ne
zavise od hardverskih komponenti, kao što su miš,
monitor ili tastatura.
 Šta su prednosti Windows-a?
31

● Višeprogramski rad-multitasking.
● Windows obezbeduje višeprogramski rad bez
preventivnog pražnjenja procesorskog reda.
● Korisnik može imati nekoliko aplikacija koje se
izvršavaju u isto vreme, pri čemu je svaka aktivna u
zasebnom prozoru.
 Šta su prednosti Windows-a?
32

● Upravljanje memorijom.
● Windows-i imaju sistem za upravljanje memorijom
koji omogućava aplikacijama da koriste proširenu
memoriju, da dele segmente podataka sa drugim
aplikacijama i izbacuju nepotrebne segmente natrag
na disk.
 Šta su prednosti Windows-a?
33

● Podrška postojećim DOS aplikacijama.

● Većina postojećih DOS aplikacija može direktno da
radi pod Windows-ima.
 Šta su prednosti Windows-a?
34

● Deljenje podataka.
● Windows-i omogućavaju prenos podataka između
aplikacija upotrebom Clipboard-a.

● To se postiže upotrebom protokola za dinamički

prenos podataka (Dynamic Data Exchange, DDE),
koji definiše kako dve aplikacije mogu da dele
informacije kao što su: bitmape (bitmap), metafile
(metafile), znakovi u nizu (string), itd.
 Programski jezici
35

● Jezik - sistem znakova koji služi kao sredstvo za

komunikaciju između dva ili više učesnika u
komunikacionom procesu.

● Za komunikaciju je potrebno da jezik bude

razumljiv za sve učesnike.
 Programski jezici
36

● Uspostavljanje komunikacije između čoveka i

računara je specifičan proces.
● Jezik računara se sastoji od dva znaka, dok je
jezik čoveka složeniji.
● Direktna komunikacija između računara i čoveka
putem prirodnog jezika nije moguća.
 Programski jezici
37

● Zato je bilo potrebno razviti jezik razumljiv za čoveka, a

nakon transformacije prepoznatljiv i za računar.
● Tako su nastali jezici orijentisani ka računaru -
PROGRAMSKI JEZICI.
● Programski jezici su veštački i sastoje se iz niza simbola.
● Korišćenjem simbola i formiranjem instrukcija, korisnik
saopštava računaru načine za izvršavanje zadataka.
 Programski jezici
38

PROGRAMSKI JEZIK –
sredstvo (softverski proizvod)
kojim se rešenje određenog problema,
od apstraktne ideje programa preko algoritma,
transformiše u skup instrukcija - program.
 Klasifikacija programskih jezika
39

● Mašinsko orijentisani jezici

● Asemblerski jezici
● Viši programski jezici
● Jezici četvrte generacije
(4GL)
● Objektno orijentisani jezici
● Jezici veštačke inteligencije i
prirodni jezici
 Mašinsko orijentisani jezici
40

● Prva generacija programskih jezika

● Najniži nivo programiranja, jer je najbliži
računaru.
● Instrukcije ovog jezika se kodiraju binarnim
rečima, odnosno sadrže samo kombinacije 0 i 1
● Veoma teško pisati programe u ovom jeziku i iziskuje
od programera da detaljno poznaje hardverske
karakteristike računara.
● Programi su glomazni i nepregledni.
 Asemblerski jezici
41

● Asemblerski jezici ili asembleri su predstavnici

druge generacije programskih jezika i pripadaju
grupi jezika mašinske orijentacije.
● Zasnivaju se na algoritmima, kao i jezici treće
generacije.
● Nazivaju se i simboličkim jezicima, jer koriste
simboličke oznake za predstavljanje mašinskog
jezika.
 Asemblerski jezici
42

● U poređenju sa mašinskim, asemblerski jezici su

pregledniji, razumljiviji i lakši za održavanje
sa stanovišta programera, ali su složeniji za
mašinu.
● Asembleri su značajnije olakšali programiranje,
ali su još uvek zadržali nedostatke mašinskog
programiranja.
● Nedostatak ovih programa je što nisu prenosivi na
različite mašine.
 Viši programski jezici
43

● Treća generacija programskih jezika

● Otklanjaju nedostatke mašinskih i asemblerskih jezika
● Lakši za programiranje, jer je njihova sintaksa
zasnovana na engleskom jeziku.
● Usmereni su na rešavanje određenih klasa problema,
pa se nazivaju i problemski orijentisani jezici.
● Nezavisni od tipa računara
● Program napisan u višem programskom jeziku mora se
najpre prevesti na mašinski jezik pomoću
kompajlera, a potom izvršiti.
 Viši programski jezici i razvoj
44

U više programske jezike opšte namene spadaju:

● BASIC,
● FORTRAN,
● COBOL,
● PASCAL...
 Jezici četvrte generacije
45

● Jezici četvrte generacije (Fourth-Generation

Language - 4GL)

U ove alate spadaju:

○ INFORMIX,
○ PowerBuilder,
○ 4GL/Oracle,
○ dBase,
○ Fox-Pro,
○ Microsoft Access,
○ SQL Server.
 46

● Neproceduralni jezici - omogućavaju da

programeri i korisnici specificiraju željene rezultate,
dok kompjuter determiniše sekvence instrukcija koje
realizuju rezultate.

● Omogućavaju jednostavniji proces programiranja.

 Objektno orijentisani jezici
47

● Dodavanjem objektno
orijentisanih ekstenzija
konvencionalnim jezicima,
razvijeno je više objektnih
jezika.
● Većina jezika može biti
dograđena do objektnog jezika.
● Jedan od najpopularnijih
objektnih jezika je C++
 Objektno orijentisani jezici
48

● Visual Basic - pripada grupi vizuelnih jezika,

grafičkog korisničkog interfejsa, obezbeđujući
jednostavan razvoj Windows aplikacija.
● Nastao je iz razvojnog procesa Basic-a.
 Objektno orijentisani jezici
49

● HTML (Hypertext Markup Language)

predstavlja jezik za formatizovanje stranica, koji
kreira hipertekst ili hipermedijalne dokumente.
 Objektno orijentisani jezici
50

● Java programski jezik kreiran je od strane Sun

Microsystems kao jezik opšte namene, zasnovan na
objektno orijentisanom programiranju.
● Nezavisan od vrste računarskih sistema.
● Aplikacije u Javi sadrže male aplikativne programe -
aplete.
 Jezici veštačke inteligencije
51

● Jezici veštačke inteligencije (Artificial

Intelligence) - peta generacija programskih jezika.

● Evolucija u razvoju programskih jezika je usmerena

na približavanje prirodnom jeziku, u
postavljanju i rešavanju problema.
 Jezici veštačke inteligencije
52

● Ovi jezici imaju primenu u domenu simboličkog

računanja, mašinske percepcije i zaključivanja,
robotike i ekspertskih sistema.

● Najzapaženiji predstavnici ove klase programskih

jezika su PROLOG i LISP.
 Programiranje aplikacija
53

● Program je skup instrukcija koje izazivaju

određene operacije u kompjuterskom sistemu, u
odgovarajućem redosledu, a cilju rešavanja
konkretnog problema.

● U zavisnosti od namene i problema koji rešava,

(aplikativni) programi mogu imati više hiljada
instrukcija.
Faze programiranja

54
 Izrada algoritma
55

● Algoritam - skup pravila koja vode rešenju nekog

problema.

● Tim pravilima se definiše proces transformacije

ulaznih veličina (podataka) u izlazne veličine
(rezultate).
 Strukture algoritma
56

● Linijska struktura
● Struktura sa podalgoritmima
● Struktura sa petljom
● Složena struktura
 Linijska struktura
57

● Svaki algoritamski korak

izvršava se samo jednom i to
jedan iza drugog, u tačno
utvrđenom redosledu.

● Nema grananja, niti

ponavljanja koraka.
 Struktura sa podalgoritmima
58

● Ispitivanje određenih
uslova
● U zavisnosti od
ispunjenosti uslova, sledi
grananje na neke druge
operacije.
 Struktura sa petljom
59

● Višestruko ponavljanje jednog ili

više koraka algoritma.
● Neophodno je postojanje uslovnog
ispitivanja.
● Da bi se izašlo iz petlje neophodno je
da podatak zadovoljava kriterijum
izlaza.
 Složena struktura
60

● Kombinacija napred
navedenih stuktura

● Karakteristična za
kompleksnije probleme.
 Aplikativni softver
61

● Aplikativni softver rešava konkretan problem

korisnika:
○ Programi za obradu teksta (Tekst procesori)
○ Programi za rad sa tabelama i grafikonima
○ Grafički paketi
○ Programi za multimedijalne prezentacije
○ Programski paketi za podršku rada poslovnog sistema
 Programi za obradu teksta
(Tekst procesori)
62

● Obrada (uređenje) teksta je posao koji najčešće

obavljaju gotovo svi korisnici računarskih sistema.

● U DOS okruženju: Word Perfect, Word Star, Chi

Writer, Word for DOS, Framework i dr.

● U Windows okruženju: Word for Windows

63
 Programi za rad sa tabelama i
grafikonima
64

Namenjeni su za:
○ kreiranje radnih tabela
○ kreiranje različitih tipova grafikona
○ obavljanje osnovnih matematičkih i statističkih operacija
○ rad sa bazama podataka i dr.

● MS Excel
65
 Grafički paketi
66

● Paint
● Visio,
● Photoshop,
● Corel Draw,
● AutoCad
 Programi za multimedijalne prezentacije
67

● Power Point
● Harward Graphics
● Flash
● Open Office Impress
 Programski paketi za podršku rada
poslovnog sistema
68

Programiski paketi koji uobičajeno prate

funkcionisanje poslovnog sistema, i to za:
● marketing,
● proizvodnju,
● finansije i računovodstvo
● upravljanje kadrovima
 Informacioni podsistem marketinga
69

● pravovremeno spoznavanje ponude, tražnje i

trendova na tržištu;
● predviđanje;
● formulisanje ciljeva, politika, planova i programa;
● praćenje aktivnosti konkurenata;
● obračun poslovnih rezultata;
● formiranje optimalnog asortimana proizvoda;
● diferenciranje proizvoda i tržišta;
● promociono delovanje;
● izbor kanala distribucije i utvrđivanje cena.
 Informacioni podsistem marketinga
70

Aplikacije marketinga čine:

● sistem internih izveštaja
● sistem marketing obaveštavanja
● sistem marketing istraživanja
● sistem analitičkog marketinga
 Informacioni podsistem proizvodnje
71

Ovaj podsistem podržava procese upravljanja

proizvodnjom, u okviru kojih se obavljaju poslovi:
● planiranja potrebnih materijala i kapaciteta,
● izdavanja radnih naloga i zahteva za nabavku,
● upravljanja procesom proizvodnje.
 Informacioni podsistem proizvodnje
72

Podsistem se sastoji iz četiri aplikacije:

● upravljanje unutrašnjom logistikom i upravljanje
materijalom;
● planiranje proizvodnje i poslovnih operacija;
● automatizacija projektovanja i proizvodnje;
● računarski integrisana proizvodnja.
 Informacioni podsistem finansija i
računovodstva
73

Ovaj podsistem obuhvata procese vođenja finansija

i računovodstva, u okviru kojih se obavljaju poslovi:
●prikupljanja, kontrole i upravljanja novčanim
tokovima u preduzeću,
●evidentiranje finansijskih rezultata preduzeća,
odnosno novčanih transakcija
●obračun zarada.
 Informacioni podsistem finansija i
računovodstva
74

Aplikacije finansija i računovodstva čine:

● finansijsko planiranje i predviđanje budžeta,
● upravljanje finansijskim transakcijama,
● upravljanje investicijama i
● kontrola i revizija.
 Informacioni podsistem upravljanja
kadrovima
75

Informacioni podsistem upravljanja kadrovima

podržava procese vođenja kadrovskih, pravnih
i opštih poslova u okviru kojih se obavljaju poslovi:
●vođenja politike kadrova,
●pravni poslovi,
●poslovi arhive,
●obezbeđenja imovine i lica,
●socijalne zaštite i standarda,
●kancelarijsko poslovanje.
 Informacioni podsistem upravljanja
kadrovima
76

Aplikacije upravljanja kadrovima su:

● zapošljavanje,
● praćenje zaposlenih i
● planiranje i upravljanje ljudskim resursima.