DOMINI NOSTRI SACRATISSIMI
PRINCIPIS IVUSTINIANT
JORIS ENUOLEATI EX OMNI VETERE TORE COLLECTI
DIGESTORUM SEU: PANDECTARUM
PARS PRIMA (IPQTA)
PARTE PRIMERA DEL DIGESTO
PANDECTAS DEL DERECHO CORREGLDO
‘YSACADO DE TODO EL ANTIGUO DERECHO
DEL SACRATISIMO PRINCIPE NUESTRO SENOR JUSTINIANO
(PRELIMINARES)
LIBER PRIMUS
TIT. I
De TUSTITIA BT TURE
1, Uneraxus libro I. Institutionum.—Turi ope-
ram daturum prius nosse oportet, unde nomen
juris descendat. Est autem a iustitia appellatum;
nam, wt eleganier Celsus definit, ius est ars bon!
et acqui.
§ 1.—Cuius merito quis nos sacerdotes appel-
et; Suatisiam namque colimus, et boni et aequi
notitiam profitemur, aequum ab iniquo separan-
‘es, lieitdm ab illicit diseornentes, bonos non
solum metu poenarum, verum etiam praemiorum
Guoque exhortationo efficere eupicntes, veram,
nisi fallor, philosophiam, non simulatam affe-
ctantes,
'§ 2,—Huius studii duse sunt positiones, publi-
cum et privatum. Publicum ius est, quod ad
statum rei Romanae spectat, privatum, quod ad
singulorum utilitatem; sunt enim quaedam pu-
Dlice utilia, quaedam privatim. Publicum ius
in saeris, in'sacerdotibus, in magistratibus con-
sist G). Privatum ius tripertitum ests colle-
ctum etenim est ex naturalibus praeceplis, aut
gentium, aut eivilibus.
§ 8—Tus naturale est, quod natura omnia ani
‘malia docuit; nam ius istud non humani generis
proprinm, sed omnium animalium, quae in terra,
(), quae in mari nascuntur, avium quoque com-
intine est. Hine descendit maris atque feminae
(0) Hot, consitit, F,
‘Towo 1-98,
LIBRO PRIMERO
‘TITULO 1
DE LA JUSTICIA ¥ DEL DERECHO
1. Unpraxo; Instituciones, libro I. — Conviene
que el que haya de estudiar ¢l derecho, conozea
primero de dénde proviene la palabra ius (de.
Tocho). Llamase ast de iustitia (justicia); porque,
fergin jo ‘define elogantemente Celso, evel arce de
jo bueno y equi
"Por cuyo motivo alguien nos llama sacer.
dotes; pues cultivasmos la justicia, profesamos el
conocimiento deo bueno ¥ equitativo, separando
Jo justo delo injusto, discerniendo lo licito delo ilt.
cio, deseando hacer buenos 4 los hombres no s6lo
por el miedo de las penas sino también cou la in.
titaeién de los premios, buscando con ansia, sino
me engaflo, la verdaders filocofia, no la aparente,
'§ 2.—-Dos son los aspectos de este estudio, el p
buico y el privado. Es derecho publico, el que se
estado de Ja eosa romana; privado, el que
Ala utilidad de cada individuo; pues unas cosas
son utiles publica, y otras privadamente. El dere.
plblico consiste en las cosas sagradas, las de
los sacordotes, y Ins de los magistrados. El dere.
cho privado consta de tres partes, pues esta com-
puesto de los preceptos naturales, 6 de los de
Kentes, 6 de los eiviles.
8.-Derecho natural es aquel que 1a naturale-
anensefié & todos los animales, pues este derecho
ho es peculiar del género humano, sino comin &
todos loa animales, que nacen en la tierra 6 en el
mar, y también alas aves, De aqui procede la
(@) quae n cost, fuerte te Yulg.piansro.—utpro 1: ttrvLo 1
rant adinvandi, vel supplendi, vel corri-
auxgrefaeis civiie gratia, propler’ uulitatem
Seivicauy quod et honoraria Geitur, ad hono-
Pabl({) plascoram sie norinatum
8. Mancraxus libro I. Institutionwm, — Nam
et ipsum jus honorarium viva vox est iuris ci
wills.
9. Gave Tidro I. Institutionum (2).— Omnes
popul, qui legibus et moribus reguatur, parti,
fan proprio, parti communi omnium bominum
ire utuntur. Nam quod quisque populus ipse
Sibi ius coustitnit, id ipsius proprium civitatis
fst, voraturgue ius eivile, quasi jus proprium
fpslus eivitatis; quod vero naturalis ratio. inter
caones homines constituit, id apud omnes perac-
Que custoditur, vocaturgue ius gentinm, quasi
quo jure omnes gentes utuntur.
10, Unexasvs libro 1. Regularwm.—Tustitia est
corsinos ci perpetan volutes jus suum euique
fnbuenes @).
'§ J.-Turis praccepta sunt hace: honeste vive-
ref alierum non lacdere, suas euigue tribuere.
§ 2—Turisprudenti
manarum rerum notitia,
seientia.
est divinaram atque hu-
justi atque iniusti
i. Pavzua libro XIV. ad Sabinum.—Ius plu
ribus modis dieitur. Uno modo, quum id, quod
Semper aequum ac bonum est, ius dicitur, ut est
ius naturale; altero modo, quod omnibus aut
pluribus in quaque eivitate ucile est, ut est ius
Civile; nee minus ius (4) reote appellatur in ci-
Vitate nostra ius honorarium. Praetor quoque
ius reddere dicitur, etiam quum inique decernit,
relatione scilicet facta non ad id, quod ita Prae-
tor feeiiy sed ad ilud, quod Praetorem facere
convent. Alia significatione ius dicitur loeus,
in quo ius redditur, appellatione collata ab eo,
quod ft, in eo, ubi fit; quem locum determi
are hoe modo possumus: ubieunque (6) Praetor
salva maiestate imperii sui salvoque more maio.
rum ius dicere constituit, is locus recte ius ap-
pellatur.
12, Manctanus Wiro I. Institutionum.— Non-
nunguam ius etiam pro necessitadine dicimus,
‘voluti: ost mihi ius eognationis vel affinitatis.
‘TT. 11
DB ORIOINE TURIS BT OMNIUM MAGISTRATUUM, BT
suooEssioNE PRUDENTUM (6)
Cod 4, Const do ng. Cod. fs: Cont, Oma
7 ‘a dniaes Procem: faa) =
4. Garus libro I. ad legem XI. Tadularum.—
Facturus legam vetustarum interpretationem,
5 seem
a) seas a,
4 Bea
a nay
198
utilidad publica introdujeron los pretores,
ayudar, 6 suplir, 6 corregir el dereeho civil;
cual se ilamatambien honorario, habiéndosele de-
hominado ast on honor de los pretores.
8. Manctano; Instituciones, libro I.—Porque
tambien oste mismo derecho honorario es viva,
vor del derecho eivil.
9. Gavo; Instituciones, libro I.—Todos los pue-
bios, que se rigen por leyes y costambres, usan en
parte del suyo propio, y en parte del derecho co-
nin 4 todas los hombres. Porque el derecho que
cada pueblo constituyd 61 mismo para al, e3 pro-
pio de 1a misma ciudad, y se lama derecho civil,
tomo derecho peculiar de aquella misma ciudad;
pero el que Ia razon natural establece entre todos
los hombres, es observado igualmente por todos,
¥ se llama derecho de gentes, como derecho dé
ue se valen todos los pueblos.
10. Usrraso; Reglas, libro I.—Justicia os 1a
coustante y perpétua voluntad de dar & cada uno
bu derecho.
'§ 1.—Los prineipios del derecho son estos: vi
vir honestamente, no hacer datio 4 otro, dar é ca-
a uno lo suyo.
§ 2.—Jurigprudencia es el conocimiento de las
cosas divinas y humanas, y la ciencia de lo justo
y de To injusto.
11, Pavto; Comentarios d Sabino, libro XIV.—
Diese derecho en varias acepeiones. En una,
cuando se Mama derecho fo que es ‘
tative y bueno, como €6 el dere
otra, 1o que en'cada ciudad es auil para todos 6
os inds, cual es el derecho eivil; y no menos rec-
‘tamenté se llama derecho en nuestra ciudad el
Gerecho hionorario. Dicese también que el pretor
fadminisira derecho, aun etiando decide injusta-
micnte, atendiéndose, por supuesto, no & lo que de
tal manera hizoel pretor,sino alo que convinc que
el protor hiciera. En otra signideactén Ildmae
derecho al lugar on que se administra el derecho,
vando el nombre de lo que se hace al lager en
Gonde se hace; cuyo Tugar podemos determinat
de este modo: donde quiera que el Pretor, salva
in majestad de su jurisdiceiOn y salva Ja eustum-
bre de los mayores, determina pronuneiar dere-
cho, este lugar se llarma con razon ius (derecho).
12. Manctano; Institueiones, libro Tambien,
decimos algunas veces derecho por parenteseo,
por ejemplo: tengo derecho de cognacién 6 de
afinidad.
TITULO TT
DEL ORIGHN DEL DEEECHO Y DE
‘TODAS LAS MAGISTRATURAS,
¥ DE LA SUCESION DB Los JURISCONSULTOS
41 094, I, 17 Oonat de nov. Cod. fac; 1a Const,
("Gf Sn ed Prapesoesy a Proendo dele iat
4. Gavo; Comentarios d ta ley de tas Doce Ta-
ts, ibrok“Hablende de interpretartasleyesan-
() utableunane — applletur, Hal.
() st Tar, Aablendo sepuide al C62. Flor. yd Hoke
feta Fl. ontiondo pradentony, dics eorum, (acoso 1etor
‘Tum agregado rectontomente. Br.200
necessario prius ab Urbis initiis repetendum
existimavi, non quia velim verbosos commen-
tarios facere, sed quod in omnibus rebus ani-
madverto id pexfectum esse, quod ex omnibus
Suis partibus eonstaret. Bt cevte ealusque rei po-
tissima pars principium est, Deinde, si in foro
causas dicentibus nefas, ut ita dixerim, videtur
‘esse, nulla praefatione facta iudici rem exponere,
quanto magis interpretationem promittentibus
Inconvenions crit, omissis initiis atque origine
non repetita atque illotis, ut ita dixerim, mani.
bus protinus materiam interprotationis tractare?
Namque nisi fallor, istae praofationes et liben-
‘tius nos ad leetionem propositae materiae pro
ducunt, et quum ibi yenerimus, evidentiorem
praestant intelleetum,
2. Pourowivs libro singulari Enchiridii.—Ne-
cessarium itague nobis videtur, ipsius iuris ori-
ginem atquo procossum demonstrare.
'§ 1.—Et quidem initio civitatis nostrae popu-
las sine lege certa, sine iure certo primum age-
yo institut, omniaque manu a Regibus (1) gu-
bernabantur.
§ 2.—Postea aucta ad aliquem modum eivita-
te, ipsum Romulum (2) traditur populum in tri-
inte partes divisise; ques partes curias appel
javit propterea, quod tune reipublicae curam
per sobtettias partum enrum expedicbat, Et ita
loges quasdan: et ipse euriatas ad populum tulit;
tulerunt et sequentes Reges; quae omnes con-
seriptae exstant in libro Sexti Papirli, qui fuit
‘lis temporibus, quibus Superbus, (3) Demarati
Corinth Sliug, ex prineipalibus viris. Ts liber,
ut diximus, appellatur ius civile Papirianum;
non quia Papirius de suo quidquam ibi adiecit,
Sed quod leges sine ordine latas in unum com:
posait.
8.—Exactis deinde Regibus lege Tribunicia
‘omnes loges hae (4) oxoleverunt, iterumque coe-
pit populus Romanus incerto magis iure et con-
Suefudine ali, (6) quam per latam legem; idque
prope viginti annis passus es
§ 4.—Postea ne diutius hoe fleret, placuit pu-
dlica auctoritate decem constitui vitos, per quos
peterentur leges a Graecis civitatibus, et eivitas
fundaretur legibus; quas in tabulas eboreas per~
scriptas pro rostris composuerunt, ut possint
leges apertius pereipi (6). Datumque est iis ius
‘eo anno in civifate summum, uti leges et co
gerent, si opus esset, et interpretarentur, neque
provocaiio ab is, sicut a reliquis magiatratibus
ieret. Qui ipsi_animadverterunt aliquid deesse
istis primis legibus; ideoque sequenti anno alia
duas ad casdem tabulas adiecerunty ot ita ex (2)
accidentia appellatae sunt leges duodecitn taba-
larum, quarum ferendarum auctorem fuisse do-
cemviris Hermodoram quendam Ephesium, exsu-
Jantem in Tialia, quidam retulerunt.
§ 5.—His legibus latis coepit, ut maturaliter
(4) mana regs, Hat
plebemlas a
af, aver cmtitaa
DIGEST0.—LIBRO f: TiTULO
tiguas, he juzgado necesario remontarme antes
‘Tos principios de Roma, no porque pretenda es-
cribir dilatados comentarios, sino porque conside-
Foque en todas las cosas es perfecto lo que consta,
‘de todas sus partes. ¥ en verdad, el principio es
In parte mas prineipal de cualquiera cosa. Ade-
mds, si parece que no es licito, por decirlo ast, &
Jos quo en ol foro defienden causas expo:
juez el asunto sin haber hecho ningin exordio,
gendnto mas inconveniente sera para los que pro-
meten una interpretacién, tratar desde luego In
materia de la interpretacién, omitiondo los co-
mienzos, sin hacer mencidn del origen, y, por asi
decirlo, sin haberse lavado las manos? Porque, si
no me ongafio, estos prefacios nos lievan también
con mas gusto d la Jectura de la materia propues-
ta, y cuando 4 ella legamos, facilitan sumas cla-
ra inteligencia.
2. Pouvowto; Manual, libro sinfeo—Asl pues,
nog parece nectsario exponer el origen y el dose’
rrollp del mismo deseeho.
Ciertamento en el comienzo de nuestra
ciudad ol pueblo dotermind primero vivir ain ley
Siorts, sin derecho cierto, 7 tode a0. gobernabs
con le fuerza por los reyes,
2. Aumentada después In cindad algrin ten-
topdicese que el misino Romulo dividié elpueblo
fn treinta parser; a cuyas partes llam6 cures, por
Suanto enionces atendia al enidado do 1a repa-
biiea por loe parecores de aquellas partes. Yast
romulgé mismo para ol pueblo algunas leyes
famadas curiadas; tambien Ins promalgaron tom
siguientes reyex, todas las que se hallan reunidas
en'un libro de Sexto Papitio. que faé ano do los
Sarones principaigs de aquelics tempor, en que
reiné Soberbio, hijo de Demarato Corintio. Este
Tibro eo llama, segun dijimos, derecho civil Pa-
Pirlano;_ao porque Papirio aad en el cosa al-
una viya, sino porque reunio en CUSrpo Les
{eyes sia orden promulgades
.~Expulsattos despues ios reyes por Is ley
Tribunicia, cayeron en desuso todas estas leyes, y
comenzd ofra vexel pueblo Romano Aregires mao
bien por nn derecho ineicrto y por la costambre,
que poriey alguna promulgaday y toler esto cast
Yeinte altos,
'4.-Después, para que esto no continuase por
mis tiempo, plugo que se constituyeraa con, 8a-
toridad publica diez varones, por los que se bus-
tasen leyes on las ciudades griegas, y lo ciadad
de Roma ee fundara en leyos; lav cuales, graba-
das ou tables de marti, pusteron en los Rasira del
foro, para que sods clatamente pudieran conocer-
se. X'por aqael afo-se les did nsuprema potostad
tn le cindad, para que, si fuese nécesario, corri-
iiesen las eyes, vias interpretasen, y de ellos no
Svapetase, como de los desis magitirados. Ellos
snismos advirtieron que algo fait
meras leyes;y por esio-el sho siguiente al
Fon otcas doo 4 las mismae tables; ast por
fecidente se liamaron leyes do ins Doce Tables,
de cuya,promalgacion, dijeron algunos, habia
tito iepitador pelos docenin® ere Hermer
doro de Efeso, desterrado en Tvalie.
Promalgadas estas leyes, coment, sogiin
9g maene
i comets mt
(Bee