‫ِ‬

‫ﻟﺨﻮﺍَﺭ ُﺝ‬
‫ﺍَ‬
‫ﺣﻤـﻦ‬
‫ﺍﻟﺮ ٰ‬
‫ﺍﻟﺴﺘّﺎﺭ ﻋﺒﺪ ّ‬
‫ﻋﺒﺪ ّ‬ ‫ޑރ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻋﻠﻲ ‪d‬އަށ ް ޖެހިވަޑައިގަންނ ަވާނީ ތަޙްކީމ ް ގަބޫލ ުކުރ ެއްވުނ ް‬ ‫ِﺝ ގ ެ ލުޣަވީ މާނަ‪:‬‬ ‫ﺍَ‬
‫ﳋ َﻮﺍﺭ ُ‬
‫އެއީ އެކަލޭގެފާނ ަށ ް ކުރ ެވުނ ު ކުށެއްކަމަށ ް ގަބޫލ ުކުރައްވ ާށެވ‪ެ .‬‬ ‫މިއީ“ َﺧﺎﺭِﺝ“ ގ ެ ޖަމ ްޢު އެވ‪ ެ .‬މާނ ައަކީ ވަކިވެފައިވުމ ެވ‪ ެ .‬ނ ުވަތަ‬
‫އަދި ކިއެއްތަ އެކަލޭގެފާނ ު ކާފިރުވީކަމަށ ް ގަބޫލ ުކުރައްވ ާށެވ‪ެ .‬‬ ‫ސ ދިވެހި ބ ަހުނ ް ﻋﺎ ّﻡ‬ ‫އެއްޗަކުނ ް ފ ާޅުވެފައިވ ާ ބ ައެވ‪ ެ .‬ނ ަމަވ ެ ް‬
‫‪ -2‬ﻋﻠﻲ ‪d‬އަށ ް ޖެހިވަޑައިގަންނ ަވާނީ މުޢާވިޔ ަތުގެފ ާނާ‬ ‫ކޮށ ް މި ﻟﻔﻆ ތަރުޖަމާކުރާނ ަމަ ކުރާނީ ނ ުކުތުމުގ ެ މާނައިގައެވ‪ެ .‬‬
‫ސ ﻋﻠﻲ‬
‫ކުރ ެއްވި މުޢ ާހަދާގ ެ ޝަ ރުޠުތައ ް އުވާލ ައްވ ާށެވ‪ ެ.‬ނ ަމަވ ެ ް‬
‫ﺍﺻﻄﻼﺣﻲ މާނަ‪:‬‬
‫‪d‬‬ ‫އެމީހުނ ްގ ެ މިﺷﺮﻁތައ ް ގަބޫލ ެއްނ ުކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ.‬ﻋﻠﻲ‬ ‫‪d‬‬
‫”ﺣﻖ ﺇﻣﺎﻡގ ެ ކިޔ ަމަނ ްތެރިކަމުނ ް ބޭރުވާމީހުނ ްނ ެވެ‪ “.‬މިތަނ ުގައި‬
‫ސ ނ ުވަތަ މަޖިލީހެއްގައި ބައި‬
‫ސކިތުގައި ނ ަސޭ ހަތ ްދ ެއްވިޔ ަ ް‬
‫މި ް‬
‫އާއި ދ ެކޮޅަށ ް‬ ‫‪d‬‬ ‫ِﺝގ ެ މުރާދަކީ ވަކިބ ައެކެވ‪ ެ.‬އެއީ ﻋﻠﻲ‬ ‫ﺍَ‬
‫ﳋ َﻮﺍﺭ ُ‬
‫َﺣ ْﻜ َﻢ ﱠﺇﻻ ِﷲِ“ މިހެންކިޔާ‬
‫ސ އެމީހުނ ް ”ﻻ ُ‬
‫ވެރިވެވަޑައިގެނ ްނެވިޔ ަ ް‬
‫ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެ ލަޝްކަރުނ ް ނ ުކުތ ް މީހުނ ްނ ެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ް ފ ުރަތަމަ‬
‫ﻋﻠﻲ ‪ d‬ގ ެ މައްޗަށ ް ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ކުރ ެއެވ‪ެ.‬‬
‫ނ ުކުތީ އަމީރުލ ްމުއުމިނީނ ް ﻋﻠﻲ ‪d‬އާއި ދ ެކޮޅަށެވ‪ެ .‬‬
‫އެމީހުނ ްގ ެ ﻧَ َﻈ ِﺮﻳﱠﺔ ގަބޫލުނ ުކުރައްވ ާނޭކަނ ް‬ ‫‪d‬‬ ‫ދ ެނ ް ﻋﻠﻲ‬
‫އެނގުމުނ ް އެމީހުނ ް އެމީހުނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް މީހެއްގ ެ ގެއަށ ްއެއްވ ެ‬
‫އެމީހުން‪ ،‬އެމީހުނ ްގ ެ ގޮތުގައި ތިބުމަށ ް ނ ަސޭ ހަތ ްތެރިވިއެވ‪ ެ.‬އަދި‬
‫ﺧﻮﺍﺭﺝން އ ުފެދުނ ު ސަ ބަބ ު‪:‬‬
‫ށ ކ ޫފ ާގ ެ އަހުލ ުވެރިންނަކީ އަނިޔާވެރީނ ްކަމުގައެވ‪ ެ.‬އަދި‬
‫އެމީހުނ ް ދު ީ‬ ‫ﺻﻔﲔ ހަނގުރާމައިގައި ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެ ލަޝްކަރު‬

‫އެރަށުނ ް ނ ުކުތުނ ް އެމީހުންނ ަށ ް ވަނީ ވާޖިބުވެފައި ކަމުގައެވ‪ެ .‬‬ ‫ހުށަހެޅުއްވި‬‫ބައިބައިވުމުގ ެ ސަ ބަބަކީ ﻋﻠﻲ ‪ d‬ﻣﻌﺎﻭﻳﺔ ‪d‬‬
‫ދ ެނ ް އެމީހުނ ް ކ ޫފ ާގ ެ ކައިރީގައިވ ާ ﺣﺮﻭﺭﺓ އެވ ެ ކިޔާ ރަށަކަށ ް‬ ‫ތަޙްކީމުގ ެ މައްސަ ލ ަ ގަބޫލ ުކުރ ެއްވުމ ެވ‪ ެ .‬ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެ ލަޝްކަރާ‬
‫ދިޔ ައެވ‪ ެ .‬މިބައިމީހުންނ ަށ ް އެދުވަހުނ ް ފެށިގެނ ް ޙަރޫރިއްޔާގ ެ‬ ‫ވަކިވި މިބައިމީހުނ ް ދ ެކ ޭގޮތުގައި ޙައްޤުގައި ތިބި ބަޔަކީ‬

‫ِﺝ ގ ެ ނ ަމުނ ް ނ ަނ ްދ ެވުނީ‬ ‫ސ ނ ަނ ް ދެވިފައިވެއެވ‪ ެ.‬ﺍ َ‬

‫ނ ަމުނ ްވ ެ ް‬ ‫އެމީހުނ ްނ ެވ‪ ެ .‬ތަޙްކީމުގ ެ މައްސަ ލ ަ ޤަބޫލ ުކުރުނ ް އެއީ އެމީހުނ ްގ ެ‬
‫ﳋﻮﺍَﺭ ُ‬
‫ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެ ޖަމާޢަތުނ ް ﻋﻠﻲ ‪d‬އާ ދ ެކޮޅަށ ް ނ ުކުތުމުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬ ‫ޙައްޤުގޮތުގައި ތިބ ުމާއިމ ެދު ޝަ އްކުއުފެދުމ ެވ‪ ެ.‬ޝަ އްކަކީ ﺇﳝﺎﻥ‬
‫ސ އެމީހުނ ް ދުށ ްގޮތުގައި އެމީހުންނ ަށ ް އެނ ަނ ްދ ެވުނީ‬
‫ނ ަމަވ ެ ް‬ ‫ޝޢ ާރ ެއްކަމުގައި ހެދީ‬
‫ކަނ ް ނަފ ީކުރާކަމ ެކެވ‪ ެ .‬މިގޮތުނ ް އެމީހުނ ް ި‬
‫އެމީހުނ ް ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃގ ެ މަގުގައި ނ ުކުތުމުނ ްނ ެވ‪ ެ .‬އެއީ َﻋ َﺮﺑِﻲ ބަހުގައި‬ ‫އާއި ގުޅެނ ް )އެބަހީ‬ ‫ﻻ َُﺣ ْﻜ َﻢ ﱠﺇﻻ ﷲއެވ‪ ެ.‬އަދި އެމީހުނ ް ﻋﻠﻲ ‪d‬‬
‫ِﺝ މި ﻟﻔﻆ ނެގިފައިވަނީ‬ ‫ﳋ ُﺮ ْﻭ ُﺝގ ެ މާނ ައަކީ ނ ުކުތުމ ެވ‪ ެ.‬ﺍ َ‬
‫ﳋﻮﺍَﺭ ُ‬ ‫ﺍُ‬ ‫ދ ެ ޝަ ރުޠ ެއ ް‬ ‫ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެ ލަޝްކަރަށ ް އެނބުރިއައުމަށ ް(‬
‫ﺍﳋﹸ ﹸﺮﻭﹾ ﹸﺝ މިﻟﻔﻆނ ްނ ެވ‪ ެ.‬އަދި އެމީހުންނ ަށ ް ”ﺍﳌُ َﺤ ﱠﻜ َﻤ ُﺔ“ އޭ ވ ެ ް‬
‫ސ‬ ‫ކުރިއެވ‪ެ .‬‬

‫‪2006‬‬ ‫‪ 68‬ދަރުމަ • ޑިސެ މ ްބ ަރ‬

 ‫ﺎﺿﻴﱠﺔ‪ -7 ،‬ﺍﻟﺜﱠ َﻌﺎﻟِﺒَﺔ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺍﻟ َﻌ َﺠﺎ ِﺭ َﺩﺓ‪ -6 ،‬ﺍﻹﺑَ ِ‬ ‫َﺣ ْﻜ َﻢ ﱠﺇﻻ ِﷲِއޭ ކިޔާ އުޅުމުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ކިޔ ެއެވ‪ ެ.‬އެއީ އެމީހުނ ް ﻻ ُ‬
‫އެމީހުނ ް ﻛﻮﻓﺔއިނ ް ނ ުކުތުމަށ ްފ ަހު އެމީހުނ ް އެމީހުނ ްގ ެ ވެރިޔ ަކަށ ް‬
‫ސ ﻋﻘﻴﺪﺓގ ެ ގޮތުން އެއްބަސްވާ‬
‫އިސްކުރީ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﻭﻫﺐ ﺍﻟﺮﺍﺳﱯއެވ‪ ެ.‬މިހިސާ ބ ުނ ް މިމީހުނ ްގ ެ މިހުރިހާ ޖ ަމާޢަތްތައްވ ެ ް‬
‫މަސަ އްކަތ ް ނިމުނީއަކީނޫނ ެވ‪ ެ.‬އެމީހުނ ް َﻗ ْﺼﺪ ކުރީ ﻋﻠﻲ ‪ d‬ބ ައެއްކަންތައްތައް‪:‬‬
‫ކުފ ުރުވިކަނ ް‪) -‬ﻧَ ُﻌﻮﺫ ﺑﺎﷲِ ﻣﻦ‬ ‫‪d‬‬ ‫އާއި ﻋﺜﻤﺎﻥ‬ ‫‪d‬‬ ‫‪ -1‬ﻋﻠﻲ‬ ‫އަދި އެކަލޭގެފ ާނާ މައްސަ ލ ަޖ ެހުނ ު މީހުނ ްގ ެ ކިބައިނ ް މުޅިނ ް‬
‫ﺫﻟﻚ(‪ -2 .‬ޖަމަލ ު ހަނގުރާމައިގ ާބައިވެރިވެވަޑައިގަތ ްބޭކަލ ުނ ްވަނީ‬ ‫ގަތުލ ުކޮށްލިއެވ‪ެ .‬‬ ‫‪d‬‬ ‫ސަ ލާމަތ ްވުމަށެވ‪ ެ.‬މިގޮތުނ ް ﻋﻠﻲ‬
‫ދ ެޙަކަމުނ ްނާއި އެކަމާ ރުހިވަޑައިގަތ ް‬ ‫ކުފ ުރުވެފައިކަނ‪-3 ް.‬‬ ‫މިމީހުނ ް ފ ަހުނ ް ވެގެންދިޔައީ ވަރަށ ް ބާރުގަދަ ބ ައެއްގ ެ ގޮތުގައެވ‪ެ .‬‬
‫ބޭކަލ ުނ ްވަނީ ކުފ ުރުވެފައިކަނ‪ -4 ް.‬އިމާމާ އަނިޔާވެރި ވެއްޖެނ ަމަ‬ ‫މިގޮތުނ ް މިބައިމީހުނ ް ވަރަށްގިނ ަ ހަނގުރާމަތައްކޮށ ް އެތައ ް‬
‫އިމާމާއާ ދ ެކޮޅަށ ް ނ ުކުތުނ‪ް.‬‬ ‫ރަށ ްތަކަކަށ ް ވެރިވެގަތ ެވ‪ ެ .‬މިސާ ލ ަކަށ ް ﻛﺮﻣﺎﻥ އާއި ﻓﺎﺭﺱ ކަރަ‬
‫އާއި ﺍﻟﻴﻤﺎﻣﺔ އާއި ﻃﺎﺋﻒ އާއި ﳝﻦ އާއި ﺣﻀﺮﻣﻮﺕއެވ‪ ެ.‬ﺃُ َﻣﻮِﻱ‬
‫ސ މިބައިމީހުނ ް ިނމިގެނ ެއ ް ނުދ ެއެވ‪ -1 ެ.‬ﺍﳌُ َﺤ ﱠﻜ َﻤ ُﺔ ﺍ ُ‬
‫ﻷﻭﻟَﻰ‪:‬‬ ‫ِﺧﻼ َﻓﺔ ި‬
‫ނމިގެނ ް ދިޔައިރުވ ެ ް‬
‫ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެ ِﺧﻼ َﻓﺔ ޤަބޫލ ުކުރި މީހުނ ްނާއި ﺷﺎﻡ ކަރައިގ ެ‬ ‫ﺎﺳﻲ ِﺧﻼ َﻓﺔ ފެށިގެނ ްއައި ދުވަސްވަރު މިމީހުނ ްގ ެ‬ ‫ސ َﻋﺒﱠ ِ‬
‫ނ ަމަވ ެ ް‬
‫އަހުލ ުވެރިނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް ﻣﻌﺎﻭﻳﺔ ‪d‬އަށ ް ﺗَﺒِﻊ ވީ މީހުނ ްނާ‬ ‫ބާރު ކުރީގައި ހުރިގޮތަކަށ ް ނ ެތ ެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ްގ ެ ބާރުދިޔައީ‬
‫ޞއްފީނ ުގައި ހަނގުރާމައެއ ް ހިނގިއެވ‪ ެ.‬މި ހަނގުރާމަ‬
‫ދ ެމ ެދު ި‬ ‫ކުޑަވަމުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬

‫އެނ ްމ ެ ހޫނުވި ވަގުތު ﻣﻌﺎﻭﻳﺔ ‪d‬އަށ ް އެކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ‬

‫ލަޝްކަރު ބަލިވެދާނ ެކަމަށ ް ޔަޤީނ ްވެވަޑައިގަތުމުނ ް ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ‬ ‫ِﺝ ންނަށް ދެވިފައިވާ ބ ައެއް ނަންތައް‪:‬‬ ‫ﺍَ‬
‫ﳋ َﻮﺍﺭ ُ‬
‫ﺍﻟﻌﺎﺹ އާ َﻣ ْﺸ َﻮ َﺭﺓ ކުރ ެއްވިއެވ‪َ ެ.‬ﻣ ْﺸ َﻮ َﺭﺓ ކުރ ެއްވީ ޙީލ ަތ ެއ ް ހަދައި‬ ‫َﺣ ْﻜ َﻢ ﱠﺇﻻ ِﷲِ‬
‫‪-1‬ﺍﳌُ َﺤ ﱠﻜ َﻤ ُﺔ‪ :‬އެމީހުންނ ަށ ް މިނ ަނ ްދ ެވުނީ އެމީހުނ ް ﻻ ُ‬
‫މިބަލިވުމުނ ް ސަ ލާމަތ ް ވ ާނ ެގޮތަކ ާމ ެދުގައެވ‪ ެ.‬ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ ﺍﻟﻌﺎﺹ‬ ‫އެވ ެ ކިޔާއުޅުމުނ ްނ ެވ‪ -2 ެ.‬ﱠ‬
‫ﺍﻟﺸ َﺮﺍ ُﺓ‪ :‬އެމީހުނ ަށ ް މިނ ަނ ްދ ެވުނީ‬
‫ްސ ތަކުގެމައްޗަށ ް ﻣﺼﺤﻒތައ ް ނ ަގައިގެނ ް‬ ‫َﻣ ْﺸ َﻮ َﺭﺓ ދ ެއްވީ ލޮނ ި‬ ‫އެމީހުނ ް ދ ެކ ޭގޮތުގައި އެމީހުން‪ ،‬އެމީހުނ ްގ ެ ނ ަފްސު ތައ ް ﺍﷲ‬
‫އެއާ އެއްގޮތަށ ް ﺣﻜﻢކޮށ ް މިމައްސަ ލ ަ ނިނ ްމުމަށ ް ގޮވުމ ެވ‪ެ .‬‬ ‫ﺗﻌﺎﱃއަށ ް ވިއްކައިލީމައެވ‪ -3 ެ.‬ﺍ َ‬
‫ﳊ ُﺮ ْﻭ ِﺭﻳﱠ ُﺔ‪ :‬އެމީހުނ ަށ ް މިނ ަނ ްދ ެވުނީ‬
‫މިގޮތަށ ް ކަނ ްތައްކުރުމުނ ް ބޮޑަށ ް އަސަ ރުކުރީ ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެ‬ ‫އެމީހުނ ް ﻋﻠﻲ ‪d‬އާއި ދ ެކޮޅުހަދައި ﻛﻮﻓﺔ އިނ ް ނ ުކުމ ެ ކ ޫފ ާގ ެ‬
‫ލަޝްކަރުގ ެ މީހުންނ ަށެވ‪ ެ.‬މިކަނ ް ބޮޑަށ ް ފ ާޅުވެގެނ ް ދިޔައީ ﻋﺜﻤﺎﻥ‬ ‫ކައިރީގައިވ ާ ރަށެއްކަމުގައިވ ާ ﺣﺮﻭﺭﺓއަށ ް ދިއުމުނ ްނ ެވ‪-4 ެ .‬‬
‫‪d‬ގ ެ ﺧﻼﻓﺔގ ެ ދުވަސްވަރު އަޛަރުބައިޖާނ ްގ ެ ގަވަރުނ ަރަކަށ ް‬ ‫ﺐ‪ :‬އެމީހުންނ ަށ ް މިނ ަނ ްދ ެވުނީ އެމީހުނ ް ﻋﻠﻲ ‪d‬އާއި‬ ‫ﺍﻟﻨﱠ َﻮ ِ‬
‫ﺍﺻ ُ‬
‫ނވި ބަސްފ ުޅުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ހުނ ްނެވި ﺍﻷﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲގ ެ އަންނ ަ ި‬ ‫ދ ެކޮޅުވެރިވުމުގައި ޙައްދުފ ަހަނ ަޅައި ދިއުމުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ﺍﻷﺷﻌﺚ ﻋﻠﻲ ‪d‬އަށ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪” ެ.‬އެމީހުނ ް އެގޮވަނީ ﺍﷲ‬ ‫‪ -5‬ﺍﳌَﺎ ِﺭ َﻗ ُﺔ‪ :‬އެމީހުންނ ަށ ް މިނ ަނ ްދ ެވުނީ އެމީހުނ ް ރަ ޫ‬
‫ސލ ު‬
‫ﺗﻌﺎﱃގ ެ ފޮތާ އެއްގޮތަށ ް މައްސަ ލ ަ ނިނ ްމުމަށެވ‪ ެ.‬އަދި ކަލޭގެފާނ ު‬ ‫ނވި ﺣﺪﻳﺚގައި ކުރެވިފައިވ ާ އިޝާ ރާތ ެއްގ ެ‬
‫ﷲ ‪J‬ގ ެ އަންނ ަ ި‬
‫ތިޔ ަ ގޮވައިލ ައްވަނީ ކަނޑިބޭނ ުނ ްކުރުމަށެވެ‪ “.‬އެހިނދު ﻋﻠﻲ‬ ‫ސަ ބަބ ުނ ްނ ެވ‪ ެ.‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރައްވ ާފައިވެއެވ‪" ެ.‬ﳝﺮﻗﻮﻥ ﻣﻦ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﻣﺮﻭﻕ‬
‫‪d‬އެމީހުންނ ަށ ް ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ.‬ތިޔ ަބައިމީހުންނ ަށ ް ވުރ ެ ބޮޑަށ ް‬ ‫ނ ނ ުކުމ ެގެނ ްދާ‬
‫ﺍﻟﺴﻬﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﺮﻣﻴﺔ" މާނައީ‪” :‬ދުނިދަނޑިނ ް ދު ި‬
‫ކީރިތި ﻗﺮﺁﻥ ދ ެނ ެވަޑައިގަންނ ަވަނީ ތިމަނ ްކަލޭގެފ ާނ ެވ‪ ެ.‬އަދި‬ ‫ފ ަދައިނ ް އެމީހުނ ް ދީނ ުނ ް ބޭރުވެގެނ ްދާހުއްޓ ެވެ‪“.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނ ު އެމީހުންނ ަށ ް ُﻣﻌﺎﻭﻳﺔ ގެފާނ ު އެހައްދަވަނީ ﺣﻴﻠﺔއެއ ް‬
‫ހަނގުރާމަ‬ ‫‪d‬‬ ‫ސ ﺇﺷﺎﺭﺓ ކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ.‬އަދި ﻋﻠﻲ‬
‫ކަމަށ ް ވ ެ ް‬ ‫ﺍﳋﻮﺍﺭﺝ ންގ ެ ﻣﺬﻫﺐތަކާއި ﻓﺮﻗﺔ ތައް‪:‬‬
‫ސ ﺍﻷﺷﻌﺚ‬
‫ސ ގޮވައިލ ެއްވިއެވ‪ ެ.‬ނ ަމަވ ެ ް‬
‫ނ ުހުއްޓ ުމަށ ް ވ ެ ް‬ ‫އެމީހުނ ްގ ެ ﻣﺸﻬﻮﺭހަތ ް ފިރުޤ ާ އެއްވެއެވ‪ެ .‬‬
‫އާއި އޭނާގ ެ އެކުވެރިނ ް އެދުނީ ހަނގުރާމަ ހުއްޓާލ ުމަށެވ‪ެ .‬‬ ‫‪ -1‬ﺍﳌُ َﺤ ﱠﻜ َﻤ ُﺔ ﺍ ُﻷﻭﻟَﻰ‪ -2 ،‬ﺍ َﻷ َﺯﺍ ِﺭ َﻗﺔ‪ -3 ،‬ﺍﻟﻨَﱠ ْﺠ َﺪ ُ‬
‫ﺍﺕ‪ -4 ،‬ﱠ‬
‫ﺍﻟﺼ ْﻔ ِﺮﻳﱠﺔ‪،‬‬

‫‪69‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫ދަރުމަ • ޑިސެ މ ްބ ަރ‬

‫ކައިރީގައިވ ާ ﺣﺮﻭﺭﺓއެވ ެ ކިއުނ ުތަނ ަކަށެވ‪ ެ .‬އަދި އެމީހުނ ް އެމީހުނ ްގ ެ‬
‫ހަނގުރާމައިގ ެ އަމީރަކަށ ް ﺷﻴﺚ ﺑﻦ ِﺭﺑْﻌﻲ އަދި ނ ަމާދުގ ެ އިމާމަކަށ ް‬
‫ސއެވ‪ ެ .‬ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެ ލަޝްކަރުގ ެ‬ ‫ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﻟﻜ ﱠﻮﺍﺀ ހަމަޖ ެއ ް ި‬
‫ތ ެރެއިނ ް ވަރަށްގިނ ަ މީހުނ ް މިމީހުނ ްނާ ބައިވެރިވިއެވ‪ެ .‬‬
‫ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ‬ ‫އަދިއެމީހުންނަށ ް ނަޞޭހަތ ްދ ެއްވުމަށްޓަކައި ﻋﻠﻲ ‪d‬‬
‫ަޞޙަތަށ ް ފ ަހު ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ‬
‫ފޮނ ުއްވެވިއެވ‪ ެ .‬އެކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ ނ ީ‬
‫ބާރުގަދަ‬ ‫އާއެކު އެމީހުނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﻟﻜ ﱠﻮﺍﺀ އަދި‬
‫އިތުރު ދިހަ ފ ަހުލ ަވާނ ުނ ް އެނބުރިއައެވ‪ ެ .‬ބާކީ ތިބިމީހުނ ް‬
‫ﺍﻟﻨﻬﺮﻭﺍﻥއެވ ެ ކިއުނ ުތަނ ަށ ް ދިޔ ައެވ‪ ެ .‬ގ ާތ ްގަނޑަކަށ ް ﺑﺼﺮﺓ އިނ ްނާއި‬
‫ސ މީހުންދިޔ ައެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ްގ ެ‬
‫ﻛﻮﻓﺔއިނ ް އެމީހުނ ްނާ އެކު ބާރަހ ާ ް‬
‫އަމީރަކަށ ް ހެދީ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﻭﻫﺐ ﺍﻟﺮﺍﺳﱯއެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ް‬
‫ﺍﻟﻨﻬﺮﻭﺍﻥއަށްދިޔ ަ މަގުމަތީގައި ُﻣﺼﺤﻒއެއ ް ކަރުގައި އަޅުއްވައިގެނ ް‬
‫އެމީހުނާ ދުރަށ ް ވަޑައިގަންނ ަވ ާ ބޭކަލ ެއްފެނ ުނ ެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ް‬
‫ސ ތިބާއީ ކ ާކުތޯ ދ ެނ ްނ ެވުމުނ ް އެބޭކަލ ަކު‬
‫އެބޭކަލ ެއްގ ެ އަރިހަށ ް ގޮ ް‬
‫ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ .‬ތިމަނ ްކަލޭގެފާނަކީ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﳋﺒﺎﺏ ﺑﻦ ﺍﻷﺭﺕއެވ‪ެ .‬‬
‫އެމީހުނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬ކަލޭގެފާނ ު‪ ،‬ކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ ބައްޕ ާފ ުޅުގ ެ‬
‫އަރިހުނ ްއަދި ބައްޕ ާފ ުޅު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ J‬ގެއަރިހުނ ް ރިވ ާކުރައްވ ާފައިވ ާ‬
‫ވިދާޅުވިއެވ‪ެ .‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނ ު‬ ‫ﺣﺪﻳﺚއެއ ް ކިއުއްވައިދ ެއްވ ާށެވ‪ެ .‬‬
‫ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ ބައްޕ ާފ ުޅު ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪J‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވ‪” ެ .‬ފިތުނ ަވެރިކަނ ް ފ ާޅުވ ާހުއްޓ ެވ‪ ެ .‬އެދުވަސްވަރު‬
‫އިށީނދެއިނ ް މީހ ާ ކޮޅަށ ްހުރި މީހ ާއަށ ްވުރ ެ ރަގަޅުވ ާނ ެތ ެވ‪ ެ .‬އަދި‬
‫ކޮޅަށ ްހުރިމީހ ާ ހިނގ ާ މީހ ާއަށ ްވުރ ެ ރަގަޅުވ ާނ ެތ ެވ‪ ެ .‬އަދި ހިނގާމީހާ‬
‫ސ‬
‫ދުވ ާ މީހ ާއަށ ްވުރ ެ ރަގަޅުވ ާނ ެތ ެވ‪ ެ .‬އަދި މަޤުތޫލ ަކަށ ް ވިޔ ަ ް‬
‫ޤާތިލ ަކަށ ް ނ ުވ ާހުއްޓ ެވެ‪ “.‬ދ ެނ ް އެމީހުނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬ﺃﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ގެފ ާނާއި ﻋﻤﺮ ގެފ ާނާއިމ ެދު ކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ ﺭﺃﻱ އަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟‬
‫އެކަލޭގެފާނ ު އެދ ެބޭކަލ ުނ ްގ ެ ރަގަޅުކަމުގ ެ ތަޢްރީފ ުކުރެއްވިއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް‬
‫އާއި ﻋﻠﻲ ‪d‬މ ެދު‬ ‫‪d‬‬ ‫އެމީހުނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬ﻋﺜﻤﺎﻥ‬
‫ކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ ﺭﺃﻱ އަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނ ު އެދ ެބޭކަލ ުނ ްގ ެ‬
‫ކުރެއްވިއެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ެ .‬‬ ‫ރަގަޅުކަމުގ ެ ﺗَ ْﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﺍﻟﺘﺤﻜﻴﻢގ ެ މައްސަ ލ ައާމ ެދު ކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވަނީ ކީކ ޭތޯއެވެ؟‬
‫އެކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވިއެވ‪” ެ .‬ހަމަކަށަވަރުނ ް ތިޔ ަބައިމީހުންނ ަށ ް‬
‫ނވި‬
‫ވުރެމ ޮޅަށ ް ﻋﻠﻲ ‪d‬އަށ ް ކީރިތި ﻗﺮﺁﻥގ ެ ِﻋ ْﻠﻢ ި‬
‫ލބިވަޑައިގެނ ްފ ައ‬
‫ިވެއެވ‪ ެ .‬އަދި ތިޔ ަބައިމީހުންނ ަށ ްވުރ ެ ބޮޑަށ ް އެކަލޭގެފާނ ު ދީނ ަށ ް‬
‫ތިޔ ަބައިމީހުނ ްގ ެ‬ ‫އަދި‬ ‫ވަޑައިގަންނ ަވައެވ‪ެ .‬‬ ‫ރައްކ ާތެރިވ ެ‬
‫އަދި އެމީހުނ ް ޢަލީގެފާނ ަށް‪ ،‬ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެ ކޮމާނ ްޑަރު ﺃُ ْﺷﺘُﺮ‬
‫ހަނގުރާމައިގ ެ މައިދާނ ުނ ް އެނބުރި އައުމަށ ް ގޮވ ާލ ެއްވުމަށ ް‬
‫މަޖުބޫރުކުރިއެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ް ﻋﻠﻲ ‪d‬އަށ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬ﺃُ ْﺷﺘُﺮ‬
‫މައިދާނ ުނ ް އެނބުރި ނ ައަތުވެއްޖ ެ ނ ަމަ ތިމަނ ްމ ެނ ް ޢުޘްމާނ ުގެފ ާނާ‬
‫ކަނ ްތައްކުރިގޮތަށ ް ކަލޭގެފ ާނާއިމ ެދު ކަނ ްތައްކުރާހުށީމ ެވ‪ ެ .‬އެވަގުތު‬
‫ﺷﺘﹸﺮ ވަނީ ﹸﻣﻌﺎﻭﻳﺔ ގެފާނ ުނ ްގ ެ ލަޝްކަރު ބަލިކޮށ ްފ ައެވ‪ެ .‬‬ ‫ﺃﹸ ﹾ‬
‫ސ އެމީހުނ ް‬
‫މައިދާނ ުގައި ތިބީ ދެތިނ ް މީހުނ ްނ ެވ‪ ެ .‬ނ ަމަވ ެ ް‬
‫‪d‬‬ ‫ﻋﻠﻲ ‪d‬އަށ ް އެކުރި މަޖުބޫރެއްގ ެ ސަ ބަބ ުނ ް ﻋﻠﻲ‬
‫ﺃُ ْﺷﺘُﺮއަށ ް ހަނގުރާމަ ހުއްޓ ުމަށ ް އަމުރުކުރެއްވިއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް‬
‫ހަނގުރާމަ އެހިސާ ބ ުނ ް ނިމުނީއެވ‪ ެ .‬ނިމުނީ َﺣ َﻜﻢނ ް ޢައްޔަނ ުކޮށ ް‬
‫އެމައްސަ ލ ަ ނިނ ްމާގޮތަށެވ‪ ެ .‬އަދި އެމައްސަ ލ ަ ޙައްލ ުކުރުމަށ ް‬
‫َﺣ َﻜﻢނ ް ޢައްޔަނ ުކުރާވަގުތު ޖ ެހުމުނ ް ﹸﻣﻌﺎﻭﻳﺔ ގެފާނ ު އެކަމަށ ް‬
‫‪d‬‬ ‫މުޤައްރަރު ކުރެއްވިއެވ‪ ެ .‬އަދި ﻋﻠﻲ‬ ‫‪d‬‬ ‫ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ ﺍﻟﻌﺎﺹ‬
‫ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ ހަމަޖ ެއްސެވުމުނ ް ﺍﻷﺷﻌﺚ އާއި އޭނާގ ެ އެކުވެރިނ ް‬
‫އެކަމަށ ް އިނ ްކ ާރު ކުރިއެވ‪ ެ .‬އަދި ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ‬
‫އަކީ ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެ ތިމާގެބޭކަލ ެކެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް ﻋﻠﻲ ‪ d‬ﺃُ ْﺷﺘُﺮ‬
‫ސވިއެވ‪ ެ .‬ﺃُ ْﺷﺘُﺮ ހަމަޖ ެއްސެވުމުނ ް އެމީހުނ ް ﺃﺻﺤﺎﺏ‬ ‫ހަމަޖ ެއ ް ެ‬
‫ބޭކަލ ުނ ް ތިއްބ ަވަނިކޮށ ް ﺗﺎﺑﻌﻲނ ް އިސްކުރެއްވުނ ް ރަގަޅެއްނ ުވ ާނޭ‬
‫ކިޔާ އިނ ްކ ާރުކުރިއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް މިމީހުނ ް ﻋﻠﻲ ‪d‬އަށ ް ﺃﺑﻮ ﻣﻮﺳﻰ‬
‫ﺍﻷﺷﻌﺮﻱ ހަމަޖ ެއްސެވުމަށ ް ދ ެނ ްނ ެވުމުނ ް ﻋﻠﻲ ‪d‬އަށ ް‬
‫އެގޮތަށ ް ކަނ ްތައްތައ ް ކުރެއްވުމަށ ް މަޖުބޫރުފ ުޅުވިއެވ‪ެ .‬‬
‫ﺍﻟﺘﺤﻜﻴﻢގ ެ ވަގުތުޖ ެހުމުނ ް ދ ެَﺣ َﻜﻢނ ް )އެބަހީ ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ‬
‫ﺍﻟﻌﺎﺹ އާއި ﺃﺑﻮ ﻣﻮﺳﻰ ﺍﻷﺷﻌﺮﻱ( ﺩﻭﻣﺔ ﺍﳉﻨﺪﻝއެވ ެ ކިއުނ ު ރަށުގައި‬
‫ބ ައްދަލ ުކުރައްވައިފިއެވ‪ ެ .‬އެދ ެބޭކަލ ުނ ް އެނިނ ްމެވި ނިނ ްމ ެވުނ ް‬
‫އިޢުލާނ ު ކުރެއްވިއިރު އެނިނ ްމެވިގޮތާ ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ ﺍﻟﻌﺎﺹ ﺧﻼﻑ‬
‫އިމާމަތުގ ެ މަޤ ާމުނ ް ވަކިކޮށ ް‬ ‫‪d‬‬ ‫ވެވަޑައިގަތ ެވ‪ ެ .‬އަދި ﻋﻠﻲ‬
‫ﻣﻌﺎﻭﻳﺔ ﺑﻦ ﺃﰊ ﺳﻔﻴﺎﻥ އެމަޤ ާމުގައި ބ ެހެއްޓެވިއެވ‪ ެ .‬އެހިނދު‬
‫މައްސަ ލ ަ ވަރަށ ް ގޯސްވެގެނ ް ދިޔ ައެވ‪ ެ .‬މިގޮތަށ ް ކަނ ްތައްވުމުނ ް‬
‫ޚަޥާރިޖުނ ްގ ެ މީހުނ ް ﻋﻠﻲ ‪d‬އަށ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬ކަލޭގެފާނ ަށ ް‬
‫ފިރިހެނ ުނ ް ޙަކަމުންނ ަށ ް ހެއްދ ެވޭނީ ކިހިނ ެއްތޯއެވެ؟ ޙަޤީޤަތުގައި‬
‫ﺣﻜﻢ ކުރައްވ ާ ފ ަރާތަކީ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް އެމީހުނ ް އަންނ ަ ި‬
‫ﻻ ِﷲِ“ އަދި‬
‫ﻜﻢ ﺇ ﱠ‬ ‫ﻜﻢ ﺇ ﱠﻻ ِﷲِ ‪،‬ﻻ ُ‬
‫َﺣ َ‬ ‫ޢިބާރާތ ް ކިޔ ަނ ްފެށިއެވ‪” ެ .‬ﻻ ُ‬
‫َﺣ َ‬
‫ކުފ ުރުވިކަމަށ ް ނިންމިއެވ‪ ެ .‬މިމީހުނ ް ﻋﻠﻲ‬ ‫‪d‬‬ ‫އެމީހުނ ް ﻋﻠﻲ‬
‫އާއި އެކު ކ ޫފ ާއަކަށ ް ނ ުވަދ ެއެވ‪ ެ .‬މިމީހުނ ް ﲨﻊވީ ކ ޫފ ާގ ެ‬ ‫‪d‬‬
‫‪2006‬‬ ‫‪ 70‬ދަރުމަ • ޑިސެ މ ްބ ަރ‬
‫މ ެދު ޖައްސާ މައްސަ ލ ަތަކަކީ ކޮބައިތޯ އެމީހުނާ ސު ވާލ ުކުރެވުނ ެވ‪ެ .‬‬ ‫ސނ ުނ ްފ ުޅު ޙައްޤ ާ މާބޮޑަށ ް‬
‫ސނ ުމަށ ްވުރ ެ އެކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ ވި ް‬
‫ވި ް‬
‫އެމީހުނ ްގ ެ އެސު ވާލ ުތަކަށ ް ޖަވ ާބުދ ެއްވުމުނ ް އެއިގެތ ެރެއިނ ް‬ ‫ކައިރިވ ާހުއްޓ ެވެ‪ “.‬އެހިނދު ޚަޥާރިޖުނ ްގ ެ މީހުނ ް އެކަލޭގެފާނ ަށ ް‬
‫ސ މީހުނ ް އެނބުރި ﺗﻮﺑﺔ ވެގެނ ް ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެއަރިހަށ ްއައެވ‪ެ .‬‬
‫އަށ ްހ ާ ް‬ ‫ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬ކަލޭގެފާނަކީ ހިދާޔ ަތަށ ް ތަބާވ ާ ބޭކަލ ެއްނޫނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ސ މީހުނ ް އެމީހުނ ްގ ެ ގޮތުގައިތިބޫއެވ‪) ެ .‬ﻋﺒﺪ ﺍﷲ‬
‫އަދި ހަތަރުހ ާ ް‬ ‫ކަލޭގެފާނ ު ތަބާވަނީ މީހުނ ްގ ެ ނ ަމަށ ް ބ ައްލ ަވ ާފ ައެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ްއެމީހުނ ް‬
‫ސ ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ .‬ﺧﻮﺍﺭﺝނ ް ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެ ލަޝްކަރުނ ް‬
‫ބުނ ު ޢައްބާ ް‬ ‫ُﻣﺼﺤﻒ‬ ‫ތިޔ ަ‬ ‫ކަރުގައިވ ާ‬ ‫ކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ‬ ‫ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ެ .‬‬
‫ނ ުކުމ ެ ގެއަކަށ ް އެއްވެއްޖ ެއެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ްގ ެ ޢަދަދަކީ ހަ ހާހެވ‪ެ .‬‬ ‫ތިމަނ ްމ ެންނ ަށ ް ކަލޭގެފާނ ު َﻗﺘﻞ ކުރުމަށ ް އަމުރުކުރައްވައެވ‪ެ .‬‬
‫)އެކަނ ް އެނގިވަޑައިގެނ ް( ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު ﻋﻠﻲ ‪d‬ގ ެ އަރިހަށ ް‬ ‫އެހިނދު އެކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ .‬ކީރިތި ﻗﺮﺁﻥ އެއްޗެއ ް ނ ުވަތަ‬
‫ސ ދ ެނ ްނެވީމ ެވ‪ ެ .‬އޭ ﺃﻣﲑ ﺍﳌﺆﻣﻨﲔއެވެ! މ ެނ ްދުރު ނ ަމާދު‬
‫އައި ް‬ ‫މީހެއ ް ދިރިލ ެހެއްޓ ެވުމަށ ް އަމުރުކުރާނ ަމަ އ ެ އެއްޗެއ ް ނ ުވަތަ‬
‫ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު‬ ‫އެއީ‬ ‫ލަސްކޮށްލ ައްވ ާށެވ‪ެ .‬‬ ‫ތަނ ްކޮޅެއ ް‬ ‫މީހެއ ް ދިރިދޫކޮށ ްލާށެވ‪ ެ .‬އަދި ކީރިތި ﻗﺮﺁﻥ އެއްޗެއ ް ނ ުވަތަ‬
‫ޚަވާރިޖުނ ްނާ(‬ ‫)އެބަހީ‬ ‫އެމީހުނ ްނާ‬ ‫މިވަޑައިގަންނ ަވަނީ‬ ‫މީހެއ ް މަރާލ ުމަށ ް އަމުރުކުރާނ ަމަ އެއެއްޗެއ ް މަރާލާހުށިކަމ ެވ‪ެ .‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ް‬ ‫‪d‬‬ ‫ވ ާހަކަދައްކަވ ާށެވ‪ ެ .‬އެހިނދު ﻋﻠﻲ‬ ‫ސ އެމީހުނ ްގ ެ‬
‫ދ ެނ ް އެމީހުނ ް އެކަލޭގެފާނ ު ކޯރުގ ެ ކައިރިއަށ ް ގެނ ްގޮ ް‬
‫ކަލޭގެފާނ ަށ ް އަނިޔާއެއ ް ކޮށ ްފ ާނެތީވ ެ ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު ބިރުވެތިވ ެ‬ ‫ތ ެރެއިނ ް ُﻣﺴﻤﻊ ﺑﻦ َﻗﺪﱄ އެވ ެ ކިއުނ ު މީހަކު އެކަލޭގެފާނ ު‬
‫ވަޑައިގަންނ ަވަމުއެވ‪ ެ .‬ތިމަނ ްދ ެނ ްނެވީމ ެވ‪ ެ .‬އެހެނ ެއްނ ުވ ާނ ެއެވ‪ ެ .‬ﺍﺑﻦ‬ ‫ﹶﻗﺘﻞ ކޮށްލ ުމަށ ްފ ަހު އެމީހުނ ް‬ ‫އެކަލޭގެފާނ ު‬ ‫ކަތިލައިފިއެވ‪ެ .‬‬
‫ﻋﺒﺎﺱ ‪ d‬ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު‪ ،‬ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ‬ ‫އެތަނ ުގައި ﻧﺼﺎﺭﻯއެއްގ ެ އަތުނ ް ކަދުރުރުކެއ ް ގަތުމުގައި އަގުގ ެ‬
‫ހެދުނ ްކޮޅު‬ ‫އެނ ްމެރީތި‬ ‫ފ ޭރާމުގ ެ‬ ‫ޔ ަމަނ ުގ ެ‬ ‫އަތ ްޕުޅުގައިވ ާ‬ ‫ސއެވ‪ ެ .‬އެހިނދު އ ެ ﻧﺼﺎﺭﻯ ކަލޭގ ެ އެމީހުންނ ަށ ް‬
‫މައްސަ ލ ަ ޖ ެއ ް ި‬
‫ތުރުކުރައްވައިގެނ ް އެމީހުނ ްގ ެ ގ ާތަށ ް ނ ުކުމ ެވަޑައިގެންފ ީމ ެވ‪ ެ .‬އިބުނ ު‬ ‫ބ ުނ ްޏ ެވ‪ ެ .‬އެރުއ ް ތިމަނ ް ތިޔަބައިމީހުންނ ަށ ް ދީފ ީމުއެވ‪ ެ .‬އެހިނދު‬
‫ބަޔާނ ްކުރައްވ ާ އަބޫޒަމީލ ް‬ ‫ޢައްބާސްގ ެ އަރިހުނ ް މިޤިއްޞާ‬ ‫އެމީހުންބ ުނ ްޏ ެވ‪ ެ .‬ތިމަނ ްމ ެނ ްއެއިގ ެއަގުނުދީ އ ެބޭނ ުމ ެއްނ ުކުރާނ ަމ ެވ‪ެ .‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ .‬އިބުނ ު ޢައްބާސްއަކީ ރީތި އަދި އަޑުފ ުޅު ބާރުބޭކަލ ެކެވ‪ެ .‬‬ ‫އެހިނދު ﻧﺼﺎﺭﻯ ކަލޭގ ެ ބ ުނ ްޏ ެވ‪ ެ .‬ތިޔައީ ކިހާބޮޑު ޢަޖާޢިބ ެއ ް‬
‫ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް އެމީހުނ ް ގ ޭގައި‬ ‫‪d‬‬ ‫ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ‬ ‫ހެއްޔ ެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުންނ ަށ ް ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﳋﺒﺎﺏ ފ ަދަ ބޭކަލ ަކު‬
‫އެއްވެތިއްބާ ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު އެމީހުނ ްގެގ ާތަށ ް ވަޑައިގެނ ް ސަ ލާމ ް‬ ‫َﻗﺘﻞ ކޮށްލ ުނ ް އެއީ އެއްވ ެ ް‬
‫ސ މައްސަ ލ ައެއްނޫނ ެވ‪ ެ .‬މައްސަ ލ ައަކީ‬
‫ގޮވ ާލ ެއްވުމުނ ް އެމީހުނ ް މަރްހަބާ ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬އަދި ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ެ .‬‬ ‫ސ އަގަކާނުލައި ކަދުރު ރުކެއ ް އަތުލ ުމ ެވ‪ެ .‬‬
‫ތިމަންނ ަގ ެ އަތުނ ް އެއްވ ެ ް‬
‫އޭ އިބުނ ުޢައްބާސެވެ! ތިޔައީ ކޮނ ް ހެދުނ ްކޮޅެއްތޯއެވެ؟ ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ‬ ‫އެމީހުނ ް މިކަލޭގެއާމ ެދު ރަގަޅަށ ް ކަނ ްތައްކުރިއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް އެމީހުނ ް‬
‫ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ .‬ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވީމ ެވ‪ ެ .‬ތިޔ ަބައިމީހުނ ް‬ ‫‪d‬‬ ‫ސ‬
‫ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﳋﺒﺎﺏގ ެ ގެކޮޅަށ ްވަދ ެ އެކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ ދަރިކަލ ުނ ްވ ެ ް‬
‫ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު މިހެދުނ ްކޮޅު ތުރުކުރައްވައިގެނ ް ހުނ ްނެވީތީ ތިޔ ަ‬ ‫َﻗﺘﻞ ކޮށްލިއެވ‪ ެ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ ދަރިކަލ ުނ ްގ ެ މަނ ްމަވ ެ ް‬
‫ސ‬
‫މިއަށ ްވުރ ެ‬ ‫ސ އެތާފޭލިގ ެ އެއްޗެހިކިޔަނީތޯއެވެ؟ ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪J‬‬
‫َﻗﺘﻞ ކޮށްލީއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ްއެމީހުނ ް ﺍﻟﻨﻬﺮﻭﺍﻥއަށ ް ގޮ ް‬
‫ސ‬
‫މާ ރީތި ހެދުނ ްކޮޅު ތުރުކުރައްވައިގެނ ް ހުންނ ަވަނިކޮށ ްވ ެ ް‬ ‫ﻭﺍﺳﻂއާއި ﺑﻐﺪﺍﺩއާ ދ ެމ ެދުގައިވ ާ‬
‫ޖަހައިފިއެވ‪ ެ .‬ﺍﻟﻨﻬﺮﻭﺍﻥއަކީ ِ‬
‫ދ ެކެވަޑައިގަތީމ ެވ‪ ެ .‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻭﺣﻲ ކުރައްވ ާފައިވެއެވ‪ُ﴿ ެ .‬ﻗ ْﻞ َﻣ ْﻦ َﺣ ﱠﺮ َﻡ‬ ‫‪d‬އަށ ް‬ ‫އެމީހުނ ްގ ެ މިَﻗﺘﻞގ ެ ޚަބ ަރު ﻋﻠﻲ‬ ‫ތަނ ެކެވ‪ެ .‬‬
‫ﭐﻟﺮ ْﺯ ِﻕ‪) ﴾...‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪:‬‬ ‫ِﻦ ﱢ‬ ‫ِﻲ ﺃَ ْﺧ َﺮ َﺝ ﻟِﻌِﺒَﺎ ِﺩ ِﻩ َﻭﺍﻟْ ﱠﻄﻴﱢﺒَ ِ‬
‫ﺎﺕ ﻣ َ‬ ‫ﺯِﻳﻨَ َﺔ ﭐﷲِ ﭐﻟﱠﺘ ۤ‬ ‫ސ މީހުނ ްނާއެކު‬
‫ލބިވަޑައިގަތުމުނ ް އެކަލޭގެފާނ ު ހަތަރު ހ ާ ް‬
‫ި‬
‫މާނައީ‪” :‬ކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވ ާށެވެ! ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ އެކަލާނގ ެ‬ ‫‪(٣٢‬‬ ‫އެމީހުނ ްނާ ދިމާއަށ ް ނ ުކުމ ެވަޑައިގަތ ެވ‪ ެ .‬އަދި އެމީހުނ ްގ ެ ކައިރިއަށ ް‬
‫އަޅުތަކުންނ ަށ ް ނ ެރުއްވައިދ ެއްވި ޒީނ ަތާއި ޙަލާލ ް ِﺭ ْﺯﻕ ﺣﺮﺍﻡ ކުރީ‬ ‫ވަޑައިގެނ ް ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﳋﺒﺎﺏގ ެ ޤާތިލ ުނ ް ޙަވާލ ުކުރެއްވުމަށ ް‬
‫ތިޔ ަވަޑައިގަތީ‬ ‫އެމީހުނ ްދ ެނ ްނެވިއެވ‪ެ .‬‬ ‫ހެއްޔ ެވެ؟”‬ ‫ކ ާކު‬ ‫އެމީހުނ ްގ ެފ ަރާތުނ ް އެދިވަޑައިގަތ ެވ‪ ެ .‬އެހިނދު އެމީހުނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ެ .‬‬
‫ކޮނ ްކަމަކައިގެނ ް ތޯއެވެ؟ ތިމަނ ް ކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވީމ ެވ‪ ެ .‬ތިމަނ ް‬ ‫އެކަލޭގެފާނ ު َﻗﺘﻞ ކުރީ ތިމަނ ްމ ެނ ް ހުރިހ ާއެނ ްމ ެނ ެވ‪ ެ .‬އަދި ތިމަނ ްމ ެނ ް‬
‫ކަލޭގެފާނ ު މިވަޑައިގަތީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪J‬ގ ެ އަޞްޙާބުބޭކަލ ުނ ް‬ ‫ސ َﻗﺘﻞ‬
‫ސ ކަލޭގެފާނ ުވ ެ ް‬
‫ކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ މައްޗަށ ް ގަދަވެގަނ ެވުނ ަ ް‬
‫ކަމުގައިވ ާ އަނ ްޞާރު ބޭކަލ ުނ ްނާއި މުހާޖިރު ބޭކަލ ުނ ްގ ެ އަރިހުނ ް‬ ‫އާއި‬ ‫‪d‬‬ ‫ކުރާހުށީމުއެވ‪ ެ .‬ހަނގުރާމައިގ ެ ކުރިނ ް އެމީހުނ ް ﻋﻠﻲ‬

‫‪71‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫ދަރުމަ • ޑިސެ މ ްބ ަރ‬

‫ހަނގުރާމަކުރުނ ް ހުއްދަ ނ ުވ ާހުއްޓ ެވ‪ ެ .‬އެހިނދު ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު‬ ‫ހަމައަށ ް‬ ‫އެބޭކަލ ުނ ް ވިދާޅުވ ާ އެއްޗެއ ް ތިޔަބައިމީހުނ ްނާ‬
‫ވިދާޅުވީމ ެވ‪ ެ .‬ތިޔައީ ދ ެވަނ ަކަނ ްތަކެވ‪ ެ .‬ތިނ ްވަނ ަ ކަމަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟‬ ‫ފ ޯރުކޮށ ްދ ެއްވުމަށެވ‪ ެ .‬އެއީ ކީރިތި ﻗﺮﺁﻥ ބާވައިލ ެއްވީ އެބޭކަލ ުނ ްގ ެ‬
‫ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬އެކަލޭގެފާނ ު އަމީރުލ ްމުއުމިނީނ ްގ ެ )އެބަހީ ﻣﺆﻣﻦނ ްގ ެ‬ ‫މައްޗަށެވ‪ ެ .‬އަދި އެބޭކަލ ުނ ްނާސ ބ ެހ ޭޭގޮތުނ ްނ ެވ‪ ެ .‬އެބޭކަލ ުންނ ަށ ް‬
‫އަމީރުގެ( ލ ަޤަބު އެކަލޭގެފާނ ު ފޮހެލ ެއްވެވިއެވ‪ ެ .‬ވީމާ އެކަލޭގެފާނަކީ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނ ަށ ްވުރ ެ ބޮޑަށ ް ކީރިތި ﻗﺮﺁﻥ އެނގިވަޑައިގަންނ ަވ ާ‬
‫އަމީރުލ ްކާފިރީނ ްއެވ‪) ެ .‬އެބަހީ ކާފިރުނ ްގ ެ އަމީރެވެ‪ (.‬އެހިނދު‬ ‫ހުއްޓ ެވ‪ ެ .‬އަދި ތިޔަބައިމީހުނ ް ގ ެ ތ ެރޭގައި އެބޭކަލ ުނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް‬
‫ސ‬
‫ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވީމ ެވ‪ ެ .‬އެހެނ ް އިތުރު އެއްޗެއްވ ެ ް‬ ‫ސ ނ ުވެއެވ‪) ެ .‬އެކަލޭގެފާނ ު މިގޮތަށ ް ވިދާޅުވުމުނ ް(‬
‫އެނ ްމ ެބޭކަލ ަކުވ ެ ް‬
‫ތިޔަބައިމީހުނ ްގ ެ އަތުގައި ހުރިތޯއެވެ؟ އެމީހުނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ެ .‬‬ ‫އެއިގެތ ެރެއިނ ް ބ ައެއްމީހުންބ ުނ ްޏ ެވ‪ ެ .‬ތިޔަބައިމީހުނ ް ﻗﺮﻳﺶ ނ ްނާއި‬
‫މިކަނ ްތައްތައ ް ފ ުދ ެއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު އެބައިމީހުންނ ަށ ް‬ ‫ޒުވާބުނ ުކުރާށެވ‪ ެ .‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻭﺣﻲ ކުރައްވައިފައިވެއެވ‪﴿ ެ .‬ﺑَ ْﻞ ُﻫ ْﻢ َﻗ ْﻮ ٌﻡ‬
‫އިޢުތިރާޟު ތަކަށ ް‬ ‫ތިޔ ަ‬ ‫ތިޔ ަބައިމީހުނ ްގ ެ‬ ‫ވިދާޅުވީމ ެވ‪ެ .‬‬ ‫َﺧ ِﺼ ُﻤﻮﻥَ‪) ﴾...‬ﺍﻟﺰﺧﺮﻑ‪ (٥٨ :‬މާނައީ‪” :‬އަދި ކިއެއްތަ‬
‫ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު ﻗﺮﺁﻥ އާއި ތިޔ ަބައިމީހުނ ްގ ެ ނަބީކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ‬ ‫ސވިދާޅުވިއެވ‪ެ .‬‬
‫އެމީހުންނަކީ ޒުވާބ ުކުރާ ބަޔަކީއެވެ‪ “.‬އިބުނ ު ޢައްބާ ް‬
‫ﺳﻨﺔ ނ ް ޖަވ ާބުދ ެއްވައިފިނ ަމަ ތިޔ ަބައިމީހުނ ް ޤަބޫލ ުކުރާނ ަނ ްތޯއެވެ؟‬ ‫އަޅުކަނ ްކުރާ‬ ‫ވަރަށްބޮޑަށ ް‬ ‫ވަޑައިގަތީ‬ ‫ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު‬
‫އެމީހުނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬އާދޭހެވ‪ ެ .‬ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވީމ ެވ‪ެ .‬‬ ‫ބ ައެއްގެގ ާތަށެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ް ރޭގަނޑު އަޅުކަނ ްކުރާލ ެއ ް ގިނ ަކަމުނ ް‬
‫ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃގ ެ ޙުކުމ ްފ ުޅުގައި‬ ‫ތިޔަބައިމީހުނ ް ތިޔ ަ ބުނަނީ ﻋﻠﻲ ‪d‬‬ ‫އެމީހުނ ްގ ެ މޫނ ުގ ެ ކުލ ަވަރުވަނީ ބ ަދަލ ުވެފ ައެވ‪ ެ .‬ހީވަނީ އެމީހުނ ްގ ެ‬
‫ފިރިހެނ ުނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް َﺣ َﻜﻢނ ް ޢައްޔަނ ުކުރެއްވި ވ ާހަކައެވ‪ެ .‬‬ ‫ކަކ ޫހުޅުތަކާއި އަތ ްތައ ް އެމީހުނ ްގ ެ ﺗَ ْﻌﺮﻳﻒ ކުރާހެނ ްނ ެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް‬
‫ދިރުހަމ ެއްގ ެ އަށ ްބައިކުޅަ އެއްބައިފ ަދަ ކުޑައަގެއްހުރި މުސަ ޅެއްފ ަދަ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ވެތިބި ބ ައެއ ް މީހުނ ް ދާނ ްފެށުމުނ ް އެއިގެތ ެރެއިނ ްއަނ ެއ ް‬
‫ޝކ ާރަކުރި މައްސަ ލ ަ‬
‫ޖަނ ަވ ާރެއ ް )އިޙުރާމ ް ބަދ ެގެނ ް ހުރިމީހަކު( ި‬ ‫ބަޔ ަކު ބ ުނ ްޏ ެވ‪ ެ .‬އެކަލޭގެފ ާނާ ވ ާހަކަދައްކ ާ އެކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވ ާ‬
‫)ޙައްލ ުކުރުމަށ ް( ފިރިހެނ ުނ ްނާއި ޙަވާލ ުކުރެއްވުމަށ ް ކީރިތި ﻗﺮﺁﻥ‬ ‫ސ ބ ަލާލ ަމާ ހިނގ ާށެވ‪ ެ .‬ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވީމ ެވ‪ެ .‬‬
‫އެއްޗެއްވ ެ ް‬
‫އަނ ްގަވައެވ‪ ެ .‬ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު މިކިޔ ަވާވިދާޅުވ ާ ﺁﻳﺔނ ް އެކަނ ް‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪J‬ގ ެ ބޮޑުބޭބޭފ ުޅުގ ެ ދަރިކަލ ުނ ް އަދި އެކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ‬
‫ޘާބިތުވެއެވ‪ ެ .‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻭﺣﻲ ކުރައްވ ާފައިވެއެވ‪﴿ ެ .‬ﻳَ ۤـﺄَﻳﱡ َﻬﺎ ﭐﻟﱠﺬ َ‬
‫ِﻳﻦ‬ ‫ދަނބިދަރިކަލ ުންނަށާއި މުހާޖިރުންނަށާއި އަނ ްޞާރުބޭކަލ ުންނ ަށ ް‬
‫ﭐﻟﺼ ْﻴ َﺪ َﻭﺃَﻧْﺘُ ْﻢ ُﺣ ُﺮ ٌﻡ َﻭ َﻣﻦ َﻗﺘََﻠ ُﻪ ﻣ ُ‬
‫ِﻨﻜﻢ ﱡﻣﺘَ َﻌ ﱢﻤﺪﴽ َﻓ َﺠ َﺰﺁ ٌﺀ‬ ‫ﺁ َﻣﻨُﻮﺍْ َﻻ ﺗَ ْﻘﺘُُﻠﻮﺍْ ﱠ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުނ ް ތި އެއްޗެހިކިޔަނީ ކޮނ ް ސަ ބަބ ަކ ާ ހުރެތޯއެވެ؟‬
‫ِﻦ ﭐﻟﻨﱠ َﻌ ِﻢ ﻳَ ْﺤ ُﻜ ُﻢ ﺑِ ِﻪ َﺫ َﻭﺍ َﻋ ْﺪ ٍﻝ ﱢﻣ ْﻨ ُﻜ ْﻢ‪) ﴾...‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪(٩٥:‬‬ ‫ﱢﻣ ْﺜ ُﻞ َﻣﺎ َﻗﺘَ َﻞ ﻣ َ‬ ‫އެމީހުނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬ތިނ ް ސަ ބަބ ަކ ާ ހުރެއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް‬
‫މާނައީ‪” :‬އޭ ﺇﳝﺎﻥ ވެއްޖ ެ މީސްތަކުނ ްނޭވެ! ޙައްޖަކަށ ް ނ ުވަތަ‬ ‫ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވީމ ެވ‪ ެ .‬އެއީ ކޮނ ް ކަނ ްތައްތަކެއްތޯއެވެ؟‬
‫ޢުމުރާއަކަށ ް ތިޔ ަބައިމީހުނ ް އިޙުރާމ ްބަނދ ެގެންތިބ ެ އެއްގަމު‬ ‫އެމީހުނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬އެއިގެތ ެރެއިނ ް އެއްކަމަކީ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃގ ެ‬
‫ޝކ ާރަ ޤަތުލ ް ނ ުކުރާށެވ‪ ެ .‬ފ ަހ ެ ތިޔ ަބައިމީހުނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް‬
‫ި‬ ‫ޙުކުމްފ ުޅުގ ެމައްސަ ލާގައި ފިރިހެނ ުނ ް ޙަކަމުންނ ަށ ް ހަމަޖ ެއްސު މ ެވ‪ެ .‬‬
‫َﻗ ْﺼﺪގައި އެފ ަދަ އެއްޗެއ ް َﻗﺘﻞ ކޮށްފި މީހާ‪ ،‬އ ެ َﻗﺘﻞކުޅަ އެއްޗަކ ާ‬ ‫ِﻥ ﭐﻟْ ُﺤ ْﻜ ُﻢ ﺇِ ﱠﻻ ﷲِ‪) ﴾...‬ﻳﻮﺳﻒ‪:‬‬
‫ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻭﺣﻲ ކުރައްވ ާފައިވެއެވ‪﴿ ެ .‬ﺇ ِ‬
‫ޞފ ީގެތ ެރެއިން‪ ،‬ތިޔ ަބައިމީހުނ ްކުރ ެ‬
‫އެއްފ ަދަވެގެނ ްވ ާ އެއްޗެއ ް ނ ަޢަމ ް ޫ‬ ‫‪ (٦٧‬ވީމާ މީގައި ފިރިހެނ ުނ ްނާ ﺣﻜﻢއާ ހުރީ ކޮނ ް ގުޅުމ ެއްތޯއެވެ؟‬
‫ޢަދުލ ުވެރި ދެމީހަކު އެކަމާމ ެދު ﺣﻜﻢ ކުރާއެއްޗެއ ްޖަޒާއެއްގެގޮތުގައި‬ ‫އެއްސަ ބ ަބ ެވ‪ެ .‬‬ ‫ތިޔައީ‬ ‫ވިދާޅުވީމ ެވ‪ެ .‬‬ ‫ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު‬
‫އެމީހުނ ްދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬ދ ެވަނ ަ ކަމަކީ އެކަލޭގެފާނ ު އެބަހީ ﻋﻠﻲ‬
‫ދިނ ުނ ްހުއްޓ ެވެ‪ “.‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ހެކިކޮށ ް ވިދާޅުވަމ ެވ‪ ެ .‬ބޮޑަށ ް ރަގަޅީ‬
‫އަސރުނ ްގެގޮތުގައި‬
‫ީ‬ ‫ސ‬
‫ހަނގުރާމަ ކުރެއްވިއެވ‪ ެ .‬ނ ަމަވ ެ ް‬ ‫‪d‬‬
‫މުސަ ޅެއ ް ނ ުވަތަ އެފ ަދަ ކުޑަޖަނ ަވ ާރެއްގ ެ މައްސަ ލ ަ ޙައްލ ުކުރުމަށ ް‬
‫ސ‬
‫މުދާވ ެ ް‬ ‫ޣަނީމާ‬ ‫އަދި‬ ‫އަތުނުލ ައްވައެވ‪ެ .‬‬ ‫ސ‬
‫އެކަކުވ ެ ް‬
‫ސލިމުނ ްގެ(‬
‫)މު ް‬ ‫ނ ުވަތަ‬ ‫ޢައްޔަނ ުކުރުނ ްތޯއެވެ؟‬ ‫َﺣ َﻜﻢނ ް‬
‫އަތުނުލ ައްވައެވ‪ ެ .‬އެކަލޭގެފާނ ު އެހަނގުރާމަކުރެއްވީ ކާފިރުނ ްނާ‬
‫ލޭއ ޮހޮރުވުމުގ ެ މައްސަ ލ ަ ޙައްލ ުކުރުމުގައި َﺣ َﻜﻢނ ް ޢައްޔަނ ު‬
‫އަސރުނ ްގ ެ‬
‫ސ އެމީހުނ ްގ ެ މީހުނ ް ީ‬
‫ކަމުގައިވަނީނ ަމަ ހަމަޔަޤީނ ުނ ް ވ ެ ް‬
‫ކުރުނ ްތޯއެވެ؟ ތިޔ ަބައިމީހުންނ ަށ ް ރަގަޅަށ ް އެނގ ޭނ ެއެވ‪ ެ .‬މާތ ްﷲ‬
‫ސ‬
‫ގޮތުގައި އަތުލ ުނ ް ހުއްދަވ ާހުއްޓ ެވ‪ ެ .‬އަދި އެމީހުނ ްގ ެ މުދާތައްވ ެ ް‬
‫ކުރައްވ ާހުއްޓ ެވ‪ެ .‬‬ ‫ﺣﻜﻢ‬ ‫އެކަލާނގ ެ‬ ‫އެދިވޮޑިގަންނ ަވާނ ަމަ‬ ‫ޣަނީމާ މުދަލ ުގެގޮތުގައި ﺣﻼﻝ ވ ާހުއްޓ ެވ‪ ެ .‬އެކަލޭގެފާނ ު އެބަޔ ަކ ާ‬
‫މީސްތަކުނ ްނާއެކަނ ް ޙަވާލުނ ުކުރެއްވީހެވ‪) ެ .‬ނުނިމޭ(‬ ‫އެހަނގުރާމަ ކުރެއްވިބަޔަކީ ﻣﺆﻣﻦނ ް ކަމުގައިވަނީނ ަމަ އެފ ަދަބަޔ ަކ ާ‬

‫‪2006‬‬ ‫‪ 72‬ދަރުމަ • ޑިސެ މ ްބ ަރ‬

 ‫ِ‬
‫ﻟﺨﻮﺍَﺭ ُﺝ‬
‫ﺍَ‬
‫ﺣﻤـﻦ‬
‫ﺍﻟﺮ ٰ‬
‫ﺍﻟﺴﺘّﺎﺭ ﻋﺒﺪ ّ‬
‫ﻋﺒﺪ ّ‬ ‫ޑރ‪.‬‬

‫)ޑިސެމ ްބަރ ‪2006‬ގ ެ ދަރުމައާ ގުޅ ޭ(‬

‫ސ ތިޔ ަބައިމީހުނ ް ކާފިރުވ ާހުއްޓ ެވ‪ ެ.‬އެއީ ﺍﷲ‬ ‫ބުނިކަމުގައިވިޔ ަ ް‬
‫އަދި އަނބިމީހ ާއާއި ފިރިމީހ ާއާ ބ ެހޭގޮތުނ ް ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ‬
‫ﺍﺟ ُﻪ ﺃُ ﱠﻣ َﻬﺎﺗُ ُﻬ ْﻢ‪(...‬‬
‫ﺗﻌﺎﱃ މިފ ަދައިނ ް َﻭ ِﺣﻲ ކުރައްވ ާފައިވާތީއެވ‪َ ) ެ.‬ﻭﺃَ ْﺯ َﻭ ُ‬
‫ِﻤﺎ َﻓﺎﺑْ َﻌﺜُﻮﺍ َﺣ َﻜﻤﴼ‬ ‫ވަޙީކުރައްވ ާފައިވެއެވ‪َ ) ެ.‬ﻭﺇ ِْﻥ ِﺧ ْﻔﺘُ ْﻢ ِﺷﻘ َ‬
‫َﺎﻕ ﺑَْﻴﻨِﻬ َ‬
‫”އެކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ އަނބި އަނބި ކަނބަލ ުންނަކީ ތިޔ ަބައިމީހުނ ްގ ެ‬
‫ِﺻﻼﺣﴼ ﻳُ َﻮﻓﱢ ِﻖ ﺍﷲُ ﺑَْﻴﻨَ ُﻬ َﻤﺎ‬ ‫ﱢﻣ ْﻦ ﺃَ ْﻫ ِﻠ ِﻪ َﻭ َﺣ َﻜﻤﴼ ﱢﻣ ْﻦ ﺃَ ْﻫ ِﻠ َﻬﺎ ﺇِﻥ ﻳُﺮِﻳ َﺪﺍ ﺇ ْ‬
‫މައިނ ްނ ެވެ‪ “.‬ތިޔ ަބައިމީހުނ ް ތިޔ ަ އެނބ ުރެނީ ދ ެމަގުފ ުރ ެދުމުގ ެ‬
‫‪ ” .(..‬ދ ެމަފިރިނ ްގ ެ ދ ެމ ެދުގައި އަރައިރުނ ްވުނ ް އުފެދިއްޖ ެކަނ ް‬
‫ސ )އެބަހީ ﻋﺎ ّﻡ ޤައިދީނ ްނާ މ ެދު‬
‫މ ެދުގައެވ‪ ެ.‬ކޮނ ްމ ެކޮޅަކަށ ް ދިޔ ަ ް‬
‫ތިޔަބައިމީހުނ ަށ ް އެނގިއްޖެނ ަމަ އ ެ ފިރިހެނާގ ެ އަހުލ ުވެރިނ ްގ ެ‬
‫ސ ނ ުވަތަ‬
‫ކަނ ްތައްކުރާ ގޮތަށ ް އެކަމަނާއާ މ ެދު ކަނ ްތައްކުރިޔ ަ ް‬
‫ފ ަރާތުނ ް ޙަކަމަކާއި އެކަނބ ުލޭގ ެ އަހުލ ުވެރިނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް ޙަކަމ ެއ ް‬
‫އެކަމަނާއަކީ މަނ ްމާފ ުޅެއ ް ނޫނޭ ބުނިކަމުގައިވިޔަސް( ތިޔ ަ ދ ެވެނީ‬
‫ތިޔަބައިމީހުނ ް ފޮނ ުވ ާހުށިކަމ ެވ‪ ެ .‬އެދ ެމަފިރިނ ް ޞު ލ ްޙަކުރުމަށ ް‬
‫ފ ުރ ެދުމަކ ާ ދިމާލ ަށެވ‪ ެ.‬އެކަލޭގެފާނ ު މިގޮތަށ ް ވިދާޅުވުމުނ ް އެމީހުނ ް‬
‫އެދ ެَﺣ َﻜﻢނ ް َﻗ ْﺼﺪ ކުރާނ ަމަ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ އެދ ެމަފިރިންނ ަށ ް )އެކުގައި‬
‫އެއްބަޔ ަކު އަނ ެއްބަޔ ަކ ާ ދިމާއަށ ް ބަލ ަނ ްފެށިއެވ‪ ެ.‬އެހިނދު‬
‫އުޅުމުގެ( ތަޥްފ ީޤުދ ެއްވ ާނ ެތ ެވެ‪“.‬‬
‫ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވީމ ެވ‪ ެ.‬މިމައްސަ ލ ަ ޙައްލ ުވެއްޖ ެހެއްޔ ެވެ؟‬
‫އެމީހުނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ.‬އާދޭހެވ‪ ެ.‬ދ ެނ ް )ތިމަނ ްކަލޭގެފާނުވިދާޅުވީ‬
‫މި މައްސަ ލާގައި ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ފިރިހެނ ުނ ް ޙަކަމުންނ ަށ ް‬
‫އެކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ‬ ‫‪d‬‬ ‫މ ެވެ‪ (.‬ތިޔ ަބައިމީހުނ ް ތިޔ ަބުނަނީ ﻋﻠﻲ‬
‫ނވި‬
‫ލިބ ެ ި‬ ‫އަމާނ ްކަނ ް‬ ‫ލ ައްވ ާފައިވަނީ‬ ‫ހަމަޖ ެއްސެވުނ ް‬
‫ނ ަނ ްފ ުޅުނ ް އަމީރުލ ްމުއުމިނީނ ްގ ެ ލ ަޤަބު ފޮހެލ ެއްވި ވ ާހަކައެވ‪ެ .‬‬
‫ގޮތ ެއްކަމުގައެވ‪) ެ .‬ދ ެނ ް އެކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވިއެވެ‪ (.‬ތިޔަބައިމީހުނ ްގ ެ‬
‫ސ ވާނީ އަޑުއަހައިފ ައެވ‪ ެ.‬ޙުދައިބިއްޔާގ ެ ދުވަހު‬
‫ތިޔަބައިމީހުނ ްވ ެ ް‬
‫ޟ ޙައްލ ުވެއްޖ ެހެއްޔ ެވެ؟ އެމީހުނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ެ .‬‬
‫ފ ުރަތަމަ އިޢުތިރާ ް‬
‫)ﻣﺸﺮﻙނ ްގ ެ ފ ަރާތުނ ް ޞު ލ ްޙައިގެ( އެގްރިމ ެންޓ ު ލިއުމަށ ްއައީ‬
‫އާދޭހެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް އެކަލޭގެފާނ ު ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ .‬ތިޔަބައިމީހުނ ް ބުނަނީ‬
‫ސު ހައިލ ު ބުނ ު ޢަމ ްރުއާއި އަބޫސު ފ ުޔާނ ެވ‪ ެ.‬އެމީހުނ ް އައުމުނ ް‬
‫ސ‬
‫ހަނގުރާމަކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ .‬ނ ަމަވ ެ ް‬ ‫‪d‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނ ު އެބަހީ ﻋﻠﻲ‬
‫‪ ،‬ﻋﻠﻲ ‪d‬އަށ ް ﺣﺪﻳﺚ ކުރ ެއްވިއެވ‪ެ .‬‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪j‬‬
‫ސ އަތުނުލ ައްވައެވ‪ެ .‬‬
‫ސ އަދި ޣަނީމާ މުދާ ވ ެ ް‬
‫އަސރުނ ްނ ެއ ް ވ ެ ް‬
‫ީ‬
‫އޭޢަލީގެފ ާނ ެވެ! ލިއުއްވ ާށެވ‪” ެ.‬މިއީ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃގ ެ ރަސޫލާ‬
‫)ބ ުނެބ ަލާށެވެ!( ތިޔަބައިމީހުނ ަށ ް ތިޔަބައިމީހުނ ްގ ެ މަނ ްމާފ ުޅު‬
‫މުޙައްމަދުގެފާނ ު އެކަނ ްތަކެއްގ ެ މައްޗަށ ް ޞު ލ ްޙަވެވަވަޑައިގަތ ް‬
‫އަސރަކަށ ްހަދައި އަޅުނ ްގ ެ ފ ަރާތުނ ް ﺣﻼﻝވ ާ‬
‫ީ‬ ‫ޢާއިޝަ ތުގެފާނ ު‬
‫ކަނ ްތައްތަކެވެ‪) “.‬މިގޮތަށ ް ލިއުއްވުމުނ ް( ﻣﺸﺮﻙނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ެ .‬‬
‫ކަނ ްތައ ް ﺣﻼﻝ ކުރަނ ް ކެރޭނީ ކ ާކަށ ް ހެއްޔ ެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުނ ްގ ެ‬
‫ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ގަނ ްދ ެއްވައި ދަންނ ަވަމ ެވ‪ ެ.‬ކަލޭގެފާނަކީ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃގ ެ‬
‫މަނ ްމާފ ުޅު ކަމުގައިވ ާ އެކަމަނާއާ އެފ ަދަގޮތަކަށ ް ކަނ ްތައްކޮށްފިނ ަމަ‬
‫ރަސޫލާކަމ ެއ ް ތިމަނ ްމ ެނ ެއ ް ނ ުދަންނ ަމ ެވ‪ ެ.‬ކަލޭގެފާނަކީ ﺍﷲ‬
‫ތިޔަބައިމީހުނ ް ކާފިރުވ ާހުއްޓ ެވ‪ ެ .‬އަދި އެކަމަނާއަކީ މަނ ްމައެއްނޫނޭ‬
‫ﺗﻌﺎﱃގ ެ ރަސޫލާކަމުގައި ވާނ ަމަ ތިމަނ ްމ ެނ ް ކަލޭގެފ ާނާ ހަނގުރާމަ‬

‫‪67‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫ދަރުމަ • ޖެނ ުއަރީ‬

‫ޝަ ހީދުވީ އެނ ްމ ެ ނ ުވަމީހުނ ެވ‪ ެ.‬ހަނގުރާމަ ނިމުމުނ ް ﻋﻠﻲ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ކުރ ެއްވިއެވ‪ެ .‬‬ ‫ނ ުކުރ ަާހުށީމ ެވ‪ ެ.‬އެހިނދު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪j‬‬
‫ﺫُﻭ ﺍﻟﺜﱠﺪﻳﺔ ހޯއްދ ެވުމަށ ް އަމުރުކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ.‬ހަނގުރާމައިގ ާ‬ ‫‪d‬‬ ‫ހަމަކަށަވަރުނ ް ތިމަނ ްކަލޭގެފާނަކީ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃގ ެ ރަސޫލާކަނ ް‬
‫މަރުވެފައިވ ާ މީހުނ ްގ ެ ތ ެރޭގައި އޭނާ ވަނިކޮށ ް ފެނ ުމުނ ް ﻋﻠﻲ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނ ަށ ް އެނގެއެވ‪ ެ .‬އޭޢަލީގެފ ާނ ެވެ! ލިއުއްވ ާށެވ‪ ެ .‬މިއީ‬
‫ވިދާޅުވިއެވ‪ ” ެ.‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ އާއި އެކަލާނގ ެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬ ‫‪d‬‬ ‫ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ އެކަނ ްތަކެއްގ ެ މައްޗަށ ް ޞު ލ ްޙުވެވަވަޑައިގަތ ް‬
‫‪j‬ގ ެ ބަސްފ ުޅު މުޅިނ ްތ ެދ ެވެ‪“.‬‬ ‫ކަނ ްތައްތަކެވ‪ ެ.‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ގަނ ްދ ެއްވައި ވިދާޅުވަމ ެވ‪ ެ.‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ j‬ޢަލީގެފާނ ަށ ްވުރ ެ މާބޮޑަށ ް މާތ ްވެގެނ ްވެއެވ‪ ެ.‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪j‬‬
‫ﺃﺑﻮﺑﻜﺮﺓގ ެ އަރިހުނ ް ރިވ ާވެފައިވެއެވ‪ ެ.‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪j‬‬ ‫އ ެ ލިއުއްވި ނ ަނ ްފ ުޅު ފޮހެލ ެއްވުމުނ ް އެކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ ނަބީކަމާއި‬
‫ނ ަމާދަށ ް ވަޑައިގަތްއިރު ﺳﺠﺪﺓގައި އޮތ ް މީހެއްގ ެ ކައިރިނ ް‬ ‫ސލ ުކަނ ް ނެގިގެނ ެއްނ ުދ ެއެވ‪ެ .‬‬
‫ރަ ޫ‬
‫ނމިވަޑައިގެނ ް‬
‫ނ ަމާދުކޮށ ް ި‬ ‫ވަޑައިގަތ ެވ‪ ެ.‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪j‬‬
‫އ ެނބުރިވަޑައިގ ެނ ްނ ެވިއިރު‬ ‫ޢަބްދުﺍﷲ ބުނ ުޢައްބާ ް‬
‫ސ‬
‫ސ އެމީހަކުއޮތީ ހަމަ‬
‫ވެ ް‬ ‫ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ .‬އެހިނދު އެމީހުނ ްގ ެ‬
‫ﺳﺠﺪﺓގައެވ‪ ެ.‬ދ ެނ ް އިތުރު‬ ‫ތ ެރެއިނ ް އެބަހީ ޚަވާރިޖުނ ްގ ެ‬
‫އެކަލޭގެފާނ ުތ ެދުވެވަޑައިގެނ ް‬ ‫ސމީހުނ ް އެނބުރި‬
‫ތ ެރެއިނ ް ދ ެހ ާ ް‬
‫ކުރ ެއްވިއެވ‪ެ .‬‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫)ﺗﻮﺑﺔ ވެގެނ ް( އަތުވެއްޖ ެއެވ‪ެ .‬‬
‫ކޮށ ްލާނީ‬ ‫މިމީހަކު َﻗﺘﻞ‬ ‫ތިބިމީހުނ ް އެމީހުނ ްގ ެ‬ ‫ބާކީ‬
‫އެހިނދު‬ ‫ކ ާކުހެއްޔ ެވެ؟‬ ‫މަގުފ ުރ ެދުމުގ ެ ތ ެރޭގައި َﻗﺘﻞ‬
‫ﺃﺻﺤﺎﺏ ބޭކަލ ަކު އަތުކުރި‬ ‫ސލިމ ްގ ެ ﺷﺮﻁ‬‫ވީއެވ‪) ެ .‬މިއީ މު ް‬
‫އޮޅ ާލ ެއްވިއެވ‪ ެ.‬އަދި ކަނޑި‬ ‫ތަކ ާ އެއްގޮތަށ ް ރިވ ާކުރެވިފައިވ ާ‬
‫ހިއްޕަވައިގެނ ް އެކަނޑިއަށ ް‬ ‫ރިވާޔ ަތ ެއްކަމަށ ް ﺍﻹﻣﺎﻡ ﺍﻟﺬﻫﱯ‬
‫ޙަ ރަ ކ ާތ ްކު ރަ އ ްވަ މު ނ ް‬ ‫އެމީހުނ ްގ ެ‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪(.‬‬
‫ދ ެނ ް‬ ‫ވަޑައިގެނ ްނެވިއެވ‪ެ.‬‬ ‫ވެރިއަކަށ ް ހުރީ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ‬
‫)އިރުކޮޅަކުނ ް( ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ެ .‬‬ ‫ﻭﻫﺐ ﺍﻟﺮﺍﺳﱯއެވ‪ ެ .‬އަދި އެނާގ ެ‬
‫އޭ ﷲގ ެ ރަސޫލާއެވެ!‬ ‫އެހީތެރިއަކަށ ް ހުރީ ﺣﺮ ُﻗﻮﺹ‬
‫އަދި‬ ‫ސަ ޖިދާގައިއޮތ ް‬ ‫ﺑﻦ ﺯﻫﲑ ﺍﻟﺒﺠﻠﻲ‪ ،‬ﺫُﻭ ﺍﻟﺜﱠﺪﻳﺔއެވ‪ެ .‬‬
‫ޝަ ހ ާދަތުގ ެ ދ ެކަލިމައަށ ް‬ ‫ޚަޥާރިޖުނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް‬ ‫އަދި‬
‫އިޤުރާރުވ ާ މީހަކު ތިމަނ ް َﻗﺘﻞ ކުރާނީ ކިހިނ ެއްތޯއެވެ؟ ދ ެނ ް‬ ‫އަރިހަށ ް އައި މީހުނ ަށ ް އެހަނގުރާމައިގައި‬ ‫‪d‬‬ ‫ވަކިވެގެނ ް ﻋﻠﻲ‬
‫ސ އިތުރުއެކަލ ެގެފާނ ު ﺣﺪﻳﺚ ކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ.‬އެމީހަކު‬
‫އަނ ެއްކ ާވ ެ ް‬ ‫އަމުރުކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް‬ ‫‪d‬‬ ‫ސ ﻋﻠﻲ‬
‫ބައިވެރިނ ުވުމަށ ްވ ެ ް‬
‫َﻗﺘﻞ ކޮށ ްލާނީ ކ ާކުހެއްޔ ެވެ؟ މިހެނ ް އެކަލޭގެފާނ ު ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫އެމީހުނާ އެބަހީ‬ ‫‪d‬‬ ‫އެތާ)އެބަހީ ނ ަހުރަވާނ ުގައި( ﻋﻠﻲ‬
‫ކުރ ެއްވުމުނ ް ﺃﺻﺤﺎﺏ ބޭކަލ ަކު އަތުކުރި އޮޅާލ ައްވ ާ ކަނޑި‬ ‫ޚަވާރިޖުނ ްނާ ހަނގުރާމަ ކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ .‬މިހަނގުރާމައިގ ާ ފ ަތަޙަ‬
‫ހިއްޕަވައިގެނ ް އެއަށ ް ޙަރަކ ާތ ް ކުރައްވަމުނ ް ތ ެދުވ ެވަޑައިގެންފިއެވ‪ެ .‬‬ ‫ލބިވަޑައިގަތީ ޢަލީގެފާނ ަށެވ‪ ެ .‬ޚަޥާރިޖުނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް މަރުނ ުވ ެ‬
‫ި‬
‫ސ އެމީހަކު َﻗﺘﻞ ކޮށްލ ަނ ް ޖެހިލ ުނ ްވ ެ‬
‫އަދި އެބޭކަލ ަކުވ ެ ް‬ ‫ސަ ލާމަތ ްވެގެނ ް ދ ެވުނީ އެނ ްމ ެ ނ ުވަ މީހުންނ ަށެވ‪ ެ .‬އެނ ުވަ މީހުނ ްގ ެ‬
‫ފަސްޖެހިވަޑައިގަތ ެވ‪ ެ.‬އަދި ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ.‬އޭ ﷲގ ެ ރަސޫލާއެވެ!‬ ‫ތ ެރެއިނ ް ދެމީހުނ ް ފިލ ަންދިޔައީ ُﻋ ﱠﻤﺎﻥއަށެވ‪ ެ .‬އަނ ެއްދެމީހުނ ް‬
‫ސަ ޖިދާގައިއޮތ ް އަދި ޝަ ހ ާދަތުގ ެ ދ ެކަލިމައަށ ް އިޤުރާރުވ ާ މީހަކު‬ ‫ދިޔައީ ކަރުމާނ ަށެވ‪ ެ .‬އަނ ެއްދެމީހުނ ް ދިޔައީ ސަ ޖިސްތާނ ަށެވ‪ެ .‬‬
‫ތިމަނ ް َﻗﺘﻞ ކުރާނީ ކިހިނ ެއްތޯއެވެ؟ އެހިނދު އެކަލޭގެފާނ ު ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ސ ދެމީހުނ ް ދިޔ ައެވ‪ ެ .‬އެކަކު ދިޔައީ‬
‫އަދި އަލ ްޖަޒީރާއަށ ް ވ ެ ް‬
‫ކުރ ެއްވިއެވ‪” ެ.‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ގަނ ްދ ެއްވައި ވިދާޅުވަމ ެވ‪ ެ.‬ތިޔ ަބައިމީހުނ ް‬ ‫ޔ ަމަނ ުގ ެރަށެއްކަމުގައިވ ާތަލ ްމޫރަށެވ‪ ެ .‬ޢަލީގެފަނ ުނ ްގ ެ ލަޝްކަރުނ ް‬

‫‪2007‬‬ ‫‪ 68‬ދަރުމަ • ޖެނ ުއަރީ‬

 ‫ތިމަންނ ައާ ِﺟ َﻤﺎﻉ ވިއެވ‪ ެ.‬މިއީ އޭގެފ ަހުނ ް ލިބުނ ުދަރިއެކެވ‪ެ.‬‬ ‫އޭނާ َﻗﺘﻞ ކޮށ ް ި‬
‫ލނ ަމަ އެވީހީ ފ ުރަތަމަ އަދި ފ ަހުގ ެ ފިތުނ ައަށެވެ‪“.‬‬
‫)އެބަހީ ފިތުނ ަ ނިމުނީއެވެ‪(.‬‬
‫ﺍﳌُ َﺤ ﱠﻜ َﻤ ُﺔ ﺍ ُﻷﻭﱃ‬ ‫ރިވ ާވެފައިވެއެވ‪ެ .‬‬ ‫ގެއަރިހުނ ް‬ ‫ﺃﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﺍﳋﺪﺭﻱ‬
‫‪d‬‬ ‫މިފިރުޤ ާގ ެ ﺧﻼﺻﺔ‪ -1 :‬ޢުޘ ްމާނ ުގެފ ާނާއި ﻋﻠﻲ‬ ‫ނ‬
‫ﺃﺑﻮﺑﻜﺮގެފާނ ު ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬އޭ ﷲގ ެ ރަސޫލާއެވެ! ތިމަނ ް މިވ ެ ި‬
‫ކުފ ުރުވިކަމަށ ް ބުނ ުނ‪ ް.‬އަދި ޖަމަލ ު ހަނގުރާމައިގ ާ ބައިވެރިވި‬ ‫ސފ ަ ރީތި މީހަކު އިޚުލާޞްތެރިކަމާ‬
‫ވާދީއަކުނ ް އައިއިރު އެތާ ި‬
‫މީހުނާއި ދ ެَﺣ َﻜﻢން‪ ،‬އަދި އައްތަޙްކީމަށ ް ރުހުނ ު މީހުނާއި‬ ‫އެކު ނ ަމާދުކުރަނ ް ހުއްޓ ެވ‪ ެ.‬އެހިނދު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪j‬‬
‫އެދ ެޙަކަމުން‪ ،‬ނ ުވަތަ އޭގ ެ ތ ެރެއިނ ް އެކަކު އިސްކުރި މީހުން‪،‬‬ ‫ﺃﺑﻮﺑﻜﺮގެފާނ ަށ ް ﺣﺪﻳﺚ ކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ .‬އެމީހަކު َﻗﺘﻞ ކޮށ ްލާށެވ‪ެ .‬‬
‫ކުފ ުރުވެފައިވ ާކަމަށ ް ބުނ ުނ‪ް.‬‬ ‫ސ ﺃﺑﻮ ﺑﻜﺮ ގެފާނ ަށ ް އެމީހަކު އެޙާލ ުގައި ހުއްޓާ َﻗﺘﻞ‬
‫ނ ަމަވ ެ ް‬
‫ކޮށްލ ަނ ް ކެރިވަޑައެއ ް ނ ުގެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް އިތުރުއެކަލޭގެފާނ ު‬
‫‪ -2‬އެމީހުނ ްގ ެ ނ ަޒަރުގައި ﺇِﻣﺎﻡ އަނިޔާވެރިނ ަމަ‪ ،‬ﺇِﻣﺎﻡ َﻗﺘﻞ ކުރުނ ް‬ ‫އަށ ް އެފ ަދައިނ ް ﺣﺪﻳﺚ ކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ.‬ދ ެނ ް ﻋﻠﻲ‬ ‫‪d‬‬ ‫ﻋﻤﺮ‬
‫ހުއްދަވުނ ް ނ ުވަތަ ވެރިކަމުނ ް ވަކިކުރުނ ް ހުއްދަވުނ‪ް.‬‬ ‫ސ ﻋﻠﻲ‬
‫އަށ ް އެފ ަދައިނ ް ﺣﺪﻳﺚ ކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ .‬ނ ަމަވ ެ ް‬ ‫‪d‬‬
‫އެމީހަކު ފެނިވަޑައެއްނ ުގަތ ެވ‪ ެ.‬ދ ެނ ް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪j‬‬ ‫‪d‬އަށ ް‬
‫‪ -3‬އިމާމަކު ހުރުނ ް އެއީ ލާޒިމުކަމ ެއ ް ނޫނ ްކަމަށ ް ބުނ ުނ‪ް.‬‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ކުރ ެއްވިއެވެ‪ “.‬އޭނާއާއި އޭނާގ ެ އެކުވެރިނ ް ﻗﺮﺁﻥ‬
‫ސ‬
‫ސ އެމީހުންނ ަކަށ ް އެއިގ ެ އެއްވ ެ ް‬
‫ކިޔ ަވ ާހުއްޓ ެވ‪ ެ .‬ނ ަމަވ ެ ް‬
‫‪ -4‬ދ ެކޮޅުވެރިނ ްގ ެ އަނ ްހެނ ުނ ްނާއި ކުޑަކުދިނ ް َﻗﺘﻞ ކުރުނ ް އެއީ‬ ‫ނ ނ ުކުމ ެގެނ ްދާ ފ ަދައިނ ް‬
‫އަސަ ރ ެއ ް ނ ުކުރާނ ެތ ެވ‪ ެ .‬ދުނިދަނޑިނ ް ދު ި‬
‫ހުއްދަކަމ ެއްކަމުގައި ދުށުނ‪ް.‬‬ ‫ނ އެނބުރި ނާންނ ަގޮތަށ ް‬
‫އެމީހުނ ް ދީނ ުނ ް ބޭރުވ ާހުއްޓ ެވ‪ ެ .‬އަދި ދު ި‬
‫ތިޔަބައިމީހުނ ް‬ ‫ނާންނ ަހުއްޓ ެވ‪ެ .‬‬ ‫އެނބުރި‬ ‫ސ‬
‫އެމީހުނ ްވ ެ ް‬
‫‪ -5‬ބޮޑެތި ފ ާފ ަކުރާ މީހުންނަކީ ކާފިރުނ ް ކަމުގައި ބުނ ުނ‪ް.‬‬ ‫އެފ ަދަމީހުނ ް َﻗﺘﻞ ކުރާހުށިކަމ ެވ‪ ެ .‬އެނ ްމ ެ ނުބައި މީހުންނަކީ‬
‫ސ އިތުރުއެކަލޭގެފާނ ު ﺣﺪﻳﺚ‬
‫އަދިވ ެ ް‬ ‫އެބައިމީހުނ ްނ ެވެ‪“.‬‬
‫‪ -6‬ޢުޘ ްމާނ ުގެފ ާނާއި ﻋﻠﻲ ‪d‬އަކީ ކާފިރ ެކ ޭ ނ ުބުނާމީހުނާ‬ ‫ކުރ ެއްވިއެވެ‪ “.‬މީސްތަކުނ ްގ ެ މ ެދުގައި ދެބަސްވުނ ް އުފެދޭ‬
‫ނ َﺻ ﱠﺢ ނ ުވ ާނ ެކަނ ް އަދި އެދ ެބޭކަލ ުންނަކީ‬‫)ޚަވާރިޖުނ ްގެ( ކައިވ ެ ި‬ ‫ދުވަސްވަރު އެއިގެތ ެރެއިނ ް ޙައްޤ ާ ބޮޑަށ ްކައިރި ޖަމާޢަތ ް އެމީހުނާ‬
‫ނ َﺻ ﱠﺢ‬ ‫ސ އެމީހުނ ްގ ެ ކައިވ ެ ި‬ ‫ކާފިރުނ ްކަމަށ ް ނ ުދ ެކޭމީހުނާވ ެ ް‬ ‫)އެބަހީ ޚަވާރިޖުނ ްނާ( ހަނގުރާމަ ކުރާހުއްޓ ެވ‪ ެ .‬ޚަވާރިޖުނ ްކަނ ް‬
‫ނ ުވުނ‪ް.‬‬ ‫އެނގ ޭނ ެ ޢަލާމާތަކީ އެމީހުނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް މީހަކުގެއަތ ް އަނ ްހެނ ެއްގ ެ‬
‫އުރަމައްޗާ އެއްގޮތ ްވ ާހުއްޓ ެވެ‪“.‬‬
‫‪ -7‬އެމީހުނ ް )ޚަވާރިޖުނ ް(ގ ެ ދ ެކޮޅުވެރިންނަކީ ކާފިރުނ ްކަމުގައި‬ ‫ﺃﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ.‬ﺍﻟﻨﻬﺮﻭﺍﻥގ ެ ދުވަހު ތިމަނ ް ﻋﻠﻲ‬
‫ބުނ ުނ‪ް.‬‬ ‫‪d‬އާ އެކު ހުނ ްނެވީމ ެވ‪ ެ .‬އެކަލޭގެފާނ ު ﺣﺮﻗﻮﺹ ﺑﻦ ﺯﻫﲑ އަށ ް‬
‫ﺇﺷﺎﺭﺓ ކުރައްވައި މީނާ ދަންނަނީ ކ ާކުތޯ ސު ވާލ ުކުރ ެއްވިއެވެ؟‬
‫‪ -2‬ﺍﻷﺯﺍﺭﻗﺔ‬ ‫ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ެ .‬‬ ‫މީހަކު‬ ‫ތ ެރެއިނ ް‬ ‫މީސްތަކުނ ްގ ެ‬ ‫އެހިނދު‬
‫ނސްބަތ ްވަނީ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺍﻷﺯﺭﻕ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ‬ ‫މިފިރުޤ ާ ި‬ ‫)އޭ އަމީރުލ ްމުއުމިނީނ ެވެ!( ތިމަނ ް އޭނާ ދަންނ ަމ ެވ‪ ެ .‬އެއީ‬
‫ﻬﻧﺎﺭ ﺍﳊﻨﻔﻲ އަށެވ‪ ެ.‬ﻛﻨﻴﺔ އަކީ ﺃﺑﻮ ﺭﺍﺷﺪއެވ‪ ެ.‬މީނާ އެނ ްމ ެފ ުރަތަމަ‬ ‫ނ ތަނ ެއްގައި އުޅ ޭނ ެއެވ‪ެ .‬‬
‫ޙަރުޤޫޞްއެވ‪ ެ .‬އޭނާގ ެ މަނ ްމަ މިވ ެ ި‬
‫ނ ުކުތީ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﻟﺰﺑﲑ ﺧﻼﻓﺔ ގައި ﺑﺼﺮﺓ ގައެވ‪ ެ.‬ދ ެނ ް މީނާއާ‬ ‫ޙަރުޤޫޞްގ ެ މަނ ްމަ ގެންނ ަވައި ޙަރުޤޫޞްއަށ ް‬ ‫ދ ެނ ް ﻋﻠﻲ‬
‫‪d‬‬
‫ﻗﻄﺮﻱ ﺑﻦ ﺍﻟﻔﺠﺎﺀﺓ ﺍﳌﺎﺯﱐ ﺍﻟﺘﻤﻴﻤﻲ އާއި ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﳌﺎﺣﻮﺯ‬ ‫ﺇﺷﺎﺭﺓކޮށ ް ސު ވާލ ު ކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ .‬މިއީ ކ ާކުހެއްޔ ެވެ؟ އެއަނ ްހެނާ‬
‫ﺍﻟﺘﻤﻴﻤﻲ އާއި ﻋﺒﻴﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﻫﻼﻝ ﺍﻟﻴﺸﻜﺮﻱ އަދި އަނ ްނާރު ވިއްކ ާ‬ ‫ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬އޭ އަމީރުލ ް މުއުމިނީނ ެވެ! ތިމަންނ ައަކަށ ް ނޭނގެއެވ‪ެ .‬‬
‫ﻋﺒﺪ ﺭﺑﻪ ﺍﻟﻜﺒﲑ އާއި ކުޑަކުދިންނ ަށ ް ކިޔ ަވައިދޭ ﻋﺒﺪ ﺭﺑﻪ ﺍﻟﺼﻐﲑ‬ ‫ﺟﺎﻫﻠﻲ ޒަމާނ ުގައި އައްރަބ ުޛާއެވ ެ ކިއުނ ުތަނ ުގައި ބ ަކަރި‬
‫ّ‬ ‫ތިމަނ ް‬
‫ސ‬
‫ސ ބައިވެރިވިއެވ‪ ެ.‬އަދި ُﻋ ﱠﻤﺎﻥއާއި ﺍﻟﻴﻤﺎﻣﺔގ ެ ޚަވާރިޖުނ ްވ ެ ް‬
‫ވެ ް‬ ‫ސ‬
‫ހުއިހައްޕަނ ް އުޅެނިކޮށ ް އަނދިރިގަނޑެއ ް ފ ަދަ އެއްޗ ެއ ް އައި ް‬

‫‪69‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫ދަރުމަ • ޖެނ ުއަރީ‬

 ‫ވާޖިބ ެއްނ ުވ ާނ ެއެވ‪ެ.‬‬ ‫މިމީހުނާ ބައިވެރި ވިއެވ‪ ެ .‬އެއިރު މިމީހުނ ްގ ެ ޢަދަދަކީ ވިހިހ ާހެވ‪ެ .‬‬
‫މިމީހުނ ް ނ ުކުތުމުނ ް ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﻟﺰﺑﲑ‪ ،‬ﻣﻬ ﱠﻠﺐ ﺑﻦ ﺃﰊ ﺻﻔﺮﺓ‬
‫ކުރިނ ް‬ ‫ފޮނ ުއްވުމުގ ެ‬ ‫ނަބީކަމައިގެނ ް‬ ‫ނަބީބޭކަލ ުނ ް‬ ‫‪-8‬‬ ‫އެމީހުނާ ހަނގުރާމަކުރުމަށ ް ފޮނ ުއްވިއެވ‪ ެ .‬ﻣﻬ ﱠﻠﺐ އެމީހުނާ‬
‫ސ‬
‫ކާފިރަކަށ ްވުނ ް ޖާއިޒ ެވ‪ ެ.‬އަދި ނަބީބޭކަލ ުނ ް ނަބީކަމަށ ްފ ަހުވ ެ ް‬ ‫ވަރަށްގިނ ަ ހަނގުރާމަތައ ް ކުރިއެވ‪ ެ .‬އަދި މަޑުމަޑުނ ް އެމީހުނ ްގ ެ‬
‫ކުފ ުރު ވެދާނ ެކަމަށ ް ޤަބޫލ ުކުރ ެއެވ‪ެ.‬‬ ‫މ ެދުގައި ހަމަނ ުޖ ެހުނ ް އުފެއްދިއެވ‪ ެ.‬މިގޮތުނ ް ﻋﺒﺪ ﺭﺑﻪ ﺍﻟﻜﺒﲑ‬
‫‪ -9‬ބޮޑެތި ފ ާފ ަކުރާ މީހުންނަކީ ކާފިރުވ ެ ދީނ ުނ ްބޭރުވެފައިވ ާ‬ ‫ސމީހުނާއެކު ވަކިވިއެވ‪ ެ .‬އަދި ﻋﺒﺪ ﺭﺑﻪ ﺍﻟﺼﻐﲑ ހަތަރުހ ާ ް‬
‫ސ‬ ‫ހަތ ްހާ ް‬
‫ބ ައެކެވ‪ެ .‬‬ ‫މީހުނާއެކު ވަކިވިއެވ‪ ެ .‬އަދި ﻋﺒﻴﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﻫﻼﻝ ﺍﻟﻴﺸﻜﺮﻱ ވ ެ ް‬
‫ސ‬
‫އެމީހުނާ ވަކިވީއެވ‪ ެ.‬އޭގެފ ަހުނ ް ﻣﻬ ﱠﻠﺐ‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﺭﺑﻪ ﺍﻟﻜﺒﲑ َﻗﺘﻞ‬
‫‪ -10‬އެމީހުނ ްގ ެ ދ ެކޮޅުވެރިނ ްގ ެ ބެލ ުމުގެދަށުގައިވ ާ ޛިންމީނ ްގ ެ ލޭ‬ ‫ކޮށްލިއެވ‪ ެ.‬އަދި ﻣﻬ ﱠﻠﺐ ދަރިފ ުޅު ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﺭﺑﻪ ﺍﻟﺼﻐﲑ َﻗﺘﻞ‬
‫އ ޮހޮރުވުނ ް ހުއްދަނ ުވ ާހުއްޓ ެވ‪ެ.‬‬ ‫ކޮށްލިއެވ‪ ެ .‬ތާރީޚު ِﻋ ْﻠﻢ ވެރިނ ް ވިދާޅުވ ާގޮތުގައި ޚަވާރިޖުނ ްގ ެ‬
‫އެނ ްމ ެ ބާރުގަދަ އަދި ހިތ ްވަރުގަދަ ޖަމާޢަތަކީ މިއީއެވ‪ެ .‬‬
‫ށ ކޮނޑުހުޅުނ ްނ ެވ‪ެ.‬‬
‫‪ -11‬ވައްކަނ ް ޘާބިތުވުމުނ ް އަތ ްކެނޑޭހު ީ‬
‫ﺍﻷﺯﺍﺭﻗﺔ‬
‫‪ -12‬އެމީހުނ ްގެތ ެރެއިނ ް ބައެއްމީހުނ ް ދ ެކ ޭގޮތުގައި َﺣ ْﻴﺾވެރިޔާ‬ ‫މިފިރުޤ ާގ ެ ﺧﻼﺻﺔ‪ -1 :‬އަލ ްއަޒާރިޤާ‪ ،‬މިފިރުޤ ާގ ެ‬
‫ކުރަނ ްޖ ެހޭނ ެއެވ‪ ެ.‬އަދި‬ ‫ސ‬
‫َﺣ ْﻴﺾގ ެ ދުވަސްވަރު ނ ަމާދުވ ެ ް‬ ‫ފިރުޤ ާގ ެ‬ ‫ﺍﳌُ َﺤ ﱠﻜ َﻤ ُﺔ ﺍ ُﻷﻭﱃ‬ ‫ﻣﺸﺮﻙނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬ ‫ދ ެކޮޅުވެރިންނަކީ‬
‫ސހިފ ަނ ް ޖ ެހޭނ ެއެވ‪ ެ.‬އަނ ެއްބަޔ ަކު ބުނާގޮތުގައި َﺣ ْﻴﺾވެރިޔާ‬
‫ރޯދަވ ެ ް‬ ‫އަހުލ ުވެރިނ ްގ ެ ނ ަޒަރުގައި މިމީހުންނަކީ ކާފިރުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ސ ޤަޟާ ކުރަނ ްޖ ެހޭނ ެއެވ‪ެ .‬‬
‫ރޯދަ ޤަޟާ ކުރާފ ަދައިނ ް ނ ަމާދުވ ެ ް‬
‫ސ ﻣﺸﺮﻙނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫‪ -2‬އެމީހުނ ްގ ެ ގ ާތަށ ް ހިޖުރަނ ުކުރާ މީހުންނަކީވ ެ ް‬
‫‪“ -13‬ﺍﻟﺘﱠﻘِﻴﱠﺔ” ބަހުނ ްނާއި َﻋ َﻤﻞނ ް ޙަރާމ ެވ‪ެ.‬‬ ‫އަދި އެހިޖުރަނ ުކުރި މީހަކީ އެމީހުނ ްގ ެ ﻋﻘﻴﺪﺓ ޤަބޫލ ުކުރާ‬
‫މީހެއްނ ަމަވެސްމ ެއެވ‪ެ .‬‬
‫ނވި ﺁﻳﺔ ބާއްވައިލ ެއްވުނީ‬
‫‪ -14‬އެމީހުނ ް ބުނާގޮތުގައި އަންނ ަ ި‬ ‫‪ -3‬އެމީހުނ ްގ ެ މީހުނ ް އިމްތިޙާނ ުކުރުނ ް ވާޖިބ ެވ‪ ެ .‬އިމްތިޙާނ ު‬
‫ﺎﺱ َﻣﻦ ﻳُ ْﻌ ِﺠﺒُ َﻚ َﻗ ْﻮﻟُ ُﻪ‬
‫ِﻦ ﺍﻟﻨﱠ ِ‬ ‫ﻋﻠﻲ ‪d‬އާއި ބ ެހޭގޮތުނ ްނ ެވ‪َ ) ެ.‬ﻭﻣ َ‬ ‫އަސރ ެއްގެގޮތުގައި‬
‫ީ‬ ‫ދ ެކޮޅުވެރިއަކު‬ ‫އެމީހުނ ްގ ެ‬ ‫ކުރާގޮތަކީ‬
‫ﳊﻴَﺎ ِﺓ ﺍﻟ ﱡﺪﻧْﻴَﺎ َﻭﻳُ ْﺸ ِﻬ ُﺪ ﺍﷲَ َﻋ َﻠﻰ َﻣﺎ ﻓِﻲ َﻗ ْﻠﺒِ ِﻪ َﻭ ُﻫ َﻮ ﺃَﻟَ ﱡﺪ ﺍﳋ َِﺼﺎ ِﻡ(‬
‫ﻓِﻲ ﺍ َ‬ ‫ސ މަރައިލ ުމަށ ް އޭނާއާ ޙަވާލ ުކުރަނީއެވ‪ ެ .‬މަރާލައިފިނ ަމަ‬
‫ގެނ ެ ް‬
‫”ދުނިޔޭގ ެ ޙަޔާތުގައި އެމީހެއްގ ެ ދުލ ުނ ް ބ ުނާ‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫ސވީއެވ‪ ެ .‬މަރާނުލައިފިނ ަމަ އެއީ މުނާފިޤެކެވ‪ެ .‬‬
‫އިމްތިޙާނ ުގައި ފ ާ ް‬
‫ބުނ ުމާމ ެދު ކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ ހިތ ްޕުޅަށ ް އުފ ާވެރިކަނ ް ލިބޭފ ަދަ މީހުނ ް‬ ‫އޭނާ َﻗﺘﻞ ކޮށ ްލާހުއްޓ ެވ‪ެ .‬‬
‫މީސްތަކުނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ްވެއެވ‪ ެ.‬އެމީހެއްގ ެ ހިތުގައިވ ާގޮތާމ ެދު ﺍﷲ‬
‫ސ އެހިނދު އެމީހަކުވަނީ‬ ‫ﺗﻌﺎﱃ ހެކިކޮށ ް ބަސްބުނ ެއެވ‪ ެ.‬ނ ަމަވ ެ ް‬ ‫‪ -4‬ދ ެކޮޅުވެރިނ ްގ ެ އަނ ްހެނ ުނ ްނާ ކުޑަކުދިނ ް މ ެރުނ ް ހުއްދައެވ‪ެ .‬‬
‫ދ ެކޮޅުވެރިނ ްކުރ ެ ދ ެކޮޅުވެރިކަނ ް އެނ ްމެބޮޑު މީހާކަމުގައެވެ‪“.‬‬ ‫ސަ ބަބަކީ އެމީހުންނަކީ ﻣﺸﺮﻙނ ް ކަމުގައިވުމ ެވ‪ެ .‬‬

‫ނވި ﺁﻳﺔ ބާއްވައިލ ެއްވުނީ‬

‫‪ -15‬އެމީހުނ ް ބުނާގޮތުގައި އަންނ ަ ި‬ ‫ށ‬
‫ދާހު ީ‬ ‫ސ‬
‫ކުޑަކުދިނ ްވ ެ ް‬ ‫ދ ެކޮޅުވެރިނ ްގ ެ‬ ‫އެމީހުނ ްގ ެ‬ ‫‪-5‬‬
‫ގ ެ ޤާތިލ ް ކަމުގައިވ ާ ޢަބ ްދުއްރަޙްމާނ ު ބުނ ު މުލ ްޖަމ ް‬ ‫ﻋﻠﻲ ‪d‬‬ ‫ނ ަރަކައަށެވ‪ެ .‬‬
‫ﺎﺕ ﺍﷲِ َﻭﺍﷲُ‬
‫ْﺴ ُﻪ ﺍﺑْﺘِ َﻐﺎ َﺀ َﻣ ْﺮ َﺿ ِ‬
‫ﺎﺱ َﻣﻦ ﻳَ ْﺸﺮِﻱ ﻧَﻔ َ‬ ‫އާބ ެހޭގޮތުނ ްނ ެވ‪َ ) ެ .‬ﻭﻣ َ‬
‫ِﻦ ﺍﻟﻨﱠ ِ‬
‫ﻭﻑ ﺑِﺎﻟْﻌِﺒَﺎﺩِ( މާނައީ‪“ :‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ރުހިވޮޑިގަތުނ ްއެދި ތިމާގެނ ަފްސު‬ ‫َﺭ ُﺀ ٌ‬ ‫ސ ރަޖަމ ެއ ް ނ ުކުރ ެވ ޭނ ެއެވ‪ެ .‬‬
‫‪ -6‬މުޙުޞަ ނ ަކު ޒިނޭކުރިއަ ް‬
‫ސ މީސްތަކުނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ްވެއެވ‪ ެ .‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ އީ‬ ‫ވިއްކައިލާމީހުނ ްވ ެ ް‬
‫އަޅުނ ްނާ މެދު އޯގ ާވަނ ްތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪) “.‬ނުނިމޭ(‬ ‫ޙައްދު‬ ‫ޤަޛުފ ުގ ެ‬ ‫ކުރުމުނ ް‬ ‫ޤަޛުފ ު‬ ‫ފިރިހެނ ަކަށ ް‬ ‫‪-7‬‬

‫‪2007‬‬ ‫‪ 70‬ދަރުމަ • ޖެނ ުއަރީ‬

 ‫ِ‬
‫ﻟﺨﻮﺍَﺭ ُﺝ‬
‫ﺍَ‬
‫ﺣﻤـﻦ‬
‫ﺍﻟﺮ ٰ‬
‫ﺍﻟﺴﺘّﺎﺭ ﻋﺒﺪ ّ‬
‫ﻋﺒﺪ ّ‬ ‫ޑރ‪.‬‬

‫ކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ.‬އަދި ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ.‬ޢުޘ ްމާނ ުގެފާނ ުނ ްގ ެ ދ ެކޮޅުވެރިންނަކީ‬ ‫)ޖެނ ުއަރީ ‪2007‬ގ ެ ދަރުމައާ ގުޅ ޭ(‬

‫ސ ދ ެކޮޅުވެރިނ ްނ ެވ‪ ެ .‬އެހިނދު އެމީހުނ ް‬

‫ތިމަނ ްކަލޭގެފާނ ުގ ެ ވ ެ ް‬
‫ﺍﺑﻦ ﺍﻟﺰﺑﲑ ދޫކޮށ ް ހިނގައްޖ ެއެވ‪ ެ.‬މިގޮތުނ ް ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺍﻷﺯﺭﻕ‬
‫އާއި ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﻟﺼﻔّﺎﺭ ﺍﻟﺴﻌﺪﻱ އާއި ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﺃﺑﺎﺽ ﺍﻟﺘﻤﻴﻤﻲ‬
‫އާއި އަދި ބައެއ ް އެހެންމީހުނ ް ދިޔައީ ބަޞްރާއަށެވ‪ ެ.‬ﺃﺑﻮ‬
‫ﻃﺎﻟﻮﺕ އާއި ބައެއ ް އެހެންމީހުނ ް ދިޔައީ ﺍﻟﻴﻤﺎﻣﺔ އަށެވ‪ެ .‬‬
‫ދ ެނ ް ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺍﺯﺭﻕ‪ ،‬ﺑﺼﺮﺓގައި ﺧﺮﻭﺝ )ﺧﺮﻭﺝ ކުރުމަކީ‪ ،‬އ ެ‬
‫ދުވަސްވަރ ެއްގ ެ ޚަލީފ ާއާ ނ ުވަތަ ވެރިމީހ ާއާ ދ ެކޮޅަށ ް ނ ުކުތުމ ެވެ‪(.‬‬
‫ކުރީއެވ‪ ެ .‬އަދި ﺃﺑﻮ ﻃﺎﻟﻮﺕ‪ ،‬ﺍﻟﻴﻤﺎﻣﺔގައި ﺧﺮﻭﺝ ކުރީއެވ‪ ެ.‬ދ ެނ ް‬
‫ސ ފ ަހުނ ް‬
‫ﺃﺑﻮ ﻃﺎﻟﻮﺕ އަލްޔ ަމާމާގ ެ ވެރިކަނ ް އަތުލިއެވ‪ ެ.‬ނ ަމަވ ެ ް‬
‫އަބޫޠާލޫތަށ ްވުރ ެ ﳒﺪﺓ ރަނގަޅުކަނ ް މީސްތަކުންނ ަށ ް އެނގުމުނ ް‬
‫އަބޫޠާލޫތު ދޫކޮށ ް ﳒﺪﺓއަށ ް ބައިޢަތު ހިފިއެވ‪ ެ.‬އަދި ﳒﺪﺓއަށ ް‬
‫ﺃﻣﲑ ﺍﳌﺆﻣﻨﲔގ ެ ލ ަޤަބު ދިނ ެވ‪ެ.‬‬
‫ވެ ް‬
‫މިކަންހިނގީ ހިޖުރައިނ ް ‪66‬ވަނ ަ އަހަރުގައެވ‪ ެ.‬އެއިރު‬
‫ސ ﳒﺪﺓއަށ ް‬
‫ނ ަޖުދާގ ެ ޢުމުރަކީ ‪30‬އަހަރ ެވ‪ ެ.‬އަދި ﺃﺑﻮ ﻃﺎﻟﻮﺕ ވ ެ ް‬
‫ބައިޢަތު ހިފިއެވ‪ ެ.‬ދ ެނ ް ﳒﺪﺓ‪ ،‬ﺫﻭﺍﺠﻤﻟﺎﺯގ ެ އަހުލ ުވެރިނ ްނާ‬
‫ސ ﺑﻨﻮ‬
‫ހަނގުރާމަކޮށ ް އެމީހުނ ް ބަލިކުރިއެވ‪ ެ.‬އަދި ﺍﻟﺒﺤﺮﻳﻦއަށ ްގޮ ް‬
‫‪ .3‬ﺍﻟﻨﺠﺪﺍﺕ‬
‫މިއީ ﳒﺪﺓ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺳﺎﺩ ﺑﻦ ﺍﳌﻔﺮﺝ ﺍﳊﻨﻔﻲ އަށ ް ﺗﺒﻊ‬
‫ވި މީހުނ ްނ ެވ‪ ެ.‬ﺷﺎﻡ ކަރައިގ ެ ލަޝްކަރު ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﻟﺰﺑﲑ‬
‫ގ ެ މުޙާޞަ ރާ ކުރުމުނ ް ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺍﻷﺯﺭﻕ ﺍﳊﻨﻔﻲ އާއި ﻋﺒﺪﺍﷲ‬
‫ﺑﻦ ﺇﺑﺎﺽ ﺍﻟﺘﻤﻴﻤﻲ އާއި ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﻟﺼﻔﱠﺎﺭ ﺍﻟﺴﻌﺪﻱ އާއި ﻋﻄﻴﺔ‬
‫ﺍﻷﺳﻮﺩ ﺍﳊﻨﻔﻲ އާއި ﺑﻨﻮ ﺑﻜﺮގ ެ މީހެއްކަމުގައިވ ާ ﺃﺑﻮ ﻃﺎﻟﻮﺕ‬
‫އާއި ﺃﺑﻮ ﻓﺪﻳﻚ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺛﻮﺭ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﺔ އާއި ﻋﺒﻴﺪﺓ ﺑﻦ‬
‫ﻫﻼﻝ ﺍﻟﻴﺸﻜﺮﻱ‪ ،‬ﺧﻮﺍﺭﺝގ ެ ބަޔ ަކ ާ އެއްތަނ ަކަށ ް އެއްވ ެ ﻋﺒﺪﺍﷲ‬
‫ﺑﻦ ﺍﻟﺰﺑﲑ ގ ެ ހިމާޔ ަތަށ ް މައްކ ާއަށ ް ދިއުމަށ ް ނިންމިއެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ް‬
‫މައްކ ާއަށ ް ދިއުމުނ ް ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﻟﺰﺑﲑ އެމީހުންނ ަށ ް މަރުޙަބާ‬
‫ސ‬
‫ވިދާޅުވިއެވ‪ ެ.‬އަދި އެމީހުނ ް ހީކުރިގޮތުގައި ﺇﺑﻦ ﺍﻟﺰﺑﲑ‬
‫ހުނ ްނެވީ އެމީހުނ ްގ ެ މަޛ ްހަބ ުގައެވ‪ެ .‬‬
‫އުމަވީނ ްގ ެ ލަޝްކަރު މައްކ ާ ދޫކޮށ ް އެނބުރި ދިއުމުނ ް‬
‫މިމީހުނ ް ﺇﺑﻦ ﺍﻟﺰﺑﲑ އިމްތިޙާނ ު ކުރުމަށ ް ޤަޞްދު ކުރ ެއްވިއެވ‪ެ .‬‬
‫މިގޮތުނ ް އެކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ އަރިހުނ ް އަބޫބ ަކުރުގެފ ާނާއި ޢުމަރުގެފ ާނާ‬

‫ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻘﻴﺲ އާ ހަނގުރާމަކޮށ ް އެމީހުނ ް ބަލިކުރުމަށ ްފ ަހު އެތައ ް‬ ‫ބ ެހޭގޮތުނ ް ސު ވާލ ު ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬އެކަލޭގެފާނ ު އެދ ެބޭކަލ ުނ ްގ ެ‬
‫ރަނގަޅުކަމުގ ެ ތަޢުރީފ ު ކުރ ެއްވިއެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ް ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ެ .‬‬
‫ދުވަހެއ ް ވަނ ްދ ެނ ް އެތާ މަޑުކުރިއެވ‪ ެ.‬ދ ެނ ް ﳒﺪﺓ ޢައްމާނ ަށ ް‬
‫ރަނގަޅެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް އެމީހުނ ް ޢުޘ ްމާނ ުގެފ ާނާ ބ ެހޭގޮތުނ ް ސު ވާލ ު‬
‫ސ‬
‫ލަޝްކަރ ެއ ް ފޮނުވިއެވ‪ ެ.‬މިލަޝްކަރުގ ެ އަމީރަކަށ ް ހަމަޖ ެއ ް ީ‬
‫ދ ެނ ްނެވިއެވ‪ ެ .‬އެކަލޭގެފާނ ު ޢުޘ ްމާނ ުގ ެ ރަނގަޅުކަމުގ ެ ތަޢުރީފ ު‬
‫ﻋﻄﻴّﺔ ﺑﻦ ﺍﻷﺳﻮﺩ ﺍﳊﻨﻔﻰއެވ‪ ެ.‬އަދި މި ﻋﻄﻴّﺔ ޢައްމާނ ަށ ް ގޮ ް‬
‫ސ‬

‫‪39‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫ދަރުމަ • ފ ެބ ްރުއަރީ‬

 ‫އެތަނ ް ހިފިއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް އެތާ ޢާމިލ ަކު ޢައްޔ ަނ ް ކުރުމަށ ްފ ަހު މި‬
‫ގ ެ ނިމުން‬ ‫ﳒﺪﺓ‬
‫ޢަޠިއްޔާ އެނބުރި އައީއެވ‪ ެ .‬އޭނާ ދިއުމުނ ް ޢައްމާނ ުގ ެ މީހުނ ް‬
‫ސ ﳒﺪﺓ ދޫކޮށ ް‬
‫އެނ ްމ ެ ފ ަހުނ ް ﳒﺪﺓގ ެ އެކުވެރިނ ްވ ެ ް‬
‫ޚަވާރިޖުނ ްގ ެ ޢާމިލ ު ޤަތުލ ު ކޮށްލީއެވ‪ ެ .‬އޭގެފ ަހުނ ް މިޢަޠިއްޔާ‬
‫ގ ެ ރަށ ްތަކުގ ެ‬ ‫ﺃﺑﻮ ﻓﺪﻳﻚ އަށ ް ﺑﻴﻌﺔހިފިއެވ‪ ެ.‬އަދި ﳒﺪﺓ ﻫﺠﺮ‬
‫ނ ަޖުދާއާ ދ ެކޮޅަށ ް ނ ުކުތ ެވ‪ ެ .‬އަދި ޢަނ ްމާނ ު ހިފ ަނ ް މަސަ އްކަތ ް‬
‫ތ ެރެއިނ ް ރަށެއްގައިފިލީއެވ‪ ެ.‬އެނ ްމ ެފ ަހުނ ް ﺃﺑﻮ ﻓﺪﻳﻚގ ެ އެކުވެރިނ ް‬ ‫ސ އެތަނ ް ހިފ ޭގޮތ ެއ ް ނުވިއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް މިޢަޠިއްޔާ‬
‫ކުރިއެވ‪ ެ .‬ނ ަމަވ ެ ް‬
‫‪69‬ވަނ ަ އަހަރު ނ ުވަތަ ‪72‬ވަނ ަ އަހަރު ﳒﺪﺓ ޤަތުލ ުކޮށްލިއެވ‪ެ .‬‬ ‫ސ އެތަންހިފައި އެތާ ދިރިއުޅެނ ް ފެށިއެވ‪ ެ .‬ދ ެނ ް‬
‫ﻛﺮﻣﺎﻥ އަށ ްގޮ ް‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻦ ﺃﰉ‪ ،‬ﻛﺮﻣﺎﻥއަށ ް ޙަމަލާ ދިނ ުމުނ ް މި ޢަޠިއްޔާ ދިޔައީ‬
‫ﺍﻟﻨﺠﺪﺍﺕ ﻣﺬﻫﺐގ ެ ﺧﻼﺻﺔ‬
‫)ސނ ްދު އެއީ މިހ ާރު‬
‫ި‬ ‫ﺳﺠﺴﺘﺎﻥ އަށެވ‪ ެ.‬އެތަނ ުނ ް ދިޔައީ ﺳﻨﺪ‬
‫‪ .1‬ﳒﺪﺓގ ެ ކައިރިއަށ ް ހިޖުރަނ ުކުރާމީހުންނަކީ ކާފިރުނ ްނ ެވ‪ެ.‬‬ ‫ސނ ްދުގައި‬
‫ޕާކިސްތާނ ުގ ެ ކަރާޗީ ހިސާ ބ ުގަނޑެވެ‪ (.‬އަށެވ‪ ެ .‬އޭނާ ި‬
‫ބުނާމީހުންނަކީ‬ ‫ކަމަށ ް‬ ‫އިމާމ ެށ ް‬ ‫ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺍﻷﺯﺭﻕ‬ ‫‪.2‬‬ ‫ވަނިކޮށ ް ﺍﳌﻬﻠﺐގ ެ ލަޝްކަރު އޭނާ ޤަތުލ ު ކޮށްލިއެވ‪ެ .‬‬
‫ކާފިރުނ ްނ ެވ‪ެ.‬‬
‫‪ .3‬އެމީހުނ ްގ ެ ބައިވެރިނ ް ނ ަރަކައަކަށ ް ނ ުދާނ ެއެވ‪ ެ.‬އަދި‬
‫ދ ސަ ބަބުތައް‬
‫އާދެކޮޅ ުހެ ި‬ ‫ﻋﻄﻴﺔ‪ ،‬ﳒﺪﺓ‬
‫ސ ޢަޒާބުދ ެއްވާނީ އަލިފ ާނ ްނޫނ ް އެއްޗަކުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ޢަޒާބ ުދ ެއްވިއަ ް‬
‫ޝރިކުނ ްނ ެވ‪ެ.‬‬
‫‪ .4‬ކުދިފ ާފ ަ ތަކުގައި ދެމިހުންނަމީހުންނަކީ މު ް‬
‫ސފައިންނ ަށ ްވުރ ެ ގިނައިނ ް‬
‫ސފައިންނ ަށ ް އެއްގަމު ި‬
‫‪ -1‬ކަނޑުގ ެ ި‬
‫‪ .5‬ޒިނޭކޮށ ް ރާބޮއި ވައްކަނ ްކުރާމީހުނ ް މިމީހުނ ަށ ް ތާއީދުކޮށ ް‬
‫މުސާ ރަދިނ ުނ‪ް.‬‬
‫ޝރިކުނ ްނ ެއ ް‬
‫އެނުބައިކަނތަކުގައި ދެމިނ ުހުންނަނ ަމަ އެއީ މު ް‬
‫‪ -2‬ﻋﺒﺪ ﺍﳌﻠﻚ ﺑﻦ ﻣﺮﻭﺍﻥ*‪ ،‬ﳒﺪﺓއަށ ް ﻋﺒﺪ ﺍﳌﻠﻚ އަށ ް‬
‫ނޫނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ލޔ ުމުނ ް ﻋﻄﻴّﺔ ބުނަނީ ﻋﺒﺪ ﺍﳌﻠﻚ އެގޮތަށ ް‬
‫ކިޔ ަމަނ ްވުމަށ ް ި‬
‫‪ .6‬މީސްތަކުންނ ަށ ް އިމާމ ެއްބޭނ ުމ ެއ ް ނ ުވެއެވ‪ެ.‬‬
‫ލިއުނީ ﳒﺪﺓގ ެ ދީނ ްވެރިކަނ ް ބަލިކަށިކަނ ް އެނގޭތީއެވ‪ެ .‬‬
‫‪ .7‬އެމީހުނގ ެ ދ ެކޮ‪ު:‬ވެރިނ ްގ ެ ބެލ ުމުގ ެ ދަށުގައިވ ާ ﺫ ﱢﻣﻲނ ް‬
‫ޤަތުލ ުކުރުނ ް ހުއްދައެވ‪ެ.‬‬ ‫‪ -3‬ﳒﺪﺓގ ެ ލަޝްކަރުގ ެ މީހަކު ރާބުއިމުނ ް ﳒﺪﺓ ޙައްދުނ ުޖ ެހުނ‪ް.‬‬

‫‪ .8‬ﺍﻟﺘﻘﻴّﺔ ހުއްދައެވ‪ެ.‬‬ ‫*ޙައްދު ނ ުޖެހި ސަ ބަބަކީ ދުޝްމަނ ުނ ްނާ ހަނގުރާމަ ކުރާއިރު‬

‫)ނުނިމޭ(‬ ‫އޭނާ ވަރުގަދަ ކަމުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬

‫ޢުމަރުގެފާނ ުގ ެޖުމ ްހޫރިއްޔ ަތާއި ޢަދުލ ުގ ެ މިލިޔާމިސާ ލ ުން‪ ،‬އެކަލޭގެފާނ ުގ ެވެރިކަމުގ ެޙަޤީޤަތުގ ެމައްޗަށ ް ވަރަށ ް ތަނ ަވަސްކަމާއިއެކު‪،‬‬
‫ސނ ަދު އިމާމު އަޙްމަދު ބުނ ު ޙަމ ްބަލ ުގައިވެޔޭ‪ ،‬އެއްފ ަހަކަރު ޣަނީމާ މުދައުތަކެއ ް‬
‫އަލިއެޅ ޭނޭކަމަށ ް ހީކުރަމ ެވ‪ ެ .‬އެމިސާ ލަކީ މު ް‬
‫އައިމާ ޢުމަރުގެފާނ ުނ ްގ ެ ދަރިކަނބަލ ުނ ް އުނ ްމުލ ް މުއުމިނީނ ަ ޙަފްޞާ ވަޑައިގެނ ް ވިދާޅުވިއެވެ‪ ،‬ތިޔައިނ ް އަޅުގަނޑަށްވީބައި‬
‫ދ ެއްވ ާތޯއޭ މިއައީ‪ ،‬އަޅުގަނޑަކީ‪ ،‬ޛަވިލ ް ޤުރުބާގ ެ ތ ެރެއިނ ް ހިމ ެނޭ މީހަކުނޫނ ްތޯއެވެ؟ މިހެންވިދާޅުވީމާ ޢުމަރުގެފާނ ު ހިނިފ ުޅު‬
‫ވަޑުވާލ ައްވ ާފައި ވިދާޅުވީ‪" ،‬ކަނބުލ ޯއޭ‪ ،‬ކަނބުލ ޯގ ެ ޙައްޤުވަނީ ބ ައްޕަގ ެ މުދަލ ުގައެވ‪ ެ.‬މިއީ‪ ،‬ޣަނީމާ މުދަލ ެވ‪ ެ.‬ކަނބުލޮ‬
‫ސރަތުނ ް ފެނ ެއެވ‪ ެ.‬ޢުމަރުގެފާނ ު‬
‫ބ ައްޕައަށ ް ފ ަހެ‪ ،‬ކެއްސެއްދޭނ ް އުޅެނީހޭ؟" މިބާވަތުގ ެ އެތައ ް އެތައްކަމ ެއ ް ޢުމަރުގެފާނ ުގ ެ ީ‬
‫ސ އުފުލައި ދ ެއްވައެވ‪ެ .‬‬
‫ސ ރަޢިއްޔ ަތުންނ ަށ ް އެކިބާވަތުގ ެ ޚިދުމަތ ް އަދާކުރައްވައެވ‪ ެ.‬މީހުންނ ަށ ް ފެނ ްވ ެ ް‬
‫އަމިއްލ ަފ ުޅު ގޮތުނ ްވ ެ ް‬
‫ލފިލ ުވަނ ް ތިބޭއިރު‬
‫ބާޒާރު ކޮށ ްދ ެއްވުމާއި‪ ،‬ދ ޮރުވާނ ުކަނ ް ކޮށ ްދ ެއްވުމާއި‪ ،‬ބ ައެއ ް ޤާފިލާ ދަތުރުކޮށ ް އެނބުރިއައިސް‪ ،‬ވަރުބަ ި‬
‫އެމީހުނ ްގ ެ ތަކެތި ބަލ ަހައްޓައި ދ ެއްވުމާއި މިބާވަތުގ ެ ކަނ ްތަކީ‪ ،‬ޢުމަރުގެފާނ ު މާގިނައިނ ް ކޮށ ްދ ެއްވ ާ ކަނ ްތަކެވ‪ ެ.‬އެކަލޭގެފާނ ު‬
‫ސ އެނ ްމެބޮޑު އަދި އެނ ްމ ެވަފ ާތެރި ޚާދިމ ެވ‪ ެ.‬ޤުރ ްއާނ ް ޖަމ ްޢު ކުރ ެެއްވުމުގ ެ‬
‫ޚަލީފ ާކަމުގައިވ ާފ ަދައިނ ް އެކަލޭގެފާނީ‪ ،‬އުއްމަތުގެވ ެ ް‬
‫‪ -‬އަޙްމަދު ކާމިލ ް ދީދީ ﺭﺣﻤﻪ ﺍﷲ‪-‬‬ ‫ސ ޢުމަރުގެފާނުފިޔ ަވައި ދ ެވަނަމީހެއ ް ނޫނ ެވ‪ެ .‬‬
‫އެނ ްމެބޮޑު މުޙައްރިކަކީވ ެ ް‬

‫‪2007‬‬ ‫‪ 40‬ދަރުމަ • ފ ެބ ްރުއަރީ‬

 ‫ﻟﺨﻮﺍَِﺭ ُﺝ‬
‫ﺍَ‬
‫ﺣﻤـﻦ‬
‫ﺍﻟﺮ ٰ‬
‫ﺍﻟﺴﺘّﺎﺭ ﻋﺒﺪ ّ‬
‫ﻋﺒﺪ ّ‬ ‫ޑރ‪.‬‬

‫މަރުނ ް ސަ ލާމަތްވި މީހެކެވ‪ ެ.‬އަބޫ ބިލާލ ު އަޅުވެރިކަމުނ ް‬ ‫)ފެބ ްރުއަރީ ‪2007‬ގ ެ ދަރުމައާ ގުޅ ޭ(‬

‫ﺧﻮﺍﺭﺝނ ް އޭނާއަށ ް ވަރަށ ް މާތ ްކޮށްހިތައެވ‪ ެ.‬މީނާ ދ ެކ ޭގޮތުގައި‬

‫”އައްތަޤިއްޔާ“ ޖާއިޒ ެވ‪ެ.‬‬ ‫ﺍﻟﺼﻔﺮﻳﺔ‬
‫ﱡ‬
‫ޚަވާރިޖުނ ްގ ެ މިޖަމާޢަތަށ ް‬ ‫ބ ައެއްބޭކަލ ުނ ް ވިދާޅުވ ާގޮތުގައި‬
‫ﺍﻟﺼﻔﺮﻳﺔ ﻣﺬﻫﺐގ ެ ﺧﻼﺻﺔ‬
‫ﱡ‬ ‫މިނ ަނ ްދެވިފައިވަނީ މިމީހުނ ް ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﻟﺼﻔﺎﺭ ﺍﻟﺴﻌﺪﻱ އަށ ް‬
‫‪ -1‬އެމީހުނ ްނާ ﻋﻘﻴﺪﺓގެގޮތުނ ް ނ ުވަތަ ދީނ ުގެގޮތުނ ް ގުޅޭމީހުނ ް‬ ‫ﺗَﺒﻊ ވުމުނ ްނ ެވ‪ ެ .‬އަދި ބ ައެއްބޭކަލ ުނ ް ވިދާޅުވެއެވ‪ ެ .‬މިމީހުނ ަށ ް‬
‫ހަނގުރާމައަށ ް ނުނ ުކުންނަނ ަމަ އެއީ ކާފިރުނ ްނ ެވ‪ެ.‬‬ ‫އެނ ަނ ްދ ެވުނީ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺍﻷﺯﺭﻕ‪ ،‬ﺑﺼﺮﺓ ގައި ޚުރ ޫޖު ކުރިއިރު‬
‫‪ -2‬އެމީހުނ ްގ ެ ދުޝްމަނ ުނ ްގ ެ އަނ ްހެނ ުނ ްނާއި ކުޑަކުދިނ ް َﻗﺘﻞ‬ ‫)ޚަވާރިޖުނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް( އޭނާ އާއެކު ނުނ ުކުމ ެ ﺑﺼﺮﺓގައި‬
‫ކުރުނ ް ހުއްދައެއްނޫނ ެވ‪ެ.‬‬ ‫ތިބި މީހުނ ަށެވ‪ ެ .‬އަދި މިމީހުންނަކީ ނާފިޢު ބުނ ުލ ްއަޒ ްރަޤު‬
‫‪ -3‬ﺍﻟﺘﱠﻘِﻴﺔ ޖާއިޒ ެވ‪ެ.‬‬ ‫ކުފ ުރުވިކަމަށ ް ފ ަތުވ ާ ދިންމީހުނ ްނ ެވ‪ ެ.‬ބ ައެއްމީހުނ ް ﱢ‬
‫ﺍﻟﺼﻔْﺮﻳﱠﺔގ ެ‬
‫‪ -4‬އެމީހުނާ ދ ެކޮޅުމީހުނ ްގ ެ ކުޑަކުދިނ ް ނ ަރަކ ާގައި އަބަދަކު‬ ‫ސ ކިޔ ައެވ‪ ެ .‬އެއީ އެމީހުނ ްގ ެ ގައިގ ާ‬
‫ޞާ ދުގ ެ އިބިފިއްޔާއެކުވ ެ ް‬
‫ނުތިބޭނ ެތ ެވ‪ެ.‬‬ ‫ސ ނ ެތުމުނ ްނ ެވ‪ ެ .‬މިމީހުނ ަށ ް ނ ަނ ްދ ެވުނ ު‬
‫ދީނ ުގ ެ ކަނ ްފ ުޅެއްވ ެ ް‬
‫ސަ ބަބ ުތަކުގ ެ ތ ެރެއިނ ް އެނ ްމ ެ ރަނގަޅު ސަ ބަބ ަކަށ ް ބ ެލ ެވެނީ‬
‫ﺍﻟ َﻌ َﺠﺎِﺭﺩﺓ‬ ‫ނވި ސަ ބ ަބ ެވ‪ ެ .‬އެއީ އެމީހުނ ް އަޅުކަނ ްކުރާލ ެއ ް ގިނ ަކަމުނ ް‬
‫އަންނ ަ ި‬
‫މިއީ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻜﺮﱘ ﺑﻦ ُﻋﺠﺮﺩއަށ ް ﺗَﺒﻊވި މީހުނ ްނ ެވ‪ ެ.‬އަދި‬ ‫މޫނ ުގ ެކުލ ަވަރު ބ ަދަލ ުވެފައި ވާތީއެވ‪ ެ .‬މިމީހުނ ްގ ެމުހިއްމު އިމާމަކީ‬
‫ގިނ ަބޭކަލ ުނ ް ވިދާޅުވ ާގޮތުގައި ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻜﺮﱘ އާއި ﻋﻄﻴﺔ ﺑﻦ‬ ‫ﺃﺑﻮﺑﻼﻝ ﻣﺮﺩﺍﺱ ﺑﻦ ﺃﺩﻳﱠﺔ އެވ‪ ެ .‬މީނާ َﻗﺘﻞ ކޮށ ްލ ެވުނީ ހިޖުރައިނ ް‬
‫ﺍﻷﺳﻮﺩއާއެކު ސަ ޖިސްތާނ ުގައި އުޅުނ ު މީހުނ ްގ ެ ﺃﺻﻞ ﻣﺬﻫﺐ‬ ‫‪61‬ވަނ ަ އަހަރުގައެވ‪ ެ .‬ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﻟﺼﻔﺎﺭ ނ ުވަތަ ﺯﻳﺎﺩ ﺑﻦ ﺍﻷﺻﻔﺮގ ެ‬
‫އަކީ އައްނ ަޖުދާތު ﻣﺬﻫﺐއެވ‪ެ.‬‬ ‫ސ މިމީހުނ ަށ ް މިނ ަންކިޔ ައެވ‪ ެ .‬މިދެމީހުންނަކީ މިޖަމާޢަތަށ ް‬
‫ކުރިނ ްވ ެ ް‬
‫ނސްބަތ ްކުރަނީ ﺍﻟﺼﻔﺮﻳﺔ އަށެވ‪ެ .‬‬ ‫ި‬ ‫ﺍﺑﻦ ﺣﺰﻡ މި ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻜﺮﱘ‬ ‫މާބޮޑުކަމ ެއ ް ކޮށްދިނ ް ދެމީހުނ ެއްނޫނ ެވ‪ ެ .‬ގިނ ަ ބޭކަލ ުނ ް ދ ެކެލ ައްވ ާ‬
‫ﺍﻟﺸﻬﺮﺳﺘﺎﱐ ވިދާޅުވަނީ މީނާއަކީ ﺃﺑﻮ ﻬﺑﻴﺲގ ެ ﺃﺻﺤﺎﺏނ ްގ ެ‬ ‫ގޮތުގައި އައްޞު ފަރިއްޔާގ ެ ފ ުރަތަމަ މީހަކީ ﺃﺑﻮﺑﻼﻝ ﻣﺮﺩﺍﺱ ﺑﻦ‬
‫ތ ެރެއިނ ް ހިމ ެނޭ މީހެކެވ‪ެ.‬‬ ‫ﺃﺩﻳﱠﺔއެވ‪ ެ .‬ނ ުވަތަ އިބުނ ު ޙުދައިރުލ ް ޙަނ ްޡަލީއެވ‪ ެ .‬މިއަބޫ ބިލާލަކީ‬
‫ޙަޤީޤަތުގައި މި ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻜﺮﱘ ﺑﻦ ُﻋﺠﺮﺩ އަކީ ﻓﺎﺭﺱ ކަރައިގ ެ‬ ‫ﻋﻠﻲ ‪d‬އާ އެކު ﺻﻔﲔ ހަނގުރާމައިގ ާ ބައިވެރިވިމީހެކެވ‪ ެ .‬އަދި‬
‫ސ ﻓﺎﺭﺳﻲނ ް‬
‫މީހެކެވ‪ ެ .‬މީނާއަށ ް ގިނައިނ ް ﺗَﺒﻊވި މީހުންނަކީވ ެ ް‬ ‫އައްނ ަހުރަވާނ ު ހަނގުރާމައިގ ާ ޚަވާރިޖުނ ްނާއެކު ހަނގުރާމަކޮށ ް‬

‫‪51‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫ދަރުމަ • މާރޗ ް‬

‫ބ ެހޭގޮތުނ ް ކުފ ުރުގ ެ ފ ަތުވާނުދިނ ުނ‪) ް.‬މިއީ ﺍﻷﺧﻨﺴﻴﺔ ﻣﺬﻫﺐގ ެ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﺓއެކެވެ‪(.‬‬
‫‪-4‬މަކަރާ ޙީލ ަތުނ ް މީހުނ ްއަތުލ ުމާއި އެފ ަދަގޮތަށ ް މީހުނ ް َﻗﺘﻞ‬
‫ކުރުނ ް ﺣﺮﺍﻡވުނ‪) ް.‬މިއީ ﺍﻷﺧﻨﺴﻴﺔ ﻣﺬﻫﺐގ ެ ﻋﻘﻴﺪﺓއެކެވެ‪(.‬‬
‫ހަނގުރާމައިގ ެ ކުރިނ ް‬ ‫އެމީހުނ ްގ ެ ދ ެކޮޅުވެރިންނ ަށ ް‬
‫ﺍﳌﻜﺮﻣﻴﺔ ﻣﺬﻫﺐގ ެ‬
‫ﱠ‬ ‫އިސްލާމްދީނ ަށ ް ދަޢްވަތުދިނ ުނ‪) ް.‬މިއީ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﺓއެކެވެ‪(.‬‬
‫‪ -6‬ވިހިބައިކުޅައެއްބައި ﺯﻛﺎﺓގ ެ ނިޞާ ބުކަމުގައި ހަމަޖ ެއްސު ނ‪ް.‬‬
‫‪ -7‬ނ ަމާދު ދޫކުރާ މީހުންނަކީ ކާފިރުނ ްކަމުގައި ބުނ ުނ‪) ް.‬މިއީ‬
‫ﺍﳌﻜﺮﻣﻴﺔ ﻣﺬﻫﺐ ގ ެ ﻋﻘﻴﺪﺓއެކެވެ‪(.‬‬
‫ﱠ‬
‫ِ‬
‫ﺍﻹﺑﺎﺿﻴﺔ‬
‫މިއީ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺇﺑﺎﺽއަށ ް އަށ ް ﺗَﺒِﻊވި މީހުނ ްނ ެވ‪ ެ.‬ޚަޥާރިޖުނ ް‬
‫ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﻟﺰﺑﲑ ދޫކޮށ ް ﺑﺼﺮﺓއަށ ް ދިޔައިރު މި ﻋﺒﺪ ﺍﷲ‬
‫ސ‬
‫ﺑﻦ ﺇﺑﺎﺽ ދިޔައީ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺍﻷﺯﺭﻕ އާއެކުގައެވ‪ ެ.‬ނ ަމަވ ެ ް‬
‫ނާފިޢު ﺑﺼﺮﺓއިނ ް ނ ުކުމ ެގެނ ް އަހުވ ާޒަށ ް ދިޔައިރު އޭނާއާއެކު‬
‫ﺑﺼﺮﺓ އަކުނ ް ނުނ ުކުމ ެއެވ‪ ެ.‬ނާފިޢުބުނުލ ައަޒުރަޤ ް އަހުވ ާޒުގައި‬
‫ހަމަޖެހި‪ ،‬ބާރުގަދަވުމުނ ް އޭނާ ﺑﺼﺮﺓގައި ތިބި ޚަޥާރިޖުންނ ަށ ް‬
‫ސޓީލިއުނ ެވ‪ ެ.‬އަދި ޢ ޭނާގެގ ާތަށ ް ހިޖުރަ ނ ުކުރާ މީހުންނަކީ‬
‫ި‬
‫ިސޓީ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺇﺑﺎﺽއަށ ް‬
‫ކާފިރުނ ްކަމުގައި ނިންމިއެވ‪ ެ.‬މ ި‬
‫ިސޓީ‬
‫ިސޓީ ކިޔައިދިނ ެވ‪ ެ.‬މ ި‬
‫ލބ ުމުނ ް އޭނާގ ެ އެކުވެރިންނ ަށ ް މ ި‬
‫ި‬
‫ކިޔައިދިނ ުމުނ ް އެއްބަޔ ަކު ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺇﺑﺎﺽ ދޫކޮށްލިއެވ‪ ެ.‬އަދި‬
‫އަނ ެއްބަޔ ަކު އޭނާއާ ކައިރިވިއެވ‪ ެ.‬ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺇﺑﺎﺽ ދ ެކ ޭގޮތުގައި‬
‫ޤިބުލައިގ ެ އަހުލ ުވެރިނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް އެމީހުނާ ދ ެކޮޅު މީހުންނަކީ‬
‫ﻣﺆﻣﻦ ނ ްނ ެއްނޫނ ެވ‪ ެ.‬އަދި ﻣﺸﺮﻙ ނ ްނ ެއްވ ެ ް‬
‫ސ ނ ުމ ެނޫނ ްމ ެއެވ‪ެ .‬‬
‫ސ އެމީހުނ ްގ ެ އަނ ްހެނ ުނ ްނާ‬
‫އެފ ަދަ މީހުންނަކީ ކާފިރުނ ްނ ެވ‪ ެ.‬ނ ަމަވ ެ ް‬
‫ކައިވެނިކުރުނ ް ހުއްދައެވ‪ ެ.‬އަދި އެމީހުނ ްގ ެ ވ ާރުތަމުދާ ޙަލާލ ެވ‪ެ .‬‬
‫ސ ޤަބޫލ ުކުރ ެވ ޭހުއްޓ ެވ‪ ެ.‬އަދި‬
‫އަދި އެމީހުނ ްގ ެ ހެކިބަސްވ ެ ް‬
‫ސ‬
‫އެމީހުނ ްގ ެ )އެފ ަދަ( ދ ެކޮޅުވެރިނ ްގ ެ ފ ަރާތުންލިބޭ ޣަނީމާ މުދާވ ެ ް‬
‫ނ ހަނގުރާމަކުރުމަށ ް‬ ‫ﺣﻼﻝ ނ ުވ ާހުއްޓ ެވ‪ ެ.‬ﺣﻼﻝ ވ ާހު ީ‬
‫ށ ހަމައެކަ ި‬
‫ބޭނ ުނ ްކުރާ އަސްފ ަދަ ތަކެއްޗާއި ހަތިޔާރ ެވ‪ ެ.‬ޚަޥާރިޖުނ ްގ ެ‬
‫ތ ެރެއިނ ް އެނ ްމ ެ މަޑުމައިތިރި ޖަމާޢަތަކީ މިބައިމީހުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ސ ހަމަ‬
‫އަދި އަމާނ ްކަމަށ ް އެނ ްމ ެ ލޯބިކުރާ މީހުންނަކީވ ެ ް‬
‫މިބައިމީހުނ ްނ ެވ‪ ެ.‬ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺇﺑﺎﺽ َﻗﺘﻞ ކޮށްލީ ބަނޫއުމައްޔާގ ެ‬
‫َﺧﻠِﻴﻔﺔއެއ ް ކަމުގައިވ ާ މަރުވާނ ު ބުނ ު މުޙައްމަދު‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ‬
‫ނ ެވ‪ ެ .‬މީނާގ ެ މި ﻋﻘﻴﺪﺓ ﻣﺸﻬﻮﺭ ވުމުނ ް ވަރަށ ް ގިނ ަ މީހުނ ް‬
‫މީނާއަށ ް ﺗَﺒﻊ ވިއެވ‪ ެ.‬މިގޮތަށ ް ކަނ ްތައ ް ދިއުމުނ ް ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ‬
‫َﺴﺮﻱ މީނާ ހިފ ާ ހައްޔ ަރުކުރިއެވ‪ ެ .‬މީނާ ހައްޔ ަރުކުރުމުނ ް‬ ‫ﺍﻟﻘ ْ‬
‫މީނާއަށ ް ﺗَﺒﻊވީ މީހުނ ް އަށ ް ﻣﺬﻫﺐއަކަށ ް ބެހިގެންދިޔ ައެވ‪ެ .‬‬
‫‪-5‬‬
‫ﺍﻟ َﻌ َﺠﺎِﺭﺩﺓ ﻣﺬﻫﺐ ގ ެ ﺧﻼﺻﺔ‬
‫‪ -1‬ކުޑަކުދިނ ް ބާލިޣުވުމުނ ް އިސްލާމްދީނ ަށ ް ދަޢްޥަތުދިނ ުނ‪ް.‬‬
‫‪ -2‬މިމީހުނ ްގ ެ ގ ާތަށ ް ހިޖުރަކުރުމަކީ ވާޖިބ ެއްނޫނ ެވ‪ ެ .‬އަދި އެއީ‬
‫މުސްތަޙައްބ ު ކަމ ެކެވ‪ެ .‬‬
‫‪ -3‬އެމީހުނ ްގ ެ ޢަދާވ ާތ ްތެރިނ ްގ ެ މުދާ ﺣﻼﻝނުވި ނ ަމަވ ެ ް‬
‫ސ‬
‫އެމީހުނ ް ހަނގުރާމައިގ ާ َﻗﺘﻞ ކުރެވިއްޖެނ ަމަ އެމީހުނ ްގ ެ މުދާ‬
‫ﺣﻼﻝ ވުނ‪ް.‬‬
‫‪ -4‬ބޮޑެތިފ ާފ ަ ކުރާ މީހުންނަކީ ކާފިރުނ ްކަނ‪ް.‬‬
‫ﺍﻟﺜﻌﺎﻟﺒﺔ‬
‫މިއީ ﺛﻌﻠﺒﺔ ﺑﻦ ُﻣﺸﻜﺎﻥ ނ ުވަތަ ﺇﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮއަށ ް ﺗَﺒﻊވި މީހުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ސ ދެމީހުނ ް‬ ‫މީނާ އުޅުނީ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻜﺮﱘ ﺑﻦ ﺃُ ُ‬
‫ﺟﺮﺩ އާއެކުގައެވ‪ ެ .‬ނ ަމަވ ެ ް‬
‫ކުޑަކުދިނ ްގ ެ މައްސަ ލާގައި ޚިޔާލ ުތަފ ާތުވުމުގ ެ ސަ ބަބ ުނ ް އެކަކު‬
‫އަނ ެކަކު ކާފިރު ވީކަމަށ ް ފ ަތުވާދިނ ެވ‪ ެ .‬މި ﻣﺬﻫﺐ ﺛﻌﻠﺒﺔ ދިރިހުރިހ ާ‬
‫ސ މަރުވުމުނ ް ހަ‬
‫ހިނދަކު ބައިބައިވެގެނ ެއްނ ުދ ެއެވ‪ ެ .‬ނ ަމަވ ެ ް‬
‫ﻣﺬﻫﺐ އަކަށ ް ބ ަދަލ ުވެއްޖ ެއެވ‪ެ .‬‬
‫‪ -1‬ﺛﻌﻠﺒﺔ ﻋﻘﻴﺪﺓގ ެ އަހުލ ު ވެރިނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫‪ -2‬ﺍﳌﻌﺒﺪﻳﺔ މިއީ ﻣﻌﺒﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﺮﲪﻦގ ެ ﺍﺗﺒﺎﻉނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫‪ -3‬ﺍﻷﺧﻨﺴﻴﺔ މިއީ ﺍﻷﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲގ ެ ﺃﺗﺒﺎﻉނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫‪ -4‬ﺍﻟﺮﺷﻴﺪﻳﺔ މިއީ ﺭﺷﻴﺪ ﺍﻟﻄﻮﺳﻲގ ެ ﺃﺗﺒﺎﻉނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ﻣﻜﺮﻡ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺍﻟﻌﺠﻠﻲގ ެ ﺃﺗﺒﺎﻉނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ﺍﳌﻜﺮﻣﻴﺔ މިއީ ﺃﺑﻮ ﱠ‬
‫‪ -5‬ﱠ‬
‫‪ -6‬ﺍﻟﺸﻴﺒﺎﻧﻴﺔ މިއީ ﺷﻴﺒﺎﻥ ﺑﻦ ﺳﺎﻣﺔ ﺍﳊﺮﻭﺭﻱގ ެ ﺃﺗﺒﺎﻉނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ﺍﻟﺜﻌﺎﻟﺒﺔ ﻣﺬﻫﺐ ގ ެ ﺧﻼﺻﺔ‬
‫‪ -1‬ކުޑަކުދިނ ްނާއި ބޮޑެތި މީހުނ ްގެފ ަރާތުނ ް އިސްލާމްދީނާ ﺧﻼﻑވ ާ‬
‫ފ ަދަކަމ ެއ ް ފ ާޅުނ ުވ ާހ ާ ހިނދަކު އެމީހުނާ ގުޅުނ ްބޭއްވުނ‪ް.‬‬
‫‪ -2‬މުއްސަ ނދިނ ްގ ެ އަތުނ ް َﺯﻛﺎﺓނ ެގުނ ް އަދި އަޅުންނަކީ‬
‫ސ‬
‫މުއްސަ ނދިނ ް ކަމުގައިވަނީނ ަމަ އެފ ަދަ އަޅުނ ްގ ެ އަތުނ ްވ ެ ް‬
‫َﺯﻛﺎﺓ ނ ެގުނ‪ް.‬‬
‫‪ -3‬މީހަކު ކާފިރުވިކަނ ް ކަނޑައެޅިގެނ ް ނ ުއެގޭނ ަމަ އެމީހަކ ާ‬
‫‪2007‬‬ ‫ދަރުމަ • މާރޗ ް‬ ‫‪52‬‬
‫‪ -7‬ﺍﻟﻮﺍ ِﻗﻔِﻴﺔ‪ :‬މިއީ އިބުރާހީމުއާއި މައިމޫނަކީ ކާފިރ ެކ ޭ ނުބ ުނާ‬ ‫ﻋﻄﻴﱠﺔގ ެ ޤިޔާދަތުގައި ފޮނުވި ލަޝްކަރ ެވ‪ ެ .‬ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺇﺑﺎﺽއަށ ް‬
‫ِ‬
‫ސ ނ ުކުރާ މީހުނ ްނ ެވ‪ެ.‬‬
‫އަދި މައިމޫނ ަށ ް ތާއީދުވ ެ ް‬ ‫ފ ަހު އެފިރުޤ ާ ހަތްބަޔ ަކަށ ް ބައިވެގެންދިޔ ައެވ‪ެ .‬‬
‫‪ -1‬ﺍﻟﻴﺰﻳﺪﻳﺔ‪ :‬މިއީ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺃﰊ ﺍُﻧﻴﺴﺔ ﺍﻹﺑﺎﺿﻲއަށ ް ﺗَﺒِﻊވި‬
‫ِ‬
‫ﺍﻹﺑﺎﺿﻴﺔ ﻣﺬﻫﺐ ގ ެ ﺧﻼﺻﺔ‬ ‫މީހުނ ްނ ެވ‪ ެ .‬މިމީހުނ ް ދ ެކ ޭގޮތުގައި ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻋﺠﻤﻲނ ް ގ ެ ތ ެރެއިނ ް‬
‫‪ -1‬އެމީހުނ ްގ ެ ދ ެކޮޅުވެރިނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް ސު ލ ްޠާނ ްގ ެ ލަޝްކަރު‬ ‫ސ ބާއްވައި ލ ައްވައި‬
‫ސލ ުބޭކަލ ަކު ފޮނ ުއްވ ާނ ެތ ެވ‪ ެ .‬އަދި ފޮތ ެއްވ ެ ް‬
‫ރަ ޫ‬
‫ފިޔ ަވައި ބާކީމީހުނ ް ޝާ މިލ ްކުރަނީ ތަޥްޙީދުގ ެ އަހުލ ު ވެރިނ ްގ ެ‬ ‫ﳏﻤﺪ ގެފާނ ުނ ްގ ެ ﺷﺮﻳﻌﺔ ﻣﻨﺴﻮﺥ ކުރައްވ ާ ހުއްޓ ެވ‪ ެ .‬އެމީހުނ ް‬
‫ތ ެރެއިނ ްނ ެވ‪ ެ.‬ސު ލ ްޠާނ ްގ ެ ލަޝްކަރަކީ ބާޣީނ ްކަމުގައި ދ ެކެއެވ‪ެ .‬‬ ‫ދ ެކ ޭގޮތުގައި އެމީހުނ ް އެއިންތިޒާރުކުރާ ނަބީއަށ ް ﺗَﺒﻊވ ާ މީހުންނަކީ‬
‫ކީރިތި ﻗﺮﺁﻥގައި ނ ަނ ްގަނެވިގެނ ްވ ާ ޞާ ބިއީނ ްނ ެވ‪ ެ .‬ނ ަމަވ ެ ް‬
‫ސ އެއީ‬
‫‪ -2‬އެމީހުނ ް ނިފ ާޤ ާމ ެދު ތިނ ްބަޔ ަކަށ ް ބެހިފައިވެއެވ‪ ެ.‬އެއްބަޔ ަކު‬ ‫ާސޠުގައި އުޅ ޭ ޞާ ބިއީނ ްނ ެއްނޫނ ެވ‪ ެ .‬މިމީހުނ ް‬
‫ޙައްރާނ ް އާއި ވ ި‬
‫ބުނަނީ އެއީ ﻣﺸﺮﻙނ ް ކަމުގައެވ‪ ެ.‬އަނ ެއްބަޔ ަކު ބުނަނީ‬ ‫ދ ެކ ޭގޮތުގައި ﻻﺇﻟﻪ ﺇﻻ ﺍﷲ ﳏﻤﺪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺇﱃ ﺍﻟﻌﺮﺏ ކިޔައިފިމީހަކީ‬
‫މުނާފިޤުންނަކީ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ކީރިތި ޤުރ ްއާނ ް ބާއްވައިލ ެއްވިއިރު‬ ‫ސ‬
‫މުއުމިނ ެކެވ‪ ެ .‬އެބަހީ މުޙައްމަދުގެފާނ ުނ ްގ ެ ދީނ ަށ ް ނ ުވަނ ަ ް‬
‫އެބަޔ ަކަށ ް އެއީ މުނާފިޤުނ ްނޭ ނ ަނ ްދ ެއްވ ާފައިވ ާ މީހުނ ްނ ެވ‪ ެ.‬ވީމާ‬ ‫އެމީހަކީ މުއުމިނ ެކެވ‪ ެ .‬މިމީހުނ ް ދ ެކ ޭގޮތުގައި މުޙައްމަދުގެފާނ ު‬
‫މިދުވަސްވަރު އަހަރ ެމ ެންނ ަކަށ ް މުނާފިޤުނ ްނޭކިޔާ ވަކިބަޔ ަކަށ ް‬ ‫ފޮނ ުއްވެވުނީ ﻋﺮﰊނ ް ގ ެ ގ ާތަށެވ‪) ެ .‬ޤިބްލައިގ ެ އަހްލ ުވެރިނ ް‬
‫ނ ަމ ެއ ް ނ ުދ ެވ ޭނ ެއެވ‪ ެ.‬ތިނ ްވަނ ަ ޖަމާޢަތުގ ެއަހުލ ުވެރިނ ް ބުނާގޮތުގައި‬ ‫އެއްބަސްވ ާ ގޮތުގައި ޚަވާރިޖުނ ްގ ެ މިފިރ ްޤ ާއަކީ އިސްލާމްދީނ ުނ ް‬
‫މުނާފިޤުންނަކީ ތަޥްޙީދުގ ެ އަހުލ ުވެރިނ ްގ ެ ތ ެރެއިނ ް ބޮޑެތިފ ާފ ަ‬ ‫ބޭރުވެފައިވ ާ ފިރ ްޤ ާއެކެވ‪ ެ .‬އަދި މިއީ ކާފިރުނ ްނ ެވެ‪(.‬‬
‫ކުރާމީހުނ ްނ ެވ‪ ެ.‬އެމީހުނ ަށ ް ތިމަނ ްމ ެނ ް ކާފިރުނ ްގ ެ ނ ަމުނ ް ނ ަންދިނ ް‬
‫ސ ﻣﺸﺮﻙނ ްގ ެ ތ ެރައަކަށ ް ނ ުވަނ ްނާނ ެއެވ‪ެ.‬‬
‫ކަމުގައިވިޔ ަ ް‬ ‫‪ -2‬ﺍﳊﻔﺼﻴﺔ‪ :‬މިއީ ﺣﻔﺺ ﺑﻦ ﺃﰊ ﺍﳌﻘﺪﺍﻡއަށ ް ﺗَﺒِﻊވި މީހުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ހަނގުރާމަކުރި‬ ‫އައްނ ަހުރަވާނ ުގައި‬ ‫ދ ެކ ޭގޮތުގައި‬ ‫މިމީހުނ ް‬
‫‪ -3‬އެމީހުނ ްގ ެ ﻣﺬﻫﺐގައި މީހަކު ޒިނޭ ނ ުވަތަ ވައްކަނ ް‬ ‫ޚަވާރިޖުންނަކީ ހިދާޔ ަތަށ ް މަގުދައްކ ާ މީހުނ ްނ ެވ‪ ެ.‬މިމީހުނ ް ﻋﻠﻲ‬
‫ކޮށްފިނ ަމަ އެމީހެއްގ ެ ގައިގ ާ ޙައްދުޖ ެހޭހުއްޓ ެވ‪ ެ.‬ދ ެނ ް އޭނާގ ެ‬ ‫‪d‬ގ ެ ޤާތިލ ް ޢަބ ުދުއްރަޙްމާނ ު ބުނ ު މުލ ްޖަމަށ ް ވަރަށ ް ﺇﺣﺘﺮﺍﻡ‬
‫ފ ަރާތުނ ް ﺗﻮﺑﺔ ވުމަށ ް އެދ ެވ ޭހުއްޓ ެވ‪ ެ.‬އޭނާ ﺗﻮﺑﺔ ވެއްޖެނ ަމަ‬ ‫ކުރ ެއެވ‪ެ .‬‬
‫ރަނގަޅެވ‪ ެ.‬ނ ުވެއްޖެނ ަމަ َﻗﺘﻞ ކުރ ެވ ޭހުއްޓ ެވ‪ެ.‬‬ ‫‪ -3‬ﺍﳊﺎﺭﺛﻴﺔ‪ :‬މިއީ ﺍﳊﺎﺭﺙ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺍﻹﺑﺎﺿﻲއަށ ް ﺗَﺒِﻊ‬
‫ކުރުނ ް‬ ‫‪ -4‬އެމީހުނ ް އަނ ްހެނ ުނ ްނާއި ކުޑަކުދިނ ް َﻗﺘﻞ‬ ‫ވިމީހުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫ހުއްދައެއްނ ުކުރ ެއެވ‪) ެ.‬ﺍﻷﺩﺑﺎﻥ ﻭﺍﻟﻔﺮﻕ ﻭﺍﻟﻤﺬﺍﻫﺐ ﺍﻟﻤﻌﺎﺻﺮﺓ ﻟﻠﺸﻴﺦ‬ ‫‪ -4‬ﺍﻹﺑﺮﺍﻫﻴﻤﻴﺔ‪ :‬މިއީ ﺇﺑﺎﺿﻲ ފިރުޤ ާގ ެ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ކިޔާ މީހަކަށ ް‬
‫ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻘﺎﺩﺭ ﺷﻴﺒﺔ ﺍﻟﺤﻤﺪ‪ ،‬ޞ‪ ،108-103 :‬ޠ‪ :‬މުލ ްޠާނ ް(‬ ‫ﺗَﺒِﻊ ވިމީހުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫)ނުނިމޭ(‬ ‫‪ -5‬ﺍﳌﻴﻤﻮﻧﻴﺔ‪ :‬މިއީ ﻣﻴﻤﻮﻥ ﺍﻹﺑﺎﺿﻲއަށ ް ﺗَﺒِﻊވި މީހުނ ްނ ެވ‪ެ .‬‬
‫‪ -6‬ﺍﻟﺒﻴﻬﺴﻴﺔ މިއީ ﺃﺑﻮ ﺑﻴﻬﺲ ﺍﳍﻴﺼﻢ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﺍﻟﻀﺒﻌﻲ އަށ ް ﺗَﺒِﻊވި‬
‫މީހުނ ްނ ެވ‪ ެ .‬މީނާ ޙައްޖާޖު ބުނ ު ޔޫސު ފ ު އަށ ް ފިލ ަނ ް ﻣﺪﻳﻨﺔ‬
‫އަށ ް ދިއުމުނ ް ﻣﺪﻳﻨﺔގ ެ ގަވަރނ ަރ އޭނާ ހިފ ާހައްޔ ަރުކުރިއެވ‪ެ .‬‬
‫މިކަނ ް ހިނގީ އަލ ްވަލީދުގ ެ ﺧﻼﻓﺔގ ެ ދުވަ ް‬
‫ސ ވަރުގައެވ‪ ެ .‬މިޚަބ ަރު‬
‫ވަލީދަށ ް އެނ ްގެވުމުނ ް ވަލީދު އޭނާގ ެ ދ ެއަތާއި ދ ެފައިބުރިކޮށ ް‬
‫َﻗﺘﻞ ކުރުމަށ ް އެނ ްގެވުމުނ ް އެގޮތަށ ް ކަނ ްތައްކުރ ެވުނ ެވ‪ ެ .‬މީނާ‬
‫ދ ެކ ޭގޮތުގައި ހިތުނ ް ޤަބޫލ ުކުރުމުނ ް މުއުމިނ ަކަށ ްވެވުނީ އެވ‪ެ .‬‬
‫ދުލ ުނ ް އިޤްރާރުވ ާކަށ ް ނ ުޖ ެހޭނ ެއެވ‪ ެ .‬އަދި َﻋ َﻤﻞ ކުރުނ ް އެއީ‬
‫އ ޮތ ްކަމ ެއްނޫނ ެވ‪ެ .‬‬

‫‪53‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫ދަރުމަ • މާރޗ ް‬

 ‫ِ‬
‫ﻟﺨﻮﺍَﺭ ُﺝ‬
‫ﺍَ‬
‫ﺣﻤـﻦ‬
‫ﺍﻟﺮ ٰ‬
‫ﺍﻟﺴﺘّﺎﺭ ﻋﺒﺪ ّ‬
‫ﻋﺒﺪ ّ‬ ‫ޑރ‪.‬‬

‫ޢަމަލ ުތައ ް ކުރަނ ްޖ ެހޭނ ެއެވ‪ެ.‬‬ ‫)މާރޗ ް ‪2007‬ގ ެ ދަރުމައާ ގުޅ ޭ(‬

‫ﺧﻮﺍﺭﺝނ ް‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫ކަނ ްތައްތަކަކީ‬ ‫އިސްވެދިޔ ަ‬ ‫ރޖުންގ ެ މެދ ުގައި ﺧﻼﻑ އ ުފެދިފައިވާ ބ ައެއް މައްސަލަތައް‬ ‫ޚަވާ ި‬
‫އިއްތިފ ާޤްވ ާ ކަނ ްތައްތަކެއ ް ނޫނ ެވ‪ ެ.‬ބުނ ެވ ޭ ގޮތުގައި‪ ،‬އެމީހުނ ް‬ ‫‪ -1‬ބޮޑުފ ާފ ައެއ ް ކޮށްފިނ ަމަ ކާފިރުވ ާނ ެއެވ‪ ެ.‬މިގޮތުނ ް ﻋﺜﻤﺎﻥ‬
‫‪d‬‬ ‫َﺣ ْﻜ َﻢ ﱠﺇﻻ ﷲ އެވ ެ ކިޔ ަނ ްފެށުމުނ ް އޭގ ެ ޖަވ ާބުގައި ﻋﻠﻲ‬ ‫ﻻُ‬ ‫‪d‬އާއި ﺃﺑﻮ ﺑﻜﺮ ‪d‬އާއި ﻋﻤﺮ ‪d‬ގ ެ ވެރިކަނ ް ކުރ ެއްވިގޮތަށ ް‪،‬‬
‫ِﻤ ُﺔ َﺣ ﱟﻖ ﺃُ ِﺭﻳْ َﺪ ﺑِﻬﺎَ ﺑَﺎﻃ ٌ‬
‫ِﻞ“ "އެމީހުނ ްގ ެ އެވ ާހަކައަކީ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވ‪” ެ.‬ﻛﻠ َ‬ ‫ﺃﺑﻮ‬ ‫‪d‬‬ ‫ނ ުކުރ ެއްވުމުނ ް ކާފިރުވިއެވ‪ ެ.‬އަދި ﻋﻠﻲ ‪ ،d‬ﻣﻌﺎﻭﻳﺔ‬
‫ސ އެއިނ ް އެމީހުނ ްނ ެރޭ މުރާދަކީ‬
‫ޙައްޤު ވ ާހަކައެކެވ‪ ެ.‬ނ ަމަވ ެ ް‬ ‫ﻣﻮﺳﻰ ﺍﻷﺷﻌﺮﻱ ‪ d‬އަދި ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ ﺍﻟﻌﺎﺹ ‪ d‬މިބޭކަލ ުނ ްވ ެ ް‬
‫ސ‬
‫ބާޠިލ ް މުރާދ ެކެވެ‪) ".‬ބައްލ ަވ ާ! ﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﻹﺳﻼﻣﻰ ﻟﻠﺸﻴﺦ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ކާފިރުވިއެވ‪ ެ .‬އެއީ ތަޙްކީމުގ ެމައްސަ ލާގައި ބައިވެރިވުމުނ ްނ ެވ‪ ެ .‬އެއީ‬
‫ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺴﺎﻳﺲ‪(62-61 ،‬‬ ‫ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃގ ެ ފޮތުގައި ހުރިހ ާއެއްޗ ެއ ް ސާ ފ ުކޮށ ް ބ ަޔާނ ްވެފައިވެއެވ‪ެ .‬‬
‫‪d‬‬ ‫އިތުރުބަޔ ަކު ތަޙްކީމަކަށ ް ބޭނ ުމ ެއްނ ުވެއެވ‪ ެ.‬އަދި ﻣﻌﺎﻭﻳﺔ‬
‫އާއި އެކަލޭގެފާނ ުނ ްގ ެ ބައިވެރިންނަކީ އަނިޔާވެރިނ ްނ ެވ‪ ެ .‬ﻗﺮﺁﻥގ ެ‬
‫ހިދާޔ ަތާ އެއްގޮތަށ ް َﻋ َﻤﻞ ކުރާ ބ ައެއްނޫނ ެވ‪ެ .‬‬

‫ސލިމުންނ ަށ ް‬
‫‪ -2‬ވެރިކަމުގ ެ ޙައްޤުވެރިއަކީ ހުރިހ ާ މު ް‬
‫ޚ ާނ ްދާނ ް ނ ުވަތަ ޢަރަބީނ ްގ ެ‬ ‫ފެންނަމީހެކެވ‪ ެ.‬އެމީހަކީ ُﻗ َﺮﻳﺶ‬
‫މީހަކަށ ްވުނ ް ނ ުވަތަ ޢަޖަމީއަކަށ ްވުނ ް ލާޒިމ ެއްނޫނ ެވ‪ ެ .‬އަދި‬
‫ވެރިއަކަށ ް އިސްކުރެވިއްޖެނ ަމަ އެކަނ ް ދޫކޮށްލައިގެނ ް ނ ުވ ާނ ެއެވ‪ެ .‬‬
‫އަދި ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃގ ެ ޙުކުމުނ ް އެއްކިބާވެއްޖެނ ަމަ އެނާ ވެރިކަމުނ ް‬
‫ދުރުކުރުނ ް ވާޖިބ ުވ ާނ ެއެވ‪ ެ .‬ވެރިކަމުނ ް ދުރުނ ުވެއްޖެނ ަމަ މަރާލ ުނ ް‬
‫ވާޖިބ ުވ ާނ ެއެވ‪ެ .‬‬

‫‪ -3‬ނ ަމާދާއި ރޯދައާއި َﺯﻛﺎﺓ ފ ަދަ َﻋ َﻤﻞ ތަކަކީ‬

‫ﺇﳝﺎﻥ ކަމުގެބ ައެކެވ‪ ެ .‬ދުލ ުނ ް އިޤްރާރުވ ެ ހިތުނ ް ތ ެދުކޮށ ް‬
‫ޤަބޫލ ުކުރުމަކުނ ް އަދި ﺇﳝﺎﻥކަނ ް ސާ ބިތ ެއްނ ުވ ާނ ެއެވ‪ ެ .‬ހުރިހ ާ‬

‫‪77‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫ދަރުމަ • އ ޭޕ ްރީލ ް‬