AASHTO’ya GÖRE ÖNGERĐLME KAYIPLARI

1. Sürtünme Kaybı

Ard çekmeli öngerilmeli beton yapılarda sürtünme kaybı; tecrübeyle sağlanan

sürtünme (µ) ve düzensizlik (k) katsayılarına dayanır ve bu katsayıların germe
işlemleri sırasında doğrulanması gerekir. Bu katsayıların değişim sınırları ve germe
kuvvetinin değerleri ile bunların karşılığı ölçülmesi gereken uzamalar, uygulama
resimlerinde gösterilmelidir. Sürtünme kayıpları aşağıdaki formülle hesaplanabilir:

To = Tx ekl+µα (9.1)

(kl+µα) <= 0.3 halinde bu formül aşağıdaki gibi sadeleştirilebilir:

To = Tx (kl+µα) (9.2)

Deneyle belirlenmiş değerler bulunmadığında tasarımda aşağıdaki tablo değerleri

kullanılabilir.

Tablo 9.1. Sürtünme ve düzensizlik katsayıları

Donatı çeliği tipi Kılıf tipi k/m µ
Tel ya da halat Rijit ve yarı rijit 0,0002/0.3048 0.15 – 0.25 a
galvanize metal
kılıf
Polietilen 0,0002/0.3048 0.23
Rijit çelik boru 0.0002/0.3048 0.25 b
Yüksek Galvanize metal 0.0002/0.3048 0.15
mukavemetli kılıf
çubuklar
(a)
12 halatlı kablolar için 0.25 sürtünme katsayısı uygun olur.Daha yüksek halat
sayıları ve daha geniş kılıflar için daha düşük sürtünme katsayıları
kullanılabilir.
(b)
Muhtemelen yağlama gerekebilecektir.

Sürtünme kayıpları tasarım da dikkate alınmalı ve germe safhsında tahkik

edilmelidirler. Rijit kılıflar, kabloları, betonlama esnasında, tasarlandıkları yörüngede
görünür bir dalgalanma /düzensizlik olmayacak şekilde tutabilmelidir. Rijit kılıflar ya
kaynaklanarak ya da diş açılarak eklenmek suretiyle imal edilebilirler. Dişlerin
galvanizlenmesi olması gerekmez.

Z. Polat, “Öngerilmeli Beton”, AASHTO’ya Göre Öngerilme Kayıpları 1 /5

 2. Diğer Öngerilme Kayıpları

2.1. Genel

Tüm öngerilme kayıpları, sürtünme kaybı dahil, aşağıdaki yöntemle

belirlenebilir(**).Yöntem; normal betonlu ve yedi çelik telli 250 ve 270 ksi (1720
ve 1860 MPa), normal ya da düşük gevşemeli halatlarla, 240 ksi (1655 MPa)
normal gevşemeli çelik tellerle ya da 145 ila 160 ksi (1000 ila 1100 MPa) düz
yüzeyli çubuklarla yapılan öngerilmeli beton halinde geçerlidir.

Toplam kayıp aşağıdaki formülle hesaplanır :

∆fs = SH + ES + CRc + CRs (9.3)

Burada:
∆fs = Sürtünme kaybı hariç toplam kayıp (MPa),
SH = Betonun büzülmesinden (shrinkage) ileri gelen kayıp,
ES = Betonun elastik kısalmadan(elastic shortining) ileri gelen kayıp,
CRc = Betonun sünmesinden(creep) ileri gelen kayıp,
CRs = Öngerilme çeliğinin gevşemesinden (relaxation) ileri gelen
kayıptır.

2.1.1. Büzülme Kaybı

Ön çekmeli öngerilmeli beton elemanlarda:

SH = 117 – 1.03 RH MPa (9.4)

Ard çekmeli öngerilmeli beton elemanlarda:

SH = 0.8(117 – 1.03 RH) MPa (9.5)

ile hesaplanır. Burada RH = Yüzde olarak yapı ortamının yıllık ortalama nem
oranıdır.

2.1.2. Elastik Kısalma Kaybı

(**) Kullanılacak malzemenin özelliklerini, beton bakım yöntemini, ortamın hizmet koşullarını
ve kayba etki eden her türlü yapısal detayı dikkate alan, uygun araştırmalarla desteklenmiş
daha doğru bir yöntemle öngerilme kayıplarının tahmin edilmesi arzu edilir.Bu bağlamda
FHWA Report FHWA/RD 85/045, Criteria for Designing Lightweight Concrete Bridges de
başvurululabilir.

Z. Polat, “Öngerilmeli Beton”, AASHTO’ya Göre Öngerilme Kayıpları 2 /5

 Ön çekimli öngerilmeli beton elemanlarda:

ES= (Es / Eci) fcir (9.6)

Ard çekimli öngerilmeli beton elemanlarda:

ES= ½ (Es / Eci) fcir (9.7)

ile hesaplanabilir. Burada:

Es =Öngerilme çelik halatı elastiklik modülüdür; 28x106 psi (yaklaşık 193 000
MPa) alınabilir.
Eci=Betonun aktarma yaşındaki elastiklik modülüdür;

Eci =0.043 w1.5(f’ci)0.5 MPa (9.8)

3
alınabilir.Formülde w betonun birim hacim ağırlığıdır (kg/m ).
fcir =Aktarma işleminden hemen sonra kesitte öngerilme donatısı ağırlık
seviyesinde beton gerilmesidir. Hesaplarda fcir maksimum moment veya
maksimum momentler kesitinde hesaplanmalıdır. (Bu safhada, kablodaki
başlangıç gerilmesi, önçekmeli elemanlarda betonun elastik kısalması ve
betonun yerleştirilmesi ve bakımı sürecinde oluşan öngerme çeliğinin
gevşemesinden, ard germeli elemanlarda ise germe işleminde betonun elastik
kısalması ve kablo-kılıf arasındaki sürtünmeden dolayı azalır. Kablonun
başlangıç gerilmesine göre bu sebeplerden ileri gelen azalmalar uygun bir
hesapla tahmin ediebillir, veya tipik ön çekimli elemanlarda normal
gevşemeli çelik halatlar halinde 0,63 f’s ve düşük gevşemeli öngerilme çelik
halatları halinde 0.69 f’s olarak alınabilir. f’s öngerilme çeliğinin nihai
mukavemetidir.

2.1.3. Beonun Sünmesi

Ön çekimli ve ard çekimli öngerilmeli beton elemanlarda:

CRc =12 fcir - fcds (9.9)

ile hesaplanabilir. Burada:

fcds = Kesitte öngerilme donatısı ağırlık merkezi seviyesinde; öngerilme

kuvvetinin beton elemana uygulandığı anda yapı üzerinde bulunan (örnekse
kendi ağırlığı) hariç tüm ölü yüklerden ileri gelen beton gerilmesidir.

Z. Polat, “Öngerilmeli Beton”, AASHTO’ya Göre Öngerilme Kayıpları 3 /5

 2.1.4. Öngerilme Çeliğinin Gevşemesi (**)(***)

Önc çekimli öngerilmeli beton elemanlarda:

250 ila 270 ksi (1700 ila 1860 MPa) cinsi normal gevşemeli çelik halat halinde:
CRs = 138 -0.4 ES -0.2 (SH + CRc) (9.10)

250 ila 270 ksi (1700 ila 1860 MPa) cinsi düşük gevşemeli çelik halat halinde:
CRs = 34 -0.1 ES -0.05 (SH + CRc) (9.10A)

Ard çekimli öngerilmeli beton elemanlarda:

250 ila 270 ksi (1700 ila 1860 MPa) cinsi normal gevşemeli çelik halat halinde:
CRs = 138 -0.3 FR -0.4 ES -0.2 (SH + CRc) (9.11)

250 ila 270 ksi (1700 ila 1860 MPa) cinsi düşük gevşemeli çelik halat halinde:
CRs = 34 -0.07 FR - 0.1 ES -0.05 (SH + CRc) (9.11A)

240 ksi (1660 MPa) cinsi çelik tel halinde:

CRs = 124 -0.3 FR - 0.4 ES -0.2 (SH + CRc) (9.12)

145 ila 160 ksi (1000 ila 1120 MPa) cinsi çelik çubuk halinde:
CRs = 21 MPa (9.12A)

alınır. Burada:

FR = 0.70 f’s başlangıç gerilmesine gerilmiş kabloda söz konusu kesitte,

yukarıdaki sürtünme kayıpları paragrafında işaret edildiği biçimde
hesaplanmış sürtünme kaybını;
ES, SH, CRc = Ön çekimli ya da ard çekimli öngerilmeli beton elemanda
yukarıdaki formüllere göre hesaplanmış elastik kısalmasından, betonun
büzülmesinden ve çeliğin gevşemesinden ileri gelen kayıpları gösterir.

(**) Burada verilen gevşeme kaybı hesabı, AASHTO-paragraf 9.15.1’de

öngörülen germe başlangıç gerilmelerine dayanır.
(***) AASHTO yaklaşımında “öngerilme kayıplarının girişimi (interference)
“gevşeme kaybı” tahmini içinde formüle edilmektedir; “gevşeme kaybı” olarak
hesaplanan kayıp, elemanter kayıpların birbirlerine olan etkisini (etkileşim) de
dikkate alır (Yazar).

Z. Polat, “Öngerilmeli Beton”, AASHTO’ya Göre Öngerilme Kayıpları 4 /5

 2.2. Kayıpların Tahmini

Alışılmış / çok karşılaşılan tasarımlarda, öngerilme kayıplarının hesabı için,

yukarıda verilen yöntem yerine aşağıdaki tabloda verilen tahmini değerler
kullanılabilir. Bu tahmini değerler; normal ağırlıklı betonların ve normal
öngerilme seviyelerinin ortalama dış ortam koşulları altında davranışı için
geçerlidir. Đstisnai uzun açıklıklar veya alışılmışın dışında tasarımlar için
yukarıdaki paragrafta ayrıntısı verilen yöntem kullanılmalıdır.

Tablo 9.2. Öngerilme Kayıplarının Tahmini

Toplam kayıp
Öngerilme çeliği tipi f’c=4000 psi (27.6 MPa) f’c=5000 psi (34.5 MPa)
Ön çekimli halat - 45 000 psi
(310.3 MPa)
Ard Tel ya da 32 000 psi 33 000 psi
a
çekimli halat (220.6 MPa) (227.5 MPa)
Çubuk 22 000 psi 23 000 psi
(151.7 MPa) (158.6 MPa)
(a)
Sürtünme kayıpları hariçtir. Sürtünme kayıpları yukarıdaki parafta
verildiği üzere hesaplanmalıdır.

Z. Polat, “Öngerilmeli Beton”, AASHTO’ya Göre Öngerilme Kayıpları 5 /5