Ιδιοτιµές – Ιδιοδιανύσµατα

Ορισµός: Έστω A ∈ R n×n . Ένα διάνυσµα u ∈ R n λέγεται ιδιοδιάνυσµα του A αν

υπάρχει αριθµός λ ∈ R τέτοιος ώστε Au = λ u . Aν u ≠ 0 τότε ο λ είναι µοναδικά
προσδιορισµένος και λέγεται ιδιοτιµή του A που αντιστοιχεί στο ιδιοδιάνυσµα u .
Πολλές φορές λέµε ότι το u είναι το ιδιοδιάνυσµα που αντιστοιχεί στην ιδιοτιµή λ .

Από τον ορισµό για να είναι ένα διάνυσµα u ≠ 0 ιδιοδιάνυσµα θα πρέπει να

πληρείται η σχέση
Au = λ u (1)
ή ισοδύναµα
Au − λ u = 0 ⇔ ( A − λ I ) u = 0 ⇔

A − λI = 0 (2)

Η συνάρτηση A − λ I είναι ένα πολυώνυµο βαθµού n και καλείται χαρακτηριστικό

πολυώνυµο του πίνακα

(Αν ο A − λ I είναι αντιστρέψιµος τότε εύκολα συνεπάγεται ότι u = 0 )

Παράδειγµα 1. Έστω ο διαγώνιος πίνακας

 a11 0 0 
 
D= 0 a22 0 
 0 0 a33 

µε a11 ≠ a22 ≠ a33 ≠ a11
Για να βρούµε τις ιδιοτιµές και τα αντίστοιχα ιδιοδιανύσµατα υπολογίζουµε τις
λύσεις της εξίσωσης (2)
a11 − λ 0 0
D − λI = 0 ⇒ 0 a22 − λ 0 = 0 ⇒ ( a11 − λ )( a22 − λ )( a33 − λ ) = 0 ⇒
0 0 a33 − λ
λ1 = a11 

λ2 = a22 
λ3 = a33 

1
Για την πρώτη ιδιοτιµή λύνουµε την εξίσωση Du = λ1u για να βρούµε το αντίστοιχο
ιδιοδιάνυσµα.
 a11 0 0   x1   x1 
    
Du = λ1u ⇒  0 a22 0   y1  = a11  y1  ⇒
 0 0 a33   z1  z 
  1
 a11 x1   a11 x1   k1 
     
 a22 y1  =  a11 y1  ⇒ u1 =  0 
a z  a z  0
 33 1   11 1   
Οµοίως βρίσκουµε
0 0
   
u2 =  k2  , u3 =  0 
0 k 
   3

Παρατηρούµε ότι τα ιδιοδιανύσµατα για κάθε ιδιοτιµή δεν είναι µοναδικά αλλά
οικογένειες διανυσµάτων. Συνήθως επιλέγουµε έναν εκπρόσωπο από κάθε
T
οικογένεια. Π.χ. λέγεται συχνά ότι το u1 = (1 0 0 ) είναι το ιδιοδιάνυσµα που
T
αντιστοιχεί στην 1η ιδιοτιµή, εννοώντας όλη την οικογένεια ( k 0 0)

Παρατηρούµε επίσης ότι στους διαγώνιους πίνακες οι ιδιοτιµές είναι τα στοιχεία της
διαγωνίου. Το ίδιο συµβαίνει και στους τριγωνικούς πίνακες. Ο υπολογισµός
ιδιοτιµών στους υπόλοιπους πίνακες ακολουθεί την ίδια διαδικασία.
Παράδειγµα 2
0 0 2
Έστω A =  0 2 0 
 2 0 0 

−λ 0 2
2−λ 0 0 2−λ
A − λI = 0 2−λ 0 = 0 ⇒ −λ +2 =0
0 −λ 2 0
2 0 −λ
2
⇒ ( λ − 2) ( λ + 2) = 0

Σε αυτή την περίπτωση έχουµε µία διπλή ιδιοτιµή την λ1 = 2 και µία απλή την

λ2 = −2
Για τα ιδιοδιανύσµατα έχουµε

2
Για την διπλή ιδιοτιµή:
 0 0 2   u1   u1   2u3   2u1 
 0 2 0  u  = 2 u  ⇒  2u  =  2u 
  2  2  2  2
 2 0 0   u3   u3   2u1   2u3 
a  1  0
⇒ u1 = u3 ⇒ u =  b  = a  0  + b  1 
   
 a  1   0 

έχουµε δηλαδή έναν ιδιοχώρο διάστασης 2

Για την απλή ιδιοτιµή:

 0 0 2   u1   u1   2u3   −2u1 
 0 2 0  u  = −2 u  ⇒  2u  =  −2u 
  2  2  2  2

 2 0 0   u3   u3   2u1   −2u3 
k  1
u1 = −u3     
⇒ ⇒u =  0  =k 0 
u2 = 0 
 − k   −1

∆ιαγωνίσιµοι πίνακες
Αν ένας πίνακας A ∈ R n×n έχει n ανεξάρτητα ιδιοδιανύσµατα µπορούµε να
κατασκευάσουµε έναν πίνακα που θα έχει ως στήλες τα ιδιοδιανύσµατα του A
S = [ u1 u2 ⋯ un ] . Τότε θα έχουµε

AS = A [ u1 u2 ⋯ un ] = [ Au1 Au2 ⋯ Aun ] = [ λ1u1 λ2 u2 ⋯ λn un ] =

 λ1  1 0 ⋯ 0   λ1 
λ  0 1 ⋯ 0  λ 
= [ u1 u2 ⋯ un ]  2  = [ u1 u2 ⋯ un ]   2 =
⋮ ⋮ ⋱ ⋮ ⋮ 
    
 λn   0 0 ⋯ 1   λn 
 λ1 0 ⋯ 0 
0 λ ⋯ 0 
= [ u1 u2 ⋯ un ]  2  = S ⋅Λ
⋮ ⋱ ⋮
 
 0 0 ⋯ λn 
όπου Λ είναι διαγώνιος πίνακας µε την διαγώνιό του να αποτελείται από τις ιδιοτιµές
του A .

3
Ο πίνακας S = [ u1 u2 ⋯ un ] είναι αντιστρέψιµος αφού υποθέσαµε ότι τα

ιδιοδιανύσµα είναι ανεξάρτητα και εποµένως µπορούµε να καταλήξουµε στη σχέση:

S −1 AS = Λ
Ο Λ καλείται διαγώνια µορφή του A .

Παρατηρήσεις
1. Προϋπόθεση για την διαγωνοποίηση είναι η ύπαρξη n ανεξάρτητων
ιδιοδιανυσµάτων.
2. ∆ιαφορετικές ιδιοτιµές παράγουν ανεξάρτητα διανύσµατα (Το αντίστροφο δεν
ισχύει).
3. Αν ένας πίνακας δεν έχει πολλαπλές ιδιοτιµές τότε διαγωνοποιείται (Το
αντίστροφο δεν ισχύει).
4. Ο πίνακας διαγωνοποίησης S δεν είναι µοναδικός. (Αν υπάρχουν είναι άπειροι!)

Η 3η παρατήρηση είναι άµεσο συµπέρασµα της 2ης. Για την απόδειξη της 2ης ας
υποθέσουµε ότι δύο διαφορετικές ιδιοτιµές λ1 , λ2 παράγουν τα u1 , u2 ιδιοδιανύσµατα

αντίστοιχα. Αν τα u1 , u2 είναι γραµµικώς εξαρτηµένα, τότε θα υπάρχουν

( k1 , k2 ) ≠ ( 0, 0 ) ώστε

k1u1 + k2 u2 = 0
⇒ A ( k1u1 + k2 u2 ) = 0 ⇒ k1 Au1 + k2 Au2 = k1λ1u1 + k2 λ2 u2 = 0
⇒ λ1k1u1 + λ2 k2 u2 = 0 ⇒ λ1 ( − k2 u2 ) + λ2 k2 u2 = 0 ⇒ λ1 = λ2

που είναι Άτοπο.