L:;.

{ i

E
;

3"d,ff':iii:fui*:il
[;
JAN PNIAK
L-
"l

L-
t szKor,A
!

L- NA
t*
L-
TE Bq
l-

L
I'
I

l,t-

t-
I
l
Ir-
I
I Akadernia Muzyczna w Lodzi
L Centrurn Edukad i Artystycznej
2047

L
I '\
I
tr-
I,
E
t: i
OD AUTORA
Zonie Urszuli pofwiqcam

q Brak polskiej szkoty do nauki W na tubie zmobilizowal mnie do podjEcia pr6by opracowania

podrgcmika ortz przekazzania wiadomo6ci o tym instrumencie, jego rodzajach, strojach, historii

E i zasadach gry. PodrEcznik ten nie jest samouczkiem. Przpznaczany jest dla ucmi6w szkol

l- muzycznych pracuj4cych pod kierunkiem pedagoga oruz dla czlonk6w orkiestr wojskowych
i amator-

t skich ucz4cych sig pod kierunkiem instrukr ora. Z tego powodu pominiEto w nim szf:reg
wyja6nief

teoretycznych zrajduj4cych sig w ksi42kach do teorii muzlki'

Jak nale2y korrysta6 z podrEcznika? Jego trzon stanow i czEstpraktyczna z pipioma dzialami:

- 6wiczenia pocz4tkowe dla tub BB, CC, Es, F, poprzedzone aplikaturq dla danego stroju,

l_ - gamy, pasaire, i6wiczenia gamowe'

i1 - wsp6lne dwiczenia dla wszystkich rodzaj6w instrument6w,

L, -
-
wybrane utwory na tubE,

l:
wybrane fragmentY orkiestrowe.

Naukg gry naleLy rozpooz46 od 6wiczef pocz4tkowych dla danego rodzaju tuby.
iwiczenia te

maj4 na celu wyrobienie umiejgtno$ci wydobywania pierwszych dzwigk6w bez i z u2yciem

wentyli,

t: zapomane sig ucmia z podstawow4 aplikatur4 instrumentu, podziatem rytmicznym nut

Jednoczesniq lub po opanowaniu tych iwiczeri, naldry przejsc do ganq rozpoczynaj4c

gamq w stroju
i pauz'

na tubie Es - gama
danego instrumentu, tzr.: na tubie B pierwszq 6wiczon4 gam4 b$zie gama B-dur,

F Es-dur itd. Gamy ipasaLezostaty rozpisane w calej swej skali. Zadaniem naucryciela
w
od kt6rego do kt6rego diwigku w danym momencie uczeri powinien grai gamQ, a miarg
jest oke6lenie
opanowa-

l-
t nia skali instrumentu tozszerzaf iqw dol i w 9619'
To samo dotyczy iwiczeri gamowych, kt6rych skalg i tempo ttaleiry sukcesywnie powigkza6,
aby

tt osi*gn4i wymaganq technikq gry. Po opanowaniu gam naleZy wykonywai dwiczenia

Es i F (czas6 IV),
przez Autora podrgznika. IloSi iwiczeri oraz kolejno5d ich przerabiania

nych umiejgtnosci
dla tub BB, CC,

w5r6d kt6rych znajduj4 sig wyj4tki z literatury orazzadania napisane i opqacowane

jest uzale2niona od technicz-

ucznia, gdyi- ka2dy z nich wymaga innej metody nauczania. Do indywidualnych

tt
agogicz'
mo2liwo5ci naleiry dostosowad takze tempo gry w 6wiczeniach nie posiadaj4cych oznaczefi
gaj4cych
nych. Choraty, kl6re zamykaj4 tq czq56 Szkoly, nauczq gry zespolowej, a stuchanie innych
stanie sig w prryszlo6ci ,,chlebem codziennym" tubistow'

V podrgcznika, zatytulowana Urwory na tubq, zawiera transkrypcje i oryginalne utwory na

CzEi6

tubQ. w przypadku transkrypcji - og6lnodostgpnych pozycji z literatury

skrrypcowej' obojowej i wio-
Jolanty Smolskiej
lonczelowej - partia akompaniamentu zostala pominigta. Trzy oryginalne miniatury
jest w nich i partia tuby,
zostaly napisane specjalnie dla potrzeb niniejszej publikacji, dlatego podana
i partia fortepianu.

E J. P.

E
 czEse r - wrADorfioscr o TNSTRUMENCTE

HISTORIA

Tubus - nra, to lacinskie okre$lenie wszystkich prostyctr, czy te| zakczywionych rog6w staroLyi-
noSci. PierwsTymi instrumentami defmi byly duze muszle, w kt6rych spiralny przew6d zastEpowal
cylindryczny kanal nfty. Z uwagi na sto2kowaty prznk6j kanatu instrumenty te nazywano
muschelhornami co o acz;- muszlgr6g. Naturalny otw6r w muschelhornie stanowil czarE glosow6
a otw6r nacigty w sz*zycie musdi sluzyl do zadgcia. Istrial jeszcze inny typ rogu z nacigtym otworem
bocznym na muszli i bocznym zadgciem. Muszle-rogi uzywane byly do ostrzegania przed niebezpie-
czeristwenu zwotywania wiernych na naboZeristw4 ponadto przy zaillubinach, pogrzebach i ceremo-
niach kr6lewskich. leglarze z Madagaskaru porozumiewali sig na nn cme odleglosci, nadaj4c na
rogach sy$aly dfugre i k6tkie. Z czasem muszle,rogi zostaty zast4pione przez instrumenty gtiniang

drewniane i trzcinowe. Z powodu potQ2nego brmrienia popularne byly tez rogi zwierzgce. W Anglii
u2ywano rogu wolowego z otworami pozwalaj4cymi na uzyskanie wigkszej iloSci dZwi9k6w. C. Sachs
tubami narrya duzq gupe instrument6w budowanych przez starolytnych. S4 to: asyryjskie i egipskie
trQby hebrajskie chazozrab, greckie salpinxy, oraz t4by p€rskig indyjskie i azjatyckie. Tuba Rzrymian
- wedlug Sachsa rura dfuga z reguly na eztery stopy, zbr4an.lub z i*laza, z ustnikiem z koSci - slu2yla
jako instrument kultowy i wojenny.
We wsp6lczesnej historii instrument6w orkiatrowych tuba odgrywa wa2n4 rotE jako poprzed-
niczka tzw. busine - prototypu dzisiejszych rog6w, tr4bek i puzon6w. W Europie tub4 okre5lano przez
wiele wiek6w r62nego rodzaju instrumenty d6e nie majqce nic wsp6lnego z jej pierwotn4 rnzvtq.
W Anglii i Francji slowo tuba onnczalo tyle co rura lub gwizde( podczas gdy w Niemczech mialo
zupekrie inne znaczenie. Od XV do XVIII wieku nazywano tak flet w ksztalcie dzioba z trzema otwo-
rami. Tak te2 ok. 1600 r. nazywano puzon, podajqc jego wielko$i, np.: tuba minor, tiba rnajor, tuba
maxima. W Sredniowieczu pojawrty sig wzorowane na naturalnych rogi drewniane z cynkiem. Cynki

- bo tak4 otrzymaly nazwe - posiadaly ustnik z drewna lub ko$ci sloniowej i budowano je w r62nych
wysokosciach brzmienia. Basow4 odmianq rogu z otworami byl cynk w ksztalcie wiza zbudowany
przez mnicha Guillaume w 1530 r. w Auxerre. Nazwany zostal seryrcntem. Mial po obu stronach po
trzy szeroko rozstawione otwory, dlugo$i na 2,5 m i nie m6gl byi strojony; posiadal ustnik z glEbokim
kielichem (ilustracje l, 2). Serpent malazl zastosowanie w orkiestrach koScielnych i wojskowych,
jednak ze wzglgdu na wymiary i ksaalt nie moina bylo u2ywa6 go w marsar. Ambitus brzrnienia
serpentu byl bardzo duzy: od szeptu do potgmego ryczerna. Jego p6zniejsza konstrukcja z 9 otworami
pozwolila na zastosowanie go w muzyce operowej. Wykorzystali go m.in. G. Rossini w operze
Oblqienie Korymtu, F. Mendelssohn w oratorium Paulus, R. Wagner w operze Rienzi, G. Verdi w Nie-
szporach sycylijskich. Serpent przetrwal do polowy wieku XIX.

!.kiakSzkola na nbq
6

W 1760 r. w Petersburgu nadworny muryk rosyjski Kdbel zbudowal instrument z klapami nazlva-

ny amorschall - muszla Amora, kt6ry do historii wpisal sig jako pierwszy instrument klapowy, ale

stosowany jedynie w krQgu konstruktora nie przetrwat dlugo. Wedlug Sachsa byt to ulepszony 169
z klapami i p6lkolistym d:iwigcznikiem. W l8l0 r. wojskowy kapelmistrz J6zef Holiday opatentowal

w Dublinie ostateczn4fonng rogu klapowego. lnstrument ten wprowadzony do armii angielskiej przez
ksigcia Kentu otrzymal nazwe kenihorn lub kentbugle. Stal sig r6wnie2 bardzo popularny we Francji.
Na przeglqdzie wojsk w Paryiu po bitwie pod Waterloo. Wielki KsiqZe Konstanty uslyszal grQ grena-
diera J. Distina na tym instrumencie i zachwycony poprosit paryskiego konstruktora instrument6w
Halary'ego (J. Z. A. Hilaire), aby sporz4&il mu kopig kenthornu, Ten w 1817 r. skonstruowal hzy
rdzajerog6w klapowych zwanych ofiklejdami: l. zwykty rog klapowy - clavitubq 2. altophikleide -
zwane teZ quintichave i 3. babophikleide. Czasami jako tw6rcq ofiklejdy wymienia sig te2 Prospero
Guiviera" kt6ry w 1805 r. skonstruowal taki instrument. Offtlejde kojaruy sig zwykle z instrumentem
basow5nrl jednak istniala cah rodzina ofiktejd - od sopranowej do basowej. Najdlu2ej stosowana byla
ofiktejda basowa Halary'ego oparta na angielskiej strojonej tubie C lub B. Ofiklejdy basowe i kontra-
basowe z odstaj4c4 - jak w fagocie - czg&:i4 prryustnikowq posiadaty otwory boczne zamy?'zneklapa-
mi. Byty instrumentami zwinnymi technicznie, o doskonalej mo2liwo5ci gr,v legato. Ofiklejda nigdy
nie przyjela sig w Niemcrnh i Austrii, gdzie kompozylorzy utywali fagot6w i rog6w basowych
(ilustracja 6), natomiast szeroko stosowana byla w muryce francuskiej, wloskiej i angielskiej (ilustra-
cje: 3, 4, 16). W 1820 r. J. Nedt zbudowal ofrklejdq z dwunastoma klapami, kt6r4 nantal bombar-
donem. R6wnieZ w 1820 r. w Austrii i Niemczech powstal skr6cony 169 w formie helikonowej tuby
w stroju D, potem F i Es (od lS38 r. ufiany w orkiestrze armii pruskiej). Dupr6 z Tournai - bu-
downicry instrument6w - skonstruowal w 1824 r. ofiklejdg z sze6cioma klapami, nazywaj4c jA tuba-
Dupr6. W 1855 r. W. Wieprecht skonstmowal kornet wentylowy w ukladzie basowynr' kt6ry onrymal
nazwQ tuby basowej i zostal wprowadzony do Berliriskiej Orkiestry Wojskowej. Jednak z powodu
swej wielko5ci i wagi nie m6gl byd trzymany jak kornety i ofiklejdy. Tuby basowe miaty str6j F i Es.
Wieprecht zastosowal pigc wentyli do wlpetnienia luki oktawowej: dwa p6ftonovb, dwa calotonowe
i jeden kwartowy, a wiQc itlmlcznj niZ w dzisiejszych tubach.
Pierwsza tuba, w dzisiejszym tego slowa pojgciu, zostala zbudowana w 1835 r. w Berlinie pr&z
wytw6rnig J. G. Moritza wg pomysfu wspomnianego wy2ej muzyka orkiestr pruskich W. Wieprecha-
Byl to instrument w stroju F i posiadal pigc wentyli umo2liwiajqcych wydobycie kompletnej skali
chromatycznej. Wieprecht udoskonalil mechanizm wentylowy tub basowyctr, a produkowane trb5l
w stroju F i Es znalazly szerokie zastosowanie w orkiestrach Europy. Pierwsze du2e tuby kontrab
sowe BB i CC zostaty wyprodukowane przez hrmg V. F. Cerveny'ego w Kiiniggratz w Czechach
(1845 r.). Instrumenty te konstruktor nazwal bombardonami i do dziS we Francji tuby BB zachoud5r
tg nazwg. W tatach 80. XIX w. ta sama firma wyprodukowala pierwsze modele tub typu.Keisef
w stroju F, Es, CC i BB o duzym przekroju rur i du2ym ustniku. Instrumenty te posiadaly duZy
dzwiEk. Byty szeroko rozpowszechnione i czgsto kopiowane przez innych europejskich wytw6rcfu-

).Pniak Szkola na tubq

Eir
r{

7
[_
I

I- I
Znatntrt bybfnma braci Bittner w Norymber&e produkuj4ca modele .Keise,l'.
Helikony wersji

byly produkowane r6wnieZ pnez etteny'ego. W 1849 r' firrna I' Stovasera z
,,Keisef
Wiednia

zbudowah wg wslcaz6wek Wieprechta pierwszy helikon (ilustracja l2). Wedlug

opinii Sachsa
[- t w tym czasie
Wieprectrt odwzorowal helikonowe formy tub basowych armii rosyjskiej. Dziafu1iacy

q w paryiu belgijski budowniczy instrument6w A. Sax ujednolicit wszystkie rodzaje rog6w'

Instrumenty te nazrywamy dzislaj sarhornami. Sa:<horn basowy i kontrabasowy
(ilusracja l7) to tuba

il basorva i kontrabasowa, Tuba konstrukcji saxa

pozwalaj4cy na wyr6wnanie za wysoko
uhycia
saxtuba posiadala p4u wengl kompensacyjny
-
brzmi4cych dzwigk6w powstatych wskutek jednoczesnego

kilku wentyli. tnstrumenty Saxa posiadaj4ce piekny, czysty dzwielq kt6rym nie mogli
I_ poszczycif sig inni konstruktorzy, byty popularymwane przez wielu muryk6w oraz
priluz
ti Konserwatorium paryskie. W 1846 r. budowniczy instrument6w Peliti namalswoje
basowe i konffa-

l-
t:
basowe tuby pelitonami. Jednak instrumenty o w4gkim rozlr4bie nazywano nadal bombardonami'
BBB'
W tym samym czasie podejmowane byty liczne pr6by konstrukcji tub subkontrabasowych
l_ w ls55 r. F. Besson na paryskiej wystawie Tllprezentowal tube o oktawg niifi4.od konfrabasowej'
Byl to jednak instrument niepraktyczny, gdyz wymagal zbyt duaei ilo$ci powietrza do
zad9f.ia

tj' i uzyskania dZwigk6w niskich. Besson w 1899 r. zbudowal cal4 rodzinq tub i nadal
kordofon6w.
im wsp6ln4nazwe

Okolo 1850 r. Dodworttr wprowadzil do orkiestry wojskowej tuby z dZwigcznikami

q
'{

il
ustawionymi do tylu, aby dZwigk byl wysylany do maszeruj q@i zao*i€strq
Tuby te uzywano do czasu wojny domowej w Ameryce P6lnocnej. W l89S r.
piechoty (ilustracja l3)'
pojawil siQ w orkies-
do przodu
trach suzafon (ilustracja 2l), pocz4tkowo z wyprostowan5rm dZwigcznikiern ustawionym

l-' (ilushacja 2Z).Do dziS suzafon jest popularnym instrumentem w orkiestrach marszowyctr, zuftaszsza
szkolnych. W Niemczech tuba byla uwazana za instrument nie hansponujqcy,
we Francji zaf za

l-' transponuj4cy.
Zbudowanie instrumentu poSredniego miqdzf rogami a tubami zasugerorval R.
Wagner. Insffument

t., ten posiadal ksztaft tuby, lejkowaty ustnrlg c*W wentyle obslugiwane
ptzszlewqrqkg, str6j F i B lub

podw6jny F-B; byl instrumentem transponujqcym. Nazwano go tubq wsgnenowsli4 (ilumacja 24),

E
t
spotykamy r6w-
a kompozytor zastosowal.go w tetralogii PierScieri Nibelunga. Tuby wagnerowskie
Na tubach
niez w tw6rczo6ci A. Bruckner4 R. Snaussa oraz w Syrnfonii tragienei F. Draesekego.
wagnerowskich grajq zwykle waltorni5ci-
Tuba jest stosunkowo mlodym instumentem. W ostatnich latach, podobnie jak perkusja" zysl<ala

i'; popularno56. Nast4pil jej szybki rozw6j zar6wno konstrukcyjny, jak r6wnie2 w dziedzinie
techniki

gry. W orkiestrach powierza sie tubie liczne partie solowe. Komporytorry wsp6lczesni traktuj4
tubq

l*
ll
jako instrument solowy, pisz4c muzykE na tubE solq tube i perkusjg, tubg z akompaniamentem forte-
pianu oraz koncerty solowe z orkiestr4. Coraz czEsciej teZ styszy siQ o tubistach koncertuj4cych,

l* ponadto powstaj4 zespdy skladaj4ce siE z instrument6w blaszanych albo

Pojawiajq sig coraz liczniejsze nagrania

tylko r6inych rodzaj6w tub'
pftowe tuby solq tuby z akompaniamentem cTy tuby w zes-

potach niskiej blachy. Poza muzyk4powa2n4na tubie (lub tubach) gra siq rownieljazz.

F J-Pnidi Szkola na nhq

F
 BT'DOWA TUBY i USTNIKA

l. diwiPznik

8.la4glik

3. rnra ustnikorra

4. mechanizn wentYlowY
7. k6lko dla kciuka

5.la4elik do strojenia
instrumentu

6. zaw6r do wYlewania
wdy

q-
1. kielich ustnika
2.brzegustnika
3. Srednica ustnika\
4. gardlo'PrzePust

5. ow6r wewngtrmY
6. sryjka ustnika
7 .brzeg zewngtrzny
8. brzeg wewnqtrznY

9. zewnEtrznY wYmiar kielicha

10. stoi:kowatY wYlot ustnika

J.Pni*, Szkola na rubp

fi
r-,.
i'
I

l_ Tuba nale2ry do gupy aerofon6w usfirikowych. Zbudowana jest z blaszanych rur avinigtych wielo-

l-- lcrotnie w owaln4 pglg. Srednia tuba wa2y 7 do l0 kg(zaleinieod wielko6ci).

L
I O efektach nauki gry na tubie, o jakofui i wielkoici &wiEku orazjego barwie w zracznym stopniu
decyduje ustrrik. Do tub uirywasig ustnik6w r62nej wielko$ci, proporcjonalnych do menzury instru-

L
i menhr: mniejszrych dla tub basowyclq wigksrych dla konhabasowych i najwigkszych do Keiserbas6w.
Do tub wagnerowskich u2ywa sig ustrik6w lejkowatyctr, podobnych do waltorniowych.

L
t

Kielich rntnika. Osobi6cie preferujg ustniki z duiryma glgbokimi kielichami. Taki ustnik nie
pozwoli grajqcemu na stosowanie zbyt du2ego nacisku wargprzy wydobywaniu wysokich dZwigk6w.
I
Szkoty francuskie i niemieckie zaler;aj4gre na bardzo duzych ushrikactr, dzigki kt6rym uzyskuje sig

l- pigkne branienie r6wnieZ w urysokim rejestrze. Jeheli grajqcemu .urywajq sig" dZwigk i,
grunazbyt malym i pt5rtkim ustniku. Maly kielich nie daje wargom miejsca na wibracjg. Powoduje, 2e
to macry, 2e

l- dzwigk jest osty. Zalelc.a sig, 2eby pocz4tkuj4cy tubi5ci grali na duzym ustniku. Bl$em jest s4dzi6, ze

L tubista zw4skimi wargami powinien gra6 na malym ustniku.

Bmq ustnika Powinien byd Srednio szeroki z odpowiednio wyprofilowanym wewnQtrznym

F brzegiem. Pozwoli to na swobodne przesuwanie sig warg do przodu i do tyfu. Przy wydobywaniu
vrysokich dZrriqk6w graj4cy odci4ga wargi do tylu, a przy wydobywaniu niskich dZwipk6w wargi sq
i
t- rozluiniane wysuni$e do przodu. Je2eli wev*ngtrzny brzeg ustnika kalex:zy graj4cemu wargi, to
wpika to zantycz.aj z trzymania instrumentu pod niewla$ciwym k4tem. Wargr nie powinny
spoczywa6 na plaskiej czEici ustnika" lecz na wewngtrznym brzegu. Tubi5ci o do56 umiqsnionych
wargach - prry normaln5rm zadgciu - powinni ulywa| ustrik6w ze $rednio szerokimi bnegami. Zbyt
szeroki brzeg ustnika przyciska migfnie warg i pozbawia je

F
elastyczno$ci. Tylko tubiSci o bardzo
gubycb miEkkich wargach mogq ufia6 ustnik6w o szerokich brzegactr, poniewaZ wg2sry brzeg
m6glby wpija6 sig im w wargi i tamowa6 krew. Niekt6rzy,uzrywajqc ustnik6w o szerokich bnegach,
s4dzq ze dziqki temu powietrze nie bgdzie im uciekad k4cikami ust. W takim wypadku bardziej
prawidlowo jest $ciagnq6 wargi. Wqski brzeg ustnika daje wprawdzie wlgksz4 elastyczno5i warg ale
te2 zmniejsza ich wytrzrymaloSd.

Glgboko5d kielicha. Ustnik z duLrym lub glgbokim kielichem obni?a wysoko6i tuby, a kielich maty
lub ptytki podwyzsza str6j. Glqboki kielich daje dzwigk petniejszy o ciemnym brzmieniu. Kielich
ustnika nie powinien mie6 ksaaltu litery ,,V", gdy2 wargi nie majq wtedy odpowiedniej ilofci miejsca
dla wibracji. GloSno6d dfwigku jest ograniczona ijest on tlumiony.

J- Pni*. S:koh na tuhq

l0

Specjalizuj4ca sig

helikon6w isuzafon6w:
w produkcji ustnik6w firma BACH poleca nastQpuj4ce
rodzaje ustnik6w do tub,
I
II
bl
F.-L.
t

L!,
r-1:
Do duzych tub' srzafonu' Daje
petnv' eie.tnv
$Zwie!:P^:llTY^
*;"td"^. Polecany dla graj4cych z silnym zadQcrem
i"ittitit
insfumentach z du24 menzurq'
I na
L.
[,
Dutvrryvmiarkielicha'Dajeduzy,zywydzwiek'Odpowiednidla
32J5mm kazdego rodzaju instrumentu w $roJu
nn'

L,I
Srednieeo rodzaju ustnik do bosu ryry^
BB' Uniwersalny
ffiff;. *jc wvrdwnany d/wiek i duzq potege brzrnienia'
'-*GJti"esiieiizvtnniwzezzawodowvchmuzvk6w
L, r

n
symfoniczrYch'

go z powodzeniem
Troche mniejszy od ustnika nr l8' Molna
io basr BB jak i do Es' Polocanv dla dziewcz4t
'
"til;;;;" gai4cych w sdcolnych orkiestracn'

L
Es
wielko3ci' Mo'na go stosowat do tuby
--i uniwersatnej dla orkiestr marszowych' polecany-qta
Ustnik
BB. Odpowiedni
' -J*"f"'v"U a takze do pracy zawodowej'
f"biecyctl
L

NR24AW
Doskonaly dla orkiesr symfonicmych'
Ciemna barwa; daje
szczeg6lne brzmienie instrumentu' t_
dotub BB i Es'
r-
I

Dosyd maty ustnik. Mo2na.go u2ywai

popytem cieszy siE w3rod ndodych'
Siczeg6inym
F
I

Wymaga nralej ilo6ci

Maty ustnik polecany dla nrlodvch basi$6w'
davigcznego tonu' U2ywany
302 mm oorviefiza do ot ryrn"n''1"n"go, I
uslami'
Przez tubist6w z rnatymi

Zbudowany dla
-Baby sousaphone-'
'iJti"rt rozmiaru ustnik dlauzywanych
Malego
t"g"* basowych przez slabsrych rubist6w'

wykrQcanym' wymiennym
-
konstruktorzJ opracowali ustnik z
pr6bujqc stworzyc usurik doskonaty, dla -r
do tuby o 4 r62nych glgboko ciach
(ilustracjl -t0). Firma Dong Elliot proponuje ustnik
kociotkiem
jednego brzegu usmiN' a--J

J. Pniali.\!lola no tlk s!
fr,
1_ lr
rl
E
I

I-
i'

wentyle w tubie pozwolily uzyst'ac petn4 skalg chromat5rczn4. po

raz pierunzy napisano o wenty-

I' lach w.Allgemeine Musikalische Zeitung" w rnaju l815 r.

wynalazcami ich byli: sl4ski instrumenta-
lista Friedrich Bliihmel oraz Heinrich st0lzel - mvrycy grajecy
I_ stosolyania system6w wentylowych tylko
na rogach. sposrod wielu propozycji
dwa znich przetrwaty do dzisiaj i s4 szeroko stosowane:,

I-
t
1. mechanizm tlokowy -piston,
2. mechanizm obnotony.

I wentyl tlokowy dzialaprzesuwowo. Pod wptywem sprgzyny wlqczadodatkowe

nigty otwiera obieg powietrza przez dodatkowe kr4gliki, wydluzajqc
powietrza i obnizaj4c naturalnie brzmiqcy dzwigk o okre$lony
kragliki. wcis-
w ten spos6b dlugos6 slupa
interwal (ilushacja 3la). Do dziS
l_ popularny jest we Francji. wentyl obrotowy zostal wynaleziony
5 - l0 lat po pistonie i stal sig popu-
larny w Niemczech. Dzialana tej samej zasadzie copiston,a
otwieranie dodatkowego kr4glika odby-
I- wa sig przez obr6t ruchomego cylinderka. Mechanizm kulkowy
gwarantuje niezawodno66 dzialania

I
wentyli (ilustracja 3I b).

SPoLCZESI\TE RODZAJE TUB

l_ obecnie produkuje sig tuby w czterech strojach: basowe F

i Es oraz kontrabasowe BB i cc. i

I
ti
Instrumenty te budowane sq w r62nych wielkosciach i r62n4ilosciq &,
l_ z
ukladzie na prawa i lew4 reke, a tak2le obsfugiwane kciukiem
wentyli e - 7),o r6:inym ich
prawej rgki (f,irmy Mirafone
j':
li:::
i'
i

i
i Hirsbrunner)' Niekt6re hrmy wprowadzaj4 podw6jne funkcje wentyla: wentyl obnizaj4cy dany
l_ diwigk naturalny, lub obnizai4cy caty str6j instrumentu. Produkowane
sq tez instrumenty o podw6j-
i
nym stroju: B-F i C-F z podw6jnymi cylin&ami (ak waltornie).
Firma Mirafone wprowad,a
t_ dodatkowy wentyl, kt6rym mo2na korygowa6 za wysoko
brzmi4ce d2wigki w czasie grana (iak
i w trQbce)' Buduje sig instrumenty z wykrpcanym dZwigcznikiem
lub ustawionym na staib ao przodu,
l_ co pozwala cig2:ki z natury dzwigk wydoby6 bez op62nienia.
Zewzglgdu na dfugoS6 piszczalki czas
t potrzebny do zadgcia na tubiejest znacznie dluiszy
ni2 w malych instrumentach.
Wspolczeinie stosuje sig 2 odmiany tub:
[_
t l ' tuba tenorowa" kt6rej odpowiada niemiecki tenor horn, amerykariskie
- eufonium, francuski

t_ - bugle tenor, wloskie - flikorno tenorowg hiszpariskie bombardino. -

2' tuba barytonowa' kt6rej odpowiada amerykariski
- baryton, niemiecki
t - baryton, francuski -
basso a piston, hiszpariskie
t_ - bombardino i wloskie - eufonio. Baryton budowany jest w stro-
ju B i c' Posiada 3 - 4 wentyle (obrotowe lub piston). Do orkiestr
I marszowych zostal
wprowadzony w l t43 r. przezJ. Sommera z Weimaru.
Czolowe firmy produkuj4ce tuby to: l. Hirsbrunner, 2. Selmer, 3. Mirafong 4. Mein-Weston, 5.
F- ders,6. Kalison, T. perantucci, g. yamaha,9. King 10. Besson,
San-
ll. wilson, 12. Bach, 13. Horton,

t-
J.l>nial< S:kola na tuhq

t. {r
 tF
L
l2

17. Amati, l8' Olds, 19' Couesnon'

20' weltklang' Niekt6re
tr
14. Blessing, 15. eerveny, 16. Alexander,

firmy produkuj4 r6wniez stojaki do ciE2srych

instrument6w' -|lr

SKALA INSTRUMENTU l*
|,r
*
'' BB' CC' Es i F' Ozlltczz
i
wystgpuj4 rvw czterech podstawowy'ch strojach:
Jak
'-L-"--'^+,.rria
juZ wspomniano, tuby
BB i cc nie +r
I

tq ze ich naturalne szeregi harmoniczn

e zaczynaj4sig od tych dzwigk6w' Na tubach t1

mozemyjednakwydoby6pierwszegodzwigkuznaturalnegoszeregu'dlategom6wimy'2einstrumen-
wydobywamy pierwsry diwiqk
z naturalnego szeregu' co oznacT4
+r
I

ty te s4 niepetne. Na tubach Es i F

2e s4 to insffument5l Pelne'
od r62nych dzwigk6w' przt'jeto zasadp'
2e instrumenty ?I
!

chociaz szeregi naturalne tt$ zaczynaiq siQ \

1

tenietransponujgczylibrzmletakjaksazrpisizrnewnutach.Skalatubkontrabasowych
d:2wi9k6w na
I
r!,r
najni2szych
brzmieniem i barwq' Dla uzyskania
i basowych jest zblaona; r62niasiQ one
ze wzgl$u na mo2liwo56
wentyli, natomiast na tubie basowej'
tubie kontrabasowej trzeba uZy6 killu I
uiry6 jdnego lub dwoch Yl
zszeregtthannonicznego' wystarczy
wydobycia na niej pierwszego dzwigku
i czwartego wentyla
Np. na tubie B, aby zagn|dfwiek D, musimy u,ry6 &ugiego, trzeciego
werrtyli.
-L,
jednoczesnigpodczasgdynatubieEswystarczytylkou2yciewentyladrugiego.
o p6t I

Pehra skale na tubie uryskujemy

przv,' obni2anie jej naturalnego szeregu harmonicznego
oraz kwartg i kwintg cTystL.o ile
diwigki wydobyte przy uryciu I
L
tonu' caly torr, p6ltora lub dwa tony,
pojedyncrychwentyliodzywajasiglatwo,otytedzwiekiFianeprzypomocykilkuwentyli
|
7 i zaleiry od

r
W g6rze skala tuby olcYluje' I
L
jednoczesnie wymagaj4 mocniejszego zadqnia'
-
gajacy ie/s;zcze wyzei'
indywidualnych mozliwosci wykonawcy
. oanczz to' 2s s4 instrumentalisci
Siedni i wysoki'
SkalEtuby mozna podzieli6 na rejestry: niski"

l-
q; -
frC-'' Skala i rejestry tubY:
A - niski, B - Sredni, C - rv-vsoki'

TECHNICZNE MOZLIWOSCI GRY

jej ruchliwos6 - poza

rodzaju nastQpstwa dZwigkowe' a
Na tubie mozna wykonywa6 wszelkiego
portato'
puzonu. Mo2liwa jest gra staccato' Iegato'
niskim rejestrem - zbliiz sig do ruchliwosci
frultato.wykonalnes4r6wnie2wszelkiegorod"ajuozdobniki'chocia2wliteraturzesolowejspotyka-
wagrrer w uwerturze
a w literaturze orkiestrowej stanowi4 nieliczne wyjatki (np' R'
ne s4 rzadko,

J.Pni* Szkola na ubq

\r
 l3

do Spiewak6w norynberskich zastosowal tryl). Tuba posiada du2e mo2liwo6ci cieniowania

dynamicznegg potggowania kulminacyjnych moment6w kompozycji, ilustrowania scen batalistycz-
nych i uroczystych. Dhvigk tuby w pianojest migkki i lagodny, dzieki czemu stanowi przedfu2enie
skali waltorni (w d6l). W forte natomiast jest silny, donoSny i pehry, dobrze l4czy sig z waltorniami
i innymi dEtymi instrumentami blaszanymi, atalcircz fagotami, kontrabasami i kotlami.

ODDECH

Technika oddychania jest wamym czynnikiem W na tubie. Polega na prawidlowym pobieraniu

i wydychaniu powietrza, umiej6nym przyspi,eszeniu, zwolnieniu i r6wnomiernym wydechu. Oddech
powinien by6 wla5ciwy i swobodny, tzn. winien byd brany k4cikami warg lub jednocze(nie k4cikami
warg i nosem, bez odrywania ustnika. Winien nastqpowad szybko i eicho przy maksymalnym
rozluzrieniu. Blqdem przy wydechu jest unoszenie ramion. W zalemo5ci od pracy miE5ni klatki
piersiowej i przepony rozr62niamy oddechy: 2ebrowo-piersiowy i przeponowo-brarzny. Glgboki
wdech uzyskamy przez pol1czenie obu rodzaj6w oddychania, poniewaz aebra i przepona nie fylko
reguluj4 zapas powietrza w pfucach, lecz decydujq takZe o sile strumienia powietrza przeohodz4cego
prznz wargS i ustnih a wiQc o jako6ci i sile d2wiqku. Oddech moZe byd przedstawiony za pomocq
mak6w: glgboki V, plytki ', warunkowy /. Jednak przy gze na tubie prawie z:Lwsze bierzemy glgboki
oddeclu gdyz iloSd powietrza potrzebna do zadgcia na tubie jest znacznie wigksza ni2 na innych
instrumentach. Nie za duho, ant za malo, lecz tyle, ile potrzeba do
nale2y bra6 powietrza arn
swobodnego zagrania okeflonego motywu czy frazy. Oddech rnlezy brad w ustalonych miejscach:
w patrzach, po dlugich nutac[ kosztem kropki przy nucie. W odcinku o dfu2szym przebiegu
rytmicznynt" w kt6rym nie ma miejsca na oddech, wypuszczamy jedn4 z nut na slabej czgsci taktu.
Oddech brany w zlym miejscu mo2p znieksztalcid muzycany sens utworu.

zADECTE

Czgsto w$r6d dEcist6w, z-ttaszcza starszego pokolenia, moZna uslyszec okreslenia ambaiur lub
anzoc. Slowo ambaiur pochodzi z francuskiego embouchure (bouche
- usta) i oznacza polo2yi na
usta. Termin ten byl r6wnie2 uLywany w rosyjskiej nomenklaturze muzycznej. Niemieckie slowo
Anzac orncza dopasowanie czegoS, nalozenie. Terminy te przetrwaty w orkiestrach jeszcze z okesu
zabor6w, a dotycz4 ustalenia, w kt6rym miejscu na wargach nale|y przyldry(, ustnik, oraz sposobu
ksztaltowania dZwigku, pracy miESni warg i jgzyka podczas gry. Polskim odpowiednikiem tych ter-
min6w jest zadqcie.

J. Pniak S:kota no nbq

,a
l4
tr
Ustnik powinien byd ulo2ony na Srodku warg, przy czym dwie trze*ie powierzchni kielicha winna
zajmowai g6rna warga. Uloircnie ustnika w wigkszej czgsci na g6rnej wardze pozwala osi4gn46
swobodniejszn drgania warg; umiejscowiony ni2ej lub za wysoko ogranicza powierzchnig ich drgania
L
(ilustracja 32). Ustnik powinien szczelnie przylegal do warg grajqcego, tak aby k4cikami nie ucho'
dzilo powietrze. Poprawne przyleganie warg uzaleimione jest od uzgbienia i od samego ukladu warg
kt6re powinny dtanowi6 linig prost4 a w chwili zadg,ia tworzyi w4sk4 szczelinE, nie dotykaj4c sig
F
L
wzajemnie. Zadantern warg jest nadanie odpowiedniej wibracji powietrzu przeplywaj4ceinu z ptuc do
ustnika. iwiczenie warg ma na celu uzyskanie ich odpowiedniej wytrzymalosei i elastycznoSci oraz
T
we wsrystkich rejestrach. Praca warg polega na ich

I.
umiejgtno$ci swobodnego drgania skupianiu

I!
irozluinianiu. Wargi podczas gry powinny by6 wilgotne. Suche wargi powoduj4 urywanie sie diwie
ku. Podczas grania nalety zwr6ci6 uwagg aby nie prryciskad ustnika do warg. Wydobywanie wyso'
kich d2wiqk6w wymaga pewnego naciskr.r, naleLry jednak pamiEtai, aby wargi napina6, a nie zaciska6.

2r6dlem d2wieku na tubie jest drgajqcy slup powietrzz. PrzdndEciem jqzyk powinien przylega6 do
kaw$zi g6rnych zr$6w, zamyY,ajqc szczeling wargowe. lJderzajqc dtwiek jerykiem wymawiamy

l
zgloskg TA TI. Jgzyk cofa sig energicznie do tylu i orwiera szczeling wargow4. Powietrze przcho'
dzqce zust do ustnika powoduje drgania warg i nastgpnie'drganie sfupa powietrza b$4cego frodlem

dZwieku. Nalerf zltrocil uwagg, aby nie cofal jqnyk'^ zbyt glgboko. Przy wydobywaniu niskich
dzwigk6w naleLy kierowad jqryk do kraw$zi dolnych zeb6w.

ll
TLTJMIK

Zastosowanie tfumika do tuby moZe miec na celu wyciszenie dZwigku lub uzyskanie nowych barw

brznrieniowych. Tfumik do tuby jest' proporcjonalnie duZy do wielko$ci instrumentu (cnry)-

Budowany jest z drznwt, tektury, czasem metalu lub tworrywa sztucznego (ilustracja 33). Od g6rnej
strony zwykle posiada uchwyg aby gajqcy m6gl swobodnie podczas grania podnieii go i bezsze-

lestnie wloiyt do czzry instrumentu. \{

W zaleino$ci od ksztaltu i materialu tlumika uzyskany dfwiEk posiada r62nq barwE. Zastosowanie
tlumika najczEiciej ozr:riczamy w jgzyku' wloskim i niemieckim: +
- con sordino - mit Dtimpfer
+
- z tlumikiem
- bez tfumika - senza sordino - ohne Drimpfer

powinno
glowa wyprostowana, palce rozluinione
POSTAWA GRAJACEGO

Graj4cy winien zachowai swobodn4 postawe zar6wno w pozycji siedz4cej jak i stojqcej. Cialo
byi naturalnie wyprostowane, ramiona swobodnie odchylone od bok6w klatki piersiowej,
i uloZone na wentylacll rgce nie usztywnione. Stoimy
t
w lekkim rozkroku; siedzqc, nie nale2y l<rzyinwat, n6g (ilustracja 34).
+
.

r
J. Pniak Szkoto na tub<

!a
 l5

JAK EWICZYE?

Przed przystapieniern do gry z nut rrrle?,y hwiczy|dlugie dtwieki, konbolujqc prac,g jEzyka przy
ude'rzaniu dZwigk6w i obserwuj4c uklad ustnika na wargach w lustrze. Przsz lwiczenie dlugich
dZwigk6w uzyskujemy ladny ton, latwosd trafiania diwigk6w, c4ysto56 intonacji i umiejgtno$6
rozloheniaoddechu na dlu2szym odcinku czasowym. Jak wspomnialenr, nie mo2na dokladnie okreilii
g6rnej skali na instnrmentach blaszanycb, gdyz zaleLy ona od indywidualnych predyspozycji oraz od
rodz'aiu 6wiczenia -g6d'. Wysokie nuty nale2y lwiczyl codziennig aby osi4gn46 wytrzymalo56
warg. Zmgzenie mig6ni mo2e skoriczy6 sig ich uszkodzeniem. Nawet chwilowe rozluZnienie pozwoli

na ich relaks. Aby uzyskai najni2sze d2wigki, mleLry szeroko.otworzyd usta opuszczajqc dolna szfze-
k9. Miginie powinny zachowad pertne napiqcie dla utrzymania jednej wysokofci niskiego dZwigku.
W miarg obni2ania sig d:Zwi9k6w otwieramy bar&iej usta. Tuba wymaga do zadgcia du2ej ilo6ci po
wietz4 dlatego poczetkujacy mo2e podczas gania odczuwai zawroty glowy, kt6re ust4piA kiedy
uczeftprryz:xyczai sig do gry. Zanimto jednak nast4pi, nalehy robi6 czgste prze:ryw dwiczeniu.

KONSERWACJA

Ze wzglgdhw higienicznych instrument i ustnik naleLy utrzymywad w crystoSci. Tube crySci sig
Srodkami do czyszczenia i polerowania. 54 to najczgsciej firmowe pasty nie rysujqce powierzchni
blachy. Pozostalofci pasty dokladnie usuwamy z instrumentu, gdyz w przeciwnym razie nast4pi
oksydowanie powierzchni blachy. Obecnie produkowane instrument5r s4 czgsto pokryte lakierem lub
posrebrzone. Czyfcimy je kawalkiem flaneli, usuwaj4c Slady kropel wody z lakieru. W szczeg6lnej
czysto5ci naleLy utrzymywad ushtlq myjAc go w gorqcej wodzie. Dokladnie mle?y wymy6 kielich
i otw6r wewngtrznn najlepiej szsz.ot*2k4. Pracujqce czgsci mechanizrnu wentylowego nalezy co
pewien czas smarowa6, wpuszczajqg w nie kroplg oliwy (mo2na zrobi6 to prry pomocy zapalki).
KrEgliki smarujemy wazelin4 bezkwasow4.

Bibliografia:

Heyde Herbert Das Ventilblosittstrument. Lipsk 1987

Kunitz Hans, Die Instrumentdion. Lipsk 196016l

Sachs Curt, Historia instrument6w muzyczrynh. Krak6w 1989

Sikorski Kazimier7 Instrumentoznawsrr.yo. Krak6w I 975

Sledziriski Stefan, Orkies tra dqta Krak6w I 975
kwartalnik ,,Tuba Journal' wydawany przez Tubists Universal Brotherhood Association, Santee (Kalifomia)
katalogi firm produkujqcych tuby
katalogi firm produkuj4cych ustniki (m.in firm Bach i Elliot)

J. Pniali .\itola no arDg

 n
tl
m
Ilustracje l. Serpent
t:x
Lr
n
r:
t:
t:
n
r-
Ilustracja 3. Ofiklejda firmy Lropold Uhlmann,
Wiederi 1839 r.
Ilustrecja 4. Ofiklejda drewniana tt40 r. i_
t_
r:
t:
t:
llustracja 5. Schallhorn-Phonikon firmy Ilustracja 6. Brytyjski
169 basowy z metalowym
t:
Wenzel Cerueny. korpusem i czterema klapami, 1820 r.
l-
t
!'-
l. Pnla}. Szkola na tubq

LJ
 l7

Ilustrecje 7. Tuba basowa F{ firmy C. W. Morita Ilustrecje 8. Kontrabasowy bornbardon C

Berlin 1845 r. firmyM. Saurle,Miinchen 1845 r.

Ilustracje 9. Bassfliigelhom firmy Gross & Brambach, Ilustracja 10. Tuba Es firmy Julius Rudolph, Gotha 1869 r.
Innsbruck 1850 r.
"15&{,
'
J-futia\S:kolo ni rttbq
.t
.
 -t
-r !-
.-'1
r8
-f !t-

I
Jf-

= I
-I t-
-t
l
l
.} ',t-
,-
..

It-
_121

-l F-

/<
-l}rr
=--
.l t!'

1868-72 r' '-

& Sdhne' Ilustracjr 12. Helikon V' F frrveny'ego'
Ilustrecie ll. Tuba BB firmf V' l' lleny
r'
uw' tomrstertuba' 1910 -1. ff

Zl

-f, ft'

Iil

I!-

,z

t!t

jl,

-z-

-Z
I

L
--
a
:

Lr
produkowane w latach 186245
llustracie 13. Tuba Do{lvortha
zdfuiigcz- - 14. Tuby tenorowe
Ilustracja ?--
do tYlu PosiadalY echo'
nikiem skrerowanYm I
(do maszeruj4cej PiechotY)' l.
t

5 I

If-
J.PniakSzkola no tubq
f
l

t I

l9

t_
I

tr.
f
t

L-
f
I

tr
i

tr
f
t

Ilustracja 15. Baryton B, model l,enhert, Philadelphia 1875 r. Ilustracja 16. Ofiklejda wentylowa F,
Wlochy 1850-55 r.

f
i

f
f
f
f
f
f
f
f Ilustracja 17. Saxhom kontrabasowy B z sreScioma
z wentYlami tYPu Piston,
ParyL1867 r-
Adolf Sax,
Ilustracja 18. Kontrabasowy sonorophone C prawdo-
podobnie firmy Metder, LondYn
ok. 1860 r.

l-*
t*
J. Pniak Sz*olo na tube

I-_-
 *l
t;
-l
)-
i
)-
4,

)-
t-

l- F-

-T
f*I
:

Ilustncja 19. Woskie cimbasso z wentylami obrotowymi' Ilustrecje 20. Woskie cimbasso mido r62ne kl,tz[.ty' ,L
I

I
l

t
I

1-
1

f-
I

J.
-l
-L
*l
A

Ilustracja 22. Pierwszn suzafony posiadaly diwigc;afki

:L
skierowane ku g6rze-

i; 1
Iil
f
!-Pni* Szkola na tultg

It
i
 :
!i

tr 2l

r-
t_
f
I-
I-
I

I-
l
i

t_
t_ Ilustracja 23. Tuba tenorowa Ilustracja 24. Tuba wagnerowska o **Urn^

I.
i
strqju B-F, Alexander Maira. 1982 r.

t_
t_
L
l_
t_
l_
t-
l_
L llustracja 25. Tuba firmy Hiittl z wentylami typu
pis ton i wykrgcanym dZwigczrikiem.
Ilustracja 26. Tuba firmy King zdfuigcmikiem ustawionym
do przodu.

t_ I. Pnial< S:kola no tut4

i -:=
 E
!*r
I

l-
I
\

'l
I

-I
-t
J
Ilustracja 27. Gwentylowa tuba F (trry wentyle Ilustracja 28. 6-wentylowa tuba firmy Alexander 3
obslugiwane przez prawq rpkg
rgkE i trry przez lew4).
Mainz(cdery wentyle obslugirvane przez praw4
rgkg i drva przez lervg.
:r
T
.FE-i -'+:j' 3
-__€:ryj
'd..7_J
----
:L
www.ww r - l

_L
mmifififf
Ilustracja 29. Dzisie.iszc tuby maj4 nie tylko Ilustracja 30. Ustniki do tuby z rvymiennymi kociolkami firmy Elliot.
r6me rvielkoSci. alc i r6ac
ksaalty. -t
{

r.l
 23

Ilustracja 31. zasadadnalania wentyli A) tlokowego

- piston, B) obrotowego.

Ilustracja 33. Tlumiki blaszane firmy

Wiec( tondyn.

-*ul
Ilustracja 32. Prawidlowy uklad ustnika na wargach.

L
L
i

Ilustracja 34. Prawidlowa postawa

L graj4cego na tubie (siedac).

l*
I

L Pniak Szkola na tuhq

]-
 czqSc u
c]MczENIA POCZATKOWE DLA TUBY BB
APr,rlfftt RA NA TUBrE BB 4-WEMYLOWF^I (1)

1. Pierwszy wentyl obnii:r o caly ton

3. Trreci wentyl obni2a o p6ftora tonu
2. DngiwentYl obniz'a o P6l tonn
4. Czw*ty wentyl obniia o liwartg czysttt

Ds1 Es1 Fisl &s1 @ist Ast Ais & H1

=
G tnbt
-l - ;
.-

ilor
I
- e *=f- ro'
- U F" 2
C>
2 fiab-
-l
2 . (t) 3
,(l) LZ 4
3 4
a4 D E F G6G
=
U 5
€
2
.(l) ia
Ais B crs des

t2 0
{)
o
' '€) '(l)
gis ais cist ,dest dt dist r esj
4s b
;;; bt

12olell '0)
(2)
APLIKATTIRA NA TtiBrE BB 4-WENTYLOWET

1. Pierwszy wentyl obniia o caty ton

3. Trzeciwentyl obniZa o dwa cale tony
2. Drugr wentYl obniiq o P6l tonu
4. Czrwartywentyl obniia o kwartq czyst4
Aisr Bt Ht

" rl'
rt-
l- =
ue nab;
o f;u Vt fi-b;
€ Ie bv l-. 4 3
I
2
I {i)
3 "I zl2l
4
4 r\a/
U Ci, D IXsEs F Fi.s Ges

U o I
€> t
I 2
.(3) 2

Ais B c d dis e.s f

I
I
a
2 o3 a

distl est ht {l
dt
8r.t cts axb c,
CI o_ D? d -d-
€
6)
tCfvi CznNI A NA Dzw Iq KACH NATIIRALNYCH INSTR U MENTU
wydech bvl r6wloqiemy i po-
we' glqboki wdech. Uderzajlc dzwi* jezvkiem wymawiaj zgloskg lA-zwr6i;uwagg-aby
wytrzymaj tak dlugo,
wolny. pozwoli to utrzyma6 wyr6wnane u.-tiori"'irt"l*ir. St"*iii eral'lnzwibracji.
p Fermaty

dopOli nie wyczerpiesz powietrza. CzEsto

"J
Fermata

I
A A A ra
ti
A A tj
L)
ra A A
t- t- t-
ir
I
DU bo bu
jazcznraz Pamiqtaj, aby nie przyciska6 ustnika Pozrp6l war-
ci sig dzwigk. Sprobuj

II
Uwaga! Nie martw sig tym, ze urunal
"srooUoa"
go- i e wibrowa6-

Cale nuty, pauzy calonutowe

Skupiaj wargi, grajqc diwigki wyzsze- Roztuzrriaj wargr' gaj4c diwigki

niZsze'

h
!T
Ecz:l 2 3 4

P6lnuty, pauzy p6lnutowe

T
J
licz:]2 34

tt
Kropka przry nucie
h
4
t_
bo licz:123 4
h
J.PniakSzkola na tuhq

I
 6

Graj powoli, dokladnie uderzaj4c dhvigki jgzykiern. Oddech bierz szybko.

Ligatura

6
-\+t'

Gama B-dur

Zwr64, uwagQ na czysto6i intonacji.

Cwierdnutyr pauzy dwierdnutowe

J.Pniak S:kola no tuhq

G}
10 !fl
If
ii
-l
I:i
t
il

_l
*r
J
1a

!l
I
T
T
I
IT
!.Pni* Szkola na tuhq

T
J. Pniali Szkola na nhq
 T
l-r--------, ,
!r
Takt alla breve T
19 T
1
I
!l
J
:I
!:r
I
l

I
sig:
Powtarzajqge siE na jednej wysoko$ci 6semki zapisuje i

)=fir)=ffir;=ffiJfTT)
21
r
Wolfgang Amadeus Mozart - Piosenka francuska

24

Joseph Haydn - Piosenka

25

Ludwig van Beeethoven - Oda do rado6ci

26

J-Pniak S:kolu na tuhg

 cvi{rcznNlA POCZATKOWE DLA TUBY CC
APLryATI'RA NA TI'BIE CC 4.WENTYIOWEJ (1)

l.
2.
Pierwszy wenQrl obniia o caly ton
Drugi wentYl obniia o P6l tonu
3. Tzeci wentyl obniia o dwa ele tony
4. Cawarty wenfyl obniilr o krrartg czyQ
T
=
Aiq & II1
,{

-ri hu u
.-t-
ilor e [ab; G
;1
il
u€>
I
2
f,*
lf- I
t
3t
1. t€i=
4 I
2
2

3 4
4
4

,t
C

C}
Tt0 U
.(: )
I
2
I
2

Ais B Hc d dis es I ,1
grs
I

as
2

a
I

C1
2

crt ,fust d1
o
;t
-I
C} to hr -o-
Li
APLIKATT'RA NA TT'BIE CC +WENTYICIWEJ (2)

1. Pierwszy wentyl obniia o caly ton 3.Trzeci wentyl obniia o p6ftora tonu
4. Crw*rty wentyl obniia o lcwartp czyst4
!!
!tr
2. Drugi wentYl obniia o P6l tonu

l}s1 8s1
Aist 4 H1

.- l= 5
=
17"
-1
aV u [or €> 1-b;
F23
#Th-
ue
2l
34
I 2
3
3 2

34 4
I
I
4

€ 1
4
2
3 _l
crs
T
Ais B des drs . es

6ri
I

as
€}
I

C1 ct51
2

ltutt
v2
dt
Ct
o I

disl I 2s1
oh*
2tt

qfI
€> -o_
!!
L
 $p

33

AlffGTURA NA TITBIE CC $WENTYLOWEJ

l. PielrszY wentYl obniia o cdY ton 4. Czwarty wentyl obnii:e o dwa cale tony
2. Drugi wentYt obniia o P6l tonu 5. Pfqry wentyl obniia o kwintq czystq
3. Trzeci wentyl obniia o kwartg czystq

o u
o t I 232
5 2 54
ds dis es ef fs . ges

I 311
4 2
2

disl dft frs gt ,€tsj

cist dest dt esl
-o
' o[c
b- (t
-b. €> ile

'(l)

l-
hu €>u t- l-=
PU f@ o
1 2 52 I I I
4 5 2 3 4
2 5
s 5

APLIKATI}RA NA TI]BIE CC GWENTYLOWEJ

1. Pierwszy wentyl obniia o caly ton 4. Cmarty wentyl obniia o kwartg czys&l
2. Drugi wentYl obniia o P6l tonu 5. Piety wentYl obniia o P6l tonu
3. Tneci wentyl obniia o dwa cale tony 6. SzOsty wentyl obniin o kwintg czyst4

2
4

I
2

cisl dest sr Jt .,Jts, gt gist

0
€>oi==

t- t-
€ bu G>ubuo l- Pou
I 2 6213 2T
I 4 626 44
6 66
J. Pniak -S:,tola na rri€
lo*rar*nrA NA DZWTEKACH NATTJRALT{'.H TNSTRUMENTU
F
il
4lcr;kPTA
l'Zwr66uwgQ' aby wydech byl r6wnomimry i po-
WeZ glgboki wdech. tJdaajqcdzwiek jezYtiern wymawiaj
gntbezwibracji' Ferm ary -,rzyrnaj tak dtuiq
wolny. Pozwolit u6"pJ"Jy.O*tanetrrrnienie-diwieku. Staraj sig
aopOli nie wyczerpi ex;zptvre*tza- Czqsto odpoczywaj'

Fermata
A AA il
il
A A A A
il
II
il:r
egit

Uwaga! Nie martw sig tyn, ,p unrat ci sig d'rri$. spr6buj j6jz(j./nnzPamiEaj' aby nie prarciskac ustnika Poanol war-
gom swobodnie wibrowad-

Cale nuty, Pauzy calonutowe

slarpiaj wargi, grajac dzwi*i wrw. Roduzniaj wargi, grajac daniv:ki ni2sze.
h
Ecz:l 2 34 !
;I
P6lnufy, pauzY P6lnutowe ,.I
1

hcz: ) 2 34
;I
T
Kropka przy nucie

licz: I23 1

J.Pni*, Szkola no tuhP

 35

Oriczenia z uZyciem wentYli

craj pordi' dokla&rie uderzaj4c dhrigki iE4'kiem' oddech bierz szybko'

Ligatura

Gama C-dur

Zwr66 uwagQ na c4lstoSd intonacji.

iwierdnuty, pauzy dwierdnutowe

l.Pnidt S:kola na mhg

10

It

1
=r
I

n
i-l
-I
-l

t2 1
_l
-l
J.Pni&'kkolo na tubq

_
l
td
d
d
d
d
d
Iil
d
d
d
E
t
d
i

I
I
- l-!
I
E
"-
I ;
J. Pniali .\'--lolo na tl6q

:--t
38

18

Takt alla breve

Powtarzaj4ce siq na jednej wysokoSci 6semki zapisuje sig:

j=ll I=i a al.la .,I .=
o a at o o aI alllll
. t . a all .

I-Pni*. Szkola na tubg

E
d
d
E
(

E
ff
ii

Wolfgang Amadeus Mozart - Piosenka francuska

d 24

d
t Joseph Haydn - Piosenka
Moderato

E 25

tr
F Ludwig van Beethoven - Oda do radofci

tr 26

F
-L
I
r:l !-Pnial< S:kolo na tuhg

*
 TUBY ES
CWICZENIA POCZ^ITTKOWE DLA
(1)
APLIKATTJRA NA TI}BIE DS 4'WENTYIOWEJ
3. Trzeci wentyl obniira o dwa cale tony
1. Pierwszy wentyl obniia o caly ton 4. Czwarty wentyl obniila o kwartg czystq
2. Drugi wentYl obniila o Eil tonu
Cts. As, A, B

o
= s- = -I il*b- o $=tr €>
6. ho Y ,. I 3
4

1slzi4
L'
'33
{i\

€)

{i

fisI
gl dt esI

o tq ilb
C>

o".2

(2)
APLIKATIIRA NA TIIBIE ES 4'WENTYLOWE"T
3.Trzeci wentyl obniia o p6ltora tonu
l. Pierwszy wentyl obnii:a o caly ton 4. Czwarty wentyl obniia o kwartp czyst4
2. Drugi wentYl obniia o P6l tonu
At Airl h Ht

J
Gt Clst '4sr
D as,

,i I1
t-

aVc\u
? -l
$?o-
- U
J
4
.(l) i
33
44
&s

u €>
,/t\
T
II
B
.\3/
dis

fo'

I
cl ci't dsl dt esI

hs ilg
+ CT

I
 t El

T
tI iwrcznml x^L nZwr4KAc.Ir NATTIRALI\5YSH TNSTRTJMENTU

Wez gl$oki wdech- lJderzaj1cdzwiek jezykiem wymawiaj agtoskg TA. Zwr6t, wagQ, aby wydech byl r6wnomierny i po-
wohf. iozwoli to utrzymadwyr6wnani Urrrnietrie dirrigku. Staraj sig gz|ba,wibracji. Fermaty wytrrymaj tak dfugo,
4l

td
doe6ki nie wyczerpiesz powietrza Czqsto odpoczywaj-

Fermata
ra A

td
H
f Uwaga! Nie martw sig tym, 2e urwal Ci sig diwiek. Spr6buj jeszcze raz Pamigtaj" aby nie przyciskai ustnika. Pozw6l war-
gom swobodnie wibrowad.

Cale nuty, pauzy calonutowe

d Skupiaj wargi, grajqc dZwigki wyisze. Roduzriaj wargi, grajqc dnvigki ni2sze-

d
ttr licz:] 2 3 4

P5lnuty, pauzy p6lnutowe

tr licz:12 34

E
rtr Kropka przy nucie

L 4

licz:123 4

E
l.Pni*. Szkolo na tulry

H
42
ewiczenia z uiYciem wentYli

Graj porvoli, dokladnie dzwieki jezykiem. Oddech bierz szybko'

Ligatura

Gama Es-dur

Zwr6,6uwagQ na czystoSi intonacji-

fwierdnuty' pauzy dwierdnutowe

t. Pni* .S:*o/a naa$g

T _r. iGa
l

J,Pni*, Szkola na tuk

44

13

Przedtakt

t7

J. Pniak.si;kola nd
"/bq
 -r1

Takt alla breve

Powtarzajqce siq na jednej wysokoSci 6semki zapisuje sig:

J = J], )= f1'71 r'. = f'In fTn

2t

22

!.Pniak S:kola na tuhq

3'r

n
-l
46

23 rl
_I
1

-I
l,
J
I

-t
l
i

I i,

Wolfgang Amadeus Mozart - Piosenka francuska _l

I

_l
_l
_l
Joseph Haydn - Piosenka
_t
_l
_l
_l
Oda do rado5ci

Allegro assai _t
_l
_t
_t
_t
J. Pniak Szkola na ruhq

l
I

*T
 47

cwtczsNlA PoczATKowE DLA TUBY F

APLIr(ATIIRA NA TUBrE F +WENTYLOWEJ
(l)
3. Tneci wentyl obniia o p6ftora tonu
t. PbrwszY wentYl obniia o calY ton
4. Crwatt! wentyl obniila o lcwartg czyst4
2. Drqi wentYl obniia o P6l tonu
AST A

fa
t-
bv Y !i'a r-
334
44
fio

U (l)
fiEb A

"ll . (l) ]er

crs du
{i)
ffs J
3

Ais B ff d

ll
lo, 2

ct
'r:o,
d{ft dt N esl etf
eo-
fstlgr,sl
b.rg egl
G> *bt -.' obt

(2)
APLTKATTIRA NA TUBm F +WENTYLOWEJ

1. Pierwszy wentyl obniia o caly ton 3. Trzeci wentyl obni2a o dwa cale tony
2. Drrryi wentYl obniia o Ptil tonu 4. Czwarty wentyl obniia o lcwartq czystq

t-
bv 'rD e t- be
I'l
l_
;
I
il=tr' =il=
3l
€>
I
fi* 2O 2 3
2
3
4
42
4
3 4
2

U €>
G il? I
2
2
4
crs des d dis es

ll
lo, 2

cist dest dl et Jt
e'O-

J.Pni*. S:kola na tubq

48
(1)
n""t* ru*e NA TIBIE F 6-WENTYLOWEJ
ton 4. Czwarty wentyl obniila o kwartp c4yst4
1. Pierwszy wentyl obniira 9-ca$
tonu S. gteay wentyl onoia o caty ton "duiyi
2. o
Drugi wentyl obnii:a P6l
6. S*tty *"otyt obniia o caty ton,maty'
3. frzeci wentyl obniZa o ptiltora tonu

il*b-
-l -

'ft)(i)
Tffl
G

fla f,*P- rr z(q 2

fill(JJ,u.'ll,tq ',ltg 'r(:) 4

eI frs rE6 I

2 Ol
2
01
2
t
N est etft ftsttfrsI
g,"{
*?t ^J {b&
cisl daJ
..t q3 il=tr -_=

(2)
APLIKATI'RA NA TUBIE F GWENTYLOWEJ
4. Czwarty wentyl obniia o lcwartg czyste
1. Pierwszy wentyl obniia o caty ton ;. Ptit *"utvr onoia o catY ton "duiY'
2. Drugi wentYl obniia o P6l tonu .
cale tony i. sJJtv *"otyt obniia o p6lton "duiy'
t. flze"i wentyl obniia o dwa

€ilfr a e
!6tc u
iu
-t- P+
=l('J(il ""oft)
"" '31el5\
utt
'(i)t) CAs r4s
c n" g"

ulu
o G>v
26) 2

10ft)(:) .*t+o(il '{l\6)(il t(il(:l "o(|) 4

d fts t Ees I
H

I t2
o

gl .,g"{
ct cisl desl dI dis, esl el fts ^r
s $a il*P3
*b-
I

-.' o-bg
C} =
2O
!. Poidi S*ola no tultq
 .\

q fwrcznnra NA DZWT4KACH NATURALNYCH INSTRUMENTU

49

l_ WeZ
aby wydech byl r6wnomiemv i
gtsoki wdech. tJdazaiqcdzwiek jezykiYt yyfoy."j ql*k3 !A,Zw&'uwage' Fermaty wytrrymaj tak dtugo'
pe

I
wolny. pozwoli,.
",r"y,i"J'ilno**i"l't
-i*t'J#edt. St"*i ri perac,bzwibracji-
J"p6tt nie wyczerpiai powietrza Czgto oapocz:nraj'

Fenmata
Arf

A A

A A

Pamigtaj, aby nie prryciskad ustnika Pozw6l

war-
Uwaga! Nie martw sig tym, 2e rnwal ci siQ dzwigk. sprob.rj i*zczeraz
gom swobodnie wibrowad.

Cale nuty, PauzY calonutowe

: Rozluzniaj urargr' gajec dZwigki nii:ze'
Sktrpiaj wrgr, gajec diwigki vlzsze'

Ecz:) 2 3 4

P6lnuty, pauzy P6tnutowe

licz: I2 34

Kropka przy nucie

4
licz:123 4

J.Pni*kkolo na tuhq
r
ir
50

fwiczenia z uiYciem wentYli

Graj powoli, dokladnie uderzaj4c dhrigki
jqzykiem'r Oddech bierz szYtko

Ligatura

6
I
l
_l
_l
_l
Gama F-dur

Zwr66uwagQ na cz5rto5i inturacji' _l

_l
ewier6nuty' Pauzy dwierdnutowe _l
_l
-l
J
J.Pni*.Szkala na tuhq J
&rI'

J.Pniak S:kolo no tutl

52

13

Przedtalrt

l7

J.Pni*' Szkola na tub(

 r .1
q
t.
-, l

f 18

u
f Takt alla breve

f
H
f
H
t
k
k
k
k
h
t
zapisuje siq:
Powtarzaj4ce siq na jednej wysoko$ci 6semki

!=J1r!=ffTr'-:fTn fTn

F
F
F J. Pniak .\-:,to/a na tlbq

H
r'
tr
lir
! :,

I
T
IT
I
I

I
Wolfgang Amadeus Mozart - Piosenka francuska T
24 I
-I
-T
Joseph Haydn - Piosenka

Moderato
-I
25
-I
-I
_l
Ludwig van Beethoven - Oda do rado5ci
_l
26
_l
_t
_l
-l
l.Pni* kkola na tubq

J
,*,,L.
 {'tr

czqse ilr - GAIII{ r PAsAzzE

GAMA C-DUR (CIS-DUR) I PASAZE
#
1. SPOSoB ><
1ffi
-:l+-

i(t e
e
2. SPOS6B <> sempE

l. spos6b: staccato

2
.--
2- spos6b: legaid

ustrika do warg lecz napina6 wargi' Przycisnigty

w czasie grania odJegrych dzwiqk6w nalezy pamiqtad, aby nie przyciskad zwr6e,s?gzw6lnQuvvagQ, aby usErik nie
ushik ryranieamozliwod6 pracy warg - urriemozlil"ia ictr swouoonewibracje-
zmienial swego miejsca na wargach.
gramy najglosniej. Grajqc wysokie dzwieki wymawiaj zglos-
Gdy dzwi$<i wznosz4 sig dmuchaj mocniej. Najwyzszy dzwiqk
k9 tii, grajqc niskie dZwiqki wymawiaj toa'

AKORD I "
1. spos6b: mdcato

3
2. spos6b: legato
B--

\\-----'l

\'t-#-"/

t-Paia*Szkola M tttb<
 l. mrcato
spos6b:
B(B----'_ _=_------

2. spos6b: legairi

-<___'-l |---/
D
(B-

Yi
)r

'---'

iwrcznr.IlA GAMowE
tonacjach na pamipe
sq to codzienne cwiczenia, kt6re nale'y gra6 staccato i legato we wszystkich
gramy najgtoSniej'
Graj4c wysokie dZwigki, dmuchaj mocniej. Najwyzsze dZwigki

'przenosnik oktawowy w nawiasie (B-- -) zastosowany w tym dwiczeniu i w nastqpny ch omacz42p w miarQ mozliwosci
technicznych objEty nim fragmant mo2na grai r6wnie2 oktawE wyzej
(badi nizej).
J.Pil* S:kota na tuhq
 57

333

J.Pni* S:kola no nbg

 I
il
il
il
il
f,
F
#
F
il
GAMA A-MOLL I PASAZE
GAMAHARMOMCZNA
iI
Iil
r. sposde ><

sPosoB 2= ?> 3*n

il
il
1. spos6b: staccato

2 il
GAMA MELODYCZNA
,l
il
F
F
 F

'AKORDI'

\_:
l>
d

1 '--,+2<
J ".-+/

t. spos6b: m;c*o

D
(B-

'--/'

!. Pni*. Sz*ola no tfi(

 -Z
60
GAMA F'--DUR (FrS-DUR) r PASAZE
==+F
r. sPosoB

2. sPos6B <> semprc

-4. €>
C>

ii
iii.:
t

;l
W czasie grania odlegtych diwigk6w nalezy pamiqtaf, aby nie przyciskad ushika do warg lecz napina6 nargi. Pr4rci6ni6y
usfrrik ogranicza mo2liwoSd pracy warg - tmierno2{iwia idr srvobodnqwibracjg. Zwr6,6 szczeg6ln4 uwagg aby ustniknie
il zmienial swego miejsca na wargadl
Gdy dZwigki wznoszq sig dmuc*raj mocniej. Najwyzszy dZwiqk grarny najgto5niej. Grajqc wpokie dfui*i wyrnawiaj
zgloskg di graj4c niskie dirri$i utymawiaj tou-
;i AKORD I O

ifl l. spos6b: marcdoA .> ?>

tit
J
tft 2. spos6b: legafo

-------------

------/'
l.Pniak Szlcola na tubg
 iir

f
--L
I

f
f
[
AKORD V " SEPTYMOWY

Il-
'

1. spos6b: mtrcdoA >- >- ?> i>

4

f 2- spos6b: legato

f-
i

F
f
-

f
i

f
E
f
i

f
t

f-
ft CWICZENIA GAMOWE
Sq to codzienne 6wiczenia, kt6re naleiy grad staccato i legato we wszystkich tonacjach tra pamip6.

Graj4c wysokie diwiqki, dmuchaj mocniej. Najwyzsze dZwiqki gramy najgtoSniej.

L
f A

!. l'niali S:kolo na tuhtl

E
 (e*-----)

l.Pni*, Szkota na ube

B
@ _:)
>

E4s

GAMA D.MOLL I PASAZE

GAMA HAR]VIONICZNA
r. spos6e ><

U €
z. spos0e <> <7 semPrc

! ?ni* Szkola na ttbl

64

2
t_e' :r 1---/ _
2.spos6b:legato I *
GAMA MELODYCZNA

AKORD I "

1. spos6b: mrcdoA
3 i-l--/
2. spos6b: legdo
----s-'a

!.Pni* Szknla na tubq

q AKORD VII " SEPTYMOWY
65

H l- rys6b: -ff*o >-- >-4i> 2>

I r5

E
il 2. spos6b: legato
"-----'

E
E
f
f
E
E
E
rt
t
E
E
E
i

A GAMA B-DUR I PASAZE

/1

E
I

t 2. SPOS6B
U
<>

t
E
E
'{;
-
3
,{

AKORD I "
warg'-lecznapinad wargi' hryciS-
naleZy-pamigtai' qrzyciska6 ustrika do
lti
W czasie grania odlegtych aa*3fOw "Ot iirt r*"u"orioiu*"ie. zwre*,szczeg6ln4uwagg aby ustnik
niw usrnik ogranicza mozriwosi p*cy warg -;il;;iiil"
-l
'{

t-l
ni! hi*iur Jwego miejsca na wargach- . . -. Grajqc w1t'okie darieki wymawiaj
o^**'iil"iu"rt"it*"i"i' Najwyzszy diwigk gamy najgtosniej'
Gdv dzwieki
tou'
rgt*tE t ii, grajqcniskie diwiqki wymawtal

l. spos6b: mrcato 4
J-
2. spos6b: legato

,l
I-I
i

:i
l
l

**--/
l
AKORD V " SEPTYMOWY
l
> >>
12*i- _l
1. spos6b: mrcdo ;\ =t
4
2. spos6b: legato
-l
J
l
l:

J. Pniak .S:lrola na 116{

J
l-r
 >t> > >

\--;

-'-----/

fwrcznxlA GAMowE - -:^:

prmitc'
51 to codzienne 6wiczeniq kt6re naleiry gra6 staccato
i legato we wsz'ystkich tonacjach na

Grajqc wysokie diwigki, dmuchaj mocniej. Najwyzsze

dzwiqki gramy najglosniej'

J. Pniali .\':kolo na trtbt

 .:> .i> .o>- o,F
-

Brf----*---i

B*----z

LPni* Szkola na tubg

 Btb- -

t',,'' cauA G-MOLL r PASAZE

GAMA HARMOMCZNA

1. SPOSOB ><

l.spos6b:staccdo

\----/

l. spos6b: staccato
-

AKORD I O
-
l. spos6b: mtrcato A
3
2. spos6b: legato

l. Pni*. S:kola na nh;

 >-.>-

\_i
I

i
t:':
l;,
.:

i
h

il
E

I >l>-
u
E
E]
r:
E
u.
lii AKORD VtI " SEAYMOWY
ti
l
I
t

1. spos6b: marcdoA =:i $ii:=

t
t
t. 2. spos6b: legato
I
I
I
I B
I
I
I
I

).?niak lhkola na tubt

i
I
-,0-
 -,
YJ

\--- t'---_9

>r >

GAMA ES.DUR I PASAZE

r. SPOSoB ><

z. sPos6B <>

2. spos6b: legato
J. Pniak S:kola nu nk
 t
I
lr

72 "x i

AKORD I "
l
ft,
ch rtnvielrAw
W czasie grania odlegtych diwigk6w naleLy nx lecznapinac nnargi. Prrycis-
nelei,! pamiga6.' aby nieprzyciskr a6 ushika do warg
nigty ustnik ograniczamo2liwoid pracy warg ich s;bodna wibracjg. zwr6(:szczeg6lna u*gu' aby ustnik nie zrnienial i
swego miejsca na wargadt. f,.!
Ca'l"*idti wznoszq-sig, dmuchaj mocniej. Najwyzszy dZwigk gramy najgto5niej. Grajqc wysokie dfwiEki wymawiaj
zgloskp tii, grajqcnisiie dzwigki wymawiaj loz'
l

It I

t. spos6b: mrcato 4
3 1

b
2. spos6b: legato

IJ

1
l
l
3..

3-

t-,

lr:
l

I
l

I-l
J

d
'tl
i

l
1
l
i

j
II
I
,3
l
l

itr l

"1

l
-_--a
l
*d
'{
)
l
i-

:1
i

5,
l.Pni*, Szkola na tuhq
;l
,t
'!
I
t 1. spos6b: macato I
AKORD V " SEPTYMOWY
73
T

$
$
5

I
Iq >
---'

q
H
q
q
5 !.Pniz* S:kilo nu tulx!

5
 ll-
Sq to codzienne 6wiczenia, kt6re
CWICZENIA GAMOWE
i"i"rt *o *ceto i legato we wszystkich tonaciach na pamip{' fr
Grajac wysokie diwiEki' dmuchaj mocniej'
Najwyzsze dtwieki gramy najgto6niej' li{
e
fl
fl
;I
fl
il
il
il
il
il
il
il
il
il
il
il
il
J Pti*, Szkola na tub<

il
t
$
d
H
T
q
q
4
4
s
E
rq
rq
r\
-\
J. Pniali S:kolo nu nhq

*
 .
GAMA C.MOLL I PASAZE _l
:

GAMA HARMONICZNA
r. spos6e >< _l
€ _l
z.sPos6g
-
_l
_l
_l

2
-l
2. spos6b: legdo
_l
GAMA MELODYCZNA

-l
2. spos6b: legdo
_l
l. spos6b: mrcato A _l
,t
J
2. spos6b: legato _l
-1
_l
l
_l
I
i

Ll,'
!.PniakSzkola na tuhq
l
Lt
td
d
#
d AKORD VII " SEPfYMOWY

d
If 1. spos6b: marcato

2. spos6b: legato
A >L?>

'-'----"

d
d \-"-#--'l

d
4
r >i >? >-

Ir I
tY
=

-r I

-- F
;

-
-t_.
JI
 r
ilp
il
P
il
GAMA AS.DUR I PASAZE

l.sPosoB ><

2.
.=
sPosOB <> =
€ il
;r
;r
il
;r
/

r-I
1. spos6b:.mrcato A
P
J-
2. spos6b: legato
il
r.r
/

il
fl
il
)-Pnirfx, S*ota na tulry

il ,l
l,i
,?

,?

J
j AKORD V. SEPTYMOWY

J 1. spos6b: mrcato ;\
> ?>

4
J
l
J
I
l --------

l C
l
> ?>

J. Pniak Szkola na nhq

 fr
tr
*r
tr
*r
*r
tr
*r
FFl
JJ
dr
GAMA F.MOLL I PASAZ'E

GAMA HARMOMCZNA
jr
r. spos6g ><
t'J
dr
2. spos6B
=>
€> ?"^o*
dr
dr
#r
#
1. spos6b: staccato
fJ
2. spos6b: lcgal

!.Pilak S*ola na tuhq

#
 8t
GAMA MELODYCZNA

l. spos6b: mdcdo A

2" spos6b: legato

i
:1

il
_d

#
4
#

nl

\'-#/

\---l

3
3
3
J. Pnrak Szkola na tubq

:
 r-
AKORD VII
. SEPTYMOWY
*t
T
F
;f
T
;i
> )>
_l
\i-!--l
- hFe==
;l
=F
_t
:;tlii=- 'l
I

I
,.-)-l it
I

,l
-l
--l
I

!3
I

!
!3
'-\-|--l/

>L? >
>

I =ha;

.il
J. Pniak .\'zr(o/d ild ,!b(
T GAMA DES.DUR I PASAZE
83

c 1. SPOS6B ><

d 2. SPOSoB
^<>-

r
(B*-

{
q
q 2

q
q
q
2. spos6b: legdo
L-]

r I

t:
t:
f
r:
I
I
I
Ij I
 p
dr
#r
p
#l
fl
l. spos6b: mrcato
AKORDVU SEPTYMOWY

F
;r
A

rl
il
il
-G

>) >-F
il
rl
i: =-- i= = }>

il
il
il
> >
il
J. Pniak.\':kolc no nrbt
-.------/
il
 I

---------/

GAMA B.MOLL I PASAZE

GAMA HARMONICZNA
r. sPos6B ><

2. SPOSOB
'Ucr'o:
<>
.i

GAMA MELODYCZNA

1. spos6b: staccato

2. spos6b: legato

1. spos6b: marcato A

t'.------/
2. spos6b: legato

!.Pniak Szkolu nu tuhq

 r_:/
>.

'--------

AKORD VII " SEPTYMOWY

> >>
1, sPos6b: mdcato A => -

2. spos6b: legdo
> .r'*L,:.-
, >)

>- >l)
>)->> >)

>r-
>
T -=- 1 -='
At-> =-

tf]--\}- \.

\--i ./
--------------.-.
J. Pniak S:&o/a ru tahq
 GAMA G-DUR (GES DUR) r PASAZE

1. sPosdB ><

i5ci,

l. spos6b: staccato

AKORD I "
1. spos6b: marcato { >
3
2. spos6b:legdo

J. Pni* S:kola na tuhq

 il
1
3
tl
II
AKORDVO SEPTYMOWY

1. spos6b: marcato A

_t
I

:J
I

l
? 7= >
l'l
I

l
l

:j
-rl J

.1. lhiali S';lola rtc rrig

L-
 -_.______---

89

GAMA E-MOLL I PASAZE

GAMA HARMOMCZNA

1. sPOsoB >< semprc

L Pniak S:kola no nhq

il
 il
il

GAMA MELODYCZNA

n
,r
n
AKORD I "

il
il
I

n
il:t
J
1

------""
I

-l
J
I

-l
l
t

,J
-'l
I

il
J
I

J
I

J. I'ntak .\ilola ro rufg t'l

Ll
 9l
AKORD VII " SEPTYMOWY

l. spos6b.: marcato 4

H
tq
t.l
{

5
l" ----/
>

L,
E
E
T '' >-G
:> >
f-
"> -+G
+ >

J. Pni*< Sz*olo na tuhq

 GAMA D.DUR
h
1. sPos6B > 1 >'-: sctq'tc
h
-J
,J
J
n
il
J
J
l. spos6b: marcato A
il-J
-J
-l
!
!il
:J
!J
l. Pnit*. S:kolo nu tu14

il
 AKOR"D V'SEPTYMOWY

1. spos6b: marcdo A :> >

>>
> I > ?>- |

>. '.'-L:F?
=-T >. i >? ?>
-

>-

J.Pniak Szkola na tubq

94
GAMA H.MOLL I PASAZE F
><
GAMA HARJVTOMCZNA

fl
il
r. spos6s

.u eu
<>

ilil
2. SPOSOB

il
il
GAMA MELODYCZNA
il
|i'.l
il:t
l.

3
2. spos6b: legato

spos6b: mrcato A
!!
G
:I
2. spos6b: legato

l
). Puid< Szkola no nh1
 AKORD VII 'SEPTYMOWY

l.spos6b:mncato 4 > =T >- I'- >-

4
2- spos6t: legdo

-'-----z'
> t>

---+-/t' t\-----,

J. Pni*. Szkola no tubq

 GAMA A-DUR I PASAZE
l- sPo36B > < >-'< emp'e

o4>
2.sPos6B <> <> r€>

l. spos6b: staccato ,, j

":----
-,
2. spos6b: legdo'

l. spos6b: m'acato 4
4
3
2. spos6b: legato
U
-i ? i
h
>
C
' -'\--..----/
:>>l>
>:> b
T
Lr
>>>>

!
>>> >->>tl>i> -

+
i

_l
rj
l.I'ni^k Szkolu na trhq
h
 AKORD V " SEPTYMOWY

l. spos6b-: marcafo
4
4
2. spos6b: legdo

>
>-->> :>r)

> > ; >t;

>

J. Ptiafl. Szkila na tuhc

 I

98
GAMA FI$MOLLI PASAZE
-T
GAMAHARMONICZNA _t
1. sPosoB >< I

u-
-t
e
z> <> 9----
2. sPos6B
l
-t
_t
I

I
_t
I

I
f
-I
,l
I

GAMAMEI.ODYCZI{A

:t
I

*l
I

t-
- _t
1. spos6b: mrcato A I

rt
J _t
2. spos6b: legdo I

_t
'l
i

:I
'

-I
-I
-T
J.Pnid< Szkolo no tuhg
lt, I
 n
99

'----/

-G

AKORD VII " SEPTYMOWY

2. spos6b: legdo

J. Pniak Szkola na luhq

:
2

I
rl
ft
 F
fr
il
F
GAMA E.DUR I PASAZE
semprc
rl
r. rnor6gJ;> <-> semPrc
(8't- -

2
2. spos6b: leg*o (d

AKORD I "

1. spos6b: marcatoA

J
2. spos6b: legato

J. Pniak.\':kolu no lnb(
q
E
d
q i

tr
tr
f .i
u
f
l

il_.,

u AKoRDvo sEP'rttuowY

f 4
1. spos6b: qlrcato A >?>

L 2. spos6b: legato

q_

iI- i

tL ..-_--l

Lr.-
i

>? >? >?

il
" ,-.8

IL . :
J. Pniak Szkola na tubq

'"::-i1,
'if'*'
 J.
102
J
J
-> ?>

\--i
'---/
J
-\--/
\--l
J
J
-----"---
J
l

J
J
GAMA CIS-MOLL I PASAZE
J
.bI
GAMA HARMOMCZNA
d
l. sPos6B ><
:t
I
I

2. sPOsoB <> ,.l

I

-l
I
i

.-l
-l
..l
i

2. spos6b: legato

GAMA MELODYCZNA
_l
-l
.-l
2. sPos6b: legaro I

J. Pnialt .$:lola zrr lrbg

,l
-.l
II
 E

r03

l- ryos6b: marcdo

fi
Iq
2. spos6b: legdo

------/ >

t*
I: LZ . 42',
t: >

l* ---.----------.-
> -
'--.---/

l* '-"-__---l-

I_
I- =J>' ;>

l_ AKORD VII " SEPTYMOWY

l. mrcato [ :> -
l-
spos6b:

l-
t*
L
tr \-------l

E
J.Pniak Szkola nu ruhq

5
r- I
-
t-.]r
i,l
1r
l 104

F
ilJ
Iil
t,'
.;
t----/'

J
n
1N

I
,!

tI
J
:'

GAMA H-DUR I PASAZE -l

.-l
>>---_ >< I

1. SPOSOB

o"*"
,l
sposos P= 27
z.
_l
_l
_l
_l
-1
l. spos6b: staccato --- r; a
- -l
-J
2. spos6b: legato

J. I'rriali.\Yola n<l rtrh'

I
I
JI
 \-------"/

AKORD V " SEPIYMOWY

'- '--.--/'

J. Paiak Szkolo na tul>q

 ,.J

?= 1=
q_-. r\--!

\J 'tt--/t

>

t'--'
--/

= i=.

GAMA GIS-MOLL I PASAZE

GAMA HARIVTONICZNA

1. SPOS6B ><

-=-I.)
z.sPosoBP> ?= i^p*

J. Pni:* .S--to/o no rrhq

 1. spos6b: staccdo

2
2" spos6b: legdo

GAMA MELODYCZNA

l- spos6b: stapcdo

l. spos6b: marc*o A

>rr>>>

> >

-\---#----l

q
g

ry
q

!. Pni*. Szkolo na tuhq

 t. mrcdoA
tr
=
2- lcgdo
$

;t
,f,
;H
IH
IH
IH

;il
:t
H
J. Pnial< S:kolu na nh1
 czqse rv wspor.run ewtczENrA DLA TUB BB, cc, ES i F

CwrcznmL rNTERwALowE

p
i;
T
-
's
J
{'

r
-'
;"

j
f

; Kwarty

3
;

; *
J:
It Znuk % *pisowni skr6towej zastqpuje doslowne powt6rzenie poprzedniego taktu,% dw6ch o"r1;r;lil;}
::i:::

I
 F
il

Kwinty
#
--#

Nie wstrzymuj powietrza, dmuchaj swobodnie'

+
iwiczenie wykonywa6 r6wnieZ w tonacji As-dur'
-l Pniali S::,tola rro rrh'
I
t
{

t
{

Seksty
{

d *

E W czasie grania odlegtych dzwiqk6w nalerry pamigtad, aby nie przyciskad usfirika do warg, lecz napinad wargi.
PrarciSnigty ustnik ogranicza mo2liwo$t pracy warg ich swobodnq wibracjg. Zwr66, szczeg6ln4 uwage, aby ushik

d
nie zrnienial swego miejsca na wargach.

r
l-r
t

F
t.-

t--
.t
Septymy
;-
4-r

:
t--
-
t--
* Oktawy
r*
f
10

E
EI
J. Pnidi Szkola na tut4
 5
-r
,l
il
il
NUTA z KROPK-{

il
Dmuchaj swobodnig graj pehym

12
branieniem'

ilJ
!,l
J
T
l
-t
l
 T
q G|tieom|i'dokladnieuderzajlcdzwigkijerykiem.Zwr6duwagQnacrystosdintonacji.

q
E
4
fi Richard Waguer - Marszweselny z opery ,Lohengrin"
q
E
c
q
q
q
tr
tr
l=
t:
l-
tr
!. Pniak Szkola na tubq
'8,
l14
George Gershwin - nLady be Good" (opracowanie S' Galas) F
il
,r
n
il
n
n
_l
_l
:

_l
I

DYNAMIKA

Bar&o waznym crynnikiem w grzena tubiejest umiejgtno6c ksaaftowania Y1rMT.g:

bnzmienia diwiqk6w
_l I

wy{<orzystaniern glgbokiego Zmiany-nalgauria dZwigk6w

i ksztaltowania anian ich natqzenia, z maksynatnyrr
i."o.*ao, diminuendo) winny by6 6wiczone qotemaryczn rea qw
barwg i intonacjg. Crescenao i diminuendo najlepiej u?eo*icrye
ff
tt" dtugich
"a9T-h*
nutach,
jako56
naleiry mtrocii uwagq na jego
dZrrigku,
przechodzQc stopniowo do =l
:l
I

aroUni"jrry"fr'*rtoS"i ryUnicmych. Najlepszym materialem do iwiczenia sqgamy i

pasaZe' I

il
il_l
f>p I

il
il
!. Pnial: Szkolo na tubl
p<f>p sinrlk il
Jd
 zr
Fn-f shrrt/r'

f >P<f sb'Ik

5
1
l
1
1
l
l
1
1
l
l
:

I
h

I
t-

t
1
 F
p:f ir
il
il
p
il
il
il
rl
il
AKCENT, SYNKOPA
il
il
il
il
il
il
il
il
il
il
l. Pniak.\i&o/o aa arfg

"il
Moderato

senqre nutc

J.Pni* Szkola na mbq

I t8

T
33
n
n
n
n
n
n
J:t
Giuseppe Verdi - Requiem (fregm')
!:r
35
*

!I
:t
!n
ilJ
' Symbol
J
I ozrru" pominigty fragment partytury'

T
-l. l\tirli S:talrr za rrbq
 36

!l
D.C altine
George Gershwin - "Porgy and Bess" (fragm.)
5
 ''t,t,f,
;'"0n"."", Brahms- II symfonia (fragm) il
Atleero con soirito

tn =
hfd 1,--\(" FJ
ili
jil l
fp
h-

-rqa t G

:jl
i
Fl
=7 F
_-_ ;r
.'___o
F"
e u
;lli,'
t-r
lleinz Both -,rDaisY' (charleston)

il
I

l-
ilFl
I

il
iliI
;

J nnuJzxu(tnulu,<
!j |
 Kid Ory -,,Muscat Rumble'

Moderato

-, v
=t-t <{.

I
5
rj

c-
L=

H tI

H
H
 ::r:l:r-t,
f
122
STACCATO .l
Staccato uz5nkujemy atakujqc jezykiern oddzietn iekazdy di:vlie!,, przy eynjgzyk winien uderatw g6rn4laawgdZ
zgb6w i energiczrie sig cofrC. Nalezy zutr6ci6 uuiagg, aby nie cofadjgy*a zbyt glqboko i nie wymawiat zglosl<r TAT. ;J
il
n
il
J
J
J
3
J i

santrEe stace-
ilJ
J
I

J
I

-I
'/

J
J
I

J
I

;t
I

J. Pfiak S:holu nt tnhq

,t.,1
 stdce

Graj4c wysokie dZwiqki, wlanawiaj I/L Grajqc niskie dZwigki, wymawiaj TOU.

stacc

L,
L
.t
l'

i{
I-
i1 !

L: I

T*
t

I* l.Pni*. Szkola na tuhg

___J
 -
124.
Polka
.e

melodiaa$hiaclra
3
Vivace'
3
"f
3
J
3
J
3
J
*J
J

.Bulba'
J
tJ
j

J
I
I

J
1

J
I
i

T
'J
J
J. Pniali .S:tolo no lu61

il
q Gioacchino Rossini: uwertura do opery ,Wilhelm Tell" (fragm.)

q
5
q
q
q' lz
q
rq
E
q
E_
L I

L*
. it' Giuseppe Verdi - rAida" (fragm)
q
i'

L'
E il

L' F

!. Pniak Szkota na tubq

 'r
I

-l
-l
I

-l
-l
I

3
I

I
-l
.-l
,l
i

T
I

J
I

Modest Musorgski - ,Obrazki z wystawyn - ,Baba Jaga'(fragm')

Andantemosso (tb'solo) fr
rl
_l
lr
I

J
IT
LEGATO
dzwiqk wr-dgbrwamy uderzajqc
Gra legato polega na plynnym przejsciu z jedne.go d'wiEku na.&ugi..Pierwszy
jqrykiem, a nastqpne j;t;*e"
odpo."iianie do wysokosCi azwigkow napinanie lub rozluirianie miesni warg,
"ryrkiw uqrskaniu p*tego legata pomocne bqdzie wymawianie zglosek podanych w 6wiczeniu'
'"i" pr"*y"":a" oaaecnu.

53
e,/
f-
7-/
pe--"" 'r
tj
'---t/

ta-l- i tt - a- I tr -t - a tt -a - i

\<j \-/
f1>'
I
---_v_--z'

l.Pniak Szkolo na tubq

H l. spoe6b

'\-:--, :_____---
:----l
E Z spm6b

F
F
F'
E
q
q
q
r cnesc- -

5
5
E l

E I

h, Nale2y grad we wszystkich tonacjach.

E, 56
ra

H i

E=..
I ::'
*

!. Pni*. Szkola na tubg

57

'=!> \-J
J. Pniali .tfrola no trrhg
 t'---/

Gnle wysokie d:iwigki, dmuchaj mocniej.

60
u!Ja)

62
UU1JUo-J'--z

---e \t \

J. Pniak Szkola na tubq

;r
;J
il;r
il
;r
;r
il
;r
il
il
#
il
;j
il
 l3r
Joleues Brahms - rUwertura tragicznat (fragm')

ffi
George Gershwin - rrAmerykanin w Pary2u" (fragm')
Allegro (tb solo)

67

C6sar Franck - Symfonia d-moll (fragm.)

\ Sersiusz ProkoY tn- i Julia' (fragm.)

Eun#
__ _t o.:--z
mf
'----Z

f, :>PP

E
lL i
hJ
,p _--=n{

l1=-
irt
L J.Pni*Szkola na tuQ

ru,
$fffu,, ,'
132
Igor Strawirflski - rrPietruszka' (fragm.)

Poco accelerando (tb) Tempo giusto J=oc (tb soto)

PORTATO

Uankujemy przez miqkkie ruchyjgzyka podczas zmiany diwiEku pr4'p*tym ivytrzym)lraniu ich wartcxici r5dnicznych
i prawie nieprzerwanym wydechu.

Giacomo Puccini -walc Musetty z opety rCyganeria' (fragm.)

!. h:tiak Szkola na tubq

t Piotr Czajkowski - rsmutna PieSrf,'

c Atlegro non tropPo

q 73
P'
'= -<- p:
I-
q
r'
-l , I '-- ntf , --':
f
t=
'J
IJ
*l =-p
I
F-
I {_j
: :
t- i
=J
l-.-

='

=.j

-?t

l
r..fl
p- :fz f >mf-<

t
"*-I

I
a

!. Pniak Szkola na tuhq

 TRIOLA

**
3

74

3 3

r3--] 13 rl r-:3'T] r.3--1 r31r 3--1

r-3--r t-3--l

* sig w ram-
Ni"ki"dy w praktyce orkiestrowej uzywa sig potocznie okreilefl: tiola,,rnala" na omaczenie trioli mieszczqcej
ach jednej grupy metrycmej oraz triola ,;wielka" na oztaczenie tioli
przypadajS""j nawiqcej ql-l|P T"lV:iI:l;y Try-
ku z tym uklad poni2szych 6wiczeri jest nastgpujqcy: cwiczenia nr 74'- 87 zawieraia
triole ,'rnale';, iwiczenia nr 88 - 93 -
triole,;wielkie" (prryp. red.).
33
*' i-i-'r
zupirskr6towy: ) ) ) = t'
J. Pnidl. S:kola nct ruhq
Richard Wagner- Ch6r pielgrrym6w z opery ,,Tannhf,user"

Giuseppe Verdi - ,Nabucco" (fragm.)

t36
(fragm)
Giuseppe Verdi - Introdukcja do opery "Trubadurt
Allegro assat (tb) t 3,- -
-3 =>
79
>-3 3

80
a
J -
3wa

3J
3:

v-e

s f -d

82

J. Pniak .S--to/o nrr 11161'

 137

Giuseppe Verdi - rMoc pnrnzaracrsniat (fragm.)

p] Andante mosso (tb t-3_l :3-----r r-3-1 E3----r

3------r
-3
84
p'-7
f 'J.3----.-.., r-3--r
F-=-a
Eg---t ,--_

t-/' ,_/ :-*-1 f----

Richard Wagner - rlohengrin' (fragm.)

"L
.L
J- i

J€-.
J. Pni*. Szkola na tuhq
Giuseppe Verdi - Requiem (fragm.)

Allegro (tb)

Wlodzimierz Kotofski - rrR6Za wiatr6w' (fragm)

J-60 Gu roto)
'ooco mILr3-l
87
----)'
mf - -.>
,ttetto ttlosso
r-3-r

+.---,/

mf
mf .---.--P
t
'----z

l. Pniak Szkota na tubq

-
 r--3----t r-3--r r-3--.1
89

F-3-----.| r-3-----1

r--3----t r-3-----1

[-3------1

r-3--l

T-3-_-l

J-Pniak Szkola no tubp

 |-_3-._rl

r-3-l

Richard Strauss - rrTako rzecze Zarathustra'(fragm.)

Bewegt (tb solo)

.tr

J.. Pniil; S:kola no tnhtl

rl
14l
n
t_ Igor Strawiriski - rPotop' (fragm')

t_
i

t_ I

1-
El
u i

f, l

l- I

H ssporting Life' (fragm)

-
u George Gershwin

Moderato
F?---i r:3---r r-3-r
H 95

L r-3-r 1-3-r [-3- --t r-3----1

L Flr
f-3-r
l* :

t- ;_3-r p-3-r r-3-r ;-3-1

L_
t- --?1 -?1

tft f-3-1 --3_----..1

H J.PniakSzkola na nbq
t42

SEKSTOLA

Andante
98
mf !

sct tr tc S8cc.

l. Pnid< Szkola na mbq

 !
I
,i
tl

Giuseppe Verdi - ,Nabucco" (fragm.)

101

!.Pniak S;kola na tuhg

,l
144
Giuseppe Verdi - rDon Carloso (fragmJ

Allegro assai !

TAKTY 3/8, 6/8, 918' l2l8

J: Pniak .S:lolc ao 116(

 t45

f 1o4

f t_
q ros

-J
Ft_
q
I
I
L-
d
d 'ou

5 I '€F=='g-*' une
H ector B erlioz - rsymfonia fantasty czlr^' (fra gm.)

Allegro, (soloa2)

108

fr'

J. l\ti;rl S--d'o,lo rrr rt6q

 7i. t. T= e-
l=_-_--\.--y I l---____-

Richard Strauss - rrDyl Sowizdrzaltt (fragm')

109
 Maurice Ravel - rrAlborada del grazioso' (fragm.)

110

FI
*r
Piotr Czajkowski - IV Symfonia (fragm.)
Modenato con anima (tb)
*r
112

'*r
r*r
J. Pni:* .\'--,tolo no rr6q

H
il
il
il
f i

Il:
Moderato con anima (fempo del cominciQ

I
Id
It:
i

E
r I

4
I-
r I -9-rlr-
--#t-_

r I

I
I
113
Allegro

5
f
 tt4

Stanislaw Moniusdro - Aria Skoluby z opety rrstrasay dw6rt

115

Akompaniament fortepianowy w opracowaniu J. Lefelda, pWM Krak6w 1984.

l. Pnial: S:kola na tul4
Frrnz Liszt - ,rPreludia' (fragm)

Andantp maestoso

TAKTY 518 i7I8

!.Pniak Szkola na tubg

118

Igor Strawifiski - ,rSwiptowiosny' (fragm')

Czl
Molto allegro Qb solo) 7
119
Jfl? wd#eo

'o"LL-|J
G-Vtr

Czr. II

J. Pniali .\'--*o&r lc arhl

Jt
DUOLA
;

l 120

l
J
-I
rJ
-)
rJ tzl
r

rJ
-l
rJ
-]'
J
J
l
i KWARTOLA
I

p I

t.....-+
-:
I
F
-j
t
t l.....-,4--1
a
*;
I
p
-i

F
t+

l.Pnial< Szkola na tubg

 125

4-

J. PniA. S:kolo no tuhq

 --l
ri

7_ ':

'

---= -=____Y

GAMA CHROMATYCANA

scfrIDtfucc-

J. Pni*, Szkola na tuhg

I

Oddech bierz szybko i cidro.

131
' :----1
-!

l. Pnidi .\ikola no trrAg

 p --=

t
at

--

J. Pniali Szkola na tubq

 i .J vJ
:-
:
--

--

-,

;-

SKALA CALOTONOWA

135

J. Pniak S:koh no tuhg

 r59

PASAZ,E

ORNAMENTYKA

Griczenia prrygotow uw c7* do trYlu

J . Pni* Szkola na tubg

 3333

Wagner - uwertura do opery ,Spiewacy norymberscy" (fragm.)

Sehr misig bewegt
Jotrnn Sebastian Bach - Menuet I z I Suity na wiolonczelp solo

Allegretto tranquillo
C+ -.

trocodtrNtco frcse

Johann Sebastian Bach - Menuet II z I Suity na wiolonczelg solo

(Allegretto tranquillo)

!. Pniak Szkola na tubp

162
solo
Johann Sebastian Bach - Gigue z I Suity na wiolonczelg

t4l

=:-----J:---

Johann sebastian Bach - Sarabanda z II Suity na wiolonczelp solo

Andante, mglto tranquillo

142

l. Pniak S:kolo no tuhq

I
I
I
I
t
I
I Johann sebastian Bach - Menuet II z II Suity na wiolonczelp solo

I
l
I
I /,F-, r hi\

I -H

I ------

I -
FRULLATO

I Frullato (niern. Flatterzunge) uzyskujemy na tubie wymawiajqc zgtoskE IRR. Powstajevtedy drgaj4cy d-*wigk podobny
do trernoia. Omaczamy gJskr6tem auU. naa nut% najczEiciej przekeSlon4wielokrotnie. Stosuj4go kompozytorzy

I wspolczeSni.

Moderato
frull. frull.

I 144

J
l J.Pniak Szkola na tuhg

t
 .
p ;:

CWICZENIA NA ELASTYCZNOSE WARG

r47

'\-+'/
'\---/

-.--_*J'
\-+/'/
''.._,'.,/'

148 1J
l--'t-/ l-
l-g-

)-*----/ l-----t
 t-- ---Y ----; \--- -------

KROTKIE CWICZENIA RYTMICZNE

LJ=
d=
,J
F_
L
:]

I
l-
L'^
,.kk;' * ii***u. ,.,,,,
L l>nidi S':,tola rlr lrbl
t.Pni*, Szy'..rlo nu rul\
H
H
t
il
*

J
i3
=
-l
@ r-q---r
;-1
i-]
i-J
n
 t
-;

tr
tr
tr
II
tj
TUBA W CHORALA.CH h
Johann Sebastian Bach - Choral z Kantaty nr 153
JJJ.r ) J L) lt
rj
)
r
J t
E Johenn Sebastian Bach - Choral z Kantaty nr 67

{ rrt
'1.
rt
152

T:
rBNm

rr r.

I . . IDI\' I
TBND
I
.J 1s3
o"o'
5
5
5
l_
.J

5
l_
.J
l_ I

l_
lj
I

r I
172

Jolanta Smolska - 2 choratY

qr
qi
r[
rh
r[
rI
;[

llil
r[
rL
rL
;lil
Il-l
\
t\
L
ffi*I,
#l2 i r"rOr.3-r
ttt
fu- - rhF
,h ,tt
7a!E- :F.r---{ r r4L l--t

':
l. Pni*, Szkola na tubq
 Allegretto
F
#r
kr
fl
:
fl
J,I
jr
JJ
jr
d/
dr
#r
--
#
Jr
#
jr
dr
f,
!. Pni*, S:kolo na mh( {l
t?
:l ,f
be- fh)r )
'] t'
,]
f rll
I I

t,
-] ITI -1-___1

-]

T
Iil
Id
Id
l_ IJ'
lE_-_-1

l_
r
I
"-t -rrr- ;-ffi-

l_ I

t_
l_ J- Pniak Szkola no tuhq

l;. :l
l-
 n
il
il
,r
F
rF
il
I

u
,TI

t,
u
hr
tr
tr
hr
h
h
t-r
-_#---

F -l
5
l_

r
{

II
Ir
LJ i

t-,'
r
t_
r
l_
l_
t_

H l. Pniak Sz*ola no tuhg

Lj ,$', , ,,
 t78
Piotr Czajkowski - IV Symfonia (fragm.)
:t
:t
I

Andante
l

TBNI
:t
l

TBNtr
7t
-\- Yr
I
I

156 p-< ry> oN ry p\t w<.

1

lr ',- .rl
:t
I
IBNIII
TB
1

p '\{ t-v
wt\
l-v
FW
7.--.0
ppw'
p

ft*--11
fupl
!!
I

LJ
rTr'\< w
r9t---fi
pppp ?
Fpp
:t
{

Antonin Droiak- IX Symfonia (fragm.) Ll

Largq
TBN

t57 PP? -- f
,!
Lr
TBN II

TBN
TB
?pp
a due
llr
f !!
vw
Lr
Lr
L-r

L
f
'Lr
=:>
l.Pniak Szkolo nu tnht;

F
4:l
Johannes Brahms
- II Symfonia (fragm.)

AIIegro con spirito

l-r r E-r r (_( 7 :

qf--f f-r- qf f-r-

t_
qf
-

J. Pniak Szkola na luhg

 r
Jr

4>
--*------.--- C> '----y

Mieczyslaw Karlowicz- roOdwiecae pieSni' (fragm.)

Andanh_
TBN
TBN

159

TBNIU

JT
TB

*r
*i
tr
i*r
i*t
i*r
*l
J. I'niak S:krtlu tttt tuhg L,
 Anton Bmckner - V Symfonia (fragm.)

l*
{

l"t
d
t-t
u
= L? bi,=
U
T-
I*
f- 1,,,_-
iffi-.lsga'*i";i1.
f--
I

t>'
l>
'^,L
>> l-
lr
':>
O ':>

> t> = ? I l> -L= ,

> >- -b- l> -L=

> > > t>

> >- l_>- >

trJ rcFpv
L. r > >

I'
|'J ?
l>-
lr
scfrtrEC
I

>-
=L= = ; V? > > :>=

l> scfrl,rt
=L? 7 7' Ve

>

J. Pniak .\':,to/z no 11161

t83
J. Pniali .\---*o/c nr rrrhg
 185

-aa 7F ' I

-f-----:-- -r-+
.^ L^ ? \. >'
- -)
I

t I

L^ IA I

-L^
L L t/)
I

l. Pniak S:kola na tuhp

,t
J. Pniak S:kolu na nhq
 i

I
$
 _r
!!
!I
n
Giuseppe Verdi - uwertuna do opery rNabucco'(fragm.)
l
_l
l

Andante maestoso
_t
I

J
1

tr

I
_l
i

J
!
_l
-l
_l
-l
-j
l
-,

5
ilrl
rl
rl
- E
;
Andante comg priFa
-i
l*i
-d
F*--t
;d
-t
l-
i

'j
F+1

'-J J.Pni* Szkolo no tulv

lf
 NA TUBq
cz$$cv - IIyYBnAIIE UTsuonY
A. TRAI\TSKRYPCJE
(strrzypcowy)
Charles Dancla - Romans
Andante cantabile
:l
'l
-l
ll
-l
I'll

ti
:l
:l
:l
:l
I
:l
1
tl
1
=)

=)

_l
-)

t t;:^1, C-L)^ tn rtthp

I
 '!t

t9t
Johann Ludwig Dussek - Stary taniec (skrzypcowy)

ii

soslenuto
J.Pdak Szkola no tuhq
192

Antonio Vivaldi - Largo i Atlegro z VI Sonaty wiolonczelowej

Largo

mf

I
T

:l
l

:l
:l
J. Pnrak S:koh na tnhg
:l
al
:l
-l
-l
.I
.-l
-l
_I
.I
J
J
'-l
;I
J
T
;r
;l
;l
]J.=.-,,
Georg Friedrich Haendel - Allegro i Largo
z III Sonata wiolonczelowej

tl
*l
'*r
du
*l
*r
I

tl
TJ
nl
tt
ct
tt
*t
tl
tr
:=-'-- P poco aIMCO CtdJe- - -
*l ,
l. Pni* Szkolo m tu&

J
ffi
Georg Friedrich Haendel - Koncert obojowy g-moll

cl6c.

cz. II

J. P\i?t< S:kole nu txht

&
,z

l-Pniak Szkola na tubq

r:

I
I
I
t
J. Pniak Szkola na tuhq
 +t
200

Benedetto Marcello - Sonata wiolonczelowa a-moll *l

F!
i.ff
#
ff
#L-

Ti
ry
+{
 p:

h (t) a

f\ p mf :f -:-

n Allegro

ffi ry

rl
----

_ mf

-
J;
 ..l
I

-l
J
I

_l
,*l
. -,!--/

(t)
J
J >--
J
->F :
J
J
J
l

l
l

Benedetto Marcello - sonata wiolonczelowa F-dur

-l
l

Largo con espressione J

l
I

J I

J I

J
--p
-- J I

t--
-)
{>^;. : i7 *V T
l

ooco rft
3l
3 .,:?ft{i d i;;r-
I

1
3l
"f
J. Pniak Szkola na tuht;
I

il
i

La
 oL,ffi*[,*u

:f
-mf

*f ol, r
otanpn

l.Pniak Szkola na lubQ

 Largo con espresslone ,r
J
J
,J
Allegro molto
.r3e
fT
: J
:l
11

U
Lr
#r

I
r-1

h
1

E"
ffii
dt
 Benedetto Marcello - sonata wiolonczelowa c-dur

#
;;
 -5
I
, 'j
' 206

FJ
J
J
J
J
!
pt
Li
b
tl
L
+r
}Ll
ltJ
Erl
tr
tj
l

*_r
 207

--

Allegro

Lr
2.p

t
I

I
lF

J- Pniak Szkola na tubP

r7-:
II
.

-t
_t
. e.
poco rlt _t
_t
Giovanni Battista Grazioli - sonata wiolonczelowa F-dur

Allegro moderato
-l
+
_l
: ---'- _l
_l
-----_
_l
--
_l
_l
---:

-_<
I
ll
t
T
t
J I'niak .L-tr'/a rrrr rriq, t
 C-
=:-' i-, %,f

p
-__
:--

-l i

l
_l
rl
;
*-,
J

,nf '
;J >-

il
 ---*----- ---J--

--===_...- --=-_ ..-=-_:

I

--dz'
-<-

J. Pnil*, Sz*olu nu ruht;

mf
 -l

:----

Tempo di Minuetto

\'-/

€-___
---.f

!.Pniak Szkolo no nrhq

I
 .-;.J- l

:::

J. Pniil; S:kola no nhg

 B. IJTWORY ORYGINALhTE

Jolanta smolska - 3 miniatury na tubg i fortepian

Tafczqcy niedzwiedf

-------'

!.Pni* Sdtda no tulry.

 ':-__---

t
$
[.,
t
I
------

!. Pniak S*ola na tuhq

 lnp< mf-1

t_3 fJ F-
- .:

f\*
tryvJY

J. Pniak S:kolu nu tuhg

il
 2t7

Wesoty Hipcio

Allegretto

!. Pni*. Szkola na tuhq

ii

il

ii

l1

il

J. l'nidi S:koh m tuhr;

il-

J-Pni*. Szkolo na tuhe

? #'"

ii
!rl
Fr
fj
'FJ
lFl
ttr
 ffi
-.- I

221

P'fe

t*
u
d
H
LI

H EE

HE
H
!L
I"
=--./ {J
 225
Wesoty Hipcio (glos solowy)

l&egrettrro )=m

Meno flunso

l- Pdak Szkola nu tuhg

 Zabawa w bahrana (glos solowy)

Moderato J=tg

Menomwo

Tbt rpo I

.1. l'nrak.\l-l<o/a tr rlbl

 CzASGvt - vUYBRANE FRAGMEIITY ORKIESTRO11uIE

f,ygarmt Noskowski - poemat symfonicany Step

p=f
 tU mf
pp ct'sc.
 229
Jan Paderewski - Symfonia h-moll Polonia

@ sou

---.-.

-
rf" ---_
 I iI
.il
ir
ll

T
r!

:l

Emil Mlynarski - Symfonia F- dlur Polonio

CzI

-----
-

TT''' f ;-\=+,<-/ ;;5_- >'v

_- _____-_
J. Itniali,\':*o/rr r,r'rh{
 1

> ltr----r\-_r'^--,../' .:
-
21

I
t
L
t h
V'
I
I

L
t flfJy ! E s ilifu
I

t
L

L
A @
L +
J-
e'
:>
p=' g' 3'!'zct6c- '
t

t
I

I
r'
L
I

I.l>niak S:kola na tuhq

 232
Cz-ll

sffitg. motto

Wo allffg. tr
at€npopaaile
k
=.ff

qaosi atengn ma ryitolo

l,

t. J. P^i^k Szkolu no tuh(

>>\_/ l= >
._ >. / 3-dq* J; r. 1' 11

p:

-:ff --^-----/
 IF
fr
r
>\---l

pocotuing. --@. ---

ftI
{"
tt
atanqo legato
f,i
I

o*j.E ilt t-'-----/ frr

+r
St
*-r
atempo mamoderalo E altus- *l
t{+
mf +t
UlL
cresc
mollo '1
*l
*-l
*u
l
rrl
 i,:r +;.@i.?,9_.-1}:,::: sY, !*:::::ds**n?1€"

235

Karlowicz - poemat symfonic zny O dw iecute pieS n i

Pieflrt o wiekuistei tgsknocii

L;f
t-:
t-;
FJ
ri .
PieSfi o miloici i o Smierci

@ rueno mosso
k#
EJ E
lt:
Presto

E
tr
tr } O' V'
-----z/^+
'

fr
Frj
t5
tr=
*j
t i'J
lrr
rJ;
 _l
_l
_l
PieSrt o Wszechbycie
_l
Moderato
_l
l
_l
_l
_l
l
.tr -l
_l
_t
l
j
6e,---G j
I
:"l

I Pniak .\:kolrr rru trrAt

I
 237

Szymanowski - Uwerturo koncertowa

Allegramente, con brio)

j {

r1 fi

_1
_1 |-s--

_1
:r Karol Szymanowski - II Symfonia

:r @ AU"g"o moderato. Grazioso

:1 '-:__--

3 *t Tr>

:1
_1
_t
_1 sNtcttuto

_]
H
J.Pilak S:kola na tuhq

+=
L .-i *i I
238
Cz-ll

nrf dirrL
->-Fpp
dim
o ofrt lstlo

-4

'\--I'-J

Vivace e capriccioso
t
3
3
I
I
I
al
f 3t?9 =tt=
t
t
t
t
F

T
;> 4
-ffi
J. Pniak.\ikol,; r,,r trhq:
-v'
I
F
L
 239

suhfroTcnryn I
Allegro energico

Ftqa Finale

f >';
r'

J
t
,1
@a lu

ii "ffi .ff= =

@**ur=

il
'] suhtto ItupoI

I
Allegro energico

I {"
Karol Szymanowski - balet Harnusie

J (Andante tranquillo)

IJ W d'. aoue
ct6e
'
--l
E Poco
"jy*o man ryn troppo vivo
;-_.

t
i-l
!. Pniak Szkola na nbq
 t

'tL

t
]=

,=
Vlvace (come soP)

mf , ,--f..-...-..- ff= _--

toderito- con

*f-

Karol Szymanowski -,I1 Ka ncert skrrypcowy

@ tan"gtamente, molto energico)=

meno, allegretto, tranq uillo)

J. t'rriak $,to'io na trbq

 lrrdik - Sinfonia votiva
V-lUbozione
Andante rubato J=c.sz

rl

apn moltocantahtk

cz.Il Con passione

Allegro assai J= ttu

sangneI

senzasotd.

1"
p\-a
"tr ="ff "tr p=
J. Pniak &kola na nbq
 "'e';r ;;r1";' ",'--,r,

.ff p<"ff

> /-\

tr "trp<.ff
Meno mosso
.ff P
=.ff .ff pq
cmsord

. tr.
ctescpocoepoco p

=.ff
E-

:
I
L

u
I

l. Pniak Sz*oh no tuhq

 >
wo qnng. yreomcflo

cm tufrafona!

Andrzej Panufnik - Sinfonia socrg

Vision III
J= c. rsz (Allegro assai)

*!d
i
.tr -.ffp<.ffi
I - l.r
I

I -.J - .ffp<ffi
"tr
I ,--l aJ
*r
I

I -rJ .ffp<."ffi

I
''ff i "ff p<Jfl?
>- - ffp<"ffi
-tl
I
l.PtiakSzkola ru nbq

;
 :>
i> ?-

"trt "ffp<-ffi ff-;

T
I,l
,I
1ff = matc' t
,!
I
u: <.f
I i

.tr wt-
solo

1ff';
I
ll

J
J
I

Vle. -
"ffp
E
-f
I
@ag, Vc, Ch)

J. Pniak Szkola na tuhg

,m! moltomtc (sccco) t ,-l
I
*t
 a

I
i
rL

I
I
I
b-/

I vi*o J =roe
V

nf l-==-- nf>di

fl?y
 246
Wojciech Kilar - Molo uwertura

12

Krzysztof Penderecl<i- I Koncert skr4tpcotuy

13

l. Pnial< S:kola na tuht;

ODATITORA

Q$|eI Wiadomo6ci o instrumencie

tfistoria 5
Budowa tubY i ustnika 8
Mectranizrn wentylowy 1l
Wsp6lczesne rodzaje tub ll
Skala instrumentu t2
Techniczne mo2liwo$ci gry 12
Oddectt t3
ZadPie 13
Ttumik t4
Postawa gajecego t4
laktl,wczy6? l5
Konserwacja l5
Bibliognfia t5
Ilustracje 16

CZES1II fucz.enia pocz4tkowe dla poszcz*g6lnych rodzaj6w tub

iwiczenia poczqtkowe dla tuby BB 25

fuczenia poczqtkowe dla tubyCC 32

Cwiczenia pocz4tkowe dta tuby Es 40

iwiczenia pocz4tkowe dla tuby F 47

cz{Se III Gamy i pasain

Gama C-dur (Cis-dur) i pasa2e 55
iwiczenia gamowe 56
Gama a-moll i pasa2e 58
Gama Fdur (Fis-dur) i pasaZe 60
Cwiczenia gamowe 61
Gama d-moll i pasaZe 63
Gama Bdur i pasa2e 65
ewiczenia gamowe 67
Gama g-moll i pasa2e 69'
Gama Esdur i pasaZe 7t
ewiczenia-gamowe 74
Gama c-moll i pasaZe 76
Gama As-dur i pasa2rc 78
Gama f-moll i pasaze 80
Gama Des-dur ipasahe 83
Gama b.moll i pasaZe 85
Gama G-dur (Ges-dur) i pasa2e 87
Gama emoll i pasaZe 89
Gama D-dur i pasaZe 92
Gama h-moll i pasaZe 94
Gama Adur i pasa2e 96
Gama fis-moll i pasa2e 98
Gama Edri pasaZe 100
Gama cis-moll i pasaZe 102
Gama Hdur i pasa2e 104
Gama gis-moll i pasa2rc 106
248

dla tub BB' CC' Es i

F
czEse w Wsp6lne €wiczenia 109
intgyarg; B), Septvmv (e), oktawv
iwiczenia
Tercje (l - 2), Kwarty ( !T:fr:lffiJ;61f"-*(7 -
(lGll) ll2
(r7\
Nuta z nron\a,tenn{ffi tlr'e"6r fr;l&"'(r6),- c. Gers*rn- Ladv
be Good
RWagrer Marsz vesetny
- L "'F \-
n4
nr 18-25)
Dynamika (fwiczenia 116

fII i,?:,Y,Ifi ?#ti-g;:ffiffi '-

tL Bo
SYnfonia (39),
,rdg:"iI::;[1,l}',l",ff
t,z

?"?ifjffi#,#fi F]f,i',r''e.n:r:x?J?li'f i^'iih3;

Obruki zwYstmvY (52)
126

*e,vn;;n'rgygp:59*ffikf-*r:-
^#H#T:,;'rffi ,sz

t:fr ll*:TVfi';;li;ltlrr"neriiQ2)'P'czajkowski-smutnapieirr(73) 134

r;##!r:w,p;;.rWiw";tpr'(78)
R. Strauss- Takorzecze {u::':"" \'J" -- -
^d.6*ttt*f"
- Sporting Ltfe
(95)
t4z
- cartos (102)
nr 96 102)
Sekstola (6wiczenia
;;*6i:rra tu'"oiioii'-c' v'i'ai - Don
M4

Tffiffiw{!{#H:";#ty"6rn;,.
151
nr 117 - rle)
ItH,i{f# iit;l i,l#[fi;" 153

Duola (6wiczenia nr l2O'tzl) 153

i1
ii

nr 122'123) I
Kwartola (dwiczenia
Kwintola (dwiczenia
nt 124-125)
154

154
Ll

SePtola (6wiczenia
nr 126 -121'' 155 *
Gama chromatyczna
(dwiczenia nr 128 - 133)
158 LI

(6wiczenia nr 134 - 135) 159

Skala calotonowa
I

Pasaie (6'rviczenie
nr 136) 159 L
R:i?tr"i!{#:,.#!{r;ii::nfi1",'"\#ti;ii,"u"n-'iairce .*
z suit wiolonczelowY
"s"*uiii O42). Menuet
(143) L
.i
:i
a-
,f
t
H,
 249

&ullato (dwiczenia nr 144 - l45l r63

firiczenia na elast5rczno6d warg (dwiczenia nr 146 - 149) IQ
St kr6tkie dwiczenia rytmiczne (dwiczenie nr 150) 165
Tuba w choralach (dwiczenia nr 15I - 16l)
J- s- Bach - nr r53 (l5r), choral zKantaty nr 67 (r52),
chonal z Kantaty,
- 170

R sdrumann - cloral op. 6! nr 2 (153), J. Smorska - 2 choraty 1is+ - tss;,

P. czajlcowski ! synfonia (156), A. Dvolak - IX gnfoniatr jzl, l. Brahms-
II Synfonia (158), M. Karlowicz - Odwieczne pieSii 1iSl1,A. Bruckner _
Y SJtnfonia (160), G. Verdi - uwfiura ao opery nab*"o'(tlg

VWybrane utwory na tubp

A- Transkrypcje
Charls Dancla Romans (st<raecoury) 190
Johann Ludwig Duss€k S t ary t an i e c
(slcrzypcowy) 19r
Antonio Vivaldi LarSo i AlleSro z W Sonaty wiolonczelowej 192
Georg Friedrich tlaendel
Georg Friedrich flaendel
4!l"g* i lago z III Sonaty wiotonczetotij 194
Koncert obojowy g-moll 196
Benedetto Marcello Sonata wiolonczelova a-mo ll 2N
Benedetto Marcello Sonata wiolorczelowa F4w 202
Benedetto Marcello Sonata wiolonczelowa C -dur 205
Giovanni Battista Grazioli Sonata wi o Io nc ze lowa F- dur
208
B. Utwory oryginalne
Jolanta Smolska 3 miniatw.y na tuk i fortepian 2t3
Tanc4cy niediwied! zts
Wesoly Hipcio 217
hbawaw balwona 221
Tanczqcy niediwiedt (glos solowy) 224
Wesoly Hipcio (glos solowy) 225
hbawaw balwana (glos solouy) 226

CZESC Vf Wybrane fragmenty orkiestrowe

l. Zygmwtt Noskowski posnat qm foniczny .Step 227
2. IgnacyJan Paderewski Symfonia h-moll,, Polonia " 229
3. Emil Ir4tynarski Symfonia F-dw,, Polonia " 230
4. Miec4alaw Karlowicz poemat qmrfoniczny Odwiecme pieini 235
5. Karol Szymanowski (Jwertura koncertowa
237
6. Karol Srymanowski II Slmfonia 237
7. Karol Srymanowski I{arnasie 239
8. Karol Szymanowski II Koncert shzypcowy
9. Andrzej Panuftik
240
Sinfonia votiva 241
10. Andrzej Panuftrik Sinfoniasacra
I l. Witold Lutoslawski
243
III SJtmfonia 245
t2. Wojciech Kilar MaIa uwertura
13. Krrysaof Penderecki
246
I Koncen sb4tpcowy 246

PilqsntrflwA szxot { MuzYczNA

I I Itr stopnia
tm. Wtt.alda Lutoslaw sktego
48-3OO Nysa, Rynek Solny 2
tel. (0-77) 332014, tol.,/fax 331997
I