Diploma Thesis - Spyros Tzinieris-Architect

Αρχιτεκτονική, άνθρωπος και σύγχρονη τεχνολογία: αναζητώντας τις χαµένες αισθήσεις
Περίληψη
i
Η πρόοδος που έχει συντελεστεί στο χώρο της σύγχρονης τεχνολογίας, ιδίως στον τοµέα της
πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών έχει µεταβάλλει τον τρόπο ζωής του ανθρώπου και έχει
ανοίξει ένα νέο πεδίο συζητήσεων για τους αρχιτέκτονες. Η ικανότητα να βρίσκεται, εικονικά,
ταυτόχρονα σε διαφορετικά µέρη µεταβάλει τις έννοιες του χώρου και του χρόνου. Η επικοινωνία και
η µετάδοση της πληροφορίας γίνεται πρωτίστως µέσω της εικόνας και δευτερευόντως µέσω του
ήχου. Ο δοµηµένος χώρος ξαφνικά φαίνεται να περιττεύει µιας και δεν απαιτείται η ύπαρξή του
ώστε να καλυφθούν ορισµένες από τις ανθρώπινες λειτουργίες όπως της πληροφόρησης και της
επικοινωνίας. Αρκεί µία οθόνη η οποία θα παρέχει την απαραίτητη πληροφόρηση µέσω της
εικόνας.
Εξαιτίας της αδυναµίας του ανθρώπου να επεξεργαστεί όλο τον όγκο των πληροφοριών που του
µεταδίδονται σε τόσο µικρό χρονικό διάστηµα, απαιτείται πλέον η ακαριαία πειθώ των
µεταδιδόµενων πληροφοριών. Η ξαφνική και ολοένα συχνότερη επαφή µε τους εικονικούς χώρους
στην καθηµερινή ζωή, επηρεάζει έντονα και την αντίληψη του πραγµατικού χώρου. Το αίτηµα για
ακαριαία πειθώ έχει µεταφερθεί στον πραγµατικό κόσµο, αναζητώντας εικόνες ίδιες µε αυτές που
εµφανίζονται στον εικονικό.
ii
Η σύγχρονη αρχιτεκτονική εκµεταλλευόµενη αυτή την αναζήτηση, θεωρεί πως προσφέροντας

τέτοιου είδους εικόνες, µέσα από περίπλοκες µορφές και χρώµατα, καταφέρνοντας ταυτόχρονα να
µεταφέρει µέσα σε λίγα δευτερόλεπτα µηνύµατα όµοια µε αυτά των διαφηµίσεων, εκπληρώνει το
σκοπό της.
Ο αρχιτέκτονας χρησιµοποιώντας άκριτα την τεχνολογία για να συλλάβει, αποτυπώσει και
υλοποιήσει τις ιδέες του, συµµετέχει στη δηµιουργία των παραπάνω φαινόµενων. Αποκλείοντας τις
υπόλοιπες αισθήσεις του ανθρώπου στις διαδικασίες αυτές υποβαθµίζει και την αξία της
ανθρώπινης εµπειρίας στην αρχιτεκτονική.
Η αρχιτεκτονική όµως απευθύνεται στον άνθρωπο µε τη υλική αλλά και την πνευµατική του
υπόσταση. Ο ρόλος της είναι να προκαλεί στον άνθρωπο να βιώσει στο χώρο και το χρόνο, µε
όλες του τις αισθήσεις εµπειρίες που θα διεγείρουν τόσο το µυαλό όσο και το σώµα. Με τη βοήθεια
της σύγχρονης τεχνολογίας, επεκτείνοντας τα εικονικά της άκρα µέσα στους εικονικούς κόσµους
µπορεί να κάνει τον άνθρωπο να ανακαλύψει ξανά τις χαµένες του αισθήσεις και βιώµατα.
iii
Abstract
iv
The progress that has taken place in the field of modern technology, especially in the field of
informatics and telecommunications has changed people's way of living and has opened a new
field for discussions for the architects . His ability to be present, virtually, at different places at the
same time, has changed the meanings of space and time. The communication and the
transmission of information is firstly completed through image and secondly through sound. The
structured space all of a sudden seems to be redundant since its existence is not required in order
to cover some of the human functions such as informing and communicating. Only a screen is
required which will provide the necessary information through image.
Because of man's impotence to edit this huge amount of information transmitted to him in no
time, the accurate persuasion of the transmitted information is now required. The instant and
more and more often contact with virtual spaces in everyday life exercises a strong influence on
the concept of the real space. The demand for accurate persuasion has been transferred to the
real world, seeking for images similar to those presented to the virtual one.
Modern architecture exploiting this search, believes that offering images of this kind, through
complicated figures and colours, managing to transmit simultaneous messages in a few seconds,
such as those of the commercial spots, fulfils itself.
v
The architect using technology to conceive, design and realise his ideas contributes to the
creation of the above phenomenon. By excluding man's other senses from these procedures
degrades the worth of human experience in architecture.
But architecture addresses the man with his bodily and his spiritual substance as well . Its role is to
push man to live in the space and the time , through all his senses experiences which will provoke
both mind and body. With the help of modern technology architecture can extend its virtual
members into the virtual world and help man to rediscover his lost senses and experiences.
vi
Προοίµιο
vii
Πάντα το καινούργιο είναι γοητευτικό, ειδικά όταν προσφέρει ευκολίες και ανέσεις που δεν είχες
παλιότερα. Ως παιδί έβλεπα την αλµατώδη εξέλιξη της πληροφορικής µέρα µε τη µέρα. Σε
συνδυασµό µε τις τηλεπικοινωνίες έδινε νέες διαστάσεις στις έννοιες της διασκέδασης, γνώσης,
εργασίας και κοινωνικών σχέσεων. Οι εφαρµογές της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών
επεκτείνονταν σε ολοένα και περισσότερες εκφάνσεις της ζωής µας και πλέον πολλές από τις ώρες
της καθηµερινής µας ζωής βρισκόµαστε απέναντι σε οθόνες που προβάλλουν εντυπωσιακές
εικόνες.
Ως νέος φοιτητής στην αρχιτεκτονική σχολή, εντυπωσιασµένος από τους παράγοντες που
επηρεάζουν το αρχιτεκτονικό έργο και τις εφαρµογές της σύγχρονης τεχνολογίας σε αυτό,
προσπαθούσα αποκτήσω όσες περισσότερες γνώσεις µπορούσα. Αρκετά εξειδικευµένες πολλές
φορές, αυτές αφορούσαν τόσο τα στάδια της σύλληψης και αποτύπωσης ιδεών, όσο και αυτά της
κατασκευής του αρχιτεκτονικού έργου.
Στα τελευταία όµως έτη ένιωσα πως κάτι έχω παραλείψει. Στην προσπάθεια να το ανακαλύψω
ξεκίνησα να διαβάζω πάλι την ιστορία της αρχιτεκτονικής. Τότε συνειδητοποίησα πως αναζητούσα
τη λεπτοµέρεια χωρίς να έχω δει καθαρά το όλο. Σε µία έκθεση αφιερωµένη στο αρχιτεκτονικό έργο
του Αλέξανδρου Τοµπάζη, ο ίδιος έγραφε πως η εξειδίκευση τείνει να κάνει τους µηχανικούς να
viii
γνωρίζουν τα πάντα για το τίποτα και πως ο αρχιτέκτονας ως ο άνθρωπος που βλέπει το όλο τείνει
να γνωρίζει τίποτα για τα πάντα. Νιώθοντας πως εξελισσόµουν περισσότερο σε µηχανικό παρά σε
αρχιτέκτονα, σύµφωνα µε τον Τοµπάζη, θέλησα να ξεκινήσω να µαθαίνω το τίποτα για τα πάντα.
Ένα χρόνο πριν να έρθει η ώρα να επιλέξω το θέµα της ερευνητικής µου εργασίας άρχισα να κάνω
κάποιες παρατηρήσεις πάνω σε θέµατα που φαινόταν πως σχετίζονται µεταξύ τους και
επηρεάζουν την αρχιτεκτονική. Συνοπτικά µερικές από αυτές είναι: η επέκταση της σύγχρονης
τεχνολογίας σε τοµείς που δεν φανταζόµαστε ως τώρα (π.χ. κοσµήµατα µε ενσωµατωµένο
bluetooth), η ενασχόλησή µας µε τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ολοένα και περισσότερο καθώς και
η πίεση για διαρκή εκµάθηση λογισµικού ώστε να εκµεταλλευθούµε τα οφέλη της τεχνολογίας. Η
µείωση της ικανότητας για συγκέντρωση, η απώλεια ικανότητας για αποµνηµόνευση όταν
γινόµαστε δέκτες µεγάλου όγκου πληροφοριών καθώς και η ύπαρξη σηµάτων και επεξηγήσεων για
τους µηχανικούς ακόµα και στις επιφάνειες των µαχητικών αεροσκαφών. Η καθιέρωση των
αγορών και της επικοινωνίας µέσω του διαδικτύου. Η απουσία βαθύτερου νοήµατος στο design
αυτοκινήτου µε τους σχεδιαστές να δίνουν σηµασία µόνο στην εικόνα της µορφής καθώς και ο
καθορισµός της ύπαρξης καµπυλών σε ένα κτήριο βάσει των δυνατοτήτων του προγράµµατος
CAD. Η πλαστική αίσθηση των ρετουσαρισµένων γυαλιστερών εξώφυλλων των περιοδικών και η
οµοιότητα τους µε τις φωτορεαλιστικές απεικονίσεις στην αρχιτεκτονική. Η ερµηνεία ενός
αρχιτεκτονικού έργου µόνο µέσα από την εικόνα και η βαρύτητα που δίνεται στο σχεδιασµό της
ix
εξωτερικής του µορφής. Η αποστροφή των κατοίκων της επαρχίας απέναντι στη µεταµοντέρνα
αρχιτεκτονική και η αίσθηση φιλοξενίας που εκπέµπουν τα πολύ παλιά σπίτια στα χωριά. Τέλος, η
αίσθηση ολοκλήρωσης σε -αθλητικές κυρίως- δραστηριότητες που γίνονται µέσα στο φυσικό
περιβάλλον και η απουσία της σύγχρονης τεχνολογίας στις πιο πολύτιµες στιγµές της ζωής µας.
Από κάποιο σηµείο και έπειτα αυτές οι παρατηρήσεις άρχισαν να επανεµφανίζονται µε την ίδια
µορφή αλλά σε διαφορετικές καταστάσεις. Αυτή η επανεµφάνιση φανέρωνε πως τα αίτια που τις
προκαλούν συναντώνται πολύ συχνά στη ζωή µας.
Στη προσπάθειά µου να διαπιστώσω πώς αυτές οι παρατηρήσεις συνδέονται µεταξύ τους αλλά
κυρίως µε την αρχιτεκτονική άρχισε να αποκρυπτογραφείται και να ξεδιπλώνεται ένα δίκτυο
αλληλένδετων φαινοµένων που καθορίζουν τελικά κάθε πτυχή της ζωής του ανθρώπου. Μέσα από
αυτή την ερευνητική εργασία, εξάγονται συµπεράσµατα όχι µόνο για την αρχιτεκτονική αλλά
γενικότερα για τον τρόπο µε τον οποίο βιώνουµε τη ζωή.
x
Θα ή θελ α να ευ χαρ ι σ τή σ ω θ ερ µ ά τ ο ν κ . Η λ ί α Κω νσ τα ντ ό π ο υλ ο γι α τη β οή θ ει α π ο υ
µ ο υ έ δωσ ε , π ρ οσ φ έρ ον τ άς µ ο υ τα µ έσ α κ αι τη µ ε θ ο δ ολ ογί α τη ς έρ ε υν ας , αλ λ ά κ αι
όλ ο υς το υ ς κ α θη γ η τ ές µ ε το υ ς οπ οί ο υ ς ή ρ θα σ ε επ αφ ή όλ α αυ τά τα χρ όνι α , π ο υ
µ ε τ ον τρ όπ ο τ ο υ ο κ αθ έν ας έ δι ν ε τη ν αφ ορ µ ή γι α τη ν α νάπ τ υ ξ η ερ ω τη µ ά τ ων π ο υ
απ αι το ύσ αν αν αζ ή τη σ η απ α ν τή σ εω ν .
xi
Περιεχόµενα
1
1. Εισαγωγή................................................................................................................................ 4
2. Η σύγχρονη τεχνολογία και η οφθαλµοκεντρική αντίληψη της σύγχρονης ζωής ........ 10
2.1 Η µεταβολή της ζωής ......................................................................................................... 12
2.1.1 Η σύγχρονη τεχνολογία ............................................................................................................... 14
2.1.2 Έννοιες που µεταβάλλονται......................................................................................................... 17
Χώρος.................................................................................................................................................... 18
Χρόνος .................................................................................................................................................. 21
Πολυ-...................................................................................................................................................... 24
2.2 Αντίληψη και περιβάλλον ................................................................................................... 27
2.3 Οφθαλµοκεντρική αντίληψη .............................................................................................. 32
3. Η µεταβολή της εµπειρίας ................................................................................................... 36
4. Μεταβολή της αρχιτεκτονικής ............................................................................................ 40
4.1 Σύγχρονη τεχνολογία και αρχιτεκτονική............................................................................ 42
4.1.1 Νέα αντίληψη του χώρου και του χρόνου ................................................................................ 44
4.1.2 Αρχιτεκτονική VS Λογισµικό ......................................................................................................... 46
4.1.3 Στοές, Λεωφόροι και Infobahns .................................................................................................. 49
4.1.4 Η πόλη των ανθρώπων ............................................................................................................... 51
4.2 Οφθαλµοκεντρική αντίληψη και στην αρχιτεκτονική ...................................................... 54
4.2.1 Η αρχιτεκτονική ως προϊόν εικόνας ........................................................................................... 55
4.2.2 Οι ρίζες της οφθαλµοκεντρικής αντίληψης .............................................................................. 59
5. Οι αισθήσεις, η εµπειρία και τα υλικά στην αρχιτεκτονική ............................................... 64
5.1 Η συµµετοχή των αισθήσεων............................................................................................ 66
2
5.1.1 Όραση ............................................................................................................................................ 67

5.1.2 Ακοή ............................................................................................................................................... 71
5.1.3 Όσφρηση ....................................................................................................................................... 74
5.1.4 Γεύση ............................................................................................................................................... 76
5.1.5 Αφή .................................................................................................................................................. 77
5.2 Εµπειρία ................................................................................................................................ 79
5.3 Η σηµασία της µνήµης....................................................................................................... 84
5.4 Υλικά ..................................................................................................................................... 86
5.4.1 Φυσικά υλικά, ηλικία, ιστορία,..................................................................................................... 87
5.4.2 Σύγχρονα υλικά: ............................................................................................................................ 89
5.4.2 Σύγχρονα υλικά: ............................................................................................................................ 89
6. Η εργασία του αρχιτέκτονα................................................................................................. 91
6.1 Η σύγχρονη τεχνολογία στην δηµιουργική διαδικασία .................................................. 93
6.2 Το σκίτσο και η µακέτα ....................................................................................................... 96
6.3 Τρισδιάστατες απεικονίσεις................................................................................................ 98
6.4 Κατασκευαστικά σχέδια...................................................................................................... 99
6.5 Ο διάλογος µε την υπάρχουσα κατάσταση.................................................................. 102
Συµπέρασµα ........................................................................................................................... 105
Βιβλιογραφία .......................................................................................................................... 110
3
1. Εισαγωγή
4
Στόχος αυτής της έρευνας είναι να γίνει κατανοητό πώς η σύγχρονη τεχνολογία επηρεάζει την
αλληλεπίδραση της υλικής και πνευµατικής υπόστασης του ανθρώπου µε την αρχιτεκτονική.
Ερευνάται αρχικά η επίδραση της σύγχρονης τεχνολογίας στην καθηµερινή ζωή, στον τρόπο µε
τον οποίο µεταβάλλει τις έννοιες του χώρου και του χρόνου µε την δηµιουργία εικονικών κόσµων
και την αλλαγή του τρόπου µε τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαµβάνεται τις έννοιες αυτές. Στη
συνέχεια διαπιστώνεται πως ακόµα και η ίδια η αντίληψη µεταβάλλεται λόγω της
υπερπληροφόρησης της σύγχρονης εποχής και αναζητείται η επίδραση που ασκεί το περιβάλλον-
εικονικό και πραγµατικό- στη λειτουργία της αντίληψης. O µόνος τρόπος µε τον οποίο ο
άνθρωπος µπορεί να διαδράσει µε την σύγχρονη τεχνολογία είναι η εικόνα, κυρίως λόγω της
ικανότητας της αίσθησης της όρασης να δέχεται µεγάλο όγκο πληροφοριών σε µικρό χρονικό
διάστηµα. Έτσι η ταχύτητα µε την οποία το περιβάλλον µεταδίδει µηνύµατα στον άνθρωπο αποτελεί
το µοναδικό στόχο οποιασδήποτε δραστηριότητας που περιλαµβάνει µετάδοση πληροφοριών
στον άνθρωπο, οδηγώντας σε µία οφθαλµοκεντρική αντίληψη του κόσµου.
Στη συνέχεια παρατηρείται η τάση που θέλει αληθινές εµπειρίες του πραγµατικού κόσµου να
υποκαθίστανται από αντίστοιχες αληθοφανείς του εικονικού, τη στιγµή που οι πρώτες δεν
5
βιώνονται µε όλες τις αισθητήριες ικανότητες του ανθρώπου, πόσο µάλλον σε ένα περιβάλλον
όπου θέση έχει µόνο η αίσθηση της όρασης.
Η αρχιτεκτονική δε θα µπορούσε να έχει µείνει ανεπηρέαστη από τις αλλαγές που έχουν συµβεί στη
καθηµερινή ζωή αφού αποτελεί µέρος αυτής και αναλύονται οι µεταβολές της. Η ευρύτατη χρήση
των εφαρµογών της πληροφορικής έχει δώσει τη δυνατότητα για κατασκευή εντυπωσιακά
περίπλοκων µορφών και έχει δηµιουργήσει ένα νέο κίνηµα τη λεγόµενη «blobitecture». Ο
αρχιτέκτονας σταδιακά καλείται να επαναπροσδιορίσει το ρόλο του και να κάνει διάλογο µε το
σχεδιαστή συστηµάτων πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών όπως είχε κάνει το 19ο αιώνα µε τους
µηχανικούς. Ο χώρος όπως ο άνθρωπος το γνώριζε ως τώρα ουσιαστικά αποδοµείται και
ανασυντάσσεται σε διαστάσεις πέρα από αυτές που έχει συνηθίσει η ανθρώπινη λογική. Το
λογισµικό διαχείρισης των κτηρίων έχει πλέον την ίδια σπουδαιότητα µε τα αρχιτεκτονικά τους σχέδια
και οι δρόµοι µε τα καταστήµατα έχουν µετατραπεί σε infobahns εικονικών πολυκαταστηµάτων.
Όµως τα λογικά βήµατα που χαρακτηρίζουν την πληροφορική και το διαδίκτυο µε τις ακαριαίες
µεταβάσεις δεν µπορούν να υποκαταστήσουν τις διαδροµές µέσα στη πόλη. Η συνεχής επαφή µε
τους εικονικούς κόσµους έχει επηρεάσει τον τρόπο µε τον οποίο ο άνθρωπος αλληλεπιδρά µε την
αρχιτεκτονική, αναζητώντας σε αυτήν µόνο εικόνες. Σε συνδυασµό µε την ακαριαία πειθώ που
απαιτούν οι γρήγοροι ρυθµοί της ζωής, η αρχιτεκτονική έχει µεταβληθεί σε µία έντονη, γρήγορη και
επιφανειακή εµπειρία όπου το µόνο ζητούµενο είναι η έκσταση της αίσθησης της όρασης. Αίσθηση
6
που µέσα στην ιστορία είχε αποκτήσει την εύνοια της αρχιτεκτονικής µε αποκορύφωµα την
σηµερινή εποχή υποβοηθούµενη από τη σύγχρονη τεχνολογία κι αυτό διότι ως µέσον διάδρασης
χρησιµοποιείται µόνο η εικόνα. Με τη σειρά του ο άνθρωπος χρησιµοποιώντας την σύγχρονη
τεχνολογία δηµιουργεί έργα που ενισχύουν την χρήση της όρασης (ψυγεία µε οθόνες, κτήρια µε
οθόνες, αυτοκίνητα µε οθόνες, µεθόδους εργασίας µε οθόνες κτλ) και τελικά αυτός ο αέναος
κύκλος προκαλεί και συντηρεί την ανάπτυξη της όρασης εις βάρος των άλλων αισθήσεων.
Ο λόγος για τον οποίο η αντίληψη µόνο µέσω της αίσθησης της όρασης δεν προσφέρει πλούσιες
εµπειρίες εξηγείται µέσα από την ανάλυση των χαρακτηριστικών της. Επίσης εξηγείται η ιδιαίτερη
συµβολή στην αντίληψη του χώρου κάθε µίας από τις πέντε αισθήσεις του ανθρώπου. Αναλύεται ο
σηµαντικός ρόλος που παίζει το περιβάλλον, φυσικό και κτιστό, ως πηγή ερεθισµάτων και
εποµένως βίωσης εµπειριών, καθώς και η σπουδαιότητα των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται
σε αυτά, µε έµφαση στο κτιστό περιβάλλον, δηλαδή την αρχιτεκτονική.
Έπειτα επεξηγείται και τονίζεται η σηµασία που παίζει η µνήµη στη βίωση εµπειριών στον χώρο και ο
τρόπος µε τον οποίο η διέγερση όλων των αισθήσεων δηµιουργεί αναµνήσεις.
Στον πραγµατικό κόσµο η µνήµη αποτυπώνεται στην ύλη. Η φθορά είναι αυτή που προσδιορίζει
την ηλικία της και τα γεγονότα που συνέβησαν στο χώρο. ∆ιαπιστώνοντας αρχικά την αφθαρσία
των σύγχρονων υλικών στην αρχιτεκτονική του 21ου αιώνα, διερευνώνται τα αίτια που έχουν
προκαλέσει την αποστροφή της σε οτιδήποτε µαρτυρά την ηλικία της.
7
Τέλος, αναζητείται η ευθύνη του αρχιτέκτονα για τη µεταβολή της αρχιτεκτονικής µέσα από την
χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας στη δηµιουργική διαδικασία. Η έµπνευση της αρχιτεκτονικής από
διάφορους τοµείς της βιοµηχανίας- κυρίως της ναυπηγικής- και η υιοθέτηση τεχνογνωσίας από
αυτές, έχει εξελίξει µε ραγδαίους ρυθµούς όλη τη δηµιουργική διαδικασία. Η άκριτη χρήση της όµως
έχει προκαλέσει την αποµάκρυνση του αρχιτέκτονα από µεθόδους εργασίας και τρόπους
προσέγγισης των ζητηµάτων που ευνοούν την επικοινωνία ανθρώπου- κτιστού περιβάλλοντος, και
έχει αναδείξει τη σύγχρονη τεχνολογία από πολύτιµο εργαλείο σε παράγοντα που υποδεικνύει στον
αρχιτέκτονα πώς να κάνει αρχιτεκτονική.
Από τη έρευνα συµπεραίνεται πως η αρχιτεκτονική που απευθύνεται πραγµατικά στον άνθρωπο
πρέπει να επικοινωνεί µαζί του χρησιµοποιώντας µέσα κοινά µε την φύση του, τόσο την υλική όσο
και την πνευµατική. Σε χώρο και χρόνο που µπορεί να αντιληφθεί, αλληλεπιδρώντας µε την ύλη µε
όλες του τις αισθήσεις, και κάνοντας χρήση της τεχνολογίας κατά τέτοιο τρόπο ώστε να
προάγονται όλα τα παραπάνω, µέσα από την βίωση αληθινών εµπειριών που τον βοηθούν ώστε
να αντιληφθεί τη θέση του µέσα στον κόσµο και την ίδια του την ύπαρξη.1 Όµως αυτό δεν µπορεί
να επιτευχθεί αν δεν «εισβάλει» και αυτή στον εικονικό κόσµο, όχι για να αυτό-υποκατασταθεί αλλά
1Holl, S., Pallasmaa, J., Gomez, A. [2006], Questions of perception: Phenomenology of architecture,
σελ.37,San Francisco, William Stout
Publishers.
8
να δηµιουργήσει τις συνθήκες που θα της επιτρέψουν να έχει λόγο στον τρόπο µε τον οποίο η
σύγχρονη τεχνολογία, καθώς εξελίσσεται, αλληλεπιδρά µε τον άνθρωπο.
9
2. Η σύγχρονη τεχνολογία και η

οφθαλµοκεντρική αντίληψη της
σύγχρονης ζωής
10
Η ιστορία του ανθρώπου µέσα στους αιώνες επηρεάστηκε από ανακαλύψεις που άλλαξαν τον
τρόπο µε τον οποίο ζει και αλληλεπιδρά µε τον κόσµο. Η τεχνολογία ως µέρος αυτών των
ανακαλύψεων, ξεκινάει µε το πρώτο εργαλείο που έφτιαξε ο άνθρωπος, το «αµύγδαλο», δηλαδή την
ακονισµένη πέτρα που χρησιµοποιούσε για να τεµαχίζει την τροφή και να πιάνει τη λεία του.2 Μία
αλυσίδα ανακαλύψεων διάρκειας πολλών αιώνων έχει ακολουθήσει ως σήµερα. Ο πολιτισµός έχει
φτάσει σε ένα επίπεδο σχεδόν πλήρους εξάρτησης από αυτήν, µεταβάλλοντας αναπόφευκτα τον
τρόπο που ο άνθρωπος ζει.
Εικ. 1 Η εξέλιξη των εργαλείων του ανθρώπου
2 Encyclopedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite ληµ.: Human evolution
11
2.1 Η µεταβολή της ζωής

Ένας φοιτητής ξυπνάει από την υπενθύµιση στο κινητό του τηλέφωνο, φτιάχνει πρωινό και ανοίγει
το φορητό του υπολογιστή. Συνδέεται ασύρµατα στο διαδίκτυο και µέσω αυτού ακούει τον
αγαπηµένο ραδιοφωνικό σταθµό που συνήθιζε να ακούει όταν βρισκόταν στην Αγγλία. Έπειτα
διαβάζει τις κυριότερες ειδήσεις που διοχετεύονται στην επιφάνεια εργασίας του ηλεκτρονικού του
υπολογιστή και λαµβάνει µέσω του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου ανακοινώσεις για την σχολή του,
καθώς και το πόσους φίλους έκανε στην ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης. Πληρώνει τους
λογαριασµούς του µέσω της ιστοσελίδας της τράπεζας και στη συνέχεια, αφού «ξεφυλλίσει»
εικονικά ένα βιβλίο που τον ενδιαφέρει το παραγγέλνει από την Γερµανία. Έπειτα, προσκαλεί για
βιντεοκλήση δύο συµφοιτητές του και κανονίζουν αφού βγουν µία βόλτα να παίξουν ένα
διαδικτυακό παιχνίδι µαζί µε άλλη µία «εικονική» οµάδα από τον Καναδά. Μέχρι να φύγει εργάζεται
πάνω στην τελευταία του εργασία και καθώς περιστρέφει στην οθόνη το τρισδιάστατο µοντέλο του
κτηρίου που έχει σχεδιάσει, συνειδητοποιεί πως από την νοτιοδυτική πλευρά όπου είναι ο χώρος του
καθιστικού, ο ήλιος το καλοκαίρι θα είναι ενοχλητικός. Το µεσηµέρι λόγω έλλειψης χρόνου
παραγγέλνει µέσω του διαδικτύου το φαγητό του και λίγες ώρες αργότερα καθώς οδηγεί το
Εικ. 2 Καθηµερινές χρήσεις της
αυτοκίνητό του για να πάει στους φίλους του, λόγω έντονης κυκλοφοριακής κίνησης αναζητεί µία σύγχρονης τεχνολογίας
παράκαµψη. Βγάζει τον υπολογιστή παλάµης, σε δύο λεπτά έχει βρει το στίγµα του αυτοκινήτου µε
12
ακρίβεια 7 µέτρων και του προτείνει 10 εναλλακτικές διαδροµές. Στην καφετέρια µε τους φίλους του
παίρνει µαζί τον υπολογιστή παλάµης ο οποίος συνδέεται ασύρµατα µε το διαδίκτυο και τους δείχνει
το βιβλίο που αγόρασε. Το βράδυ αφού παίξουν τον διαδικτυακό παιχνίδι κάθονται και βλέπουν µία
ταινία στον υπολογιστή. Έπειτα διαµοιράζει κάποια αρχεία στον ξάδερφό του στη Γαλλία και αφήνει
τον υπολογιστή ανοιχτό όσο κοιµάται.
Εικ. 3 Πλοήγηση µε τη βοήθεια δορυφορικού

στίγµατος
13
2.1.1 Η σύγχρονη τεχνολογία

Η ανάπτυξη των τεχνολογιών στο 2ο µισό του 20ού αιώνα και ειδικότερα της πληροφορικής ήταν
ραγδαία δίνοντας στην ανθρωπότητα δυνατότητες που φαντάζονταν ασύλληπτες πριν από λίγα
χρόνια. Η υπολογιστική ισχύς αντικατέστησε την ανθρώπινη προσπάθεια βοηθώντας τον
άνθρωπο να αφοσιωθεί στην ουσία των ζητηµάτων µε τα οποία καταπιάνεται: από την διαδικασία
Εικ. 4 ENIAC, ένας από τους πρώτους
να φτιαχτεί ένα σωστό εσπρέσο ως την τοποθέτηση των πυλώνων µίας γέφυρας στο σωστό ηλεκτρονικούς υπολογιστές
σηµείο του πυθµένα της θάλασσας µε ακρίβεια εκατοστού.
Το 1950 οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές καταλάµβαναν ένα δωµάτιο 100 τµ., κόστιζαν πολλά
εκατοµµύρια δολάρια και η υπολογιστική τους ικανότητα ήταν ίση µε αυτή µίας ψηφιακής
αριθµοµηχανής παλάµης του 1990. Σήµερα αυτές οι ικανότητες έχουν υπερπολλαπλασιαστεί και
πλέον ο καθένας µπορεί να έχει περισσότερο από έναν µικροσκοπικό υπολογιστή µαζί του: Το
ψηφιακό ρολόι που είναι ταυτόχρονα και ψηφιακή πυξίδα, το κινητό τηλέφωνο µε άπειρες
δυνατότητες µέχρι και τα παπούτσια που µεταβάλλουν την απόσβεση των κραδασµών δεκάδες
φορές ανά δευτερόλεπτο. Τα οφέλη της πληροφορικής δεν περιορίζονται σε υλικές εφαρµογές. Η
µηχανοργάνωση και ψηφιοποίηση αρχείων- όπως π.χ. του κράτους- έχουν αυξήσει σηµαντικά την Εικ. 5 Ρολόι που ενσωµατώνει πολλαπλές
λειτουργίες
14
ταχύτητα εξυπηρέτησης των ανθρώπων.3 Η αναζήτηση στοιχείων γίνεται πολύ πιο γρήγορα είτε
αυτό συµβαίνει σε µία βιβλιοθήκη, είτε στο διαδίκτυο.
Ωστόσο όλα τα παραπάνω δεν θα µπορούσαν να έχουν γίνει αν οι υπολογιστές δεν είχαν γίνει
προσιτοί στο ευρύ κοινό. Έτσι οι προσωπικοί υπολογιστές (Personal Computers) έγιναν εργαλείο
πολύτιµο σε καθηµερινούς ανθρώπους και έδωσαν νέα τροπή στον τρόπο που εργάζονται,
διασκεδάζουν, ψυχαγωγούνται. Οι αρχιτέκτονες χρησιµοποιούν πλέον ευρύτατα προγράµµατα
CAD (Computer Aided Design), που ουσιαστικά αντικαθιστούν το κλασικό σχεδιαστήριο µε τον
παραλληλογράφο και την κεκλιµένη επιφάνεια. Πρακτικά ζητήµατα όπως η διαφάνεια που Εικ. 6 Macintsh 128K: ο πρώτος
προσωπικός υπολογιστής της εταιρίας
απαιτείται µεταξύ σχεδίων κατόψεων διαφορετικών επιπέδων ή η ταυτόχρονη εργασία πάνω στο Apple
ίδιο σχέδιο έχουν πια λυθεί.4 Επιπλέον έχουν στην διάθεσή τους αµέτρητα νέα υλικά και µεθόδους
κατασκευής δίνοντας τη δυνατότητα να συνδυαστούν αρµονικά άπειρες επιλογές.
Τα παραπάνω από µόνα τους είναι εντυπωσιακά. Το πάντρεµα µε τις τηλεπικοινωνίες όµως είναι
αυτό που ανέβασε τις δυνατότητες της πληροφορικής σε άλλο επίπεδο. Ουσιαστικά πρόκειται για
αλληλένδετους κλάδους: οι σηµερινές επικοινωνίες δεν θα είχαν δηµιουργηθεί χωρίς τη βοήθεια της
πληροφορικής και η πληροφορική δεν θα είχε λόγο να αναπτύσσει νέες τεχνολογίες προς αυτή την
κατεύθυνση. Η πραγµατική επανάσταση ήρθε την δεκαετία του '90 όταν η τηλεφωνική γραµµή
3 Encyclopedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite ληµ.: Computer Εικ. 7 Σχέδια σε πρόγραµµα CAD
4 Encyclopedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite ληµ.: CAD
15
συνδέθηκε στον προσωπικό υπολογιστή και έγινε η ουσιαστικά η αφετηρία να δηµιουργηθεί το

διαδίκτυο όπως το γνωρίζουµε. Η τηλεφωνική γραµµή δίνει πλέον τη θέση της σε ασύρµατα δίκτυα
και κυψέλες κινητής τηλεφωνίας.5 Τα τελευταία χρόνια η αύξηση της ταχύτητας των δεδοµένων που
µπορούν να µεταφερθούν µέσω των τηλεπικοινωνιών έδωσε νέες διαστάσεις στην σύγχρονη
τεχνολογία µετατρέποντας κάθε πρόβλεψη για το τι επιφυλάσσει το µέλλον σε µία απλή εικασία.
Εικ. 8 Σύνδεση τηλεφωνικής γραµµής σε
ηλεκτρονικό υπολογιστή
5 Encyclopedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite ληµ.: Telecommunication
16
2.1.2 Έννοιες που µεταβάλλονται

Ο γήινος κόσµος δοµείται από τις 4 γνωστές διαστάσεις: µήκος, πλάτος, βάθος, χρόνο. Αυτές
περιγράφουν τον χώρο και τον χρόνο όπως τον αντιλαµβάνεται ο άνθρωπος.6 Η σύγχρονη
τεχνολογία έχει καταφέρει να τις µεταλλάξει και να δώσει νέες ιδιότητες που πολλοί προσπαθούν να
κατανοήσουν, να περιγράψουν και να αποτυπώσουν.7 Αυτή η µετάλλαξη έχει γίνει σιωπηρά και
υιοθετείται σταδιακά από τους ανθρώπους χωρίς αυτοί να το συνειδητοποιούν. Η έκπληξη όµως
ενός ηλικιωµένου ανθρώπου µπροστά στις δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας και η
αδυναµία να τις κατανοήσει γίνονται η αφετηρία να συνειδητοποιήσει κανείς τις αλλαγές που έχουν
Εικ. 9 Η θέση στον φυσικό χώρο
συντελεστεί στην καθηµερινή ζωή. Η ζωή είναι µοιρασµένη σε δύο διαφορετικούς αλληλένδετους
κόσµους: Τον φυσικό, που εδώ και χιλιάδες χρόνια γνωρίζει ο άνθρωπος, και τον εικονικό κόσµο
µέσα από τον οποίο γίνονται εργασίες, επικοινωνίες, ψυχαγωγία κα.8
6 Encyclopedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite ληµ. Space

7 The Opte project http://www.opte.org/maps/, The Internet Mapping Project
Εικ. 10 Η θέση στον εικονικό χώρο του
http://www.cheswick.com/ches/map/index.html,
8 Mitchell, W. [1996], City of bits: space, place, and the infobahn, σελ. 26, Massachusetts, MIT Press
διαδικτύου
17
Χώρος
Ονοµασίες που περιγράφουν χαρακτηριστικά και τόπους στο γραφικό περιβάλλον ενός
λογισµικού όπως «επιφάνεια εργασίας», «πίνακας ελέγχου», «κάδος ανακύκλωσης» είναι ίδιες µε
αυτές φυσικών χώρων ακριβώς επειδή η χρήση τους είναι η ίδια. Στην επιφάνεια εργασίας
τοποθετούνται τα αντικείµενα που χρειάζεται ο χρήστης, από τον πίνακα ελέγχου γίνονται ρυθµίσεις
του συστήµατός και στον κάδο ανακύκλωσης τοποθετούνται τα άχρηστα αντικείµενα. Η διαφορά
εντοπίζεται στο ότι ενώ στην πραγµατική ζωή αυτά αποτελούνται από ύλη, στο λογισµικό είναι
άυλα, ένας συνδυασµός µονάδων και µηδενικών όπου οι µονάδες εκφράζουν την ύπαρξη Εικ. 11 Η πραγµατική επιφάνεια εργασίας
ηλεκτρικού σήµατος και τα µηδενικά τη απουσία του.9 Ενώ στην πραγµατική ζωή το µέγεθος των
αντικειµένων περιγράφεται βάσει των τριών διαστάσεών τους, στο λογισµικό και γενικότερα στον
κόσµο της πληροφορικής αυτό γίνεται από το µέγεθος της πληροφορίας που αυτά περιέχουν.10
∆ιαβάζοντας την κάτοψη µίας τράπεζας της δεκαετίας του '80 µπορούσε κανείς να καταλάβει την
διάρθρωση των δραστηριοτήτων που λάµβαναν χώρα µέσα σε αυτήν: πού βρισκόταν ο χώρος
των ταµείων, ο χώρος διοίκησης, η ασφάλεια κ.α.. Τα ταµεία και σχεδόν όλες οι δραστηριότητες
που σχετίζονται µε αυτά γίνονται πλέον στα µηχανήµατα αυτόµατης ανάληψης χρηµάτων (ATM).
9 Mitchell, W. [1996], City of bits: space, place, and the infobahn, σελ. 32-33, Massachusetts, MIT Press
10 Encyclopedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite ληµ. Byte Εικ. 12 Η εικονική επιφάνεια εργασίας του
λογισµικού Windows XP
18
Ο χώρος της τράπεζας έχει µετατραπεί σε ένα λογισµικό το οποίο επικοινωνεί µε τον πελάτη µέσω
γραφικών σε µία οθόνη: Γίνονται ερωτήσεις όπως θα έκανε και ο ταµίας. Με τη σειρά του ο
πελάτης δίνει την απάντηση που περιγράφει την επιθυµητή συναλλαγή πατώντας την ανάλογη
επιλογή στην οθόνη. Από τη στιγµή που οι απαιτήσεις των πελατών καλύπτονται από τα
µηχανήµατα αυτόµατης ανάληψης δεν απαιτείται η ύπαρξη της τράπεζας ως ύλη, ως κτήριο 11. Οι
δυνατότητες που παρέχονται από ένα τέτοιο µηχάνηµα στο κέντρο της Αθήνας δεν διαφέρει σε Εικ. 13 ∆εν απαιτείται η ύπαρξη της
τράπεζας ως κτήριο.
τίποτα µε ένα στο νησί της Λέρου. ∆εν υπάρχει κεντρικό ΑΤΜ. Η σύγχρονη τεχνολογία δίνει µία
πρωτοφανή ευκαιρία για αποκέντρωση των δραστηριοτήτων που λαµβάνουν χώρα καθηµερινά.12
Ο τρόπος µε τον οποίον ορίζεται ο χώρος καθορίζεται πλέον περισσότερο από την ικανότητα
διάδρασης που υπάρχει παρά από την ταυτόχρονη φυσική ύπαρξη στον ίδιο χώρο: µία θεατρική
παράσταση έχει φυσική ύπαρξη, οι ερµηνευτές βρίσκονται εκεί, οι θεατές επίσης. Υπάρχει συνεχής
διάδραση µεταξύ κοινού και ερµηνευτών, συνεχής ανταλλαγή µηνυµάτων µέσω ήχων, εκφράσεων
κ.α. Μία εκποµπή όπου ερµηνευτές υποκρίνονται µέσω της τηλεόρασης ή άλλου µέσου µπορεί να
µη διαφέρει σε οπτική ή ακουστική ποιότητα, δεν υπάρχει όµως διάδραση. Η φορά των µηνυµάτων
Εικ. 14 Ο χώρος της τράπεζας µετατρέπεται
έχει µόνο µία κατεύθυνση µειώνοντας σηµαντικά την εµπειρία τόσο του κοινού όσο και των σε λογισµικό σε ATMs.
19
ερµηνευτών. Η χρήση ακροατηρίου ως υποκατάστατο του θεατρικού ακροατηρίου γίνεται έτσι

ώστε να αναπληρωθεί υποτυπωδώς η χαµένη διάδραση.13
Εικ. 15 Η άµεση διάδραση στο θέατρο
Εικ. 16 Το ακροατήριο σε τηλεοπτικό

στούντιο
13 Mitchell, W. [1996], City of bits: space, place, and the infobahn, σελ. 60- 65, Massachusetts, MIT Press
20
Χρόνος
Ο χρόνος δεν περιορίζεται πλέον στις ώρες τις µέρας όπως ήταν γνωστές. Σε µία ιστοσελίδα
«κοινωνικής δικτύωσης» ένα παιδί από το Tokyo καταχωρεί πριν κοιµηθεί φωτογραφίες, στοιχεία για
τις συνήθειες του καθώς και εµπειρίες της µέρας που πέρασε. Ωστόσο µετά από πέντε ώρες ένα
άλλο παιδί από το Λονδίνο µπορεί να επισκεφτεί την ιστοσελίδα του προηγούµενου και να του
προτείνει να γίνουν φίλοι. «Μπορούµε να βρισκόµαστε διαρκώς παντού και να κάνουµε νέους
φίλους όσο κοιµόµαστε µε τη βοήθεια των εικονικών µας µελών»14 δηµιουργώντας κοινωνικές
σχέσεις που δε θα ήταν εφικτές παλιότερα.15 Οι ιδιότητες του χρόνου µεταβάλλονται δίνοντας τη
Εικ. 17 Ιστότοπος κοινωνικής δικτύωσης.
δυνατότητα στον άνθρωπο να βρίσκεται οπουδήποτε οποιαδήποτε στιγµή όχι µε την φυσική του
υπόσταση αλλά µε την εικονική 16.Το βέβαιο είναι πως στο πραγµατικό κόσµο ο χρόνος ρέει
σταθερά, δεν µεταβάλλεται από τον άνθρωπο και όπως ο καθηγητής Nie αναφέρει χαρακτηριστικά
στην έρευνά του «όσο περισσότερο χρόνο ο άνθρωπος χρησιµοποιεί το διαδίκτυο, τόσο λιγότερο
χρόνο ξοδεύει µε τους πραγµατικούς ανθρώπους».17
15 John Markoff [16-2-2000], “A Newer, Lonelier Crowd Emerges in Internet Study”, The New York Times
16 Mitchell, W. [1996], City of bits: space, place, and the infobahn, σελ.40 , Massachusetts, MIT Press
Εικ. 18 Πρόγραµµα στιγµιαίου µηνύµατος.
21
Πού σταµατάει το «είναι»; Στο σώµα του ανθρώπου ή τα εικονικά του µέλη; ∆εν απαιτείται πλέον η
παρουσία του ανθρώπου για την έναρξη, πραγµατοποίηση και λήξη διαδικασιών. Καθένας µπορεί
εύκολα να προγραµµατίσει ενέργειες που ξεκινούν όταν πληρούνται ορισµένες προϋποθέσεις: το
αυτόµατο πότισµα του κήπου, το πλύσιµο των ρούχων, το κλείσιµο της τηλεόρασης, το κατέβασµα
της τέντας όταν χτυπά ο ήλιος, ακόµα και η αυτόµατη επαναφορά των ρυθµίσεων που έχει ορίσει
το κάθε µέλος της οικογένειας στο αυτοκίνητο. ∆εν δρα πλέον τόσο ο άνθρωπος όσο η τεχνολογία
που έχει σχεδιαστεί για να τον υπηρετεί µέσω των προϋποθέσεων λειτουργίας που αυτός θέτει.
Ο χρόνος συµπιέζεται µέσω των αυτοµατισµών αυτών αφήνοντας ελεύθερο χρόνο που συχνά
χρησιµοποιείται για την αύξηση των δραστηριοτήτων που έρχονται εις πέρας και όχι την πιο άνετη Εικ. 19 Τα εικονικά άκρα εκτείνονται πέρα
από τα φυσικά.
βίωση της καθηµερινότητας. Αυτός είναι και ο λόγος της αύξησης των ρυθµών ζωής µε ότι αυτό
συνεπάγεται στην ποιότητα ζωής. 18
Τέλος µία σηµαντική µεταβολή που έγινε στη ζωή του ανθρώπου και η οποία περιορίζεται στον
εικονικό κόσµο είναι η δυνατότητα της αναίρεσης (undo). Αποτελεί κυριολεκτικά τη µεταφορά σε µία
παρελθοντική κατάσταση και τη συνέχιση των δραστηριοτήτων από εκείνο το σηµείο σαν να µην
είχε ακολουθήσει οτιδήποτε άλλο. Είναι µία κίνηση από το παρόν στο παρελθόν αντίθετα από την
Εικ. 20 Αυτοµατοποιηµένες ενέργειες

σε πολύ απλές διαδικασίες.
18 Pallasmaa, J. [2005], The eyes of the skin: Architecture and the senses, σελ. 21, England, Wiley Academy.
22
φυσική ροή του χρόνου από το παρόν προς το µέλλον.19 Μετά από ένα καταστρεπτικό λάθος σε
µία εργασία του ηλεκτρονικού υπολογιστή γίνεται µέσα σε µία στιγµή επαναφορά στην κατάσταση
πριν το λάθος. Μπορεί να γίνει επαναφορά όλης της κατάστασης του ηλεκτρονικού υπολογιστή µε
τον ίδιο απλό τρόπο αφού πρώτα έχουν προεπισκοπηθεί τα αρχεία τη χρονική στιγµή του
παρελθόντος στην οποία πρόκειται να επαναφερθεί.20 Η δυνατότητα αυτή έχει καταφέρει τη
Εικ. 21 Κίνηση αντίθετα προς τη ροή του
συγχώρεση λανθασµένων ενεργειών καθώς και της ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων που αυτές χρόνου µε την εντολή “undo”.
έχουν και αποτελεί ένα από τα πιο σπουδαία επιτεύγµατα της σύγχρονης τεχνολογίας.21
19 www.wikipedia.org ληµ. undo

20 Εικ. 22 Η λειτουργία επαναφοράς
Όπως π.χ. µε τη λειτουργία “Time Machine” στο λειτουργικό πρόγραµµα της εταιρίας Apple.
συστήµατος "Time Machine" του
http://www.apple.com/macosx/features/timemachine.html λειτουργικού συστήµατος MacOS Leopard.
21 Lidwell W., Holden K, Butler J [2003], Universal principles of design, σελ. 88-89, Massachusetts, Rockport
Publishers.
23
Πολυ-
Με τη συµπίεση και συµπύκνωση του χώρου και του χρόνου η σύγχρονη τεχνολογία έχει καταφέρει
τη συγχώνευση συνηθειών, διαδικασιών και δυνατοτήτων στο ίδιο περιβάλλον.22 Η εισαγωγή του
συνθετικού «πολύ» εισήρθε στη καθηµερινή ζωή στα µέσα της δεκαετίας του '90 και έκτοτε
επεκτείνεται σε όλους τους τοµείς . Πολυ-µέσα, πολυ- χώροι, πολυ- κινηµατογράφοι, πολυ-
µηχανήµατα κα.23
Πρωταγωνιστής είναι και πάλι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής που καταφέρνει να είναι ταυτόχρονα
µέσο εργασίας, ψυχαγωγίας, εκπαίδευσης, µετατρέποντας αυτοµάτως τον φυσικό χώρο στον Εικ. 23 Ο προσωπικός ηλεκτρονικός
υπολογιστής ως πολυ-εργαλείο.
οποίον τοποθετείται σε πολύ-χώρο. Και αυτό συµβαίνει διότι στον ίδιο χώρο γίνεται το διάβασµα
των πρωινών νέων, της προσωπικής αλληλογραφίας, η επαγγελµατική εργασία, η παραγγελία
υλικών αγαθών, η συζήτηση µε φίλους και πολλά άλλα. Ο χώρος µεταβάλλεται ελάχιστα και µόνο
σε πιο ειδικές περιπτώσεις για παράδειγµα κατά την παρακολούθηση µίας κινηµατογραφικής
ταινίας όπου ο θεατής προτιµά να κάθεται σε κάτι πιο άνετο από ένα κάθισµα εργασίας. Γενικότερα
όµως ο χώρος παραµένει σχεδόν ίδιος µιας και όλες οι διεργασίες γίνονται µέσω της οθόνης του
23 Mitchell, W. [1996], City of bits: space, place, and the infobahn, σελ.103-108 , Massachusetts, MIT Press
24
ηλεκτρονικού υπολογιστή. Ο µόνος χώρος που αλλάζει είναι ο εικονικός δίνοντας στην έννοια
µεταξύ άλλων και στη κατοίκηση.24
Η παραµονή του ανθρώπου στον ίδιο φυσικό χώρο και η συνεχής χρήση του ηλεκτρονικού
υπολογιστή δεν τον αφήνει ανεπηρέαστο. Όπως παρατηρεί ο Τάσης Παπαϊωάννου:
«Την ίδια στιγµή που συµβαίνουν αυτά και στέκεσαι µπροστά στη µαγική οθόνη, συνειδητοποιείς
έντροµος πως είσαι απελπιστικά µόνος και ακίνητος, τόσο µόνος και ακίνητος όσο δεν ήσουν ποτέ
Εικ. 24 Πολυ-χώρος
άλλοτε! Εσύ και η οθόνη σε ένα άδειο δωµάτιο. Αντιλαµβάνεσαι ότι η υπερβολική χρήση του
∆ιαδικτύου µε τις τόσες δυνατότητες είναι ένας ακόµη τρόπος να εντείνει τη µοναξιά και την πλήξη
σου, να σε διώχνει µακριά από τη φυσική παρουσία και τη συναναστροφή των υπόλοιπων
ανθρώπων. Χωρίς να το θέλεις το βλέµµα σου φεύγει από την οθόνη και πηγαίνει ασυναίσθητα
στο παράθυρο, κοιτάζεις έξω, βλέπεις τους ανθρώπους και τα αυτοκίνητα να πηγαινοέρχονται
µέσα σ' όλη αυτή τη φασαρία της πόλης και την ίδια στιγµή έχεις «αποδράσει» από την
ψευδαίσθηση του µηχανήµατος».25
Η πολυ-χρηστικότητα του ηλεκτρονικού υπολογιστή και του φυσικού χώρου στον οποίον αυτός
βρίσκεται προκαλεί «την κατάργηση των νοµικών και χωρικών διακρίσεων µεταξύ οικίας και χώρου
24Mitchell, W. [1996], City of bits: space, place, and the infobahn, σελ. 29-30, Massachusetts, MIT Press
25Παπαϊωάννου, Τάσης, Ο κυβερνοχώρος και το µέλλον της αρχιτεκτονικής, άρθρο που δηµοσιεύτηκε στην Εικ. 25 Η µοναξιά της σύγχρονης
εφηµερίδα Ελευθεροτυπία στις 07/07/2005, αναρτηµένο στον ιστότοπο http://www.greekarchitects.gr τεχνολογίας
25
εργασίας».26 Το ένα τέταρτο των συχνών χρηστών του διαδικτύου που έχουν εργαστεί έχουν
δηλώσει πως η χρήση του διαδικτύου έχει αυξήσει τον χρόνο που ξοδεύουν δουλεύοντας στο σπίτι
χωρίς ωστόσο να µειωθεί ο χρόνος απασχόλησης στον κανονικό χώρο εργασίας τους.27 Οι νόµοι
άλλωστε εξελίσσονται µε πολύ πιο αργό ρυθµό από αυτόν της τεχνολογίας,28 µε αποτέλεσµα την
µη έγκαιρη νοµική κατοχύρωση των δικαιωµάτων των πολιτών.
Εικ. 26 Η νοµοθεσία αδυνατεί να ακολουθεί

τον ρυθµό εξέλιξης της τεχνολογίας
26 Mitchell, W. [1996], City of bits: space, place, and the infobahn, σελ.102, Massachusetts, MIT Press
26
2.2 Αντίληψη και περιβάλλον

Οι επιπτώσεις της σύγχρονης τεχνολογίας δεν επηρεάζουν µόνο τον τρόπο µε τον οποίο οι
άνθρωποι αντιλαµβάνονται τον χώρο και τον χρόνο αλλά και τον τρόπο µε τον οποίο λειτουργεί η
ίδια η αντίληψη. Ο άνθρωπος πρώτα αντιλαµβάνεται και έπειτα βιώνει εµπειρίες. «Η αντίληψη
αποτελεί ενεργητική, όχι παθητική διαδικασία και γίνεται µε την επιλογή δεδοµένων µέσω της
διαδικασίας της αφαίρεσης έτσι ώστε ο εγκέφαλός να ανταπεξέλθει στον µεγάλο όγκο
πληροφοριών».29 Η σύγχρονη τεχνολογία έχει δώσει τη δυνατότητα οι πληροφορίες να
εκπέµπονται, να λαµβάνονται και να επεξεργάζονται µε µεγάλη ταχύτητα, µε αποτέλεσµα ο αριθµός
και το µέγεθός τους να µεγαλώνει όσο η τεχνολογία βελτιώνεται.
Η υπερπληροφόρηση µε τη σειρά της προκαλεί υπερδιέγερση ερεθισµάτων30 οδηγώντας σε
απώλεια της ικανότητας για συγκέντρωση. ∆εδοµένου ότι «η αντίληψη διεγείρει την προσοχή και η
προσοχή εµπλουτίζει την αντίληψη» 31 αρκεί µία µατιά στην Times Square της Νέας Υόρκης ή στο
29 ∆ήµου Τατιάνα, Φραγκούλη Ισµήνη [2007], Περιβάλλοντος Ψυχολογία- Έµφαση στο παιδί, σελ 7, Τµήµα
Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστηµίου Πατρών

31 ∆ήµου Τατιάνα, Φραγκούλη Ισµήνη [2007], Περιβάλλοντος Ψυχολογία- Έµφαση στο παιδί, σελ. 6, Τµήµα
Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστηµίου Πατρών Εικ. 27 HUD (Heads Up Display): Η µέθοδος

προβολής πληροφοριών- κυρίως σε
µαχητικά αεροσκάφη- έτσι ώστε η αντίληψη
του περιβάλλοντος µέσω της διαρκούς
πληροφόρησης να µην παρεµποδίζει την
προσοχή.
27
Tokyo µε τις συνεχείς κινούµενες διαφηµίσεις για να καταλαβαίνει κανείς την δυσκολία που
αντιµετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος να αντιληφθεί φυσιολογικά τον κόσµο γύρω του.
Κατά την αλληλεπίδραση µε τη σύγχρονη τεχνολογία υπάρχει διαρκής πληροφόρηση κυρίως µέσω
του διαδικτύου. Όπως επίσης µέσω της συνεχούς εκµάθησης που προκαλείται από την ανάγκη για
παρακολούθηση των εξελίξεων στον χώρο της τεχνολογίας έτσι ώστε αυτή να χρησιµοποιείται
αποδοτικά και να γίνεται αποτελεσµατική εκµετάλλευση των δυνατοτήτων που µας παρέχει. Γνωστά
άλλωστε είναι τα εγχειρίδια εκµάθησης των πολύπλοκων προγραµµάτων CAD των 1000 και πλέον Εικ. 28 Times Square.
σελίδων τα οποία είναι ανάγκη να διαβάζονται µέσα σε µερικές µέρες, περίοδο κατά την οποία η
λήψη οποιασδήποτε άλλης πληροφορίας ουσιαστικά λειτουργεί εις βάρος της εκµάθησης των
προγραµµάτων αυτών.32
Στον εικονικό κόσµο κάθε πρόγραµµα αποτελεί έναν διαφορετικό µικρόκοσµο, ένα διαφορετικό
υποπεριβάλλον µέσα σε ένα γενικότερο εικονικό: εντελώς διαφορετικό περιβάλλον είναι ένας
κειµενογράφος από έναν εξοµοιωτή πτήσης και εντελώς διαφορετικές οι δραστηριότητες που
λαµβάνουν χώρα µέσω αυτών. Η περιβαλλοντική ψυχολογία υποστηρίζει πως το άτοµο
Εικ. 29 Εικονικά υποπεριβάλλοντα µέσα στο
ευρύτερο εικονικό περιβάλλον.
32Λαϊος, Λάµπρος, Γιαννακούρου Σιουτάρη, Μαρία [2003], Σύγχρονη εργονοµία, σελ. 469- 471, Αθήνα,
Παπασωτηρίου.
28
αλλάζοντας περιβάλλον αλλάζει τον ίδιο του τον εαυτό και αντιστρόφως.33 Πόσο µάλλον σε ένα
περιβάλλον όπως αυτό του διαδικτύου όπου ο καθένας µπορεί να έχει ταυτόχρονα πολλαπλές
ταυτότητες.34
Χαρακτηριστικό παράδειγµα των επιπτώσεων από τέτοιου είδους αλλαγές είναι η προσπάθεια της
εταιρίας Chiat Day που έκανε στα µέσα της δεκαετίες του '90 στα γραφεία της στην Νέα Υόρκη και
το Los Angeles -σχεδιασµένο από τον Frank Gerry-. Το όραµα του επικεφαλής της εταιρίας ήταν «να
αποµακρυνθούν τα γραφεία των και τα διαχωριστικά τους, οι υπάλληλοι να εφοδιαστούν µε έναν
φορητό υπολογιστή και να µετατραπούν σε περιπλανώµενους νοµάδες που θα µπορούν να
εκτελέσουν τις εργασίες τους όπου αυτοί θελήσουν.» Τα γραφεία αντικαταστάθηκαν από τραπέζια
καφετέριας, καναπέδες, οχήµατα από πάρκα ψυχαγωγίας κ.α.. Στην αρχή της µέρας οι υπάλληλοι
Εικ. 30 Frank O. Gehry- Chiat Day. Το κτήριο
έβαζαν τα πράγµατά τους σε ντουλάπια και έπαιρναν από την υποδοχή µόνο ένα φορητό που στεγαζόταν η οµώνυµη εταιρία.
ηλεκτρονικό υπολογιστή. Άλλωστε όλη η προσπάθεια είχε στόχο την µη ύπαρξη των
παραδοσιακών χαρτιών, φακέλων στη φυσική τους µορφή αλλά µόνο ψηφιακά. Μπορούσαν να
κάτσουν οπουδήποτε µέχρι µία ηµέρα και η επικοινωνία γινόταν µόνο µέσω τηλεφώνου. Σε
33
∆ήµου Τατιάνα, Φραγκούλη Ισµήνη [2007], Περιβάλλοντος Ψυχολογία- Έµφαση στο παιδί, σελ 8, Τµήµα
29
ερώτηση των εργαζοµένων προς την διεύθυνση για την ύπαρξη ή µη, προσωπικού χώρου η
απάντηση ήταν πως προσωπικός χώρος θα υπάρχει, απλά δεν θα είναι ιδιωτικός...
Όλη η προσπάθεια απέτυχε και τερµατίστηκε οριστικά το 1998 µε την µετακίνηση της εταιρίας από
το γνωστό κτήριο του Los Angeles σε άλλο στην ίδια πόλη. Κύρια αιτία της αποτυχίας αυτής ήταν η
έλλειψη συγκέντρωσης των υπαλλήλων στο αντικείµενο της εργασίας τους λόγω της ανασφάλειας
που τους προκαλούσε ο ασαφής ορισµός του προσωπικού τους χώρου.35 Άλλωστε βασικοί
παράγοντες του ψυχολογικού στρες είναι ακριβώς η ασάφεια του προσωπικού χώρου, ο
ανταγωνισµός που προκαλείται για περισσότερο χώρο και το άγχος «εισβολής» άλλων προσώπων
σε αυτόν.36 Τα ντουλάπια όπου φύλασσαν οι υπάλληλοι τα προσωπικά τους αντικείµενα ήταν
ηθεληµένα πολύ µικρά για να µην τοποθετούνται αντικείµενα πέρα από τα απαραίτητα, σε σηµείο
να αποθηκεύουν στα αυτοκίνητά τους το υλικό που χρειάζονταν. Τέλος, η επικοινωνία µέσω
τηλεφώνων ήταν προβληµατική, µειώνοντας σηµαντικά την απόδοση της δουλειάς.37 Από αυτή τη
προσπάθεια εξήχθησαν σηµαντικά συµπεράσµατα: προτεραιότητα πρέπει να έχει η κάλυψη της Εικ. 31 Ο χώρος εργασίας στην εταιρία
Chiat Day.
35 The Chiat Day experiment

http://instruct1.cit.cornell.edu/courses/dea453_653/ideabook1/3tsuychia_vithay/ideabook3_1.htm

37 The Chiat Day experiment
http://instruct1.cit.cornell.edu/courses/dea453_653/ideabook1/3tsuychia_vithay/ideabook3_1.htm
30
ανάγκης του ανθρώπου για προσωπικό και ιδιωτικό χώρο. Κάθε αλλαγή στον τρόπο που εργάζεται
αλλά και γενικότερα στον τρόπο που ζει πρέπει να µελετάται προσεκτικά και να εξυπηρετεί
πραγµατικά τον άνθρωπο. Ειδικά όταν αυτές περιλαµβάνουν την χρήση τεχνολογίας πρέπει να
γίνεται λεπτοµερής ανάλυση των πλεονεκτηµάτων και µειονεκτηµάτων, µιας και αυτή αποτελεί
κυρίαρχο παράγοντα στην επιτυχία των όποιων εργασιών.38
Το 2008 τόσο ο δηµιουργός του περιβάλλοντος, κτιστού και εικονικού, όσο και ο χρήστης του,
έχουν να διαχειριστούν το κρίσιµο ζήτηµα της συνεχούς χρήσης της σύγχρονης τεχνολογίας και της
υπερβολικής πληροφόρησης.
38Λαϊος, Λάµπρος, Γιαννακούρου Σιουτάρη, Μαρία [2003], Σύγχρονη εργονοµία, σελ.280-286, Αθήνα,
Εκδόσεις Παπασωτηρίου.
31
2.3 Οφθαλµοκεντρική αντίληψη

Ο άνθρωπος γίνεται δέκτης όλων των ερεθισµάτων ασχέτως αν πολλές φορές δεν είναι σε θέση να
τα επεξεργαστεί. Το κυριότερο µέσο εισόδου τους στον άνθρωπο είναι τα µάτια. Οι γρήγοροι
ρυθµοί µε τους οποίους παράγονται οι πληροφορίες απαιτούν έναν τρόπο διάδρασης που θα
δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να τις δεχτεί σε όσο το δυνατόν λιγότερο χρόνο. Άλλωστε η
σύγχρονη τεχνολογία έχει συµπιέσει το χρόνο, µε ανάλογη συµπίεση και της πληροφορίας που
περιέχεται σε δεδοµένο χρόνο.
Ο καταλληλότερος τρόπος διάδρασης είναι η εικόνα, µιας και ο άνθρωπος µέσω της όρασης
µπορεί να δεχτεί πολύ µεγάλο όγκο πληροφοριών.39 Έτσι η εικόνα χρησιµοποιείται σε τόσο µεγάλη
κλίµακα που στη καθηµερινή ζωή παρατηρείται «ένας ατελείωτος καταιγισµός από εικόνες»40
απαιτώντας από τον άνθρωπο διαρκή οξύτητα της όρασης: από τις διαφηµίσεις στον δρόµο, τις
βιτρίνες των καταστηµάτων µέχρι τον τρόπο µε τον οποίο γίνεται η παρακολούθηση της
τηλεόρασης και οι εργασίες στον ηλεκτρονικό υπολογιστή.
39 Pallasmaa, J. [2005], The eyes of the skin: Architecture and the senses, σελ. 140, England, Wiley Academy. Εικ. 32 "Ένας ατέλειωτος καταιγισµός
40 Pallasmaa, J. [2005], The eyes of the skin: Architecture and the senses, σελ. 21, England, Wiley Academy. εικόνων".
32
Η κατηγοριοποίηση όλων των πληροφοριών δηµιουργεί ένα δαιδαλώδες δίκτυο λογικών βηµάτων
που έχουν οδηγήσει στο να «υπάρχουν παντού σήµατα και πληροφορίες που οδηγούν σε άλλα
σήµατα και άλλες πληροφορίες κοκ. Στο τέλος κανείς δεν βλέπει την ουσία».41 Η ανάγκη για
καθοδήγηση µέσα σε αυτό το πολύπλοκο δίκτυο πληροφοριών απαιτεί από τον θεατή και χρήστη
να έχει τυφλή εµπιστοσύνη στον δηµιουργό αυτών των σηµάτων αφαιρώντας αυτόµατα από τον
πρώτο την δυνατότητα της κριτικής σκέψης όταν του παρέχονται οι πραγµατικά χρήσιµες
πληροφορίες.42
Στην οφθαλµοκεντρική αντίληψη του κόσµου αναπτύσσεται «µία καρκινική εξάπλωση της όρασης
που µετράει τα πάντα µε την ικανότητά τους να προβάλλουν και να προβάλλονται, µετατρέποντας
την επικοινωνία σε ένα ταξίδι εικόνων».43 Η ευθύνη για την χρήση της εικόνας ως «µονάδας
µέτρησης» σε τόσο µεγάλο βαθµό αποδίδεται κυρίως στη διαφήµιση η οποία έχει εισχωρήσει τόσο
βαθιά στην καθηµερινότητα, που θεωρείται απαραίτητη ακόµα και σε πτυχές που είναι εντελώς
περιττή. Από την επιγραφή στο πίσω µέρος του αυτοκινήτου του τύπου του πανίσχυρου κινητήρα
Εικ. 33 " Παντού υπάρχουν σήµατα και

πληροφορίες..."
41 Zumthor, P. [2006], Thinking architecture, σελ. 16,[∆εύτερη έκδοση], Basel, Birkhauser.
Publishers.
33
που το κινεί µέχρι την επιθυµία να φαίνεται καθαρά το σήµα στο πλαϊνό µέρος του παπουτσιού της
Εικ. 34 Η διαφήµιση προβάλλεται στην
εταιρίας που το κατασκευάζει.
τηλεόραση.
Το µόνο ζητούµενο σε οποιαδήποτε δραστηριότητα είναι η αποτελεσµατικότερη µετάδοση
πληροφοριών στον άνθρωπο, η ακαριαία πειθώ.44 Σε αυτήν οφείλεται η επιφανειακή προσέγγιση
στις τέχνες και την ζωή που διαρκώς στοχεύει στον εντυπωσιασµό µε φευγαλέες εικόνες. Έτσι
πολλές φορές η ζωή θυµίζει έντονα «τα καρέ µίας γρήγορης φωτογράφησης».45 Κυριαρχεί η ρηχή
εικόνα αντί της βαθιάς εµπειρίας46 και σταδιακά «η πραγµατικότητα µοιάζει όλο και περισσότερο µε
µια προβολή µέσα από τον φακό της κάµερας».47 Υπάρχει µία όσµωση µεταξύ των δύο
διαφορετικών κόσµων: του πραγµατικού, που περιλαµβάνει τον φυσικό και τον κτιστό, και του
εικονικού- προβαλλόµενου. Η πλαστικοποιηµένη αισθητική των ιλουστρασιόν εντύπων και των Εικ. 35 Η διαφήµιση εµφανίζεται και στον
πραγµατικό κόσµο.
εικόνων στις οθόνες εντυπωσιάζουν και εκστασιάζουν το µάτι του αναγνώστη- θεατή που αναζητεί
παρόµοια οπτικά ερεθίσµατα και στον πραγµατικό κόσµο. Η ιλουστρασιόν αισθητική και
Εικ. 36 Στοιχεία της διαφήµισης µεταφέρονται

στον πραγµατικό κόσµο.
34
αντιµετώπιση των πραγµάτων καλύπτει επιφανειακά την ανάγκη για αναζήτηση βαθύτερων
εµπειριών και ο «µεθυσµένος» θεατής νιώθει µία ευχαρίστηση που όµως είναι παροδική. 48
Εικ. 37 Μεθυστικές εντυπωσιακές εικόνες.
35
3. Η µεταβολή της εµπειρίας
36
Οι εµπειρίες έχουν γίνει τόσο εντυπωσιακές όµως το αντίκρισµα που έχουν ως προς την επιρροή
που ασκούν πάνω στον άνθρωπο απέχει πολύ σε σχέση µε πολύ πιο απλές εµπειρίες όπως αυτές
βιώνονταν παλιότερα.
Θεµατικά πάρκα στα οποία ο καθένας βίωνε εµπειρίες πρωτόγνωρες, άγγιζαν πολύ ένα παιδί σε
βαθµό που το έκαναν ακόµα και ως ενήλικο να τα θυµάται έντονα. Η επίσκεψη σε έναν ζωολογικό
κήπο, άφηνε ανεξίτηλη την εικόνα της καµηλοπάρδαλης µε τον µακρύ λαιµό, τον ήχο που έκαναν οι
τροπικοί παπαγάλοι, την υφή από το τρίχωµα ενός πόνι, ακόµα και την άσχηµη µυρωδιά ενός
κουναβιού. Ήταν µία ολοκληρωµένη εµπειρία την οποία µπορούσε κανείς να ζήσει πραγµατικά µε
το σώµα και την ψυχή του.
Σήµερα µπορεί να αναπαραχθεί το ίδιο περιβάλλον ψηφιακά και να γίνει µία εικονική περιήγηση στο
ίδιο µέρος. Τα θεµατικά πάρκα έχουν µετατραπεί σε δωµάτια µε συσκευές εικονικών εµπειριών.49
Αρκεί ο κατάλληλος εξοπλισµός και το λογισµικό µέσα από το οποίον ξεδιπλώνονται εικονικοί
κόσµοι που δηµιουργούν τις συνθήκες ώστε οι φυσικοί νόµοι του Νεύτωνα να µεταφραστούν σε
µεθυστικές ψευδαισθήσεις.50 Η βόλτα µε βάρκα σε µία λίµνη µε πεινασµένους αλιγάτορες είναι
Εικ. 38 Η βόλτα µε το ποδήλατο
υποκαθίσταται από µία εικονική.
37
ακίνδυνη και εύκολη, όπως επίσης και η προσοµοίωση του ταξιδιού «από τη Γη στη Σελήνη» του
Ιουλίου Βερν. Παλιότερα καθένας που διάβαζε το βιβλίο αυτό, ζούσε µέσα στο περιβάλλον που η
φαντασία του δηµιουργούσε εµπειρίες µοναδικές. Το ίδιο βιβλίο δηµιουργούσε διαφορετικές εικόνες,
ήχους, οσµές, υφές και γεύσεις για τον κάθε αναγνώστη, οι οποίες επίσης βιώνονταν διαφορετικά.
Η φαντασία ήταν αυτή που δηµιουργούσε το περιβάλλον και αυτή καθόριζε τον τρόπο µε τον
οποίο βιωνόταν η εµπειρία.51 Ωστόσο σήµερα µέσα σε λίγα λεπτά, έχουν προσφερθεί έτοιµες και
προκατασκευασµένες εικόνες στο πακέτο µίας εµπειρίας όπου το περιβάλλον έχει δηµιουργηθεί
από τρίτους, προσλαµβάνεται από όλους τους θεατές µε τις ίδιες αισθήσεις, και η προσωπικότητα
και η φαντασία του καθενός δεν παίζει κανένα ρόλο.
Ο Juhani Pallasmaa παρατηρεί πως «οι νέες τεχνολογίες είναι υποσχόµενες» ως προς τον
εµπλουτισµό των ανθρώπινων εµπειριών.52 Αν και φαίνονται κάποια ίχνη αλλαγής του τρόπου µε
τον οποίο θα γίνεται η διάδραση µε τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές π.χ. χρησιµοποιώντας πιο
πολύ την αίσθηση της αφής, η σύγχρονη τεχνολογία συνήθως προσπαθεί να υποκαταστήσει
εµπειρίες οι οποίες γνωρίζει πως θα είναι «φτωχότερες» από τις πραγµατικές. Όµως το γεγονός ότι
θα καταφέρει αυτή η αληθοφανής εµπειρία να γίνει προσιτή -κυρίως για λόγους οικονοµίας
51 Pallasmaa, J. [2005], The eyes of the skin: Architecture and the senses, σελ. 25, England, Wiley Academy. Εικ. 39 Η διέγερση και ανάπτυξη της
52 Pallasmaa, J. [2005], The eyes of the skin: Architecture and the senses, σελ. 36, England, Wiley Academy. φαντασίας µέσα από τις λέξεις παύει να µε
τη µετάδοση προκατασκευασµένων
εµπειριών.
38
χρηµάτων και χρόνου- σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό απ' ότι η πραγµατική, είναι ο λόγος που
επιλέγεται η υποκατάστασή τους.53 ∆ιότι είναι ασυγκρίτως πιο εύκολο και οικονοµικό ενώ δουλεύει
κάποιος στον κειµενογράφο του ηλεκτρονικού του υπολογιστή να δακτυλογραφήσει µία διεύθυνση
στο διαδίκτυο και να βρεθεί να περιηγείται στο Λούβρο παρά να ταξιδέψει στο Παρίσι γι' αυτό τον
λόγο. Η αληθοφάνεια προτιµάται πλέον έναντι της αλήθειας και οι αληθοφανείς εµπειρίες έναντι
των πραγµατικών.54
Εικ. 40 Η αληθινή εµπειρία υποκαθίσταται

από την αληθοφανή.
53 “Virtual goods, real scams”, www.CNet.com http://www.news.com/Virtual-goods,-real-scams/2100-
1043_3-5859069.html
54 Παπαϊωάννου, Τάσης [2005], Η αρχιτεκτονική του καθηµερινού, σελ. 135, Αθήνας, Εκδόσεις Καστανιώτη.
39
4. Μεταβολή της αρχιτεκτονικής
40
Σε αυτό το διαρκώς µεταβαλλόµενο περιβάλλον των εφαρµογών της πληροφορικής και των
τηλεπικοινωνιών, των νέων διαστάσεων του χωροχρόνου και της αλλαγής της αλληλεπίδρασης του
ανθρώπου µε αυτόν, η αρχιτεκτονική δε µπορεί να µείνει ανεπηρέαστη. Ως επιστήµη και τέχνη που
δηµιουργεί περιβάλλον µέσα στο οποίο ο άνθρωπος αναπτύσσει δραστηριότητες, κάθε αλλαγή
στον τρόπο ζωής επηρεάζει και τον τρόπο που δηµιουργείται ένα έργο καθώς και το πώς ο
άνθρωπος το αντιλαµβάνεται. Έτσι η δυνατότητα τηλεπαρουσίας σε µία διαφορετική διάσταση του
χρόνου, η συγχώνευση λειτουργιών και καταστάσεων καθώς και η οφθαλµοκεντρική αντίληψη που
αναπτύσσεται µεταβάλλουν και την αρχιτεκτονική.
41
4.1 Σύγχρονη τεχνολογία και αρχιτεκτονική

Οι µεταβολές στην αρχιτεκτονική αφορούν κυρίως τη δυνατότητα που δόθηκε µέσω της σύγχρονης
τεχνολογίας να εξελιχθούν οι σχεδιαστικές και κατασκευαστικές δυνατότητες, τις µεταβολές του
χώρου και το πώς αυτός γίνεται αντιληπτός από τον άνθρωπο.
Οι εφαρµογές της πληροφορικής κυρίως των προγραµµάτων CAD (Computer Aided Design)
έδωσε την ευκαιρία να δηµιουργηθούν περίπλοκες κατασκευές οι οποίες δε θα ήταν δυνατό να
κατασκευαστούν µε τους ίδιους πόρους τόσο υλικούς όσο και χρηµατικούς πριν τριάντα χρόνια. Εικ. 41 To Einstreinturm του Erich Mendelsohn.
Κατασκευές που ενσωµατώνουν περίπλοκες καµπυλόµορφες γεωµετρίες είναι ένα

αντιπροσωπευτικό δείγµα των δυνατοτήτων της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Τέτοιες µορφές δεν
είναι νέες, είχαν κάνει την εµφάνισή τους από την εποχή του εξπρεσιονισµού σε έργα όπως το
Einstreinturm του Erich Mendelsohn και αργότερα κατά τον µοντερνισµό µε τη Ronchamp του Le
Corbusier, το TWA Terminal του Eero Saarinen κα.55 Όµως ο Frank O. Gehry µε τα έργα του στις
αρχές της δεκαετίας του ’90 έδειξε τον τρόπο που µπορεί να εφαρµοστεί η σύγχρονη τεχνολογία
στη σχεδίαση και κατασκευή τέτοιων µορφών, δείχνοντας το δρόµο και σε άλλους αρχιτέκτονες. Αν
Εικ. 42 H Ronchamp του Le Corbusier.

55Kolarevic, B. [2003], Architecture in the digital age- Design and manufacturing, σελ. 5, New York, Taylor &
Francis.
42
και δεν υπάρχει σαφής ορισµός, σύγχρονα έργα της αρχιτεκτονικής που έχουν σχήµα «σταγόνας»
(blob), αµοιβαδοειδές και γενικότερα πολύπλοκες οργανικές µορφές θεωρούνται µέρος ενός
κινήµατος που περιγράφεται µε τον όρο «blobitecture»56 (η αρχιτεκτονική της σταγόνας).
Η αρχιτεκτονική γενικά πραγµατεύεται κυρίως τον χώρο. Καθώς στη ζωή η αντίληψη του χώρου και
του χρόνου µεταβάλλεται διαµορφώνεται µία κατάσταση όπου η αρχιτεκτονική δεν έχει ακόµα λόγο
στις µεταβολές που συµβαίνουν, αφού αυτές καθορίζονται από την πληροφορική και τις
τηλεπικοινωνίες. Τον 19ο αιώνα οι µηχανικοί κατέχοντας τη γνώση των δυνατοτήτων του µετάλλου Εικ. 43 To µουσειο Guggenheim στο Bilbao
του Frank O. Gehry.
δηµιούργησαν µεταλλικές κατασκευές που στα µάτια του κόσµου ήταν η νέα µορφή αρχιτεκτονικής.
Μπροστά σε αυτή την κατάσταση η αρχιτεκτονική επαναπροσδιόρισε τον ρόλο της και
χρησιµοποίησε τις νέες αυτές δυνατότητες προς όφελός της, θέτοντας τις βάσεις για το µοντέρνο
κίνηµα.57 Σήµερα βρίσκεται αντιµέτωπη µε µία παρόµοια κατάσταση όπου η σύγχρονη τεχνολογία
προσπαθεί να την υποκαταστήσει. Για άλλη µία φορά της δίνεται η ευκαιρία να επαναπροσδιορίσει
το ρόλο της χρησιµοποιώντας την πληροφορική και τις τηλεπικοινωνίες ως µέσα εµπλουτισµού του
έργου της, έχοντας όµως µία πιο ανθρωποκεντρική προσέγγιση.
Εικ. 44 Sage Gateshead σχεδιασµένο από

4.1.1
56www.wikipedia.org, ληµ. Blobitecture. Ο όρος επινοήθηκε από τον Greg Lynn το 1995 όταν πειραµατιζόταν τους Foster &Partners.
στη σχεδίαση µορφών µε τη χρήση ενός είδος λογισµικού γραφικών.
57Λάββας, Γεώργιος [2002], Επίτοµη ιστορία της αρχιτεκτονικής, σελ. 226- 238, Θεσσαλονίκη, University Studio
Press.
43
Νέα αντίληψη του χώρου και του χρόνου

Ποιός είναι ο ορισµός ενός αρχιτεκτονικού γραφείου; Ένας χώρος στην Πάτρα που στεγάζεται στον
1ο όροφο µε γραφεία για δύο συνεργάτες ή ο εικονικός χώρος ενός σχεδιαστικού προγράµµατος
σε ένα φορητό υπολογιστή οπού ένας αρχιτέκτονας στον Καναδά συνεργάζεται σε πραγµατικό
χρόνο µε τον συνεργάτη του που βρίσκεται σε ένα ξενοδοχείο στην Κύπρο; Οι βιτρίνες στις οποίες
άλλοτε χάζευαν οι άνθρωποι έχουν µετατραπεί σε ηλεκτρονικά καταστήµατα (e-shops)58 οπού
µπορούν να γίνουν αγορές όλο το εικοσιτετράωρο. Ο χώρος αποτελεί πλέον µία ρευστή έννοια. Η
νέα αντίληψη του χώρου και του χρόνου έχει επιφέρει µία σύγχυση κλασσικών εννοιών της
αρχιτεκτονικής.
«Συναντιόµαστε µε φίλους σε µέρη που δεν υπάρχουν σε χάρτες»,59 σ' ένα εικονικό περιβάλλον που
αποτελείται από λογικά βήµατα και κάθε προσπάθεια δηµιουργίας χάρτη όπως τον γνωρίζουµε
δεν είναι δυνατή αν δεν στηριχτεί σε γνωστές µεθόδους αποτύπωσης χώρου.60 ∆εν υπακούει στις
έννοιες του χώρου µε τις τρεις διαστάσεις αλλά σε σχέσεις µεταξύ των κόµβων. Έτσι ο χώρος όπως
ήταν γνωστός ως τώρα ουσιαστικά αποδοµείται και ανασυντάσσεται σε διαστάσεις πέρα από
Εικ. 45 Τηλεδιάσκεψη µέσω των εφαρµογών
της πληροφορικής και των επικοινωνιών.
60 The Opte project http://www.opte.org/maps/, The Internet Mapping Project
44
αυτές που έχει συνηθίσει η ανθρώπινη λογική 61 παρέχοντας παράλληλα υπερφυσικές δυνατότητες
όπως την ευκαιρία αποκέντρωσης των διαδικασιών από έναν κεντρικό χώρο.
Εικ. 46 Τρεις από τις προσπάθειες

αποτύπωσης του ∆ιαδκικτύου.
45
4.1.2 Αρχιτεκτονική VS Λογισµικό

Οι κατόψεις των τραπεζών έχουν µετατραπεί σε λογισµικό µηχανηµάτων αυτόµατης ανάληψης και
ιστοσελίδες για ηλεκτρονική διαχείριση των τραπεζικών λογαριασµών. Η ύλη των τεσσάρων
διαστάσεων µετατρέπεται σε πληροφορία µε αποτέλεσµα «να µην έχει αποµείνει τίποτα για το
οποίο να δηµιουργηθεί µία επιβλητική όψη».62 Η ανάγκη που ανέκαθεν υπήρχε για ένα µνηµειώδες
κτήριο που θα εξέπεµπε το κύρος µίας τράπεζας δεν υφίσταται πλέον. Με αυτά τα δεδοµένα ο
«αρχιτέκτονας του εικονικού κόσµου» δεν απέχει πολύ να καθιερωθεί ως εξειδίκευση. Τα σπουδαία
γεγονότα δεν συµβαίνουν πλέον σε χώρο φυσικό αλλά εικονικό. Οι φυσικοί χώροι
αποϋλοποιούνται, διότι η χρήση των χώρων αυτών είναι ανούσια. Έτσι στο µέλλον «δεν θα είναι
δυνατόν να πούµε στους τουρίστες σε ποιο µέρος κάποιος Μαρξ της επόµενης χιλιετίας κάθισε.
Οτιδήποτε συµπαγές διαχέεται πλέον στον αέρα».63
Η εστία φωτιάς ανέκαθεν ήταν το κέντρο της οικογένειας. Από την εποχή που ο άνθρωπος ζούσε
στα σπήλαια, του εξασφάλιζε τα απαραίτητα για τη ζωή: ζεστασιά, ένα εργαλείο για να µαγειρέψει
την τροφή του, να κατασκευάσει και να βελτιώσει τα όπλα του. Μεταγενέστερα η εστία φωτιάς, το
τζάκι έγινε το κέντρο της κατοικίας, χωρίς να έχει χάσει σηµαντικά τον ρόλο του από την
Εικ. 47 Οι τραπεζικές συναλλαγές δεν
62 Mitchell, W. [1996], City of bits: space, place, and the infobahn, σελ. 56, Massachusetts, MIT Press απαιτούν πλέον φυσικό χώρο.
46
αρχαιότητα.64 Εξασφαλίζοντας ο άνθρωπος την άνετη διαβίωσή του θεωρεί πλέον ως κέντρο της
κατοικίας τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, µιας και αυτός είναι η «πηγή» που του παρέχει αυτά που
θεωρεί ως σηµαντικά για την πρόοδό του: είναι το εργαλείο που του εξασφαλίζει την επιτυχία και την
πρόοδο στη ζωή του.65
Ένα σπίτι δεν αποτελείται µόνο από ύλη. Μετατρέπεται σε ένα πλήρως προγραµµατιζόµενο
περιβάλλον. Τα λεγόµενα «έξυπνα κτήρια» µπορούν να προγραµµατιστούν έτσι ώστε να αντιδρούν
σε συγκεκριµένα ερεθίσµατα. Η ατµόσφαιρα ρυθµίζεται αυτόµατα έτσι ώστε το εσωτερικό του
κτηρίου να παρέχει θερµική άνεση στους χρήστες του, το ίδιο και τα σκίαστρα ώστε ο ήλιος να µην
γίνεται ενοχλητικός. Ο φωτισµός επίσης ρυθµίζεται αναλόγως µε τη ένταση µε την οποία το ηλιακό
Εικ. 48 Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής ως
φως εισέρχεται στο εσωτερικό του κτηρίου. Τα οφέλη αυτής της δυνατότητας γίνονται ακόµα πιο πηγή "ζεστασιάς".
σηµαντικά στα βιοκλιµατικά κτήρια, στα οποία απαιτείται διαρκής µεταβολή των διόδων αερισµού
και φωτισµού, όπως στα σύγχρονα κτήρια του Foster. Τα κτήρια έχουν πολύπλοκες ηλεκτρονικές
συνδέσεις και τρόπους ρύθµισης των λειτουργιών τους που µοιάζουν µε ανθρώπινο νευρικό
σύστηµα.66 Όσο η τεχνολογία εξελίσσεται τόσο τα υλικά που χρησιµοποιούνται για τις συνδέσεις
µειώνονται σε όγκο. Στο µέλλον αυτό το δίκτυο θα θεωρείται δεδοµένο και «το λογισµικό που θα
65 Mitchell, W. [1996], City of bits: space, place, and the infobahn, σελ 27-28, Massachusetts, MIT Press
Εικ. 49 Το ∆ηµαρχείο του Λονδίνου,

σχεδιασµένο από τον Norman Foster.
47
διαχειρίζεται το κτήριο θα έχει την ίδια σπουδαιότητα µε τα αρχιτεκτονικά σχέδια»67 εκτιµά ο William
Mitchell και ίσως ο τρόπος µε τον οποίο το «νευρικό του σύστηµα» αλληλεπιδρά µε το άνθρωπο
και το ευρύτερο περιβάλλον έχει µεγαλύτερη βαρύτητα από την µορφή του.68
Με το project Aegis Hyposurface έγινε µία προσπάθεια να διερευνηθούν οι «πολιτιστικές επιπτώσεις
µίας τέτοιας συσκευής και οι δυνατότητες της τέχνη της κίνησης (kinetic art)».69 Αποτελείται από µία
επιφάνεια διαστάσεων 8x8 µέτρα, χωρισµένη σε τριγωνικά µέρη, ενωµένα µεταξύ τους µε αρθρωτές
συνδέσεις και τα οποία µε τη βοήθεια 1000 αντλιών που κινούνται µε πεπιεσµένο αέρα και
συχνότητα κίνησης 0.01 δευτερόλεπτα µπορούν να µετακινηθούν κάθετα στο επίπεδο της
επιφάνειας. Ο συγχρονισµός τους γίνεται µέσω λογισµικού σε ηλεκτρονικό υπολογιστή που
ενεργοποιεί τη κίνησή τους όταν αντιλαµβάνεται κίνηση στο χώρο µπροστά από αυτό.
Ενσωµατωµένο σε ένα κτήριο µπορεί να του δώσει ζωή και να µετατραπεί σε έναν οργανισµό που
αντιδρά στιγµιαία στις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Εικ. 50 To Aegis Hyposurface project.

68 Kolarevic, B. [2003], Architecture in the digital age- Design and manufacturing, σελ. 7, New York, Taylor &
Francis.
69 Kolarevic, B. [2003], Architecture in the digital age- Design and manufacturing, σελ. 174, New York, Taylor
& Francis.
48
4.1.3 Στοές, Λεωφόροι και Infobahns

Οι στοές του 19ου αιώνα µε τα καταστήµατα κατά µήκος τους αποτέλεσαν το µέρος όπου οι
άνθρωποι περπατούσαν, ψώνιζαν, έβλεπαν και παράλληλα βλέπονταν από τους υπόλοιπους
ανθρώπους.
Τον 20ο αιώνα για την εξυπηρέτηση του νέου µέσου µετακίνησης- του αυτοκινήτου- αναπτύχθηκαν Εικ. 51 Οι στοές το 19ο αιώνα.
οι λεωφόροι, στερώντας ταυτόχρονα από τον άνθρωπο τους ανοιχτούς χώρους της πόλης.70
Κατά µήκος των πρώτων, δηµιουργήθηκαν τα καταστήµατα όπου η ικανότητα να τα επισκεφτεί
κανείς εξαρτιόταν από το µεταφορικό µέσον που διέθετε, προκαλώντας µεταξύ άλλων τη σταδιακή
αποµάκρυνση της πόλης από τον πεζό άνθρωπο.71
Ο 21ος αιώνας έφερε τις ηλεκτρονικές λεωφόρους πληροφοριών (infobahns) οπού η ικανότητα
επίσκεψης καθορίζεται πλέον από την ταχύτητα σύνδεσης στο διαδίκτυο.72 Οι ονοµασίες των οδών
στις πόλεις που είναι ουσιαστικά ένας τρόπος οικειοποίησης των χώρων αυτών, έχουν µετατραπεί
Εικ. 52 Οι λεωφόροι των αυτοκινήτων.
70 Stout Βλαστός, Θάνος, Μηλάκης, ∆ηµήτρης [2006], Πολεοδοµία vs. Μεταφορές, σελ 26-31, Αθήνα, Εκδόσεις
Κοντορούσης
49
σε διευθύνσεις υπολογιστών και για να ολοκληρωθούν καθηµερινές υποχρεώσεις απαιτούνται όχι

δρόµοι ή πεζοδρόµια αλλά ηλεκτρονικές δίοδοι.73
Εικ. 53 Η διάκριση της κοινωνικής

τάξης στο διαδίκτυο.
Εικ. 54 Οι infobahns του 21ου αιώνα.
50
4.1.4 Η πόλη των ανθρώπων

Ο άνθρωπος αντιλαµβάνεται την πόλη µέσα από τις διαδροµές, τις ακµές, τις περιοχές, τους
κόµβους και τα τοπόσηµά της.74 Τα µονοπάτια και οι πορείες στο φυσικό ή κτιστό περιβάλλον είναι
πολύ διαφορετικές από τα λογικά βήµατα του ψηφιακού κόσµου. Η εµπειρία της κίνησης προς ένα
µέρος στην πόλη και οι καταστάσεις που συναντά κανείς µέχρι να φτάσει σε αυτό, δε µπορούν να
αντικατασταθούν από την ακαριαία µετάβαση στις infobahns. Στον πραγµατικό κόσµο βιώνεται
Εικ. 55 Τα µονοπάτια του φυσικού χώρου.
περισσότερο το ταξίδι σε αντίθεση µε τον εικονικό οπού σηµασία έχει µόνο ο προορισµός. Ο
Καβάφης στο ποίηµα του «Ιθάκη» αποτύπωσε την ανάγκη για την βίωση εµπειριών κατά τη διάρκεια
του «ταξιδιού». Η αληθινή ζωή βρίσκεται στα «ταξίδια» τα οποία θα πρέπει να ευχόµαστε να είναι
µακρινά...75 Και η ζωή όπως βιώνεται µέσα από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές δεν έχει στο
λεξιλόγιό της αυτόν τον όρο.
Άνθρωποι που έχουν οικογενειακούς δεσµούς, κοινές θρησκευτικές πεποιθήσεις και συνήθειες
συνιστούν την κοινότητα. Σε συνδυασµό µε την συνύπαρξη στον ίδιο τόπο συνιστούν την πόλη.76
74 ∆ήµου Τατιάνα, Φραγκούλη Ισµήνη [2007], Περιβάλλοντος Ψυχολογία- Έµφαση στο παιδί, σελ 36, Τµήµα Εικ. 56 Η ακαριαία µετάβαση του διαδικτύου.
75 Καβάφης, Κ. Π. [2002], Καβάφης άπαντα τα ποιητικά, Αθήνα, Εκδόσεις Μέρµηγκα
76 Mitchell, W. [1996], City of bits: space, place, and the infobahn, σελ. 159- 166, Massachusetts, MIT Press
51
Οι διαδικτυακές κοινότητες έφεραν κοντά ανθρώπους που συνυπάρχουν ορισµένες φορές στον
ίδιο ιστότοπο. Όµως οι εντελώς διαφορετικές ιδιότητες του πραγµατικού και του εικονικού
περιβάλλοντος δεν µπορούν να µετατρέψουν αυτές τις κοινότητες σε πόλη. Όλη η χωρική
διάρθρωση µίας πόλης µε τις εµπορικές περιοχές, τις περιοχές κατοικίας και τον δηµόσιο χώρο
περνάει από την αλεστική µηχανή της πληροφορικής, των τηλεπικοινωνιών και ειδικότερα του
διαδικτύου και µετατρέπεται σε κάτι που τελικά δεν έχει καµία αντιστοιχία µε την πραγµατικότητα.77
∆ιότι µέσα στο διαδίκτυο δεν αποτυπώνεται οι κοινωνική οργάνωση µίας πόλης, ούτε τα βιώµατα
των κατοίκων της. «Το να µετατραπεί η πόλη σε εικονική και να σταµατήσει να υπάρχει,[...] είναι σα
να αλλοιώνονται οι βασικές πτυχές της ζωής».78 Τα «βιονικά άκρα» του ανθρώπου στον εικονικό
κόσµο του παρέχουν την ικανότητα να βρίσκεται παντού οποιαδήποτε στιγµή θελήσει. Αν και
φαινοµενικά οι άνθρωποι έρχονται πιο κοντά, η φύση των τρόπων διάδρασής τους µε τις
εφαρµογές της τεχνολογίας και της πληροφορικής προκαλεί υποβάθµιση της φυσικής
ανθρώπινης αλληλεπίδρασης και µακροχρόνια, δυσκολία στη κοινωνική αλληλεπίδραση σε σηµείο
Εικ. 57 Φαινοµενικά οι άνθρωποι έρχονται
που πιθανόν να επισκιάσει τις ελευθερίες που αυτή µας προσφέρει .79 πιο κοντά µέσω των δυνατοτήτων της
σύγχρονης τεχνολογίας. Μακροχρόνια
όµως προκαλείται κοινωνική αποξένωση.
52
Γι’ αυτό «δε θα πρέπει να ξεχνάµε τους προγόνους µας οι οποίοι µη έχοντας αυτή τη δυνατότητα
(να βρίσκονται παντού οποιαδήποτε στιγµή), δηµιουργούσαν µέρη, χώρους για οικειοποίηση, πολύ
προσεκτικά επιλεγµένα ως προς την κλίµακα και τις σχέσεις τους, έτσι ώστε να προάγεται η
πρόσωπο µε πρόσωπο, εντός ακουστικού και απτικού βεληνεκούς σχέση. Η ζωή στην προ-
εικονική εποχή ήταν µία πολύ διαφορετική εµπειρία. Έπρεπε να είσαι πραγµατικά εκεί».80 Αυτού του
είδους η σχέση είναι που ταιριάζει στην φύση του ανθρώπου, στον τρόπο που αισθάνεται το
περιβάλλον και τον εαυτό του. Σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν φτάσει η τεχνολογία η αρχιτεκτονική
του πραγµατικού κόσµου δεν µπορεί να υποκατασταθεί, κι αυτό όχι λόγω της απουσίας του
πυρήνα του αρχιτεκτονικού χώρου- της ύλης- στον ψηφιακό κόσµο81, αλλά λόγω της ζωής που
φιλοξενεί µέσα του. «Γιατί αρχιτεκτονική είναι αυτή που υπάρχει µαζί µε τους ανθρώπους, είναι µε
άλλα λόγια οι άνθρωποι οι ίδιοι που την κάνουν να υπάρχει. ∆εν υφίσταται πόλη δίχως
ανθρώπους. Ως χώρος νοείται βέβαια ο φυσικός χώρος µέσα στον οποίο κινούµαστε,
αντιλαµβανόµαστε και βιώνουµε µε όλες µας τις αισθήσεις. Σε αυτόν το χώρο καλείται να δίνει
λύσεις η αρχιτεκτονική και από αυτόν εξαρτάται και η υπόστασή της».82
81 Εικ. 58 "Αρχιτεκτονική είναι αυτή που υπάρχει
Παπαϊωάννου, Τάσης [2005], Η αρχιτεκτονική του καθηµερινού, σελ. 136, Αθήνας, Εκδόσεις Καστανιώτη.
82 Παπαϊωάννου, Τάσης, Ο κυβερνοχώρος και το µέλλον της αρχιτεκτονικής, άρθρο που δηµοσιεύτηκε στην µαζί µε τους ανθρώπους..."
εφηµερίδα Ελευθεροτυπία στις 07/07/2005, αναρτηµένο στον ιστότοπο http://www.greekarchitects.gr
53
4.2 Οφθαλµοκεντρική αντίληψη και στην αρχιτεκτονική

Όταν η αρχιτεκτονική ακροβατεί µεταξύ της φυσικής παρουσίας του ανθρώπου και της
τηλεπαρουσίας του,83 η καθηµερινή ζωή έχει κερδίσει ήδη την εύνοια της αίσθησης της όρασης
υποτιµώντας την υλική υπόσταση του ανθρώπου.
54
4.2.1 Η αρχιτεκτονική ως προϊόν εικόνας

Η συνεχής χρήση της εικόνας ως τρόπο διάδρασης µε το περιβάλλον στην καθηµερινή ζωή καθώς
και η πραγµατοποίηση δραστηριοτήτων στο εικονικό περιβάλλον που εξυπηρετούν τον πραγµατικό
όπως π.χ. η σχεδίαση ενός κτηρίου σε πρόγραµµα CAD, επηρεάζουν αναπόφευκτα τη ζωή στον
πραγµατικό. Σε συνδυασµό δε µε την ακαριαία πειθώ που προστάζει πλέον η διαφήµιση, η
τετραδιάστατη εµπειρία- τρεις διαστάσεις του χώρου και µία του χρόνου- που υπήρχε στην
αρχιτεκτονική έχει µεταβληθεί σε ένα ατένισµα ευκρινών αλλά επίπεδων, πολλές φορές αναληθών
και άυλων αντικειµένων.84 Οι σύγχρονες τάσεις «λάιφσταϊλ» αφοµοιώνονται άκριτα από τους
αρχιτέκτονες85 µε αποτέλεσµα να επιδιώκουν τα έργα τους πρώτα απ' όλα να εντυπωσιάσουν µε τη
µορφή τους, και µέσα σε µερικά καρέ που διαρκεί το πέρασµα του µατιού από µπροστά τους, να
ληφθεί όλη η πληροφορία που εξηγεί ποιά είναι η λειτουργία τους και τι µπορεί να προσφέρουν.86
Το µεγάλο εµπορικό κατάστηµα, ο όγκος του οποίου και οι φωτεινές επιγραφές µε τις εταιρίες των
προϊόντων που πουλάει στο εσωτερικό του εντυπωσιάζουν, µέσα σε µερικά δευτερόλεπτα πρέπει
Εικ. 59 Ευκρινείς εικόνες που γίνονται άµεσα
αντιληπτές
85 Πουρναρά Μαργαρίτα [14-1-2007], «Η αρχιτεκτονική έρµαιο του νεοπλουτίστικου «λάιφσταιλ»», Η
Καθηµερινή, Τέχνες & Γράµµατα, σελ 5
86 Pallasmaa, J. [2005], The eyes of the skin: Architecture and the senses, σελ. 202-203, England, Wiley
Academy.
55
να γίνεται αντιληπτό, να καταφέρει να προσελκύσει τον οδηγό-θεατή και τελικώς να στρίψει στην
επόµενη έξοδο της λεωφόρου έτσι ώστε να το επισκεφθεί.87 Το ίδιο και τα κτήρια πολλών
«µουσικοθεατρικών σκηνών» που ουσιαστικά είναι µία επίπεδη όψη καλυµµένη από µία
φωταγωγηµένη γιγαντοαφίσα. Το µήνυµα της διαφήµισης ελήφθη,88 της αρχιτεκτονικής όµως; «Αντί
να συσχετίζει, να µεσολαβεί και να προβάλλει νοήµατα έχει µεταβληθεί σε µία οπτική αποπλάνηση»
Εικ. 60 Τo Kunsthaus Graz των Peter Cook &
µε «αριστοτεχνική επιφανειακότητα» όπως παρατηρεί ο Fredric Jameson.89 Colin Fournier
Το 2003 µία οµάδα αρχιτεκτόνων-designers, οι Realities:United υλοποίησαν το BIX Project: πάνω
στην επιφάνεια του κτηρίου «Kunsthaus Graz» που σχεδίασε ο Peter Cook και ο Colin Fournier στο
Graz της Αυστρίας, τοποθετήθηκαν κοινοί κυκλικοί λαµπτήρες φθορίου, µετατρέποντας µε αυτό
τον τρόπο το κέλυφός του σε µία επιφάνεια προβολής- media façade όπως οι ίδιοι την
ονοµάζουν- όπου κάθε λαµπτήρας αποτελεί ουσιαστικά ένα εικονοστοιχείο. Μέσω λογισµικού
προβάλλεται κινούµενο οπτικό υλικό που είναι αντιληπτό από χιλιόµετρα µακριά. Παρόµοια
παρέµβαση έγινε σε ένα- «άσηµο» όπως λένε οι ίδιοι οι Realities:United- κτήριο στην Potsdamer
Εικ. 61 Τη νύχτα η όψη (façade) του
Platz. Αρχικό ερέθισµα των αρχιτεκτόνων- designers και των δύο projects ήταν πως εδώ και πολλά
Kunsthaus Graz µετατρέπεται σε media
façade
Publishers.
Publishers.
56
χρόνια σχεδιάζονται κτήρια και έπειτα τοποθετούνται διαφηµιστικές επιφάνειες επάνω τους, χωρίς ο
αρχιτέκτονας να το έχει προβλέψει και φυσικά χωρίς να ερωτάται για τη τοποθέτησή τους. Σε µία
εποχή που η διαφήµιση δε µπορεί να µην υπάρχει, µέσα από τα projects τους προσπαθούν να
κάνουν τον αρχιτέκτονα να έχει λόγο στο τρόπο που αυτή επηρεάζει το αρχιτεκτονικό έργο.90 Στη
προσπάθεια όµως αυτή ο άνθρωπος εκλαµβάνεται ως οντότητα που µπορεί να αντιληφθεί τον
κόσµο µόνο µέσω της αίσθησης της όρασης και γενικότερα κτήρια που δηµιουργούνται µε αυτόν
τον τρόπο δεν µπορούν να εκπέµψουν την αύρα που κάνει µερικά από τα µεγαλύτερα
αρχιτεκτονήµατα σπουδαία.91 Ο Peter Zumthor παρατηρώντας το φαινόµενο γράφει: «Έχω
επισκεφτεί κτήρια τα οποία µε πολύ προσπάθεια και θέληση έχουν καταλήξει να έχουν µία πολύ
ξεχωριστή µορφή κι όµως όταν εισέρχοµαι σε αυτά νιώθω να µην είµαι ευπρόσδεκτος».92
Όταν η ζωή είτε µέσα από τον άνθρωπο είτε γενικότερα από το φυσικό περιβάλλον προσεγγίζει
αυτού του τέτοιου είδους κτήρια, δεν υφίσταται διάλογος. «Μένουν ανεπηρέαστα, ασυγκίνητα,
αντανακλώντας τα πάντα µε τις γυαλιστερές τους επιφάνειες και ακριβώς µε τον ίδιο τρόπο
90 www.realities-united.de
Εικ. 62 Η εφάρµογή της media façade σε
Academy. κτήριο της οδού Potsdamer Platz 10, στο
92 Zumthor, P. [2006], Thinking architecture, σελ. 33, [∆εύτερη έκδοση], Basel, Birkhauser.
Βερολίνο.
57
αποκρύπτουν πλήρως τη ζωή που υπάρχει πίσω από αυτές».93 Η εποχή απαιτεί ο άνθρωπος να
διερωτάται, να µην αναζητά και µαθαίνει πληροφορίες απλά για διάφορα θέµατα αλλά πρωτίστως
για τον εαυτό του έτσι ώστε να µην χάσει την ανθρώπινη υπόστασή του µέσα από την ραγδαία
τεχνολογική πρόοδο: «Σε µία κοινωνία που αποθεώνει το περιττό η αρχιτεκτονική µπορεί να µιλήσει
τη δική της γλώσσα»94!
Εικ. 63 Το κτήριο µένει ανεπηρέαστο από το

περιβάλλον του.
58
4.2.2 Οι ρίζες της οφθαλµοκεντρικής αντίληψης

Τα αισθητήρια όργανα του ανθρώπου αλλά κι άλλων ζωντανών οργανισµών αναπτύχθηκαν
κυρίως για λόγους επιβίωσης. Ο άνθρωπος όµως ως κοινωνικό όν καθώς εξελισσόταν και
συναναστρεφόταν µε άλλους ανθρώπους έδωσε βαρύτητα, χωρίς συχνά να το αντιλαµβάνεται, σε
συγκεκριµένες αισθητήριες ικανότητες.
Η πρώτη στιγµή που ο άνθρωπος στράφηκε περισσότερο προς την όραση ήταν αυτή που ο
προφορικός λόγος έγινε γραπτός.95 Ο προφορικός απαιτούσε τη προσοχή της ακοής και σε
συνδυασµό µε την όραση δηµιουργούσε συνειρµούς που καταγράφονταν στη µνήµη. Η
ανακάλυψη της γραφής έκανε δυνατή την καταγραφή και διατήρηση ιδεών και γεγονότων δίχως
την αλλοίωση που προκαλούσε η αντίστοιχη διατήρησή τους µε τον προφορικό λόγο. Η ανάγκη Εικ. 64 Αιγυπτιακά ιερογλυφικά.
για καθαρή ακοή έγινε ανάγκη για καθαρή όραση και η διατήρηση της µνήµης εξαρτιόταν από το
µέσο στο οποίο γινόταν η καταγραφή.96 Αν αυτό καταστρεφόταν εύκολα, σχεδόν εξίσου εύκολα θα
95 Holl, S., Pallasmaa, J., Gomez, A. [2006], Questions of perception: Phenomenology of architecture, σελ 30,
San Francisco, William Stout
96 Holl, S., Pallasmaa, J., Gomez, A. [2006], Questions of perception: Phenomenology of architecture, σελ 30,
59
καταστρεφόταν η µνήµη και η γνώση που ήταν αποτυπωµένη όπως έγινε άλλωστε µε την
καταστροφή της αρχαίας βιβλιοθήκης στην Αλεξάνδρεια.
Στην Αρχαία Ελλάδα το φως συµβόλιζε την αλήθεια και η καθαρή όραση την γνώση. Όραση και
ακοή θεωρούνταν αισθήσεις που εκφράζονταν στη δηµόσια ζωή ενώ αφή, γεύση και όσφρηση
περιορίζονταν µόνο για την ιδιωτική.97 Η σηµασία που έδιναν οι Αρχαίοι Έλληνες στον δηµόσιο βίο
δείχνει και την εκτίµηση που απολάµβαναν οι αντίστοιχες αισθήσεις. Αυτό φυσικά δεν τους εµπόδισε
να προοδεύσουν στις επιστήµες, τις τέχνες και τα γράµµατα. Ίσως εκείνη την εποχή η όραση µη
έχοντας την σηµερινό πρόβληµα της υπερπληροφόρησης, περισσότερο να αναζητούσε παρά να
δεχόταν ερεθίσµατα.
Την εποχή του Μπαρόκ οι ζωγραφικοί πίνακες φαίνεται να διεγείρουν µέσα από την όραση
περισσότερο την απτική αίσθηση και η αρχιτεκτονική παρουσιάζεται πιο γλυπτική, δίχως χρώµα,98
προσκαλώντας σε µεγαλύτερο βαθµό το σώµα να συµµετάσχει στην αντίληψη των έργων.
Η περίοδος µετά τη Γαλλική Επανάσταση, αποτέλεσε µία στροφή της ιστορίας προς τον άνθρωπο.
Έπειτα από πολλούς αιώνες καταπίεσης ο άνθρωπος αποδεσµευµένος από τους περιορισµούς Εικ. 65 Caravaggio- Η δυσπιστία του Αγίου
Θωµά.
που του θέτονταν αναζητεί απαντήσεις. Πεποιθήσεις αιώνων καταρρίπτονται από λαµπρές
98 Πικίωνης, ∆ηµήτρης. [1986], Κείµενα, σελ. 216, [∆’ έκδοση], Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης
60
προσωπικότητες όπως ο Νεύτωνας και ο Καρτέσιος, δίνοντας στον άνθρωπο της εποχής το
δικαίωµα να γνωρίσει τον κόσµο που τον περιβάλλει αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό.99 Όµως οι
καθαρά γεωµετρικές µορφές αρχικά του Ledoux και του Boullée που αποτυπώνονται στα σχέδια
Εικ. 66 Eye reflecting the Interior of the
και κείµενα της εποχής αποκόπτονται από τον άνθρωπο µέσω της «καθαρότητας στην όραση».100 Theatre of Besancon- Ledoux.
Μήπως στη δίψα της εκλογίκευσης του σύµπαντος, η αρχιτεκτονική στράφηκε περισσότερο στον
άνθρωπο ως πνεύµα, που αντιλαµβάνεται µόνο µέσω της όρασης και της νόησης, παρά στον
άνθρωπο µε την πνευµατική και συγχρόνως υλική του υπόσταση;
Τον 20ο αιώνα ο κυβισµός µε την αποµάκρυνσή του από το σηµείο φυγής κατάφερε να
επαναδραστηριοποιήσει την περιφερειακή όραση και να ενισχύσει την απτή εµπειρία αλλά στη
συνέχεια ο φονξιοναλισµός χρησιµοποίησε αρχές που αναζητούσαν και πάλι την «οπτική
καθαρότητα» σχεδιάζοντας αισθητικά άρτιες πόλεις χωρίς το σώµα του ανθρώπου να έχει ποτέ την
ευκαιρία να τις βιώσει παρά µόνο θαυµάζοντάς τες από ψηλά.101
Εικ. 67 Η Ιδανική Πόλη της Chaux του
Ledoux. Απεικόνιση κτηρίου στις πηγές του
ποταµού Loue.
99 Λάββας, Γεώργιος [2002], Επίτοµη ιστορία της αρχιτεκτονικής, σελ. 200-203 Θεσσαλονίκη, University Studio
Press.
Academy.
61
Η όραση ποτέ δεν κυριαρχούσε. Καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας θα µπορούσε κανείς να πει πως
ήταν αίσθηση που έχαιρε ιδιαίτερης εκτίµησης.102 Ο Le Corbusier θεωρούσε το κτήριο µία
«σαπουνόφουσκα» από την άποψη πως η αρµονία και η τελειότητα της σαπουνόφουσκας
επιτυγχάνεται µόνο όταν είναι σωστά ρυθµισµένο το φύσηµα στο εσωτερικό της. Όπως ο ίδιος
έλεγε «Το εξωτερικό είναι αποτέλεσµα του εσωτερικού». Ωστόσο κατά τη διάρκεια του µοντερνισµού
Εικ. 68 "Eyes that see". Σκίτσο του Le Corbusier
η όραση έγινε κυρίαρχη και πολλές φορές έδωσε πολύ µεγαλύτερη σηµασία στον σχεδιασµό των στο βιβλίο Le Modulor.
εξωτερικών όψεων των κτηρίων απ' ότι στο εσωτερικό «σαν να τα εµπνεύστηκαν µόνο για την
εικόνα τους και όχι για το πώς θα ζούσαν οι χρήστες τους».103 Η οφθαλµοκεντρική αντίληψη στην
αρχιτεκτονική είχε ως αποτέλεσµα την δηµιουργία πολλών επιβλητικών έργων που παρακινούν τον
άνθρωπο να χρησιµοποιήσει τη νόησή του, όµως «δεν διευκολύνει την αναζήτηση της (ιστορικής)
διαδροµής που έχει κάνει ο άνθρωπος µέσα στον κόσµο».104
Τα σχέδια πόλεων του Le Corbusier δείχνουν τη σηµασία που έδινε στην εικόνα.105 Όπως ο ίδιος το
1954 είχε πει «η αρχιτεκτονική είναι το επιδέξιο, σωστό και θαυµαστό παίξιµο των όγκων που
συµπλέκονται κάτω από το φως». Τα κείµενα όµως και η ευαισθησία που είχαν τα σκίτσα του
102 Pallasmaa, J. [2005], The eyes of the skin: Architecture and the senses, σελ. 21, England, Wiley Academy. Εικ. 69 Η πρόταση του Le Corbusier για τη πόλη του
103 Pallasmaa, J. [2005], The eyes of the skin: Architecture and the senses, σελ. 62, England, Wiley Academy. Παρισιού.
105 Βλαστός, Θάνος, Μηλάκης, ∆ηµήτρης [2006], Πολεοδοµία vs. Μεταφορές, σελ.24-25, Αθήνα, Εκδόσεις
62
έδειχναν µία πολύ διαφορετική προσέγγιση. Επίσης στα έργα του M. v. d. Rohe αν και η προοπτική
δεσπόζει ενισχύοντας την κυριαρχία της όραση η αίσθηση του βάρους στην κατασκευή, των
λεπτοµερειών και της κατασκευαστικής τεχνικής µαρτυρούν τους βαθύτερους στόχους του 106.
Εικ. 71 Σκίτσο του Le Corbusier της Ναυτικής Ζώνης

στο Αλγέρι για τη σχέση του ουρανοξύστη µε τη Εικ. 70 Mies van der Rohe - Design
Kasbah και την αγορά. Friedrichstrasse, 1919.
63
5. Οι αισθήσεις, η εµπειρία και τα

υλικά στην αρχιτεκτονική
64
Ένα άτοµο που βλέπει, σκέπτεται όµως δεν νιώθει την αίσθηση της αφής, της ακοής, δεν διακρίνει
µυρωδιές ούτε γεύσεις. Έτσι θεωρεί η σύγχρονη αρχιτεκτονική σε πολύ µεγάλο ποσοστό πως οι
άνθρωποι βιώνουν τη ζωή και µε αυτή τη λογική δηµιουργεί έργα. Στη σύγχρονη εποχή ακόµα
περισσότερο διότι πλέον συγχέει τον πραγµατικό κόσµο µε τον εικονικό στον οποίο ο άνθρωπος
κατ' αυτό τον τρόπο αλληλεπιδρά. Όµως την στιγµή που οι εµπειρίες δεν βιώνονται στην
αρχιτεκτονική του πραγµατικού κόσµου χρησιµοποιώντας όλες τις αισθήσεις του, πώς µπορεί ο
άνθρωπος να προχωρήσει στο επόµενο βήµα και να προσπαθεί να τις υποκαταστήσει µέσα από
την τεχνολογία; «Η αρχιτεκτονική δεν είναι ένας σωρός από επιστηµονικές πληροφορίες. ∆εν είναι
είδος ηλεκτρονικού εξοπλισµού».107
107 Stern, Robert σε κείµενό του στον ισότοπο http://www.architecture.yale.edu
65
5.1 Η συµµετοχή των αισθήσεων

«Οι αισθήσεις ως έντονα ενεργητικοί µηχανισµοί και όχι παθητικοί δέκτες δηµιουργούν σκέψη»108 και
τα ερεθίσµατα που λαµβάνονται µέσω αυτών υποσυνείδητα µετατρέπονται σε νοήµατα.
Στηριζόµενος σε αυτό ο Steven Holl εκφράζει την ανάγκη να προηγείται στην αρχιτεκτονική η
διαίσθηση από τη διανόηση.109 Το ανθρώπινο σώµα έχει πέντε βασικές αισθήσεις: την όραση, την
ακοή, την όσφρηση, τη γεύση και την αφή. Ωστόσο είναι ικανό να αισθανθεί και άλλα ερεθίσµατα
όπως θερµοκρασία, πόνο, ισορροπία, επιτάχυνση κ.α.110 Η γνώση του τρόπου µε τον οποίον
αυτές λειτουργούν αποτελεί την αφετηρία για την κατανόηση και του τρόπου µε τον οποίον
µετατρέπονται τα ερεθίσµατα σε εµπειρίες στο φυσικό, κτιστό αλλά και εικονικό περιβάλλον.
109 Joy, R. [2002], Desert Works, σελ. 7, New York, Princeton Architectural Press
110Encyclopedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite, ληµ. senses
66
5.1.1 Όραση
Η σηµαντικότερη διαφοροποίηση της όρασης σε σχέση µε τις υπόλοιπες τέσσερις αισθήσεις είναι
πως η όραση απαιτεί από τον άνθρωπο αποστασιοποίηση σε αντίθεση µε τις υπόλοιπες που
απαιτούν προσέγγιση µε το αντικείµενο.111 Η οφθαλµοκεντρική λογική σχεδίασης των σύγχρονων
αρχιτεκτονικών έργων ανταποκρίνεται στην ανάγκη του ανθρώπου να τα αντιληφθεί όταν βρίσκεται
σε απόσταση από αυτά, συνεχίζει παρόλα αυτά ακόµα κι όταν ο άνθρωπος έρχεται πολύ κοντά
τους. Υποσυνείδητα συνδέεται µε τη γεύση αλλά και µε την αφή, γι' αυτό τον λόγο είναι η κυριότερη
αίσθηση µέσω της οποίας επιτυγχάνεται σωµατική µίµηση,112 σηµαντικό στάδιο για την ταύτιση µε
το αντικείµενο θέασης µέσω της διαδικασίας της ενδοσυµπάθειας.113
Η φράση «µία εικόνα χίλιες λέξεις» περιγράφει την ικανότητα να µεταφέρει στον εγκέφαλο εξαιρετικά
µεγάλη ποσότητα πληροφοριών. Σηµαντική επίσης είναι η διάκριση κεντρικής και περιφερειακής
Εικ. 72 Το ξενοδοχείο Burj Al Arab στο Dubai.
όρασης στην αντίληψη του περιβάλλοντος. «Η κεντρική όραση εξειδικεύεται στην αναγνώριση
αντικειµένων, στη διάκριση των λεπτοµερειών τους αλλά και στον έλεγχο λεπτών κινήσεων.
111 Holl, S., Pallasmaa, J., Gomez, A. [2006], Questions of perception: Phenomenology of architecture, σελ.34,
San Francisco, William Stout Publishers.
113 Ραφαηλίδης, Βασίλης. [1992], Στοιχειώδης Αισθητική, Αθήνα, σελ. 115, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου
67
Αντίστοιχα η περιφερειακή όραση εξειδικεύεται στην ανίχνευση κινήσεων στον χώρο σε µεγάλη
οπτική γωνία αλλά και στη καθοδήγηση µεγάλων µετατοπίσεων του σώµατος».114
Η οπτική αρτιότητα ενός έργου αν και πολύ επιθυµητή δε θεωρείται πάντα ως ο κύριος στόχος για
αρχιτέκτονες όµως όπως ο Rick Joy που κατά τη γνώµη του σε αρκετές περιπτώσεις
Εικ. 73 Rick Joy- Catalina House.
χαρακτηριστικά αντικειµένων που διεγείρουν πιο απόκρυφες αισθήσεις είναι πιο σηµαντικά από το
ίδιο το αντικείµενο ως µορφή.115 Κι αυτό γίνεται διότι όπως σε όλες τις αισθήσεις, έτσι και στην
όραση, έντονα ερεθίσµατα προκαλούν σύγχυση και δυσκολία στην αντίληψη και συνεχής
µακροχρόνιος ερεθισµός τους- κυρίως σε άτοµα νεαρής ηλικίας 1-18 – προκαλεί ανάπτυξή τους εις
βάρος άλλων αισθητήριων λειτουργιών.116 Η πρόκληση τόσο έντονων οπτικών ερεθισµάτων είναι
πιθανότατα και ένα σηµείο για τον οποίο µπορεί να «κατηγορηθεί» η «blobitecture».117
Η συνεχής διέγερση της όρασης –όχι µεταβαλλόµενη αλλά µονότονη- αποτελεί µέθοδο γνωστού
είδους βασανιστηρίου κατά το οποίο έντονο οµοιογενές φως κατευθύνεται προς τα µάτια του
Εικ. 74 Zaha Hadid- Performing arts center,
ανθρώπου προκαλώντας αδυναµία ανάπτυξης νοητικών διεργασιών και απώλεια του αισθήµατος Abu Dhabi.
114 Λαϊος, Λάµπρος, Γιαννακούρου Σιουτάρη, Μαρία [2003], Σύγχρονη εργονοµία, σελ. 126, Αθήνα, Εκδόσεις
116 Κιουστέλλης, Ιωάννης. [2002], Ο µηχανισµός της νόησης, σελ 126-130, Αθήνα, Εκδόσεις Παπασωτηρίου
Francis.
68
της ιδιωτικότητας. Οµοιογένεια φωτός σε µεγάλες επιφάνειες στην µοντέρνα κυρίως αρχιτεκτονική
εµφανίζεται συχνά. Όπως γράφει ο Pallasmaa «η οµοιογένεια του φωτός παραλύει την φαντασία
όπως η οµοιογένεια του χώρου αποδυναµώνει την εµπειρία της ύπαρξης µας και σβήνει την
αίσθηση του τόπου».118
Σε περιπτώσεις έντονης συναισθηµατικής φόρτισης τα µάτια κλείνουν για να δοθεί προσοχή σε
άλλες πιο «πρωτόγονες» αισθήσεις.119 Στα πλαίσια της Expo 2000-2002 στην Ελβετία οι αρχιτέκτονες
Diller + Scofidio δηµιούργησαν το «θολό κτήριο (blur building)». Πρόκειται για µία κατασκευή πάνω
στη λίµνη Lake Neuchatel, η οποία ενώνεται µε µία γέφυρα µε τη στεριά έτσι ώστε να είναι
επισκέψιµη από το κοινό. Με τη χρήση ψεκαστήρων εκχέει στον αέρα σταγονίδια νερού
δηµιουργώντας ουσιαστικά ένα σύννεφο που καλύπτει τη κατασκευή και αιωρείται πάνω από τη
λίµνη. Στόχος τους ήταν να δηµιουργήσουν συνθήκες όπου ο άνθρωπος δεν εισέρχεται σε ένα
σαφή χώρο αλλά σε ένα άµορφο, ασαφές και ταυτόχρονα φιλόξενο περιβάλλον όπου η οµίχλη
Εικ. 75 Diller + Scofidio- “The Blur building”.
προκαλεί απώλεια της οπτικής οξύτητας. Μέσω της απώλειας αυτής οι αρχιτέκτονες αντιδρούν στη
τάση που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη εποχή για χρήση της εικόνας ως µοναδικού µέσου
118
Pallasmaa, J. [2005], The eyes of the skin: Architecture and the senses, σελ. 46, England, Wiley Academy.
119
Holl, S., Pallasmaa, J., Gomez, A. [2006], Questions of perception: Phenomenology of architecture, σελ.34,
69
επικοινωνίας στη τέχνη αλλά και στη ζωή του ανθρώπου γενικότερα, προκαλώντας διαρκή
διέγερση της όρασης.120
Το εσωτερικό του βολβού του µατιού περιέχει αισθητήρια νεύρα µε φωτοχηµικές ουσίες ένα µεγάλο
ποσοστό των οποίων λειτουργεί πολύ καλύτερα σε συνθήκες µέτριου φωτισµού. Ίσως έτσι εξηγείται
η άποψη πως «το ανθρώπινο µάτι φαίνεται να προτιµά το λυκόφως από το έντονο φως».121 Βαθιές
σκιές χρειάζονται για να µειώσουν την οξύτητα της όρασης έτσι ώστε να διεγείρεται η φαντασία και
αυτό φαίνεται να έκαναν οι Caravaggio και Rembrand στα έργα τους. Η φαντασία εξάπτεται σε
σκοτεινούς δρόµους µίας παλιάς πόλης σε αντίθεση µε τους σύγχρονους και φωταγωγηµένους
όπου η ανάγκη για ασφάλεια καταργεί τη φαντασία. Στις φωτεινές περιοχές στο στενό δροµάκι
εκπνέεται φως ενώ στις σκοτεινές εισπνέεται και το παράθυρο στην κατοικία που ως τώρα ήταν
Εικ. 76 Η σταύρωση του Αγ. Πέτρου, έργο
απλά µη- τοίχος είναι η δίοδος από την οποία εκπνέεται φως 122. του Caravaggio.
120 Jodidio P., [2004], Architecture Now! 3, σελ. 174, Cologne, Taschen
122 Pallasmaa, J. [2005], The eyes of the skin: Architecture and the senses, σελ. 46- 47, England, Wiley
Academy.
70
5.1.2 Ακοή
Η αντίληψη του χώρου µέσω της αίσθησης της ακοής αν και γίνεται υποσυνείδητα είναι
καθοριστική για την συνολικότερη εµπειρία. Οι νυχτερίδες τα δελφίνια και άλλοι ζωντανοί
οργανισµοί καθοδηγούνται µέσα στο σκοτάδι και ανακαλύπτουν τη λεία τους µε την ικανότητα του
Εικ. 77 Το φάσµα αντίληψης ήχων (ηχόγραµµα) του
ηχω-εντοπισµού, της αντίληψης δηλαδή του χώρου και της θέσης τους µέσα σε αυτόν, µέσω της ανθρώπου (κόκκινο), του δελφινιού (πορτοκαλί) και της
νυχτερίδας (µπλε)
εκποµπής και λήψης ήχων.123 Αν και το φάσµα ήχων που µπορεί να αντιληφθεί ο άνθρωπος σε
σχέση µε αυτά λίγο διαφέρει κατά συνέπεια και ο τρόπος που αντιλαµβάνονται το περιβάλλον, οι
αρχιτέκτονες δεν λαµβάνουν υπόψη αυτή την ικανότητα παρά µόνο σε χώρους ψυχαγωγίας.
Μπαίνοντας σε µία εκκλησία τα βήµατα προκαλούν ήχους οι οποίοι ταξιδεύουν µέσα στον χώρο
και αντανακλώνται από τις επιφάνειες του εσωτερικού της. Η απορρόφηση των ήχων κατά την
αντανάκλαση καθώς και ο χρόνος που απαιτείται µέχρι αυτοί να επιστρέψουν στον άνθρωπο
καθορίζουν την υποσυνείδητη αντίληψη του χώρου.124 Οι σκληρές επιφάνειες που αντανακλούν
αυτούσιους τους ήχους είναι αυτές που κάνουν µία υπό κατασκευή κατοικία αφιλόξενη, σε
Εικ. 78 Τρόπος λειτουργίας του ηχω-εντοπισµού

(echolocation)
123 Encyclopedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite ληµ. echolocation

124 www. wikipedia.org, ληµ. Architectural acoustics
71
αντίθεση µε µία κατοικία στην οποία διαµένουν άνθρωποι οπού οι επιφάνειες που έρχονται σε
επαφή µε το δέρµα λόγω της ηχοαπορροφητικότητας τους κάνουν το περιβάλλον φιλικό 125.
«Η έλλειψη ήχου σε µία κινηµατογραφική ταινία έχει ως αποτέλεσµα να χάνεται η πλαστικότητά της
και για να αναπληρωθεί απαιτείται υπερβολή στην υποκριτική».126 Το ίδιο ίσως ισχύει και στην
σύγχρονη αρχιτεκτονική: επιχειρείται υπερβολή στη µορφή σε µία ασυνείδητη προσπάθεια να
αναπληρωθεί το κενό που δηµιουργεί η έλλειψη ήχων.
Ωστόσο η ασυνείδητη έλλειψη ήχων διαφέρει από την ηθεληµένη πρόκληση ησυχίας η οποία δεν
θεωρείται µη ύπαρξη ήχων αλλά κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος στρέφει την ακοή στον
ίδιο του το εαυτό, στην ίδια του την ύπαρξη. Ιδιαίτερη είναι η άποψη του Luis Barragán για την
ησυχία: «Μία κρήνη µας προκαλεί ηρεµία, χαρά και γαλήνιο αισθησιασµό και φτάνει στο
αποκορύφωµα του νοήµατός της όταν µέσα από τη δύναµη της να µαγεύει, θα ανακινήσει όνειρα Εικ. 79 Η έλλειψη ήχου στον κινηµατογράφο
απαιτεί υπερβολή στην υποκριτική.
από µακρινούς κόσµους. Όσο είµαι ξύπνιος ή κοιµάµαι, οι θαυµάσιες αναµνήσεις κρηνών µε
συνόδευαν σε όλη µου τη ζωή. Στους κήπους και τις κατοικίες που είναι σχεδιασµένες από µένα,
72
πάντα προσπαθούσα να επιτρέψω την ύπαρξη ενός γαλήνιου κελαρύσµατος ησυχίας, και στις
κρήνες µου η ησυχία κελαηδάει».127
Ησυχία που συναντάται µεταξύ άλλων στους περισσότερους θρησκευτικούς ναούς, κυρίως
βυζαντινούς και γοτθικούς, στο εσωτερικό των πυραµίδων της Αιγύπτου κ.α.128
Εικ. 80 Luis Barragan- Fuente de los

Amantes.
127 Buri, René [2000], Luis Barragán,, σελ. 42, London, Phaidon Press Limited
73
5.1.3 Όσφρηση
Αν και µεταφέρει τις λιγότερες πληροφορίες σε σύγκριση µε τις υπόλοιπες αισθήσεις, καταφέρνει να
έχει τον µεγαλύτερο συναισθηµατικό αντίκτυπο.129 Κυριότερο όµως χαρακτηριστικό της είναι η
µνήµη που «περιέχει».130 Έτσι οσµές από τα παιδικά χρόνια µπορεί να αναγνωριστούν ακαριαία
µετά από δεκαετίες. Ίσως όµως η ικανότητα του εγκεφάλου να αποµνηµονεύει για τόσο µεγάλο
χρονικό διάστηµα ερεθίσµατα της όσφρησης οφείλεται ακριβώς στης αδυναµία της να δεχτεί
µεγάλο όγκο πληροφοριών µε αποτέλεσµα αυτές οι λίγες να αποτυπώνονται καθαρά στην µνήµη
του ανθρώπου. Η διαδροµή µέσα στη πόλη αναγνωρίζεται και αποτυπώνεται έντονα µέσα από τις
µυρωδιές: το πέρασµα έξω από τον φούρνο και τον τσαγκάρη της γειτονιάς, έπειτα µία στάση στο
µαγαζί µε τα ζαχαρωτά, ένας καφές στην κοντινή καφετέρια και η επιστροφή στο σπίτι όπου
ετοιµάζεται το φαγητό 131.
129 ∆ήµου Τατιάνα, Φραγκούλη Ισµήνη [2007], Περιβάλλοντος Ψυχολογία- Έµφαση στο παιδί, σελ. 9, Τµήµα

130 Holl, S., Pallasmaa, J., Gomez, A. [2006], Questions of perception: Phenomenology of architecture, σελ.32, Εικ. 81 Οι διαδροµές µέσα στην πόλη
αποτυπώνονται µέσα από τις οσµές.
74
Αντίθετα µε ότι οσφραινόµαστε καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής µας η σύγχρονη αρχιτεκτονική σε
µεγάλο βαθµό θεωρεί πως οι οσµές δεν πρέπει να έχουν θέση στα έργα της τα οποία προορίζονται
για τον πολιτισµένο άνθρωπο. Από την προσπάθεια κατανόησης των συναισθηµάτων που τα
διάφορα ερεθίσµατα οσµών προκαλούν- κάτι που µπορεί να γίνει και για τις υπόλοιπες αισθήσεις-
ο αρχιτέκτονας επιλέγει τον αποκλεισµό όλων. Έτσι δηµιουργείται ένα αποστειρωµένο περιβάλλον
δίχως οσµές, δίχως ζωή.132 Η πεποίθηση όµως πως ο πολιτισµός µεταξύ άλλων µετράται µε την
Εικ. 82 Peter Zumthor- Thermal Baths Vals. Οι
ικανότητα του ανθρώπου να υποκαθιστά το φυσικό περιβάλλονται να αποµακρύνεται από την θειούχες προσµίξεις στα νερά των θερµών
πηγών διεγείρουν έντονα την όσφρηση του
ανθρώπινη φύση είναι ίσως περισσότερο µία ψευδαίσθηση, µία δικαιολογία για να εθελοτυφλεί σε επισκέπτη.
κρίσιµα προβλήµατα που ο ίδιος έχει προκαλέσει στο περιβάλλον που ζει.133
132
133
∆ήµου Τατιάνα, Φραγκούλη Ισµήνη [2007], Περιβάλλοντος Ψυχολογία- Έµφαση στο παιδί, σελ. 28, Τµήµα
75
5.1.4 Γεύση
Η αίσθηση που συνδέεται άµεσα µε την κάλυψη των βιολογικών αναγκών του ανθρώπου δεν έχει Εικ. 83 Patrick Jouin- Restaurant Mix Vegas..
εµφανείς συσχετισµούς µε την αρχιτεκτονική. ∆ιεγείρεται λιγότερο από ερεθίσµατα που λαµβάνονται
µέσω της αφής και της ακοής και περισσότερο από την όσφρηση.134 Υπάρχει όµως µία σηµαντική
υποσυνείδητη σύνδεση της γεύσης µε την όραση. Τα αισθητήρια όργανα της γεύσης διεγείρονται
όταν το µάτι βλέπει έντονα χρώµατα καθώς και επιφάνειες µε έντονη στιλπνότητα, κάτι που είναι
χρήσιµο στον αρχιτέκτονα όταν καλείται να σχεδιάσει ένα εστιατόριο, µία κουζίνα ή γενικότερα ένα
χώρο που πρόκειται να φιλοξενεί δραστηριότητες που σχετίζονται µε τη γεύση. Αυτός είναι ίσως ο
λόγος για τον οποίον ο Adrian Stokes ανέφερε στην αλληλογραφία του την «γευστική πρόσκληση
των µαρµάρων της Βερόνα».135
Εικ. 84 Herzog & De Meuron- Allianz Arena.

«Ανοίγει την όρεξη» για ποδόσφαιρο;
76
5.1.5 Αφή
Σε συνδυασµό µε την όραση η αφή αποτελεί το µέσο ταύτισης µε το αντικείµενο που βλέπει το µάτι
ειδικά όταν η µορφή του αντικειµένου πλησιάζει αυτή της δοµής ή χαρακτηριστικών του
ανθρώπινου σώµατος. Ωστόσο «η όραση βλέπει ότι η αφή ήδη γνωρίζει» µιας και είναι πιο σίγουρη
και λιγότερο ευάλωτη από την πρώτη.136 Το δέρµα είναι ουσιαστικά το όργανο που δέχεται όλα τα
ερεθίσµατα της αφής. Αποτελεί την πρώτη γραµµή άµυνας του οργανισµού αλλά και τον πιο
άµεσο τρόπο αλληλεπίδρασης µε το περιβάλλον και τους ανθρώπους. Άλλωστε τα πιο έντονα
ανθρώπινα συναισθήµατα δηµιουργούνται µέσα από το άγγιγµα, τη πιο ουσιαστική µορφή
επαφής. Αυτός ο συνδυασµός ευαισθησίας και προστασίας µπορεί να παροµοιαστεί µε έναν
ποιητή- πολεµιστή.137
Εικ. 85 Santiago Calatrava- Communication
Το δέρµα επίσης συνδέεται στενά και µε την κατοικία. Μαζί µε την παραλία είναι ο µόνος χώρος Tower.
στον οποίο το δέρµα αφήνεται γυµνό για µεγάλο διάστηµα. Του παρέχει την προστασία και τον
προσωπικό χώρο που χρειάζεται ώστε να αφήσει το σώµα του ελεύθερο και εκτεθειµένο. Με τη
136
137
Pallasmaa, J. [2005], The eyes of the skin: Architecture and the senses, σελ. 10-11, England, Wiley
Academy.
77
σειρά του το τζάκι µεταδίδει στο σώµα ζεστασιά και µία κατοικία έχει ανάγκη από εστίες ζεστασιάς
όχι µόνο µε την κυριολεκτική αλλά και µε την µεταφορική έννοια.138
5.2
Εικ. 86 Μέσα στη κατοικία το δέρµα εκτίθεται

γυµνό και δέχεται τη ζεστασιά από τις εστίες
θερµότητας.
Εικ. 87 Frank Lloyd Wright- Wingspread

House. Κεντρο του κυρίως κτηρίου είναι µία
καµινάδα στη βάση της οποίας υπάρχουν 5
τζάκια.
78
Εµπειρία
Ο ρόλος της αρχιτεκτονικής δεν είναι να καλύψει απλά τις αισθητικές ανάγκες του ανθρώπου έτσι
ώστε να συµβαδίσει µε τις εφήµερες τάσεις της εκάστοτε εποχής139. Ο αρχιτέκτονας µέσω του έργου
του επικοινωνεί µε τους ανθρώπους που αλληλεπιδρούν µε αυτό. Εύστοχα ο Barragán προέτρεπε:
«µη µε ρωτάτε γι’ αυτό ή το άλλο κτήριο, µη βλέπεται τι κάνω, δείτε αυτό που είδα»140. Φυσικά
µελετώντας τα έργα του συνειδητοποιεί κανείς πως δεν αναφέρεται στην όραση αλλά γενικά στην
εµπειρία. ∆εν είναι µόνο η όραση µε την οποία επικοινωνεί ο αρχιτέκτονας. Ο Rick Joy κατά τη
διδασκαλία ενός studio στην αρχιτεκτονική σχολή του Πανεπιστηµίου Harvard δεν επέτρεψε στους
φοιτητές να παρουσιάσουν τη δουλειά τους µέσα από σχέδια, µακέτες κτλ αλλά- αφού τα είχαν
ετοιµάσει όλα αυτά -η παρουσίαση έγινε µέσα από την αφήγηση της εµπειρίας που θα βίωνε
κάποιος υποθετικός επισκέπτης στον χώρο που είχε σχεδιαστεί.141 Αφού οι πιο ωραιότερες ιστορίες
προκαλούν τόσο πλούσιες εµπειρίες τότε σίγουρα όταν µέσω της αρχιτεκτονικής δηµιουργούνται
ξεχωριστοί χώροι που µπορούν να δηµιουργήσουν επίσης πλούσιες εµπειρίες, αυτές µπορούν να
αποτυπωθούν ως µία ωραία ιστορία. Ένα σπουδαίο έργο της αρχιτεκτονικής προβάλλει νοήµατα
139 Γιακουµακάτος, Αντρέας [2003], Ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής, 20ος αιώνας, σελ. 160, Έκδοση Β’,
Αθήνας, Νεφέλη
140 Buri, René [2000], Luis Barragán,σελ. 23, London, Phaidon Press
79
µέσα από την εµπειρία του χώρου από τον χρήστη του έτσι ώστε «ο χώρος, ο χρόνος και το υλικό
να µεταφραστούν ως διέγερση της φύσης του ανθρώπου».142 Φύση πνευµατική αλλά και υλική
όπου η έννοια της άνεσης, της προστασίας και της οικειότητας µε τον χώρο δεν παραβλέπονται.
Αντιθέτως υπενθυµίζουν πως «η αρχιτεκτονική δε θα πρέπει να ξεχνάει και τον πρωτόγονο κυνηγό
και αγρότη που κρύβει το σώµα µας».143 Μέσω αυτή της διέγερσης δίνεται η αφορµή ο άνθρωπος
να βιώνει την ύπαρξή του µέσα στον κόσµο που τον περιβάλλει και να προσπαθεί να απαντήσει
υπαρξιακά προβλήµατά που πολλές φορές αγγίζουν τα όρια του µεταφυσικού.144 Άλλωστε σε
αρκετές περιπτώσεις θρησκευτικοί χώροι- οι κατεξοχήν συνηθέστεροι όπου αναζητούνται
απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήµατα- αποτελούν λαµπρά έργα της αρχιτεκτονικής,
αποκαλύπτοντας παράλληλα µέσα από τη δηµιουργία τους την ανάγκη του ανθρώπου για
καλλιτεχνική έκφραση.145
Όλες όµως οι εµπειρίες βιώνονται µέσα σε ένα περιβάλλον. Είναι όµως αυτό απλά ένα πλαίσιο ή
πηγή ερεθισµάτων;146 Η απάντηση δίνεται µε έναν περίπατο στο φυσικό περιβάλλον, µέσα στο
145 Buri, René [2000], Luis Barragán,σελ. 61, London, Phaidon Press Limited
80
δάσος, κατά τον οποίον η ευτυχία και το αίσθηµα ολοκλήρωσης που νιώθει κανείς οφείλεται στο
ότι βιώνει την ύπαρξή του στον κόσµο µέσα από την συνεχή διέγερση των αισθήσεών του
σύµφωνα µε τον Bachelard:147 το µάτι βλέπει µία ποικιλία χρωµάτων και τα παιχνιδίσµατα του
φωτός µε τη σκιά. Η ακοή µετράει τον χώρο και ανακαλύπτει από το κελάρυσµα του νερού έναν
ποταµό κάπου µακριά. Η ύπαρξη των υπόλοιπων ζωντανών οργανισµών σε συνδυασµό µε τις
µεθυστικές οσµές που εκπέµπονται από τα φυτά τον κάνει να συνειδητοποιεί το µικρό θαύµα της
ζωής. Τέλος η αφή υπολογίζει µέσα από την σκληρότητα του εδάφους το πόσο ευπρόσδεκτη είναι
εκεί η ανθρώπινη παρουσία, γνωρίζει τη θερµοκρασία, υγρασία και άλλες παραµέτρους που
κάνουν έναν κόσµο από τον οποίο έχει τόσο αποµακρυνθεί να φιλοξενεί ζωή. «Η οµορφιά της
φύσης µας αγγίζει ως κάτι σπουδαίο το οποίο είναι µέρος µας και εκτείνεται πέρα από εµάς».148 Στο
φυσικό περιβάλλον υπάρχουν όλες οι συνθήκες που απαιτούνται για να έρθει ο άνθρωπος
πρόσωπο µε πρόσωπο µε το βαθύτερο νόηµα της ύπαρξής του. Γι’ αυτό το λόγο ο Barragán
149
θεωρούσε πως πρέπει όλο το σύµπαν να ενυπάρχει στους κήπους που σχεδίαζε.
Εικ. 88 Luis Barragán- Ο κήπος στην Casa
Ortega.
148 Zumthor, P. [2006], Thinking architecture, σελ.73, [∆εύτερη έκδοση], Basel, Birkhauser.
149
Buri, René [2000], Luis Barragán, London, Phaidon Press Limited
81
Ο Κωνσταντινίδης έβλεπε την αρχιτεκτονική ως µία αυθόρµητη φυσική διαδικασία, κάτι που
δηµιουργείται µε την ίδια φυσικότητα που φυτρώνει ένα δέντρο.150 Ο Pallasmaa ως προέκταση της
φύσης στον κατασκευασµένο από τον άνθρωπο κόσµο.151 Όπως η φύση έτσι και η αρχιτεκτονική
στα έργα της πρέπει να είναι ικανή να αφοµοιώνει τα ίχνη της ανθρώπινης ζωής έτσι ώστε να
εµπλουτίζεται η ίδια και αυτό να µεταδίδεται και στους χρήστες της.152 Άλλωστε όπως είχε πει και ο
Winston Churchill «εµείς διαµορφώνουµε τα κτήριά µας και τα κτήριά µας διαµορφώνουν εµάς»153.
Όµως µία κατοικία δεν υφίσταται χωρίς την ύπαρξη ζωής, αν άνθρωποι δεν κατοικούν σε αυτήν,
και είναι η φιλοξενία των ανθρώπινων δραστηριοτήτων ο λόγος για τον οποίο έχει σχεδιαστεί.
Μέσα από αυτές τις δραστηριότητες ο άνθρωπος συναναστρέφεται µε το κτήριο, δεν βρίσκεται
απλά σε ένα κτιστό περιβάλλον. Ο αρχιτέκτονας σχεδιάζει την πράξη της εισόδου και όχι την είσοδο
ως αντικείµενο.154 Όπως αναφέρει κι ο Alvar Aalto: «Η αρχιτεκτονική είναι περισσότερο ρήµα παρά
150 Leatherbarrow, D. [2000], Uncommon ground. Architecture, technology, and topography, σελ. 195, Εικ. 89 Enric Miralles- Νεκροταφείο Igualada.
"Η αρχιτεκτονική ως µία αυθόρµητη φυσική
England, The MIT Press.
διαδικασία, κάτι που δηµιουργείται µε την
ίδια φυσικότητα που φυτρώνει ένα δέντρο"
154 Holl, S., Pallasmaa, J., Gomez, A. [2006], Questions of perception: Phenomenology of architecture, σελ.35,

Publishers.
82
ουσιαστικό»155. Και στα κτήρια του φαίνεται ο τρόπος που αντιµετώπιζε την είσοδο: Κατά το
άνοιγµα της εξώθυρας του κτηρίου δεν ανοίγει απλά µία πόρτα αλλά γίνεται µία χειραψία µε
αυτό.156
Εικ. 91 Peter Zumthor- Thermal Baths Vals. «Η αρχιτεκτονική Εικ. 90 Alvar Aalto- Maison Louis Carré. "Η αρχιτεκτονική
στα έργα της πρέπει να είναι ικανή να αφοµοιώνει τα ίχνη της είναι περισσότερο ρήµα παρά ουσιαστικό"
ανθρώπινης ζωής»
155
156
Holl, S., Pallasmaa, J., Gomez, A. [2006], Questions of perception: Phenomenology of architecture, σελ.33,
Publishers.
83
5.3 Η σηµασία της µνήµης

«Νοσταλγία είναι η ποιητική αντίληψη του προσωπικού παρελθόντος, και δεδοµένου ότι το
παρελθόν του καλλιτέχνη είναι η πηγή της δηµιουργικής του δυναµικής, ο αρχιτέκτονας πρέπει να
ακούει και να δίνει προσοχή στις αποκαλύψεις της νοσταλγίας του»157 είχε πει ο Luis Barragán του
οποίου τα έργα είναι επηρεασµένα µεταξύ άλλων από τα παιδικά του βιώµατα στο Μεξικό των
έντονων χρωµάτων και του «σκληρού» φωτός. «Οι ρίζες της αντίληψης της αρχιτεκτονικής
κρύβονται µέσα στις παιδικές µας αναµνήσεις. Βρίσκονται µέσα στη βιογραφία µας».158 Ο τρόπος
όµως µε τον οποίον βιώνει καθένας έναν χώρο σχετίζεται άµεσα µε παρελθοντικές εµπειρίες και
συσχετισµούς που δηµιουργούνται µε τις εκάστοτε καταστάσεις.159. Η άρρηκτη σχέση ανάµεσα στις
αισθήσεις και την µνήµη του ανθρώπου αποτυπώνεται έµπρακτα στις µεθόδους αποµνηµόνευσης
που χρησιµοποιούνται ευρέως. Βασικός τους κανόνας είναι η πληροφορία να µεταφράζεται
Εικ. 92 Baumraum- Plendelhof tree house.
ταυτόχρονα σε εικόνα, ήχο, οσµή, άγγιγµα, γεύση και έντασης ανάλογης µε την σπουδαιότητά της «Οι ρίζες της αντίληψης της αρχιτεκτονικής
κρύβονται µέσα στις παιδικές µας
αναµνήσεις. Βρίσκονται µέσα στη
βιογραφία µας»
157 Buri, René [2000], Luis Barragán,σελ. 14, London, Phaidon Press Limited
84
και µε αυτόν τον τρόπο να δηµιουργούνται πορείες µέσα σε φανταστικοί χώρους.160 Η σηµασία της
εικόνας σε βάθος χρόνου είναι µικρή... «Μετά από 50 χρόνια αυτό που θυµάται κανείς από το σπίτι
της γιαγιάς στο χωριό δεν είναι τόσο το σχέδιο της πόρτας αλλά το βάρος της, η πατίνα που
σχηµατίστηκε µε τα χρόνια, η οσµή του ξύλου και το άρωµα του σπιτιού».161
160 Λαϊος, Λάµπρος, Γιαννακούρου Σιουτάρη, Μαρία [2003], Σύγχρονη εργονοµία, σελ. 463- 466, Αθήνα,
Εκδόσεις Παπασωτηρίου.
85
5.4 Υλικά
Η έννοια «υλικό» δεν υφίσταται στους εικονικούς κόσµους της πληροφορικής. Κι όµως τα υλικά είναι
αυτά µε τα οποία αλληλεπιδρά κανείς καθηµερινά, είναι που αυτά διεγείρουν και τις πέντε αισθήσεις.
Σε συνδυασµό µε τα νοήµατα που εκφράζουν λόγω των χαρακτηριστικών τους, της κατάστασής
τους ή της θέσης τους ο άνθρωπος συνειδητοποιεί την υλική και ταυτόχρονα πνευµατική του
υπόσταση. Όπως η ύλη πλάθεται από τον γλύπτη και γίνεται έργο τέχνης, έτσι και τα υλικά στα
χέρια του αρχιτέκτονα µπορούν να µεταµορφωθούν. Να «προγραµµατιστούν» κατά κάποιο τρόπο
έτσι ώστε σε συνδυασµό µε τις ανθρώπινες δραστηριότητες να απορροφήσουν ζωή και να
εκπέµψουν νοήµατα.162 Η αρχιτεκτονική είναι «η αλχηµεία της µετατροπής αληθινών συστατικών σε
ανθρώπινα συναισθήµατα»163 και τώρα όσο ποτέ άλλοτε µπορεί αυτά τα αληθινά συστατικά να τα
µετατρέψει πραγµατικά σε τέχνη που µπορεί να βιώσει ο άνθρωπος µε όλες του τις αισθήσεις. Εικ. 93 Mies van der Rohe- Barcelona
Pavilion. Λεπτοµέρεια των υλικών.
86
5.4.1 Φυσικά υλικά, ηλικία, ιστορία,

Τα φυσικά υλικά ακτινοβολούν, αλληλεπιδρούν µεταξύ τους και είναι αυτά που «καθορίζουν την
ποιητική ποιότητα» του έργου.164 Η «θαυµαστή συνεργασία φύσης και ανθρώπου»165 επιτυγχάνεται
µέσα από την χρήση τους, αποτυπώνοντας παράλληλα πάνω τους τον χρόνο και την ηλικία του
αρχιτεκτονήµατος.166 Η οξείδωση των µεταλλικών του µερών, η πατίνα του χαλκού ή του
µπρούτζου, και η λείανση των ακµών του από την χρήση ανάγουν το έργο στην τέταρτη διάσταση.
Ο Carlo Scarpa δεν αντιστέκεται στη φθορά που προκαλεί το υγρό στοιχείο στη Βενετίας και το Εικ. 94 Carlo Scarpa- Querini Stampalia. Το
νερό αφήνεται να εισέλθει στο κτήριο.
αφήνει να εισέλθει µέσα στο κτήριο. Την ίδια αντιµετώπιση απέναντι στη φθορά κρατά και ο Rick
Joy αφήνοντας απροστάτευτες τις µεταλλικές επιφάνειες στα κτήριά του, γνωρίζοντας πως θα
σκουριάσουν από τον καυτό ήλιο της ερήµου της Αριζόνα.167 Ο περίπατος σε µία παλιά πόλη, µε
τα σηµάδια του χρόνου αποτυπωµένα στα υλικά κατασκευής φέρνουν τον περιπατητή σε επαφή
όχι απλά µε µία παλιά πόλη αλλά µε τις προηγούµενες γενιές, επαφή που ο τοπικισµός στην
164 Zumthor, P. [2006], Thinking architecture, σελ 10,86, [∆εύτερη έκδοση], Basel, Birkhauser.
165 Πικίωνης, ∆ηµήτρης. [1986], Κείµενα, σελ. 57, [∆’ έκδοση], Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης
166 Holl, S., Pallasmaa, J., Gomez, A. [2006], Questions of perception: Phenomenology of architecture, σελ. Εικ. 95 Rick Joy- Architecture studio in
Tucson. Οι µεταλλικές επιφάνειες αφήνονται
29, San Francisco, William Stout να οξειδωθούν από τον καυτό ήλιο.
167 Joy, R. [2002], Desert Works, New York, Princeton Architectural Press
87
αρχιτεκτονική επιδιώκει.168 Όταν ένα παιδί βλέπει σήµερα αποτυπωµένες τις δραστηριότητες των
Εικ. 96 Peter Zumthor- Thermal Baths Vals. Τα
προγόνων του είτε στο λιθόστρωτο της αρχαίας Εγνατίας Οδού στην Καβάλα, είτε στον βράχο της ίχνη της συνεχούς ροής του πλούσιου σε
θειάφι νερού µένουν στα υλικά στα οποία
Ακρόπολης των Αθηνών έχει µία απτή εµπειρία της ιστορίας του τόπου στον οποίο βρίσκεται. ρέει.
5.4.2
Εικ. 97 Via Appia: Αποµεινάρια του πιο σηµαντικού δρόµου ρωµαϊκού Εικ. 98 Τα υλικά µέσα από τη φθορά τους δείχνουν Εικ. 99 Ο χρόνος που είναι εκτεθειµένα τα χάλκινα και
δρόµου στην Ιταλία. πόσο χρήσιµα φάνηκαν. µπρούτζινα υλικά στις καιρικές συνθήκες
αποτυπώνεται στην επιφάνειά τους µε τον
σχηµατισµό πατίνας.
168 Σηµαιοφορίδης, Γιώργος. [2005], ∆ιελεύσεις, σελ 11-24, Αθήνα, METAPOLIS press
88
Σύγχρονα υλικά:
Η σύγχρονη τεχνολογία έχει δώσει τη δυνατότητα ανάπτυξης κατασκευαστικών µεθόδων και νέων
υλικών συνδυάζοντας πλεονεκτήµατα που κανένα από τα φυσικά υλικά δεν έχει. Έχουν
δηµιουργηθεί συνθετικά υλικά, ειδικές µέθοδοι επεξεργασίας των µετάλλων κ.α. που αντέχουν στον
Εικ. 100 Frank O. Gehry- Disney Hall.
χρόνο και τη φθορά. Ωστόσο γι' αυτά η τέταρτη διάσταση – δηλ. ο χρόνος- δεν υφίσταται.169 Το Κέλυφος από ατσάλινα πλακίδια.
κυριότερο πλεονέκτηµα γίνεται την ίδια στιγµή µειονέκτηµα, τα υλικά αυτά δεν έχουν τη δυνατότητα
να δείξουν πόσο χρήσιµα φάνηκαν µέσα στον χρόνο. Άλλωστε οι τάσεις της εποχής φοβούνται την
ηλικία και την φθορά. Στην εποχή του botox170 µε τις αισθητικές χειρουργικές επεµβάσεις να έχουν
γίνει θέµα ρουτίνας, τα επεξεργασµένα µε photoshop µοντέλα των γυαλιστερών εντύπων, τα ειδικά
φίλτρα που κρύβουν τις ρυτίδες από τις τηλεπαρουσιάστριες, και τα ρούχα που θεωρείται «ντροπή»
να φορεθούν δεύτερο χρόνο, τα πάντα πρέπει να φαίνονται φρέσκα, σηµερινά και φαντακτερά! Ο
ονειρικός κόσµος που προβάλλεται δεν έχει ηλικία.171 Το botox αφαιρεί τις ρυτίδες του προσώπου,
ταυτόχρονα όµως αφαιρεί και µέρος των εκφράσεών του… Εικ. 101 Nicholas Grimshaw- The Eden
Project. Εξαγωνικοί θόλοι κατασκευασµένοι
από σκληρό πλαστικό.
169 169 Holl, S., Pallasmaa, J., Gomez, A. [2006], Questions of perception: Phenomenology of architecture,
σελ. 29, San Francisco, William Stout

170 Πρωτεΐνη που εκχύνεται µε ένεση στο δέρµα µε σκοπό τη µείωση των ρυτίδων του προσώπου µέσω της
παράλυσης των µυών. www.botoxcosmetic.com/

89
Η µεταµοντέρνα όµως αρχιτεκτονική χρησιµοποιεί µία ποικιλία στον τρόπο µε τον οποίο χειρίζεται
την ανακλαστικότητα και την διαφάνεια, κυρίως µέσα από διαβαθµίσεις αυτών των δύο. Με την
χρήση αυτών αρχικά, εµφανίζεται «υποσχόµενη να µετατρέψει την απόκοσµη και αβαρή αίσθηση
των σύγχρονων υλικών σε µία θετική εµπειρία του χώρου, τόπου και νοήµατος».172
Εικ. 102 Corian® Nouvel Lumières.
Εικ. 103 Herzog & De Meuron- Laban Centre

London. Εκτενής χρήση ηµιδιαφάνειας.
90
6. Η εργασία του αρχιτέκτονα
91
Οι εφήµερες τάσεις του life- style υιοθετούνται δυστυχώς και από αρχιτέκτονες σε σηµείο που
καθορίζουν τις βασικές αρχές σχεδιασµού τους.173 Πιεζόµενη επίσης από τους ρυθµούς µε τους
οποίους επιβάλλεται να κυκλοφορεί η πληροφορία, η αρχιτεκτονική εγκλωβίζεται συχνά σε µία
κατάσταση αυτισµού, ενός πλαστικοποιηµένου οφθαλµοκεντρικού ναρκισισµού. Για να το αποφύγει
αυτό «είναι σηµαντικό ο αρχιτέκτονας να ξέρει πώς να βλέπει. […] να βλέπει µε τέτοιο τρόπο ώστε η
όραση να µην υπερδιεγείρεται από την ορθολογιστική ανάλυση»174 αναφέρει ο Barragán. Μέσα σε
αυτό το περιβάλλον εκτός από την ανάγκη να νιώθουµε τον κόσµο γύρω µας «είναι απαραίτητο να
νιώθουµε πως βρισκόµαστε µέσα στην συνέχεια του χρόνου, και στον κατασκευασµένο από τον
άνθρωπο κόσµο η αρχιτεκτονική είναι αυτή που πρέπει να το κάνει».175 Από το στάδιο της σύλληψης
και σχεδίασης ως την κατασκευή και ολοκλήρωση του έργου η επιθυµία των αρχιτεκτόνων να
επανακαθορίσουν τον ρόλο της στη σωστή της βάση, καθορίζεται από την προσπάθεια που
καταβάλουν ώστε αυτή να µπορεί να απαντάει σε υπαρξιακά ερωτήµατα του ανθρώπου.
173 Γιακουµακάτος, Αντρέας [2003], Ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής, 20ος αιώνας, σελ. 160, Έκδοση Β’,
174 Buri, René [2000], Luis Barragán,, σελ. 39, London, Phaidon Press Limited
Academy.
92
6.1 Η σύγχρονη τεχνολογία στην δηµιουργική διαδικασία

Η ευρύτατη χρήση των εφαρµογών της σύγχρονης τεχνολογίας στην αρχιτεκτονική καθώς και σε
όλα τα επαγγέλµατα µε τα οποία αυτή συνεργάζεται έχει επιφέρει µία σηµαντική αύξηση του
Εικ. 104 Το µαχητικό αεροσκάφος
ρυθµού παραγωγής των υλικών και κατασκευής έργων και γενικότερα στις δηµιουργικές της Mirage-2000 της εταιρίας Dassault ήταν ένα
από τα πρώτα βιοµηχανικά προϊόντα που
δυνατότητες, µε χαρακτηριστικά παραδείγµατα αρχιτεκτονικά έργα που εντάσσονται στο κίνηµα της αναπτύχθηκε µε τη βοήθεια λογισµικού
CAD στα τέλη της δεκαετίας του ‘70.
«blobitecture».
Περισσότερο όµως σηµαντική είναι η µεταβολή του τρόπου µε τον οποίο γίνεται η δηµιουργική
διαδικασία, µεταβολή που συνέβη παλιότερα σε πολλούς τοµείς µε τους οποίους συνεργάζεται η
αρχιτεκτονική: Αρχικά αυτό έγινε στον τοµέα της αεροδιαστηµικής όπου η ανάγκη για απόλυτη
ακρίβεια στον σχεδιασµό, σε συνδυασµό µε την αύξηση της περιπλοκότητας των εξαρτηµάτων που
έπρεπε να αλληλεπιδρούν επέβαλαν την εκµετάλλευση όλων των δυνατοτήτων της πληροφορικής.
Οι εταιρίες που δραστηριοποιούνται σε αυτό τον τοµέα ανέπτυξαν λογισµικά στα οποία γίνεται
σχεδίαση σε τρεις διαστάσεις, µέσα σε ένα πλήρως παραµετρικό εικονικό περιβάλλον. Αυτό
σηµαίνει πως όλα τα συστήµατα σχεδιάζονται πάνω στο ίδιο µοντέλο και κατασκευαστικά
σφάλµατα και κατασκευαστικές αντιφάσεις δεν προκύπτουν κατά τη φάση της κατασκευής αλλά σε Εικ. 105 Το λογισµικό CAD της εταιρίας
Dassault, CATIA, χρησιµοποιήθηκε από τον
αυτήν της σχεδίασης παρέχοντας τη δυνατότητα άµεσης διόρθωσής τους. Ουσιαστικά πρόκειται Frank O. Gehry για το σχεδιασµό του
Μουσείου Guggenheim στο Bilbao.
93
για εικονική κατασκευή συστηµάτων, που ελέγχονται, αναλύονται και δοκιµάζονται εικονικά. Οι
παράµετροι των εικονικών συστηµάτων µεταφέρονται σε αυτοµατοποιηµένα συστήµατα
παραγωγής, υλοποιώντας ένα αποτέλεσµα πανοµοιότυπο µε το εικονικό.176
Παράλληλα µε την αεροδιαστηµική βιοµηχανία, µε τον ίδιο τρόπο µεταβλήθηκε και ο τοµέας της
αυτοκινητοβιοµηχανίας και της ναυπηγικής. Η αρχιτεκτονική έχει στενή σχέση κυρίως µε τη
ναυπηγική, µιας και όλος ο οργανισµός ενός πλοίου- εξαιρώντας αυτόν που απαιτείται για πλεύση
και πρόωση- είναι πανοµοιότυπος µε αυτόν ενός κτηρίου. Αρχιτέκτονες όπως ο Le Corbusier
εµπνεύστηκαν από αυτά. Άλλοι βασίστηκαν στη τεχνογνωσία των ναυπηγών για την υλοποίηση Εικ. 106 Ship concept: Σκίτσο του Le Corbusier.
των έργων τους όπως έκανε ο Palladio για να κατασκευάσει την οροφή της Βασιλικής στη Πλατεία
των ∆όγηδων της Βενετίας. Στη σύγχρονη εποχή, ο Frank Ο. Gehry χρησιµοποιώντας το λογισµικό
παραµετρικής σχεδίασης CATIA της εταιρίας αεροδιαστηµικής Dassault, σχεδίασε το µουσείο
Guggenheim στο Bilbao. Ωστόσο η υλοποίησή του δε θα ήταν δυνατή χωρίς τη συνεργασία µε την
τοπική µεταλλουργική και ναυπηγική βιοµηχανία.177
Το χαρακτηριστικό που έχουν τα παραµετρικά προγράµµατα να µπορούν να ενσωµατώσουν
πληροφορίες από πολύ διαφορετικούς τοµείς (Ηλεκτροµηχανολογικές συνδέσεις, οικονοµικά Εικ. 107 Σύγκριση της Unité d'habitation µε
πλοίο της εποχής.
176http://www.3ds.com
177Kolarevic, B. [2003], Architecture in the digital age- Design and manufacturing, σελ. 8-9, New York, Taylor
& Francis.
94
χαρακτηριστικά, χρόνοι συναρµολόγησης κ.α.), τα καθιστά ένα µοναδικό εργαλείο στα χέρια του Εικ. 108 Η
οµοιότητα του
αρχιτέκτονα. Κι αυτό γιατί µπορεί σε ένα και µόνο µοντέλο του έργου του να έχει όλα τα στοιχεία που φέροντος
οργανισµού
αλληλεπιδρούν µεταξύ τους δίνοντάς του µία µοναδική ευκαιρία να ηγηθεί σε όλη τη δηµιουργική ενός πλοίου
(πάνω) µε του
διαδικασία όπως οι µάστορες των µεσαιωνικών χρόνων.178 Μουσείου
Guggenheim
Η πολυπλοκότητα όµως των σύγχρονων κτηριολογικών προγραµµάτων, των πολλών (πλάι).
εµπλεκόµενων και εξειδικευµένων επαγγελµάτων, καθώς και οι πιέσεις που ασκούνται από τη
µεταβολή του τρόπου ζωής υποχρεώνουν τον αρχιτέκτονα να πάρει αποφάσεις σε πολύ µικρό
χρόνο. Σε συνδυασµό µε το πολύ µεγάλο πλήθος επιλογών που διαθέτει ο αρχιτέκτονας σε όλες τις
φάσεις της δηµιουργικής διαδικασίας, προκαλείται αρκετές φορές επιπόλαιη και τελικώς
λανθασµένη προσέγγιση σε σηµαντικά ζητήµατα του έργου.179 Χωρίς να γίνει αντιληπτό οι
σπουδαίες και θαυµάσιες εφαρµογές της σύγχρονης τεχνολογίας µπορούν να µετατραπούν από
απλό εργαλείο σε παράγοντα διαµόρφωσης του αρχιτεκτονικού αποτελέσµατος σε κάθε του
στάδιο.
178 Kolarevic, B. [2003], Architecture in the digital age- Design and manufacturing, σελ. 8, New York, Taylor & Εικ. 109 Στα σύγχρονα συστήµατα CAD όλες
Francis. οι πληροφορίες βρίσκονται ταυτόχρονα σε
179 Lidwell W., Holden K, Butler J [2003], Universal principles of design, σελ. 102-103, Massachusetts, Rockport ένα τρισδιάστατο µοντέλο.
Publishers.
95
6.2 Το σκίτσο και η µακέτα

Το σκίτσο είναι κάτι περισσότερο από µία εικόνα που δηµιουργεί ο αρχιτέκτονας. Αποτελεί την
πρώτη αποτύπωση και έκφραση της ζύµωσης που συµβαίνει µέσα του. ∆εν µπορεί να προσφέρει
λεπτοµερή και σαφή στοιχεία, αλλά µπορεί να αποτυπώσει – ίσως καλύτερα από οποιαδήποτε
άλλη µέθοδο - την ατµόσφαιρα και τα συναισθήµατα που επιθυµεί να προκαλέσει ο αρχιτέκτονας
στο έργο του.180 Για να δηµιουργηθεί το σκίτσο χρησιµοποιούνται διάφορα υλικά όπως µολύβι,
κάρβουνο, διαφορετικά είδη χαρτιού, ακουαρέλλα κ.α. Καθένα από αυτά έχει διαφορετικά
χαρακτηριστικά, η κατάλληλη όµως µίξη αυτών µέσα στην σύνθεση είναι που προκαλεί τις
ευαισθησίες που τελικά θα εκφραστούν, να βγουν στην επιφάνεια. Όπως η µακέτα έτσι και το
σκίτσο αποτελεί τη µικρογραφία του τελικού έργου. Τα υλικά πάνω στο χαρτί ή την µακέτα
Εικ. 110 Steven holl- Mit Simmons Hall. Η
ευαισθησία των υλικών µεταφέρεται µέσα
από τα σκίτσα (επάνω) στο τελικό έργο
(κάτω).
180 Zumthor, P. [2006], Thinking architecture, σελ 12-13, [∆εύτερη έκδοση], Basel, Birkhauser.
96
ακτινοβολούν µε τον ίδιο τρόπο που θα πρέπει τα υλικά στο τελικό έργο να ακτινοβολούν.181 Η
ασάφειά και αφαίρεση που χαρακτηρίζει τα αρχικά στάδια αυτών των µεθόδων δεν υφίσταται στη
σχεδίαση στα παραµετρικά σχεδιαστικά προγράµµατα των ηλεκτρονικών υπολογιστών και
γενικότερα στα προγράµµατα CAD, όπου απαιτείται απόλυτη ακρίβεια. Όµως αυτή η ασάφεια και η
αφαίρεση είναι σηµαντική και καθορίζει όλη τη δηµιουργική διαδικασία: όπως τα σκίτσα ενός
παιδιού έτσι και τα σκίτσα του αρχιτέκτονα µέσα από την αφαίρεση αποτυπώνουν µόνο το
182
ουσιώδες, κάτι που ακόµα και ο Πικάσο επιδίωκε. Έτσι δηµιουργείται ένα «παράθυρο» µέσα από
το οποίο ο αρχιτέκτονας επιστρέφει, µέχρι την ολοκλήρωση του έργου, και ελέγχει κατά πόσο έχει
καταφέρει να εκφράσει τα στοιχεία που χαρακτήριζαν την αρχική του ιδέα.183
181 Arnheim, R. [2003], Η δυναµική της αρχιτεκτονικής µορφής, σελ. 173-176, Μετάφραση: Ποταµιάνος Εικ. 111 Steven Holl- St. Ignatius Chapel.
Ιάκωβος, Θεσσαλονίκη, University studio press. Από στο σκίτσο στο πραγµατικό έργο
182
Όπως αποτυπώνεται µεταξύ άλλων στη φράση του: «Μου πήρε τέσσερα χρόνια για να ζωγραφίζω όπως
ο Raphael , όµως µία ζωή για να ζωγραφίζω όπως ένα παιδί».
97
6.3 Τρισδιάστατες απεικονίσεις

Από τα πιο σηµαντικά οφέλη της σύγχρονης τεχνολογίας στον τρόπο που εργάζεται ο
Εικ. 112 Hydropolis, Dubai. Με τον οπτικό
αρχιτέκτονας είναι η δυνατότητα τρισδιάστατης απεικόνισης των ιδεών. Ουσιαστικά πρόκειται για εντυπωσιασµό δίνεται στιγµιαία όλη η
απαραίτητα πληροφορία.
ψευδο-τρισδιάστατες απεικονίσεις µιας και προβάλλονται σε δυσδιάστατο µέσον184
αντικαθιστώντας παλιότερους τρόπους απεικόνισης όπως τα προοπτικά σχέδια, τα αξονοµετρικά
κα. Το γεγονός ότι το αποτέλεσµα που δηµιουργείται πρόκειται όχι για ένα εξειδικευµένο είδος
σχεδίου που απαιτεί ειδικές γνώσεις για να γίνει κατανοητό, αλλά µία εικόνα, το έχουν καθιερώσει
ως το πρώτο τρόπο που χρησιµοποιείται για να έρθει ο θεατής κοντά στο αρχιτεκτονικό έργο. Ο
ρόλος τους µέσα στην δηµιουργική διαδικασία- όπως έλεγε ο Cezanne για τους πίνακές του- είναι
«να κάνουν ορατό τον τρόπο µε τον οποίο ο κόσµος µας αγγίζει»,185 και ειδικότερα ο κτιστός
κόσµος, ο κόσµος που η αρχιτεκτονική δηµιουργεί, και όχι να προκαλέσουν απλά έναν οπτικό
εντυπωσιασµό στα πλαίσια των τάσεων της εποχής για ακαριαία πειθώ.
Εικ. 113 Frank Gehry Partners- Guggenheim
Abu Dhabi. Οι τρισδιάστατες απεικονίσεις
«[…}κάνουν ορατό τον τρόπο µε τον οποίο
κο κόσµος µας αγγίζει».
184 www.wikipedia.org ληµ. 3d computer graphics

98
6.4 Κατασκευαστικά σχέδια Εικ. 114 Grimshaw & Partners- Channel

Tunnel Railway Terminal, Waterloo.
Τα κατασκευαστικά σχέδια όσο τεχνοκρατικά κι αν θεωρούνται συχνά από τους αρχιτέκτονες, Παροµοίωση του φέροντος οργανισµού
του έργου µε τη σπονδυλική στήλη του
δείχνουν τον τρόπο µε τον οποίο λειτουργεί το κτήριο. Όπως ένας οργανισµός, έτσι και το κτήριο ανθρώπου.
για να φιλοξενήσει δραστηριότητες έχει ανάγκη από την κατάλληλη δοµή. Η σχεδίαση και
αποτύπωση αυτής της δοµής είναι παρόµοια µε τα σχέδια ανατοµίας ενός ζωντανού οργανισµού.
Το κτήριο είναι το βιολί και οι ανθρώπινες δραστηριότητες το δοξάρι που θα αγγίξει τις χορδές και
καθώς πάλλεται θα εκπέµψει ήχους, συναισθήµατα, νοήµατα.186
Η σχεδίαση των κατασκευαστικών λεπτοµερειών απαιτεί και µία εφευρετικότητα από µέρους του
αρχιτέκτονα ο οποίος έχει καθήκον «να εµπλουτίζει ότι θεωρεί σηµαντικό, να διορθώνει ότι θεωρεί
ενοχλητικό και να δηµιουργεί εξ' αρχής ότι θεωρεί πως λείπει»187 όπως έκανε σε όλα του τα έργα ο
Scarpa και ο Piano. Η ποικιλία των προκατασκευασµένων µε συγκεκριµένες προδιαγραφές
στοιχείων καθώς και των τρόπων µε τα οποία αυτά συνδέονται µεταξύ τους έχει µεταλλάξει την
186
Εικ. 115 Renzo Piano- Menil Collection,
Zumthor, P. [2006], Thinking architecture, σελ. 18-19, [∆εύτερη έκδοση], Basel, Birkhauser. Houston. Λεπτοµέρεια σκιάστρων.
99
εφευρετικότητα που είχε παλιότερα ο αρχιτέκτονας σε εφευρετικότητα ως προς τον τρόπο επιλογής, Εικ. 116 Carlo Scarpa- Brion Cemetery. Η
εφευρετικότητα στην αρχιτεκτονική.
σύνθεσης και σύνδεσης τους.188
«Αν και ο χώρος από τη στιγµή που θα καθιερωθεί, βιώνεται ως ένα πάντοτε παρόν και αυτάρκες
δεδοµένο, η εµπειρία του δηµιουργείται µόνο µέσα από τον αλληλοσυσχετισµό αντικειµένων».189 Η
αρχιτεκτονική είναι κοµµάτια συνδεδεµένα σε µία σύνθεση. Η σηµασία των συνδέσµων- κόµβων
είναι ιδιαίτερα µεγάλη διότι αποτελούν µέρος της κατανόησης του συνόλου.190 Έτσι η µαγεία ενός
χωροδικτυώµατος δεν βρίσκεται τόσο στις δοκούς όσο στους κόµβους του και λεπτοµέρειες σαν κι
αυτές «αναλαµβάνουν την ευαίσθητη µετάβαση στη διάσταση του κτηρίου»191. Αυτό γίνεται φανερό
στη σηµασία που δίνουν µεταξύ άλλων τόσο ο Grimshaw όσο και ο Piano στους κόµβους των
κατασκευών τους. Όπως έλεγε και ο M.V.d. Rohe «ο καλός θεός βρίσκεται στην λεπτοµέρεια» 192. Οι
λεπτοµέρειες «µιλούν» στον άνθρωπο που βρίσκεται σ' έναν χώρο και έτσι δηµιουργείται ο διάλογος
µε το αρχιτεκτονικό έργο. Με αυτές ο Scarpa προσκαλεί τον επισκέπτη σε ένα ταξίδι ερµηνείας των
Publishers. Εικ. 117 Grimshaw & Partners- Channel

189 Arnheim, R. [2003], Η δυναµική της αρχιτεκτονικής µορφής, σελ. 26 Μετάφραση: Ποταµιάνος Ιάκωβος, Tunnel Railway Termnal, Waterloo. Η
σηµασία των κόµβων στο χωροδικτύωµα.
Θεσσαλονίκη, University studio press.
191 Zumthor, P. [2006], Thinking architecture, σελ 16 , [∆εύτερη έκδοση], Basel, Birkhauser.
192 Λάββας, Γεώργιος [2002], Επίτοµη ιστορία της αρχιτεκτονικής, σελ. 322, Θεσσαλονίκη, University Studio
Press.
100
έργων του. Η χρήση τους δε σηµαίνει όµως αναγκαστικά πως δηµιουργείται επικοινωνία µε τον
άνθρωπο. Όταν όµως αυτές εµφανίζονται διαρκώς και δηµιουργούν φλυαρία τότε ο άνθρωπος
δεν έχει την ευκαιρία να νιώσει, να σκεφτεί και εποµένως να βιώσει τον χώρο.193 Κινδυνεύει δηλαδή η
υπερβολική χρήση τους να προκαλέσει αυτό ακριβώς που η αρχιτεκτονική πρέπει να αποφύγει: να Εικ. 118 Carlo Scarpa- Querini Stampalia.
Λεπτοµέρεια της βάσης της γέφυρας.
προκαλεί στον άνθρωπο δυσκολία να την αντιληφθεί.
Εικ. 119 Carlo Scarpa- Brion Cemetery. Λεπτοµέρειες.
101
6.5 Ο διάλογος µε την υπάρχουσα κατάσταση Εικ. 120 Leo von Klenze- Walhalla temple.
«Γνωρίζοντας για αντίθεση, αρµονία, τη θεωρία των χρωµάτων, την Χρυσή Τοµή και το «η µορφή
ακολουθεί την λειτουργία» δεν είναι αρκετό. Οι µέθοδοι και οι επινοήσεις- όλα αυτά τα υπέροχα
εργαλεία- δεν υποκαθιστούν το περιεχόµενο, ούτε διασφαλίζουν τη µαγεία ενός ωραίου συνόλου»
γράφει ο Peter Zumthor.194 Ιστορικοί της αρχιτεκτονικής εκτιµούν πως ο συνδυασµός µοτίβων και
µορφών ιστορικών τεχνοτροπιών σε κτήρια του 19ου αιώνα ξεκίνησε ίσως ως φόβος απώλειας
της µνήµης σε µία περίοδο κοσµογονικών εξελίξεων στον τρόπο ζωής. Το «ντύσιµο νέων
λειτουργιών µε παλιά ενδύµατα» απέτυχε.195 Ο χειρισµός της διατήρησης της µνήµης στην εποχή
της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών είναι πολύπλοκος αλλά ο διάλογος του νέου µε την
υπάρχουσα κατάσταση είναι αυτός που δείχνει την εξέλιξη της ζωής και της κοινωνίας: «Μία πέτρα
τοποθετείται στην αµµουδιά εκεί που σκάει το κύµα. Τα πάντα γύρω της αλλάζουν αλλά η πέτρα
παραµένει εκεί».196 Κατά πόσο η πέτρα αυτή επηρεάζεται και πώς αλληλεπιδρά µε αυτή την αλλαγή;
Σε ένα περιβάλλον που διαρκώς µεταβάλλεται, η επανάληψη παλιότερων έργων δείχνει την
Εικ. 121 Frank O. Gehry- Μουσείο
Guggenheim Bilbao. Σχέση υπάρχουσας-
194
νέας κατάστασης.
Zumthor, P. [2006], Thinking architecture, σελ. 77, [∆εύτερη έκδοση], Basel, Birkhauser.
195 Λάββας, Γεώργιος [2002], Επίτοµη ιστορία της αρχιτεκτονικής, σελ. 217-218, Θεσσαλονίκη, University Studio
Press.
102
ανικανότητα του αρχιτέκτονα να αντιληφθεί πως η σύγχρονη ζωή είναι πλέον διαφορετική.197
Αντίστοιχα, σύγχρονα έργα που δεν λαµβάνουν υπόψη το παρελθόν και θεωρούν τη µνήµη ως
κάτι δυσάρεστο, δείχνουν να µην καταδέχονται να µάθουν ότι αυτό έχει να τους διδάξει.198 Σήµερα οι
οργανικές µορφές της «blobitecture» αρχιτεκτονικής φαίνεται να ανταγωνίζονται τις υπόλοιπες
ορθογωνικές µορφές της αρχιτεκτονικής,199 όµως οι διαφορές στη µορφή δεν είναι οι µόνες που
συνιστούν την ουσία του διαλόγου της υπάρχουσας κατάστασης µε τη νέα. Η εµπειρία συνδέεται
στενά µε τη µνήµη και στόχος δεν είναι η µίµηση ούτε η απόρριψη του παρελθόντος, αλλά η
δηµιουργία νέων εµπειριών όπου τα βιώµατα του παρελθόντος θα τις εµπλουτίζουν.
Εικ. 122 David Chipperfield- House in Galicia.

Οπτική αρµονία µε την υπάρχουσσα
κατάσταση.
198 Πικίωνης, ∆ηµήτρης. [1986], Κείµενα, σελ 145-146, [∆’ έκδοση], Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής
Τραπέζης
Francis.
103
Εικ. 123 Stefan Eberstadt- Rucksack House. Προσθήκη χώρου σε Εικ. 124 Peter Zumthor- Thermal Baths Vals.∆ιάλογος µε το φυσικό
παλιότερο κτίσµα µε «απλή, καθαρή και κατανοητή µέθοδο». περιβάλλον.
104
Συµπέρασµα
105
Η σύγχρονη τεχνολογία από µόνη της έχει συµβάλει πολύ στην βελτίωση της ζωής του ανθρώπου.
Είναι γεγονός πως υπάρχουν πλέον δύο κόσµοι µε τους οποίους αλληλεπιδρά ο άνθρωπος: ο
εικονικός, µέσω της οθόνης των ηλεκτρονικών συσκευών ως εφαρµογές της πληροφορικής και
των επικοινωνιών, στους οποίους οι έννοιες του χώρου και του χρόνου όπως ήταν ως τώρα
γνωστές µεταβάλλονται, και ο πραγµατικός όπως ανέκαθεν ήταν γνωστός. Η ύπαρξη του εικονικού
κόσµου είναι χρήσιµη επειδή δεν υπόκειται κυρίως στους περιορισµούς του πραγµατικού και έτσι
επιτυγχάνεται σε αυτόν η ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εξυπηρετούν τον πραγµατικό κόσµο και
συµβάλλουν µεταξύ άλλων όσο τίποτε άλλο στη περαιτέρω τεχνολογική εξέλιξή του. Το κυριότερο
όµως µειονέκτηµα που εµφανίζει ο εικονικός κόσµος είναι ο τρόπος που γίνεται η διάδραση µε
αυτόν και γενικότερα µε τη σύγχρονη τεχνολογία. Είναι φτιαγµένη από τον άνθρωπο για να
µεταφέρει µεγάλο όγκο πληροφορίας, µε αποτέλεσµα να διεγείρεται συνεχώς η όραση, ως πιο
κατάλληλη γι’ αυτή τη διαδικασία. Όµως δεν έχουν εφαρµοστεί ακόµα τρόποι διέγερσης των
υπόλοιπων αισθήσεων έτσι ώστε ο άνθρωπος να µην εγκλωβίζεται σε µία οφθαλµοκεντρική
διάδραση µε την σύγχρονη τεχνολογία, όπως επίσης δεν υπάρχει µία ηµιαυτοµατοποιηµένη
λειτουργία αφαίρεσης- που να δουλεύει ικανοποιητικά τουλάχιστον- στα λογισµικά έτσι ώστε να
106
προλαµβάνεται η υπερδιέγερση ερεθισµάτων µέσω της υπερπληροφόρησης- σε όλες της τις

µορφές: εικόνα, κείµενο κ.α.
Η συνεχής διέγερση της όρασης, όσο ο άνθρωπος αλληλεπιδρά µε τις εφαρµογές της σύγχρονης
τεχνολογίας, λειτουργεί εις βάρος της διέγερσης άλλων αισθήσεων όταν αυτές αλληλεπιδρούν µε
τον πραγµατικό κόσµο των τεσσάρων διαστάσεων. Επιπλέον η οφθαλµοκεντρική αντίληψη του
εικονικού κόσµου επηρεάζει και τον τρόπο µε τον οποίο µεταδίδονται τα µηνύµατα από το
περιβάλλον του πραγµατικού κόσµου προς τον άνθρωπο, εποµένως και από µέρους της
αρχιτεκτονικής, δίνοντας επίσης έµφαση σε µεγάλο βαθµό στην όραση.
Ο αρχιτέκτονας αφουγκραζόµενος- όχι επηρεαζόµενος από- τα φαινόµενα της εκάστοτε εποχής,
γνωρίζοντας πώς η φύση του ανθρώπου, πνευµατική και υλική, είναι ικανή να αλληλεπιδρά µε το
περιβάλλον- οποιοδήποτε κι αν είναι αυτό- οφείλει χρησιµοποιώντας την τεχνολογία ως πολύτιµο
εργαλείο, όχι αυτοσκοπό, και έχοντας ως µέσον τη τετραδιάστατη ύλη να διεγείρει την επίσης
τετραδιάστατη φύση του ανθρώπου. Μέσα από την πνευµατική του καλλιέργεια να βιώσει εµπειρίες
που θα τον κάνουν να συνειδητοποιήσει την ίδια του την ύπαρξη και την θέση του στον κόσµο.
Στην αϋλοποίηση του χώρου- όπως π.χ. στη περίπτωση της µετατροπής των τραπεζών σε ΑΤΜs και
λογισµικό- ο αρχιτέκτονας ως τώρα δεν είχε λόγο, εξαιτίας του τεχνοκρατικού χαρακτήρα της
διαδικασίας αυτής και των εξειδικευµένων γνώσεων της πληροφορικής και των επικοινωνιών που
απαιτεί. Η σχεδίαση του περιβάλλοντος του λογισµικού- κυρίως γραφικού- µέσω του οποίου
107
µεταδίδονται µηνύµατα στον άνθρωπο ως τώρα στοχεύει απλά στη πρακτικότητα/

αποτελεσµατικότητα και µερικές φορές την αισθητική αρτιότητα. Όσο συνεπής κι αν είναι η
αρχιτεκτονική του τετραδιάστατου χώρου απέναντι στην αλληλεπίδραση µε την επίσης
τετραδιάσταση φύση του ανθρώπου- τόσο σωµατικά όσο και πνευµατικά -, δεν µπορεί να θεωρεί
πως ο άνθρωπος δεν επηρεάζεται από τον οφθαλµοκεντρικό σχεδιασµό των εικονικών κόσµων,
ούτε να απαιτεί από αυτόν να αντισταθεί στη χρήση τους και να τα απορρίψει.
Η χρήση των εφαρµογών της σύγχρονης τεχνολογίας ως πολύτιµο εργαλείο µέσα από τα
παραµετρικά κυρίως προγράµµατα σχεδιασµού βοηθάει τον αρχιτέκτονα να έχει και πάλι τον
έλεγχο όλου του έργου, όµως ο λόγος του περιορίζεται στην επιρροή του τρόπου ανάπτυξης των
εργαλείων της δηµιουργικής διαδικασίας.
Αγνοώντας την οφθαλµοκεντρική προσέγγιση των realities:united στο BIX Project και το SPOTS και
εστιάζοντας στα κίνητρα, το σκεπτικό και τη µέθοδο που χρησιµοποίησαν ίσως τελικά να
υποδεικνύεται ο τρόπος µε τον οποίο ο αρχιτέκτονας θα µπορεί να έχει λόγο στον τρόπο που η
σύγχρονη τεχνολογία επηρεάζει τον άνθρωπο και την αρχιτεκτονική. Οι realities:united
προσπαθώντας να καθορίσουν οι ίδιοι το αν και το πώς θα µπορούν να τοποθετούνται πάνω στα
κτήρια οι κινούµενες διαφηµίσεις, δεν απέρριψαν τη διαφήµιση αλλά αντιθέτως κάνοντας χρήση
της σύγχρονης τεχνολογίας έδωσαν στο ίδιο το κτήριο τη δυνατότητα να προβάλει µηνύµατα. Και
ως τώρα έχουν καταφέρει να µη χρειάζεται να προβάλλονται διαφηµίσεις παρά µόνο εικόνες που οι
108
καλλιτέχνες επιλέγουν. Το ίδιο το κτήριο διαφηµίζεται και καθώς προσελκύει κόσµο, οι άνθρωποι
έρχονται σε επαφή µαζί του. Με το ίδιο σκεπτικό κάνοντας χρήση των δυνατοτήτων της σύγχρονης
τεχνολογίας η αρχιτεκτονική γνωρίζοντας εκ των προτέρων πως δεν τίθεται θέµα υποκατάστασή
της µέσα στον εικονικό κόσµο, µπορεί να επεκτείνει τα άκρα της µέσα σε αυτόν ως «αρχιτεκτονική
της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών» και να πιέσει ή να προκαλέσει τις συνθήκες ώστε να
µπορέσουν να αναπτυχθούν τρόποι διάδρασης µε τον εικονικό κόσµο που θα διεγείρουν τεχνητά
όλες τις αισθητήριες ικανότητες του ανθρώπου έχοντας παράλληλα κύριο µέληµά της να θυµίζει
στον άνθρωπο ότι αλληλεπιδρά µε ένα φαινοµενικό κόσµο, και πως οι εµπειρίες που απευθύνονται
στον άνθρωπο των τεσσάρων διαστάσεων βρίσκονται στον πραγµατικό κόσµο, στην πραγµατική
αρχιτεκτονική.
109
Βιβλιογραφία
110
Βιβλία
Ελληνικά:
Βλαστός, Θάνος, Μηλάκης, ∆ηµήτρης [2006], Πολεοδοµία vs Μεταφορές, Αθήνα, Εκδόσεις
Βακαλό, Εµµανουήλ- Γεώργιος [1998], Οπτική σύνταξη: Λειτουργία και παραγωγή µορφών, Αθήνα,
Νεφέλη.
Γιακουµακάτος, Αντρέας [2003], Ιστορία της ελληνικής αρχιτεκονκής, 20ος αιώνας, Έκδοση Β’,
Καβάφης, Κ. Π. [2002], Καβάφης άπαντα τα ποιητικά, Αθήνα, Εκδόσεις Μέρµηγκα
Κιουστέλλης, Ιωάννης. [2002], Ο µηχανισµός της νόησης, Αθήνα, Εκδόσεις Παπασωτηρίου
Λάββας, Γεώργιος [2002], Επίτοµη ιστορία της αρχιτεκτονικής, Θεσσαλονίκη, University Studio Press.
Λαϊος, Λάµπρος, Γιαννακούρου Σιουτάρη, Μαρία [2003], Σύγχρονη εργονοµία, Αθήνα, Εκδόσεις
Παπαϊωάννου, Τάσης [2005], Η αρχιτεκτονική του καθηµερινού, Αθήνας, Εκδόσεις Καστανιώτη.
111
Πικίωνης, ∆ηµήτρης. [1986], Κείµενα, [∆’ έκδοση], Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης
Σηµαιοφορίδης, Γιώργος. [2005], ∆ιελεύσεις, Αθήνα, METAPOLIS press
Ραφαηλίδης, Βασίλης. [1992], Στοιχειώδης Αισθητική, Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου
Brolin, B., Η αποτυχία της µοντέρνας αρχιτεκτονικής, Μετάφραση Καλογρίδης ∆ηµήτρης, Αθήνα,
Gramak.
Frampton, Kenneth, Μοντέρνα αρχιτεκτονική, Ιστορία και κριτική, Έκδοση Β’, Μετάφραση
Ανδρουλάκης Θόδωρος & Πάγκαλου Μαρία,
Αθήνα, Θεµέλιο
Le Corbusier, Για µία αρχιτεκτονική, [Α’ έκδοση], Μετάφραση Τουρνικιώτης Π., Αθήνα, Εκκρεµές
Buzan, T. [2003], Χρησιµοποίησε τη µνήµη σου, Μετάφραση: Κωνσταντέας Πητ, Αθήνα, Εκδόσεις
Αλκυών
Arnheim, R. [2003], Η δυναµική της αρχιτεκτονικής µορφής, Μετάφραση: Ποταµιάνος Ιάκωβος,
Θεσσαλονίκη, University studio press.
112
Ξένα:
Beukers A., Hinte E. [2001], The inevitable renaissance of minimum energy structure, Rotteram, 010
publishers.
Holl, S., Pallasmaa, J., Gomez, A. [2006], Questions of perception: Phenomenology of
architecture, San Francisco, William Stout
Publishers.
Kolarevic, B. [2003], Architecture in the digital age- Design and manufacturing, New York, Taylor &
Francis.
Leatherbarrow, D. [2000], Uncommon ground. Architecture, technology, and topography,
England, The MIT Press.
Lefteri. C. [2004], Μetals, materials for inspirational design, Switzerland, Rotovision
Lidwell W., Holden K, Butler J [2003], Universal principles of design, Massachusetts, Rockport
Publishers.
Mitchell, W. [1996], City of bits: space, place, and the infobahn, Massachusetts, MIT Press.
Ojeda, O., Pasnik, M. [2003], Materials, architecture in detail, Massachusetts, Rockport Publishers.
Pallasmaa, J. [2005], The eyes of the skin: Architecture and the senses, England, Wiley Academy.
113
Rasmussen, St. Eiler [1964], Experiencing Architecture, Cambridge, The MIT Press
Tzonis, A.[2001], Le Corbusier- The poetics of machine and metaphor, London, Thames & Hudson.
Joy, R. [2002], Desert Works, New York, Princeton Architectural Press
Buri, René [2000], Luis Barragán,London, Phaidon Press Limited
Zumthor, P. [2006], Thinking architecture, [∆εύτερη έκδοση], Basel, Birkhauser.
Jodidio P., [2004], Architecture Now! 3, Cologne,Taschen
Ερευνητικές εργασίες
∆ήµου Τατιάνα, Φραγκούλη Ισµήνη [2007], Περιβάλλοντος Ψυχολογία- Έµφαση στο παιδί, Τµήµα
Περιοδικά
Α.Θ Ετήσια επιθεώρηση, 40/2006
114
Άρθρα εφηµερίδων
Βατόπουλος Νίκος [11-3-2007], «Ο οικιακός πολιτισµός αλλάζει», Η Καθηµερινή, Τέχνες & Γράµµατα,
σελ. 1
Πουρναρά Μαργαρίτα [14-1-2007], «Η αρχιτεκτονική έρµαιο του νεοπλουτίστικου «λάιφσταιλ»», Η
Καθηµερινή, Τέχνες & Γράµµατα, σελ 5
John Markoff [16-2-2000], “A Newer, Lonelier Crowd Emerges in Internet Study”, The New York
Times
Ηλεκτρονικές εκυκλοπαίδειες
Encyclopaedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite
115
Ιστότοποι
www.architecture.yale.edu
http://instruct1.cit.cornell.edu/courses/dea453_653/ideabook1/3tsuychia_vithay/ideabo
ok3_1.htm
www.greekarchitects.gr
www.realities-united.de
www.wikipedia.org
www.pritzkerprize.com/barragan.htm
http://www.opte.org/maps/
www.apple.com
http://www.botoxcosmetic.com/
www.nytimes.com
http://www.3ds.com/home/
116
Εικονογράφηση
• Εικ. 1,Εικ. 2,Εικ. 3,Εικ. 4,Εικ. 5,Εικ. 6,Εικ. 7,Εικ. 8,Εικ. 9,Εικ. 10,Εικ. 11,Εικ. 12,Εικ. 14,Εικ. 13,Εικ. 15,Εικ.
16,Εικ. 17,Εικ. 18,Εικ. 19,Εικ. 21,Εικ. 22,Εικ. 23, Εικ. 24,Εικ. 25,Εικ. 26,Εικ. 27,Εικ. 28,Εικ. 29,Εικ. 30,Εικ.
31, Εικ. 32,Εικ. 35,Εικ. 36,Εικ. 34,Εικ. 37,Εικ. 38,Εικ. 39,Εικ. 40,Εικ. 41,Εικ. 42,Εικ. 43,Εικ. 44,Εικ. 45,Εικ.
46, Εικ. 47, Εικ. 49, Εικ. 48, Εικ. 51, Εικ. 52, Εικ. 53, Εικ. 54, Εικ. 55, Εικ. 57, Εικ. 59, Εικ. 60, Εικ. 61, Εικ.
99, Εικ. 100, Εικ. 102 , Εικ. 104, Εικ. 109, Εικ. 110, Εικ. 112, Εικ. 113, Εικ. 118, Εικ. 119, Εικ. 120, Εικ.
121, Εικ. 124: Αναζήτηση στο ∆ιαδίκτυο
• Εικ. 58, Εικ. 62, Εικ. 85, Εικ. 86: Προσωπικό αρχείο.
• Εικ. 121: Bueno, P., Eiriz, M., Torres M., [2004], Great Architects, Barcelona, Atrium Group
• Εικ. 94, Εικ. 116, Εικ. 118, Εικ. 119: Dal Co, F., Mazzariol G. [2001], Carlo Scarpa, Έκδοση Πέµπτη,
Μιλάνο, Elemond Editori Associati
• Εικ. 75, Εικ. 83, Εικ. 84, Εικ. 92, Εικ. 103, Εικ. 111, Εικ. 122, Εικ. 123: Jodidio P., [2004], Architecture
Now! 3, Cologne,Taschen
• Εικ. 85: Jodidio, P.[2003], Santiago Calatrava, Köln, Taschen.
• Εικ. 73: Joy, R. [2002], Desert Works, New York, Princeton Architectural Press
117
• Εικ. 50, Εικ. 108: Kolarevic, B. [2003], Architecture in the digital age- Design and
manufacturing, New York, Taylor & Francis.
• Εικ. 20, Εικ. 33, Εικ. 56: Lidwell W., Holden K, Butler J [2003], Universal principles of design,
Massachusetts, Rockport Publishers.
• Εικ. 89: Miralles, B., [1996], Enric Miralles- Works and projects. 1975-1995, ΗΠΑ,The Monacelli
Press
• Εικ. 101, Εικ. 114, Εικ. 117: Moore, R. [1999], Structure, Space and Skin. The work of Nicholas
Grimshaw & Partners, 5th edition, London, Phaidon Press Limited.
• Εικ. 110, Εικ. 111: Ojeda, O., Pasnik, M. [2003], Materials, architecture in detail, Massachusetts,
Rockport Publishers.
• Εικ. 68, Εικ. 71, Εικ. 106, Εικ. 107: Tzonis, A.[2001], Le Corbusier- The poetics of machine and
metaphor, London, Thames & Hudson.
• Εικ. 105: Van Bruggen, C. [1999], Frank o. Gehry. Guggenheim Museum Bilbao, New York,
Guggenheim Museum Publications
118

Diploma Thesis - Spyros Tzinieris-Architect

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Diploma Thesis - Spyros Tzinieris-Architect

Uploaded by

Copyright:

Αρχιτεκτονική, άνθρωπος και σύγχρονη τεχνολογία: αναζητώντας τις χαµένες αισθήσεις

Η σύγχρονη αρχιτεκτονική εκµεταλλευόµενη αυτή την αναζήτηση, θεωρεί πως προσφέροντας

5.1.1 Όραση ............................................................................................................................................ 67

2. Η σύγχρονη τεχνολογία και η

Εικ. 1 Η εξέλιξη των εργαλείων του ανθρώπου

2 Encyclopedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite ληµ.: Human evolution

2.1 Η µεταβολή της ζωής

Εικ. 3 Πλοήγηση µε τη βοήθεια δορυφορικού

2.1.1 Η σύγχρονη τεχνολογία

συνδέθηκε στον προσωπικό υπολογιστή και έγινε η ουσιαστικά η αφετηρία να δηµιουργηθεί το

5 Encyclopedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite ληµ.: Telecommunication

2.1.2 Έννοιες που µεταβάλλονται

6 Encyclopedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite ληµ. Space

ερµηνευτών. Η χρήση ακροατηρίου ως υποκατάστατο του θεατρικού ακροατηρίου γίνεται έτσι

Εικ. 15 Η άµεση διάδραση στο θέατρο

Εικ. 16 Το ακροατήριο σε τηλεοπτικό

Εικ. 20 Αυτοµατοποιηµένες ενέργειες

19 www.wikipedia.org ληµ. undo

Εικ. 26 Η νοµοθεσία αδυνατεί να ακολουθεί

2.2 Αντίληψη και περιβάλλον

Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστηµίου Πατρών

Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστηµίου Πατρών Εικ. 27 HUD (Heads Up Display): Η µέθοδος

35 The Chiat Day experiment

Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστηµίου Πατρών

2.3 Οφθαλµοκεντρική αντίληψη

Εικ. 33 " Παντού υπάρχουν σήµατα και

Εικ. 36 Στοιχεία της διαφήµισης µεταφέρονται

Εικ. 37 Μεθυστικές εντυπωσιακές εικόνες.

3. Η µεταβολή της εµπειρίας

Εικ. 40 Η αληθινή εµπειρία υποκαθίσταται

53 “Virtual goods, real scams”, www.CNet.com http://www.news.com/Virtual-goods,-real-scams/2100-

4. Μεταβολή της αρχιτεκτονικής

4.1 Σύγχρονη τεχνολογία και αρχιτεκτονική

Κατασκευές που ενσωµατώνουν περίπλοκες καµπυλόµορφες γεωµετρίες είναι ένα

Εικ. 42 H Ronchamp του Le Corbusier.

Εικ. 44 Sage Gateshead σχεδιασµένο από

Νέα αντίληψη του χώρου και του χρόνου

Εικ. 46 Τρεις από τις προσπάθειες

4.1.2 Αρχιτεκτονική VS Λογισµικό

Εικ. 49 Το ∆ηµαρχείο του Λονδίνου,

Εικ. 50 To Aegis Hyposurface project.

4.1.3 Στοές, Λεωφόροι και Infobahns

Εικ. 52 Οι λεωφόροι των αυτοκινήτων.

σε διευθύνσεις υπολογιστών και για να ολοκληρωθούν καθηµερινές υποχρεώσεις απαιτούνται όχι

Εικ. 53 Η διάκριση της κοινωνικής

Εικ. 54 Οι infobahns του 21ου αιώνα.

4.1.4 Η πόλη των ανθρώπων

εφηµερίδα Ελευθεροτυπία στις 07/07/2005, αναρτηµένο στον ιστότοπο http://www.greekarchitects.gr

4.2 Οφθαλµοκεντρική αντίληψη και στην αρχιτεκτονική

4.2.1 Η αρχιτεκτονική ως προϊόν εικόνας

Εικ. 63 Το κτήριο µένει ανεπηρέαστο από το

4.2.2 Οι ρίζες της οφθαλµοκεντρικής αντίληψης

San Francisco, William Stout

Εικ. 71 Σκίτσο του Le Corbusier της Ναυτικής Ζώνης

5. Οι αισθήσεις, η εµπειρία και τα

107 Stern, Robert σε κείµενό του στον ισότοπο http://www.architecture.yale.edu

5.1 Η συµµετοχή των αισθήσεων

Εικ. 78 Τρόπος λειτουργίας του ηχω-εντοπισµού

123 Encyclopedia Britannica 2008 Ultimate Reference Suite ληµ. echolocation

Εικ. 80 Luis Barragan- Fuente de los

Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστηµίου Πατρών

Εικ. 84 Herzog & De Meuron- Allianz Arena.

Εικ. 86 Μέσα στη κατοικία το δέρµα εκτίθεται

Εικ. 87 Frank Lloyd Wright- Wingspread

Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστηµίου Πατρών

San Francisco, William Stout