Aguilera M; Ancán P; Blanco P y Pranao H. 1978. Pewaymün Taiñ Nütram. Temuco: Editorial Küme Dungu. p.
11-17
Mañkian
Füchakeche em ñi nütxameluwkey
José B. Ancán Pilquían, 1987.
I puruñmamekeetew.
Mañkian pünhakonürkey lhafkenhtupelu
Kuyfi, iñche pichiwentxugelu, allkütulekefun
nütxamkamekefuyüm ñi fücha lhaku em ñi kuse
chuchu em. Nügey Mañkian pikefuygu, ka nügey
awtu pikefuygu, ka kiñe zomo nügey
lhafkenhtupelu pikefuygu.
Kuyfi kiñe wezwez wentxu mülerkefuy Nüye mapu
pigelu mew. Feychi wentxu Mañkian pigefuy piam.
Fey kiñe anthü amurkey lhafkenhtualu, feymew
puwlu kiñe txüglu mew, pepurkey tilltillümeken ti
ko. Feymew feypifi: “Zomogefulmi, müna
kümefuy!” pipurkey.
Feymew müthen pünakonürkey feytichi txüglu
mew, fey turpu txipaweturkelay. Ka feymew
puwürkefuy ñi pu che ñi entumetuafetew. Fey turpu
txiparkelay. Witxagerkefuy, gillatuñmagerkefuy,
puruñma-gerkefuy, welu zoyzoy igüz konkülerkey
pu lhafkenh.
Fey ñi küla anthüael, fey chalientuwürkey pu che
mew. “Fentekünumuchoo, zew nügen tati, zew
kuregen, zew lhafkenhchegen”, pirkefi ñi pu
Fey wüla fenthe
puruñmagerkey.
Feymew Mañkian ñochigerkey ñi txügluwün.
Nhamunh mew wüle llituy ñi txügluwürken, fey
wüla logko mew, aftxipapurkey ñi kurawün. Petu
fewla fachanthü müley tichi txüglu. Fewla chem
perimontun rume pegey lhafkenh mew, “Mañkian
tati”, pikey füchakeche ka kuseke püllü.
Fewla piam, Mañkian rume füta küme wentxugey.
Niey awtu, nafiw, afion, chem ñi mülen wente mapu
niey Mañkian, pigekey. Txoltxen lhewfü mew piam
miyawkey ñi awtu, ñi farku. Lluagekerkey ñi amun
zeqüñ mew ka ñi naqpatun. Kuyfi kiñe afion nürkey
Millaruka (Villarrica) lhewfü (lhafkenh) mew.
Feychi afion kintugerkefuy, welu pegerkeleay.
Akurkefuy rümu tüfeychi minche ko, welu
pegerkelay ti afion.
II
Füta wentxu nüñmagey ñi awtu
Kuyfi, we müleyechi awtu mew, kiñe fücha küme
wentxu amurkey Nüye mapu mew. Yerkey ñi pu che
azkintuwülmeafilu egün txüglu chew ñi nügemum
Mañkian.
Feymew puwlu egün, amulelu pülaya mew, fey
fücha arküngerkey. Fey chew ñi rumeam, kiñe füta
challwa entuparkeeyew mogen kiñe pichi rew. Fey
naqürkeygün, fey tukukünurkefigün ti challwa pu
awtu.
 Aguilera M; Ancán P; Blanco P y Pranao H. 1978. Pewaymün Taiñ Nütram. Temuco: Editorial Küme Dungu. p. 11-17
Feymew newe amuel ka azkintuwülürkeygün ka
kiñe challwa ñi ka txipalepan, fey lefürkeygün
nümeafilu ti challwa egün, fey nüpufi egün.
Feymew füta txipakorkey, pepi konweturkelaygün
ñi awtu mew. Fey alhüpüntü azkintulerkey ti genh
awtu. Feytichi challwa tukukünuel pu awtu, fey
chewürkey, anüntukuley, nüwküley azelpemum
mew, fey yefi ti awtu pu lhafkenh.
Ina kintuleweturkey ti fücha wentxu chumgechi ñi
yeñmagen ñi awtu. Feychi awtu piam Mañkian nüy,
welu alhün challwa kulligerkey.
III
Kiñe zomo nieeyew Mañkian ñi fothüm
Kiñe rupa kiñe zomo waria püle wigkulche mew
nügerkey, feypüle lhafkenhtukerkefuy che,
entugekerkefuy Pellu. Feymew kiñe anthü mekelu
ñi lhafkenhtun egün, füta arküngerkefuy. Feymew
kiñe füta rew txipaparkey, kom külliz entukünu-
gerpaturkey ti lhafkenhtupelu. Kiñe as küme zomo
müthen nügerkey rew mew. Fey piam ragiñ
wefküley, witxaley ti zomo. Amuy fentxe ponwi
lhafkenh, fey ñamkimtugey wüla, pegewelay petu ñi
witxalekan. Femgechi ñamümgerkey.
Fey ñi ñuke txanantukulualu, entumetuaelu ñi
püñeñ, welu reyerkefuy piam. Fey txarigerkey ñi
konnoam.
Kiñe txipantu rupalu piam, fey gepatuy iñ ruka
mew. Kiñe füta kürüfgey ñi akun pigey. Kisulelu ñi
ñuke peparkefi, fey chaliparkefi: “Eymi ni am chey,
anay püñeñ?” pigerkey. “Iñche llemay. Kamel
füthagen ga, Mañkian ñi fothüm nieenew.” Fewla
püñeñgen tati”, pirkey.
Feymew ñi ñuke azkintuwülmaeyew ñi pichiche,
welu kiñe pichi lame metanierkey. Feymew kisu
kagelu aznieturkey. Feytichi zomo wülzugu-
künuparkey ñi mafüael Mañkian. Feymew kiñe füta
kürüf yeturkeeyew.
Feymew puwchi anthü mew, amurkeygün pülaya
mew ñi llowmeael ñi mafün egün, ñi kullitugen. Fey
egün ka pepikawürkeygün. Yeygün muzay,
wigüllkünupurkeygün ñi muzay inaltu rew. Fey kiñe
füta rew txipaparkey, fey kom waychüf rulparkey
chi metawe muzay, ka kom anületurkey ti metawe
zew wellilu.
IV
Epu wentxu ñuwigu zeqüñ püle
Kuyfi epu wentxu txürüwürkey ñi amuael
Arkentinu. “Fantewe mew amuayu”, piwürkeygu.
“Yeayu mürke, kotün awar, kiñe küyenh iyael”. Ka
kümeke kawellu yerkeygu. Fey Millaruka püle
(Villarrica) rumerkeygu. Feypüle kiñe ñom
mülerkefuy ñi gillaturpuael chew ñi küme miyawam
ti zeqüñentu mew ñi ñiwülgenoam egu. Fey küme
küzawmerkeygu. Alhün pülata yemerkey egu.
Kiñe txipantu mülemelu egu, fey küpaturkey feychi
inaltu zeqüñ, fey zoy gillaturpaturkelaygu. Feymew
 Aguilera M; Ancán P; Blanco P y Pranao H. 1978. Pewaymün Taiñ Nütram. Temuco: Editorial Küme Dungu. p. 11-17

ñiwürkeygu fey kiñe mapuche ruka mew

puwürkeygu. Fey kiñe kuse püllü txipatuparkeeyew
egu, fey rumeñma poyegerkeygu. “Naq-
kawelluaymu, mateturpayaymu”, pigerkeygu.

Fey naqkawelluygu, fey konürkeygu. Rume kümeke

wesakelu azkintuwülpurkeygu. Fey ipelu egu, kiñe
tenedor ellkantukurkey. Kagelu fey kiñeñ wikef
kofke ellkantukurkey fonsiku mew. Azkintu-
ñpüramürkeygu. “Re filu mew txarilerkey ti müküf
ruka”, pirkeygu. Fey nütxamkarkey ti kuse püllü:
“Iñche ta kuyfi Puerto Saavedra che em. Kuyfi
lhafkenhtumekemelu iñche, nügen, Mañkian ñi
fothüm nieenew, feychi ñi mülepan faw. Fewla
amuy ñi fütha lhewfüche mew (Lago Budi)
gillakulliñmealu. Fey ügümafimu, müchay müthen
akutuay tati”. Feymew azkintuwülürkeygu chag che
ñi pültxüpültxün. Fey, “Amutuayu”, pirkey egu.

Feymew entukünupaturkeeyew ti kuse püllü rüpü

mew, fey küpatuygu. Rüpü mew txafyeturkefigu
tichi gillakulliñfe wentxu miyawma lhewfüche
mew, kiñe füta chumpirutun korontukullasugey
piam. Txafyewlu egün, chaliwürkeygün. “Fey
gillakulliñmekefun lhewfüche mew, welu pemelan”,
pirkey ti füta chumpirutun. Kiñe kurü füta txewa
yenieturkey, fey chaliwturkeygün.

Fey küpaletulu egu, günezuamürkeygu ñi

ellkantukuel egu. Kiñe tukuwma tenedor, fey
entuparkey kiñe pichi filu. Kagelu tukuwma kiñe
wikef kofke, fey entuparkey kiñe wüzkan me waka.
Femgechi kimgerpaturkey ti alwe zomo zeqüñ mew.
Femgechi kiñeke nükünumekegekey che lhafkenh
mew petu fachanthü.

Fentepuy ñi nütxam ti epu Arkentinu kawellutu

gemekefuchi epu wentxu.

--0--