SADRŽAJ

UVOD ................................................ 3
.
EVROPSKI UGOVORI – geneza razvoja EU ................................................ 6
.
Temeljni/osnivački ugovori Evropske unije ................................................ 7
.
Pariški ugovor – Ugovor o osnivanju Evropske 7
zajednice za ugalj i čelik ................................................
.
Rimski ugovori ................................................ 9
.
Mastrihtski ugovor o Evropskoj uniji ................................................ 11
.
Tri stuba EU ................................................ 15
.
Reformski akti Evropske unije ................................................ 21
17 .
1
Ugovor o spajanju ili udruživanju ................................................ 21
.
Jedinstveni evropski akt ................................................ 22
.
Amsterdamski ugovor ................................................ 26
.
Ugovor iz Nice ................................................ 29
.
UPRAVA U EVROPSKOJ UNIJI ................................................ 33
.
Glavne (osnovne) institucije EU ................................................ 34
.
Evropsko vijeće/ Evropski savjet
(European Council) ................................................ 34
.
Vijeće Evropske unije/Vijeće ministara
(Council of European Union) ................................................ 36
.
Evropski parlament (European Parliament) ................................................ 40
.
Evropska komisija (European Commission) ................................................ 42
.
Evropski sud (European Court) ................................................ 44
 .
Druge zajedničke institucije i tijela EU ................................................ 47
.
Evropski revizorski sud ................................................ 47
.
Evropski ombudsman ................................................ 47
.
Evropska centralna banka ................................................ 48
.
Evropska investicijska banka ................................................ 50
.
Evropski ekonomski i socijalni odbor ................................................ 51
.
Odbor regija ................................................ 52
.
Odbor za službene publikacije ................................................ 53
.
Ured zajednice za odabir osoblja ................................................ 53
.
Politička karta Evrope ................................................ 54
.
ZAKLJUČAK ................................................ 55
.
LITERATURA ................................................ 56
.
UVOD

Šta je Evropska unija? Evropska unija je regionalna organizacija evropskih država

kroz koju članice ostvaruju zajedničke ciljeve kao što su uravnotežen privredni i društveni
razvoj, visoka razina zaposlenosti, te zaštita prava i interesa građana.

Ideja ujedinjene Europe nekada je bila samo san pjesnika i mislioca poput
Heinricha Heinea, Victora Hugoa i Friedricha Nietzschea koji su već su sredinom 19.
stoljeća sanjali mirnu i ujedinjenu Europu. Victor Hugo, naprimjer, zamišljao je mirne
„Sjedinjene države Evrope” inspirirane humanističkim idealima. San su skrhala dva
zastrašujuća rata što su protutnjala Evropom tokom prve polovine 20. vijeka.
Ali, iz krša Drugog svjetskog rata, ukazala se nova nada. Ljudi koji su se opirali
totalitarizmu tokom rata, bili su odlučni da okončaju međunarodnu mržnju i rivalstvo u
Evropi i izgrade osnove za održiv mir između prethodno neprijateljskih strana. U periodu
između 1945. i 1950. godine, nekolicina hrabrih državnika, uključujući Konrada
Adenauera, Winstona Churchilla, Alcide de Gasperia i Roberta Schumana,
započela je ubjeđivati svoje narode da uđu u novu eru. Britanski premijer Winston
Churchill je 19. septembra 1946. godine u Zürichu pozvao na evropsko zajednistvo:

2
„Treba, naime, ponovno stvoriti evropsku porodicu naroda ili nastojati, što je više
moguće, da se to postigne, te toj porodici dati strukturu u kojoj će živjeti u miru,
sigurnosti i slobodi. Moramo izgraditi neku vrstu Sjedinjenih Evropskih Država. Samo će
na taj način stotine miliona težaka moći ponovno osjetiti male radosti i nade zbog kojih
vrijedi živjeti.“
Nove ideje su značile uspostavljanje novog poretka u zapadnoj Evropi, koji se
zasniva na zajedničkim interesima njenih naroda i nacija, i čija će srž biti sporazumi koji
osiguravaju vladavinu prava i ravnopravnost svih država. Robert Schuman (u to
vrijeme francuski Ministar vanjskih poslova) je smatrao da bi Francuska i Njemačka
mogle prevladati svoja neslaganja i uspostaviti privrednu suradnju. On je prihvatio ideju
koju je prvobitno osmislio Jean Monnet, najavio jedan, kako je sam rekao „hrabar i do
tada nezamisliv korak“, pa je 9. maja 1950. godine predložio osnivanje Evropske
zajednice uglja i čelika (ECSC). Trebalo je objediniti francusku i njemačku prizvodnju
uglja i čelika te otvoriti tu organizaciju i drugim zemljama. Schumann pri tome nije na
umu imao samo privrednu, već i političku suradnju koja je trebala označiti temelj
evropske federacije. U državama koje su nekada bile na zaraćenim stranama,
proizvodnju uglja i čelika nadzirala bi zajednička vlast, tj. „Visoka uprava”. Ovaj prijedlog
uspostavljanja službe za kontrolu proizvodnje uglja i metala u Njemačkoj i u Francuskoj
još se naziva i Schumanov plan. S francuskog gledišta ponuđena je sasvim konkretna
polazna točka koja je odgovarala i nacionalnim interesima pojedinačnih država, i to u
industriji uglja, željeza i metala. Ova je saradnja, osim što je pridonosila razvoju
njemačke teške industrije, omogućavala je i unapređenje procesa pomirenja između
Njemačke i Francuske.
Na praktičan, ali i veoma simboličan način, sirovi materijal rata pretvaran je u
instrumente pomirenja i mira. Ovaj hrabri i velikodušni korak predstavljao je izuzetan
uspjeh. Već mjesec dana nakon predlaganja tog plana sazvana je konferencija vlada koja
se bavila njegovom razradom i ocjenjivanjem. Na toj su konferenciji, koja je održana u
Parizu 1951. godine, Francuska, Zapadna Njemačka, Belgija, Italija, Luksemburg i
Holandija potpisale Ugovor kojim je osnovana Evropska zajednica za ugalj i čelik (ECSC).
Njeno službeno djelovanje je počelo godinu dana kasnije. Ovo je bio početak miroljubive
saradnje između država članica Evropskih zajednica koja traje više od polovine vijeka.
Veliku ulogu u osnivanju novih evropskih organizacija igralo je
i osnivanje nekolicine međunarodnih organizacija kao što su
Ujedinje nacije 1945. godine, Međunarodni monetarni fond
1945, kao i GATT (General Agreement on Tariffs and Trade, s
djelovanjem od januara 1948). Napomenimo i organiziranje
Vijeća Evrope, čiji statut kao Evropska zajednica (EZ) nekada,
a sada Evropska unija Francuzi mogu smatrati ishodom svoje početne inicijative koja je

3
vremenom postala centralni projekat njihove politike prema Evropi, politike koja je u
ciklusima imala i primarno liderske ambicije u odnosu na ostale države članice. Upravo
principom ravnopravnog sudjelovanja u institucijama EU, moćnoj Njemačkoj se otvaralo
očekivano prostranstvo za miroljubive i konstruktivne odnose sa svim zemljama
članicama, čiji se broj neprestano uvećavao. Osim toga Njemcima – nakon dvadeset
godina nacističke vladavine – Evropska zajednica predstavlja priliku da ponovo postanu
evropski narod. Tokom vremena francuski eurofederalizam je znao i varirati, ali je
njemački koncept federalne demokratije konstantno podržavan od njemačkih političara
bez obzira na ideološko-stranačko ishodište. Izmjenama Ustava ujedinjene Njemačke
1992. godine pripadnost federalnoj Evropi još jednom je utvrđena kao dugoročni izbor, a
odluka o konsolidaciji Unije uvođenjem jedinstvene valute, potvrda je njmačke i
francuske opredijeljenosti ka jačanju zajedničkih funkcija, institucija i kolektivne
sigurnosti.
Solidarnost, razumijevanje i trajni mir jesu bili osnovni politički motiv za
formiranje Zajednice za ugalj i čelik, kasnije Evropske zajednice, a danas Evroske unije,
ali se od početka znalo da ovaj projekat ne bi bio funkcionalan bez konkretnog
ekonomskog učinka koji političkom projektu daje energiju. Nakon neuspješnog pokušaja
1954. godine kada narodna skupština Francuske nije ratifikovala ugovor o osnivanju
Evropske odbrambene zajednice, šest zemalja osnivača Zajednice za ugalj i čelik ponovo
su nastavile putem ekonomskih integracija. Godine 1958. osnovale su Evropsku
ekonomsku zajednicu (EEZ), čime je koncept zajedničkog tržišta proširen na svu robnu
trgovinu i otvoren put ka potpuno integrisanoj ekonomiji zasnovanoj na slobodnoj
međuzavisnosti država članica.
Izraz Evropska zajednica koristio se od 1965. godine i sve do stupanja na snagu
Ugovora o Evropskoj uniji iz Mastrihta (Maastricht). Pod tim nazivom podrazumijevaju se
tri pravno samostalne integracije zapadnoevropskih država koje su utemeljene
ugovorima iz Pariza i Rima: Evropska zajednica za ugalji čelik, Evropska ekonomska
zajednica i Evropska zajednica za atomsku energiju.
Predstavnici EU naporno su radili u procesu ujedinjavanja Njemačke, nakon
rušenja Berlinskog zida 1989. godine. Raspadom Sovjetskog saveza, 1991. godine,
zemlje srednje i istočne Evrope su, nakon decenija života pod autoritativnim jarmom
Varšavskog pakta, sasvim prirodno odlučile da svoju budućnost vežu za porodicu
demokratskih evropskih zemalja. Glavno sjedište EU je u Briselu, a radna tijela i organi,
osim u Briselu, razmješteni su i u Luxemburgu i Strazburu. Brojne specijalizovane
ustanove EU, naučni instituti i evropski univerziteti raspoređeni su po gotovo svim
državama članicama.
Prošlo je dosta vremena dok su države članice uspjele ukloniti sve trgovačke
barijere i zamijeniti vlastito „zajedničko tržište“ za istinski jedinstveno tržište na kojem se

4
robe, usluge, ljudi i kapital mogu slobodno kretati. I pored toga što još uvijek postoje
neke oblasti u kojima se mora odraditi nedovršeni posao kako što je na primjer kreiranje
jedinstvenog tržišta finansijski usluga, Jedinstveno tržište je službeno formirano krajem
1992. godine.
Tokom 90-ih godina prošlog stoljeća za ljude je postalo veoma lako da se kreću
širom Evrope s obzirom da su pasoši i carinske kontrole ukinute na gotovo svim
unutrašnjim granicama Unije. Jedna od posljedica je veća mobilnost građana Evropske
unije. Na primjer, od 1987. godine više od milion mladih Evropljana studiralo je u
inostranstvu zahvaljujući podršci EU.
Još od 1992. godine Evropska unija je donijela odluku o formiranju Ekonomske i
monetarne unije (EMU), koja je uključivala i uvođenje zajedničke evropske valute pod
upravom Evropske centralne banke. Jedinstvena valuta – euro – postala je realnost 1.
januara 2002. godine kada su novčanice i kovanice eura zamijenile nacionalne valute u
dvanaest od petnaest država članica: Belgija, Njemačka, Grčka, Španija, Francuska,
Irska, Italija, Luksemburg, Holandija, Austrija, Portugal i Finska.
Slovenije je 1. januara 2007. godine, postala prva od deset zemalja koje su se
pridružile Uniji 2004. godine, koja je počela koristiti euro. Kako bi ovo ostvarila, morala
je ispuniti zahtjevne finansijske i ekonomske kriterije.
Evropska unija je „porasla” kroz uspješan prijem novih članica. U početku, kada je
1951. godine osnovana Evropska zajednica uglja i čelika, Uniju je bila sastavljena od šest
zemalja – Belgija, Njemačka, Francuska, Italija, Luksemburg i Holandija. Potom je
uslijedilo šest uspješnih proširivanja:
 1973. - Danska, Irska i Velika Britanija
 1981. - Grčka
 1986. - Španija i Portugal
 1995. - Austrija, Finska i Švedska
 2004. – Češka Republika, Estonija, Kipar, Latvija, Litvanija,
Mađarska, Malta, Poljska, Slovačka i Slovenija.
 2007. – Bugarska i Rumunija
Bugarska i Rumunija su pristupile Uniji 2007., dok su Hrvatska i Turska počele
pregovore o članstvu 2005. godine.

Danas Unija ima 480 milion građana i 27 država članica. Na Evropsku uniju
otpada 20% svjetske trgovine i 25% svjetskog bruto proizvoda. Unija, također, pruža
55% ukupne svjetske, razvojne pomoći.
Kako bi se osigurao nastavak djelotvornog funkcionisanja i nakon proširivanja,
Uniji je bio potreban jednostavniji sistem donošenja odluka, stoga su Ugovorom iz Nice

5
uspostavljena nova pravila koja su odnosila na veličinu institucija EU-a i način na koji one
trebaju da rade. Ovaj ugovor je stupio na snagu u februaru 2003. godine.

EVROPSKI UGOVORI – geneza razvoja EU

Evropska unija je jedinstvena ugovorna zajednica koja se zasniva na zajedništvu,

poštivanju zakona, demokratiji i solidarnosti. To nije nikakva superdržava koja
nadvladava postojanost svojih članica, ali je stalna evolucija neprestano vodi ka sve
1
većem zajedništvu na štetu nacionalne sebičnosti . U tom cilju, pristupanjem Uniji
države se neminovno odriču i dijela vlastite suverenosti u korist zajedničkih institucija
koje predstavljaju zajedničke interese ujedinjenih zemalja i koje provode u djelo
temeljne akte o osnivanju Unije i njenoj stalnoj dogradnji.

Evropska unija se temelji na osvovu četiri ugovora:

 Ugovor o usnivanju Evropske zajednice za ugalj i čelik
(European Coal and Steel Community – ECSC), koji je potpisan 18. aprila
1951. godine u Parizu – poznat i kao „ Pariški ugovor “.
 Ugovor o osnivanju Evropske ekonomske zajednice (EEC), koji
je potpisan 25. marta 1957. godine u Rimu.
 Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju
(Euratom), koji je potpisan u Rimu kada i Ugovor o EEC-a. Ova dva ugovora
često nazivaju i „ Rimski ugovori “. Kada se koristi naziv „ Rimski ugovor “
misli se samo na Ugovor o EEC.
 Ugovor o Evropskoj uniji (Treaty on the European Union –
TEU) koji je potpisan u Mastrihtu 7. februara 1992. godine – poznatiji kao
„ Mastrihtski ugovor “.

Pojedini teoretičari ova četiri ugovora još nazivaju i osnivačkim ugovorima. Oni
su dopunjeni nekoliko puta: prvo 1965. godine Ugovorom o udruživanju (The Marget
Treaty), zatim Jedinstvenim evropskim aktom (The Single European Act), 1986.
Amsterdamskim ugovorom iz 1997. godine i Ugovorom iz Nice 2000.

Temeljni/osnivački ugovori Evropske unije

1
Evropska unija za svakoga – Zekerijah Smajić, Sarajevo 2005.

6
 Pariški ugovor – Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i čelik

Odmah nakon Drugog svjetskog rata i poraza Hitlerove nacističke tvorevine,

između Velike Britanije i Francuske postignuta je saglasnost o neophodnosti jedinstvene
evropske kontrole nad svim resursima uglja i čelika, jer su u prošlosti Njemačka i
Francuska imale velike prebleme u međusobnim odnosima upravo zbog ovih strateških
sirovina. Takođe, zemlje pobjednice su se plašile da bi poslijeratna obnova
zapadnonjemačke industrijske moći mogla ponovo oživjeti stare nacionalističke strasti.
Rješenje je viđeno, kako sam to ranije predstavio u uvodu ovog teksta, u projektu
tadašnjeg ministra Vanjskih poslova Francuske Roberta Šumana (Schuman), o osnivanju
Evropske zajednice z0a ugalj i čelik. Šumanov plan je u Parizu 18. aprila 1951.
godine potpisalo šest zemalja Zapadne Evrope:
Belgija, Francuska, Italija, Zapadna Njemačka,
Luksemburg i Holandija. Ugovor o osnivanju Evropske
zajednice za ugalj i čelik (Pariški ugovor) imao je za
cilj kontrolu proizvodnje i potrošnje uglja i čelika. Ovaj
ugovor je stupio na snagu 23. jula 1952. godine i
trajao je 50 godina sve do 23. jula 2002. godine, kada
su proizvodnja i potrošnja ovih strateških proizvoda
postali sastavni dio nadležnosti institucija EU 2. Jean
Monnet bio je prvi predsjednik ovog tijela.
U prvom planu je stajao cilj uređenja zajedničkog tržišta, dakle potpuna
razgradnja trgovinskih granica između država-članica, čemu je nezaobilazno pripadala
zajednička carina te zajednička trgovačka politika. Upravo time bavi se većina paragrafa
ovog ugovora. Nasuprot tome, paragrafi koji su se ticali koordiniranja ekonomske i
monetarne politike, te područja kao što su agrarna, saobraćajna ili određeni aspekti
socijalne politike ostali su u Ugovoru relativno uopšteni.
Struktura institucije počivala je na četiri centralne institucije:
 na tzv. Visokoj službi, koja se sastojala od devet članova koji su
svoje zadatke ispunjavali nezavisno o nacionalnim državama. Ovlasti koje su
Ugovorom prenesena na ovih devet članova bila su veoma široka i sadržavala su,
među ostalim, zabranu subvencije ili, pod određenim uslovima, kontrolisanje
cijena. Njihove odluke bile su obavezujuće za sve države-članice.
 Vijeće ministara, koje se sastojalo od po jednog predstavnika
svake zemlje, bilo je zaduženo za dogovore između Visoke službe i vlada
nacionalnih država. Osim toga, Vijeće ministra imalo je zadatak da u nekim, iako

2
Evropska unija za svakoga – Zekerijah Smajić, Sarajevo 2005.

7
 ne u svim, slučajevima nadgleda rad Visoke službe. Tako je, na primjer, bila
nužna suglasnost Vijeća ministara za objavu manifestirajuće krize, što je opet bio
preduvjet za operiranje s proizvodnim kvotama. Način glasanja u Vijeću ovisio je
o pitanju o kojem se radi, pri čemu je bilo predviđeno jednoglasno donošenje
odluka, donošenje odluka kvalificiranom ili prostomvećinom.
 Zajednička skupština sastojala se od predstavnika koja su
delegirali nacionalni parlamenti i funkcija joj je bila čisto savjetodavna. I četvrta,
tj. posljednja institucija koja je nastala potpisivanjem Ugovora o Europskoj
zajednici za ugalj i čelik bio je
 Sud, čiji je zadatak bio da u slučajevima spora između država
članica, između tijela EZUČ-a (ECSC) i između država-članica i tijela EZUČ-a
(ECSC) odlučuje po osnovu Ugovora.

Uspjeh ove zajednice bio je samo početak jedne nove evropske ere i logičnog
slijeda događaja, koji su vodili ka osnivanju Evropske odbrambene zajednice, koja je
kasnije, iako nije prihvaćena od Francuske, vodila ka osnivanju Zapadnoevropske
(odbrambene) unije – ZEU (WEU/Western European Union) i Sjevernoatlantskog saveza
(NATO-a).

Rimski ugovori

Poslije stupanja na snagu Ugovora o EZUČ-u (ECSC) došla je ideja o osnivanju

Europske ekonomske zajednice (EEZ/EEC). Nakon što 1954. godine nije uspjelo
prihvaćanje planova za Evropsku obrambenu zajednicu — a s tim u vezi i planova za

8
Europsku političku zajednicu — dakle za supranacionalnu saradnju u jednom veoma
osjetljivom području visoke politike, nametnulo se pitanje kako dalje. U takvoj situaciji
vlade zemalja Beneluksa predložile su dalje korake prema integraciji, koji su se
koncentrirali samo na ekonomsko područje. Prijedloge vlada zemalja Beneluksa
razmatrali su ministri vanjskih poslova zemalja-članica EZUČ-a sredinom 1955. godine na
Konferenciji u Messini i veoma su pozitivno ocijenjeni. Predstavnici vlada zemalja-
članica osnovali su odbor pod predsjedavanjem belgijskog ministra vanjskih poslova,
Paul-Henrija Spaaka, koji je trebalo izraditi izvještaj. Na sjednice ovog odbora bila je
pozvana i Velika Britanija, koja se već u novembru 1955. godine povukla iz pregovora jer
u njihovom toku nije vidjela šanse za realizovanje svoje ideje slobodne trgovinske zone.
Spaakov izvještaj, koji je bio gotov u aprilu 1956. godine, predstavljao je osnovu za
pregovore koji su se dalje vodili te iste godine i tokom kojih je moralo doći do
pronalaženja obostranih interesa i njihova izjednačavanja, što uopšte nije bilo lako,
posebno kada se radi o interesima Njemačke i Francuske.
Na kraju su se ipak postigli zajednički zaključci pa su Ugovori o Evropskoj
ekonomskoj zajednici – EEZ (The European Economic Community – EEC)
i Evropskoj atomskoj zajednici – EAZ (European Atomic Energy Community/EAC
- Euratom) potpisani 25. marta 1957. godine u Rimu. Zbog toga se ovi ugovori
nazivaju i Rimskim ugovorima, a potpisalo ih je šest članica EZUČ-a (ECSC). Na snagu
su stupili u januaru 1958. godine. Ovim drugim ugovorom atomska energija je priznata
kao „esencijalni resurs“, čime je potpisana striktna zajednička kontrola njene proizvodnje
i primjene isključivo u humane svrhe. Prvi put je utvrđena i obaveza svih članica
Zajednice da i na širem međunarodnom planu sarađuje u cilju kontrolisane upotrebe
atomske energije. Ugovor o osnivanju EEZ poznat kao Rimski ugovor još se naziva i
Osnivački evropski akt, a u praksi se često susreće kao ugovor o Zajedničkom tržištu.
Ovaj put, kada se Ugovor usporedi s ustavom jednog nacionalnog političkog
sistema, imamo sasvim drugačiju situaciju. Dok se u ustavima nacionalnih političkih
sistema jedva nalazi nešto o politikama ili pojedinačnim područjima, u Ugovoru o EEZ-u
(EEC) su upravo ove odredbe ključne. Kao osnova za formiranje institucionalnog okvira
poslužio je Ugovor o EZUČ-u, što se jasno vidi i iz preuzimanja naziva nekih institucija
(Vijeće ministara, Skupština, Sud). Kao glavne institucije EEZ osnovani su Evropski
parlament, Vijeće ministara, Evropska komisija, Evropski sud pravde i Evropska
investiciona banka – EIB. U sedam poglavlja Rimskog ugovora o osniivanju EEZ razrađeni
su glavni principi zajedničkog tržišta, harmonizacije ekonomskog razvoja, povećanje
opšteg standarda, socijalne politike, agrarne politike, te slobodnog kretanja ljudi, dobara,
kapitala i znanja.
Umjesto Visoke službe osnovana je Komisija čiji je zadatak bio da se aktivira kao
inicijator zajedničke politike i njenog provođenja. Ta komisija još je imala i neke svoje

9
kompetencije. Međutim, što se tiče odnosa između Komisije i Vijeća ministara, bilo je
primjetno pomicanje kompetencija u odnosu na prijašnji Ugovor o EZUČ-u (ECSC), i to u
korist Vijeća ministara, a samim tim i država-članica.
Ova dva ugovora se često spominju kao „Rimski ugovori“, a kada se koristi pojam
„Rimski ugovor“ misli se samo na Ugovor o osnivanju EEZ.
Možemo reći da su dojmovi iz rata, a samim tim i želja za osiguranjem mira,
postali motiv koji se još samo provlačio na marginama ideje o osnivanju nove
međunarodne organizacije, a u prvi plan su sve više izbijali interesi nacionalnih država.
To se jasno vidi i na fenomenu pomicanja nadležnosti s Komisije na Vijeće ministara koje
je predstavljalo nacionalne države u institucionalnoj strukturi novoosnovanog EEZ-a
(EEC).

Mastrihtski ugovor o Evropskoj uniji

Ovim Ugovorom je izvršena prva radikalnija dogradnja Osnivačkog ugovora iz

Rima. Imao je dva ključna dosega: uspostavljena je
ekonomska i monetarna unija (EMU) koja je praktično
profunkcionisala 1. januara 1999. godine i jasno je
definisan put koji vodi ka „političkoj uniji“ 3. Zamjerka mu

3
Prvog januara 1999. svaka nacionalna valuta u državama članicama EU od tada je samo izraz
zajedničke valute čija je vrijednost u odnosu na njemačku marku 1,95583 DM. Osim osnovne funkcije
zvaničnog sredstva plaćanja unutar EU, Euro je zamijenio i dotadašnji EKI (European Currency Unit)
kao obračunsku jedinicu EU – Evropska unija za svakoga – Zekerijah Smajić, Sarajevo 2005.

10
je da je EU mogao učiniti još djelotvornijom, demokratičnijom, a posebno odlučnijom u
pogledu širenja na neke zemlje Centralne i Jugoistočne Evrope. Formalno-pravno
Evropska zajednica je tada prerasla u Evropsku uniju, čime su evropske integracije
dobile novu suštinu koja se generalno ogleda u federalističkoj perspektivi i zaokretu ka
Evropi građana. Iako je sloboda kretanja ljudi, roba, usluga, kapitala bila uspostavljena
još stvaranjem Jedinstvenog tržišta EU, politička prava su zadugo bila zaboravljena. Tek
Ugovorom iz Mastrihta uvedeno je državljanstvo EU kao primarni pravo i slobodna volja
svakog evropskog građanina koji ima legalan boravak na teritoriji EU. Time se prvi put,
osim privrednih, na građanina EU prenijeta i pojedina politička prava4.
Pregovori su bili izuzetno teški zbog različitih sfera interesa, a dijelom i zbog
ogromne razlike u pogledima pojedinih država-članica i odgovoru na pitanje kako treba
izgledati budući razvoj Evropske zajednice i treba li ga uopšte biti. Neke vrlo bitne tačke
pregovora, a posebno uporno protivljenje Velike Britanije svakoj formi proširivanja
socijalno-političke komponente i njeno odbijanje da uopšte sudjeluje u pregovorima o
fuziji moneta, dovele su do toga da su se ova pitanja morali riješiti sami državni ministri i
šefovi vlada na Konferenciji na vrhu u Maastrichtu. I unatoč tome je donošenje odluke
prihvatljive za sve sudionike bilo moguće tek uz mnogobrojne dodatne protokole i pravila
koja regulišu iznimke.
Mastrihtski ugovor o Evropskoj uniji (Treaty on the European Union – TEU)
usvojen je na zasjedanju Evropskog vijeća u holandskom gradiću Masrtihtu/Maastricht 9.
i 10. decembra 1991. godine. Potpisan je 7. februara 1992. godine u pomenutom gradu
na tromeđi Holandije, Njemačke i Belgije, a stupio je na snagu 1. novembra 1993. godine
nakon ratifikacije u parlamentima svih tadašnjih dvanaest članica.
Poteškoće s novim Ugovorom nisu bile prevladane ni nakon njegovog ratificiranja
u februaru 1992. Ugovor iz Maastrichta je u Danskoj nakon organiziranja neophodnog
referenduma u junu 1992. godine odbijen s malom većinom glasova - 50,7 u odnosu na
49,3%, čime je cijela ova namjera opet dovedena pod znak pitanja, s obzirom na to da
su o promjeni Ugovora morale odlučiti sve države jednoglasno. Tek nakon daljnjih
pregovora i koncesija učinjenih Danskoj, među ostalim i u formi tzv. klauzule opting-out
za monetarnu uniju, ponovno raspisano izglasavanje u maju 1993. godine donijelo je
željeni uspjeh (56,8 naprema 43,2%). Problemi s pozitivnim izglasavanjem bili su
prisutni i u drugim državama-članicama. Vrlo tijesan rezultat referenduma u Francuskoj
(51,05 naprema 48,95 %) ili pritužbe na Ugovor u Njemačkoj koje je Ustavni sud
Njemačke odbio tek u oktobru 1993. godine. Sve ovo dovelo je do toga da je novi Ugovor
na snagu stupi s velikim zakašnjenjem, tek u novembru 1993. godine.

4
Evropska unija za svakoga – Zekerijah Smajić, Sarajevo 2005.

11
 Pored uvođenja zajedničke evropske valute Eura, ovaj Ugovor je rezultirao i
odlukom o uvođenju Evropske centralne banke kao vrhovne monetarne institucije.
Postojeće institucije su ojačane na nekoliko načina, uključujući i proširenje oblasti o
kojimase na Vijeću ministara odlučivalo kvalificiranom većinom. Uloga Evropskog
parlamenta dodatno je ojačana procedurom zajedničkog odlučivanja (suodlučivanje) s
Vijećem ministara o mnogim važnim pitanjima, a glavna uloga mu je dodjeljena pri
imenovanju svakog novog saziva Evropske komisije. U proceduri suodlučivanja,
Parlament i Vijeće/Savjet EU dijele zakonodavna ovlaštenja. Komisija dostavlja svoj
prijedlog na ode adrese, nakon čega su parlamentarci i komesari (ministri u nadležnom
Savjetu) obavezni provesti dva uzastopna čitanja i raspravu o ponuđenom prijedlogu.
Ako se Parlament i Savjet ne usaglase, prijedlog se dostavlja Komitetu za usaglašavanje
kojeg čine jednak broj predstavnika Savjeta i Evropskog parlamenta, dok i predstavnici
Komisije prisustvuju i imaju pravo diskusije. Kada Komitet dođe do sporazuma,
usaglašeni tekst se vraća Parlamentu i Savjetu na treće čitanje i konačno usvajannje u
formi zakonskog rješenja. Ako i tada ne dobije prolaznu ocjenu, predloženo rješenje se
vraća komisiji na doradu.
Saglasnost Evropskog parlamenta je potrebna u nekim pitanjima kod
funkcionisanja Evropske centralne banke, izborne procedure, važnijim međunarodnim
sporazumima, u vezi sa proširivanjem Unije i sl. To znači da u ovim oblastima Ministarski
savjet ne može usvojiti neku odluku ukoliko EP nije dao saglasnost. Parlament, međutim,
u ovim slučajevima nema pravo ulaganja amandmana, već dobijene prijedloge mora
prihvatiti ili odbaciti apsolutnom većinom glasova (o ovim stvarima biće više kada se
bude obrađivala tema Evropskog parlamenta)
Osim do tada jedinog evropskog „stuba“ kojeg čini Zajednica sa svim svojim
pravnim naslijeđem, u Mastrihtu su formirana još dva stuba na kojima počiva
novostvorena Unija:
 Drugi stub za zajedničku vanjsku i sigurnosnu politiku (ZVSP/CFSP),
kojim je na ugovorne osnove postavljena međudržavna saradnja s početka 70-ih
godina u području vanjske politike (EPS),
 Treći stub za slobodu kretanja i unutrašnju sigurnost. Ni ova
saradnja nije nastala ni iz čega, već se oslanja na dotadašnje pokušaje
evropskog ujedinjavanja u ovim područjima, koji su, doduše, bili vrlo marginalni.

U šest temeljnih poglavlja, više aneksa i protokola, Mastrihtskim ugovorom su

definisani, kao što sam napomenuo u predhodnom tekstu, ciljevi ekonomske i monetarne
unije, jedinstvene valute, zajedničke vanjske i bezbjedonosne politike, zajedničke
odbrambene politike i kolektivne odbrane. Uvedena je i kategorija evropskog
državljanstva i prpisano jačanje zajedničke sudske, imigracione i policijske saradnje.

12
Proširena su prava i ovlasti institucija EU u sferi obrazovanja, transporta, industrije,
kulture i zaštite prava potrošača.
Radi značaja ovog Ugovora za transformaciju bivše Zajednice u Uniju, u daljem
tekstu prikazaću kroz kratki rezime najvažnije njegove odrednice. Osnovne odrednice
Ugovora su:
I. Transformacija dotadašnje ekonomsko-političke zajednice u
ekonomsku i monetarnu uniju, uključujući zajedničku valutu kojom će upravljati
Evropska Centralna Banka (ECB). Proces uvođenja zajedničkog novca predviđen je
u tri faze. Posljednji korak je planiran za, najkasnije, 1. januar 1999. godine, što
se i dogodilo. Za plaćanje zajedničkom valutom svaka zemlja Unije je prije ulaska
u euro-zonu dužna ispuniti četiri glavna uslova, tzv. Kriterije konvergencije: da su
u granicama najviše dozvoljene godišnje inflacije, budžetskog deficita, da imaju
usklađen devizni kurs i kamatnu stopu. Konvergencijom se obezbjeđuje balansni
ekonomski razvoj unutar Evropske monetarne unije (EMU) i sprečavaju
eventualne tenzije između članica Unije. Glavni ciljevi EMU su: neopozivo
utvrđivanje deviznih kurseva svih valuta Eu do uvođenja Eura, zajednička valuta
sa visokom stabilnošću cijena, uravnotežen i postojan razvoj privrede sa visokim
nivoom zaposlenosti, otklanjanje monetarnih kolebanja koja predstavljaju smetnju
funkcionisanju zajedničkog tržišta, jačanje Eu na svjetskom tržištu, te podsticanje
saradnje unutar EU i procesa evropskih integracija. Na samitu u Mastrihtu, Velika
Britanija je odbila prihvatiti treći stepen stvaranja Evropske monetarne unije, osim
ako britanska Vlada i parlment u međuvremenu ne izglasaju drugačije odluke. To
se nije desilo ni do danas!
II. Razvoj zajedničke vanjske i odbrambene politike, uz saglasnost da
se u prvpj fazi stvaranja EU poslovi kolektivne bezbjednosti mogu povjeriti
Zapadnoevropskoj odbrambenoj uniji/WEU5 koja će biti otvorena za prijem svih
članica EU.
III. Uvođenje zajedničkog građanstva u EU i definisanje zajedničkih
prava i obaveza „evropskog građanina“. To podrazumijeva potpunu slobodu
kretanja unutar Unije, pravo neograničenog boravka u svakoj od zemalja članica,
pravo zapošljavanja pod jednakim kriterijima, pravo glasanja i pravo da mogu biti
izabrani na lokalnim i evropskim parlamentarnim izborima. Garantovana i
zajamčena je i zajednička diplomatska zaštita „evropskih građana“ izvan teritorija
EU.
5
Organizacija koja je osnovana 1954. godine, a proistekla je iz Briselškog Pakta od 1948. sa ciljem sigurnosti i
odbrane. Članovi su EU-države, osim Danske, Irske, Finske, Austrije i Švedske koje posjeduju status
posmatrača. Island, Norveška i Turska nalaze se u WEU kao asociirane zemlje. WEU je u Ugovor o Evropskoj
uniji unešena kao jedan od osnovnih i sastavnih djelova EU-a, iako njena samostalnost ostaje pridržana. Ona
treba da razradi i provede odbrambeno političke odluke i akcije EU-a. Zbog dinamičnog razvoja zajedničke
vanjske i sigurnosne politike, te ESVP-a od zasjedanja evropskog Vijeća u Kelnu (1999.) odustalo se od podjele
WEU. EU sve više sama izgrađuje snage za rješavanje konfliktnih situacija, čime WEU postaje bezznačajna.

13
 IV. Potvrđena su i proširena prava i ovlasti EU u sferi obrazovanja,
stručnog osposobljavanja, transporta, industrije, kulture, saradnje u razvoju
zaštite potrošača.
V. Stvaranje Kohezionog fonda (Cohesion Found) za podsticanje
transfera dobara iz bogatih u iromašnije članice Evropske unije.
VI. Jačanje zajedničke sudske, imigracione i političke saradnje.
VII. Dogovor o upotrebi svih mehanizama EU radi primjene mjera koje
proizilaze iz Socijalne povelje (Social Charter) iz 1989. godine, a koje se odnose
na zdravstvenu zaštitu i socijalno osiguranje radnika, na uslove rada,
informisanje, prava iz radnog odnosa i na pomoć na integraciji radnika koji su
otpušteni s posla.
VIII. Promjena nadležnosti i zakonodavnog uticaja evropskih institucija,
uključujući i davanje većih ovlasti Evropskom parlamentu. Mandat članova
Evropske komisije produžen je sa četiri na pet godina, a ovlaštenja Evropskog
suda proširena su i na rješavanje sporova između evropskih i nacionalnih zakona,
pri čemu prednost ima evropsko zakonodavstvo. Generalno, Mastrihtski ugovor je
dao proritet ekonomskom produbljivanju u odnosu na politiku integracija.

Tri stuba EU

Od jedne pretežno ekonomski integrisane institucije koja oičiva na političkoj

saradnji, u Mastrihtu su udareni temelji Unije koja osim primarno ekonomskih interesa
ima i druge ambicije: jačanje zajedničke vanjske i sigurnosne politike, te saradnji u
oblasti unutrašnje politike i pravosuđa. Njena tri stuba predstavljaju područje različitih
politika sa različitim sistemom odlučivanja.

Prvi stub (domen Zajednce) čine carinska unija, jedinstveno tržište, zajednička
poljoprivredna politika, monetarna unija i politika strukturnih reformi. To su sve one
zajedničke evropske vrijednosti do kojih je došlo kroz objedinjavanje sve tri naveene
integracije zapadnoevropskih država (Evropska zajednica za ugalj i čelik – ECSC,
Evropska zajednica za atomsku energiju – EURATOM, te Evropska ekonomska zajednica
– EEC. Prvi stub, takođe čini „zajedničko naslijeđe“, odnosno stečevine zajedničkog rada i
razvoja od Rimskih ugovora do današnjih dana – zajedničke tekovine EU (Acquis).
Francuski termin za naslijeđe ili tekovinu EU
koristi se za skupprava i obaveza koje sve zemlje članice
obavezuje i povezuje unutar Unije. Acquisom su
obuhvaćeni: jedinstveno tržište, carinska unija

14
zajednička agrarna politika, politika strukturnih reformi i sva pitanja ekonomske i
monetarne unije (prvi stub EU). Acquis nije samo pravo u užem smislu, jer obuhvata
sadržaj, načela i političke ciljeve osnivačkih ugovora; izvorno (primarno) zakonodavstvo
EU kojeg čine osnivački ugovori EU; evropsko izvedeno (sekundarno) zakonodavstvo koje
proističe iz osnivačkih akata Unije; odluke Evropskog suda; ugovore između zemalja
članica u područjima djelovanja Unije; međunarodni ugovori, deklaracije i rezolucije koje
je Unija usvojila ili prihvatila; te mjere koje se odnose na zajedničku vanjsku i sigurnosnu
politiku, pravosuđe i unutrašnje poslove. Evropsko izvedeno (sekundarno) zakonodavstvo
se do usvajanja prvog zajedničkog Ustava dijelilo na obavezujuće i neobavezujuće pravne
akte.
Unutar stuba Evropske zajednice napravljene su mnoge promjene u
institucionalnoj strukturi i u odnosu na politička područja koja su bila obuhvaćena
Ugovorom, a u kojima se pokazala održivom supranacionalizacija. Nekoliko primjera:
 Uvođenje novog postupka odlučivanja prema kojem Europski
parlament zaista ima pravo glasa pri donošenju odluka,
 Više odluka po principu kvalificirane većine u Vijeću ministra,
 Uvođene odbora za regije,
 Proširenje mogućnosti sankcioniranja u korist Europskog suda u
slučaju da države-članice ne poštuju njegove odluke ili da u za to određenom roku
ne provedu zajedničko europsko pravo,
 Proširenje odgovornosti Zajednice na područja koja su dodana
Zajedničkim europskim aktima kao što su istraživačka i tehnološka politika ili
politika zaštite okoliša i regionalna politika,
 Monetarna unija. Odredbe o fuziji moneta su srce Ugovora iz
Maastrichta, kao što je program slobodnog tržišta srce Zajedničkih europskih
akata,
 Uvedena su nova područja u kojima je Zajednica prije djelovala bez
ikakve ili bez eksplicitne ugovorne osnove kao što je politika zaštite potrošača ili
obrazovna politika itd,
 Jedna potpuno nova i sasvim nepoznata konstrukcija za suradnju
odabrana je za novouvedeno područje socijalne politike. Nakon što se Velika
Britanija oštro protivila i minimalnom proširivanju zajedničkih kompetencija u
ovom području, ostale države-članice su se u sklopu posebnog protokola složile da
njih jedanaest u ovom području poduzmu sva, po njihovom mišljenju, neophodna
i željena proširivanja kompetencija!
Nasuprot tome, saradnja unutar drugog i trećeg stuba koja je sa stubom Evropske
zajednice ipak imala dodirnih tačaka, ostala je po svom karakteru međudržavna.

15
 Drugi stub čini zajednička vanjska i sigurnosna politika 6 i ona predstavlja
nadgradnju dotadašnje evropske političke saradnje (The European political cooperation –
EPC), koja je oživjela 21 godinu ranije, nakon što su 1973. godine u EU primljene Velika
Britanija, Irska i Danska. CFSP (The Common Foreign and Security policy) je rezultat,
prije svega, straha Francuske da bi Njemačka nakon ujedinjenja mogla krenuti u
samostalnu politiku prema Istoku, što bi istodobno mogla i biti vrlo ozbiljna prijetnja
dugo i pažljivo izgrađenom francusko-njemačkom partnerstvu.
kao i u slučaju zajedničke valute, želja je bila da se ograniči njemačka autonomija
u odnosu sa zemljama evropskog jugoistoka. Njemački kancelar Helmut Kol/Kohl ni
ovoga puta se nije protivio, jer je u stvaranju političke unije prepoznao dalju
federalizaciju EU, čemu je njegova zemlja upravo težila. Ni Velika Britanija se više nije
tvrdo protivila određivanju „zajedničke niti“ u sektoru vanjske politike i sigurnosti, jer se
u Londonu procijenilo da bi upravo u tim oblastima, ova zemlja mogla imati lidersku
ulogu.
CFSP onako kako je ova politika definisana Mastrihtskim ugovorom predstavlja,
ipak samo opšti okvir zajedničke međunarodne i sigurnosne politike, koja bi tek u
budućnosti mogla postati Evropskom sigurnosnom i odbrambenom politikom (ESDP -
European Security and Defense Policy). Do tada, zajednička spoljna i sigurnosna politika
ima za cilj „očuvanje osnovnih vanjsko-političkih interesa, posebno nezavisnosti,
bezbjednosti i nepovredivosti Unije uključujući i postepeno definisanje ciljeva zajedničke
odbrambene politike...“7. to znači da države članice u ovoj oblasti nisu udružile svoje
nacionalne suverinitete, i iz toga proizilazi da Parlament i Komisija imaju veoma malu i
vrlo ograničenu ulogu. O zajedničkim stavovima i aktivnostima u okviru CFSP za sada je
moguće glasati poprincipu kvalifikovane većine, ali samo onda ako se odlučuje na osnovu
„zajedničke strategije“ koja je prethodno usvojena jednoglasno.
Evropska odbrambena i bezbjedonosna politika ESDP – European Security and
Defense Policy, prošla je kroz nekoliko različitih faza, kao, i uostalom, sama EU,
pokušavajući da se oslonjena na izgradnju evropskog identiteta, razvija nezavisno od
WEU – Western European Union, NATO ili same EU.
Petersburški zadaci 1992. godine, (WEU Petersberg Declaration, Bonn) tada
usvojeni od strane WEU, kreirani su da bi se borili sa mogućim nestabilnostima u Istočnoj
Evropi. WEU nije, naravno, imala svoje vojne potencijale, ali je bila okrenuta saradnji
između zemalja članica. Ovi zadaci su se kretali od najpodesnijih do najzahtjevnijih, i
uključivali su:
 humanitarne i spasilačke misije i zadatke
 misije čuvanja mira
6
Države članice, po Mastrihtskom ugovoru, djeluju na izgradnji zajedničke vanjske i sigurnosne politike – CFSP,
ali ovo su i dalje ostala pitanja nad kojima države članice zadržavaju nezavisnu kontrolu; Evropska unija za
svakoga – Zekerijah Smajić, Sarajevo 2005.
7
Čl. 2, 3, 111-28 Ugovora o EU

16
  zadaci borbenim snagama u upravljanju krizama, uključujući
stvaranje mira

Na NATO samitu u Berlinu 1996. dogovoreno je da WEU nadgleda stvaranje

Evropskog bezbjedonosnog i odbrambenog identiteta ESDI - European Security and
Defense Identity, čija namjena je da izgradi stub sa NATO, djelimično dozvoljavajući
evropskim državama da vojno mogu reagovati tamo gdje NATO ne želi ili nema interesa,
kao i da djelimično preuzme troškove održavanja vojnih baza SAD koje su ostale iz
vremena hladnog rata. Ovaj sprazum nazvan Berlinski sporazum dozvolio je evropskim
državama (kroz tadašnju WEU) da koriste NATO logistiku i sredstva veze (Berlin +
sporazum će amandmanom prenijeti ovo pravo na EU i proširiti i na provođenje takvih
misija).
Ugovorom o EU poznatijim kao Asterdamski ugovor EU iz 1997. je u čl. 17
prihvatila Petersburške zadatke. Tradicionalnu britansku skeptičnost definitivno će
pomjeriti Sporazum iz St. Maloa decembra 1998. koji će ustanoviti potrebu da razvijaju
autonoman kapacitet na osnovu kredibilne vojne sile, sredstvima kojima je to moguće
ostvariti, kao i spremnošću da se to učini, s ciljem djelovanja u međunarodnim krizama.
Evropsko vijeće u Kelnu 1999. je odlučilo je da ulogu WEU prenese na EU,
istovremeno zatvarajući WEU i imenujući Havijera Solanu na mjesto Visokog
predstavnika za Zajedničku spoljnu i bezbjedonosnu politiku kako bi omogućio progres i
CFSP i ESDP.
Na sastanku Evropskog vijeća u Geteborgu 2001. prihvaćena je ESDP sa jasnim
mandatom da razvija vojnu sposobnost EU kao i da obrazuje novu, gdje god je to
potrebno, razvijajući kapacitete koji su autonomni kao i međusobno povezani sa
kapacitetima SAD, prvenstveno gledajući tu strategijski transport, baziran na novoj
evropskoj ulozi u novom bezbjedonosnom okruženju i vezano sa potencijalnim misijama,
u slučajevima kada to NATO ne može ili ne želi, a pod direktnim EU vođstvom.

Evropska bezbjednosna strategija (ESS - European Security Strategy)

EBS/ESS je usvojena 2003. na prijedlog Visokog predstavnika EU za zajedničku

spoljnu i bezbjenosnu politiku Havijera Solane. ESS je politički vodič za Evropsku
međunarodnu bezbjednosnu strategiju. Sam naslov „Bezbijedna Evropa u boljem svijetu”
pokazuje glavni cilj ovog dokumenta, koji sa jačanjem ESDP-a, po prvi put formuliše
zajedničku evropsku bezbjednosnu strategiju (poput Nacionalne bezbjednosne strategije
SAD). Ovaj dokument počinje sa „Europe has never been so prosperous, so secure so
free” i sadrži „no single nation is able to tackle today's complex challenges” .

17
 Glavni rizici:
o terorizam
o proliferacija oružja za masovno uništenje
o regionalni konflikti
o neuspjele države
o organizovani Kriminal

Strategijski ciljevi:
o aktivan pristup „u susret” rizicima
o izgradnja bebjedonosnog sistema u okruženju
o međunarodni poredak zasnovan na principu efektivnog
multilaterizma

Političke implikacije za Evropu:

o aktivniji pristup
o jačanje mogućnosti (i kapaciteta)
o koherentniji stavovi zemalja članica EU
o izgradnja partnerskih odnosa sa drugim državama

Relacija NATO – ESDP

Očigledno je da dolazi do preklapanja NATO i ESDP misija, mada postoje članovi

koji nisu u jednakim pozicijama u EU i u NATO , kao i neki koji imaju neriješena pitanja
između sebe (Kipar i Turska). Takođe, postoji zabrinutost da bi ESDP mogao da smanji
značaj NATO kao transatlantskog foruma. Američka spoljna poltika je jasno dala i svoja
očekivanja od ESDP - bez 3D:
 no Duplication of what was done effectively under NATO,
 no Decoupling from the US and NATO, and
 no Discrimination against non-EU members such as Turkey

U zajedničkoj deklaraciji EU- NATO iz 2002. ustanovljeno je 6 osnovnih principa na

kojima će se graditi budući odnosi:
 partnerstvo,
 efikasne međusobne konsultacije,
 saradnja,
 jednakost,
 autonomnost u donošenju odluka i određivanju interesa,

18
  koherentno i međusobno jačanje razvoja zahtijevanih vojnih
kapaciteta zajedničkih za obe organizacije

Trećim stubom je objedinjena saradnja u sve aktuelnijoj oblasti pravosuđa i

unutrašnjih poslova, odnosno saradnja policija i pravosudnih organa u kaznenim
pitanjma. Ova saradnja u oblasti pravosuđa i unutrašnjih poslova (Cooperation in the
Fields of Justice and Home Affairs – JHA) još uvijek se zasniva na međuvladinoj saradnji,
budući dajoš uvijek nije usaglašena zajednička politika kontrole vanjskih granica EU, te
politika o imigraciji i azilu. Osim ovih pitanja, međuvladina saradnja se ostvaruje i u
oblastima trgovine drogom, drugim vidovima nezakonite trgovine, saradnje sudova u
građanskim sporovima, saradnje u oblasti carinske politike i saradnje između policija
zemalja članica. Ovako široki krug delikatnih pitanja od zajedničkog interesa usaglašen je
Amsterdamskim ugovorom (1997.) kada je „saradnja“ u policijskim i unutrašnjim
poslovima „prerasla“ u „policijsku i pravosudnu saradnju u krivičnim stvarima“. Rezultat
je to spoznaje da se zemlje članice samo zajednički mogu efikasno suprostaviti trgovini
drogom, terorizmu, međunarodnoj korupciji, trgovini „bijelim robljem“ i seksualnoj
eksploataciji djece.
Šta to u praktičnom policijsko-pravosudnom postupku znači? Sve sudske presude
donesene u jednoj zemlji EU na snazi su i u drugim članicama; sve zemlje su obavezne
na djelotvorno čuvanje vanjskih granica EU; carinski službenici i policija obavezni su
aktivno razmjenjivati informacije o kretanju sumnjivih lica; svi koji potražuju azil na
području EU moraju se tretirati na isti način kako bi se spriječio „azilantski šoping“. Za
sva ova pitanja nadležni su ministri pravde i unutrašnjih poslova EU koji zajednički
djeluju kao Vijeće EU za pravosuđe i unutrašnje poslove.
Što se slobode kretanja tiče, skoro svi šengenski propisi su izmješteni iz trećeg u
prvi stub EU, jer slobodu kretanja u „Šengenlendu“ garantuju zajedničke institucije EU,
ne uskraćujući pritom prava nacionalnim vladam ada se i sme bore protiv ilegalne
imigracije, lažnih putnih isprava, svih vrsta nelegalne trgovine, a u posljednje vrijeme i
protiv najvećeg zla moderne civilizacije – terorizna. Naprotiv, odgovornost svake
pojedine zemlje je u ovim oblastima pojačana.
Osnovna razlika između prvog i drugog stuba je u tome što se prvi koristi pravno
obavezujućim instrumentima i procedurama utemeljenim evropskim ugovorima, dok
druga dva stuba nisu u nadležnosti Evropskog suda pravde i ne podliježu postupku
donošenja odluka na nivou Unije.
Države članice, po Mastrihtskom ugovoru, djeluju na izgradnji zajedničke
vanjske/spoljne i sigurnosne/odbrambene politike, ali su ovo ostala i dalje pitanja nad
kojima države članice zadržavaju nezavisnu kontrolu.

19
 EVROPSKA UNIJA

EVROPSKA
ZAJEDNICA POLICIJSKA I
Carinska unija, ZAJEDNIČKA SUDSKA
slobodno tržište, VANJSKA I SARADNJA U
zajednička SIGURNOSNA KRIVIČNIM
agrarna politika,
POLITIKA PITANJIMA
ekonomska i
monetarna unija,
ZVSP (CFSP) (PJCC)
politika zaštite
životne sredine,
itd.

UGOVORI

Evropska unija je uteneljena na svojim urovorima. Njena tri „stuba“ predstavljaju

područje različitih politika sa različitim sistemima odlučivanja

Reformski akti Evropske unije

Ugovor o spajanju ili udruživanju

Ugovorom o udruživanju (Merget Treaty) iz 1965. godine uspostavljeni su

zajednički organi Evropske ekonomske zajednice (EEZ), Evropske zajednice za ugalji čelik
(EZUČ) i Evropske zajednice za atomsku energiju (Euratom), kojima se kasnije pridružila
i novoosnovana Evropska tehnološka zajednica. Stvorena je, dakle, jedinstvena
Evropska zajednica EZ (European Community – EC), iz čijeg je imena „otpalo“ jedno
„E“ (ekonomska). Ugovor o EZ poznat je i kao „Briselski ugovor“. Potpisan je naredne,
1966. godine, a stupio je na snagu 1967. godine. Ovim reformskim aktom su osnažene
zajedničke kompetencije EZ, a i administrativne i stručne službe su objedinjene stalnim
sjedištem u Briselu/Bruxelles, gdje se većina njih i danas nalazi.
Ugovor o spajanju ili udruživanju nastao je u vrijeme jedne od najvećih kriza EZ,
koju su tada pokrenule Velika Britanija i Francuska oko zajedničke poljoprivredne

20
politike. I jedni i drugi su ovu granu privrede od početka stvaranja Eez vidjeli kao jednu
od svojih ključnih interesa, pa je francuski predsjednik de Gol bio rješen da se zajednička
poljoprivredna politika mora uspostaviti bez nepotrebnih odgađanja. Ideja se temeljila na
izdašnoj podršci iz zajedničkog budžeta, čemu su se druge članice protivile i tražile da se
nad svim, pa i rashodima za agrar, uspostavi parlamentarna kontrola. Francuski
Predsjednik takvo rješenje nije prihvatio, te je došlo do krize zajednice, poznatije kao
„kriza prazne stolice“, jer je već u drugoj polovini 1965. de Gol zabranio svojim
ministrima da prisustvuju sastancima Vijeća EZ, izazivajući do tada najveće strahovanje
da je novoizabrani francuski predsjednik možda spreman i na dekonstrukciju tek
stvorene Zajednice. Ipak ni jedna strana nije bila spremna da popusti pa je kriza trajala
sve do januara 1966. godine – do tzv. „luksemburškog kompromisa“. Prihvaćeno je
pravo na veto kada su u pitanju interesi od značaja za jednu ili više članica, na čemu je
insistirala francuska, mada su u narednih dvadesetak godina i ostale članice više
pribjegavale ovom načinu donošenja odluka nego principu kvalificirane većine, kako su se
deklarativno tada izjasnile. Zato se češće za „luksemburški kompromis“ kaže da je bio
„luksemburški veto“8. Glasanje po principu većine postalo je dominantno tek sredinom
osamdesetih godina 20. vijeka, kada su dominantnim postala i sva ostala pitanja
jedinstvenog tržišta. Sve do danas, princip kvalificirane većine postaje sve „omiljeniji“
metod odlučivanja u Uniji.

Jedinstveni evropski akt

Jedinstveni evropski akt (The Single European Act – SEA) je poseban pravni akt
Evropske zajednice kojim je prvi put dopunjen Rimski ugovor i kodificirana praksa
djelovanj u brojnim segmentima zajedničkog življenja.
Cjelokupan procesa integracija je pratio stalni jaz između supranacionalnog
uređenja koje smo upoznali kod Ugovora o EZUČ i nastojanja da se ostvari međudržavna
saradnja, što nam je poznato iz Ugovora o EEZ. Ovo posljednje dovelo je i do prenošenja
nadležnosti sa supranacionalnih tijela Zajednice na tijela koja predstavljaju države-
članice. Druga vrsta jaza koja se da primijetiti jeste onaj koji i danas u mnogome
određuje svakodnevicu Zajednice, tj. razlika između proširenja i produbljenja. Primjeri
supranacionalnih tendencija:
 Osnivanje zajedničkih institucija za tri postojeće zajednice, dakle za EAZ
(Evropska atomska zajednica), EZUČ (ECSC) i EEZ (EEC) i to tzv. fuzionim
Ugovorom koji je ratifikovan 1965, a 1967. je stupio na snagu.

8
Evropska unija za svakoga – Zekerijah Smajić, Sarajevo 2005.

21
  Ukidanje davanja finansijskih priloga sa strane država-članica zbog
davanja mogućnosti Zajednici da posjeduje vlastita sredstva zaključkom
Vijeća iz 1970. godine.
 Uspostavljanje Evropskog revizorskog suda, kao i prenošenje većih
nadležnosti vezanih za budžet na Evropski parlament i to tzv. Ugovorom iz
Bruxellesa iz 1975. godine.
 Uvođenje direktnih izbora za Evropski parlament, što je bilo zaključeno
1976.godine. Prvi direktni izbori za Evropski parlament održani su 1979.
godine.
Ovo su bili formalni, lako prepoznatljivi događaji koji su ukazivali na razvoj u
pravcu supranacionalnosti.
Nakon ovoga mogao bi se steći dojam da se Evropska zajednica kretala samo u
pravcu supranacionalnosti. Da to nije bio slučaj pokazaju primjeri razvoja koji
predstavljaju međudržavne težnje. Luksemburški kompromis s početka 1966. godine, o
čemu se tu radilo? Na samom početku dogovor je bio da Vijeće ministara, centralno tijelo
EEZ-a (EEC), Ugovorom od 1. 1. 1966. godine s donošenja jednoglasnih odluka prijeđe
na donošenje odluka većinom. Francuska vlada pod vodstvom De Gola to je odlučno
odbila. Kada se sredinom 1965. godine nije mogao postići dogovor o finansiranju agrara,
francuska vlada je povukla svog predstavnika iz Vijeća kako bi na taj način spriječila
donošenje odluke. Ova, tzv. politika "prazne stolice" bila je prva kriza EEZ-a (EEC). Ova
kriza prevladana je u januaru 1966. već spomenutim Luksemburškim kompromisom. U
tom kompromisu vlade država-članica složile su se da se ne drže odlučivanja većinom,
kako je to bilo unaprijed dogovoreno, u slučajevima kada su u pitanju vitalni interesi
jedne od država-članica. Zbog toga je i dalje važio princip usaglašavanja, što je forma
koja je karakterizirala tradicionalne međudržavne suradnje. Ovo je sigurno ostavilo jasan
ožiljak na istoriju integracija.

1973. 1981. 1986.

22
 Danska, Portugal,
Velika Grčka Španija
države-članice Britanija,
Irska

proširenje < > produbljenje

ugovorene osnove,
zadaci
ZEA/SEA
zajedničko
tržište,
EEZ (EEC) supernacionalno < > međudržavno politika
Zajedničko zaštite
tržište, životne
carinska sredine,
unija istraživačka
zajednička i tehnološka
agrarna politika,
politika, regionalna
vanjsko- EPS politika,
trovinska koordinacija uređenje
politika vanjske vanjske
politike politike
ugovorima
EURATOM ugovori
1958. 1969. 1987.

Obratimo sada pažnju na jednu drugu karakteristiku - proširenje nasuprot

produbljenju. Najprije nekoliko riječi o toku događaja. Proširenje Zajednice u razdoblju
od EEZ-a (EEC) do ZEA (SEA) odigralo se u tri koraka:
 Sjeverno proširenje (Danska, Irska i Ujedinjeno Kraljevstvo, 1973.
godine)
 Južno proširenje 1 (Grčka, 1981)
 Južno proširenje 2 (Španjolska i Portugal, 1986)
Zajednici je, dakle, uspjelo da u manje od 20 godine postojanja svoj broj poveća
tačno za dva puta. Ono što najprije moramo napomenuti je da je svako proširenje uvijek
bilo povezano i sa širenjem i produbljivanjem saradnje. Tako je, na primjer, proširenje
koje se odigralo 1973. godine bilo u mnogome povezano s uspostavljanjem EPS-a
(Koordinacija vanjske politike), a južna proširenja dala su značajan poticaj za
uspostavljanje i oblikovanje regionalne politike. Druga problematična posljedica je da je
veći broj država-članica pokazao porast heterogenosti interesa i stavova pred pitanjem
čemu služi EEZ (EEC) i na koji bi se način trebala dalje razvijati, a ona je pokazivala
porast svojih sposobnosti odlučivanja. U ovom razdoblju po osnovu luksemburškog
kompromisa i dalje moralo odlučivati jednoglasno.
Time dolazimo do kraja treće etape koja je trajala gotovo 20 godina, do prve
velike revizije Ugovora putem Zajedničkih evropskih akata ZEA/SEA. Prvo pitanje koje se
ovdje, bez sumnje, postavlja je odakle su nakon gotovo dva desetljeća zatišja u

23
formalnom razvoju Evropske zajednice došli impulsi koji su uvjetovali ovaj razvoj i koji su
faktori pridonijeli ovakvom razvoju. Tri tačke se moraju naglasiti:
1. Povećanja sposobnost odlučivanja s obzirom na zahtjev da se
odluke donose jednoglasno (Luksemburški kompromis) i heterogenost interesa
(proširenje).
2. Stvarni strah, koji je početkom 80-ih godina izražavalo sve više
političara, da će zbog ovakvog načina odlučivanja u Zajednici i zbog nedostatka
stvarnog zajedničkog tržišta Zajednica tehnološki zaostati za SAD-om i
Japanom.
3. Činjenica da su se pretpostavke o tome kako bi Zajednica trebala
izgledati od početnih razlika dosta približile kod pojedinih velikih država-članica. U
nekima se to odigralo zbog promjene vlade (Velika Britanija - 1979. Margaret
Thatcher, Njemačka - dolazak Kohla na kancelarsko mjesto 1982. i novi izbori
1983. godine), a u nekim državama je došlo do promjene stavova (Francuska -
Mitterrand je polako napustio ideju socijalističke ekonomske politike).
Upravo zbog ovog razloga pojedine države-članice, a i Komisija, predložile su cijeli
niz različitih inicijativa s ciljem da se Zajednici opet osigura način na koji bi mogla
funkcionisati. Sve ove inicijative našle su se pod zajedničkim nazivnikom slobodnog
tržišta, na temelju kojeg bi se do kraja 1992. godine odstranile sve prepreke slobodnoj
trgovini koje su još postojale između država-članica, a prije svega netarifne trgovinske
prepreke. Drugi zajednički nazivnik bilo je sazivanje Konferencije vlada po zaključku
Evropskog vijeća iz 1985. godine radi promjene Rimskih ugovora po članu 253 Ugovora o
EEZ-u (EEC), što je konačno i dovelo do ZEA (SEA).
U početnoj fazi Jedinstveni evropski akt je bio kao „Nacrt ugovora o Evropskoj
uniji“, a priredio ga je Evropski parlament kao jedino neposredno izabrano predstavničko
tijelo Zajednice. Nacrt je za cilj imao reformu zajedničkih institucija u smjeru
federalizacije, jačanja jedinstvenog tržišta i proširenja ovlasti svih glavnih zajedničkih
tijela, osim u oblasti odbtrane.
Nakon usklađivanja stavova na prvoj Međuvladinoj konferenciji, Nacrt je odobren
od strane šefova i država vlada EZ na samitu održanom 17. februara 1986. godine u
Luksemburgu/Luxembourg u formi Jedinstvenog evropskog akta, kada ga je većina
članica potpisala. Danska, Grčka i Italija su, nakon provedenog referenduma, Jedinstveni
akt potpisale jedanaest dana kasnije, te je tako kompletiran dokumet stupio na snagu 1.
jula. 1987. godine.

24
 Novosti koje se mogu vezati za ZEA (SEA) su, ukratko, sljedeće:

 Preuzimanje cijelog niza političkih područja u okvir politike koja se bazirala

na Ugovoru. Ovdje pripada politika zaštite okoliša, koju smo prije već
spominjali, ali i istraživačka i tehnološka politika, kao i regionalna politika.
 Poduzimanje koraka za ostvarenje slobodnog tržišta i definisanje tog cilja
Ugovorom.
 Modifikacija i dopuna postojećih modula odlučivanja. Tu, među ostalim,
pripada i uvođenje novog postupka odlučivanja, koji je predviđao da se
odluke u Vijeću ministara donose kvalificiranom većinom, kao i bitan porast
mogućnosti uticaja Evropskog parlamenta koji je do tada imao samo
savjetodavnu funkciju.
 Ugovorno regulisanje vanjsko-političke saradnje država-članica. Ovdje se
radilo o regulisanju vanjsko-političke saradnji izvan Ugovora o EEZ-u
(EEC).

Ustavno-politički značajan korak u pravcu supranacionalizacije, a u području

materijalne politike, je značajno proširenje integracija, i to u područje politike koje su bile
definisane Ugovorom o saradnji Evropske zajednice. Ovako bi se u jednoj rečenici
najbolje mogle obuhvatiti promjene do kojih je došlo putem ZEA (Zajedničkim evropskim
aktima, SEA). Pri tom je jako bitno spomenuti da do ovih promjene nije moglo doći bez
bezbrojnih malih koraka koji su učinjeni u godinama od osnivanja Evropske ekonomske
zajednice (EEZ/EEC) i bez iskustava stečenih tokom ovog razdoblja, a koja su potekla iz
saradnje među državama-članicama. Isto tako je bitno napomenuti da su ove promjene
trebale i služiće zasigurno kao važni faktori uticaja na budući razvoj9.

Amsterdamski ugovor

Amserdanski ugovor (Treaty of Amsterdam) potvrdio

je raniju ambiciju EU da se ustanovi „Evropa slobode,
sigurnosti i pravde“. Rezultat je to rada treće
Međuvladine konferencije započete marta 1996.
godine u Torinu. Šefovi država ili vlada zemalja
članica prihvatili su Ugovor u junu 1997. na samitu u
Amsterdamu. Potpisan je u oktobru iste godine, a na

9
Prof. Dr. Wolfgang Schumann

25
snagu je stupio 1. maja 1999. godine nakon ratifikacije u parlamentima svih petnaest
članica.
Glavni cilj je bio nastavak institucionalnih reformi za što spremniji ulazak u proces
proširivanja na prostore centralne, istočne i jugoistočne Evrope, te davanje odgovora na
druge izazove koji su stajali pred Unijom, kao što su uvođenje u upotrebu Eura, početak
praktične realizacije plana o kolektivnoj odbrani i ostvarivanje značajnijeg uticaja na
proces stvaranja novog svjetskog poretka.
Poraz evropske politike u vrijeme rata na prostorima bivše Jugoslavije, podstakao
je većinu članica da zahtjevaju značajno povećanje drugog stuba iz Mastrihta 10 i da se
odbrambena sposobnost Unije u nekoliko narednih godina podigne do sposobnosti
samostalnog djelovanja.
Amsterdamski ugovor je nakon jedinstvenih evropskih akata i Mastrihškog
sporazuma bio treća revizija Ugovora. Najbitnije promjene, počev od stuba evropske
zajednice:
 Planirano proširivanje modusa odlučivanja kvalifikovane većine na
mnogobrojna politička polja nije se moglo realizovati i bilo je moguće samo za
okvirne razvojne programe. Nasuprot tome, na veliko iznenađenje, pa čak i
iznenađenje evropskog Parlamenta princip učešća pri odlučivanju, važio je za
mnogo oblasti, npr. politiku zapošljavanja ili saobraćajnu i razvojnu politiku.
 Nije bilo moguće postići dogovor o novoj podjeli komeserijata po
jednoj zemlji, dakle o sastavu evropske Komisije i jačini glasova pojedinačnih
zemalja članica u Vijeću. Ovo pitanje se trebalo još obrađivati u svijetlu pristupa
novih zemalja i o njemu se trebalo odlučivati nešto kasnije. Konačno, prihvaćen je
prijedlog koji je predviđao jačanje uloge Predsjednika evropske Komisije.
 Pored socijalne politike još neke oblasti iz trećeg stuba preuzete su
u regularni sastav Ugovora.

Što se tiče rezultata vezanih za treći stub u oblastima unutrašnje i pravne politike,
pregled je slijedeći:
U zajedničko pravo peuzeti su dikelovi koji se neposredno tiču slobodnog tržišta.
Ovo se posebno tiče Šengenskog sporazuma (prestanak kontrole granica) sa zadrškom u
odluci od strane Velike Britanije i Danske. U oblasti azilantske politike Njemačka je, prije
svega, bila ta koja je spriječila uvođenje većinske odluke. Ovaj zaključak trebao se
ispitati nakon pet godina, a nakon isteka tog roka trebalo je po prijedlogu
predsjedavajućeg Vijeća automatski doći do uvođenja ovakve odluke, što je opet
spriječeno pritiskom s njemačke strane. Postoji još nekoliko primjera koji su predstavljeni

10
Kako funkcionira Evropska unija/Vodič kroz institucije EU, Evropska komisija/Opšta uprava za obrazovanje i
kulturu, Publikacije B-1049 Brisel; juni 2003. godine

26
amsterdamskim ugovorom, a koji su nešto malo izvan sistematizacije unutar trećeg
stuba:
 Prije svega, radi se o odluci da je saradnja između pojedinačnih
država članica nemoguća bez učešća drugih država članica. Po Amsterdamskom
kompromisu, ovakava saradnja bila bi dozvoljena, tek ukoliko dođe do njenog
odobravanja većinskom odlukom svih članica. Pri tome se radi i o otvaranju opcije
postepene integracije, doduše sa veoma visokim standardima. Dakle, većina EU-
zemalja mora učestvovati, odnosno prihvatiti novog člana, institucije EU moraju
učestvovati u ovom procesu i ni u kom slučaju ne smije biti narušena sposobnost
funkcionisanja EU.
 Druga stvar je pakt za stabilnost i zapošljavanje. Ovdje se došlo do
postupka glasanja, koji počinje sa bilansom položaja država članica. Vijeće
ministara godišnje određuje smjernice djelovanja kojih se moraju pridržavati
vlade zemalja članica. Svaka država članica jedanput godišnje šalje izvještaj u
Brisel, Vijeće pregleda ovaj izvještaj i konačno upućuje preporuke pojedinačnim
vladama. Kako će ove preporuke izgledati odlučuje se većinom glasova u Vijeću
ministara.

Što se tiče slike koja proizilazi iz zajedničke vanjske i sigurnosne politike, s jedne
strane pokrenute su akcije za modificiranje načina
odlučivanja - posebno su otvorene mogućnosti donošenja
većinskih odluka, te je ustanovljeno da glasovi pojedinih
zemalja, kako je to ranije bio slučaj, više ne mogu
sprečavati donošenje odluka, ali je sa druge strane svakoj
državi članici dodjeljeno pravo veta. Kapaciteti zajedničke
vanjske politike trebali su biti poboljšani uvođenjem jedinice za strategijsko planiranje i
rano upozoravanje, koja se trebala sastojati od zastupnika Vijeća, Komisije i WEU. Na taj
način težilo se poboljšanju saradnje uopšte, ali i poboljšanju saradnje sa WEU. Ali, nije
bilo dogovora o opciji koja se već dugo razmatrala u EU-krugovima, o potpunoj integraciji
ove organizacije u Evropsku uniju.
Ocjena Amsterdamskog ugovora je podijeljena. Tu se, pre svega, spoznala volja i
želja da se prevaziđu deficiti do kojih je došlo u toku provođenja zaključaka Mastrihškog
ugovora. To se da vidjeti i na radnom programu koji je refleksiona grupa u svom
izvještaju kao prijedlog poslala Vijeću Evrope. Ovo je djelomično čak i uspjelo, i uprkos
svim prelaznim rokovima i zadrškama u tekstu Ugovora, ovdje se posebno mora istaći
napredak u saradnji u oblasti unutrašnje i pravne politike.
Sa druge strane ne može se previdjeti da Amsterdamski ugovor nije ispunio jedan
od njegovih glavnih ciljeva: pripremu Evropske unije za proširenje na istok. Niti je u

27
Vijeću uređena centralana tačka koja se odnosi na važnost glasova pojedinih članica, niti
načini rada Komisije prilagođeni, pa čak nije uspjelo ni da se proširi oblast u kojoj se u
Vijeću odluke donose kvalifikovanom većinom. Time je, po monogim kritičarima
Amsterdamski ugovor pokazao da nije dovoljno dorastao pritisku problema, te je
prokockana šansa održivog produbljivanja integracija, pa je sada bilo teže, nego što je to
bilo odmah nakon epohalnih razvoja 1989/90. godine iskoristiti istorijsku šansu stvaranja
zajedničke Evrope.
Evropska zajednica, odnosno Evropska unija se nakon potpisivanja jedinstvenih
evropskih akata sve više i sve češće nalazila u procesu diskusije o sopstvenim „pravilima
igre“ i njenoj prilagodljivosti promjenjenim okvirnim uslovima kako unutar nje same,
tako i izvan nje. Primjer o postojanju permanantne ustavne diskusije potvrđuje i protokol
Amsterdamskog ugovora, u kojem se, s obzirom na nerješena pitanja institucionalne
reforme propisuje slijedeći postupak. Ukoliko dođe do pristupanja Evropskoj uniji manje
od šest novih članica, stare članice Evropske unije dodjeljuju jedno mjesto u Komisiji
novim članovima, ovo mjesto u Komisiji oduzima se od starih članica. Kao naknadu za to
stare članice prave novi raspored važnosti glasova unutar Vijeća, i to u svoju korist.
Ukoliko Evropskoj uniji pristupi više od dvadeset novih zemalja, mora se sazvati nova
Konferencija vlada, kako bi se preduzele odgovarajuće promjene Ugovora, te kako bi se
institucije Unije prilagodile ovakvom proširenju.

Ugovor iz Nice

Amsterdamski ugovor je u vidu protokola već predvidio slijedeću fazu nastavka

reformske diskusije. Zaključak o sazivanju nove Konferencije vlada pozivajući se na ovaj
protokol postao je stvarnost već u junu 1999. godine, dakle, tačno jedan mjesec nakon
stupanja na snagu Amsterdamskog ugovora, i to povodom zasjedanja Vijeća Evrope u
Kelnu. Ova Konferencija je, po zaključcima šefova država i vlada, trebala biti sazvana u
2000. godini i baviti se pitanjima koja Amsterdamski ugovor nije uspio riješiti, a to bi u
pojedinačnom smislu značilo slijedeće:
 veličina i sastav Komisije;
 ravnoteža glasova u Vijeću;
 mogućnost proširenja oblasti o kojima se odlučuje sa kvalifikovanom
većinom;
 dalja pitanja o promjenama Ugovora koja proizilaze iz tzv. "left-
overs", ili iz sprovođenja Amsterdamskog ugovora u praksi;
 tome se sredinom godine dodala još jedna tematska celina,
pojačana saradnja, odnosno mogućnost postepenih integracija.

28
 Osim toga, plan Konferencije je napravljen tako da bi njen početak bio početkom
2000. godine pod predsedavanjem Portugala, a završetak krajem 2000. pod francuskim
predsedavanjem, pri čemu bi predsjednik Komisije Romano Prodi bio zadužen za
sastavljanje izvještaja o konkretnim opcijama reformi u ovim oblastima. I konačno
postigao se dogovor i o tome da se razradi Evropska povelja o osnovnim pravima.
Postupak za to odredilo je Vijeće ministara na zasjedanju u Tampereu, sredinom oktobra
1999. godine. Po tom postupku Povelju je trebao da sastavi gremij, koji bi se sastojao od
predstavnika vlada država članica, Komisije, evropskog Parlamenta, kao i od posmatrača
evropskog Suda, Vijeća Evrope i drugih društvenih grupa.
Zvanično otvaranje Konferencije vlada desilo se 14. februara 2000. godine
povodom sastanka općeg Vijeća u Briselu. Pod portugalskim predsjedavanjem slijedeći
mjeseci su prolazili sa naglaskom na rad tzv. pripremne grupe, koja se sastojala od
predstavnika država članica, Komisije, dva predstavnika evropskog Parlamenta, našli su
se i ministri vanjskih poslova i evropsko Vijeće intenzivno bavili ovim pitanjima. Osnova
njihovog savjetovanja s jedne strane su bili jasni i iscrpni stavovi organa, kao na primjer
Komisije ili evropskog Parlamenta, s druge strane su to bili stavovi i brojna pismena
izjašnjavanja o poziciji država članica, ili pak
stavovi kandidata za pristupanje EU.
Sredinom juna 2000. godine portugalski
predsjednik Vijeća je napravio međuizvještaj koji
sasvim jasno prikazuje kako je izuzetno težak i
naporan bio posao pregovaranja zbog različitih
stavova i mišljanja država članica. On navodi da
do tada nije postignuta saglasnost ni u jednoj
tački, a da su neke pozicije ekstremno udaljene
od drugih. Osim toga, on predstavlja detaljnu
koncepciju reformskih opcija za različita institucionalna pitanja, te modalitete povećane
saradnje, koja bi trebala da se proširi izvan već važećih propisa Amsterdamskog ugovora,
na intenzivniju saradnju u pojedinačnim područijma. Ovaj prijedlog da se agenda o tri
"left-overs" proširi van Amsterdamskog ugovora prihvaćen je u drugoj polovini juna i od
strane šefova vlada i država. Ipak, čak i u njihovim krugovima se pokazalo kako se velike
razlike u mišljenju i stavovima i kod centralnih pitanja.
Ni nakon preuzimanja predsjedavanja Vijećem od strane Francuske 1. jula 2000.
godine ova pitanja nisu mogla biti jednostavno izbrisana sa brojnih zasjedanja pripremne
grupe i ministara vanjskih poslova država članica. Upravo suprotno, zasjedanje
evropskog Vijeća 13. i 14. oktobra u Biaricu — posljednji sastanak šefova država i vlada i
država prije odlučujuće Konferencije na vrhu u Nici - pokazalo je izuzetne konflikte u
rješavanju praktičnih pitanja. Nekoliko primjera:

29
  u pitanju o veličini i sastavu Komisije velike države članice započele
su zajedniču inicijativu sa ciljem umanjivanja broja članova Komisije primjenjujući
sistem rotacije. Ovo moguće smanjenje Komisije oštro su kritikovale manje
članice. Osim toga, nije postojala jasna predstava o tome kako bi trebala da
izgleda smanjena Komisija.
 po pitanju moguće nove organizacije važenja glasova u Vijeću
stvorile su se najrazličitije „koalicije“ i pokazala su se sasvim različita stanovišta.
Njemačka je, na primjer, na osnovu broja njenog stanovništva insistirala na
odgovarajućoj jačini njenog glasa u Vijeću, te s tim u vezi uslovila i njeno
izjašnjavanje o smanjenju članstva Komisije. Francuska je, opet, pored
demografskog faktora naglašavala i neophodnost da se i na političke kriterije
obrati pažnja, obzirom da je željela zadržati isti broj glasova kao i Njemačka.
 što se tiče proširenja područja u kojima bi se odluke trebale
donositi kvalifikovanom većinom, dakle, tačke koja je bila važna za veću i
heterogenu Evropsku uniju, i ovdje je samo u nekim osnovama postojalo
jedinstvo. Rasprava se u najvećoj mjeri vodila oko toga u kojim oblastima se
traba primjenjivati ovakav princip odlučivanja. Velika Britanija i Luksemburg nisu
htjeli prepustiti pitanja poreza ovakvom principu odlučivanja, Njemačka je
blokirala u oblastima azilantske i useljeničke politike, a Francuska je imala
zadršku kod pitanja vanjske trgovine.
 što se tiče jačanja saradnje Njemačka i Italija, jednako kao i Belgija
i Španija već u pripremi pregovora iznijele su svoje zajedničke pijredloge. Velika
Britanija, Švedska i Danska izrazile su osnovna neslaganja sa argumentom da bi
pojačana bilateralna saradnja između pojedinih država članica predstavljala
opasnost raslojavanja Unije i slobodnog tržišta.

I njemački Kancelar, Gerhard Šreder, je ne obraćajući pažnju na ove nejednakosti

koje su se protezale kroz sve oblasti predložio već slijedeću Konferenciju vlada za 2004.
godinu, na kojoj bi se trebala pronaći jasna rješenja podjele kompetencija između
različitih nivoa višestepenog sistema Evropske unije (Brisel, nacionalni nivoi i nivoi regija,
odnosno saveznih pokrajina). Postojeći konflikti, koje smo spomenuli, nisu se rješili ni u
sliedećim sedmicama, a i tok događaja je pokazao kako su brojne indicije za te konflikte,
i kako je razlika u bitnim pitanjima velika.
Tu je prije svega činjenica da se francuski Predsjedavajući Vijeća tek 6. decembra
2001. godine - dakle, jedan dan prije početka odlučujućeg susreta šefova vlada i država
u Nici - osjećao sposobnim da predloži prvi nacrt Ugovora; potom je tu neobično dugo
trajanje susreta na vrhu, čijim je učesnicima tek nakon mnogobrojnih dugih pregovora
koji su trajali duboko u noć, peti dan zasjedanja, 11. decembra uspjelo da usvoje

30
provizorni tekst Ugovora iz Nice; i kao treće, problemi time uopšte nisu bili rješeni, pa se
i sastavljanje konačnog teksta Ugovora pokazalo izuzetno teškim, obzirom da su se već u
nacrtu Ugovora pokazale kontradikcije. Zbog toga je napravljeno još nekoliko nacrta
Ugovora, dok isti nije i konačno potpisan 26. februara 2001. godine u Nici.
U suštini glavni ciljevi samita u Nici bili su:
1. Iznjena institucionalnih i procesno-pravnih osnova EZ i EU u vezi sa
proširenjem, sastav i način rada Evropske komisije, te odmjeravanje glasova u
Vijeću ministara;
2. Preciznije razgraničenje nadležnosti između zajedničkih i nacionalnih
institucija;
3. Usvajanje Povelje o temeljnim pravima i Deklaracije o budućnosti
Unije;
4. pojednostavljeno tumačenja evropskih ugovora kako bi njihove
odredbe bile razumljive najširim masama;
5. Utvrđivanje uloge evropskog i nacionalnih parlamenata u novoj
evropskoj „arhitekturi“.

Funkcionisanje zajedničkih institucija u proširenoj Uniji bilo je i ostalo najozbiljnije

pitanje buduće Unije. Zato je usvajanjem Povelje u osnovnim pravima i (neobavezujuće)
Deklaracije o budućnosti EU, u Nici iniciran i tzv. post-Nica proces u kojem bi trebalo,
osim institucionalnih, temeljito prostudirati i sva druga pitanja od kojih će zavisiti
uspješno funkcionisanje buduće ujedinjene Evrope.
Irska tada jedina nije prihvatila Ugovor iz Nice, a ista ga je sudbina zadesila na
nacionalnom referendumu u junu 2001. godine, iako su ga sve druge članice potpisale
26. 02. 2001. godine kada je i upućen svim nacionalnim
parlamentima na ratifikaciju. Tek na ponovljenom plebiscitu u
oktobru 2002. godine i Irci su prihvatili Ugovor iz Nice, čime
je stvorena pravna osnova za njegovo stupanje na snagu 1.
februara 2003. godine. Ovaj Ugovor bio je dopuna
Amsterdamskog akta koji je ostao nedovršen u pogledu
veličine i sastava Evropske komisije, odmjeravanja glasova u
Vijeću ministara, korištenja kvalifikovane većine i još mnogo
drugoga što je ostalo nedorečeno u ranijim ugovorima. Tako
je utvrđen i konačan broj članova Komisije koja do proširenja
EU na 27 članica (2007. godine) imala najviše 25 komesara i
predsjednika, a nakon budućeg proširenja (vjerovatno 2009.
godine) broj članova Komisije biće manji od broja država članica, pri čemu se članovi
Komisije biraju na temelju „ravnopravne rotacije“. Ugovorom iz Nice ojačana su i

31
ovlaštenja predsjednika Komisije, koji odlučuje o nadležnostima i portfeljima komesara,
imenuje potpredsjednika Komisije i određuje njihove zadatke. Ova i sva druga pravila
Ugovora iz Nice na snazi su od 1. januara 2005. godine, a samo manji dio od 2007.
godine.
Suštinski rezultat samita u Nici je Izjava o budućnosti Evropske unije, prema kojoj
već u decembru 2001. godine na zasjedanju Evropskog vijeća u Lakenu/Laeken
(predgrađe Brisela), treba da se postigne dogovor o načinu rada i konkretnim postupcima
za propremu Međuvladine konferencije 2004. godine. Post-Nica proces, koji je na ovaj
način i započeo, obuhvatioje četiri najvažnija i najbolnija područja:
 Pitanje nadležnosti EU i država članica,
 Preuređenje i pojednostavljenje postojećih ugovora,
 Status Povelje o osnovnim pravima i
 Uloga nacionalnih parlamenata u procesu odlučivanja u
funkcionisanja EU.

Zbog velikog broja ugovora nije lako razumjeti način na koji Evropska unija
funkcioniše, pa su u junu 2004. godine predsjednici i premijeri EU-a odlučili da postojeće
ugovore zamjene jednim ustavom, koji bi jasno definisao šta je Unija, kako se donose
odluke u njoj, tko je odgovoran za pojedine aktivnosti. Međutim, takav ustav ne može
stupiti na snagu sve dok ga ne ratificiraju sve države članice.

UPRAVA U EVROPSKOJ UNIJI

U pola stoljeća EU je postala nezaobilazan faktor u svim sferama globalne

društvene zajednice. Osigurala je prosperitet svojim građanima stvaranjem jedinstvenog
tržišta roba, ljudi, usluga i kapitala. EU je danas glavna trgoviska sila i svjetski lider u
zaštiti čovjekove okoline i poticanju razvoja, a veliku moć ima i u svim sferma ekonomij,
agrarnoj i socijalnoj politici. Sve je više aktivna u monetranoj politici, međuarodnim
odnosima, odbrani i kolektivnoj unutrašnjoj sigurnosti.
Ta moć se koristi, koordinira i unaprijeđuje kroz rad glavnih zajedničkih institucija
i brojnih konsultativnih tijela. Mišljenja su podijeljena o tome kako se ta moć koristi i
kontroliše, i među članiciama unije i među analitičarima. Prema mišljenju zagovornika
međuvladinskog pristupa najvažnija je suradnja među nacionalnim vladama država
članica, pa samim tim Vijeće ministara ima dominatnu ulogu u odnosu na druge
institucije. Sa druge strane, zagovornici federalizacije EU također, ne osporavaju značaj

32
Vijeća ministara, ali da su Parlament, Komisija i Evropski sud ne samo respektabilni već i
dovoljno samostalni organi koji su sposobni da mijenjaju karakter odnosa unutar EU.
Ipak, ni danas ne postojii opšta suglasnost o tome koje su glavne, a koje „ostale”
institucije EU, niti su kriteriji razvrstavanja uvijek stabilni.
Razvrstavanje institucija EU je najčešće prema kompetencijama u legislatovnoj
oblasti. Drugi, najčešći kriterij je uvezanost institucija u sistem suodlučivanja (co-
decision making).
Imajući u vidu sve navedeno, mi ćemo istaknuti kao glavne institucije EU:
 Vijeće EU ili Vijeće ministara,
 Evropska komisija,
 Evropski parlament,
 Evropski sud, te
 Evropsko vijeće koje ima status najviše institucije EU.

Glavne (osnovne) institucije EU

Evropsko vijeće/ Evropski savjet (European Council)

Evropsko vijeće je tijelo Unije koje čine politički predstavnici država članica na
najvišoj razini, tj. njihovi predsjednici država ili vlada. To je jedino tijelo EU koje nije
uspostavljeno Osnivačkim ugovorom, i koje se razvilo u praksi. Naime, od 1974. godine,
u sklopu također izvanugovorne Evropske političke saradnje, čelnici država i vlada članica

33
tadašnje Evropske ekonomske zajednice počeli su se redovito sastajati. Od tih početaka
do danas politička uloga i važnost toga tijela stalno je rasla.
Evropsko vijeće /savjet formalno postoji od 10. decembra 1974. godine na
temelju dogovora postignutog na samitu u Parizu, iako su šefovi država ili vlada EU i do
tada imali svoje sastanke „na vrhu“ ili samite EU. Međutim, evropsko vijeće je prvi put
pravno ustanovljeno Glavom II Jedinstvenoog evropskog akta (SEA) 1986. godine, a
kasnije se djelimično redefiniše i u više paragrafa Ugovora o EU iz Mastrihta i Nice.

Evropsko vijeće je postupno dobivalo svoje mjesto i u institucionalnoj strukturi

uspostavljenoj Osnivačkim ugovorom, ali mu do sada nije priznat status institucije EU. To
će se promijeniti stupanjem na snagu Ustavnoga ugovora, u kojem se Evropsko vijeće
ubraja u jednu od institucija EU. Evropsko vijeće je politički motor Unije. Ono definira
opštu političku orijentaciju EU i postavlja prioritete. Njegova je uloga posebice ojačala
uvođenjem nove nadležnosti nad vanjskom i sigurnosnom politikom Ugovorom iz
Mastrihta. Iako ima sve važniju političku ulogu nema zakonodanih ovlasti, a to je
Ustavnim ugovorom i izričito navedeno, u posljednje se vrijeme ustalilo da se Evropsko
vijeće sastaje dva put tokom zasjedanja jednog predsjedništva, dakle ukupno četiri puta
na godinu. Takvu praksu formalizirat će Ustavni ugovor. Obično sastanci na vrhu traju
dva dana , a po karakteru su: formalni i neformalni ili konsultativni. Samo sa formalnih
zasjedanja zaključci, preporuke il druge mjere su obavezujuće. Prema tom dokumentu,
osim čelnika država (Francuske i Finske) i vlada članica EU, Evropsko vijeće čine
Generalni sekretar Vijeća i Visoki predstavnik za međunarodne odnose i sigurnost,
ministri vanjskih poslova Unije, predsjednik Evropskog parlamenta, predsjednik Evropske
komisije, a po potrebi ministri ekonomije i finansija i drugi resorni ministri. Ovaj organ
razmatra sva najvažnija unutrašnja i međunarodna politička pitanja, utvrđuje generalnu
politiku EU, daje smjernice izvršnim organima Unije i utvrđuje rokove za izvršenje

34
usaglašenih prioriteta. Evropsko vijeće, takođe definiše „opšte političke smjernice“.
Nakon svakog sastanka na vrhu objavljuju se Zaključci predsjedništva kao zajednički
dokument, često sa vrlo detaljnim aneksima i deklaracijama. Odluke Evropskoga vijeća u
pravilu se donose konsenzusom. Institucija predsjednika Evropskoga vijeća novina je
uvedena Ustavnim ugovorom. Njega će kvalificiranom većinom birati Evropsko vijeće na
dvije i pol godine, uz mogućnost još jednog mandata. Osim tehničke uloge pripreme i
naknadnog izvještavanja o sastancima Evropskoga vijeća, predsjednik će predstavljati
Uniju u pitanjima zajedničke vanjske i sigurnosne politike.

Vijeće Evropske unije/Vijeće ministara (Council of European Union)

Sastav i djelokrug
Vijeće ministara (Council of the EU) glavna je zakonodavna institucija Evropske
unije. Kao i Evropski parlament, Vijeće je uspostavljeno osnivačkim ugovorom iz Rima
1957. godine. Budući da je sastavljeno od ministara iz
nacionalnih vlada država članica, u toj su instituciji na
evropskoj razini zastupljeni nacionalni interesi. Ovaj organ
predstavlja “glas država članica”. Svoju zakonodavnu ulogu
Vijeće ministara danas u brojnim područjima dijeli s
Evropskim parlamentom. To je rezultat procesa demokratizacije evropske integracije, u
kojem je uloga Evropskoga parlamenta, jedinog demokratski izabranog tijela na
evropskoj razini, stalno jačala. Iako u brojnim područjima više ne odlučuje samostalno, u
Uniji se bez Vijeća ministara ne može donijeti niti jedna odluka zakonodavne prirode.
Sastav Vijeća mijenja se ovisno o području o kojem se odlučuje. Kada je to, primjerice,
zajednička poljoprivredna politika, u Vijeću sjede ministri poljoprivrede država članica,
kada se odlučuje o uređenju transevropskih željezničkih mreža, u Vijeću su ministri
prometa ili drugog odgovarajućeg resora nacionalne vlade. Glavne, tematski različite
konfiguraciue Vijeća su:
 opšti vanjski poslovi;
 ekonomsko- financijski poslovi;
 zapošljavanje, socijalna politika, zdravstvo i pitanaj potrošača;
 konkurentnost (unutrašnje tržište, industrija i naučno- istraživački
rad);
 transport, telekomunikacije i energetika;
 poljoprivreda i ribarstvo;
 zaštita životne sredine; (te kao i kod nas, na posljednjem mjestu)
 obrazovanje, mladi i kultura.

35
 Način donošenja odluka
Na temelju strateških smjernica Evropskog vijeća i vladinih inicijativa zemalaj
članica, Vijeće ministara brine o provedbi prioriteta EU, samostalno ili zajedno s
Oarlamentom utvrđuje propise i prenosi ovlasti na Komisiju, te usaglašava ekonomske
politike država članica, a na prijedlog Evropske komisije donosi uredbe, direktive, odluke,
preporuke, deklaracije ili obavezujuće zaključke i brine o njihovom izvršenju. Vijeće
također zaključuje međunarodne sporazume između EU sa jednom ili više država ili sa
međunarodnim organizacijama; zajedno sa Evropskim parlamentom odobrava budžet EU;
na temelju smjernica Evropskog vijeća definira zajedničku vanjsku i sigurnosnu politiku
EU (CFSP); te koordinira saradnju između nacionalnih sudova i policijskih snaga pojedinih
država u krivičnim predmetima. Svaki ministar u Vijeću ima ovlatenje da preuzme
obavezu za vladu čije interese zastupa i da, uz obilate konsulatcije i temeljite pripreme, u
ime vlade potpisuje odluke Vijeća, a za svoje postupke odgovoran je pred nacionalnom
vladom i parlamentom, čime se odlukama Vijeća osigurava potpuni demokratski
legitimitet.
U svojoj zakonodavnoj funkciji, Vijeće može odluke donositi jednoglasno, običnom
većinom ili kvalificiranom većinom. U drugom i trećem stupu današnje EU, dakle u
područjima zajedničke vanjske i sigurnosne politike i u policijskoj i pravosudnoj kaznenoj
suradnji, donosi ih uglavnom jednoglasno. U kontekstu Evropske zajednice, iako je
pisano pravilo u Osnivačkom ugovoru da se odluke - ukoliko nije drugačije predviđeno
- donose kvalificiranom većinom, u većini je područja upravo predviđena bilo kvalificirana
većina, ili, u osjetljivim pitanjima, npr. porezi, jednoglasnost. Broj područja u kojima se
odluke donose kvalificiranom većinom rastao je sa svakom izmjenom Osnivačkog
ugovora. Jedan je od razloga i stalno povećanje članstva EU, koje može blokirati
donošenje odluka ako se jednoglasnost traži u uvjetima velikog broja država članica.
Kada Vijeće odlučuje kvalificiranom većinom, broj glasova koji pripada ministru pojedine
države članice nije jednak. Glasovi su ponderirani ovisno o veličini države. Da bi se
odluka donijela, potrebno je, prema rješenju usvojenom Ugovorom iz Nice, ostvariti
dvije, odnosno eventualno i tri većine. Prvo, za odluku mora glasovati većina država.
Drugo, broj glasova mora prijeći tzv. prag kvalificirane većine, koji je rezultat političkog
dogovora i mijenja se sa svakim proširenjem članstva, ali je uvijek činio oko 71%
ukupnih glasova. Nica je predvidjela da se može tražiti i treću većinu. Naime, ukoliko bilo
koja od država članica zatraži, provjerit će se i odražavaju li dani glasovi barem 62%
ukupnog stanovništva Unije i u slučaju manjeg postotka, odluka neće biti izglasana.
Međutim, čak i kada je zastupljeno manje građana EU, odluka će biti valjana ukoliko to
pitanje nitko ne otvori.

36
 COREPER
Kako su ministri koji čine Vijeće istodobno ministri u nacionalnim vladama, Vijeće
se sastaje samo povremeno. Stalnost rada Vijeća osigurava pomoćno tijelo - Odbor
stalnih predstavnika, COREPER (prema francuskoj kratici naziva tog tijela - Comité des
Représentants Permanents). COREPER postoji u dva sastava. COREPER II čine
veleposlanici država članica pri EU u Bruxellesu, a COREPER I njihovi zamjenici, diplomati
u tim veleposlanstvima. COREPER ima važnu ulogu u procesu donošenja odluka. Naime,
prije nego što se u Vijeću odlučuje o bilo kojem pitanju, o njemu će se prije raspraviti i
glasati u COREPER-u. U pravilu, ako s izglasavanjem nekog akta nema poteškoća u
COREPER-u, ministri u Vijeću o njemu uopće neće raspravljati i samo će ga izglasati. No
ako se u COREPER-u o nekom pitanju ne može postići konsenzus, ministri će o tom
pitanju raspravljati i eventualno glasovati u Vijeću.

Ostale službe Vijeća

Osim COREPER-a, Vijeću u radu pomaže stalno tajništvo, smješteno u Bruxellesu.
Na čelu tajništva je glavni tajnik, koji je istodobno Visoki povjerenik EU za vanjsku i
sigurnosnu politiku. Funkcija Visokog predstavnika uvedena je prvi put u listopadu 1999.
i na nju je na mandat od 5 godina postavljen Javier Solana.

Predsjedanje Vijećem ministara

Predsjedavanje Vijećem prenosi se svakih šest mjeseci na onog ministra čija
država je polugodišnji predsjedavajućiu Unijom. Za organizaciju rada Vijeća zaduženo je
Predsjedništvo Vijeća i Gneralni sekretarijat sa oko 2 500 uposlenih, a savjetodavnu
pomoć pruža Konmitet stalnih predstavnika na nivou ambasadora (COREPER). Ustavom

37
EU je zadržan princip rotirajućeg predsjedavajućeg, osim u slučaju Vijeća ministara
vanjskih poslova kojim uvijek predsjedava novoustanovljeni zajednički ministar za
međunarodne odnose i sigurnost. Prvi mandat na toj funkciji dodijeljen je visokom
predstavniku EU za vanjsku i sigurnosnu poltiku Havijeru/JAVIER Solani, koji je od kraja
1999. Godine i Generalni skretar Vijeća, čiji je glavni zadatak da pomaže u definiranju i
implementaciji zajedničkih političkih odluka i da u ime Vijeća sudjeluje u političkom
dijalogu sa zemljama koje nisu u EU.

Promjene predviđene Ustavnim ugovorom

Ustavni je ugovor potvrdio različite formacije Vijeća koje i danas postoje u praksi.
Prema novom temeljnom dokumentu, Vijeće se dijeli na zakonodavno, koje usvaja
zakonodavstvo EU i Vijeće općih poslova, koje u suradnji s Komisijom priprema sastanke
Europskoga vijeća. Kao posebna formacija predviđeno je Vijeće vanjskih poslova kojeg je
zadaća osigurati konzistentnost vanjske politike EU. Njime predsjeda ministar vanjskih
poslova, također nova funkcija uvedena Ustavnim ugovorom, koji je i potpredsjednik
Europske komisije. Ustavni ugovor ovlašćuje Evropsko vijeće da prema potrebi uspostavi
i dodatne formacije Vijeća. Institucija rotirajućeg predsjedništva zadržana je i u
Ustavnom ugovoru, ali će se njena uloga vjerojatno smanjiti, jer novi temeljni ugovor
daje istaknutiju ulogu Evropskome vijeću i uvodi novu funkciju stalnog predsjednika
Evropskog vijeća, koji će EU predstavljati prema ostatku svijeta u pitanjima vanjske i
sigurnosne politike.
Najveće izmjene Ustavni ugovor predlaže u definiranju kvalificirane većine. Prvo, takav
način odlučivanja pretvoren je u pravilo. Način izračunavanja potrebne većine prema
prijedlogu koji je najsporniji na međuvladinoj konferenciji ne bi se više temeljio na
ponderiranju glasova pojedinih država članica. Umjesto toga, većina bi bila postignuta
ako bi za odluku glasovala barem polovica država članica, koja istovremeno predstavlja
određeni postotak ukupnog stanovništva EU (prema prvobitnom prijedlogu 60%, no taj
će se postotak vjerojatno sniziti na 55% na međuvladinoj konferenciji kako bi se
spriječilo da tri velike države članice - Francuska, Njemačka i Velika Britanija -
samostalno formiraju blokirajuću manjinu). Svrha je promjena pojednostaviti postupak
odlučivanja u Vijeću i, što je najvažnije, učiniti da ga građani EU razumiju. Kakvo god
rješenje na kraju bude predviđeno, počet će se primjenjivati tek od 1. novembra 2009.

38
 Evropski parlament (European Parliament)

Evropski paralment jedino je tijelo na razini Unije koje

se izravno bira. Nastao je kad i prva Europska zajednica, tada
pod nazivom Skupština, koju su činili delegati nacionalnih
parlamenata. Od 1979. godine, zastupnici u Europskom
parlamentu biraju se na izravnim izborima svakih pet godina. Svaki punoljetni građanin
EU može glasati za svoje političke favorite koji će ga u petogodišnjem mandatu zastupati
u Evropskom paralamentu. Predsjednik Parlamenta, 14 potpredsjenika i 5 povjerenika
(Quaestors) za administrativna pitanja biraju se na period od 30 mjeseci, odnosno na
polovinu petogodišnjeg mandata koji u sazivu od 2004.- 2009. Ima 732 poslanika.
Budući da je politički legitimitet tog tijela rastao, jačala je i njegova uloga u
političkom i pravnom sustavu EU. Sjedište Parlamenta je u Strasbourgu, a neka
zasjedanja i sastanci parlamentarnih odbora održavaju se i u Bruxellesu. Dio
parlamentarnih službi smješten je i u Luksemburgu.

Sastav
Državama članicama EU Osnivačkim je ugovorom dodijeljen broj zastupničkih
mjesta u Evropskom parlamentu. Taj broj donekle odražava veličinu stanovništva država
članica. No, kako su razlike u veličini stanovništva članica vrlo
velike, bez pretjeranog povećanja broja parlamentaraca nije
moguće doista osigurati razmjernu zastupljenost svakog
europskog građanina. To tim više što je Ustavnim ugovorom
predviđeno da, bez obzira na to koliko mala bila država, ona ima
pravo na minimum šest zastupnika u Parlamentu. Nacionalne
kvote svake nove članice određuju se Ugovorima o pristupanjima. Najveći broj
zastupnika u Parlamentu također je utvrđen Osnivačkim ugovorom. Danas Parlament ima
732 zastupnika, a Ustavni ugovor gornju će granicu pomaknuti na 736. Tu je granicu
moguće prijeći u razdobljima između dvaju izbora kako bi se u Parlament uvrstili
zastupnici nove države ili država koje u međuvremenu postanu članice. Izbor zastupnika
za Evropski parlament organizira se u svakoj državi članici za raspoloživi broj mjesta. Na
tim izborima pravo glasa te pravo kandidiranja imaju ne samo državljani države koja
popunjava svoju kvotu. Za kvotu mogu se kandidirati i/ili glasovati i državljani druge
države članice koji imaju prebivalište u onoj u kojoj se održavaju izbori za Europski
parlament. To je jedno od novih političkih prava koje je građanima EU dodijeljeno
uvođenjem instituta europskoga građanstva. Iako se zastupnici biraju prema nacionalnim
kvotama, oni na europskoj razini nisu politički organizirani nacionalno, već prema
političkim opredjeljenjima. Srodne nacionalne političke stranke organizirane su u

39
europske političke stranke u Evropskom parlamentu. U sadašnjem sazivu Parlamenta
većinu ima Evropska narodna stranka, koalicija nacionalnih stranaka demokratsko-
kršćanske orijentacije. Slijede socijalistička stranka i liberalna stranka. Novi izbori za
Evropski parlament održani su u junu 2004. te o njima ovisi novi odnos snaga euro-
parlamentarnih stranaka. Na tim je izborima sudjelovalo 25 država članica EU. Kao i
svaki parlament, i Evropski parlament djeluje kroz odbore. Njihov broj i područja koja
pokrivaju prati područja nadležnosti EU.

Ovlasti
Tri su bitne funkcije Evropskoga parlamenta: zakonodavna; nadzor nad
Evropskom komisijom; te usvajanje budžeta EU.
Kroz zakonodavnu ulogu Parlamenta najbolje se može pratiti jačanje uloge tog
tijela kroz različite etape razvoja evropske integracije. Dok je u njenim začecima Vijeće
ministara bilo obvezno prije donošenja konačnog akta zatražiti jedino mišljenje
Parlamenta, koje ga nije obvezivalo, danas u mnogim područjima, Parlament odlučuje
ravnopravno s Vijećem. Zakonodavni postupak, koji Ustavni ugovor namjerava pretvoriti
u redovni zakonodavni postupak i u kojem se odluka može donijeti samo uz istodobnu
suglasnost Vijeća i Parlamenta, naziva se postupkom suodlučivanja. Iako je Parlament
stekao pravu zakonodavnu ulogu, u nekim je pitanjima ona tek konzultativna, pa čak ni
to. To se posebice odnosi na područja nadležnosti iz drugog i trećeg stupa EU: zajedničke
vanjske i sigurnosne politike, te još uvijek uvelike policijske i pravosudne suradnje. U
nekim pitanjima Parlament mora potvrditi mjeru u donošenju koje nije sudjelovao, ali
koja bez njegova pristanka ne može stupiti na snagu. To vrijedi za važnije međunarodne
sporazume koje sklapa EZ, posebice za sporazume o pridruženom članstvu.
Politički nadzor nad Evropskom komisijom Parlament provodi pri njenu
imenovanju i potom tijekom njezina rada. Parlament se, kao prvo mora složiti s izborom

40
osobe koja će obavljati ulogu predsjednika Evropske komisije, a zatim i potvrditi cijelu
Komisiju kao kolegij prije nego što ona preuzme dužnosti. Evropska komisija dužna je o
svom radu izvještavati Evropski parlament, koji je ovlašten postaviti pitanje povjerenja
Komisiji, i izgubi li povjerenje, raspustiti Komisiju kao kolektiv. Parlament nema ovlasti
razriješiti dužnosti pojedinog člana Komisije, no takvu je ovlast Ugovorom iz Nice stekao
predsjednik Komisije. O eventualnim nepravilnostima u radu Komisije, Parlament može
doznati, među ostalim, temeljem pritužbi građana Unije, prava koje im je dodijeljeno
Ugovorom iz Maastrichta. Nadzor nad Komisijom Parlament provodi i putem instituta
parlamentarnih pitanja. Ta pitanja ovlašten je postavljati i članovima Vijeća ministara. Na
njih članovi Komisije ili ministri odgovaraju bilo pisano ili usmeno, a odgovori se
objavljuju u Službenom listu EU.
Europski parlament ima važnu ulogu i pri donošenju proračuna EU. Budžet
predlaže Komisija, a zajednički ga usvajaju Parlament i Vijeće. O tzv. neobaveznim
rashodima, Parlament ima posljednju riječ. Da bi stupio na snagu, predsjednik
Evropskoga parlamenta mora na budžet staviti svoj potpis.

Evropska komisija

Evropska komisjia ustanovljena je Rimskim ugovorom

o osnivanju Evropske ekonomske zajednice kao “operativni
štab” EET sa privremenim sjedištem u Briselu/
Bruxelles.Privremenost se pokazala praktičnom pa je
Komisija unatoč svim dosadašnjim prestrukturiranjima Unije
ostala na istom mjestu.
Komisiju su činili predsjednik i devetnaest resornih članova-
povjerenika (commissioners). Većin članica unije imala je po
jednog člana Komisije, dok su “velike” članice – Francuska, Italija,
Njemačka, Španija i Velika Britanija imale po dva. Prvim
evropskim ustavom ustanovljeno je da do 2014. Godine svaka
država članica ima po jednog člana Komisije, a ankon te godine
broj komesara će biti reduciran na dvije trećine ukupnog broja
država članica. Član Komisije u rangu pšotpredsjednika je i novoustanovljeni evropski
ministar vanjskih poslova za međunarodne odnose i Visokog predstavnika za zajedničku
vanjsku politiku i sigurnost.
Mandat članova Komisije je pet godina. Bira ih Vijeće ministara na razini šefova
diplomatije, a potvrđuje Evropski parlament.

41
 Iako članove omisije imenuju nacionalne vlade, oni su nakon izbora opbavezni da
djeluju nepsristrasno u skladu sa interesima EU i da budu potpuno nezavisni od interesa
vlada zemalja iz kojih dolaze.
Komisija priprema zakonske prijedloge i druge evropke akte o kojima odlučuju
resorna Vijeća Evropske unije, Parlament i Evropsko vijeće, primjenjuje načela
zajedničkih politika EU i nadgleda njihovo provođenje, nadzire primjenu evropskog prava,
predlaže i prati utrošak budžetskih sredstava, te zastupa Uniju u međunarodnim
odnosima preko predsjendika Komisije, zajedničkog ministar vanjskih poslova, te preko
svojih diplomatskih predstavnika (Delegacija) u svijetu.
Adminsitrativnu strukturu Komisije čine specijalizirane Generalne direkcije
(Directorate General- DG) i specijalizirane službe. Na čelu svake direkcije je direktor koji
j odgovoran članu Komisije zaduženom za određeno područje rada direkcije.
Admisnitrativni, pravni i prevodilački aparat Komisije čini oko 23 000 službenika, a za
potrebe Komisije radi i oko 1300 eksperata, istraživača i analitičara iz svih zemalja
Unije. Iako se često naziva Vladom Evropske unije, Komisija nema ingerencije klasične
vlade, mada je svakim danom sve bliže njima.

Dana 12. Avgusta 2004. Godine imenovani su članovi prve Evropske komisije
sastavljene od predstavnika svih 25 članica EU. Novi predsjednik Komisije Žoze Mauel
Barosos/ Jose Manuel Barosso, potvrdio je “snažnu spremnost EU da pomogne zemljama
Zapadnog Balkana”: Baroso je tom prilikom saopštio novi kurs evropske politike prema
Bosni i Hercegovini i ostalim zemljama u Procesu stabilizacije i pridruživnja. Bosna i
Hercegovina je prema raspodjeli nadležnosti u novoj Komisiji, zajedno sa ostalim
zemljama Blakana stavljena u nadležnost Generalne direkcije za proširenje.
Od tada pa do danas imamo situaciju da su Rumunija i Bugarska primljene u EU
01.01.2007. godine, Hrvatska ima status kandidata, Srbija je parafirala Sporazum o

42
stabilizaciji i pridruživanju, a Bosna i Hercegovina je dobila najlošiju ocjenu od zemalj u
regionu.

Evropski sud

Evropski sud (European Court of Justice) institucija koja se

od 1989. sastoji od dva suda: Suda EZ-a (Court of Justice of the
European Communities) i Prvostepenog suda (Court of First
Instance). Uloga je Evropskoga suda kao institucije osigurati da se
pri primjeni i tumačenju Osnivačkog ugovora poštuje pravo. Iako
sud ograničene nadležnosti, Europski je sud bio iznimno važan pri
uobličavanju pravnog poretka Unije. Sud je pokrenuo proces tzv.
konstitucionalizacije Ugovora čime je pravni poredak EU stekao značajke koje ga odmiču
od sistema međunarodnog prava. Stoga Evropski sud nema u Uniji samo pravosudnu,
već i važnu političku ulogu. Sjedište je Suda u Luksemburgu.

Ustrojstvo
Sud EZ-a čine po jedan sudac iz svake države članice. Danas je to 25 sudaca.
Osim sudaca, ravnopravan položaj u Sudu ima osam nezavisnih odvjetnika. Njihova je
funkcija davati Sudu mišljenje o tome kako riješiti konkretni predmet, ne zastupajući pri
tom ničije interese u postupku. Oni daju stručnu ocjenu o tumačenju i primjeni prava u
konkretnoj situaciji. Sud sudi u plenumu ili u sudskim vijećima. Organizacija Suda, kao i
postupak pred njime, uređeni su Statutom suda, koji je sadržan u Protokolu uz Osnivački
ugovor i njegov je sastavni dio, te u Pravilima postupka.
Prvostepeni sud čini, prema Ugovoru iz Nice, barem jedan sudac iz svake države
članice. Najmanji je broj sudaca Prvostepenog suda danas, dakle, 25. Tako je i u praksi,
no otvorena je i mogućnost da se broj sudaca poveća. U Prvostepenom sudu nema
nezavisnih odvjetnika, ali se u konkretnom predmetu može odlučiti da se jednom od
sudaca povjeri zadaća nezavisnog odvjetnika. I Prvostepeni sud sudi u plenumu ili u
sudskim vijećima. Organizacija Prvostepenog suda, kao i postupak pred njime, uređeni
su Statutom suda koji je sadržan u Protokolu uz Osnivački ugovor i njegov je sastavni
dio, te u Pravilima postupka Prvostepenog suda. Nacrt Osnivačkoga ugovora predložio je
da se ta sudska instanca preimenuje u Visoki sud. Jedan je od razloga tome vjerojatno i
to što Ugovor iz Nice, a to prihvaća i Ustavni ugovor, predviđa mogućnost osnivanja
sudskih panela s nadležnošću u unaprijed utvrđenim vrstama sporova na čije bi odluke
bila moguća žalba Prvostepenom sudu.

43
 Ostale službe Suda
Administrativne poslove Suda, uključujući zaprimanje predmeta i brigu o
objavljivanju odluka Suda, obavlja sekretar Suda. Obje sudske instance imaju svog
sekretara.
Važan je dio Suda Odjel za istraživanje i razvoj, u čijem je sastavu i biblioteka.
Odjel obavlja za Sud potrebna istraživanja, primjerice komparativna istraživanja internih
prava država članica, te sistematizira sudsku praksu. Zaposlenici Odjela također su
zaduženi sastaviti sažetak sudske odluke, koji se objavljuje zajedno s odlukom.
Najbrojnija je služba Suda prevoditeljska služba. S javnosti Sud komunicira preko
Odjela za odnose s javnošću.

Nadležnosti Europskoga suda

Osnivanjem Prvostepenog suda 1989. godine nisu se povećale nadležnosti
Evropskoga suda kao institucije, samo je postupak u nekim područjima iz
jednostepenskog pretvoren u dvostepenski. Kad god je u prvom stupnju nadležan
Prvostepeni sud, predviđena je i mogućnost žalbe Sudu EZ-a. Žalba se može odnositi
samo na pravna, a ne i na činjenična pitanja. Prvostepena se nadležnost novoga suda od
njegova osnivanja stalno proširivala. Danas postupak u prvom stepenu započinje pred
Sudom EZ-a samo u prethodnom postupku te u postupcima protiv država članica. Ugovor
iz Nice predviđa mogućnost da se i ti postupci u prvom stepenu povjere Prvostepenom
sudu.

44
 Nadležnosti Evropskoga suda kao institucije su ograničene. Najvažniji su sljedeći
postupci:
 Prethodni postupak. Postupak koji pred Sudom pokreće nacionalni
sud pred kojim se neko pitanje evropskoga prava pojavi kao relevantno za
odlučivanje u predmetu. Nacionalni sudovi u tom postupku mogu Evropskome
sudu postavljati pitanja tumačenja i pitanja valjanosti prava Zajednice. Nacionalni
sudovi nižih instanci ovlašteni su postavljati takva pitanja, dok su sudovi zadnje
instance to obvezni učiniti. Na taj se način u pravnom sistemu Zajednice
osigurava ujednačenost prava. Postupak se u praksi pokazao iznimno važnim, i
upravo je u tom postupku Evropski sud razvio neka temeljna načela prava
Zajednice, kao što su načelo nadređenosti i načelo izravnog učinka.
 Tužbe protiv države članice. Evropski sud ovlašten je na zahtjev
Komisije ili države članice utvrditi da neka država članica krši neku od obveza
utemljenih u pravu EU. Postupak se pokreće nakon se prethodno neuspjelog
administrativnog postupka. Od tužene države očekuje se da poduzme sve što je
nužno da bi ispravila povredu koja je utvrđena presudom Evropskoga suda.
 Tužbe za poništenje akta Zajednice. Evropski sud ovlašten je
poništiti akt koji donese institucija EU ako je protupravan iz nekog od razloga
predviđenih Ugovorom. Takav zahtjev Sudu mogu podnijeti institucije EU - Vijeće,
Parlament, Komisija i u određenim slučajevima Evropska središnja banka, države
članice, ali i pojedinci - pravne i fizičke osobe iz država članica ako mogu dokazati
postojanje pravnog interesa za traženje poništenja akta.
 Tužbe zbog propusta. Isti tužitelji kao u postupcima povodom
tužbe za poništenje ovlašteni su pokrenuti i postupak zbog propusta neke od
institucija EU da donese akt koji je temeljem neke postojeće pravne norme
obvezna donijeti.
 Tužbe za naknadu štete. Institucije, države članice te pravne i
fizičke osobe ovlaštene su pred Evropskim sudom zahtijevati da im institucija EU
naknadi štetu koju je uzrokovala protupravnim (ne)djelovanjem.
Nabrojane su tek najvažnije vrste nadležnosti Evropskoga suda. Sud je nadležan i
u nekim drugim pitanjima, primjerice, u sporovima između zaposlenih u institucijama EU
s tim institucijama. Nadležnost Suda države članice mogu uspostaviti i međusobnim
dogovorom da rješavanje nekog međusobnog spora povjere Sudu.
Pojedinci imaju ograničen pristup Evropskome sudu. U situacijama kada se za
zaštitu svojih prava koja im dodjeljuje novi evropski pravni poredak ne mogu obratiti
Evropskome sudu, ovlašteni su zaštitu potražiti pred nadležnim nacionalnim sudom.

45
 Druge zajedničke institucije i tijela EU

Evropski revizorski sud

Funkcija i sjedište
Evropski revizorski sud (European Court of Auditors - ECA) je institucija Evropske
unije čija je osnovna zadaća ispitivati zakonitost i pravilnost svih prihoda i rashoda EU,
uključujući račune svih tijela EU. Na kraju svake financijske godine to tijelo podnosi
Godišnji izvještaj o budžetu EU EVropskom parlamentu i Vijeću ministara. Izvještaj se
objavljuje u Službenom listu EU. Sjedište Revizorskog suda je u Luksemburgu.

Sastav
Revizorski sud sastavljen je od po jednog predstavnika iz svake države članice EU,
koji mora posjedovati kvalifikacije za revizorski posao te čija nezavisnost mora biti izvan
svake sumnje. Osnivački ugovor garantira nezavisnost revizora od utjecaja bilo
nacionalnih bilo evropskih institucija. Revizore na obnovljivi mandat od šest godina,
postavlja Vijeće EU kvalificiranom većinom, pošto se o listi članova savjetuje s Evropskim
parlamentom.

Evropski ombudsman

Institucija Evropskoga ombudsmana (European

Ombudsman) stvorena je Ugovorom iz Maastrichta. Ombudsman
je osoba koja djeluje kao posrednik između građana i vlasti
Evropske unije. Ovlašten je primati i istraživati pritužbe svih
građana Unije, te svih fizičkih i pravnih osoba koje imaju boravište
u nekoj od država članica.
Ombudsmana imenuje Evropski parlament na obnovljivi mandat od pet godina,
koliko traje jedan saziv Parlamenta.

Djelokrug i način rada

Uloga je Ombudsmana pomoći u otkrivanju nepravilnosti u postupanju evropskih
institucija ili drugih tijela Evropske unije, s izuzetkom Evropskog suda i Prvostepenog.
Pod nepravilnostima u postupanju podrazumijeva se loše ili pogrešno upravljanje, tj.
slučajevi kad neka institucija Evropske unije propusti učiniti što je trebala, kada to učini
na pogrešan način ili kad učini nešto što nije smjela učiniti.

46
 Primjeri takvih nepravilnosti u postupanju su :
 nepravični postupci,
 diskriminacija,
 zlouporaba ovlasti,
 nedostupnost ili odbijanje davanja informacija,
 nepotrebna odgoda i
 nekorektan postupak.
Kad ustanovi slučaj nepravilnog postupanja, ombudsman upućuje predmet
instituciji u čijem je djelovanju utvrđen. Također može ga uputiti direktno Evropskom
parlamentu, koji onda poduzima sve političke mjere koje ocijeni nužnima za rješenje
problema.
Ombudsman djeluje potpuno neovisno i nepristrano. Ne zahtijeva niti prima upute
od bilo koje vlade ili organizacije. Za trajanja mandata ne smije obnašati drugu
profesionalnu djelatnost, bez obzira dobiva li se za nju naknada.
U aprilu 2003. na mjesto ombudsmana imenovan je Nikiforos Diamandouros.
Ombudsman na vlastitu inicijativu, ili povodom pritužbe, pokreće i provodi istrage
o nepravilnostima u postupanju institucija i drugih tijela EU. Oni su mu dužni dati sve
informacije i uvid u relevantne dokumente, osim u iznimnim (a opravdanim) slučajevima
kad se tako štiti njihova tajnost.
Ustanovi li slučaj nepravilnoga postupanja, o tome obavještava dotičnu instituciju
i predaje joj nacrt preporuka na koji ona mora u tromjesečnom roku odgovoriti u obliku
iscrpnog izvještaja. Ombudsman tada podnosi izvještaj Evropskom parlamentu i dotičnoj
instituciji, te podnositelja pritužbe obavještava o ishodu istrage.
Na kraju godišnjeg zasjedanja Evropskog parlamenta, ombudsman tom tijelu
podnosi izvještaj o svim istragama provedenim tijekom te godine.

Evropska centralna banka

Osnutak i sjedište
Evropska centralna banka (European Central Bank - ECB) monetarna je vlast
evropske monetarne unije. Njeno osnivanje bilo je predviđeno
Ugovorom iz Maastrichta, kojim je pokrenut projekt stvaranja
monetarne unije kao nadogradnje unutarnjeg tržišta EU.
Svečano je osnovana 30. juna 1998. Odgovornost za provedbu
evropske monetarne politike preuzela je 1. januara 1999.
Sjedište joj je u Frankfurtu. Glavni razlog njenog osnivanja bilo
je stvaranje monetarne unije s jedinstvenom valutom - eurom. Države koje sudjeluju u

47
monetarnoj uniji (danas 12 od 15 članica EU) prenijele su ovlast nad monetarnom
politikom na evropsku razinu, te je zadaća formulacije i provedbe takve zajedničke
monetarne politike pripala Evropskoj centralnoj banci.

Djelokrug i način rada

Evropska centralna banka nadzire količinu novca u opticaju, upravlja tečajem
eura, brine se za funkcioniranje platnog sustava te zajedno sa centralnim bankama
država članica drži i upravlja službenim deviznim rezervama. Jedan je od glavnih
zadataka ECB-e održanje stabilnosti cijena u zoni eura, te očuvanje kupovne moći eura.
To pretpostavlja strogo kontroliranje inflacije što podrazumijeva da godišnje povećanje
potrošačkih cijena bude manje od 2%. ECB to postiže na dva načina: kontrolom količine
novca te praćenjem kretanja cijena i procjenom rizika u odnosu na stabilnost cijena u
euro zoni. Kontroliranje količine novca utječe među ostalim i na određivanje visine
kamata u zoni eura.
ECB upravlja monetarnom unijom u suradnji s nacionalnim centralnim bankama u
sklopu Evropskoga sistema centralnih banaka (European System of Central Banks -
ESCB), u kojem uz nju sudjeluju i centralne banke država članica eurozone.
Ugovor o EZ-u jamči nezavisnost monetarne vlasti: ni ECB niti članovi njenih tijela
ne mogu tražiti ni primati upute od bilo kojeg drugog tijela. Institucije EU i vlade država
članica moraju poštivati to načelo i ne smiju ni na koji način utjecati na ECB, kao ni na
nacionalne centralne banke.
Unutarnje ustrojstvo
Evropska centralna banka ima tri tijela:
 Upravno vijeće,
 Izvršni odbor i
 Opće vijeće.
Upravno vijeće je najviše tijelo Banke. Čine ga 6 članova Izvršnoga odbora i
guverneri nacionalnih centralnih banaka zone eura (trenutačno njih 12). Predsjeda mu
Predsjednik ECB-a. Glavni mu je zadatak definiranje monetarne politike u zoni eura te
osobito određivanje visine kamata pod kojima komercijalne banke mogu pribaviti novac
od centralne banke.
Izvršni odbor čine predsjednik i potpredsjednik ECB-a te još četiri člana koje
jednoglasno imenuju predsjednici ili premijeri država zone eura. Članovi Izvršnog odbora
imenuju se na neobnovljivi mandat od 8 godina. Izvršni odbor odgovoran je za provedbu
monetarne politike koju definira Upravno vijeće i za davanje uputa nacionalnim
centralnim bankama. Također priprema sastanke Upravnog vijeća i odgovoran je za
svakodnevno upravljanje ECB-om.

48
 Opće vijeće sastavljeno je od predsjednika i potpredsjednika ECB-e i guvernera
nacionalnih centralnih banaka svih država članica EU, a ne samo onih koje su članice
monetarne unije. Svrha je tog tijela osigurati suradnju s državama članicama Evropske
unije koje nisu ušle u monetarnu uniju. Funkcija mu je savjetodava, a to tijelo koordinira
i buduće povećanje zone eura. Postojat će dokle god postoje članice EU izvan monetarne
unije.

Evropska investicijska banka

Osnutak i sjedište
Evropska investicijska banka (European Investment Bank - EIB) osnovana je još
Rimskim ugovorom iz 1958. godine i jedna je od financijskih
institucija Evropske unije. Sjedište joj je u Luksemburgu. Glavni
zadatak Banke je pridonošenje uravnoteženom razvoju Zajednice
osiguravanjem gospodarske i socijalne kohezije država članica. Ima
pravnu osobnost i financijski je neovisna.

Djelokrug i način rada

EIB osigurava dugoročno financiranje projekata u skladu sa strogom bankarskom
praksom. Usko surađuje s bankarskom zajednicom, posuđuje na tržištu kapitala i
financira različite projekte. Zajmove dodjeljuje uglavnom iz sredstava posuđenih na
tržištu kapitala kojima je pridodan i vlasnički kapital njenih dioničara - država članica
Evropske unije.
Kako je EIB istovremeno i institucija EU, njene aktivnosti usmjerene su
prvenstveno razvoju i oživotvorenju politika Zajednice.
Izvan Evropske unije, Evropska investicijska banka omogućuje ostvarenje i
upravlja financijskim dijelovima sporazuma koje EU sklapa s trećim državama. Taj aspekt
djelokruga u pravilu financira vlastitim sredstvima, a kada je na to posebno ovlaštena i iz
proračuna država članica EU ili same Unije.
Evropska investicijska banka objavjuje širok spektar brošura namijenjenih
stručnjacima i široj javnosti, koje su dostupne i u elektroničkoj verziji na njenim web
stranicama. Jedna od tih brošura je i godišnji izvještaj, koji sadrži detalje o aktivnostima
poduzetim protekle financijske godine kako u EU, tako i izvan EU. Godišnje izvješće
sadrži i vrlo važne statističke podatke i analize proteklih pet godina.

49
 Evropski ekonomski i socijalni odbor

Osnutak i sastav
Evropski ekonomski (gospodarski) i socijalni odbor (European Economic and Social
Committee - EESC) savjetodavno je tijelo Unije, osnovano još Rimskim ugovorom kojim
je 1958. uspostavljena Evropska ekonomska zajednica
(EEZ). Odbor na evropskoj razini zastupa interese
različitih gospodarskih i socijalnih interesnih skupina.
Ugovor iz Nice predvidio je da broj njegovih članova ne
smije prijeći 350. U Uniji petnaestorice imao je 222
člana. Broj članova određuje se ovisno o veličini države
članice, odnosno kao nacionalna kvota. Članove predlažu vlade država članica, a imenuje
ih Vijeće Evropske unije - na obnovljivi mandat od četiri godine. Posljednje imenovanje
bilo je 2002., pa mandat sadašnjih članova traje do 2006. godine, s tim što su im se - u
trenutku proširenja EU, 1. maja 2004. - pridružili i članovi iz novih država članica.
Članovi se redovito sastaju na radnim sastancima u Bruxellesu. Pripadaju trima grupama:
poslodavcima, zaposlenim i predstavnicima različitih interesnih grupa (npr.
poljoprivrednici, potrošači, znanstvenici, nastavnici, ekološki pokreti i sl.). Odbor
prvenstveno jača ulogu civilnog društva u procesu donošenja odluka čime postaje
prihvatljiviji evropskim građanima i pridonosi njegovoj transparentnosti.

Savjetodavna uloga
Odbor ima savjetodavnu ulogu u zakonodavnom postupku koji završava
donošenjem odluka u određenim područjima nadležnosti EU. U nekim su ga područjima,
u kojima to predviđa Ugovor o EZ, zakonodavne institucije obvezne konzultirati, a u
nekim su to ovlaštene učiniti iako obveza ne postoji. Svaka revizija Osnivačkog ugovora,
od Jedinstvenoga europskog akta do Ugovora iz Nice, postupno je širila djelokrug pitanja
u kojima je bitno mišljenje Odbora. Osim na zahtjev zakonodavnih institucija, Odbor je
ovlašten, na vlastitu inicijativu, donijeti i mišljenje kojim izražava svoje stajalište o bilo
kojoj temi. Konačno, Odbor je danas dobio savjetodavnu ulogu već i u fazi izrade nacrta
prijedloga propisa EZ-a, temeljem ugovora o suradnji koji je u rujnu 2001. potpisao s
Komisijom. Odbor u prosjeku donese 170 savjetodavnih mišljenja na godinu, od čega oko
15% na vlastitu inicijativu. Sva mišljenja prosljeđuje Parlamentu, Vijeću i Komisiji, nakon
čega se objavljuju u Službenom listu EU.

Odbor regija

50
 Osnutak i sastav
Odbor regija (Committee of the Regions - CoR) osnovan je Ugovorom iz
Maastrichta 1992. godine kao tijelo koje na europskoj razini predstavlja interese lokalnih
i regionalnih vlasti. U Uniji petnaestorice Odbor je imao 222
člana, a Ugovor iz Nice predvidio je da broj njegovih članova
ne smije prijeći 350. Ovisno o veličini, za svaku je državu
broj članova unaprijed predviđen (nacionalne kvote). Članove
predlažu vlade država članica, a imenuje Vijeće Evropske
unije na obnovljivi mandat od četiri godine. Nakon proširenja
EU na 25 članica Odboru regija pridružili su se i članovi iz novih država proširene Unije.
Članovi Odbora imaju politički mandat na lokalnoj/regionalnoj razini u svojoj državi.
Budući da žive i u vlastitim regijama u stalnom su dodiru s gledištima regija koje
predstavljaju. Tako kada dođu u Bruxelles na sastanke Odbora regija, donose mišljenja i
poglede vlastite regije ili lokalne zajednice u srce europskih procesa odlučivanja.
Ustrojavanje Odbora trebalo je riješiti dva vrlo važna pitanja. Prvo, oko tri četvrtine
evropske legislative implementira se na lokalnoj ili regionalnoj razini, pa je logično da
lokalne i regionalne vlasti žele imati pravo glasa pri donošenju novih evropskih zakona.
Drugo, postojala je bojazan da će s razvojem Unije javnost biti sve više isključena iz tog
razvoja. Upravo je Odbor regija trebao premostiti taj veliki jaz.

Savjetodavna uloga
Osnivački ugovor obvezuje Komisiju i Vijeće da kada zakonodavni prijedlozi mogu
utjecati na lokalne i regionalne interese konzultiraju Odbor regija prije donošenja
konačne odluke. Ugovor indikativno navodi neka područja kao područja od lokalnog i
regionalnog interesa: gospodarsku i socijalnu koheziju, transevropske infrastrukturalne
mreže, zdravstvo, obrazovanje i kulturu, politiku zapošljavanja, socijalnu politiku, okoliš,
profesionalno usavršavanje i promet. Međutim, i izvan tih područja Komisija, Vijeće i
Parlament mogu konzultirati Odbor regija u pitanjima za koja smatraju da bi mogla
utjecati na regije i lokalna područja. Osim na zahtjev institucija EU, Odbor regija ovlašten
je davati mišljenja i na vlastitu inicijativu. Također usvaja rezolucije o bitnim političkim
pitanjima.

Način rada
Odbor djeluje kroz šest specijaliziranih komisija, sastavljenih od članova Odbora
regija koji potanko analiziraju prijedloge o kojima Komisija, Vijeće ili Parlament
konzultiraju Odbor. One sastavljaju nacrt mišljenja u kojem je izraženo slaganje ili
neslaganje s prijedlogom Komisije. O nacrtu se raspravlja na jednom od pet plenarnih

51
zasjedanja koja se održavaju svake godine. Ako većina usvoji nacrt, on se kao mišljenje
prosljeđuje Komisiji, Parlamentu i Vijeću.

Ured za službene publikacije

Osnutak i sjedište
Ured za službene publikacije Evropskih zajednica (Office for Official Publications of
the European Communities - OOPEC ili kraće Ured za publikacije (Publications Office -
EUR-OP)) izdavačka je kuća uređena kao tijelo Evropske unije. Osnovan je 1969. godine.
Sjedište mu je u Luksemburgu.
Područje i način rada
Ured izdaje sve publikacije Evropske unije: dokumente, uključujući Službeni list
EU, elektroničke knjige, CD ROM-ove, WEB stranice i elektroničke baze podataka i
distribuira ih putem svoje prodajne mrežei različitih informacijskih mreža EU.
Glavni zadaci ureda su:
 kodifikacija važećeg zakonodavstva Evropske unije
 razvoj portala koji će omogućiti pristup pravu Evropske unije,
sudskim odlukama i prijedlozima zakona
 stvaranje portala koji će omogućiti pristup publikacijama s traženim
sadržajima koje je moguće printati
 osnutak digitalne knjižnice
 razvoj novih izdavačkih i distribucijskih metoda za publikacije
Europske unije.

Ured zajednice za odabir osoblja

Osnutak i sjedište
Ured (European Personnel Selection Office - EPSO) je osnovan u julu 2002.
zajedničkom odlukom institucija i tijela EU br. 2002/620/EC. Počeo je raditi u januaru
2003., a sjedište mu je u Bruxellesu.

Djelokrug i način rada

Zadatak je Ureda objavljivanje i priprema natječaja za osoblje za sve institucije
Evropske unije, a osobito za Evropski parlament, Vijeće, Komisiju, Evropski sud,
Revizorski sud, Gospodarski i socijalni odbor, Odbor regija i ured europskoga
Ombudsmana.
Ured udružuje resurse različitih europskih institucija radi postizanja što
kvalitetnijeg odabira službenika EU. Zainteresirani za rad u bilo kojoj instituciji EU stoga

52
apliciraju na samo jednu adresu što uvelike olakšava odabir kandidata s aspekta Unije ali
i s aspekta zainteresiranih za posao i jamči jedinstvene standarde i načela odabira. Ured
za odabir osoblja također pomaže organizirati natječaje za privremene ili stalne poslove u
različitim organizacijama i izvan institucija i tijela EU.
Ured ima godišnji proračun od približno 21 milion eura, 11% manje nego što su
prije u iste svrhe trošile sve institucije EU. Trenutačno sve institucije trebaju više osoblja
da bi se uspjele nositi s povećanim opsegom poslova uzrokovanim proširenjem EU iz
maja 2004. Također i svi kandidati iz budućih država članica za poslove u institucijama
EU morat će aplicirati preko Ureda.

POLITIČKA KARTA EVROPE

Članice Evropske unije

Članice European Economic Area/ European Free Trade Association – EEA/

EFTA

Članice kandidati

Potencijalne članice kandidati

Ostale Evropske države

ZAKLJUČAK

53
 Evropska unija (EU) porodica je demokratskih evropskih država koje zajednički
rade kako bi poboljšale život svojih građana i izgradile bolji svijet. Iako u novinske
naslove najčešće dospijevaju vijesti o razmiricama i povremenim „porodičnim“
prepirkama do kojih dolazi u radu Evropske unije, iza očiju javnosti Unija je zapravo
izvanredno uspješan projekat. U samo nešto više od pola stoljeća, ona je ostvarila mir i
napredak u Evropi, jedinstvenu evropsku valutu (euro), te „jedinstveno tržište” bez
granica i prepreka za kretanje roba, ljudi, usluga i kapitala. Unija je postala glavna
trgovinska sila, te svjetski lider u područjima kao što su zaštita okoliša i razvojna pomoć.
Ne čudi stoga što je narasla od šest na 27 članica, dok više zemalja čeka u redu za
članstvo. Evropska unija svoj uspjeh uvelike duguje neobičnome načinu na koji djeluje.
Neobičnom zato što EU nije federacija kao što su to Sjedinjene Američke Države. Unija
nije niti jednostavno organizacija za saradnju između vlada, kao što su to Ujedinjeni
narodi. Ona je, u stvari, jedinstvena. Države koje čine Uniju (njezine „države članice”)
ostaju neovisne suverene nacije, no ujedinjuju svoj suverenitet kako bi stekle snagu i
svjetski uticaj koji niti jedna od njih sama za sebe ne bi mogla imati.
Ujedinjavanje suvereniteta znači, u praksi, da države članice prenose neke od
svojih ovlasti donošenja odluka na zajedničke institucije koje su stvorile kako bi se
odluke o specifičnim pitanjima od zajedničkog interesa mogle donositi demokratski na
evopskoj razini.
Ovlasti i odgovornosti institucija EU, te pravila i postupci koje moraju poštivati,
propisani su osnivačim ugovorima na kojima se EU temelji. S osnivačim ugovorima
saglasili su se predsjednici država i vlada svih država članica EU, te su ih ratificirali
njihovi parlamenti.
Tri glavne institucije koje donose odluke su: 1. Evropski parlament (EP) koji
zastupa građane EU koji ga direktno biraju; 2. Vijeće Evropske unije koje zastupa
pojedinačne države članice; 3. Evropska komisija kojoj je cilj zastupati interese Unije kao
cjeline.
Ovaj „institucionalni trokut” kreira politike i zakone koji se primjenjuju širom
Unije. U načelu, Komisija predlaže novo zakonodavstvo, a Parlament i Vijeće ga
donose.
Tu je i Sud Evropskih zajednica koji podržava vladavinu evropskoga prava, a
Revizorski sud kontroliše finansiranje aktivnosti Unije. Pored pomenutih i brojna druga
tijela takođe imaju ključne uloge u funkcionisanju Evropske unije.

Literatura

54
 1. Evropska unija za svakoga – Zekerijah Smajić, Sarajevo 2005.
godine
2. Kako funkcionira Europska unija/Vodič kroz institucije EU, Europska
komisija/Opšta uprava za obrazovanje i kulturu, Publikacije B-1049 Brisel; juni
2003. godine
3. 100 pitanja o europskim integracijama; Ministarstvo za europske
integracije Republike Hrvatske, Zagreb 2002. godine.
4. Država u evropskom poretku – dr. Lada Sadiković, Sarajevo
2005.godine
5. Europska unija kao zajednica vrijednosti – dr. h. c. Josef Thesing
6. Europska unija u dvanaest lekcija – Evropska komisija/Opšta uprava
za štampu i komunikacije, Publikacije B-1049 Brisel; oktobar 2003. godine
7. Internet:
 www.europa.eu
 www.europa.ba
 www.europskaunija.com
 www.eubih.org
 www.dadalos-europe.org
 www.europe.hr
 www.bos.org.yu
 www.imo.hr
 www.robert-shuman.org
 www.hidra.hr
 www.entereurope.hr
 www.eudelyug.org
 www.projuris.org
 www.e-hrvatska.hr
 www.delhrv.cec.eu.int
 www.snp.cg.yu
 www.hkdrustvo.hr

55
56