Professional Documents
Culture Documents
Ραφαηλίδη; Ο Εθνικισμός Είναι Μοντερνισμός
Ραφαηλίδη; Ο Εθνικισμός Είναι Μοντερνισμός
Ο εζληθηζκφο πήξε ην πιήξεο ζεκεξηλφ ηνπ λφεκα ζηαδηαθά, απφ ην 1789 κέρξη ην
1848, νπφηε ηα πξάγκαηα απνζαθελίδνληαη φζνλ αθνξά ην πεξηερφκελν ηεο ιέμεο,
πνπ ζην επίπεδν ηεο ηδενινγίαο αληηθαζηζηά άιιεο ηδέεο. Σψξα, ε «ζπιινγηθή ςπρή»
πνπ θάλεη δπλαηή ηελ νκνςπρία γίλεηαη κηα δχλακε ηφζν κεγάιε, πνπ κε ην Μεγάιν
Ναπνιένληα πνπ ηελ αμηνπνηεί κε επθπΐα, ηα θαηαθέξλεη θαη γίλεηαη κηα ζαξσηηθή
δχλακε. Ο εζληθηζκφο, γίλεηαη κηα ζαξσηηθή δχλακε. Ο εζληθηζκφο, κε ην Μεγάιν
Ναπνιένληα, αξρίδεη λα δείρλεη θαη ηηο αξλεηηθέο, επηζεηηθέο ηνπ φςεηο.
ΤΝΔΠΧ, ν ιφγνο χπαξμεο ηνπ εζληθηζκνχ είλαη θαζαξά πνιηηηθφο: Σα κέιε θάζε
εζλφηεηαο πξέπεη λα θαηαιαβαίλνπλ ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπο, ζε κηα δεδνκέλε ζηηγκή
ηνπ ηζηνξηθνχ ρξφλνπ, πξνθεηκέλνπ λα ζέινπλ λα δξνπλ πνιηηηθά γηα ην ζπκθέξνλ
ηνπο. Έλαο άιινο πξψελ πξφεδξνο ηεο Γεκνθξαηίαο, ν Υξ. αξηδεηάθεο ζε
πξφζθαηε ηειενπηηθή εθπνκπή ηνπ ζπλαδέιθνπ πχξνπ Καξαηδαθεξε επηθαιέζηεθε
επίκνλα ηνλ Παπαλαζηαζίνπ γηα λα ζηεξίμεη ην δηθφ ηνπ παηδαξηψδε θαη αγξάκκαην
εζληθηζκφ.
Δίλαη λα ληξέπεηαη θάλεηο γηα ηελ πξνζπάζεηα παξαπνίεζεο βαζηθψλ γηα ηελ
ειιεληθή πνιηηηθή ζθέςε θεηκέλσλ, απφ αλζξψπνπο πνπ είηε δελ θαηαιαβαίλνπλ ηη
δηαβάδνπλ, είηε δεκαγσγνχλ αλαίζρπληα θαη πξνθξνχζηεηα πκθσλείο, πχξν; Αλ
ζπκθσλείο, πεο ην θαη ζηνλ θίιν ζνπ, αλ θαη δελ λνκίδσ πσο ζα θαηαιάβεη.
Ο εθνικόρ σπωμαηιζμόρ
Όπσο θαη λα ‘λαη, ν εζληθηζκφο ζα κπνξνχζε λα είλαη κηα πνιχ ρξήζηκε ή πνιχ
άρξεζηε ηδενινγία, αλάινγα κε ηε ρξήζε πνπ ηεο γίλεηαη, φπσο θαη ν
θηιειεπζεξηζκφο, φπσο θαη ν θνκκνπληζκφο – φπσο θάζε ηδενινγία.
Πνπ δελ είλαη θαιή ή θαθή θαζαπηή θαη πνπ παίξλεη ην ζεηηθφ ή ην αξλεηηθφ ηεο
πεξηερφκελν, αλάινγα κε ηε ρξήζε θαη ηελ εθαξκνγή ηεο. Ζ ηδενινγία, ε θάζε
ηδενινγία θαζαπηή, θπζηθά θαη ε θνκκνπληζηηθή, κπνξεί λα απνδεηρηεί
θαηαζηξνθηθή, φηαλ κεηαηεζεί ζηελ πεξηνρή ηεο κεηαθπζηθήο. Άιισζηε, ν
εζληθηζκφο (φρη ην έζλνο) πξνέθπςε κφλν φηαλ ην εκπφξην άξρηζε λα έρεη ζνβαξέο
απαηηήζεηο, φηαλ θαζηεξψζεθε ε ππνρξεσηηθή ζηξάηεπζε, φηαλ ε θξνληίδα γηα ηελ
παηδεία πέξαζε ζην θξάηνο, φηαλ θηηάρηεθε ην θεληξηθφ θνξνινγηθφ ζχζηεκα – φηαλ
ελ νιίγνηο πξνέθπςε κηα ζπγθξνηεκέλε θνηλσλία πνπ έρεη θάζε ιφγν λα ζέιεη λα
απηνπξνζηαηεπηεί. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, ν ειιεληθφο εζληθηζκφο ελ πνιινίο δελ
κπνξεί παξά λα είλαη έλα αλφεην ππνθαηάζηαην ηεο ζξεζθείαο θαη έλα ηδενιφγεκα,
φρη κηα ηδενινγία. Γειαδή, κηα θαληαζηαθή θαη κπζνινγηθή αληηκεηψπηζε ηεο
ηδενινγίαο.
Καη αλ δελ γηλφκαζηε απηνί πνπ ζα κπνξνχζακε λα γίλνπκε, είλαη γηαηί είηε ην
πεξηβάιινλ θαη νη ζπλζήθεο δελ καο επλφεζαλ, είηε γηαηί δελ εθκεηαιιεπηήθακε ηηο
επθαηξίεο πνπ ππήξμαλ ζην πεξηβάιινλ, είηε γηαηί ζρεκαηίζακε γηα ηνλ εαπηφ καο κηα
ηδέα πνπ δελ αληαπνθξηλφηαλ ζηηο θπζηθέο καο δπλαηφηεηεο. ηελ
πξαγκαηηθφηεηα, είκαζηε, πξψηνλ απηφ πνπ πηζηεχνπκε πσο είκαζηε, δεχηεξνλ
απηφ πνπ πηζηεχνπλ νη άιινη πσο είκαζηε θαη ηξίηνλ απηφ πνπ πξάγκαηη είκαζηε,
άζρεηα κ’ απηφ πνπ πηζηεχνπκε θαη εκείο γηα ηνλ εαπηφ καο θαη νη άιινη γηα καο.
Δπεηδή, ινηπφλ, ην πξφβιεκα ηεο ζπγθξφηεζεο ηεο πξνζσπηθήο καο ηαπηφηεηαο είλαη
εμαηξεηηθά πνιχπινθν, έξρεηαη ε ζπιινγηθή ηαπηφηεηα λα βάιεη κηα «παηέληα» (θάηη
ην νκνηφκνξθν) πάλσ ζε πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο πξνζσπηθέο ηαπηφηεηεο, πνιιψλ
θαη δηαθνξεηηθψλ αλζξψπσλ. Σν θφκκα, ε εθθιεζία, ην ζσκαηείν, ε νξγάλσζε θαη,
θπξίσο, ην έζλνο παξέρνπλ ζπιινγηθή ηαπηφηεηα ζηα κέιε ηνπο-θαη δελ ελλννχκε ην
ραξηνλάθη πνπ ιέγεηαη ηαπηφηεηα, ελλννχκε φηη απηφ ζπλεπάγεηαη, είηε ππάξρεη είηε
δελ ππάξρεη ραξηνλάθη, ηφζν ζην πξαθηηθφ φζν, θαη θπξίσο, ζην ςπρνινγηθφ επίπεδν.
Καηαληάο θάηη ζαλ Πιεχξεο (Θεφο θπιάμνη!) αλ είζαη ππέξ ην δένλ ηδενιεπηηθφο, ή
θάηη ζαλ αββφπνπινο αλ είζαη ζηξεβιά νξζφδνμνο, δειαδή λενξζφδνμνο, ή θάηη ζαλ
επαγγεικαηηθφ ζηέιερνο ηνπ ΚΚΔ, αλ είζαη δνγκαηηθά θνκκνπληζηήο. Ζ ηδενιεςία,
ην λα θαηαιακβάλεζαη δειαδή απφ έκκνλεο ηδέεο, είλαη ςπρηθήο ηάμεσο θαηλφκελν,
ζπρλά θαηαζηξνθηθφ. Ο θαλαηηθφο, ν ηπθιφο θαη άθξηηνο εζληθηζκφο, ν εζληθηζκφο
ησλ εμαηξεηηθά ειιεηκκαηηθψλ ςπρηθά αλζξψπσλ, ιέγεηαη ζνβηληζκφο απφ ην φλνκα
ηνπ Γάιινπ ππεξπαηξηψηε νβέλ.
ΣΟΟ ε έλλνηα έζλνο, πνπ είλαη, πνιηηηζηηθή, φζν θαη ε ζπλαξηεκέλε κ απηήλ έλλνηα
εζληθηζκφο, πνπ είλαη ηδενινγία, είλαη αδχλαην λα γίλνπλ αληηιεπηέο έμσ απφ ηελ
πνιηηηθή ζθέςε θαη ηελ πνιηηηθή δξάζε. Ο εζληθηζκφο πνπ ζα εγθαηαιείςεη ηελ
πξφζεζε γηα πνιηηηθή δξάζε απηνθαηαξγείηαη σο εζληθηζκφο θαη ην έζλνο δηαιχεηαη
εμαηηίαο ηεο πνιηηηθήο αδξάλεηαο ησλ κειψλ πνπ ην ζπγθξνηνχλ.
Γε κηιψ γηα ειιεληθφ, αιιά γηα λενειιεληθφ έζλνο, αθνινπζψληαο επ’ απηνχ ηνπο
πεξηζζφηεξνπο μέλνπο κειεηεηέο, πνπ φηαλ ιελ Διιάδα θαη ειιεληθφο πνιηηηζκφο
αλαθέξνληαη πάληα ζηελ αξραία Διιάδα, ελψ φηαλ ζέινπλ λα αλαθεξζνχλ ζηε λέα ην
δειψλνπλ θαζαξά. Δκείο φκσο δελ μεθαζαξίζακε αθφκα αλ είκαζηε Έιιελεο ε
Ρσκηνί. Βέβαηα, σο λενέιιελεο απνηεινχκε κέξνο ηεο ξσκηνζχλεο, δειαδή ηεο βηνης
ηαο ηνπ λα είλαη θαλείο νξζφδνμνο Βαιθάληνο. Όκσο δελ είκαζηε νη κνλνί νξζφδνμνη
Βαιθάληνη ζηελ πεξηνρή ησλ Βαιθαλίσλ, θαη ζπλεπψο δελ δηθαηνχκαζηε ηελ
απνθιεηζηηθή ρξήζε ηεο γεληθφηεξεο έλλνηαο Ρσκηφο. Χζηφζν, ν ιαφο, πνπ μέξεη
θαιά ηη θάλεη, δίλεη έκθαζε ζηηο έλλνηεο Ρσκηφο θαη ξσκηνζχλε θαη φρη ζηηο έλλνηεο
Έιιελαο θαη ειιελνζχλε. Άιισζηε, απηή, n ηειεπηαία έλλνηα, ε ειιελνζχλε, είλαη
ιηγάθη αδφθηκε, δελ ρξεζηκνπνηείηαη ζπρλά, θη απηφ δελ είλαη θαζφινπ ηπραίν. Όπσο
θαη λα ‘λαη ν Ρσκηφο είλαη πάληα νξζφδνμνο, ελψ ν Έιιελαο κπνξεί θαη λα κελ είλαη.
ΟΜΧ φινη μέξνπκε πσο ν «γλήζηνο Έιιελαο» ζε καο εδψ απνθιείεηαη λα κελ είλαη
νξζφδνμνο. Κη απηφ ζεκαίλεη πσο ππάξρεη πάληα κηα ζησπεξή παξαδνρή ηεο
πξνηεξαηφηεηαο ηεο έλλνηαο Ρσκηφο έλαληη ηεο ελλνίαο Έιιελαο. Αλ είζαη Ρσκηφο
ελδέρεηαη λα είζαη θαη Έιιελαο, φκσο αλ είζαη κφλν Έιιελαο απνθιείεηαη λα είζαη
Ρσκηφο. Απηή ηελ πξνηεξαηφηεηα ηεο Ρσκηνζχλεο ζα ηε ζπλαληήζεηε ζε φια ηα
ειιελνξζφδνμα ζενινγηθά ζπγγξάκκαηα. Ζ δπζθνιία ηνπ ρσξηζκνχ θξάηνπο θαη
εθθιεζίαο ζηελ Διιάδα νθείιεηαη θαηά θχξην ιφγν ζηελ θπξηαξρία ηεο έλλνηαο
ξσκηνζχλε επί ηεο ελλνίαο ειιελνζχλε. Αιιά θαη ζηελ απνθπγή ηεο δηεπθξίληζεο
ηεο πνιχ επδηάθξηηεο σζηφζν δηαθνξάο αλάκεζα ζηηο έλλνηεο ξσκηνζχλε θαη
ειιελνζχλε, πνπ επηηξέπεη ην ςάξεκα ζηα ζνιά θαη γίλεηαη ε κήηξα γηα θάζε
ιαζξνρεηξία ζε ηνχηνλ ηνλ πνιιαπιά ζπγρπζκέλν θαη κπεξδεκέλν ηφπν, πνπ ιέγεηαη
Διιάδα. Δπηηέινπο, πξέπεη λα απνθαζίζνπκε: Πνχ ξίρλνπκε ην βάξνο, ζηελ
ειιελνζχλε ή ζηε ξσκηνζχλε; Πξνζσπηθά πάλησο δειψλσ Έιιελαο θαη φρη Ρσκηφο,
θαη ηνχην δηφηη ζε κέλα ην ζξεζθεπηηθφ ζπλαίζζεκα είλαη απφ ππνηνληθφ έσο
αλχπαξθην, πξάγκα γηα ην νπνίν νπδφισο επζχλνκαη πξνζσπηθά, αθνχ ν ραξαθηήξαο
ηνπ θαζέλα δηακνξθψλεηαη θάησ απφ δηαθνξεηηθέο γηα ηνλ θαζέλα ζπλζήθεο.Πνιιέο
θνξέο επηθαιέζηεθα ην Άγην Πλεχκα, άιια απηφ κε πεξηθξνλεί επίκνλα, ίζσο γηαηί
δελ είκαη αξθνχλησο εχπηζηνο, ίζσο; γηαηί δίλσ κεγάιε ζεκαζία ζηε λφεζε θαη ζηε
ινγηθή.
Ο σειπαγωγικόρ εθνικιζμόρ
Σψξα, ε πεγή απφ ηελ νπνία «αλαβιχδεη» ε λνκηκφηεηα δελ είλαη ν ιαφο ζην ζχλνιν
ηνπ, αιιά νη ςεθνθφξνη. Όκσο, κε ην ηέινο θαη ηνπ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ θαη θάησ
απφ ηελ επίδξαζε ηεο Ορησβξηαλήο Δπαλάζηαζεο αιιά θαη ηεο ζπκκαρίαο ησλ
νβηεηηθψλ κε ηνπο Γπηηθνχο, ζπληειείηαη κηα ζπλαξπαζηηθή αλαηξνπή ζηνλ
θαζνξηζκφ ηεο πεγήο ηεο λνκηκφηεηαο, πνπ αλ θαη ηχπνηο παξακέλεη ην χληαγκα,
θαη’ νπζίαλ είλαη ν ίδηνο ν ιαφο. Πνπ γηα πξψηε θνξά ζηελ ηζηνξία παίξλεη πάξα
πνιχ ζηα ζνβαξά ην ξνιφ ηνπ ζαλ πεγή λνκηκφηεηαο θαη αξρίδεη λα ζέιεη λα επηβάιεη
ηε ιατθή βνχιεζε κε θηλεηνπνηήζεηο, κε δηαδειψζεηο, κε απεξγίεο. Γελ αξθείηαη ζην
ηη ζα απνθαζίζνπλ νη εθπξφζσπνί ηνπ ζηε Βνπιή. Αξρίδεη δειαδή λα εκθαλίδεηαη
έλα είδνο άκεζεο, άηππεο, αιιά ρανηηθήο δεκνθξαηίαο, πξάγκα πνπ ππνρξεψλεη
ηνπο δεκαγσγνχο λα γίλνπλ πην πξνζεθηηθνί φζνλ αθνξά ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο
απέλαληη ζηε κάδα ησλ ςεθνθφξσλ, θπξίσο ζήκεξα πνπ ε ηειεφξαζε ηνπο θέξλεη ζε
ζπρλή επαθή κε ηνλ δπλεηηθφ ςεθνθφξν.
εκείσλαλ ζην ρεηξφγξαθν ησλ ιφγσλ ηνπ αθφκα θαη ην ζεκείν ζην νπνίν έπξεπε λα
ζηξίςεη ην θεθάιη δεμηά ή αξηζηεξά, λα αλεβάζεη απφηνκα ηνλ ηφλν ηεο θσλήο, ή λα
βγάιεη κηα θνξφλα ζε θξεζέλην. Μεηά ηνλ πφιεκν ζα ηνλ κηκεζνχλ πνιινί. ήκεξα
ηνλ κηκνχληαη ζρεδφλ φινη. Καη ε δηθηαηνξία αζθείηαη κε πνιχ ήπηνπο ηξφπνπο.
Ο Β΄ Παγθφζκηνο Πφιεκνο, ν πξψηνο πφιεκνο ζηελ ηζηνξία πνπ έγηλε ζην φλνκα ηνπ
ιανχ θαη φρη ηνπ Θενχ, ή ηνπ βαζηιηά, ή ηεο παηξίδαο, δελ ζα νδεγήζεη ζηελ
απειεπζέξσζε ησλ ιαψλ, ζα νδεγήζεη ζηε ρεηξαγψγεζε ηνπο. ε ηνχηε ηε
ρεηξαγψγεζε, ν ρεηξαγσγεκέλνο νκνίσο θαη ειεγρφκελνο απφ ηνπο εμνπζηαζηέο
εζληθηζκφο ζα παίμεη βαζηθφ ξφιν.
ΤΠΑΡΥΔΗ ηζηνξία, αιιά ππάξρεη θαη επίζεκε ηζηνξία. Ζ ηζηνξία ησλ επηζηεκφλσλ
ηζηνξηθψλ θαη ε εγθεθξηκέλε απφ ην θξάηνο ηζηνξία δελ ηαπηίδνληαη θαη’ αλάγθελ.
Πνιχ ζπρλά ε εμνπζία θφβεη θαη ξάβεη ηελ ηζηνξία ζηα κέηξα ηεο, άιινηε δηαθξηηηθά
θαη άιινηε εληειψο αδηάθξηηα. Καη δελ αλαθεξφκαζηε κφλν ζηηο ηζηνξηθέο
ιαζξνρεηξίεο πνπ επηρεηξνχλ εθ ζπζηήκαηνο ηα απηαξρηθά θαζεζηψηα, αλαθεξφκαζηε
επίζεο θαη ζηηο ηζηνξίεο πνπ γξάθνπλ ππφ δεκνθξαηηθφ θαζεζηψο νη επίζεκνη
ηζηνξηθνί, πνπ δελ είλαη αλάγθε λα είλαη εζληθνί, δειαδή ππεξθαζεζησηηθνί ζαλ ηνλ
Κσλ. Παπαξξεγφπνπιν, γηα λα είλαη επίζεκνη. Οχηε ππάξρεη ιφγνο λα απνρηνχλ ηελ
επηζεκφηεηα ηνπο κε επίζεκν δηνξηζκφ. Αξθεί λα ζηνρεχνπλ κηα έδξα ζηελ
Αθαδεκία ησλ (ζλεηψλ) Αζαλάησλ, ή έζησ κηα έδξα ζην παλεπηζηήκην, γηα λα
απηνδηνξηζηνχλ αλεπηζήκσο επίζεκνη ηζηνξηθνί θαη λα αξρίζνπλ λα πιεηνδνηνχλ ζε
ηζηνξηθή εζληθνθξνζχλε. Πνπ ζπλίζηαηαη θαη’ αξρήλ ζηνλ ππνηνληζκφ ησλ
αξλεηηθψλ γεγνλφησλ ηεο ηζηνξίαο, πνπ ζακπψλνπλ ηελ αζηξαθηεξή εηθφλα ηεο
εγθεθξηκέλεο ηζηνξίαο πνπ δηδάζθεηαη ζηα ζρνιεία, θαη ζηνλ ππεξηνληζκφ ησλ
ζεηηθψλ γεγνλφησλ, πνπ ηνλψλνπλ ην εζληθφ θξφλεκα φζσλ δελ έρνπλ δηάζεζε ή
ρξφλν λα δηαβάζνπλ θαη κε εγθεθξηκέλεο απφ ηελ εμνπζία ηζηνξίεο, γξακκέλεο απφ
ζπνπδαίνπο επηζηήκνλεο ζαλ ηνλ Νίθν βνξψλν, γηα παξάδεηγκα, πνπ δελ
ππνηάρηεθε πνηέ ζε ηζηνξηθνεζληθέο ή άιιεο ζθνπηκφηεηεο. Χζηφζν, φζν έληηκνο θη
αλ είλαη ν ηζηνξηθφο, αληηθεηκεληθή ηζηνξία απνθιείεηαη λα γξάθεη. Δθηφο θη αλ
ιέγνληαο αληηθεηκεληθή ηζηνξία, αλαθεξφκαζηε κφλν ζηελ ππνρξέσζε ηνπ ηζηνξηθνχ
λα κελ απνθξχπηεη θαη λα κελ παξαπνηεί ηα βεβαησκέλα ηζηνξηθά γεγνλφηα, πξάγκα
πνπ απνηειεί ζηνηρεηψδε ππνρξέσζε ηνπ.
Όκσο, ε θχξηα δνπιεηά ηνπ ηζηνξηθνχ δελ είλαη λα «αλαθαιχπηεη» θαηλνχξηα θαη
άγλσζηα γεγνλφηα, αλ θαη κηα ηέηνηα αλαθάιπςε ζα κπνξνχζε λα αιιάμεη ηελ
θαζηεξσκέλε εξκελεία, αιιά λα εξκελεχεη ηα γλσζηά ηζηνξηθά γεγνλφηα κε ηνλ
ηξφπν πνπ ηαηξηάδεη ζηε κέζνδν ηνπ θαη ζηηο πεπνηζήζεηο ηνπ. Δίλαη θαλεξφ πσο άιιε
ηζηνξία ζα γξάςεη έλαο εζληθηζηήο ηζηνξηθφο θαη άιιε έλαο δηεζληζηήο, ή
νηθνπκεληζηήο, ή θνκκνπληζηήο, ή αλαξρηθφο, ή θαζίζηαο, ε αζηφο δεκνθξάηεο.
Ο ξεβπάκωηορ εθνικιζμόρ
Σo1914 ν Ίσλ Γξαγνχκεο, έλαο έληηκνο θαη πνιχ ηδηφκνξθνο εζληθηζηήο, δεκνζηεχεη
ζηελ Αιεμάλδξεηα ην πεξηιάιεην πφλεκα ηνπ ππφ ηνλ ηίηιν «Διιεληθφο πνιηηηζκφο»
(ζήκεξα ζα ην βξείηε ζηηο εθδφζεηο Νέα Θέζηο). Ο Γξαγνχκεο, ην μαλαείπακε,
πίζηεπε ζηε δπλαηφηεηα αλαζχζηαζεο ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο, ηεο ειιεληθήο
απηνθξαηνξίαο φπσο πίζηεπε θαη φπσο πηζηεχνπλ πνιινί κεηά ηνλ Παπαξξεγφπνπιν
πνπ πξσηνείπε πσο ε Βπδαληηλή Απηνθξαηνξία είλαη ειιεληθή, αλ θαη πνιπεζληθή εμ
νξηζκνχ, φπσο θάζε απηνθξαηνξία. Θα ήηαλ δπλαηφ, ιέεη, λα ζπκβεί θάηη ηέηνην, κε
ηελ απ’ ηα κέζα άισζε ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο. Πνπ φληαο ήδε
εηνηκφξξνπε θαηάξξεπζε ην 1924. Αιιά κε ηελ επέκβαζε ηνπ Μνπζηαθά Κεκάι, ηνπ
ιεγφκελνπ Παηέξα ησλ Σνχξθσλ (απηφ ζεκαίλεη ην παξαηζνχθιη Αηαηνχξθ), θαη φρη
απφ ηε δξάζε ησλ Διιήλσλ ζηξαηησηψλ θαηά ηε κηθξαζηαηηθή εθζηξαηεία, πνπ σο
γλσζηφλ δελ νδήγεζε ηνπο Σνχξθνπο αιιά ηνπο Έιιελεο ζηελ θαηαζηξνθή. Καη ελψ
νη Σνχξθνη παζρίδνπλ απ’ ην 1924 λα θηηάμνπλ θξάηνο ρσξίο λα ην έρνπλ θαηαθέξεη
αθφκα, φπσο θαη εκείο άιισζηε, αζρνινχληαη παξαιιήισο ηφζν ζνβαξά κε ηελ
ηζηνξία ηνπο, πνπ καο μεπέξαζαλ ζε ηζηνξηθή θνηζαλνινγία.
Λελ, γηα παξάδεηγκα, πσο ε ηζηνξία ηνπ έζλνπο ηνπο έρεη ειηθία 6OOO εηψλ! Κφςηε
θάηη, ξε θαξληάζηα! Καλέλα πεληνρίιηαξν ρξφληα ηνπιάρηζηνλ!
Χζηφζν, έηζη, Σνχξθνπο, βάθηηζαλ νη Κηλέδνη ηε γεηηνληθή ηνπο κνγγνιηθή θπιή ηνλ
θαηξφ πνπ θαηνηθνχζε αθφκα θνληά ζηα βφξεηα ζχλνξα ηεο Κίλαο. Αιιά, δηάνιε,
άιιν Σνχξθνη ηεο αξραίαο Μνγγνιίαο θαη άιιν Σνχξθνη ηεο Μηθξάο Αζίαο.
Αιιά θαη κηα αληίιεςε γηα ην πψο πξέπεη λα είλαη νξγαλσκέλε ε θαζεκεξηλή δσή
ησλ ζσζηψλ Διιήλσλ, πνπ πξέπεη λα είλαη κάιινλ αξαβηθήο παξά ειιεληθήο
εκπλεχζεσο. θέςνπ κφλν πσο ην ηαηξηαζηφ γηα Έιιελεο έλδπκα πνπ πξνηείλεη ν
Γξαγνχκεο είλαη ε… θειεκπία. Αο δσ ηνλ Πιεχξε κε θειεκπία θη αο πεζάλσ!
ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ, ζε ειιεληθή γιψζζα κφλν, γηα ηνλ εζληθηζκφ γεληθά θαη γηα ηνλ
ειιεληθφ εζληθηζκφ εηδηθά είλαη εμαηξεηηθά πινχζηα. Παξαζέησ έλαλ πίλαθα
ζρεηηθψλ βηβιίσλ πνπ έρσ ππ’ φςηλ κνπ, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη πσο δελ ππάξρνπλ
θαη άιια πάλσ ζην ίδην ζέκα, πνπ δελ ηα έρσ ππ’ φςηλ κνπ. Θα ήηαλ επρήο έξγνλ, ηα
βηβιία απηά, θαζψο θαη άιια κε ην ίδην ζέκα, λα δηαβαζηνχλ απφ φζν ην δπλαηφ
πεξηζζφηεξνπο.
Ο εζληθηζκφο είλαη ηφζν ζνβαξφ θαη ηφζν πνιχπινθν θαηλφκελν. πνπ αλ δελ ην
θαηαλνήζνπκε ζε βάζνο ηα εζληθηζηηθά πξνβιήκαηα (φρη ηα εζληθά, πνπ είλαη θάηη ην
δηαθνξεηηθφ) ζε ηνχηνλ ηνλ ηφπν ζα πνιιαπιαζηάδνληαη θαη ζα πεξηπιέθνληαη νινέλα
θαη πεξηζζφηεξν.
Θάλνο Λίπνβαηο θαη Νίθνο Γεκεξηδήο, «Γνθίκην γηα ηελ Ιδενινγία», Οδπζζέαο, 1994.
Παλ. Κνλδύιεο, «Πιαλεηηθή πνιηηηθή κεηά ηνλ ςπρξό πόιεκν», Θεκέιην, 1992.
πιινγηθό έξγν κε ηνλ ηίηιν «Οη εζληθέο ηαπηόηεηεο θαη ε πνιηηηζκηθή παξάδνζε ζηα
Βαιθάληα», έθδνζε Παληείνπ ΑΠΔ, 1987.