 OSNOVE MUZEJSKOG RADA

Okvirni sadržaj predmeta:

Svaka teritorijalna jedinica, počevši od opština, trebalo bi da ima arheološkog stručnjaka koji je
upoznat sa muzejskom djelatnošću. Cilj vježbi iz Muzeologije je sticanje praktičnih znanja o osnovnim
principima muzeologije i rada u muzeju – prikupljanje, čuvanje, obrada i izlaganje građe.

Razvijanje opštih i specifičnih znanja:

Upoznavanje studenata s osnovnom metodologijom i načinom rada u muzejima koji čuvaju

arheološku, istorijsku, etnološku i dr. građu. Kroz samostalni rad studenti prate predmet kroz
cjelokupni proces i time stiču potpuni uvid u muzejski rad od prikupljanja nalaza do prezentacije
putem izložbe. Dio vježbi odvijat će se u Muzeju Republike Srpske.

 Raspored nastave:


Uvod i istorijat muzeologije

 Vrste i mreža muzeja. Muzeografija i muzej. Organizacija muzeja

 Prikupljanje muzejske građe

 Obrada muzejske građe - teorija

 Obrada muzejske građe – praktični dio

 Zaštita i čuvanje muzejske građe - teorija

 Zaštita i čuvanje muzejske građe

- praktični dio

 Prezentacija (izložbe) - teorija

 Prezentacija (izložbe) – praktični dio

 Muzejska pedagogija i marketing u muzeju

 Muzejski parkovi

 Kulturni turizam

MUZEOLOGIJA

opšta naučna disciplina u okviru informacijskih nauka koja proučava ciljeve i organizaciju muzeja

MUZEOGRAFIJA

tehnika skupljanja i obavljanja muzejskog rada, koja se poziva i oslanja na muzeologiju. Praktični nivo
primjene muzeologije koja se bavi se manipulacijom i obradom predmeta, konzervacijom, zaštitom,
smještajem, prezentacijom i dokumentacijom. Odgovara na pitanja "zašto" a ne "kako“.
PODJELA MUZEOLOGIJE

Z. Stransky (1970) predlaže sistem muzeologije razložen na:

- istorijski nivo

- Strukturalni nivo

- Praktični nivo

/P.van Mensch/

OPŠTA MUZEOLOGIJA

bavi se zaštitom, istraživanjem i komunikacijom baštine i čovjekove okoline i institucionalnim

okvirom takve djelatnosti, te istražuje društvene preduslove tog posla i njihov uticaj na te zadatke.

ISTORIJSKA MUZEOLOGIJA

daje opštii istorijski uvid, pokriva istorijski nivo muzeologije, iako se s aspektom istorijografije
muzeologije približava teoretskoj muzeologiji.

TEORETSKA MUZEOLOGIJA

postavlja filozofski temelj, ona je naučno-teorijska baza muzeologije (kod nas povezana s
informacijskim naukama).

SPECIJANA MUZEOLOGIJA

povezuje opštu muzeologiju s pojedinim disciplinama koje istražuju materijalnu baštinu čovječanstva
i njegovu okolinu (arheologija, istorija umjetnosti, antropologija...), uspostavlja vezu sa osnovnim
naučnim disciplinama.

PRIMJENJENA MUZEOLOGIJA

bavi se praktičnom primjenom muzeoloških principa uz pomoć velikog broja pomoćnih disciplina.
Dijeli se na 3 primarne muzeološke funkcije: zaštitu (akvizicija, registracija, dokumentacija,
konzervacija), istraživanje i komunikaciju (prezentovanje, odgoj), koje podržavaju upravljanje i
administracija. Kod nas se se ova muzeologija zove muzeografijom i glavna je veza između teoretskih
promišljanja i praktične primjene. Odgovara praktičnom nivou muzeologije prema Stranskome.

ISTORIJAT MUZEOLOGIJE

1. Počeci razvoja muzejske misli (kraj 16. do početka 19. vijeka)

2. Protonaučna faza (od 19. vijeka do 1934.)

3. Empirijsko deskriptivna faza (1934. – 1976.)

4. Teoretsko sintetička faza (1976. do danas)

Renesansa – doba začetaka muzeja i galerija u današnjem smislu, pa se uz nju vežu i počeci
muzeološke misli, kao posljedica formulisanja zbirki na nov način.

Protonaučna faza

19. vijek se već bavi naučno utemeljenim proučavanjem muzejske djelatnosti. Muzej nastavlja praksu
čuvanja i izlaganja onog dijela prirode koji se može čuvati i izlagati jedino u zbirkama, i to ne samo
rijetkosti, već sistematskih zbirki svakodnevnih pojava, koje dokazuju prirodni razvoj. U 19. vijeku
izlaze prvi muzeološki časopisi u Njemačkoj i Britaniji, a na prelazu vjekova najznačajniji su "The
Museum Journal" (1901. London) i "Museumskunde" (1905. Berlin), koji izlaze gotovo do danas, a
odigrali su veliku ulogu u razvoju muzeologije, iako su više prikazivali muzejsku praksu nego teoriju. U
Americi se pokreće "Museum News" (1924), časopis Američkog muzejskog udruženja (AAM).

Na prelazu vijekova osnivaju se i muzejska udruženja koja djeluju na uspostavljanje muzejske

profesije i utiču na razvoj muzeologije kao nauke: Britansko muzejsko udruženje (1889), Američko
muzejsko udruženje (1906) i Njemačko muzejsko udruženje (1917).

1926. g. osniva se Međunarodna kancelarija za muzeje pri Ligi naroda, koji počinje izdavati
međunarodni časopis "Mouseion" (1926. – 1940.)

Empirijsko deskriptivna faza (1934. – 1976.)

Počinje Konferencijiom u Madridu (1934), a završava osnivanjem Međunarodnog komiteta ICOM-a za

muzeologiju (ICOFOM) 1976.

Na konferenciji u Madridu usvaja se novi način pristupa muzeju kao sredstvu kojim se prenose
poruke iz prošlosti u sadašnjost i budućnost. Razmatra se nova koncepcija izlaganja, od
ideologizovanih do estetizovanih postavki, kojima se izražava duh vremena u kojem se izložba
dešava. Formulišu se osnove muzejskog rada u određivanju temeljnih uslova i metoda stručnog
skupljanja, čuvanja, održavanja, obrade i ocjenjivanja muzejskih predmeta, kao temeljnih jedinki
muzejskog rada. Muzej je definisan kao središnja tema muzeologije.

Kao rezultat Madridske konferencije izlazi "Muzeografija" (1937) u Parizu, kolektivno djelo u 2 toma u
kojima se iznose muzeološki nadzori, definiše se opšti teoretski nivo muzejskog djelovanja, sabiraju
se iskustva i opisuju muzejske djelatnosti kako bi se na njima gradila buduća teorijska misao.
Formuliše se pojam muzejskog rada i muzejske struke.

Teoretsko sintetička faza (od 1976. do danas)

Započinje prepoznavanjem muzejskog predmeta kao INDOK objekta, nosioca kulturne informacije koji
nadilazi potrebe saznanja u okvirima osnovne naučne discipline.

Suza (Bliski istok) 1176. p.n.e.

prvi pisani podaci o jednoj umjetničkoj zbirci: Elamiti pljačkaju Vavilon i osvojeno blago donose u
hram boga Inšišunaku u Suzu, kako bi istakli kraljeve ratne uspjehe.

Asura, 9. vijek p.n.e.

u zapadnoj kuli grada Asura smještena je zbirka umjetničkih predmeta, rezultat uspješnih ratnih
pohoda.

Vavilon, 6. vj. p.n.e.

“vavilonska Zbirka čudesa čovječanstva" Nabukodonosora II u kojoj su se čuvale skulpture i reljefi

stariji od 1500 g. p.n.e.

Persepolj, 5. vj.p.n.e.

ahemenidske palate s riznicama i zgrade kraljevske riznice s grčkim skulpturama, kod svečanosti
otvorene za javnost.

Atinski akropolj, 5. vj. p. n. e.

Pinakoteka, sa slikama na drvetu po zidovima i skulpture u prostoru. Halkoteka s izloženim kipovima.

Stoa poikile, trijem ukrašen slikama Polignota sa motivima bitke kod Maratona.

Riznice u svetilištima uz hramove u Atini, Korintu, Olimpiji, Delfima i na ostvru Delos. Riječ je o
mjestima u kojima se nakon izlaganja u hramovima odlažu zavjetni darovi pojedinaca i gradova, gdje
više dominira sadržaj nego umjetnička vrijednost. Riznice su imale čuvare. Za zbirke su se brinuli
hieropoei (čuvari i sveštenici), koji su radili popise, razvrstavali predmete i povremeno vodili
posjetioce. Popisi su sadržavali detaljne opise predmeta, naznaku materijala, težine, eventualnu
posvetu, ime i nacionalnost donatora, datum i ime boga kojem je dar namijenjen.

Aleksandrija, 290.god. p. n.e. - vrijeme helenizma je vrijeme pojave muzeja. Osniva se mouseion, za
vladavine Ptolomeja I Sotera. Nije imao umjetničku zbirku već je bio centar naučne, kulturne i
umjetničke djelatnosti. Sadržavao je biblioteku, istraživačke laboratorije i učionice. Aleksandrijski
muzej osim knjiga sadržavao je minerale, prirodne rijetkosti, imao botanički i zoološki vrt, izučavao
književnost, istoriju, astronomiju a bio je posvećen Muzama odakle i potiče samo ime.

Pergamon, 200 god. p.n.e. u Maloj Aziji; gradi se velika biblioteka u kojoj se, uz skulpture pjesnika,
istoričara i filozofa, nalazi i umanjena mermerna kopija Fidijine Atine Partenos. Eumenes II podsticao
je osnivanje savremene zbirke slika i skulptura, koja bi pokazivala evoluciju grčke umjetnosti. Kad nije
bilo moguće nabaviti izvornu skulpturu izrađivane su kopije, pa se može govoriti o prvoj
retrospektivnoj zbirci u istoriji, baziranoj na savremenoj valorizaciji grčke umjetnosti

Rim

Grčke umjetnine dolaze u Rim kao plijen nakon pobjede nad Pirom 275.g; postaju dijelom javnog
kulturnog ambijenta i izlažu se u posebno izgrađenim trijemovima, a bogataši stvaraju privatne
kolekcije. Vile Lukula i Krasa bile su riznice umjetnina. Metel je sagradio trijem za umjetničke zbirke
koji je proširen u doba Oktavijana i bio je otvoren javnosti.

Umjetnine se nalaze u termama, bibliotekama, trijemovima i imaju karakter umjetničkih zbirki. Zbirke
su smještene u dvoranama palata, vilama i hramovima. Za kontrolu razgledanja zbirki bio je
odgovoran čuvar hrama - aeditus. Hram Concordia Augusta na Forumu izgrađen je kako bi uz ostalo
bio mjesto veličanstvene zbirke, pretežno darova carice Livije. Neron je u i oko svoje Zlatne kuće uz
brojna umjetnička djela imao i Laokonovu skupinu, a iz Grčke je prenio 500 skulptura.

Pri gradnji pinakoteka i biblioteka pazilo se na položaj zgrada i otvora, izloženost suncu i vjetru.
Vitruvije u knjigama o arhitekturi iznosi upute o gradnji, kako bi se izbjeglo oštećenje vrijednih slika,
koje su štićene i drvenim kapcima.

Hadrijanova vila u Tivoliju bila je muzej na otvorenom. Na terenu od 65 ha bile su u umanjenom

omjeru najznačajnije građevine antičkog vremena: Aristotelov licej, Platonova akademija, slikama
ukrašen atinski hodnik sa stubovima, kopija egipatskih kanala, hrama iz Aleksandrije i mnoge replike
najpoznatijih skulptura.

Srednji vijek

Muzej nije institucija, nego mjesto za učenje u samostanima/manastirima. Moći svetaca u

relikvijarijima, crkvena oprema, posuđe, rukopisi i tapiserije čuvaju se u riznicama uz crkve – sakralna
vrijednost bila je veća od vrijednosti oblika i materijala. Od 7. vijeka samostani/manastiri su jedine
institucije koje pružaju primjerenu sigurnost takvim predmetima. Rukopisi koji se pišu, prepisuju i
iluminiraju u skriptorijima, čuvaju se u bibliotekama koje su uz riznice glavni nosioci materijaliteta u
kojem je sačuvan duh vremena.

8. - 10. vj. - karolinška i otonska renesansa razvijaju i šire izradu slonove kosti, koja preplavljuje
evropske riznice. Karlo Veliki šalje sveštenike u Italiju da prikupljaju starine iz doba ranoga
hrišćanstva, te daje novi impuls crkvama i katedralama. Prije smrti dijeli svoju riznicu: jednu trećinu
ostavlja sebi, a ostalo dijeli na 21 grad svoje države.

1095. - 1213. g. Krstaški ratovi, pljačka Carigrada, veze s Bliskim i Dalekim istokom, razvoj trgovine i
istraživanja dovode do koncentracije vrijednosti u riznicama. 9/10 vrijednosti riznice crkve Sv. Marka
u Veneciji donijeli su krstaši, a riznica Sainte-Chapelle u Parizu tako i nastaje. Ovo blago nema
duhovnih referenci koje su krasile riznice ranog srednjeg vijeka.

1162. g. – edikt o zaštiti Trajanovog stuba.

U kasnom srednjem vijeku značajne su zbirke na dvorovima velikaša: zbirka vojvode od Berryja, u
Burgundiji, sadrži relikvije, slike, tapiserije, minijature, medalje, keramiku sa Kipra, englesku čipku,
muzičke instrumente, nakit, namještaj, prirodne rijetkosti i menažeriju u vrtovima (zoološki vrt).

Krajem 14. vj. osjeća se sekularizacija muzejskog materijala. Sakupljaju se prirodne rijetkosti, a uz njih
su vezane priče koje im dižu vrijednost i daju značaj. U to doba se rijetko proučava priroda, prirodne
su pojave nezanimljive i tek je priča selektivni faktor za čuvanje rariteta. Spominje se čudotvorno
kamenje, kosti praistorijskih životinja itd.

Renesansa i manirizam (15. i 16. vj.)

Kolekcija se prvi put naziva muzejem.

Kraj 15. vj. - kolekcija Lorenza Veličanstvenog u Firenzi zove se "Muzej kodeksa i

umjetničkih gema".
CURIOSA ARTIFICIALIA: umjetnički kulturno istorijski materijal

CURIOSA NATURALIA: prirodno – naučni materijal

15. vijek je vrijeme interesa za prošlost, vrijeme istraživanja i sakupljanja predmeta sa arheoloških
iskopavanja, starih knjiga, medalja i sitne plastike. U renesansi dolazi do promjene u strukturama
zbirki, koje dobivaju enciklopedijski karakter, proučava se antička kultura, arapske kulture i Orijent.
Značajno postaje autorstvo, dok je prije bio bitan samo sadržaj. Postepeno raste vrijednost likovne
umjetnosti, velika je važnost portreta (na medaljama, palačama i u vrtovima). Djela se sakupljaju i
izlažu u "galerijama" - hodnicima. Vladar je umjetnički arbitar. Stvara se tržište umjetnina,
pojavljuju se vodiči po zbirkama zemalja Europe, raste uloga javnog mišljenja, "raspisuju" se
konkursi, pojavljuje se stručna kritika.

Barok i prosvjetiteljstvo (17. i 18. vj.)

Zbirke i muzeji u 17. vj. preuzimaju ulogu u kulturi i pedagogiji, a u 18. vj. pretvorili su se u javne
institucije.

Francuska revolucija (1789.) dovodi do stvaranja građanskog društva, a muzeji se otvaraju javnosti. U
Beču i Dusseldorfu primjenjuje se hronološki pristup muzejskoj građi. Zbirke mijenjaju vlasnike, više
nisu simbol statusa vlasnika, započinje trgovanje zbirkama, javljaju se trgovci umjetninama,
posrednici i savjetnici. Svaki vladar angažuje nekog slikara da mu nabavlja slike za kolekciju.
Organizuju se velike aukcije slika (Amsterdam) s katalozima i cijenama, a pojavljuju se i falsifikati.

19. vj. doba muzeja

Umjetnine vraćene u zemlje porijekla ne daju se bivšim vlasnicima, nego postaju nukleusima novih
nacionalnih muzeja. Također i nakon sloma Austro-Ugarske, nove nacije osnivaju svoje nacionalne
muzeje koji nisu specijalni, nego sakupljaju svu građu relevantnu za nacionalnu svijest. Uslijed razvoja
nauke osnivaju se veliki prirodnjački i tehnički muzeji. Muzeji postaju državne institucije, a ne
privatne kolekcije vladara, velikaša i crkve.

Dolazi do podjele muzeja u 2 smjera:

- opšti, edukativni smjer, gdje se stiče uvid u svijet (koncept Aleksandrijskog muzeja)

- specijalistički muzeji, pojedinih naučnih disciplina.

19. vj. se više ne zadovoljava adaptacijom postojećih baroknih kompleksa, ni pojedinim prostorima
unutar palata, pa se grade prve velike muzejske zgrade u klasicističkom stilu (u skladu s vremenom u
kojem nastaju) s baroknim enterijerima.

 LITERATURA

 Muzej i publika, Priredila Klod Žilber

 Prevele sa francuskog Gorica Todosijević, Lora Bouraoui - Ristić, Vladana Stanojević