Matematika 3 Zbirka Riješenih Zadataka PDF

JU UNIVERZITET U TUZLI
Mašinski fakultet
II godina studija
MATEMATIKA3
Zadaci
Radni materijal
Autori :
Dr.sc. Ramiz Vugdalić
Zoran Jasak, Mr.sci.math.
Januar 2012. godine

Uvod
Ovaj tekst je namijenjen studentima druge godine dodiplomskog studija Mašinskog fakulteta
u Tuzli kao dio materijala za pripreme ispita za predmet Matematika 3. Cilj je da osigura
studentima kavlitetniju podlogu za pripreme i dalji samostalni rad studenata.
Svako od poglavlja obuhvata teorijski dio poglavlja koja su predviđena planom ovog
predmeta. Materijal će vremenom biti dopunjavan u teorijskom dijelu i novim zadacima.
Modeli u pojedinim zadacima su urađeni u softverskom paketu Mathematica 7.0.
Autori se zahvaljuju svima koji budu ukazali na eventualne greške u tekstu.
Ovo je radni materijal koji će se vremenom dorađivati.
NAPOMENA : Tekst i dijelovi teksta ne mogu biti reprodukovani ili preuzimani bez znanja i
saglasnosti autora.
Autori :
Ramiz Vugdalić, Dr.sci.math.,
Zoran Jasak, Mr.sci.math,

jasak_z@bih.net.ba
Contents
1 Sistemi diferencijalnih jednaµcina 2
1.1 Teorijski uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2 Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
5 1.2.1 Normalni sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2.2 Prvi integral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.2.3 Sistemi sa konstantnim koe…cijentima . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.2.4 Primjeri iz prakse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2 Diferencijalna geometrija 24
10 2.1 Teorijski uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.2 Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.3 Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3 Površinski integrali I vrste 57

3.1 Teorijski uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
15 3.2 Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
4 Vektorska analiza 73
4.1 Teorijski uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
4.2 Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
5 Površinski integrali II vrste 90

20 5.1 Teorijski uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
5.2 Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
5.3 Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
6 Funkcije kompleksne promjenljive 111

6.1 Teorijski uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
25 6.2 Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
7 Zadaci sa ispitnih rokova 119

7.1 Prvi parcijalni ispit, 20.11.2011, Grupa A . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
7.2 Prvi parcijalni ispit, 20.11.2011. Grupa B . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
7.3 Drugi parcijalni ispit, 07.01.2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
1
30 1 Sistemi diferencijalnih jednaµcina
1.1 Teorijski uvod
(U ovom dijelu će biti dat teorijski uvod o sistemima diferencijalnih jednaµcina)
1.2 Zadaci
1.2.1 Normalni sistemi
35 Exercise 1 Naći rješenja sistema diferencijalnih jednaµcina
dy
=y+z+x
dx
dz
= 4y 3z + 2x
dx
Rješenje. Prva jednaµcina se diferencira po x i dobije se
d2 y dy dz
2
= + +1
dx dx dx
2
dy
40 = (y + z + x) + ( 4y 3z + 2x) + 1
dx2
d2 y
= 3y 2z + 3x + 1
dx2
Iz druge (poµcetne) jednaµcine je
dy
z= y x
dx
Uvrštavanjem u prethodni izraz dobija se
d2 y dy
45
2
= 3y 2 y x + 3x + 1
dx dx
d2 y dy
2
= 2 y + 5x + 1
dx dx
2
dy dy
+ 2 + y = 5x + 1 (1)
dx2 dx
Karakteristiµcna jednaµcina je 2 + 2 + 1 = 0 sa rješenjima 1;2 = 1. Ovo znaµci da je
opšte rješenje odgovarajuće homogene jednaµcine dato sa
50 yH = (C1 + C2 x) e x
Partikularno rješenje se traµzi u obliku
dy d2 y
yP = Ax + B ) =A) 2 =0
dx dx
Uvrštavanjem u izraz (1) dobija se
0 + 2A + Ax + B = 5x + 1
55 )A=5
) 10 + B = 1 ) B = 9
Ovo znaµci da je yP = 5x 9 odnosno
y (x) = (C1 + C2 x) e x + 5x 9
dy
) = C2 e x (C1 + C2 x) e x + 5
dx
60 Ovo se zamijeni izraz za z i dobije se
z = (C2 e x C1 e x C2 xe x + 5) ((C1 + C2 x) e x + 5x 9) x
2
z = C2 e x C1 e x C2 xe x
+ 5 (C1 + C2 x) e x
5x + 9 x
x
z (x) = (C2 2C1 2C2 ) e 6x + 14
Exercise 2 Naći rješenja sistema diferencijalnih jednaµcina
dx
65 = x + 2y + t
dt
dy
= 2x + y + t
dt
Rješenje: Prva jednaµcina se diferencira po t i dobije se
d2 x dx dy
= + 2 +1
dt2 dt dt
d2 x
= (x + 2y + t) + 2 (2x + y + t) + 1
dt2
d2 x
70 = 5x + 4y + 3t + 1
dt2
Iz prve polazne jednaµcine je
dx dx
2y = x t ) 4y = 2 2x 2t
dt dt
Na osnovu ovoga je
d2 x dx
2
= 5x + 2 2x 2t + 3t + 1
dt dt
2
dx dx
75
2
2 3x = t + 1 (1)
dt dt
Karakteristiµcna jednaµcina je 2 2 3 = 0 sa rješenjima 1 = 1 i 2 = 3. Ovo znaµci
da je opšte rješenje odgovarajuće homogene jednaµcine dato sa
xH = C1 e t + C2 e3t
Partikularno rješenje je dato sa
dx d2 x
80 xP = At + B ) =A) 2 =0
dt dt
0 2A 3 (At + B) = t + 1
1
3At = t ) A =
3
2A 3B = 1 ) 3B = 2A 1
1 1 1
85 3B = 2 1= )B=
3 3 9
Ovo znaµci da je
t 1 dx 1
x (t) = C1 e t + C2 e3t ) = C1 e t + 3C2 e3t
3 9 dt 3
dx t 3t 1 t 3t t 1
2y = x t = C1 e + 3C2 e C1 e + C2 e t
dt 3 3 9
1 t 1
2y = C1 e t + 3C2 e3t C1 e t C2 e3t + + t
3 3 9
2t 2
90 2y = 2C1 e t + 2C2 e3t
3 9
t 1
y (t) = C1 e t + C2 e3t
3 9
Exercise 3 Naći rješenja sljedećeg sistema jednaµcina
3
dx
= y + 2et
dt
dy
= x + t2
dt
95 Rješenje. Prva jednaµcina se diferencira po t i dobije se
d2 x dy
2
= + 2et = x + t2 + 2et
dt dt
d2 x
2
x = t2 + 2et (1)
dt
Karakteristiµcna jednaµcina je 2 1 = 0 sa rješenjima 1 = 1 i 2 = 1. Ovo znaµci da je
opšte rješenje homogene jednaµcine dato sa
100 x (t) = C1 e t + C2 et
Jednaµcina (1) ima dva partikularna rješenja. Prvo od njih je oblika
2 dx d2 x
x1 (t) = At + Bt + C ) = 2At + B ) 2 = 2A
dt dt
Ovo se uvrsti u izraz (1) i dobije se
2A (At2 + Bt + C) = t2
105 At2 = t2 ) A = 1
Bt = 0 ) B = 0
2A C = 0 ) 2 C = 0 ) C = 2
x1 (t) = t2 + 2
Drugo partikularno rješenje je oblika
dx d2 x
110 x2 = Atet ) = Aet + Atet ) 2 = Aet + Aet + Atet = 2Aet + Atet
dt dt
Ovo se uvrsti u izraz (1) i dobije se
2Aet + Atet Atet = 2et ) 2A = 2 ) A = 1 ) x2 (t) = tet
) x (t) = C1 e t + C2 et t2 + 2 + tet
dx
) = C1 e t + C2 et 2t + et + tet
dt
115 Iz prve polazne jednaµcine je
dx
y= 2et ) y = C1 e t + C2 et 2t + et + tet 2et
dt
y (t) = C1 e t + (C1 + t 1) et 2t
Exercise 4 Naći rješenje sistema diferencijalnih jednaµcina
dx
= y 5 cos t
dt
dy
120 = 2x + y
dt
Rješenje. Diferenciranjem prve jednaµcine po t dobija se
d2 x dy
2
= + 5 sin t
dt dt
d2 x
= 2x + y + 5 sin t
dt2
dx
Iz prve jednaµcine je y = + 5 cos t na osnovu µcega je
dt
d2 x dx
125
2
= 2x + + 5 cos t + 5 sin t
dt dt
2
d x dx
2x = 5 cos t + 5 sin t (1)
dt2 dt
4
Karakteristiµcna jednaµcina je 2 2 = 0 sa rješenjima 1 = 1 i 2 = 2. Na osnovu
ovoga je rješenje homogene jednaµcine dato sa
x (t) = C1 e t + C2 e2t
130 Partikularno rješenje jednaµcine (1) je dato sa
dx d2 x
xP = A cos t + B sin t ) = A sin t + B cos t ) 2 = A cos t B sin t
dt dt
A cos t B sin t ( A sin t + B cos t) 2 (A cos t + B sin t) = 5 cos t + 5 sin t
( 3A B) cos t + (A 3B) sin t = 5 cos t + 5 sin t
135 ) 3A B = 5
A 3B = 5
)A= 1^B = 2
xP = cos t 2 sin t
) x (t) = C1 e t + C2 e2t cos t 2 sin t
dx
140 ) = C1 e t + 2C2 e2t + sin t 2 cos t
dt
dx
y= + 5 cos t ) y = C1 e t + 2C2 e2t + sin t 2 cos t + 5 cos t
dt
y (t) = C1 e t + 2C2 e2t + sin t + 3 cos t
Exercise 5 Naći rješenje sistema diferencijalnih jednaµcina
dx
= y+z
dt
dy
145 =x+ z
dt
dz
=x+y
dt
Rješenje. Diferenciranjem prve jednaµcine se dobija
d2 x dy dz dx
= + = (x + z) + (x + y) = 2x + y + z = 2x +
dt2 dt dt dt
d2 x dx
) 2 2x = 0
dt dt
150 Karakteristiµcna jednaµcina je 2 2 = 0 sa rješenjima 1 = 1 i 2 = 2. Na osnovu
toga je
dx
x (t) = C1 e t + C2 e2t ) = C1 e t + 2C2 e2t
dt
Oduzimanjem prve od treće poµcetne jednaµcine dobija se
dz dx
=x z
dt dt
dz
155 ( C1 e t + 2C2 e2t ) = C1 e t + C2 e2t z
dt
dz
+ z = 3C2 e2t
dt
Ovo je obiµ Rcna diferencijalna
R jednaµ
R cina prvog reda za koju je rješenje dato sa
z (t) = e P (t)dt C3 + Q (t) e P (t)dt dt
2t
Rgdje je P (x)R= 1 (koe…cijent uz z na lijevoj strani) i Q (x) = 3C2 e
160 P (t) dt = dt = R t R
z (t) = e t C3 + 3C2 e2t et dt = e t C3 + 3C2 e3t dt
1
z (t) = e t C3 + 3C2 e3t
3
5
z (t) = C3 e t + C2 e2t
Rješenje za y se moµze dobiti iz druge jednaµcine, s obzirom da su rješenja za x i z poznata.
dy
165 = (C1 e t + C2 e2t ) + (C3 e t + C2 e2t )
dt
dy 1
= (C1 + C3 ) e t + 2C2 e2t ) y = (C1 + C3 ) e t + 2 e2t
dt 2
) y = (C1 + C3 ) e t + e2t
Exercise 6 Naći rješenje sljedećeg sistema diferencijalnih jednaµcina
d2 x dy
2
+x=
dt dt
dx dy
170 4 + 2x = + 2y
dt dt
dy
Rješenje. Oduzimanjem druge jednaµcine od prve se eliminiše µclan . Na taj naµcin se
dt
dobije jednaµcina
d2 x dx
2
+x 4 2x = 2y
dt dt
d2 x dx
2
4 x = 2y
dt dt
175 Diferenciranjem ove jednaµcine se na desnoj strani dobija izraz za koji se moµze iskoristiti
prva jednaµcina sistema.
d3 x d2 x dx dy
2
4 2
= 2
dt dt dt dt
d3 x d2 x dx d2 x
4 2 = 2 2 2x
dt2 dt dt dt
3 2
dx d x dx
2 2 + 2x = 0
dt2 dt dt
180 Karakteristiµcna jednaµcina je
3
2 2 +2=0
2
( 2) ( 2) = 0
( 2) 2 1 = 0
( 2) ( 1) ( + 1) = 0 ) 1 = 2; 2 = 1; 3 = 1
185 ) x (t) = C1 e2t + C2 et + C3 e t
Da bi se dobilo rješenje za y potrebno je dva puta diferencirati dobijeni izraz.
dx
= 2C1 e2t + C2 et C3 e t
dt
d2 x
= 4C1 e2t + C2 et + C3 e t
dt2
Sada se koristi prva jednaµcina sistema.
dy
190 (4C1 e2t + C2 et + C3 e t ) + (C1 e2t + C2 et + C3 e t ) =
dt
dy
= 5C1 e2t + 2C2 et + 2C3 e t
dt
5
y (t) = C1 e2t + 2C2 et 2C3 e t
2
d2 x dx dy
6 2
3 + 6x + =t
dt dt dt
d2 x
195 + 8x + y = 0
dt2
6
Rješenje. Kako bi se prva jednaµcina svela na jednu promjenljivu (x) potrebno je diferen-
cirati drugu jednaµcinu i rezultat uvrstiti u prvu jednaµcinu.
d2 x d2 x dy d3 x dx
+ 8x + y = 0 ) y = 8x ) = 8
dt2 dt2 dt dt3 dt
Prva jednaµcina sada postaje
d2 x dx d3 x dx
200 6 2 3 + 6x 3
8 =t
dt dt dt dt
3 2
dx dx dx
3
6 2 + 11 6x = t
dt dt dt
Karakteristiµcna jednaµcina odgovarajuće homogene jednaµcine je.
3
6 2 + 11 6=0
3
2 2 4 2 8 + (3 6) = 0
2
205 ( 2) 4 ( 2) + 3 ( 2) =
2
( 2) 4 +3 =0
( 2) ( 1) ( 3) = 0
) xH (t) = C1 e + C2 et + C3 e3t
2t
Odgovarajuće rješenje partikularno rješenje po x je u obliku

dx d2 x d3 x
210 xP = A t + B ) = A; 2 = 0; 3 = 0
dt dt dt
) 0 6 0 + 11A 6 (At + B) = 1 t + 0
6At + 11A 6B = 1 t + 0
1
) 6A = 1 ) A =
6
11 11
11A 6B = 0 ) 6B = 11A ) B = A ) B =
6 36
2t t 3t 1 11
215 ) x (t) = C1 e + C2 e + C3 e t
6 36
Da bi se dobilo rješenje za y potrebno je izvršiti dva diferenciranja ovog izraza.
dx 1
= 2C1 e2t + C2 et + 3C3 e3t
dt 6
d2 x
= 4C1 e2t + C2 et + 9C3 e3t
dt2
d2 x 2t t 3t 2t t 3t 1 11
y= 8x ) y = (4C 1 e + C 2 e + 9C3 e ) 8 C 1 e + C2 e + C3 e t
dt2 6 36
2t t 3t 4 22
220 y = 12C1 e 9C2 e 17C3 e + t +
3 9
dx
= x 2y
dt
dy
= x + 4y
dt
Rješenje. Najprije se diferencira prva jednaµcina i u tako dobijenu jednaµcinu se stave
225 postojeći izrazi.
dx d2 x dx dy
= x 2y ) 2 = 2
dt dt dt dt
d2 x
= (x 2y) 2 (x + 4y)
dt2
2
dx
= x 2y 2x 8y
dt2
7
d2 x
= x 10y
dt2
230 Iz prve jednaµcin se izdvoji izraz za y i uvrsti u ovu jednaµcinu.
dx dx 1 dx
= x 2y ) 2y = x )y= x
dt dt 2 dt
2
dx 1 dx
) 2 = x 10 x
dt 2 dt
d2 x dx
= x 5x + 5
dt2 dt
d2 x dx
5 + 6x = 0
dt2 dt
235 Karakteristiµcna jednaµcina je 2 5 + 6 = 0 sa rješenjima 1 = 2 i 2 = 3. Na osnovu
ovoga je
x = C1 e2t + C2 e3t
dx
) = 2C1 e2t + 3C2 e3t
dt
1 dx 1
y= x = (C1 e2t + C2 e3t 2C1 e2t 3C2 e3t )
2 dt 2
1 C1 2t
240 y = ( C1 e2t 2C2 e3t ) = e C2 e3t
2 2
1.2.2 Prvi integral

dy dz
dx = =
y+z x+y+z
Rješenje. Za rješenje se koristi sljedeće svojstvo proporcija, koje se lako dokazuje:
a c a b
245 = )
b d c d
dy dz xdx + dy dz
dx = = ) =0
y+z x+y+z x + (y + z) (x + y + z)
xdx + dy dz
) = 0 ) xdx + dy dz = 0
0
x2
d + dy dz = 0
2
x2 x2
d +y z =0) + y z = C1
2 2
250 Iz prve jednaµcine je:
dy
=y+z
dx
Iz dobijenog prvog integrala je
x2
z= + y C1
2
Ovo se stavlja u prethodni izraz i dobije se
dy x2
255 =y+ + y C1
dx 2
2
dy x
2y = C1
dy 2
8
Dobijena jeR obiµcna diferencijalna
R R jednaµ cina za koju je rješenje
P (x)dx P (x)dx
y (x) = e C2 + Q (x) e dx
2
x
gdje je P (x) = 2 i Q (x) = C1 .
Z Z 2
260 P (x) dx = 2 dx = 2x
Z
2x x2
y=e C2 + C1 e 2x dx
Z 2 Z
2x 1
y=e C2 + x e dx C1 e 2x dx
2 2x
2
Najprije se izraµcuna integral
Z u = x2 ) du = 2xdx
2 2x
x e dx = 1 2x =
dv = e 2x dx ) v = e
2
Z u = x ) du = dx
1 2 2x
265 = xe + xe 2x dx = 1 2x
2 dv = e 2x dx ) v = e
Z 2
1 2 2x 1 1
= xe + xe 2x + e 2x dx
2 2 2
1 2 2x 1 1 1 2x
= xe xe 2x + e
2 2 2 2
1 2 2x 1 1 2x
= xe xe 2x e
2 2 4
Na osnovu ovoga je
1 1 2 2x 1 1 2x 1
270 y = e2x C2 + xe xe 2x e C1 e 2x
2 2 2 4 2
x2 x 1 C1
y = C2 e2x +
4 4 8 2
2
x x 1 1 x2
y = C2 e2x + +y z
4 4 8 2 2
x2 x 1 x2 y z
y = C2 e2x + +
4 4 8 4 2 2
x y z 1
y = C2 e2x +
4 2 2 8
x y z 1
275 C2 e2x = + y + +
4 2 2 8
x y z 1
C2 e2x = + + +
4 2 2 8
x y z 1
C2 = e 2x + + +
4 2 2 8
dx
=y
dt
dy
280 =x
dt
Rješenje. Ako se prva jednaµcina pomnoµzi sa x a druga sa y a zatim te dvije jednaµcine
oduzmu dobije se
dx
x = xy
dt
9
dy
y = xy
dt
dx dy
285 x y =0
dt dt
x2 y 2
= C0
2 2
2 2
x y = C1
Diferenciranjem prve jednaµcine se dobije
dx d2 x dy
=y) 2 = =x
dt dt dt
290 Karakteristiµcna jednaµcina 2 1 = 0 ima rješenja 1 = 1i 2 = +1. Na osnovu toga je
x (t) = Ae t + Bet
dx
= y ) y = Ae t + Bet
dt
Sada je
x + y = C2 et ) C2 = (x + y) e t
295 Exercise 11 Naći rješenje sljedećeg sistema diferencijalnih jednaµcina
dx y
=
dt y x
dy x
=
dt y x
Rješenje. Mnoµzenjem prve jednaµcine sa x i druge sa y a zatim oduzimanjem druge

jednaµcine od prve dobija se:
dx xy
300 x =
dt y x
dy xy
y =
dt y x
dx dy
x y =0
dt dt
dx dy
2x 2y =0
dt dt
2 2
x y = C1
305 Oduzimanjem druge jednaµcine od prve (bez mnoµzenja sa x ili y) dobija se:
dx dy
=1
dt dt
d (x y)
=1
dt
) x y = t + C2
C2 = x y t
dx
= y z
dt
dy
= x2 + y
dt
dz
= x2 + z
dt
10
Rješenje. Ako se od prve jednaµcine oduzme druga i doda treća dobija se:
dx dy dz
315 + =0
dt dt dt
) x y + z = C0
Diferenciranjem prve jednaµcine se dobije izraz u kojem je moguće koristiti ostale dvije
jednaµcine:
d2 x dy dz dx
2
= =y z=
dt dt dt dt
d2 x dx
320 =0
dt2 dt
2
=0) ( 1) = 0 ) = 0 _ = 1
) x = C1 + C2 et
Za potrebe dobijanja y ovaj izraz se kvadrira i uvrsti u drugu jednaµcinu:
x2 = C12 + 2C1 C2 et + C2 e2t
dy
325 ) = C12 + 2C1 C2 et + C2 e2t + y
dt
dy
y = C12 + 2C1 C2 et + C22 e2t
dt
Ovo je obiµcna diferencijalna
Z jednaµcina za koju je rješenje jednako
R R
P (t)dt
y=e Q (t) e P (t)dt dt
C3 +
Z Z
P (t) = 1 : P (t) dt = dt = t
Z
330 y = et C3 + (C12 + 2C1 C2 et + C22 e2t ) e t dt
Z Z Z
y = e C3 + C1 e dt + 2C1 C2 dt + C2 et dt
t 2 t 2
y = et (C3 C1 e t + 2C1 C2 t + C22 et )

y = C3 et C1 + 2C1 C2 tet + C22 e2t
z = C0 x + y
335 z = C0 (C1 + C2 et ) + (C3 et C1 + 2C1 C2 tet + C22 e2t )
z = C0 2C1 + (C2 + C3 ) et + 2C1 C2 tet + C22 e2t
dx dy dz
= =
xz yz xy
Rješenje. Iz prve jednakosti je:

dx dy dx dy x
340 = ) = ) ln jxj = ln jC1 yj ) x = C1 y ) C1 =
xz yz x y y
Na osnovu svojstava proporcija je:
dx dy dz ydx xdy dz
= = ) = =
xz yz yz xyz xyz xy
ydx + xdy dz
) =
2xyz xy
ydx + xdy dz
=
2z 1
d (xy) dz
345 = ) d (xy) = 2zdz
2z 1
xy = z 2 + C2 ) C2 = xy + z 2
11
dx dy dz
= =
x (y + z) z (z y) y (y z)
Rješenje. Iz date jednaµcine je:

dy dz dy dz
350 = ) =
z (z y) y (y z) z y
) ydy + zdz = 0
2ydy + 2zdz = 0
y 2 + z 2 = C1
Iz poµcetne jednaµcine i na osnovu svojstava proporcije je:
dx dy dz dx dy dz
355 = = ) = 2
x (y + z) z (z y) y (y z) x (y + z) z y2
dx dy dz dx d (y z)
= ) =
x z y x (y z)
C2
ln x = C2 ln (y z) ) x =
y z
C2 = x (y z)
dx dy dz
360 = =
y+z z x x+y
Rješenje. Iz date jednaµcine je

dx dy dz
= ) d (x y) = dz
y+x y+x
) x y = z + C1
Poµcetna jednaµcina se transformiše na sljedeći naµcin
(y + z) dx (z x) dy dz
365
2 = 2 =
(y + z) (z x) x+y
2 2 =
(y + z) (z x) x+y
=
[(y + z) (z x)] [(y + z) + (z x)] x+y
=
(y + x) (y + 2z x) x+y
(y + z) dx (z x) dy = (y x + 2z) dz
370 ydx + zdx zdy + xdy = (y x + 2z) dz
(ydx + xdy) + z (dx dy) (y x + 2z) dz = 0
d (xy) + zd (x y) + (x y) dz 2zdz = 0
d (xy) + [zd (y x) + (x y) dz] 2zdz = 0
d (xy) + d [z (x y)] d (z 2 ) = 0
375 d [xy + z (x y) z 2 ] = 0
) C2 = xy + z (x y) z 2
C2 = (x z) (y + z)
12
1.2.3 Sistemi sa konstantnim koe…cijentima
dx1
380 = 2x1 x2
dt
dx2
= x1 + 2x2 5et sin t
dt
Rješ
2 enje. 3 Matriµcni oblik ovog sistema je:
dx1
6 dt 7 2 1 x1 0
4 dx 5 = +
2 1 2 x2 5et sin t
dt
Sopstvene vrijednosti matrice sistema se nalaze kao nule determinante
2 1
385 D= = (2 )2 1 = 2 4 + 4 1
1 2
D = 2 4 + 3 = 0 ) 1 = 1; 2 = 3
a1i
Rješenja se traµze u obliku Xi = A(i) e i t gdje je A(i) = takva da je:
a2i
(i)
(A i E) A =0
gdje je sa E oznaµcena jediniµcna matrica a A matrica sistema. Na osnovu ovoga je:
390 (2 i ) a1i a2i = 0
a1i + (2 i ) a2i = 0
Sada se uzimaju pojedinaµcne vrijednosti za i dobija se:
1 = 1 :
a11 a21 = 0 ) a21 = a11
395 a11 = 1 ) a21 = 1
1 1
A(1) = ) X1 = et
1 1
2 = 3 :
(2 3) a12 a22 = 0 ) a12 a22 = 0 ) a22 = a12
a12 = 1 ) a22 = 1
1 1
400 A(2) = ) X2 = e3t
1 1
Na ovaj naµcin je dobijeno rješenje homogenog sistema:
XH = C1 X1 + C2 X2
1 1
Xh = C1 et + C2 e3t
1 1
x1 = C1 et + C2 e3t
405 x2 = C1 et C2 e3t
Konaµcna rješenja ovog sistema se dobijaju metodom varijacija konstanti odnosno rješa-
vanjem sljedećeg sistema:
C 0 (t) et + C20 (t) e3t = 0
C10 (t) et C20 (t) e3t = 5et sin t
410 Sistem se moµze riješiti metodom determinanti na sljedeći naµcin:
et e3t
D= t = 2e4t
e e3t
0 e3t
DC10 = = 5e4t sin t
5et sin t e3t
13
et 0
DC20 = t = 5e2t sin t
e 5et sin t
DCl0 5 5
C10 (t) = = sin t ) C1 (t) = cos t + D1
D 2 2
D C 0 5
415 C20 (t) = 2
= e 2t sin t
D 2
Rezultat
Z se dobija metodom parcijalne integracije: Z
2t u = e 2t ) du = 2e 2t dt
I = e sin tdt = = e cos t 2 e 2t cos tdt =
2t
dv = sin tdt ) v = cos t
Z
u = e 2t ) du = 2e 2t
= = e cos t 2 e sin t + 2 e 2t sin tdt
2t 2t
dv = cot sdt ) v = sin t
) I = e 2t cos t 2e 2t cos t 4I ) 5I = e 2t cos t 2e 2t sin t
1
420 I = ( e 2t cos t 2e 2t sin t)
5
5 1
C2 (t) = ( e 2t cos t 2e 2t sin t) + D2
2 5
1 2t
C2 (t) = e cos t e 2t sin t + D2
2
Na osnovu ovoga je:
x1 (t) = x1 = C1 et + C2 e3t =
5 1 2t
425 = cos t + D1 et + e cos t e 2t sin t + D2 e3t
2 2
5 1 t
= D1 et + D2 e3t + et cos t e cos t et sin t
2 2
= D1 et + D2 e3t + 2et cos t et sin t
= D1 et + D2 e3t + et (2 cos t sin t)
x2 (t) = C1 et C2 e3t =
5 1 2t
430 = cos t + D1 et e cos t e 2t sin t + D2 e3t
2 2
5 1
= D1 et D2 e3t + et cos t + et cos t + et sin t
2 2
= D1 et D2 e3t + 3et cos t + et sin t
= D1 et D2 e3t + et (3 cos t + sin t)

dx 2t
435 = 3x 4y + e
dt
dy 2t
= x 2y 3e
dt
Rješ
2 enje.
3 Matriµcni oblik ovog sistema je
dx
6 dt 7 3 4 x e 2t
4 dy 5 = +
1 2 y 3e 2t
dt
3 4 2
440 D= = (3 ) (2 + ) + 4 = 6 2 +3 +4
1 2
D= 2 2 = 0 ) 1 = 1; 2 = 2
a1i
Rješenja se traµze u obliku Xi = A(i) e it
gdje je A(i) = takva da je:
a2i
14
(i)
(A i E) A =0
445 (3 i ) a1i 4a2i = 0
a1i (2 + i ) a2i = 0
1 = 1:
4a11 4a21 = 0 ) a21 = a11
450 a11 = 1 ) a21 = 1
1 1
A(1) = ) X1 = e t
1 1
2 = 2 :
a12 4a22 = 0 ) a12 = 4a22
a22 = 1 ) a12 = 4
4 4
455 A(2) = ) X1 = e2t
1 1
XH = C1 X1 + C2 X2
1 4
Xh = C1 e t + C2 e2t
1 1
x1 = C1 e t + 4C2 e2t
460 x2 = C1 et + C2 e2t
C 0 (t) e t + 4C20 (t) e2t = e 2t
C10 (t) e t + C20 (t) e2t = 3e2t
e t 4e2t
D= = et 4et = 3et
e t e2t
e 2t 4e2t
DC10 = = 1 + 12 = 13
3e 2t e2t
e t e 2t
DC20 = t = 3e 3t e 3t = 4e 3t
e 3e 2t
13 t 13
C10 (t) = e ) C1 (t) = e t + D1
3 3
0 4 4t 4 1 1 4t
470 C2 (t) = e ) C2 (t) = e 4t + D2 = e + D2
3 3 4 3
x1 (t) = C1 e t + 4C2 e2t =
13 t 1 4t
= e + D1 e t + 4 e + D2 e2t
3 3
13 4 2t
= D1 e t + D2 e2t + e 2t e
3 3
= D1 e t + D2 e2t + 3e 2t
475 x2 (t) = C1 et + C2 e2t
13 t 1 4t
= e + D1 e t + e + D2 e2t
3 3
t 2t 13 2t 1 2t
= D1 e + D2 e + e e
3 3
t 2t 2t
= D1 e + D2 e + 4e
15
dx
480 = x + 2y
dt
dy
= x 5 sin t
dt
Rješ
2 enje.
dx
6 dt 7 1 2 x 0
4 dy 5 = +
1 0 y 5 sin t
dt
1 2
485 D= = 2 2
1
D= 2 2 = 0 ) 1 = 1; 2 = 2
a1i
a2i
(i)
(A i E) A =0
490 (1 i ) a1i + 2a2i = 0
a1i i a2i = 0
1 = 1:
2a11 + 2a21 = 0 ) a21 = a11
495 a11 = 1 ) a21 = 1
1 1
A(1) = ) X1 = e t
1 1
2 = 2 :
a12 + 2a22 = 0 ) a12 = 2a22
a22 = 1 ) a12 = 2
2 2
500 A(2) = ) X1 = e2t
1 1
XH = C1 X1 + C2 X2
1 2
Xh = C1 e t + C2 e2t
1 1
x1 = C1 e t + 2C2 e2t
505 x2 = C1 et + C2 e2t
C 0 (t) e t + 2C20 (t) e2t = 0
C10 (t) e t + C20 (t) e2t = 5 sin t
e t 2e2t
D= = et + 2et = 3et
e t e2t
0 2e2t
DC10 = = 10e2t sin t
5 sin t e2t
e t 0
DC20 = = 5e t sin t
e t 5 sin t
16
10
C10 (t) = et sin t
Z 3
u = et ) du = et dt
515 I = et sin tdt = =
Z
u = et ) du = et dt
= e cos t + et cos tdt =
t
=
Z dv = cos tdt ) v = sin t
= et cos t + et sin t et sin tdt
1
I= et cos t + et sin t I ) I = et (sin t cos t)
2
10 1
) C1 (t) = (sin t cos t) + D1
3 2
5
520 C1 (t) = et (sin t cos t) + D1
3
0 5 2t
C2 (t) = e sin t
Z 3
u = e 2t ) du = 2e 2t dt
I = e 2t sin tdt = =
Z
u = e 2t ) du = 2e 2t dt
= e 2t cos t 2 e 2t cos tdt = =
dv = cos tdt ) v = sin t
Z
= e 2t cos t 2 e 2t sin t + 2 e 2t sin tdt
525 I= e 2t cos t 2e 2t sin t 4I ) 5I = e 2t (cos t + 2 sin t)
1 2t
I= e (cos t + 2 sin t)
5
5 1
) C2 (t) = e 2t (cos t + 2 sin t) + D2
3 5
1
C2 (t) = e 2t (cos t + 2 sin t) + D2
3
x1 (t) = C1 e t + 2C2 e2t =
5 t 1 2t
530 = e (sin t cos t) + D1 e t + 2 e (cos t + 2 sin t) + D2 e2t
3 3
5 5 2 4
= D1 e t + 2D2 e2t + sin t cos t + cos t + sin t
3 3 3 3
= D1 e t + 2D2 e2t + 3 sin t cos t
x2 (t) = C1 et + C2 e2t =
5 t 1 2t
= e (sin t cos t) + D1 e t + e (cos t + 2 sin t) + D2 e2t =
3 3
5 5 1 2
535 = D1 e t + D2 e2t sin t + cos t + cos t + sin t
3 3 3 3
= D1 e t + D2 e2t sin t + 2 cos t
dx1
= x1 x2
dt
dx2
= x1 + 3x2
dt
540 Rješenje. Matriµcni oblik ovog sistema je
17
2 3
dx
6 dt 7 1 1 x
4 dy 5 =
1 3 y
dt
1 1
D= = (1 ) (3 )+1
1 3
D=3 3 + 2+1
545 D = 2 4 +4=0)D =( 2)2 = 0 ) 1;2 = 2
S obzirom da jednaµcina ima dvostruki korijen rješenje se traµzi u obliku
1 + 1t ( 1 + 1 t) e2t
X= e2t = )
2 + 2t ( 2 + 2 t) e2t
dX 2t 2t
1 e + 2 ( 1 + 1 t) e
) = 2t 2t =
dt 2 e + 2 ( 2 + 2 t) e
2 1 + 1 + 2 1t
= e2t
2 2 + 2 + 2 2t
1 1 1 + 1t
550 AX = e2t =
1 3 2 + 2t
1 + 1t ( 2 + 2 t)
= e2t =
2 + 2 t + 3 ( 2 + 2 t)
( 1 2 ) + ( 1 2) t
= e2t
( 2 + 3 2) + ( 2 + 3 2) t
dX
Iz uslova = AX je:
dt
2 1+ 1= 1 2
555 2 1= 1 2 ) 2 = 1
)2 1+ 1= 1 2 ) 2 = 1 1
1 = C1 ; 1 = C 2 :
x1 (t) = (C1 + C2 t) e2t
x2 (t) = ( C1 C2 C2 t) e2t
dx
= x + 2y
dt
dy e3t
= 3x + 4y + 2t
dt e +1
Rješ
2 enje.
dx 2 3
0
6 dt 7 1 2 x
4 dy 5 = + 4 e3t 5
3 4 y
dt e2t + 1
565 Sopstvene vrijednosti matrice sistema se nalaze kao nule determinante
1 2
D= = (1 + ) (4 )+6
3 4
2
D= 4+4 +6
2
D= 3 +2=0)D =( 2) ( 1) = 0 ) 1 = 1 _ 2 = 2
a1i
a2i
18
(i)
570 (A i E) A =0
(1 + i ) a1i + 2a2i = 0
3a1i + (4 i ) a2i = 0
575 1 = 1 :
2a11 + 2a21 = 0 ) a21 = a11
a11 = 1 ) a21 = 1
1 1
A(1) = ) X1 = et
1 1
2 = 2 :
580 3a12 + 2a22 = 0 ) 2a22 = 3a12
a12 = 2 ) a22 = 3
2 2
A(2) = ) X2 = e2t
3 3
XH = C1 X1 + C2 X2
1 2
585 Xh = C1 et + C2 e2t
1 3
x1 = C1 et + 2C2 e2t
x2 = C1 et + 3C2 e2t
590 C 0 (t) et + 2C20 (t) e2t = 0
e3t
C10 (t) et + 3C20 (t) e2t = 2t
e +1
Sistem se moµze riješiti metodom determinanti na sljedeći naµcin:
et 2e2t
D= t = 3e3t 2e3t = e3t
e 3e2t
0 2e2t 2e5t
DC10 = 3t =
e
2t
e2t e2t + 1
e +1
et 0 e4t
DC20 = t 3t =
595 e
e 2t
e2t + 1
e +1
2e2t 1
C10 (t) = 2t
) C1 (t) = 2 ln (e2t + 1) + D1
e +1 2
C1 (t) = ln (e2t + 1) + D1
et
C20 (t) = 2t ) C2 (t) = arctan et + D2
e +1
x1 (t) = C1 et + 2C2 e2t =
600 = ( ln (e2t + 1) + D1 ) et + 2 (arctan et + D2 ) e2t
= D1 et + 2D2 e2t et ln (e2t + 1) + 2e2t arctan et
x2 (t) = C1 et + 3C2 e2t =
= ( ln (e2t + 1) + D1 ) et + 3 (arctan et + D2 ) e2t
= D1 et + 3D2 e2t et ln (e2t + 1) + 3e2t arctan et
605 Exercise 21 Naći rješenje sistema diferencijalnih jednaµcina
19
dx
= x y + 8t
dt
dy
= 5x y
dt
Rješ
2 enje. 3 Matriµcni oblik ovog sistema je
dx
6 dt 7 1 1 x 8t
4 dy 5 = +
5 1 y 0
dt
610 Sopstvene vrijednosti matrice sistema se nalaze kao nule determinante
1 1
D= = (1 + ) (1 )+5
5 1
2
D= 1 +5= 2+4
D = 2 + 4 = 0 ) 1 = 2i _ 2 = 2i
a1i
a2i
(i)
615 (A i E) A =0
(1 i ) a1i a2i = 0
5a1i + ( 1 i ) a2i = 0
620 1 = 2i :
(1 2i) a11 a21 = 0
5a11 (1 + 2i) a21 = 0
a21 = (1 2i) a11
a11 = 1 ) a21 = 1 2i
1
625 A(1) = )
1 2i
1 1
) X1 = e2it = (cos 2t + i sin 2t) =
1 2i 1 2i
cos 2t + i sin 2t cos 2t + i sin 2t
= =
(1 2i) (cos 2t + i sin 2t) (cos 2t + 2 sin 2t) + i (sin 2t 2 cos 2t)
cos 2t sin 2t
= +i
cos 2t + 2 sin 2t sin 2t 2 cos 2t
Opšte rješenje homogenog sistema je
cos 2t sin 2t
630 Xh = C1 + C2
U skalarnom obliku ovo je
x1 (t) = C1 cos 2t + C2 sin 2t
x2 (t) = C1 (cos 2t + 2 sin 2t) + C2 (sin 2t 2 cos 2t)
635 vanjem sljedećeg sistema:
C20 (t) cos 2t + C20 (t) sin 2t = 8t
C10 (t) (cos 2t + 2 sin 2t) + C20 (t) (sin 2t 2 cos 2t) = 0
Sistem će biti riješen metodom determinanti. Determinanta sistema je:
cos 2t sin 2t
D=
640 D = cos 2t (sin 2t 2 cos 2t) sin 2t (cos 2t + 2 sin 2t)
D = sin 2t cos 2t 2 cos2 2t sin 2t cos 2t 2 sin2 2t = 2 cos2 2t + sin2 2t = 2
20
8t sin 2t
DC10 = = 8t (sin 2t 2 cos 2t)
0 sin 2t 2 cos 2t
) C10 (t) = 4t (sin 2t 2 cos 2t)
cos 2t 8t
DC20 = = 8t (cos 2t + 2 sin 2t)
cos 2t + 2 sin 2t 0
645 ) C20 (t) = 4t (cos 2t + 2 sin 2t)
Sada je potrebno izraµcunati C1 (t) i C2 (t).
C10 (t)Z= 4t (sin 2t 2 cos 2t) = 4t sin 2t + 8t cos 2t
u = 2t ) du = 2dt
I1 = 4t sin 2tdt = =
R dv = 2 sin 2tdt ) v = cos 2t
=Z 2t cos 2t + 2 cos 2tdt = 2t cos 2t + sin 2t
u = 4t ) du = 4dt
650 I2 = 8t cos 2tdt = =
Z dv = 2 cos 2tdt ) v = sin 2t
= 4t sin 2t 4t sin 2tdt = 4t sin 2t + 2 cos 2t
) C1 (t) = 2t cos 2t sin 2t + 4t sin 2t + 2 cos 2t + D1
C20 (t)Z= 4t (cos 2t + 2 sin 2t) = 4t cos 2t + 8t sin 2t
u = 2t ) du = 2dt
I3 = 4t cos 2tdt = =
R dv = 2 cos 2tdt ) v = sin 2t
655 =Z 2t sin 2t 2 sin 2tdt = 2t sin 2t + cos 2t
u = 4t ) du = 4dt
I4 = 8t sin 2tdt = =
Z dv = 2 sin 2tdt ) v = cos 2t
= 4t cos 2t + 4 cos tdt = 4t cos 2t + 2 sin 2t
) C2 (t) = 2t sin 2t + cos 2t 4t cos 2t + 2 sin 2t + D2
Sljedeći korak je raµcunanje konaµcnih rješenja.
660 x1 (t) = C1 cos 2t + C2 sin 2t
x2 (t) = C1 (cos 2t + 2 sin 2t) + C2 (sin 2t 2 cos 2t)
x1 (t) = (2t cos 2t sin 2t + 4t sin 2t + 2 cos 2t + D1 ) cos 2t+
+ (2t sin 2t + cos 2t 4t cos 2t + 2 sin 2t + D2 ) sin 2t
x1 (t) = 2t cos2 2t sin 2t cos 2t + 4t sin 2t cos 2t + 2 cos2 2t + D1 cos 2t+
665 +2t sin2 2t + sin 2t cos 2t 4t sin 2t cos 2t + 2 sin2 2t + D2 sin 2t
x1 (t) = D1 cos 2t + D2 sin 2t + 2t cos2 2t + sin2 2t + 2 cos2 2t + sin2 2t
x1 (t) = D1 cos 2t + D2 sin 2t + 2t + 2
x2 (t) = (2t cos 2t sin 2t + 4t sin 2t + 2 cos 2t + D1 ) (cos 2t + 2 sin 2t) +
+ (2t sin 2t + cos 2t 4t cos 2t + 2 sin 2t + D2 ) (sin 2t 2 cos 2t)
670 x2 (t) = D1 (cos 2t + 2 sin 2) + D2 (sin 2t 2 cos 2t) +
+2t cos2 2t sin 2t cos 2t + 4t sin 2t cos 2t + 2 cos2 2t+
+4t sin 2t cos 2t 2 sin2 2t + 8t sin2 2t + 4 sin 2t cos 2t+
+2t sin2 2t + sin 2t cos 2t 8t sin 2t cos 2t + 2 sin2 2t
4t sin 2t cos 2t 2 cos2 2t + 8t cos2 2t 4 sin 2t cos 2t
675 x2 (t) = D1 cos 2t + 2D1 sin 2t + D2 sin 2t 2D2 cos 2t + 10t
x2 (t) = (2D1 + D2 ) sin 2t + (D1 2D2 ) cos 2t + 10t
Exercise 22 Naći rješenje sljedećeg sistema jednaµcina
dx
= 4 (x + y)
dt
dy 1 dx
= y
dt 4 dt
21
680 Rješenje. Druga jednaµcina se transformiše tako da se koristi prva jednaµcina.
dy 1
= y+ 4 (x + y)
dt 4
dy
= y+x+y =x
dt
Sistem sada ima oblik
dx
= 4x 4y
dt
dy
685 =x
dt
Matriµ
2 c3
ni zapis ovog sistema je
dx
6 dt 7 4 4 x
4 dy 5 =
1 0 y
dt
4 4
D= = ( + 4) + 4 = 2 + 4 + 4
1
690 D = ( + 2)2 = 0 ) 1;2 = 2
S obzirom da jednaµcina ima dvostruki korijen rješenje se traµzi u obliku
a1 + b 1 t (a1 + b1 t) e 2t
X= e 2t = =
a2 + b 2 t (a2 + b2 t) e 2t
dX b1 e 2t 2 (a1 + b1 t) e 2t
) =
dt b2 e 2t 2 (a2 + b2 t) e 2t
2a1 + b1 2b1 t
= e 2t
2a2 + b2 2b2 t
4 4 a1 + b 1 t
695 AX = e 2t =
1 0 a2 + b 2 t
4 (a1 + b1 t) 4 (a2 + b2 t)
= e 2t
a1 + b 1 t
4 (a1 + a2 ) 4 (b1 + b2 ) t
= e 2t
a1 + b 1 t
dX
= AX )
dt
2a1 + b1 2b1 t = 4 (a1 + b1 t) 4 (a2 + b2 t)
700 2a2 + b2 2b2 t = a2 + b2 t
Iz druge jednaµcine je
b1 = 2b2
a1 = 2a2 + b2
Ako se stavi a2 = C1 ; b2 = C2 dobija se
705 a1 = 2C1 + C2 ; b1 = 2C2
Na osnovu ovoga je rješenje
( 2C1 + C2 ) 2C2 t
X= e 2t
C1 + C2 t
Poµcetni uslovi za ovaj zadatak su x (0) = 1; y (0) = 0. Stavljanjem vrijednosti t = 0 u
rješenje dobija se
2C1 + C2 1
710 X= =
C1 0
U skalarnom obliku je:
2C1 + C2 = 1
22
C1 = 0 ) C2 = 1
Konaµcno rješenje za date poµcetne uslove je
1 2t
715 X= e 2t
t
) x = (1 2t) e 2t
y = te 2t
1.2.4 Primjeri iz prakse

Exercise 23 Sistemom diferencijalnih jednaµcina se opisuje tzv. "grabljivac - µzrtva" sis-
720 tem (predator - prey system). Ako se sa x1 (t) oznaµci dinamika populacije µzrtava (npr.
zeµcevi na odre†enom podruµcju) a sa x2 (t) oznaµci dinamika populacij grabljivaca (npr.
vukovi na odre†enom podruµcju) tada se sistem opisuje sistemom
dx1
= A x1 B x1 x2
dt
dx2
= C x1 x2 D x2
dt
725 U ovom sistemu µclan x1 x2 oznaµcava rast grabljivaca odnosno opadanje µzrtava. Iz datog
sistema je:
dx2 C x1 x2 D x2
=
dx1 A x1 B x1 x2
dx2 x2 (C x1 D)
=
dx1 x1 (A B x2 )
(A B x2 ) dx2 (C x1 D) dx1
=
x2 x1
A D
730 B dx2 = C dx1
x2 x1
A log x2 + B x2 = C x1 D log x1 + const
Dobijena je zatvorena kriva u ravni što znaµci da je populacija grabljivac - µzrtva cikliµcka.
23
2 Diferencijalna geometrija
2.1 Teorijski uvod
! !
735 1.1. Vektorska funkcija f = f (t) jednog skalarnog argumenta je preslikavanje koje
!
svakom skalaru t iz nekog skupa D pridruµzuje odre†en vektor f (t). Skup D je podruµcje
de…nicije te funkcije.
! ! ! ! !
Ako se vektor f = f (t) razloµzi na komponente u smjeru koordinatnih vektora i ; j ; k
na sljedeći naµcin
! ! ! ! !
740 f = f (t) = f1 (t) i + f2 (t) j + f3 (t) k (1)
! !
vidi se da je vektorska funkcija f = f (t) zadata ako i samo ako su zadate tri skalarne
funkcije
f1 = f1 (t) ; f2 = f2 (t) ; f3 = f3 (t) (2)
1.2. Ako je vektorska funkcija (1) zadata u nekoj (polu)okolini taµcke t0 (u samoj taµcki
745 t0 ne mora biti de…nisana) tada se za vektor
! ! ! !
a = a1 i + a2 j + a3 k
kaµze da predstavlja graniµcnu vrijednost funkcije (1) kada t ! t0 i piše se

! !
a = lim f (t) (3)
t!t0
ako i samo ako za svako " > 0 postoji = (") > 0 takvo da vrijedi
! !
750 jt t0 j < ) f (t) a <" (4)
za svako t iz pomenute (polu)okoline t 6= t0 .
Za funkciju (1) se kaµze da je neprekidna u taµcki t0 ako relacija (3) vrijedi za vektor
! !
a = f (t0 ).
Graniµcna vrijednost (3) postoji ako i samo ako postoje graniµcne vrijednosti
755 ai = lim fi (t) (i = 1; 2; 3) (5)

t!t0
a funkcija (1) je neprekidna u taµcki t0 ako i samo ako su neprekidne funkcije (2) u toj
istoj taµcki.
Za vektorsku funkciju (1) se kaµze da je neprekidna na nekom skupu ako je neprekidna u

svakoj taµcki tog skupa.
760 Suma, skalarni i vektorski proizvod vektorskih funkcija koje su neprekidne u nekoj taµcki
odnosno na nekom skupu je opet neprekidna funkcija u toj taµcki odnosno na tom skupu.
Isto vrijedi za proizvod neprekidne skalarne i neprekidne vektorske funkcije, specijalno za
proizvod konstante i neprekidne vektorske funkcije. To znaµci da vrijedi:
24
! !
lim f (t) + !
g (t) = lim f (t) + lim !
g (t) (6)
t!t0 t!t0 t!t0
! !
765 lim f (t) !
g (t) = lim f (t) lim !
g (t) (7)
t!t0 t!t0 t!t0
! ! !
lim f (t) g (t) = lim f (t) lim !
g (t) (8)
t!t0 t!t0 t!t0
! !
lim (t) f (t) = lim (t) lim f (t) (9)
t!t0 t!t0 t!t0
! !
f (t) f (t0 )
1.3. Ako za vektorsku funkciju (1) postoji lim tada se taj lime zove prvi
t!t0 t t0
!0
izvod funkcije (1) i oznaµcava sa f (t0 ). To znaµci:
! !
!0 f (t) f (t0 )
770 f (t0 ) = lim (10)
t!t0 t t0
Funkcija (1) ima izvod u taµcki t0 ako i samo ako u toj taµcki imaju izvod funkcije (2) i
tada vrijedi
!0 ! ! !
f (t0 ) = f10 (t0 ) i + f20 (t0 ) j + f30 (t0 ) k (11)
Za funkciju (1) se kaµze da je diferencijabilna na nekom skupu ako ima izvod u svakoj
!
775 taµcki tog skupa. Tada je izvod f 0 (t) vektorska funkcija de…nisana na tom skupu. Ta
funkcija moµze biti neprekidna na tom skupu i tada se kaµze da je na tom skupu funkcija
(1) neprekidno diferencijabilna.
Suma, skalarni i vektorski proizvod vektorskih funkcija koje su diferencijabilne na nekom

skupu je opet vektorska funkcija diferencijabilna na tom skupu. Isto vrijedi za proizvod
780 diferencijabilne skalarne i diferencijabilne vektorske funkcije, posebno za proizvod skalara
i diferencijabilne vektorske funkcije. Zapravo vrijedi:
! 0 !
f (t) + !g (t) = f 0 (t) + !g 0 (t)
! 0 ! !
f (t) !g (t) = f 0 (t) ! g (t) + f (t) !
g 0 (t)
! 0 ! !
f (t) ! g (t) = f 0 (t) ! g (t) + f (t) !
g 0 (t)
! 0 ! !0
785 (t) f (t) = 0 (t) f (t) + (t) f (t) (12)
1.4. Ako je vektorska funkcija (1) diferencijabila na nekom skupu moµze se desiti da i
! ! 0
funkcija f 0 (t) ima izvod f 0 (t) u nekoj taµcki t tog skpa. Tada se kaµze da funkcija (1)
ima u toj taµcki drugi izvod
!00 ! 0
f (t) = f 0 (t) (13)
790 To je sluµcaj ako i samo ako funkcije (2) imaju druge izvode u toj taµcki i vrijedi
!00 ! ! !
f (t) = f100 (t) i + f200 (t) j + f300 (t) k (14)
25
Ako vektorska funkcija (1) ima drugi izvod u svakoj taµcki nekog skupa tada se kaµze
!
da je ona dva puta diferencijabilna na tom skupu. Ako je drugi izvod f 00 (t) neprekidna
funkcija na nekom skupu onda se kaµze da je funkcija (1) na tom skupu dva puta neprekidno
795 diferencijabilna.
Analogno se de…nišu pojmovi vezani za izvode višeg reda.
1.5. Diferencijal vektorske funkcije (1) se de…niše na sljedeći naµcin

! !
d f (t) = f 0 (t) dt
Analogno se de…nišu diferencijali višeg reda.

!
800 1.6. Odre†eni integral I vektorske funkcije (1) na intervalu [a; b] se de…niše kao graniµcna
vrijednost integralne sume
X
n
!
! = f (ti ) (ti ti 1 ) (15)
n
i=1
pri µcemu je t0 = a < t1 < ::: < tn = b podjela intervala [a; b] dok je ti neka taµcka intervala
[ti 1 ; ti ]. Graniµcna vrijednost se uzima za max(ti ti 1 ) ! 0 i traµzi se da ona ne zavisi
805 od podjele i izbora taµcaka ti . Preciznije, traµzi se da se za svako zadato " > 0 moµze naći
= (") > 0 takvo da za svaku podjelu i za svaki izbor taµcaka ti vrijedi
! !
max jti ti 1 j < ) I n <" (16)
!
Ako odre†eni integral I funkcije (1) na intervalu [a; b] postoji kaµze se da je funkcija
integrabilna na [a; b] i piše se
Zb
! !
810 I = f (t) dt (17)
a
Integral (17) postoji ako i samo ako postoje integrali
Zb
Ik = fk (t) dt (k = 1; 2; 3) (18)
a
i tada vrijedi
! ! ! !
I = I1 i + I2 j + I3 k (19)
815 Ako je funkcija (1) neprekidna na [a; b] tada je ona na tom intervalu sigurno integrabilna.
!
Za funkcije f (t) i !
g (t) koje su integrabilne na [a; b] i za konstantu c odnosno konstantni
!
vektor c vrijedi
26
Zb Zb Zb
! !
f (t) + !
g (t) dt = f (t) dt + !
g (t) dt
a a a
Zb Zb
! !
c f (t) dt = c g (t) dt
a a
Zb Zb
! !
820 c f (t) dt = !
c !
g (t) dt
a a
Zb Zb
! !
c f (t) dt = !
c !
g (t) dt (20)
a a
1.7. Vektorskoj funkciji (1) se moµze pridruµziti odre†en skup taµcaka T (x; y; z) ako se
!
f (t) interpretira kao vektor poloµzaja
! ! ! ! !
r = OT = x i + y j + z k (21)
825 taµcke T u odnosu na ishodište O koordinatnog sistema Oxyz.
Koordinate taµcke T su funkcije parametra t:
x = x (t) ; y = y (t) ; z = z (t) (22)
Uz odre†ene pretpostavke o funkciji

!
r =!
r (t) (23)
830 skup taµcaka T za koje vrijedi (21) predstavlja neku krivu liniju C. Tada je (23) vektorska
jednaµcina a (22) su skalarne parametarske jednaµcine krive C.
Ako je oblast D de…nicije funkcije (23) neki interval [a; b] a funkcija (1) neprekidno
diferencijabilna na tom interval i pri tome vrijedi
! !
r (t) 6= 0 (na D) (24)
835 tada se kaµze da je kriva C glatka. Vektor (24) je tada vektor tangente na krivu C u taµcki
T koja odgovara vrijednosti parametra t.
Za krivu C se kaµze da je glatka po dijelovima ako je sastavljena iz konaµcno mnogo glatkih

dijelova.
c po dijelovima glatke krive (23) ima duµzinu
1.8. Luk AT
Zt Zt q
840 s= j!
r 0 (t)j dt = (x0 (t))2 + (y 0 (t))2 + (z 0 (t))2 dt (25)
a a
pri µcemu je A taµcka koja odgovara vrijednosti parametra t = a. Relacija (25) daje duµzinu
luka krive (23) kao funkciju parametra t:
27
s = s (t) (26)
Zbog
845 s0 (t) = j!
r 0 (t)j =
6 0
na svakom glatkom komadu krive (23) funkcija (26) ima inverznu funkciju
t = t (s) (26’)
pa se jednaµcina (23) po dijelovima glatke krive moµze napisati u obliku

!
r =!
r (t (s))
850 što se kraće piše u obliku

!
r =!
r (s) (23’)
iako je korektnije pisati !

r =!
r 1 (s) jer je zavisnost od s drugaµcija.
1.9. Neka je sada kriva (23) ne samo po dijelovima glatka nego neka funkcija !
r (t) ima
izvode ukljuµcivo do trećeg reda. Tada je
! !0
855 t = r (s) (27)
jediniµcni vektor tangente na krivoj (23) odnosno (23’). Zbog toga je vektor
!
r 00 (s) = !
n (28)
!
ortogonalan na vektoru t . Tu je !
n jediniµcni vektor glavne normale a
= j!
r 00 (s)j = j!
r 0 (s) !
r 00 (s)j (29)
860 zakrivljenost krive (23’) u taµcki koja odgovara parametru s. Zbog ortogonalnosti je-
!
diniµcnih vektora t i !
n binormale
! ! !
b = t n (30)
je tako†e jediniµcni vektor.

! !
Triedar t ; ! n ; b se zove prirodni triedar krive (23) odnosno (23’). On se mijenja od
865 taµcke do taµcke krive. Tu promjenu opisuju Freneovi (Frenet) obrasci:
! !
dt d!n ! ! db
= !
n; = t + b; = !
n (31)
ds ds ds
Ovdje je torzija krive (23’) koja se raµcuna po formuli
(!
r 0 (s) ; !
r 00 (s) ; !
r 000 (s))
= (32)
j!r 0 (s) !
2
r 00 (s)j
28
1.10. U sluµcaju da t nije prirodni parametar s vektor (24) je samo kolinearan sa vektorom
! !
870 t a vektor ! r 0 (t) ! r 00 (t) sa vektorom ! r 0 (s) !
r 00 (s) odnosno sa vektorom b dok je
vektor !
r 0 (t) (! r 0 (s) ! r 00 (s)) kolinearan sa vektorom ! n.
Za zakrivljenost umjesto (29) je sada
j!
r 0 (t) ! r 00 (t)j
= (29’)
j!
3
r 0 (t)j
a za torziju isti izraz kao u (32) samo što se umjesto s koristi t.
!
875 1.11. Prava koja prolazi taµckom ! r (t) krive (23) a odre†ena je vektorom t zove se
tangenta krive, prava odre†ena vektorom ! n zove se normala, a prava odre†ena vektorom
!
b zove se binormala krive (23) u toj taµcki i ima jednaµcinu
! ! ! ! !
R = R (u) = !
r (t) + u t; R !
r (t) t =0 (30t)
! ! !
R = R (u) = !
r (t) + u !
n; R !
r (t) !
n =0 (30n)
! ! ! ! !
880 R = R (u) = !
r (t) + u b; R !
r (t) b =0 (30b)
!
1.12. Ravan koja prolazi taµckom ! r (t) krive (23) a normalna je na vektor t zove
se normalna (okomita) ravan - normala, ravan koja je normalna na vektor ! n zove se
!
rekti…kaciona ravan a ravan normalna na vektor b zove se oskulatorna (oskulaciona)
ravan krive (23) u toj taµcki i ima jednaµcinu
! ! !
885 R r (t) t =0 (31n)
! ! !
R r (t) n =0 (31r)
! ! !
R r (t) b =0 (31o)
1.13. Vektorska funkcija

! !
F = F (u; v) (33)
890 dva skalarna argumenta je preslikavanje koje svakoj taµcki (u; v) nekog skupa D iz (u; v)-
!
ravni pridruµzuje odre†eni vektor F (u; v). Skup D je podruµcje de…nicije funkcije (32).
! ! ! !
Ako se vektor F razlaµze na komponente u smjeru vektora i ; j ; k odnosno
! ! ! !
F = F1 (u; v) i + F2 (u; v) j + F3 (u; v) k (330 )
vidi se da je funkcija (32) zadata ako i samo ako su zadate tri skalarne funkcije
895 F1 = F1 (u; v) ; F2 = F2 (u; v) ; F3 = F3 (u; v) (34)
sa istim podruµcjem de…nicije D.
1.14. Graniµcna vrijednost i neprekidnost funkcije (33) se de…nišu isto kao i za funkciju
(1) s tim da se sada udaljenost dvije taµcke (u; v) i (u0 ; v0 ) mjeri izrazom
29
q
= (u u0 )2 + (v v0 )2 (34’)
900 i u vezi sa tim, pod okolinom taµcke (u0 ; v0 ) se podrazumijeva svaki krug u (u; v)-ravn sa
centrom u toj taµcki.
U skladu sa ovim, relacija

! !
A = lim F (u; v) (35)
(u;v)!(u0 ;v0 )
znaµci da za svako " > 0 postoji = (") takvo da za vektor

! ! ! !
905 A = A1 i + A2 j + A3 k (36)
vrijedi
! !
0< < ) F (u; v) A <" (37)
Funkcija (33) je neprekidna u taµcki (u0 ; v0 ) ako (35) vrijedi za vektor

! !
A = F (u0 ; v0 ) (38)
910 Relacija (35) vrijedi za vektor (36) ako i samo ako vrijedi
Ai = lim Fi (u; v) ; i = 1; 2; 3 (39)

(u;v)!(u0 ;v0 )
dok je funkcija (33) neprekidna u taµcki (u0 ; v0 ) ako i samo ako su u toj taµcki neprekidne
funkcije (34).
Sve što je reµceno za neprekidnost funkcija jednog skalarnog argumenta vrijedi i za vek-
915 torske funkcije dva skalarna argumenta.
1.15. Za funkciju (33) se kaµze da je diferencijabilna u taµcki (u0 ; v0 ) ako postoje vektor
! ! !
A , vektor B i vektorska funkcija C (du; dv) de…nisana u nekoj okolini taµcke (0; 0) tako
da vrijedi
! ! ! !
F (u0 ; v0 ) = A du + B dv + C (du; dv)
!
920 lim C (du; dv) = 0 (40)
!0
Pri tome je
! ! !
F (u0 ; v0 ) = F (u; v) F (u0 ; v0 ) (41)
du =qu u0 ; dv = v v0 (42)
p
= (u u0 ) + (v v0 )2 = du2 + dv 2
2
(43)
925 Kad su ispunjeni uslovi (40) tada se izraz

! ! !
F (u0 ; v0 ) = A du + B dv (44)
30
zove (totalni) diferencijal funkcije (33) u taµcki (u0 ; v0 ). U tom sluµcaju vrijedi
! !
! F (u; v0 ) F (u0 ; v0 ) !0
A = lim = F u (u0 ; v0 ) (45)
u!u0 u u0
odnosno
! !
! F (u0 ; v) F (u0 ; v0 ) !0
930 B = lim = F v (u0 ; v0 )
v!v0 v v0
! !
što znaµci da vektor A predstavlja parcijalni izvod funkcije (33) po u a vektor B parcijalni
izvod te funkcije po v i to u taµcki (u0 ; v0 ). Iz (40) i (43) se vidi da je svaka funkcija (33)
koja je diferencijabilna taµcki (u0 ; v0 ) neprekidna u toj taµcki.
1.16. Diferencijabilnost funkcije (33) u taµcki (u0 ; v0 ) povlaµci egzistenciju prvih parcijalnih
935 izvoda funkcije (33) u toj taµcki. Ovo je potreban ali ne i dovoljan uslov za diferencijabil-
nost funkcije (33) u taµcki (u0 ; v0 ). Sa druge strane, dovoljno je da prvi parcijalni izvodi
funkcije (33) postoje u nekoj okolini taµcke (u0 v0 ) i da su neprekidni u toj taµcki. Tada se
kaµze da je funkcija (33) neprekidno diferencijabilna u taµcki (u0 ; v0 ).
Odmah se vidi da je funkcija (33) diferencijabilna u taµcki (u0 ; v0 ) ako i samo ako su u toj
940 taµcki diferencijabilne funkcije (34). Sliµcan uslov vrijedi za egzistenciju parcijalnih izvoda
funkcije (33) odnosno funkcija (34).
1.17. Funkcija (32) se, tako†e, moµze interpretirati kao vektor poloµzaja
! ! ! !
r =!
r (u; v) = x (u; v) i + y (u; v) j + z (u; v) k (46)
neke taµcke T (x; y; z) u pravouglom koordinatnom sistemu Oxyz. Tako je svakoj taµcki
945 (u; v) iz oblasti D de…nicije funkcije (46) pridruµzena taµcka T koja ima vektor poloµzaja
! !
r =!
r (u; v) = OT (47)
Koordinate taµcke T tj. komponente vektora !

r su funkcije od u i v :
x = x (u; v) ; y = y (u; v) ; z = z (u; v) (48)
Skup svih taµcaka T koje su na ovaj naµcin pridruµzene taµckama iz D uz odre†ene pret-
950 postavke o funkciji (46) predstavlja neku površS. Relacija (46) je vektorska jednaµcina a
(48) su skalarne parametarske jednaµcine te površi.
1.18. Ako su
u = u (t) ; v = v (t) ; (u0 = u (t0 ) ; v0 = v (t0 )) (49)
parametarske jednaµcine neke glatke krive koja leµzi u D tada
955
!
r =!
r (u (t) ; v (t)) (50)
predstavlja jednaµcinu neke krive koja leµzi na S. Iz (50) se, uz pretpostavku da je funkcija
(46) diferencijabilna u taµcki (u0 ; v0 ) vidi da je
31
! !
r 0u u0 (t0 ) + !
r 0 (t0 ) = ! r 0v v 0 (t0 ) 6= 0 (51)
ako su vektori !
r 0u (u0 ; v0 ) i !
r 0v (u0 ; v0 ) linearno nezavisni tj. ako je
960
!
r 0u (u0 ; v0 ) !
r 0v (u0 ; v0 ) 6= 0 (52)
jer je kriva (49) glatka pa je u0 (t0 ) 6= 0 ili v 0 (t0 ) 6= 0. Osim toga, iz (51) se vidi da vektor
tangente na krivoj (50) u taµcki (u0 ; v0 ) ima smjer normalan na vektor (52).
1.19. Za površ S koja je zadata jednaµcinom (46) kaµze se da je glatka ako je D konaµcna
oblast ograniµcena po dijelovima glatkim krivama a funkcija (46) neprekidno diferencija-
965 bilna u svakoj unutrašnoj taµcki oblasti D i u svakoj takvoj taµcki vrijedi (52).
U sluµcaju glatke površi (46) svaka glatka kriva (49) u D koja prolazi unutrašnjom taµckom
(u0 ; v0 ) preslikava se funkcijom (46) na neku krivu (50) koja leµzi na površi S, prolazi
taµckom T0 (x (u0 ; v0 ) ; y (u0 ; v0 ) ; z (u0 ; v0 )) i u toj taµcki ima tangentu normalnu na vektoru
(52). To znaµci da vektor (52) predstavlja vektor normale na površi S u taµcki T0 . Taj
970 vektor nije obavezno jediniµcni.
Za površS koja se sastoji od konaµcno mnogo glatkih komada se kaµze da je po dijelovima

glatka.
1.20. Iz jednaµcina (48) površi S moguća je eliminacija parametara u i v. Ona vodi do

veze
975 F (x; y; z) = 0 (53)
koja tako†e predstavlja jednaµcinu površi S. Ako je funkcija F diferencijabilna u nekoj

taµcki T0 (x0 ; y0 ; z0 ) µcije koordinate zadovoljavaju jedaµcinu (53) tada se u nekoj okolini
taµcke T0 ona moµze riješiti po x ili po y ili po z, u zavisnosti od toga da li je Fx0 6= 0 ili
Fy0 6= 0 ili Fz0 6= 0 u toj taµcki. Tako se dobija respektivno
980 x = x (y; z) ; y = y (z; x) ; z (x; y)
kao eksplicitna jednaµcina komada površi S u okolini taµcke T0 .
Neka je Fz0 6= 0 u datoj taµcki. Tada komad površi S u okolini taµcke T0 ima jednaµcinu
z = z (x; y) (54)
Osim toga, funkcija (54) je diferencijabilna u taµcki (x0 ; y0 ) i ima parcijalne izvode
Fx0 Fy0
985 zx0 = ; zy0 = (55)
Fz0 Fz0
koji se dobiju iz (53) parcijalnim diferenciranjem po x odnosno po y.
Jednaµcina (54) je specijalni sluµcaj jednaµcina (48) i dobije se za x = u i y = v. Prema tome,

komad (54) površi S, a time i sama površ S, u taµcki T0 ima vektor normale kolinearan
sa vektorom
32
! ! !
i j k
Fx0
1 0 ! !
990 Fz0 Fz0 = Fx0 i + Fy0 j + Fz0 k = gradF (56)
Fy0
0 1
Fz0
Zbog pretpostavke Fz0 6= 0 vektor (56) nije nulavektor. Do istog vektora normale (56)
dolazi se i u sluµcaju Fx0 6= 0 odnosno Fy0 6= 0. Tako se vidi da jednaµcina oblika (53)
predstavlja glatku površ ako je funkcija F (x; y; z) neprekidno diferencijabilna u svakoj
taµcki površi i ako pri tome vrijedi
2
995 (gradF )2 = (Fx0 )2 + Fy0 + (Fz0 )2 > 0 (na S)
Tada vektor (56) predstavlja vektor normale na površi S u toj taµcki površi.
1.21. Neka je (46) glatka površ a (50) neka glatka kriva na toj površi. Tada za element
luka krive (50) vaµzi
ds2 = d! r 0u u0 (t) + !
r 2 = (!
2
r 0v v 0 (t)) dt2
1000 tj.
ds2 = d!
r 2 = (! r 0u ) du2 + 2 (!
r 0u ! r 0v !
r 0v ) du dv + (!
r 0u ! r 0v ) dv 2 (57)
To je osnovna diferencijalna forma koja na površi S odre†uje metriku. Ta metrika je

drugaµcija od one na (u; v)-ravni gdje je
ds2 = du2 + dv 2
1005 1.22. Kriva linija se moµze dobiti kao presjek površi pa zato ima i jednaµcine oblika
F (x; y; z) = 0; G (x; y; z) = 0 (58)
Pretpostavimo da su te površi glatke. Tada je u svakoj taµcki krive C koja ima jednaµcine
(58) eventualni vektor tangente na krivoj C normalan na vektoru normale jedne i druge
površi u toj istoj taµcki, dakle kolinearan sa vektorom
! ! !
i j k
1010 gradF gradG = Fx Fy Fz0
0 0 (59)
G0x G0y G0z
Da bi vektor (59) odredio tangentu na krivoj C bar jedna od njegovih komponenti mora
biti razliµcita od nule, dakle, mora biti ispunjen uslov
2 2 2
Fy0 Fz0 Fz0 Fx0 Fx0 Fy0
+ + >0 (60)
G0y G0z G0z G0x G0x G0y
Ovo je ujedno uslov da se sistem (58) moµze u podesnoj okolini svake taµcke riješti po dvije
1015 od tri nepoznate x; y; z. Svako takvo rješenje predstavlja jednaµcine nekog dijela krive C
u okolini posmatrane taµcke i ima jedan od oblika
33
x = x (z) ; y = y (z)
y = y (x) ; z = z (x)
x = x (y) ; z = z (y) (61)
1020 To je samo specijalan sluµcaj jednaµcina oblika (22) kada ulogu parametra t preuzima jedna
od koordinata x; y; z.
Potrebno je primijetiti da se sistem jednaµcina (58) moµze zamijeniti npr. sa
x = x (z) ; y = y (z) (62)

!
u okolini neke taµcke krive C ako je k komponenta vektora (59) a time i vektora tangente
1025 na krivoj C u toj taµcki razliµcita od nule. Za sistem (22) jednaµcina krive C to znaµci da
je z 0 (t) 6= 0 pa se u okolini te taµcke jednaµcina z = z (t) moµze riješiti po t tj. napisati u
obliku t = t (z). Kad se t = t (z) uvrsti u preostale dvije jednaµcine sistema (22) dobije se
sistem oblika (62).
1.23. Ako se iz jedne od jednaµcina (58) krive C jedna od koordinata moµze izraziti preko
1030 preostale dvije tada se zamjenom u onoj drugoj dobije jednaµcina koja ne sadrµzi odabranu
koordinatu. Stoga ta jednaµcina predstavlja cilindriµcnu površ µcije su izvodnice paralelne
sa odgovarajućom koordinatnom osom a njen presjek sa koordinatnom ravni normalnoj
na toj osi predstavlja normalnu projekciju krive na toj koordinatnoj ravni.
2.2 Zadaci
1035 Exercise 24 Data je kriva linija
! ! !
r =!
a t2 + b t + !
c (!
a ; b ;!
c konstantni vektori)
Pokazati da kriva leµzi u ravni i odrediti njenu jednaµcinu. Utvrditi o kojoj krivoj je rijeµc
Rješenje.
!
a) Neka vektori !
a i b nisu kolinearni. Ako se vektorska jednaµcina krive pomnoµzi skalarno
!
1040 sa vektorom !a b dobija se
! ! ! ! !
r a b = ! a t2 + b t + ! c !a b
! ! ! ! ! !
a a b = 0; b a b =0)
! !
)! r !a b =!c !
a b
!
(!
r !
c) !a b =0
x c1 y c1 z c1
1045 a1 a2 a3 =0
b1 b2 b3
Ovo je jednaµcina ravni koja se traµzi. Sada treba odrediti jediniµcne me†usobno ortogonalne
!
vektore !e1 i! e 2 u ravni vektora ! a i b . Tada je
!r ! c = t2 a! e 1 + t (b1 !
e 1 + b2 !
e 2 ) = (at2 + b1 t) !
e 1 + b2 !
e2
To znaµci da u koordinatnom sistemu O0 x0 y 0 kome je ishodište u vrhu vektora ! c a koor-
1050
! !
dinatne ose odre†ene vektorima e 1 i e 2 jednaµcine krive glase
x0 = at2 + b1 t; y 0 = b2 t
34
a b1
Neka je D = . Kako je
0 b2
! !
a b = jDj =
6 0
y0
mora biti ab2 6= 0 pa se moµze odrediti t = . Dakle
b2
a 02 b1 0
1055 x0 = y + y
b22 b2
Ovo je jednaµcina parabole.
!
a) Ako su !a i b kolinearni vektori tada je
! ! ! ! !
a = b b 6= 0 ili b = 0
Na osnovu ovoga, jednaµcina krive je
! ! ! !
1060 r = ( t2 + t) b + !c b 6= 0 ili ! r = t2 !
a +!
c
U prvom sluµcaju je to jednaµcina poluprave (za 6= 0) odnosno prave (za = 0) a u
drugom sluµcaju to je jednaµcina poluprave.
Exercise 25 (*) Kriva je odre†ena kao presjek sfere x2 +y 2 +z 2 = a2 i cilindra x2 +y 2 =

ax. Pokazati da je projekcija krive na Oxz ravan dio parabole. Napisati jednaµcinu krive
1065 u parametarskom obliku.
Rješenje. U nastavku je gra…kon kojim se ilustruje ovaj zadatak (presjek lopte i valjka).
Projekcija C 0 krive C na Oxz ravan se dobije kad se iz jednaµcina krive C eliminiše y.

Tada je :
35
1070
x2 + y 2 = ax ) y 2 = ax x2
x2 + y 2 + z 2 = a2 ) x2 + ax x2 + z 2 = a2
C 0 : ax + z 2 = a2 (0 x a)
a to je dio parabole. Sada je
1075 x2 + y 2 = ax
x2 ax + y 2 = 0
a2 a2
x2 ax + + y2 =
4 4
2
a 2 a
) x + y2 =
2 4
S obzirom da je u pitanju jednaµcina kruga, uvodi se smjena
a t
1080 x = (1 + cos t) = a cos2
2 2
a t t
y = sin t = a sin cos
2 2 2
Sada je
z 2 = a2 x 2 y 2
t t t
z 2 = a2 a2 cos4 a2 sin2 cos2
2 2 2
2 2 4 t 2 t 2 t
1085 z = a 1 cos sin cos
2 2 2
t t t
z 2 = a2 1 cos2 cos2 + sin2
2 2 2
t t
z 2 = a2 1 cos2 = a2 sin2
2 2
t
) z = a sin
2
Ovo znaµci da su parametarske jednaµcine krive C :
1090 x = a cos2 t; y = a sin t cos t; z = a sin t (0 t 2 )
t
Ovdje je izvršena zamjena sa t. U nastavku je slika ove krive.
2
36
Exercise 26 (*) Napisati parametarski oblik jednaµcine krive
4ax = (y + z)2 ; 4x2 + 3y 2 = 3z 2
1095 i duµzinu luka od taµcke O (0; 0; 0) do proizvoljne taµcke krive.

Rješenje. Neka je x = at2 . Tada je
4a2 t2 = (y + z)2 ) y + z = 2at
4x2 + 3y 2 = 3z 2 ) 4x2 = 3z 2 3y 2 = 3 (z y) (z + y)
) 4a2 t4 = 3 (z y) 2at
4a2 t4 2
1100 )z y= = at3
6at 3
z + y = 2at
4a2 t4 2
z y= = at3
6at 3
2 3
) 2z = 2at + at
3
1 3
z = at + at
3
1 3
1105 ) y = 2at z = 2at at at
3
1 3
y = at at
3
1 3 1
)! r = at2 ; at at ; at + at3
3 3
Na sljedećoj slici je graf ove krive za t 2 ( 2; 5; 2; 5).
37
1110 Za izraµcunavanje duµzine luka krive najprije se raµcunaju :
dx dy dz
= 2at; = a at2 ; = a + at2
dt dt dt
Luk krive je
Zt s 2 2 2
dx dy dz
s= + + dt
dt dt dt
0
Zt q
s= 4a2 t2 + (a at2 )2 + (a + at2 )2 dt
0
Zt q
1115 s= 4a2 t2 + a2 (1 t2 )2 + a2 (1 + t2 )2 dt
0
Zt
p
s= a 4t2 + 1 2t2 + t4 + 1 + 2t2 + t4 dt
0
Zt Zt
p p q
s= a 2t4 + 4t2 + 2dt = a 2 (1 + t2 )2 dt
0 00 1
Zt Zt Zt
p p
s= a 2 (1 + t2 ) dt = a 2 @ dt + t2 dtA
0 0 0
p t3 t=t p t3 p
s = a 2 tjt=t
t=0 + j =a 2 t+ =z 2
3 t=0 3
1120 Exercise 27 (*) Jednaµcinu krive ! r = (a cos t; a sin t; bt) izraziti kao funkciju argumenta
s (luka). Diferenciranjem po luku s naći jediniµcne vektore tangente, normale i binormale
u proizvoljnoj taµcki. Izraµcunati krivinu i torziju u proizvoljnoj taµcki.
Rješenje. Na slici je predstavljena ova kriva u prostoru (a = 3, b = 1). Da bi se kriva

izrazila kao funkcija luka odnosno argumenta s imamo da je
38
1125 s
2 2 2
dx dy dz
ds = + +
dt dt dt
dx dy dz
= a sin t; = a cos t; =b
dt p dt p dt
ds = a2 sin2 t + a2 cos2 t + b2 = a2 + b2
Zt
p p s
s= a2 + b2 dt = a2 + b2 t ) t = p
a2 + b 2
0
s s bs
1130 )!
r = a cos p ; a sin p ;p
a2
+b 2 2
a +b 2 a + b2
2
Jediniµcni vektor tangente se dobija iz sljedećeg izraza
! d! r 1 s s
t = =p a sin p ; a cos p ;b
ds a2 + b 2 a2 + b 2 a2 + b 2
d2 !
r
2
Jediniµcni vektor glavne normale se raµcuna kao koliµcnik ! n = ds 2 ! . Najprije je
d r
ds2
!
d2 !
r dt 1 s s
2
= = 2 2
a cos p ; a sin p ;0
ds ds a +b 2
a +b 2 a + b2
2
r
d2 !
r 1 2 cos2 p
s 2 sin2 p
s 1
1135 ) = a + a = a
ds2 a2 + b 2 a2 + b 2 a2 + b 2 a2 + b 2
d2 !
r a
2
= 2
ds a + b2
39
d2 !
r 1
a cos p
s
; a sin p
s
;0
2
a +b 2 2 2
! ds 2 a +b a + b2
2
n = 2! = a
d r
ds2 a + b2
2
! s s
n = cos p ; sin p ;0
a2 + b 2 a2 + b 2
Jediniµcni vektor binormale se raµcuna kao vektorski proizvod ~b = ~t ~n.
! ! !
i j k
s s
~b = ~t ~n = p 1 a sin p
2 + b2
a cos p
2 + b2
b
1140
2
a +b 2 a a
s s
cos p sin p 0
2
a +b 2 a + b2
2
0 s s 1
a cos p b a sin p b
B~ a2 + b 2 ~j a2 + b 2 C
B i s s + C
B sin p 0 cos p 0 C
B C
~b = p 1 B a2 + b 2 a2 + b 2 C
2 2 B s s C
a +b B a sin p a cos p C
B ~ a 2 + b 2 a 2 + b 2 C
@ + k s s A
cos p sin p
a2 + b 2 a2 + b 2
~b = p 1 b sin p
s
; b cos p
s
;a
2
a +b 2 2
a +b 2 a + b2
2
d2 !r a
Krivina je = 2
= 2 .
ds a + b2
Torzija se dobija iz izraza
!
db
1145 = ~n
ds
!
db 1 s s
= 2 2
b cos p ; b sin p ;0
ds a +b 2
a +b 2 a + b2
2
1 s s s s
) 2 2
b cos p ; b sin p ;0 = cos p ; sin p ;0
a +b a2 + b 2 a2 + b 2 a2 + b2 a2 + b 2
b
) = 2
a + b2
t
Exercise 28 Jednaµcinu krive ~r = t sin t; 1 napisati kao funkciju luka
cos t; 4 sin
2
1150 odnosno parametra s. Naći jediniµcne vektore tangente, glavne normale i krivinu.
Rješenje.
40
Na slici je gra…kon ove krive za t 2 [0; 6 ]. Sada je
dx dy dz t 1 t
= 1 cos t; = sin t; = 4 cos = 2 cos
dt r dt dt r 2 2 2
t t
1155 ds = (1 cos t)2 + sin2 t + 4 sin2 = 1 2 cos t + cos2 t + sin2 t + 4 cos2
r r2 2
t t t
ds = 2 (1 cos t) + 4 cos2 = 2 2 sin2 + 4 cos2 = 2
2 2 2
Zt
s
s = 2dt = 2t ) t =
2
0
s s s s
~r = sin ; 1 cos ; 4 sin
2 2 2 4
! d! r 1 1 s 1 s 1 s
t = = cos ; sin ; 4 cos
ds 2 2 2 2 2 4 4
! 1 s s s
1160 t = 1 cos ; sin ; 2 cos
2 2 2 4
Za jediniµcni vektor normale je potrebno izraµcunati sljedeće:
d2 !
r 1 1 s 1 s 1 s
2
= sin ; cos ; 2 sin
ds 2 2 2 2 2 4 4
d2 !
r 1 s s s
2
= sin ; cos ; sin
ds! 4 r 2 2 4 r
d2 r 1 2 s s 2 s 1 s
2
= sin + cos + sin 2 = 1 + sin2
ds 4 2 2 4 4 4
1165 Krivina je r
d2 !r 1 s
= 2
= 1 + sin2
ds 4 4
Jediniµcni vektor normale je:
41
d2 !r d2 !
r
!
n = ds
2 ds2 = r 1 1 s s s
2! = sin ; cos ; sin
d r 1 s 4 2 2 4
2
1 + sin2
ds 4 4
! 1 s s s
n =r sin ; cos ; sin
s 2 2 4
1 + sin2
4
1170 Exercise 29 Odrediti jediniµcne vektore tangente, normale i binormale, a zatim krivinu
i torziju za krivu
x = et cos t; y = et sin t; z = et
Rješenje. Vektor tangente se dobija na sljedeći naµcin.

! d! r d!r dt
t = =
ds dt ds
dx dy dz
1175 = et cos t et sin t; = et sin t + et cos t; = et
dt! dt dt
dr
= et (cos t sin t; cos t + sin t; 1)
dt q
ds = e2t (cos t sin t)2 + e2t (sin t + cos t)2 + e2t
q
ds = et (cos t sin t)2 + (sin t + cos t)2 + 1
p
ds = et cos2 t 2Zsin t cos t + sin2 t + sin2 t + 2 sin t cos t + cos2 t + 1
p p t p
1180 ds = et 3 ) s = 3e dt = 3et
s s dt 1 1 1
) et = p ) t = ln p ) = s p =
3 3 ds p 3 s
3
dt 1
) = p
ds et 3
! 1
t = et (cos t sin t; cos t + sin t; 1) p
et 3
! 1
t = p (cos t sin t; cos t + sin t; 1)
3
1185 Za jediniµcni vektor normale je:
! !
d2 !r dt d t dt
2
= =
ds! ds dt ds
d2 r 1 1
2
= p ( sin t cos t; cos t sin t; 0) p
ds 3 t
e 3
d2 !r 1
2
= t ( sin t cos t; cos t sin t; 0)
ds! 3e q
d2 r 1
2
= t ( sin t cos t)2 + (cos t sin t)2
ds 3e p
2!
d r 1 p 2 2
1190
2
= t sin t + 2 sin t cos t + cos2 t + sin2 t 2 sin t cos t + cos2 t = t
ds 3e 3e
d2 !r
! ds 2 3et 1
) n = 2! = p ( sin t cos t; cos t sin t; 0)
d r 2 3et
ds2
42
! 1
n = p ( sin t cos t; cos t sin t; 0)
2
Za vektor binormale je :
! ! !
i j k
~b = ~t ~n = p1 cos t sin t cos t + sin t 1
6
cos t sin t cos t sin t 0
~b = p 1 ! cos t + sin t 1 ! cos t sin t 1 ! cos t sin t cos t + sin t
1195 i j + k
6 cos t sin t 0 cos t sin t 0 cos t sin t cos t sin t
1
~b = p (sin t cos t) ! ! !
i (cos t + sin t) j + (cos t sin t)2 + (cos t + sin t)2 k
6
1
~b = p (sin t cos t) ! ! !
i (cos t + sin t) j + 2 k
6
1
~b = p (sin t cos t; (cos t + sin t) ; 2)
6
Za krivinu vrijedip
d2 !r 2
1200 = 2
= t
ds 3e
Torzija se dobija iz izraza
!
db !
= n
ds
!
d b dt 1 1
= p (cos t + sin t; sin t cos t; 0) p
dt ds 6 3et
1 1 1
) p (cos t + sin t; sin t cos t; 0) p = p ( sin t cos t; cos t sin t; 0)
6 3e t 2
1
1205 ) = t
3e
Exercise 30 Pokazati da je kriva !
r = (a cos t; a sin t; b sin 2t) presjek kruµznog cilindra i
hiperboloiµckog paraboloida.
Rješenje. Ovo se dokazuje na naµcin da se iz jednaµcine krive izvedu obrasci za kruµzni

cilindar i hiperboloiµcki paraboloid. Gra…kon ove krive za a = 1; b = 1; t 2 ( 2 ; 2 ) je u
1210 nastavku.
x2 + y 2 = a2 cos2 t + a2 sin2 t = a2
43
Dobijena je formula za kruµzni cilindar. Dalje vrijedi:
z = b sin 2t = 2b sin t cos t
x
1215 x = a cos t ) cos t = ;
a
y
y = a sin t ) sin t =
a
x y
) z = 2b
a a
2b
z = 2 xy
a
Ovo je izraz za hiperboloiµcki paraboloid.
2t3
1220 Exercise 31 Naći duµzinu luka krive !
r = t; t2 ; za t 2 (0; 2).
3
Rješenje. Na narednoj slici je izgled ove krive za date parametre.
dx dy dz
= 1; = 2t; = 2t2
dt s dt dt
Z2 2 2 2
dx dy dz
s= + +
dt dt dt
0
Z2 Z2 q
p
1225 s= 1 + 4t2 + 4t4 dt = (1 + 2t2 )2 dt
0 0
Z2 Z2 Z2
2
s= (1 + 2t ) dt = dt + 2 t2 dt
0 0 0
t3 t=2
s = tjt=2
t=0 + 2 j
3 t=0
2 22
s = (2 0) + (8 0) =
3 3
44
Exercise 32 Naći duµzinu luka krive !
r = (et cos t; et sin t; et ).
1230 Rješenje. Za duµzinu luka

dx dy dz
= et cos t et sin t; = et sin t + et cos t; = et
dt! dt dt
dr
= et (cos t sin t; cos t + sin t; 1)
dt
Zt q
s= e2t (cos t sin t)2 + e2t (sin t + cos t)2 + e2t dt
0
Zt q
s= et (cos t sin t)2 + (sin t + cos t)2 + 1dt
0
Zt p
1235 s= et cos2 t 2 sin t cos t + sin2 t + sin2 t + 2 sin t cos t + cos2 t + 1
0
Zt
p p p
s= 3et dt = 3et jt=t
t=0 = 3 (et 1)
0
Exercise 33 Naći duµzinu luka krive x2 = 3y; 2xy = 9z od taµcke A (0; 0; 0) do taµcke
B (3; 3; 2).
Rješenje. Iz prve jednaµcine je

1
1240 x2 = 3y ) y = x2
3
1 2
x=t)y= t
3
1 2
9z = 2xy ) 9z = 2 t t2 = t3
3 3
2 3
)z= t
27
1 2
Na ovaj naµcin je dobijena parametarska jednaµcina krive !
r = t; t2 ; t3 . Pritom
3 27
1245 vrijedi
t = 0 ) A (0; 0; 0)
t = 3 ) B (3; 3; 2)
Na osnovu ovoga se raµcuna duµzina luka krive za t 2 (0; 3). U nastavku je gra…kon ove
krive za date parametre.
1250
dx dy 2 dy 2
= 1; = t; = t2
dt dt 3 dt 9
45
Z3 r Z3 s 2
4 4 2
s= 1 + t2 + t4 dt = 1 + t2 dt
9 81 9
0 0
Z3 Z3 Z3
2 2
s= 1 + t2 dt = dt + t2 dt
9 9
0 0 0
2 t3 3
s = tj30 + j
9 3 0
2
1255 s = (3 0) + (27 0) = 3 + 2 = 5
27
Exercise 34 Pokazati da tangente krive x2 = 3y, 2xy = 9z zaklapaju stalan ugao sa
jednim konstantnim pravcem. Naći taj pravac i ugao.
t2 2 3
Rješenje. Jednaµcina ove krive u parametarskom obliku je !
r = t; ; t (vidi
3 27
prethodni zadatak). Vektor tangente je
d! r 2t 2
1260 = 1; ; t2 )
dt 3 9 s
r
d!
2
r 4t2 4t4 2 2
) = 1+ + = 1+ t
dt 9 81 9
dr! 2 9 + 2t 2
= 1 + t2 =
dt 9 9
Jediniµcni vektor tangente je
d!r
! 1 2t 2
t = dt ! = 2 1; ; t2
dr 9 + 2t 3 9
dt 9
! 9 2t 2 1
1265 t = 2
1; ; t2 = (9; 6t; 2t2 )
9 + 2t 3 9 9 + 2t2
!
Ako je ! a = (a1 ; a2 ; a3 ) jediniµcni vektor traµzenog pravca tada vrijedi da je t !
a = c,
gdje je c neka konstanta, odnosno:
9 a1 + 6 a2 t + 2 a3 t2 = (9 + 2t2 ) c
(2a3 2c) tt + 6a2 t + 9 (a1 c) = 0
1270 Ovo vrijedi samo ako je
a1 = c; a2 = 0; a3 = c
Ako sep !
koristi uslov j a j =p1 tada je
j!a j = c2 + 02 + c2 = c 2
1 1 1
j!aj=1)c= p )! a = p ; 0; p
2 2 2
1275 Odavdje se dobije da je ugao = .
4
Exercise 35 (*) Naći jednaµcinu tangente i normalne ravni, binormale i oskulatorne
ravni, glavne normale i rekti…kacione ravni krive !
r = (t3 t2 5; 3t2 + 1; 2t3 16) u
taµcki t = 2.
Rješenje. Taµcka koja odgovara vrijednosti parametra t = 2 je A ( 1; 13; 0). Najprije se

d!r d2 !r
1280 traµze i u datoj taµcki.
dt dt2
46
d!r d! r
= (3t2 2t; 6t; 6t2 ) ) = (8; 12; 24)
dt dt A
d2 !
r d2 !r
2
= (6t 2; 6; 12t) ) = (10; 6; 24)
dt dt2 A
Vektor tangente je
! ! ! ! ! ! !
t A = 8 i + 12 j + 24 k = 4 2 i + 3 j + 6 k
1285 Vektor binormale je
! ! ! ! ! !
! !
dr 2!
d r i j k i j k
bA= = 8 12 24 = 4 2 2 3 6
dt dt2
10 6 24 5 3 12
! ! 3 6 ! 2 6 ! 2 3
bA=8 i j + k
3 12 5 12 5 3
! ! ! !
bA=8 i (36 18) j (24 30) + k (6 15)
! ! ! ! ! ! !
b A = 8 18 i + 6 j 9 k = 24 6 i + 2 j 3k
1290 Vektor normale je
! ! !
! ! i j k
!
nA = b A t A = 4 24 6 2 3
2 3 6
! ! 2 3 ! 6 3 ! 6 2
n A = 96 i j + k
3 6 2 6 2 3
! ! ! !
n = 96
A i (12 + 9) j (36 + 6) + k (18 4)
! ! ! ! ! ! !
n A = 96 21 i 42 j + 14 k = 96 7 3 i 6j +2k
! ! ! !
1295 n A = 672 3 i 6j +2k
Za jednaµcine osa prirodnog trijedra bitnu ulogu imaju samo pravci vektora (ne i inten-
ziteti) pa se uzima da je
! ! ! !
t A =2 i +3j +6k
! ! ! !
b A =6 i +2j 3k
! ! ! !
1300 nA = 3 i 6j +2k
! !
Jednaµcina tangente u prostoru je data vektorskim proizvodom R (t) ! r (t) t =
0. Ovo dolazi od µcinjenice da su svi vektori na tangenti kolinearni sa datim vektorom
tangente što je ekvivalentno uslovu da je njihov vektorski proizvod jednak nuli. Izraz
!
R (t) ! r (t) predstavlja razliku izme†u vektora poloµzaja bilo koje taµcke na pravoj i
1305 vektora poloµzaja taµcke A u kojoj se traµzi jednaµcina tangente. Analogno objašnjenje
vrijedi i za jednaµcinu binormale i glavne normale.
Jednaµcina tangente u taµcki A ( 1; 13; 0) je

x xA y yA z zA
= =
xt yt zt
x+1 y 13 z 0
= =
2 3 6
! !
1310 Jednaµcina normalne ravni je data skalarnim proizvodom R (t) ! r (t) t = 0 jer je
svaki vektor u toj ravni okomit na dati vektor tangente što je ekvivalentno uslovu da
!
je njihov skalarni proizvod jednak nuli. Izraz R (t) ! r (t) predstavlja razliku izme†u
vektora poloµzaja bilo koje taµcke na pravoj i vektora poloµzaja taµcke A u kojoj se traµzi
47
jednaµcina tangente. Analogno objašnjenje vrijedi i za oskulatornu ravan (normalna na
1315 vektor binormale) i rekti…kacione ravni (normalna na vektor glavne normale).
Jednaµcina normalne ravni u taµcki A ( 1; 13; 0) je

xt (x xA ) + yt (y yA ) + zt (z zA ) = 0
2 (x + 1) + 3 (y 13) + 6 (z 0) = 0
2x + 3y + 6z + 2 39 = 0
1320 2x + 3y + 6z = 37
Jednaµcina binormale u datoj taµcki je
x xA y yA z zA
= =
xb yb zb
x+1 y 13 z 0
= =
6 2 3
! ! !
Jednaµcina oskulatorne ravni je data skalarnim proizvodom R (t) r (t) b = 0 što
1325 daje
xb (x xA ) + yb (y yA ) + zb (z zA ) = 0
6 (x + 1) + 2 (y 13) 3 (z 0) = 0
6x + 2y 3z + 6 26 = 0
6x + 2y 3z = 20
1330 Jednaµcina glavne normale u datoj taµcki je
x xA y yA z zA
= =
xn yn zn
x+1 y 13 z 0
= =
3 6 2
! ! !
Jednaµcina rekti…kacione ravni je data skalarnim proizvodom R (t) r (t) n = 0 što
daje
1335 3 (x + 1) 6 (y 13) + 2 (z 0) = 0
3x 6y + 2z + 3 + 78 = 0
6x + 2y 3z = 81
1 2 1
Exercise 36 Data je kriva !
r = sin t; (t + sin t cos t) ; sin t .
2 2
Odrediti jednaµcinu tangente, binormale i glavne normale u proizvoljnoj taµcki
1340 Dokazati da svaka od ovih pravih sa z-osom zaklapa konstantan ugao
Odrediti jednaµcine normalne, oskulatorne i rekti…kacione ravni u proizvoljnoj taµcki
Rješenje. U nastavku je izgled ove krive za t 2 (0; 2 ).
48
d!r 1 1
= 2 sin t cos t; 1 + cos2 t sin2 t ; cos t
dt 2 2
d!r 1 1
1345 = sin 2t; (1 + cos 2t) ; cos t
dt 2 2
!
dr 1 1
= 2 sin t cos t; 2 cos2 t; cos t
dt 2 2
d!r
= (sin t cos t; cos2 t; cos t)
dt!
) t = (sin t cos t; cos2 t; cos t)
d2 !
r
2
= cos2 t sin2 t; 2 cos t ( sin t) ; sin t
dt!
d2 r
1350 = (cos 2t; sin 2t; sin t)
dt2
Za binormalu je
! ! !
! d! r d2 !r i j k
b = = 2
sin t cos t cos t cos t
dt dt2
cos 2t sin 2t sin t
! ! !
! i j k
b = cos t sin t cos t 1
cos 2t sin 2t sin t
! ! cos t 1 ! sin t 1 ! sin t cos t
b = cos t i j + k
sin 2t sin t cos 2t sin t cos 2t sin 2t
! ! ! 2 !
1355 b = cos t i ( sin t cos t + sin 2t) j sin t cos 2t + k ( sin 2t sin t cos t cos 2t)
! ! !
b = i ( sin t cos t + 2 sin t cos t) j sin2 t cos2 t + sin2 t +
!
+k 2 sin2 t cos t cos t cos2 t sin2 t
! ! ! !
b = cos t i sin t cos t + j cos2 t + k sin2 t cos t cos3 t
! ! ! ! !
b = cos2 t i sin t + j cos t k ) b A = (sin t; cos t; 1)
! ! !
! ! i j k
!
n = b t = sin t cos t
1360 1
sin t cos t 1
49
! ! cos t 1 ! sin t 1 ! sin t cos t
n = i j + k
cos t 1 sin t 1 sin t cos t
! ! ! !
n = i 2 cos t j 2 sin t + k 0
)! n = (cos t; sin t; 0)
Jednaµcine tangente, normale i binormale su
1 2 1
x sin t y (t + sin t cos t) z sin t
1365 t 2 = 2 =
sin t cos t 1
1 2 1
b 2 = 2 =
sin t cos t 1
1 2 1
n 2 = 2 =
cos t sin t 0
Ugao svake od ovih pravih sa osom z se odre†uje kao ugao izme†u njene z komponente i
njenog vektora pravca.
1 1
1370 cos t = p = p ) t=
cos2 t + sin2 t + 1 2 4
1 1 3
cos b = p = p ) b =
cos2 t + sin2 t + 1 2 4
0
cos n = p =0) n=
cos2 t + sin2 t + 02 2
Jednaµcina normalne ravni je (skalarni proizvod):
1 2 1
sin t X sin t + cos t Y (t + sin t cos t) + 1 (Z sin t) = 0
2 2
1 3 1
1375 sin t X + cos t Y + Z sin t (t cos t + sin t cos2 t) sin t = 0
2 2
1 1 1
sin t X + cos t Y + Z = sin3 t + t cos t + sin t 1 sin2 t + sin t
2 2 2
1 3 1 1 1 3
sin t X + cos t Y + Z = sin t + t cos t + sin t sin t + sin t
2 2 2 2
1 3
sin t X + cos t Y + Z = t cos t + sin t
2 2
1
sin t X + cos t Y + Z = (t cos t + 3 sin t)
2
1380 Jednaµcina oskulatorne ravni je
1 2 1
sin t X sin t + cos t Y (t + sin t cos t) 1 (Z sin t) = 0
2 2
1 3 1
sin t X + cos t Y Z sin t (t cos t + sin t cos2 t) + sin t = 0
2 2
1 1
sin t X + cos t Y Z = sin3 t + (t cos t + sin t cos2 t) sin t
2 2
1 3 1 1
sin t X + cos t Y Z = sin t + t cos t + sin t 1 sin2 t sin t
2 2 2
1 1 1 1 3
1385 sin t X + cos t Y Z = sin3 t + t cos t + sin t sin t sin t
2 2 2 2
1 1
sin t X + cos t Y Z = t cos t sin t
2 2
1
sin t X + cos t Y Z = (t cos t sin t)
2
Jednaµcina rekti…kacione ravni je
1 2 1
cos t X sin t sin t Y (t + sin t cos t) + 0 (Z sin t) = 0
2 2
50
1 2 1
1390 cos t X sin t Ysin t cos t + t sin t + sin2 t cos t = 0
2 2
1 1 1 2
cos t X + sin t Y = cos t sin2 t + t sin t sin t cos t
2 2 2
1
cos t X + sin t Y = t sin t
2
Exercise 37 Data je kriva !
r = (a cos t; a sin t; az (t)).
Napisati jednaµcinu tangente i oskulatorne ravni u proizvoljnoj taµcki krive
1395 Odrediti z (t) tako da kriva prolazi taµckama (a; 0; a) i da njene tangente prodiru
ravan Oxy u taµckama kruµznice x2 + y 2 = R2 .
Rješenje.
d!r dz
= a sin t; a cos t; a
dt dt
! dz
) t = sin t; cos t;
dt
1400 Jednaµcina tangente je
x a cos t y a sin t z a z (t)
= =
sin t cos t dz
dt
Za jednaµcinu binormale potrebno je izraµcunati
d2 !
r d2 z (t)
= a cos t; a sin t; a
dt2 dt2
2
! d z (t)
) b = cos t; sin t;
dt2
1405 Na osnovu ovoga je jednaµcina oskulatorne ravni data sa
X a cos t Y a sin t Z az (t)
dz
sin t cos t =0
dt
d2 z
cos t sin t
dt2
dz dz
cos t sin t
(X a cos t) dt (Y a sin t) dt
d2 z d2 z +
sin t cos t
dt2 dt2
sin t cos t
+ (Z a z (t)) =0
cos t sin t
d2 z dz d2 z dz
(X a cos t) cos t 2
+ sin t (Y a sin t) sin t 2
+ cos t +
dt dt dt dt
1410 + (Z a z (t)) sin2 t + cos2 t = 0
2
dz dz d2 z dz
cos t + sin t X sin t + cos t Y +Z
dt2 dt dt2 dt
d2 z dz d2 z dz
a cos t cos t 2
+ sin t + a sin t sin t 2
+ cos t a z (t) = 0
dt dt dt dt
d2 z dz d2 z dz
cos t + sin t X sin t + cos t Y +Z =
dt2 dt dt2 dt
d2 z dz 2 d2 z dz
= a cos2 t 2
+ a sin t cos t + a sin t 2
a sin t cos t + a z (t)
dt dt dt dt
51
d2 z dz d2 z dz d2 z
1415 cos t + sin t X sin t + cos t Y +Z =a + a z (t)
dt2 dt dt2 dt dt2
d2 z dz d2 z dz d2 z
cos t + sin t X sin t + cos t Y +Z =a + z (t)
dt2 dt dt2 dt dt2
Taµcka A (a; 0; a) leµzi na krivoj pa vrijedi
a cos t = a ) t = 0
) a z (0) = 1 ) z (0) = 1
1420 Jednaµcina tangente je
X a cos t Y a sin t Z a z (t)
= =
sin t cos t dz
dt
dz
Radi lakšeg pisanja, u nastavku će biti stavljeno := z 0 . Za taµcku prodora tangente
dt
kroz Oxy ravan vrijedi da je z = 0 pa je
Z=0
a z X a cos t
1425 =
z0 sin t
z
X a cos t = a 0 sin t
z
z
X = a 0 sin t + a cos t
z
z
X=a sin t + cos t
z0
a z Y a sin t
0
=
z cos t
z
1430 Y a sin t = a 0 cos t
z
z
Y = a 0 cos t + a sin t
z
z
Y = a cos t sin t
z0
Svaka ova taµcka je istovremeno i taµcka kruga R2 = X 2 + Y 2 pa vrijedi
z 2 z 2
R 2 = X 2 + Y 2 = a2 0
sin t + cos t + a2 0
cos t sin t
z z
z 2 z z 2 z
1435 R 2 = a2 0
sin t + 2 0
sin t cos t + cos2
t + 0
cos 2
t 2 0 sin t cos t + sin2 t
z z z z
z 2 z 2
R 2 = a2 sin2 t + 0 cos2 t + 1
z0 z
z 2
R 2 = a2 +1
z0
z 2
R 2 = a2 + a2
z0 r
z 2 R 2 a2 z R 2 a2
= ) =
z0 ar 2 z0 a2
R 2 a2
1440 ) ln jzj = t + ln jCj
a2 r
R 2 a2
) z = C ek ; k=
a2
Prema uslovu zadatka je
t=0)z=a)C=a
z = a ekt
52
t t2 t3
1445 Exercise 38 (*) Pokazati da kriva !
r = ; ; leµzi na
1 + t2 + t4 1 + t2 + t4 1 + t2 + t4
sferi µciju jednaµcinu treba odrediti. Naći jednaµcinu normalne, oskulatorne i rekti…kacione
ravni krive i tangentne ravni sfere u taµcki t = 1.
Rješenje. U nastavku je izgled ove krive za t 2 ( 6:5; 6:5).
1450 Kvadriranjem jednaµcina za x; y i z i dobija se

2 2 2
2 2 2 t t2 t3
x +y +z = + +
1 + t2 + t4 1 + t2 + t4 1 + t2 + t4
2 4 6
t +t +t
x2 + y 2 + z 2 =
(1 + t2 + t4 )2
t2 (1 + t2 + t4 )
x2 + y 2 + z 2 =
(1 + t2 + t4 )2
t2
x2 + y 2 + z 2 =
1 + t2 + t4
2 2 2
1455 x +y +z =y
1 1
x2 + y 2 y + + z 2 =
4 4
2
1 1
x2 + y + z2 =
2 4
Jednaµcina ove krive se moµze napisati u obliku
t
x= ; y = tx; z = t2 x
1 + t2 + t4
1 1 1
1460 Na osnovu ovoga je x (1) = ; y (1) = ; z (1) = . Za jednaµcinu tangente je potrebno
3 3 3
naći izvode po svakoj koordinati i naći vrijednost za t = 1.
dx (1 + t2 + t4 ) t (2t + 4t3 ) 1 + t2 + t4 2t2 4t4
= =
dt (1 + t2 + t4 )2 (1 + t2 + t4 )2
53
dx 1 t2 3t4 dx 1 1 3 1
= 2 ) = 2
=
dt 2
(1 + t + t ) 4 dt t=1 3 3
dy dx dy 1 1
=x+t ) = +1 =0
dt dt dt t=1 3 3
dz dx dz 1 1 1
1465 = 2tx + t2 ) =2 1 + 11 =
dt dt dt t=1 3 3 3
! !
dr 1
) t t=1 = = ( 1; 0; 1)
dt t=1 3
2 2
dx ( 2t 12t3 ) (1 + t2 + t4 ) 2 (1 t2 3t4 ) (1 + t2 + t4 ) (2t + 4t3 )
=
dt2 (1 + t2 + t4 )4
2
dx ( 2t 12t ) (1 + t + t ) 2 (1 t2 3t4 ) (2t + 4t3 )
3 2 4
=
dt2 (1 + t2 + t4 )3
d2 x 2t 12t3 2t3 12t5 2t5 12t7 2 (2t 2t3 6t5 + 4t3 4t5 12t7 )
=
dt2 (1 + t2 + t4 )3
d2 x 2t 14t3 14t5 12t7 2 (2t + 2t3 10t5 12t7 )
1470 =
dt2 (1 + t2 + t4 )3
d2 x 2t 14t3 14t5 12t7 4t 4t3 + 20t5 + 24t7
=
dt2 (1 + t2 + t4 )3
d2 x 6t 18t3 + 6t5 + 12t7 d2 x 6 18 + 6 + 12 6 2
2
= 3 ) 2
= 3
= =
dt 2
(1 + t + t ) 4 dt t=1 3 27 9
d2 y dx dx d2 x dx d2 x
= + +t =2 +t
dt2 dt dt dt2 dt dt2
d2 y 2 2 2 2 8
2
= +1 = =
dt t=1 3 9 3 9 9
2 2
dz dx dx dx
1475
2
= 2x + 2t + 2t + t2
dt dt dt dt2
d2 z dx d2
x
= 2x + 4t + t2
dt2 dt dt2
2
dz 1 1 2 2 4 2 8
2
=2 +4 1 +1 = =
dt t=1 3 3 9 3 3 9 9
! ! ! ! ! !
! !
dr 2!
d r 1 2 i j k 1 2 i j k
b (1) = = 1 0 1 = 1 0 1
dt dt2 t=1 3 9 3 9
1 4 4 1 4 4
! 2 ! 0 1 ! 1 1 ! 1 0
b (1) = i j + k
27 4 4 1 4 1 4
! 2 ! ! !
1480 b (1) = i (0 + 4) j (4 + 1) + k 4
27
! 2
b (1) = (4; 5; 4)
27 ! ! !
! ! 2 1 i j k
!
n (1) = b t = 4 5 4
t=1 27 3
1 0 1
! 2 ! 5 4 ! 4 4 ! 4 5
n (1) = i j + k
81 0 1 1 1 1 0
! 2 ! ! !
n (1) = i ( 5) j (4 + 4) + k (0 5)
81
! 2
1485 n (1) = ( 5; 8; 5)
81
54
Jednaµcina normalne ravni je
! ! !
R r t =0
1 1 1
1 X +0 Y +1 Z =0
3 3 3
1 1
X + +Z =0
3 3
1490 X +Z =0
Jednaµcina oskulatorne ravni je
1 1 1
4 X 5 Y +4 Z =0
3 3 3
4 5 4
4X 5Y + + 4Z =0
3 3 3
4X 5Y + 4Z 1 = 0
1495 4X 5Y + 4Z = 1
Jednaµcina rekti…kacione ravni je
1 1 1
5 X 8 Y 5 Z =0
3 3 3
5 8 5
5X + 8Y + 5Z + = 0
3 3 3
5X 8Y 5Z + 6 = 0
1 1 1
1500 Jednaµcina tangentne ravni sfere S u taµcki A ; ; je
3 3 3
!
(gradS)A R ! r =0
Sada je
! 1 ! !
gradS = 2x i + 2 y j + 2z k
2
1 ! 1 1 ! 1 !
(gradS)A = 2 i +2 j +2 k
3 3 2 3
2! 1 ! 2!
1505 (gradS)A = i + 2 j + k
3 6 3
2! 1! 2!
(gradS)A = i j + k
3 3 3
Traµzena jednaµcina je
1 1 1
2 X 1 Y +2 Z =0
3 3 3
2 1 2
2X Y + 2Z + =0
3 3 3
1510 2X Y + 2Z 1 = 0
2X Y + 2Z = 1
Exercise 39 Pokazati da kriva ! r (t) = (sin 2t; 1 cos 2t; 2 cos t) leµzi na sferi µciju jed-
naµcinu treba odrediti. Naći jednaµcinu normalne ravni
! krive i jednaµcinu tangentne ravni
p
3 3
sfere na kojoj ta kriva leµzi i to u taµcki ; ;1 .
2 2
1515 Rješenje. Na narednom dijagramu je izgled ove krive za t 2 ( 2 ; 2 ).
55
Da bi se pokazalo da ova kriva leµzi na sferi potrebno je izvesti jednaµcinu sfere iz para-
metarske jednaµcine ove krive.
x = sin 2t; y = 1 cos 2t; z = 2 cos t
1520 x = 2 sin t cos t; y = 2 sin2 t; z = 2 cos t
Ove jednaµcine se kvadriraju i saberu
x2 = 4 sin2 t cos2 t
y 2 = 4 sin4 t
z 2 = 4 cos2 t
1525 x2 + y 2 + z 2 = 4 sin2 t cos2 t + 4 sin4 t + 4 cos2 t
x2 + y 2 + z 2 = 4 sin2 t cos2 t + sin2 t + 4 cos2 t
x2 + y 2 + z 2 = 4 sin2 t + 4 cos2 t
x2 + y 2 + z 2 = 4
Ovo je jednaµcina sfere polupreµcnika r = 2. Kalkulacijom iz prethodnog zadatka dobija
1530 se jednaµcina normalne ravni
X 3Y + 3Z = 0
i tangentne ravni
3X + 3Y + 2Z = 8
2.3 Zadaci za samostalni rad

p
1535 Exercise 40 Naći polupreµcnik krivine u proizvoljnoj taµcki za krivu et ; e t ; 2t .
Exercise 41 Izraµcunati torziju krive fa (1 cos t) ; a sin 2t; 2a cos tg u proizvoljnoj taµcki.
p
Exercise 42 Odrediti krivinu krive ln cos t; ln sin t; 2t u proizvoljnoj taµcki.
Exercise 43 Pokazati da je za krivu fet cos t; et sin t; et g odnos krivine i torzije konstan-
tan u svim taµckama krive.
1540 Exercise 44 Pokazati da su polupreµcnik krivine i torzija u nekoj taµcki krive f3t t3 ; 3t2 ; 3t + t3 g
jednaki.
Exercise 45 Izraµcunati torziju, krivinu i polupreµcnik zakrivljenosti krive x3 = 12y; xz =
2 u proizvoljnoj taµcki.
56
3 Površinski integrali I vrste
1545 3.1 Teorijski uvod
1.1. Neka je S ograniµceni dio po dijelovima glatke površi µciji je rub po dijelovima glatka
[ n
kriva C. Ako je S = Si , pri µcemu su Si glatki dijelovi od S koji imaju po dijelovima
i=1
glatke rubove Ci (i = 1; 2; :::; n) a svaka dva dijela imaju zajedniµcke eventulno samo rubne
taµcke, tada se S1 ; S2 ; :::; Sn zove podjela površinske oblasti S.
1550 Ako se na svakom komadu Si odabere neka taµcka Ti pa se u toj taµcki postavi tangentna
ravan na S i komad Si i izvrši okomito projiciranje na tu ravan dobije se ravna oblast Si0
koja je ograniµcena po dijelovima glatkom krivom Ci0 . Stoga oblast Si0 ima površinu
Si = p (Si0 ) ; i = 1; 2; :::; n (1)
Moguće je formirati sumu

X
n
1555 n = Si (2)
i=1
Ako postoji konaµcan limes te sume kada max d (Si ) ! 0 tada se kaµze da se komad površi
S moµze komplanirati i da ima površinu p (S) jednaku tom limesu. Dakle,
p (S) = lim n (3)

max d(Si )!0
1.2. Uz pretpostavke iz taµcke 1.1. komad površi S se moµze komplanirati. Ako je taj
1560 komad zadat jednaµcinom
!
r =!
r (u; v) ; (u; v) 2 G (4)
gdje je G ograniµcena oblast u ravni sa po dijelovima glatkim rubom koja se jednaµcinom

(4) bijektivno preslikava na S tada vrijedi
ZZ
p (S) = j!
r 0u !r 0v j dudv (5)
G
1565 U sluµcaju da se jednaµcina komada S moµze napisati u obliku
z = z (x; y) ; (x; y) 2 G (4’)
gdje je G ograniµcena oblast u Oxy ravni koja se jednaµcinom (4’) bijektivno preslikava na
S tada umjesto (5) vrijedi
ZZ q
2
p (S) = (zx0 )2 + zy0 + 1dxdy (5’)
G
1570 Ako je veza (4’) data implicitno tj. u obliku
F (x; y; z) = 0 (4”)
57
tada uz istu pretpostavku o G vrijedi
q
ZZ (Fx0 )2 + Fy0
2
+ (Fz0 )2
p (S) = dxdy (5”)
jFz0 j
G
1.3. Neka je na komadu površi S de…nisana ograniµcena funkcija
1575 f = f (T ) = f (x; y; z) ; T (x; y; z) 2 S (6)
Za svaku podjelu S1 ; S2 ; :::; Sn oblasti S i svaki izbor taµcaka Ti 2 Si (i = 1; 2; :::n) moµze

se formirati integralna suma
X
n
n = f (Ti ) p (Si ) (7)

i=1
Ako postoji konaµcan limes
1580 I= lim n (8)

max d(Si )!0
tada se kaµze da je funkcija (6) integrabilna na S i piše se

ZZ
I= f (T ) dS (9)
S
Izraz (9) se zove površinski integral I vrste funkcije f (T ) po površi S.
1.4. Ako je funkcija (6) neprekidna ili po dijelovima neprekidna na S tada je ona i
1585 integrabilna na S. Osim toga, ako je S dato jednaµcinom (4’) odnosno (4”) tada uz iste
pretpostavke o G kao u 1.2. vrijedi
ZZ ZZ
f (T ) dS = r 0u !
f (x (u; v) ; y (u; v) ; z (u; v)) j! r 0v j dudv (10)
S G
odnosno
ZZ ZZ q
2
f (T ) dS = f (x; y; z (u; v)) (zx0 )2 + zy0 + 1dxdy (10’)
S G
1590 odnosno
q
ZZ ZZ (Fx0 )2 + Fy0
2
+ (Fz0 )2
f (T ) dS = f (x; y; z) dxdy (10”)
jFz0 j
S G
58
Pri tome se pod znakom integrala na desnoj strani relacije (10”) kao i (5”) prije integracije
treba umjesto z staviti z (x; y) dobijenu iz relacije (4”).
Relacije (10), (10’) i (10”) pokazuju kako se uz odgovarajuće pretpostavke površinski

1595 integral prve vrste po površi S prevodi u dvostruki integral po podesnoj ravnoj oblasti
G. Treba napomenuti da ove pretpostavke ne moraju biti ispunjene samo za S već samo
za svaki od nekolko komada na koje treba prethodno razbiti S. Kako je integral po S
jednak sumi integrala po tim komadima, primjenom relacija (10), (10’) i (10”) na svaki
od tih komada, raµcunanje površinskog integrala prve vrste po S se i u ovom opštijem
1600 sluµcaju svodi na raµcunanje dvostrukih integrala.
1.5. Površinski integral prve vrste ima osobine sliµcne osobinama krivolinijskog integrala
prve vrste. Specijalno, za funkciju koja na S ima konstantnu vrijednost 1 vrijedi
ZZ
dS = p (S) (11)
S
1.6. Površinski integral prve vrste po S se moµze primijeniti na odre†ivanje ukupne mase,
1605 koordinata teµzišta, momenata, privlaµcne sile kojom oblast S privlaµci materijalnu taµcku
T0 (x0 ; y0 ; z0 ) u kojoj je koncentrisana masa m0 . Potrebno je samo poznavanje površinske
gustoće mase raspore†ene po S.
1.7. Površinski integral prve vrste se, kao i kod drugih integrala, de…nisati za ograniµcenu
!
vektorsku funkciju F (T ) (T 2 S). Njegovo izraµcunavanje i ostale osobine su sliµcni
1610 ostalim sluµcajevima integrala vektorske funkcije.
1.8. Ovdje je razmotren samo svojstveni površinski integral prve vrste. Nesvojstveni
površinski integral prve vrste se de…niše kao i u drugim sluµcajevima nesvojstvenih inte-
grala.
3.2 Zadaci
1615 Exercise 46 Izraµcunati površinski integral
ZZ
I= (6x + 4y + 3z) dS
S
ako je S dio ravni x + 2y + 3z = 6 koji pripada prvom oktantu.

Rješenje. Stavljanjem parova vrijednosti x = 0; y = 0 i z = 0 dobija se da ova ravan sa
koordinatnim osama ima presjeke x = 6; y = 3; z = 2. Ako se integral raµcuna svo†enjem
1620 na dvostuki integral po x i y najprije se z treba iskazati preko x i y.
1 2
x + 2y + 3z = 6 ) z = x y+2
3 3 p
@z 1 @z 2 p 14
p= = ; q= = ) 1 + p2 + q 2 =
@x 3 @y 3 3 p
ZZ ZZ
1 2 14
I= (6x + 4y + 3z) dS = 6x + 4y + 3 x y+2 dxdy
3 3 3
Z SZ Dp p ZZ
14 14
I= (6x + 4y x 2y + 6) dxdy = (5x + 2y + 6) dxdy
3 3
D D
59
1625 z = 0 : x + 2y = 6 ) x = 6 2y
y 2 (0; 3) ) x 2 (6; 0)
p y=3 Z 6Z 2y p y=3
Z 6 2y
14 14 x2
I= (5x + 2y + 6) dxdy = 5 + 2y x + 6x dy
3 3 2 0
y=0 x=0 y=0
p Z
y=3
14 5
I= (6 2y)2 + 2y (6 2y) + 6 (6 2y) dy
3 2
y=0
p Z
y=3
14 5
I= (36 24y + 4y 2 ) + 12y 4y 2 + 36 12y dy
3 2
y=0
p Z
y=3
14
1630 I= (90 60y + 10y 2 4y 2 + 36) dy
3
y=0
p Z3 Z3
14 p
I= (6y 2 60y + 126) dy = 2 14 (y 2 10y + 21) dy
3
0 0
3
p 1 3 10 2 p 1
I = 2 14 y y + 21y = 2 14 27 5 9 + 21 3
p 3 2 p 0 3
I = 2 14 (9 45 + 63) = 54 14
Exercise 47 Izraµcunati integral

ZZ
4
1635 I= z + 2x + y dS
3
S
x y z
gdje je S : + + = 1 (ravan) u prvom oktantu.
2 3 4
Rješenje. Ako se integral raµcuna svo†enjem na dvostruki integral po x i y najprije se z
treba iskazati preko x i y.
x y z 4 4
+ + = 1 ) 2x + y + z = 4 ) z = 4 2x y
2 3 4 3 3
@z @z 4
1640 p= = 2; q= = )
@x @y
r 3 r p
p 16 61 61
2
) 1+p +q = 1+4+ 2 = =
ZZ ZZ 9 9 3
4 4 4
I= z + 2x + y dS = 4 2x y + 2x + y dxdy
3 3 3
S p D
ZZ
61
I= 4 dxdy
3
D
x y 2
z=0: + =1)x=2 y; y 2 (0; 3)
2 3 3
2
p Z3 2 Z 3 y p Z3
61 61 2 2
y
1645 I=4 dxdy = 4 (x)0 3
dy
3 3
0 0 0
60
p
Z3 p 3
61 2 61 2 1 2
I=4 2 y dy = 4 2y y
3 3 3 3 2 0
p 0
61 p
I=4 (6 3) = 4 61
3
ZZ
I= (x2 + y 2 ) dS
S
1650 gdje je S : z 2 = x2 + y 2 ograniµcena sa 0 z 1.

Rješenje. Na osnovu uslova zadatka je
p @z 2x x
z = x2 + y 2 ) = p =p ;
@x 2 x +y2 2 x + y2
2
@z 2y y
= p =p
@y 2 x2 + y 2 s x2 + y 2 s
p x 2
y 2
2 (x2 + y 2 ) p
) 1 + p2 + q 2 = 1 + 2 + = = 2
x + y 2 x2 + y 2 x2 + y 2
ZZ ZZ
p
1655 I= (x2 + y 2 ) dS = 2 (x2 + y 2 ) dxdy
S D
x = cos '; y = sin '; 2 (0; 1) ; ' 2 (0; 2 )
Z2 Z1 Z2 Z1
p 2
p 3
p 1
I= 2 d d' = 2 d' d = 2 '20 1
0
4
0 0 p 0 0
p 1 2
I= 2 2 =
4 2
ZZ
1660 I= (x2 + y 2 ) dS
S
gdje je S : x2 + y 2 + z 2 = a2 (obje strane sfere).

Rješenje. Na osnovu uslova zadatkap je
2 2 2 2 2
S :x +y +z =p a )z= a x2 y 2
Pri
ptome je z = a2 x2 y 2 izraz kojim se izraµzava gornja polusfera (S1 ) a z =
1665 aZ2Z x2 y 2 izraz kojim Z Z se izraµzava donja polusfera (S2 ). Iz tog razloga je
I= (x2 + y 2 ) dS = 2 (x2 + y 2 ) dS
S S1
x y
zx0 = p ; zy0 = p )
a2 x2 s y 2 a2 x2 y2
p x2 y2 a
1 + zx02 + zy02 = 1 + 2 + =p
a x2 y2 a2 x2 y2 a2 x2 y2
ZZ
x2 + y 2
I = 2a p dxdy
a2 x 2 y 2
D
61
1670 x = cos '; y = sin '; J = ; ' 2 (0; 2 ) ; 2 (0; a)
Z2 Za 2 a2 2
= t2 ) d = tdt
I = 2a d' p d = =0)t=a
a2 2
=a)t=0
0 0
Z0
2 2 Za
(a t ) ( tdt)
I = 2a 'j20 = 2a 2 (a2 t2 ) dt
t
0a a 1 0
Z Za
1 3a 1 3
I = 4a @ a2 dt t2 dtA = 4a a2 tja0 t j = 4a a3 a
3 0 3
0 0
8
I = a4
3
1675 Exercise 50 Izraµcunati integral
ZZ
dS
I=
(1 + x + z)2
S
gdje je S dio ravni x + y + z = 1 koji pripada prvom oktantu.

Rješenje. Stavljanjem parova vrijednosti x = 0; y = 0 i z = 0 dobija se da ova ravan sa
koordinatnim osama ima presjeke x = 1; y = 1; z = 1. Ako se integral raµcuna svo†enjem
1680 na dvostuki integral po x i y najprije se z treba iskazati preko x i y.
x+y+z =1)z =1 x y
@z @z p p
p= = 1 q= = 1 ) 1 + p2 + q 2 = 3
@x @y p
ZZ ZZ ZZ
dS 3dxdy p dxdy
I= 2 = 2 = 3
(1 + x + z) (1 + x + 1 x y) (2 y)2
S D D
z =0:x+y =1)x=1 y
1685 y 2 (0; 1) ) x 2 (1; 0)
Z 1Z y
y=1 Z
y=1 1Z y Z
y=1
p dxdy p dy p dy 1 y
I= 3 2 = 3 2 dx = 3 2 xj0
(2 y) (2 y) (2 y)
y=0 x=0 y=0 x=0 y=0
Z
y=1
p 1 y
I= 3 dy
(2 y)2
y=0
Najprije se mora napraviti dekompozicija podintegralne funkcije na sljedeći naµcin
1 y A B A (2 y) + B
2 = + 2 = =
(2 y) 2 y (2 y) (2 y)2
2A + B Ay
1690 = )
(2 y)2
2A + B = 1
A= 1)A=1)B= 1
1 y 1 1
2 =
(2 y) 2 y (2 y)2
Z
y=1 Z
y=1 Z
y=1
p 1 1 p dy p dy
I= 3 2 dy = 3 3
2 y (2 y) 2 y (2 y)2
y=0 y=0 y=0
62
1
p p 1
1695 I= 3 ( ln (2 y))10 3
2 y 0
p p 1 p p 1 p 1
I= 3 ln 2 3 1 = 3 ln 2 3 = 3 ln 2
2 2 2

ZZ
dS
I=
x2 + y 2 + z 2
S
gdje je S : x2 + y 2 = R2 cilindar ograniµcen ravnima x = 0; y = 0; z = 0; z = m.

1700 Rješenje. Na osnovu uslova zadatka jep
x2 + y 2 = R 2 ) x2 = R 2 y 2 ) x = R 2 y 2
@x @x 2y y
p= =0 q= = p = p
@z @y 2 R2 y 2 s R2 y 2
s
p y2 R2 R
) 1 + p2 + q 2 = 1 + 0 + 2 2
= 2 2
=p
R y R y R 2 y2
ZZ ZZ
dS 1 R
I= 2 2 2
= 2 2
p dzdy
x +y +z R +z R 2 y2
S D
Z z=m
y=R Z Z
y=R Z
z=m
R dz R 1 dz
1705 I= p dy = p 2 dy
R2 y2 R + z2
2
R2 y2 R2 z
y=0 z=0 y=0 z=0 1+
R
Z
y=R Z
z=m z Z
y=R
R 1 d R 1 z m
I= p dy = p arctan dy
R2 y2 R z 2
R2 y 2 R 0
y=0 z=0 1+ y=0
R
Z
y=R Z
y=R y
m 1 m d
I = arctan r dy = arctan r R
R y 2 R y 2
y=0 R 1 y=0 1
R R
m y R m m
I = arctan arcsin = arctan arcsin 1 = arctan
R R 0 R 2 R
ZZ
p
1710 I= y + 2z + a2 x2 dS
S
gdje je S : x2 + y 2 = a2 cilindar izme†u ravni z = 0 i z = h.

Rješenje. Na osnovu uslova zadatka p je:
2 2 2 2 2 2
x +y =a )y =a x ) y = a2 x 2
@y 2x x @y
p= = p = p ; q= =0
@x 2
2 a rx 2 a 2 x
r
2 @z
p x2 a2 a
1715 1 + p2 + q 2 = 1 + 2 2
= 2 2
=p
ZZ a x ZaZ x a2 x2
p p p a
I= y + 2z + a2 x2 dS = a2 x2 + 2z + a2 x2 p dxdz
a2 x2
S D
63
ZZ ZZ ZZ
p a 2az
I= 2 a2 x2 + 2z p dxdz = 2adxdz + p dxdz
a2 x2 a2 x 2
Z
DZ D D
S1 = 2adxdz
D
D: a x a; 0 h)
z
Z x=a
z=h Z Z
z=h Z
z=h
a 2
1720 S1 = 2a dxdz = 2a x a dz = 4a dz = 4a2 z0h = 4a2 h
z=0 x= a z=0 z=0
ZZ Z x=a
z=h Z
2az dx
S2 = p dxdz = 2a p zdz
a2 x 2 a2 x2
D z=0 x= a
Z x=a
z=h Z Z x=a
z=h Z x
dx d
S2 = 2a r zdz = 2a r a zdz
x 2 x 2
z=0 x= a a 1 z=0 x= a 1
a a
Z
z=h Z
z=h
x a
S2 = 2a arcsin zdz = 2a (arcsin 1 arcsin ( 1)) zdz
a a
z=0 z=0
h
1 2 h2
S2 = 2a z = 2a = ah2
2 2 2 0 2
1725 ) I = S1 + S2 = 4a2 h + ah2 = ah (4a + h )
ZZ
Exercise 53 Izraµcunati integral zdS ako je S dio helikoida x = u cos v; y = u sin v; z =
S
v (u 2 [0; a] ; v 2 [0; 2 ]):
Rješenje. U nastavku je ilustracija helikoida za u = 3.
1730 Površ S je zadata vektorski (parametarski) pa se koristi formula
64
ZZ ZZ
@!
r @!
r
F (x; y; z) dS = F [x (u; v) ; y (u; v) ; z (u; v)] dudv
@u @v
S D
U zadatku je !r = (u cos v; u sin v; v) pa je

! ! !
@!r @! r i j k
= cos v sin v 0 = sin v; cos v; u cos2 v + u sin2 v = (sin v; cos v; u)
@u @v
u sin v u cos v 1
@r! @r! p p
) = sin2 v + cos2 v + u2 = 1 + u2
@u @v
1735 D : 0 u a; 0 v 2
Na osnovu ovoga je
ZZ ZZ Z2 Za
p p
I= zdS = v 1 + u2 dudv = vdv 1 + u2 du
S D o 0
Najprije je potrebno izraµcunati sljedeći neodre†eni integral
Z p 2udu udu
p U = 1 + u2 ) dU = p =p
I2 = 2
1 + u du = 2 =
2 1+u 1 + u2
dV = du ) V = u
Z Z 2
p 2
u du p u +1 1
1740 =u 1+u 2 p =u 1+u 2 p du =
1+u 2 1 + u2
Z Z
p u2 + 1 du
= u 1 + u2 p du + p =
Z 1 + u2 Z 1 + u2
p p du
= u 1 + u2 1 + u2 du + p
p p 1 + u2
I2 = u 1 + u 2 I2 + ln u + 1 + u 2
1 p p
) I2 = u 1 + u2 + ln u + 1 + u2
2
1745 Na osnovu ovoga je
2
v2 1 p p a
I= u 1 + u2 + ln u + 1 + u2 0
20 p 2 p
I = 2 a 1 + a2 + ln a + 1 + a2

ZZ
I= x3 dydz
S
x2 y 2 z 2
1750 gdje je S gornja strana polovine elipsoida 2 + 2 + 2 = 1.
a b c
Rješenje. S obzirom da se raµcuna integral po y i z potrebno je napraviti odgovarajuće
transformacije. r
x2 y 2 z 2 x2 y2 z2 y2 z2
S: 2 + 2 + 2 =1) 2 =1 ) x = a 1
a b c a b2 c2 b2 c2
Na osnovu ovoga je
ZZ 3
3 y2 z2 2
1755 I= a 1 dydz
b2 c2
D
y2 z2
Projekcija ovog elipsoida na Oyz ravan je elipsa 2 + 2 1. U skladu sa tim se vrši
b c
prelaz na polarne koordinate
65
y = b cos '; z = c sin '; J = bc
2 (0; 1) ; ' 2 (0; 2 )
Z2 Z1
3
1760 I = d' a3 (1 2 2
) bc d
0 0
Z1
3 1 3
I = a bc 'j20 (1 2
) 2 d (1 2
)
2
0
5
2
1 (1 )2
I = a3 bc 2 j10
2 5
2
2 2 3
I= a3 bc (0 1) = a bc
5 5
x+y
Exercise 55 Izraµcunati dio porvršine površi S date sa z = izme†u cilindara
x2 + y 2
1765 x2 + y 2 = 1 i x2 + y 2 = 2 u prvom oktantu.
x+y
Rješenje. Za površ z = je
x2 + y 2
0
@z (x + y)0x (x2 + y 2 ) (x + y) (x2 + y 2 )x
=
@x (x2 + y 2 )2
2 2
(x + y ) 2x (x + y) x2 + y 2 2x2 2xy
= =
(x2 + y 2 )2 (x2 + y 2 )2
y 2 2xy x2
=
(x2 + y 2 )2
0
@z (x + y)0y (x2 + y 2 ) (x + y) (x2 + y 2 )y
1770 =
@y (x2 + y 2 )2
2 2
(x + y ) 2y (x + y) x2 + y 2 2xy 2y 2
= =
(x2 + y 2 )2 (x2 + y 2 )2
x2 2xy y 2
=
s (x2 + y 2 )2 s
2 2 2 2
@z @z y 2 2xy x2 x2 2xy y 2
1+ + = 1+ +
@x @y (x2 + y 2 )2 (x2 + y 2 )2
ZZ ZZ s 2 2
y 2 2xy x2 x2 2xy y 2
P = dS = 1+ + dxdy
(x2 + y 2 )2 (x2 + y 2 )2
S D
1775 Uvode se polarne koordinate x = r cos '; y = r sin ' pa je
2
x2 + y 2 = r2 cos2 ' + r2 sin2 ' = r2 ) (x2 + y 2 ) = r4
y 2 2xy x2 = r2 sin2 ' 2r2 cos ' sin ' r2 cos2 '
= r2 cos2 ' sin2 ' + 2 sin ' cos '
= r2 (cos 2' + sin 2')
2
1780 ) (y 2 2xy x2 ) = r4 (cos 2' + sin 2')2
x2 2xy y 2 = r2 cos2 ' 2r2 cos ' sin ' r2 sin2 '
= r2 (cos 2' sin 2')
2
) (x2 2xy y 2 ) = r4 (cos 2' sin 2')2
66
2 2
y 2 2xy x2 x2 2xy y 2 r4 (cos 2' + sin 2')2 r4 (cos 2' sin 2')2
+ = +
(x2 + y 2 )2 (x2 + y 2 )2 r8 r8
1 2
1785 = 4 cos2 2' + 2 sin 2' cos 2' + sin2 2' + cos2 2' 2 sin 2' cos 2' + sin2 2' = 4
r r
2 2
y 2 2xy x2 x2 2xy y 2 2
)1+ + =1+ 4
(x2 + y 2 )2 (x2 + y 2 )2 p
r
2 2 2
D : 0h xi + y 2)0 r 2)1 r 2
' 2 0;
2 p p p
Z2 Z2 r 4 Z2 p Z 2 p
2+r =2 2 + r4 2 + r4 3
) P = d' rdr = 'j 0 rdr = r dr
r4 r2 2 r4
0 1 1 1
2 + r4 = t2 ) r4 = t2
2
1
) 2tdt = 4r3 dr ) r3 dr = tdt
1790 = 2p =
r =p1 ) 2 + r4 = 3 ) t = p3
r = 2 ) 2 + r4 = 6 ) t = 6
p p
Z6 Z6
t 1 t2
= tdt = dt =
2 p t2 2 2 2 p 2 (t2 2)
3 3
p p
Z6 Z6
t2 2+2 2
= dt = 1+ dt =
4 p
t2 2 2 p
t2 2
03p p 13
Z6 Z6
B 2 C
= @ dt + dtA =
4 p p
t2 2
3 3
= 2 p 3
Z6
6 p p 2 7
1795 = 4 6 3 + p p dt5 =
4 p t 2 t+ 2
3
p p
2 A B A t+ 2 +B t 2
p p = p + p = 2
=
t 2 t+ 2 t 2 t+ 2 t 2
p p p
At + A 2 + Bt B 2 2 (A B) + t (A + B)
= 2
=
p 2 t 2 t2
) 2 (A B) = 2 p p
p p 2 2
A + B = 0 ) B = A ) 2 2A = 2 ) A 2 = 1 ) A = )B=
2 p 3 2 2
p Z6
6 p p 2 1 1 7
1800 I= 4 6 3 + p p dt5 =
4 2 p t 2 t+ 2
3
2 3
p p p6
p p 2 t 2
= 4 6 3 + ln p p 5=
4 2 t+ 2 3
" p p p p p !#
p p 2 6 2 3 2
= 6 3+ ln p p ln p p
4 2 6+ 2 3+ 2
67
" p p p p p #
p p 2 6 2 3+ 2
= 6 3+ ln p p p p
4 2 6+ 2 3 2
Exercise 56 Izraµcunati površinu torusa !

r = ((a + b cos ) cos '; (a + b cos ) sin '; b sin ).
1805 Rješenje. U nastavku je izgled torusa za a = 2 i b = 1.
Za rješenje ovo zadatka će se koristiti formula

ZZ ZZ
@!r @!r
P = dS = d'd
@' @
S D
Najprije se raµcuna vektorski proizvod

! ! !
@! r @!r i j k
1810 = sin ' (a + b cos ) cos ' (a + b cos ) 0
@' @
b sin cos ' b sin sin ' b cos
@! r @!r b cos ' cos (a + b cos ) ; b sin ' cos (a + b cos ) ;
=
@' @ b sin2 ' sin + b cos2 ' sin (a + b cos )
@r! !
@r
= (b cos ' cos (a + b cos ) ; b sin ' cos (a + b cos ) ; b sin (a + b cos ))
@' @
q
@!r @! r
) = (b cos ' cos (a + b cos ))2 + (b sin ' cos (a + b cos ))2 + (b sin (a + b cos ))2
@' @
@! r @!r p
= b (a + b cos ) cos2 ' cos2 + sin2 ' cos2 + sin2 = b (a + b cos )
@' @
1815 Sada se prelazi na raµcunanje površine
ZZ Z2 Z2
)P = b (a + b cos ) d'd = b d' (a + b cos ) d
D 0 0
= b '20 a 20 + b sin 2
0
2
= 2b (2a + b (sin 2 sin 0)) = 4ab
x2 y2
Exercise 57 Izraµcunati površinu dijela površi = 2z koja se nalazi unutar cilindra
a b
x2 y 2
1820 + 2 = 1.
a2 b
68
Rješenje.Z Površ
Z ina će biti izraµcunata korištenjem izraza
P (S) = dS
S
Najprije se trebaju izvršiti odgovarajuće transformacije.
x2 y 2 1 x2 y 2
S: = 2z ) z =
a b 2 a b
0 x 0 y
1825 zx = ; zy =
a b r
p x2 y 2
) 1 + zx02 + zy02 = 1 + 2 + 2
ZZ ZZ r a 2 b 2
x y
P (S) = dS = 1 + 2 + 2 dxdx
a b
S D
Sada se uvode polarne koordinate
x = a cos '; y = b sin '; J = ab
1830 2 (0; 1) ; ' 2 (0; 2 )
Z2 Z1 p Z1 p
P (S) = d' 1 + 2 ab d = ab 'j20 1+ 2 d
0 0 0
1 + 2 = t2 ) d = tdt
= 0 ) t = 1p
=1)t= 2p p
Z2 Z2
1835 P (S) = ab 2 t tdt = 2ab t2 dt
1 1
1 3 p2 p
P (S) = 2ab t j = 2ab 2 2 1
3 0
Exercise
p 58 Izraµcunati površinu koju cilindar x2 + (y 2)2 = 4 isijeca na konusu z =
2 x2 + y 2 .
Rješenje.Z Površ
Z ina se raµcuna po formuli
1840 P (S) = dS
S
gdje je S zadati
p konus a podruµcje integracije je dati cilindar.
S:z=2 x2 + y 2 )
2x 2x
) zx0 = 2 p =p
2 x2 + y 2 x2 + y 2
2y 2y
zy0 = 2 p =p
2 x2 + ys 2 x2 + y 2
p 4x2 4y 2
1845 1 + zx02 + zy02 = 1 + 2 +
x + y 2 x2 + y 2
s
5x2 + 5y 2 p
= = 5
x2 + y 2
ZZ
p
P (S) = 5dxdy
D
D : x2 + (y 2)2 = 4
69
x = cos '; y 2 = sin '; J=
1850 2 (0; 2) ; ' 2 (0; 2 )
Z2 Z2
p p 1 22
I = 5 d' d = 5 'j20 j
2 0
0 0
p 1 p
I= 5 2 4=4 5
2
Exercise 59 Izraµcunati površinu dijela lopte x2 +y 2 +z 2 = 4 isjeµcene cilindrom x2 +2y 2 =
4 iznad ravni z = 0.
1855 Rješenje.Z Površ

P (S) = dS
S
gdje je S zadata sfera a podruµcje integracije je dati cilindar. Najprije treba izvršiti
odgovarajuće transformacije.p
S : x2 + y 2 + z 2 = 4 ) z = 4 x2 y 2
x y
1860 zx0 = p zy0 = p
4 x2 vy 2 4 x2 y 2
u !2 !2
p u x y
1 + zx02 + zy02 = t1 + p + p
4 x2 y 2 4 x2 y 2
s
x2 y2 2
= 1+ 2
+ 2
=p
4 x y 4 x y 4 x2 y
ZZ
2
P (S) = p dxdy
4 x2 y
D
x2 y2
D : x2 + 2y 2 = 4 ) + p 2 =1
4 2
p p
1865 x = 2 cos '; y = 2 sin '; J =2 2
2 (0; 1) ; ' 2 (0; 2 )
Z2 Z1 p
2 2
P (S) = 2 d' p d
4 2
0 0
2
4 = t2 ) d = tdt
= 0 ) t = 2p
1870 =1)t= 3 p
Z3
p tdt
P (S) = 4 2 'j20
t
2
Z2
p p p p
P (S) = 4 2 2 dt = 8 2 tj2p3 = 8 2 2 3
p
3
Exercise 60 Izraµcunati površinu dijela površi x2 y 2 = z 2 koja se nalazi u prvom oktantu

i ograniµcena je sa ravni y + z = a.
70
1875 Rješenje. Izgled odnosa zadatih površi, za a = 2 i za x 2 ( a; a) i y 2 ( a; a) je dat na
sljedećoj slici.
Uslovima zadatka odgovara gra…kon za x 2 (0; a) i y 2 (0; a) što je predstavljeno na

narednoj slici.
1880
Najprije je potrebno obaviti odgovarajuće

p transformacije.
S : z 2 = x2 y 2 ) x2 = y 2 + z 2 ) x = y 2 + z 2
y z
x0y = p ; x0z = p
2
y +z 2 y + z2
2
71
s
p y2 z2 p
1 + x02
y + x 02 =
z 1 + 2 2
+ 2 2
= 2
y +z y +z
ZZ
p
1885 P (S) = 2dydz
D
D :y+z =a
0 y a)0 z a y
Za aZ y Za Za
p p p
P (S) = 2 dy dz = 2 zja0 y
dy = 2 (a y) dy
20 a 0 30 0
Z Za
p p 1 2a
P (S) = 2 4 ady ydy 5 = 2 ayja0 y j
2 0
0 0 p
p 1 2 2 2
1890 P (S) = 2 a2 a = a
2 2
72
4 Vektorska analiza
4.1 Teorijski uvod
1.1. Ako je u oblasti V de…nisana funkcija
U = U (T ) = U (x; y; z) ; T (x; y; z) 2 V (1)
1895 tada se kaµze da je zadato skalarno polje. Uz odre†ene pretpostavke o funkciji (1) relacija
U (x; y; z) = C (2)
predstavlja neku površ. Ta površse zove ekviskalarna površili nivo-površskalarnog polja

(1).
1.2. Ako je T0 (x0 ; y0 ; z0 ) zadata unutrašnja taµcka iz V a
! ! ! !
1900 e = cos i + cos j + cos k (3)
zadat jediniµcni vektor tada je relacijom
f (t) = U (x0 + t cos ; y0 + t cos ; z0 + t cos ) (4)
de…nisana funkcija f (t) u nekoj okolini taµcke t = 0. Ako je funkcija (1) diferencijabilna
u taµcki T0 tada funkcija (4) ima izvod
1905 f 0 (t)t=0 = Ux0 (x0 ; y0 ; z0 ) cos + Uy0 (x0 ; y0 ; z0 ) cos + Uz0 (x0 ; y0 ; z0 ) cos =
grad (U ) !e (5)
Pri tome je
! ! !
grad (U ) = Ux0 i + Uy0 j + Uz0 k (6)
Izraz (5) se naziva izvod funkcije (1) u taµcki T0 u smjeru jediniµcnog vektora !
e i oznaµcava
@U
1910 se sa ! . Prema tome:
@e
@U
= grad (U ) !
e (7)
@!
e
Izraz (5) mjeri brzinu promjene funkcije (4) u taµcki t = 0. Dakle, izraz (6) mjeri brzinu
promjene funkcije (1) u taµcki T0 i to u smjeru vektora ! e . Ta brzina je najveća kad se
!
smjer vektora e podudara sa smjerom vketora (6).
1915 Iz relacije (2) slijedi da je dU = 0 tj. grad (U ) d!

r = 0 odakle se (još jednom) vidi
da vektor (6) predstavlja vektor normale na ekvidistantnoj površi (2), koji pritom nije
obavezno jediniµcni.
1.3. Uvo†enjem diferencijalnog operatora nabla (Hamilton)
@ ! @ ! @ !
r= i + j + k (8)
@x @y @z
1920 za svaku diferencijabilnu funkciju U (x; y; z) se moµze pisati
73
grad (U ) = r U (9)
Operator nabla ima sljedeće osobine
r (U + V ) = r (U ) + r (V )
r (C U ) = C r (U )
1925 r (U V ) = U r (V ) + V r (U ) (10)
1.4. Ako je u oblasti V de…nisana vektorska funkcija

! ! ! ! !
F = F (T ) = P (x; y; z) i + Q (x; y; z) j + R (x; y; z) k (11)
gdje je T (x; y; z) 2 V tada se kaµze da je zadato vektorsko polje.
Ako je zadato vektorsko polje (1), uz pretpostavku da je funkcija U (x; y; z) diferencijabila

1930 dobija se vektorsko polje
!
F = grad (U ) (12)
Vektorsko polje (12) se zove potencijalno polje. Skalarno polje (1) je (skalarni) potencijal
tog polja. Potrebno je primijetiti da je (skalarni) potencijal potencijalnog polja odre†en
do na aditivnu konstantu.
1935 1.5. Ako kriva ! r =! r (t) ima osobinu da u svakoj taµcki dira vektor vektorskog polja
(11) pridruµzen toj taµcki tada se ta kriva naziva vektorska linija polja (11). U sluµcaju
polja sila, vektorske linije polja se nazivaju silnice.
Vektorske linije polja (11) su rješenje sistema diferencijalnih jednaµcina
dx dy dz
= = (= dt) (13)
P (x; y; z) Q (x; y; z) R (x; y; z)
1940 1.6. Uz prirodne pretpostavke o njegovim komponentama P; Q; R diferencijalni operator

nabla se moµze primijeniti i na vektorsko polje (11). Kako je tom operatoru data uloga
vektora, to se moµze uµciniti na dva naµcina : skalarnim i vektorskim mnoµzenjem. Skalarnim
mnoµzenjem se dobija operator divergencije
! @P (x; y; z) @Q (x; y; z) @R (x; y; z)

div F = + + (14)
@x @y @z
1945 Vektorskim mnoµzenjem se dobija operator rotor (rotacija)

! ! !
i j k
! ! @ @ @
rot F = r F = (15)
@x @y @z
P Q R
Operator divergencije ima sljedeće osobine:

! ! ! !
div F + G = div F + div G
74
! ! !
div U F = U div F + F grad (U )
! ! ! ! ! ! ! !
1950 div F G =r F G =G r F F r G
! ! ! !
= G rot F F rot G (16)
Pomoću operatora divergencije moµze se prikazati

! ! ! ! ! ! ! ! ! !
grad F G = F rot G + G rot F + F r G+ G r F (17)
Za operator rotor vrijede sljedeće osobine
! ! ! !
1955 rot F + G = rot F + rot G
! ! !
rot U F = U rot F F grad (U )
! ! ! !
rot F G =r F G =
! ! ! ! ! ! ! !
=G r F G r F F r G + F r G (18)
U izrazima je uveden operator
! @ @ @
1960 F r =P +Q +R (19)
@x @y @z
! ! ! !
koji se na vektor G = X i + Y j + Z k primjenjuje na sljedeći naµcin
! ! @X @X @X !
F r G= P +Q +R i
@x @y @z
@Y @Y @Y !
+ P +Q +R j+
@x @y @z
@Z @Z @Z !
+ P +Q +R k (20)
@x @y @z
1965 1.8. Ako funkcija (1) ima izvode do zakljuµcno drugog reda tada se na vektorsko polje
grad (U ) moµze primijeniti svaki od operatora div i rot. Primjenom operatora div dobija
se (Laplasov operator)
(U ) = r2 (U ) = r (r U ) = div (grad (U )) =
@2U @2U @2U
= + + (21)
@x2 @y 2 @z 2
1970 Ovo se pokazuje na sljedeći naµcin.

@U ! @U ! @U !
grad (U ) = i + j + k
@x @y @z
@ ! @ ! @ ! @U ! @U ! @U !
div (grad (U )) = i + j + k i + j + k
@x @y @z @x @y @z
@2U @2U @2U
div (grad (U )) = + +
@x2 @y 2 @z 2
Isti rezultat se dobija na sljedeći naµcin.
@ ! @ ! @ !
1975 r= i + j + k
@x @y @z
75
@U ! @U ! @U !
r U= i + j + k
@x @y @z
@ ! @ ! @ ! @U ! @U ! @U !
r (r U ) = i + j + k i + j + k
@x @y @z @x @y @z
@2U @2U @2U
(U ) = + +
@x2 @y 2 @z 2
Uz pretpostavku da su mješoviti drugi izvodi funkcije U me†usobno jednaki primjenom
1980 operatora rot se dobija
!
rot (grad (U )) = 0 (22)
Ovo se dobija razvijanjem sljedeće determinante

! ! !
i j k
@ @ @
rot (grad (U )) = @x @y @z
@U @U @U
@x @x @x
!
Za potencijalno polje F , na osnovu toga, vrijedi
! !
1985 rot F = 0 (23)
!
ako su komponente polja F takve da imaju neprekidne prve parcijalne izvode. Vrijedi i
obratna tvrdnja.
!
1.9. Ako komponente vektorskog polja G imaju parcijalne izvode do zakljuµcno drugog
!
reda tada se na vektorsko polje rot G mogu primijeniti operatori div i rot. Primjenom
1990 operatora div dobija se
! !
div rot G = r r G =0 (24)
!
ako su odgovarajući drugi mješoviti izvodi komponenata polja G me†usobno jednaki što
je sluµcaj kad su mješoviti izvodi neprekidni.
Za vektorsko polje
! !
1995 F = rot G (25)
se kaµze da je solenoidalno. Uz odre†ene pretpostake za solenoidalno polje (25), prema

(24), slijedi
!
div F = 0 (26)
Za solenoidalno vektorsko polje (25) polje

! ! ! !
2000 G = X (x; y; z) i + Y (x; y; z) j + Z (x; y; z) k (27)
76
!
se zove vektorski potencijal polja F . Vektorski potencijal solenoidalnog polja nije jed-
!
noznaµcno odre†en jer ako (25) vrijedi za G tada ta relacija vrijedi i za vektorsko polje
!
G + grad (U ) pri µcemu je U bilo koje skalarno polje koje ima (neprekidne) izvode dru-
gog reda. Za svako vektorsko polje (11) za koje vrijedi (25) i µcije komponente imaju
2005 neprekidne parcijalne izvode postoji vektorski potencijal (27) za koji je µcak Z (x; y; z) = 0.
Preostale dvije komponente polja G su rješenje sistema parcijalnih diferencijalnih jed-

naµcina
@X @Y @Y @X
= P; = Q; =R (28)
@z @z @x @y
4.2 Zadaci
2010 Exercise 61 Pokazati da je !
a d!
a = j!
a j d (j!
a j)
Rješenje. !
a !
a = j!
a j j!
aj)!
a d!
a = j!
a j d (j!
a j)
d2 !
r d!r
Exercise 62 Pokazati da iz jednakosti =!
r f (r) slijedi !
r =!
c.
dt2 dt
Rješenje. Data jednakost se vektorski pomnoµzi sa !
r i dobije se
2!
! d r
r 2
=! r !
r f (r) = 0
dt
d2 !r
2015 )d ! r =0
dt2
! d2 !r
) r =0
dt2
Exercise 63 Odrediti ekviskalarne površi funkcija
a. f (!
r ) = j!
rj
b. f (!
r ) = x2 + y 2 z
2020 c. f (!
r ) = x2 + y 2 z2
d. f (!
r ) = xy
Rješenje.
p
1. f (!
r ) = j!
r j ) U (x; y; z) = x2 + y 2 + z 2
p
U (x; y; z) = C ) x2 + y 2 + z 2 = C ) x2 + y 2 + z 2 = C 2 (sfera)
2025 b. f (!
r ) = x2 + y 2 z ) x2 + y 2 z = C ) z = x2 + y 2 C (paraboloid)
p
c. f (!
r ) = x2 + y 2 z 2 ) x2 + y 2 z2 = C ) z = x2 + y 2 C (hiperboloid)
C
d. f (!
r ) = xy ) xy = C ) y =
x
77
U nastavku su gra…koni dobijenih funkcija za c = 2.
a.
2030
b.
c.
78
2035 d.
Exercise 64 Odrediti vektorske linije vektorskog polja !

a =!
c !
r (!
c const).
Rješenje. Diferencijalna jednaµcina vektorskih linija se piše u obliku

d!r =! a ) d! r = (!
c !
r)
2040 Ovu jednaµcina se skalarno mnoµzi za !r i! c :
!r d! r =! r (! c !
r) = 0 ) d (! r ! r)=0
! ! !
c dr = c (c ! !
r) ! !
= 0 ) d( c r ) = 0
)! r ! r = C1 ; !c ! r = C2
!
Exercise 65 Odrediti vektorske linije vektorskog polja !
a = x (y z) i + y (z x)
! !
2045 j + z (x y) k .
Rješenje. Vektorske linije su rješenje sistema diferencijalnih jednaµcina

dx dy dz
= =
P (x; y; z) Q (x; y; z) R (x; y; z)
dx dy dz dx + dy + dz
= = ) =0
x (y z) y (z x) z (x y) 0
) d (x + y + z) = 0 ) x + y + z = C1
dx dy dz yzdx xzdy xydz
2050 = = ) = =
x (y z) y (z x) z (x y) xyz (y z) xyz (z x) xyz (x y)
79
yzdx + xzdy + xydz
) = 0 ) d (xyz) = 0 ) xyz = C2
0
Exercise 66 Odrediti vektorske linije vektorskog polja
! ! ! !
a = (x2 y2 z2) i + 2xy j + 2xz k
Rješenje. Vektorske linije su rješenje sistema diferencijalnih jednaµcina

dx dy dz
2055 = =
P (x; y; z) Q (x; y; z) R (x; y; z)
dx dy dz
= =
x2 y 2 z 2 2xy 2xz
dy dz dy dz
= ) =
2xy 2xz y z
z
) ln C1 y = ln z ) C1 y = z ) C1 =
y
dx dy 2
2 2 2
= ) 2xydx = (x y 2 z 2 ) dy
x y z 2xy
2060 ) 2xydx x2 dy = (y 2 + z 2 ) dy
2xydx x2 dy = (y 2 + C12 y 2 ) dy
2xydx x2 dy = y 2 (1 + C12 ) dy
2xydx x2 dy
= (1 + C12 ) dy
y2
x2
d = (1 + C12 ) dy
y
x2
2065 = (1 + C12 ) y + C2
y
z2
x2 = 1 + 2 y 2 + C2 y
y
2 2 2
x = y z + C2 y
x2 + y 2 + z 2
C2 y = x2 + y 2 + z 2 ) C2 =
y
U nastavku je gra…kon krive odre†ene drugim integralom za C2 = 1.
80
2070
Exercise 67 Odrediti gradijent funkcije
f (x; y; z) = 3x2 3y 2 + z 2 2xyz
u taµcki T (1; 1; 0).

Rješenje. Gradijent se raµcuna na sljedeći naµcin
@f ! @f ! @f !
2075 grad (f ) = i + j + k
@x @y @z
! ! !
grad (f ) = (6x 2yz) i + ( 6y 2xz) j + (2z 2xy) k
! ! !
grad (f )T (1;1;0) = (6 0) i + ( 6 0) j + (0 2) k
! ! !
grad (f )T (1;1;0) = 6 i 6 j 2 k
Exercise 68 Odrediti gradijent vektorskog polja
2080 f (!
r ) = x3 + y 3 + z 3 3xyz
!
u taµcki T (2; 1; 1). U kojim taµckama je grad (f (!
r )) = 0 ? U kojim taµckama je k
grad (f ) = 0 ?
Rješenje. Gradijent se raµcuna na sljedeći naµcin
81
@f ! @f ! @f !
grad (f ) = i + j + k
@x @y @z
! ! !
2085 ) grad (f ) = (3x2 3yz) i + (3y 2 3xz) j + (3z 2 3xy) k
! ! !
grad (f )T (2;1;1) = (12 3) i + (3 6) j + (3 6) k
! ! !
grad (f )T (2;1;1) = 9 i 3 j 3 k
Da bi bilo grad (f ) = 0 treba biti :
3x2 3yz = 0
2090 3y 2 3xz = 0
3z 2 3xy = 0
Prva jednaµcina se pomnoµzi sa x, druga sa y i treća sa z te se dobije da treba biti x3 =
y 3 = z 3 = 0 ) x = y = z = 0.
Drugi dio zadatka se rješava na sljedeći naµcin.

! ! h 2 ! ! !i
2095 k grad (f ) = k (3x 3yz) i + (3y 2 3xz) j + (3z 2 3xy) k
!
k grad (f ) = (3z 2 3xy)
! ! ! ! !
Ovo slijedi zbog toga što je k i = 0 i k j = 0. Da bi bilo k grad (f ) = 0 treba biti
p
3z 2 = 3xy ) z = xy
U nastavku je gra…kon ove funkcije.
2100
1
Exercise 69 Dato je skalarno polje f (!
r ) = ln gdje je
r
q
r = (x a)2 + (y b)2 + (z c)2
U kojim taµckama Oxyz prostora je jgrad (f )j = 1 ?

Rješenje. Na osnovu datih uslova je
1 1
2105 f (!
r ) = ln ) f (! r)= ln (x a)2 + (y b)2 + (z c)2
r 2
@f 1 2 (x a) (x a)
) = 2 2 2 =
@x 2 (x a) + (y b) + (z c) (x a) + (y b)2 + (z c)2
2
@f 1 2 (y b) (y b)
= 2 2 2 =
@y 2 (x a) + (y b) + (z c) (x a) + (y b)2 + (z c)2
2
@f 1 2 (z c) (z c)
= 2 2 2 =
@z 2 (x a) + (y b) + (z c) (x a) + (y b)2 + (z c)2
2
82
@f ! @f ! @f !
grad (f ) = i + j + k
@x @y @z
(x a) !
2110 grad (f ) = 2 2 2 i
(x a) + (y b) + (z c)
(y b) !
2 2 2 j
(x a) + (y b) + (z c)
(z c) !
2 2 2 k
(x a) + v (y b) + (z c)
u
u (x a)2 + (y b)2 + (z c)2 1
) jgrad (f )j = t 2 = q
(x a)2 + (y b)2 + (z c)2 (x a)2 + (y b)2 + (z c)2
1
jgrad (f )j = = 1 ) r = 1
q r
2115 ) (x a) + (y b)2 + (z c)2 = 1 ) (x a)2 + (y b)2 + (z c)2 = 1
2
Na osnovu ovoga se zakljuµcuje da je jgrad (f )j = 1 na sferi polupreµcnika 1.
Exercise 70 Naći izvod funkcije f (x; y; z) = x2 +yz u pravcu vektora !

e = (cos ; cos ; cos )
u taµcki T (0; 0; 1).
Rješenje. Izvod funkcije je

df @f @f @f
2120
! = grad (f ) !e = cos + cos + cos
de @x @y @z
Obratiti paµznju da se ovdje radi o skalarnom proizvodu. Na osnovu uslova zadatka je:
@f @f @f
= 2x; = z; =y
@x @y @z
df
) ! = 2x cos + z cos + y cos
de
df
= 0 cos + 1 cos + 0 cos = cos
d!eT
2125 Exercise 71 Naći izvod funkcije f (x; y; z) = x + x2 y + y 2 z u pravcu vektora !

e =
! ! !
i + 3 j + 3 k u taµcki T (1; 1; 1).
Rješenje. Kako vektor !e nije jediniµcni izvod se traµzi na sljedeći naµcin

df !
e
= grad (f ) !
d!e jej
@f @f @f
= 1 + 2xy; = x2 + 2yz; = y2
@x p @y p @z
2130 j!
e j = 12 + 32 + 32 = 19
df !
e 1 3 3
! = grad (f ) ! = (1 + 2xy) p + (x2 + 2yz) p + y 2 p
de jej 19 19 19
df 3 9 3 15
=p +p +p =p
d!eT 19 19 19 19
x2 y 2 z 2
Exercise 72 Naći izvod funkcije f (x; y; z) = 2 + 2 + 2 u pravcu vektora !
e =!
r =
! ! ! a b c
x i + y j + z k u taµcki M (x; y; z).
83
2135 Rješenje. Kako vektor ! e nije jediniµcni izvod se traµzi na sljedeći naµcin
df !
e
! = grad (f ) !
de jej
Na osnovu uslova zadatka je:
@f 2x @f 2y @f 2z
= 2; = 2; = 2
@x ap @y b @z c
j!
r j = x2 + y 2 + z 3
! ! !
df (!r) !
r x! y! z ! x i +y j +zk
) = grad (f ) ! = 2 i + 2 j + 2k
d! j!
2140
r jrj a2 b c rj
!
df ( r ) x 2
y 2
z 2
1
=2 + 2 + 2
d! r a2 b c j!rj
!
df ( r ) 2 f(r) !
! =
dr j!rj
Exercise 73 Naći izvod funkcije f (x; y; z) u pravcu vektora !

e = grad (f ) u bilo kojoj
taµcki M (x; y; z).
2145 Rješenje. Prema de…niciji, vrijedi

df !
e
! = grad (f ) !
de jej
df grad (f ) jgrad (f )j2
) = grad (f ) = = jgrad (f )j
d (grad (f )) jgrad (f )j jgrad (f )j
p
Exercise 74 Naći izvod funkcije f (x; y) = x2 + y 2 u pravcu vektora ! e (cos ; cos )
u taµcki T (0; 0).
2150 Rješenje. Prema de…niciji je

df !
e 2x cos 2y cos x cos + y cos
= grad (f ) = p + p = p
d!e !
jej 2 x2 + y 2 2 x2 + y 2 x2 + y 2
df
) ! =0
de T
Exercise 75 Pokazati da je
! ! !
!
a !
r r a b
grad ! =
b !
r ! ! 2
b r
!
2155 gdje su !a ; b dati konstantni vektori a !
r fx; y; zg vektor poloµzaja taµcke T (x; y; z).
Rješenje.
! ! ! ! ! ! ! !
!a r ! b r grad ( a r ) ( a r ) grad b r
grad ! = =
b ! r ! ! 2
b r
grad (!a ! r)=! a
! ! ! !
!a !r b r a (! a ! r) b
) grad ! =
b !r ! ! 2
b r
! ! ! ! ! ! ! ! !
2160 A B C =B C A C A B
84
! ! !
!
a !
r r a b
) grad ! =
b !
r ! ! 2
b r
Exercise 76 Ako je f (x; y; z) skalarna a !

a (x; y; z) vektorska funkcija pokazati da je
div (f !
a ) = f div (!
a)+!
a grad (f )
Rješenje. Prema de…niciji je

@ ! @ ! @ ! ! ! !
2165 r (f ! a)= i + j + k f a1 i + f a2 j + f a3 k
@x @y @z
@ @ @
= (f a1 ) + (f a2 ) + (f a3 ) =
@x @y @z
@f @a1 @f @a2 @f @a3
= a1 + f + a2 + f + a3 + f
@x @x @y @y @z @z
@f @f @f @a1 @a2 @a3
= a1 + a2 + a3 + f + +
@x @y @z @x @y @z
! !
= a grad (f ) + f div ( a )
2170 Exercise 77 Odrediti skalarnu funkciju f (r) tako da je div [f (r) !

r ] = 0.
Rješenje. Ako je ! r fx; y; zg prema de…niciji je

div (f (r) r ) = f (r) div (!
! r )+! r grad (f (r))
@x @y @z
div (! r)=r ! r = + + =1+1+1=3
@x @y @z
) div (f (r) ! r ) = 3 f (r) + r f 0 (r) = 0
0 f 0 (r) 3
2175 r f (r) = 3 f (r) ) =
f (r) r
C
) ln f (r) = 3 ln (C r) ) f (r) = 3
r
Exercise 78 Odrediti a; b; c tako da
! ! ! !
v = (x + 2y + az) i + (bx 3y z) j + (4x + cy + 2z) k
bude potencijalno polje i za te vrijednosti naći potencijal.

2180 Rješenje. Da bi vektorsko polje bilo potencijalno treba vrijediti uslov rot (!
v ) = 0.
! ! !
i j k
@ @ @
rot (!
v)=
@x @y @z
x + 2y + az bx 3y z 4x + cy + 2z
! ! !
rot (!
v ) = i (c + 1) j (4 a) + k (b 2)
rot (!
v)=0)c+1=1^4 a=0^b 2=0
)a=4^b=2^c= 1
! ! !
2185 )! v = (x + 2y + 4z) i + (2x 3y z) j + (4x y + 2z) k
Potencijal vektorskog polja !
v je funkcija F za koju vrijedi da je grad (F ) = !
v . To znaµci
da vrijede sljedeći uslovi
@F
= x + 2y + 4z
@x
85
@F
= 2x 3y z
@y
@F
2190 = 4x y + 2z
@z
Iz prve jednaµcine slijedi
@F x2
= x + 2y + 4z ) F (x; y; z) = + 2xy + 4xz + F1 (y; z)
@x 2
@F @F1
) = 2x + = 2x 3y z (druga jednaµcina)
@y @y
@F1 3 2
) = 3y z ) F1 (y; z) = y yz + F2 (z)
@y 2
x2 3 2
2195 ) F (x; y; z) = + 2xy + 4xz y yz + F2 (z)
2 2
@F @F2
= 4x y + = 4x y + 2z (treća jednaµcina)
@z @z
@F2
) = 2z ) F2 (z) = z 2 + C
@z
x2 3 2
) F (x; y; z) = + 2xy + 4xz y yz + z 2 + C
2 2
Exercise 79 Pokazati da je polje potencijalno i naći potencijal
! ! ! !
2200 a = 2 (3xy 4 z y) i + 2 (6x2 y 3 z x) j + 3x2 y 4 k
Rješenje. Rješenje. Da bi vektorsko polje bilo potencijalno treba vrijediti uslov rot (!
v)=
0. ! ! !
i j k
@ @ @
rot (!
v)=
@x @y @z
2 (3xy 4 z y) 2 (6x2 y 3 z x) 3x2 y 4
! ! !
rot (!
v ) = i (12x2 y 3 12x2 y 3 ) j (6xy 4 6xy 4 ) + k (24xy 3 z 24xy 3 z) = 0
2205 Potencijal vektorskog polja !
v je funkcija F za koju vrijedi da je grad (F ) = ! v . To znaµci
@F
= 2 (3xy 4 z y)
@x
@F
= 2 (6x2 y 3 z x)
@y
@F
= 3x2 y 4
@z
2210 Iz prve jednaµcine slijedi
@F x2 4
= 2 (3xy 4 z y) ) F (x; y; z) = 2 3 y z xy + F1 (y; z)
@x 2
F (x; y; z) = 3x2 y 4 z 2xy + F1 (y; z)
@F @F1 (y; z)
) = 12x2 y 3 z 2x + = 12x2 y 3 z 2x
@y @y
) F1 (y; z) = F2 (z)
2215 F (x; y; z) = 3x2 y 4 z 2xy + F2 (z)
@F @F2 (z)
= 3x2 y 4 + = 3x2 y 4 (treća jednaµcina)
@z @z
) F2 (z) = C
F (x; y; z) = 3x2 y 4 z 2xy + C
86
! ! !
Exercise 80 Dokazati da je vektorsko polje !
a = (y + z) i + (x + z) j + (x + y) k
2220 potencijalno i naći njegov potencijal.
Rješenje. Rješenje. Da bi vektorsko polje bilo potencijalno treba vrijediti uslov rot (!
v)=
0. ! ! !
i j k
! @ @ @
rot ( v ) =
@x @y @z
y+z x+z x+y
! ! !
rot (!v ) = i (1 1) j (1 1) + k (1 1) = 0
2225 Na osnovu ovoga slijedi da je polje potencijalno.
Potencijal vektorskog polja !v je funkcija F za koju vrijedi da je grad (F ) = !

v . To znaµci
@F
=y+z
@x
@F
=x+z
@y
@F
2230 =x+y
@z
Iz prve jednaµcine slijedi Z
@F
= y + z ) F (x; y; z) = (y + z) dx = xy + xz + F1 (y; z)
@x
@F @F1 (y; z)
=x+ =x+z
@y @y
@F1 (y; z)
) = z ) F1 (y; z) = yz + F2 (z)
@y
2235 F (x; y; z) = xy + xz + yz + F2 (z)
@F @F2 (z)
=x+y+ =x+y
@z @z
@F2 (z)
) = 0 ) F2 (z) = C
@z
) F (x; y; z) = xy + xz + yz + C
Exercise 81 Odrediti funkciju f (x) tako da vektorsko polje
! 2xy 3z
2240 a = f (x) ; 2
f (x) ;
1+x 1 + x2
3
bude solenoidno uz uslov da je f (1) = a zatim naći jedan vektorski potencijal tog
2
polja.
Rješenje. Vektorsko polje je solenoidno ako vrijedi da je div ! a = 0. U datom sluµcaju je
! @P @Q @R 0 2x 3
div a = + + = f (x) + f (x) =0
@x @y @z 1 + x2 1 + x2
2x 3
2245 f 0 (x) + f (x) =0
1 + x2 1 + x2
Ovo će biti napisano u obliku
2x 3
y0 + 2
y=
1+x 1 + x2
što je obiµcna
R diferencijalna
R jednaµ R cina µ
cije rješenje se traµzi u obliku
A(x)dx A(x)dx
y (x) = e C + B (x) e
87
2x 3
2250 gdje je A (x) = , B (x) = .
1 + x2 1 + x2
R 2xdx R d(1+x2 )
e 1+x = e 1+x2 = eln(1+x ) = 1 + x2
2
2
R 3
y (x) = e ln(1+x ) C +
2
(1 + x2 ) dx
1 + x2
1 R
y (x) = 2
C + 3dx
1+x
3x + C
y (x) =
1 + x2
3 3+C 3
2255 y (1) = ) 2
= )C=0
2 1+1 2
3x ! 3x 6x2 y 3z
f (x) = 2
) a = ; 2 ;
1+x 1 + x (1 + x2 ) 1 + x2
2
! !
Vektorski potencijal polja ! a je polje W =fP; Q; Rgza koje vrijedi da je rotW = !
a . Na
osnovu uslova zadatka je
! ! !
i j k
@ @ @
rot (!v)=
@x @y @z
P Q R
! @R @Q ! @P @R ! @Q @P
2260 rot (!v)= i + j + k
@y @z @z @x @x @y
2
! 3x ! 6x y ! 3z
= i 2
+ j 2 k
1+x (1 + x ) 2 1 + x2
@R @Q 3x
) =
@y @z 1 + x2
@P @R 6x2 y
=
@z @x (1 + x2 )2
@Q @P 3z
=
@x @y 1 + x2
2265 Ako se stavi da je R = 0 dobije se
@Q 3x
=
@z 1 + x2
@P 6x2 y
=
@z (1 + x2 )2
@P @Q 3z
=
@y @x 1 + x2
Iz prve jednaµcine je
3xz
2270 Q= + '1 (x; y)
1 + x2
Iz druge
Z jednaµ cine je
6x2 y
P = dz + '2 (x; y)
(1 + x2 )2
6x2 yz
P = + '2 (x; y)
(1 + x2 )2
Na osnovu treće jednaµcine je
@P @Q 3z
2275 =
@y @x 1 + x2
2
6x z @'2 (x; y) 3z (1 + x2 ) 3xz 2x @'1 (x; y) 3z
2 + 2 + =
(1 + x2 ) @y (1 + x2 ) @x 1 + x2
88
6x2 z @'2 (x; y) 3z (1 + x2 ) 6x2 z @'1 (x; y) 3z
2 + + 2 =
2
(1 + x ) @y (1 + x ) 2 @x 1 + x2
6x2 z @'2 (x; y) 3z (1 + x2 ) 6x2 z @'1 (x; y) 3z
2 + + 2 2 =
2
(1 + x ) @y (1 + x )2 2
(1 + x ) @x 1 + x2
2 2
6x z @'2 (x; y) 3z 6x z @'1 (x; y) 3z
2 + + 2 =
(1 + x2 ) @y 1 + x2 (1 + x2 ) @x 1 + x2
@'2 (x; y) @'1 (x; y)
2280 =
@y @x
'2 (x; y) = '1 (x; y)
Ove funkcije se uzimaju proizvoljno pa se moµze napisati:
6x2 yz 3xz
P = 2 ; Q= ; R=0
(1 + x2 ) 1 + x2
! 6x2 yz 3xz
)W = 2; ;0
(1 + x )2 1 + x2
89
2285 5 Površinski integrali II vrste
5.1 Teorijski uvod
1.1. Neka je S komad glatke površi. Tada su u svakoj taµcki T 2 S odre†ena dva vektora
normale na S koji su me†usobno suprotni. Kaµze se da je površ S dvostrana ako se u
svakoj taµcki T 2 S moµze odabrati jediniµcni vektor normale tako da kad taµcka T putuje po
2290 S vektor normale se neprekidno mijenja. U protivnom, površ S je jednostrana. Primjer
jednostrane površi je Mebiusova traka. Dvostrane površi su ravan, sfera, ...
!
Kada se u svakoj taµcki T 2 S izvrši izbor jediniµcnog vektora normale N na opisani
naµcin tada se kaµze da je površ S orijentisana. Za svaku takvu površ postoje samo dvije
orijentacije koje su me†usobno suprotne.
2295 1.2. Ako je S orijentisana površa C jednostavno zatvorena orijentisana kriva na S tada
se kaµze da je orijentacija krive C pozitivna ili da je u skladu sa orijentacijom površi S ako
prilikom kretanja po krivoj C u smjeru njene orijentacije dio površi S ograniµcen krivom
C ostaje sa lijeve strane (gledano sa one strane površi S u koju je usmjeren njen vektor
normale).
2300 1.3. Neka je S ograniµcen komad po dijelovima glatke orijentisane površi a

! ! ! ! !
F = F (T ) = P (x; y; z) i + Q (x; y; z) j + R (x; y; z) k (1)
ograniµcena vektorska funkcija na S, T (x; y; z) 2 S. Za svaku podjelu S1 ; S2 ; :::; Sn komada

S se odabiru taµcke Ti 2 Si i u svakoj od taµcaka jediniµcni vektor normale
! ! ! !
N i = i cos (Ti ) + j cos (Ti ) + k cos (Ti ) (2)
2305 Za tu podjelu i taj izbor taµcaka formira se integralna suma

X
n
! !
n = F (Ti ) N i p (Si ) (3)
i=1
Ako postoji konaµcna graniµcna vrijednost
I= lim n (4)
max d(Si )!0
tada se ta graniµcna vrijednost zove površinski integral druge vrste funkcije (1) po orijen-
2310 tisanoj površi S i oznaµcava sa
ZZ ZZ
! ! ! !
I= F (T ) N dS = F (T ) d S (5)
S S
Kako se vidi, površinski integral druge vrste funkcije (1) po orijentisanoj površi S koja
ima jediniµcni vektor normale
! ! ! !
N = i cos (T ) + j cos (T ) + k cos (T ) (6)
2315 isto je što i površinski integral prve vrste funkcije
90
! !
F (T ) N (T ) =
P (x; y; z) cos (x; y; z) + Q (x; y; z) cos (x; y; z) + R (x; y; z) cos (x; y; z) (7)
po površi S. Odatle se izvode osobine i naµcin izraµcunavanja površinskih integrala druge

vrste.
2320 Za integral (5) se koristi i oznaka

ZZ
I= P (x; y; z) dydz + Q (x; y; z) dzdx + R (x; y; z) dxdy (5’)
S
Ako je S zatvorena površ ovaj integral se raµcuna korištenjem formule Ostrogradskog1

ZZ
I= P (x; y; z) dydz + Q (x; y; z) dzdx + R (x; y; z) dxdy =
ZZ =
2325 (P (x; y; z) cos (x; y; z) + Q (x; y; z) cos (x; y; z) + R (x; y; z) cos (x; y; z)) dS =
ZZZ
@P @Q @R
= + + dxdydz
@x @y @z
V (S)
Ovdje su ; i uglovi koje jediniµcni vektor normale površi S zaklapa sa koordinatnim

osama. Pri tom vrijedi
cos dS = dydz
2330 cos dS = dzdx
cos dS = dxdy
1.4. Površinski integral (5) predstavlja protok ili ‡uks vektora (1) kroz orijentisanu površ
S. U sluµcaju da je ta površ zatvorena piše se
I
! !
F (T ) d S (8)
2335 Ako je rub oblasti orijentisan vektorom vanjske normale a funkcija (1) ima neprekidne
@P @Q @R
komponente sa neprekidnim prvim parcijalnim izvodima ; ; na oblasti V tada
@x @y @z
vrijedi
ZZ ZZZ
! ! !
F (T ) d S = div F dV (9)
V
Pri tome se S moµze sastojati od jedne ili više jednostavno zatvorenih orijentisanih po di-
2340 jelovima glatkih površi. Za svaku od tih površi odabrane je u svakoj njenoj taµcki jediniµcni
!
vektor normale N koji je usmjeren izvan oblasti V . Formula (9), koja površinski inte-
! !
gral funkcije F po zatvorenoj površi S prevodi u trostruki integral funkcije div F po
oblasti V koja je ograniµcena tom površi zove se formula Gaussa ili formula Ostrogradskog.
Ona je prostorni analog Grinove formule.
I
1
U ovoj formuli se treba koristiti simbol za dvostruki integral analogan sa simbolu .
91
2345 1.5. Cirkulacija vektora ! a = fP (x; y; z) ; Q (x; y; z) ; R (x; y; z)g duµz neke zatvorene
kriveIl (rad polja) Ije broj
C= ! a d! r = P (x; y; z) dx + Q (x; y; z) dy + R (x; y; z) dz
l Z Zl
= rot!
a !
n 0 dS
S
gdje je S površ koja se daje izrazom =0i
! ! !
i j k
!
n
! ! @ @ @
2350 n = grad ; n0 = ! ; rot!a =
jnj @x @y @z
P Q R
1.6. U sluµcaju da se traµzi integral po dxdy smjer integracije se moµze odrediti tako da se
!
traµzi ugao izme†u gradijenta površi i vektora k = f0; 0; 1g. Ugao izme†u dva vektora se
odre†uje putem relacije
! !
gradf k gradf k
cos ' = ! = jgradf j
jgradf j k
!
2355 Ako je cos ' > 0 tada vektor k zaklapa oštri ugao sa gradijentom površi odnosno
! !
^ gradf; k < . U suprotnom je taj ugao tupi odnosno ^ gradf; k > . U
2 2
tom sluµcaju se integral po tom dijelu površi uzima sa negativnim predznakom. Ovo je
sluµcaj kada se integracija vrši po dvostranoj prostornoj porvrši (sfera, elipsoid,...). Tada
se integral raµcuna kao zbir integrala po gornoj i donjoj površi. Analogno, ako se traµzi
2360 integral po dydz odnosno pod dxdz smjer integracije se odre†uje prema znaku skalarnog
! !
proizvoda sa jediniµcnim vektorom i odnosno sa vektorom j .
5.2 Zadaci
ZZ
I= x2 y 2 zdxdy
S
2365 gdje je S gornja strana donje polovine sfere x2 + y 2 + z 2 = R2 :

Rješenje. Na narednom gra…konu je ilustracija površi S za R = 1.
92
2 2
Projekcija polusfere na ravan
p Oxy je krug x +y R2 (integracija je po dxdy). Jednaµcina
donjeZ Zpolusfere je z = Z ZR2 x2 y 2 pa je
p
2370 I= x2 y 2 zdxdy = x2 y 2 R2 x2 y 2 dxdy
S D
Sada seZ Zuvode polarne koordinate x = cos '; y = sin '; J = pa je
p
I= 4
sin2 ' cos2 ' R2 2 d '
D
Prema formulaciji, površ integracije
Z2 ZR p
I= sin2 ' cos2 'd' 4
R2 2d
0 0
2375 Iz ovoga je
Z2 Z2 Z2 Z2
1 1 1
I1 = sin2 ' cos2 'd' = 4 sin2 ' cos2 'd' = sin2 2'd' = sin2 2'd (2')
4 4 8
0 0 0 0
Radi lakšeg razumijevanja, u nastavku je dato rješenje tipskog integrala
Z2 Z2
u = sin t ) du = cos tdt
A = sin2 tdt = = sin t cos tj20 + cos2 tdt
0 0
Z2 Z2 Z2 Z2
A= cos2 tdt = 1 sin2 t dt = dt sin2 tdt
0 0 0 0
1
2380 A = t20 A ) 2A = t20 ) A = t02 ) A =
2
Ovaj rezultat se primijeni i dobije se:
Z2
1 1 2' 2
I1 = sin2 2'd (2') = j =
8 8 2 0 4
0
Drugi integral se raµcuna smjenom
93
ZR p ZR p R2 2
= t2 ) d = tdt
4 2 2
I2 = R2 2d = ( ) R2 2d = =0)t=R
(zamjena granica !)
0 0 =R)t=0
Z0 ZR
2 2
2385 I2 = (R2 t) t ( tdt) = (R4 2R2 t2 + t4 ) t2 dt
R 0
ZR ZR ZR
I2 = R4 t2 dt 2R2 t4 dt + t6 dt
0 0 0
R
t3 t5 t7 R7 2R7 R7
I2 = R4 2R2 + = +
3 5 7 0 3 5 7
35 42 + 15 7 8 7
I2 = R = R
105 105
Na osnovu ovoga je
8R7 2R7
2390 I= =
4 105 105
ZZ
I1 = zdxdy
S
x2 y 2 z 2
gdje je S spoljašnja strana elipsoida 2 + 2 + 2 = 1.
a b c
Rješenje. Na narednom dijagramu je data slika elipsoida S za a = 4; b = 3; c = 2.
2395
Integral se raµcuna po dvije površi, gornjoj i donjoj. Raµcunanje ovog integrala odgovara
postupku izraµcunavanja zapremine tijela u prostoru. Jednaµcine gornje i donje površi se
dobijaju sljedećom transformacijom.
x2 y 2 z 2 z2 x2 y 2
+ + = 1 ) = 1
a2 b2 c2 c2 a2 b2
2 2
x y
2400 ) z 2 = c2 1 2
r a b2
x2 y 2
) S1 : z = c 1 (gornja površ)
r a2 b2
x2 y 2
S2 : z = c 1 (donja površ)
a2 b2
94
Projekcija ove površi na Oxy ravan je elipsa
x2 y 2
+ 2 1
a2 b
2405
Ako se µzeli dobiti integral po cijeloj površi (i gornja i donja strana) onda se on raµcuna
tako da se najprije napravi parametarska jednaµcina projekcije (elipse) koja postaje domen
D novog integrala. Parametarska jednaµcina elipse podrazumijeva ugao ' i radijus .
Kretanje po elipsi koje odgovara promjeni ugla od 0 do 2 znaµci da je gornja polovina

2410 elipsoida, površS1 , sa lijeve strane smjera kretanja pa se integral po toj površi uzima sa
pozitivnim znakom. Isto to kretanje znaµci da je donja polovina elipsoida, površ S2 , sa
desne strane pa se integral po toj površi uzima sa negativnim znakom. Iz tog razloga je
za raµcunanje integrala po donjoj površi potrebno suprotno kretanje, od 2 do 0 pa se taj
integral uzima sa negativnim znakom.
ZZ ZZ ZZ
2415 I1 = zdxdy = I1 = zdxdy + zdxdy
S S1 S2 !
ZZ r ZZ r
2 2
x y x2 y2
I1 = c 1 dxdy c 1 dxdy
a2 b2 a2 b2
D
ZZ r 2 2
D
x y
I1 = 2c 1 dxdy
a2 b2
D
Prelazak na polarne koordinate se vrši transformacijom x = a cos '; y = b sin '; J = ab
pa je:
Z2 Z1 p 1 2
= t2 ) d = tdt
2420 I1 = 2abc d' 1 2 d = =0)t=1
(zamjena granica)
0 0 =1)t=0
Z1 Z1
2 2 t3 1 4
I1 = 2abc 'j0 + t ( t) dt = 2abc 2 t dt = 4abc j = abc
3 0 3
0 0
Za a = b = c = R ovaj rezultat daje zapreminu sfere polupreµcnika R.
95
ZZ
I= x2 dydz + y 2 dxdz + z 2 dxdy
S
2425 gdje je S spoljašnja strana sfere (x a)2 + (y b)2 + (z c)2 = R2 .

Rješenje.
Z Z Integral će biti izraµ
Z Z cunat kao zbir tri integrala
ZZ
2 2
I1 = x dydz I2 = y dxdz; I3 = z 2 dxdy
S S S
Metod će biti demonstriran na primjeru raµcunanja integrala I3 . S obzirom da je domen
integracije
Z Z površinaZcijele
Z sfere, integral
ZZ se raµcuna kao zbir
2 2 2
2430 I3 = z dxdy = z dxdy + z dxdy
S S1 S1
gdje je S1 gornja a S2 donja površina sfere. S obzirom da se integracija vrši po dxdy
potrebno je eliminisati promjenljivu z odnosno predstaviti je pomoću x i y. Pri tome je
(x a)2 + (yq b)2 + (z c)2 = R2 ) (z c)2 = R2 (x a)2 (y b)2
)z c= R2 (x a)2 (y b)2
2435 Iz ovoga je : q
S1 : z = c + R2 (x a)2 (y b)2 gornja površina sfere
q
S2 : z = c R2 (x a)2 (y b)2 donja površina sfere
q q 2
S1 : z = c + R2 (x a)2 (y 2 2
b) ) z = c + R2 (x a)2 (y b)2
q
2 2
z = c + 2c R2 (x a)2 (y b)2 + R2 (x a)2 (y b)2
q q 2
2 2
2440 S2 : z = c R2 (x a) (y b) ) z = 2
c R2 (x a)2 (y b)2
q
2
z =c 2
2c R2 (x a)2 (y b)2 + R2 (x a)2 (y b)2
Projekcija sfere na Oxy ravan je krug (x a)2 + (y b)2 R2 . Kretanje po krugu u
smjeru kretanja kazaljke na satu odnosno kada se ugao mijenja od 0 do 2 znaµci da se
integral po gornjoj polusferi uzima sa pozitivnim znakom. Isto to kretanje bi znaµcilo da
2445 se integral po donoj površi uzima sa negativnim znakom pa se stoga uzima kretanje u
suprotnom smjeru a samim tim i integral po donjoj površi sa negativnim predznakom.
Sada ZseZ prelazi na raµ
Z cZunanje integrala.
ZZ
2 2
I3 = z dxdy = z dxdy + z 2 dxdy
S S1 S1
ZZ q 2 ZZ q 2
2 2
I3 = c + R2 (x a) (y b) dxdy c R2 (x a)2 (y b)2 dxdy
ZDZ q D
2 2
2450 I3 = c2 + 2c R2 (x a) (y b) + R2 (x a)2 (y b)2 dxdy
ZZ
D
q
c 2
2c R2 (x a)2 (y b)2 + R2 (x a)2 (y b)2 dxdy
ZDZ q
I3 = 4c R2 (x a)2 (y b)2 dxdy
D
Prelazak na polarne koordinate se vrši sljedećim transformacijama.
96
x a = cos ' ) x = a + cos '
2455 y b = sin ' ) y = b + sin '
Na osnovu ovoga je
Z2 ZR p Z2 ZR p
I3 = 4c R3 2 d d' = 4c d' R3 2 d
0 0 0 0
ZR p R2 2
= t2 ) rd = tdt
I3 = 4c 'j20 R3 2 d = =0)t=R
0 =R) =0
Z0 ZR
I3 = 4c 2 t ( t) dt = 8 c t2 dt
R 0
t3 R 8 3
2460 I3 = 8 c j = R c
3 0 3
Analogni rezultat se dobije kada se raµcunaju ostala dva integrala tako da je konaµcni
rezultat
8 8 8
I = R3 a + R3 b + R3 c
3 3 3
8 3
I = R (a + b + c)
3
2465 Exercise 85 Izraµcunati površinski integral II vrste
ZZ
dydz dzdx dxdy
I= + +
x y z
S
x2 y 2 z 2
gdje je S vanjska strana elipsoida 2 + 2 + 2 = 1.
a b c
Rješenje.
Z Z Integral će bitiZizraµ
Z cunat kao zbitZtri
Z integrala
dydz dzdx dxdy
I1 = I2 = I3 =
x y z
S S S
2470 Postupak će biti prikazan na izraµcunavanju integrala I3 . Integral se raµcuna kao zbir
integrala porgornoj i donjoj polovini elipsoida µcije su jednaµcine date sa:
x2 y 2
Sg : z = c 1 2
r a b2
2
x y2
Sd : z = c 1
a2Z Z b2
! dxdy
] ! n; k < ) +
2 z
Sg
ZZ
! ! dxdy
2475 ] n; k > )
2 z
ZZ Z Z Sd ZZ
dxdy dxdy dxdy
I3 = = =
z z z
S Sg Sd
ZZ ZZ ZZ
dxdy dxdy 2 dxdy
= r r = r
x 2
y 2
x 2
y 2 c x2 y 2
D c 1 D c 1 D 1
a2 b2 a2 b2 a2 b2
x2 y 2
D:z=0) 2 + 2 1
a b
97
2480 2 (0; 1) ; ' 2 (0; 2 )
ZZ Z2 Z1
2 dxdy 2 ab d d'
I3 = r = p
c x2 y 2 c 1 2
D 1 0 0
a2 b2
Z2 Z1
2ab d
I3 = d' p
c 1 2
0 0
2
1 = t2 ) d = tdt
=0)t=1
2485 =1)t=0
Z0 Z1
2ab 2 tdt 2ab
I3 = 'j0 = 2 dt
c t c
1 0
4ab 4ab
I3 = tj10 =
c c
Analogno se dobijaju vrijednosti za ostala dva integrala
4ac 4bc
I2 = I1 =
b a
4bc 4ac 4ab 1 1 1
2490 I= + + = 4abc + +
a b c a2 b 2 c 2
Exercise 86 Izraµcunati ‡uks vektorskog polja
! ! ! !
A = xy i + yz j + xy k
kroz dio sfere x2 +y 2 +z 2 = 1 (orijentisane vektorom vanjske normale) koji pripada prvom
oktantu.
2495 Rješenje. U nastavku je prikaz površi S u prvom oktantu.
! ! !
Ako je F = F (T ) = P (x; y; z) i + Q (x; yz) j + R (x; y; z) k ograniµ
Z Z cena vektorska
! !
funkcija na S, T (x; y; z) 2 S tada se ‡uks raµcuna kao integral I = F (T ) N dS =
ZZ S
! !
F (T ) d S
S
2500 Jediniµcni vektor orijentisane površi S (u našem sluµcaju sfere) je dat sa
98
! ! ! !
N = cos (T ) i + cos (T ) j + cos (T ) k
Ovdje su ; i uglovi koje vektor normale zaklapa sa koordinatnim osama. Na osnovu

ovoga je
! !
F (T ) N (T ) = P (x; y; z) cos (x; y; z)+Q (x; yz) cos (x; y; z)+R (x; y; z) cos (x; y; z)
2505 i
ZZ
I= P (x; y; z) dydz + Q (x; y; z) dxdz + R (x; y; z) dxdy
S
Prema
Z Zuslovima zadatka ZjeZ
! !
= F (T ) N dS = xy dydz + yz dxdz + xy dxdy
S S
Ovo se
Z Zmoµze posmatrati kao Zzbir
Z tri integrala ZZ
2510 I1 = xy dydz; I2 = yz dxdz; I3 = xy dxdy
S S S
U nastavku će biti dat prikaz raµcunanja integrala I1 s obzirom da se ostali integrali
raµcunaju na analogan naµcin (preporuµcujemo da studenti samostalno izraµcunaju ostale
integrale postupkom koji će biti prikazan).
Projekcija sfere na ravan Oyz je krug y 2 + z 2 1. U prvom integralu se pojavljuje

2515 promjenljiva x koja zbog domena integracijep(dxdy) treba biti iskazana pomoću y i z.
2 2 2 2 2 2
x +y +z =1)x =1 y z ) x = 1 y2 z2
ZZ ZZ p y = cos ' 2 [0; 1]
2 2 h i
I1 = xy dydz = 1 y z ydydz = z = sin '
' 2 0;
S D J= 2
Z Z p
1 2 Z2 Z 1
p
2 2 2d
I1 = 1 cos ' d d' = cos 'd' 1
0 0 0 0
2
Z1 = cos t ) = cos2 t
p
I1 = sin 'j02 2
1 2d = )1 2
= sin2 t =0)t=
2
0 d = sin tdt =1)t=0
Z0 Z2 Z2
2 1
2520 I1 = 2
cos t sin t sin tdt = sin t cos tdt = 2
4 sin2 t cos2 tdt
4
2
0 0
Z2 Z2 Z2
1 1 2 2 1
I1 = (2 sin t cos t) dt = sin 2tdt = sin2 2td (2t)
4 4 8
0 0 0
Radi lakšeg razumijevanja, u nastavku je dato rješenje tipskog integrala
Z2 Z2
2 u = sin t ) du = cos tdt =2
A = sin tdt = = sin t cos tj0 + cos2 tdt
0 0
Z
2 Z2 Z
2 Z 2
2
A= 2
cos tdt = 1 sin t dt = dt sin2 tdt
0 0 0 0
99
=2 =2 1 =2
2525 A = tj0 A ) 2A = tj0 ) A = tj0 ) A =
2 4
Ovaj rezultat se primijeni i dobije se:
Z2
1 1 2' =2
I1 = sin2 2'd (2') = j =
8 8 2 0
0
Na osnovu ovoga je
3
I = I1 + I2 + I3 =
16
2530 Exercise 87 Izraµcunati ‡uks vektorskog polja ako je
! ! ! !
A = u sin v i u cos v j +u k
kroz površ S : !
r = (u cos v; u sin v; v) (0 u R; 0 v 2 ).
Rješenje. Ako je površzadata u vektorskom obliku tada se ‡uks raµcuna na sljedeći naµcin
ZZ ZZ
! ! ! @!r @!r
= A dS = A dudv
@u @v
S D
2535 Najprije je
@!r @! r
= (cos v; sin v; 0) ; = ( u sin v; u cos v; 1)
@u @v
u sin v u cos v u
! @! r @!r cos v sin v u sin v u cos v
A = cos v sin v 0 =u +
@u @v u sin v u cos v cos v sin v
u sin v u cos v 1
! @! r @! r
A = u u cos2 v + u sin2 v + u sin2 v + u cos2 v
@u @v
! @! r @! r
A = u2 + u
@u @v
ZZ ZZ Z2 ZR
! ! 2
2540 = A dS = (u + u) dudv = dv (u2 + u) du
S D v=0 u=0
R
u3 u2 R3 R2
= vj20 + =2 +
3 2 0 3 2
! ! !
Exercise 88 Izraµcunati ‡uks vektorskog polja !
a =x i +y j 3z k kroz vanjsku
površ paraboloida z = x2 + y 2 ome†enog sa 0 z 4.
Rješenje. Najprije se jednaµcina paraboloida (površ S) transformiše u oblik

2545 : x2 + y 2 z = 0 )
@ @ @
)! n = grad = ; ; = (2x; 2y; 1)
@x @y @z
Na osnovu
ZZ ovoga je Z Z
! ! !
= a dS = a !n 0 dS
S S
!
n f2x; 2y; 1g
!
n0 = ! = p
jnj 2x2 + 2y 2 + 1
100
! f2x; 2y; 1g 2x2 + 2y 2 + 3z
2550 a !n 0 = fx; y; 3zg p = p
2x 2 + 2y 2 + 1 2x2 + 2y 2 + 1
ZZ ZZ ZZ
! ! ! ! 2x2 + 2y 2 + 3z
= a dS = a n 0 dS = p dS
2x2 + 2y 2 + 1
S p
S pS
0
p= zx = zy0
2x; q = ) 1 + p + q = 1 + 4x2 + 4y 2
2 2
ZZ ZZ
2x2 + 2y + 3z p
2
= p 1 + 4x2 + 4y 2 dxdy = (2x2 + 2y 2 + 3 (x2 + y 2 )) dxdy
2
4x + 4y + 12
ZDZxy ZZ Dxy
= (5x2 + 5y 2 ) dxdy = 5 (x2 + y 2 ) dxdy

Dxy Dxy
2555 x = cos '; y = sin '; J =
2 (0; 2) ; ' 2 (0; 2 )
Z2 Z2
2 1 1
=5 d' d = 5 'j20 4 2
j0 =5 2 16 = 40
4 4
0 0
! ! !
Exercise 89 Naći ‡uks vektorskog polja !
a =z i + j x k kroz vanjski dio sfere
x2 + y 2 + z 2 = 1 u prvom oktantu.
2560 Rješenje. Najprije se jednaµcina sfere (površ S) transformiše u oblik

: x2 + y 2 + z 2 1 = 0
@ @ @
)! n = grad = ; ; = (2x; 2y; 2z)
@x @y @z
Na osnovu ovoga je
!
n f2x; 2y; 2zg 2 fx; y; zg
!
n0 = ! = p = p = fx; y; zg
jnj 4x 2 + 4y 2 + 4z 2 2 x 2 + y2 + z2
ZZ ZZ
! ! !
2565 = a dS = a ! n dS
0
S S
!
a ! 0 = fz; 1; xg fx; y; zg = xz + y
nZ Z xz = y
= y dS
S p
S : x2 + y 2 + z 2 = 1 ) z = 1 x2 y 2
x y
zx0 = p ; zy0 = p
1 x sy 2 2 1 x2 y 2
p x2 y2 1
2570 1 + zx02 + zy02 = 1 + + =p
1 x2 y 2 1 x2 y2 1 x2 y2
ZZ
dxdy
= yp
1 x2 y 2
D
D : z = 0 ) x2 + y 2 1
x = cos '; y = sin '; J=
2 (0; 1) ; ' 2 0;
2
Z2 Z1 Z2 Z1 2
sin ' d
2575 = p d d' = sin 'd' p =
1 2 1 2 4
0 0 0 0
101
a = fxy z; yz x; xz yg kroz površ
2 2
S : 2z = 20 x y izme†u ravni z = 5 i z = 8 u smjeru spoljašnje normale na površ.
Rješenje. Taµcka presjeka z ose sa površi S je

x = 0 ^ y = 0 ) 2z = 20 ) z = 10
2580 FluksZ se
Z raµcuna koriš
Z tenjem
Z formule
! ! !
= a dS = a ! n 0 dS
S S
: x2 + y 2 + 2z 20 = 0
! @ @ @
n = grad = ; ; = (2x; 2y; 2)
@x @y @z
Na osnovu ovoga je
!n f2x; 2y; 2g 2 fx; y; 1g fx; y; 1g
2585
!
n0 = ! = p = p =p
jnj 4x2 + 4y 2 + 4 2 x2 + y 2 + 1 x2 + y 2 + 1
! fx; y; 1g
a ! n 0 = fxy z; yz x; xz yg p
x2 + y 2 + 1
! x2 y xz + y 2 z xy + xz y x2 y + y 2 z xy y
a ! n0 = p = p
x 2 + y2 + 1 x2 + y 2 + 1
ZZ ZZ 2 2
! ! x y + y z xy y
= a dS = p dS
x2 + y 2 + 1
S S
x2 y2
S : 2z = 20 x2 y ) z = 10
2 2
2590 zx0 = x; zy0 = y
p p p
1 + zx02 + zy02 = 1 + x2 + y 2 ) dS = 1 + x2 + y 2 dxdy
ZZ 2
x y + y 2 z xy y p
= p 1 + x2 + y 2 dxdy
x2 + y 2 + 1
Z SZ
= (x2 y + y 2 z xy y) dxdy
D
D: p 2
2595 z = 5 ) 10 = 20 x2 y 2 ) x2 + y 2 = 10 ) x2 + y 2 = 10
z = 8 ) 16 = 20 x2 2 2 2
y )x +y =4)x +y =2 2 2 2
2
) x = cos '; y = sin '; J= ) z = 10
p 2
2 2; 10 ; ' 2 (0; 2 )
p
Z2 Z10 2
= 2
cos2 ' sin ' + 2
sin2 ' 10 cos ' sin ' sin ' d d'
2
0 2
2600 = 132

ZZ
I= zdxdy + xdxdz + ydydz
S
gdje je S gornji dio ravni x y + z = 1 isjeµcen koordinatnim ravnima.

Rješenje. U nastavku je izgled površi S u prostoru.
102
2605
Integral
Z Z će biti izraµcunat kao
Z Z zbir tri integrala Z Z
I1 = zdxdy; I2 = xdxdz; I3 = ydydz
S S S
Stavljajući u jednaµcini ravni z = 0 dobija se njen presjek sa Oxy koordinatnom ravni
: prava x y = 1 ) y = 1 x. Pritom vrijedi x 2 (0; 1) ) y 2 (x 1; 0) µcime se
2610 obezbje†uje da je ravan sa lijeve strane smjera kretanja po pravoj y = x 1. Na ovaj
naµcin su dobijene granice integracije pa vrijedi
ZZ ZZ Z1 Z0
I1 = zdxdy = (y x + 1) dxdy = (y x + 1) dxdy
S D x=0 y=x 1
Z1 0
y2
I1 = x y+y dx
2 x 1
0
Z1
1
I1 = 0 (x 1)2 x (0 (x 1)) + (0 (x 1)) dx
2
0
Z1 Z1
1 2 1 x2 1
2615 I1 = x +x + x2 x x + 1 dx = x+ dx
2 2 2 2
0 0
1
1 x3 1 2 1 1 1 1 1
I1 = x + x = + =
2 3 2 2 0 6 2 2 6
1
U gornjem izrazu pisanje ( )0 oznaµcava granicu integracije za sve faktore unutar zagrade.
Stavljajući u jednaµcini ravni y = 0 dobija se njen presjek sa Oxz koordinatnom ravni :

prava x + z = 1 ) z = 1 x. Da bi ravan ostala sa lijeve strane smjera kretanja po
2620 pravoj z = 1 x potrebno je staviti x 2 (1; 0) ) z 2 (0; 1 x). Na ovaj naµcin su dobijene
granice integracije pa vrijedi
ZZ ZZ Z0 1Z x Z0
I2 = xdxdz = xdxdz = xdxdz = zj01 x xdx
S D x=1 z=0 x=1
Z0 1
1 2 1 3 1 1 1
I2 = (1 x) xdx = x x = =
2 3 0 2 3 6
x=1
103
Stavljajući u jednaµcini ravni x = 0 dobija se njen presjek sa Oyz koordinatnom ravni :
2625 prava z y = 1 ) z = y + 1. Da bi ravan ostala sa lijeve strane smjera kretanja po
pravoj z = y + 1 potrebno je staviti y 2 (0; 1) ) z 2 (0; y + 1). Na ovaj naµcin su
dobijene granice integracije pa vrijedi
ZZ ZZ Z 1 y+1
Z Z1
I3 = ydydz = ydydz = ydydz = zjy+1
0 ydy
S D y=0 z=0 y=0
Z1 Z0 0
y3 y2
I3 = (y + 1) ydy = (y + 1) ydy = +
3 2 1
y=0 1
1 1 1 1 1
2630 I3 = (0 ( 1)) + (0 1) = =
3 2 3 2 6
Na taj naµcin je dobijen konaµcni rezultat

1 1 1 1
I = I1 + I2 + I3 = + + =
6 6 6 2
! ! !
Exercise 92 Izraµcunati cirkulaciju vektorskog polja ! a = y i x j +z k duµz zatvorene
konture l = f(x; y; z) : x2 + y 2 + z 2 = 4; x2 + y 2 = z 2 g (presjek sfere i paraboloida).
2635 Rješenje. Cirkulacija vektora !

a = fP (x; y; z) ; Q (x; y; z) ; R (x; y; z)g duµz zatvorene
kriveIl je broj I ZZ
C= ! !
a d r = P (x; y; z) dx + Q (x; y; z) dy + R (x; y; z) dz = rot!
a ! n 0 dS
l l S
veliµcine rot!
Prvi korak je izraµcunati a i! n 0.
!n
!
n = grad ; !n0 =
j!nj
2640 Ulogu krive ima sfera sa jednaµcinom oblika x2 + y 2 + z 2 4 = 0. Odavdje je
!
n nx y z o
!
n = grad = f2x; 2y; 2zg ) ! n0 = ! = ; ;
jnj 2 2 2
! ! ! ! ! !
i j k i j k
! @ @ @ @ @ @
rot a = =
@x @y @z @x @y @z
P Q R y x z
!
rot a = f0; 0; 2g nx y z o
) rot!a ! n 0 = f0; 0; 2g ; ; = z
ZZ Z Z2 2 2
2645 C= rot!a ! n 0 dS = ( z) dS
S p
S
S : x2 + y 2 + z 2 = 4 ) z = 4 x2 y 2
x y
) zx0 = p ; zy0 = p
4 x 2 y 2 4 x2 y 2
p 2
1 + zx02 + zy02 = p
4 x2 y 2
Na osnovu
Z Z ovoga je ZZ
p 2
2650 C= 4 x 2 y p
2 dxdy = 2dxdy
4 x2 y 2
D D
Kontura duµz koje se vrši integracija je presjek sfere i paraboloida.
104
x2 + y 2 + z 2 = 4
x2 + y 2 = z 2
p 2
) 2x2 + 2y 2 = 4 ) x2 + y 2 = 2
2655 x = cos p '; y = sin '; J =
2 0; 2 ; ' 2 (0; 2 )
p
Z2 Z2 p
1
) C = 2 d' d = 2 'j20 2
j0 2
2
0 0
1
C= 2 2 2= 4
2
! ! !
Exercise 93 Izraµcunati cirkulaciju vektorskog polja !
a = y i + x j + 2z k duµz
x2 y 2
2660 konture l = (x; y; z) : 2 + 2 = 1; z = 2 .
a b
Rješenje.
I Cirkulacija
I se izraµcunava korištenjem formule ZZ
C= ! !
a !
n 0 dS
l l S
Prvi korak je izraµcunati veliµcine rot!
a i!
n 0.
!n
!
n = grad ; !n0 =
j!nj
2665 Ulogu krive ima površina sa jednaµcinom z 2 = 0. Odavdje je
!
n
!
n = grad = f0; 0; 1g ) ! n 0 = ! = f0; 0; 1g
jnj
! ! ! ! ! !
i j k i j k
! @ @ @ @ @ @
rot a = =
@x @y @z @x @y @z
P Q R y x 2z
! ! ! !
rot a = i (0 0) j (0 0) + k (1 + 1)
rot!a = f0; 0; 2g
2670 ) rotZ! !
Za n 0 = f0; 0; 2g f0;Z0;Z1g = 2
C= rot!a ! n 0 dS = 2 dS
S S
S:z=2
zx0 = 0; zy0 = 0
p p
dS = Z1Z+ zx02 + zy02 dxdy = 1 + 0 + 0dxdy = dxdy
2675 C=2 dxdy
D
x2 y 2
D: 2 + 2 =1
a b
2 (0; 1) ; ' 2 (0; 2 )
Z2 Z1 Z2 Z1
C=2 ab d d' = 2ab d' d
0 0 0 0
1 1
2680 C = 2ab 'j20 2 1
j0 = 2ab 2 = 2ab
2 2
105
Exercise 94 Izraµcunati cirkulaciju vektorskog polja !
a = f2xz; 1; x2 y 2 g duµz zatvorene
linije l koja je data sa
l = f(x; y; z) : x2 = ay; x2 y 2 = z 2 ; a > 0; x 0g
Rješenje.
I Cirkulacija
2685 C= ! !
a !
n 0 dS
l l S
Prvi korak je izraµcunativeliµcine rot!
a i! n 0.
!n
!
n = grad ; !n0 =
j!nj
2
Ulogu krive ima površina sa jednaµcinom px y 2 z 2 = 0. Odavdje
p je
! !
n = grad = f2x; 2y; 2zg ) j n j = 4x + 4y 2 + 4z 2 = 2 x2 + y 2 + z 2
2
!
n 2 fx; y; zg fx; y; zg
2690 )! n0 = ! = p =p
jnj 2 x2 + y 2 + z 2 x2 + y 2 + z 2
! ! ! ! ! !
i j k i j k
! @ @ @ @ @ @
rot a = =
@x @y @z @x @y @z
P Q R 2xz 1 x2 y 2
! ! !
rot!a = i ( 2y 0) j (2x 2x) + k (0 0)
rot!a = f 2y; 0; 0g
fx; y; zg 2xy
) rot!a ! n 0 = f 2y; 0; 0g p =p
2 2 2 x2 + y 2 + z 2
ZZ ZZ x + y + z
2xy
2695 C= rot!a ! n 0 dS = p dS
x2 + y 2 + z 2
S p
S
S : x2 y 2 z 2 = 0 ) x = y 2 + z 2
y z
x0y = p ; x0z = p
y2 + z2 sy2 + z2
p 02 02
y2 z2 p
dS = 1 + xy + xz dydz = 1 + 2 + dydz = 2dydz
y + z2 y2 + z2
ZZ p ZZ p
2y y 2 + z 2 p p y y2 + z2
C= p 2dydz = 2 2 p p dydz
y2 + z2 + y2 + z2 2 y2 + z2
D ZZ D
2700 C= 2 ydydz
D
D : x2 y 2 = z 2 ; x2 = ay
ay y 2 = z 2
y 2 ay + z 2 = 0 ) y 2 + z 2 = ay
y = cos '; z = sin '
2
2705 = a cos '
2 (0; a cos ')
cos ' 0 ) ' 2 ;
2 2
Z=2 a cos
Z ' Z=2 Z '
a cos
2
C= 2 cos ' d d' = 2 cos 'd' d
=2 0 =2 0
106
Z=2 a cos ' Z=2
1 3 2a3
C= 2 cos ' d' = cos ' cos3 'd'
3 0 3
=2 =2
Z=2
2a3
2710 C= cos4 'd'
3
=2
2
4 2 21 1
cos ' = 1 sin ' = (1 + cos 2') = (1 + 2 cos 2' + cos2 2')
2 4
1 1 1 1 1 1
= + cos 2' + cos2 2' = + cos ' + 2 cos2 2'
4 2 4 4 2 4
1 1 1 1
= + cos 2' + 2 (cos2 2' + cos2 2')
4 2 4 2
1 1 1 1
= + cos 2' + cos2 2' + 1 sin2 2'
4 2 4 2
1 1 1 1
2715 = + cos 2' + (1 + cos 4')
4 2 4 2
1 1
= 1 + 2 cos 2' + (1 + cos 4')
4 2
Z=2
2a3 1 1
)C= 1 + 2 cos 2' + (1 + cos 4') d'
3 4 2
=2
3 =2
a 1 1 1 1
C= '+2 sin 2' + ' + sin 4'
6 2 2 2 4 =2
a3 3 1 a3 3 a3
C= + (0 0) + (0 0) = =
6 2 4 6 2 4
2720 Exercise 95 Izraµcunati integral

ZZ
I= x3 dydz + y 3 dzdx + z 3 dxdy
S
gdje je S vanjska strana sfere x2 + y 2 + z 2 = a2 .

RješZ
enje.
Z Rješenje se moµze dobiti korištenjeZ Z Zformule Ostrogradskog tako da je
3 3 3
I= x dydz + y dzdx + z dxdy = 3 (x2 + y 2 + z 2 ) dxdydz
S V (S)
2725 V (S) : x2 + y 2 + z 2 = a2
Uvode se sferne koordinate na sljedeći naµcin
x = cos ' sin ; y = sin ' sin ; z = cos
J = 2 sin
2 (0; a) ; ' 2 (0; 2 ) ; 2 (0; )
Z Z= Z=a
'=2 Z
'=2 Z= Z=a
2 2 4
2730 I=3 sin d d'd = 3 d' sin d d
'=0 =0 =0 '=0 =0 =0
1
I=3 'j20 ( cos )0 5 a
j0
5
1 5 12 5
I=3 2 ( ( 1 1)) a = a
5 5
107
Exercise 96 Izraµcunati površinski integral
ZZ
I= (x2 cos + y 2 cos + z 2 cos ) dS
S
2735 gdje je S dio konusa x2 + y 2 = z 2 za 0 z h.

Rješenje. Izgled površi za h = 4 je dat na narednom dijagramu.
Površ integracije je unija površina S1 = S [ S2 gdje je S plašt konusa za z 2 [0; h] a S2

2 2
krug
Z Z naZ nivou
Z cija
ZzZ = h µZ Z je jednaµ
Z Z cina
ZZ x + y h2 . To znaµci da je
2740 = + ) =
S1 S S2 S S1 S2
Za raµ
Zcunanje
Z se koristi Stoksova formula ZZZ
2 2 2
I1 = (x cos + y cos + z cos ) dS = 2 (x + y + z) dxdydz
S1 V (S1 )
Sada se vrši prelazak na cilindriµcne koordinate.
x2 + y 2 = z 2 ; z 2 [0; h]
2745 x = cos '; y = sin '; z = h; J=
zmax = h
2 (0; zmax ) ) 2 (0; h) ; ' 2 (0; 2 ) ; z 2 ( ; h)
Z Z=h z=h
'=2 Z
I1 = 2 ( cos ' + sin ' + z) d d'dz =
'=0 =0 z=
Z
'=2 Z=h Z
z=h
2 2
=2 d' d ( cos ' + sin ' + z) dz
'=0 =0 z=
Z
'=2 Z
=h
2 2
2750 =2 d' cos ' (h )+ sin ' (h ) + z 2 jh d
2
'=0 =0
Z
'=2 Z=h
2 2
=2 d' cos ' (h )+ sin ' (h )+ (h2 2
) d
2
'=0 =0
108
2 3
Z=h Z=h Z=h
6 h cos ' 2 d cos ' 3 d + h sin ' 2 d 7
Z
'=2 6 7
6 7
6 =0 =0 =0 7
=2 6 7 d'
6 Z=h Z=h Z=h 7
'=0 6 h2 1 7
4 sin ' 3 d + d 3
d 5
2 2
=0 =0 =0
Z
'=2
h3 h4 h3 h4 h2 h2 1 h4
=2 h cos ' cos ' + h sin ' sin ' + d'
3 4 3 4 2 2 2 4
2'=0 3
Z
'=2 Z
'=2
4 Z
'=2
h4 h4 h4 h4 h
=2 4 cos 'd' sin 'd' + d'5 d'
3 4 3 4 8
'=0 '=0 '=0
4 4 4
h 2 h h
2755 =2 'j0 = 2 2 =
8 8 2
S2 : x2 + y 2 h2 ; z=h
!
=] ! n; i =
2
!
=] ! n; j =
2
!
=] ! n; k = 0
ZZ
2760 I2 = x2 cos + y 2 cos + h2 cos 0 dS2
2 2
S2 ZZ ZZ
= I2 = h2 dS2 = h2 dxdy = h2 P (D) = h2 h2 = h4
S2 D
h4 h4
) I = I1 I2 = h4 =
2 2
5.3 Zadaci za samostalni rad

ZZ
2765 I= xyzdxdy
S
2
gdje je S spoljašnja strana sfere x2 + y 2 + z 2 = 1 uz ograniµcenja x 0; y 0 (R: ).
15
a = f1 + 2x; y; zg kroz površ
S = f(x; y; z) : x2 + y 2 = z 2 ; 0 z 4g.
256
(R: )
3
2770 Exercise 99 Izraµcunati ‡uks vektorskog polja !
a = f2x; y; zg kroz površ
S = f(x; y; z) : x2 + y 2 + z 2 = 4; 3z = x2 + y 2 g.
109
19
(R: )
3
a = fxz 2 ; x2 y; y 2 zg kroz površ
S = f(x; y; z) : x2 + y 2 = z 2 ; x2 + y 2 + z 2 = 2az; a > 0g.
28a5
2775 (R: )
15
a = f2x2 y; 3xy 2 ; xyz 2 g kroz površS koja
2 2 2
je dio sfere x + y + z = 1 u prvom oktantu u smjeru vanjske normale.
17
(R: )
24
ZZ
2780 I= x2 dydz + y 2 dzdx + z 2 dxdy
S
x2 y 2 z2
gdje je S spoljašnja strana hiperboloida 2 + 2 = 1, 0 z c.
a b c2
1 2
(R: abc )
2
ZZ
I= (x y + z) dydz + (y z + x) dzdx + (z x + y) dxdy
S
2785 gdje je S vanjska strana površine date sa
jx y + zj + jy z + xj + jz x + yj = 1
(R:1)

ZZ
I= y 2 zdxdy + xzdydz + x2 ydzdx
S
2790 gdje je S vanjska strana površine sastavljene od paraboloida z = x2 +y 2 , cilindra x2 +y 2 =

1 i ograniµcena koordinatnim ravnima.
(R: I = 1)
110
6 Funkcije kompleksne promjenljive
6.1 Teorijski uvod
2795 1.1. Nizovi kompleksnih brojeva se de…nišu na sljedeći naµcin.
De…nicija. Svako preslikavanje skupa N prirodnih brojeva u skup C kompleksnih brojeva
koje svakom broju n 2 N pridruµzuje jedan broj z (n) = zn 2 C zove se niz kompleksnih
brojeva ili kompleksni niz.
Kompleksni niz se obiµcno oznaµcava sa fzn = xn + i yn gn=1;1 ili fzn g.
2800 De…nicija. Kaµze se da niz kompleksnih brojeva fzn = xn + i yn gn=1;1 ima graniµcnu
vrijednost z0 = x0 + i y0 ako za svaki proizvoljno mali broj " > 0 postoji prirodan broj
N (") takav da je jzn z0 j < " za sve n N (").
Tada se piše : lim zn = z0 . Ovo se simboliµcki izraµzava na sljedeći naµcin:

n!1
(8" > 0) (9N (")) (8n N (")) (jzn z0 j < ")
2805 µ
Cinjenica da je lim zn = z0 je ekvivalentna sa jednakostima lim xn = x0 i lim yn = y0 .
n!1 n!1 n!1
Za konvergenciju vrijedi sljedeći Košijev opšti kriterij konvergencije.

Teorema. Da bi niz fzn g kompleksnih brojeva konvergirao potrebno je i dovoljno da za
svaki " > 0 postoji prirodan broj N (") takav da za svaki n > N (") i svaki prirodan broj
p = 1; 2; 3; ::: vrijedi jzn+p zn j < ".
2810 1.2. Svako preslikavanje iz C u C se naziva kompleksna funkcija kompleksne promjenljive.

U zavisnosti od broja vrijednosti posmatrane funkcije u jednoj taµck (odnosno za jednu
vrijednost argumenta) razlikuju se jednoznaµcne
p i višeznaµcne funkcije. Funkcija f (z) = z n
je jednoznaµcna dok su f (z) = Argz, f (z) = n z višeznaµcne funkcije.
Realni i imaginarni dio funkcije w = f (z) će biti oznaµcavan sa u (x; y) i v (x; y). Tada je
2815 w = f (z) = u (x; y) + i v (x; y)
pri µcemu je z = x + i y.
1.3. Graniµcna vrijednost funkcije u datoj taµcki se de…niše na sljedeći naµcin.

De…nicija. Neka je funkcija de…nisana u nekoj okolini taµcke z0 osim moµzda u samoj toj
taµcki. Kaµze se da funkcija f (z) teµzi broju A kada z ! z0 odnosno da funkcija f u taµcki z0
2820 ima graniµcnu vrijednost A ako za svako " > 0 postoji (") > 0 takvo da je jf (z) Aj < "
za svako z 6= z0 za koje vrijedi uslov jz z0 j < (").
Tada se piše lim f (z) = A. Simboliµcki se ovo piše na sljedeći naµcin.

z!z0
(8" > 0) (9 (") > 0) (8z 6= z0 : jz z0 j < (") ) jf (z) Aj < ")
Ako je lim f (z) = A = a + i b tada je

z!z0
lim u (x; y) = a; lim v (x; y) = b
x!x0 ;y!y0 x!x0 ;y!y0
2825
1.4. Neprekidnost funkcije se de…niše na sljedeći naµcin.
111
De…nicija. Funkcija f (z) koja je de…nisana u nekoj okolini taµcke z0 i u samoj toj taµcki je
neprekidna u z0 ako je lim f (z) = f (z0 ). To znaµci da za proizvoljno malo " > 0 postoji
z!z0
broj (") > 0 tako da je jf (z) f (z0 )j < " µcim je jz z0 j < (e).
2830 1.5. Prvi izvod se de…niše na sljedeći naµcin.

f (z) f (z0 )
De…nicija. Ako postoji graniµcna vrijednost lim tada se on naziva izvod
z!z0 z z0
funkcije f (z) u taµcki z0 i oznaµcava sa f 0 (z0 ).
Ako funkcija ima neprekidan izvod f 0 (z) u svakoj taµcki oblasti G tada se kaµze da je ona
diferencijabilna (analitiµcka, regularna, holomorfna) u toj oblasti.
2835 1.6. Da bi funkcija f (z) = u (x; y) + i v (x; y) bila diferencijabilna u taµcki z = x + i y

potrebno je i dovoljno da budu zadovoljeni tzv. Koši-Rimanovi (Cauchy-Riemann) uslovi:
@u (x; y) @v (x; y)
=
@x @y
@u (x; y) @v (x; y)
=
@y @x
Ako su ovi uslovi ispunjeni tada vrijedi
@u (x; y) @v (x; y) @v (x; y) @u (x; y)
2840 f 0 (z) = +i = i
@x @x @y @y
@u (x; y) @u (x; y) @v (x; y) @v (x; y)
f 0 (z) = i = +i
@x @y @y @x
De…nicija. Realna funkcija ' (x; y) je harmonijska u oblasti G ako su za sve (x; y) 2 G
njeni drugi parcijalni izvodi neprekidni i ako vaµzi jednakost
@2' @2'
+ 2 =0
@x2 @y
2845 Za funkciju ' (x; y) se ovdje mogu uzeti funkcije u (x; y) odnosno v (x; y). Ova relacija je
poznata kao Laplasova jednaµcina.
6.2 Zadaci
n
1 1
Exercise 105 Naći graniµcnu vrijednost niza zn = +i .
2 2
Rješenje. Najprije će biti napravljena transformacija
n n
1 1 1
2850 zn = +i = (1 + i)n
2 2 2
Sada se kompleksni broj transformiše u trigonometrijski oblik na sljedeći naµcin
p 1
z = 1 + i ) jzj = 2; arctan =
p 1 4
z = 2 cos + i sin
4
n
4 n
1 n 1 p n n
) lim (1 + i) = lim 2 cos + i sin =
n!1 2 n!1 2 4 4
n
1 n n
2855 = lim p cos + i sin =0
n!1 2 4 4
Gornji rezultat slijedi iz µcinjenice da je jcos 'j 1; jsin 'j 1.
112
n
4 + 3i
Exercise 106 Naći graniµcnu vrijednost niza zn = .
5
Rješenje. Najprije jerpotrebno kompleksni broj transformisati u trigonometrijski oblik.

4 + 3i 16 9 3
z= ) jzj = + = 1; ' = arctan
5 25 25 4
n
4 + 3i
2860 ) lim = lim (cos n' + i sin n')
n!1 5 n!1
Niz je divergentan jer ne postoje graniµcne vrijednosti lim cos n' i lim sin n'.
n!1 n!1
p
n
Exercise 107 Naći graniµcnu vrijednost niza zn = 1 + i.
Rješenje. Najprije je potrebno kompleksni broj ispod korijena transformisati u trigonometri-

jski oblik.
p 1
2865 = 1 + i ) jzj = 2; arctan =
p 1 4
z = 2 cos + i sin
4 4
p pn
p 1
n 1
n
) lim 1 + i = lim 2 cos + i sin = lim 2 2n cos + i sin =1
n!1 n!1 4 4 n!1 4n 4n 1
1 lim
Ovo slijedi iz µcinjenica da je lim cos = 1, lim sin = 0 i lim 2 2n = 2n!1 2n = 20 =
n!1 4n n!1 4n n!1
1.
z2 z + 1 i
2870 Exercise 108 Naći graniµcnu vrijednost lim .
z!1+i z 2 2z + 2
Rješenje. Vrijedi :
z2 z + 1 i (z 2 + 1) (z + i) (z + i) (z i) (z + i)
lim 2
= lim 2 = lim =
z!1+i z 2z + 2 z!1+i (z 1) + 1 z!1+i (z 1 i) (z 1 + i)
(z + i) (z i 1) z+i 1 + 2i 1 i
= lim = lim = =1+ =1
z!1+i (z 1 i) (z 1 + i) z!1+i z 1+i 2i 2i 2
z Re (z)
Exercise 109 Naći graniµcnu vrijednost lim .
z!0 jzj
2875 Rješenje. Zadatak se rješava korištenjem trigonometrijskog odnosno Eulerovog oblika

kompleksnog broja.
z = (cos ' + i sin ') = ei'
z!0, !0
z Re (z) ei' cos '
lim = lim = lim ei' cos ' = 0
z!0 jzj !0 !0
1 z z
2880 Exercise 110 Naći graniµcnu vrijednost lim .
z!0 2i z z
Rješenje. Zadatak se rješava korištenjem trigonometrijskog odnosno Eulerovog oblika

kompleksnog broja.
z = (cos ' + i sin ') = ei'
z!0, !0
1 z z 1 ei' e i' 1
2885 lim = lim i' i'
= lim (e2i' e 2i' ) =
z!0 2i z z !0 2i e e !0 2i
113
1
= (cos 2' + i sin 2' (cos ( 2') + i sin ( 2')))
2i
1
= 2i sin 2' = sin 2'
2i
Od koraka koji je obiljµzen sa = ne postoji zavisnost od .
z 2 + 3iz 2
Exercise 111 Naći graniµcnu vrijednost lim .
z! i z+i
2890 Rješenje. Da bi se našao ovaj limes brojilac se mora rastaviti na faktore, što će se uµciniti
na naµcin kakoqse to radi za kvadratni trinom.
3i (3i)2 + 8 3i i
z1;2 = =
2 2
) z1 = 2i; z2 = i
) z 2 + 3iz 2 = (z + 2i) (z + i)
z 2 + 3iz 2 (z + 2i) (z + i)
2895 lim = lim = lim (z + 2i) = i
z! i z+i z! i z+i z! i
e2z + 1
Exercise 112 Naći graniµcnu vrijednost lim z
.
2 e + 1
z!
Rješenje. Najprije se brojilac rastavlja na faktore.

e2z + 1 (ez + i) (ez i)
lim z = lim = lim (ez i) = cos +i sin i= 2i
z! 2 e + 1 z! 2 ez + 1 z! 2 2 2
Exercise 113 Naći analitiµcku funkciju f (z) ako je u (x; y) = 2ex cos y.
2900 Rješenje. Koriste se Koši-Rimanovi uslovi.

@u @v
= :
@x @y
@u @v R
= 2ex cos y = ) v = 2ex cos ydy = 2ex sin y + ' (x)
@x @y
@u @v
= :
@y @x
@v
= 2ex sin y + '0 (x)
@x
@u
2905 = 2ex sin y
@y
@u @v
= ) 2ex sin y + '0 (x) = 2ex sin y ) '0 (x) = 0 ) ' (x) = C
@y @x
) v = 2ex sin y + C
f (z) = u (x; y) + i v (x; y) = 2ex cos y + i (2ex sin y + C)
f (z) = 2ex (cos y + i sin y) + i C
2910 f (z) = 2ex eiy + i C = 2ex+iy + i C
f (z) = 2ez + i C
Exercise 114 Naći analitiµcku funkciju f (z) ako je u (x; y) = x2 y 2 + 2x, uz uslov da
je f (i) = 2i 1.
114
Rješenje. Koriste se Koši-Rimanovi uslovi.
@u @v
2915 = :
@x @y
@u @v
= 2x + 2 = ) v (x; y) = 2xy + 2y + ' (x)
@x @y
@u @v
= :
@y @x
@v
= 2y + '0 (x)
@x
@u
= 2y
@y
@u @v
2920 = ) 2y + '0 (x) = 2y ) '0 (x) = 0 ) ' (x) = C
@y @x
v (x; y) = 2xy + 2y + C
f (z) = u (x; y) + i v (x; y) = x2 y 2 + 2x + i (2xy + 2y + C)
f (z) = x2 + 2ixy y 2 + 2x + 2iy + i C
f (z) = (x + iy)2 + 2 (x + iy) + i C
2925 f (z) = z 2 + 2z + i C
f (i) = i2 + 2i + i C = 2i 1 + i C = 2i 1
)C=0
) f (z) = z 2 + 2z
y
Exercise 115 Naći analitiµcku funkciju f (z) ako je v (x; y) = arctan .
x
2930 Rješenje. Koriste se Koši-Rimanovi uslovi.
@u @v
= :
@x @y
@v 1 1 x2 1 x @u
= = = 2 =
@y y 2
x 2
x +y x 2 x +y 2 @x
1+
x
R x 1 R 2xdx 1 R d (x2 + y 2 ) 1
)u= dx = = 2 = ln (x2 + y 2 ) + ' (y)
x2 + y 2 2 x2 + y 2 2 x2 + y 2 2
@u @v
= :
@y @x
@u 1 1 0 y
2935 = 2y + ' (y) = + '0 (y)
@y 2 x2 + y 2 x2 + y 2
@v 1 y x2 y y
= = =
@x y 2
x 2 2
x +y x 2 2 x + y2
2
1+
x
@u @v y y
= ) 2 2
+ '0 (y) = 2 ) '0 (y) = 0 ) ' (y) = C
@y @x x +y x + y2
1 y
f (z) = u (x; y) + i v (x; y) = ln (x2 + y 2 ) + C + i arctan = ln z + C
2 x
1
Exercise 116 Naći analitiµcku funkciju f (z) ako je njen realni dio u (x; y) = ln (x2 + y 2 )
2
2940 uz uslov f (1) = 0.
Rješenje. Korištenjem Koši-Rimanovih uslova dobija se

@u 1 1 x @v
= 2 2
2x = 2 2
=
@x 2 x +y x +y @y
115
Z Z dy
x x
)v= dy + ' (x) = + ' (x)
x + y2
2 y 2
1+
x
Z y
d y
v= x + ' (x) = arctan + ' (x)
y 2
x
1+
x
@v 1 y 0 y
2945 = + ' (x) = + '0 (x)
@x y 2
x2 x2 + y 2
1+
x
@u 1 1 y
= 2y =
@y 2 x2 + y 2 x2 + y 2
) '0 (x) = 0 ) ' (x) = C
y
v (x; y) = arctan + C
x
1 y
f (z) = ln (x + y 2 ) + i arctan + C
2
2 x
1 2 2 y
2950 f (z) = ln (x + y ) + i arctan + iC
2 x
f (z) = ln z + iC
z = 1 + i 0 : u (x; y) = 0; v (x; y) = iC
f (z) = 0 ) iC = 0 ) C = 0
f (z) = ln z
2955 Exercise 117 Naći analitiµcku funkciju f (z) ako je u (x; y) = ex (x cos y y sin y), uz
uslov f (0) = 0.
Rješenje. Koriste se Koši-Rimanovi uslovi.

@u @v
= :
@x @y
@u @v
= ex (x cos y y sin y) + ex cos y = xex cos y + ex cos y ex y sin y =
@x R R R @y
2960 ) v = xex cos ydy + ex cos ydy ex y sin ydy + ' (x)
Treći od ova tri integrala se rješava parcijalnom integracijom smjenama:
p = y ) dp = dy
dq = sin ydy ) q = cos y
Na osnovu ovoga je R
2965 v = xex sin y + ex sin y ex y cos y + cos ydy + ' (x)
v = xex sin y + ex sin y + ex y cos y ex sin y = xex sin y + ex y cos y + ' (x)
@u @v
= :
@y @x
@v
= ex sin y + xex sin y + ex y cos y + '0 (x)
@x
@u
= ex ( x sin y (sin y + y cos y)) = xex sin y ex sin y ex y cos y
@y
@u @v
2970 = )
@y @x
) ex sin y + xex sin y + ex y cos y + '0 (x) = xex sin y + ex sin y + ex y cos y
'0 (x) = 0 ) ' (x) = C
f (z) = ex (x cos y y sin y) + i (xex sin y + ex y cos y + C)
f (z) = xex cos y + i xex sin y ex y sin y + i ex cos y + iC
116
2975 f (z) = xex (cos y + i sin y) i ex y (cos y + i sin y) + iC
f (z) = x ex eiy i ex eiy y + iC
f (z) = x ez i y ez + iC
f (z) = ez (x i y) + iC
f (z) = z ez + iC
2980 f (0) = 0 + i C ) C = 0
f (z) = z ez
Exercise 118 Pokazati da funkcija f (z) = z nije diferencijabilna.
Rješenje. Za dokaz se koriste Koši-Rimanovi uslovi za funkciju f (z) = x i y.

@u @v
= :
@x @y
@u @v @u @v
2985 = 1; = 1) 6=
@x @y @x @y
0
Exercise 119 Pokazati da ne postoji (z 2 z) .
Rješenje. Najprije treba razviti ovaj izraz koristeći z = x + i y.

z 2 z = (x + i y)2 (x i y) = (x2 + 2ixy y 2 ) (x i y) =
= x3 + 2ix2 y xy 2 i x2 y 2xy 2 + i y 3 =
2990 = x3 3xy 2 + i (x2 y + y 3 )
@u @v
=
@x @y
@u @v
= 3x2 6xy; = 2xy + 3y 2
@x @y
@u @v
) 6=
@x @y
Exercise 120 Naći analitiµcku funkciju ako je u (x; y) = ln (x2 + y 2 ) + x 2y.
2995 Rješenje. Korištenjem Koši-Rimanovih uslova dobija se:

@u 1 @v
= 2 2
2x + 1 =
@x x + yZ @y
Z
2xdy
) v (x; y) = + dy
x2 + y 2
Z dy Z d y
v (x; y) = 2 x + y + ' (x) = 2 x + y + ' (x)
y 2 y 2
1+ 1+
x x
y
v (x; y) = 2 arctan + y + ' (x)
x
@v 2 y 0 2y
3000 = + ' (x) = + '0 (x)
@x y 2
x 2 2
x +y 2
1+
x
@u 2y
= 2 2
@y x + y2
@u @v
= ) '0 (x) = 2 ) ' (x) = 2x + C
@y @x
y
v (x; y) = 2 arctan + y + 2x + C
x
117
y
f (z) = ln (x2 + y 2 ) + x 2y + i 2 arctan + y + 2x + C
x
2 2 y
3005 f (z) = ln (x + y ) + x 2y + 2i arctan + iy + 2ix + iC
x
y
f (z) = ln (x2 + y 2 ) + 2i arctan + x + iy + 2ix 2y + iC
x
1 y
f (z) = 2 ln (x2 + y 2 ) + i arctan + (x + iy) + 2i (x + iy) + iC
2 x
f (z) = 2 ln z + z + 2iz + iC
118
7 Zadaci sa ispitnih rokova
3010 7.1 Prvi parcijalni ispit, 20.11.2011, Grupa A
Zadatak 1. Naći rješenja sistema diferencijalnih jednaµcina
d2 x
= 2y
dt2
2
dy
= 2x
dt2
Rješenje. Prva jednaµcina se diferencira dva puta i dobije se
d3 x dy d4 x d2 y
3015 = 2 ) = 2
dt3 dt dt4 dt2
Korištenjem druge jednaµcine dobije se
d4 x d4 x
= 2 ( 2x) ) + 4x = 0
dt4 dt4
4
Karakteristiµ
pp cnapjednaµcina je + 4 = 0. Rješenja ove jednaµcine, imajući u vidu da je
p4
4= 4 = 2, dobijaju se na sljedeći naµcin (korijen kompleksnog broja) :
4
p p p + 2k + 2k
3020 = 4 ) = 4 4 = 4 4 (cos + i sin ) = 2 cos + i sin
4 4
p p !
p p 2 2
k = 0 : 1 = 2 cos + i sin = 2 +i =1+i
4 4 2 2
p p !
p 3 3 p 2 2
k = 1 : 2 = 2 cos + i sin = 2 +i = 1+i
4 4 2 2
p p !
p 5 5 p 2 2
k = 2 : 3 = 2 cos + i sin = 2 i = 1 i
4 4 2 2
p p !
p 7 7 p 2 2
k = 3 : 4 = 2 cos + i sin = 2 i =1 i
4 4 2 2
3025 Na osnovu ovoga je
x = (C1 cos t + C2 sin t) e t + (C3 cos t + C4 sin t) et
dx
= (C1 cos t + C2 sin t) e t + ( C1 sin t + C2 cos t) e t +
dt
+ (C3 cos t + C4 sin t) et + ( C3 sin t + C4 cos t) et
dx
= e t (( C1 + C2 ) cos t + ( C1 C2 ) sin t) + et ((C3 + C4 ) cos t + ( C3 + C4 ) sin t)
dt
d2 x
3030 = e t (( C1 + C2 ) cos t + ( C1 C2 ) sin t)+e t ( ( C1 + C2 ) sin t + ( C1 C2 ) cos t) +
dt2
+et ((C3 + C4 ) cos t + ( C3 + C4 ) sin t) + et ( (C3 + C4 ) sin t + ( C3 + C4 ) cos t)
= e t ((C1 C2 C1 C2 ) cos t + (C1 + C2 + C1 C2 ) sin t) +
+et ((C3 + C4 C3 + C4 ) cos t + ( C3 + C4 C3 C4 ) sin t)
= e t ( 2C2 cos t + 2C1 sin t) + et (2C4 cos t 2C3 sin t)
3035 ) 2y = e t ( 2C2 cos t + 2C1 sin t) + et (2C4 cos t 2C3 sin t)
) y = e t ( C2 cos t + C1 sin t) + et (C4 cos t C3 sin t)
Zadatak 2. Naći prve integrale sistema diferencijalnih jednaµcina
dx dy dz
= =
y z z x y x
119
Rješenje. Na osnovu svojstava proprocije dobija se :
dx dy dz dx + dy dz
3040 = = ) =0
y z z x y x 0
) d (x + y z) = 0
) x + y z = C1
Za drugi prvi integral se pravi sljedeća transformacija:
(y z) dx (x z) dy dz
2 = 2 =
(y z) (x z) y x
(y z) dx + (x z) dy dz
3045
2 2 =
(y z) (x z) y x
=
[(y z) + (x z)] [(y z) (x z)] y x
=
(x + y 2z) (y x) y x
(y z) dx + (x z) dy = (x + y 2z) dz
ydx zdx + xdy zdy = (x + y) dz 2zdz
3050 (xdy + ydx) z (dx + dy) = (x + y) dz 2zdz
d (xy) zd (x + y) = (x + y) dz d (z 2 )
d (xy) zd (x + y) (x + y) dz + d (z 2 ) = 0
d (xy) [zd (x + y) + (x + y) dz] + d (z 2 ) = 0
d (xy) d ((x + y) z) + d (z 2 ) = 0
3055 d (xy + z 2 (x + y) z) = 0
xy + z 2 (x + y) z = C2
xy + z 2 xz yz = C2
xy xz yz + z 2 = C2
x (y z) z (y z) = C2
3060 (y z) (x z) = C2
Drugi naµcin da se dobije isti rezultat je sljedeći.

x + y z = C1 ) z = x + y C1
Na osnovu ovoga je:
dx dy
=
y z z x
dx dy
3065 =
y (x + y C1 ) (x + y C1 ) x
dx dy
=
C1 x y C1
dx dy
=
(x C1 ) y C1
C2
ln = ln (y C1 )
x C1
C2
= y C1 ) C2 = (y C1 ) (x C1 )
x C1
3070 C2 = (y (x + y z)) (x (x + y z))
C2 = (z x) (z y)
Zadatak 3. Naći rješenje sistema diferencijalnih jednaµcina sa konstantnim koe…cijentima
dx
= 3x + 8y
dt
120
dy
= x 3y
dt
3075 uz poµcetne uslove x (0) = 6; y (0) = 2.
Rješenje.
2 3 Sistem se moµze napisati u matriµcnom obliku
dx
6 dt 7 3 8 x
4 dy 5 =
1 3 y
dt
Sopstvene vrijednosti se nalaze kao nule determinante
3 8
D= = (3 ) (3 + ) + 8
1 3
2
3080 D= 9 + 8 = 2 1 = 0 ) 1 = 1; 2 = 1
a1i
a2i
(i)
(A i E) A =0
(3 i ) a1i + 8a2i = 0
3085 a1i (3 + i ) a2i = 0
Sada se uzimaju pojednaµcne vrijednosti od .
= 1
4a11 + 8a21 = 0
a11 2a21 = 0
3090 ) a11 = 2a21
a21 = 1 ) a11 = 2
2 2
A(1) = ) X1 = e t
1 1
=1
2a12 + 8a22 = 0
3095 ) a12 = 4a22
a22 = 1 ) a12 = 4
4 4
A(1) = ) X1 = et
1 1
XH = C1 X1 + C2 X2
2 4
3100 Xh = C1 e t + C2 et
1 1
U skalarnom obliku je
x (t) = 2C1 e t 4C2 et
y (t) = C1 e t + C2 et
Drugi naµcin da se dobiju ova rješenja je sljedeći.

dx
3105 = 3x + 8y
dt
dy dy
= x 3y ) x = 3y
dt dt
2
dx dy dy
= 3
dt dt2 dt
Ovo se uvrsti u prvu jednaµcinu i dobije se:
d2 y dy dy
2
3 =3 3y + 8y
dt dt dt
121
d2 y dy dy
3110
2
3 = 3 9y + 8y
dt dt dt
2 2
dy dy
2
=y) 2 y=0
dt dt
2
1 = 0 ) 1 = 1; 2 = 1
) y (t) = C1 e t + C2 et
dy
= C1 e t + C2 et
dt
3115 ) x (t) = ( C1 e t + C2 et ) 3 (C1 e t + C2 et )
x (t) = C1 e t C2 et 3C1 e t 3C2 et
x (t) = 2C1 e t 4C2 et
Na osnovu poµcetnih uslova je:

x (0) = 6 : 2C1 4C2 = 6
3120 y (0) = 2 : C1 + C2 = 2
C1 + 2C2 = 3
C1 + C2 = 2
) C2 = 1 ) C1 = 1
x = 2e t + 4et
3125 y = e t et
t
Zadatak 4. Jednaµcinu krive !
r = t sin t; 1 cos t; 4 sin napisati kao funkciju luka
2
odnosno parametra s. Naći jediniµcne vektore tangente, glavne normale i krivinu.
Rješenje. Iz poµcetnog izraza je
dx dy dz t 1 t
dt r dt dt r 2 2 2
2 t t
3130 ds = (1 cos t) + sin2 t + 4 sin2 = 1 2 cos t + cos2 t + sin2 t + 4 cos2
r r2 2
t t t
ds = 2 (1 cos t) + 4 cos2 = 2 2 sin2 + 4 cos2 = 2
2 2 2
Zt
s
s = 2dt = 2t ) t =
2
0
s s s s
2 2 2 4
! d! r 1 1 s 1 s 1 s
ds 2 2 2 2 2 4 4
! 1 s s s
3135 t = 1 cos ; sin ; 2 cos
2 2 2 4
Za jediniµcni vektor normale je potrebno izraµcunati sljedeće:
d2 !
r 1 1 s 1 s 1 s
2
= sin ; cos ; 2 sin
ds 2 2 2 2 2 4 4
d2 !
r 1 s s s
2
= sin ; cos ; sin
ds! 4 r 2 2 4 r
d2 r 1 2 s s 2 s 1 s
2
ds 4 2 2 4 4 4
3140 Krivina je r
d2 !r 1 s
= 2
= 1 + sin2
ds 4 4
122
d2 !r d2 !
r
!
n = ds
2 ds2 = r 1 1 s s s
d r 1 s 4 2 2 4
2
1 + sin2
ds 4 4
! 1 s s s
s 2 2 4
1 + sin2
4
et + e t
3145 Zadatak 5. Naći jednaµcinu tangente, normalne ravni i krivinu krive !
r = cos t; sin t;
2
u taµcki t = 0.
Rješenje. Za datu vrijednost parametra t = 0 dobija se taµcka u prostoru A (1; 0; 1). Za
jednaµcinu normalne ravni potrebno je naći vektor tangente.
! d! r et e t d! r
t = = sin t; cos t; ) = (0; 1; 0)
dt 2 dt A
! !
3150 Jednaµcina tangente je data vektorskim proizvodom R (t) ! r (t) t = 0. Jednaµcina
tangente u taµcki A (1; 0; 1) je
x xA y yA z zA
= =
xt yt zt
x 1 y 0 z 1
= =
0 1 0
! !
Jednaµcina normalne ravni je data skalarnim proizvodom R (t) ! r (t) t = 0. Jed-
3155 naµcina normalne ravni u taµcki A (1; 0; 1) je
xt (x xA ) + yt (y yA ) + zt (z zA ) = 0
y=0
Za krivinu vrijedi
d2 !r
=
ds2
!
d2 r et + e t d2 !r
3160
2
= cos t; sin t; ) = ( 1; 0; 1)
dt s 2 dt2 A
d2 !
2 2 2
r dx dy dz p p
= = + + = 12 + 0 + 12 = 2
ds2 dt dt dt
7.2 Prvi parcijalni ispit, 20.11.2011. Grupa B

Zadatak 1. Svo†enjem na jednu jednadµzbu višeg reda riješiti sistem diferencijalnih
jednadµzbi:
dx
3165 4x y + 36t = 0
dt
dy
+ 2x y + 2et = 0
dt
Rjesenje. Prva i druga jednadµzba se transformišu na sljedeći naµcin
dx dx
4x y + 36t = 0 ) y = 4x + 36t
dt dt
dy dy
+ 2x y + 2et = 0 ) = y 2x 2et
dt dt
123
3170 Diferenciranjem prve jednaµcine dobije se
d2 x dx dy
2
4 + 36 = 0
dt dt dt
Sada se koristi prethodni rezultat pa je
d2 x dx
2
4 (y 2x 2et ) + 36 = 0
dt dt
d2 x dx
2
4 y + 2x + 2et + 36 = 0
dt dt
d2 x dx dx
3175
2
4 4x + 36t + 2x + 2et + 36 = 0
dt dt dt
d2 x dx dx
2
4 + 4x 36t + 2x + 2et + 36 = 0
dt dt dt
d2 x dx
2
5 + 6x = 36t 36 2et (1)
dt dt
Najprije se traµzi rješenje homogene jednadµzbe za koju je karakteristiµcna jednadµzba
2
5 + 6p= 0
5 25 24 5 1
3180 1;2 = =
2 2
1 = 2; 2 = 3
Na osnovu toga je
xH = C1 e2t + C2 e3t
Traµze se dva partikularna rješenja. Prvo partikularno rješenje se traµzi u obliku
dx d2 x
3185 xP1 = Aet ) = Aet ) 2 = Aet
dt dt
Ovo se stavlja u jednadµzbu (1) i dobije se
Aet 5 Aet + 6 Aet = 2et
2Aet = 2et ) A = 1
xP1 = et
3190 Drugo partikularno rješenje se traµzi u obliku:
dx dx
xP2 = at + b ) =a) =0
dt dt
Ovo se stavlja u jednadµzbu (1) i dobije se
0 5 a + 6 (at + b) = 36t 36
6at + (6b 5a) = 36t 36
3195 ) 6a = 36 (koe…cijent uz linearni µclan)
6b 5a = 36 (slobodni µclan)
)a=6
) 6b 30 = 36
6b = 6 ) b = 1
3200 xP2 = 6t 1
Na osnovu ovoga je
x = xH + xP1 + xP2
x = C1 e2t + C2 e3t et + 6t 1
Sada se traµzi y na osnovu transformacije
dx
3205 y= 4x + 36t
dt
Iz tog razloga, najprije se traµzi
dx
= 2C1 e2t + 3C2 e3t et + 6
dt
) y = (2C1 e2t + 3C2 e3t et + 6) 4 (C1 e2t + C2 e3t et + 6t 1) + 36t
y = 2C1 e2t + 3C2 e3t et + 6 4C1 e2t 4C2 e3t + 4et 24t + 4 + 36t
124
3210 y= 2C1 e2t C2 e3t + 3et + 12t + 10
Zadatak 2. Metodom varijacije konstanti riješiti sistem

dx
= x 5y
dt
dy
= 2x y
dt
Rješenje.
t
3215 Zadatak 3. Napisati jednadµzbu krive !
r (t) = t sin t; 1 cos t; 4 sin uvodeći kao
2
parametar luk s. Naći jediniµcne vektore tangente, glavne normale i krivinu.
Rješenje. Iz poµcetnog izraza je
dx dy dz t 1 t
dt r dt dt r 2 2 2
2 2 2 t t
ds = (1 cos t) + sin t + 4 sin = 1 2 cos t + cos2 t + sin2 t + 4 cos2
r r2 2
t t t
3220 ds = 2 (1 cos t) + 4 cos2 = 2 2 sin2 + 4 cos2 = 2
2 2 2
Zt
s
s = 2dt = 2t ) t =
2
0
s s s s
2 2 2 4
! d! r 1 1 s 1 s 1 s
ds 2 2 2 2 2 4 4
! 1 s s s
t = 1 cos ; sin ; 2 cos
2 2 2 4
3225 Za jediniµcni vektor normale je potrebno izraµcunati sljedeće:
d2 !
r 1 1 s 1 s 1 s
2
= sin ; cos ; 2 sin
ds 2 2 2 2 2 4 4
d2 !
r 1 s s s
2
= sin ; cos ; sin
ds! 4 r 2 2 4 r
d2 r 1 2 s s 2 s 1 s
2
ds 4 2 2 4 4 4
Krivina je r
d2 !r 1 s
3230 = 2
= 1 + sin2
ds 4 4
d2 !r d2 ! r
!
n = ds
2 ds2 = r 1 1 s s s
d r 1 s 4 2 2 4
2
1 + sin2
ds 4 4
! 1 s s s
s 2 2 4
1 + sin2
4
Zadatak 4. Pokazati da kriva ! r (t) = (sin 2t; 1 cos 2t; 2 cos t) leµzi na sferi µciju jed-
3235 nadµzbu treba odrediti. Naći jednadµzbu normalne ravni krive i jednadµzbu tangentne ravni
krive za t = .
6
125
Rješenje. Jednadµzba sfere u opštem obliku je x2 + y 2 + z 2 = R2 . Na osnovu elemenata
krive je
x2 + y 2 + z 2 = sin2 2t + (1 cos 2t)2 + 4 cos2 t
2
3240 x2 + y 2 + z 2 = (2 sin t cos t)2 + 1 cos2 t sin2 t + 4 cos2 t
2
x2 + y 2 + z 2 = (2 sin t cos t)2 + 1 cos2 t + sin2 t + 4 cos2 t
2
x2 + y 2 + z 2 = (2 sin t cos t)2 + 2 sin2 t + 4 cos2 t
x2 + y 2 + z 2 = 4 sin2 t cos2 t + 4 sin4 t + 4 cos2 t
x2 + y 2 + z 2 = 4 sin2 t cos2 t + sin2 t + 4 cos2 t
3245 x2 + y 2 + z 2 = 4 sin2 t + 4 cos2 t
x2 + y 2 + z 2 = 4
Za datu vrijednost parametra t = je
6
!r = sin ; 1 cos ; 2 cos
6 p3 ! 3 p6 !
! 3 1 p 3 1 p
r = ; ; 3 )M ; ; 3
6 2 2 2 2
! d! r
3250 t = = (2 cos 2t; 2 sin 2t; 2 sin t)
! dt
dr p
) = 2 cos ; 2 sin ; 2 sin = 1; 3; 1
dt t= 6 3 3 6
2!
d r
= ( 4 sin 2t; 4 cos 2t; 2 cos t)
dt2 !
d2 r
) = 4 sin ; 4 cos ; 2 cos
dt2 t= 6 3 3 6
d2 !r p p
= 2 3; 2; 3
dt2 t= 6
3255 Jednaµcina normalne ravni je
! ! !
t (r r M) = 0 !
p
p 3 1 p
1; 3; 1 x ;y ;z 3 =0
2 2
p !
3 p 1 p
1 x + 3 y + ( 1) z 3 =0
2 2
p p
3 p 3 p
x + 3y z+ 3=0
p2 2
3260 x + 3y z = 0
Jednaµcina tangentne ravni je identiµcna jednaµcini rekti…kacione ravni.
!
n (! r !r M) = 0
! ! !
n t= 6 = b t= 6 t t= 6
! dr! 2!
d r
b t= 6 =
dt dt2 t= 6
! ! ! p p
! i pj k !
! 3 p1 ! 1
p 1
p +k 1
p 3
b t= 6 = 1p 3 = i j
p1
3265
2 3 2 3 3 2 3 2
2 3 2 3
! ! ! p p !
b t= 6 = i ( 3 + 2) j 3 2 3 + k (2 + 6)
! ! p ! !
b t= 6 = i + 3 3 j + 8 k
126
! ! ! p p
i pj k !
! ! 3p 3 8 ! 1 8 1 3p 3
n = 1 3p 3 8 = i j + k
3 1 1 1 1 3
1 3 1
! ! p p ! ! p p
n = i 3 3 8 3 j (1 8) + k 3 3 3
! p p
3270 n = 11 3; 7; 4 3 !
p
p p 3 1 p
) 11 3; 7; 4 3 x ;y ;z 3 =0
2 2
p !
p 3 1 p p
11 3 x +7 y 4 3 z 3 =0
2 2
p 33 7 p
11 3x + + 7y 4 3z + 12 = 0
p 2 p 2
11 3x + 7y 4 3z + 25 = 0
3275 7.3 Drugi parcijalni ispit, 07.01.2012

Zadatak 1. Izraµcunati integral
ZZ
dS
I= p
1+z
S
gdje je S : x2 + y 2 + z 2 = a2 ; z 0.
Rješenje. Na osnovu jednaµcine p površi S slijedi:
2 2 2 2
3280 S : x + y + z = a ) z = a2 x 2 y 2
x y
zx0 = p ; zy0 = p
a2 x 2 y 2 s a2 x 2 y 2
p x2 y2
dS = 1 + zx02 + zy02 dxdy = 1 + 2 + dxdy
a x2 y 2 a2 x2 y2
a
dS = p dxdy
2 x2 y 2
ZZ a
1 a
I= q p p dxdy
a2 x 2 y 2
1+ a 2 x 2 y 2
D
3285 D : x = cos '; y = sin '; J=
2 (0; a) ; ' 2 (0; 2 )
Z2 Za
1 a
I= q p p d d'
a 2 2
1 + a 2 2
p 0 0
a2 2 = t ) a2 2
= t2 ) d = tdt
=0)t=a
3290 =a)t=0
Z2 Z0 Z2 Za
1 a dt
I = d' p ( tdt) = a d' p
1+t t 1+t
p 0 a 0 0
1 + t = u ) 1 + t = u2 ) tdt = 2udu
t = 0 ) u = 1p
t=a)u= 1+a
127
p p
Z1+a Z1+a
2udu p
3295 I=a 'j20 = 4a du = 4a 1+a 1
u
1 1
Zadatak 2. Izraµcunati površinu koju isijeca valjak x2 + y 2 = a2 na paraboloidu z =

x2 + y 2 .
Rješenje.Z Površ
P (S) = dS
S
3300 gdje je S paraboloid a podruµcje integracije je dati cilindar. Najprije treba izvršiti odgo-
varajuće transformacije.
S : z = x2 + y 2 ) zx0 = 2x; zy0 = 2y
p p
1 + zx02Z+Z zy02 = Z1Z+ 4x2 + 4y 2
p
P (S) = dS = 1 + 4x2 + 4y 2 dxdy
S D
3305 D : x 2 + y 2 = a2
x = cos '; y = sin '; J=
2 (0; a) ; ' 2 (0; 2 )
Zs Za p
P (S) = d' 1+4 2 d
0 0
1
1 + 4 2 = t2 ) 8 d = 2tdt ) d = tdt
4
3310 = 0 ) t = 1p
= a ) t = p1 + 4a2
Z 2
1+4a
1
P (S) = 'j20 t tdt
4
1
p
Z 2
1+4a
1
P (S) = 2 t2 dt
4
1
q
1 3 p1+4a2
P (S) = tj = (1 + 4a2 )3 1
2 3 1 6
3315 Zadatak 3. Izraµcunati cirkulaciju vektora !

a = f2xz; 1; x2 y 2 g duµz zatvorene krive
linije l koja je data relacijom
l : x2 y2 = z2; x2 = ay; a > 0; x 0
Rješenje.
I Cirkulacija
C= ! !
a !
n 0 dS
l l S
3320 veliµcine rot!
Prvi korak je izraµcunati a i!n 0.
!n
!
n = grad ; !n0 =
!
jnj
2
Ulogu krive ima površina sa jednaµcinom
px y 2 z 2 = 0. Odavdje
p je
! !
n = grad = f2x; 2y; 2zg ) j n j = 4x + 4y + 4z = 2 x + y 2 + z 2
2 2 2 2
128
!
n 2 fx; y; zg fx; y; zg
)! n0 = ! = p =p
jnj 2 x2 + y 2 + z 2 x2 + y 2 + z 2
! ! ! ! ! !
i j k i j k
! @ @ @ @ @ @
3325 rot a = =
@x @y @z @x @y @z
P Q R 2xz 1 x2 y 2
! ! !
rot!a = i ( 2y 0) j (2x 2x) + k (0 0)
rot!a = f 2y; 0; 0g
fx; y; zg 2xy
) rot!a ! n 0 = f 2y; 0; 0g p =p
2 2 2 x2 + y 2 + z 2
ZZ ZZ x + y + z
2xy
C= rot!a ! n 0 dS = p dS
x2 + y 2 + z 2
S p
S
3330 S : x2 y 2 z 2 = 0 ) x = y 2 + z 2
y z
x0y = p ; x0z = p
y2 + z2 sy2 + z2
p 02 02
y2 z2 p
dS = 1 + xy + xz dydz = 1 + 2 + dydz = 2dydz
y + z2 y2 + z2
ZZ p ZZ p
2y y 2 + z 2 p p y y2 + z2
C= p 2dydz = 2 2 p p dydz
y2 + z2 + y2 + z2 2 y2 + z2
D ZZ D
C= 2 ydydz
D
3335 D : x2 y 2 = z 2 ; x2 = ay
2 2
ay y = z
y 2 ay + z 2 = 0 ) y 2 + z 2 = ay
y = cos '; z = sin '
2
= a cos '
3340 2 (0; a cos ')
cos ' 0 ) ' 2 ;
2 2
Z=2 a cos
Z ' Z=2 Z '
a cos
2
C= 2 cos ' d d' = 2 cos 'd' d
=2 0 =2 0
Z=2 a cos ' Z=2
1 3 2a3
C= 2 cos ' d' = cos ' cos3 'd'
3 0 3
=2 =2
Z=2
2a3
C= cos4 'd'
3
=2
2
1 2 1
3345 cos4 ' = 1 sin2 '
(1 + cos 2') = (1 + 2 cos 2' + cos2 2')
=
2 4
1 1 1 1 1 1
= + cos 2' + cos2 2' = + cos ' + 2 cos2 2'
4 2 4 4 2 4
1 1 1 1
= + cos 2' + 2 (cos2 2' + cos2 2')
4 2 4 2
129
1 1 1 1
=
+ cos 2' + cos2 2' + 1 sin2 2'
4 2 4 2
1 1 1 1
= + cos 2' + (1 + cos 4')
4 2 4 2
1 1
3350 = 1 + 2 cos 2' + (1 + cos 4')
4 2
Z=2
2a3 1 1
)C= 1 + 2 cos 2' + (1 + cos 4') d'
3 4 2
=2
3 =2
a 1 1 1 1
C= '+2 sin 2' + ' + sin 4'
6 2 2 2 4 =2
a3 3 1 a3 3 a3
C= + (0 0) + (0 0) = =
6 2 4 6 2 4
Zadatak 4. Izraµcunati ‡uks vektorskog polja !

a = f2x; y; zg kroz površ
3355 S = f(x; y; z) : x2 + y 2 + z 2 = 4; 3z = x2 + y 2 g.
Rješenje.
Z Z Fluks seZraµ
Z cuna korištenjemZ Z
formula
Z ZZZ
! ! ! ! !
= a dS = a n 0 dS = div a dV = div !
a dxdydz
Z SZ Z S V (S) V (S)
@P @Q @R
= + + dxdydz
@x @y @z
V (S)
Na narednoj slici je ilustracija zadatka.
3360
Ove dvije površine se sijeku po krugu koji se dobije kao rješenje sistema
x2 + y 2 + z 2 = 4 ^ x2 + y 2 = 3z
) z 2 + 3z 4 = 0
2
+ z 2 = 4 ^p 2 = 3z ) z 2 + 3z 4 = 0
3 9 + 16 3 5
3365 z1;2 = =
2 2
z1 = 4; z2 = 1
Od ovih rješenja se uzima vrijednost z = 1 koja daje
130
p 2
x2 + y 2 = 3 = 3
p
Ovopznaµci da je polupreµcnik presjeµcnog kruga 3 što ujedno odre†uje granice za 2
3370 0; 3 .
P = 2xz; Q = 1; R = x2 y 2
@P @Q @R
= 2; = 1; =1
@x Z Z Z @y Z Z@z
Z
= 2 dxdydz = 2 dxdydz
V (S) V (S)
Smjena se vrši uvo†enjem cilindriµcnih koordinata
3375 S : x2 + y 2 + z 2 = 4; 3z = x2 + y 2
x = cos '; y = sin '; z = z; J=
' 2 (0; 2 ) p
2
+ z2 = 4 ) z = 4 2
2
2
= 3z ) z =
3
2 p
3380 )z2 ; 4 2
3
Na osnovu ovoga je:p p
p 2 p 2
Z
'=2 Z 3 z=
= Z4 Z
'=2 Z 3
= z=
Z4
=2 d d'dz = 2 d' d dz
'=0 =0 2 '=0 =0 2
z= 3
z= 3
p
Z 3
=
p 2
=2 2 4 2 d
3
=0
2 p p 3
Z 3
=
p Z 3
=
6 2d
1 3 7
=4 4 4 d 5
3
=0 =0
p p
Z 3
=
p 4 2 =t)4 2
= t2 ) d = tdt
3385 I1 = 4 2d = =p0 ) t = 2
=0 = 3)t=1
Z1 Z2
1 7
I= t ( tdt) = t2 dt = t3 j21 =
3 3
2 1
7 1 1 4 p3 7 1
=4 j0 = 4 9
3 3 4 3 12
28 9 19
=4 =
12 3
Isti rezultat se dobije ako se ‡uks raµcuna po svakoj od dvije nastale površi (dio sfere i
3390 dio paraboloida unutar sfere).
Zadatak 5. Odrediti analitiµcku funkciju ako je poznat njen imaginarni dio
e2y + e 2y
v (x; y) = 2 sin 2x +y
2
Rješenje. Za rješavanje zadatka se koriste Koši-Rimanovi uslovi.
131
@u @v @v @u
= ; =
@x @y @x @y
@v 2e2y 2e 2y e2y e 2y @u
3395 = 2 sin 2x + 1 = 4 sin 2x +1=
@y Z 2 2 Z @x Z
e2y e 2y e2y e 2y
) u (x; y) = 4 sin 2x + 1 dx = ( 4) sin 2xdx + dx +
2 2
' (y)
e2y e 2y
u (x; y) = 2 cos 2x + x + ' (y)
2
2y 2y
@u 2e + 2e 0 e2y + e 2y
= 2 cos 2x + ' (y) = 4 cos 2x + '0 (y)
@y 2 2
@v e2y + e 2y
3400 = 2 cos 2x
@x 2
@v @u 0
= ) ' (y) = 0 ) ' (y) = C
@x @y
e2y e 2y
u (x; y) = 2 cos 2x +x+C
2
f (z) = u (x; y) + i v (x; y)
e2y e 2y e2y + e 2y
f (z) = u (x; y) = 2 cos 2x +x+C +i 2 sin 2x +y
2 2
3405 f (z) = cos 2x (e2y e 2y ) + x + C + i ( sin 2x (e2y + e 2y ) + y)
f (z) = cos 2x e2y cos 2x e 2y + x i sin 2x e2y i sin 2x e 2y + i y
f (z) = e2y (cos 2x i sin 2x) e 2y (cos 2x + sin 2x) + (x + iy) + C
f (z) = e2y e 2ix e 2y e2ix + z + C
f (z) = e 2i(x iy) e2i(x+iy) + z + C
3410 f (z) = e 2iz e2iz + z + C
e2iz e 2iz
f (z) = 2 + z + C = 2 sh (2iz) + z + C
2
.
132

Matematika 3 Zbirka Riješenih Zadataka PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matematika 3 Zbirka Riješenih Zadataka PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

JU UNIVERZITET U TUZLI

Januar 2012. godine

Autori se zahvaljuju svima koji budu ukazali na eventualne greške u tekstu.

Ovo je radni materijal koji će se vremenom dorađivati.

Ramiz Vugdalić, Dr.sci.math.,

Zoran Jasak, Mr.sci.math,

3 Površinski integrali I vrste 57

5 Površinski integrali II vrste 90

6 Funkcije kompleksne promjenljive 111

7 Zadaci sa ispitnih rokova 119

Exercise 2 Na´ci rješenja sistema diferencijalnih jednaµcina

Exercise 4 Na´ci rješenje sistema diferencijalnih jednaµcina

Exercise 5 Na´ci rješenje sistema diferencijalnih jednaµcina

Odgovarajuće rješenje partikularno rješenje po x je u obliku

1.2.2 Prvi integral

Rješenje. Za rješenje se koristi sljedeće svojstvo proporcija, koje se lako dokazuje:

Exercise 10 Na´ci rješenje sljede´ceg sistema diferencijalnih jednaµcina

295 Exercise 11 Na´ci rješenje sljede´ceg sistema diferencijalnih jednaµcina

Rješenje. Mnoµzenjem prve jednaµcine sa x i druge sa y a zatim oduzimanjem druge

310 Exercise 12 Na´ci rješenje sljede´ceg sistema diferencijalnih jednaµcina

y = et (C3 C1 e t + 2C1 C2 t + C22 et )

Exercise 13 Na´ci rješenje sljede´ceg sistema diferencijalnih jednaµcina

Rješenje. Iz prve jednakosti je:

Rješenje. Iz date jednaµcine je:

Exercise 15 Na´ci rješenje sljede´ceg sistema diferencijalnih jednaµcina

Rješenje. Iz date jednaµcine je

Exercise 17 Na´ci rješenje sljede´ceg sistema diferencijalnih jednaµcina

Exercise 19 Na´ci rješenje sljede´ceg sistema diferencijalnih jednaµcina

560 Exercise 20 Na´ci rješenje sljede´ceg sistema diferencijalnih jednaµcina

605 Exercise 21 Na´ci rješenje sistema diferencijalnih jednaµcina

1.2.4 Primjeri iz prakse

f1 = f1 (t) ; f2 = f2 (t) ; f3 = f3 (t) (2)

kaµze da predstavlja graniµcnu vrijednost funkcije (1) kada t ! t0 i piše se

za svako t iz pomenute (polu)okoline t 6= t0 .

755 ai = lim fi (t) (i = 1; 2; 3) (5)

Za vektorsku funkciju (1) se kaµze da je neprekidna na nekom skupu ako je neprekidna u

Suma, skalarni i vektorski proizvod vektorskih funkcija koje su diferencijabilne na nekom

Analogno se de…nišu pojmovi vezani za izvode višeg reda.

1.5. Diferencijal vektorske funkcije (1) se de…niše na sljedeći naµcin

Analogno se de…nišu diferencijali višeg reda.

Integral (17) postoji ako i samo ako postoje integrali

825 taµcke T u odnosu na ishodište O koordinatnog sistema Oxyz.

Koordinate taµcke T su funkcije parametra t:

x = x (t) ; y = y (t) ; z = z (t) (22)

Uz odre†ene pretpostavke o funkciji

Za krivu C se kaµze da je glatka po dijelovima ako je sastavljena iz konaµcno mnogo glatkih

pa se jednaµcina (23) po dijelovima glatke krive moµze napisati u obliku

850 što se kraće piše u obliku

iako je korektnije pisati !

je tako†e jediniµcni vektor.

Za zakrivljenost umjesto (29) je sada

1.13. Vektorska funkcija

895 F1 = F1 (u; v) ; F2 = F2 (u; v) ; F3 = F3 (u; v) (34)

sa istim podruµcjem de…nicije D.

U skladu sa ovim, relacija

znaµci da za svako " > 0 postoji = (") takvo da za vektor

Funkcija (33) je neprekidna u taµcki (u0 ; v0 ) ako (35) vrijedi za vektor

Ai = lim Fi (u; v) ; i = 1; 2; 3 (39)

925 Kad su ispunjeni uslovi (40) tada se izraz

Koordinate taµcke T tj. komponente vektora !

x = x (u; v) ; y = y (u; v) ; z = z (u; v) (48)

u = u (t) ; v = v (t) ; (u0 = u (t0 ) ; v0 = v (t0 )) (49)

parametarske jednaµcine neke glatke krive koja leµzi u D tada