1.

Podela i osnovne karakteristike valjanja

PODELA:PREMA KINEMATICI ODVIJANJA(UZDUZNO,POPRECNO,KOSO)
PREMA VRSTI VALJANIH PROIZVODA(VALJANJE POLUFABRIKATA,GOTOVIH VALJAONIIH DELOVA,MASINSKIH
DELOVA).
KARAKTERISTIKE:DOBIJANJE POLUFABRIKATA,KORISTI SE SKORO U SVAKOJ FAZI OBRADE CELIKA.

2. Uslov valjanja

DA BI PROCES VALJANJA MOGAO POCETI NEOPHODNO JE DA NA MATERIJAL DELUJU SILE KOJE CE GA UVUCI U
ZONU DEFORMISANJA.NA MATERIJAL DELUJU DVE SILE:PRITISNA SILA OD VALJAKA I SILA TRENJA IZMEDJU
VALJAKA I MATERIJALA.

3. Valjanje ravnih proizvoda

ZA DOBIJANJE LIMOVA I TRAKA RAZLICITIH DIMENZIJA.NAJCESCE VALJANJE CELIKA ALI MOZE I ALUMINIJM I
BAKAR.MOGUCE JE VALJANJE U TOPLOM(ZA DEBELE LIMOVE I TRAKE), I HLADNOM STANJU(VECA
TACNOST,KVALITET).

4. Valjanj navoja
KORISTI SE U ISKLJUCIVO SERIJSKOJ I I VISOKOSERIJSKOJ PROIZVODNJI.VRSI SE OBLIKOVANJEM SPOLJASNJE
POVRSINE MATERIJALA UZ POMOC VALJAKA NA KOJIMA JE IZRADJEN OBLIK NAVOJA KOJI SE UTISKUJE U
MATERIJAL.KRACE VREME IZRADE I USTEDA MATERIJALA.

5. Valjanje ozubljenih i ožljebljenih elemenata

SLICNO KAO I KOD VALJANJA NAVOJA I OVDE SE OBLIK KOJI SE NALAZI NA POVRSINI ALATA UTISKUJE U
MATERIJAL.KRACE VREME IZRADE,USTEDA MATERIJALA,POVOLJAN TOK VLAKANA MATERIJALA,VISOK KVALITET
POVRSINE.

6) Valjanje prstenastih profila

DOBIJAJU SE DELOVI U OBLIKU PRSTENA ILI CAURE,MOGU BITI RAZLICITIH DIMENZIJA ,NAJCESCE SE IZVODI U
TOPLOM STANJU A ZA SITNE DELOVE U HLADNOM.GLAVNA OBLAST GDE SE KORISIT E JE U IZDRADI
LEZAJEVA,PRIRUBNICA,TOCKOVI ZA ZELEZNICU…PRINCP RADA SE SASTOJI U TOME DA SE PRIPREMKU SMANJUJE
POPRECNI PRESEK A POVECAVA OBIM.

7) Razdvajanje, osnovne karakteristike i vrste razdvajanja

RAZDVAJANJEM SE DOBIJAJU POLUFABRIKATI KOJI SE FINALIZIRAJU NEKOM DRUGOM METODOM TPD,NAJCESCE
PRETHODI OPERCIJI DUBOKOG IZVLACENJA I SAVIJANJA.NAJCESCE SE KORSITI ZA RAZDVAJENJE LIMA, ALI MOZE I
ZA SIPKE,CEVI….OVOM OPERACIJOM DOLAZI DO RAZDVAJANJA MATERIJALA NA DVA DELA A PRI TOME NEMA
STRUGOTINE NEGO SE PROCES OSTVARUJE SMICANJEM.

ZAPREMINA OBRATKA JE MANJA OD ZAPREMINE PRIPREMKA,ZONA OBRADE JE KONCENTRISANA NA USKI DEO

POVRSINE,SUSTINA JE OSTVARIVANJE TANGENCIJALNIH NAPONA DA BI DOSLO DO RAZDVAJANJA.

VRSTE:ODSECANJEM,PROSECANJEM I PROBIJANJEM,LOMLJENJEM ,SECKANJEM,FINO RAZDVAJANJE.

8.Razdvajanje odsecanjem, vrste razdvajanja, deformacije pri odsecanju.
RAZDVAJANJE ODSECANJEM JE TEHNOLOSKA METODA KOJOM SE OBRAĐUJU LIMOVI, TRAKE SIPKE I PROFILI U
CILJU DOBIJANJA POLUFABRIKATA. PRIPREMAK SE POSTAVLJA IZMEDJU POKRETNOG I NEPOKRETNOG DELA NOZA
A DRZAC LIMA SPRECAVA NEZELJENO POMERANJE LIMA U PROCESU.ODVIJA SE POMOCU UNIVERZALNIH ALATA I
NA SPECIJALNIM MASINAMA.

VRSTE:NA MAKAZAMA SA PRAVIM PARALELNIM NOZEVIMA,NA MAKAZAMA SA PRAVIM NAGNUTIM

NOZEVIMA,SA KRUZNIM NOZEVIMA.

9. Odsecanje na makazama sa pravim noževima.

PRIPEMAK SE POSTAVLJA IZMEĐU GORNJEG I DONJEG DELA ALATA, IVICE NOZA SE NE NALAZE U JEDNOJ RAVNI
VEC IZMEĐU POSTOJI MALI ZAZOR.RAZDVAJANJE JE ISTOVREMENO PO CELOJ DUZINI.

10. Odsecanje na makazama sa kružnim noževima.

NOZEVI SU KRUZNOG OBILIKA, NJIHOV POLOZAJ JE TAKAV DA SE NJIHOVIM OKRETANJEM IZVODI RAZDVAJANJE
ODSECANJEM,OVIM PROCESOM JE PRAKTICNO MOGUCE ODSECANJE LIMOVA BESKONACNE DUZINE.KORISTE SE I
TAKOĐE ZA ODSECANJE VISKA TRAKE.

11.Razdvajanje lima prosecanjem i probijanjem, osnovne karakteristike procesa,

deformacije u zoni razdvajanja,deformaciona sila

METODE OBRADE RAZDVAJNJEM PO ZATVORENOJ KONTURI UZ POMOC SPECIJALNOG ALATA.PRI PROSECNJU

RADNI PREDMET SE ISECA IZ TRAKE A OSTATAK PREDSTAVLJA OTPAD MATERIJALA DOK JE KOD PROBIJANJA
OBRNUTO. PORED CELIKA KORISTI SE ZA PROSECANJA PLASTIKE PAPIRA I DRVETA. KORISTI ZE ZA IZRDAU GOTOVIH
PROIZVODA I POLUFABRIKATA.

12.Tehnologičnost obratka pri probijanju i prosecanju.

TREBA IZBEGAVATI KONSTRUKCIJE SA TANKIM IZDUZENIM SEGMENTIMA JER TAKAV OBLIK OBRATKA SMANJUJE
RADNI VEK ALATA I ISKORISCENOST MATERIJALA JE MALA,IZBEGAVATI PRAVOUGAONE OBLIKE I UMESTO NJIH
PREDVIDETI NAGNUTE IVICE I ZAOBLJENJA,RASTOJANJE OD OTVORA U OBRADTKU OD SPOLJNE KONTURE MORA
BITI MALO, PRI IZRADI RADIJUSA DRZATI SE VELICINA RADIJUSA IZ TABELA, MINIMALNI PRECNIK KOD PROBIJANJA
NE MOZE BITI MANJI OD DEBLJINE MATERIJALA.

13.Položaj obratka u traci i stepen iskorišćenja trake pri razdvajanju lima.

OBRADAK MOZE BITI POZICIONIRAN NA RAZLICITE NACINE OD CEGA U VELIKOJ MERI ZAVISI ISKORISCENOST
MATERIJALA. PRE OPERACIJE JE POTREBNO RESITI OPTIMALAN POLOZAJ OBRATKA I BROJ KOMADA.

14.Alati i mašine za prosecanje i probijanje.

MASINE ZA PROSECANJE I PROBIJANJE SU, MEHANICKE PRESE I MAKAZE. MEHANICKE PRESE ODLIKUJE VECA
BRZINA DOK SU HUDRAULICKE FLEKSIBILNIJE I POGODNE ZA AUTOMATIZACIJU.
MEAHANICKE PRESE SE KORISTE ZA JEDNOSTAVNIJE DELOVE, VECE SERIJE, RAZDVAJANJE, TANJE LIMOVE.
HIDRAULICNE:KOMPLIKOVANIJE DELOVE, DEBLJE LIMOVE, MANJE SERIJE, DELOVE SA VECIM DUBINAMA.
15.Razdvajanje lomljenjem.

RAZDVAJANJE LOMLJENJEM SE NAJCESCE KORISTI U TEHOLOGIJI KOVANJA KAO PRIPREMNA OPERACIJA IZRADE
PRIPREMKA. TACNOST I KVALITET POVRSINE SU NISKI. ALATI MOGU BITI U OTVORENOJ ILI ZATVORENOJ IZVDEBI,
ZATVORENI SU SKUPLJI ALI JE KVALITET BOLJI.

16.Razdvajanje seckanjem.

RAZDVAJANJE SECKANJEM JE OPERACIJA RAZDVAJANJA LIMA I IZVODI SE INKREMENTALNO UZDUZ PRESECENE

LINIJE KOJA MOZE BITI PRAVA ILI KRIVA. GLAVNI DELOVI MASINE SU KUCISTE,NOSAC ALATA I STO MASINE KOJI SE
POMERA U X-Y RAVNI.

17. Fino razdvajanje presovanjem.

FINO RAZDVAJANJE PRESOVANJEM JE OBRADA LIMA KOJOM SE DOBIJA VISOKA TACNOST PRESECENIH POVRSINA.
IZVODI SE NA SPECIJALNOM ALATU SA KONTURNIM ZUBOM KOJI SE UTISKUJE U LIM NEPOSREDNO PRE
DELOVANJA ZIGA, TIME SE POVECAVA DEFORMABILNOST MATERIJALA.

18.Savijanje, osnovne karakteristike, vrste savijanja.

SAVIJANJE JE JEDNO OD NAJCESCIH OPERACIJA U TPD. KOMBINUJE SE SA RAZDVAJANJEM, IZVLACENJEM,

SPAJANJEM…
DEFORMACIJE OBUHVATAJU MANJI DEO ZAPREMINE I KORSITI SE U SERIJSKOJ I POJEDINACNOJ PROIZVODNJI,
POLAZNI MATERIJAL JE TRAKA ILI TABLA LIMA.
METODE:SAVIJANJE NA UNIVERZALNIM MASINAMA, PROFILNO SAVIJANJE, PROFILNO ZAVIJANJE POMOCU
VALJAKA, KRUZNO SAVIJANJE LIMA I PROFILA, SAVIJANJE USKIH TRAKA I ZICA.

19.Deformacije kod savijanja, moment savijanja

DEFORMACIJE PRI SAVIJANJU MOGU BITI ELASTICNE, ELASICNO-PLASTICNE, PLASTICNE.

20.Razvijena dužina obratka pri savijanju.

RAZVIJENJA DUZINA OBRATKA JE LININA S=CIJA SE DUZINA TOKOM SAVIJANJA NE MENJA, DUZINA RIPREMKA JE
IDENTICNA RAZVIJENOJ DUZINI OBRATKA. DOBIJA SE SUMIRANJEM PRAVOLINIJSKIH DUZINA I DUZINA
KRIVOLINIJSKIH ELEMENATA.

21. Profilno savijanje pomoću valjaka, osnovne karakteristike procesa, tehnološke

šeme profilisanja.

IZRADA PROFILA OD LIMA HLADNOM DEFORMACIJOM, VISEFAZNI POSTUPAK KONTINUALNOG OBLIKOVANJA

PROFILA RAZLICITOG OBLIKA I DIMENZIJA. PRVA VRSTA JE ONA KOD KOJIH JE SIRINA ZNATNO MANJA OD DUZINE
PROFILA, DRUGA VRSTA JE ONA GDE SU LIMOVI VECE SIRINE. OSNOVNA KARAKTERISTIKA JE POSTUPNOST
FORMIRANJA ZADATOG OBLIKAKOJI SE POSTIZE PROLASKOM OBRATKA KROZ VECI BROJ JEDINICA ZA SAVIJANJE
(SIROK ASORTIMAN POPRECNIH PRESEKA, MOGUCNOST STVARANJA LAKIH KONSTRUKCIJA, DEBLJINA LIMA JE
PRILICNO UJEDNACENA PO POPRECNOM PRESEKU, DODATNA OBRADA JE MINIMALNA I VELIK STEPEN
ISKORISCENJA 99%, HLADNO OBLIKOVANI PROFILI SU OJACANI, VELIKA TAZNOST,…………..).
22.Duboko izvlačenje, definicija, vrste i primena procesa
DUBOKO IZVLACENJE je process izrade delova u vidu posude ili kutije različitih oblika od ravnog lima.
Izvodi se u jednoj ili više operacija oblikovanjem. Osnovni elementi alata: žig, držač lima I matrica.
Obavlja se pod dejstvom sile izvlačenja. Držač lima omogućuje kontolisano def. u ravni venca obratka, a
duboko izvlačenje se obavlja u toj ravni pod dejstvom radijalnih i tangencijalnih napona. Sila držača lima
se mora precizno odrediti da se ne bi pojavio škart pri dubokom izvlačenju. Vrste: bez promene debljine
materijala I sa promenom. Oblik obratka dobijen dubokim izvlacenjem je cilindričan bez venca ili
savencom, stepenast, konusan, sferičan, kutiljast...

Duboko izvlačenje iz trake se primenjuje za izradu sitnih delova složenog oblika, a izvodi se nad
vanačina: izvlačenjem iz cele trake I iz trake sa prorezima.

23.Dimenzije pripremka pri dubokom izvlačenju.

Zbog anizotropije osobina polaznog materijala nije moguće dobiti obradak idealnog oblika I dimenzija.
Nakon dubokog izvlačenja potrebno je izvršiti poravnavanje I doterivanje dimenzija na zadatu meru.
Površina obratka: p.o.nastale rotiranjem krivih linija

24.Odnos izvlačenja pri oblikovanju cilindričnog obratka, stepen deformacije.

Odnos izvlačenja je odnos površine obratka I površine pripremka, a u slucaju dubokog izvlačenja bez
promene debljine materijala, on predstavlja odnos između prečnika obratka I prečnika pripremka.
Odnos izvlačenja određuje naponsko-deformaciono stanje u obratku i deformacionu silu, on je
pokazatelj ostvarene deformacije I sa njim stoji u obrnutoj razmeri: Manji odnos izvlačenja-višistepen
def. I obrnuto. Dozvoljeni odnos izvlačenja zavisi od oblika obratka, vrste materijala relativne debljine
lima I rednog broja operacije.

25. Analiza procesa dubokog izvlačenja, naponsko stanje u vencu obratka u prvoj
operaciji izvlačenja.
Analiza procesa dubokog izvlačenja: odnosi se na oblikovanje cilindričnih obradaka bez promene
debljine materijala a obuhvata definisanje osnovnih pokazatelja naponsko-deformacionog stanja I
parametara procesa. | Pl. Def. pri dubokom izvlačenju odvija se u ravni obratka, gde se pod dejstvom
radijalnog i tangencijalnog napona trouglasti segmenti pretvaraju u pravougaone trake koje prelaskom
preko radijusa matrice formiraju cilindrični omotač. Određivanje komponenti napona u ravni venca
obratka je osnova za određivanje ukupnog napona izvlačenja i deformacione sile.

26. Napon izvlačenja, deformaciona sila i deformacioni rad u sledećoj operaciji

dubokog izvlačenja.
Ukupna sila izvlačenja se prenosi preko čela žiga na dno obratka, a zatim na cilindrični omotač I ravan
venca obratka. Deformaciona sila izvlačenja mora da bude dovoljna da savlada sve otp. U toku procesa
izvlačenja koji se definišu kroz 4 komponente: Otp. Čiste def. U ravni venca obratka, otp. Trenja zbog
delovanja sile držača lima, otp. Trenja usled klizanja materijala Preko zaobljene matrice, otp. Savijanja
preko zaobljenja na matrici I na žigu. Ukupna sila izvlačenja prenosi se preko cilindričnog omotača
obratka I određuje se na osnovu ukupnog napona izvlačenja I površine preseka obratka.
27. Određivanje broja operacija dubokog izvlačenja.
Sledeće operacije dubokog izvlačenja: Izrada obratka u jednoj operaciji izvlačenja je moguća samo kada
je ukupni odnos izvlačenja veci od preporučene vrednosti za 1. Operaciju tj. kod jednostavnijeg oblika I
manje visine obratka. Duboko izvlačenje najčešće se izvodi u više operacija sa stepenima def. Koji su
određeni preporučenim vrednostima odnosa izvlačenja. Pri projektovanju I analizi procesa dubokog
izvlačenja neophodno je pre svega odrediti broj potrebnih operacija.

28.Uloga držača lima pri dubokom izvlačenju u prvoj i sledećoj operaciji. Kada
držač lima nije potreban?

Držač lima sprečava faltanje pripremka I zajedno sa matricom formira prostor u kojem se odvija process
dubokog izvlačenja. Za svaku operaciju dubokog izvlačenja moramo proveriti neophodnost držača lima:

29. Alati za duboko izvlačenje za prvu i sledeću operasciju.

Za duboko izvlačenje: Razlikujemo 2 vrste alatata: alat za 1. Operaciju I alat za 2. Odnosno sledeće
operacije. Osnovni elementi alata su žig, matrica I držač lima, a on sadrži I kućište u koje su smešteni
osnovni elementi alata, vođica I izbacivače. Konstrukcija alata za bilo koju operaciju zavisi od vrste
mašine na kojoj će se obrada izvoditi, tj. od broja dejstava kojima mašina raspolaže.

30.Mašine za duboko izvlačenje, prednosti I nedostaci.

Mašine za duboko izvlačenje se koriste hidraulicne I mehanicke prese 1-stukog, 2-strukog I 3-strukog
dejstva. Najpogodnijamašina je presa 3-stukog dejstva. Ako posmatramo process dubokog izvlačenja:
Pogodnije su hidraulicne prese, jer im je brzina pritiskivača konstantna I može se podešavati, a ako
posmatramo sa stanovišta proizvodnosti, pogodnije su mehaničke prese jer omogućuju mnogo veću
produkciju. S obzirom na broj radnih pozicija: jednopozicione I višepozicione. Parametri procesa: Def.
sila i def. rad izvlačenja, Dimenzije alata koje određuju dimenzije radnog prostora mašine, Radni hod
alata, Brzina def. I veličina serija.