ΤΕΧΝΙΚΕΣ

ΕΠΕΞΕΡΓ ΑΣΙΑΣ
ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ
ΤΕΧΝΙΤΕΣ
METALTECHNIQUES FOR CRAFTSMEN

Ένα βασικό εγχειρίδιο για χρήση

των τεχνιτών σχετικό με τις Μεθόδους
Μορφοποίησης και Λιακόσμησης των Μετάλλων

Του ΟΡΡΙ UNTRACHT

DουΒΙΕΟΑΥ & COMPANY, INC. GARDEN CITY, ΝΕνν YORK

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝIΣΜΟΣ -ΜlκροΜΕΣΑIΩΝ ΜΕΤΑΠΟIΗΤιΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ

 ΤΕΧΝΙΚΕΣ
ΕΠΕΞΕΡΓ ΑΣΙΑΣ
ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ
ΤΕΧΝΙΤΕΣ
METALTECHNIQUES FOR CRAFTSMEN

Ένα βασικό εγχειρίδιο για χρήση

των τεχνιτών σχετικό με τις Μεθόδους
Μορφοποίησης και Λιακόσμησης των Μετάλλων

Του ΟΡΡΙ UNTRACHT

DOUBLEDAY & COMPANY, IN C. GARDEN CITY, ΝΕνν YORK

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝIΣΜΟΣ ' ΜlκροΜΕΣΑIΩΝ ΜΕΤΑΠΟIΗΤιΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ

Χι ι τό 'πανώ από κασσιτερόκραμα. του John Prip.
ΤΟ σχέδιο δημω.υΡγήθηκε κατευθ ε ίαν με χάρα­
ξ η το \) καλο\)πιού και χύτε\)ση μετάλλου στο α
νάγλιJφO καλούπι .
 Περιεχόμενα

Εισαγωγή ............................................................. .. ιο τιιcό « πατινάρ ισ μα») μολ ύ β δου.. . ...... 40

Κασσίτερο ς ........ ................................... 40
Μέρος Πρώτο
Εν θερμώ ε πικασσιτέρωση μη σιδηρο\ι-
ΜΕΤΑΛΛΑ: χων μ ετάλλων, Κό λλ ηση με αντιμονωι'ι -
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ . 13 χο κασσίτερ ο ........................................................ 41
ΜΕΤΑΛΛΑ : ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ, ΣΥΜΠΕ­ Λευκ ό μ έ ταλλο ............................... .... 41
ΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΑ - Ψευ δάργυρος... ..................................................... 41
ΡΑΓΩΓΗ .............. . 15 Χρήσεις ψ ε υδαργύρου ..................................... 42
Πρ οέλευ ση .......... . 15 Αρ γ ίλιο (αλουμίνιο).... ............... .............. ......... 45
Μεταλλουργία ................................. . 15 Κράματα αργιλίου, Ετερογενής συ γ­
Χαρακτηριστικές φυσικές ιδ ιότ ητες ..... . 16 κόλληση αλουμ ι νίου, Χύτευ ση αλου­
Η Συμπεριφορά των μετάλλων: μινίου, Χ ύτευση αλουμινίου σε άμμο,
Μ.ηχανικές ιδιότψες .................................... . 18 Χύτευση άλουμινίου σ ε καλούπια γύ -
Σκληρότητα, Ελα τότητα , Ολκιμότητα. ψου, ' Αλλες μέθοδοι χύτευσης αλου-
Α ντοχ ή σε εφελκυσ μ ό. Α ντοχ ή σε θλί­ μινίου ... .. . .................. ... .................. 48
ψη , Αντοχή στη δ ιάτμηση , Aν~εKΤΙKό­ ΝιΚέ λ ιο .................... ............................................... .
τ ητα . Ελαστικότητα, Αντο χή στη σ υ­ ' Παράγοντ ες επεξεργασ ία ς ν ικ ελίου,
στροφή , Ευθ ρα υσ τότητα, Αντοχή σε Ετερογενής συγκόλληση και σύνδεση
κρούση, ΑΚα μψία ....... ........................... . 18 νικελίο υ, Στίλβωση νικελίου και νικ ε-
λ ιοκραμάτω ν........... ... ........... .... ............................. 50
ΤΑ ΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ Μ Ε ΤΑ ΛΛ ΩΝ .... .. 21
Κράματα νικ ελίου ........................................... 50
Μη Σιδηρούχά Πολύτιμα Μέταλλα ........ .. 21
Αργυ ρ ον ικ έλιο, Μέταλλο μονέλ, Κράμα
Χρυσός ........ ...................... ................................. .. 21
νικ ελοχρω μί ου, . lνβαρ ..... ............................. 50
Τα χρυσοκράματα. Αριθμός καρατιών,
Υδράργυρ ος ............................................. 5Ι
Οι κολλήσεις των χρυσοκραμάτων, Οι
Επιχρύσωση μ ε αμάλγα μα , Παρασ κευή
μ ετρ ήσ εις των χρυ σοκραμ ά τ ων, Η χρή­
αμαλγάματο ς χρυσού, Εφαρμογή αμαλ-
ση τ ων χ ρυσ οκρα μάτ ωv : γεν ι κές παρα­
γά ματ ος ................................. . ................... 53
τηρήσεις. Δοκιμή τ ου χρυσού μ ε οξύ ..... 25
Αργυρος..... .. .................................... .. 26 Σιδηρούχα Μέταλλα ........ ................................. 53
Τα αργυροκράματα, Η αγορά του αργύ­ .......................
Σίδηρος.. ..................... ........... 53
ρου . Γ εν ι κές παρατηρήσεις ως προς τη Χάλ υ βας........... ............................................ 55
χρ ήση τ ου αργύρου. Η δοκ ιμή του αρ γύ­ Ανθρακούχος χάλυβας, Χαλυβοκρά-
ρου . το ηλεκτρολυτικό καθάρισμα των ματα , Ε ιδ ικοί χάλυβες ........... . . ................... 57
ασ ημιΚών ............................................................... . 29
Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΤΩΝ
Λ ευ κόχρυσ ος .......................... 29
ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓιΚΩΝ
Βασικά Μέταλλα ..................................... 33 ΠΡΟ ' Ι 'ΟΝΤΩΝ .................................... . 61
Χαλ κός ..................... ................... 33 Παραγωγή φύλλων αρ γύ ρο υ sterling ....... 61
Κ ράματα μ ε βάση χ α λκού 34 Τράβη γ μα προς σύρμα..................................... 65
Ο ρ ε ίχαλκο ς ................................... ....................... 35 Διαδικασία τραβήγματο ς μ ε το χέρι,
Μπρ ούντζος.................... .. ......... ........................... 35 Ανόπτηση του σύρματος , Χρησιμοποί-
Μ όλυ βδο ς........ ......... .............. ........................ 36 ηση τη ς πλάκας τραβήγματ ος.... 69
Μ ορφές μ σλύ β δου: Χυτός μόλυβδος , Μ ηχανικ ό τράβηγμα σύρματος 70
Συγ κόλληση του μολύβδου, Διακο σμη · Κυ λ ί νδρωσ η ε πίπ εδων φύλλων .... 71

.1
Ρύθμιση καλάνδρας, χρήση καλάνδρας ... 71 Σμίλευση..... .............. .. .... ... . .............................. . .... 152
Συστήματα μέτρησης φύλλων και συ ρ- Λιμάρισμα ................................................................ 154
μάτων ......................................................................... 72
Εμβάπτιση σε οξύ.................................................. 154
Μεταλλικά είδη από εξώθηση - εξ-
Κοινό λουτρό εμβάπτισης...................... 155
τρούζιον ...................................... ,........................... 73
Δοχεία όξινου διαλύματος................................ 159
Παρασκευή κόκκων - «σΙCαγιώv~>............... 74
Ηλεκτρολυτικός καθαρισμός και στίλβω-
Ανόπτηση ............................................................... 75
ση ................................................................................. 159
Υφή μεταλλικών επιφανειών ........... ,......... 75
Διάλυμα ηλεκτρολυτικού καθαρισμού ....... 160
Toξιιcότητα των μετάλλων . ..,....................... 76
Εκλεκτική επιφανειακή διάβρωση............... 160
Μέρος Δεύτερο Προστατευτικά μέσα......................... .................. 160
Διαβρωτικά υγρά .................................................. 163
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣ
Δοχεία όξινων διαλυμάτων ............................. 163
ΜΕΤΑΛΛΩΝ
Διαδικασία της διάβρωσης .............................. 163
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΠΑΙΤΟΥΝ
Όξινα λουτρά γ ια συγκεκριμένα μέταλλα 164
ΕΤΕΡΟΓΕΝΗ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ.............. 80
Λουτρό λαμπρής εμβάπτισης.......................... 165
Προετοιμασία μετάλλου για το κόψιμο
Μίγμα θαμπής εμβάπτισης. ............................. 165
περιγράμματος .................................................... 80
Το πριόνι του χρυσοχόου και αργυροχόου 91 Συντήξη των μετάλλων...................................... 166
Τοποθέτηση της λάμος στο πλαίσιο........... 95
ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΟΥ
Κοπή περιγραμμάτων με το πριόνι χρυσο-
ΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΜΕΤΑΛΛΑ ΜΕ
χοίας ..........................................................................
98
ΑΝΤΙΘΕΣΗ - ΚΟΝΤΡΑΣΤ ............................ 168
Δουλειά τρυπήματος με πριόνι και λάμα .. 99
Δουλειά τρυπήματος με Κοπίδι................ .. ..... 100 Επίθεση μετάλλου ή απλικέ .................... 168
Δουλειά τρυπήματος με κοπτικά καλούπια 110
Η τεχνική "swami" της Tanjore .............. 168
Κατασκευή κοίλων αντικείμενων: δισκο-
Διαδικασία τη ς δουλειάς "swamj" ..... 168
ειδή αποκόμματα ................................................ 111
Μορφοποίηση κοίλων σχημάτων .. 112 Σταμπάρισμα σε θετικό και αρνητικό κα-
Διαμορφωτικά εργαλεία Κρούσης ..... . 114 λούπι ........................................................... . 169
Διακοσμητική δουλειά με εργαλεία κρού- , Ε νθεση μενταγιόν ..... .. 169
σης..... .. ..................... .. 114
Τεχνική bidή. 172
Σταμπάρισμα για τον χαρακτηρισμό με-
'λλ .. Χύτευση βάσης bidri .......... .. 173
τα ου και το μαρκαρισμα του ...................... ) 115
Διεργασία ένθεσης bidri ................... .. 174
Εφαρμογή της σφραγίδας ............................... .. 121
Χρωμάτισμα κράματος bidri ..................... .. 174
Η τεχνική (ρεπουσσέ)) ................................... ., ..
121
Δαμασιcηνή τεχνική ................... ........................ 181
Προετοιμασία τη ς πίσας.. ., ...... ., ............. .. 121
Kuftgari: μια μορφή Δαμασκηνης τ εχν ι-
Εργαλ εία και χρη~ιμoπoίησή τους ............ . 124
κής... ........................................................................... 183
Εργαλεία <φεπουσσέ)) ....................................... .. 126
Διεργασία kuftgari .................... ......................... 185
Η τεχνική «ρεπουσσέ}) 127
Φινίρισμα της δουλειάς kuftgari .............. 191
Αφαίpeση του αντικείμενου από την πί-
Χρωμάτισμα χάλυβα, κυάνωση χάλυβα σε
σα ...................... . 129
φωτιά ξυλανθράκων, μια άλλη μέθοδος
Η τεχνική της κοίλανσης .. 134 κυάνωσης του χάλυβα ........................................ 191
Εργασία <φεπουσσέ}) και κοίλανσης σε
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΟΥΝ ΤΗΝ
αντικείμενα μεγάλοn βάθους......... . ............ 140
ΕΤΕΡΟΓΕΝΗ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ
Εγχάραξη ή χαρακτική ......... 141 ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ........................................... 195
Χαρακτικά εργαλεία .......................................... 141
ΑργυροΚολλήσεις..... .......................
195
Ετοιμασία και συντήρηση εργαλείων ........ 144
Σύνθεση, τήξη και σημεία ροής....... 197
Εφαρμογή του σχεδίου...................................... 146
Εκλογή κολλητικού.κράματος ...................... 198
Χρήση χαρακτικών εργαλείων...................... 149
Σημείο τήξης ιcαι σημείο ροή ς: στερεή και
Διόρθωση σφαλμάτων χάραξης ................... 151
υγρή φάση ......... ..................................................... 199
Φλωρεντινό φινίρισμο με γραμμικά χαρα-
Προετοιμασία κολλητικού κράματος ........ 199
κτικά εργαλεία .................................................... 151
Προετοιμασία του μετάλλου για την ετε·
Σχίσιμο των μετάλλων.............. ........................ 151 ρογενή συγκόλληση ........................................... 200

4
Συλλιπάσματα και εφ αρμογή 202 Πλέξη σύρματος - filίgree 237
Αφαίρεση συλλιπάσματο ς μετά τη συ·
«Κοκκοποίκιλσηn ......... 247
γκ6λληση. ....................................... .. 205
Τεχνική «(κοκκοποίκιλσηζ»; κατασκευή
Τοιωθέτηση του συλλιπάσματος .... . 205
κόκκων ... .... ....... . . .......... 249
Καύσιμα για την ετε ρσ-ιενή συγκόλληση 206
Σύνδεση των κόκκων .. 252
Απλές θερμαντικές διατάξεις, Αυλοί για
Γενικές παρατηρήσεις 253
χωριστά ρεύματα αερίου Ι αέρα ή οξυγό­
Κατασκευή «ψηγμάτων») ή σκαγιών 254
νοlJ, Ενιαίες μονάδ ες παΡ<Υ'..(ής θερμότητας,
Καμινέτο υδραυλικού, 'Αναμμα της φλό· ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΜΕ ΜΗ
γας. Ρύθμιση φλόγας ........................ 206 ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΥΛΙΚΑ
Επιφάνειες διευκόλυνσης της συγκόλλη· , Ε νθεση μετάλλου σε ξύλο .... 259
σης ......................................................... ........... . 209 Η τεχνική tarkashi .. 260
Γενικές παρατηρήσεις για την ετερογενή Το ξύλο ως πληρωτικό υλικό 265
συγκόλληση .................... 211 Ταρταρούγα και τεχνική pique.. 265
Ετερογενής συγκόλληση χρυσolι ..... 212 Διακόσμηση pique με ταρταρούγα, κέρατο,
Οπτική προσεγγιστική εκτίμηση θερμο­ ελεφαντόδοντο και κόκκαλο .. 266
κρασίας κατά τη συγκόλληση αργ~ρoυ και Διεργασία στίξης pique.. 266
χρυσού 213 Δέρμα και ύφασμα. 271
Βασικές καταστάσεις ετερογενούς συ- Πολύτιμοι και ημιnολύτιμοι λίθοι ......... .. 274
γκόλλησης.. 213 'Ενθεση κελυφών σαλιγκαριού ... 288
Σύνδεση επίπεδων επιφανειών: Κάθετες
Μέρος Τρίτο
συνδέσεις, Χρήση στερεωτ'ικών διατάξεων,
Συνδέσεις άκρο προς άκρο, Συγκόλληση ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΟΡΦΟΠOJΗΣΗΣ
σύρματος με φύλλο.. .................... 214 ΜΕΤΑΛΛΩΝ
. Ελεγχος ροή ς κολλητικού κράματος. 215 ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
Πάστες nαρεμπόδισης ροής τόυ κολλητι- ΑΡΓΥΡΟΥ ................................................... . 290
Κού ......................................................... 217 Τα μ έταλλα που χρησιμοποιούνται στις
Χρησιμοποίηση ιςρλλητικών σε μορφή διεργασίες δ ιαμόρφωσης .................. 290
ραβδιού .......................... . 217 Χρήση του σφυριού για την υπερύψωση ,296
Αnοκόλληση .. 218 Στηρίγματα και αμόνια... .. 296
Ανόπτηση σκληρiψμένων αnό την επε-
Μαλακά κολλητικά μέσα .... 219
ξεργασία μετάλλων.......... ................. 296
Συλλι~άσματα (ψαλαK(Oν)~ κολλητικών .. 220
Θερμοκρασίες ανόπτησης μερικών με­
Διαδικασία «μαλακήρ) συγκόλλησης .... 220
τάλλων ....... 297
Κολλητικά εργαλεία. · κολλητήρια .. 221
Χρήση αυλού ανόπτησης ....... 297
Επικασσιτέρωση - γάνωμα της μίJτης .... 211
(( Σβήσιμο) ανοπτημένων μετάλλων ..... 298
Χρησιμοποίηση γανωμένου κολλη'τηριού 233
Μέθοδοι μορφοποίησης μετάλλου με συ-
Αφαίρεση <<μαλακού» κολ λ ητικού ....... 224
μπίεση..... .. ................. .. 298
Διάλυμα για την αφαίρεση «μαλακών»
γ περί)ψωση μετάλλων ................... .. 298
κολλ ητι κών ....... ................. .. 224
γ περύψωση με γωνίες ................................ . 298
Η τεχνική "Mokume" 224 Πάχυνση των άκρων ................. . 299
Επιnέδωση ... .................. ................... . 300
Μεξικανικά {(παντρεμένα μέταλλα» . 227
Τετραγωνισμός πυθμένα. 300
Η τεχνική niello ................................................ . 229 «ΟλλανδικήΙ) υπερύψωση .... . 301
Προ ετο ιμασία μετάλλου για διακόσμηση Ρυτίδωση ................................................ . 301
nicllo ..... 230
Μέθοδοι μορφοποίησης μετάλλου με έKτα~
Προετοιμασία του μίγματος niello. 232
ση ................. .. 307
Εφαρμογή του niel1o... 234
Μορφοποίηση σε σακκί άμμου ... 307
Τήξη του nielIo ..................... ............ . 234
Μορφοποίηση σε μπλοκ .................... .. 308
Τελείωση του nieiIo .. ............................. . 235
Μορφοποίηση με πίεση μεταλλικού όγκου 316
Συνταγές niello .............................. .................. . 236
ΚΡΑΜΑ ΚΑΣΣΙΤΕΡΟΥ: ΜΕΤΑΛΛΟ
Σύρμα .. 236 BRITANNJA. ...... . 317
Τραβηγμi;νο με το χέρι επίχρυσο ασημένιο Μορφοποί ηση κασσιτεροκράματος. 319
σύρμα .......................................... . 237 Ετερογενής συγκόλληση κασσιτ εροκρά -

5
ματ ος. ........ ................................................. 3 19 αφού τεθεί σε κίνηση, ξά κ ρισμα 368
1~ MαλαKά)) κολλητικά. .. 320 Γ ενικές παρατηρήσ ε ι ς.. ................. . 369
( Μα λακ ά) κολλ ητικά χαμηλού ση μ ε ίου
τήξ ης ........................ 320 ΣγΝΔΕΣΗ ΜΕ ΠΡΙΤΣΙΝΙΑ, ΚΑΡΦΙΑ
Στίλβωση Κασσιτ ε ροΚράματος... . . 32 1 ΚΑ! ΒΙΔΕΣ
Διακοσμητ ικ ές επεξεργασίες Kασσιτε~
Ωριτσίνωμ,α ....... . 373
ρο κράματος ..................... ................... 323
Εκλογή nριτσινιού .. 373
Τε χνική applίque. .. .................. 323 Η δ ι ε ργασ ία του πριτσ ι νώ μ ατος .. 375
, Αλλι: ς δ ιακοσ μητικ ές δυνατότητες .. 323 Π ως αποφεύγοντα τα σφάλματα κατά το
πριτσίνω μα ...... .. ............................ . 376
Χύτευση ΚασσιτεροΚράματος ................... 323
Σύρμ ατα πριτσινώματος γ ι α «ασφάλ~ ι ερ)
Μ έταλλα χα μη λού σημείου τήξης.,.. 324
κ οσ μ ημάτων ..... 378
Χύτευση κασσιτεροκράματος σε κελύ φη 324
Καρφιά ή ήλοι 379
Σφγ ΡΗ ΛΑΤΗΣ Η ΜΕΤΑΛΛΩΝ , 326
Ελατός σίδηρος .. 326 Σύνδε ση με βί δες - κοχλί ες .... .. 379
Θ ε ρμή σφ υρ ηλάτηση σ ιδ ήρ ρυ κα ι ;(ι ί· Η θηλυκ ι ά βόλτα ........................... .. 380
λ υβα ....... .J33 Η αρσενική β όλτα 382
Εργαλε ία σφυρηλάτησης 334 Σπαστές μή τ ρες ..... . 382
Εργ ασίες μορφοποί ηση ς με σφυρηλάτη-
χγΤΕΥΣ Η
ση. . ............. λ 337
..•••
Χύτευσ η μ ετάλλου σε πλάκ ες ή χελά)νες ,386
Συγκόλληση μ ε θερμή σφυρηλάτηση ...... 339
Χύτευσ η μπ λοκ από μολύ βι .. ................... . 388
. Αλ λες μέθοδοι σύνδεσης ............... . 340
Λεξιλό γιο τ η ς χύτευση ς ......... .. 388
Γε ν ικ ές παρατηρήσεις για τη σφυρηλά-
Χύτευση σ ε άμμο ' ........................................... . 392
τησ η ....................... . 340
. Αμμο ς χυτ ηρί ου 392
Ψυχρή σφυρ η λάτη ση 344
Κατασκ ευή του καλουπιού .......... ............ . 393
ΑγΤΟΓΕΝΗΣ ΣγΓΚΟΛΛΗΣΗ Πρ οετο ιμασία με τάλλου για "χύτευση .. 395
ΟΞγΑΚΕΤΥΛΕΝ IΚΗ Σ ΦΛΟΓΑΣ Ή Α πόχυσ η · μετάλλΟ"ύ ... 395
ΟΞγΓΟΝΟΚΟΛΛΗΣΗ ... 346 Φινίρισμα του "Χυτ ού ....... . 397
Εξο πλισμός ................ .. 346 Χύτευσ η μ ετ ά λλων σε καλο ύπ ι α γύψου
Δ ια δ ι καστικ ές προετοιμασί ες τη ς οξυγο- από δύο μ έ ρη 397
νοκόλλησης. .. .. .............. . 350 Υ λ ικά κατασκευής μοντέλων ..... . 399
Ρύθμιση πίεση ς οξυγόνου 350 Αποκολλητικές ουσίες .. 400
Ρύθ μιση ασετυλίνης ..... 352 Παρασκ ευ ή γύψου ........ ................. . 400
Ο αυλός ............ ......................... . 352 Τοποθέτ η ση μοντέλου : συμμετ ρικ ό σχή-
Ρύθμ ι ση φλόγας 352 μα. .......... ................................................... . 400
Διεργασία αυτογενούς συγκόλλησης ..... . 355 Σκλήρυνσ η τ η ς γύψο υ 401
Ραβδιά παραγεμίσ ματος ................................ . 357 Ξήρανση των καλουπιών από γύψο 405
Ετερογε νής συγκόλληση υψηλής θ ε ρ ­ Χύτευσ η χυτού μ ε ακανόν ι στ η μορφ ή .. 406
μοκρασίας .... 358 Χύτευση με «καρδ ιά) ..."... 408
Φ λογοκοπή μετάλλων ........... 358 Κατασκ ευ ή τ η ς (καρδ ι άς>ι .. 41)8
Χύτευσ η μ ε την τε"χνΙΚΙ1 το υ «( χαμένο ι '
Π Ε ΡΙΣΤΡΟΦΙΚΗ ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ
κ ε ριούιι ................................................. . 410
Μ ΕΤ ΑΛΛΩΝ ΕΝ ΨΥΧΡΩ 36 1
Χ ύ τ ευση μπρούντζο υ ben in.: πρωτόγονη
Γ εν ικές παρατ ηρήσ ε ι ς ........ ............................ 36 1
τεχν ι κή «χαμένου κ ε ριού l) .................... . 41 1
Λίπανση .............................................. 36 1
Μ ικρά συμ παγ ή χυτά. ................................ . 4 13
Τόρνοι περ ιστροφικ ή ς μορφοποί η ση ς .. 364
Κατασκευ ή καλου πιο ύ, φούρνος αrtOμά ·
Εργαλε ία μορφο ποίηση ς και λε ιτ ουργ ία
κρυνσ η ς του κ ε ριού, χτ ίσιμ ο ' τ ου κα λου·
τους .. . .. ............................ . 364
πιού με γύψο . φ ι ν ίρ ισ μα του χυτ ού ... 4 17
Τσοκ : η ψόρμα της περ ι στροφικής μορ-
φοπο ίηση ς ............................................................ . 365 Φυγοκεντρική -χύτευση επένδυσ η ς 422
Βασικά σχήματα περιστροφική ς μ ο ρφ ο - Κ ε ρι ά χύτευσ η ς ............................... 425
π ο ίηση ς ................................................. . 367 Ορυκτό κερί. ........................ ................................. 429
Η τεχνΙΚΙ1 τη ς πε ριστρ οφ ι κής δ ι αμόρ ­ Π ετ ρε λαϊκοί κηροί 429
φωση ς πριν τεθεί ο δίσκος σε κίνηση, Φ υτικο ί κηροί . 429

6
(
Προσθετικές oυσί~ς κεριών ... 430 Πρακτική στίλβωσης και γυαλίσματος". 489
Ειδικά κεριά ' φυγοκεντρικής χύτευσης .... 430 Βούρτσες από τρίχα """ ............ ".. "...... "... 490
Εργαλεία μορφοποίηση ς το\:! κεριού ...... 43Ι Συρματόβουρτσες """'''''.. . "... 49 Ι
Κατασκευή αγωγών στο μοντέλο ....... 432 Στίλβωση με αμβλέα εργαλεία "........ 493
(((\νέβασμω) του μοντέλου ............ . ...... 435 Συνήθεις λειαντικές και στιλβωτικές κα-

Τοποθέτηση του μοντέλου ..................... 439 ταστάσεις .................................................................

493
Απαέρωση τοιι μοντέλου .............. .. 439 Στίλβωση, κίνδυνοι και προφυλάξεις 495
Υλικά επένδυσης κέρινων μοντέλων ... . 440 Λ ε ίανση και λειαντικά μέσα ........................ 495

Παρασκευή ε π~νδυσης ................................... . 44Ι Λειαντικοί τροχοί ................................ .. 495

Παρασκευή επένδυσης τη ς κάσας με Συντήρηση εργαλείων .......................... 496
αμίαντο................ . 442 Πέτρε ς ακονίσματος ........................................ 497

Εφαρμογή επένδυσης με χύτευση του Εκτίμηση σύνθεσης χάλυβων με παρα ­

πολτού ............. 442 τήρηση των σπινθήρων κατά το τρόχισμα 497

Αφαίρεση του κεριού από το καλούΠι..... . 444-
ΤΟ ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ 500
Μέτρηση του προς χύτευση μετάλλου..... 449
Καθάρισμα μ ετάλλου πριν το χρωμάτισμα 50 Ι
Η μηχανή φυγοκεντρικής χύτευσης.......... 449
Χρωμάτισμα με χημικές ουσίες .................. 502
Θέρμανση του μετάλλου ...... '.. ................. 450
Συνταγές χημικού χρωματίσματος ... 502
Αφαίρεση της επένδυσης και των γεμά-
Χρωμάτισμα μ ετάλλων με θέρμανση ....... 505
των μέταλλο αγωγών.... .. .................. ".. 454
ΗΛΕΚΤΡΟΛ ΥΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΤ ΑΛΛΩΣΗ
Μέρος Πέμπτο
ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΜΟΡΦΩΣΗ
Ηλεκτρικό ·ρεύμα"""."""""."."."""".""."" .... ". 457 ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΧΕΡΙΟΥ ΚΑΙ οι
Εξοπλισμός επιμετάλλωσης και ηλε- ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Σ
κτρομόρφωσης ... "" ..,''''''''''" ...... "'''''''',,. 457 ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ .. .... 5ΙΟ
Διαδικασίες επιμετάλλωσης και ηλε- Βασικά εργαλεία επεξε ργασίας μετάλλου
κτρομόρφωσης"....... .. ...... ".... ".. ,,' 459 και κοσμηματοποιία ς... ..... 51 Ο
Ηλεκτροκαθαρισμός .. "",,..... 460 Εργαλεία δ ιακοσμητική ς επεξεργασίας 5ΙΟ
Ηλεκτροαπογύμνωση""" 460 Βασικά εργαλεία και Ε.ξοπλισ μός ετερο-
Ηλεκτρολυτικά διαλύματα επιμε- γενούς συγκόλλησης ................. 5 ΙΟ
τάλλωσης .. ".. ".... "" .... "" .. ,, """"""""".,," 46 Ι «Σκληρψ> συγκόλληση, (Μαλακή» συ-
Λουτρά χρυσού, Λουτρά αργύρου, γκόλληση ................................. 5 ΙΟ
Λουτρά χαλκού, Λουτρά νικελίου, Βασικά εργαλεία μορφοποίησης και υπε-
Λουτρά ροδίου, Λουτρά χρωμίου 46 Ι ρύψωση ς .. 5 ιι
Ηλεκτρομόρφωση σε μεταλλικά μο- Τα εργαλε ία χεριού........ .. ...................... 5 Ι Ι
ντέλα.. ....... ".... " .. ".. "... """"""" .. ,,
464 Εργαλεία και υλικά σημαδέματος και μέ-
Μη μεταλλικά μοντέλα ........ ""..... 465 τρησης.. ............ .. .................................... 5Ι Ι
Συμπαγή ή κοίλα αντι.κείμενα.............. ........ 466 Κοπτικά και διατρητικά εργαλεία και
Ευηλεκτραγωγοί επιστρώσεις...... ....... 468 υλικά.. . .. ........................................ 5Ι6
Διάφορα σημεία σχετικά με την επιμε - Εργαλεία και υλικά μορφοποίησης μ ε-
τάλλωση ."""".,.""" .. """.,, ................ ,, .... ,, 469 τάλλου. .. ..................... ........ , 520
Κεφαλές αμονιών και αμόνια .... .. 526
Μέρος Τέταρτο
Εργαλεία και μέσα συγκράτησης, ... 530
ΤΟ ΦΙΝΙΡΙΣΜΑ ΤΩΝ Εργαλεία δεσίματος πετραδιών....... 534
ΜΕΤΑΛΛΩΝ Ο εύκαμπτος άξονας και το μοτ έρ... 535
ΣΤΙΛΒΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΑΝΣΙ-Ι Θερμική επεξεργασία των εργαλείων ...... 539
ΜΕΤ ΑΛΛΩΝ ... "... " """"" 474
"........ """",,.,,'
Μέρος Έκτο
Στίλβωση ".... ".. ". 474
Στίλβωση με το χέρι"""" .. "" .. ".""""""""",,. 474 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΙΝΑΚΕΣ
Λειαντικές και στιλβωτικές ουσίες............ 479 Περιοδικός Πίνακας Στοιχείων ....... 542
Φυσικά λειαντικά ................................................ 481 Μ έτρα και σταθμά (αμερικανικό σύ-
Τεχνητά λειαντικά............. .... ............ 482 στημα).............. .. ............................ 544
Γενικές παρατηρήσι;ις για τη στίλβωση Ισοδύναμα μέτρα.......... . ........... 544
και το γυάλισμα ......................................... . 487 Σύγκριση πρότυπων Gauge .......................... 545
Λειαντικοί και στιλβωτικοί τροχοί.. 487 Μεταλλικά φύλλα: βάρος .σε ουγγιές ανά

7
πόδι σε πάχη Gauge B&S....... 546 κών ίντσας και χι λιοστών ....................... . 552
Στρογγυλό σύρμα: Βάρο ς σ ε pen ny-wei- Πρι όνια και αλυ σίδες χρυσοχο(ας, Π άχη
g ht s 11 ουγγιές ανά πόδι στα νούμε ρα και πλάτη σε ίντσε ς ....... 553
Ga lIgc B&S ........................................................... 547 Τρυπάνια με ευθύ άξονα, gauge σύρ-
Προσεγγιστικά μήκη ανά ουγγιά Troy ματος στ ελ έχους .... ............................ . 554
συρμάτων από άργυρο στέρλινγΚ .............. 548 Πρ.ότυ πα αμ ερ ικανικά μεγέθ η δ αχτυλι-
Τ ετ ράγωνο και ημικυκλικό σύρμα από διών , μήκη και δ ιάμ ετροι σ ε ίντσες ........ . 555
άργυρο στέρλιγκ: βάρο ς σε ουγγιές ανά Πρ ότυπα πάχη φύλλων χαλκού : καλαν­
πόδ ι .. . ...... ................................................ 546 δρ αρισμένα μέχρι του σωστ ού βάρο υς ... 555
Φ ύλλο από άργυρο στέρλιγκ : βάρο ς σε Π ίνακες μ ετ ατροπή ς θ ε ρμ οκ ρασιών :
ουγγιές Troy ανά τετραγ. ίντσα φ ύλλου 546 Βαθμοί Φαρενά ιτ σε βαθμούς Κ ελσ ίου... 556
Μ ορφές συρμάτων από άργυρο και χρυ - Βαθμ οί Κελσίου σε βαθμο ύς Φαρ ενά ιτ .. 556
σ ό σ ε χ ι λ ιοστομετρικά μ ε γ έθη ................... 546 Σημεία τή ξ η ς μ ερ ι κών ειτιλεγ μ έ νω ν μ ε -
Σωλήν ες χωρ ί ς ραφή από άργυρο στέρ- τάλλων.. ................. ..................................... . 557
λ ι γκ ......................... .................................... 547 Συντελεστές γ ραμμική ς δ ια στολής μ ε -
Κύκλο ι και τετράγωνα, π ε ριφ έ ρ ε ι ες και τά λλ ων ....................................................... . 557
ε μβα δά.... ................. ...................... 549 Πί νακας ειδικών βαρών μ ετάλλων και
Σύγκρ ιση μ ετρ ήσ εων (ί ντσες. χ ι λιοσ τά, άλ λ ων υλ ιΚώ ν.................................... . 558
Gauge B&S, σύστημα Sιubbs για χαλύ-
ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΩΝ ............................. . 563
βδινο qίιρμα, νούμερα τρυπανιών) ............ 551
Ισ οδύναμα κ λα σμάτων ίντσα ς, δε καδι- ΒΙΒΛΙΟΓΡΑφΙΑ ....................................... 574
 ο

Αση μ έν ιο δοχείο, κάτω Αίγυιπος ( Πτ ολεμαϊκ: ή Π ε­ ωριμότητα της μορφής .

ρίοδος ) περ. 90 Π . Χ. Ύψ ος με κάλυμμα : Ι, 1/ 4 ίΥτ σες. Μι'ιroρο!ιΊ:ι" MUSCUΓQ π( Art, Ncw York , ROgι:r.5 FIInd.
Οι λk:πτές ιτρoεξo~ς και αυλακώσεις τονίζουν τη~ /938.
 Εισαγωγή

Με τις πρώτες του γνώσεις σχετικά με τα αποκαλύπτει μια τεχνική ιδιοφυία που εκ­
μέταλλα και με τη δεξιότητα που απόκτησε πλήσσει με την ποικιλία μορφών, διακό­
στο χειρισμό τους, ο άνθρωπος άρχισε να σμησης και επιδεξιότητας που χαρακτηρί­
δημιουργεί τον πολιτισμό . Ξεκινώντας από ζει τα προϊόντα στο σύνολό τους.
το χάλκινο τσεκούρι του προϊστορικού, Τέτοια αντικείμενα, ακόμα και σε πρωτό­
πρωτόγονου ανθρώπου, η τεχνολογία προΛ­ γονη στάθμη, θα ήταν αδύνατο να έχουν γί­
δευε ως προς τη χρήση των μετάλλων μέ­ νει χωρίς την ανάπτυξη της επιστήμης της
χρι που έφθασε στο σημείο να δημιουργή­ μεταλλουργίας, της τέχνης της έξαγωγής
σει ένα μεταλλικό όχημα, με το οποίο ο μετάλλων από ορυκτά, του ιcαθαρισμoύ
σύγχρονος άνθρωπος θα προχωρήσει αναμ­ τους, της ανάμιξής τους και της επεξεργα­
φίβολα στην εξερεύνηση των άλλων πλανη­ σίας με τρόπο που να ικανοποιούν τις ανά­
τών του ηλιακού συστήματος. γΙCες και την φαντασία του ανθρώπου.
Αν και σήμερα κοιτάμε πέρα από τα όριι.
· Οπως λένε οι γεωλόγοι, ο φλοιός της γης
της Γης, έχουμε αφιερώσει αρκετές χιλιά­
περιέχει, ανάμεσα σε άλλα χημικά στοι­
δες χρόνια σκάβοντας την επιφάνειά της,
χεία, τα ακόλουθα μέταλλα, με τις εξής κατά
μελετώντας τις ιδιότητές της, αναλύοντας,
προσέγγιση εκατοστιαίες αναλογίες
εξορύσσοντας και συνδυάζοντας μέταλλα
με "κοπό τη δημιουργία όχι μόνο αντικειμέ­
νων καθαρά λειτουργικού προσανατολι­ Πυρίτιο 27,720 Ψευδάργυρος 0,004
σμού, αλλά και αντικειμένων που ευχαρι­ Αργίλιο 8,130 Μόλυβδος 0,002
στούν το μάτι. Μια ματιά πίσω στα προϊό­ Σίδηρος 5,010 Κασσίτερος 0,0001
ντα όλων σχεδόν των πολιτισμών, που έγι­ Μαγνήσιο 2,090 Υδράργυρος 0,0000 Ι
ναν για το προσωπικό στόλισμα και για Χρώμιο 0,037" Αργυρος 0,00000 Ι
ατομική χρήση όπως και για γεμάτους συμ­ Νικέλιο 0,020 Χρυσός 0,00000ο Ι
βολική έννοια τελετουργικούς σκοπούς, Χαλκός 0,010

10
 Από τις παραπάνω εκτιμήσεις μπορο ύ με
να καταλάβουμε γιατί, για παράδειγμα. ο
χρυσός έσ τω κα ι για μόνη την σπανιότητά
του, παραβλέποντας την ομορφιά του και
τις επιθυμητές ιδιότητες επεξεργασίας του,
θεωρήθηκε από παλιά πολύτιμο μέταλλο
και σύμβολο του πλούτου.
Μπορούμε επίσης να δεχθούμε ότι, αν οι
εκτι μήσεις αυτές είναι σωστές, τα μέταλλα
υπάρχουν στη γη σε περιορισμένες πoσότη~
τες. Μολονότι δε μπορούμε να φανταστού·
με τον κόσμο μας χωρίς μ έ ταλλα, ο ρυθμός
με τον οποίο τα ξοδεύει ο άνθρωπος θα μας
οδηγήσει ίσως, στο όχι πολύ μακρινό μέλ­
λον, να στραφούμε σε άλλα υλικά σε αντι·
κατάσταση του σπουδαίου αυτού στοιχείου
του υλικού μας πολιτισμού. Ήδη στη γεν ιά
μας η εξάντληση των πλούσ ιων μεταλλευμά­
των μερικών μετάλλων είχε σαν αποτέλεσμα
την ανάπτυξη βελτιωμένων τεχνολογιών για
την αξιοποίηση ορυκτών χαμηλής ποιότη­
τας που κάποτε ήταν άχρηστα για επεξερ·
γασία.
Η ανάγκ η διατήρησης των υπαρχόvτων
μετάλλων δημιούργησε μια μεγάλη βιομη­
χανία, αυτ ή της συλλογής κι επανεξεργα­
σίας των παλιών μετάλλων. Η συνειδητο­
ποίηση του γεγονότος ότι τα πρωΤΟΥενή ή
παρθένα μέταλλα, που παράγονται κατευ·
θείαν από τα ορυκτά, δεν είναι ανεξάντλητα,
έκανε τα δευτεΡΟΎενή ή αναγεννημένα μέ~
ταλλα, που ανακτώνται από τα παλιά, ένα
σημαντικό συμπλήρωμα της παραγωγής
των μετάλλων από τα ορυκτά τους .
Αυτό ισχύει τόσο για τα πολύτιμα. όσο
και για τα κοινά μέταλλα . Υπάρχουν εται­
ρείες που συγκεντρώνουν συστηματικά τα
απορρίμματα της επεξεργασίας 'των μετάλ­
λων στα μηχανουργεία, στους σκουπιδότο­
πους και στις αποχετεύσεις. Τα υλικά αυτά
υποβπλλοντ αι σε επεξεργασία, καθαρίζο­
νται και ελέγχονται, τα δε μέταλλα που
προκύπτουν έχουν ίση σχεδόν εμπορική
αξία με τα αντίστοιχα παρθένα μέταλλα .
Η · βαθμιαία εκτόπιση του αργύρου των
ασημένιων νομισμάτων στις περισσότερες
χώρtς από φτηνότερα μέταλλα αποτελεί μια
άλλη ένδειξη της. αυξανόμενης έλλε ιψης
των πολύτιμων μετάλλων όπως και η άνοδος
της τιμής τους στην παγκόσμιfi αγορά . Ως
τεχνίτες δε ν μπορούμε να αδιαφορήσουμε
για τους μεταλλευτικούς μας πόρους.
Τα μεταλλικά αντικείμενα μπορούν να
αντέξουν πέρα από τα χρονικά όρια της σύ-
ντο μη ς ανθρώπινης ζω ή ς και να γίνουν τό­
σο μια κληρονομιά στους μεταγενέστερους
όσο και μια συμβολή στην πολιτισΤΙΚή μας
καλλιέργεια. Μπορούν να χρησιμοποιη­
θούν για την εκτέλεση εργασιών που ο άν­
θρωπος είναι πολύ αδύναμος να τις κάνει
χωρίς κατάλληλα βοηθήματα. Τα μέταλλα
κλείνουν μέσα τους την ομορφιά. Όταν
γυ αλισθούν ανακλούν με λαμπρότητα το
φως . Υπάρχουν σε μια ποικιλία χρωμάτων
από το καθαρό λευκό του ασημιού μ έχρ ι τις
κίτρινες, τις κόκκινες και τις πράσινες απο­
χρώσεις του χρυσού ή τους ροζ τόνους του
χαλκού. Σε μερικά μέταλλα , το φυσικό χρώ­
μα αλλάζει σιγά σιγά μ ε την έκθεσή τους
στην ατμόσφαιρα εξ αιτίας της οξείδωσης
αλλ' αυ1ό επιτρέπει την απεριόριστη επέ­
κταση της παλέτας των χρωμάτων με το τε­
χνητό παη νάρισμα, με τη χρήση χημικών
ουσιών, ή με το επιφανειακό χρωμάτισμά
τους.
Είναι δυνατή η δημιουργία ιφαμάτων1 ή
συνδυασμών μετάλλων από μετρημένες
αναλογίες, που έχουν τον δικό τους χρωμα­
τικό χαρακτήρα και τις δικές τους ιδ ιότητ ες
επεξεργασίας. Οι μορφές τις οποίες μπο­
ρούν να πάρουν τα μέταλλα επεξεΡΥαζόμενα
ως σύρματα και φύλλα και με '~-η βοήθεια
χύτευσης είναι πρακτικά απεριόριστες.
. Ενα μέταλ λο μπορεί να καμφθεί, να συ­
στραφεί, να τρυπηθεί, να χυθεί, να τραβη­
χθεί , να πιεσθεί, να αναμιχθεί και να συν­
δυασθεί με άλλα υλικά. Σε όλα αυτά τα χα­
ρακτηριστικά θα πρέπει κανείς να προσθέ­
σει τους πολυάριθμους τρόπους με τους
οποίους μπορούν να συνδεθούν μεταξύ τους
τα διάφορα μέταλλα για να καταλάβει την
έλξ η που ασκούν στους χειροτέχνες.
Οι χειροτέχνες έ"χουν αναπτύξει πολλούς
τρόπους χρησιμοποίησης των μετάλλων
που στην πορεία της ιστορίας έγιναν "γνω­
στοί στον κόσμο με ειδικά ονόματα, δηλω­
τικά του τόπου προέλευσης ή της μεθόδου
εργασίας. Η δαμασκηνή τέχνη (μια μορφή
διακόσμησης όπου ένα μέταλλο εισάγεται
σε ένα άλλο με αντιθετικό χρώμα) πιστεύε­
ται γενικώς ότι προήλθε από τη Δαμασκό
της Συρίας. Η τεχνική ρεπουσσέ (από το
γαλλΙΚό repousser - που σημαίνει σπρώχνω
προς τα πίσω και όπου το μ έταλλο σπρώ­
χνεται με σφυρηλάτηση συνήθως από την
κάτω πλευρά του) είναι ένα παράδειγμα ονό­
ματος που προέρχεται από μια ορισμένη τ ε­
χνική δουλειάς.
11
 Οι περισσότερες τεχνικές διακόσμησης
έχουν μείνει σΧ&ΤΙΙCά αμετάβλητες για εκα­
τοντάδες χρόνια από την πλευρά του τρόπου
εκτέλεσής τους , μολονότι έχουν υποστεί
αλλαγές ως προς το στιλ . Μερικές έχουν
περιπέσει σε αχρηστία όχι επειδή δεν έχουν
πραγματική αξία αλλά κυρίως γιατί ο χρό­
νος που χρειάζεται για την επεξεργασία
ενός κομματιού έχει γίνει λίγο πολύ πιο πο­
λύτιμος από το ίδιο το αντικείμενο και έτσι
λίγοι μόνο μπορούν να το αποκτήσουν. Νέα
εργαλεία έκαναν δυνατή την ανάπτυξη νέων
μεθόδων εργασίας , nQU μπορούν να οδηγή­
σουν στην αναβίωση παραμελημένων δια­
κοσμητικών εργασιών. Η εφαρμογή σύγ­
χρονων αισθητικών αντιλήψεων σε παρα­
δοσιακές τεχνικές δουλειάς έχει δείξει τα
χαρακτηριστικά διάρκειας που κλείνουν μέ­
σα τους οι τεχνικές αυτές. Ένα ξαναζωντά­
νεμα του ενδιαφέροντος για τον επιφανεια­
κό εμπλουτισμό των διακοσμητικών αντι­
κειμένων φαίνεται σαν επικείμενος μια και
ο διαρκώς μεταβαλλόμενος κύκλος των αι­
σθητικών αντιλήψεων δείχνει να απομακρύ­
νεται από την «ανόθευτψ), καθαρή μορφή.
Ελπίζεται πως το παρόν βιβλίο θα φανεί
χρήσιμο στους χ.ειροτέχνες εκείνους που
προτιμούν την κατεύθυνση αυτή.
Σε όλη την έκταση του βιβλίου, ο αναγνώ­
στης θα βρ ει σκόρπιες - δίπλα στα δείγματα
Ασημένια τσαγιέρα σχεδ ιασμέν η αιτό τον Johan Roh(fc
το 1906. Η επιφάνεια δείχνει την χαΡQΚτηρισΤΙKή
σφυρήλατη υφή που απαντι έτα ι στα πρώτα κομ μάτια
Jenscn. GCQrgc JClJSCn Silvcrsmiths Lld.
12
σύγχρονης δουλειάς - φωτογραφίες ιστορι­
κών διακοσμητικών κομματιών που αποτ6
λούν χαρακτηριστικά παραδείγματα τεχνι­
κών του παρελθόντος. Το ότι μερικά από
αυτά έχουν μία εντυπωσιακά μοντέρνα
γραμμή δεν είναι εκπληκτικό όταν κατανοή ­
σει κανείς τους λόγους στους οποίους οφεί­
λεται αυτό το φαινόμενο: τα σχέδια και οι
επεξεργασίες είναι κ-ατάλληλα για το υλικό
και Υια τον τρόπο κατασκευής. Η βασική
αυτή παραδοχή, που ήταν εμπειρικά αποδε­
κτή από τους χειροτέχνες όλων των εποχών,
έχει ανεκτίμητη αξία . Η μελέτη τών, έργων
του παρελθόντος έχει αξία ως πηγή έμπνευ­
σης, ως μάθημα σχετικό με το πώς λύνονται
τα προβλήματα και ως μέσο ανάπτυξης του
πιο επιθυμητού ιδιώματος του τεχνίτη: της
ταπεινοφροσύνης. Οι σύγχρονοι τεχνίτες
δεν έρχονται στον κόσμο σαν ολοκληρωμέ­
νες, ανεξάρτητες προσωπικότητες, ούτε τα
έργα τους έχουν πάντα μοναδικό χαρακτή­
ρα. Καθένας μας έχει δεσμούς με το παρελ­
θόν του οποίου είμαστε προϊόντα, τουλάχι­
στο σε όσο βαθμό είμαστε και θεμέλια του
μέλλοντος.
ΟΡΡ\ UNTRACHT
Roaring Brook Lake,
Νέα Υόρκη, 1966
 Μέρος Πρώτο

ΤΑ ΜΕΤΑΛΛΑ:
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
8ώλοι αυτoφuoίlς λευιcoxρoooιι.
Κρuσταλλω μ cvος αυτοφυής χαλκός από τ η ν Upper
Peninsu/a, Michigan.Η. Π.Α.
Βωξ ίτης, μετάλλευμα αλουμιν ί ου .
Βώλος αυτoφυoίlς χρυσού, Ουγγαρία .
Σχηματισμ(lς ,ωτοφιιοίις αργύρου , μερικώς καλ υ μ μένος
από μ11τΡα πετρώματος, μ έσα στο οπο ί ο βρέθηκε, Κοπ­ Μεταλλε ία χαλ .\"ού. Ένα από ~α μεγολύτερα επιφα­
gsbcrg. Νορβ lηία. νε ι ακά ορι!χε ί α χαλ κού τ ων Η . Π .Α. στο Binghal1J (';1-
ΟΙ φωτογραφίες των δε ι γμάτων α ι,ι τώl' lφοσφέρθ'1l':αιι nyOll, UtiJh. Η δ ι άμ ε τρος του ((φρέατος» αυτού ιιπερβαί ­
cuγι: νώς από ro Λnιerίcan Musc,IfIJ Q(Νa t ιι ral Hisιory. νει τα 1500 μέτρα. Copper and Orass Re$e:ιrc/, ΛΥsocί,,­
Ncw York. ιιΌπ (σελ. 15).

14
 Μέταλλα: Προέλευση,
Συμπεριφορά και Παραγωγή
Προέλευση
Πιστεύεται ότι ο ι πρώτες γνώσεις του αν­
θρώπου γύρω από τα μέταλλα αποκτήθηκαν
όταν κάποιος μακρινός πρόγονος άναψε μια
φωτιά πάνω από μια φυσική συγκέντρωση
χαλκού και παρατήρησε την επίδραση της
θερμότητας στο υλικό αυτό. Μόλις έκανε
τον συσχετισμό αιτίου και αποτε λέ σματος
έβαλε σε πρακτική χρήση τ ο μέταλλο. Από
τότε ανακαλύφθηκαν περισσόί ε ρα από π ε νή­
ντα μ έτα λλα, των οποίων μελε τήθηκαν, κα­
ταγράφηκαν και αξιοποιήθηκαν βαθμιαία οι
ιδ ιότητες.
Τα μέταλλα απαντούν στη γη σε μια κατά­
σταση που χαρακτηρίζεται με τον γενικό
όρο μετάλλευμα ή ορυκτό. Τα μεταλλεύμα­
τα είναι σ υν ήθω ς φυσικά μίγματα που πε­
ριέχουν ποικίλες αναλογ ί ες μεταλλικών
συστατικών. Άυτοφυή είναι τα μέταλλα που
μπορούν να βρ ε θούν σε καθαρή κατάσταση
και τα πιο συνηθισμένα από αυτά είναι ο
άργυρος , ο λευκόχρυσος και ο χρυσός. Τα
μέταλλα αt)τά βρίσκονται επίσης και σ ε
συνδυασμό μ ε άλλα στοιχεία. Τα μεταλλο-
ξείδια είναι μια ομάδα μεταλλευμάτων πο υ
αποτελείται από οξείδια, ανθρακικά άλατα
και πυριτικά άλατα διάφορων κοινών με­
τάλλων. Στα θειούχα ορυκτά τα μέταλλα εί­
ναι συνδυασμένα με θείο. Τα μέταλλα μπο­
ρούν να βρεθούν πάνω στην επιφάνεια της
γης, όπως συμβαίνει μ ε τον χαλκό, ή σ ε
ορυχεία που φθάνουν πολλά μέτρα κάτω
από την f.πιφάνε ια της γης. Τα μέταλλα αυ­
τά γ ια να γίνουν πρακτικά χρησιμοπο ιήσι­
μ α πρέπει να υποστούν &πεξε ΡΥασία, έτσι
ώστε να χωριστούν τα χρήσ ιμα μεταλλεύ ­
ματα από τις άχρηστες αδρανείς ύλες.
Μεταλλουργία
Η επιστήμη της μεταλλουργίας,που έχε ι
ως αντικε ίμ ε νο την οικονομική απόληψη
μετάλλων από τα μ εταλλεύ ματα, χωρίζεται
σήμερα σε τρεις κύριους κλάδους: την πυ­
ρομεταλλουργία, την υδρομεταλλουργία
και την η λεκ τρομεταλλουργί α. Η πυρσμε­
ταλλουΡΥία έχε ι να κάνει μ ε τη χρησιμο­
ποίηση θερμότητας, για την αναγωγή των
μεταλλευμάτων σε μέταλλα και στηρίζ ετ αι
15
στην κατανάλωση ενός κάποιου καυσίμου.
Η υδρομεταλλουΡΥία χρησιμοποιεί για την
εξαγωγή των μετάλλων από τα μεταλλεύμα­
τα υδατικά διαλύματα' τα μέταλλα μπορούν
στη συνέχεια να ανακτηθούν από το διά­
λυμα με ηλεκτρόλυση και ομοιογενοποίηση
ή με καταβύθιση. Η ηλεκφομεταλλουΡΥία
απαιτεί τη χρησιμοποίηση ηλεκτρικού ρεύ­
ματο ς για την παροχή θερμότητας και επί­
ση ς για την ηλεκτρόλυση λιωμένων μεταλ­
λευμάτων ή υδατικών διαλυμάτων. Τα προϊό­
ντα των μεθόδωΥ αυτών είνα ι τα πρωτογενή
μέταλλα, δηλαδή αυτά που παράγονται
απευθείας από μεταλλεύματα . Στη διεργα­
σία αυτή αναγωγής ή εμπλουτισμΟύ το χρή­
σιμο συστατικό του μεταλλεύματος συλλέ­
γεται σε μεταλλιΚή μορφή. Το άχρηστο
σχεδόν υπόλειμμα ε ίναι γνωστό ως μεταλ­
λουργική σκωρία. Τα δευτεΡΟΥενή μέταλλα
που παράγονται από παλιά, χρησιμοποιημέ­
να μεταλλικά προϊόντα , το γνωστό σκραπ,
δε διαφέρουν στις περισσότε ρες περιπτώ­
. σεις από τα πρωτογενή μέταλλα .
γ πάρχουν δύο κύριες ομάδες μετάλλων:
τα σιδηρούχα και τα μη σιδηρούχα. Στα σι­
δηρούχα μ έτ αλλα υπάγονται ο σίδηρος και
τα κράματα που περιέχουν σίδηρο ' όλα τα
άλλα ε ίναι μη σιδηρούχα. Μια υποομάδα μη
σιδηρούχων μετάλλων αποτελείται από τα
ευγε νή ή πολύτιμα μέταλλα. Τα μέταλλα αυ­
τά έχουν επιφάνειες που είνα ι σχετικά αμε­
τάβλητες στον αέρα όπως Ο καθαρός χρυ­
σός, ο άργυρος, ο λευκόχρυσος ή πλατίνα
και η οικογένεια των μετάλλων που μοιά­
ζουν μ ε τον λευκόχρυσο. Τα γνωστότερα μέ­
ταλλα κατα.τάσσονται κατά σειρά μειούμε­
νης ευ πάθειας στην ατμοσφαιρική ή χημική
διάβρωση ως εξής: αργίλιο (το γνωστό
αλουμίνιο) , ψευδάργυρος , σίδηρος, νικέλιο,
Φύλλο ορι:ίχαλκου υπό μεγέθυνση 75 : Ι δείχνει την εμ·
φάνιση τη ς κρυσταλλ ικής δομής όπως ήταν αρχικά (α) .
με τ ά {ην ψυΙΡ11 εncξεργασία (β) και μετά τη ν ανόπτη-
16
κασσίτερος, μόλυβδος, χαλκός, υδράργυ­
ρος, άργυρος, λευκόχρυσος και χρυσός.
Χαρακτηριστικές φυσικές
ιδιότητες των μετάλλων
Τα χημιιcά στοιχεία διακρίνονται σε μέ­
ταλλα και αμέταλλα . Χημικό στοιχείο είναι
μια ουσία που δεν μπορεί να διαχωρισθεί
από μόνη της σε άλλες, διαφορετικές από
την ίδια, ουσίες με τις συνηθισμένες χημι­
κές διεργασίες. Το κάθε στοιχείο έχει το
ατομικό βάρος του που είναι το σχετικό βά­
ρος του ατόμου του σε σύγκριση προς το
άτομο ενός πρότυπου στοιχείου αναφοράς.
Οι περισσότεροι χημικοί προτιμούν ως πρό­
τυπο το ατομικό βάρος του οξυγόνου, που
είναι ίσο με 16.
Τα μέταλλα αποτελούν πλέον των τριών
τετάρτων των γνωστών καθαρών στοιχείων
που συναντιώνται στη Γη . Όλα τα μέταλλα
έχουν αδιαφανή και ιcpυσταλλΙKή δομή. Αν
θερμανθούν σε αρκετά υψηλές θερμοκρα­
σίες γίνονται υγρά. Αυτό συμβαίνει σε θερ­
μοκρασίες που ποικίλλουν από μέταλλο σε
μέταλλο και κάθε μέταλλο έχει το δικό του
χαραKτηριστιιcό σημείο τήξης. Καθώς ψι')­
χεται το μέταλλο γίνεται στερεό σε μια συ­
γκεκριμένη θερμοκρασία, που ονομάζεται
σημείο πήξ ης' τα μόρια διατάσσονται σε θέ­
σεις που είναι σχετικά σταθερές και προκα­
θορισμένες. Το σημείο ζέσης είναι η θερ­
μοκρασία στην οποία βράζει το κάθε μέ­
ταλλο.
. Ολα τα μέταλλα μπορούν να τακούν, δη­
λαδή μπορούν να πάρουν την υγρή κατά­
σταση , με την προσφορά θερμότητας και
κατά συνέπεια μπορούν να ενωθούν με άλ-
ση (γ). Η ψυχρή ε π εξεργασ ία συμΠ1έζει τη δομή ενώ η
ανόπτ ηση σχεδόν την ε παναφ έρε ι στην αρχι"ή μορφή .
Coppcr and Rescarch ΑssocίaΙιΌn.
Κατασκευή χρυσού φύλλου και υπέρλεπτου φύλλου με
το χέρι: Εξ αιτίας τιι ς εξαιρετικής ελατότητας και πιε ­
στότητας τοl! χρυσού, εί ναι δυνατή η σφυρηλάτησή
του σε εξαιρετικά λεπτά φύλλα και υπέρλεπτα φύλλα.
Τέτοια φύλλα γίνονται ακόμα σήμερα στην Ινδία, την
Ιαπωνία και άλλα μέρη με τον αρχαίο τρόπο. Μια μι­
κρή ποσότης καθαρού χρυσού τοποθετείται σε ένα λεio
αμόνι ή σε μια ατσάλινη πλάκα και σφυρηλατείται με
προσοχή,έτσι ώστ ε να μη πρ ο κληθεί σπάσιμο. Τα μο­
νωμένα τετραγωνικά τεμάχια (Ι 1 / 2'ίντσας JtEpiJtqu)
που προκύπτουν από τη σφυρηλάτητη δένονται, το
Kaei:va σ.: ιδιαίΤΕρη σελίδα , σε i:va βιβλίο σφυρηλά­
τησης. Τα τετράγωνα φύλλα του βιβλίου, που είναι
επεξιφγασμi:να ως πιφγαμηνές και φτιαγμένα από μεμ­
βράνες διάφορων μερών ζώων ράβονται μαζί στο ένα
άκρο τοuς. ΦωroΥραφία Oppi.
λα μέταλλα . Η ιδιότητα αυτή, που δεν πε­
ριορίζεται στα μέταλλα, επιτρέπει την επι­
λεκτική τήξη τους, για την απαλλαγή τους
από τις ανεπιθύμητες ακαθαρσίες κα ι τον
συνδυασμό τους με άλλα μέταλλα, για τη
δημιουργία κραμάτων. Επιτρέπει .επίσης
την χύτευση και τη σύνδεση των μετά.λλων
με ετερογενή συγκόλληση χαμηλής και
υψηλής θερμοκρασίας (π.χ. κασσιτεΡΟΚόλ­
ληση και αργυροκόλληση) και αυτογενή
συγκόλληση (π.χ. οξυγονοκόλληση και
ηλεκτροκόλληση).
Τα μέταλλα διαστέλλονται κατά μήκος,
πλάτος και πάχος όταν θερμαίνονται, και
συστέλλονται όταν ψύχονται. Η πραγματι-
Το κάλuμα. από δέρμα. προεξέχει από τις τρεtς πλευρές
πέρα από τις σελίδες. Όταν το βιβλίο txct γεμίσει με
χρ uσά τετράγωνα τα προεξέχο"τα μέρη του καλύμμα­
τος διτrλώνανται στα τρία ανοιχτά μ t ρη ίΟυ βιβλίου
και δένονται. Το βιβλίο τοποθετείται τότε σε μια μεγά­
λη λεία πέτρα και σφυρηλαη:ίται ελαφρά με σπειροει­
δή χτυπήματα με ί;να βαρύ σφυρί με κοντόχοντρη λα­
βή. Η εργασία συνεχίζε tαι με περιο δι κή εξtταση ΤΟι!
αποτελΙσ ματο ς , μί;χρι ς ότου r.τrιτευχθεί το ι:πιθυμητό
πάχος φύλλου. Αν ο χρ υσός βγει έξω από τις σελίδες
κόβεται με i:"o ι:ιδικό ψαλί δ ι. Φωtνyραφία Ορρί,
κή αύξηση των διαστάσεων ενός στερεού
όταν θερμαίνεται κατά ενα βαθμό Κελσίου
ονομάζεται συντελεστής Υραμμικ:ής δια­
στολής του στερεού αυτού.
Πολλά μέταλλα είναι καλο{ αγωγοί του
ηλεκτρισμού' δεν παρουσιάζουν. αντίσταση
στη διέλευση ενός ηλεκτρικού ρεύμαΤQς μέ­
σα από την μάζα τους. Ο καλύτερος ηλε­
κτρικός αγωγός είναι ο άργυρος, ακολουθού­
μενος κατά σειρά από τον χαλκό, τον χρυσό
και το αλουμίνιο. Αυτό είναι ένας σημαντι­
κός παράγων γ ια την ηλεκτρολυτική επιμε­
τά~λωση των μετάλλων .
Στο άλλο άκρο, όσα μέταλλα έχουν-·μεγά­
λη ηλεκτρική αντίσταση χρησιμοποιούνται
17
ως μέσα ηλεκτρικής θέρμανσης. Για παρά­ το όνομα. Ένας ορυκτολόγος ονόματι Mohs
δειγμα, σύρματα Νιχρώμ, ενός κράματος νι­ επινόησε ένα σύστημα που μετράει την ικα­
κελίου, χρησιμοποιούνται για την κατα­ νότητα ενός μετάλλου να χαράζεται όταν
σκευή των θερμαντικών ηλεκτρικών αντι­ τρΙβεται πάνω σε ένα άλλο . Ο πίνακας
στάσεων των μεταλλουργικών κλιβάνων σκληροτήτων του Mohs ε{ναι · σχετικός και
ακριβώς εξ αιτίας της μεγάλης τους αντί­ οι αριθμοί του δεν έχουν την ακρΙβεια που
στασης. χαρακτηρίζει άλλες μεθόδους. Η μέθοδος
Τα'περισσότερα μέταλλα, με την αξιοπρό­ δοκιμής BrineII στηρίζεται στον εξαναγκα­
σεκτη εξαίρεση του υδραργύρου, που είναι σμό μιας χαλύβδινης σφαίρας διαμέτρου
υγρός στις συνηθισμένες θερμοκρασίες, ενός εκατοστού του μέτρου να εισδύσει, με
έχουν σχετιΚά μεγάλη πυκνότητα. Είνα ι τυποποιημένη πίεση, στην επιφάνειά του
βαρύτερα από το νερό (τό λίθιο είναι μια δοκιμαζόμενου μετάλλου. Το αποτύπωμα
εξαίρεση) και το καθένα τους έχει το δικό μετριέται και κατόπιν υπολογίζεται η
του χαρακτηριστικό ειδικό βάρος (που ονο­ σκληρότητα του υλικού. Άλλες δοκιμές
μάζεται και ειδική πυκνότητα), το οποίο εί­ σκληρότητας, που στηρίζονται σε διάφορες
ναι ο λόγος του βάρους ενός ορισμένου μεθόδους μέτρησης και υπολογισμού χαρα­
όγκου μιας ουσίας προς το βάρος ίσου γών που δημιουΡΎούνται στην επιφάνεια
όγκου νερού, που είναι δεκτό ως Ι. Έτσι, των μετάλλων. έχουν επινοηθεί από τον
γίνεται δυνατή η σύγιcpιση της πυκνότητας Rockwell. τον Vickers Κ.ά.
ενός μετάλλου με την πυκνότητα άλλων ου­
ΕΛΑΤΟΤΗΤΑ
σιών σε στερεή ή υγρή κατάστ.αση. Το πρό­
τυπο σύγκρισης για τα στερεά και τα υγρά Ελατότητα ενός μετάλλου είναι η ικανό­
είναι το νερό, ενώ για τα αέρια, όπου ισχύει τητα του να απλώνεται προς όλες τις διευ­
άλλη κλίμακα, το πρότυπο σύγκρισης είναι θύνσεις σε μορφή ελάσματος ή να μορφο­
το οξυγόνο. Έτσι, το ειδικό βάρος του ποιείται σε άλλα σχήματα με χτύπημα
χρυσού, που είναι 19,3, μας λέει ότι για (σφυρηλάτηση) ή κυλίνδρωση χωρίς να
ίσους όγκους το βάρος του χρυσού είναι σπάει ή να παρουσιάζει ρωγμές. Η ικανότη­

19.3 φορές μεγαλύτερο από το βάρος του τα αυτή οφείλεται στο ότι κατά τη διάρ­
νερού. κεια της διεργασίας τα μόρια του μετάλλου
. Ολα τα μέταλλα στην καθαρή τους κατά­ διατηρούν επαρκή πρόσφυση σε ολόκληρη
σταση έχουν χαρακτηριστικό χρώμα όπως την μεταλλική μάζα . Το πιο ελατό μέταλλο
και μερικά τυποποιημένα κράματα που είναι ο χρυσός που μπορεί να εξελασθεί σε
έχουν το ίδιο πάντα χαρακτηριστικό χρώμα πάχος μέχρι 0,000002 του εκατοστού ή

ή μια χαρακτηριστική επιφανειακή εμφάνι­ 0,000005 της ίντσας .

ση. Τα μέταλλα μπορούν να γυαλισθούν Στο σημείο αυτό είναι ένα εξαιρετικά λε­
έτσι ώστε να αποκτήσουν μεΥάλη στιλπνό­ πτό φύλλο, που όταν εκτεθεί στο φως είναι
τητα-λούστρο, δηλαδή μια μεγάλη ικανότη­ πρασινωπό και σχεδόν διαφανές. Τα Ύνωστά
τα ανάκλασης του φωτός. Τα σκληρότερα μέταλλα έχουν την ακόλουθη φθίνουσα
μέταλλα στιλβώνονται περισσότερο και το σειρά ελατότητας με κτύπημα: χρυσός, άρ­
γυάλισμά τους διαρκεί πιο πολύ εκτός αν η γυρος, αλουμίνιο, χαλκός, κασσίτερος,
επιφάνειά τους εκτεθεί στην επίδραση των λευκόχρυσος, μόλυβδος, ψευδάργυρος
αερίων της ατμόσφαιρας και πάθει οξείδω­ (όταν είναι θερμός), σφυρήλατος σίδηρος
ση ή διάβρωση. και μαλακός χάλυβας. Ο χυτοσίδηρος - το
μαντέμι - και ο σκληρός χάλυβας δεν είναι
ελατοί. Η σειρά φθίνουσας ελατότητας με
Η συμπεριφορά των μετάλλων: ιcυλίνδρωση των πιο γνωστών μετάλλων εί­

μηχανικές ιδιότητες ναι: μόλυβδος, κασσίτερος, χρυσός, άργυ­

ΣΚΛΗΡΟΤΗΤΑ
Η σκληρότητα των μετάλλων εκφράζεται
σε συνάρτηση μέ το σύστημα με το οποίο
μετριέται. Υπάρχουν αρκετές πρότυπες μέ­
θοδοι δοκιμής, που επινοήθηκαν από διά­
φορους ανθρώπους, των οποίων πήραν και
ρος, αλουμίνιο, χαλκός και λευκόχρυσος.
Η ομοιότητα ως προς τα χαρακτηριστικά
ελατότητας του χαλκού και του αργύρου
εξηγούν την επιτυχία του φύλλου sheffieId,
μιας μορφής ντυμένου με άργυρο φύλλου
χαλκού σε αρκετά μεγάλα πάχη, το οπμιο
διατηρεί μετά την κυλίνδρωσή του τον ίδιο

Ι~
λόγο πάχους των δύο συστατικών του παρά
την μεγάλη μείωση του ολικού πά-χους του
σύνθετου φύλλου .
ΟΛ,ΚΙΜΟΤΗΤΑ
Ολκιμότητα ενός μετάλλου είναι η ικανό­
τητά του να τραβιέται σε λεπτό σ\Jρμα. Μο­
λονότι η ιδιότητα αυτή σχετίζεται με την
ελατότητα. αυτό δεν σημαίνει ότι όλα τα
ελατά μέταλλα είναι και όλκιμα. Ο μόλ υ­
βδος, για παράδειγμα, είναι εξαιρετικά ελα­
τός αλλά πολύ δύσκολα τραβιέται σε μορφή
σύρματος. Ο μετασχηματισμός του σε σύρ­
μα, όπως αυτά που χρησιμοποιούνται για
την ετερογεν ή συγκόλληση με μόλυβδο, γί1
νεται με την τεχνική της εξώθησης υπό πίε­
ση μέσα από κοίλ;η μήτρα - τεχνική εξΤΡΟύ­
ζιον. Ο χρυσός είναι εξαιρετικά όλκιμος και
μπορεί να τραβηχθεί σε λεπτότητα τρίχας .
Τα πιο όλκ ιμα μέταλλα κατά φθίνουσα τάξη
είναι ο χρυσός, ο άργυρος, ο λευκόχρυσος,
ο σίδηρος, ο χαλκός, το αλουμίνιο και το
νικέλιο .
ΑΝΤΟΧΗ Σ Ε ΕΦΕΛΚΥΣΜΟ' Η ΤΑΣΗ
Ο ε μπ ειρικός όρος συνεκτικότητα είναι
ένα μέτρο της μέγιστης διαμήκους φόρτι­
σης που μπορεί να δεχθεί ένα μέταλλο χω­
ρίς να σπάσει, Η ικανότης ενός μετάλλου να
αντιστέκεται στην επιμήκυνσή του πριν φτά­
σει στο σημείο να σπάσει, χαρακτηρίζεται
ως αντοχή του μετάλλου αυτού σε εφελΙCυ­
σμό. Η αντοχή αυτή εκφράζεται συνήθως σε
χ ι λιόγραμ μ α ανά τετραγωνικό εκατοστό
(kg/ cm' ). Μετριέται σε μια μηχανή που
τραβάει ένα δείγμα ορισμένης διατομής μέ­
χρις ότου , αφού επιμηκυνθεί, σπάσει, Η μη­
χανή καταγράφει τις δυνάμεις που ασκού­
νται κατά την επι μήκυνση και τη θραύση
του δείγματος. Η ανθεκτικότητα των μετάλ­
λων ' έχει εξ αιρετική σημασία σε σχέση με
την χρησιμοποίησή τους ως κατασκευαστι­
κών υλικών και η μέτρηση της αντοχ ή ς σε
εφελκυσ μ ό αποτελεί μια από τις βασικές
δοκιμές των μετάλλων. Για χάρη σύγκρισης
δίνοντα ι ο ι σχετικές αντοχέ'ς σε εφελκυσ μό
μερικών γνωστών μ ετάλλων όπως μόλυβδος
Ι, κασσίτερος 1,3, ψευδάργυρος 2, αλουμί­
νιο 10, επεξεργασμένος χαλκός 12-20, ';φυ­
ρήλατος σίδηρος 20-40, χάλυβας 40-100.
ΑΝΤΟΧΗ Σ Ε Θ Λ ΙΨ Η ' Η ΣΥΜΠΙΕΣΗ
Η θλίψη ή συμπίεση είναι το αντίθετο του
εφελκυσμού ή τάσης. ·Εχει να κάνει με την
ικανότητα ενός μετάλλου να συμπιέζεται ή
να συστέλλεται και με την αντοχή του στο
ράγισμα ή τη συστροφή όταν συμπιέζεται.
ANTOX'WtTH ΔlλΤΜΗΣΗ
Ο όρος αντοχή στη διάτμηση, έχε ι να κά­
νει με την ικανότητα ενός μετάλλου να
αντιστέκεται στην κάθετη επενέργε ια δύο
παράλληλων δυνάμεων με αντίθετες φορές
που τείνουν να εισδύσουν στο μέ.ταλλο , να
να το χωρίσουν σε δύο κομμάτια, κάτι ανά­
λογο μ ε την επενέργεια του ψαλιδιού στο
ύφασ μα ή στο χαρτί. Η διάτμηση, η τάση
και η θλΙψη θεωρούνται ως οι τρεις βασικές
καταπονήσεις στις οποίες μπορεί να υπο­
βληθεί ένα μέταλλο και οι οποίες δίνουν μια
ποσοτική εκτίμηση της αντοχής του κάθε
μετάλλου.
ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ως ανθεκτικότητα ενός μετάλλου χαρα­
κτηρίζεται κατά γενικό και αόριστο τρόπο
η αντοχή ενός μετάλλου στις φορτίσεις που
προκαλούν συστροφές, κάμψεις. σύνθετες
παραμορφώσεις και μπορούν να φτάσουν μέ­
χρι και το σημείο της θραύσης , Κατά κά­
ποιο τρόπο κάτω από την γενική ε πικεφαλί­
δα ανθεκτικότητα μπορούν να υπαχθούν και
άλλες σαφώς καθορισμένες ιδιότητες όπως
η ελαστικότ ητα, η συστροφή, η ευθραυστό­
τητα και η αντοχή στις κρούσεις,
ΕΛΑΣΤ!ΚΟΤΗΤΑ
Ελαστικότητα είναι η ικανότητα των με­
τάλλων να ανακτούν το κανονικό μέγεθος
και σχήμα τους μετά τ ην άρσ η των δυνά μ ε­
ων τάσης, θλίψης ή κάμψης στις οποίες
έχουν υποβληθεί για κάποιο χρονικό διά­
στημα.
Η περιοχή ελαστικότητας ενός μετάλλου
βρίσκεται ανάμεΌα στα όρια της θλίψης και
τάσης. Αν αυξηθεί το ελαστικό όριο θλίψης
μικραίνει κατά ένα ίσο ποσό το ελαστικό
όριο τάσης.
ΑΝΤΟΧ Η ΣΤΗ ΣΥΣΤΡΟΦΗ
Η ικανότητα ενός μετάλλου να επανέρχε­
ται στην αρχική του κατάσταση αφού έχει
υπόστεί μια παραμόρφωση από περιστροφή
χαρακτ η ρίζετα ι ως αντοχή στην συστροφή.
ΕΥΘΡΑ ΥΣΤΟΤΗΤλ
Το χαρακτηριστικό ενός μετάλλου του να
ι~
ραγίζει εύκολα ή να σπά ε ι σε κομμάτια χω ­
ρίς προει δ οποιητική παραμόρφωση ονομά­
ζεται ε υθραυστότη ς. Τα εύθραυστα μέταλλα
δ ε ν έχουν ανθεκτικότητα , ολκιμότητα και
ε λατότητα. Παράδειγμα εύθραυστου μετάλ­
λου ε ίναι ο χυτοσίδηρος , το μαντέμι.
Α ΝΤΟΧΗ ΣΕ κρογΣΗ
Η αντίσταση ενός μ ε τάλλου σ ε απότομα
χτυπήματα, όπω ς προσ δ ιορίζεται ποσοτικά ,
2υ
είναι η αντοχή του σε κρούση.
ΑΚΑΜΨΙΑ
Ακαμψία είναι κατά κάποιο τρόπο το αντί­
θετο της ολκιμότητας , της ελατότητας και
της ελαστικότητας . Είναι το χαρακτηριστι­
κό εκείνο που αναφέρεται στην αντίσταση
την οποία προβάλλει ιcάθε υλικό στην αλ­
λαγή της μορφής του και στην τάση του να
παραμείνει σκληρό κι αμετάβλητο. Η ιδι ό ­
τητα αυτή δεν προσδιορίζεται ποσοτικά .
 Ταξινόμηση των Μετάλλων
·Οπως αναφέρθηκε και προηγουμένως τα
μέταλλα διαιρούνται γενικώς σε δύο κύριες
ομάδες: τα σιδηρούχα και τα μη σιδηρούχα.
Τα πιο σπουδαία μέλη της ομάδας των σι­
δηρούχων μετάλλων είναι ο σίδηρος και ο
χάλυβας, οι οποίοι παρουσιάζονται σε πο­
λυάρ ι θμους τύπους. Η ομάδα των μη σιδη­
ρούχων μετάλλων μπορεί να διαιρεθεί σε
τρεις κύριες υποομάδες: στα πολύτιμα μέ­
ταλλα, στα βασικά μέταλλα και στα κράμα­
τα. Τα πολύτιμα μέταλλα που χρησιμο­
ποιούν πιο συχνά σι χειροτέχνες είναι ο
χρυσός, ο άργυρος ή ασήμι , και ο λευκό­
χρυσος ή πλατίνα. Τα συνηθισμένα βασικά
μέταλλα είναι ο χαλκός, το αργίλιο ή αλου­
μίνιο, ο μόλυβδος ή μολύβι, ο κασσίτερος,
το νικέλιο ή νίκελ και ο ψευδάργυρος ή τσί­
γκος.
Μερικά βασικά μέταλλα και πολύτιμα μέ­
ταλλα χρησιμοποιούνται για την δημιουρ­
γία κραμάτων όπως ο ορείχαλκος, το κρατέ­
ρωμα, ο κασσιτεροψευδάργυρος, το αργυ­
ρονΙΚέλιο, το καλάι, ο άργυρος sterling,
χρυσοκράματα, το μέταλλο μονέλ και το νι­
χρώμ. Τα δυαδικά κράματα αποτελούνται
από δύο μέταλλα και τα τριαδικά από τρία.
Μη σιδηρούχα
πολύτιμα μέταλλα
χργΣΟΣ Au 79
Ιδιότητες (καθαρό στοιχείο)
Ατο μ ικό βάρος 197,2
Ειδικό βάρος 19,32
Σημείο τήξης Ι0630C
Σημείο ζέσης 29700C
Ο χρυσός, ένα λαμπροκίτρινο μέταλλο,
ευρύτατα διαδομένο στη φύση, είναι πιθα-
νώς ένα από τα πρώτα μέταλλα που γνώρισε
ο άνθρωπος, ίσως το δεύτερο μετά τον χαλ­
κό. Μια και είναι ένα από τα λίγα μέταλλα,
που βρίσκονται σε φυσική κατάσταση, ανα­
γνωρίζεται εύκολα από το χαρακτηριστικό
χρώμα και το μεγάλο βάρος του. Σε μια από
τις μορφ ές του, τη μορφή του χρυσού σε
ψήγματα, βρίσκεται στα αλλουβιακά χώμα­
τα , στις κοίτες των ποταμών , όπου καθιζάνει
μετά την αποσάθρωση και μεταφορά των
χρυσοφόρων πετρωμάτων. Το μέγεθος των
ψηγμάτων ποικίλλει από τα μικρά φυλλίδια
ή τους κόκκους σκόνης μέχρι τους μεγά­
λους βώλους που ζυγίζουν μέχρι και μερικές
δεκάδες κιλά! Ο χρυσός ανευρίσκ ε ται επί­
σης σε μια μικτή μορφή όπου το μέταλλο
είναι περικλεισμένο σε μια μήτρα από χα­
λαζία ή άλλο ορυκτό. Ο χρυσός συναντιέται
επίσης σε φλέβες μέσα στο πέτρωμα από το
οποίο εξορύσσεται και συνοδεύεται συνή­
θως από άργυρο, χαλκό, μόλυβδο και μερι­
κές φορές ψευδάργυρο. Από όλα τα μέταλλα
τα που χρησιμοποιούνται σαν διακοσμητικά
βαρύτ ερος από τον χρυσό είναι μόνο ο λευ­
κόχρυσος.
Ο καθαρός χρυσός παίρνετα ι από τα με­
ταλλεύματα με μια από τις ακόλουθες μεθό­
δους: αμαλ γαματοποίηση με υδράργυρο,
εκχύλιση με κυανιούχα άλατα. συνδυασμέ­
νη αμαλγαματοποίηση και διαχωρισμός με
βαρύτητα, επίπλευση σε οργανικά έλαια,
φρύξη και εκχύλιση με κυανιούχα άλατα ή
σύντηξη με μεταλλεύματα μολύβδου και
χαλκού .
Κανένα μέταλλο δεν ξεπερνάει τον χρυσό
στην ελατότητα και το όλκιμο. Στην καθα­
ρή του κατάσταση , ως άπεφθος χρυσός,
μπορεί να σφυρηλατηθεί σε φύλλο πάχους
0,000002 εκατοστών ενώ από μια ουγγιά κα­
θαρού μετάλλου μπορεί να τραβηχθεί σύρμα
21
 Ιν διάνι κο ιcρεμαστό Κ"όσμημ α -Πά ντατίφ από χuτό χ ριι­
σό, ChibclHI. Indian, Κ ολομβ ία. · Υψος: 16,5 ειc. Amcl·i-
ΝοτlOϊνδιάνιιω κρι:μαστό κόσμημα-παντατίφ διακο­
CiJn Μωjcunι ο!" N aturiJ/ HistQry. ΝΙ'ιν York.
σμημένο μ ε σύρμα χρυσού και δεμένο μ<.. πολύτιμους
λ ίΟ Ο IJ ς. Mu.~e lIm οι" Fin e ArlS. 8 0.'iton.

μήκους αρκετών χιλιάδων μέτρων. Ο χρυ­

σός παρουσιάζεt μεγάλη αντοχή στα συνη­
θισμένα διαλυτικά μέσα. Αντέχει στην οξεί­
δωση και είναι χ ημικά αδρανής. Αυτό εξη­
γεί την εξαίρετη κατάσταση στην οποία
διατηρούνται τα αρχαία . αντικείμενα από
χρυσό, που ανακαλύφθηκαν σε τάφους της
Αιγύπτου, της Ετρουρίας, της Κολομβίας,
του Μεξικού και πολλών άλλων τόπων.
Σε καθαρή κατάσταση (καθαρότητας
99,95 τοι ς εκα τό όπως χρησιμοποιείται

Βραχι όλ ι φτιαγμένο μf: την τεχνιιοι ωv απορριπτόμε­ στην τέχνη), ο χρυσός αντέχει στην οξεi.­
νου κι::ριοίl απι'.l χρ ι ισό
18 καρατιώ ν μι: σφαιροειδή σχή­ δωση ακόμα και μ ετά την ανόπτησή του
ματα μπαρ6κ της Irco" Brunnc r. Φω ΓΟΥραφ ία TomnIY
Yee. (την υποβολή του σε επεξεργασ ία). Χρυσός
σε μορφή κράματος, όπως χρησ ιμ οποιε ίται
πάντα στην κοσμηματοποιία, οξειδώνεται
μετά τη ν ανόπτηση εξ αιτίας των ξένων με­
τάλλων που περιέχει , αλλά, η επ ιφαν ειακή
αυτή οξείδωσ η αφαιρείται με εμβάπτισ η του
αντικειμένου σε μπάνιο αραιού θειϊκού ή νι­
τρικού οξέος.

ΤΑ ΧΡΥΣΟΚΡΑΜΑ ΤΑ. Καθώς ο χρ υ σός στην

χ uτ ή βέρα από χρ υσό 18 -..:αραηών με δια μάντι της
lren" Rrunner. Νί:α νόρκη, σχεδιασμένη έ τσι ώση: να καθαρή ή άπεφθη κατάσταση θεωρείται πο­
μπορεί να φορεθΕί σε δύο χωρ ισ τά κομμάτια ή ως
λύ μαλακός για τις συνηθισμένε ς εφαρ μογές
ενια ί ο σ ύνολο. Η τραχειά επιφάνΕ ια έχει γίνει με θερ­
μική ο ξε ί δωση. Φωτογραφiι:ι Tomn1Y γα'. στην κοσμηματοποιία και την οδοντιατρι-

22
κή, που είναι και οι πιο σημαντικές χρήσεις χοία ο όρος καράτι σημαίνει περιεκτικότη­
του , συνδυάζεται συνήθως προς κράματα με τα ή τίτλο και όχι βάρ ος όπως στην περί­
άλλα μέταλλα όπως ο χαλκός, ο άργυρος, το πτωση των πολύτιμων λ ίθων. Γενικά, οι ιδιό­
νικέλιο και ο ψευδάργυρος. Το καθένα από τητ ες των χρυσοκραμάτων είναι παρόμοι ες

τα μέταλλα αυτά δίνει στον χρυσό ορισμένα με τις ιδιότητ ες του καθαρού χρυσού και γι .
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και χρωματικά αυτό τα πρώτα δεν θεωρούνται από το πλατύ
γνωρίσματα. Ανάλογα με τον .τύπο του κρά­ κοινό ως κράματα αλλ' ως διαφορετικ ές
ματος αλλάζουν το σημείο τήξης, η σκληρό­ «(πoιότητε9~ χρυσού, πράγμα που δεν είναι
τητα , το ε ι δικό βάρος και η ε λατότητα. β έ βαια σωστό .
Ο λευκός χρυσός, που δεν πρέπει να συγ­ . Οπως είπαμε και προηγου μ ένως, στη
χέεται με τον λευιcόχρυσo ή πλατίνα, είναι χρυσοποιία ο όρος καράτι αναφέρεται στην
ένα λευκό κράμα χρυσού που περι έχε ι 25 σχετική καθαρότητα του χρυσού . Ο καθα­
τοις εκατό λευκόχρυσο ή 12 τοις εκατό ρός ή άπεφθος χρυσός χαρακτηρίζετα ι ω ς
παλλάδιο και έχει ψηλότ ερο σημείο τήξης χρυσός 24 καρατιών και οι μικρότεροι
από τον καθαρό χρυσό. Είνα ι λευκότερος αριθμο'ί σημαίνουν ότι το υλικό περιέχει
από τον λευκόχρυσο και πιο σκούρος από μια μικρότερη αναλογία χρυσού ενώ το υπό­
τον άργυρο s terling. Α νθεκτικός αλλά ελα­ λο ιπο αποτελε ίται από άλλα μέταλλα, που
τός πρέπε r να επεξε ργάζεται κατά στάδια με aυνήθως δεν κατονομάζονται.
ενδιάμεσες ανοπτήσεις για να εξαλειφθούν
οι εσωτερικές τάσε ις που παραμένουν στην
μάζα του και μπορούν να προκαλέσουν ραγί­ ΕΚΑΤΟΣΤιΑIΑ .ΠΕΡIΕΚΤιΚΟΤΗΤΑ
ΧΡΥΣΟΚΡΑΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Π ΕΡ IΕΚΤι ΚΟΤ ΗΤΑ
σματα ε ίτ ε κατά την παραπέρα επεξεργασία
ΣΕ ΚΑΡΑΤΙΑ
είτε κατά τη χρήση.
Ο πράσινος χρυσός, που γίνεται με την
Καράτια (Κ) % χρυσός Καράτια (Κ) % χρυσός
προσθήκη 30-40% αργύρου ή αργύρου , καδ­
24 Κ 100,00 12 Κ 50,00
μίο υ και ψευδαργύρου εί ναι μαλακός και 11 Κ 45 .83
23Κ 95,83
ελατός και δουλεύεται εύκολα. Ο κίτρινος 22 Κ 91.67 ΙQΚ 41,67
χρυσός γίνεται μ ε την προσθήκη αργ ύ ρο υ 21 Κ 87.50 9Κ 37.50
20 Κ 83.33 8Κ 33.33
και χαλκού. Όσο μεγαλύ τερο είναι το πο­
19 Κ 79. 17 7 Κ 29. 17
σοστό του χαλκού, τόσο πιο κοκκινωπό εί­
18 Κ 75,00 6Κ 25,00
ναι το χρώμα του χρυσοκράματος. Ο κ ίτρι­ 5Κ 20,83
17 Κ 70.83
νος χρυσός είναι '-νας εξαίρετος χρυσός γε­ 16 κ 66.67 4Κ }6.67
νικής χρήση ς όπως και ο κόκκινος χρυσός: 15 Κ 62,30 3Κ 12.50
οι ιδιότητες επεξεργασίας των τύπων αυτών 14 Κ 58.33 2Κ 8.33
13 Κ 54,17 ΙΚ 4, 17
μεταβάλ λονται σε συνάρτηση με τη μετα­
βολή της εκατοστιαίας σύνθεσης των χρυ­ Το σφράγισμα το υ Ίρυσού και των Ίρυ­
σοκραμάτων ; σ ο κραμάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες με '
ένα σήμα δ ηλωτικό της ποιότητας του υλι­
κού διέπεται από ειδικό νόμο(U.S. Stamping
ΤΑ ΧΡΥΣΟΚΡΑΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑ ΡΑ τι. Μολονό­ Law) και ελέγχεται από το Εθνικό Γραφείο
τι ο καθαρός χρυσός θεωρείται πολύ μαλα­ Προτύπων . Το οποιοδήποτε είδος που έχει
κός για τις περισσότερ ες διακοσμητικές μια συγκεκριμένη ποιότητα, όπως δηλώνε­
δουλειές, στην περίπτωση των χρυσών φύλ­ ται από την σχετική σφραγίδα (π . χ . 18 Κ) ,
λων είναι γεγονός ότι η καλύτερη ποιότητα όταν ελεγχθεί δεν επιτρέπεται να έχει αριθ­
είναι αυτή των 23 καρατιών, .που πλησιάζει μό καρατιών μικρότερο από μισό καράτι
σε καθαρότητα τον άπεφθο χρυσό. Μερικές από όσο δηλώνεται με τη σφραγίδα ενώ
τεχνικ ές δαμασκηνής διακοσμητικής χρη­ όταν το είδος είναι κολλητόJη μέγιστη ανε­
σιμοποιούν σύρμα από καθαρό χρυσό επει­ κτή διαφορά για ολόκληρο το είδος είναι Ι
δή αυτό δεν χάνει πoτ~ τη λαμπρότητά του. καράτι . Τα ευρωπαϊκά είδη από χρυσό και
Για είδη όμως που πρέπει να φορεθούν ή να άργυρο πρ έ πει να περιέΊουν περισσότερο
χρησιμοποιηθούν, όπως τα κοσμήματα, συ­ πολύτιμο μέταλλο από όσο δηλώνεται με
νηθίζεται η χρησιμοποίηση χρυσοκραμά­ τη σφραγίδα τους. Στην Αμερική , δεν θεω­
των που η περιεκτικότης τους σε καθαρό ρείται Ίρυσός κράμα Ίρυσού που είναι λιγό­
χρυσό εκφράζεται σε καράτια . Στη χρυσο- τερο από ΙΟ καράτια. Υλικά κάτω των Ι Ο

23
καρατιών δεν μπορούν να σφραγισθούν για­
τί η περιεκτικότης τους σε χρυσό είναι τόσο
χαμηλή ώστε οι ιδιότητ ές τους απέχουν πο­
λύ από τις ιδιότητες του χρυσού. Στις Δυτι­
κές χώρες τα συνηθέστερα χρησιμοποιού­
με να καράτια είναι τα 18 και τα 14. Οι τεχνί­
τε ς της· Απω Ανατολής χρησιμοποιούν συ­
χνά χρυσό 22 καρατιών που μολονότι είναι
μαλακός και φθείρεται εύκολα προτιμιέται
για το χαρακτηριστικό λαμπροκίτρινο χρώ­
μα του και για λόγους που ανάγονται σε πα­
ραδοσιακά ταμπού τα οποία αποσκοπούν
στην αποφυγή της μόλυνση ς της καθαρότη­
τας του χρυσού από την κατασκευή και χρή­
ση φτηνών κραμάτων.
Ο όρος (~επίχρυσω) είδος σημαίνει ότι επά­
νω σε ένα βασικό μέταλλο έχε ι προστεθεί
ένα στρώμα χρυσοκράματος με ετερογενή
συγκόλληση χαμηλής ή υψηλής θερμοκρα­
σίας, θερμή κυλίνδρωση , η λεκτρόλυση, εμ­
βάπτιση κ.ά. μεθόδους είτε στη μια πλευρά
είτε και στις δύο πλευρές του βασικού με­
τάλλου. Το σύνθετο μ έταλλο μπορεί να
υποβληθεί σε σφυρηλάτηση, κυλίνδρωση ή
τράβηγμα για να δώσει ένα προϊόν συγκε­
κριμένων μικρότερων δ ιαστάσ εων .
Για παράδειγμα, ένα σήμα «επίχρυσο
1/ 1012 Κ)) σημαίνει ότι το βασΙΚό μέταλλο
έχει επιστρωθεί, σε μια ή σε περισσότερες
επιφάνειές του, με χρυσόκραμα 12 καρατιών
και ότι το χρυσόκραμα αυτό αποτελεί το ένα
δέκατο του ολικού βάρους του αντικειμέ­
νου. Όταν κοπεί ένα φύλλο του μετάλλου
αυτού αποκαλύπτεται ο πυρήνας του βασι­
κού μετάλλο υ.
οι ΚΟΛΛΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΧΡΥΣΟΚΡΑΜΑ ΤΩΝ. Η τέ­
χνη της συγκόλλησης πιστεύεται ότι άρχι­
σε από τον χρυσό. Γενικά, χρησιμοποιείται
μια κόλληση, ένα υλικό λιγότερων καρα­
τιών από τον χρυσό των κομματιών που πρό­
κειται να συγκολληθούν, το οποίο λιώvει σε
χαμηλότερη θερμοκρασία και είναι πιό λε­
πτόρρευστο. Τα κράματα χρυσοκόλλησης
παράγονται σήμερα με ελεγχόμενες θερμι­
κές συνθήκες και έχουν χρώμα που πλησιά­
ζει προς το χρώμα του προς συγκόλληση
χρυσού. Σοβαρές εταιρείες παράγουν κολ­
λητικά κράματα γ ια χρυσό 18K, 14Κ και
10Κ καθώς επίσης και για διάφορους τύπους
λευκού χρυσού. Μερικο\ τεχνίτες χρησιμο­
ποιούν απλώς ως υλικό- κόλλησης έναν
χρυσό λιγότερων καρατιών από τον χρυσό
24
που θέλουν να κολλήσουν. Η διαδικασία
αυτή μπορεί να γίνει αξιόπιστη αν βεβαιω­
θεί κανείς ότι το σημείο τήξης του κράμα­
τος χρυσοκόλλησης είναι χαμηλότερο από
το σημείο τήξης του χρυσού από τον οποίο
αποτελείται το αντικείμενο. Οι έτοιμες
κολλήσεις πουλιώνται σε κύβους τυπο­
ποιημένων διαστάσεων (στην Αμερική περί­
που 1,5)( 1,5 ιντσών).
οι ΜΟΝΑΔΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ Στο
διεθνές εμπόριο ως μονάδα μέτρησης του βά­
ρους του χρυσού έχει καθιερωθεί η ουγγιά
τρόυ, που οφείλει το όνομά της στην γαλλι­
κή πόλη Troyes. Η ουγγιά τρόυ είναι ίση με
31,183 γραμμάρια. ·Αλλες μονάδες είναι η
λίβρα, που ισούται με 20 ουγγιές, το πεννυ­
Υουέιτ που ισούται με το ένα εικοστό της
ουγγιάς (Ι ουγγιά τρόυ = 20 πεννυγουέιτ) και
ο κόκκος που ισούται με το ένα εικοστό τέ­
ταρτο του πεννυγουέιτ (Ι πεννυγουέιτ -= 24
κόκκοι). Οι μονάδες αυτές εκτοπίζονται όλο
και πιο πολύ, ιδίως στην Ευρώπη, από το
γραμμάριο και το χιλιόγραμμο. Πίνακες με­
τατροπή ς εκφρασμένοι στο αγγλοσαξωνικό
και το μετρικό σύστημα δίνονται στο τέλος
του βιβλίου.
Χρυσός σε μορφή σύρματος και φύλλου
παράΊεται σε βιομηχανική κλίμακα, τα δε
χαρακτηριστικά μεγέθη τους εκφράζονται
είτε στο εμπειρικό αγγλοσαξωνικό σύστημα
είτε στο διεθνές μετρικό ή δεκαδικό. Αντι­
στοιχίες δίνονται σε πίνακες στο τέλος του
βιβλίου.
Τα φύλλα χρυσού διατίθενται στο εμπό­
ριο σε μια μεγάλη ποικιλία παχών και αριθ­
μού καρατιών. Τα χρυσά σύρματα μπορούν
να έχουν κυκλική, ημικυκλική, τετραγωνι­
κή, ορθογώνια διατομή ή ειδικά σχήματα .
Τα κύρια χαρακτηριστικά των προϊόντων
αυτών είναι ο αριθμός καρατιών, το χρώμα,
το μήκος , το πλάτος (ή το εμβαδόν διατο­
μής), το βάρος ανά μονάδα μέτρησης κ . α.
Τέτοιου είδους ποσοτικά στοιχεία για μερι­
κά τυπικά προϊόντα και σχέσεις μετατροπής
από μετρικό σύστημα σε μετρικό σύστημα
δίνονται στο τέλος του βιβλίου.
Πέρα από τις καθαρά αισθητικές απαιτή­
σεις, η εκλογή του οποιουδήποτε τυπο­
ποιημένου βασικού υλικού εξαρτάται κυ­
ρίως από τη χρήση για την οποία προορί­
ζεται. Για παράδειγμα, μερικά χρυσοκράμα­
τα είναι ακατάλληλα για επισμάλτωση, η
οποία απαιτεί υλικό απαλλαγμένο από ψευ­
δάργυρο. Άλλες απαιτήσεις, όπως η ανά­
γκη λεπτομερειακής δουλειάς, οι ιδιότητες
καλής χύτευσης, η αντοχή στο ξύσιμο και
το γδάρσιμο και η διατήρηση του χρώματος
μετά την ανόπτηση επιβάλλουν την εκλογή
του κατάλληλου για την περίπτωση κράμα­
τος.
Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΧΡΥΣΟΚΡΑΜΑΤΩΝ: ΓΕΝΙΚΕΣ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣElΣ. Ο χρυσός είναι κατάλληλος
για μορφοποίηση, με όλες τις μεθόδους.
Μια βασική μέριμνα κατά τη χρήση του
χρυσού, ιδίως για εκείνους που είναι συνη~
θισμένοι στη δουλειά με ασήμι, έχει να κά­
νει με το γεγονός ότι ο χρυσός, που έχει
διπλάσιο σχεδόν ειδικό βάρος από τον άρ­
γυρο, ζυγίζει σε ίσους όγκους, πολύ περισ­
σότερο. Αυτό μπορεί να παίξει σημαντικό
ρόλο, ιδίως στην κοσμηματοποίηση, στη
σχεδίαση και στη μέθοδο της δουλειάς.
Κατά τη συγκόλληση του χρυσού πρέπει
να διαλέγεται το κατάλληλο για τη λει­
τουργικότητα του προϊόντος υλικό συγκόλ­
λησης. Σε είδη που απαιτούν περισσότερες
από μια συγκολλήσεις η δουλειά πρέπει να
αρχίζει με τη σκληρότερη κόλληση, αυτή,
που γίνεται με πιο δύστηκτο υλ,κό, και να
προχωράει βαθμιαία προς τις πιο μαλακές
κολλήσεις, με υλικό που λιώνει σε χαμηλό­
τερη θερμοκρασία, έτσι ώστε να προστα­
τεύονται οι ήδη δημιουργούμενες συνδέ­
σεις.
Είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί ένα
συλλίπασμα με μορφή υγρού ή πάστας και
για τον σκοπό αυτό συνιστάται η χρησιμο­
ποίηση των ειδικών για τον χρυσό συλλι­
πασμάτων. Τα υγρά συλλιπάσματα προορί­
ζονται για συγκολλήσεις που διαρκούν πε­
ρισσότερο χρόνο. Τα σύρματα του συγκολ­
λητικού πρέπει να είναι λεπτότερα από τα
συνδεόμενα άκρα του αντικείμενου.
Κατά τη θερμική μετεπεξεργασία ή ανό­
πτηση του χρυσού, ο τεχνίτης πρέπει να
προσέχει ώστε να μην υπερθερμαίνεται το
μέταλλο γιατί, στην περίπτωση αυτή, μπο­
ρούν να προκληθούν ζημίες ή και ξαφνική
καταστροφή του αντικεΙμενου. Η υπερθέρ­
μανση προκαλεί επίσης μια μεταβολή της
μοριακής δομής του κράματος που μπορεί
να οδηγήσει σε δυσκολίες κατά το δούλεμά
του. Φέρνει επίσης τα μη ευγενή συστατικά
του κράματος στην επιφάνεια, με αποτέλε-
σμα'την μεταβολή του επιφανειαKO~ χρώ­
ματος και την απόθεση έμμονων αποθέσεων
οξειδίου.
Για τη σωστή 'εκτίμηση της θερμοκρα­
σίας του κράματος κατά τη διάρκεια της ανό­
. πτησης, συνιστάται η επικάλυψη του αντι­
κείμενου με ένα συλλίπασμα που γίνεται
ρευστό σε ορισμένη, γνωστή θερμοκρασία.
Ο κίτρινος, ο κόκκινος και ο πράσινος χρυ­
σός θερμαίνονται για να' γίνουν μαλακοί
στους 650·C περίπου και στη θερμοκρασία
της θαμπής ερυθροπύρωσης. Ο κόκκινος
χρυσός σβήνεται όσο είναι θερμός, αλλιώς
θα γίνει σκληρός, ενώ ο πράσινος και ο κί­
τρινος χρυσός ψύχονται είτε με σβήσιμο εί­
τε εκτιθέμενοι στον αέρα. Ο λευκός χρυσός
χρειάζεται ανόπτηση σε θερμοκρασία περί­
που 760·C και στην κατάσταση της λα­
μπρής ερυθροπύρωσης και ψύχεται είτε με
σβήσιμο όσο είναι θερμός είτε βαθμιαία
εκτιθέμενος στον αέρα. Η θερμοκρασία χύ­
τευσης του χρυσού είναι γύρω στους 1100 -
1300·C.
ΔΟΚΙΜΗ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ ΜΕ ΟΞΥ. Μια γενική μέ­
θοδος σχετικής ακρίβειας για την δοκιμή
του χρυσού στηρίζεται σε μια συλλογή από
δοκιμαστικές βελόνες, σημειωμένες με
αριθμούς καρατιών, μια μαύρη πέτρα δοκι­
μής, την «λυδία λίθο», ένα μπουκαλάκι με
νιτρικό οξύ (για κράματα μέχρι 10 καρα­
τιών) και ένα μπουκαλάκι «βασιλικό ύδωρ»­
μίγμα ατμίζοντος νιτeικού και πυκνού θειϊ­
κού οξέος (για κράματα που περιέχουν πε­
ρισσότερα από 10 καράτια χρυσό).
Με μια λίμα δημιουργείται σε αφανή πε­
ριοχή του αντικείμενου μια χαραγή βάθους
αρκετού ώστε να αποκαλυφθεί το εσωτερικό
μέταλλο του δοκιμαζόμενου είδους. Ρίχνε­
ται μια σταγόνα νιτρικού οξέος. Αν παρα­
χθεί ένα ζωηρό πρg.σινο χρώμα αυτό σημαί­
νει ότι το αVΤΙKεί'μενo είναι επίχρυσο και η
βάση του από χαλκό ή χαλκούχο κράμα.
Ένα ροζ εξάνθημα με υφή κρέμας δείχνει
ότι έχουμε να κάνουμε με επιχρυσωμένο
ασήμι. Μια ελαφρά αντίδραση δείχνει ότι
πρόκειται για χρυσόκραμα μέχρι ΙΟ καρα­
τιών ενώ η έλλειψη αντίδρασης υποδηλώνει
χρυσό πάνω από ΙΟ καράτια.
Η δοκιμή των χρυσοκραμάτων περιεκτι­
κότητας μεγαλύτερης των ΙΟ καρατιών γίνε­
ται με το τρίψιμο του δοκιμίου πάνω σε μια
ειδική μαύρη πυριτική πέψα - τη «λυδία
25

Δοκιμή χρυσού με οξύ: Ι . ΧΡ'Jσές δo ~ιμασΤΙKές βελό­
ν cς ,2 . Μαύρη πέτρα με ίχνη από την βελόνα και το
αντΙΚ Ε ίμ Ενο.3. Γι.ιάλ ινο μπουκάλι με σ μυ ρισμένο στ ι;­
Υ ανό πιiιμα ι; ι δικό Υια οξί:α.
λίθο» - έτσι ώστε να δημιου ργηθεί ένα ευδ ιά­
κριτο χρυσό ίχνο ς. Δίπλα στο ίχνος αυτό
αλλά σε κάποια απόσταση τρίβεται μια από
τι ς μαρ καρ ισμ ένες χρυσές · βελόνες. Επάνω
στα δύο ίχνη στάζεται ταυτόχρονα λίγο
(~ βασιλΙKό ύδωρ)) και παρατηρούνται οι
αντιδράσε ις. Αν το ίχνος από τη βελόνα
αντιδράσ ει πιο γ ρήγ ο ρα από το άλλο, αυτό
ση μαίνε ι ότι τ ο χρυ σ.όκραμα περιέχε ι πε­
ρ ισσότερο χρυσό από όσο υποθέσαμε. Τότε
παίρνουμε την αμέσως ε πό μ ενη μαρ κα ρισμέ­
νη βελόνα, αφού σκουπίσουμε καλά την μαύ­
ρη πέτρα . και επ αναλαμβάνου μ ε την προη­
γού με νη δ ιαδ ικασία. Αν το ίχνος του αντι­
κείμενου αντιδράσει πιο γρήγο ρα από το
ίχνος της δοκ ιμαστ ικής βελόνας συμπεραί­
νου μ ε ότι το δο κίμιο ε ίναι φτωχότ ερο σε
χρυσό από τη βελ όνα.
Η μέθοδος συνεχίζεται μέχρις ότου συμπέ­
σουν ο ι δύο αντιδράσεις. Kυ~λoφoρoύν στο
ε μπόριο γ ια τις δοκιμές του ε ίδους αυτού
μικρά γυάλ ινα φιαλίδια με σμυρισμένα πώ­
ματα , που περιέχουν πυκν.ό νιτρικό οξύ και
«βασιλικό ύδωρ» - aqua regia.
ΑΡΓΥΡΟΣ Ag 47
Ι διό-τη-τες (καθαρό στο ιχι; ίο)
Ατομικό βάρος 107,88
Ε ι δ ικό βάρ ος 10,50
Σημείο τήξης 960,5 0 C
26
Σημείο ζtσ η ς 221()OC
Σημείο τή ξη ς (κρά­
μα ste rling) 893°C
Ο άργυρος βρ ίσκ ετα ι στη φύση τόσο ως
αυτοφυές μεταλλικό στο ιχείο όσο και ως
συστατικό δ ιάφορων χημικών ενώσεων . Ο
φυσικός μεταλλικός άργυρος συναντιέται
σε μορφή ψηγμάτων, συρματοειδών σχημά­
των και μαζών , με βάρος των τελευταίων μέ­
χρ ι και 700 περίπου χ ιλιογράμμων . Ο αυτο­
φυής άργυρος ε ίναι σπάνιος κα ι έχε ι κ αθα­
ρότητα μεταξύ 900 και 980 χι λιοστών.
Σήμερα, κατά το μεγαλύτερο μέρος του, ο
άργυρος είνα ι παραπροϊόν 'Τ η ς μεταλλείας
του χρυσού και της μ ε τα λλου ργ ίας του μ ολύ­
βδου, του χαλκού ή του ψευδάργυρου, στοι­
χεία μ ε τα οπο ία συμπορεύεται συνήθω ς στη
φύση . Αποχωρίζετα ι από τα μέτα λλα αυτά
κατά τον καθαρ ισμό τους. Εξάγεται ε πίσης
από τα με τα λλεύματα με άμεση φρύξ η και
τ ή ξη, με αμαλγαματοπο ίηση , με εκχύλιση
μ ε κυανιούχα άλατα (μια δ ι εργασ ία ανάλο­
γη μ ε αυτή του καθαρ ισμ ού του χρυσού) και
με άλλες υδ ρομεταλλουργικές επεξε ργα­
σί ες . Μια πρωτόγονη μέθοδος απομόνωσης
χρυσού" ή αργύρου, γνωστή ως κυπέλλωση ,
στηρ ι ζόταν στη ν τοποθέτηση του μεταλλεύ ­
ματ ο ς σε ένα μικρό , ρ ηχ ό κύπελλο από τέ­
φρα οστών και στη ν έ κθ ε ση του κυπέλλου
και του περιεχομένου του σε ψηλή θερμο­
κρασία με ταυτόχρον η παροχέτευση άφθο­
νου atpa. Τα μη ευγενή μ έταλλα οξε ιδωνό ­
ταν και έπεφτα ν στον πυθμένα του κυπέλ λου
ενώ τα πολύτιμα μέταλλα έλ ιωναν και χω­
ριζόντουσαν με απόχυση και ψύξη.
Στην καθα ρή κατάσταση ο άργυρος είναι
το πιο ελατό και όλκ ιμο μ έταλλ ο μ ετά τον
χρυσό . Είναι το λευκότερο μέταλλο και η
επ ιφά νειά του μπο ρεί να στιλ β ωθε ί σε ψηλό
βαθμό ανακλαστικότητας. Ο καθαρός άργυ­
ρος, όγκο προς όγκο, έχει το μισό περίπου
βάρος του χρυσού και του λευκόχρυσου και
τετραπλάσιο βάρος από το αλουμίνιο. Ο
καλούμενος στο εμπόριο καθαρός άργυρος
έχει περιεκτικότητα 999%0 ενώ ο υπε ρκαθα­
ρός είναι 999,5%0 ή και περισσότερο και εξ
αιτίας της δυσκολίας του καθαρ ισμού του
έχει δυσανάλογα μεγαλύτερη τιμή.
. Οπως συνt βη και με τον χρυσό, η ανακά­
λυψη του αργύρου στη φύση σε σχετικά κα­
θα ρή κατάσταση και οι ελκυστικές ιδ ιότη ­
τες επεξ εργασίας του κέρδισαν από νωρίς
την προσοχή και εκτί μη ση του ανθρώπου.
Εκτός από τη δ ιακοσμητική χρήση του μ ε
τη μορφή κοσ μημάτων και σκευών, ο άργυ­
ρος χρησιμοποιείται σήμερα και στην κοπή
νομισμάτων, στην φωτογραφική τ έχνη και
στην οδον τιατρική , καθώς επίσης και ' γ ια
την παραγωγή κραμάτων ετερογενού"ς συ­
γκόλλησης υψηλής θερμοκρασίας. Ο άργυ­
ρος ήταν το μ έταλλο που πρωτοχρησιμο­
ποιήθηκε για εμπορικά ενδιαφέρουσες ηλε­
κτρολητικές επ ιμ εταλλώσε ι ς, πριν εκατό
και περισσότερα χρόνια. Εκτός από την ελ­
κυστική του ε μφάνιση , η αντοχή του με­
τάλλου στην προσβολή από τα τρόφιμα και
τα οργανικά οξέα (εκτό ς από αυτά που περιέ­
χουν θείο) συντέλεσαν στη μ εγάλ η διάδοση
του αργύρου ως μέσου κατασκευής και επι­
μ ετάλλωσης των επ ιτραπ έζ ι ων σκευών.

ΤΑ ΑΡΓΥΡΟΚΡΑΜΑΤΑ. Στην καθαρή του κατά­

σταση ο άργυρος, όπως και ο χρυσός, είναι
πολύ μαλακό ς για την κατασκευή των πε­
ρισσότ ερων διακοσμητικών αντικειμένων
και γι' αυτό συνδυάζεται συνήθως με άλλα
μέταλλα, με σκοπό να αυξηθεί η σκληρότη­
τα και η ανθεκτικότητά του . Το πιο κοινό
από τα κράματα αυτά είναι ο άργυρος ster-
}ing, που οφείλε ι το όνομά του στο γεγονός
ότι ήταν το πρότυπο κράμα κοπής αργυρών

Ασημένι ες π ό ρπι: ς σε μορφή ({ ΝότιοΙ.> Σταιιοοί.ι" κατα­

σκευασμΙνες στ ο Λλγέρι. Λεπτό σίι ρ ~l α φ ι λ ιγκρέ επάνω
σε διάτρητ r.ς μ c τα λλι κές βάσεις μ ι: θόλους και ψήΥμα ­
τα. ΦωΓΟ Υραφία Oppi.

Aση~l ί:. νι o μπω). σχεδ ιασμένο από τον Henning Koppel

γ ια τον Georg .Iensen. Η ακανόνιστ η μ ορφ ή συγιφατεί­
ιαι α /(ό μια γλl.>πτή συμπαγή ασημ έν ια βάση . Georg
Jen~'cn 5ίilvι·r.~nιίtlιs Lcd. Κοπεγχάγη. Δαvία.

27
νομισμάτων στην Αγγλία πριν από το 1920. Χτ έ νι απ ό άργ υρο Stc rIing μ ε «σταγόνες» ορείας κρυ­
στάλλου από τ ον ΤΟΓυ η Bulo w - Hube, Βίοι, Γαλλία .
Ο άργυρος sterling αποτελείται από 925 μέ­ Χρησιμοποιείται τόσο μ ετα λλΙκ'ό φύλλο όσο και σύρ­
ρη αργύρου και 75 μέρη χαλκού. Στις Ηνω­ μα . ΦωΤΟ Υραφ ία Pa% Mo nti.
μένες Πολιτείες της Αμερικής για να σφρα­
γισθεί ως ασημένιο ένα είδος πρέπει να έχει
τίτλο τουλάχιστο 0,921 (δηλ. να έχει τουλά­
χιστο 921 μέρη αργύρου στα 1000 μέρη κρά­
ματος) ή 0,9 Ι 5 μαζύ με τις συγκολλήσεις,
σύμφωνα με τους κανονισμούς του κρατικού
Γραφείου Προτύπων. Είδη με λιγότερο από
90% άργυρο δεν μπορούν να σφραγισθούν
ως ασημένια. Στην Ευρώπη , τα πρότυπα
απαιτούν περιεκτικότητα σε άργυρο μεγαλύ­
τερη από αυτή που δηλώνει η σφραγίδα.
Ο άργυρος, σε αντίθεση με τον χρυσό, δεν
παράγεται σε κράματα περιεκτικότητας μι­
κρότερης του 80 τοις εκατό όταν προορίζε­
ται για διακοσμητικούς σκοπούς , τουλάχι­
στο στη Δύση, μολονότι στην' Απω Ανα­
τολή γίνονται κράματα μ ε τίτλο μικρότερο
του
κοπή
O,8QO, που χρησιμοποιούνται για την
ασημένιων νομισμάτων.
υπάρχουν διάφορα κράματα για άλλες χρη­
σεις, εκτός από tην διακοσμητική, που ΠΕ­
Πάντως, \
ριέχουν χρυσό, κασσίτερο, μόλυβδο και
ψευδάρΎυρο. Το ήλεκτρο ήταν ένα ωχροκί­
τρινο κράμα χρυσού-αργύρου που χρησιμο­ προϊόντα αργύρου (εκτός από τις ράβδους ή
ποιόταν από τους αρχαίους Έλληνες και χ ελ ώνες) πωλόύνται σε ανοπτημένη ή μα­
ΡωμαΙους . Τα Αμερικανικά ασημένια νομί­ λακή κατάσταση, αν δεν ζητηθεί το αντίθε­
σματα είχαν 90 τοις εκατό άργυρο και ΙΟ το από τον αγοραστή .
τοις εκατό χαλκό. Ένα τυπικό οδοντιατρι­
κό κράμα για αμάλγαμα περιέ!ει 67-70 τοις
εκατό άργυρο, 3-6 τοις εκατό χαλκό, 25-29 ΓΕΝΤΚΕΣ ΠΑΡΑ ΤΗΡΗΣΕΤΖ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΧΡΗΣΗ
τοις εκατό κασσίτερο και κατά μέγιστο όριο ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΟΥ. Κατά την επεξεργασία του
0,2 τοις εκατό ψευδάργυρο. Το κράμα αργυ­ αργύρου ενέργε ι ες όπως η /(υλίνδρωση προς
ρο κολλήσεων , ένα σημαντικό αργυρούχο ομοιοπαχή φύλλα, το τράβηγμα μέσα από
κράμα, εξετάζεται στη σελ. 195. /(οίλη μήτρα για την αλλαγή της διαμέτρου
ή της διατο μής ενός σύρματος, η σφυρηλά­
τηση προς ορισμένη μορφή ή το στάμπωμα
Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΟΥ. Ο άργυρος sterling με καλούπια ή μαλακό υπόστρωμα έχουν ως
(και ο καθαρός άργυρος) πωλούνται σε αποτέλεσμα μια σκλήρυνση του μετάλλου
μορφή ελάσματος, σύρματος, φύλλου και σε καθώς τα μόρια συμπιέζονται από την επί­
ειδικές μορφ ές όπως τα ψήγματα (ακανόνι­ δραση του εργαλείου επάνω στο μέταλλο .
στες μάζες που γίνονται με χύσιμο λιωμένου Δημιουργούνται επίσης εσωτερικές τάσεις
αργύρου σε νερό), κοίλων σωλήνων ορθογώ­ που μπορούν να δυσκολέψουν την επεξερ­
νιας, κυκλικής ή τετραγωνικής διατομής γασία ή να προκαλέσουν επιφανειακά , ραγί­
και σε κύκλους διαφόρων διαμέτρων. Που­ σματα ή και σπασίματα. Τότε προκύπτει η
λιέται με την ουγγιά τρόυ (31 ,183 γραμμά­ ανάγκη του να επαναφερθεί το μέταλλο σε
ρια) ή με το γραμμάριο, .όπως ο χρυσός, αλ­ μια μαλαKή ~ ελατή κατάσταση για να γίνει
λά μερ ικ ές φορές πουλιέται σύμφωνα με το δυνατή η παραπέρα εργασία.
μήκος, το πλάτος, το πάχος , την διάμετρο Αυτό επι τυγχάνεται με την ανόπτηση ή
κ.λπ . Στην αμερικανική αγορά κυκλοφο­ την υποβολή του μετάλλου στην επίδραση
ρούν και ημιτελειωμένα προϊόντα με τυπο­ της θερμότητας. Η καλύτερη θερμοκρασία
ποιημένες μορφές και διαστάσεις. 'Ολα τα ανόπτησης του αργύρου sterling είναι αυτή

2Η
των 600-6500C. Μετά τη θέρμανση, το μέ­
ταλλο μπορ εί να «(σβησθεί~) σε νερό ή αραιό
υδατικό διάλυμα οξέος ή να άφεθεί να κρυώ­
σει στον αέρα, οπότε θα επανακτήσει την
μι;ιλα"ότητά του. Μπορούν να 'Χρησιμο­
ποιηθούν και χαμηλότερες θερμοκρασίες με
ανάλογη επιμήκυνση του χρόνου θερμικής
κατεργασίας. Οι ψηλότερες θερμοκρασίες
θα προκαλέσουν υπερθέρμανση , μια μετα­
β ολ ή της δο μή ς του μετάλλου συνοδευόμε­
νη από τη δημιουργία ((εγκαυμάτων» στην
επιφάνειά του, οπότε θα χρειασθεί λιμάρι­
σμα των προσβεβλημένων σημείων , και εν­
δεχομένως από τον σχηματισμό ενός στρώ­
ματος οξειδίου του χαλκού , που δημιουργεί­
ται ακριβώς κάτω από την επιφάνεια του
αντικ ε Ιμενου , όταν το ασήμι που περιέχει
χαλΚό ανοπτάται στον αέρα. Η «σκουρ ιά »
αυτή γίνεται ορατή κατά τη στίλβωση με
τη μορφή σκούρων κηλίδων και οφείλεται
στην οξείδωση του χαλΚΟύ του θερμαινόμε­
νου κράματος. Μπορεί να αφαιρεθεί με ε μβά­
πτιση σε ένα ψυχρό διάλυμα νιτρικού οξέος
50 τοις εκατό , με συνεχή παρακολούθηση
της ε πιφάνειας και αφαίρ ε ση του αντικείμε­
νου από το ο ξύ, ευθύς μόλις οι επιφάνε ιε ς
που δεν έχουν σκουριά γίνουν γκρ ι ενώ αυ­
τές που έχουν σκουριά γίνουν μαύρ ες. Μετά
το ε πιμ ελ ημ ένο ξέ πλ υ μα μ ε καθαρό νερό. το
κράμα s terHng πρέπε ι να είναι απαλλαγμένο
από οξείδια αλλ' αν τυχόν παραμείνουν
ίχνη σκουριάς θα πρέπ ε ι να επαναληφθεί η
όλ η διαδ ικασία.
Το κράμα του αργύρου μπορεί να προστα­
τ ευ θεί από τον κίνδυνο της σκουριάς με το
να καλυφθ ε ί με ένα δΙάλυμα βόρακα ή βορι­
κού οξέος ή μίγματος βόρακα και βορικού
ο ξέ ος και να πλυθεί με άφθονο νερ ό μ ετά τη
θέ ρμανση. Μεγάλο μ έρος του κινδύνου
σκουριάσματος προλαμβάνεται με την ευ­
θύς εξαρχής αποφυγή της υ περθέρμανσης
τ ου μετά λλου.
Μεγάλα κο μμάτια από αργυρόκραμα ster-
ling μπορούν να υποβληθούν σ ε μια αργή
σκλήρυνση, που αυ ξάνει την αντοχή και
ελαχιστοποι ε ί την εμφάνιση παραμορφώ­
σ ε ων . Η ε π εξε ρ γ ασία αυτή συνίσταται από
μία θέρ μανση του αντικ είμ ε νου επί δυόμισυ
ώρε ς , μ ετά το ((σ βήσιμω>, σε θερμοκρασία
2800C.
Το θείο προσβάλλει τον άργυρο και τον
μαυρίζε ι επιφανειακά. δημιουργώντας θειού­
χο άργυρο, που ελαττώνε ι την ανακλαστικό­
τητά του. Ο τεχνίτης μπορ ε ί να επωφελ ηθεί
από την ιδιότητα αυτή του μετάλλου για να
το χρωματίσει σκόπιμα ή να το (c πατινάρει»
κάνοντάς το να φαίνεται παλιό. Αυτό γίνε­
ται με το να τοποθετηθεί το μέταλλο σε μίγ­
μα θειούχων ενώσεων. που κυκλοφορεί
έτο ιμο στο εμπόριο (βλ . και στο μέρος εκεί­
νο του βιβλίου που εξετάζει τον χρωματι­
σμό των μετάλλων, σελ . 500).
Με την προσθήκη στον άργυρο ευγενών
μετάλλων, όπως το παλλάδιο ή ο χρυσός,
έχουν δημιουργηθεΙ πλούσια σε άργυρο κρά­
ματα που αντέχουν στην επίδραση του
θεΙου. Η επ ικάλυψη του αργύρου με ένα λε­
πτό στρώμα νικελίου και ροδίου δίνει ευχά­
ριστα αισθητικά αποτελέ σματα και ισχυρή
προστασία από το θείο.
Η ΔΟΚΙΜΗ ΤΟΥ APΓYl'ΌY. Μια απλή μέθοδος
που δίνει μια γενική ένδειξη της παρουσίας
αργύρου ε ίναι και η ακόλουθη. Δημιουργεί­
στ ε. με μια λίμα. μια σχετικά βαθειά εγιco πή
στο μέταλλο (όταν πρόκειται για τελειωμέ­
νο αντικείμενο σε ένα αφανές μέρος του).
Ρίξτε μια σταΎόνα καθαρού νιτρικού οξέος
στη χαραγμένη περιοχή και παρατηρείστε
τα αποτελέσματα. Ο καθαρός άργυρος παρά­
γει έναν λευκό, παχύρρευστο σαν κρέμα
αφρισμό του οξέος, το κράμα sterling
(0,925) δίνει έναν ομιχλώδη αφρισμό, ενώ
τα φτωχότερα σε άργυρο κράματα γίνονται
σκούρα ή και μαυρίζουν. Τα επάργυρα είδη
μ ε βάση χαλΚΟύ, όπως και αυτά με βάση
νικελίου, πρασινίζουν.
ΗΛΕΚΤΡΟΛ ΥΤ/ΚΟ ΚΑΘΑΡ!ΣΜΑ ΤΩΝ ΑΣΗΜΙ·
ΚΩΝ. Τα επ ίπεδα και άλλα ασημένια είδη
μπορούν να απαλλαχθούν γρήγορα και χω­
ρίς φθορά από τις επ ιφανειακ ές σκούρες
ιcηλίδες θειούχου αργύρου με το να εμβα­
πτισθούν σε ένα δοχείο από αλουμίνιο που
περιέχει μαγειρική σόδα (όξινο ανθρακικό
νάτριο) και επιτραπέζιο αλάτι (χλωριούχο
νάτριο) μαζύ με λίγο · σαπούνι. Το διάλυμα
με το εμβαπτισμένο αντικείμενο ζεσταίνεται
μέχρις όταν βράσει και ο βρασμός διατηρεί­
ται μερικά λεπτά. ·Υ στερα, τ ο αντικείμενο
αφαιρείται, ξεπλένεται με ιcαθαΡ ό νερό και
ξ ηραίν ε ται .
ι\ΕΥΚΟΧΡΥ ΣΟ Σ ·ή ΠΛΑΤιΝΑ Ρι 78
Ι διότ ητες Ι καOuρό στοιχείο)
Ατομικό βάρος 95 ,23
29
Περιδi:ραι ο fOυ C<t rI ier, New York . σε δl':σ ιμο από λευ ­
κ όχρυσο που περιλαμβάνει δ ιαμάνnα κα ι μια ασ υν ή­
θιστη συλλογή σμαραγδιών πο υ τα ιρι άζουν τόσο στο
χρώμα όσο και στο μί: γΕfιος. Τ ο όλο δέσιμο, εκτός από
τις uποδοχ ές των σμαραγδιών , ε ίνα ι αιrό λευ κόχρυσο­
πλατίνα που χρησιμ ο π ο ι ε ίται μ ε τις πο λύ τιμες π έ τρ ες
επειδlι ε ίναι ανθΕ κτικός και δε ν αλλάζει χρώ μα. Για τι ς
υποδοχές τ ων σμαραγ δ ι ών και των ΡO υ μτtι ν ιών χρησ ι ­
μοποιείτα ι κ ίτρι νος χροοός γιατ ί δ ί νε ι μ ι α ζεστασιά
στην εμφάν ιση του κοσμήματ ος. Τα δ ιαμά ντια με επ ί ­
π εδ~ βάση "αι τ ε τράγωνο σχήμα - baqueιιe στον εσω ­
τ ε ρικ ό δαΚΤ Ιιλιο ε ίναι δεμ ένα σ ε κανάλια, μ ε τη μια
πέ τρα δΙπ λα στι:ιν ά λλ η χωρίς χωρίσματα ' συγκρατού­
νται στη θέση fOυς μ όνο στ α άκρα κάθε ομάδας . Όλες
ο ι άλ λες π ί, τρ ες του παλιότ ε ροΙ! αυτου κοσμήματος
Cartier είναι δεμ ένες σε υποδο χ ές από λευκόχρυσο.
Cartir:r. New York.
Ειδικό βάρος 21,45
Σημ ε ίο τή ξη ς 1773 , 5~C
Σημ ε ί ο ζέσης 43300 C
Ο λευκόχρυσος ανακαλύφθηκ ε τον δέκα­
το έκτο αιώνα (περί το 1538 μ .Χ.) στην Κο­
λομβία τ η ς Νότιας Αμερικής και πήρ ε το
30
Π ερ ιδέρα ιο από λευ κόχρ υσο και οβάλ παντατίφ με
δ ιαμά ντια, σχεδιασμ έ νο από τόν Gilbert A!bcrt για τ η ν
Patek Ph ilippe. Γ ενεύ η , Ελβετ ί α. 1-1 χρήση του λευ κ ό ­
χρυσ ου για κοσμ ήματα , τιου δ ια δόθ η κε ευρύτερα το
1906, έ φ ε ρε ι:πανάσταση στη σχ εδίαση τ ων κοσ μ ημ{ι ­
των γιατί ε πέτρεψ ε ε λαφρ ότε ρη, πά ντα ό μως ασφαλή
κατασκ ευή μ ε τ η χρησ ιμοπο ίη ση όσων πολυτίμων λί­
θων t xouv χρησιμοποιηθεί με τον χρυσό . Δεσίματα
όπως αυτό του ε ικονιζόμ ενου κολλιέ μπορούν να γί­
νουν σχι: δόν αό ρα τα. επιτρέποντας τη μ έγ ι στ η προ ·
βολή των πολυτιμων λίθω ν. Wor!>'hipful Cotnpany οΙ'
Goldsmiths. Loridon. Φω roΥραφ ία Janlcs M orlimcr.
ισπανικό όνομα <cplatina del Ρίηιω) (μικρό
ασήμι από την κοίτη του ποταμού Πίντο ,
όπου πρωτ οβρέθ ηκ ε ) γι' αυτό και στην τ έ­
χνη έγ ιν ε γνωστός ως πλατίνα. Ο λευκ:ό­
χρυσος ήτα ν πολύ σπάνιος μέχρι το 1822,
οπότε βρέθη καν μεγάλες α" οθέσεις του στα
.11
. Ουράλια της Ρωσίας.
Τα κοιτάσματα λευκόχρυσου περιέχουν
και μια ομάδα συγγενών ευγενών ή σπάνιων
μεταλλων. Το όσμιο και το ιρίδιο ανακαλύ­
φθηΙCαν το 1804 μαζύ με το παλλάδιο και το
ρόδιο. Το ρουθήνιο, ένα άλλο μέλος της
ομάδας, αναιcαλύφθηιcε το 1845. Υπάρχουν
δύο ιcύριες υποομάδες στην ομάδα του λευ­
κόχρυσου, η υποομάδα των ελαφρών μετάλ­
λων όπως το ρόδιο, το ρουθήνιο ιcαι το παλ­
λάδιο (που έχουν ειδιιcό βάρος γύρω στο 12)
και η υποομάδα των βαρέων μετάλλων,
όπως το όσμιο, το ιρίδιο ιcαι ο λευιcόχρυσoς
(με ειδιιcό βάρος γύρω στο 21).
Ο λευιcόχρυσoς μπορεί να βρεθεί στη φύ­
ση ως αυτοφυές μέταλλο, ως ιcράμα με ένα ή
περισσότερα από τα συγγενή του μέταλλα
και με μορφή πολύ λεπτών ΙCόΙCΙCων ή β<i:ιλων
σε αλλOυβιαΙCά πετρώματα. Σημαντικές πο­
σότητες λευκόχρυσου βρίσκονται στα νικε­
λιούχα μεταλλεύματα, από τα οποία λαμβά­
νεται το καθαρό μέταλλο ως υποπροϊόν της
μεταλλουργίας του νικελίου. Σήμερα, η με­
γαλύτερη πηγή λευκόχρυσου είναι τα μιιcτά
χαλκονικελιούχα μεταλλεύματα του Κανα­
δά.
Ο λευκόχρυσος είναι το λιγότερο σπάνιο
και το περισσότερο γνωστό μέ"ος της ομά­
δας των μετάλλων του λευκόχρυσου και έχει
την ευρύτερη περιοχή χρήσεων. Είναι όλ­
κιμος, αντέχει στη διάβρωση (διαλύεται
αργά στο «βασιλικό ύδωρ»), έχει υψηλό ση­
μείο τήξης, δεν διαστέλλεται πολύ ιcατά τη
θέρμανση, είναι ελατός και έχει ελκυστική
εμφάνιση. Μπορεί να χυτευθεί ή να σφυρη­
λατηθεί και ιcoλλιέται με ειδιιcά ιcράματα
λευκόχρυσου. Η σκληρότητά του τον κάνει
κατάλληλο για ευρεία χρήση στην ΙCOσμη­
ματοποιία σε συνδυασμό με τους πολύτι­
μους λίθους. Η μεγάλη · ελατότητα ιcαι αντο­
χή του τον κάνουν υλικό ειcλoγής για την
ιcατασKευή αιcριβών ιcoσμημάτων. Η κο­
σμηματοποιία καταναλίσκει τα 50 τοις εκα­
τό της παραγωγής του μετάλλου αυτού. Τα
διαμάντια φαίνονται λαμπρότερα όταν δέ­
νονται με τη λευκή πλατίνα παρά όταν δέ­
νονται με τον κίτρινο χρυσό.
Τα ιcράματα λευΙCόχρυσOυ-παλλάδΙOυ
έχουν μικρότερη πυκνότητα από τον καθα­
ρό λευκόχρυσο και επιτρέπουν την κατα­
σιcευή μεγάλων κοσμημάτων με μιιcρότερo
βάρος. Τα ιcράματα που περιέχουν 5 και
τοις εκατό ρουθήνιο ή ιρίδιο χαρακτη ρίζο­
νται ως ημίσΙCληΡOς ιcαι σιcληρός λευΙCό-
32
χρυσος ιcαι χρησιμοποιούνται για ειδικές
εφαρμογές στην κοσμηματοποιία, μια και εί­
ναι σκληρότερα από τον καθαρό λευκόχρυ­
σο.
Η μεγάλη ολκιμότητα του μετάλλου επι­
τρέπει την κατασκευή λεπτών φύλλων που
προορίζονται για διακοσμητικούς σκοπούς .
Καθώς ο λευκόχρυσος αντέχει στη διά­
βρωση και πρακτικά δεν κηλιδώνεται - δεν
«αμαυρώνεταυ> - στην κανονική ατμόσφαι­
ρα των αστικών κέντρων που περιέχει ση­
μαντικές ποσότητες θείου και προσβάλλει
εύκολα τον άργυρο, με την μορφή αυτή ο
λευκόχρυσος προτιμιέται στις διακοσμή­
σεις που απαιτούν αργυρόχρωμα λεπτά
φύλλα. Κατά το τραβηγμα συρμάτων από
λευκόχρυσο χρησιμοποιείται ως λιπαντικό
ξηρή σκόνη σαπουνιού. Κατά την ετερογε­
νή συγΙCόλλ ηση ή τη θέρμανση του λευκό­
χρυσου έχει μεγάλη σημασία για τη διατή­
ρηση της καθαρότητας του μετάλλου η
εξασφάλιση οξειδωτικών συνθηκών στην
φλόγα. Ο λευιcόχρυσoς παρουσιάζει θερμο­
ηλεKτριιcή έλξη προς μέταλλα όπως ο σίδη­
ρος , το πυρίτιο και το μαγγάνιο που μπο­
ρούν , όταν βρίσκονται κοντά και χρησιμο­
ποιείται αναγωγική φλόγα, να διαχυθούν
στη μάζα του. Μετά την επεξεργασία και
πριν από την ανόπτηση ε ίναι ουσιώδες το
να βαπτιστεί ο λευιcόχρυσoς σε θερμό
υδροχλωρικό οξύ, για να αφαιρεθούν τυχόν
ίχνη σιδήρου που έχουν προέλθει από τα
χρησιμοποιούμενα εργαλεία . Αυτό έχει με­
γάλη σημασία για. τη διατήρηση της καθα­
ρότητος ειδών από σύρμα ή λεπτό φύλλο.
. Οταν ο λευκόχρυσος χρησιμοποιείται για
τη χύτευση σε κερί, πρέπει να διατηρείται
μια οξειδωτική ατμόσφαιρα για να αποφευ­
χθεί η μεταφορά οξειδίου του πυριτίου από
το χωνευτήριο ιcαι η επαιcόλoυθη μόλυνση
του μετάλλου.
Ένα . κράμα που αποτελείται από 50 τοις
εκατό παλλάδιο, 10 τοις ειcατό λευιcόχρυσo
κάι 40 τοις εκατό άργυρο είναι · πολύ ιcατάλ­
ληλο για. την ιcoσμηματoπoιία . Μπορεί να
χρησιμοποιηθε ί ως συμπαγές στερεό ή σε
διαδoχιιcά στρώματα με μια τεχνιιcή στην
οποία ένά μέταλλο καλύπτεται με ένα άλλο
σε αριcετά χονδρές φέτες, με ορισμένη ανα­
λογία, και ύστερα το σύνθετο υλικό υπο­
βάλλεται σε κυλίνδρωση με αποτέλεσμα ένα
10 λεπτότερο σύνθετο έλασμα.
Το Aμερ'ΙCανΙKό Εθνικό Γραφείο Προτύ­
πων δηλώνει στο φυλλάδιο του CS66-38,
M.rking of Articles M.de Wholly οτ ίη P.rt
of Platinum ότι τα είδη από λευκόχρυσο,
ιρίδιο, παλλάδιο, ρουθήνιο, ρόδιο και ~ . ':
.... •

.....
ο
όσμιο, περιλαμβανομένων και των μεταξύ
ο· • •
,• •.
• 1'•
τους κραμάτων. μπορούν -να μαρκαρισθούν •••
με το κατάλληλο σήμα ποιότητας (ρι.ι.,
• • ! ο •
lrid., Ρ.Ι!.,
Ruth., Rh., Osmi) αν περιέχουν • •• • ••
τουλάχιστο 985 τοις χιλίοις όταν δέν έχει ••• • 0
••••
χρησιμοποιηθεί κόλληση και 950 τοις χι­ •••
ο

••
·&.. .• •..ο •
λίοις όπου χρησιμοποιείται κόλληση. Για
τους κανονισμούς που ρυθμίζουν τα σχετιΚά
με τα κράματα του λευκόχρυσου και των
·· ....
• • •~
• •
...
,...•••
• • •
.
άλλων μετάλλων της ομάδας του ο αναγνώ­

• ·•• ..
• •• • •• 8.
\ο
στης παραπέμπεται στο προαναφερθέν φυλ­
λάδιο που μπορεί να ζητήσει στην διεύθυν­
•
•
•
•••
- ••
....... "~ ό
<J8
'. φ ••
••
~

ση The Superintendent of Documents, Wa-

shington D. C., U.S.A. ._..• · •• ·0 0" •..
• • : • • • ",
•• •• • •
e
•••
ο"..
• •

ο• • • • • •
••••
• f!

•.. ,.ιι.-.ο ....

• •• • 8 ••

.......'........
\.8...
• . . . . . .0 . () • • •
•• φ. ••• ο
89 •••

,,, • • • ο ••
Βασικά Μέταλλα • ••• • • • • ιι ••

ΧΑΛΚΟΣ Ι'υ 29

Ιδιότητες (κ αΟο:ρ ό σ ro ιχι:ίο)

Ατομικό βάρος 63 ,54

•
~.

.. ...
".It •• _••••
•••

- . . . . . 8&

•
'

•
.. ft

•
• Ο

Ειδικό βάρος 8,96 Περι δέραιο ωτό ε ύκαμη1:0 σύρμα λευκόχρυσο υ δψένο
Σημείο τήξης Ι0830 C με δ ιαμάιftια. Σχ εδ ιάσθη κε από τον Albert για την Pa-
tek Philippc, Γενεύη, Ελβετ ία. Η αντοχή και το όλκιμο
Σημείο ζέσης 25950 C του λευ κ όχρυσου ε ιτ:ετρ εψ αν το ελαφρό και ντελικάτο
αυτό κατασκ ε υαστικ ό σ ύστ ημα και την . ασφαλή συ­
Η ανακάλύψη του χαλκού , του πρώτου γκράτηση των διαμαντιών. WQrshipful Con1p:ιrIY of
μετάλλου που γνώρισε ο άνθρωπος, πι­ GQJdsmilhs. I.ondon, ΑγΥλία. ΦωrΟΥραφiα Jnmr:s ΜΟΓ'
limer.
στεύεται ότι έγινε γύρω στα 8.000 π.Χ στις
κοιλάδες των ποταμών Τίγρητα - Ευφράτη,
τις κοιτίδες των παλιότερων γνωστών πολι­ χαλκου. Οι πρώτοι Αιγύπτιοι κατασκεύαζαν
τισμών. Από εκεί, η χρήση του χαλκού δεν όπλα και μαχαίρια από χαλκό γυρω στα
άργησε να διαδοθεί και στην Αίγυπτο. 6000 Π.Χ και σωλήνες με ραφή ή χωρίς ρα­
Η αναγωγική επίδραση της θερμότητας φή από τα 2750 Π.Χ. Η ελεγχόμενη παρα­
της φωτιάς που χρησιμοποιόταν για το μα­ σκευή κραμάτων από χαλκό και κασσίτερο
γείρεμα επάνω στα χαλκούχα πετρώματα πιστεύεται ότι άρχισε στην Αίγυπτο περί τα
αποτέλεσε, όπως πιστεύεται , την αρχή της 3800 Π.Χ.
μεγάλης ανακάλυψης. Από το τυχαίο αυτό Μεταξύ των πρώτων ευρέως γνωστών πη­
γεγονός ο άνθρωπος έμαθε ότι η «πέτρα» ή γών χαλκού ήταν και τα μεταλλεία της Κύ­
το μετάλλευμα μπορούσε να μετασχηματι­ πρου, που διεκδικήθηκαν από πολλούς πο­
σθεί σε βώλους. ανθεΚΤΙΚΟύ, κόκκινου με­ λιτισμούς. Το Λατινικό όνομα του χαλκο\),
τ-άλλου και ότι το υλικό αυτό θα μπορούσε Cuprum. προέρχεται από το όνομα Κύπρος.
ενδεχομένως να λιώσει και να χυτευθ.εί σε Τα δύο πρώτα γράμματα του λατινικού όρου
ορισμένα σχήματα. Με τη γνώση ότι ένα χρησιμοποιούνται ως σύμβολο του στοι­
μέταλλο μπορούσε να αποκτηθεί με τη χείου χαλκού: Cu.
αναγωγή ενός ορυκτού με τη βοήθεια της Σήμερα, ο χαλκός είναι ένα από τα σπου­
θερμότητας οριοθετήθηκε η γένεση της με­ δαιότερα και ευρύτερα χρησιμοποιούμενα
ταλλουργίας. μέταλλα. Εξορύσσεται από μεταλλεία ανοι­
Ο άνθρωπος της λίθινης εποχής προχώ­ κτών φρεάτων, με εκμετάλλευση φλεβών ή
ρησε στη μεταβατική εποχή του χαλκού με εκσκαφέςκατά όγκους, ανάλογα με τη
και του λίθου και, γύρω στα 5000 π.Χ , στην μορφή του μεταλλεύματος και τη θέση του
εποχή των κραμάτων, την εποχή του ορεί- μεταλλείου στην επιφάνεια του φλοιού της

33
γης. Το μέταλλο παίρνεται από τα ορυκτά
του με θερμότητα (συμπύκνωση, φρύξη και
καθαρισμός) , που είναι και η πιο διαδομένη
μέθοδος ή με την υγρή οδό (επίπλευση και
εκχύλιση με νερό) . Η δεύτερη μέθοδος
χρησιμοποιείται στα μεταλλεύματα κατώ­
τερης ποιότητας που δίνουν ένα συγκριτικά
μικρό ποσοστό της παγκόσμιας χαλκοπα­
ραγωγής.

Ο χαλκός έχει μεγάλη ηλεκτρική και

θερμική αγωγιμότητα, μορφοποιείται εύκο­
λα, έχει καλά χαρακτηριστικά σύνδεσης
και συγκόλλησης, παρουσιάζει μεγάλη ολ­
κιμότητα ιcαι έχει ικανοποι ητική αντοχή
στον εφελκυσμό. Μπορεί να επιμεταλλωθεί
με ηλ ε κτρόλυση και έχει καλές ιδιότητες
στίλβωσης. Είναι διαλυτός στα οξειδωτικά
οξέα όπως το νιτρικό και το θειϊκό. Σκληραί­
νε ι επεξεργαζόμενος εν ψυχρ<!>, όπως συμ­
Χά λ "ι νο περι λα ίμιο α ρχ η'(ού. μ ε χα ραγ μ ένα σχ έδ ι α.
βαίνει όταν κάνουμε ένα ανάγλυφο από τ ης αφρικανική ς φυλ ή ς Teke. Δ ιάμε τρ ος: 335 χ λστ.
φύλλο , αλλά μια και δ εν έχει κρίσιμη θερ­ Musec Roya/ dc JΆfrίquc Ccntralc, Tcrvurcn, Βέλγιο.
μοκρασία αλλαγής κρυσταλλικής υφής
μπορεί να δουλευτεί είτε θερμός είτε ψυ­
χρός. Όταν σκληρύνει με το δούλεμα, μπο­
ρεί να ανοπτηθεί για να ξαναγ ίνει μαλακός ,
θερμαινόμενος σε μια θε ρμοκρασία μεταξύ
350 και 64IJ"C.
Ο χ αλκός παράγεται βιομηχανικά με
η λε κτρολυ τικές και θε ρμικές μεθόδους
εξευγενισμού σε πολλές μορφ ές, που περιέ­
χουν έγκλειστες μικρές ποσότητες διαφό­
ρων άλλων μετάλλων. Οι προσμίξεις αυτές
αλλάζουν τον χαρακτήρα του καθαρού με­
τάλλ ου και το κάνουν κατάλληλο για ειδι­
κ ές εφαρμογές ή μεθόδους ε πεξε ργασίας .
Ο ανθεκτικός σκούρο ς χαλκός ή ηλεκτρο­
λυτικός χαλκός παράγεται σε τεράστιες πο­
σότητες με ηλεκτρόλυση και θεωρείται ως
χαλκός γενικής χρήσης. Περιέχει ποικίλες
ποσότητες οξυγόνου, οι οποίες αυξάνουν
την αντοχή σε εφε"'κυσμό και μειώνουν τον Παρα δοσ ιακή καφετι έ ρα α πό επ ικασσ ι τ ε ρωμένο-γα ­
όλκιμο χαρακτήρα του σε άμεση συνάρτη­ νωμένο χαλ κ ό . που χρησιμοπ οιε ί ται σ ε μεγά λ η κλ ίμ α­
κα σήμερα σ τη ν Φι νλανδ ία . Δια μο ρφώνεται από φ ύ λλο
ση προς την αναλογία του περιεχόμενου μ ε το χέ ρι . μ ε κολλη μ ένες σ υνδέ σ ε ι ς και πρι τ σι νω μ έν η
οξυγόνου. Ο αποξειδωμέ νος χαλκός, μια πιο λα βή . Μ έγ ιστη δι άμ ε τ ρος: 20 έ Kcιτoστό.. ΦωΤΟΥραφ ία
Ορρ;.
σκληρή ποικιλία, που περιέχει σχετικά με ­
γάλα ποσοστά φωσφόρου χρησιμοποιείται
σε εφαρμογές που απαιτούν θερμή επεξερ­ ΤΑ ΚΡΑΜΑΤΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ ΧΑΛΚο. Ο χαλκός
γασία , ανόπτηση, ετερογενή συγκόλληση χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλη .κλίμακα στις
και αυτογενή συγκόλληση . Ο απαλλαγμέ­ τέχνες, τόσο στην καθαρή του μορφή όσο
νος οξυγόνου χαλκός διατηρεί τη φυσιΚή και σε μορφή κραμάτων. Καθώς ο χαλκός
μεγάλη του ολκιμότητα ακόμα' και σε μορ ­ έχει την φυ σική ικανότητα να συνδυάζεται
φές που γίνονται με έντονη θερμική επεξερ­ με άλλα μέταλλα κυκλοφορούν σήμερα στο
γασία. εμπόριο αρκετές εκατοντάδες χαλκοκραμά-

34
των. Η περιοχή χρωμάτων των κραμάτων Ο κ:ίτρινος.ορείχαλιως (χαλκός 65% και
αυτών είναι ευρεία, από το ασημένιο προς ψ ευδάργυρος 35% με σημείο τήξης 16600F
το κίτρινο, στο χρυσό και στο χρυσοκίτρι­ και θερμοκρασία ανόπτηση ς 800-1300'F)
νο. Οι κύριοι τύποι χαλκοκραμάτων είναι οι προσφέρεται ιδιάτερα για το τράβηγμα
ορείχαλκοι χαμηλής περιεκτικότητας σε συρμάτων, για την κατασκευή χοντρών
ψευδάργυρο, τα κρατερώματα υψηλής πε­ αλυσίδων και πριτσινιών καθώς επίσης και
ριεκτικότητας σε ψευδάργυρο, τα μολυβδού­ για την κατασκευή διακοσμητικών αρχιτε­
χα κρατερώματα, το ευκολόκοπο ιφατέρω­ κτονικών στοιχείων, για σταμπωτά είδη και
μa, τα κασσιτερούχα κρατερώματα, τα αρ­ για φυγοκεντρική χύτευση . Ο ορείχαλκ:ος
γυρονικέλια, οι φωσφορούχοι ορείχαλκοι, ΜυΠΙΖ(χαλκός 60%, ψευδάργυρος 40%, ση­
οι πυριτιούχοι OρείχαλΙCOΙ, οι αλουμινιοϋ­ μείο τήξης 16600F και θερμοκρασία ανό­
χοι ορείχαλκοι και κρατερώματα και άλλα πτηση ς 800-IIOOOF) χρησιμοποιείται για
ειδικά κράματα. Η κατηγορία του κράματος την κατασκευή ράβδων συγκόλλησης, για
προσδιορίζεται από το συνοδευτικό μέταλ­ σφυρηλάτηση εν θερμφ και για ναυτιλιακές
λο, εκτός από τον χαλκό, που περιέχεται αρχιτεκτονικές εφαρμογές που απαιτούν
στο ιcράμα στη μεγαλύτερη ποσότητα. μεγάλη αντοχή στην διάβρωση. Οι μολυ­
βδούχοι ορείχαλκ:οι περιέχουν 0,5 μέχρι 3%
μόλυβδο , ο οποίος, προστιθέμενος στα κρά­
ματα χαλκού - ψευδάργυρου τα κάνει πρό ­
ΟΡΕΙΧΑΛΚΟΣ
σφορα για μηχανουργική επεξεργασία κα­
Τα κράματα ορείχαλκου είναι τα σπου­ θώς τα .?ωμάτια σχηματίζουν μικρά συσσω­
δαιότερα ιcράματα χαλκού και αποτελούνται ματώματα όταν αφαιρούνται από την μάζα
ουσιαστικά από χαλΚ'ό και ψευδάργυρο. και έτσι δεν στομώνουν τα εργαλεία. Ο ναυ­
Ορείχαλκοι που περιέχουν μέχρι 36% ψευ ­ πηΥικ:ός ορείχαλκ:ος (χαλκός 60%, ψ ευδάρ ­
δάργυρο και χαρακτηρίζονται ως ορείχαλ­ γυρος 39,25% και κασσίτ ερος 0,75%, σημείο
κοι Άλφα ή κράματα μεμονωμένης φάσης τήξης Ι 6300F) χρησιμοποιείται, ανάμεσα σε
έχουν εξαίρετες ιδιότητες επεξεργασ ίας εν άλλες εφαρμογές, για την κατασκευή ρα­
ψυχρφ. Με πέρα από 37% ψευδάργυρο σχη­ βδιών συγκόλλησης.
ματίζεται μια άλλη ομάδα κραμάτων δύο φά­
σεων, που χαρακτηρίζονται ως ορείχαλκοι
Βήτα και παρουσιάζουν εξαίρετες ιδιότητ ες
ΚΡΑΤΕΡΩΜΑΉ ΜΓιΡΟΥΝ"ΓΖΟΣ
επεξεργασίας εν θερμφ.
Τα κρατερώματα ή μπρούντζοι είναι βα-
Στην ομάδα ορείχαλκων χαμηλής περιε­
κτικόηιτας σε ψευδάργυρο (που περιέχουν 5
έως 20% ψευδάργυρο) ανήκουν κράματα Σύγχρονη ι:ξάφλογ η λάμπα λαδιού από χυτό ορείχαλ·
προσφερόμενα ιδιαίτερα για την κοσμημα­ κο. που χρ ησιμοποιείται από τη φυλή Santhals στο
Bihar τ η ς lνδίας. Το tπάνω μi:ρος ξε βι δώνC Τύ.L και το
τοποιία και την παραγωγή σωλήνων χωρίς εσ ωτερικ ό γε μίζεται με λάδι. Ύστερα εισ άΎ ετ αι σε κά­
ραφή . Το μέταλλο gilding (95% χαλκός και θε άνοιγ μα φυτίλι και ανάβεται. Διάμετρος: 2σ περίπου
cκατοστά. ΦωΤΟΥραψ ια Ορρί.
5% ψευδάργυρος) έχει χρυσό χρώμα και
χρησιμοποιείται για ψευτοκοσμήματα, εμ­
βλήματα και είδη νεωτερισμού που προορί­
ζονται για επιχρύσωση. Το κράμα αυτό εί­
ναι πολύ ελατό. αντέχει στην διάβρωση και
δουλεύεται εύκολα. Το μέταλλο pinchbeck
(88% χαλκός και 12% ψευδάργυρος) χρησι­
μ ο ποιήθηκ ε από τους τ εχν ίτ ες τη ς Βικτω­
ριανής εποχή ς στην Α γγλία ως -ύιιοκατά­
στατο του χρυσού, μια και μόιάζε ι πολύ με
αυτόν. Ο κόκκινος ορείχαλκος (χαλκός
85%, ψεύδάργυρος 15%) είναι το σύγχρονο
κράμα που πλησιάζει περισσότερο προς το
Βικτωριανά pinchbeck και ΧΡ'!lσιμοποιείται
επίσης για την κατασκευή ψ ευτο κοσμημά­
των.

35
 σικώς κράματα χαλκού-κασσίτε ρου α λ λά
υπάρχουν ομο ε ιδή κράματα που δεν περιέ­
χουν κασσίτερο . Οι απόγονοι των αρχαίων
κρατερωμάτων ε ίναι οι φωσφορούχοι μπρού­
ντζοι της σημερινή ς εποχής. Η περιεΚΤΙΚό­
τη ς το υ ς σε κασσίτερο ποικίλλει από
μέχρι 10% ε νώ σε ένα ποσοστό κασσιτέρ ο υ
..
Π ερσ ικ ό μ προύtζ ινο μα Υγ α λ ι το υ 13 0υ αιώ να , μ ε δ ι.α­
κο σμ η'( ικά Ινθ εtα ασημ έν ια σ ύρμ ατ α .
Ar'$, Bosron. Η. π.Λ.
5% προστίθεται κατά μέγιστο 0,35% φωσφό­
ρος για να προκύψει το πιο συνηθισμένο
κράμα. Οι φωσφορούχοι μπρούντζοι έχουν
μεγάλη ανατακτικότητα , σκληρότητα και
αντοχή στην κόπωση και επί πλέον αυξημέ­
νη αντοχή στη διάβρωση. Τα σημεία τή­
ξης τους κυμαίνονται από
1900 0 Ρ, Τα κράματα αυτά μπορούν να συ­
γκολληθούν με μαλακή κόλληση , να αργυ-
36
ροκολ λ ηθούν, να συγκο λληθούν ετερογ ε ­
νώς σε σχετικά ψηλή θερμοκρασία και να
συγκολληθούν αυτογενώς με φλόγα ο ξ υγό­
νου-ασετυλίνης αλλά γίνονται εύθραυστα
όταν θερμανθού ν πέρα από την ερυθροπύ­
1,25 ρωση.
Υπάρχουν ε ιδικά κράματα το υ τύπου αυ ­
το ύ για χύτευση, που π ε ριέχουν μόλυβδο,
νικέλιο ή αλο υ μίνιο. Το αργυρονΙΚέλιο και
το μέταλλ ο μονέλ, και τα δ ύο κράματα χαλ­
κού , εξετάζ ονται στο κεφάλαιο το υ νικ ε λίου
και των κραμάτων του (σελ, 4Χ κ .ε .). Γίνο­
νται επίση ς και άλλα κράμα τα χαλκού με
διάφορα ποσ ο στά καδμίου , πυριτίου , βη­
ρυλλίου και τελλουρίο υ , που τ ο καθ έ να τους
εξυπηρετεί ειδικούς σκοπούς .
Μ Ο Λ ΥΒΔΟΣ I'b *1;2
lδιό~ητες ( καθα ρό στοιχl:ίο)
Ατομικ ό β ά ρο ς 207,22
Ε ι δ ικ ό βάρο ς 11 ,35
Σημ ε ίο τή ξ η ς 327,35"C
Σημείο ζέ ση ς Ι 740°C
Ο μόλυβ δ ο ς ε ίναι ένα από τ α μέτα λ λα πο υ
πρωτογνώρισε ο άνθρωπος. Πριν χ ιλιάδε ς
χρόνια, ο άνθρωπος ανακάλυψε ό τι τ ο μ έ ­
ταλ λο α υτό μπο ρούσε να αναχθεί εύκολα
α πό τ α μ εταλλεύ ματά τ ου μ ε άνθρακ α και
μο ν ο ξε ί δ ιο τ ου άνθ ρακα . Ο μόλυβδος χρη-
Ενδ ιαφ έρου σα ιστορι κ ή εφ α ρ μογ ll του μολύβδου απ ο ­
δε ι κνΙ>σ υν 0 \ σχεδόν τΙλε ια διατ η ρ η μένοι . ανασ κ:αμμΙ·
νο ι , μολίιβδ ι νοι σωλ ήν ες που χρησ ιμο ποιού σα ν ο ι α ρ­
χ αί οι Pω μ~~oι γ ια τη μ εtαφ ο ρά νερού πρ ιν δε κ αεννια
αιώ νες. Ο ι .Ρω μ α ί ο ι κατασκ εύαζαν σωλ ή νες σ ε δεκαπ έ·
ντε τυ ΠΟΠΟΙ'lμι':νες διαμ έtρους κα-ι σ ε μή κος τρ ιιον μΙ­
τρων . LClld /ndιJs(rίe.~ ASSocilltion. /n C., Η.ΠΛ.
Museum of Ftnc
1550 μέχρι
Χυτή μολύβδ ι ν η δεξαμενή από το 1713 . V;cιoria and
AJbcrr Muscuιn. LondotJ. Α ΥΥλία.

Μολύβδινη μο ρφή. nou tyιvc με λιώσιμο μολuβιού σε

μ1α 1Cοuτ(tλα KCι.ι άμεσο χύσιμο σε κρύο νε ρό. Το ί:θψ ο
αυτό τηρείται στη Φινλανδ ία την παραμονή της Πρω·
τοχρονιάς η προκ ύπτο υσα μορφή θ lOω ρε ίται ως μέσ ο
μαντείας για τον καινούργιο χρόνο . ΦωroΥραφία Ορρ;.

σιμοποιόταν στην αρχα ι ότητα από τους Αι­

γύπτιους για την εφυάλωση αγγείων και από
τους Ρωμαί ους για την κατασκευή σωλήνων
υδραυλικής χρήσης. Ο υδραυλικός δούλευε
τότε κυρίως με μόλυβδο και είναι γνωστό
ότι οι Ρωμαίοι έφτιαναν εδώ και δύο χιλιά­
δες χρόνια τουλάχιστο μολυβδοσωλήνες σε
δεκαπέντε τυποποιημένες διαστάσεις και μή­
κη 3 περίπου μέτρων. Οι Φοίνικες δούλευαν
τα Ισπανικά μεταλλεία μολύβδου περί το
2000 π.Χ. Ο μόλυβδος χρησιμοποιήθηκε για
την κατασκευή στολιδιών από την εποχή
των Ασσυρίων και των Βαβυλωνίων. Κωδω­
νοστάσια, αγάλματα, δεξαμενές, υδρ,ορρόες
που έγιναν από μόλυβδο τα μεσαιωνικά χρό­
νιαιδιατηρούνται ακόμα σε τέλεια σχεδόν
κατάσταση.
Ο μόλυβ δος είναι ένα μοναδικό μέταλλ:ο
και έχει πολλές χρήσεις. Η μαλακότητά
του, η εξαιρετική ευκολία επεξεργασίας του
χωρίς σκλήρυνση στις συνηθισμένες θερ­
μοκρασίες, το όλκιμο, η ελατότητα και η

37
«Θέρoς~ από την AIistair Be vi ngton . Κατασκευ ή από
χ.ρωματιστό γυαλί και μο λύβι . ύψ"ος περίπου 4S εκ ατο­
στά. Ο ρ ειχάλκ ι να ' σύρματα χρησιμοποιούνται κατακο ­
ρύφως '{όσο ως φέροντα στοιχεία όσο και για την
πλαισίωση '{Ου γυαλιού. Τα πλαίσια καλύπτονται μ ε
δυνατότητα συγκόλλησης, κάνουν το μέ­
ταλλο αυτό πολύ ευκολοδούλευτο. Σχηματί­
ζει εύκολα κράματα με άλλα μέταλλα, έχει
χαμηλό σ ημείο τήξης και υψηλό σημε!ο ζέ­
σης, διαθέτει ισχυρές αντιτριβικές ιδιότη-
38
μο λυβο"όλληση για τη συΎlφά'{ηση του γυαλιoίJ.
Κόλληση μο λυ βι ού χ.ρησιμοποι ε ίται επίσης 'Υια '{ην
σύνδεση των πλαισίων με τα στηPΙKτιιcά σύρματα . CO/-
/ection Q( the Museum ο( Concemporary Cra(ts. New
York. ΦωΤΟ Υραφια Bevington.
τες και παρουσιάζει μεγάλη αντοχή στην
ατμοσφαιρική καθώς και στην υπόγεια διά­
βρωση, στο αλατόνερο και σε πολλές χημ ι­
κές ουσίες που συναντώνται στήν καθημε­
ρινή ζωή. Η αντοχή του στο θειϊκό οξύ και
τις ενώσεις του, κάνουν το μόλυβδο κατάλ­
ληλο για πολλές εφαρμογές. Το μέταλλο εί­
ναι φθηνό και ανακτάται εύΚΩλα από ta πα­
λιά μολύβδινα είδη. Η αντοχή του στον
εφελκυσμό και στην κόπωση είναι μικρή
αλλά με την προσθήκη Ι μέχρι· 14% αντιμο­
νΙου προκύπτει ένα υλικό με διπλάσια σχε­
δόν αντοχή και αισθητά μεγαλύτερη σκλη­
ρότητα.
Η κύρια πηγή του μετάλλου είναι το ορυ­
κτό rαληv{της, μια θειούχα ένωση του μολύ- .
βδου, που όταν είναι καθαρή , περιέχει 86%
μόλυβδο και σχεδόν πάντοτε κάποια ποσο­
στά χβυσού και αργύρου. Για τον διαχωρι­
σμό του χρυσού και του αργύρου από τον
μόλυβδο κατά την διεργασία του εξευγενι­
σμού προστίθενται μικρές ποσότητες ψευ­
δάργυρου. Τα πολύτιμα μέταλλα αφήνουν
αμέσως τον μόλυβδο και συνδυάζονται με
τον ψευδάργυρο, καθώς έχουν μεγαλύτερη
συγγένεια με αυτόν παρά με τον μόλυβδο. Η
ένωση του ψευδάργυρου είνα ελαφρότ ερη
από τον μόλυβδο και ανεβαίνει στην επιφά­
νεια, όπου αφήνεται να σχηματίσει μια
κρούστα σε μια χαμηλότερη θερμοκρασία.
Η κρούστα αυτή αφαιρείται και υποβάλλε­
ται σε παραπέρα επεξεργασία, για να ανα­
κτηθούν τα πολύτιμα μέτα λλα.
Επιτοίχιο φα νάρι από κασσίτερο. Μ εξ ικ ό. 1 90ς α ι ώ­
νας. Το πολυεδρ ι κό σχ έδ ιο τ ου πίσω μ έ ρους έχει γ ί ν ε ι
για να αυ ξ ηθεί tι α νάκλαση τοιι φωτός . Muscum of Ρο­
ΜΟΡΦΕΣ ΜΟΛΥΒΔΟΥ. Μολύβδινα φύλλα pular Rcgiona/ Art. PatzCUtlro. M icho.1Can. Μες ιιι.:ό.
ΦωΤΟΥραφ ία Ορρί.
χρησιμοποιήθηκαν από τους τεχνίτες ως
διακοσμητικό υλικό για ανάγλυφ η δουλειά
με την τεχνική ropousse και ως lΙλικό χύ­
τευσης εδώ και αρκετούς αιώνες. Σήμερα ο για να εμποδισθ ε ί η πρόσφ υ ση του λιωμέ­
μόλυβδος κυλινδρώνεται σε φύλλα μήκους νου μολύβδου στο ε σωτερικό του δοχε ίου .
μέχρι και Ι 1,75 ποδιών,τυποποιημένου πλά­ Για τη μ ε ίωση της περι εκ τικότη τας σε μ έ­
τους8 ποδιών,στο οποιοδήποτε σχεδόν επι­ ταλλο της πέτσας που σχηματίζεται στην
θυμητό πάχος. Μια κοινή χρήση του μολύ­ επιφάνεια πασπαλίζεται επάνω σ' αυτή μια
βδου είναι η παραγωγή μολυβδούχων μαλα­ σκόνη συλλιπάσματος , το χλωριούχο αμμώ­
κών κολλήσεων (βλ. σελ. 195 και 219). Ο νιο ή αμμωνιακό αλάτι. Για την προστασία
μόλυβδος πουλιέται επίσης χύμα για την από τους βλαπτικούς καπνούς πρέπε ι να
κατασκευή χυτών ειδών. υπάρχει ένα σκέπαστρο εξαερισμού.
Η θερμοκρασία χύτευσης των περισσότε ­
ρων κραμάτων μολύβδου δε ν έχει κρίσιμη
ΜΟΛ ΥΒΔΟΣ ΧΥΤΗΡΙΟΥ. Ο μόλυβδος είναι ένα σημασία, έστω κι αν υπερβαίν ει κατα 1500F
εξαίρετο μέταλλο χύτευσής επειδή τα χυτά το σημείο τήξης. Χρησιμοποιούνται πολλά
είναι συμπαγή και γίνονται γρήγορα. Το είδη καλουπιών από μια ποικιλία υλικών:
χαμηλό σημείο τήξης επιτρέπει το λιώσιμο χαρτί, ξύλο, γύψο , ελαστικό και άμμο. Τα
με οποιοδήποτε σχεδόν καύσιμο σε κουτά­ καλούπια αυτά μπορούν να έχουν ημιμόνιμο
λες από χυτοσίδηρο ή χάλυβα ή σε συγκολ­ ή μόνιμο χαρακτήρα . Καλούπια κατα­
λημένα ή διαμορφωμένα με μασγαλά δοχεία σκευασμένα από κράμα μολύβδου χρησιμο­
με λαβές από σφυρήλατο ή χυτό σίδηρο. ποιούνται για την παραγωγή πλαστικών και
Συνήθως. δεν χρειάζεται ειδικό επίστρωμα ελαστικών ειδών. Για διακοσμητική δου-

39
λειά χρησιμοποιούνται τεχνικές χύτευσης
με βαρύτητα.
ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΛ ΥΒΔΟΥ ~ ΕΤΕΡΟΓΕΝΗΣ
ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ. ΟΙ πιο συνηθισμένες μέθοδοι
σύνδεσης του μολύβδου είναι η 'αυτογενής
και η ετερογενής συγκόλληση. Αν οι συνδέ­
σεις αυτές ταιριάξουν καλά είναι ισχυρότε­
ρες από το ίδιο το μέταλλο. Όλες οι προς
σύνδεση επιφάνειες πρέπει να καθαρίζονται
προσεκτικά με σμυριδόπανο ή με συρματό­
με βάση χαλκό. Στη μέθοδο αυτή, προτιμά­
ται κολληΤΙΚό κράμα που περιέχει 37-40%
κασσίτερο, εξ αιτίας της μεγάλης περιοχής
πλαστικότητας σε συνάρτηση με τη θερμο­
κρασία του τύπου αυτού κράματος. Ένα
στρώμα από χαΡΤί ή χαρτοπολτό; που καλύ­
πτει τα σημεία πέρα από τα οποία δεν πρέπει
να προχωρήσει το κολλητικό υλικό εμποδί­
ζει την πρόσφυση εκεί όπου δεν χρειάζεται.
ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΟ «ΠΑΤΙΝΑΡΙΣΜΑ» ΜΟΛΥΒΔΟΥ.

βουρτσα. Αμέσως μετά το καθάρισμα απλώ­ . Οταν εκτίθεται στην ατμόσφαιρα, ο μόλυ­
νεται ένα συλλίπασμα από ανάλατο πρόβειο βδος χάνει τη μεταλλική του λάμψη με
λίπος ή από διάλυμα κολοφωνίου σε αλκοό­ ταυτόχρονο σχηματισμό ενός πολύ συνε­
λη. Για τις διαδικασίες ετερογενούς συ­ κτικού γκρίζου φιλμ, που είναι γνωστό ως
γκόλλησης βλ. στη σελ. 195. «πατίνα». Το μικροσκοπικά λεπτό αυτό
φιλμ προστατεύει το υποκείμενο μέταλλο
από την παραπέρα διάβρωση. Με τη χρη­
Α ΥΤΟΓΕΝΗΣ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΉ. Η αυτογενής συ­ σιμοποίηση χημικών ουσιών είναι δυνατή η
γκόλληση του μολύβδου στηρίζεται στη δημιουργία τεχνητής «πατίναζ)) με διάφορα
σύνδεση των δυο κομματιών χωρίς ξένο μέ­ χρώματα (βλ. κεφάλαιο σχετικά με τον
ταλλο και χωρίς συλλίπασμα, με τη θερμό­ χρωματισμό του μολύβδου , σελ. 504).
τητα ενός αυλού. Για την κατασκευή της
σύνδεσης χρησιμοποιείται πρόσθετος μό­
λυβδος με μορφή ραβδιού της ίδιας σύνθε­
ΚΑΣΣΙΤΕΡΟΣ Sn 50
σης με το συνδεόμενο μέταλλο και πάχους
lδ ιό tητ ες ( ιcα &α ρό σtοιχε ίο)
1,5 περίπου φορές μεγαλύτερου. Οι επιφά­
νειες πρέπει να καθαρίζονται και η φλόγα Ατομικό βάρος 118,70
του αυλού να είναι μη οξειδωΤΙΚή . Μπορούν Ειδικό βάρος 7,30 (στους Ι 5°C)
να χρησιμοποιηθούν συνδυασμοί οξυγόνου­ Σημείο τή ξης 23 Ι ,900C
υδρογόνου, οξυγόνου-ασετυλίνης ή οξυγό­ Σημείο ζ έ σης 22700 C
νου-υγραερίου. Για αντικείμενα βάρους μέ­
χρι έξη λιβρών ανά τετραγωνικό πόδι είναι Ο κασσίτε;ρος παράγεται από το ορυκτό

κατάλληλα μικρά προφύσια αυλού (Νο 00, Ο κασσιτερίτη, ένα οξείδιο καθαρότητας

και Ι) ενώ για αντικείμενα δέκα λιβρών ανά 78,6%, ευρέως διαδεδομένο στη φύση αλλά

τετραγωνικό πόδι και πάνω χρειάζονται με­ εξορυσσόμενο σήμερα κυρίως στη Βολι­

γαλύτερα προφύσια (Νο 2 ή '3). Η κύρια βία , τη ΜαλαϊΚή Χερσόνησο, την Ινδονη­
προφύλαξη κατά την αυτογενή συγκόλληση σία και το Κογκό. Ο κασσίτερος παρήγετο

του μολύβδου είναι η αποφυγή του καψίμα­ εδώ και πολλούς αιώνες από τους Ρωμαίους
τος της μάζας του μετάλλου ή της σημαντι­ στην Κορνουάλλη της Αγγλίας. Υπήρχαν
κής μείωσης του πάχους του. μεταλλεία σε λειτουργία ήδη από το 1500
Π.Χ. και το μέταλλο χρησιμοποιόταν ως
συστατικό των κρατερωμάτων χύτευσης,

ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ ΜΟΛΥ8ΔΟΥ ΜΕ ΔlAΔOXΙKEΣ μια χρήση που συνεχίζεται και σήμερα. Ο

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΟΛΛΗΤΙΚΟΥ ΚΡΑΜΑΤΟΣ. Είναι
μια άλλη μέθοδος σύνδεσης του μολύβδου
που στηρίζεται στο κατ' επανάληψη χύσιμο
κολλητικού κράματος επάνω στις προς σύν­
δεση επιφάνειες. Ενώ το κολλητικό κράμα
είναι ακόμα μισολιωμένο, δουλεύεται με γά­
ντια και με μια μάζα χαρτιού στο επιθυμητό
σχήμα. Χρησιμοποιείται το ίδιο συλλίπα­
σμα όπως και στην ετερογενή συγκόλληση
μπρούντζος ανακαλύφθηκε πιθανώς τυχαία
με την συμπτωματική ανάμιξη κασσιτέρου
και χαλκού κατά την εκκαμίνευση των με­
τάλλων αυτών.
Επειδή ο κασσίτερός είναι πολύ ανθεκτι­
κός στα οργανικά οξέα, οι πρώτοι Ρωμαίοι
ΙCΆλυψαν τα μαγειρικά σκεύη από χαλκό και
μπρούντζο με καθαρό κασσίτερο, για να τα
κάνουν κατάλληλα για την παρασκευή της

40
 και δίνει εξαιρετικά πιστές λεπτομέρειες.
Με το κράμα αυτό κατασκευάζονται τα τυ­
πογραφικά στοιχεία . Ο κασσίτερος χρησι­
μοποιείται επίσης για την παραγωγή του
κράματος που είναι γνωστό ως βρετανικό
μέταλλο και αποτελεί τη σύγχρονη έκδοση
των παλιότερων κραμάτων κασσιτέρου.
Όταν για τη χύτευση του κασσίτερου και
των πλούσιων σε κασσίτερο κραμάτων
χρησιμοποιούνται καλούπια από χάλυβα
ψυχρής εξέλασης, κάθε νέο καλούπι πρέπει
να αλείβεται με ένα λιπαντικό όπως το λιω­
μένο λαρδί, μέχρις ότου μ ε τον καιρό το μέ­
ταλλο του αποκτήσει ένα λεπτό επίστρωμα
από φυσικό οξείδιο.
Ο κασσίτερος δεν σκληραίνει κατά την
ψυχρή επεξεργασ ία και ανοπτάται στη θερ­
μοκρασία του δωματίου. Στην πραγματικό­
τητα, μαλακώνει μετά το εν ψυχρώ δούλεμα
και η αρχική του σκληρότητα μπορεί να
ανακτηθεί με θέρμανση στους 4370 F αλλά

Διακοσμητικό προσωπείο από κασσίτερο , Taxco, Μ ε­

ξικό. Φωro Υραφία Ορρί.

τροφής τους. Ο κασσίτερος χρησιμοποιείται

σήμερα επ ίσης για την επίστρωση δοχείων
τροφίμων από χαλυβόφυλλο. Ο επικασσιτε­
ρωμένος χάλυβας είναι γνωστός ως λευκοσί­
δηρος ή τενεκές.
Ο κασσίτερος είναι λευκός, μαλακός,
ελατός και λαμπερός. Μολονότι δεν έχει ο
ίδιος αρκετή αντοχή , κυρίως σε εφελκυσμό,
ένα κράμα του μπορεί να εξελασθεί σε πολύ
λεπτό φύλλο (88 μέρη κασσίτερος, 4 μέρη
χαλκός, 5 μέρη αντιμόνιο, 7,5 μέρη μόλυ­
βδος) . Ο κασσίτερος δεν αλλάζει χρώμα
σΤΟΥ αέρα ή στη Υ υγρασία ούτε χάνει τη
στιλπνότητά του, μια και το σχηματιζόμενο
επιφανειακό φιλμ είναι διαφανές, δεν επη­
ρεάζει την λαμπρότητα του μετάλλου και
αφαιρείται εύκολα με ελαφρά στίλβωση.
Όταν στιλβωθεί, Ο κασσίτερος έχει καλαί­
σθητη εμφάνιση και μοιάζ ε ι με τον άργυρο.
Οι κύριες χρήσεις του κασσίτερου είναι
ως συστατικό κραμάτων με χαλκό για την
παραγωγή μπροί;ντζων, ως υλικό επίστρω­
σης χάλυβα για την· παραγωγή δοχείων και
ως υλικό ανάμιξης με μόλυβδο για τη παρα­
γωγή κολλητικών κραμάτων. Σε συνδυασμό
με αντιμόνιο. χαλκό και μόλυβδο χρησιμο­ Κηροπήγιο, Μ εξ ικό , 19 0ς αιώνας. Είναι κατασκευασμέ­
νο από κασσ ί τερο δίαμ ο ρψωμ ένο μ ε φγαλείο με ατσά­
ποιείται για την παραγωγή ενός κράματος
λ ινη αιχ μή . Μωι'cumQ{ΡΟΡu!ar RegιΌιιa! Art. Palzc/Ja-
χύτευ~ης που διαστέλλεται κατά την ψύξη ΓΟ. Μεξ ικό . .

41
Φόρμες ιcoπής ΎλυΙC ισμάτων από κασσίτερο, σε σχ ήμα­
τα μεγάλης τουλίπας , αετού και ελαφι ού. Ο ι ακμές εί­
ναι ενωμένες με ετερογενή συΎκόλληοη . Pennsylvania
Dutch , 19ος αιώνας. Tίlυs G~y Co//ection.

γίνεται εύθρυπτος στην περίπτωση που θα

υπερθερμαινόταν.
Τα είδη από κασσίτερο μπορούν να συν­
δεθούν με ετερογενή συγκόλληση με ένα
κολλητικό κράμα χαμηλού σημείου τήξης
όπως το ευτηκτικό κράμα κασσίτερου - μο­
λύβδου (63% κασσίτερος). Θα πρέπει να
αποφευχθεί η υπερθέρμανση των συνδεόμε­
νων μερών, επειδή το σημείο τήξης του
κασσίτερου ή των πλούσιων σε κασσίτερο
κραμάτων, είναι λίγο μόνο ψηλότερο από
αυτό του υλικού κόλλησης.

ΕΝ θΕΡΜΩ ΕΠIΚΑΣΣΙΤΕΡΩΣΗ ΜΗ ΣIΔΗΡΟΥΧΩΝ

ΜΕΤΑΛΛΩΝ. Ο χαλκός, ο ορείχαλκος και το
κρατέρωμα μπορούν να επικασσ ιτερωθούν
εν θερμώ , όπως γίνεται συχνά στα μαγειρικά
σκεύη ή τα δοχεία που περιέχουν τρόφιμα,
που αλλιώς μπορούσαν να είναι τοξΙΚά. Το
αντικείμενο πρέπει πρώτα να καθαριστεί για
να απαλλαχθεί από τα λίπη μ ε την εμβάπτι­
ση του επί 2 έως 5 περίπου λεπτά σε ένα
ψυχρό διάλυμα νιτρικού οξέος 15 τοις εκατό
κι έπειτα να πλυθεί με κρύο τρεχούμενο
νερό. Κατόπιν, το αντικείμε.νο προθερμαί­
νεται σε θερμοκρασία λίγο ψηλότερη από
το σημείο τήξης του κασσίτερου και η επι­
φάνεια του πασπαλίζεται με ένα συλλίπα­
σμα από λεπτοαλεσμένο χλωριούχο αμμώ­
Xάλιcινoς δ ίσκος σερ βιρίσματος. σχεδιασμένος από
νιο. την Zaharia Schatz και κατασκευασμένος στο Ισραή λ
Ύστερα, ολόκληρη η επιφάνεια του αντι­ από ι σραηJ.ινοUς τει ν ίτες για λογαριασμό της εται ­
ρ ε ίας Israel C reaI ions, New Yo rk, Η . Π.Α . Μήκος: 50
κείμενου τρίβεται με ένα μικρό κομμάτι περίπου εκα τοστά. ΦωΤΟΥραφΙα Ορρί.

42
στεμεού καθαρού κασσίτερου που δημιουρ­ κασσίτερο και ελεύθερο υδροχλωρικό οξύ
γεί ένα επίστρωμα πάνω στο βασικό μέταλ­ αλλά καθώς το υπόλειμμα είναι διαβρωτικό,
λο. Η διαδικασία αυτή μπορεί να ακολου­ πρέπει να αφαιρείται η περίσσεια του συλ­
θηθεί από το χύσιμο μιας μικρής ποσότητας λιπάσματος.
λιωμένου κασσίτερου πάνω στο αντικείμενο
και το σκούπισμά του με ένα κομμάτι πανί
έτσι ώστε ο κασσίτερος να μοιρασθεί σε Λευκό Μέταλλο
ολόκληρη την επιφάνεια. Το ίδιο πανί μπο­
Το λευκό μέταλλο (92% κασσίτερος και
ρεί να χρησιμοποιηθεί για να αφαιρεθεί η
8% αντιμόνιο) είναι ένα κράμα που χρησι­
περίσσεια του λιωμένου κασσίτερου. Αλ­
μοποιείται για το χύσιμο φθηνών ψευτοκο­
λιώς, το αντικείμενο μπορεί να τιναχτεί, για
σμημάτων. Λιώνει στους 2460 C. Η ανόπτη­
να φύγει όσος κασσίτερος περισσεύει. Με­
ση στους 200-2250 C προκαλεί την ελαφριά
ρικές φορές είναι αναγκαία η επαναθέρμαν­
επανασκλήρυνση του βαΡΙά δουλεμένου με­
ση του αντικείμενου με τη φλόγα ενός αυ­
τάλλου. Από το μέταλλο αυτό γίνονται επί­
λού μετά το σκούπισμα, για να εξομαλυνθεί
σης φύλλα και σύρματα. Μια εξέταση του
η επιφάνειά του. Το αντικείμενο δεν πρέπει
κράματος κασσίτερου που είναι γνωστό ως
να θερμαίνεται πάνω από τους 5450 F κατά
βρετανικό μέταλλο ή britannia γίνεται στη
τη διάρκεια του σκουπίσματος, γιατί άλλιώς
σελ. ) 17.
ο κασσίτερος μπορεί να πάρει ένα κιτρινω­
πό χρώμα και να παρουσιάσει σκούρά «νε­
ρά».
Για την επίστρωση μιας ολόκληρης χάλ­
ΨΕΥΔΑΡΓΥΡΟΣ Zn 30
κινης πλάκας με κασσίτερο, μπορεί να βα­
Ιδιότητες (καθαρό στοιχείο)
φεί η ανάποδη επιφάνεια με σβησμένο ασβέ­
στη ή με σκόνη κιμωλίας, έτσι ώστε να αντέ­ Ατομικό βάρος 65,38
χει στον κασσίτερο και το φύλλο από χαλκό Ειδικό βάρος 7,13 (στους 15°C)
να τοποθετηθεί με κλίση σε μια θερμαινό­ Σημείο τήξης 419,40 C
μενη μεταλλική επιφάνεια ή σε ένα μεταλ­ Σημείο ζέσης 9060 C
λικό τραπέζι για να είναι δυνατή η απο­
στράγγιση, και να χυθεί στην επιθυ·μητή Ο ψευδάργυρος είναι ένα λευκό υποκύανο
επιφάνεια ο λιωμένος κασσίτερος. κρυσταλλικό μέταλλο που συναντιέται σε
αφθονία στη φύση, αλλά ποτέ στην αυτοφυά
κατάσταση . Τα κύρια μεταλλεύματά του εί­
ΚΟΛΛΗΣΗ ΜΕ ANTlMONfOYXO ΚΑΣΣΕΤΕΡΟ. ναι τα θειούχα σφαλερίτης, σμιθσονίτης και
. Ενα κολλητικό κράμα πλούσιο σε κασσί­ καλαμίνα και τα οξείδια βιλλεμίτης και
τερο χρησιμοποιείται σε καταστάσεις όπου φραγκλινίτης (που παλιότερα βρισκόταν μό­
η χρήση κολλητικού που περιέχει μόλυβδο νο στο Franklin της Πολιτείας New Jersey,
μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους όπως, του οποίου τα ορυχεία εξαντλήθηκαν και
για παράδειγμα, όταν η Κόλληση έρχεται σε έκλεισαν το 1954). Μολονότι η εμπορική
επαφή με τρόφιμα. ·Ενα τέτοιο κράμα απο­ εκ καμίνευση του ψευδάργυρου δεν είχε αρχί­
τελείται από 95% κασσίτερο και 5% αντιμό­ σει στην Ευρώπη μέχρι τα μέσα του 180υ
νιο και λιώνει στους 2330 C. ·Οσο πιο λεπτό αιώνα, ο ψευδάργυρος είχε χρησιμοποιηθεί
είναι το στρώμα του κολλητικού μέσου, τό­ από τους αρχαίους . Ελληνες και τους Ρω­
σο · πιο ισχυρή γίνεται η σύνδεση. Τα συλ­ μαίους πριν ακόμα κα.ταλάβουν ότι είχαν να
λιπάσματα κολοφώνιου είναι κατάλληλα κάνουν με ένα ξεχωριστό μέταλλο. Ο δια­
για μολυβδΟύχα κράματα μεγάλης περιεκτι­ χωρισμός αυτός έγινε κατά την παρασκευή
κότητας σε κασσίτερο · αλλά όχι και για κρατερωμάτων με τη συμπύρωση χαλκού
κολλήσεις που περιέχουν αντιμόνιο. Για τη και καλαμίνας (ανθρακικού ψευδάργυρου).
σύνδεση χαλΚΟύ,χαλκοκραμάτων,χαλυβο­ Το καθαρό μέταλλο παρήχθη στην Ινδία
κραμάτων με μικρ.ή περιεκτικότητα σε άλλα πολύ πριν από ότι στην Ευρώπη. Η περι­
μέταλλα, ανοξείδωτων χαλύβων και χυτοσι­ γραφή της παραγωγής του ψευδάργυρου με
δήρου δίνει ικανοποιητικά αποτελέσματα τη φρύξη και αναγωγή καλαμίνας βρέθηκε
ένα μικτό συλλίπασμα από χλωριούχο αμμώ­ σε έγγραφα της εποχής που κυβερνούσε την
νιο, χλωριούχο ψευδάργυρο, διχλωριούχο Ι νδ!α . ένας βασιλιάς που έζησε γύρω στα

43
Π ιάτο από κράμα ψ ευδάργ υρ ου με έ νθετ η δ ιακ όσμηση
μ ε ασήμι , Hyderebad, Deccan, Ινδία . Φω τογραφία Ορ·
ρΙ
1100 Π.Χ. Πορτογάλοι έ μποροι έφεραν από
την Ινδία το μέταλλο στην Ευρώπη, όπου
χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή κρα­
τερώματος. Επί αρκετούς αιώνες ένα κράμα
με βάση τον ψευδάργυρο γνωστό ως bidri,
από την πόλη Bidar του Χαϊντερεμπάντ
στην Ινδία, χρησιμοποιήθηκε για την κα­
τασκευή διακοσμητικών ειδών με ένθεση
αργύρου (βλ. σελ. 172).
ΧΡΗΣΕ/Σ ΤΟΥ ΨΕΥΔΑΡΓ ΥΡΟΥ. Σ ή με ρα, η κύ ­
ρια χρήση του ψευδάργ υρ ου είναι ως αντι­
διαβρωτικού μέσου για την προστασία του
44
σιδήρου και του χάλυβα' είναι μια εφαρμο­
γή όπου προσφέρ ε ι την καλύτερη και φθηνό­
τερη λύση. Μια μέθοδος επιψευδαργύρω­
σης , γνωστή σαν γαλβανισμός, βασίστηκε
στην ανακάλυψη από τ ο ν Ιταλό επιστήμονα
του δέκατου όγδοου αιώνα Galvani ότι ανά­
μεσα σε δύο ανόμοια μέταλλα σε επαφή δη­
μιουργείται μια ρΟή ηλεκτρικού ρεύματος.
Η ημιαυτόματη ή χ ε ιρωνακτική εμβάπτιση
ενός θερμού χαλύβδινου αντικείμενου σε
λιωμέ νο ψευδάργυρο δίνει κατά την ψύξη
στο αντι κ είμενο ένα ομοιόμορφο. καλαί­
σθητο επίστρωμα ψευδάργυρου. Για τον
ίδιο λ όγο τη ς προστασίας από τη διάβρωση,
τα γαλβανισμένα καρφιά δεν σκουριάζουν
και συνεπώς δεν φθείρουν το ξύλο που βρί­
σκεται γύρω το υς.
Η χύτευση του ψευδάργυρου σε καλούπια
για την παραγωγή μερών αυτοκινήτου και
κατασκευαστικών μερών άλλων μηχανών εί­
ναι η δεύτερη κύρια χρήση του ψευδάργυ­
ρου ενώ η παραγωγή. ιφqμάτων ορείχαλκου
είναι η τρίτη κατά σειρά σπουδαιότητας
εφαρμογή. Το πιο σπουδαίο υποπροϊόν της
διεργασίας κάθαρσης του ψευδάργυρου εί­
ναι το θειϊκό οξύ, η περισσότερο χρησιμο­
ποιούμενη χημική ουσία, που
από το τριοξείδιο του θείου (υποπροϊόν) και
νερό. Το οξείδιο του ψευδάργυρου χρησι­
μοποιείταιστην παραγωγή αντιδιαβρωτι­
κών χρωμάτων. Ο ψευδάργυρος χρησιμο­
ποιείται επίσης για την παραγωγή στεγανω ­
τικού υλικού πλακόστρωτων ταρατσών, σε
μορφή σκόνης για την κάθαρση του χρυσού
και του αργύρου, για την παραγωγή πυρίμα­
χων υλικών και ως συστατικό των κραμάτων
αργυροκόλλησης.
ΑΡΓιΛIΟ Α Ι IJ
Ι δ ι ότ ητες (καθαρό στοιχ ε ίο)
Ατομικό βάρος
Ειδικό βάρος 2,70 (στ ους 20· C)
Σημείο τήξη ς
Σημείο ζέσης
Το αργίλιο, ή όπως είναι γνωστό στην τε­
χνική αλουμίνιο, αναγνωρίστηκε ως μέταλ­
λο από τον Marggraf το 1709
χθη σε ποσότητα αρκετή για τον προσδιο­
ρισμό των ιδιοτήτων του μέχρι το
τ ε ο Δανός φυσικός Oersted
λετήσει τα χαρακτηριστικά του. Στην αρχή,
το κόστος παραγωγής ήταν τόσο ψηλό που
το αργίλιο θεωρούνταν πολύτιμο μέταλλο
και χρησιμοποιόταν μόνο στην κοσμημα­
τοποιία ως νεωτεριστικό υλικό. Σήμερα, η
παραγωγή της βιομηχανικής ποιότητας του
αργιλίου, δηλαδή του μετάλλου αλουμίνιου ,
αυξάνεται ταχύτερα από
οποιουδήποτε άλλου μετάλλου, εκτός από
το μαγνήσιο, με ανάλογη επέκταση των
εφαρμογών του.
Το κύριο ορυκτό, από το οποίο λαμβάνε­
ται το αλουμίνιο, είναι ο βωξίτης, ένα με­
τάλλευμα που συναντιέται σ ε αφθονία σε
πολλά μέρη της γης και θεωρείται ως εκμε­
ταλλεύσιμο αν περιέχει 50
νας, δηλαδή οξειδίου του αργιλίου. Ο βωξί­
της περιέχει ένυδρα οξείδια του αργιλίου
από τα οποία μπορεί να ληφθεί το αλουμίνιο
σε μορφή μετάλλου ή αλάτων με μια ηλε­
κτρολυτική μέθοδο που δεν παρουσιάζει
δυσκολίες αλλ' απαιτεί πολλή ηλεκτρική
ενέργεια. Για την εμπορική παραγωγή του
αλουμίνιο υ είναι απαραίτητο το φθηνό ηλε­
κτρικό ρεύμα.
Το αλουμίνιο ζυγίζει το ένα τρίτο περίπου
από τα άλλα μέταλλα κοινής χρήσης (με
παράγεται την εξαίρεση του μαγνήσιου και του βη­
ρύλλιου) και είναι το ελαφρότερο κατα­
σκευαστικό μέταλλο . Εκτός από το ότι είναι
ελαφρό, ε ίναι ελατό, έχει αντοχή στη διά­
βρωση, παρουσιάζει μεγάλη θερμίκη και
ηλεκτρική αγωγιμότητα (για το λόγο αυτό
χρησιμοποιείται για την κατασκευή ηλε­
κτρικών συρμάτων και μαγειρικών σκευών),
μπορεί όταν στιλβωθεί να δώσει μια λαμπρή
επιφάνεια και χρησιμοποιείται για την ανά­
κλαση του φωτός και της θερμότητας.
Το αλουμίνιο μπορεί να δουλευτεί με όλες
σχεδόν τις συνήθεις μεθόδους: σταμπάρι­
σμα, κυλίνδρωση, περιδίνηση - μασγαλάρι­
σμα, εξώθηση μέσα από κοίλες μήτρες,
σφυρηλάτηση και χύτευση σε άμμο ή σε μό­
νιμα καλούπια. Οι συνδέσεις γίνονται με
26,97
πριτσίνωμα, αυτογενή συγκόλληση και
ετερογενή συγΚόλληση· σε μέτρια θερμο­
660· C
κρασία. Είναι επίσης δυνατή η συγκόλληση
20600 C
σε χαμηλή θερμοκρασία, με τη χρησιμο­
ποίηση των κοινών χαλκούχων κολλήσεων
αλλά είναι αναγκαία η χρήση ειδικών για το
και δεν παρή­ αλουμίνιο συλλιπασμάτων.
. Οταν το αλουμίνιο εκτίθεται στον υγρό
1824, οπό­ αέρα σχηματίζεται ένα λεπτό, αδιαπέραστο
μπόρεσε να με­ από το οξυγόνο υμένιο-φιλμ, που προστα­
τεύει τη μάζα του μετάλλου από την παραπέ­
ρα προσβολή . Το μέταλλο μπορεί επίσης να
οξειδωθεί ηλεκτρολυτικώς για τη δημιουρ­
γία ενός πιο σκληρού και ανθεκτινού υμε­
νίου από οξείδιο. Η επεξεργασία αυτή ονο­
μάζεται ανοδίωση και συνδυάζεται συνήθως
με την ενσωμάτωση στο φιλμ οργανικών
την παραγωγή χρωμάτων ή ανόργανων χρωστικών - πιγμέ­
ντων με επιφανειακή προσρόφηση ή εμβά­
πτιση.
Η ανοδίωση το υ αλουμινίου μοιάζει από
την τεχνική άποψη με την ηλεκτρολυτική
επιμετάλλωση. Στηρίζεται στην εμβάπτιση
του αλουμίνιου σε ένα διάλυμα θειϊκού ή
χρωμικού οξέος 15-25% με παροχέτευση
έως 65% αλουμί­ ρεύματος που παράγε ι ένα σχεδόν άχρωμο
επίστρωμα οξειδίου. Ευθύς μετά το ξέπλυμα
με νερό το φιλμ οξε ιδίου προσροφά το χρώ­
μα όταν βουτηχθεί στον κάδο βαφής, εξαι-
45
τίας των υπερμΙΙCΡOσKOΠΙΙCών πόρων που
έχει η επιφάνειά του . Η εμβάπτιση ακολου­
θείται από πλύσιμο σ ε βράζον νερό επί μιά ­
μιση περίπου ώρα. 'Επε ιτα, η ε πιφάνεια
«σφραγίζεται» με διάλυμα λανολίνης
βενζίνη . Για τη δημιουργία έγχρωμων σχε­
δίων μπορούν να χρησιμοποιηθούν αδρανή
λιπαντικά λάδια ως «μάσκες». Συνήθως, τα
χρώματα δεν είναι γενικώς ανθεκτικά στο
ηλιακό φως (μολονότι έχουν σημειωθεί
σχετικές πρόοδοι) πάντως είναι σταθερά
στις περισσότερες «εσωτερικέζ)) χρήσεις.
Το ανοδιωμένο αλουμίνιο πρέπει να καθαρί­
ζεται με νερό ή με διάλυμα ήπιων καθαρι­
στικών μέσων όπως το σαπούνι. Πολλά αλ­
καλικά καθαριστικά μέσα προσβάλλουν και
διαλύουν το προστατευτικό φιλμ οξειδίου
του αργιλίου.
ΚΡΑΜΑΤΑ APΓlMOY. Το αργίλιο σχηματίζει
εύκολα κράματα με πολλά άλλα μέταλλα.
Τα κράματα του αργίλιου μπορούν να χωρι­
σθούν σε δύο κύριες ο μάδ ες: αυτά που προ­
ορίζονται για χύτευση και αυτά που προορί­
ζονται για σφυρηλάτηση. Η εκλογή του κρά­
ματος εξαρτ6.ται από τη μέθοδο μορφο­
ποίησης που πρόκειται να ακολουθηθεί και
από τις ε πιθυμητές μηχανικές ιδιότητες.
Τα κράματα αργίλιου γίνονται με χαλκό,
πυρίτιο , μαγνήσιο και άλλα μέταλλα. Μερι­
κά προορίζονται για χύτευση στην άμμο,
μερικά για χύτευση σε μόνιμα ιcαλoύπια με
βαρύτητα και άλλα γ ια χύτευση σε χυτό­
πρεσσες. Υπάρχουν και άλλα κράματα που
προτιμούνται γ ια τις κα λές μηχανουργικές
ιδιότητ ες, για την καλή συμπ ε ριφορά τους
κατά την τύπωση - σταμπάρισμα ή για την
μεγάλη αντοχή τους στον εφελκυσ μό. Τα
κράματα αργίλιου-μαγνήσιου 2Ι 4 και
τείνουν να διατηρούν μια πιο λευκή εμφά­
νιση όταν εκτίθενται στις ατμοσφαιρικές
επιδράσεις και χρησιμοποιούνται συχνά για
διακοσμητικές «(εξωτερικές)) δουλειές, επει­
δή και η αντοχή τους στη διάβρωση είναι
επίση ς μεγάλη.
ΕΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΣΥΓΚΟΜΗΣΗ ΑΛΟΥΜIΝΙΟΥ. Για
την ετερογενή συγκόλληση του αλουμίνιου
σ ε χαμ η λ ή θερμοκρασία θερμαίνεται ένα
κοινό (κολλητήρ\)) από χαλκό μ ε φλόγα αε­
ρίου, αυλό ή ηλεκτρικό ρεύμα, όπως γίνεται
και στην περίπτωση του χαλκού. Η <φύτη;)
46
σε
Χ ε ρ ούλ ι πόρτας από αλοuμίνι ο από τ ον Οοπ Drumn1 .
Διάμ ετρος: SO εκατοστά.
του «κολλητ ηριού)) επιστρώνεται με ένα
κοινό κολλητικό κράμα μολύβδου-κασσί­
τερου και qτη συνέχεια προστίθεται κολλη­
τικό κράμα με βάση αλουμίνιο. Αν η σ υ ­
γκόλληση γίνεται με φλόγα, αυτή πρ έ π ε ι να
κατευθύνεται προς το αντίθετο προς την
σύνδεση άκρο (όχι κατευθείαν στο κολλη­
τικό κράμα ή στο συλλίπασμα) έτσι ώστ ε το
συνδετικό υλικό να λιώνε ι με επαγόμενη
θερμότητα.
Μερικές φορές συνιστάται γ ια την εξα­
σφάλιση μιας καλή ς σ ύ νδεσης η άσκηση
ενέργειας τριβής ή αποτριβής, με τη βοή­
θεια ενός σκαρπέλου, ενός κολλητηριού,
ενός κομματιού ατσαλόμαλλου, μιας συρ­
2Ι 8 ματόβ ουρτσας ή ενός ραβδιού κολλητικού
κράματος κάτω από το λ ιωμ ένο κολλητικό
μέσο με σκο. πό την αφαίρεση του φιλμ οξεί­
διου, που ίσως σχηματίζεται, και την εξα­
σφάλιση της πρόσφυσης του συνδετικού μέ­
σου στην ε πιφάνε ια του μετάλλου . Αυτό
μπορεί να γίνει επίσης και πριν από την
σύνδεση των μεταλλικών κομματιών. Μόλις
στερεοποιηθεί το συνδετικό υλικό, τα κ ομ­
μάτια μπορούν να συναρμολογηθούν με πε­
ρισσότερη θέρμανση ή, όταν υ πάρχει ανά­
γκη, μ ε περισσότερο κολλη τικό κράμα.
Τα κράματα που περιέχουν σχετικά μεγά­
λες ποσότητες μαγνησίου δύσκολα κολλιώ­
νται σε χαμηλές θερμοκρασίες. Με τα κα-
τάλληλα κολλητικά κράματα και συλλιπά­
σματα το αλουμίνιο μπορεί να συγκολληθεί
ετερογενώς με ορισμένα άλλα μέταλλα. Τα
συνήθη ελατά κράματα αλουμινίου, που δε
παρουσιάζουν δυσκολίες συγκόλλησης με
αυλό, είναι το 2S (99,0% αργίλιο), το 3S
(που περιέχει 1,2% μαγγάνιο), το 61S, το
53S και το A5IS. Όλα -αυτά μπορούν να
κολληθούν σε χαμηλές θερμοκρασίες με το
κολλητικό υλικό Alcoa Νο 800 και με το
συλλίπασμα Alcoa Νο 6 Ι.
Κράματα αλουμινίου όπως το 2S0 και το
3S0 κολλιώνται με ένα εύτηκτο κράμα
γνωστό ως Α-500. Τα προς σύνδεση άκρα
πρέπει να καθαριστούν με ατσαλόμαλλο και
να καλυφθούν απλόχερα με το εύτηκτο κολ­
λητικό υλικό που περιέχει συλλίπασμα, κα­
θαρ~σΤΙKό και συνδετικό μέταλλο σε μια
ενιαία μάζα. Δίνεται θερμότητα με τον αυλό
στο μέταλλο, χωρίς όμως συγκέντρωσή της
στη σύνδεση. Η φλόγα πρέπει να κινείται
σταθερά μπρος-πίσω, για να μη λιώσει το
βασικό μέταλλο. ·Οταν το κολλητικό μέσο
αρχίζει να βράζει και εμφανίζονται φυσαλλί­
δες και λευκοί καπνοί, η φλόγα κατευθύνε­
ται στην ίδια τη σύνδεση και το κολλητικό
μέταλλο ρέει σταθερά. ·Οταν ψυχθεί, το μέ­
ταλλο καθαρίζεται με σκληρή βούρτσα ή
ατσαλόμαλλο και νερό.
ΕΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΣΥΓΚΟΛΑΗΣΗ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ ΣΕ
ΥΨΗΛΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣ/Α. Για την τεχνική αυτή
χρησιμοποιούνται ειδικά ραβδιά παραγεμί­
σματος και συλλιπάσματος, που έχουν χα­
μηλότερο σημείο τήξης από το προς σύνδε­
ση κράμα αλουμίνιου. Η σχηματιζόμενη
κόλληση αποτελείται επίσης από κράμα
αλουμίνιου που μοιάζει στο χρώμα και την
αντοχή με το αντικείμενο κ ι έτσι το σύνο-
«Αρχ ι τεκτονικό τοπίωt , πανώ από χυτό αλουμί ν ιο. Jan
de SW3rΙ . Διαστάσει ς : 60" Ι 50
εκατοστά . Museum of
Con temporary Arts.
λο μπορεί να υποβληθεί σε ενιαία επεξερ-
. γασία κατά την ανοδίωση και την επιμετάλ­
λωση. Στην τέχνη χρησιμοποιούνται τρ ε ι ς
τεχνικές ετερογενούς συγκόλλησης σε ψη­
λή θερμοκρασία: η συγκόλληση μ ε αυλό, η
συγκόλληση με εμβάπτιση σε λουτρό συλ­
λιπάσματος και η συγκόλληση σε κλίβανο,
αλλά μόνο η πρώτη έχει πρακτική αξία για
τον χειροτέχνη. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί
ένας οξυακετυλενικός αυλός ή ένας αυλός
οξυγόνου-φυσικού αέριου και η θερμότητα
προσφέρεται απευθείας στη σύνδεση, με
χρήση αναγωγικής φλόγας.
Το επιδεκτικό ετερογενούς συγκόλλησης
φύλλο αλου μίνισυ αποτελείται από ένα πυ­
ρήνα κράματος αργίλιου στρωμένο στη μια
ή στις δύο επιφάνειες με μια λεπτή στοιβά­
δα κολλητικού κράματος αλουμίνιου. Το
υλικό θερμαίνεται σε θερμοκρασία ψηλότε­
ρη από το σημείο τήξης του καλυπτικού
κράματος, αλλά χαμηλότερη από τΟ σημ ε ίο
τήξης του πυρήνα. Με τη βοήθεια συλλιπά­
σματος το επίστρωμα λιώνει και ρέει στη
σύνδεση με τριχοειδή έλξη. Η περιοχή θερ­
μοκρασιών συγκόλλησης κυμαίνεται μετα­
ξύ των 1060 και των Ι 1850F. Στα κράματα
2S, 3S και 406 η τεχνική αυτή μπορεί να
εφα ρμοσθεί με σύρμα 43S και συλλίπασμα
Νο 33. Στο αλουμινιόκραμα 53S χρησιμο­
ποιείται σύρμα Νο 7 17 και συλλίπασμα Νο
33 (θερμοκρασία συγκόλλησης 1060-
10900 F).
ΧΥΤΕΥΣΗ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ. ΤΟ αλουμίνιο και τα
κράματά του μπορούν να χυτευθούν σε κα·
λούπια από άμμο, σε καλούπια από γύψο και
σε μόνιμα καλούπια. Η εκλογή της μεθόδου
χύτευσης εξαρτάται από το μέγεθος και το
σχήμα τo~ τεμάχιου, από το πάχος της δια-
47
τομής και από το επιθυμητό επιφανειακό
τελείωμα - φινίρισμα.
ΧΥΤΕΥΣΗ ΑΛΟYMINTOΥ ΣΕ ΑΜΜο. Η χύτευση
σ ε άμμο είναι η γνωστότερη και συνηθέ­
στερα χρησιμοποιουμένη μέθοδος χύτευσης
(για διαδικαστικές λεπτομέρειες βλ. σελ.
.184). Η χρησιμοποιούμενη διαδικασία είναι
όμοια με αυτή των άλλων μη σιδη ρούχων
μετάλλων, με ιδιαίτερη προσοχή
έλεγχο της θερμοκρασίας. Το ελάχιστο πά­
χος διατομής στα μικρά χυτά είναι
Τα χαρακτηριστικά της επιφάνειας του χυ­
τού εξαρτωνται από τη λεπτότητα της χρη­
σιμοποιούμενης άμμου. Για μεγάλα χυτά
συνιστάται πιο χονδρόκοκκη άμμος. Τα χυ­
τά αλουμίνιου σε άμμο έχουν γενικά πιο
λείες επιφάνειες από άλλα χυτά μέταλλα εν
μέρει εξ αιτίας του χαμηλότερου σημείου
τήξης του αλουμίνιου και εν μέρει γιατί η
άμμος δεν εισχωρεί στην επιφάνεια του χυ­
τού αλουμίνιου.
Τα καλύτερα κράματα για χυτά σε άμμο
είναι τα Νο 43, 108,355 και 356. Τα κράματα
αυτά έχουν τη μικρότερη τάση συστολής ,
δεν είναι εύθ ραυστα όσο είναι ζεστά και εί­
ναι απαλλαγμένα πόρων. Τα μόΥιμα χαλύ­
βδινα καλούπια δίνουν χυτά με λεία επιφά­
νεια και με λίγους πόρους, εξ αιτίας της ψυ­
κτικής επίδρασης του μεταλλικού καλου­
πιού στο χυτευόμενο μέταλλο. Είναι δυνατή
η επίτευξη λεπτότερων διατομών εξ.αιτίας
της φύσης της μεθόδου. Τα κράματα Νο
και 360 είναι τα πιο κατάλληλα για χύτευση
σε μόνιμα καλούπια επειδή δίνουν χυτά, που
δεν είναι εύθραυστα όσο είναι ζεστά και
έχουν μεγάλη πληρωΤΙΚή ικανότητα.
ΧΥΤΕΥΣΗ ΑΛΟΥΜΙΝΤΟΥ ΣΕ ΚΑΛΟΥΠΙΑ ΓΥΨΟΥ.
Πρόκειται για μια εξευγενισμένη παραλλα­
γή της χύτευσης σε άμμο (για λεπτομέρειες
βλ. σελ . .192). Χρησιμοπο10ύνται διάφοροι
τύποι γύψου που επιτρέπουν μεγαλύτερη
ακρίβεια αναπαραγωγής λεπτομερειών και
επιφανειακή λειότητα από τα καλούπια άμ­
μου. Το καλούπι χρησιμοποιείται συνήθως
για ένα μόνο χυτό με βάρος ενός κιλού ή και
μεγαλύτερο. Το μέταλλο χύνεται με συνθή­
κες βαρύτητας και η στερεοποίησή του εί­
ναι βραδύτερη από όσο στην άμμο εξ αιτίας
του θερμομονωτικού χαρακτήρα της γύψου.
Τα καταλληλότερα για τον σκοπό αυτό κρά-
48
ματα είναι τα Νο 43 και 355, που περιέχουν
και τα δύο πυρίτιο.
ΑΛΛΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΧΥΤΕΥΣΗΣ ΑΛΟΥΜΙΝΤΟΥ.
Κράματα αλουμίνιου μπορ ούν να χρησιμο­
ποιηθούν επίσης για τη χύτευση επενδύ­
σεων με την μέθοδο αναλισΚ"όμενου κηρού
(βλ. σελ.,41Ο) και για τη ' φυγοκεντρική χύ­
τευση (βλ. σελ. 422). Στο χυτό αλουμίνιο
στον υπάρχει μια συστολή της τάξης του 3,5-
8,5%. Η προθέρμανση του προοριζόμενου
3/16"- για χύτευση αλουμίνιου σε θερμοκρασία
περίπου 9000F πριν από την χύτευση ή ο
συνδυασμός με άλλο λιωμένο υλικό βοηθάει
στην αποφυγή σχηματισμού αερίfJJν,που εί­
ναι αποτέλεσμα της επίδρασης στην επιφά­
νεια του μετάλλου υλικών, που εκλύουν
υδρογόνο και μπορούν να δημιουργήσουν
πόρους στο χυτό. Μια κάποια περιορισμένη
ανάδευση το,; λΊωμένου μετάλλου και η
αποφυγή της διατήρησής του για πολύ χρο­
νικό διάστημα στην θερμοκρασία της τήξης
πριν από την απόχυση βοηθούν στην παρα­
γωγή καλύτερων χυτών. Για το λιώσιμο του
μετάλλου συνιστώνται δοχεία από γραφίτη
ή άλλο πυρίμαχο υλικό όπως επίσης και τα
προστατευμένα με κατάλληλο επίστρωμα
δοχεία από χυτοσίδηρο-μαντέμι.
Κατά τη χί)τευση των κραμάτων αλουμί­
νιου είναι δυνατή η ένθεση ή έγκλειση στε­
ρεών τεμαχίων χαλκού, ορείχαλκου ή σιδή­
ρου, καθώς τα μέταλλα αυτά λιώνουν σε
13 ψηλότερες θερμοκρασίες από το αλουμίνιο.
Μετά τη χύτευση, το αλουμίνιο υποβάλ­
λεται σε φινίρισμα με σκληρή συρματό­
βουρτσα, τρίψιμο με σύρμα, αμμοβολή, τρί­
ψιμο με τροχό από κετσέ και όλες τις άλλες
συνήθεις στιλβωτικές μεθόδους. Το αλουμί­
νιο πουλιέται σε χελώνες, φύλλα, σύρμα και
σκόνη καθώς επίσης και σε διάφορες κατα­
σκευαστικές διατομές-προφίλ, που γίνονται
με εξό!θηση μέσα από κοίλες μήτρες.
ΝΙΚΕΛΙΟ Ni 28
Ιδιότ ητες (καθαρό στοιχείο)
Ατομικό βάρος 58,69
Ειδικό βάρος 8,9
Σημείο τήξης 14450 C
Σημείο ζέσ η ς 27300 C
Το νικέλιο είχε ανακαλυφθεί από παλιά
αλλά αναγνωρίσθηκε ως στοιχειακό μέταλ-
λο μόλις το Ι 75 Ι από τον Σουηδό Axel F. ΝΙΚΕΑΙο. Το νικέλιο μπορεί να δουλευτεί με
Cronstedt. ·Ηδη ο προϊστορικός άνθρωπος. όλες τις μ εθόδους. Κατά την επεξεργασία
ζητώντας ισχυρότερες «πέτρες>~ για να τις του σκληραίνει και πρέπει να ανοπτηθεί. Το
χρησιμοποιήσει ως εργαλεία βρήκε το νικέ­ μέταλλο θερμαίνεται βαιJμιαία μέχρις ότου
λιο ως μετεωριτικό μέταλλο, που συχνά ΠΕ­ έχει πάρει αρκετή ενέργεια για να προλη­
ριέχει μεγάλες αναλογίες νικελίου. Οι Κινέ­ φθεί τυχόν ράγισμά του από την ξαφνική
ζοι της επαρχίας Γιουάν. όπου υπάρχει αυ­ απελευθέρωση των εσωτερικών του τάσεων.
τοφυές μέταλλο, το χρησιμοποιούσαν για Μετά την ανόπτηση μπορεί να αφεθεί να
την παρασκευή ενός χαλΙCOVΙΙCελΙOύΧOυ κρά­ κρυώσει αργά στον αέρα ή να «σβησθεί» . Τα
ματος που ονόμαζαν Paktong. δηλαδή «λευ­ κράματα μονέλ Κ και 'νικέλιο Ζ πρέπει
κό χαλκό » και το χρησιμοποιούσαν για την οπωσδήποτε να σβησθούν γιατί κατά την
κοπή νομισμάτων και για την κατασκευή βραδεία ψύξη εμφανίζουν ρωγμές. Για την
μαγειρικών σκευών (χαλκός 45%. νικέλιο λαμπρή ανόπτηση. το νικέλιο και τα κρά­
30%. ψευδάργυρος 24%. καθαρός σίδηρος ματά του σβήνονται σε νερό που περιέχει
1%). 2% κατ' όγκο μετουσιωμένη αλκοόλη. Με
Η σύγχρονη βιομηχανία του νικέλιου τον τρόπο αυτό προλαμβάνεται ο σχηματι­
άρχισε με την αναΚάλυψη των κοιτασμάτων σμός κηλίδων από οξείδιο . που θα ήταν
της Νέας Καληδονίας στον Καναδά και του αναπόφευκτος, εξ αιτίας της επίδρασης του
Σάντμπερυ στις Η.Π.Α. το 1866. Το νικέλιο οξυγόνου του αέρα. Η περιοχή θερμοκρα­
βρίσκεται στη φύση με μορφή θειούχων. σιών ανόπτησης είναι Ι IOO-1500'F.
ο ξειδιούχων κι αρσενικούχων μεταλλευμά­
των, συνοδ ε υόμενο από ενώσεις σιδήρου,
χαλκού και πυρΙτιου. Η σπουδαιότητα του ΕΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΣΥΓΚΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΔ/:,ΣΗ ΝΙ­

νικέλιου ως μετάλλου για την κατασκευή KEΛlOY. Από τις προς σύνδεση επιφάνειες
κραμάτων αυξήθηκε τα τελευταία 50 χρό­ του νικέλιο υ και των κραμάτων του πρέπει

νια. μολονότι το ένα τέταρτο περίπου της να αφαιρεθεί κάθε ίχνος οξειδίων και. σκό­
παγκόσμιας παραγωγής χρησιμοποιείται με νης. Γενικώς, μπορεί να χρησιμοποιηθεί η
την μορφή τυu καθαρού μετάλλου. Το νικέ­ οποιαδήποτε μέθοδος σύνδ ε σης αλλά πυνι.­

λιο έχει μεγάλη σημασία για την παραγωγή στάται η χρήση κολλητικών κραμάτων με
κραμάτων του σιδήρου, του οποίου αυξάνΕΙ βάση τον άργυρο. απαλλαγμένων φωσφό­

τη σκληρ·ότητα (όπως κάνει και σε όλα τα ρου. με φθοριούχο συλλίπασμα και αναγω­

κράματα του) χωρίς να μειώνει την ολκιμό­ γική φλόγα με θερμοκρασία μικρότερη των
τητα. Χρησιμοποείται επίσης ως συστατικό l4000F. Κατά την οξυακετυλενΙΚή συγκόλ­
του νικελιούχου αργύρου, των κραμάτων ληση χρησιμοποιούνται ραβδιά παραγεμί-

χαλ κο νικελίου και του μετάλλου μονέλ

ενώ έχει ευρεία εφαρμογή ως υπόστρωμα
ΠόΡπl1 απ ό χρ υσό χυμ έ νο γίιρ ω από συρμα τό ιt λεγ μα
γ ια την λαμπρή ηλεκτρολυτική επιχρωμίω­ κράματος μ ονέ λ α πό τον Bob Ro bson.
ση.

Το νικέλιο είναι σκληρό, ελατό, όλκιμο,

και έχει ένα σχεδόν ασημένιο λευκό χρώμα
αλλά όταν προστίθεται σε άλλα μέταλλα για
τον σχηματισμό κραμάτων δίνει ένα χρώμα
που ποικίλλει. ανάλογα με το ποσοστό
προσθήκης. από ζεστό γκρι μέχρι ροζ .
. Εχει μεγάλη αντοχή στην οξείδωση και
την διάβρωση, χυτεύεται , σφυρηλατείται,
κατεργάζεται σε εργαλειομηχανές . συγκολ­
λιέται αυτογενώς και συγκολλιέται ετερο­
γενώς σε ψηλή ή σε χαμηλή θερμοκρασία.
Η αντοχή του δεν επηρεάζεται αισθητά από
τις ψηλές και τις χαμηλές θερμοκρασίες.

τι ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΕΤΕ ΟΤΑΝ ΔΟΥΑΕΥΕΤΕ

49
σματος από νικέλιο χωρίς συλλίπασμα και
με αναγωγική φλόγα. Κατά την ετερογενή
συγκόλληση χαμηλής θερμοκρασίας χρη­
σιμοποιούνται τα ίδια όξινα συλλιπάσματα
που χρησιμοποιούνται για τον χαλκό. Το
νικέλιο και τα κράματά του μπορούν να
συνδεθούν με άλλα μέταλλα με ετερογενή
συγκόλληση χαμηλής θερμοκρασίας και
αργυροκόλληση.
ΣΠΛΒΩΣΗ NIKEΛlOY ΚΑι NIKEΛlOKPAMATΩN.
Μπορούν να χρησιμοποιηθούν κάθε είδους
λειαντικά και στιλβωτικά μέσα εκτός από
τις ασβεστούχες ενώσεις και το κόκκινο
οξείδιο του σιδήρου, αφΟύ τα υλικά αυτά
δεν έχουν επαρκείς κοπτικές ιδιότητες. Οι
κετσέδες από φανέλλα Canton με οξείδιο
του χρωμίου δίνουν στο νικέλιο ένα στίλ­
βωμα που μοιάζει με καθρέφτη. Για ένα σα­
τινέ φινίρισμα θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί
ένας μεγάλος τροχός από πυκνοϋφασμένη
μουσσελίνα που περιέχει ένα ελεύθερο λι­
παντικού παρασκεύασμα όπως η ουσία Lea.
Τη στίλβωση πρέπει να ακολουθήσει τρί­
ψιμο με tVa καθαρό, μαλακό κουρέλι και
σκόνη κιμωλίας. Μερικές φορές το λαμπρό
στΙλβωμα γίνεται μόνο με φανέλλα και κι­
μωλία.
ΚΡΑΜΑΤΑ ΝΙΚΕΛΙΟΥ
ΑΡΓΥΡΟΝΙΚΕΛΙΟ. Τρ κράμα αυτό, παρά το
όνομά του, δεν περιέχει άργυρο και οφείλει
το όνομά του στο χρώμα του. Βασικώς, είναι
ένα ιcράμα χαλκού και νικέλιου (κράμα Α:
χαλκός 62%, νικέλιο33% και ψευδάργυρος
5%· σημείο τήξης 1960OF; πεδίο εφαρμογών
κοσμηματοποιία). Υπάρχουν αρκετά κρά­
ματα που χαρακτηρίζονται ως αργυρονικέ­
λια αλλά κανένα από αυτά δεν περιέχει άρ­
γυρο. Απλά μοιάζουν με τον άργυρο, όπως ο
γερμανικός άργυρος, και χρησιμοποιούνται
στη θέση του αργύρου. Τα αργυρονΙΚέλια
αντέχουν στην οξείδωση σε ψηλές θερμο­
κρασίες , αντέχουν στην διάβρωση και μπο­
ρούν να μορφοποιηθούν με μια ποικιλία μέ­
σων και να συνδεθούν με τις συνήθεις μεθό­
δους. ·Εχουν ευχάριστο λευκό χρώμα, επι­
δεκτικό στίλβωσης σε μεγάλο βαθμό, χαρα­
κτηριστικό πο\) τα καθ.ιέρωσαν στην κατα­
σκευή διακοσμητικών αρχιτεκτονικών
στοιχείων όπως, π.χ. οι γιρλάντες. ·Αλλες
50
χρήσεις αφορούν τα ψευδοκοσμήματα, τα
επιτραπέζια σκεύη και τα μαχαιροπήρουνα,
άλλοτε με τη φυσική τους υφή και άλλοτε
ύστερα από επαργύρωση ή επιχρωμίωση.
ΜΕΤΑΛΛΟ ΜΟΝΕΛ. ΤΟ μονέλ, ένα κράμα νι­
κέλιου, αποτελείται από 67% νικέλιο, 30%
χαλκό και μικρές αναλογίες σιδήρου, μαγγά­
νιου, άνθρακα, πυρίτιου και θείου. Η περιο­
χή των θερμοκρασιών τήξης του είναι γύρω
στους l-300-13500 C. Το μονέλ είναι πολύ αν­
θεκτικό στα οξέα, τα αλκάλεα, τα αλατικά
διαλύματα, το νερό και τα είδη διατροφής,
τόσο σε υγρή όσο και σε ξηρή ατμόσψαιρα.
Μπορεί να κολληθεί σε χαμηλή θερμοκρα­
σία και να αργυροκολληθεί , να συγκολλη­
θεί αυτογενώς όπως "αι ετερογενώς σε ψη­
λή θερμοκρασίά Στη μαλακή κόλληση
χρησιμοποιείται όξινο συλλίπασμα και όχι
ρετσίνι. Αν το μονέλ βρεθεί σε επαφή με
σίδηρο σε όξινο λουτρό θα παρουσιάσει ένα
επίστρωμα με μορφή λθπιών από χαλκό, που
μπορεί να αφαιρεθεί με εμβάπτιση σε ένα
διάλυμα αμμωνίας 4-5% επί ένα λεπτό, στη
θερμοκρασία του δωματίου. Το μονέλ μπο­
ρεί να στιλβωθεί προς ένα μαλακό, γυαλι­
στερό, γκριζοκίτρινσ επιφανειαιcό φινίρι­
σμα.
ΚΡΑΜΑ ΝIΚΕΛΟΧΡΩΜIΟΥΉ N1XPΩM. ΤΟ κρά­
μα νιχρώμ ή χρωμονικελίνη αποτελείται
από 80% νικέλιο και 20% χρώμιο. Εξ αιτίας
της καταλληλότητάς του για ψυχρή εξόλ­
ΙCευση, της μεγάλης αντίστασής του στη διέ­
λευση του ηλεκτρισμού, της αντοχής του
στην οξείδωση μέχρι τη θερμοκρασία των
22000F και του υψηλού του σημείου τήξης
(14000 C ή 25500 F), το κράμααυτό χρησιμο­
ποιείται γ ια την κατασκευή ηλεΙCΤΡΙKών
θερμαντικών αντιστάσεων κλιβάνων και
φούρνων. Το σύρμα του ιcράματoς αυτού
διατηρεί την αντοχή του σε υψηλές θερμο­
κρασίες. ·Ενα άλλο κράμα νικελίου (60%
νικέλιο, 24% σίδηρος και 16% χρώμιο)
χρησιμοποιείται για την επισμάλτωση ρα­
φιών και πυροστιών, λόγω της μικρής οξεί­
δωσής του στην έντονη θέρμανση.
"/ΝΒΑΡ. Αποτελούμενο από 36% νικέλιο , 63%
σίδηρο και το υπόλοιπο Ι% από μικρές πο­
σότητες μαγγάνιου, πυρίτιου κι άνθρακα, το
Θιβετιανό αγαλματίδιο από ποικιλμένο κρατέρω μα . Η Σγιφολ· Γιαν. μια ε ιtδήλωση της θεάς Σγκρολ ·Μα πο υ
ποίκιλση γ ί νετuι με τη μέθοδο του υδραργύρου. ΤΟ σώ ζε ι τον άνθρωπο από τη μ,ε: τεμψύχωσ η : MuscunI οΓ
αγαλματί δ ιο αυτό παριστάνει την πράσινη Τάρα ή Fine Arts. BOS1Qn , Η.ΠΑ.

κράμα ίνβαρ έχει μηδενικό σχεδόν συντε­ ΥΔΡΑΡΓγΡΟ Σ Hg 80

λεστή θερμικής διαστολής στις συνήθεις
Ι διόt ηtες (καθα ρό στοι χείο)
μεταβολές της θερμοκρασίας. Χρησιμο­
Α τομικό βάρος 200,61
ποιείται για πρότυπα μέτρα μήκους, για ρά­
βδους και ταινίες γεωδαιτικών μετρήσεων,
Ε ιδικό βάρος 13,55
Σημείο τήξης -38,85 0 C
για εκκρεμή 1<αι ζυγούς σε χρονόμετρα και
ρολόγια και για έμβολα κινητήρων αυτοκι­
Σημείο ζέσ ης 357,25 0 C
νήτου. Ο υδράργυρος, ένα μέταλλο που ε ίναι

51
υγρό στις συνήθεις θερμοκρασίες, εξάγεται
εύκολα από τα μεταλλεύματά του. Συναντά­
ται στη φύση με τη μορφή λαμπροκόκκινων
κρυστάλων ή σκουρόχρωμων μαζών, που
αποτελούνται από θειούχο υδράργυρο και εί­
ναι γνωστοί ως κιννάβαρι. Το μέταλλο παρά­
γεται με φρύξη των κρυστάλλων ή μαζών
και υγροποίηση των εκλυομένων ατμών
υδραργύρου.
Ο υδράργυρος ήταν γνωστός και χρησι­
μοποιόταν ως ερυθρή χρωστική πριν ακόμη
αρχίσει να γράφεται η ιστορία. Κάθε κράμα
υδράργυρου με ένα άλλο μέταλλο χαρακτη­
ρίζεται ως αμάλγαμα. Υπό μορφή αμαλγά­
ματος με χρυσό, ο υδράργυρος χρησιμοποιή­
θηκε από πολλά χρόνια ως μέσο ποίκιλσης
ενός αριθμού βασικών μετάλλων, όπως στη
περίπτωση των επισμαλτωμένων οστεοφυ­
λακίων Limoges. των πανοπλιών και των
αργυρών αντικείμενων, που συχνά ήταν με­
ρικώς επιχρυσωμένα. Η χρήση του υδράρ­
γυρου στην επιχρύσωση προηγείται της τε­
χνικής της ηλεκτρολυτικής επιχρύσωσης
κατά πολλούς αιώνες.
Οι αλχημιστές από το 700 μέχρι το
μ.Χ., και αργότερα, απέδιδαν στο μυστηριώ­
δες αυτό στοιχείο μαγικές ιδιότητες κατά
τις ιεροτελεστίες τους . Κύριος αντικειμενι­
κός σκοπός τους ήταν η μ ε ταΤΡΟΠή των κοι­
νών μετάλλων σε χρυσό . Δ ε ν αναγνώριζαν
τον υδράργυρο ως μέταλλο και μόλις γύρω
στα 1760 ο Braune του St. Petersburg
γνώρισε τον υδράργυρο ως αληθινό μέταλ­
λο και πέτυχε τη στερεοποίησή του στη
θερμοκρασία των -40 περίπου βαθμών Κελ­
σίου.
Σήμερα , ο υδράργυρο ς χρησιμοποιείται
σε διατάξεις μέτρησης, όπως τα θερμόμετρα
και τα βαρόμετρα, ως χρωστική - πιγμέντο
για ειδικά χρώματα, όπως τα υφαλοχρώματα
και τα χρώματα των κεραμεικών ειδών, σε
καλλυντικά και φάρμακα ιcαι για την παρα­
σκευή οδοντιατρικών αμαλγαμάτων σφραγί­
σματος των δοντιών. Η μεγαλύτερη χρήση
του είναι ο εξευγενισμός του χρυσου και του
αργύρου , όπου τα λεπτοτριμμένα μεταλλεύ­
ματα που περιέχουν χρυσό ή άργυρο δια­
σπείρονται ως αιωρήματα στο νερό
περνούν επάνω από την επιφάνεια
στρώματος υγρού υδράργυρου. ·Ενα μεγάλο
ποσοστό του χρυσού και του αργύρου ενώ­
νεται με τον υδράργυρο και σχηματίζει
αμάλγαμα. Αυτό συλλέγεται και τα πολύτι­
μα μέταλλα αποχωρίζονται από τον υδράρ-
52
γυρο με περαιτέρω επεξεργασία.
Η Ιταλία είναι η μεγαλύτερη παραγωγός
χώρα του κόσμου σε υδράργυρο,με ·επόμενες
χώρες την Ισπανία, το Μεξικό και τις Ηνω­
μένες Πολιτείες. Ο υδράργυρος πουλιέται
από τις εταιρείες χημικών ουσιών σ"σκευα­
σμένος σε νταμιντζάνες.
ΕΠΙΧΡΥΣΩΣΗ ΜΕ ΑΜΑΙΙΓΑΜΑ. Μολονότι η
διεργασία της επιχρύσωσης με αμάλγαμα
έχει αντικατασταθεί σχεδόν τελείως από
την ηλεκτρολυτική επιμετάλλωση, η παλιά
μέθοδος παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέ­
ρον. Το αποτέλεσμά της είναι διαρκέστερο ,
όπως μαρτυρούν τα πολυάριθμα αρχαία
αντικείμενα που βλέπουμε σήμερα στα μου­
σεία και είναι ακόμα λαμπρά σαν νεοεπι­
χρυσωμένα . Η μορφή αυτή ποίκιλσης μπο­
ρεί να γίνει επίσης επάνω σε άργυρο, χαλ­
κό, κρατέρωμα, ορείχαλκο και επιχαλκωμέ­
νο σίδηρο.
Επιχρύσωση με αμάλγαμα υδράργυρου
εξακολουθεί να γίνεται στο Θιβέτ, το Νε­
1100
πάλ, το Μπουτάν και την Ινδία για την ποί­
κιλση εικόνων θεοτήτων και κοσμημάτων.
Οι ατμοί του υδράργυρου είναι τοξι/(οί /(αι
γι . αυτό ο χειρισμ,ός του μετάλλου πρέπει
να γίνεται μ ε σχολαστι/(ή προσοχή . Ιδιαί­
τερη σημασία έχουν ο /(αλός εξαερισμός
/(αι η αποφυγή επαφής με το δέρμα.
ανα­
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΑΜΑΙΙΓΑΜΑΤΟΣ ΧΡΥΣΟΥ. Στα
παλιά βιβλία βρίσκονται διάφορες μέθοδοι
παρασκευής αμαλγαμάτων χρυσού. Το ένα
συνιστά την αναλογία των οκτώ μερών χρυ­
σού προς ένα μέρος υδράργυρου. Λε πτές
πλάκες 'Χρυσού ερυθροπυρώνονται και εισά­
γονται σε βράζοντα υδράργυρο, που περιέ­
χεται σε μια σιδερένια κουτάλα, η οποία
προηγουμένως έχει καλυφθεί με πολτό κι­
μωλίας και νερού και ξηρανθεί. Ο χρυσός
συνδέεται αμέσως με τον υδράργυρο και το
αμάλγαμα χύνεται σε κρύο νερό. Το μεγαλύ­
τερο μέρος της ρευστότητας του αμαλγάμα­
και τος χάνεται. Τοποθετείται σε ένα σάκκο από
ενός δέρμα σαμουά, ο σάκκος στίβεται και ο ελεύ­
θερος υδράργυρος φεύγει μέσα από τους πό ­
ρους του δέρματος ενώ το υπόλοιπο αμάλ­
γαμα παραμένει στο σάκκο, ως μάζα με υφή
όπως αυτή του σκληρού πηλού. Το αμάλγα­
μα είναι έτοιμο για χρήση.
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΑΜΑΑΓΑΜΑΤΟΣ. ΤΟ αντικείμενο
ή το μέρος του που πρόκειται να ποικιλθεί
πρέπει να είνα ι απολύτως καθαρό, αλλιώς
το αμάλγαμα δε θα πιάσει στην επιφάνειά
του.
Το καθάρισμα μπορεί να γίνει με πλύσιμο
της μεταλλικής επιφάνειας με αραιό νιτρικό
οξύ ή με συνδυασμό καυστικής ποτάσσας
και επεξεργασμένης κιμωλίας. Για επιφά­
νειες που δεν έχουν χημική συγγένεια με το
αμάλγαμα .μια αρχαία πηγή συνιστά τα ακό­
λουθα: κάντε ένα διάλυμα χύνοντας
κουταλιά της σούπας υδράργυρο σε ένα περί­
που λίτρο νιτρικού οξέος. Το μέταλλο ενώ­
νεται γρήγορα με το οξύ με ταυτόχρονη
έκλυση ερυθρού καπνού και σημαντικής
ποσότητας θερμότητας . Το αντικείμενο φέ­
ρεται σε επαφή με το διάλυμα και η επιφά­
νειά του αμαλ γαματοποιεί ται αμέσως . Τα
αμαλγάματα από χρυσό και υδράργυρο
προσφύονται στην επιφάνεια αυτή
μοριακής έλξης.
Όταν η πρόσφυση είναι ικανοποιητική, η
εργασία, μετά το καθάρισμα, προχωράει με
τον ακόλουθο τρόπο. Το αντικείμενο θερμαί­
νεται και όσο είναι ζεστό απλώνεται το
αμάλγαμα με μια βούρτσα όσο γίνεται πιο
ομαλά. 'Υ στερα το αντικείμενο τοποθετεί­
ται με την προς ποίκιλση επιφάνεια προς τα
επάνω (έτσι ιi!στε να διαφεύγουν οι ατμοί)
επάνω σε μια σχάρα, που στηρίζεται σε ένα
σιδερένιο τηγάνι. Το όλο μπαίνει επάνω
από μια φωτιά με ξυλοκάρβουνα ή μέσα σε
έναν φούρνο, όπου θερμαίνεται μέχρι τη
θαμπή ερυθροπύρωση για να εξατμισθεί ο
υδράργυρος του αμαλγάματος. Ο χρυσός πα­
ραμένει στο αντικείμενο και στο στάδιο αυ­
τό έχει θαμπή εμφάνιση. Τότε γυαλίζεται με
την απόθεση ενός στρώματος από υλικό που
αποτελείται από ίσα μέρη στύψης και κο­
νιοποιημένου νίτρου, ανακατεμένα με νερό
σε παχύρρευστη πάστα . Το αντικείμενο
θερμαίνεται πάλι μέχρις ότου λιώσει η πά­
στα κι ύστερα βυθίζεται στο νερό. Η χρυ­
σοποίκιλτη επιφάνεια γυαλίζεται με
σπάτουλα από σίδηρο, αχάτη ή αιματίτη ή
με ένα λεπτοαλεσμένο λειάντικό, που τρίβε­
ται επάνω της με τα δάχτυλα.
Ο υδράργυρος μπορεί να δοκιμαστεί σαν
μέσο για το βγάλσιμο ενός χρυσού δαχτυλι­
διού από ένα πρισμένο δάχτυλο. Στο δαχτυ­
λίδι στάζεται μια σταγόνα απόλυτου οινο­
πνεύματος 'και το δάχτυλο με το δαχτυλίδι
φέρεται σε επαφή με υγρό υδράργυρο σε ένα
μικρό μπωλ. Σε μερικές περιπτώσεις το δα­
χτυλίδι θα βγεί από το δάχτυλο εξ αιτίας
των εσωτερικών τάσεων που ενυπάρ'Χουν
στον χρυσό κι όταν αυτός έρθει σε επαφή
με τον υδράργυρο μπορούν να ενεργήσουν
έτσι ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέ­
λεσμα.
Σιδηρούχα .Μέταλλα
μια
Ως σιδηρούχα χαρακτηρίζονται τα μέ­
ταλλα, ουσιαστικά κράματα, που περιέχουν
μεγάλα ποσοστά σιδήρου.
ΣΙ Δ ΗΡΟΣ Fe26
lδ ιόtητες ( καθαρό στοιχείο )
Ατομικό βάρος 55,85
λόγω
Ειδικό βάρος 7,87
Σημείο τή ξης 15390 C
Σημείο ζέσης 27400 C
Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, ο σί­
δηρος αποτελεί το 5% περίπου του στερεού
φλοιού της γής. Τα μόνα άλλα μέταλλα που
βρίσκονται σε μεγαλύτερες ποσότητες είναι
το αργίλιο-αλουμίνιο (πάνω από 8%) και το
πυρίτιο (πάνω από 27%). Ο σίδηρος είναι
ένα σκληρό γκρίζο μέταλλο , ελατό και όλ­
κιμο που έλκεται ισχυρώς από τους μαγνή­
τες, οξειδώνεται εύκολα (<<σκουριάζω» σε
αέρα που έχει υγρασία και προσβάλλεται
από πολλά διαβρωτικά μέσα . Ως βασικό
συστατικό του χάλυβα , του χυτοσίδηρου­
μαντεμιού , του ελατού σιδήρου και των σι­
δερένιων μπιγιετών είνα το πιο σημαντικό
και ευρύτερα χρησιμοποιούμενο μέταλλο
στον κόσμο.
Ο σίδη ρος σπάνια συναντιέται στη φύση
σαν αυτοφυές μέταλλο εκτός από τους μετε­
ωρίτες αλλά βρίσκεται συνδυασμένος με
άλλα στοιχεία σε διάφορα πετρώματα σε
μια πολλές διασπαρμένες περιοχές της γης. Αν
το πέτρωμα δεν περιέχει τqυλάχιστο 20%
σίδηρο δεν είναι οικονομικά εκμεταλλεύσι­
μο, εξ αιτίας του μεγάλου κόστους λήψης
του σιδήρου από τα φτωχά μεταλλεύματα.
Καθώς τα μεταλλεύματα του σιδήρου βρί­
σκονται συνήθως κοντά στην επιφάνεια της
γης, το μεγαλύτερο μέρος τους εξορύσσεται
σε ανοιχτά μεταλλεία, μολονότι υπάρχουν
και υπόγεια μεταλλεία εκεί όπου η ποιότης
53
 Σφυρηλατημένο και σκαλισμένο ατσάλινο (( Κ ουνιστό
. ΑλΟΥΟ" από tOV L. 8rent Κίngtoη , Carbondalle . Illί ­
nois, Η . Π .Α. Μή κος : 140 εκατοστά .

του ορυκτού καλύπτει το πρ όσθετο κόστος ε νωμένο με ν ε ρό, έχει κιτρινοκάστανο χρώ­
της υπόγειας εκμετάλλευσης. μα και περιέχει 30-50% σίδηρο και μέχρι 1%
Τα ιcύρια ορυκτά απ ό τα ο ποία παίρνεται φωσφόρο. Ο σιδηρίτης ε ίναι ένα μετάλλευ­
ο σίδηρος ε ίναι ο αιματίτης, ο μαγνητίτης, μα χαμηλής ποιότητα ς που περιέχει 20-35%
ο λεμονίτης και ο σιδηρίτης. Τα περισσό­ σίδηρο και περί το 0,5% φωσφόρο .
τερα σιδηρομεταλλεύματα περιέχουν δύο ή Ο χυτοσίδηρος ή μαντέμι παράγεται μ ε
και περισσότερα ορυκτά αλλά ταξινομού­ σχετικά μικρό κόστος, τήκεται εύιcoλα, έχε ι
νται σύμφωνα με το συστατικό π ου υπερέ­ καλή ροϊκότητα κατά τη χύτευση και χρη­
χει. Ο αιματίτης, καστανέρυθρου χρώματος, σιμοποιείται εκεί όπου η αντοχή δεν έχει
είναι το κύριο σιδηρομ ετάλλευμα, που όταν αποφασιστική σημασία. Περιέχει 2,75-
ε ίναι καθαρό περιέχε ι 70% σίδηρο αλλ' 3,75% άνθρακα , ε ίνα σκληρός και εύθραυ­
εξορύσσεται συνήθως με περ ιεκτικότητα στος και δεν μπορεί να σφυρηλατηθεί, να
50-60% και περιέχει λίγο φωσφόρο ή θείο , καμφθεί ή να μορφοποιηθεί μετά τη χύτευ­
πο υ πρέπει να αφαιρεθούν προκειμένου να ση χωρίς να σπάσει. Ένας τ ύ πος χυτοσί ­
παραχθεί σίδηρος καλής ποιότητας. Ο μα­ δηρου που καλείται ελ ατός σίδηρος και πε­
γνητίτης, ένα σκληρό, μ αύρο πέτρωμα περιέ­ ριέχει 2,5% άνθρακα είναι λιγότερο εύ­
χει 60-70% σίδηρο, είναι απαλλαγμένος θραυστος χάρη στην παρατεταμένη θερμική
θείου και ο φωσφόρος του είναι λίγος. Είναι ανόπτησή του που κρατάει μερικές μέρες.
ένα από τα πιο πλούσια και καθαρά σιδη ρο­ Οι θερμικές επεξεργασίες που χαρακτηρί­
μεταλλε ύματα . Συναντιέται κυρίως στη βό­ ζονται με το γενικό όνομα ωρίμανση απο­
ρεια Σουηδία , όπου η εκκαμίνευσή του με βλέπουν στην απαλλαγή του χυτοσίδηρου
ξυλοκάρβουνο δίνει τον περίφημο για την από τις ~πoμένoυσες εσωτερικές τάσεις. Ο
ψηλή του ποιότητα Σουηδικό μαλακό σίδη­ χυτοσίδηρος θερμαίνεται στους 800-IIOOOF
ρο. Ο λεμονίτης αποτελείται από αιματίτη από είκοσι λεπτά μέχρι πέντε ώρες. κι έπει-

54
τα αφήνεται στο φού'ρνο να κρυώσει με αρ­
γό ρυθμό. Ο ελατός σίδηρος είναι ισχυρό­
τερος, ελαστικότερος και σκληρότερος από
τα κοινά μαντ έ μια και μέχρις ε νό ς βαθμού
μπορεί να υποβληθεί σε παραπέρα επεξε ρ­
γασία. Μερικά από τα είδη που γίνονται από
ελατό χυτοσίδηρο είναι μέρη αυτοκινήτων,
σιδηρικά και μικρά εργαλεία, οικιακές συ­
σκευές , εργαλειομηχανές (τόρνοι , πλάνες,
λειαντικοί τροχοί, δράπανοι), συνδετικά
τεμάχια σωλήνων , παιχνίδια και καλύμματα
ανθρωποθυρίδων.
Ο παΥωμένος χυτοσίδηρος έχει μια λευκή
ε πιφάνεια με γκρίζα μάζα λόγω της γρήγο­
ρης ψύξη ς του χυτού μέσα στο καλούπι.
Ο σφυρήλατος σίδηρος είναι σχεδόν ελεύ­
θερος άνθρακα, μια και περιέχει λιγότερο
από 0,3% του στοιχείου αυτού. Έχει ινώδη
υφή όπως φαίνεται σε μια τομή του και ΠΕ­
ριέχει ομοιόμορφα κατανεμημένες, λεπτό­
τατε ς φλέβ ες σκωρίας (1-2%), μηχανικά
αναμιγμένης με το μέταλλο . Σχετικά μαλα­
κός, ο τύπος αυτός σιδήρου είναι ελατός και
όλκιμος και αντέχει στις κρούσεις χάρη
στην εγγε νή του ανθεκτικότητα. Έχει
αξιοσημείωτη αντοχή στις διαβρωτικές
επιδράσεις, σφυρηλατείται εύκολα, μορφο ­
ποι ε ίται μηχ αν ικώς στη θερμοκρασία της
ερυθ ροπύρωσης, συγκολλιέ ται εύκολα ακό­
μα και ψυχρός και δεν σκληραίνε ι με από-
Δύ ο ψάρια μο ρφοποιημένα σε ασήμι μ ε το χέρι γι α τη
δ ημι ουργ ία των βασιιcών σχημάτων, συμπληρωμένα με
χειροποίητες πρόσθετες μονάδες (αγκάθια, πτερύγια
και λέπια) και τελειωμένα επιφανειακώς με εγχάραξ η .
τομη ψύξη ή «σβήσιμο». Όλες αυτές οι ιδ ιό­
τητες ήταν γνωστές στους παλιούς τ εχν ίτ ες
και σιδεράδες που χρησιμοποιούσαν από
πολύ καιρό το μέταλλο για την κατασκευή
πολλών διακοσμητικών αντι κειμέ νων (βλ.
Σφυρηλάτηση, σελ. 33J ).
ΧΛΛγΒΑΣ:
Ο χάλυβας είναι κράμα σιδήρου που πε­
ριέχει άνθρακα μέχρι Ι ,7%. Η παρ ουσ ία το υ
άνθρακα αυξάνει τη σκληρότητα του χάλυ­
βα, την αντοχή του σε εφελκυσμό και την
ευκολία με την οποία σπάει, μολονότι το
τ ελευ ταίο αυτό χαρακτηριστικό μπορ ε ί να
βελτιωθεί με θερμική επεξεργασία _ γ πάρ­
χου ν δύο κύριοι τύποι χάλυβα, ο απλός αν­
θρακούχος και το χαλυβόκραμα. Και οι δύο
τύπ ο ι παράγονται βιομηχανικά σ ε μ εγάλη
κλίμακα. Τα χαλυβοκράματα, εκτός από τον
άνθρακα, περιέχουν μικρές ποσότητες άλ­
λων με τάλλων και διακ ρίνονται σε πολλές
ειδικέ ς ποιότητες. Ο χάλυβας, σε αντιδια­
στολή προς το χυτοσίδηρο, μπορ ε ί να εξε­
λασθεί, να σφυρηλατηθεί και να τραβηχθεί
σε σύρμα, επιπροσθέτως του ότι μπορεί να
χυτευθεί.
ΑΝΘΡΑΚΟΥΧΟΣΉ ΚΟ/ΝΟΣ ΧΑΛΥΒΑΣ. ΟΙ αν-
Η χρυσοποίκιλση του όλου αντικεΙμενου αποτελεί την
τελική επεξε ΡΥασία. Παραγωγή της εταιρείας Tiffany a
CO, από την οποία χαρακτηρίζονται ως είδ η Vermeil.
Τiffany& , Co. Ncw York, Η.π.Α.
55
θρακούχοι ή κοινοί χάλυ~ες ταξινομούνται χάλυβας του τύπου αυτού συγκολλείται χω­
σύμφωνα με την περιεκτικότητά τους σε άν­ ρίς δυσκολίες και δουλεύεται εύκολα σε ερ-
θρακα. Οι χάλυβες μικρής περιεκτικότητας
σε άνθρακα περιέχουν 0, 15-0,30% άνθρακα Περι δέ ραιο , βραχιόλια, πόρπη και σκουλαρίκια από
και κυκλοφορούν στο εμπόριο με μορφή χυτοσίδηρο . Κατασκευάσθηκαν περί το 1820 από τα
Berliner Koniglichen Eisengiesserei. ΓερμανΙα, που δη­
μαύρων ελασμάτων-λαμαρινών, ράβδων­ μιούργησαν μόδα Ύια το ε ίδος αυτό κοσμημάτων.
συρμάτων και ποικιλόσχημων διατομών. σ Muscum of Decorat;vc Arts. Copcnhagcn, Δανία.

•
56
Σόμπα από χυτοσίδηρο δια κοσμημένη με ορείχαλκο,
Αμερική. 19 0ς αιώνας . Ύψος 53 1/ 2 ίντσες, πλάτος:
35 ίντσ ες. Mcιropo/itan Museum Q( Ατι, Ncw York.
Ηπ.Α. Δωρεά ΚlJρίας J. /nsJcy Bfair.

Σύγχρονη αμερικανική πυροστιά από χυτοσίδηρο. με

παραδοσιακό σχέδ ιο. Διάμετρος: 6 3/ 4 ίντσες. Φωτο­
Ύραφία Oppi.

Ψηστι έρα Υλυκισμάτων από χυτοσίδηρο των αρχών

του 190υ αιιίΙνα , PcnnsyIvania Dutch, H .n.A. , σχεδια ­
σ μέ νη Υια να τ ο π ο θετεί ται σε σόμπα ξύλου ή κάρβου­
νου. Phifadc/phitI Mflseum of Arι, Η.π.Α .

γαλειομηχανές ή με άλλα μέσα μορφοποίη­ χρειάζονται θερμική μετεπεξεργασία.

σης και χρησιμοποιείται επίσης για την κα­ . Ενας ειδικός χάλυβας εργαλείων, που πε­
τασκευή καρφιών. βιδών, πριτσινιών, συρ­ ριέχει 0,90-1,50% άνθρακα παράγεται με
μάτων και κατασκευαστικών στοιχείων·. Οι προορισμό την κατασκευή πολύ σκληρών
χάλυβες μέσης περιεκτικότητας σε άνθρα­ εργαλείων και παρουσιάζει δυσκολίες στην
κα, που περιέχουν 0,30-0,50% άνθρακα, αυτογενή συγκόλληση.
χρησιμοποιούνται στις μηχανοκατασκευές.
Οι χάλυβες μεγάλης περιεκτικότητας σε
άνθρακα, με 0,50-1,60% άνθρακα, είναι ΧΑΛ ΥΒΟΚΡΑΜΑ ΤΑ.Η οικογένεια αυτή χαλύ­
σκληροί και χρησιμοποιούνται για την πα~ βων αποτελείται από μέλη που περιέχουν
ραγωγή ελατηρίων και εργαλείων, που μικρές ποσότητες διάφορων άλλων μετάλ-

57
Περιδtραιο μ ε μαργαριτάρια. που έγινε σε άν6ξείδωτο
χάλυβα από την Mary Αηη Scherr, πρωτοπόρο της χρή*
σης τ ου ανθεκ τικού αυτού μετάλλου στην ιcoσμηματο·
ποιία.
Π όρπτl από άργυρο ste rIing μ ε πλέγμα από ανοξείδωτο
χά λυβα, πο υ φτιάχτηκε από την Margaret de Patta. Ca·
lifornia. ΤΟ σι έδto υπαγορεύτηκε από την ανάγκη να
προστατ ε υθ ε ί αυτή που το φορε ί από τις κοφτερές
πλευρέ ς το υ πλέγματος χωρί ς να μπει το υλικό σε πλαί­
σto . ΦωΤΟΊραφία Char/es Uh/.
58
λων, το καθένα από τα οποία δίνει στον χά­
λυβα ορισμένα ειδικά χαρακτηριστικά. Τα
χαλυβοκράματα χρησιμοποιούνται σε ευρύ­
τατη κλίμακα. Οι χάλυβες του τύπου αυτού
έχουν ανώτερες μηχανικές ιδιότητες από
τους κοινούς ανθρακούχους χάλυβες και
αντέχουν καλύτερα στη διαβρωτική επί­
δραση της ατμόσφαιρας. Κολλιούνται εύ­
κολα με τις περισσότερες τεχνικές συγκόλ­
λησης και το πρόσθετο πληρωτικό μέταλλο
δεν πρέπει να έχει αναγκαστικά τ η ν ίδια
σύνθεση με το πατρικό, αρκεί να έ"χει παρα­
πλήσιες ιδιότητες. Τα χαλυβοκράματα πε­
ριέ"χουν επί πλέον του άνθρακα μικρά πο­
σοστά πρόσθετων στοιχείων όπως τα διά­
φορα μέταλλα και μεταλλοειδή, Π . χ. ο άν­
θρακας και το πυρίτιο, και αμετάλλων στοι­
χείων, Π.χ. το θείο και ο φωσφόρος.
Τα μέταλλα που χρησιμοποιούνται στα
χαλυβοκράματα καθώς και οι ιδιότητες που
τους προσδίδουν έχουν ως ακολούθως:
Το αργίλιο εμποδίζει την αύξηση των
κόκκων του κρυσταλλικού πλέγματος με
τον · σχηματισμό διάσπαρτων οξείδιων και
νιτρίδιων (αζωτούχων ενώσεων).
Το χρώμιο, ένα ευρέως χρησιμοποιούμε­
νο στοιχείο σ~ απλούς και πολύπλοκους χά­
λυβες, προσδίδει εξαιρετική αντοχή στη δ ιά­
βρωση , την οξείδωση και τη φθορά, αυξάνει
την δυνατότητα σκλήρυνσης, προσθέτει
αντ οχή στις ψηλές θερμοκρασίες και όταν
συνδυάζεται με μεγάλη περιεκτικότητα σε
άνθρακα βελτιώνει την αντοχή στην αΠΩ­
τριβή και τη φθορά. Χρησιμοποιείται επί-
σης, σε αναλογία 10-20%, και για την παρα­
γωγή ανοξείδωτων χαλύβων.
Το κοβάλτιο συμβάλλει στη διατήρηση
της σκληρότητας του χάλυβα στη θερμο­
κρασία της ερυθροπύρωσης, με την σκλή­
ρυνση του φερρίτη, και ενισχύει τις μαγνη­
τικές ιδιότητες του σιδή ρου.
. Ο χαλκός χρησιμοποιείται σε μεγάλη κλί­
μακα στον κατασκευαστικό χάλυβα και στα
χαλυβόφυλλα γιατί αντέχει στην ατμοσφαι­
ρική διάβρωση, αυξάνει τη ροϊκότητα του
τήγματος και διευκολύνει τη μηχανουργι­
κή επεξεργασία.
Το μαΥΥάνιο εξουδετερώνει την βλαβερή
στην αντοχή επίδραση του θείου και μεγα­
λώνει, χωρίς μεγάλη δαπάνη , τη δυνατότη­
τα σκλήρυνσης του χάλυβα και την αντοχή
του σε εφελκυσμό, μειώνει τη θερμική δια­
στολή του μετάλλου και επιτρέπει την εν
θερμώ επεξεργασία του. Χρησιμοποιείται
σε πολλούς τύπους χάλυβα.
Το μολυβδένιο μειώνει την τάση του χά­
λυβα να γίνεται εύθραυστος κατά τη θερμι­
κή επεξεργασία, κάνει βαθύτερη την επιφα­
νειακή σκλήρυνση, αυξάνει την αντοχή
στις ψηλές θερμοκρασίες και γι ' αυτό χρη­
σιμοποιείται πολύ στην παραγωγή των τα­
χυχαλύβων. Μεγαλώνει επίσης την αντοχή
στη διάβρωση των ανοξείδωτων χαλύβων,
σχηματίζει σωμάτια που αντέχουν στην
αποτριβή και διευκολύνει τα χαρακτηρι-
στικά στεγανοποίησης των σύνθετων εξαρ­
τημάτων.
Το νικέλιο ενισχύει τους μη «σβησμέ­
νους» ή ανοπτημένους χάλυβες, σχηματίζει
στερεά διαλύματα με τον σίδηρο, μειώνει
την ευκολία σπασίματος στις χαμηλές θερ­
μοκρασίες και αυξάνει την αντοχή στη διά­
βρωση. Χρησιμοποιείται στην παραΥωγή
των ανοξείδωτων χαλύβων σε αναλογίες
από 1,25 μέχρί 22%.
Ο φωσφόρος ενισχύει τη μηχανική
αντοχή των χάλυβων μικρής περιεκτικότη­
τας σε σίδηρο, αυξάνει την αντοχή τους στη
διάβρωση και βελτιώνει τη δυνατότητα
μηχανουργικής επεξεργασίας των χαλύβων
εύκολης κοπής.
Το πυρίτιο ενισχύει τους φτωχούς σε άν­
θρακα χάλυβες , βελτιώνει την αντοχή τους
στην οξείδωση κάι την ατμοσφαιρική διά­
βρωση και, όταν προστίθεται στους χρω­
μιοχάλυβες, τους χρωμονικελιούχους και
τους χρωμιοβολφραμιούχους χάλυβες, με­
γαλώνει την αντοχή τους στην οξείδωση .
Αυξάνει επίσης τη μαγνητική τους διαπερα­
τότητα.
Το βολφράμιο ή τουγκστένιοήταν το πρώ­
το μεταλλικό στοιχείο που χρησιμοποιή­
θηκε για τη ν παραγωγή χάλυβα ε ργαλείων.
Σχηματίζε ι κοκκία ανθεκτικά στην αποτρι­
βή, σκληρά- στη μάζα του κράματος , ενι­
σχύε ι τη σκληρότητα και την μηχανιΚή
Σύγχ ρονο Ι απων ι κό σ ετ στα χτ οδοχε ίου κ α ι τσιγα ρο θή­
"η ς από χυ τ οσ ί δη ρ ο. Bonn fers. Nc w York, ΗΠΑ . Φω~
ΤΟΥρα φ ία Ιce Michael.
59
αντοχή στις ψηλές θερμοκρασίες και γι ανθρακούχο χάλυβα.
αυτό χρησιμοποιείται στα κοπτικά εργα­ Το βανάδιο ευνοεί τον σχηματισμό λεπτό­
λεία που εκλύουν λόγω τριβής μεγάλες πο­ κοκκης κρυσταλλικής υφής, αυξάνει τη δυ­
σότητες θερμότητας. Το βολφράμιο με ι ώνει νατότητα επιφανειακής σκλήρυνσης και
τον βαθμό μαλακώματος κατά τη διάρκεια αντέχει στις θερμικές επεξεργασίες. Χρη­
της θερμικής μετεπεξεργασίας. Το βολφρα­ σιμοπο ιείται για την κατασκευή ελατηρίων
μιοκαρβίδιο ή τουγκστενοκαρβίδιο, ένας που λειτουργούν σε ψηλές θερμοκρασίες,
εξαιρετ ι κά σκληρός τύπος χάλυβα, χρησ ι­ προστίθεται στους χάλυβες εργαλείων για
μοποιείται για την κατασκευή κοπτικών να βελτιώσει την συντήρησή τους και αντι­
άκρων για εργαλεία, συνδεόμενα με ετερο­ στέκεται στη φθορά, τόσο σε ψηλές όσο και
γενή συγκόλληση υψηλής θερμοκρασίας σε χαμηλές θερμοκρασίες λειτουργίας.
στο κύριο σώμα των εργαλείων από κοινό

60
 Η Βιομηχανική Παραγωγή των
Βασικών Μεταλλουργικών Προϊόντων
Οι περισσότεροι από τους τεχνίτες που
δουλεύουν το μέταλλο αγοράζουν τα υλικά
τους στις ακριβείς μορφές, διαστάσεις και
σχήματα που χρειάζονται για τις άμεσες
ανάγκες τους. Οι μεταλλοβιομηχανίες είναι
προετοιμασμένες για να προχωρήσουν ακό­
μα περισσότερο και να δώσουν στους χρή­
στες ειδικά προϊόντα, ανταποκρινόμενα
στις συγκεκριμένες ανάγκες τους. Αυτό δεν
συνέβαινε πάντα στο παρελθόν, όπως ξέ c
ρουν καλά όσοι τεχνίτες βρίσκονται υπο­
χρεωμένοι να κάνουν οι ίδιοι τα ενδιάμεσα
υλικά που χρειάζονται όπως φύλλα, σύρμα­
τα και άλλες μορφές, που δεν μπορούν να τα
βρουν στο εμπόριο ως έτοιμα είδη. Πριν δε­
χθούμε την δυνατότητα να έχουμε πάντα
στην διάθεσή μας την σημερινή ποικιλία
ημιέτοιμων βιομηχανικών προϊόντων και
για να κατανοήσουμε και εκτιμήσουμε καλύ­
τερα την σχετικά εύκολη θέση του σύγχρο­
νου χειροτέχνη μπορεί να φανεί χρήσιμη η
ακόλουθη περιγραφή της βιομηχανικής
επεξεργασίας του αργύρου ster1ing, όπως γί­
νεται από την εταιρεία Handy and Harman,
επεξεργασίας που ανακλά κατά προσέγγιση
τις διεργασίες που χρησιμοποιούνται για
την βιομηχανική παραγωγή πολλών άλλων
ενδιαμέσων μεταλλουργικών προϊόντων.
Βιομηχανική παραΥωΥή
φύλλων αΡΥύρου sterling
Κατά την παρασκευή καΙ" τήξη του κρά­
ματος αυτού, με τη μορφή με την οποία φέ­
ρεται συνήθως ο άργυρος, καταβάλλεται
μεγάλη προσοχή. Γω τη λήψη ενός τυπο­
ποιημένου ομοιόμορφου προϊόντος, πρέπει
να προσεχθούν παράγοντες όπως η μέγιστη
καθαρότητα των συστατικών του μετάλλου,
η ικανοποιητική κρυσταλλική δομή του
κράματος, οι ελεγχόμενες μηχανικές ιδιό­
τητες Κ.ά .
Ο χώρος τήξης περιέχει αρκετούς μεγά­
λους ηλεκτρικούς κλίβανους, καθένας από
τους οποίους μπορεί να λιώσει περί τις
14.000 ουγγιές μετάλλου σε 45 περίπου λε­
πτά. Χρησιμοποιούνται επίσης και κλίβα­
νοι που θερμαίνονται με πετρέλαιο, χωρη­
τικότητας 8.000 ουγγιών και χρειάζονται
θέρμανση επί μια μέχρι δύο ώρες. Οι ηλε­
κτρικοί κλίβανοι έχουν το πλεονέκτημα ότι
δίνουν ελεγχόμενη θερμότητα και συντο­
μεύουν τον χρόνο επίτευξης υψηλών θερμο­
κρασιών. Κάθε κλίβανος εξυπηρετείται από
τρεις εργάτες: έναν τροφοδότη, ένα χύτη
και έναν που ασχολείται με τα καλούπια.
Το προς τήξη μέταλλο αποτελείται κατά
ένα μέρος από χρησιμοποιημένα μεταλλικά
κομμάτια - σκραπ και κατά το άλλο μέρος
από καινούργιο μέταλλΘ με μορφή ράβδων
ή μικρών χελωνών. Το σKραiτ μπορεί να
αποτελείται από υπολείμματα μηχανούργι­
κής επεξεργασίας, που γίνεται στην ίδια την
εγκατάσταση ή σε διάφορα εργαστήρια πε­
λατών. Τα μέταλλα ζυγίζονται πριν και μετά
την τήξη και καταγράφονται οι σχετικές
απώλειες.
Η κάθε ράβδος που προέρχεται από την
τήξη και χύτευση πρέπει να πληροί τις νό­
μιμες απαιτήσειςτων προβλεπομένων προτύ­
πων και δοκιμών. Επί πλέον, πρέπει να είναι
«υγιής» έτσι ώστε να αντέχει στις καταπονή­
σεις και τις τάσεις της μελλοντικής επεξερ­
γασίας με κυλίνδρωση, σφυρηλάτηση και
έλξη μέσω μητρών. Αν το μέταλλο δεν έχει
χυθεί σωστά και παρουσιάζει ατέλειες, δε
μπορεί πια να διορθωθεί αλλά πρέπει να ξα­
ναχυθεί, με όλες τις προφανείς απώλειες
χρήματος και χρόνου. Έτσι, οι κατάλληλες
διαδικασίες τήξης, περιλαμβανόμενης και
της καθαρότητας του μετάλλου, της ολο-
61
 ΠΑΡΑΓΩΓΗ Ε Ι ΔΩΝ ΑΠΟ ΑΡΓΥΡΌ STE RLING στο
εργοστάσιο Hand y and Harman , ΕΙ Μ ο nιc. Californ{a ,
Η.η . Α . ΦωτσΎραφίcς Nick Lazarnick. προσφορά της '
ε Γαιρείας H andy and Harman.
Ι . Χuτευση λ ι ωμ~;νoυ αργύρο υ σε καλούπι χελώνας

2. Χελών ες έτοιμες για Itapanr.pa επεξεργασία

3. Κ υλίνδρωση αργύρου sterliIlg σε καλάνδ ρα τι:λ.:ιώ­

ματος ικανή να δόσει φύλλο πάχους μέχρι 0,0005 " με
άνοχές ± 0.00 Ι"
4, Ρόλοι ταινίας που ε ισέρχονται σε "ιβωtιOειδή κλί­
βανο για ανόπτηση. Οι κλίβανοι αυτοί, με αυτόματο
σύστημα χρονισμού, τροφοδοτούνται και αδc ι άζονται
με μηχανικά συστήματα.

5. ΤΟ φί,λλο παίρνει το επιθυ μη τό πλά τ ος σε μια τιλα­

γιοκοπτική μηχα νή.

62
 -
_-------
\ ....

Ρόλοι σύρματ ος από χαλκό και χαλκοκράματα που Οι κύριες μορφές στις οποίες επεξεργάζοντα ι πολλά
εξυπηρετούν μια μεγάλη ποικιλία σKoτcών. Το σύρμα μέταλλα περιλαμβάνουν φύλλα. τα ι νίες, σ ύ ρμα , ρά­
ψυχρής εξιίJθησης χαρακτηρίζεται από αντοχ ή , ολκιμό­ βδους, σωλήνι-:ς με ραφή, σωλήνες χωρ ίς ραφή και άλ­
τητα, σκ ληρότητα. ζωηρό χρώμα και ηλεκτρική αγω­ λα ειδικά σχήματα. Η φωτογραφία δε ίχνει είδη από
γ ιμό τ ητα. (~oppt: r and Brass Rcseurch Associ.Ίtion. χαλκό κα ι χαλκοκράματ α. Coppcr and Brass Rescarch
Η.ΠΑ. ASSOCi:ltiOn.

Εργαστήριο δοκ ιμής μετά λλων στην ετα ιρεία Handy

and H arman, όπου ελtγχεται η καθαρότης των μετάλ­
λων για να τηρηθούν αξιόπιστα πρότυπα και να πλη ­
ρωθούν ειδ ι κές απα ι τήσεις. Handy IIfld Harman. Φω­
rorραφiα Nick LaΖ:ιrnίck.

Υπο λε ίμματα-σιφαπ μετάλλου έτοι μα Υια τήξη και ανά ­

κτησ η . Harι,dy and Harman. Φωτογραφία Nick Lazar-
nick.

63

σχερούς ανάμιξης, της πλήρους τήξης, του
ελέγχου της θερμοκρασίας τόσο κατά την
τήξη όσο και κατά τη χύτευση και της σω­
στής θερμοκρασίας της μήτρας είναι σημα­
ντικοί παράγοντες και αντικείμενο επιμε­
λούς ρύθμισης.
Η κατάλληλη θερμοκρασία απόχυσης
ενός μετάλλου είναι γενικώς λίγο μεγαλύτε­
ρη από το σημείο τήξης του. Ο άργυρος χυ­
τεύεται στους Ι ΙOO.C, 1700C πάνω από το
σημείο τήξης του. Ο έλεγχος της θερμο­
κρασίας αυτής είναί απαραίτητος, γιατί αλ­
λιώς μπορεί να προκύψει ένα κράμα με πε­
νιχρή κρυσταλλική δομή και κατά συνέΠΕια
πρακτικά άχρηστο. Κατά την τήξη, το μέ­
ταλλο κρατιέται σε ένα χωνευτήριο από
κοινό πηλό ή άλλο πυρίμαχο υλικό. Η επι­
φάνεια του τηκόμενου μετάλλου καλύπτεται
με ξυλάνθρακα ή βόρακα για να αποφευχθεί
64
,(Δομή 14Bff, γλυπτό από μι:ταλλlΚό φύλλο, έργο του
Stephen Gilbert, Αγγλία . American Federation of Art.~.
η υπερβολική οξείδωση, που θα μπορούσε
να οδηγήσει στο σχηματισμό έγκλειστων
φυσαλλίδων η Εκτεθειμένων οπών και στη
συνέχεια, στη δημιουργία ξεφλουδισμάτων
στα κυλινδρωμένα και ανοπτημένα μεταλ­
λικά φύλλα.
Πριν από τη χύτευση προς ράβδους ή χε­
λώνες, παίρνεται ένα δείγμα λιωμένου υλι­
κού, το ακριβέστερο είδος δειγματοληψίας,
που στέλνεται στο εργαστήριο για ανάλυση
και έγκριση πριν δοθεί το μέταλλο στην
παραγωγή.
Πριν από τη χύτευση, το καλούπι προ­
θερμαίνεται με έναν μεγάλο αυλό και επι­
στρώνεται με ελαιώδες υλικό, για να προ­
ληφθεί τυχόν αυτόματη αποβολή του υλι­
κού κατά τη χύτευση, να μειωθεί η πρόσφυ­
ση του μετάλλΟΗ στο καλούπι και να δοθε ί
μια λεία επιφάνεια στο χυτό. Το σιδερένιο
καλούπι κρατιέται σε όρθια θέση και -σε μιά
μέθοδο γνωστή ως «ακραία χύτευση» ο κλί­
βανος παίρνει μια ορισμένη κλίση και το
μέταλλο αποχύνεται με μια σταθερή ροή,
που ο έμπειρος χύτης κρίνει ότι δεν είναι
ούτε πολύ αργή ούτε πολύ γρήγορη. Επάνω
στο χείλος του κλιβάνου μετακινείται πα­
λινδρομικά η φλόγα ενός αυλού αερίων που
καλύπτει και το κιβώτιο χύτευσης, μέσω του
οποίου περνάει το μέταλλο προς το καλού ­
πι, έτσι ώστε να προληφθεί όσο γίνεται η
οξείδωση κατά τη διάρκεια της χύτευσης.
Ο ρυθμός ψύξης της χελώνας εξαρτάται
από το κάθε συγκεκριμένο μέταλλο . Μερικά
μέταλλα απαιτούν στιγμιαίο σβήσιμο για να
διατη ρήσουν την υφή τους, ενώ άλλα χρειά­
ζονται κρύωμα, ή με συνηθισμένο ή με αργό
ρυθμό. Καθώς τα περισσότερα μέταλλα συ­
στέλλονται κατά τη στερεο ποίησή τους και
η διαστολή είναι εμφανέστερη στο επάνω
μέρος της χελώνας, όσο αυτή βρίσκεται μέ­
σα στο καλούπι αναπτύσσεται μια διαμήκης
κοιλότης που ονομάζεται «προς την είσοδο
άκρο» της ράβδου. Το άκρο αυτό αποκόπτε­
ται αργότερα με ένα μεγάλο μηχανικό ψαλί­
δι. Μετά την ψύξη και την εξαγωγή του χυ­
τού από το καλούπι ακολουθεί τρίψιμο με
βούρτσα, πλύσιμο και σφράγισμα με τον
αριθμό του τήγματος και τα χαρακτηριστι­
κά ταυτότητας του μετάλλου. Μετά την επι­
τυχή δοκιμή, η χελώνα προωθείται για πα­
ραπέρα επεξεργασία.
Ο άργυρος, όταν προορίζεται για χύτευση
πουλιέται μερικές φορές σε μορφή πλακών
αλλά τα φύλλα, το σύρμα, οι χοντρές κυκλι­
κές διατομές, οι αυλοί-σωλήνες χωρίς ραφή
και οι κόκκοι παράγονται γενικώς από χελώ­
νες. Οι χελώνες που προορίζονται για την
παραγωγή φύλλων είναι επίπεδες 'κι έχουν
πάχος 37 περίπου χιλιοστών.
Περνιώνται μέσα από κυλινδροφόρα
έλαστρα σε διάφορα στάδια μείωσης του πά­
χους και υποβό.λλονται σε ενδιάμεσες ανο­
πτήσεις με ελεγχόμενη θερμοκρασία, σε
λουτρό λιωμένου άλατος 12000F, επί 8-10
λεπτά της ώρας . Ύστερα, το φύλλο κυλιν­
δρώνεται και πάλι μέχρις ότου αποκτήσει
το επιθυμnτό πάχος.
Το μέταλλο υποβάλλεται στη συνέχεια σε
«ξύρισμα» για να χάσει περί τις 0,025
ίντσες. Η διεργασία αυτή επηρεάζει άμεσα
την επιφανειακή στιλπνότητα, το «λού­
ατρω), του τελικού προϊόντος. Τα έλαστρα
έχουν στιλβωμένους χαλύβδινους κυλίν-
δρους με ρυθμιζόμενο διάκενο έτσι ώστε να
δίνουν στο φύλλο τις κατάλληλες ανοχές
φινιρίσματος και πάχους. Το φύλλο ξακρί­
ζεται κατόπι στο επιθυμητό πλάτος και μή­
κος και υποβάλλεται σε μια τελική ανόπτη­
ση για να εξασφαλισθεί ο μεγαλύτερος δυ­
νατός βαθμός μαλακότητας και ευκολίας
επεξεργασίας. Αυτό γίνετuι με το πέρασμά
του για αρκετές ώρες μέσα από ένα φούρνο
τύπου μεταφορικής ταινίας με ελεγχόμενη
ατμόσφαιρα , που διατηρείται σε μια σταθε­
ρή θερμoιeρασία. Πριν από την φόρτωση
για τον παραλήπτη, γίνεται ένας τελικός
έλεγχος του πάχους, του πλάτους και της
επιφανειακής κατάστασης του υλικού και η
διαδικασία κλείνει με το ζύγισμα και τη συ­
σκευασία σε χαρτί.
Τράβηγμα προς σύρμα
Το σύρμα ε ίναι στερεό μέταλλο με ομοιό­
μορφη διατομή σε όλο το μήκος του, συνή­
θως κυκλΙΚή , και πάχος που ποικίλλει από
αυτό της τρίχας ή του νήματος μέχρι της
λεπτής ράβδου. Το σύρμα χρησιμοποιείται
ως διακοσμητικό υλικό στην κατασκευή
κοσμημάτων και στολιδιών εδώ και περισ­
σότερα από τρεις χιλιάδες χρόνια. Οι δια­
κοσμητικές του δυνατότητες για λεπτουργι­
κή δουλειά με σύρμα - filigree - και για
ογκωδέστερες γλυπτικές ε ργασίες καλύ­
πτουν ένα ευρύ φάσμα επεξεργασιών.
Μολονότι το σύρμα μπορ εί να αγορασθεί
έτοιμο, σε διάφορες μορφ ές και διαστάσεις,
μερικές φορές ο μεταλλοτεχνίτης είναι
υποχρεωμένος να μειώσει το μέγεθός του ή
να αλλάξει το σχήμα της διατομής του. Αυ­
τό μπορεί να γίνει εύκολα με μια πλάκα
τραβήγματος από σκληρυμένο χάλυβα, που
κυκλοφορεί στο εμπόριο με έναν αριθμό
βαθμολογημένων κωνικών οπών. Το απλό
αυτό σύστημα επιτρέπει τη μείωση της δια­
τομής του εμπορικού σύρματος σε έναν
αριθμό προτύπων μεγεθών (βλ. σύστημα μέ­
τρησης πάχους B&S στον σχετικό πίνακα
του τέλους του βιβλίου). Κατασκευάζονται
πλάκες τραβήγματος για σΤΡΟΥΥυλά, ημικυ­
κλικά, τετράγωνα, ορθογώνια, παραλληλεπί­
πεδα, εξαγωνικά, οκταγωνικά και άλλα σχή­
ματα και .αφορούν είτε σε ένα σχήμα ανά
πλάκα είτε σε πολλαπλά σχήματα.
Τα μέσα που χρειάζονται είναι λίγα: μια
πλάκα τραβήγματος, μερικές τσιμπίδες συ-
6S
 1 ,,
• • •« •« •« •
,,'
1/ '6 ι"

• • • • • •
"

,
,Ο 3

••
"
Ι'! Ι ..
'" "
"
f
"

•4 f
"
c c 4 )ι)υ8ΕΑΤ

fRANG[
, ,
•• • •••
Ο 6 14 'C If; 17
'3

GΑfΙΑΝΤI[
• • •
"
•

BEESWAX ' 3

Ε ξο π λ ισμός τραβή γ ματος σύρματος: Ι . Π λ άκ ες τρα ­

β ήγμ α τος , 2. Τσιμπίδα τραβήγματος, 3. Κερ ί μ tλ ισ ­
σας.

Ύκράτησης και τραβήγματος, λίγο μ ελισ­ κειται να τραβηχτεί είναι ήδη ανοπτημένο,
σσκέρι και ορυκτέλαιο, σαπούνι ή ζωϊκό λί­ μπορεί να αρχίσει ευθύς αμέσως η δ ιαδικα­
πος ως λιπαντικό, Οι τσιμπίδες συγκ'ράτη­ σία του τραβήγματος, Αν το σύρμα είναι
σης και τραβήγματος είναι ειδικά σχεδια­ σκληρό και συμπεριφέρεται σαν ελατήριο
σμένες για τον σκοπό αυτό και έχουν βα­ θα πρέπει να προηγηθεί η ανόπτησή του,
ρειές, τετράγωνες χαρακωμένες σιαγόνες, Στην περιπτωση που η μ είωση του μεγέθους
για να διευκολύνουν το άρπαγμα του σύρμα­ του σύρματος επιβάλλει το πέρασμά του μέ­
τος καθώς βγαίνει από την οπ ή της πλάκας σα από την πλάκα τραβήγματος πιο πολλές
τραβήγματος και μια αγκιστροειδή χειρο­ από μια φορές, τότε η ανόπτηση θα πρέπει
λαβή, για να πιάνονται εύκολα από τον τε­ να γίνει όταν το σύρμα δείχνει σημάδια
χνίτη όσο κρατάει το τράβηγμα του σύρμα­ υπερβολικ ή ς σκ':ηρότητας, για να μη σπά­
τος μέσα από την πλάκα . σει κατά τη διεργασ ία του τραβήγματος.

ΔΙΑΔΙΚΑΣ ΙΑ ΤΡΑΒΗΓΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΡΜΑΤΟΣ ΜΕ το ΑΝΟΠΤΗΣΗ ΤΟΥ ΙΥΡΜΑ ΤΟΙ. Για να ανοπτή­
ΧΕΡΙ σετε το σύρμα δόστε του, σε ολόκληρο το
Αν είναι γνωστό ότι το σύρμα που πρό- μήκος, τη μορφή μιας συμπαγούς κουλού-

66
ρι1ς με τα άκρα χωμένα στη μάζα, γιατί αν
μείνουν ελεύθερα μπορεί να λιώσουν . Τυ­
λίξτε την κουλούρα με σύρμα όμοιο με αυτό
που θέλετε να ανοπτήσετε έτσι ώστε η όλη
κουλούρα να μπορεί να υποβληθεί στην ίδια
επεξεργασ ία κατά την επακόλουθη εμβά­
πτιση σε οξύ.
Αν το σύρμα π ε ριτυλίγματος ήταν από
διαφορετικό μέταλλο, θα έπρεπε να αφαιρε­
θείο Η ανόπτηση μπορεί να γίνει με έναν
αυλό ή σε έναν μικρό ηλειc τριιcό φούρνο με
ελεγχόμενη θερμοκρασία. Για να προλη­
φθεί η ' υπερβολική οξείδωση και να κατα­
δειχθεί η προσέγγιση προς τη σωστή θερ­
μοκρασία ανόπτησης, «βάψτε» την όλη μά­
ζα του σύρματος με ένα συλλίπασμα που
λιώνει ",ε μια θερμοκρασία κοντά στη θερ­
μOΙCρασία ανόπτησης . Α ν χρησιμοποιείτε
αυλό , βάλτε το κουβάρι σ ε . ένα κομμάτι ξυ­
λοΚάρβουνο όταν θερμαίν ετε από πάνω ή σε
ένα αραιό συρ μάτινο πλέγμα όταν θερμαίνε­
τε από κάτω.
Η θέρμανση του κουβαριού πρέπει να εί-
ναι βαθμιαία , περνώντας μια ήπια φλόγα
επ άνω από το σύρμα έτσι ώστε όλα τα μ έρ η
του να θερμαίνονται ομοιόμορφα. Όταν το
μ έ ταλλο φτάσε ι στη θερμοκρασία τη ς ερυ­
θροπύρωσης μπο ρεί ν α « σβηστ ε ί~) απότομα
σε νερό ή σε δ ιάλυμα οξέος. Μην υπερθερ­
μαίνετε, επειδή η παρατεταμένη θέρμανση
μπορεί να εξασθενίσε ι το σύρμα. Όταν
χρησιμοποιείτε κλίβαν ο πρέπει να τον προ­
θερμαίνετε στη θερμ οκ ρασία τη ς ανόπτη­
σης και μετά να τοποθετείτε το κουβάρι του
σύρματος ε πάνω σε ένα πλ έ γμα. Το πλέγμα
με το κουβάρι εισάγεται στον κλίβανο με
Η τεχνιιcή του τραβήγματος πολύτιμων μ ετάλλων σε
λεπτό όύρμα είναι γνωστή από πολλούς αιώνες. Στην
Ι νδ ία και σ ε ά λλα μέρ η το σύρμα για δ ι ακοσμ η τικούς
σKOΠOUς εξακ ολουθε ί σε ορισ μ ένο βαθμό να τραβ ι έται
μ ε το χέρ ι. ΤΟ σύρ μα τραβιέτα ι μ έσα από προοδευτικώς
μι κρότερες κοίλες μήτρες κατασκευασμένr.ς συνήθως
από σκληρέ ς, πολύτιμες πtτρες όπως το δια μ άντι. ΤΟ
σύρμα ξετυλίγεται από το ρολό μ έσω Υης μήτρας και
ξανα τυλ ί γετα ι σε άλλο ρο λό. J-I με ίωση της δι αμ έτρου
γίνεται με το πέρασμα από συνεχώς λεπτότ ε ρες τρύ'πες.
Η εργασ ία συνεχίζετα ι μέχρι ς ότου προκύψει σύρμα με
την επ ιθυμ ητή διά μετρο διατομής. Φω ωΥραφ ία Ορρί.
67
ΤΟ σίιρ μ α. στ η ν π ερ ίπτωσ η αυτ ή αση μ ένιο, παί ρνε ι νtιKό. Το τελε l ωμ ~:νo σύ ρμ α τυλ ίγεται αυτομ άτως γύρω
συνεχώς μικρότερ η δ ι ά μ ετρο μ ί: χρι την επ ι θυμητή, με από το κατακόρυφ ο τύ μ π α ν.ο σε ρολό . H.,ndy alld Ha-
τ ο φάβηγμά του μ έσα από μια σε ι ρά μητρών με βαθμο· rm8n. Φωτο,ραφία Nick L.,z:Irnick.
νομημ ένα ~ι ε l oύ μ ενα ανο ί γματα και από ρευστό λ ι πα-

68
τσιμπίδες με μακριές χειρολαβές. Φροντί­
στε να βλέπετε το ιcoυβάρι μέσα από μια
θυρίδα παρατήρησης ή ανοίγοντας ελαφρά
την πόρτα του ιcλιβάνoυ. Αφαιρέστε το
σύρμα μόλις αρχίσει να δείχνει σημάδια
κοκκινίσματος και « σβήσΤΕ») το σε διάλυμα
οξέος (βλ. και στη σελ. 155).
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ ΤΡΑΒΗΓΜΑ­
ΤΟΣ. Πριν βάλετε το σύρμα στην πλάιcα
τραβήγματος ελέγξτε τις οπές που πρόκει­
ται να χρησιμοποι'/ιθούν, για να βεβαιωθεί­
τε ότι είναι απαλλαγμένες από ξένες ύλες.
Γεμίστε τις ύστερα με λιπαντικό, που διευ­
κολύνει το τράβηγμα ιcαι μειώνει τις υπερ­
βoλιιcές τριβές, ΠΡόξενους υπερθέρμανσης
και πρόωρης φθοράς των οπών. Στο άκρο
του σύρματος δίνεται ένα κωνικό σχήμα, με
λιμάρισμα, τρόχισμα ή σφυρηλάτηση, έτσι
ώστε να εξέχει από το άνοιγμά της οπής αρ­
κετό σύρμα για το ασφαλές πιάσιμο με την
τσιμπίδα τραβήγματος. Μην αρχίζετε από
μια υπερβoλιιcά μικρή οπή, που θα πρόβαλ­
λε μεγάλη αντίσταση, αλλά σχεδιάστε έτσι
τη δουλειά, ώστε να μειωθεί το μέγεθος του
σύρματος βαθμιαία, ιcατά στάδια, μέχρι την
επιθυμητή τιμή . Το μέγεθος της οπής ε ίναι
το πρώτο μεγαλύτερο που παρουσιάζει αντί­
σταση στο εύκολο πέρασμα του σύρματος.
Το σύρμα πρέπει να ε ίναι ιcαθαρό και ξηρό
για να προληφθεί η οξείδωση της πλάιcας
τραβήγματο ς .
Το σύρμα πρ έπει να τραβιέται μέσα από
την πλάκα με μια όσΘ γίνεται πιο ομαλή και
συνεχή κίνηση κα ι να βγαίνει από την οπή
σε μια θέση ιcάθετη προς την επιφάνεια της
πλάκας. Όταν π ερ άσει OλόΙCληρO το μήιcoς
του σύρματος μέσα από την πλάκα τραβήγ­
ματο ς, προχωρείστ ε στην αμέσως μικρότε­
ρου μ εγέθους οπή, μη πηδώντας ενδιάμεσα
μεγέθη , μέχρις ότου πετ ύχετε την επιθυμητή
διάμετρο. Μη ξεχνάτε να ανοπτάτε το σύρ­
μα όταν γ ίνεται σκληρό ιcαι ελατηριοειδές.
Αυτό ε ίναι λιγότερο αναγκαίο με τον καθα­
ρό άργυρο ιcαι με τον χρυσό. Μετά το τελι­
κό τράβηγμα ανοπτήστε πάλι το σύρμα,
για να δ ιευ κολύνετε το τύλιγμα του κατά τη
χρήση του.
Εάν είναι διαθέσιμη μια μόνο πλάιcα τρα­
βήγματος με στρογγυλές οπές και χρειάζε­
ται σύρμα με ημικυκλική διατομή , αυτό
μπορεί να γίνει μ ε το δίπλωμα του σύρματος
στα δύο ή με τη χρησιμοποίηση δύο κομμα-
2
3~ • .
Διαμόρφωση σωλ ή να μ ε πλάκα τραβήγματος. Ι. Επί­
π εδο μέταλλο με λοξοκο μμ ένο άκρο Ύια ψάβηΎμα μέ·
σα από την πλάιςα με την τσ ιμπ ίδ α. 2. Σχη ματοπο ιημέω
νο μέταλ λο έτο ιμ ο να περάσt: ι από το άνοιγμα τη ς
πλάκας. 3. Π λάκα ψαβήΥματος στερεωμένη σε μέγ γι;.
νη ενώ το μ Ι:ταλλο τρα βι έται με την τσιμπΙδα.
τιών σύρματος, αιcoλoυθώντας την ίδια δ ια­
δΙΙCασία με αυτή της επεξεργασίας του
στρογγυλού σύρματος. Ευθε ιάστε και κόψτε
λοξά τις δύο άκρες πριν τις περάσετε στην
πρώτη τρύπα και τραβήξτε το διπλό σύρμα
μέσα από την πλάιcα τραβήγματος, ιcάθετα
προς την επ ιφάνεια της πλάκας, προσέχο­
ντας ώστε να είναι πάντα εντελώς ίσιο για
να αποφύγετε τ η συστροφή , μια κατάσταση
που δύσκολα διο ρθώνετα ι εκ των υστέρων.
Η πλάκα τραβήγματος μπορεί επίσης να
χρησιμοποιηθεί για την KατασΙCευή σωλή­
νων - τούμπων, μολονότι η διάμετρός τους
περιορίζεται από το μέγεθος των ανοιγμά­
των. ΧρηΌιμοποιούνται συνήθως μ εταλλιΙCά
φύλλα μικρού πάχους αλλά το πάχος ΙCαθOρί­
ζεται από το επιθυμητό πάχος τοιχώ ματος .
Ένας γενιιcός κανόνας υ παγο ρ εύει την κο­
πή του μετάλλου σε πλάτος τριπλάσιο από
την επιθυμητή διάμετρο του σωλήνα.
Χρησιμοποιείτε μέταλλο με καλοκομμέ­
να άκρα. Στο έ να άκρο σχηματίστε μια ανώ­
μαλη περιοχή,που θα εξασφαλίσει το καλό
πιάσιμο με την τσιμπίδα και θα επιτρέψ ε ι
την ε ίσοδο του μετάλλου στην οπή της πλά­
κας τραβήγματος. Το. μέταλλο τοποθετείτα.ι
πρώτα σε ένα μπλοκ διαμόρφωσης με αυλα­
κώσεις. Ύστερα χτυπιέται με ένα μικρό
οςύαιχμο σφυρί,μέσα στην αυλάιcωση, αρχί­
ζοντας από το σημειωμένο άκρο και πατιέ­
ται σιγά σιγά , έτσι ώστε οι μακρέζ πλευρές
του να πλησιάσουν η μια προς την άλλη
σχηματίζοντας, εν μ έρει, τον επ ιζητούμενο
σωλήνα. Μια άλλη μέθοδος ΠΡOΙCαταΡKΤΙ­
κής μορφοποίησης στηρίζεται στην τοποθέ-
69
Τα χειροκίνητα t-λαστρα πρέπει να έχουν κυλίνδρους
από σκληρό χάλυβα ΙCαι .σXOλασΤΙKά στιλβωμένους. Το
μοντ έλο αυτό έχε ι κυλίνδρο υς μήιcoυς 3 3/ 8", διαμέ ­
τρου 2'" και μέγιστου διακένου Ι 1/ 4 ", Οι κύλ ι νδρο ι
είνα ι εναλλάξιμο ! από τον απ λό λείο (αριστερά) στον
μ ε ρικώς αυλακωτό με τ ετ ράγων ες ιc o ιλότητες (επάνω
δεξιά), στον πλήρως αυλακωτό μ:ε τ ετ ράγωνε ς κων ι κό·
τητες (μέσα δεξ ιά) , στον δακτυλιοε ιδή πλήρους μή κους
(κάτω δεξιά) και άλλους.
τη ση ενός ραβδιού από χάλυβα κατάλληλης
διατομής επάνω στο φύλλο του μετάλλου.
που κρατιέται στην αυλάκωση , και στη
σφυρηλάτηση του ραβδιού μέχρις ότου το
φύλλο πάρει το προκαταρκτικό του σχήμα,
. Υστερα. στη σωληνοειδή λουρίδα βάζετε
κερί μέλισσας) περνάτε το άκρο της στην
πλάκα τραβήγματος και τραβάτε το υλικό
μέσα από την οπή με τη βοήθεια της τσιμπί­
δας τραβήγματος. Για να κρατήσετ ε ίσια τη
ραφή βοηθάει η χρησιμοποίηση της λεπί­
δας ενός μαχαιριού, που κρατιέται επάνω
στη ραφή ) καθώς το υλικό περνάει μέσα από
το άνοιγμα της πλάκας. Αν χρειάζεται. η
ραφή μπορεί στη συνέχεια να κολληθεί ετε­
ρογενώς σε χαμηλή θερμοκρασία. Σωλήνας
με ακριβή εσωτερ ική διάμετρο μπ ορεί να
σχηματισθεί γύρω από χαλύβδ ινο σύρμα με
κατάλ λ ηλη διάμετρο. Για να μπορέσετε να
χωρίσετε το σύρμα' από τον σωλήνα μετά το
τράβ η γ μα ) πρέπει να το έ χετε λιπάνει πριν
από τη χρήση. Μετά το τράβηγ μα . ο «σωλή­
ναρ) τοποθετείται στην πρώτη οπή της πλά·
κας τραβήγματος που παρουσιάζει αντίστα ­
ση στο πέρασμά του και το προεξέχον χαλύ­
βδινο σύρμα τραβιέται και αφήνει ελεύθερο
τον σωλήνα.
70
,
Μερικές φορές. σε λεπτουργικές εργασίες
fiIigree, όταν δουλεύονται μικρά κομμάτια
σύρματος ιcι όταν χρε ιάζονται διαΙCOσμη·
τικά « βραχιόλια» από χοντρό σύρμα χρησι­
μοποιείται δίκλωνο σύρμα ) που πρώτα στρί·
βεται κι ύστερα τραβιέται μέσα από μια πλά­
κα τραβήγματος. Διάφοροι συνδυασμοί
σύρματος επιτρέπουν μια ποικιλία άποτε·
λεσμάτων ενώ ε ίναι δυνατή η σύζευξη και
χρησιμοποίηση αρκετών κλώνων μαζί. Αρ­
γότερα, είνα ι δυνατό το ξετύλιγμα, μερικό η
ολικό , των πολύκλωνων αυτών συρμάτων, η
αφαίρεση ενός απ αυτά και η χρησιμο­
ποίησή του με τον κατάλληλο για τον επι­
διωκόμενο σκοπό τρόπο ,
ΜΗΧΑΝΙΚΟ ΤΡΑΒΗΓΜΑ ΣΥΡΜΑΤΟΣ
Η μηχανική διεργασία του τραβήγματο ς
του σύρματος για τη μείωση του πάχους του
στηρίζεται ουσιαστικά στην ίδια αρχή της
διαδ ικασίας που γί ν εται με το χέρι . Χρειά­
ζετα ι μεγάλη προσοχή ως προς το καθάρ ι­
σμα του σύ ρματος , γιατί αλλιώς το προϊόν
μπορεί να παρουσιάσει «Ύρατσο υνιέζ)) Ικι η
ζωή της μήτρας να μειωθεί. Οι μήτρ ες γίνο­
νται από βολφραμιοκαρβίδιο. ένα πολύ
σκληρό κράμα. ενώ στην περίπτωση των
πολύ λεπτών συρμάτων μπορεί να χρεια­
σθούν και μήτρες από διαμάντι. Ένα στε­
ρεό λιπαντικό -ζωϊΚό λίπος, σαπούνι σε σκό­
νη ή μίγμα λαδιού και αλευριού - χρησιμο­
ποιείται στο καλούμενο ((ξηρό τράβηγμα»
ενώ στο (ωγρό τράβηγμα.> χρειάζεται ρευ­
στό σαπούνι ή ορυκτέλαιο.
Το λιπαντικό τοποθετείται σε ένα κουτί
πριν από την οπή της μήτρας και το σύρμα
περνάει μέσα από τη μάζα του καθώς τραβΙέ­
ται αυτομάτως και με συνεχή κίνηση μέσα
από την μήτρα. Η μήτρα είναι στερεωμένη
σε ένα κατάλληλο συγκρατητικό σύστημα.
Μετά το πέρασμά του από τη μήτρα, το
σύρμα τυλίγεται σε ένα καρούλι. Η επεξερ­
γασία συνεχίζεται με διαδοχικές μειώσεις
του μεγέθους μέχρις ότου το σύρμα αποκτή­
σει την επιθυμητή διάμετρο. Επάνω στο κα­
ρούλι μαζεύεται μια μεγάλη ποσότητα σύρ­
ματος , συχνά μερικές εκατοντάδες κιλά.
Όπως και στο τράβηγμα με το χέρι, έτσι
και στο αυτόματο μηχανικό τράβηγμα συ­
χνά χρειάζεται ανόπτηση.
ΚΥΛΙΝΔΡΩΣΗ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΦΥΛΛΩΝ
Η χειροκίνητη καλάνδρα, ή κυλινδρόμυ­
λος, χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο για
τη μείωση του πάχους του μετάλλου σε
μορφή φύλλου. Μπορεί επίσης να χρησιμο­
ποιηθεί και για την έλαση χυτών χελωνών
σε φύλλα και λουρίδες, για την επιπέδωση
πλεγμένων ή στριμμένων συρμάτων σαν
υποκατάστατο του σφυριού και για την αλ­
λαγή του σχήματος της διατομής του σύρ­
ματος. Καλό . είναι να θυμάται κανείς ότι η
καλάνδρα αυξάνει το μέγεθος του μετάλλου
κατά τη διεύθυνση προς την οποία περνάει
το υλικό μέσα από τους κυλίνδρους. Αν θέ­
λετε την αύξηση του πλάτους, το μέταλλο
πρέπει να τροφοδοτηθεί πλευρικά,όταν εί­
ναι δυνατό ή υπό γωνία.
ΡΥθΜ/ΣΗ ΤΗΣ ΚΑΑΑΝΔΡΑΣ. KυιcλoφoΡOύν
στην αγορά αρκετά μοντέλα καλανδρών
επιπέδωσης που έχουν χρήσιμο πλάτος από
2 1/4 μέχρι 5". Σε μερικά μοντέλα οι κύλιν­
δροι είναι εντελώς λείοι ενώ σε άλλα έχουν
βαθμονομημένες αυλακώσεις για τη μείωση
της διαμέτρου των συρμάτων και σε άλλα οι
κύλινδροι είναι κατά μέρος λείοι και κατά
μέρος αυλακωτοΙ Οι κύλινδροι κατασκευά ­
ζονται από γυαλισμένο χάλυβα και πρέπει
να σκουπίζονται πριν από τη χρήση. Μετά
τη χρήση πρέπει να διατηρούνται λιπασμέ­
νοι με ένα ελαφρό λάδι , για να μη σκουριά­
σουν.
Κατά τη χρήση της μηχανής, οι κύλιν­
δροι πρέπει να διατηρούνται παράλληλοι
μεταξύ τους για να δίνουν ομοιόμορφο πά­
χος στο επεξεργασμένο μέταλλο. Αυτό είναι
και το πρώτο στάδιο προετοιμασίας για τη
χρήση. Σε μερικά μοντέλα, ο κεντρικός πά­
νω οδοντωτός κοχλίας μπορεί να αφαιρεί­
ται, επιτρέποντας τον παραλληλισμό των
κυλίνδρων με τον αριστερό και δεξιό οδο­
ντωτό τροχό. Ύστερα , ο κεντρικός ρυθμι­
στικός κοχλίας τοποθετείται στη θέση του
ιcαι χρησιμεύει για την αύξηση ή μείωση
του διάκενου ανάμεσα στους κυλίνδρους.
ΧΡΉΣΗ ΤΗΣ ΚΑι\ΑΝΔΡΑΣ. ΤΟ μέταλλο τοπο­
θετείται ανάμεσα στους κυλίνδρους που το
διάκενό τους ρυθμίζεται κατά τέτοιο τρόπο,
ώστε το φύλλο να περνά ε ι χωρίς · δυσκολία .
. Επειτα αφαιρείται και με τη βοήθεια του
κε ντρικού ρυθμιστικού κοχλία, που στρέφε­
ται κατά ένα περίπου τέταρτο της στροφής,
μειώνεται ανάλογα το διάκενο των κυλίν­
δρων. Το φύλλο ξαναπερνιέται από τους κυ­
λίνδρους, που γυρίζονται με ένα προσθα­
φαιρούμενο χειρομοχλό . Η διαδικασία αυτή
συνεχίζεται, με βαθμιαία μείωση του ανοίγ­
ματος, μέχρις ότου επιτευχθεί το επιθυμητό
πάχος φύλλου. Για να κρατηθεί το κυλιν­
δρούμενο φύλλο επίπεδο, μπορεί σε κάθε πέ­
ρασμά του μέσα από τους κυλίνδρους να
τροφοδοτείται πότε από το ένα άκρο και πό­
τε από το άλλο ενώ ταυτόχρονα θα αναπο­
δογυρίζεται. Αν το μέταλλο γίνει άκαμπτο
και σκληρό, πρέπει να διακοπεί η κυλίν­
δρωση ιcαι να υποβληθεί σε ανόπτηση γιατί
αλλιώς μπορεί να παρουσιάσει ρωγμές.
Περνάτε το μέταμο μέσα από την κεντρική
περιοχή των κυλίνδρων, για να κρατήσετε
ομοιόμορφη την πίεση και Ύια να αποφύΎε­
τε την άνιση φθορά των ιcυλίνδρων .
Η καλάνδρα μπορεί να χρησιμοποιηθεί
και ως μέσο αποτύπωσης ενός σκαλιστού η
γραμμικού σχεδίου, με διακοσμητική απο­
στολή, επάνω στην επιφάνεια του μετάλλου.
Αυτό επιτυγχάνεται μετηνlτοποθέτησηlενός
πλέγματος από μαλακό σιδερένιο σύρμα επά­
νω σε ένα φύλλο και την ταυτόχρονη κυλίν-
11
δρωση των δύο υλικών. Κατά παρόμοιο τρό­
πο χρησιμοποιούνται και άλλα σχετικώς
σκληρά υ λ ικά για την επιφανειακή διακό­
σμηση φύλλων με διάφορες υφές .
Κατά τη χρησιμοποίηση της καλάνδρας
για τη μείωση της διαμέτρου ενός σύρμα­
τος , αρχίστε πρώτα με το μεγαλύτερο
άνο ιγμα και περάστε το σύρμα μέσα από τις
βαθμονομημένες αυλακώσεις κατά σειρά, μέ­
χρις ότου το σύρμα φτάσει στο επιθυμητό
πάχος . Επαναλάβατε τουλάχιστο δύο φορές
το πέρασμα του σύρματος μέσα από κάθε
αυλάκωση. Αν χρειάζεται παραπέρα μείωση
της διαμέτρου , το σύρμα μπορεί στη συνέ­
χεια να τραβηχθεί μέσα από μια πλάκα τρα­ Π αχίΙμε τρο μετ αλλικών συ ρμάτ ων και φύ λλων 8&S.
βήγματος. Με το π έ ρασμα του χοντρού
στρογγυλού σύρματος από την καλάνδρα
μπορεί να παραχθεί μία επίπεδη λουρίδα. σιδηρούχων μετάλλων είναι το Brown &
Sharpe (B&S), που είναι επίσης γνωστό ως
American Standard Gauge - ASG ~ Ameri-
Συστήματα μέτρησης can Wire Gauge - AWG. Το πρότυπο παχύ­

φύλλωv και συρμάτωv μετρο United States Standard -OSS χρησι­

Το παχύμετρο είναι ένα ε ργαλείο
χρησιμ ο ποιείται γ ια τη μέτρηση τ ου
χους ε ν ός φύλλου ή τη ς διαμέτρου εΥός
σύρματο ς . Μπορεί να ε ίναι κυκλικό ή ορθο­
γώνιο . Φέρει εγκοπές, βαθμονομημένες σε
χ ιλιοστά της ίντσας. Υπάρχουν διάφορα
πρότυπα παχύμετρα σύρματος , ανάλογα με
τη χο:φα κατασκευής και το μετρώμενο μέ­
ταλλο.
Στις Ηνωμέν ε ς Πολιτείες το πρότυπο όρ­
γανο μ έ τρησης φ ύ λλων και σύρματος μη
Μι κρόμ ετρ α για τη μέ τρηση π αχών μ ετα λ λ ικώ ν φίΙλ.
λ ω ν κ αι σιφμάτω ν . Δ υναμ ι κότης 0·1 ". ακρί βε ια 0,000 Ι ..
μ ε κλίμακα ανάγ νω σ η ς δεκ άτ ων .
μοποιείται για ·τη μέτρηση χαλυβοφύλλων
πo~
και χαλυβοσυρμάτων. Το παχύμετρο χαλύ­
πά­
βδινων συρμάτων Stubbs χρησιμοποιείτφ
για τή μέτρηση τραβηγμένων χαλύβδινων
συρμάτων και κοίλων ράβδων τόσο σΡιν
Αμερική όσο και στην Αγγλία .
Το παχύμ,τρο σύρματο. Βννο ή παχύμε­
τρο σιδηρού σύρματος Stubbs χρησιμοποιεί­
ται γ ε νικώς στην Αγγλία για μέτρηση συρ­
μάτων από σΙδηρο, χαλκό Ji ορεΙχαλκο. Το
παχύμετρο μετάλλου ΒΜΟ χρησιμοποιείται
για τη μέτρηση φύλλων από χρυσό, άργυρο,
χαλκό, ορείχαλκο Κ.ά. Το αυτοκρατορικό
πρότυπο παχύμετρο ISWG ειναι το πρότυπο
ό ργανο μέτρησης όλων των σρρμάτων στην

72
Αγγλία κα ι τον Καναδά. κοχλιών. Το συνηθέστερα χρησιμοποιού­
· Οταν μετράτε το πάχος ενός μεταλλικού μενο είναι το μικρόμετρο Ο-Ι" για εξωτερι­
φύλλου, δοκιμάστε το προσεγγιστικό μέγ ε­ κές διαστάσεις. Κάθε κατασκευαστής δίνει
θός του, τοποθετώντας το υλικό στη μ ικρό­ λεπτομερείς οδηγίες χρήσης. Για τα άλλα
τερη εγκοπ ή που το χωράει, όσο γίνεται πιο εργαλεία μέτρησης που χρ ησιμοποιού νται
σφιχτά . Σπρώξτε το φύλλο όσο παίρνει για στην επεξεργ ασία των μετάλ.,ν βλ. στις
να πάρετε μια ακριβή μέτρηση,καθώς συχνά σελ. 512 και 514.
οι άκρες του είναι κακοδιαμορφωμένες από
το κόψιμο και τον εν γένει χειρισμό. Όταν Μεταλλικά είδη που προέρχονται
μετράτε σύρμα,βάζετέ το μόνο στην πρώτη από εξώθηση - εξτρούζισν
αυλάκωση. Η ένδειξη στη μια πλευρά τοl!
Τα είδ η αυτά μορφοποιούνται με εξανα-
παχύμετρου B&S δίνει τον άριθμό B&S ενώ
η αντίθετη πλευρά δείχνει το ισοδύνα μο πά­
χος στο δεκαδικό μετρικό σύστημα .
. Ενα μικρόμετρο που μετρά ει σε δεκάκις
χιλιοστά της ίντσας κάνει περιττή τη χρή­
ση των περισσότερων από τα παχύμετρα
που περιγράφηκαν προηγουμένως, μια και
δίνει μετρήσεις σε δεκαδικά κλάσματα της
ίντσας, μονάδες που πρωτοχρησιμοποιούν
οι περισσότεροι παραγωγοί βασΙK~ν μ ε­
ταλλικών προϊόντων. Υπάρχουν διάφοροι
τύποι μικρομέτρων σχεδιασμένοι έτσι ώστε
να μετρούν εξωτεΡ ΙΚές και εσωτερ ικές δια­
στάσεις, πάχη και βάθη και σπειρώματα

Διατομές μψιι(ών από τις μορφές που παράγονται σε

ε μπορική κλ ίμακα από χαλκό , ο ρείχαλκο και άλλα κρά · Σω λ ή νες χωρίς ραφή α'!tό άΡΊυρο, κατυσκευασμένοl
μα τα με βάση χαλκό με εξώθηση μέσω κοίλων μητρών μ ε εξώΟηση μέσω μήτρας. που κυκλοφορο ύν στο εμπό­
- τεχν ι κή εξτροίιζων. COppCriflld Bra.~ Reseurch Asso- ριο σε τυnun:οι ημ ένες στρογγ υ λέ ς και τετράγωνες δ ια ­
(:ίΗιίοll. τομές .

73
Ασημένια πόρπη από την Florcncc Nach. Μήκος: 2
1/ 4 ". Κατασκευασμένη από σωληνάκια διάφορων δ ια ­
μ έτρ ων. η καρφίτσα αυτή ε ικο νίζε ι το πως γίνονται
ε μπνευσμένα σχέδια από μετα λλ ι κά κομμάτια προερχό­
με ν α απ ό εξώθηση. Warsaw $tudios. ΦωΤΟΥραφ ία Na -
ch.
Κόκκοι καθαροίι αργί.φου 'όπως πουλιώνται από τον
κατασκεοοστή, με τη μέ θοδο της ψύξη ς του λ ιωμ ένου
μετάλλου σε ν ερό . Προορίζονται κ υ ρίως ως υλ ικό για
τη χύτειιση σε καλοιί πια . Φω ΓΩ Ίραφία Ορρ;.

γκασμό του μετάλλου να ρεύσει σε λιωμένη Ασημένιο δαχτυλίδι . σχε δ ιασμ ένο και φτιαγμέ νο από
την Saara Hopea Untracht για την εταιρεία Ku!tasepan-
κατάσταση μέσα από μια μήτρα ειδικού lίikc Ossian Hopea, Ρ Ο Γ νο ο , Φι νλ α νδ ία . Για δ ι ακόσμη­
σχεδίου και να σχηματίσε ι ένα συνεχές με­ ση χρησιμοποι οίιν ται ιcόKKOΙ στη μορφή που τους
αγ ο ράζε ι η αργυροχόος. ΦωΓΟΥραφία Pictinen.
ταλλικό τεμάχιο. Η τεχνική αυτή είναι σή­
μερα μια από τις βασικέ ς μεθόδους μορφο­
ποίησης των μετάλλων. Ο τεχνίτης που
αγοράζει έτοιμα βασικά σχήματα όπως σω­
λήνες, ράβδους ή προφίλ από μέταλλα χρη­
σιμοποιεί προϊόντα που προέρχονται από
εξώθηση. Οι μήτρες κατασκευάζονται από
σκληρό κράμα χάλυβος, που αντιστέκεται
στη σταθερή ροή σε ψηλές θερμοκρασίες
και είναι ικανό να αντ έχε ι σε μεγάλες αιφνί­
διες θερμικές καταπονήσει ς - σοκ . Οι μή­
τρες λιπαίνονται με ένα μίγμα γραφίτη και
κυλινδρέλαιου. Η παραγωγή μεταλλικών
ε ιδών με εξώθηση είναι μια δύσκολη και
πολύπλοκη διεργασία. Μερικά μέταλλα
προσφέρονται καλύτερα γ ια την τεχνική
αυτή από όσο μερικά άλλα.
Υπάρχουν είδη μορφοποιημένα με εξώ­ δοχείο νερού. Καθώς το μέταλλο πέφτει,
θηση από χαλκό, ορείχαλκο, κρατέρωμα ,
σχηματίζει σφαιροειδές μάζες ακανόνιστου
νικέλιο, άργυρο, χρυσό, λευκόχρυσο, σχήματος, που στερεοποιούνται πριν φτά­
αλουμίνιο, χάλυβα και ειδικά κράματα. σουν στο νερό,στο τέλος της διαδρομής
τους. Τα κομμάτια αυτά με τα ποικίλα και
ιδιόρρυθμα σχήματα έχουν τη δική τους αι­
Παρασκευή ακανόνιστων κόκκων σθητική έλξη . Μπορούν να χρησ.μοποιη­
Κατά την τεχνική αυτή σταγόνες λιωμέ­ θούν για διακοσμητικούς σκοπούς χωρίς
νου μετάλλου χύνονται από ένα χωνευτήριο, αλλαγή σχήματος, μολονότι κύριος προο­
που κρατιέται σε κάποιο ύψος, μέσα σε ένα ρισμός τους είναι η χύτευση σε καλούπια.

74
 /

Ανόπτηση
Η αvόπτηση είναι μια διαδικασία διαδο­
χικής θέρμανσης και ψύξη ς των μετάλλων
που αποβλέπει στο να τα κάνει πιο ευκολο­
δούλευτα ή να τα ελευθερώσει από τις εσω­
τερικές τάσεις, σι οποίες δημιουργούνται
κατά την επεξεργασία τους, Μετά τη θέρ­
μανση του μετάλλου σε μιά προκαθορισμέ­
νη θερμοκρασία και επί ορισμένο χρονικό
διάστημα, συνήθως ακολουθεί μια πε ρίοδος
αργής ψύξης. Σε μερικά μέταλλα, όπως ο
χάλυβας, η ψύξ η αυτή είνα όντως βραδεία
ενώ σε άλλα, όπως ο χαλκός και το νικέλιο ,
μπορεί να είναι είτε βραδεία είτε γρήγορη .
Μερικά , τ έλος, μ έταλλα πρέΠΕΙ να ψυχθούν
Ορειχά λ l<>ινο δοχείο νερού απ ό την ( νδία, μ~ εnάρα ·
με γρήγορο ρυθμό.
κτα δ ια κοσμη τικά σημεία. ΦωrΟΥραφία Ορρι.
«Σβήσιμο» είναι η διεργασία της γρήγο­
ρης ψύξη ς μετάλλων που έχουν θερμανθεί
σε ψηλή θερμοκρασία με το να έρθουν σ ε
επαφή με υγρά, αέρια ή στερεά. Μερικά μέ ­
ταλλα , ό ταν υπερθερμανθούν, μπορούν να
ραγίσουν ή να σπάσουν κατά το απότομο
σβήσιμο εξ αιτίας των αναπτυσσόμενων
θερμικών τάσεων. Το κρατέρωμα και το μέ ­
ταλλο χρυσοποίκιλσης πρέπει να ψύχονται
με αργό ρυθμό επειδή ο περιεχόμενος ψευ­
δ άργυρο ς τείνει να τα ραγίσε ι , αν « σβη­
σθ ούν) αμέσως μετά την ανόπτηση .
Η ανόπτηση μαλακώματος γίνεται σε μέ­
ταλλα που έχουν σκληρυνθεί κατα την εν
ψ υχρ φ επεξεργασία το υς όπως συμβαίνει με
Προσθι: τιl<>ή μr.l;Ιοδος. Βραχι όλ ι από άργ υρο stcrling
την κυλίνδρωση, τη βαθειά τύπωση, το μα­
(~Όλγα>l, μ ε γαλαl<>τώδι:ις ι<>όl<>κιv ους οπάλιους, από την
σγαλάρισμα και την ισχυρή κάμψη και που Ruth S. It o<lch. Η επιφάνΕια με τι ς κοκκώ δε ις μονά δες
δημιουργήθηκε μ ι: θερ μική σ ύντ η ξ η ρ ι νισμάτων κα ι
προορίζονται για παραπέρα επεξεργασία
ψηγ μάτων επάνω στο βασικό μ έταλλο . Δέσιμο με δε ρ ·
μετά την ανόπτηση. μάτινο λο ιφί. ΦωΤΟΥραφία E/den.
Η ανόπτηση εξίσωσης τάσεων εφαρμό~ε­
ται σε μέ ταλ λα που έχουν σκληρυνθεί κατά
την προηγούμενη ε πεξεργασ ία τους αλλά
θερμαίνονται :rε θερμοκρασία που είναι πο­
λύ χαμηλή για να τα μαλακώσει ενώ είναι
αρκετά ψηλή για να εξ ισώσει ή εξισορροπή­
σει τις εσωτερικές τάσεις του μετάλλου και
να βελτιώσει τις μηχανικέ ς τ ου ιδιότητες. Η
π ε ριοχή θερμοκρασιών του είδους αυτού
ανόπτησης που αποβλέπει στη άρση των
εσωτερικών τάσεων είν~ι 300-4000 F. (βλ.
Θερμοκρασίες ανόπτησης μερικών μετά λ­
λων στη σελ. 297).

Αφαιρετική μέθοδος. Δ ιά τρηση . Βραχι όλ ι από άργυ ρο

stcrling (( Μινέρβα» από την Ruth S. Roach, 1960. Κα­
Υφή μεταλλικών επιφανειών τασκ:εΙJή σι: δ ίJΟ επίπεδα, μ ε ιιπόδ ια» που κρατούν την
επάνω ι:π ιφάνεια. Αχ.άτε ς, ε πιφανειακά λ ι ω μένη μι:·
Το παί ξιμο με την διαφοροποίηση της
ταλλική υφή και φόντο μ ε κοιλάνσ ε ις δη μιουργημένες
υ φή ς των μεταλλικών επιφανειών ε ίναι ένα με τρυπά νl. Πλάτος : ( 3/ 4 ". ΦωroΥραφία Εldι:n.

75
Χρυσό μπρασελέ ρολογιού με αυλακωμένη υφή και δε­ Τσιγαροθήκη από χρυσό 18 καρατιών, σχεδιασμ ένη
μ έ να δ ιαμάντια, σμαράγδια και ζ αφε ίρια, σχεδιασμένο και κατασκευασμένη από τον John Donald. Η τραχε ιά
από τον Gilbert Albert για την ε ταιρ ε ία Patek Philippe , επιφανειακή υφή δημιουργήθηκε με τη μέθοδο αξιο­
Geneve, Ε λ βετία . Worshipful Company of Goldsmilhs. ποίησης του κεριού από τ ο οπο ί ο χυτεύθηκε η τσιγα ­
London. Α γγλ ία. ΦωΓOyρaφία James Mortimer. ροθήκη . Worshipful Company of Go/dsmilhs. London,
ΑΥΥλία.

μέσο εμπλουτισμού της εμφάνισης, της τα, τα χοντρά ρινίσματα ή τα λιωμ έ να

αφής και της διακοσμητικής αξίας
αντικειμένων. Η διαφοροποίηση της επιφα­
νειακής υφής των μετάλλων επιτυγχάνεται
με διάφορους τρόπους:
ι . Με τη χρησιμοποίηση εργαλείων, που
παίρνουν μέρος σε συνηθισμένες επεξεργα­
σίες , όπως τα σφυριά επιπέδωσης, ή εργα­
λείων που χρησιμοποιούνται σε μια ορισμέ ­
νη τεχνική , όπως τα σφυριά δημιουργίας
εξοχών σε φύλλα.
2. Με τη χρησιμοποίηση εργαλείων, που
αποβλέπουν στο δούλεμα του μετάλλου με­
τά τη μορφοποίηση για καθαρώς διακο­
σμητικ ούς σκοπούς, όπως τα εργαλεία αφαί­
ρεσης της γυαλάδας, τα εργαλεία σκαλί­
σματος, τα χαρακτικά εργαλεία και τα ερ­
γαλεία σταμπαρίσματος. Αυτά μπορεί να εί­
ναι εργαλεία ειδικών χρήσεων ή εργαλεία
που αυτοσχεδιάζονται όπως τα τροποποιημέ­
να καρφιά ή οι μυτεροί ζομπάδες, μόνο και
μόνο για τη δημιουργία ε πιφανε ιακών εκτυ­
πώσ ε ων .
3. Με προσθετικές μεθόδους όπως Τι κοκ­
κοποίηση, η συγκόλληση μικρών μονάδων
όπως τα κομμάτια σύρματος, τα αποκόμμα-
των σκραπ, και η χρησιμοποίηση χυτών ακανό­
νιστων κόκκων.
4. Με αφαιρετικές μεθόδους όπως η χρή­
ση οξέος με σκοπό το επιφανειακό «αγρίε­
μω> , το τρύπημα με δράπανο για τη δη­
μιουργία τυφλών ή διαμπερών οπών, η χρη­
σιμοποίηση φρεζών, περιστροφικής λίμας
ή λειαντικών υλικών και η χρησιμοποίηση
χοντρών λιμών χεριού.
5. Με τη χρησιμοποίηση ορισμένων ξέ­
νων υλικών, χρήσιμων για την κατασκευή
ενός αντικεΙμενου , όπως το κερί για την κα­
τασκευή μοντέλων. κατά την προετοιμασία
της χύτευσης και της ίδιας της μορφής του
μετάλλου, όπως τά σύρματα, τα φύλλα και
οι λουρίδες.
Οι επί μέρους μέθοδοι εξετάζονται σε διά­
φορα μέρη του βιβλίου .
Τοξικότητα των μετάλλων
Μολονότι τα περιστατιιcά ασθενειών από
την επαφή με μέταλλα είναι σπάνια ανάμε ­
σα στους χειροτέχνες, παρατηρούνται από

76
καιρό σε καιρό μερικά κρούσματα, που οφεί­
λονται σε έλλειψη προφυλακτικών μέτρων .
Η τοξική επίδραση των μετάλλων εκδηλώ­
νεται περισσότερο στις βιομηχανίες εκκαμί­
νευσης, εξευγενισμού και βιομηχανικής
παραγωγής των μετάλλων, όπου λαμβάνο­
νται συνήθως σχολαστικές προφυλάξεις για
την αποφυγή της έκθεσης των εργαζομένων
σε κινδύνους υγείας. Η βλαπτική επίδραση
των μετάλλων προέρχεται συνήθως από την
εισπνοή, από την απορρόφηση μέσω του
δέρματος ή από την κατάποση μεταλλικών
ατμών ή σκόνης. Οι κύριες προφυλάξεις
συνίστανται στην εξασφάλιση καλού εξαε­
ρισμού όπου υπαρχουν καπνοί, πιθανώς με
τη βοήθεια ενός καλού απορροφητήρα και
με την εγκατάσταση κονεοπαγίδων, όπου
χρειάζεται κάτι τέτοιο.
Α κολσυθεί ένας κατάλογος των πιο συνη­
θισμένων μετάλλων και ,rrov ενδεχόμενων
τοξικών αποτελεσμάτων τους. Α ν υπάρξει
οποιαδήποτε υπόνο ια ότι η υγεία σας έχει
επηρεασθεί, εξ αιτίας της επαφής με μέταλ­
λα, θα πρέπει να συμβουλευθεί τε αμέσως
ένα γιατρό.
Το αλουμίνιο έχει πολύ μικρή τοξικότη­
τα .
Ο επικαδμιωμένος χάλυβας είναι πηγή
τοξικών ατμών κατά τη συγκόλληση ή σε
οπο ιαδήποτε άλλη κατ4σταση κατά την
οποία το κάδμιο θερμαίνεται σε βαθμό που
να εκλύει aτμoύς. Η συνεχιζόμενη έκθεση
στους ατμούς καδμίου καταλήγει σε σοβαρή
αδιαθεσία με ναυτία, εμέτους και κράμπες.
Επικίνδυνοι επ ίσης μπορούν να αποδει­
χθούν και οι ατμοί του καδμίου από κολλη­
τικά κράματα που περιέχουν αυτό το μέταλ­
λο. Εργάζεστε σε καλά αεριζόμενους χώ­
ρους.
Το χρώμιο δεν είναι το ξικό με τις συνη­
θισμένες συνθήκες, αλλά σε ορισμένες κα­
ταστάσεις, όπως στην περίπτωση της παρα­
γωγής ατμών κατά την επιχρωμίωση, προ­
καλεί εξελκώσεις του δέρματος ύστερα από
παρατεταμένη έκθεση.
Ο χαλκός δεν είναι πηγή βιομηχανικού
κινδύνου για την υγεία. Με τη μορφή θειϊ­
κού χαλκού-γαλαζόπετρας μπορεί να προ­
καλέσει ερεθισμό στο δέρμα κ.αι γι' αυτό
μετά κάθε επαφή το δέρμα πρέπει να πλένε­
ται με άφθονο νερό. Τα χάλκινα δοχεία
μπορούν να κάνουν τα τρόφιμα τοξικά, γι'
αυτό πρέπει να επικασσιτερώνονται - να
«γανώνονταο>.
Ο μόλυβδος είναι δυνητικά τοξικός σε
όλες σχεδόν τις μορφές του. Η κύρια πηγή
δηλητηρίασης είναι η εισπνοή σκόνης και
καπνών. Η συγκόλληση με μόλυβδο πρέπει
να ελέγχεται με προσοχή για να αποφεύγε­
ται η εξάτμιση του μετάλλου και η επακό­
λουθη εισπνοή των ατμών και καπνών.
Από την εισρόφηση καπνών μολύβδου
επηρεάζονται το νευρικό σύστημα, το αίμα,
τα νεφρά και το μυϊκό σύστημα και ο κίνδυ­
νος γίνεται μεγαλύτερος στην περίπτωση
της κατάποσης. Ο μόλυβδος εκκρίνεται με
τα περιττώματα κ;αι τα ούρα αλλά ένα μέρος
του αφομοιώνεται από τα ανόργανα συστα­
τικά των οστών. Η δηλητηρίαση δε γίνεται
αισθητή μέχρις ότου απορροφηθεί μια ση­
μαντική ποσότητα μολύβδου και το κύριο
σύμπτωμα είναι μια γενική αίσθηση αδυνα­
μίας και κακοδιαθεσίας. Οι εξετάσεις του
αίματος και οι αναλύσεις των ούρων πρέπει
να γίνονται σε τακτικά χρονικά διαστήματα
από όλους εκε ίνους που εκτίθενται στην επί­
δραση ατμών μολύβδου.
Η δηλητηρίαση από μαγγάνιο είναι σπά­
νια και περιορισμένης σημασίας στη με­
ταλλουργική βιομηχανία.
Η δηλητηρίαση από υδράργυρο είναι δυ­
νατή όταν το μέταλλο υπερθερμαίνεται χω­
ρίς περίσκεψη ή όταν χειρίζεται και αποθη­
κεύεται χωρίς τις κατάλληλες προφυλάξεις.
Η δηλητηρίαση αυτή εκδηλώνεται με ερε­
θισμό και εξοίδηση της βλεννογόνου μεμ­
βράνης του στόματος και χαλάρωμα των
δοντιών, με μυϊκό τρόμο, με υπερέκκριση
σάλιου, με εκνευρισμό και κατάθλιψη. ·0
υδράργυρος πρεπει να αποθηκεύεται και
χρησιμοποιείται με προσοχή, έτσι ώστε να
αποφεύγεται κάθε επαφή με το δέρμα, μέσω
του οποίου μπορεί να απορροφηθεί από τον
οργανισμό.
Το νικέλιο αποτελεί σημαντική πηγή το­
ξικής δηλητηρίασης είτε με τη μορφή κα­
θαρού μετάλλου είτε με τη μορφή αλάτων.
Τα πολύτιμα μέταλλα (χρυσός, άργυρος,
λευκόχρυσος και παλλάδιο) δεν έχουν τοξι­
κότητα εκτός αν χρησιμοποιούνται σε ση­
μαντικές ποσότητες μέσω του πεπτικού συ­
στήματος, όπως στην περίπτωση των ανθρώ­
πων που έχουν μια πρωτόγονη πίστη στην
θεραπευτική τους αξία.
Ο κασσίτερος είναι τελείως αβλαβής.
Η δηλητηρίαση από ψευδάργυρο προέρ­
χεται κυρίως από την εισπνοή καπνών οξει­
δίου του ψευδάργυρου και από τα όξινα τρό-
77
 Δο'Χεί.α συλλΟΥής σκόνης μ ε διάφορες 'Xωρη ΤΙΙCότητες
μΠOρnύν να' χρησιμοποιηθούν,με προσαρμογή του εύ·
ΙCαμΠΤOυ σωλήνα στην οπο ιαδ ήποτε θέση ε ργασίας
611:01.1 δημιουργείται σκόνη πο υ πρέπε ι να μαζευτεί για
λόγους οικονομίας και υγείας. Cra[t ool lnc.

καπνών ψευδάργυρου , που είναι γνωστός ως

«σπασμοί ψευδαργύρου», χαρακτηρίζεται
· Οταν δοιιλεύε ι καν<:ίς με μέτα λλα. ιιπά ρχο υ ν καταστά ·
σεις, στις οποίες συνιστάται η χρησιμοποίηση μιας από ανύψωση της θερμοκρασίας και βήχα,
α ναπνευ στtKή ς προσωπίδας . Κυκ λοφο ρεί στο ε μπόρ ι ο
αύξηση του αριθμού των λευκοκυττάρων
μια μ ι:γ ιί λ η ΙΤΩΙΙCιλία IΙΩvτι': λων ιτ()l \ ι::ξ l ι ιτηρ ε τούν δι.,ά­
φορες α νάγιcες. Μ ερ ικές από τις συνθήιcες ιτοιι απαι· και την εμφάνιση ρίγους . Ο πυρετός υπο­
τούν προστασ ία του τεχνίτη μ ε μ άσκα είναι α υ τ ές που
χωρεί και αφήνει μια αυξημένη αντίσταση
αναφέρονται σ τ η ν απο φυγή στερεών σω ματίων που
πρoιcαλOύν δυσφορ ία, πνευμoν ιιcές ασθέ νε ιες και δη· αλλά όχι και πλήρη ανοσία σε μια δεύτερη
λητηρ ι άσεις καθώς επ ίοη ς και ενο'Χλητικών ή τ οξι κών
άμεση προσβολή. Οι καπνοί οξειδίου δη­
αερίων, ατμών και ΙCαπ νών. ΤΟ μοντέλο της φωtoγρα·
φίας παρά γετ αι από τη ν Mine SafcIy Applianccs Co- μιουργούνται κυρίως κατά την εΙC Kαμίνε υ ση
mpany και είνα ι εγKε ιcριμ ένo αιτό το Αμερικαν ικό
των ορυκτών το υ ψευδάργυρου ή κατά την
Γραφ ε ί ο Μεταλλε ί ων και Ορυχε ίων . U.5. Burcau of
Mines. παραγωγή κραμάτων πλούσιων σε ψευδάρ­
γυ ρο, όπως μερικοί ορείχαλκοι. σπυρετός
οξειδίου του ψευδαργύρου μπορε ί επίσης να
φιμα που φυλάγονται σε δοχεία: από ψευ­ ε κδηλωθεί κατά την εισπνοή των καπνών
δάργυρο. Η τοξική επίδ ραση του ψευδάρ­ που εκλύονται στη διάρκεια τ η ς συγκόλ­
γυρου δεν ε ίναι σωρευτική, δηλαδή, δεν λησης της γαλβανισμένης λαμαρίνας, που
μεγαλώνει με τη διαδοχική λήψη μικρών δό­ όπως είνα ι γνωστό έχει επιστρωθεί μ ε ψευ­
σεων, όπως συμβαίνει μ ε τον μόλυβδο. Ο δάργυρο , ή της χύτευση ς του ψευδά ργυρου
πυ ρ ετό ς που προκαλείται από την ε ισπνοή χωρίς επαρκή εξ αερισμό.

7~
 Μέρος Δεύτερο

ΤΕΧΝΙΚΕΣ
ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ
Τεχνικές που δεν απαιτούν
Ετερογενή Συγκόλληση

Κατά τη χρησιμοπΟίηση μεταλλικών rλvφου μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια τε­

φύλλων για την ιcατασKευή αντικεΙμενων
όπως τα κοσμήματα ή άλλα μεταλύτερα
τρισδιάστατα διακοσμητικά είδη, η τελική
εμφάνιση >εξαρτάται κυρίως από ta
μοποιούμ ε να εργαλεία . Κάθε εργαλείο έχει
ορισμένες δυνατότητες και ορισμ ένους ΠΕ­
ριορισμούς κι ένα μεγάλο μέρος της ικανό­
τητας του τεχνίτη έγκειται στην εκλογή του
κατάλληλου για τη δουλειά εργαλείου.
Βασικές τεχνικές κοπής μπορούν εύκολα
να επιτευχθούν με μια ψαλίδα όταν πρόκει­
ται για απλά σχήματα. Στα πολύπλοκα σχή­
ματα η κοπή μπορεί να γίνει με ένα μεταλ­
λουργικό πριόνι από ορθογώνιο πλαίσιο με
προσθαφαιΡούμενη λεπίδα. Για την προσθή­
κη της διάστασης του βάθους ή του ανά-
χνική ώθησης γνωστή διεθνώς ως n:pousse
(βλ. σελ. 121) με τα ομώνυμα εργαλεία. Η
επιφανειακή ποίκιλση και εμφάνιση μπορεί
χρησι­ να επιτευχθεί με σφυριά, εκγλυφικά εργα­
λεία και επιστρώσεις.
Με το πέρασμα των αιώνων έχουν ανα­
πτυχθεϊ και είναι στη διάθεση του τεχνίτη
πολλά εργαλεία και πολλές τεχνικές. Σκο­
πός του μέρους αυτού του βιβλίου είναι η
διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν
σχεΤΙΚά με την κατασκευή και τη διακό­
σμηση των διάφορων αντικειμένων από μέ­
ταλλο, από τα πιο απλά μέχρι τα πιό πολύ­
πλοκα.

Προετοιμασία του μετάλλου

Σ τεφάν ι για το σπρέωμα των μαλλιών από τη Mcrry

για το κόψιμο περιγράμματος
Renk. Φτtα γ μ ένo από φύλλο μ ε τά λλου δ ιαμορφωμ ένο
σε στοιχεία - μοντ ο ίJλ των 2 ιντσών, που διαμορφώνο­
Μόλις έχει γίνει ένα σχέδιο που πρέπει να
ντα ι μ ε μεταλλικό κοντύλ ι ' έχε ι επίσ η ς πρόσθετη α κμ ή υλοποιηθεί, είτε αυτό βρίσκεται στο μυαλό
1/ 8" που απ λώ νεται από κάτω για ακαμψία και κρύψι ­
μ ο των κοφτερών ακμών . ' Υ στερα. οι πτυχές ltιέ ζοντιιι
του τεχνίτη ε ίτε έ-χε ι αποτυπωθεί με λεπτομέ-
ελαφ ρά και κατ' επανάλ ηψη με ένα εργα λείο εξο μά ­
λυνσης ε πάνω σε βρ εγ μένο χαρ~ ί μ έχρις ότο υ εΠ ΙΤC υ­
χθεί ίΟ επ ι θυμητ ό βάθος. Κατά την επεξεργασία με
π ίεση τ ο μ ί:ταλλο σκληραίνι:ι . Γ ια να διατηρηθεί η Το στεφάν ι σε χρl)ση:
ακαμψία, που θα χανόταν αν θερ μαινότ αν, η σύνδεση
δε γίνεται μΓ. σι) γκόλληση αλ λά με πριτσίνωμα . Φω ­
ΤΟΎραφ ία P.1U/ H.1sscl.

ΗΟ
 "1!!l i i,!,li! j l l l'iirτ~~i l' iJ·
ι % "...,. " ._ •.•. s
11;" ,1,",ι,l,.ι Ι ,:1,1,11" , Ι.,' ,

ρειες στο χαρτί, πρέπει να μετα φερθεί στο E:;;:;:f~:"':~-:l~~;~':;:~~~~~;j

μέταλλο. Για να γίνει κάτι τέτοιο υπάρχουν
αρκετές μέθοδοι και η εκλογή εξαρτάται
από το σχήμα που πρέ πει να κοπεί. Α ν όλες
οι γραμμέ ς ε ίναι ευθείες μ πορούν να παρ­
θούν ακριβή μέτρα από ένα σχέδιο π ου είνα ι
φτιαγμ ένο στο χαρτί με κ λ ίμακα, να μετα­
φερθούν στο μέταλλο με έναν ευθύ χάρακα
και να σημειωθούν με κ ιμωλ ία ή μα ρκαδόρο
ή χαρακτικό εργαλε ίο, έτοιμα για κόψιμο.
Αν οσεσδ ήποτε από τις γρα μμές δεν είναι
πραγματικές γρα μμές κοπής αλλά χρη σί­
μεύουν σαν γραμμές αναφοράς, μη πιέζετε
πολύ το εργαλείο μαρκαρίσματος γιατί η
εξάλειψ η τυχόν βαθειών χαραγών μ1\ορεί να
παρουσιάσει αργότερα δυ σκ ολίες.
Αν το σχέδιο αποτελείται από καμπύλες ή
πιο π ερίπλοκα σχήματα,μπορούν να χ ρησι­
μοποιηθούν άλλες μέθοδοι μεταφοράς . Μια
απλή μέθοδος στηρίζεται στην τοποθέτηση
ενός φύλλου καρμπ όν ανάμεσα στο μέταλλο
και στο πρωτότυπο σχέδιο, που έχει γίνει
επάνω σε χαρτί. Μετά τη σχεδίαση του ΠΕ­
ριγρ άμματος , τα χνάρια του καρ μπ όν που
έχουν μείνει στο μέταλλο μπ ορούν να μονι­
μοπ οιηθούν μ ε έναν ειδικό μαρκαδόρο ή μ ε 1 ~
ένα μυτερό εργαλείο. Είναι δυνατή η κάλυ­ "
ψη του πίσω μέρους ενός σχεδίού μ ε μια
, .:;;
απόθεση κάρβουνου (γραφίτη) που γίνε ται

. Οργανα μέτρηση ς : Ι. Χαλ ύ β δινο ι ;{άρακες, 2. Χαλύ ­

βδινε ς Ίων ίες . 3. Μ ο ιρ ο γνωμόνιο-γων ι όμετρο, 4. Πά νι­
νη μετροτα ινία.

3
Ι . Κ ο ντύλι με δύο άκρα, μ ή κ ους 15 ειe., 2. Κοντ ύλ ι με
μύτη βελόνας, 3. Κ οντύλι με μύτη βελόνας κα ι ανασυ­
ρό με νο άκρο, 4. Διπλό χαρακτικό (α ιχ μ ή από σκληΡ ό
2 4 5 λ~στιχo γ ια σχ εδ ί α ση σε καρμπόν και χα λύβδινη οιχ ­
μη για χάραξη σ ε μέταλλο), 5. Σοuβλιά χάραξη ς. 6.
Κιμωλία σε πλάκα .

81
ΧΡΗΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟ ΔΟΥΛΕΜΑ
ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ
ΟΙ φωτογ ραφίες αυτές του Ορρί δι:ίχνουν το πως η Saa-
Γί! Hopea υ ntraclιI δημιουργεί ένα ασημένιο παντατίφ.
Κατασκευαστικό σχέδιο του παντατίφ που οείχνει τις
βασικές επcξ ι:ργασ ί ες . Saara Hopca Untracht.
4. Στην περίπωση αυτή το σχέδιο είναι κυκλικό. Βρί­
σκεται με χάρακα το κέντρο και σ;ημειώνεται με ζομπά
κέντρωσης και σφυρί. ΤΟ κέντρο είναι χρήσιμο ως ση­
μείο αναφοράς για τις μελλοντικές μετ ρήσεις .
Μ2
Ι. Προ ετοιμασ ία γ ια χρήση "tO\J πριονιο\/ κοσμημα­
τοποιίας. Πρώτα ρυθμίζεται το πλαίσιο στο μήκος της
λεπ ίδας και σφίγγεται η πίσω πεταλούδα. Η λεπίδα ει ­
σάγεται στην κάτω σιαγόνα, με τα δόντια να βλέπουν
κάτω προς τη λαβή και έξω από την ράχη -του πλαι­
σίυυ, και σφίγγεται η κάτω πεταλούδα. Το πλαίσιο πιέ­
ζετα ι σε μια σταθερά αντιστεκόμενη επ ιφάνεια. Η λάμα
εισάγετ αι στην επάνω σιαγόνα και σφίγγ ε -ται η επάνω
πεταλούδα ενώ το πλαίσιο είναι τεντωμένο .
5. Με τη μύτη του ενός σκέλους πιεσμένη στο κέντρο
ο δ ιαβήτης στρέφεται με τα δάχτυλα κι έτσι η μύτη του
. δεύτερου σκέλους χαράζει στην επιφάνεια του ασημέ­
νιου φύλλου την περιφέρεια ενός εγγεγραμμενου κύ­
κλου.
 2. Πριν αρχίσει το πριόνισμα. όλες οι πεταλούδες
σφίγγονται με μια παλιά πένσα για να εξασφαλιστ εί η
ασφαλής συγκράτηση της λάμας.
6. Για να αρχίσει το πριόνισμα, η λάμα τραβιέται
προς τα πάvω λίγες φορές. σε ένα κατάλληλο σημείο
εισόδου στο μέταλλο . Αυτό δημιο ιι ρ'(ε ί μια μικρή αυλά­
κωση. όπο υ το πριόνι μπορεί να αρχίσει να κόβει. Κα­
τά το πριόνισμα, τ ο μέταλλο πιέζεται σταθερά στη σανί­
δα "Υι) ενώ η λάμα οδηγείται κατά μήκος του εςωrcρt­
κού της καμπύλης, για να γίνει αργότερα δυν ατή η
αφαίρεση των γρεζι ών με τη λίμα.
J . Με ένα διαβήτη παίρνονται μετρήσ εις από το πρω­
τότυπο σχεδ ιαγρόφημα.
7. Στην οποιαδήποτε εργασία πριον ί σματος το πλαί­
σιο πρέπει να κρατιέται (όπως ε ικονί ζεται ) ό σο το δυ­
νατό πιο κάθετα προς το ιωπτόμενο μέταλλο. Αυτό εκ­
θέτει το ελά χιστο δυνατό του μετάλλου στην ε πενέρ ­
γεια της λάμας κιιι εξασφαλίζει μ εγαλύτερη ακρίβεια.
Είναι αρκετή μια πολύ μικρή προωστική δύναμη , μο­
λονότι κάπως μεΥ αλίιπρη πίεση ασκείται κατά την
προς τα κάrω ή κοπτική ώθηση της λάμας.
S3
 8. Μόλις αποκοπεί ο όί.σκος, το σχήμα καθαρίζετα ι
με τη βοήθι:ια μιας λί μας διπλής επιφάνειας, μέσης
αδρότητα ς, που αφαιρεί το περισσευούμενο μ έταλλο
μέχρι το κυκλικό ίχνος το\) διαβ ήτη. Το λιμάρισμα γί­
νεται κατά την προ(όθηση της λίμας, που πρέπε ι να
αφήνεται χαλαρή κατά την οπισθοδρόμηση.

9. Τυχόν Ύρέζια που έχου ν απομε ίνει μt:τά το καθάρι­

σμα του πάχους του δ ίσκου μrrορούν να αφαιρεθούν με
τη λί μα, ενώ ο δίσκος θα κρατιέται υπό γωνί α .

,.

12. Το σχέδιο απαιτεί πολλά δ ιαμ περ ή τρυπήματα. Για
την προετοιμασία του πριονίσματος των ανοιγμάτων
χρησψοποιι:ίται ένας ζομπάς κέντρωσης που δη μιουρ ­
γεί τα ακριβή σημάδια , όπου θα ανοιχθούν αρχικά τρύ­
πες μ ε δράπανο.
Ι 3. Στο τσοκ του rrροσαρμογέα της χειρολαβής του
εύκαμπτου άξονα του λεπτουργικού μ οτέρ στερεώνεται
ένα μικρό τρυπά ν ι , που θα επιτρέψε ι τη διάνο ιξη μιας
τρίrιτ:ας ικανής να δεχθεί τη λάμα του πριονιού. Η μύ­
τη του τρυ πανιού τοποθετείται "ατακόρυφα στη ση­
μειωμένη θέση και ανοίγεται μια τρύπα . Μπορεί επίσης
να χρησ ιμοποιηθ εί "(ΙΙ ένα κοινό χειροδράπανο.

84
10. Για να γίνουν ο ι παραπέρα χαράξεις κα ι μετρήσt;ι ς Ι Ι , Για μετρήσει ς ευθειων γραμμών χρησιμοποιείται ο
του σχεδίου πιο ευδιάκριτες, το ασήμι χρωματίζεται. χά ρα κας. Πρέπε ι να χρησιμοποιείτα ι ι;να κα λοξυσμένο
Το μέταλλο καθαρ ίζετ αι μ ε ένα απαλλαγμένο λιπαντι­ μολύβ ι . Όταν ο διαβήτης δι: χρησψοποιείτα l,οι μύ ­
κού απορρυπαντικό και νερό, τρίβετα ι με λεπτό ατ σα­ τες του στερειί)VOνΤQ
σε ένα φελλό για να δ ια τηρηθ εί η
λόμαλλο και ελαφρόπετρα , ξεπλένε ται και ξηραίνε ται . οξύτητά τους .
. Υστερα απλιί:ινετα ι μ ε πινέλο μαύρη σ ινική μ εΛάνη
επάνω στην επ ι φάνεια του δίσκου, που ξηραί νετα ι με
θέρμανση συγ κρα τούμ ενος μ ε τσιμπιδάκι . Έτσι, το
όποιο σημάδ ι γίνεται με ε ργαλ είο ή μολύβι φα ί νεται
κ α θαρά. Μπορούν να χρησ ιμ οποιηθούν και άλλες μέ ­
θοδοι χρωματίσματος των ιχνών (βλ. σελ, 8]).

14, Η λά μα τ ου πριονιού χαλαρωνεται στην κορυφή Ι:;. Για να μ η σπ Cισει η λάμα, το μ έταλλο κινείται έτσ ι
του πλαισίου και μετά περνι έται μέ σα από ένα τρυπημέ­ ώστε να « καθ ίσειι) στη ν κάτω σιαγόνα του πλαισίου .
νο άνοιγμα. . Ύστερα, το χαλαρό άκρο τη ς λάμας τοποθετε ίτα ι πάλι
στην επάνω σιαγόνα, ενώ το πλαίσιο κρατι έται τεντωμέ­
νο και σφίγγεται η πεταλούδα.
16. Τα αρχικά ΤΡlJπημένα ανοίγματα αποκόπτονται τη
φορά αυτή. μ f:νο ντας στο εσωrερικό της γραμμή ς, για
να γ ί νε ι αρ γότ ε ρα δυνατό το λ ιμά ρ ισμα.
20. Για μ r..γαλύ τ ε ρα ανοίγματα ή επ ιφάνειες μπορούν
να χρησ ιμ οπο ιηθ ούν μεγαλύτερες λ ίμε ς. Στην πφί­
Itτωση αυτή χρησιμοποιείται μία ημ ι κυκλ ική λίμα δ ι ­
πλ ή ς όψ η ς γ ια τη ν εσωτερ ι κή καμπύλ η το υ πλαισίου.
Η6
17. Η φωτογραφία δείχνε ι το παντατίφ με τρυπημ έν η
τ ην εξω τερική σειρ ά ημικυκλ ί ων και μια δεύτε ρη σειρά
τομών που αποτελούν μ έ ρος του σ χεδίου. Και τις δύο
φορές στις θέσεις έναρξης κ αι συμπλή ρωση ς τη ς κο­
πή ς είχαν δημιου ρ γηθε ί τρύπες με δ ράπανο , γ ια την
εξασφά λ ιση τ η ς ακρ ι βείας.
21. Έ να καμπυλωτό ψαλίδ ι γεν ικής χρήσης κόβε ι μ ε
ευ κο λ ί α μέταλλο πάχους μέχρ ι 18 gauge. Εδώ χρησ ι­
μ οπο ιούνται γ ια το κόψ ιμ ο σιινεχό μενα τετράγωνα
στο ι χεία του παντατίφ , που θα μ ετατραπούν ύστε ρα σε
Ι(ύβους.
18. Το εξωτε ρικό πλαίσιο με αποκομμ {:νο με το πριόνι
εσωτερ ικ ό κύκλο. Μεγ άλα ανοίγματα όπως αυτά μπο­
ρούν ν α καθαριστούν κοι να γ ί νουν λεία μ ε μια μεγάλη
λ ίμα ημικυκ λ ι κής δ ιατο μή ς.
22. Ένα μικρό αμόν ι κοσμημα τοπο ι [ ας ε ίναι χρήσ ιμ ο
εργαλείο γ ια την επεξεργασία μικρών μι""'tαλλlκών μ ε­
ρώ ν. Βοηθά ει στη ν επιπέδωση κο ι σε ά λλες εργασίες
σχ ηματοποίησης των μετάλλων.
19. Μικρ ά ανοίγματα μπορ ούν να καθαρ ι στούν με β ε­
λονοε ι δείς λί μ ες κατάλληλη ς δ ιατομής . Στ ην περίπτω­
ση αυτή χρησιμοποιε ίται μια ημικυκ λ ική λίμα. Στα δε­
ξ ιά β ρ ίσκεται ένα σετ από βελονοειδείς λίμες.
23 . Π ένσες δ ι ά.φο ρω ν σχ εδ ίω ν διατο μή ς εκτελούν ένα ν
αριθμ ό δ ια φορετικών ε;ηασι ών. Εδ<il κάμπτετα ι μέ τα λ­
λο υπό ορθ ή γων ία αλλά η πένσα χρησιμοπο ι εί ται επί­
σης γ ι α τη δ ιαμόρφωση καμπύ λων . γι α συσ τροφές.
στ ε ρεώσε ις κ . α.
24. Πρι\! από τ ην σΙJγKόλλ ηση τοποθετοΟνται στη 25 .rιριν από την συγΚ'όλληση οι μεταλλικές επιφά­
σειρά ο ι :;:ε\'τρικές μονάδες του παντατίφ, Αποτελού ­ νΗες που πρόκειται να ενωθοί>ν πρέπει να ε ίναι απολύ­
νται από διατομt:ς τε τράγωνοι) σωληνα με ανοι-χτά rως ιι:αΟαρές. Τα μ έρη αυτά αλείβονται με συλλίπασμα.
άκρα , που θη χρησιμοποιηθούν αργότερα σε ένα άλλο Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιείται σιcόνη βόρακα
μέρος roυ σχεδίου . Το τσψπ ι δάιι: ι ε ίναι κα:τάλληλο ερ­ αναμιγμένη με νερό (βλ. κεφάλαιο για τη συγκόλλή­
γαλείο για τον χειρισμό ή τον έλεγχο της μετακίνησης ση).
των μικρώ ν μ εταλλιll:ών μ ερ (ίιν.

28. Σε ορισμένες καταστάσεις ε ίναι προτιμότερη η

προσαγωγή θερμότητας από κάτω παρά η άμεση θέρ­
μανση του αντικείμενου. Με ένα σιδερένιο πλέγμα
θέρμανσης όπως το ε ι ιι:ονιζόμενο , σε συνδυασμό με τρί­
ποδο. η χρησιμοποίηση του αυλού από ιι:άτω δεν πα ­
ρουσιά ζf.Ι δυσκολία. 29. Ένα εξωτερι κ ό πλαίσιο από σύρμα στερεώνεται
στη θέση του πριν από την συγκόλληση. Για να εξα­
σφαλιστεί ο μοιόμορφη επαφή του πλα ισίο υ με τη βά­
ση, έτσι (ίιστε το κολλητικό κράμα να ρέει ομαλά και
να μη συναντάει δ ιάκενα που δεν μπορεί να υπερπηδή ­
σει, το πλαίσιο δένεται γύρω γύρω με στριμμένα κομμά­
τια συνδετικού σιδερένιου σύρματος. Για τη διαδικα ­
σία αυτή χρησιμοποιείται πένσα με επίπεδα χείλη. Με­
τά τη συγκόλληση. το συνδετικό σΙιΡμα αφαιρείται
πριν την εμβάπτιση του κολλημένου αντικεΙμενου στο
,οξύ. για να μη μολυνθε ί το όξινο διάλυμα.
26. Ο αυλός συγκόλλησ η ς ( Ρres Ι -Ο-Lite μ .. αέρια ασε ­
τυ λ ί ν η) ανάβεται με τσακμάκ ι , πο\) r. i VOI ο ταχύτερος
και ο ασφα λέστερος τρόπος .
30. Κατά τ 11 συγκόλληση ενός ολόκληρου αντικείμε­
νου όπως Ulιtό εδώ η θερμότη ς πρέπε ι να n:ροσφέρετUl
στην αρχή πάνω σε ολόκληρη την επιφάνεια, για να
αποφευχθ ε ί η ομοιόμορφη θέρμα\'οη που θα μπορούσε
να επ ιφέρ ε ι στΡi:βλωση ίΟυ αντικείμενου.
27. Εδώ φα ί νε ται ολόκληρο το ttύστημα. Αρχίζοντας
από επάνω αριστερά: ο αυλός, το παντατίφ επάνω στο
nλtγ μα θέρμανσης, το τρίnοδο που ακου μ πάε ι σε ένα
φύλλο αμιάντου ή ένα μπλοκ συγκόλλησης, ο βόρακας.
το πινέλο τοποθέτησης το υ βόρακα, το τσα"μάκ'ι, λαβί­
δες για την τοποθέτ ηση των κομματιών του KOλλ η tι ­
κού μ ετάλλου και τη δ ι όρθωση της θέσης των συγκολ­
λούμενων μ ερών, αν κουνηθούν κατά τη ν συγιcόλληση,
και η μ ι κρή φιάλη ασετυλ.iνης μι: ρ υθ μι στ ή κα ι κ λε ι δί
l\αλ(]ίδΑC:.
3 1. Μετά α π ό κάθε εργασ ί α συγκόλλησης το μ έτ αλλο
οξε ι δώνεται επ ιφ ανειακά εξαιτ ίας της θερ μό τητας. Για
τον ΙCαθαρ ι σ,ιό της επιφάνε ι ας και την προετο ιμασία
της για την επό μενη κόλληση. το (ιντ ι κείμενο τοποθε­
τείτα ι σε ένα ρη1ό δοχείο από χαλκό γε μάτ ο μ ε όξινο
δ ιάλιιμα (βλ. κεφάλ αι ο για την ΕJtεξεργασ ία με οξί.ι) κα ι
το όλο Ιιποβάλλεται σε θέρμανση. Γ ια τ η ν αποφυγή
τ η ς μόλυνσης του όξ ι νου διαλύ ματος, ο χειρ ι σμός του
αντικε ίμι;.νου γ ίν εται μ ε χάλl(ινη τσιμπ ί δα.
89
32. Μετά την κατφΥασία μι: οξύ το παντατίφ ξεπ λένε­
τα ι μ ε τρεχού μενο κρύο νερό κα ι το ασήμι το\) παντα­
τίφ παίρνει ένα ,(σκοτ ωμ ένο" λευκό χρώμα.
35. Π ρ ι ν το χρωμάτισμα, το παντατ ί φ γυαλίστηκε με
το χέρι για να ι:το ιμαστ ε ί για το χρωστικό διάλυ μ α και
να αUΞηOεί η αποτελεσματικότης του πάνω στο μέταλ ­
λο. Εδώ χρησιμοποιείτα ι ένα ε ιδ ικ ό ιιοξείδωτι κό υγρό»
που αλείφετα ι στα σημεία μό νο που θέλου μ ε να χρωμα­
τ ι bθούν .
90
33. ·Οταν, σι: ορισμένες καταστάσε ι ς, ι:ίνα l ανεπιθ ίιμη·
τη μια παρατι:ταμένη θέρμανση,το αντικεί μ ενο μπορεί
να συγκολληΟι:ί ι:πάνω σε έναν 6)'κο ξυλο κάρβο \Jνου
που κατοκρατι;ί την θερμότητα. Κάθε δουλειά συγκόλ ­
ληση.:; έχει τα ι δια ί τερα προβ λ ί}ματά της και χρειάζι:­
τα ι επινοητικότητα. Εδώ ένα μ έ ρος [Ου παντ ατίφ κσλ­
λιέτ α ι οιηριζό μενο σε μ ια μl!:Ρ'l κουλούρα συνδι;τικού
σύρματος .
36. ΤΟ χρωμάτισμα α φαιρε ί τα ι από ης περιοχές όπου
civat ανεπιθύμητο με ένα μίγμα λι:πτής ελαφρόπ ι:τρας
και νεροίι που εφαρμόζι:ται ελαφ ρά μ ε ένα παν ί . Θα
μποροίισαν ι::πίσης να χρησιμοπο ιη θ ούν κα ι τα δάχτυ ­
λα .

34. Το τελε ιωμένο παντατ ίφ μετά τ η ν έξοδο από το
όξι νο δ ιάλ ιψ α καιπρι ν α π ό την λε ίανση, τον χρωματι ·
σμό και το τελ ικό γυάλισ μα. Στο σημε ίο αuτό ε ί ναι
«σ κοτωμ ένο" λευκ ό.
με ένα μαλακό μολύβι και στη συνέχεια
εφαρμόζουμε την διαδικασία που περιγρά­
φηκε στην περίπτωση το υ καρμπόν.
Το μέταλλο μπορεί ε πίσης να βαφεί προ­
σωρινά με υδατοδιαλυ τό χρώμα κ αι να ξυ­
σθεί στη χρωματισμένη ε πιφ άνει α το σχέ­
διο. έ τσι ώστ ε να οδ ηγηθ εί η κοπή από τα
λαμπρά μετα λλικά ίχνη. Μ ε τά το κόψιμο ,
το χρώμα ξεπλένεται με νε ρό. Τέτοιο χρώμα
μπορεί να γίνει με προσθήκη μπλε κρυ­
στάλλων θειϊκ:ού χαλκού - γαλαζόπετρας σε
100 π ε ρίπου κυβΙΚά νερού, μ ε συνεχή ανά­
δευση , μέχρι ς ότο υ πάψ ου ν να δ ιαλύονται οι
προστιθ έμ ε ν ο ι κρύσταλλοι . Στ ο κορεσμένο
αυτό διάλυμα προστίθενται περί τις ΙΟ στα­
γόνες πυκν ό θε ιϊκό οξύ. Προσ οχή: το οξύ
πρέπει να προστίθεται σιγά σιγά κα ι μ ε ανά­
δευση στο διάλυμα - ποτέ το α ντίθετο! Το
μίγμα απλώνεται στο μέτα λλο και αφήν ε ται
να στ εγ νώσε ι.
Μια άλλη μέ θοδος στηρ ί ζεται στο καθά­
ρισμα του μ ε τάλλου μ ε ασετόν , τετραχ λ ω ­
ράνθρακα ή άλλο διαλυτ ι "ό λ ιπαρών ου­
σιώ ν ή ακόμα και μ ε απορρυπαντικό και στο
στ έγνωμα τη ς ε πιφάνει ας σε ε πα φή μ ε τον
αέρα .

. Επειτα μπορεί να απλω θ ε ί λευ κό ή χρω­

μ ατιστό χρώμα τέμπερας, που ε ίναι υδα το­
διαλυτό, σ ε ένα λεπτό σ τ ρώμα και να αφ ε θεί
να σ τεγνώσε ι. Το περίγραμμα μπ ο ρεί να χα­
ραχθ εί κατ ευθείαν μ ε μο λύ βι , να χαραχθεί
με ένα μυτ ερό ε ργ αλείο ή ν α μ ε ταφερθ ε ί με
καρμπόν όπως περιγράφηκε προηγου μένως.
Για τον σκ οπό αυτό μπορε ί επ ί ση ς ν α χρη­
σιμοποι η θεί μα ύ ρη σινική με λάνη. Επίση ς,
τ ο μ έταλλο μ πορε ί να κοπ εί. Για την κοπή
μ ε μ εταλλουργικό ψαλίδι β λ. στο κεφάλαιο
που εξε τά ζε ι τα Εργ α λε ία Χ ε ριού , σ ελ. 510
και στις ε ικό νες τη ς σελ. 512.

Το πριόνι του χρυσοχόου

37. ΤΟ oλ()Kλη ρ ωμ~νo παντατίφ μ ετά τη
you με κόκκιν η ώχρα και σ τ ι λβωΤΙΚό ίιφασμα .
π ροϊόν τη ς 5 <1ar<l Hopea Utracht.
και αΡΎυροχόου
Τα πριόνια, που χρησιμοποιούν οι τεχν ί ­
τες στη χρυσοχοία, αποτελούνται από έ να
πλαίσιο κατασκευ ασμένο από χάλυ β α ελα ­
τηρ ίου σχεδ ια σ μ ένο έ τσι ώστε να σ υγκρ ατ ε ί
μια πριονωτή κο πτικ ή λεπίδα-λάμα. Χρη­
σιμοποιούνται συνήθως γ ια κόψιμο μαλ α­
κών μη σ ι δ η ρούχων μ ε τάλλων, αλλά μ ε το
στ ί λβωσή
εύχρηστο και πολ υδύνα μο αυτό εργαλ ε ίο
Ένα
μπορ ούν ν α κοπούν και λε πτά πάχη σ ι δ '1ρ ού-

91
 3

. ';'

8 7

Ι
6 ι
Ι
2

1. Ένα πακ';το 144 λεπίδων τφιονιοίι χρυσοχόου , 2. μιζόμενο επίπεδο πλαίσιο βάθους 20 εκ., 6. Στρογγυλό
Μεμονωμένη λεπίδα, 3. Μεγέθυνση που δείχνει την πλαίσιο, ρl!θμιζόμενο. βάθοuς 15 εκ" 7. Κομμάτι λιπα­
κατεύθυνση των δοντιών. 4. Πλαίσιο πριονιού· σέγας ντιιωύ κεριού μi:λισσας, 8. Πεταλούδα.
χρυσοχόου, ρυθμιζόμενο, βάθους 10-15 ΕΚ" 5. Μη ρυθ-

χων μετάλλων. κατασκευάζονται τόσο εξασφαλίζεται το σταθερό και ασφαλές κρά­

άκαμπτα όσο και ρυθμιζόμενα πλαίσια αλλά τημα της λεπίδας. Για τους περισσότερους
πρέπει να προτιμούνται τα πριόνια με ρυθ­ σκοπούς είναι αριcετό ένα βάθος πλαισίου 8
μιζόμενο πλαίσιο. μια και μόνο αυτά μπο­ μέχρι 10 εκατοστών αλλ' υπάρχουν και
ρούν να δεχθούν λάμες ή κομμάτια λάμας πριόνια με πλαίσιο μεγαλύτερου βάθ0υς.
διάφορων μηκών. Οι σιαγόνες που κρατούν για ε ιδικές καταστάσεις. Το βάθος του
τη λάμα πρέπει να σφίγγονται καλά με τους πλαισίου από το πριονωτό άκρο της λεπίδας
συσφιγκΤΙΚbύς τους κοχλίες έτσι ώστε να μέχρι το κάτω μέρος του πλαισίου προσδιο-

92

Διατάξεις συγκράτησης και στήριξης: 1. Μέγγενη πά­
γκου με αμόνι , 2. Ξύλινες στηρικτικές επιφάνειες, μο­
νταρισμένη - ξ εμονταρισμένη, 3. Σανίδα μ ε εγκοπή
ρίζει το πόσο βαθειά μπορεί να εισδύσει στο
μέταλλο η κοπτική λάμα.
Οι λάμες των πριον ιών χρυσοχοίας κατα­
σκευάζονται σε πολλά μεγέθη που δηλώνο­
νται με αριθμούς όπως, π . χ., 8/0,0,1 κ.λπ.
μέχρι 14. Το μικρότερο νούμερο (8/0) έχει
τα λεπτότερα δόντια και το μικρότερο πά­
χος λεπίδας ενώ το μεγαλύτερο (14) έχει τα
πιο αδρά δόντια και την παχύτερη λεπίδα.
Το πάχος της λάμας έχει μερικές φορές με­
γάλη σημασία, γιατί προσδιορίζει την ποσό­
τητα του μετάλλου που αφαιρείται κατά την
κοπή.
2
και σφιγκτήρας. 4. Σφιγκτήρες σχήματος "C", 5. Δα­
κτυλιωτός σφιγκτήρας διπλού ακρου.
''V''
Η εκλογή της λάμας εξαρτάται πρώτα απ'
όλα από το πάχος του μετάλλου που πρόΚΕΙ­
ται να κοπεί. Τα παχύτερα κομμάτια χρειά­
ζονται αδρότερες λεπίδες. Για την κοπή με­
τάλλων πάΧ00ς 16-20 B&S χρησιμοποιού­
νται σ~νήθως πριονόλαμες 2,10 και 2/0. Για
πολύ καμπύλες τομές και εκεί όπου επιδιώ­
κεται η μικρότερη δυνατή αφαίρεση μετάλ­
λου χρησιμοποιούνται λεπτές λάμες. ·Οσο
πιο λεπτές είναι οι λάμες τόσο προσεκτικό­
τερη πρέπει να είναι η μεταχείρισή τους,
γιατί οι λεπτές λεπίδες σπάζουν εύκολα. Οι
σπασμένες λάμες μπορούν να χρησιμοποιη -
,,,
Χρυσό δαχτυλίδι 18 καρατιών α πό τον Jean CΙaudc
Champagnat. Pa ris. Γαλλία. Φτιαγμένο από (ιτσαλα ·
κωμένω, λεπτό φύλλο κο λλ ημ ένο στο ιcύριo σώμα του
δαχτυλιδιο\ι. ΦωΤΟΥραφία De/ Bocca.

Ασ ημένιο περ ι δέραιο σχεδιασμένο από τους Nanna και

Jirgcn Oitzcl γ ια την εταιρεί α Gcorg J ensen Silversmi·
ths Ltd. Copenhagen. Δ ανία 1957 . ΦωΤΟΥραφία }unJ·or.

ΜεταλλΙΚά σχήματα για τυποποι ημένα είδη από ετι ί τιε­

δο υλικό (βλ. rιpoηγoύμι;νη σι:λίδα).

θούν αν έχουν μήκο ς μεγ α λύτερο από τα δύο

Π ε))ιδέρ α ιο από άργυρο Stcrling. σχεδιασμένο απ ό τρίτα του αρχικού.
τοιιςNanna και Jirgen Ditzel γ ι α την εταιρεία Georg
Jensen SiIversmiths Ltd. Co penl'ιa g-.iI . Δαν ία 1961.

ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΛΑΜΑΣ ΣΤΟ ΓιΛΛΙ ΣIΟ

Τα δόντια μιας λά μας είναι προσανατολ ι­

σμένα πρ ος τα «άτω και η κατεύθυνσή τους
εύκολα δ ιαπιστώνεται μ ε τη μετακίνηση του
δάχτυλου προς τι ς δύο δ ιευθύνσε ις . Τα δό­
ντια πρέπει πάντοτε να κατευθύνονται προς
τα κάτω, προς τη λαβ ή του πλαισίου και
αvτίθεrα από το άλλο άκρο του.
Για την τοποθέτηση τη ς λάμας στο πλαί­
σιο, χαλαρώστε και τους δύο ακραίους κο­
χλίες, βάλτε τη λάμα στην επάνω σιαγόνα
περ ί το ένα Εκατοσ τό,μ ε τα δόντια ελεύθερα
και προς τα κάτω κι ύστερα σφί ξτε τη σΤΕ ­
ρεωτική πεταλούδα. Ρυθμίστε το πλαίσιο
του πριονιού, με την πεταλούδα στο πίσω
μέρος του,σύμφωνα με το μήκο ς της λάμας
Αση μ ένιο βραχιόλι σχεδιασμένο από τους Nanna ιcαι και σφίξτε την καταλλήλως. Το άκρο της
Jirgen Ditzel, γ ια την ετ.αιρεία Georg J ensen Silversmi-
λεπίδας μόλις πρέπε ι να ακο υ μπάει τη σιαγό~
ths Lιd , Co pt:nhagen . Δανία. 1960. Φω ωΥραφία Jona/s
Co . . να του πλα ισίου, που βρίσκεται κοντά στη

95
Ασημt:νιο Ε ι δώλιο αλπακά τη ς προκο λομβ ιανής επο·
χί) ς των ' Ι νκας τ ου Περού . Είναι μορφοποιημένο από
φύλλο μ ε τάλ λου και αυλακ ω μ ένο μ ε αι χμηρό εργαλείο.
Anlcrican MIIscum of Natur;tI H Istory. N ew York.
Η. π.Α

Ορ ε ιχάλκιν η ασπ ί δα του Itp<iltOtI αιώνα π.Χ. ή των αρ·

χών τσυ πρώτυυ α ιώνα μ . Χ. που α ν.:λ Κίισθηκ ε α π' τον
ποτ αμό Τάμ εση . Μή κος: 80 περ ίπου ε κ. Η εγχά ρα κτη
δ ι α"όιηιη σ η , ί\'αι τ ου ώριμο υ στυλ La Tene και είναι
πλουτισ μ ένη μ ε καρφ ι ά και κομμάτια κόκκ ι νο γυαλί.
8ricish MuscIIm. London. ΑΥΥλ ία.

Τα ί ρι ζt:υγαριοίι κρίκων α στραγάλο υ από λΕυκό μέτ αλ­

λο, 8 ombay , l νδία πε ρ . 1872. Συλλογ ll Victoria and ΑΙ­
bc rt Musc um , ι.οιιdοn . Τh c Mu.~cιJIII of Modt:rn ΑΓΙ,
New ΥαΓΚ. ΦωΓΟΥραφία 80ichi ,5ιIniJnI i.

Αση μέν ια lωσ μημα τοΟ ήκη , στολ ι σ μέν η με σιντέφ ι ,

τ ουρκουά ζ και σμάλτ ο, π:ε ρ . 1900. Σ:ιεδιάσθηκ ε από τον
Charles Kno x και κατασκε υάσθηκ ε από τον WίΙΙί<ι.m
Crayhorn γ ια την ε ταιρεία Li bcrty ίlnd Co., Αγγλ ία . Ι Ι
114 χ 6 χ J 1/ 4 ίντσες. Thc MuseunJ of Modcrn Arr,
Nc w γΟΓλ:, Η. Π Α., δωρεά Ο Ι ΙΙ:ΟΥlvι.;ιας Jahrι D. Rockc-
fcJJcr, .IΓ. ΦωΤΟΥραφία Soichi $rll1ani.

96
 μας, το πιο συνηθισμένο αίτιο μιας τέτοιας
κατάστασης .
Τα πριόνια πλαισίου χρησιμοποιούνται
σ ε συνδυασμό με μια σανίδα σχήματο ς «v)~
ή με μια σφήνα πάγκου από ξ ύλο είτε μόνι­
μα στερ ε ωμένη στον πάγκο ε ίτ ε συ γ κρατού­
μενη με μια μικρή ·μέγγενη σχήματος "C". Η
σφήνα πάγκου χρησιμοποιείται για την
υποστήριξη το υ επεξεργαζόμενου μετάλλου
κατά το πριόνισμα, το λιμάρισμα και άλλες
εργασίες.

Φανά ρι απ ό δ ιά τρητο ορείχαλκο. De]hi ]νδί α. Μήκ ος:

(( 10 .• , βραχιόλ( από την Ruth S. Roach, ] 96], από χρυ­
σό ]4 καρατιών με αΙCOυαμαρ ίνες και ροζ και τφάσι­
νους τουρμαλίνες. ΟΙ μονά δες σ υγκρ ατούνται σε ένα
δερμάτινο λου ρί. Κάθε μονάδα αποτελε ίται από έ να επ ί :
πεδο τεμάχιο μετάλλου rcεKαμμένιi στι ς τρεις διαστά­
σεις του χώρου. ΦωΤΟΎραφία EJdcn.
60 εκ. Τα δ ιάτρητ α ανοίγματα έχουν γίνει μέ μικρό
μυτερό σ κ αρπέλο από το έξω μέρος, ενώ το ε σω τερ ικ ό
είχε γε μισθ c ί μ ε άσφα λτο έτσ ι {iι σ τε να ευκολύνεται η
δημιουργία των οπών και τα κοφτερά γρέζια να βλέ ~
ττουν προς τα μ έσα. ΦωroΥραφία Ορρί.

λαβή του πλαισίου. Στηρίξτε το επάνω μέ­

ρος του πλαισίου στον πάγκο ή στο όποιο
άλλο στηρικτικό προσάρτημα υπάρχει, έτσι
ώστε το κάτω άκρο του πλαισίου να κρέμε­
ται προς τα κάτω και τα δόντια της λεπίδας
να βλέπουν προ ς τα πάνω. Σπρώξτε τη χει­
ρο λαβή προς το σώμα του πριονιού, για να
πιέστε το πλαίσιο που ενε ργεί τώρα σαν
ελατήριο και αφήστε το ελεύθερο άκρο της
λεπίδας να μπει περί το ένα εκατοστό ανά­
μεσα στις κάτω σιαγόνες. Ενώ το πλαίσιο
είναι συμπιεσμένο, σφίξτε την κάτω πετα­
λούδα. Αφήστε σιγά σιγά το πλαίσιο να γυ­
ρίσει στο φυqικό του σχήμα γιατί μια από­
τομη άρση της πίεσης μπορεί να το σπάσει.
Αν η λάμα ξε γλυστρήσει, ξαναβάλτε τη στη
. θέση της με τον ίδιο τρόπο, σφίγγοντας αυ­
τή τη φορά περισσότερο την πεταλούδα.
Σπάνια χρειάζ εται πίεση μεγαλύτερη από
αυτή που δίνει το χέρι αλλά για το σφίξιμο
των κοχλιών μπορεί, αν χρειασθεί, να χρη­
σιμοποιηθεί βοηθητικά μια παλιά τανάλια.
Δοκιμάστε το σφίξιμο της λεπίδας χτυπώ­
ντας τη με το νύχι. Μια καλοτεντωμένη λά­
μα δίνει έναν οξύ ήχο. Μια χαλαρή ή κακο­
τεντωμένη λάμα δίνει έναν βαρύ , πνιχτό
ήχο. Οι λάμες δεν πρέπει ποτέ να χρησιμο­
ποιούνται χαλαρωμένες γιατί δεν κόβουν
καλά και ταυτόχρονα σπάνε εύκολα. Α ν το
κράτημα της λεπίδας στις σιαγόντες φαίνε­
ται δύσκολο, ανοίξτε τις σιαγόνες και ανα­
ζητείστε το υπόλειμμα της σπασμένης λά-

97
 2 3

.. ... . . . . . . .
,::>1 'J,t ι., 04~5 u<) -,76009 f

''-'' " ," ' ,

J

.
,1
. . . .
72~~ IJb7~~617 '~7980
. . .

Ι. Ζομπάς KέVΤρωσης , 2. Aυτόμα~oς ζομπάς Kέντρω~

σ η ς,
3. Διπλό σφυρι με ένα σφαιρικό άκρο, 4. Χαλύβδι·
νη πλάκα εξο μάλυνσης , 5. Μικρό κερατόσχημο αμόν ι
Ι(οσμηματοποιού.
2

Ι. Καλίμπρες τρυπανιών 2. Σετ τρυπανιών.

ΚΟΠΗ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΤΩΝ ΜΕ το ΠΡΙΟΝΙ
ΧΌ-Ι'ΛΣ
Πριν αρχίσει το πριόνισμα, η , λάμα πρέ­
πει να λιπανθεί για να ευκολυνθεί η κίνησή
της. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιείται
συνήθως ένα ιcυλινδΡΙKό κομμάτι κεριού μέ­
λισσας, Το πέρασμα της λεπίδας μια φορά
μέσα από το κερί είναι συνήθως αρκετό για
τον επιδιωκόμενο σκοπό. Μια υπερβολικά
μεγάλη ποσότητα κεριού μπορεί να μειώσει
την' απόδοσή της κοπτικής ενέργειας τη ς λά­
μας. Η περίσσεια του ιcεριoύ αφαιρείται με
μια σκληρή βούρτσα. Στις περιπτώσεις που
η λάμα χρησιμοποιείται για μεγάλο χρονι-
ΧΡΥΣΟ· κό διάστημα μπ ορεί να χρειασθεί από καιρό
σε καιρό μια νέα ποσότητα κεριού, όταν ο
τεχνίτης νοιώθει πως η λάμα «(κολλάεω .
Για τη δημιουργία μιας χαραγιiς, κατά
την αρχή του πριονίσματος, σπρώχνετε τα
δόντια προς τα πάvω, στο άκρο του μετάλ ­
λου όπου αρχίζει η κοπή. Αυτό θα επιτρέψει
το να γίνει μια χαραγή, που είνα ι αρκετή γ ια
να αρχίσει το κόψιμο.
Κατά τον χειρισμό ενός πριονιού με πλαί­
σιο μη ξεχνάτε ότι η λεπίδα πρέπει να δια­
τηρείται όσο γίνεται πιο κάθετη. Αυτό εξα­
σφαλίζει τη μικρότερη επαφή με το μέταλλο
και κατά συνέπεια προσφέρει τη μικρότερη

98
αντίσταση. Το με γωνία κόψιμο του μετάλ­
λου ισοδυναμεί με το "όψιμο ενός πολύ πα­
χύτερου ελάσματος. Να θυμάστε επίσης, ότι
η πραγματική κοπτική ενέργεια της λεπίδας
εκδηλώνεται καθώς τα δόντια προχωρούν
προς τα κάτω. Οι μακρές, ρυθμικές και μα­
λακές διαδρομές είναι πιο αποτελεσματικές
από τις μικρές, γρήγορες και νευρικές κινή­
qεις ενώ ταυτόχρονα φθείρουν και υπερθερ­
μαίνουν λιγότερο τη λάμα, προλαμβάνοντας
τον κίνδυνο σπασίματος από την συγκε­
ντρωμένη σε μια μικρή περιοχή τριβή. Μια
ελαφρότατη αύξηση της πίεσης κατά την
καθοδική διαδρομή μαζί με μια ελαφρότατη
προωστική πίεση είναι ότι χρειάζεται για το
καλό κόψιμο. Τυχόν υπερβολική καθοδική
ή προωστική πίεση θα προκαλέσει κόλλη­
μα, στόμωμα ή σπάσιμο της λάμας. Η αργή
και μαλακή εργασία είναι προτιμότερη από
τη ζορισμένη, γρήγορη δουλειά, η οποία,
μακροπρόθεσμα είναι αναποδοτική.
. Οταν κόβονται καμπύλες το πριόνι πρέπει
να κρατιέται όσο είναι δυνατό στην ίδια θέ­
ση ενώ το μέταλλο στρέφεται, έτσι ώστε η
λεπίδα να μένει προσανατολισμένη προς
·τη διεύθυνση της κοπής. Α ν το σχέδιο επι­
βάλλει μια απότομη καμπή κατά ορθή γω­
νία, φέρτε την λεπίδα στο σημείο της αλλα­
γής κατεύθυνσης και κρατήστε την να δου­
λεύει επί τόπου χωρίς να κινείται προς τα
μπρος. Περιστρέψτε βαθμιαία το μέταλλο
μέχρις ότου δημιουργηθεί μια μικρή τρύπα
με διάμετρο ίση με το ύψος της λάμας.
. Επειτα, η λεπίδα μπορεί να προχωρήσει
προς τη νέα κατεύθυνση κοπής, που σχημα­
τίζει ορθή γωνία με την προηγούμενη.
Με λίγη προσοχή μπορεί να ακολουθηθεί
η οποιαδήποτε γραμμή, όσο περίπλοκη κι'
αν είναι, χωρίς να σπάσουν πολλές λάμες.
Πάντως, αν παρουσιαστεί ανάγκη να αφαι­
ρεθεί μια λάμα (σπασμένη ή όχι) από μια
τομή, αυτό μπορεί να γίνει με το να κρατη­
θεί η λάμα σε κίνηση και να τραβηχθεί σιγά
- σιγά έξω από το μέταλλο, αρκεί η απόστα­
ση να μην είναι υπερβολΙΚά μεγάλη. Αν αυ­
τό δεν είναι δυνατό στη πράξη, μπορεί να
χαλαρωθεί η πεταλούδα τόυ πλαισίου και η
λάμα να τραβηχθεί μαλακά προς τα έξω.
ΔΟΥ ΛΕΙΑ ΤΡΥΠΗΜΑ ΤΟΣ ΜΕ ΠΡΙΟΝΙ ΚΑΙ ΛΑΜΑ
ΟΙ δυνατότητες διακόσμησης των μετάλ­
λων σε μορφή φύλλου μπορούν να αυξηθούν
σε μεγάλο βαθμό με την εισαγωγή ενός νέου
στοιχείου - τη δημιουργία ανοιγμάτων ή
οπών στο φύλλο για να προκύψει ένα τρυ­
πητό αντικείμενο. Η μέθοδος εργασίας πα­
ραμένει βασικά η ίδια, άσχετα αν είναι το
σχέδιο απλό ή πολύπλοκο.
Αρχίστε με τη μεταφορά του σχεδίου
στο μέταλλο. Τοποθετείστε το μέταλλο σε
μια σκληρή επιφάνεια, έτσι ώστε να μην εί­
ναι δυνατή η παραμόρφωσή του. Με έναν
μυτερό ζομπά κεντραρίσματος και ένα σφυ­
ρί κάνετε ένα μικρό βαθούλωμα σε ένα ση­
μείο ακριβώς μέσα από την γραμμή που κα­
θορίζει την προς αποκοπή περιοχή. Σκοπός
της βούλας-αυτής είναι να δώσει ένα ακρι­
βές σημείο εκκίνησης για τον δράπανο και
το τρυπάνι (περιστροφικό κοπτικό εργα­
λείο) που χρησιμοποιείται στη συνέχεια για
να γίνει μια τρύπα στο σημείο αυτό. Χαλα­
ρώστε το τσακ του δράπανου. τοποθετείστε
βαθειά το τρυπάνι ιcαι σφίξτε πάλι το τσακ,
αφού βεβαιωθείτε ότι το τρυπάνι είναι ακρι­
βώς κεντραρισμένο και ευθυγραμμισμένο,
για να μην ταλαντεύεται κατά το τρύπημα.
Μην αφήνετε τα λεπτά τρυπάνια να εξέχουν
πολύ από το τσOΙC , για να μη σπάσουν. Τα
ατσάλινα τρυπάνια σπάνε πιο δύσκολα από
τα σκληρά τρυπάνια από ταχυχάλυβα ιcαι
πρέπει να προτιμούνται όταν η δουλειά γί­
νεται με χειροδράπανο. Βουτείξτε το τρυπά­
νι σε ελαφρύ μηχανέλαιο , που ενεργεί ως
λιπαντιιcό και ' ψυκτικό, κατά τη διάρκεια
του τρυπή·ματος. Τοποθετείστε το προς τρύ­
πημα μέταλλο σε ένα κομμάτι ξύλο , έτσι
ώστε να αποφύγετε το στόμωμα της άκρης
του τρυπανιού που θα ήταν αναπόφευκτο αν,
καθώς έβγαινε από το αντικείμενο. χτυπού­
σε σε ένα σκληρό μέταλλο. Η στιγμή που
βγαίνει το τρυπάνι από το κάτω μέρος του
φύλλου είναι η πιο επικίνδυνη για το σπά­
σιμό του. ·Ετσι, στο σημείο αυτό πρέπει να
προχωρείτε σιγά σιγά και με προσοχή.
Η τρύπα πρέπει να είναι αρκετά μεγάλη ,
ώστε να μπορεί να δεχτεί την πριονόλαμα
που πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για το κό­
ψιμο της περιοχής η οποία πρέπει να αφαι­
ρεθεί. Η λάμα εισάγεται με το χαλάρωμα
της πάνω πεταλούδας του πλαισίου, με το
πέρασμα του άκρου της μέσα από την τρύ­
πα, την μετατόπιση του μετάλλου κάτω
προς την χειρολαβή, το άφησμά του εκεί σε
ηρεμία για να αποφευχθεί τυχόν σπάσιμο
της λεπίδας και το σφίξιμο της επάνω πετα­
λούδας, ενώ το πλαίσιο θα είναι πιεσμένο,
99
 2

Ι. Xεφoδράπrινoι . 2. Τρυπάνι, 3. Σ ε τ τρυπαν ι ών. 4. Χειροδράπανο στήθους .

όπως στη συνηθισμένη διαδικασία στερέ­ Όταν η λεπίδα φτάσει στο σημείο από
ωσης της λάμας στο πλαίσιο του πριονιού. όπου ξεκίνησε, το άχρηστο μέρος πέφτcι μό­
Ύστερα, το μέταλλο τοποθε τείται και συ­ νο του. Η λά μα βγαίνει με το νέο ξε σφί ξ ιμο
γκρατείται στο κομμάτι ξύλου σχήματος της ε πάνω πεταλούδας του πλαισίου του
"ν .. ή σε άλλη κατάλληλη συγκρατητική πριονιού και με το τράβηγμά της προς τα
διάταξη και ακολουθέί το κόψιμο του μέ­ κάτω μ έσα από το άνοιγμα του μετάλλου.
ρους που πρέπει να αφαιρεθεΙ Πρέπει να
ακολουθείται η εσωτερ ική πλευρά της
ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΡΥΠΗΜΑΤΟΣ ΜΕ ΚΟΠ Ι Δ Ι
γραμμής κοπής, η πλευρά του απορριπτόμε­
νο υ κομματιού. 'Ετσι αποφεύγεται ο κίνδυ­ Στην · Απω Ανατολή, και ιδ ιαίτερα στην
νος να αφαιρεθεί περισσότερο μέταλλο από Ινδία , ΟΙ τεχνίτες παράγουν πολύπλοκα διά­
όσο πρέπ ε ι. Το επί πλ έο ν μ έταλλο μπορεί να τρητα αντικείμενα, ό πως τα φ ανάρια, μ ε μυ­
αφαιρεθεί στη συνέχέια με λιμάρισμα. τερά, μικρά ατσάλινα κοπίδ ια, χωρίς να

100
Ι. Σκαρπέλο με επιμήκη κόψη, 2. Σκαρπέλα μ ε μικρή
κόψη , 3. Σφι.ιρ Ι μ ε σφαιρικό άκρο.

χρησιμοποιούν πριόνι . Τα ανοίγματα αφή­

νονται στην κατάσταση που τα κάνει το κο­
πίδι και δεν φινίρονται με λίμα.
Η μέθοδος περιγράφεται με παράδειγμα
ένα κυλινδρικό διάτρητο φανάρι από φύλλο
ορείχαλκου, που εικονίζεται στη σελ. 97 ,
κατά τον ακόλουθο τρόπο .
Ο κύλινδρος, με κολλημένη ετερογενώς
σε χαμηλή θερμοκρασία ραφή και το σχέ­
διο αποτυπωμένο στην επιφάνειά του στε­
ρεώνεται σε μια κοίτη από άσφαλτο (για
συνταγές βλ. σελ. 121 , εργασία ρεπουσσέ).
Η άσφαλτος απλώνεται σε ένα κομμάτι ξύ­
λινης σανίδας ή σε ένα μεταλλικό δίσκο τό­
σο μεγάλο όσο να χωράει τη διάμετρο του
κυλίνδρου. Επάνω από την επιφάνεια της
ασφάλτου περνι€:ται η φλόγα ενός αυλού και
όσο το υλικό ε ίναι μαλακό πιέζεται μέσα
στην επιφάνειά του σε όρθια θέση ο κύλιν-

101
Χαλύβδινοι λασποκαθαριστήρ ες παπουτσιών σχεδια·
σμένοι από την Jean Amι:s, Oaxaca, Μεξ ικό. Στα τρία
αυτά ε ίδη το σχέδιο κόπηκε με επίμηκες σκαρπέλο από
φύλλο μ ετάλλου. Φωτoyρaφία Russcl Amcs.
Χρυσό αι"υ ΙΤΤIQκό διάτρητο και εΥχάρακτο επιστήθιο
κόσμημα του Αμενεμχετ 111 , τη ς Χ ΙΙ Δυ ναστείας ( Ι 850·
]800 π.Χ.). Ύψος 7,5 εκ. Η δ ιακρινόμενη χρ uσή
πλευρά είναι η πίσω πλ ευρά τ ου κοσμήματος. Η καλή
όψη είναι δ ι ακοσμημένη με ένθετους ημ ιπολύτιμους
λίθους·καρνελιανούς, λάπις λαζιΙύλι και τουρκουάζ.
The·Cairo Μ useurh. ΦωΤΟΥραφία Αrchivι:s Photograph·
iqucs, Caissc Ν.1(ιΌnaJc dcs MOIII111ICIIts Historiqucs,
Paris Γαλλία (βλ . προηγιΙύμcνlι σελ . ).

Σίιγχρονο διάτρ ητο ορειχάλκινο φανάρι από το Kairo-

ua n της Τυνησίας. Tunisiarι TnIde Center, New York,
Η.Π Α. ΦωΤΟΥραφία Oppi.

Ορειχάλκ ι να και χάλκινα «. Α λαμll . Τα αάλαμς» ε ίναι

τελ ε τ ου ργικές κεφαλές ξύλ ινω ν κονταριών που χρησι­
μοποιούνται στις εορταστικ ές παρελάσε ις των μου­
σ ουλ μαν ικών κοινοτήτων τη ς π ε ριοχή ς Lucknow της
l νδίας . Η δουλειά στο μέτα λλο γ ί νεται αποκλ ε ιστικά
με μικρό, κοφτερό σκαρπ έλο. Φω ΤΟΥραφία Ορρ;.

102
 Ασημένια πόρπη δουλ.εμένη μ ε δ ι άτρηση από τον Ge·
orges Glaser.Ρarίs, Γαλλία. ΤΟ σχέδιο είναι εμπνευ σμέ·
νο από το πέτρινο πλαίσιο το\) ροζ παράθυρου τ ου κα·
θεδΡΙΚΟί> ναού Νοιre Dame του Πα ρ ι σ ιού . Φωτoyρaφία
Ορρί.

β υζ α ντινό ασημένιο βραχι όλ ι έκτου με έβδομο αι ωνα .

Μήκος : 7 ί ντσες, πλάτος στ ο θ η λύκω μα: r 3/ 16 ίντσες.
Τρυπημένες μ ονάδ ες με σταμπαριστή διακόσμηση .
MctropoIίtlIIl Muscum Q( Art, Ncw York, Η.π.Α. Δω­
ρεά Alastair 8radley Μοτιίπ, /952.

Τρ υπημένα κα ι εn άρακτα κλειδαρ ιά "σι κλειδί , Γερ­

μα ν ία 161 0. Κλι;ιδαρ ιά : 12 Ι / 2 χ 9 ί ντσες. Κ λε ι δί: 5 3/ 4
χ Ι 3/ 4 ίντσες . V;c(Orja and Albcrt MuscuΠJ, Lorιdon.
ΑΥΥλία.

103
Πίσω όψη καθρέφτη τηςΚινεζικ:ής δυναστεΙας T'ang.
Δουλειά με διάτρηση χρυσού φύλλου στερε.ωμέ~oυ σ.~
ορείχαλκο με λιοντάρια και φοίνικε? (7tουλια). VIctorI[I
and Albcrι Museum, London. ΑΥΥλια.

104
Χρυσό και ασημένιο βραχιόλι μ ε διαμάντια από τον
IIya Schor. Πρόσθια όψη . Η μέθοδος Schor στηρίζεται
στην ε γχάρα ξ η το\ι σχεδίου επάνω στο επίπεδο μεταλ­
λικο φύλλο και ύστερα την αποκοπή των ανοιγμάτων ,
ακολουθοίιμενη από εργασίες αναγλυφοποίησης. ρε­
ποι) σσέ και μορφοποίησης με κατάλη ξ η την σuναρμο­
λόγηση. Συχνά , η πίσω πλευρά των κομματιών διακο­
σμείται με ίση φροντίδα για την λεπτομέρεια. Εν μέρει
Ασημένια λητουργικά κηροπήγια από τον LIya Schor,
New York, Η.Π . Α. Δουλειά διάτρησης, χάραξης και
ρεπουσσέ ItΌιι δείχνει μεγάλη φρι:σκάδα στην τεχνική
εγχάραξη ς με στο ιχεία λαΙκής τέχνης. ΕVΥε vής προ­
σφορά κυρiας 8t.:hor. ΦωΤΟΥραφία J.J. Breir.
εξαιτίας μιας απαρέ σκειας για τα πολύ φινφισμένα
κομμάτια, η δουλε ιά του Schor χαρακτηριζόταν πάντα
από μια άμεση και Ηφρέσκιαι, χρήση των υλικών, με
εμφανή τα αποτελέσματα της επ ίδραση ς των εργαλείων
και των επt:ξεργασιών. Συλλογή του Metropo/itan
Museum ο{ ΑΓΙ, New York. Η.ΠΑ ΕΙΙΥε vljς προσφορά
Schor. ΦωroΥραφία J.J. Brcic.
κυρίας
Πίσω όψη το\) παραπάνω χρ υσού κα ι ασημένιου βρα·
χιολιοί! με δ ιαμάντια.
δρος. Έπειτα, η άσφαλτος αφήνεται να
κρυώσει και σκληρύνει , κρατώντας στη θέ­
ση του τον κύλινδρο. Στο εσωτεριΚό του
κυλίνδρου χύνεται πρόσθετη άσφαλτος σε
πάχος 2,5 περίπου εκατοστών. Για εξοικονό­
μηση ασφάλτου το στρώμα αυτό μπορεί να
αντικατατασταθεί εν μέρει από ένα ρηχό κύ­
λινδρο από φθηνό μέταλλο , ή γαλβανισμέ­
νη λαμαρίνα,ή ένα τενεκεδένιο κουτί με διά­
μετρο λίγο μικρότερη από αυτή του κυλίν­
δρου (περί τα 4 εκατοστά), αφήνοντας ένα
διάκενο δύο περίπου εκατοστών από τα τοι­
χώματα του ορειχάλκινου κυλίνδρου. Τα χεί­
λη του κουτιού ή του βοηθητικού κυλίνδρου
θερμαίνονται και στερεώνονται με πίεση
στην άσφαλτο. Τώρα χύνεται πρόσθετη
άσφαλτος στο διάκενο ανάμεσα στους δύο
κυλίνδρους, σε πολύ μικρότερη όμως από
πριν ποσότητα και το σύστημα αφήνεται να
κρυώσει και να σταθεροποιηθεί.
Ο ορειχάλκινος κύλινδρος γυρίζεται
ιο<
στην πλευρά του - πλαγιάζεται - και ο τεχνί­
της κόβει τις επιθυμητές τρύπες ή ανοίγμα­
τα με κοπίδι και ελαφρό σφυρί. Οι κοφτερές
ακμές που σχηματίζονται από τ ο κοπίδι
προεξέχουν προς τα μέσα και δεν αγγίζο­
νται ποτέ , έτσι ώστε να μην παρουσιάζουν
κανένα κίνδυνο.
'Οταν συμπληρωθεί το σχέδιο αφαιρείται
η άσφαλτος από το εσωτερικό το υ δ ιακο­
σμητικού κυλίνδρου, ή από το διάκενο των
δύο κυλίνδρων, με tl,I βΟήθεια μιας τσιμπί­
δας ύστερα από θέρμανση μ ε αυλό μαζύ με
το βοηθητικό κουτί. Η απομένουσα άσφαλ-

Δ ιάτρητο ασημένιο -κουτάλι για ελιές από τον Charles

Girard, αριιαργυροχ όο το 1759. Μήκος: Ι Ι 1/ 4 ίντσ ες.
McrropoIiran Muscum of Art, Bcquest οΙ Cathcrinc
Wcntworth. /948.

,Ι

Κρεμαστός στα\)ρός Άλταρ, rριιπη μ ένo μέτ α λλο 'μ Ο­

νέλ. · Υψος :
210 εκ. Σχεδιάσθηκε και κατασκε \) αστηκ ε
από τονRonald Hanes Pe;trson, 1954. γ ια την εκκλησ ία
Rcdeemer. Baltimore, Η.Π.Α. ΦωroΎραφία Warrcn.

ΙUό
Ασημένιο αV'Oοδοχείο διειιθετημένο μι; δέσμες μπαλ­ Adrian, 1958. Σχι:δ ι άστηκε και Kατασκt:υάστηKΙ; από
λικών στο ι χε ί ων, Ανοιχτό ακανόνιστο πλέγμα σχι.:δια­ τον GeraId Benney, Ιοndοn. Worshipful CO f1ιpany οΓ
σμένο για να συγκρατεί τα κοτσάνια των λουλουδΗί:ιν. Goldsmiths. Ιο rιdοn , ΑΥγλία.
Δωρήθηκε σ το πανεπιστήμιο Leicester από τον Lord

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ

ΔΑΧΤΥΛΙΔΙΟΥ ΑΠΟ
ΣΤΑΜΠΑΡΙΣΜΕΝΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ

Ι . Μηχανή σταμπαρίσ ματος, τροφο δοτούμενη με το χέ­ 2. Οι μονάδ ες τακτοποιούνται με λαβίδα σ ι: σειρί:ς . που
ρι με φύλλο χρυσού, που ετοιμάζει μονάδες γ ια συναρ ­ θα αποτελέσο υν αργότε ρα λω ρίδ Ες, πάνω σε μια πλάκα
μολόγηση προς μα ζ ικά παραγόμενες βέρες. Μπορο ύν συγκόλ λ η σ η ς από αμ ία ντο. .
να χρησιμοποιηθούν καλούπ ια οιtοιοι.ιδήποτε σχ εδίου.

107

Ασημένια βραχιόλια από τον Gcorg J cnsen από ε πανα­
λαμβα νό μενι::ς μ ονιiδι:ς ωοειδ<i)ν καμπύλων σχημάτω ν .
Oeorg Jcnsen Silversmiths Ltd.
3. Η σε ιρά κ ολλ ι έ ται στο ιχ είο προς σΤΟΙΖι: ίο. Η ρά­
βδ ος μ ε χαλύβδινο άκρο ε ίναι . έτοιμη για να σπρι.iJξει
στη θέση τής κάθε μονάδα που μετατοπίζετ α ι κατά τη
συγκόλληση (β λ. κε φάλαιο γ ια την ετεΡΟ1εν ή συγκόλ­
ληση).
. ΟΙ ΟΝ
Ι . Σετ ζομπά κοπής δ ίσκων με ϊ.Ργαλεία από σκληρυμέ­
νο χάλυβα για τομές μέχ ρι 14 gaugc, 2. Βιδωι-ός ζομπάς,
J: Ζομπάς κ οπ ής δ ίσκων , 4. Πλάκα από μόλυβδο.
4. Από κάτω αριστερά προς τα επάνω δεξιά : στα μ παρ ι ­
στ ές μον άδ ες. μονάδες συγ κολλη μένε ς προς ταινία,
πρόσθετη διακόσμηση με σύρμα και ψήγματα, τ ελε ιω­
μένο δαχτυλ ί δι με τα υπολείμματα πριονισμένα, σχη­
ματοποιημένα και κ ολλ ημένα στη ραφή .
Μπρούντζ ι νο εγγεγλ υμένο καλούπι χρησιμοποlOύμενο
από τους Αιγύπτιους χρυσαχόους της Πτο λεμαϊκι)ς
περ ιόδου. Μ έγι:θο1;: 227 χλστ . Χ 1]5 χλστ . Αριπτιφιί η
μήτρα και δεξ ιά το ορε ιχάλκινο ε κμαγ ε ί ο που παίρνε·
ται από την μήτρα . Μeι rοΡοJίι:ιπ MU!icum of ΑΓΙ$. New
York. Η.ΓΙ.Α . 1920.
Γ λυπτές πtτρες διαμόρφωσης ποv χρησ ιμ οποι ήθηκαν
από του ς l νδιάνotις της Κολομ β ία ς Chi bcha γ ια την
δ ιαμόρφωπη στολιδιών από φύλλο χρυσυύ. Δε ίγματα
σ το Εθνογραφικό Μουσ είο, Berlin. MU$C/Jnl of ι/lι:
Amerian Indinn. Heyc Foundation. New York. Η.π. Α.
Ε κμαΊ ε ία ωtό ορε ι χάλινες μίιτ μt::ς γ ιυ τ ην κατασ κευή
μικρών ασημέν ι ων, χάλκινων κα ι ορειχά λκινων ι:ικό­
ναιν, που χρησιμοπο ιούνται γ ι α οι κιακ ές τελετ ου ργίες
στην Ι νδί α. Το ανοπτημένο φύλλο μετάλλου τοποθετεί­
ται πάνω στη ν εγyεγλUΜ έν η μήτρα και ε πάνω τοποθε·
τείται ένα δ ι π λω μένο φύλλο μολύβδου. Ύστερα σφυ­
ροκοπε ίται το μολ ύ βι που arrpIi>x vr.t το μεταλλικό φύλ­
λο να μ πει στις κοι λότη τες της μήτρας και να · δώσε ι
ένα ανάγλυφο αποτ ύ πωμα . ΤΟ:) ανα.γλυφο μπορε ί να
αφεθε ί όπως βγ αίνε ι απ ό τη μΙΙτΡα ή να χαραχθεί για
να τον ι στούν ο ι λεπτuμέρ ε ι ες. ΦωroΥραφία Ορρί.
109
 τος στη βάση του αντικειμένου αφάιρείται
κι' αυτή με θέρμανση και φυλάγεται για
μελλοντική χρήση.

ΔΟΥΛΕΙΑ τργΠΗΜΑΤΟΣΜΕ ΚΟΠΤΙΚΆ ΚΑΛΟΥΠΙΑ

Στα μεταλλικά φύλλα οι επιθυμητές τρύ­

πες ή άλλα ανοίγματα μπορούν να γίνουν
και με τη βοήθεια κοπτικών καλουπιών ή
εργαλείων σταμπαρίσματος. Η δουλειά
μπορεί να γίνει με το χέρι ή με τη βοήθεια
μιας κοπτικής πρέσσας, που δίνει την απαι­
τούμενη για την κοπή πίεση. Η δ ιάτρηση με
κοπτικό καλούπι απαιτεί τη χρησιμοποίη­
ση ενός αρσενικού και ενός θηλυκού στοι­
χείου, που καλούνται αντίστοιχα σΤΙΥέας ή
ζομπάς και μήτρα. Το κάθε στοιχείο είναι
Διπ λό χρυσ ό περι δέρ αιο , Mochika. Πφού. Μήκο ς 49 σχεδιασμένο έτσι ώστε να ταιptάζει τέλεια
ί ντσ ες . Κάθι; μονάδα στηρίζετ αι .στη μορφοποίηση
με το άλλο και το όλο καλούπι να δίνει ένα
κα ι σύ νδεσ -i, δ ύο ημιθολίων,που όπως φαίν ετ αι έγ ιναν
με το σπρώ ξ ιμ ο του μα λ ακού χρυσού σε υπο δοχή και καθαρό περίγραμμα. Το μέταλλο κρατιέται
περιστρ ο φή τω ν ημιθολίαιν υ πό π ί ε ση.Muscum of πάνω από τη μήτρα, ένα τρύπιο μπλοκ, όπου
Primitivc Ar!, Nc w York. Η.π.Α. ΦωroΎραφία CharJcs
Uht. εισέρχεται το αποκοπτόμενο τμήμα του με­
τάλλου, και τ ο στιγευτικό εργαλείο σπρώ­
χνεται μέσα στο μέταλλο με ένα σφυρί ή με
την πρέσσα. Ασκείται ταυτόχρονα μια
ομοιόμορφη πί ε ση σε ολόκληρη την επιφά­
νεια του μετάλλου που σπρώχνεται μέσα
στη μήτρα . Το μεταλλικό τμήμα που αφαι­
ρείται από το φύλ λο ονομάζεται απόκομμα .
Τα είδος του καλο υ πιο ύ που περιγράφηκε
προηγουμένως δ ε ν έχει κινητά μέρη και χα­
ρακτηρίζεται ω ς καλούπι απλής ενέργειας.
Τα καλούπια απλής ενέργειας μπορούν να
αγορασθούν από ένα μηχανουργείο ή όταν
υπάρχει η απαιτούμενη επιδεξιότητα και ο
σχετι κ ός εξ οπ λ ισ μός να γίνουν από τον ίδιο
τον τ ε χνίτη με βασικό υλικό τον χάλυβα ερ­
γαλείων .
Ενώ πολλά στιγευτικά εργαλ ε ία γίνονται
για να χρησιμοποιούνται σ ε συνδυασμό με
μια μήτρα , άλλα κοπτικά μπορούν να δουλέ­
ψουν κατευθείαν επάνω στο μέταλλο (βλ.
Καμπύλωση σελ. 112).
Μερικές φορές χρησιμοποιούνται κοπτι ­
κά καλούπια για την παραγωγή αποκομμά­
των που προορίζονται για παραπέρα επε­
ξεργασία , όπως αυτά που χρησιμοποιούνται
στην παραγωγή· επΙπεδων ειδών. Η πρακτι-

Πλάκα χρυσο ύ , κ α τασκευασμένη από τους Ινδιάνους

Chibcha τη ς Κολομβία ς με σταμπαρ.ισμένα μ ε ζομπά
άκρα. AmeriC8n Museum of Natura! History, Ncw
York, Η.ΠΑ.

110
 3

Ισπα νική πιατ ι':λα, αΡΥυροποίκιλτη, ιτερ . 1500 μ.Χ. Διά­

μετρος: 11 3/ 4 ίντσες. Η ανάγλlJφη δ ιακόσμηρη κυρίως
από ημιθόλια. γίνεται πιο όμορφη με μικρές ανασηκ ω­
μένες (ιτελείες;) που έγιναν μ ε σφυρηλάτηση ενός
οξύαιχμου ε ργαλείου από το πίσω μέρος . ViC(Qria and
Albert MuseunJ, LOl1don. Α ΎΥλία.

νατή η χρήση κοπτικών καλουπιών για την

παραγωγη αποκομμάτων που προορίζονται
για παραπέρα επεξεργασία . Μια τέτοια
διεργασία χαρακτηρίζεται ως βαθειά κ:οί­
λανση. Κυκλικά αποκόμματα μεταλλΙΚΟύ
φύλλου ή δίσκοι (που παράγονται με την
βοήθεια ενός κοπτικού καλουπιού ή αγοράw
ζονται έτοιμα) μορφοποιούνται σε σχεδόν ή
πλήρως ημισφαιρικά σχήματα. Τα σχήματα
αυτά ως διακοσμητικά στοιχεία χρησιμο­
ποιοι)νται από του ς αρχαίους χρόνους.
Μπορούν να στερεωθούν σε επίπεδες επιφά­
6 νειες ή να συνδεθούν ανά δύο προς σφαιρι­
κά ή σφαιροειδή στοιχεία (βλ. εικόνα σελ.
11 Ο).
f . Σετ ζο μΙΤά δων Κ ύ ίλανσης και ι(Οπής δ ίσιcων , 2. Σετ Για την κατασκευή δίσκων μπορεί να
ζο μπάδων κο ί λανση ς, 3. Μονωμέ νος ζο μπάς κοίλαν­ χρησιμοποιηθεί ένα καλοτροχισμένο χαλύ­
σης, 4. Μπλοκ Ι] μliΤΡCζ κοίλανΟll ζ , 5. Σετ ζ ομπάδων
κοί λανση ς. h. tt:t ιω lπ ι κών ή μητρών κοπ ή ς δ ίσκω ν .
βδινο κοπτικό εργαλείο χωρίς μήτρα. ·Ενα
φύλλο ανοπτημένου ορείχαλκου τοποθετεί­

Κ'ή αυτή ε ίναι μια κοινή διαδικασία κατά τη ται κάτω από το μέταλλο που πρόκειται να

μ ορφο ποίηση μα ζ ικώς παραγόμενων κο­ κοπεί, για να εμποδισθεί στόμωμα των ακ­

σμη μάτω ν και στις πε ριπτώσεις όπου χρειά­ μών του σηγέα όταν διατρυπάει το μέταλλο.

ζο νται πολλές επαναλήψεις των ίδιων δια­ Και τα δύο μέταλλα, προς κοπή και βοηθη­

κοσμητικών στοιχείων ( β λ. Εργασ ία βασιζό­ τικό , τοποθετούνται επάνω σε ένα επίπεδο

μενη σ ε επ ίθεση διακοσμητικών στοιχείων, χαλύβδινο συγκρατητικό μπλοκ. Με ένα

τ ε χνικ ή Swami , σ ελ. 168 ). βαρύ σφυρί (700 γραμμάρια και άνω) χτυπεί­
στε σταθερά με ένα απότομο χτύπημα και αν
δεν κοπεί αμέσως το μέταλλο κρατείστε το
κοπτικό σίγουρα στην ίδια θέση και δώστ~
Κατασκευ ή κοίλων αντικειμένων:
με το σφυρί μερικά πιο μαλακά χτυπήματα,
Χρ ήση δισκοειδών αποκομμάτων μετατοπίζοντας ελάχιστα τον ζομπά αρι­
Όπως αναφέρθηκε προηγούμενα είναι δυ- στερά-δεξιά. Μεταλλικοί δίσκοι μπορούν

111
 να κοπούν κατευθείαν και σε ένα μπλοκ από
μολύβι αρκεί να διατηρείται λεία η επιφά­
νειά του. 'Οσο κοιλαίνεται ένας δίσκος, η
διάμετρός του μικραίνει . Διαλέγετε δίσκους
με διάμετρο μεγαλύτερη από αυτή που θέλε­
τε να έχουν τα κοίλα αντικείμενα. Ό τ αν κά­
νετε ένα πλήρες ημισφαίριο χάνετε περίπου
το ένα τρίτο της αρχικής δ ιαμέτρου.

ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ ΚΟΙΛΩΝΣΧΗΜΑΤΩΝ

Για την κοίλανση των δίσκων χρησιμο­

ποιούνται ζομπάδες και καλούπι α βαθμιαίας
ιωίλανσης. Το καλούπι βαθμιαίας κοίλαν­
σης είναι ένας κυβικός όγκος χάλυβα ή
ορείχαλκου που έχει μια σειρά ημισφαιρι­
κών κοιλωμάτων διαφόρων μεγεθών στην
κάθε μια από τις έξη έδρες του. Για κάθε

βυζαντινό χρυσό περιδέραιο, έκτος με έβδομο αιώνας

μ.Χ. Μήκος: 12318 ί ντσες. Το κουκκιδωτό σχέδιο έχει
σταμπαριστεί στα κομμάτια μ ετά τη χύτευση. Mctro-
ρο!ίΙΒΠ Mυscυm οΓ Arts, New York, Η,ΠΑ. Δωρεά J.P.
2 3 4 5 Morgan. 1917.

κοίλωμα υπάρχει και ο αντίστοιχος ζομπάς.

Ο ζομπάς είναι ένας χαλύβδινος άξονας με
μια πλήρη σχεδόν σφαίρα στο άκρο του.
Για την παραγωγή ενός κοιλώματος στο
φύλλο του μετάλλου, ο ανοπτημένος δίσκος
τοποθετείται στο κοίλωμα εκείνο του όγκου
όπου ταιριάζει λίγο κάτω από την επιφάνεια
και στέκεται σε μια σταθερή θέση. Κατευθύ­
νεται ακριβώς προς το κένψο του δίσκου ο

Ζ
ο
. αντίστοιχος προς το κοίλωμα ζομπάς και το
επίπεδο άκρο του χτυπιέται με σφυρί μέχρις
~
χ

c; ότου το μεταλλικό φύλλο φτάσει στον πάτο

'"
",
του κοιλώματος του καλουπιού. Α ν η ΙCOί­
λανση δεν έχει το επιθυμητό βάθος, ο μισο­
διαμορφωμένος δίσκος τοποθετείται
αμέσως μικρότερο κοίλωμα του καλουπιού
στο

και ακολουθεί νέο χτύπημα με το σφυρΙ Η

~ ~ (i). ......
6 ρίου ο αρχικός δίσκος περνιέται από το ένα
Εργαλεία σμίλευσης (είδος ζομπά): 1. ,χαρακτικό
ιχνών, 2. Σμίλη, 3. Εργαλείο δημιουργίας κοιλοτήτων,
4. Εργαλειο δημιουργίας κουκκίδων. 5. Εργαλείο απο­
τύπωσης επιφανειακών σχεδίων, 6. Σφυρί σμίλευσης.
διαδικασία αυτή μπορεί να συνεχισθεί, αν
χρειάζεται, με ενδιάμεσες · ανοπτήσεις, μέ­
χρις ότου σχηματισθεί η επιθυμητή μορφή.
Για τη διαμόρφωση ενός πλήρους ημισφαι­
κοίλωμα στο αμέσως μικρότερό του μέχρις
ότου πάρει την απαιτούμενη διάμετρο και
το αντίστοιχο βάθος.
Αν δέν υπάρχει διαθέσιμο καλούπι βαθ-

112
Καφετιi:ρα από κασσίτερο με σχ έδια δουλιψί:να με ζο­ Ετρουσκι,.-ός μπρού"τζινος κάδος. περ. όγδοος α/(iJιιας
μπά σε μορφή τουλίπας. Pennsylva nia Dutch - Gcrman, Π.Χ Ύψος: 6 3/ 8 ίντσες, διάμ ετρος: 73/4 ivτσες. Σχέ­
Η.Π .Α. Συλλογή Titus C. Gcesy. Phi/adctphia Museum διο με έκγλυφα ημιθόλια και σταμ1Cαρισμέιια στοιχεία.
ο( Arl. Η. π.Α . Mt:tropolitall ΜU.'ίt:um ο( Art. NeIv York, Η.ΠΑ . Δω­
ρεά J. P. MorgaII, 1917.

Α •~"1,ο,. •' ;Iι..f!.~

~

113
Αλγερινά κομμάτια σκακιού από χαλκό και ορείχαλκο
του δέκατου όγδοου αιώνα . Ύψος βασιλιά : 2 15/ 16
ίντσες . Οι απλές στικτές διακοσμήσεις έ'Υ ιναν με αιχ­
μηρό ζο μπά . MetropoJilan MuscunI ο( Art,
Η.ΠΑ. Δωρι:ά G. P(ciflcr, /953.
μιαίας κοίλανσης μπ ορεί να χρησιμοποιη­
θεί ένα κυβικό μπλοκ από μολύβι, σε συν­
δυασμό με τους κατάλληλους ζομπάδες.
Αρχικώς σχηματίζεται μια κοιλότητα στο
μπλοκ με το κα;άλληλο για την εφαρμογή
μ έγεθος ζο μπά και ακολουθεί η γνωστή δια­
δικασία μ ε τον αμέσως μικρότερο ζομπά.
Προσοχή: βάλτε ένα κομμάτι χαρτί ανάμε­
σα στο δίσκο και το μπλοκ από μολύβι,πριν
αρχίσετε να χτυπάτε με το σφυρί, για να
εμποδίσετ ε τη μόλυνση του μορφοποιούμε­
νου μετάλλου από τον μόλυβδο. Αν προ­
σκολληθούν ίχνη μολύβδου στην επιφάνεια
του μετάλλου, αυτή σχηματίζει μικρούς πό­
ρους κατά τη διάρκεια της ανόπτησης ή της
ετερογενούς συγκόλλησης.
Διαμορφωτικά εΡΥαλεία κρούσης
Τα διαμορφωτικά εργαλεία κρούση ς, έ να
είδος ζο μπάδων ειδικών χρήσεων,
σκευάζονται από ένα χαλύβδινο ή ορειχάλ­
κινο στέλεχος του οπο ίου τα άκρα ε ίναι
διαμορφωμένα σύμφωνα με τους σκοπούς
που πρόκειται να εξυπηρετήσουν.
ήδη περιγραφεί οι ζο μπάδες κοίλανσης.
Υπάρχουν πολλά άλλα είδη τέτοιων δια­
μορφωτικών ε ργαλείων. Ένας χαρακτικός
ζομπάς χρησιμοπο ιείτ αι για να χαράζετα ι
το περίγραμμα ενός σχήματος ή σχεδίου,
όπως γίνετα ι στην αρχή των εργασιών δη­
μιουργίας ανάγλυφων σχεδ ίων με την τε­
χνική ρεπουσσέ. Ένας ζομπάς επιφανεια­
κής διαμόρφωσ ης χρησιμοποιείται για την
εξομάλυνσ η ή τράχυνση μιας ε,lιφάνειας
που είναι πολύ μικρή για να δουλευτεί με
ένα σφυρί επ ιφαν ειακής δ ιαμόρφωσης.
. Ενας ζομπάς γλυφής χρησ ιμοποιείται για
τη δημιουργία υπερυψωμένων ανάγλυφων ή
βαθουλω μ ένων έγγλυφων ποικίλσεων .
εργαλεία αυτά είναι ' μορφές εργαλείων της
τεχνικής ρεπουσ σ έ. Ο σφαιρικός ζομπάς
έχε ι άκρο δ ιαμορ φωμένο σε ημισφαίριο'
αποτυπώνει σφαιρικά σχέδια πάνω στο μέ­
ταλλο. Ένα άλλο εργαλείο διαμόρφωσης
μ ε κρούση είναι ο πολυγωνικός ζομπάς που
χρ ησιμ οποιείτα ι για τη δημιουργία υποδο­
χών κατά το δέσιμο πολύτιμων λίθων, κομμέ-
114
νων συνήθως σε πολυεδρικά σχήματα.
Υπάρχουν και πολλά άλλα εργαλεία δια­
Ncw York, μόρφωσης με κρούση που επιτελούν μια
ποικιλία λειτουργιΦν. Τα εργαλεία ψαθω­
τών σχεδίων μολονότι ταξινομούνται στα
χαρακτικά εργαλε ί α είναι στήν ουσία ένα
είδος ζομπά . Όπως και οι ζομπάδες, τα ερ­
γαλεία φόντου χρησιμοποιούνται για τ η
δημιουργία βασικών σχεδίων σε μια περιο ­
χή μετάλλου που παραδοσιακώς έχουν να
κάνουν με την ε πιφανειακή υφή.
ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΗ ΔΟΥΛΕ Ι Α ΜΕ Ε?ΓΑΛΕΙΑ
Κ?ΟΥΣΗΣ
Στην επεξεργασία των μετάλλων χρησι­
μοποιούνται γενικώς δύο είδη δ ιακόσμησης
μ ε εργαλεία κρούσης. Στο πρώτο χρησ ιμ ο­
ποιούνται λείοι στιλβωμένοι ζο μπά δες που
έχουν ορισμένο σχήμα, όπως στρογγυλό,
τετράγωνο , οβάλ, πολυγωνικό. Τα εργαλεία
αυτά ενεργούν συνήθως στο πίσω μέρος του
μ ετάλλου, μολονότι μπορούν να χρησιμο­
ποιηθούν και στην καλή του όψη. Το μέ­
ταλλο που δουλεύεται με τα εργαλεία αυτά
ακουμπάει σε ένα μαλακό υλικό όπως ένα
κατα­ μπλοκ από μο λύβι ή ψευδάργυρο , ένα κο μμά­
τι σκληρό ξύλο ή ένα κομμάτι από συμπαγή
πίσ,α. Όταν τ ο μέταλλο δουλεύεται από
πίσω το σχέδιο εμφανίζεται στην καλή με­
Έχουν ριά του μετάλλο υ με ανάγλυφη μορφή. Κατά
κάπο ι α έννο ια , αυτό είναι ένα ε ί δος δου­
λειάς ρεπουσσέ .
Το δεύτερο είδος δουλειάς με εργαλεία
κρούσης περιλαμβάνει την αποτύπωση του
σχεδίου που έχει η άκρη του εργαλείου στο
μέταλλο. Το σχέδιο μπορεί να είνα ι μια
απλή μ'ονάδα που εντυπώνεται ε ίτε μια μόνο
φορά είτε πολλές φορές, η μια δίπλα στην
άλλη. Το σχέδιο βλέπεται πάντα από το
εμπρός ή «καλό» μέρος του μετάλλου. Το
σχέδιο είνα ι συνήθως χαραγμένο στο εργα­
λείο με αιχ μη ρά σχήματα, έτσι ώστε να
εντυπώνετα ι στο μέταλλο μ ε ένα και μόνο
καλοζυγισμένο χτύπημα. Το είδος αυτό
Τα δουλειάς γίνεται συνή θως επάνω σε ένα
σκληρό, στερεό στήριγμα, όπως σε ένα
πάσσαλο, ένα μπλοκ από σίδερο ή ένα
μπλοκ πάγκου, καθώς ο ι επιφάνε ιες του εί·
δους αυτού προβάλλουν αντίσταση στην
κρούση, με αποτ. έλεσμα τη δημιουργία ενός
καθαρού εντυπώματος. Η κοσμηματοποιία
των αμερικανοϊνδών Ναβάχος δίνει ωραία
δείγματα εντυπωμένων συμβολικών σχε-
δίων. Η δουλειά πρέπει να γίνετα ι με έ να
γερό χτύπημα του σφυριού γιατί με το δεύ­
τερο χτύπημα υπάρχε ι ο κίνδυνος της μετα ­
τόπισης του ζομπά , οπότε το σχέδιο είναι
συγκεχυμένο.

ΣΤΑΜΠΑΡΙΣΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟ

ΤΟΥ ΜΕΤΑΛΛΟΥ ΚΑΙ το ΜΑΡΚΑΡΙΣΜΑ ΤΟΥ

Το σταμπάρισμα ή μαρκάρισμα των ειδών

από πολύτιμα μέταλλα με σκοπό τον προσ­
διορισμό τόσο της ποιότητας του μ ετάλλου
όσο και της ταυτότητας το υ κατασκευαστή
είναι μια παλιά παράδοση, που ανάγεται
στην εποχή των μεσαιωνικών συντεχνιών
της Ευρώπης. Η πρακτική αυτή συνεχίζεται
ακόμα σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, που
έχουν δ ιαμ ορφώσει τα σχετικά συστήματα
με βάση την παλιότερη Ευρωπαϊκ ή συντε­
χνία τεχνιτών μετάλλου , την Ευλαβέστατη
Εταιρεία Χρυσοχόων του Οίκου Χρυσοχό­
ων, που ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1300 και
καθιέρωσε τα σχετικά σήματα (Hal!marks) .
. Η κυβέρνηση της Αγγλίας επ ιβάλλει με
αυστηρότητα το σφράγισμα κάθε αντικείμε­
νου που γίνεται από πολύτιμο μέταλλο για
τη διατήρ ηση των ποιοτικών προτύπων και
την προστασία του κοινού. Το κάθε είδος
από πολύτιμο μέταλλο πρέπει να σταλεί
στον Οίκο Χρυσοχόων - Goldsmiths' Hal!,
στο Λονδίνο, ή σε οποιοδήποτε υποκατά­
στημά του στη χώρα, όπου δοκ ιμάζεται,
σφραγίζεται και επ ιστρέφ εται στον κατα­
σκευαστή. Τα είδη που δεν πληρούν τις
προδιαγραφές δεν σφραγίζονται και σε περί­
πτωση υποτροπής καταστρέφονται.
Στην Αγγλία χρησ ιμοποιούνται τέσσερα Νεκρική μά σκα από ξύλο διακοσμημέ ν η με σταμπωμέ­
σήματα: το σήμα του Βασιλέως, ή της Βασί­ να φύλλα ορι; ιχάλκου , φυλή Βakοι ;ι . Δημοκρατία Γκα­
μπόν, ΑφΡΙ"ή. Ύψος: 165 / 8 ίντσες. MII.'it:um οΙ Pritni-
λισσας (μια λεοπάρδαλη ή ένα εστεμμένο ιίΥΙ: Art. Ncw York. Η.π.Α. ΦωroΥραφία ChurJcs Uht.
κεφάλι λιονταριού, που δηλώνει πως δοκιμά­
στηκε το τεμάχιο) , το σήμα του κατασκευα­
στή (ένα ατομικό κατοχυρωμένο σύμβολο), νόμου αυτού τιμωρείται μ ε πρόστιμο 500
το σήμα του ελεγκτή (που δηλώνει την κα­ δολλαρίων , με φυλάκιση τριών μηνών ή και
θαρότητα του μετάλλου όπως έχει προσδιο­ μ ε τα δύο . .Τ ο Υ πουργείο Εμπορίου, σε συ­
ρίσθεί με συγκεκριμένα πρότυπα δοκιμής) νεργασία με το Εθνικό Γραφείο Προτύπων
ιcαι η δήλωση ημερομηνίας , διεθνώς καθιε­ εκδίδει διάφορα φυλλάδια, τιτλοφορούμε να
ρωμένη, που λέει πότε έγινε το αντικείμενο Εμπορικά Πρότυπα - CommcrciaI Standards
(βλ. σελ. ΙΙ Μ). που εκθέτου ν τους σχετικο ύς με τη σφράγι­
Στις . Ηνωμένες Πολιτείες οι κανονισμοί ση των πολύτιμων μετάλλων κανονισμούς.
που διέπουν την ποιοτική σήμανση των ει­ Τα φυλλάδια αυτά, των οποίων ακολουθεί
δών από πολύτιμα μέταλλα ελέγχονται από κατάλογος, διατίθενται στο κοινό από την
τον OμOσΠOνδιαΙCό νόμο περί Σφράγισης υπηρεσία Superintendent of Documents,
(Federal Stamping Law - U.S Code, Τίιι. 15, U.S. Government Printing Office, Washi-
Chapter 8, Sections 294-300). Παράβασή του ngton 25. DC σε προσιτή τιμή.

115
Δύο ασημένια στεφάνια και ένα παντατ ίφ, Araucanian,
Νότια Αμερική. Οι απλές γεαι μ ετρι"i:ς μορφές έχουν
Ζώνη "conchia» από απλtς ή διακοσμημένες με τουρ ­
κουάζ μονάδt:ς αργύρου στερεωμένες σε δερμάτινη
λουρίδα. Οι ζώνες αυτές είναι συχνά δ ιακοσμημένες με
CS 66-38 Marking of Articles Made Wholly
or ίο Part of Platinum
(effective: J une 20, 1938).
CS 67-38 Marking of Artic1es Made of Karat
Gold
(effective: November 25, 1938)
CS 118-44 Markingof Jewelry and Novelties
of Silver
(effective: August 15, 1944)
116
δουλευτεί με ε ργαλεία σταμπαρίσματος. MJJseurn ο{
Fine Arts. Bo.<aon , Η.Π.Α.
σταμπωτά συμβολικά σχέδια. Αμερινδοί της φυλή ς
Navajo. Συλλογιι CΙay LQcketι. ΦωΤΟΎραφία Western
Way.f Features. Tucson, ArizoniJ. Η. ΠΑ.
CS 51-35 Marking of Articles Made of Silver
ίη Combination with Gold
(effective:July Ι, 1935)
CS 57-34 Marking of Gold Filled and Rolled
Go1d P1ate Articles
(effective: January Ι , 1934).
Η Επιτροπή Επαγρύπνησης Κοσμηματο­
· ποιών- Jewelers Vigilance Committee Inc.,
41 East 42nd St., New γ ork CΊιy, μια ιδιωτι-
"ή οργάνωση που ιδρύθηκε το 1913, έπαιξε
ενεργό ρόλο στην υποστήριξη όλων των
ε μπορικών προτύπων ~oυ χρησιμοποιού­ ~~;/
νται τώρα από την κοσμηματο ποιiα στις
Η.Π.Α . Υποστήριξε επίση ς τους Κανόνες ~
,. . Ί . ..' Ι J. .
. Ασκησης Τέχνη ς και Εμπορίας - T rade
Practice Rules , που
Ομοσπονδιακή
θεσπίσθηκαν από την
Επιτροπή Τεχνών και
".~;
Εμπορίας - Federal Trade Commission και
απο βλέπουν στην προώθηση της εντιμότη­
τας σε σχέση μ ε τις ποιοτικές σημάνσεις
και διαφημίσεις . Κάθε κατασκευαστής κύ­
ρους, βιοτ έχν η ς ή τ εχνίτη ς, συμμο ρφώνεται 4
μ ε τα πρότυπα και τ ους κανονισμούς. Μερι­
κές Πολιτείες έχου ν δ ικούς τους νό μους 1 Ι 20"_ I ΟΚ . ...
, ,,"
... ...
σχετικά μ ε τη σφράγιση των πολύτιμων με­
τάλλων.
Τα πρ ότυπα και σ ι νόμοι τελούν πάντα
3 1/ 24" __ 10"
1/ 32" _ _
1/45" _ _ -
101(,1.41(,181(, • STERLING8 HANDMADE 8 HANDWROUGHT
υπό αναθεώρηση. Ο Νόμος 87-354, που ψη­
φίστηκε το 196 1, δη λώνε ι ότι «κάθε πρόσω­
πο, ατομική επ ιχ ε ίρηση ή ανώνυμη ε ταιρεία Χαλύβδινες σφρ αγίδες σ ημ ε ίωση ς πο ιότητας: J. Ευθυ
εργαλείο γ ια τη σφράγιση ε πίπεδων επιφανειών. 2.
πρέπει να κάνει αίτηση γ ια κα τ οχύρω ση
Κ εκα μμ ένο σχήμα για τη σφράγιση δακτυλίων, 3.
ενός ε μπορικ ού σήματος για κάθε είδος, με Υποδείγματα σφραγισμένων γραμ μάτων και αριθμών ,
4 .Κουτί σφραγίδων γρα μμάτων .
τον ίδιο τρ όπο που χρησιμοποιείται για
την υποβολή αίτησης σχετικά με το σήμα ή

ι + Η
τη σφραγίδα ποιότητας που τυπώνεται στο
είδος, εμπ ορικού σήματος που θα έχε ι
γράμματα και αριθμού ς ίσου τουλάχιστο
μ εγέθους με το σ ήμα ποιότητας και όσο γί­ THUNDERBIRD SUN SYMBDL HDRSE
Sacred Bearer of Happiness Happiness Journey
νεται πιο κοντά στο σήμα ή την σφραγίδα
π ο ιότητας. Το σήμα αυτό πρέπει να κατα­
χωρισθεί μέσα σε τριάντα μέ ρ ες α π ό την
ε μφάνι σ η ε νός αντικειμένου που φέρει το
εμπορικό σήμα . Αρχικά δεν χρη σιμοποιού­
νται στη θέσ η του ονόματος, εκτός κι ' αν
~
SUN RAYS
Constancy
W
CACTUS FLDWER
Courtship
®m
RAIN CLDUDS
Good Prospects

έχουν καταχωρισθε ί ως εμπορικό σή μω •.

Οι σχετικοί μ ε τον χρυσό κανονισμοί που
έχουν ε κδοθε ί από το υπουργε ίο Οικονομι­
)!{ lJi ~
SPIDER SWASTIKA MDRNING STAR
κών των Η .Π.Α . - U.S. Treasury Departme- Guidanc e
Good Luck Good Luck
πΙ ., με ισχύ από 14 l ουλίου 1954, τμήμα

•
54.2 Ι, περιορίζουν τη ν ποσότητα του χρυ­
σού που μπορ ε ί να κρατηθεί από ένα άτομο
σε οπο ιοδήποτε χρόνο χωρίς άδεια σε 50
( ««< <©>
ουγγ ιές, υπολογ ισμέν ες σε καθαρό χρυσό. ARRDW ARROWHEAO MEDICINE MAN'S ΕΥΙ
Η ποσότης χρυσού που μπορ εί να αποκτη­
Production Alertne ss Wise, Watchful

θεί και χρησιμοποιηθε ί χωρίς άδεια στη

δ ιάρκε ια ενός ημερ ολογ ιακοϋ μήνα περιορί­
ζεται σε 350 ουγγ ιές , υπολογ ισμένες σε βά­
/~
BROKEN ARROW
"-
RATTLESNAKE JAW
Δ
BIG MDUNTAIN
ση καθαρού χρυσού. Peace Strength Abundance

χ @ Λ
Σχέδια μη τρών σφράγισης τ ων Ι νδιάνων της φυλής CROSSED ARROWS HOGAN ΤΗωΝΟΕRΒIRD TRACK
Navajo που έχουν συμβολική έννοια . Peace Permanent Home Bright Prospects

11 7
Το σύστημα σφράγ ιση ς του Λονδίνου για τον άργυρο
SIerling, 1964-1965. Ένα αγγλ ικό αντικεί μενο από άρ­
γυρο SIcrling Ι:χμ συνήθως τέσσερα σήματα . Π ρώτο,
το σήμα του κατασκευαστή, συνήθως τα αρχικά το υ,
δεύτε ρο, το τυποποι η μένο σήμα ποι. δε ίχνcι την ποιό­
τητα του μετάλ λου . στην περ ίπ τωση αυτή παράσταση
του λ ιονταριού , τρ ίτο το σημάδι τη ς "όλης όπου δοκι­
μάστηκ ε το κομμάτι, στην περίπτωση αυτή η lcortap-
δαλ'l γ ια το ",Ι:ντΡοχρυσοχόω ν του Λονδ ίνου και τΙ:λος,
η ημερομηνία κατά τηνοnοία δοκιμάστηκε και σφραγί ­
στηκε το αντικείμενο. ΙVοrshίΡfu{ COn1p<Jny of Gol-
d.'lfnirhs, London, ΑΥΥλiα.

Δοχείο μετά γγι ση ς υγρών από ασήμι μ ε πώμα αnό ελε­

φαντ όδο ντ ο, σχεδιασμένο και κατασκευασμένο αnό
τον J ohn Grenville το 1959. Το σήμα ποιότητας που
ε ί να ι σφραγισ μέ νο στο αντικι:ίμενο αυτό ε ίναι υπο­
χρι:ωτικό για κάθε ε ί δος από nολύτ ιμο μέταλ λο nου
γίνεται στην Αγγλία. Μο λονό τι τις πιο πολλές φορές
είναι κρυμμένο τοποθετείται και σε εμφανές μέρος,
όπως στην nερίπτωση αυτή , για την πρόσθετη διακο­
σμητική του έλξ η. WorshipfuΙ CornpanyofGo/dsmirhs,
London, Α ΥΥλία.

Αιγυπτιακό χρυσό πλατύ π εριλα ίμιο, φτιαγμένο απο­

κλι:ιστικά από σταμπαρισμέν ες μονάδ ες με ένθετες nt-
τρες κcr.ρνελ ιανού και ορε ία ς κρυστάλλου. Βασιλεία
Thutmose ιι Ι , Χ νlIl Δuναστεία (1501 - Ι 447 π.Χ.), Θή­
βες. Mcrropolitan Muscurn of ΑΝ, Ncw York, Η.Π. Α. ,
αΥΟρά 1926.

JI~
119
1 2Ο
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΦΡΑΓιΔΑΣ
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η σφραγίδα
ποιότητας μπορεί να μπει από ΤΟΥ κατα­
σκευαστή. Το προς σφράγιση αντικείμενο
πρέπει να τοποθετηθεί επάνω σε μια στιλ­
βωμένη χαλύβδινη επιφάνεια, με τα μέταλ­
λα σε επαφή μεταξύ τους έτσι ώστε η σφρα­
γίδα να σημειώσει τουλάχιστο το 'πίσω μέ­
ρος του μετάλλου. Η σφραγίδα πρέπει να
μπαίνει με προσοχή και το σημάδι να γίνε­
ται με έΥα μόΥΟ καλοζυγισμένο χτύπημα του
σφυριού στη σφραγίδα. Α ν το σήμα δεν εί­
ναι αρκετά βαθύ, η σφραγίδα, πρέπει να το­
ποθετηθεί ακ:ριβώς όπως και προηγουμέ­
νως, αλλιώς το σήμα θα είναι συγκεχυμένο.
Αν δεν έχετε κάνει πριν μια σφράγιση συνι­
στάται η εξάσκηση με ένα υπολειμματικό
κομμάτι-σιφαπ του ίδιου μετάλλου, για να
αποκτήσετε την «αίσθησψ> του ακριβώς
απαιτούμενου μεγέθους πίεσης. Τα «γρέζια»
που μπορούν να εμφανιστούν στην απέναντι
προς τη σφραγίδα πλευρά του μετάλλου
αφαιρούνται με τρίψιμο με σμυριδόπανα.
Α ν το αντικείμενο είναι μικρό, παρουσιά­
ζονται συχνά δυσκολίες ως προς το σφρά­
γισμα με το σήμα ποιότητας. Στην περίπτω­
ση ενός κοσμήματος του οποίου το σφράγι­
σμα μπορεί να παρουσιάσει δυσκολίες όταν
ολοκληρωθεί το προϊόν, είναι καλό να γίνε­
ται αυτό ΠΡΙΥτη συναρμολόγηση .
Σφραγίδες από επιφανειακά σκληρυμένο
χάλυβα (η. επιφάνεια είναι σημαντικά
σκληρότερη από την κύρια μάζα) παραγ­
γέλλονται σε ειδικευμένα καταστήματα με
γράμματα και αριθμούς διάφορων μεγεθών.
Ασημένιο γαμήλιο κάλυμμα Kεφ~λιoύ δΙ<1Koσμη~ένo
με καρνελιανούς και έK~υπες μoναδε~ σταμπαρισμενες
με μητρα, τουριωμανικο στυλ,. Περσι.α, περ,. Ι 750 μ.Χ.
Το {(πλεχτό)) μέρος φοριόταν πανω απο το προσωπο της
νύφης. Η κίνηση του Kαλύμμ~τoς συνοδευό:-αν από τ?ν
ήχο των μικρών κρεμαστων κουδουνιων. JewIsh
Museum. New York, Η.ΠΑ. ΦωΤΟΥραφία F Darmsta ω
edter.
Ζευγάρι ασημένιων βραχιολιών τωυ φoρ~έται από τ~ς
γυναίκες του Porbandar. Saur<l:shtra, .Ινδια. Η διαΚΟω
σμηση .είναι συνήθως.σταμπωΤ"!Ί σε συρμα, ,{(κατσαρω­
μένα)) χείλη, και μικραμενταγιον. λουλουδιων και που ω
λιών. ΦωΤΟΥραφία Ορρ; (σελ. 120).
Σύγχρονο ασημένιο βραχιόλι, .Cairo, Αίγυπτος. '<?λες
0\ προσαρμοσμένες μονάδες. εχουν . σταμπαρισθει με
ένα μόνο καλούπι. ΦωΤΟΥραφια Ορρι.
Χρυσό ινδικό περιδέραιο (ChamΡaωΚaΙί), δέκατου
όγδοου ω δέκατου έννατου αιώνα. Το κεντρικό μεντα ω
γιόν , οι οβάλ μονάδες και οι στρσΥγυλές χάντρες έγΙ ω
ναν με σταμπάρισμα σε ένα καλούπι κοσμηματοποιίας
από ορείχαλκο. Mctropolitan Muscum of Art, Ncw
York. Η.ΠΑ. (σελ. Ι 19).
Στα παλιά κομμάτια, οι σφραγίδες έμπαι­
ναν σκόπιμα σε εμφανή θέση για διακοσμη­
τικούς σκοπούς, Σήμερα, μερικοί χειροτέ­
χνες και βιοτέχνες έχουν κι' αυτοί εκτιμή­
σει τη διακοσμητική άποψη των σφραγισμέ­
νων σημάτων και τα χρησιμοποιούν εκεί
που μπορούν εύκολα να φανούν.
Η τεχvική «ρεποvσσέ - rcpousse»
Η τεχνική <φεπrιυσσέιι στηρίζεται στη
χρησιμοποίηση ζομπάδων με διάφορα σχή­
μ(1τα και ενός σφυριού για να γίνουν διάφο­
ρα μέρη μεταλλικών φύλλων έκγλυφα κι
άλλα μέρη έγγλυφα, δηλαδή, ανασηκω­
μένα και βαθουλωμένα. Τα ανασηκωμένα μέ­
ρη δουλεύονται από την πίσω πλευρά του
μετάλλου ενώ τα βαθουλωμένα δουλεύονται
από την όψη του φύλλου. Ένα μεγάλο μέ­
ρος της έλξης της δουλειάς <φεπουσσέιι βρί­
σκεται στο ότι ολόκληρο το αντικείμενο εί­
ναι μονοκόμματο ενώ οι ανασηκωμένες και
βαθουλωμένες επιφάνειες συλλαμβάνουν το
φως και ρίχνουν σκιές. Η δουλειά <φεπουσ­
σέιι γίνεται συχνά σε συνδυασμό με εγχάρα­
ξη, πράξη που στην κυριολεξία σημαίνει
ότι το ίδιο κομμάτι δουλειάς δημιουργείται
από την Λ:αλή όψη του μετάλλου. Kατ~ συνέ­
πεια, συχνά χρησιμοποιούνται πάνω στο
ίδιο κομμάτιδουλειάς εργαλεία <φεπουσσέιι
και εργαλεία εγχάραξης.
Κατά την επεξεργασία του μετάλλου ολό­
κληρη η επιφάνεια πρέπει να υποστηριχθεί
από ένα αρκετά μαλακό και ελαστικό υλικό,
έτσι ώστε να υποχωρεί στα χτυπήματα του
σφυριού πάνω στα εργαλεία που μορφο­
ποιούν το μέταλλο και να το συγκρατούν
στη θέσ.η του όσο αυτού δουλεύεται. Κατά
παράδοση, το υλικό που χρησιμοποιείται εί­
ναι η πίσα, που συνδυαζόμενη με άλλα
υλικά διατηρεί τον αναγκαίο βάθμό πλαστι­
κότητας και κολλάει στο μέταλλο όταν πρό­
κειται να ανοπτηθεί ή να αλλάξει θέση ή να
αναποδογυρισθεΙ
ΠΡΟΕΤΟIΜΑΣιΑ ΤΗΣ ΠΙΣΑΣ
Ανάλογα με το μέγεθος και το σχήμα του
αντικείμενου, η πίσα μπορεί να χρησιμο­
ποιηθεί σε ποικιλόσχημα δοχεία . Για είδη
με διάμετρο μέχρι περίπου 20 εκατοστών
μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα μπωλ πίσας
από χυτοσίδηρο ημισφαιρικού σχήματος με
121
 ξύλινη βάση κοίλης διαμόρφωση ς, έτσι
ώστ ε να είναι δυνατή η δουλειά με μετα­
βαλλόμενη γωνία. Τα μπωλ πίσας μπορούν
επίσης να τοποθετηθούν σε τρύπια δερμάτι­
να μαξιλάρια γεμάτα άμμο, σε KυΙCλΙKές
κουλούρες από κετσέ ή σε κουλούρες από
οχοινί. Τα μαντεμένια μπωλ έχουν αΡΚΕτό
βάρος ώστε να επιτρέπουν το δούλεμα του
αντικείμενου χωρίς μεγάλη μετατόπιση από
τη σΟ)στή θέση.
Για μεγαλύτερα αντικείμενα, όπως οι δί­
Η πίσα για δουλειά <φεπουσσέ)) και εγχά­
ραξης μπορεί να αγορασθεί έ τοιμη αλλά τα
υλικά παρασκευής της βρίσκονται εύκολα
στην αγορά και ο τρόπο ς παρασκευής ε ίναι
σχετικά εύκολος. Η πίισα από μόνη της
σπάει και τρίβεται εύκολα. Γι ' αυτό χρησι­
μοποιούνται μίγματα με διάφορες συνθέ­
σεις. Μια τυπική συνταγή ε ίναι η εξής:
Πίσσα Χαράκτη
έξη μέρη από τον οποιοδήποτε τύπο

σκοι ή σ\ πλάκες , τέτοια μπωλ είναι προφα­ Π ίσσα Βουργουνδίας

νώς ανεπαρκή. Η πίσα μπορεί να τοποθε­ Σουηδική πίσσα

τηθεί σε ένα «ταψί) αρκετά μ εγάλο, ώστε να
βολεύει το επεξεργαζόμενο μέταλλο . Επί­
σης, μια σανίδα από σκληρό ξύλο μπορεί να
α λε ιφθ ε ί μ ε πίσα σε αρκετό πάχο ς. Αν η
χρησιμοποιούμενη πίσα ε ίναι πολ ύ μαλα­
κή, μπορεί να χρειασθούν πλαϊνά ξύλινα
τοιχώματα .
Μ έσα τεχνικής cφε n.oυσσΙ»: Ι . Μπω λ πίισας από χυ ­
τοσίδηρο με ξύλινη στρογγυλή βάση, 2. Δακτυλιο ε ι δές
δερμάτινο ,ψαξιλάριι), 3. Κύλινδρος σελλάκ , 4. Δακτυ ­
λιοειδές ,ψαξιλάρι)) από κετσέ , 5. Ραβδί σφραγιστικού
ιςεριο ύ. 6. Κομμάτι στερεής πίσας, 7. Μ ολύ βδι νη πλά­
κα, 8. Μ f. ταλλΙJ(ός δί σκος πίσας, 9. Χαλύβδινη π λ άκα,
10. Λινόλεουμ επάνω σε κόντρα-πλακ Ι, 11 . Σακκί άμ­
μου.
Γύψος Παρισίων ή Σκόνη Τούβλων οκτώ
μέρη
Λινέλαιο ή ζ ωϊκό λίπος ένα μέ ρος
Η πίισα λ ιών ε ται σε ένα σιδερ έ νιο ταψί­
επάνω από μέτρια φλόγ α για να μην καεί.
Όταν ρευστοποιηθεί τελείως προστίθεται
με την χούφτα η τουβλόσκονη ή ο γύψος
και ανακατεύεται εντελώς με το υγρό' έπειτα
προστίθεται το λινέλαιο ή το ζωϊκ:ό λίπος.
Τις θερμές επ.οχές, μπορ ε ί να χρειασθεί μια

Θιβ ε tιαVΉ λάμ πα βουτύρυυ C h ο kύn (Μ ονή Dougtse)

κατασ κ ευασμ ένη στο μοναστήρ ι τον 180 ή 190 αιώνα .
Η μορφή μ ε εγχάραξ η κα ι τεχνική « ρεπουοσέ» είνα ι
από ασήμ ι. Μικ ρές στα~πωτ ές μονάδες χρησ ιμοπο ι Ού­
νται γ ια τη δ ιακόσ μηση των άκ ρων και του ...:εντρικ ού
μ έρους τη ς λάμπας. Τα διακοσ μ ητικά μενταγ ιόν παρ ι­
στ οΥν τα ι(ο κτ ώ ένδοξα εμβλήματα - asta mangala" , συ­
νώνυμα με τα κ ι νεζι κά εμ βλήμ ατα των «αίσ ιων προφη­
4 {ειών». Η βάση έχε ι τ η μορφή ενός πα ρ αδοσιακού μοτί­
βου πετάλου λω τού. Το ε ί δος αυτ ό λάμπας, γεμ ισμ i;νο
μ ε βούτυρο για κ που καίγεται με μ παμ πακερό φ υτίλι,
χρησιμοποιείται ακόμα στα θυσ ιασ τήρια των Λάμα .
Victoria and Albcrt Μυ$(:υ πι. London, Α γγλία.

122
Τεχνίτης της εταιρείας της Κοπεγχάγης Georg "Jenseη
που ειδικεύεται σης τεχνικές ιφεπουσσέ» και κο ίλαν­
σης. Εδώ δουλεύει μια λαβή υδρίας στερεωμένη σε μά­
ζα πίσας μέσα σε ένα σιδερένιο μπωλ. ΤΟ μπωλ στηρί­
ζεται σε ένα σακκί άμμου, τόσο για να στρέφεται εύ ιω­
λα το ανηκείμενο όσο και για να απορροφώνται οι . Ενας αριθμός μικρών αντικεΙμενων δουλεύεται ταυτό­
κραδασμοί από τα χτυπήματα του σφυριού. ΦωΓΟΥρα­ χρονα. Στη φωτογραφία, κοιλαίνονται ασημένια κουτά­

.,...---
φία Oppi. λια σίιμφωνα με το tδιο σχέδιο από έναν τεχνίτη , που
δουλεύει στο KaJibong της Ινδία ς . Εδώ μια μεγάλη ι(Οι ­
νότητα Θιβεηανών προσφίΙγων δημιουργεί ζήτηση ει­
δι;)ν που αρχικά χρησιμοποιόντουσαν μόνο στο Θιβέτ,
όπως αυtά τα κουτάλια, ονομαζόμενα thuma, που κρε­
μιώνται σε μια δερμάτινη ζώνη στη μέση των γυναι­
κών . ΦωΤΟΥραφία Ορρί.
Μπορού ν να αυτοσχεδιαστούν διάφορα δοχεία πίσας
για δουλειά κοίλανση ς όπως αutό 10 παλιό ορειχάλκι­
νο ταψί) στο οποίο έχει στερεωθεί ένας δίσκος, που
δοuλείJι:ται τώρα από τον τεχνίτη. ΦωΤΟΥραφία Ορρί.

μείωση του λαδιού και στις ψυχρές εποχές

μια αύξησή του, για να διατηρηθεί η σωστή ·
συνοχή του υλικού. Ύστερα, το παρα­
σκεύασμα χύνεται στο δοχείο, ελαφρά φου­
σκωτό προς το κέντρο, και αφήνεται να
κρυώσει και να σκληρύνει.
Το ίδιο μίγμα πίσας . χρησιμοποιείται
για το γέμισμα ενός κοίλου αντικείμενου -
όπως ένα βάζο, μια τσαγιέρα ή ένα κούφιο
γλυπτό - που πρόκειται να δουλευτεί από
την έξω πλευρά με εργαλεία χάραξης, γιατί
προσφέρει την κατάλληλη πρόληψη παρα­
μορφώσεων. Για εξοικονόμηση πίσας
χρησιμοποιούνται μερικές φορές κομμάτια
σπασμένου τούβλου, που ρίχνονται στον πά­
το των βαθειών μπωλ πίσας πριν από το
χύσιμο του μίγματος.

123
 /
ί
r
/

Τεχνίτης που δουλεύει με την τεχνική ~ρεπoυσσέH μια. ορειχάλκου κατασκ ευάζ ονται γ ια λατρευτική χρήση
μεγάλη χάλκ ι νη πλάκα στερεωμ ένη σε σανίδ ες στρω­ στO Uς ναούς της νότιας Ι νδ ίας. Δημ ι ουΡΎοίινται μορφ ές
μέ νες με πίσα στο ι:;Ργαστήρι Ashwhatharamachar του τόσο μ ε μ εγ άλη κυρτότητα όσο και με τρισδιάστατα
BangaIore. Ι νδ ία . Αντικείμενα από φύλλο χαλκού και σχήματα.

Μολονότι η πίσα είναι το πιο χρησιμο­ Η συγκολλητική φύση της πίσας επέ­
ποιούμενο για τις εργασίες (φεπουσσέ» υλι­ τρεψ ε τη χρήση της από τους κατοίκους της
κό, κυρίως εξ αιτίας της συνοχής της μ ε το Μεσοποταμίας και -rη ς Αιγύπτου, που κάλυ­
μέταλλο, χρησιμοποιούνται μειnK ές φορές πταν με αυτή ξυλόγλυπτα αντικείμενα όπως
και άλλα μέσα, όπως, πλάκες από ξύλο, λινό­ φιγ ούρες ζώων και άλλα σχέδια και κατόπιν
λεουμ και κόντρα-πλακέ, μόλυβδο ή ψευ­ εφάρμοζαν σε ολόκληρη την επιφάνεια
δάργυρο. Τα υλικά αυτά προσφέρουν την κομμάτια λεπτού φύλλου χρυσού. Το φύλλο
κατάλληλη αντίσταση αλλά δεν κρατούν τΟ' κόλλαγε στην πίσα χωρίς άλλο συνδετικό
μέταλλο στη θέση του χωρίς καρφιά . Κατά μέσο και τα αντικείμενα είναι ακόμη άθικτα
συνέπεια, είναι κατάλληλα για το δούλεμα ύστερα από 3.000 κα ι περισσότερα χρόνια.
μικρ,ίJν μόνο κομματιών. Μετά τη χρησιμο­
ποίηση μιας πλάκας από μόλυβδο ή ψευ­
ΕΡΓΑι\ΕIΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣ ΙΜ Ο ΠΟ ΙΗΣΗ Tovr
δάργυρο (και τα δύο μέταλλα έχουν χαμηλό
σημείο τήξης), εξετιϊστε το επεξεργαζόμενο Τα εργαλεία <φεπουσ σέ» και εγχάραξης
μέταλλο μήπως έχει ίχνη των μαλακών αυ­ ε ίναι βασικώς τα ίδια και συχνά χρησιμο­
τών μετάλλων. Τα ίχνη πρέπει να αφαιρε­ ποιούνται τα μεν στη θέση των δε. Γενικώς,
θούν με ατσαλόμαλλο, σμυριδόπανο ή, αν τα εργαλε ία «ρεπουσσέ}) είναι πιο στομωμέ­
χρειασθεί, με λίμα. Αν τα ίχνη δεν φύγουν, να και στρογγυλεμένα στην άκρη ενώ τα ερ­
τότε , κατά τη θέρμανση του μετάλλου, θα γαλεία εγχάραξης είναι πιο επίπεδα, με
εισδύσουν στην επιφάνεια του και θα τη χα­ στρογγυλεμένες μόνο τις άκρες. ' Μια άλλη
λάσουν μονίμως. διαφορά αναφέρεται στον τρόπο χρήσης

124
 "'"
..
8
. ~ ~ Ι ®
..... ....
.. Θ
• • ~

- t7iJ c:;:;;]
ι
Q

D D σ

c;--=? 0.0
:::
1
ΗΗ
::::

--- 2

Ι. Εργαλεία (φεπουσσέ», 2. Εργαλεία επιφανε ιακών στρογγυλής και τετράγωνης διατομής από σκληρυμένο
«(ψαθωτών» ποικίλσεων και δημιουργίας φόντων. 3. και θερμικό. επεξεργασμένο χάλυβα, από τα οποία q
Σφραγίδες σχεδίων, 4. Υλικά κατασκευής εργαλείων, τεχνίτης μπορεί να κάνει ΗΙ εργαλεία που χρειάζεται.

τους: Τα εργαλεία (φεπoυσσέ)~ κρατιώνται Τα εργαλεία <φεπουσσέ» είναι στομωμέ­

ως επί το πλείστο σχεδόν όρθια ενώ τα ερ­ νΟΗ(αμβλείς» ζομπάδες από στιλβωμένο
γαλεία εγχάραξης υπό γωνία σε σχέση με το σκληρό χάλυβα ορθογώνιας διατομής, μή­
αντικείμενο. Και τα δύο χτυπιούνται με κους δώδεκα περίπου εκατοστών. Δεν είναι
σφυρί. εργαλεία /(οπής αλλά διαμόρφωσης (τυχόν

125
κατά λάθος τομές στ ο μέταλλο μπορούν να
διορθωθούν αργότερα με σκληρή ετερογενή
κόλληση). Τα συνηθισμένα σετ περιλαμβά­
νουν περί τα πενήντα εργαλεία, μολονότι σι
σπεσιαλίστες χρειάζονται ακόμα περισσό­
τ ε ρα σχήματα. Ο μέσος τεχνίτης μπορεί να
δουλέψε ι και με λιγότερα. Πολλοί .τεχνίτες
προτιμο ύ ν να κάνουν τα εργαλεία μόνοι
τους με σφυρηλάτηση στρ ογγυλώ ν , τετρά­
γωνων ή άλλων διατομών από θερμικά ε π ε­
ξεργασμένο και σκληρυμένο χάλυβα εργα­
λείων. Κάθε εργαλείο εκτελε ί ορισμένη λει­
τουργία και η ε κλ ογή στηρίζεται κυρίως
στη μορφή, που απαιτεί το σχέδιο. Τα συ­
νηθέστερα χρησιμοποιούμενα σχέδια μπο­
ρούν να υπαχθούν σε τέσσερις κύριες κατη­
γορίες: εργαλεία ιχνών, εργαλε ία καμπύλω­
σης, εργαλεία πο λύπλοκη ς διαμόρφωσης
και εργαλε ία ε ιδικού σχήματος.
ΕΡΓΑΛΕΙΑ ~PEπoγΣΣEII
Τα εργαλεία ιχνών, που έχουν στενές ακ­
μές μοιάζουν πολύ με στομωμένα κοπίδια'
κοπίδια στρογγυλεμένης ακμής χρησιμο­
ποιούνται για τη δημιουργία μιας γραμμής,
λεπτή ς iJ πλατε ιάς , ανάλογα με το πλάτος
της ακμής. Τα καμπυλωτικά εργαλεία χρη­
σιμοποιούνται για τη δημιουργία κυρτών
επιφαν ειών ή περιοχών και δουλεύονται κα­
νονικά από το πίσω μέρος του μετάλλου.
Μπορούν. φυσικά, να χρησιμοποιηθούν και
κατά την αντίθετη έννο ια, σπρώχνοντας το
μέταλλο από την καλή προς την πίσω μ εριά
του .
Τα εργαλεία διαμόρφωσης έχουν διάφορα
σχήματα, ανάλογα με τις απαιτήσεις της
δουλειάς. Τα εργαλεία ειδικού σχήματος
αποβλέπουν στη δημιουργία αποτελεσμά­
των - ε φφέ όπως σχήματα <ιν», κύκλοι διαφό­
ρων δια μέτρων και άλλες καμπύλες. Συνή­
θως δουλεύονται με ένα χτύπημα σφυριού
και μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από
τις δύο πλευρές του μετάλλου .
Τα εργαλεία εγχάραξης χρησιμοποιού­
νται κυρίως από το εμπρός μέρος του με­
τάλλου για να δώσουν' οξύτερα περιγράμμα­
τα και πλούτο επιφανειακής υφής και για να
δημιουργήσουν φωτεινές αντιθέσεις.
Τα εργαλεία διαμόρφωσηςχρησιμοποιού­
νται για τη δημιουργία κοίλων επ ιφανειών
όταν ενε ργούν στην ε πάνω πλε υρά του με­
τάλλου αλλά μερικές φορές δόυλεύονται και
από την πίσω πλευρά . Είναι στρογγυλά,
126
οβάλ, τετράγωνα ή επιμήκη. Τα εργαλεία
«ψαθωτών» σχεδίων φέρουν στην επιφάνεια
του άκρου τους μια ποικιλία μικρών επανα­
λαμβανόμενων ή μπλεγ μένων σχεδίων και
χτυπιούνται με σφυρί στο μέταλλο για να
δημιουργήσουν επιφανειακά εφφέ υφής. Η
ε πιφανειακή ποίκιλση του είδους αυτού
μπορεί να χρησιμεύσει στο σπάσιμο της
μονοτονίας των λείων επιφανειών και στη
δημιουργία οπτικών αντιθέσεων. Τα εργα­
λεία αυτά κατασκευάζονται σε πολλά μεγέ­
θη και σχήματα, έτσι ώστε να ταιριάζουν
στις διαθέσ ιμες επιφάνειες .
Πως θα ιrάνετε τα ερ γαλεία σας οι ίδιοι. Ο
τεχνίτης μετάλλου μπορεί να αγοράσει μι­
σοέτοιμα εργαλεία, από .το υλικό και . με το
βασικό σχήμα των επιθυμητών τελειωμένων
εργαλείων και να τους δώσει ο ίδιος τό τε­
λικό σχήμα που ταιριάζει στις ανάγκες του.
Αν χρειασθεί , το βασικό σχήμα μπορεί να
τροποποιηθεί με λ ιμάρισμα ή σφυρηλάτη­
ση. Η ενεργή όψη μπορεί να μορφοποιηθεί
με επεξεργασία με διαδοχικά λεπτότερες λί­
μες και να τελειωθεί με ένα σμυριδόπανο, κι
ύστερα με στιλβωτικό τροχό σε συνδυασμό
με γη διατόμων και κόκκινο οξείδιο του σι­
δήρου. Έπειτα, η ενεργή όψη πρέπει να
υποβληθεί σε θέρμανση και σβήσιμο για να
αυξηθεί η αποδοτικότητά της (βλ. σελ. 539
σχετικά με τη θερμική επεξεργα σία και
την σκλήρυνση των εργαλείων).
Τα σφυριά <φεπουσσέ" και εγχάραξης
κατασκευάζονται με χαλύβδινες κεφαλές
διαφόρων δ ιαμέτρων με στιλβωμένες όψεις
και ελαφρά κωνικές ξύλινες λαβές, μήκους
25 περίπου εκατοστών και οβάλ, στρογγυλή
ή «πιστολοειδή» άκρη. Το <ι πρόσωπο» είναι
σκληρυμένο έτσι ώστε όταν χρησιμοποιεί­
ται στα διάφορα εργαλεία όπως πρέπει δεν
παρουσιάζει γρέζια. Η κωνοειδής ξύλινη
λαβή είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να δίνει
στο εργαλείο μεγάλη ώθηση ενώ το μικρό
βάρος και το σχήμα του όλου σφυριού επι­
τρέπουν το να δίνει γρήγορα χτυπήματα. Το
Τα σφυριά κοίλανσης tivat σχεδιασμένα ~τσι ώστε να
έχουν μια με:)'άλη επ ιφάνε ια χτυπήματος, μια παλλ ό μ ε­
νη χειρολαβή κα ι ένα άνετο πιάσιμο.

μεγάλο μέγεθος του «(προσώπου» του σφυ­
ριού εξασφαλίζει μια σχετικά μ εγάλη επ ιφ ά­
νεια χτυπήματος, έτσι ώστε το χτύπημα να
μη χρειάζετα ι μεγάλη προσοχή. Η όραση
του χειριστή συγκεντρώνεται στην ενέργεια
του εργαλείου επάνω στο μέταλλο.
Η ΤΕΧΝΙΚΗ «ΡΕΠΟΥΣΣΕ»
ΤΟ σχέδιο μεταφέρ εται ανάποδα στην κα­
θαρισμ ένη πίσω όψη του μετάλ λου με καρ­
μπόν ή μολύβι , ενώ το μέταλλο κρατιέται
Διακοσμητική χρυσή πλάκα από την Κολομβία . Ύψος
34 περ. Εκατοστά. Οι γραμμές δη μιουρ γήθη καν μ ε
απλούστατα εργα λε ία με μια στοιχειώδη τεχν ι Κή «ρε­
πουσσέ .. , Mustum of Primitivc Arts, Nt:w York. Η.π.Α.
ΦωΤΟΥραφία C harJt:s Uhr.
επίπεδο. Το μέταλλο χαράζεται ελαφρά ,
έτσι ώστε το σχέδιο να παραμένει ευδ ιάκρι­
το και μετά την επεξεργασία. Αν το σχέδιο
εφαρμόζεται σε μια κυρτή επιφάνεια, όπως
αυτή ενός μπωλ , οι χαραγμένες γραμμές που
γίνονται μ ε ένα χαρακτικό ε ργαλείο πρέπει
να είναι ορατές αλλά και ελαφρές, για να
μπορόύν αργότερα να εξαλειφθούν.
Η πίσα που θα χρ ησιμ οπο ιηθεί γ ια τη
στερέωση του μετάλλου θερμαίνεται ήπια
μ ε τη φλόγα ενός αυλού, έτσ ι ώστε να μαλα­
κώσει και να ισι ώσει η επιφάνειά της. Όσο
η πίσα είναι μαλακή, το ελαφρά ζεσταμένο
μέταλλο, που έχει λίγο λαδωθε ί στο μέρ ος
που θα έρθει σε επαφ ή με την πίσα για να
ευκολυνθεί αργότερα η απόσπασή του, πιέ­
ζεται μέσα στην πίσα με τη λαβή ενός
σφυριού . Όταν η πίσα έχει σχεδόν σκλη­
ρυνθεί, λαδώνετε λίγο τα δάχτυλα και πιέζε­
τε μια μικρ'ή ποσότητα πίσας επάνω από
τις άκρcς του μετάλλου, για να βοηθηθεί η
στερέωση στη θέση του. Το μέταλλο δεν
πρέπει να πιεσθεί πολύ βαθειά μέσα στην
πίσα γιατ ί θα βυθιστεί σ' αυτήν ακόμα π ε­
ρισσότερο κατά τη διάρκεια της εργασίας
και θα δυσκολευθεί η απόσπασή του από
τ η ν πίσα . Βεβαιωθείτε ότι όλα τα μέρη του
μ ετάλλου υποστηρίζονται από την πίσα .
Αν κατά τη διάΡΚΕια τη ς εργασίας εμφανι­
σθεί ένας «κούφιορ) ήχος, το μέταλλο πρέ­
πει να πιεσθεί βαθύτερα μέσα στη θερμαινό­
μ ενη πίσα, γιατί ο ήχος αυτός δείχνει ότι
το μέταλλο δεν υποστ η ρ ί ζεται τελείως από
την πίσα και δ ιατρέχει αυξημένο κίνδυνο
κακής δ ιαμόρφωσης ή σπασίματος.
·Οτα ν η πίσα έχει ψυχθεί (κι' αυτό μπο­
ρεί να επιταχυνθεί με τοποθέτηση κάτω από
κρύο νερό) μπορ εί να χαραχθε ί το περί­
γραμ μα του σχεδίου με ένα χαρακτικό ερ ­
γαλείο. Κρατείστε τον ζο μπά (φεπου σσέ)
στο αριστερό χέρι, ανάμεσα στον αντίχειρα
και τα. δύο πρώτα δάχτυλα, με το τρίτο και
το τέταρτο δάχτυλο να ακουμπούν στο μέ­
ταλλο και οδ ηγ είσ τ ε το εργαλείο, εμποδίζο­
ντας γλύστρημά του (αυτός ε ίναι ο τρόπος
κρατήματος όλων των εργαλειών (φεπουσ­
σέ») και εγχάραξ η ς,μολονότι η γωνία μετα­
βάλλεται ελαφρά κατά περίπτωση). Η θέση
127
Αμερικανική χάλκινη φό ρμα π ηχτή ς σ ε μ ο ρφή αστα ­
κ ού. που έγι νε με την τ εχν ι κή ρ ε πο υσ σ έ. Τhc Coopcr
Museurr. (στ rhe Arts ο( Decoraιio n , Ncw York, Η. π.Α. Παραδοσιακά χρυσά σκουλ α ρίκια , δ ιακ οσμημένα με
δουλε ιά « ρεπo uσσ έ" , που φΌρ ιούνται από τις γυ ναίκε ς
Χά λ κινη καραβίδα φτιαγμ ένη σ το Κ Υ ΟΙ Ο , Ιαπωνία . ΤΟ
Lepcha oto ' NepaI και το Darjeel ing τ ης Ι νδ ία ς . Φωτο­
έ ργο ε ί ναι τε λε ίως αρθρωτό στη ν κ άθε σ ύνδεση και
Υραφία Ορρί.
κ ι νε ίται ό πως και ΤΟ ζωντανό πλάσμα. Ε ίνα ι κα τα­
σκε υασμένο από φίιλλο δ ιαμορφωμένο με ε ργα λε ίο
(φε πουσσ έ» και σφραγισμέ ν ε ς λε πτο μέ ρ ε ιει;. ' Εχει έ να
δ ιακριτικό lωκ κ ι νωπό πατι νάρισμα με φυσι κ ή εμφάνι­
dη . Οι Ιάπωνες ΤΓοχ ν ίτει; μ ετάλλο\l ε ί ναι εξαιρ ετικά
επιδέξ ιοι στο πατινάρισμα των έ ΡΎω ν ΤOIJς . Φωτoyρa­
φία Ορρί.

του χαρακτικού πρέπει να είναι σχεδ6ν κα·

τακόρυφη με ελαφρά κλίση προς τα πίσω.
αντίθετα προς τη διεύθυνση κατά την οποία
θα κινηθεί. Με το πρόσθιο άκρο ανα,σηκωμέ­
νο λίγο μακρυά από το μέταλλο χτυπείστε
•
το επάνω μέρος του εργαλείου με το σφυρί
κρατημένο στο δεξί χέρι και η ακμή του
εργαλείου θα εισδύσει λίγο στο μέταλλο και
θα προχωρήσει ελαφρά με το κάθε χτύπημα.
Το μάτι πρέπει ν~ βλέπει σταθερά την ακο­
λουθούμενη γραμμή και όχι το άκρο του ερ­
γαλείου . Μια και τα γρήγορα χτυπήματα εί­
ναι σύντομα και το «πρόσωπΟ)) του σφυριού
είναι πλατύ. δεν υπάρχουν πολλές πιθανό­
τητες να αστοχήσει κανείς κατά το χτύπημα
του εργαλείου, όταν έχει υπολογισθεί σω­
στά η περιοχή της δουλειάς. Η διεύθυνση
των χτυπημάτων του σφυριού πρέπει να εί-

128
Χρ υ σ ό έ μβλημα εξ αγνιστή ψυχών απ ό το As!tanti
Δ υτική ς Αφρική ς, με διακόσμηση ~φεπoυσσέ». Διάμ ε-
ναι ευθυγραμμισμένη με τον άξονα του ερ­
γαλείου. Λίγη εξάσκηση σε ένα κομμάτι
άχρηστο μέταλλο-σκραπ θα δώσει σύντομα
την κατάλληλη γωνία κρατήματος του κάθε
συγκεκριμένου εργαλείου, που μπορεί να
διαφέρε ι ελαφρά κατά περίπτωση. Αν η αυ­
λάκωσ η προχωράει όπως πρέπει, η γραμμή
θα γίνεται αρκετά αργά και χωρίς λοξοδρο­
μίες , έτσι ώστε το αποτέλεσμα να μοιάζει
συνεχές και όχι διακεκομμένο.
Τα εργαλε ία μορφοποίησης κρατιούνται
λίγο πιο όρθια, μια και η δουλειά προχωρεί
πιο αργά . Τα εργαλεία επιφανειακής υφής,
γ ια «ψαθωτά») σχέδια, χρησιμοποιούνται
στην καλή όψη του μετάλλου και πρέπει να
κρατιούνται κάθετα προς το επεξεργαζόμε-
τη ς ΤΡΟ.ς Ι 7,5 ε κ. Universily οΓ Ρcnn,ςΥlνania Muscum, Phi-
ladelhi", Η. Π. Α
νο τμήμα , ακριβώς πάνω από την επιφάνεια
του μετάλλου,. έτσι ώστε να μπορούν να με­
τακινούνται ελεύθερα. Η θέση τους πρέπ ει
να κανονίζεται με προσοχή αφού το όλο σχέ­
διο δεν αλλάζει εύκολα όταν τυπωθεί επάνω
στο μ έταλλο. Η αλλαγή της διεύθυνση ς του
εργαλείου με την πρόοδο της δουλειάς και
μια ελαφρά επιιcάλυψη των διαδοχικών τυ­
πωμάτων θα έχουν ως αποτέλεσμα μια λιγό ­
τερο ψυχρή, «μηχανική» όψη του επανα­
λαμβανόμενου · δ ιακοσμητικοί) σχεδίου .
ΑΦΑ ΙΡ ΕΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤιΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΙΣΑ
ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΙΣΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Μόλις συμπληρωθεί η δουλειά από το πί-
129
 Χρυσό στέμμα, Sambayeque. ΠεΡοίι . Φύλλ.ο σχεδόν
εντελώς γεμάτο με δουλειά «ρεπουσσέ». Museum ofthc
American Indian, Hc~ Founda(ion. Ncw York, Η.ΠΑ.

Κοίλο και σκαμένο ασημέν~o βραχιόλι. που παριστά

ένα κοράκι των Ινδιάνων Raida των νησιών Queen
Charlotte.

Φορητό ιεροφυλα"ιο, καλούμενο gau, KατασΙCευασμέ­

νο από άργυρο, χαλΚό και ορείχαλκο από Θιβετιανούς
τεχνίτες της μεγάλης προσφυγικής κοινότητας του Ka-
Iimpong τη ς Ι νδίας. Ο τύπος αυτός ιερoφυλαΙCίoυ περ ιέ­
χει μια ε ικόνα του Βούδα ή άλλης θεότητας, ένα κά·
λυμμα προσευχής και αποσπάσματα ιερών βιβλίων .
Μεταφέρεται από τους προσlωνητές ή ταξιδιώτες Θι­
βετιανούς. Το gau που ε ι κονίζεται εδώ, στολισμένο με
τα οκτώ ι ερά βουδισnκά σύμβολα καλής τύχης,
εΙνα ι φτιαγμένο από ορείχαλκο "α ι στερεω μ i:νο με πρι­
τσίνια . Το πριτσίνωμα χρησιμοποιείτα ι πολύ στην θ ι ­
βετιανή τέχνη επεξεργασίας μειάλλων . ΦωΤΟΥραφία
Ορρί.

Σιδερένια επικ αρπίδα της τελευταίας Κι νεζ ικής ~υνα­

στείας Ch tI . Καλυμμ ένη με φύλλο χρυσού δουλεμένο
μ ε μέση και βαθειά αναγλυφοποίηση ιφεπουσσέ» και
εμπλουτισμέν η με π~ράδια τζαντ. Μ έγεθος: 2 3/ 4 .: 2
3{4 ίντσες. Frccr Gallcry ο[ Art, Washίngton D.C,
Η.π.Α .

130
13 1
Ασημένιο ς Θιβετιανός χεΙΡΟτΡοχός προσευχών (mani)
με δ ιακ οσ μητική δουλε ιά ιφ ε ΊtOUΣσ έ » {ο υ 1 80υ ή 190v
αιώ να . Είνα ι ζυΎ οσταθμισμ έ ν ος γ ια να δ ι ε υ ιωλίινεται η
π ε ριστροφή του . Museum οΓ Fine Arts. Boston. Η.Π. Α.

Επιχρυσωμ ένο ασημi;νιο ψ έλλ ι ο δ ιακ ο σμημένο μ ι:. t c.-

χνική (φ ε πουσσέ)/, Αιθιοπ ία . 19 0ς α ιώνας. Μήκος: 6
1{8 ίντσες. Yictoria and Alberι Museum, Lond on Α Ύ­
γλ ία .

Τ ελε το υ ργ ι κό χρυσ ό βάζο από τον βασι λ ικό θησαυρό

τη ς 8urma. Είνα ι KατασΙCε\Jάσμ ένo α πό ι δ ιαίτ ε ρες μονά­
δες πρ ι τσινωμένες σε σκληρή ξ ύλ ιν η καρδ ιά . Η ε πι φά ­
νε ια είναι δ ιακοσμημένη μ ε δουλ ε ιά (φεπουσσέ)) κα ι
σταμπαρίσματος εμπλουτ ισμ ένη μ ε σειρές ρου μπ ινιών.
Vict oria and AllκΓΙ Museum. London. Αγγλία.

Αση μ ένιο δ αχτυλίδι με ένθετες μ ονάδες από χ ρυσό

δ ουλ ε μ ένο μ ε την τεχνική <φεπουσσέι) από την Saar01
Ho pea U nιrί:l.chι , Ι 958. ΦωΤΟΥραφία .5iren (σελ. 1):1).
Επίχρυση 'Χάλιc ι νη νειφική μάσκα του Ι30υ α ι ώνα,
Limoges, Γαλλία. ΦτιαΎ μένη από επ ίπ εδο φύλλο με­
τάλλ ου με την τεχν ικ:ή lφεπουσσ έ » ΚI.1 Ι εγχά ρακτ ες λε­
π'tομ έ ρε ι ες . Le Lou vre, Paris, .5ervicc Ph oιographiquc.
Caissc Nationalc des Monumcnts Hisιoriques, P~ris,
Γαλλία (σcλ. /31).

«Κεφάλι κο ριτσιοίΙ)) από τον HαΓΓ Y' H ~Ι I. Φτιαγ μένο μ ε

την τεχν ι κ:ή (φεπουσσέ)) από ένα φύλλο μο λύ βδου . Φω ­
ΤΟΥραφία Ορρί(σελ. Ι 3. Ι !).

132
Ι]]
σω μέρος του μετάλλου, αυτό πρέπει να γυ­
ρισθεί ανάποδα έτσι ώστε να μπορεί να δου­
λευτεί από το εμπρός μέρος με τα εργαλεία
εγχάραξης ή διαμόρφωσης. Το αναποδογύ­
ρισμα αυτό μπορεί να χρειαστεί αρκετές
φορές ιcατά την πρόοδο της δουλειάς. Το
μέταλλο αφαιρείται από την πίσα θερμαι­
νόμενο με αυλό ιcαι διαχωριζόμενο με ένα
πλατίι, κοφτερό εργαλε ίο. Αν η πίσα ε ίναι
πολύ σκληρή, το αντικείμενο μπορεί να
ελευθερωθε ί μ ε ένα εργαλε ί ο που ε ισ δύε ι
ανάμεσα στο μέταλλ ο και την πίσα και δέ­
χεται λίγες ανυψωτικές κινήσεις. Στην περί­
πτωση των μικρών αντικειμένων αρκεί συνή­
θως το χτύπημα του πάτου του μπωλ με το
σφυρί.
Για την αφαίρεση ιχνών πίσας από το
μέταλλο ένα ύφασμα μ' ένα πινέλο βουτηγ­
μένο σε θερμή. ρευστή παραφίνη διαλύει
την πίσα όταν έρχεται σε επαφή μαζί της
αλλά το μέταλλο πρέπει να διατηρείται θερ­
μό.
Αν το αντικείμενο έχει ανάγκη ανόπτη­
σης, που πρέπει να γίνεται μόλις παρουσΙά­
ζονται σημεία σΙCλ ή ρυνση~ κατά τη δου-
Πολωνικό ασημένιο και εσωτερικά επίχρυσο στ έ μμα
Torah, Lembcrg 1809. Στην
κορυφή έχε ι προσαρμοσμέ­
νο ένα χυτό πουλί και είναι διακοσμημένο με χυτά
κουδουνάκια και χυτόύς γρύπες. Διακοσμημένο κυρίως
με δουλειά ιφεπουσσέ)) και εγχά ρακτο με σχέδια ζ ω­
δίων είναι εμπλουτισμένο με ημιπολύτιμα πετράδια.
Jcwish Muscum, Ncw ~ork. Η.Π.Α . ΦωΤΟΥραφίσ F.
Darmstacdtcr(σε λ. I33) .
Χειροποίητα εργαλεία κοίλανσης από θερμικά επεξερ­
γασμένο χάλυβα, σφυρηλατημένο και διαμο ρφωμ ένο
σύμφωνα μ ε τις ανάγκες του τεχνίτη από την Adda
Husted - Anderscn, New York , Η. ΠΑ .
IJ4
λειά. το βούτηγμά του σε νερό μετά την ανό­
πτηση έχει ως αποτέλεσμα και την αφαίρε­
ση των υπολειμμάτων της πίσας η μέθοδος
αυτή είναι ίσως η καλύτερη. Δεν πρέπει να
επιχειρείται η εμβάπτιση σε οξύ πριν αφαι­
ρεθούν όλα τα ίχνη της πίσας . γιατί η πί­
σα ενεργεί σαν προστατευτικό στρώμα και
δίνει μια τοπικά ανομοιογενή επιφάνεια .
. Ενα πανί ποτισμένο με νέφτι ή β ε νζίνη
αφαιρεί ύστερα από το τρίψιμο της μεταλ­
λιιcής επιφάνειας τη μαλαιcή πίσα , διαλύο­
ντάς την. Η πίσα δεν πρέπει να υπερθερμαί­
νεται γιατί τότε γίνεται άχρηστη . Η καμμέ­
νη πίσα γίνεται εύθραυστη. εύθρυπτη και
σκληρή. αφαιρούμενη πιο δύσκολα.
Η τεΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΙΛΑΝΣΗΣ
Το μέταλλο έχει τώρα ανοπτηθεί, «σβη­
στεί~) σε νερό , απαλλαχθεί από τα ίχνη πί­
σα ς, ενδεχομένως βουτηχθεί σε οξύ, πλυθεί.
ξηρανθεί και λαδωθεί ελαφρά στην επιφά­
νεια που πρόκειται νι:ι έρθει σε νέα επαφή με
την πίσα. Είναι έτοιμο για να τοποθετηθεί
πάλι στο μπωλ ή στην πλάκα με nic..a για
Η κοίλανση, μι α αρχα ία τεχνική δ ιακόσμηση ς μ εταλ ­
λικών αντικείμενων, χρησιμοποι ε ίται εδώ σε ένα μεγά­
λο ορ ε ιχάλκινο δοχε ίο που αΡΊικά είχε γίνει σε τμήμα­
τα μ ε χύτευση κα ι συΊlC:ολληθεί σε ενια ίο σύνολο. Η
μέθο δος χειρισμοίι του εργαλείοι.ι μ ε ένα πλατύ ραβδί
από σκληρό ξύλο είναι τυπική των τεχνιτών της lνδι­
ιcής περιοχής Morabadad, όποι.ι εκατοντάδες κάτοικοι,
από παιδιά μέχρι ΥέΡοΙ, είναι επιδέξ ιοι διακοσ μητές
μετάλλου . Μ ε Υάλα αντιιcείμEνα. όπως α υτό το δοχείο,
τοποθε τούνται απλώς σε ένα ρι.ιθμιζόμενο ξύλ ινο πλαί­
σιο που κρατάεί στερεά το επεξεΡΎαζόμι::νο κομμάτι.
Κ οίλανση ενός χυ τ ού μ πρ ούτζ ι νοι! α γαλ ματιδίου toυ
Krisna, μ ε.ά τ η χίίτευση , π ου έγινε στο Sri Chamara-
jend ra Τec hn i c al Ιn s ιίtu te
της Mysorc. l νδ ία . Το ε ιδώ­
λιο lφατι έ ται στη θέσ η τοιιιόσο δουλεύεται τοποθ ε ­
τημένο σ ε έ να κιβώηο κοίλανση ς. Μια και η ασιωΙΙμε­
νη μ ετ ά την επεξε ργασία δύνα μη δεν ε ί να ι μ εγά λη αρ­
κ ε ί το βάρος του χυτού γ ι α να ιφαΤΙ ι':τ αl στην θέση του.
ΦωroΥραφiα Ορρ; (σελ. 136) .

Κοί λανσ η λεπτ ο μ ερε ιών σε ένα κα λού πι, μ ε βάσ η έν α

ε πίπεδο σχέδ ιο . Γιο. ευκο λ ία χειρ ισμ οίι το υ πό ε π εξε ρ­
γασ ία κομμάτι ε ί να ι στρωμένο σε μι α κυλ ι νδ ρική π λά­
κα που ακο υμ πά ει σε έν α δε ρμάτι νο δακτ υλιοε ι δές μα­
ξ ιλάρι . ΦωΤΟΥραφία American Cr;I(ls men's Counci/.

Τεχν ί.η ς, σ το ε ργοστάσι ο της Κ οπεγχ άγη ς Jensen. που

Icο ιλαίνε ι ένα σ'l έδ ι ο σε μια σε ιρά μα χαιρ ι ών κέηκ . Το
ε πε ξερ γαζό μ ενο α ντ ι κεί μενο στερ ε6> νεται σ ε έναν όγκο
πίσας που ακουμπάει σε έν α σακκί άμμ ου,έτ σι ώστ ε ο
όγκος να πε ριστρ i:φετα ι εύκο λ α κατά τη δ ι άρκε ι α της
δουλε ιάς. Φω ΤΟ Υρα φία Ορρί.

135
 Τελείωμα του χυτού μπρούντζινου αγαλματιδΙου του
Krisna, που γίνεται στην Ινδικη περιοχη της Mysore.
Ύψος: '40 Ι;Κ. ΟΙ ΙνδΟί χύτες βασίζονται πολύ στην
τεχνική κοίλανσης μετά τη χύτευση, για τη δημιουργία
των μικρών λεπτομερειών. ΦωΤΟΥραφία Ορρί,

Κουτάλα σάλτσας με χέρι διακοσμημένο με κοίλες

γραμμές, σχεδιασμένη από τον Sigvard Bernadotte της
εταιρείας Gcorg Jensen Silversmiths Ltd., Copenhagen,
Δαν/'α.

Χάλκινο αποτύπωμα ποδΙΟύ που παριστάνει την Υί­

shnu,από το Gaya, Bihar, Ινδία. Μήκος: 45 εκ. Κοίλα
σύμβολα του στερεώ ματος, του κοχυλΙΟύ, του ψαριού,
του ρόπαλου , του αρσενικού οργάνου, του θηλυκού ορ·
Υάνου, του λωτού και του λαβάρου. Όλα αυτά τα σύμ­
βολα έχουν λατρευτική αξία, Ολόκληρο το σχέδιο έγι­
νε με ένα μόνο εργαλε ίο . ΦωΤΟΥραφία Ορρί.

136
 Ι.

Ελληνικό αηημί:νιο ε ικόνισμα του Α γίου Γεωργίου.

στερ εω μ ένο σε ξύλο, 1774. ' Υψος: περ. 14 εκ. Για τ η
δημιουργία της ιτλούσιας ειηφάνειας χρησιμοποιήθη­
καν τεχνικcς κοίλανση ς, σταμπαρίσματος και ιφεπου­
σέι>. Viclor;:t""d Albcr( MUSCIInl, ι όndοn, ΑγΥλία.

137
Ασημένια πυξίδα Torah, από το Meshcd, Περσία, 1764.
Πίσω όψη. Η καλλιγραφία είναι ένα σημαντικό στοι·
χείο στο Εβραϊκό σχέδιο. lewish Muscum, New York.
Η. π.Α. ΦωΤΟΥραφία F . Darmst:Iedter.
Ορειχάλκινος δίσκος που αρχικά κοιλάνθηκε και χαρά·
χθηκε. Οι χαραγμένες περιοχές γεμίστηκαν ύστερα με
μαύρη λάκκα, μια μορφη διακόσμησης πο\) αναπτύ­
χθηκε στην περιοχη ΜοraΦιbad της lνδίας, όπου ηταν
γνωστη με το όνομα "Siah Calam". Η λάκκα, σ ε' μορφη
ραβδιού. λ ι ώνεται στις xαμlJλωμέν~ς περιοχές και
ύστερα η επ ι φάνεια ξύνεται για να γίνει επίπεδη κα ι
στιλβώνετα ι . Διάμετρος: περ. 60 εκ. ΦωΓΟΥρaφία Ορρί.
138
Ετροιισκικός μΠΡOύ~τζlνoς καθρέφτης, 40ς·30ς αιιίινας
π.χ. Μήκος: 10 5/ 8 ίντσες, διάμετρος: 5 3/ 16 ίντσες. ΟΙ
ράχες των παλιότερα στιλβωμένων αυτών καθρεφτών
διαχ:οσμόντουσαν συνήθως με εγχάραξη σκηνών από
την καθημε ρινη ζωη κα ι από την μυθολογία. Mccropo-
/itan Muscum ο[ Ατι, Ncw York, Η. π.Α.
Μπρ οίιντζιν η υδροχόη σε μορφή λιονταριοίι δουλεμέ­
νη επιφανειακ(l με κοίλανση και (n:άραξη, Moha-
mmedan. Ilος αιώνας. Lauvre, Paris, Γαλλία. Archivc!o'
Photographiques. Cais8c NatI"onale des ΜοnumcntsΉί·
sιoriques. P:Iris. Γαλλία.
 να δουλευτεί από την εμπρός ή καλή του
όψη. Η επεξεργασία αυτή γίνεται συνήθως
με τα εργαλεία κοίλανσης. Σκοπός της κοί­
λανσης είναι η εκλέπτυνση και ο τονισμός
των μορφών του σχεδίου και η δημιουργία
της επιθυμητής εντύπωσης βάθους. Τα ερ­
γαλεία διαμόρφωσης, τα γραμμικά κοπίδια
και τα εργαλεία «ψαθωτής» υφής χρησιμο­
ποιούνται όλα κατά παρόμοιο τρόπο με τα
εργαλεία <φεπουσσέ», μόνο που κρατιού­
νται υπό μεγαλύτερη γωνία (πιο κοντά προς
την κατακόρυφη θέση), όπως λέχθηκε και
προηγούμενα. Το εργαλείο μπορεί να λι­
πανθεί με ένα ελαφρό λάδι για να διευκο­
λυνθεί η μετακίνησή του' κρατιέται με το
επάνω άκρο μακρυά από τον τεχνίτη, έτσι
ώστε να χτυπιέται με το σφυρί προς αυτόν.
Αυτό επιτρέπει να βλέπεται εύκολα η ακο­
λουθούμενη γραμμή του σχεδίου κατά την
προχώρηση των εργαλείων. Το δόσιμο μιας
κλίσης στο εργαλείο το κάνει να εργάζεται
πιο ομαλά και να δίνει μια πιο συνεχή
γραμμή. Κατά την κοίλανση μεγάλωναντι­
κεΙμενων, η δουλειά πρέπει Υα γίνεται α'πό
το κέντρο προς το άκρο. K~τά την επιφα­
νειακή διακόσμηση ενός φόντου με «ψαθω­
τά» εργαλεία, η εργασία πρέπει να γίνεται
από τη γραμμή του χαρακτικού, ορίζοντας
τις μορφές του σχεδίου προς τις ανοιχτές
περιοχές που πρόκειται να διακοσμηθούν
επ~φανειαKά, έτσι ώστε το φόντο να παραμέ­
νει επίπεδο.

Γαμήλιο κύπελλο από χρυσό και ασήμι του lIya Schor.

Η λεπτεπίλεπτη τρυπητή δουλειά με κοίλα και εγχά­
ρακτα γραμμικά μοτίβα είναι τυπικό στοιχείο της τε­
λευταίας εργασίας του I1ya Schor. Collcction ο( Mr and
Μ rs Ν. Hcss. ΦωΤΟΥραφία J. Bre;t.

Ορειχάλκινο "pandam" (ένα κουτί που χρησιμοποιό­

ταν για τη . φύλαξη ξεραμένων αρωματικών φυτών για
μάσημα μετά το φαγητό), φτιαγμένο στο Lucknow,
· Uιtar Pradesh. Ινδία. Η διακόσμηση έγινε με τεχνική
(φεπουσσέ .• και παραστάσεις από το φυτικό βασίλειο
και το μισοφέγγαρο, ενδεΙΚΤΙΚό του ότι το κουτί προο­
ριζόταν για Μουσουλμάνους. Collection of Jay Gang.
ΦωΤΟΥραφία Ορρ;.

I)LJ

Μπωλ από επίχρυσο ασήμι με κοίλη και σταμπωτή
διακόσμηση. Κάλυμμα δουλεμένο με
πουσσέ)). Ταϋλάνδη. 180ς αιώνας.
Museum, London, ΑΥΥλία.
διατομής που μπορούν να λυγισθούν εύκολα
πάνω από την επιφάνειά του. Τα βελονό­
καρφα καρφώνονται κατά διαστήματα σε
απόσταση 6 περίπου χιλιοστών από την
άκρη του μετάλλου στα μεγαλύτερα κομμά­
τια, για να αφήνουν το μέταλλο να διαστέλ­
λεται, ενώ στα μικρότερα κομμάτια η από­
σταση αυτή είναι αναλογικά μικρότερη. Τα
μικρά κομμάτια μπορούν επίσης να δουλευ­
τούν επάνω σε πλάκες από μόλυβδο, ψευ­
δάργυρο ή χάλυβα, ή ακόμα και σε ένα κομ­
μάτι σκληρού, στεγνού δέρματος, μολονότι
τα προβλήματα στερεής συγκράτησης στην
ίδια θέση είναι μεγαλύτερα. Τα κύρια πλεο­
νεκτήματα του δουλέματος των μικρών
αντικειμένων σε ένα μπωλ . πίσας είναι ότι
το επεξεργαζόμενο κομμάτι κρατιέται στη
θέση του με ασφάλεια και μπορεί να πάρει
την κατάλληλη κάθε φορά κλίση με την ανά­
λογη μετατόπιση του μπωλ επάνω στη δα­
ιεχνική ιφε­
κτυλιοειδή βάση που το συγκρατεί.
Victor;a and AJlκrt

ΕΡΓ ΑΣΙΑ "ΡΕΠΟΥΣΣΕ» ΚΑΙ ΚΟΙΛΑΝΣΗΣ ΣΕ ΑΝΤιΚΕΙ­

ΜΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΘΟΥΙ

. Οταν δουλεύει κανείς με τις τεχνικές «ρε­

πoυσσέ)~ ή κοίλανσης σε αντικείμενα όπως
τα βαθειά βάζα ή οι τσαγιέρες, η εσωτερική
επιφάνεια είναι απρόσιτη στα εργαλεία.
Ολόκληρη η δουλειά πρέπει να γίνει από το
εξωτερικό μέρος του κομματιού, με την εξαί­
ρεση της ακόλουθης διεργασίας. Μετά την
ελαφριά εγγραφή του σχεδίου στην επιφά­
νεια χρησιμοποιείται ένα είδος αμονιού με
μακρύ βραχίονα, που καταλήγει σε μια μι­
κρή στιλβωμένη σφαίρα. Χειρίζεται με το

Σύγχρονο ασημέγιο μπωλ από τη Βιρμανία . Διάμετρος:

7 περίπου ίντσες , ΟΙ σχεδιαστικές μονάδες, πολύ έκ­
γλυφες . δουλεύονται σχεδόν αποκλειστικά από το έξω
μέρος με εργαλεία κοίλανσης αφού οι κύριες μορφές
έχουν ανυψωθεί από το εσωτερικό μ ε εργαλεία cφε ­
πουσσέ» . ΦωΤΟΥΡαφία Ορρί.
Μέχρις εδώ έχει υποτεθεί ότι η εργασία
γίνεται σε κάποιο στερεό σχήμα και δεν πε­
ριορίζεται σε ένα επίπεδο. Αν όμως το αντι­
κείμενο είναι επίπεδο, όπως ένας μεγάλος
δίσκος ή μια πλάκα; και το σχέδιο πρόκει­
ται να δουλευτεί κυρίως με γραμμές ή επι­
φανειακή ποίκιλση-υφή και ρηχή αναμορ­
φοποίηση, η κοίλανση μπορεί να γίνει σχε­
δόν εξ ολοκλήρου επάνω σε μια σανί.δα από
σκληρό ξύλο χωρίς πίσα. Στην περίπτωση
αυτή το μέταλλο πρέπει νά στερεωθεί στο
ξύλο με βελονόκαρφα (χωρίς κεφάλι) οβάλ
να εισαχθεί ο βραχίονας στο εσωτερικό του
αντικείμενου και να τοποθετηθεί η σφαίρα
ακριβώς κάτω από μια περιοχή του σχεδίου
που πρόκειται να ανυψωθεί. Ύστερα, το
απομένον εκτεθειμένο μέρος της διάταξης
σφυροκοπείται, έτσι ώστε το σφαιρικό άΚΡΟ
στο εσωτερικό του αντικείμενου να κλωτσά­
ει από αντίδραση το μέταλλο προς τα πάνω.
Με λίγη εξάσκηση η αντίδραση αυτή ελέγ­
χεται με αρκετή ακρίβεια. Οι προκύπτουσες
ανυψωμένες περιοχές μπορούν να δουλευ­
τούν τότε προς τα έξω. Στην περίπτωση αυ­
τή ένα μέρος των εργασιών κοίλανσης μπο­
ρεί να γίνει «στον αέρα», δηλαδή, χωρίς
υποστήριξη του μετάλλου με πi!σα, όταν το
σχέδιο δεν απαιτεί μεγάλο βάθος. Α ν υπάρ­
χει ένα μεγάλο βάθος αναγλυφοποίησης ή
όταν το σχέδιο έχει αρνητικές κοιλότητες

140
θα πρέπει το αντικείμενυ να γεμισθεί ολό­
κληρο με πίσα και η δουλειά να συνεχι­
σθεί μ ε τον συνηθισμένο τρόπο κοίλανσης.
Η πίσα αφαιρείται με τη θέρμανση του
αντικείμε νου και την απόχυση του ρευστού
υλικού όταν συμπληρωθ ε ί η εργασία.
Μικρά κοίλα τεμάχια κοσμημάτων που γί­
νονται από μεταλλικό φύλλο μπορούν να
δουλευτούν κατά παρόμοιο τρό πο με τη
βοήθεια μικροσκοπικών αμονιών με σφαι­
ρικό άκρο και σφυριών μικρο ύ βάρο υς.
ΕΓΧΑΡΑ ΞΗ Ή ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ
Η χρήση της εγχάραξης ως μέσου διακό­
σμησης μεταλλικών επιφανειών προηγείται
χρονικώς της χρήσης διαβρωτικών ή οξέ­
ων. Η εγχάραξη των μετάλλων, ή χαρακτι­
κή, έχει την αρχή της στην Ευρώπη κατά τα
πρώτα χρόνια της Αναγέννησης, όταν χρη­
σιμοποιήθηκ ε για τη διακόσμηση των πα­
νοπλιών , και έφτασε στο αποκόρυφο τής
τελειοποίησής της κατά τον 150 αιώνα μ.χ.
Η σχέση ανάμεσα στην εγχάραξη, την απο­
τύπωση εγγλυφής - intaglio και τη χημική
διάβρωση παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέ­
ρον «αι εξετάζεται στο μέρος εκείνο του βι­
βλίου , π ου παρ ουσ ιάζει την τεχ νική πλή­
ρωσης εγΥλυφών με χρωματιστό πρόσθετο
υλικό niello (σελ . 229).
Εγχάραξη είναι η τεχνική της δημιουρ­
γίας χαραγμένων γραμμών μ ε έ να εργαλείο,
που χαρακτηρίζεται ως χαρακτικό ή καλέμι,
επάνω σε χρυσό, άργυρο, ορείχαλκο, χάλυ­
βα και μ ερ ικά άλλα μέταλλα. Η τεχνική αυ­
τή μπορ εί να εφαρμοσθεί τελείως μ ε το χ"ρι ,
μερικώς μ ε το χέρι και μερικώς μ ε τη βοή­
θεια μηχάνικών διατάξεων ή εντελώς μέσω
μιας μηχανής. Η μηχανική επεξεργασία
παράγει ένα εγχάρακτο σχέδιο που χαρα­
κτηρίζεται ως μηχανικά τορνιρισμένο και
γίνεται μ ε τη βοήθεια ενός ε ιδικ ού προσαρ­
τήματος τόρνου, που κάνει καμπύλες γραμ­
μές με κάποια σχετικά έκκεντρη κίνηση,
του είδους που βλέπει κανείς τυπωμένο στα
χαρτονομίσματα και στις διακοσμημένες θή­
κες ρολογιών. Υπάρχουν "χαρακτικές μηχα­
νές που μπορούν να αναπαράγουν γράμμα­
τα, μονογράμματα και τυποποιημ ένα σχέ­
δια.
Οι διακοσμητικές δυνατότητες της εγχά­
ραξης, που γίνεται με το χέρι, είναι μεγάλες,
μολονότι ως τεχνική αυτή καθαυτή τείνει να
περιπέσει σε αχρηστία, επειδή απαιτεί πολύ
χρόνο. Κι' όμως;οι σχετικές επιδεξιότητες
μπορούν να εξυπηρετήσουν άριστα το σύγ­
χρονο τεχνίτη μετάλλο υ που πρόκειται να
δουλεύει με σχολαστική ακρίβεια και μ ε
αυστηρό έλεγχο τη ς δουλειάς του και εν­
διαφέρεται για την τελειότητα και ΤΩ ραφι­
νάρισμα μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια.
Οπως και σε όλες τις άλλες τεχνικές, που
απαιτούν αυστηρό έ λεγχο των κινήσεων και
των μέσων, έτσι και στην εγχάραξη απαιτεί­
ται πρακτική εξάσκηση, που γίνεται εύκολα
σε άχρηστα κομμάτια μετάλ λου.
ΧΑΡΑΚΤΙΚΑ Ε ΡΓ ΑΛΕ ΙΑ
Το χαρακτικό εργαλείο, που είναι γνωστό
και ως καλέμι, είναι στην ουσία μια ράβδος
από χάλυβα εργ αλείων σε μια ποικιλίμ δια­
τομών, με μια προσθαφαιρο ύμενη ή μόνιμη
ξύλινη λαβή. Υπάρχουν χαρακτικά που δη­
μιουργούν μια μεγάλη ποικιλία ε ι δών γρα μ­
μών ανάλογα uε το σχήμα της διατο μής και
τη διαμόρφωuη της κοπτική ς ακμής. Έτσι
έχουμε επίπεδα, τετράγωνα, σχήματος δια­
μαντιού , μυτερά ή επιμήκη , στρογγυλά,
οβάλ, μαχαιρωτά, λοξοκο μμένα, τροχοειδή
και γραμμικά χαρακτικά εργαλε ία καθώς
και πο λλά άλλα ε ίδη με ε ι δική διαμόρφωση .
Α νάλογα με το είδος τη ς επεξεργαζόμενης
επιφάνειας, ο άξονας του εργαλε ίου μπορεί
να είναι ευθύς (για επίπεδες ή κυρτές επιφά­
νειες), γωνιασμένος (για επί π εδες ή κοίλ ες
επ ιφάν ειες) ή κεκαμμένος για την εξυπηρέ­
τηση εξειδ ικε υ μένων αναγκών, όπως η χά­
ραξη των κουταλιών ή του εσωτερικού των
δαχτυλιδιών.
Αλλά και οι ξύλ ιν ες λαβές παρουσιάζουν
ποικιλία, για να ικανοποιούν τις ατομικές
προτιμήσεις, για άνεση στην εργ ασία και
για αντιμετώπιση ε ιδικών καταστάσεων.
Κατασκ ευάζοντα ι σε στρογγυλό, οβάλ,
ημισφαιρικό , κωνικό, Κ.λπ. σχήμα και με­
ρικέ ς φορές μπορούν να αφαιρούνται και να
εναλλάσσονται σε δ ιάφ ο ρα εργαλεία με το
να χτυπιούνται έξω από το αδρανές άκρο
του εργαλε ίου και να στ ερεώνονται με σφυ­
ρί στο άκρο ενός άλλου εργαλε ίου, μολονό­
τι κάτι τέτοιο δεν είναι ίσως αξιοσύστατο.
Η στερ έωση μιας νέας λαβής σε εργαλείο
αρχίζει να γίνεται με το να ανοιχθεί σ' αυτή
μία τρ ύ πα με περίμε τρο μικρ ότερ η από αυτή
του αδρανούς άκρου του εργαλείου. Ύστε­
ρα, το εργαλείο στερεώνεται όρθιο σε μΊα
μέγγενη , με το αδρανές άκρο προς τα επάνω,
Ι4Ι
 'W'~~'fWW~
. γ9Q Q \J
2

ΕΠΙΠΕΔΟ

ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ

~~~~~~~~~~~~~~
:;

ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ

(' . . t .
ΜΥΤΕΡΟ ~ ~

~~~~~~~~ ΑΡΙΣΤΕΡΟ·ΔΕΞΙ
ΛΟΞΟΤΜΗΤΟ r-ιλXλΙP[ ΟΒλΛ

~~~ qq~ y ~~
Xαραιcτιιcά ε ργαλεία-ιcαλέμια. Ι. Ξύλινες λαβ ές χαρα- του, 3. Τύποι σχημάτων χαρακτικών εργαλείων .
ιcτι"ών εργαλε ίων , 2. Χαρακτικό εΡΎαλείο με τη λαβή

142
 6

9 10 11

Ι . Μπλοκ χα(Jάκτη και προσαρτήματα, 2. Δερμά.τινο Σετ των τ ε σσάρων, 11. Σετ των δύο . 12. Σετ των τ εσ σά­
δ CΙKτυλιo ε ιδ ές ((μαξ ιλάρι», 3. Σειρά προσαρτημάτων . ,4. ρων, 13. Σετ των τεσσάρων , 14. Σετ των τ ε σσάρων, 15.
Κλι,;ιδί. 5. Σε τ των τεσσάρων, 6. Σετ των τεσσάρων, Ί. Σ ετ των τεσσάρων, 16. Σετ των τ εσσάρων.
Σετ των τ εσσάρων, 8. Σετ των δύο. 9. Σετ τεσσάρων . 10.

η τρυπημένη λαβή τοποθετείται επάνω στο
άκρο και χτυπιέται με σφυρί σφιχτά στη θέ­
ση της.
Το υπό επεξεργασία μέταλλο πρέπει να
. στερεωθεί καλά στη θέgη που χρειάζεται
γ ια όλη τη διάρκεια της δουλειάς . Για τον
σκοπό αυτό , όταν το επιτρέπει το μέγεθος
του αντικείμενου, μπορεί να χρησιμοποιη­
θεί ένα βαρύ μαντεμένιο μπωλ γεμάτο με
στερεοποιημένη πίσα.· Τα
κομμάτια μπορούν να στερεωθ ούν σε μι α
σανίδα στρωμένη με πίσα ή βουλοκέρι και
στερεωμένη σε μια μέγγενη ή σε ένα τραπέ­
ζι με την βοήθεια σφιγκτήρων. Για μικρά
αντικείμενα χρησιμοποιείται ένα ειδικά 'Κα­
τασκευασμένο μπλοκ χάραξης ή μια μέγγε­
νη με σφαίρα (βλ. περιγραφή στερεωτικών
διατάξεων και εργαλείων στη σελ. 530). Το
μπλοκ χάραξης είναι μια ζυγισμένη σφαιρι­
κή συγκρατητική διάταξη με ρυθμιζόμενες
σιαγόνες (για να συγκρατούν το αντικείμε ·
μεγαλύτερα νο) στερcωμένη σε ρουλεμάν, που βρίσκο­
νται στο εσωτ ερ ικό της σφαίρας και επιτρέ­
πουν το εύκολο γύρισμα του αντικείμενου

143
 2
3

r. Σφαίρα χαράκτη , 2. Δερμάτινο δακτυλΙΟΕιδές (φαξι­

λάρη>, 3. Δερμάτινος αμμόσακ:ος, 4. Ρυθμιζόμενος σφl ­
'ΥΚ τtιρας χεριού για τη στερ έωση αντικ ε ιμ ένων, 5. Λα­
δό π ε τρα Arkansas για το ακόν ισμα χα ρακτικ ών ε ργα­
λε ίω ν, 6. Τρ οχ ι στικ:ό χαρακτικών εργαλείων, 7. Φα κο ί
για τη μ εγέθυνσ η των π ερ ι οχών υπό χάραξ η , 8. Μ εγε ­
θυντικοί φακοί για όσους δεν φορούν γυαλιά (υπάρ ­
χουν ε πίση ς φακο ί που μ πορούν να π ρ οσαρμοσθούν
στο σκελετό των γuσλ ι ώv ) .

στη διάρκεια της χάραξη ς. Το όλο ακουμπά­ ΕΤΟ ΙΜΑ Σ ΙΑ ΚΑΙ ΙΥΝΤ ΗΡΗΣΗ ΤΩΝ Ε ΡΓΑΛ Ε ΙΩΝ

ε ι σε ένα κ υ κλικό μαξ ιλάρι από δέρμα ή κε­
τσέ , που ε πιτρέπει την εύκολη αλλαγή τη ς
κλίσης τη ς σφαίρας και του αντικεΙμενου
σύμφωνα με τις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις
της δουλειάς. Μεγάλα τρισδιάστατα αντικεί­
μενα όπως τα μπωλ και τα βάζα μπορούν να
στερεωθούν με σιγουριά σε μέγγενες ή να
ακουμπιστούν σε σακκιά και μαξ ιλάρια γε­
μάτα μ ε άμμ ο που μορφοποιο ύ νται εύκολα,
έτσι ώστ ε να εξυπηρεΤΟύν τις ανάγκες της
δουλειάς.
Τα χαρακτικά εργαλεία μπορούν να αγο­
ρασθούν διαμορφωμένα και ακονισμένα ,
έτοιμα για άμεση χρήση, αλλά μερικές φο­
ρές παρουσιάζεται η ανάγκη τροποποίησης
του σχήματος ή τροχίσματός τους . · Οπως
όλα τα εργαλεία, που η καλ ή τους λειτουρ­
γία εξαρτάται από την αιχμηρότητά τους,
έτσι και τα χαρακτικά πρ έπει να ξανατροχί­
ζονται όταν οι κοπτικές τους ακμές στομώ­
νουν ή σπάνε . Η καλύτερ η γωνία των πε­
ρισσότερων κοπτικών ακμών είναι αυτή των

144
45 μοιρών ως προς το στέλεχος. Γωνίες με­
γαλύτερες των 45 μοιρώ ν παράγουν ρηχές
τομές και τείνουν να προκαλέσουν το σπά­
σιμο του κοπτικού άκρου. Μικρότερες πάλι
γωνίες παράγουν βαθειές τομές χωρίς να 2
απειλούν σοβαρά με σπάσιμο το κοπτικό
άκρο του εργαλείου αλλά η δουλειά ελέγχε­
ται πιο δύσκολα.
Η προπαρασκευή το υ κοπτικού άκρου
μπορεί να αρχίσ ε ι με λιμάρισμα ή με λεια­ :.HJJ , f l;:.t.:ι

ντικό τροχό και να τελειώσει με δούλεμα 3 ΙΊ..,ΗΊ":::

.....
πάνω σε μια ακονόπετρα. με προσθήκη λί­
γου λαδιού . Ο ελ αιόλιθος Arkansas (μια
σική πέτρα με λιπαρή υφή που εξορύσσεται
στα βουνά Ozark των Η.Π.Α.) δίνει ένα λε­
φυ­
4. jΞ j

πτό τρόχισμα και στίλβωμα σε όλα τα . χαλύ­

βδινα κοπτικά εργαλεία. Οι Ινδικοί ελαιό­
λιθοι (τεχνητές πλάκες που γίνονται από
λειαντικό οξείδιο του αργιλίου) κυκλοφο­
5 6 7 8 9
ρούν στο εμπόριο σε τρεις βαθμούς αδρότη­
τας: λεπτής , για φινίρισμα, μέσης και μεγά­
λης, για αρχικό τρόχισμα και κόψιμο . Είναι
ήδη ποτισμένοι με λιπαντικό ιcαι χρειάζο­
νται μια μικρή μόνο πρόσθετη ποσότητα
λαδιού, γ ια να αποφευχθεί τυχόν (~γυάλ ι­
σμω., δηλαδή, εισχώρηση λεπτών μεταλλι­
κών τεμαχιδίων του μετάλλου, με αποτέλε­
σμα τη μείωση της αποτελεσματικότητάς
τους. Πρέπει να χρησιμοπο ι είτα ι ένα λε­
πτόρρευστο, διαυγές, ελαφρύ ορυκτέλαιο σε
πάχος που να επιτρέΠΕΙ την επίπλευση των
μικροσκοπικών σωματιδίων μετάλλου που
δημιουργούνται κατά το ακόνισμα του ερ­
γαλείου. Το ακονιζόμενο μέρος του εργα­
λείου μετακινείται σε μια κυκλική τρο"χιά,
πάνω στην επιφάνεια της πλάκας. Από και­
ρό σε καιρό το λάδι πρέπει να απομακρύνε.­ 11
ται από την επιφάνεια, που πλένεται με σα­
ι . Κερί χαράκτη, 2. ((Μαξιλάρ ι " μεταφοράς γ ια χαρά­
πουνόνερο. ιcτες, 3. Πλακί διο Κινέζικου λευκού χρώματος, 4. Βε­
λονωτός σημειωτήζ' για χαράκτη, 5. Βελόνι χαράκτη ,
Κατά τη διάρκεια του τροχίσματος, έχει 6. Ευθύ στιλβωτικό ε ργαλείο χαράκτη, 1. Καμπύλο
μεγάλη σημασία η διατήρηση σταθερής στιλβωτικ ό εργα λείο, 8. Κοίλο ξυστικό εργαλείο. 9.
Μολύβι με μύτη από πέτρα Arkansas. 10. Ραβ δί σελ­
μιας κατάλληλης γωνίας του εργαλείου λάκ, 11 . Ινδική πέτρα ακονίσματος.
προς την ακονόπετρα, έτσι ώστε η στιλβωμέ­
νη επιφάνεια να κινείται σε ορισμένο επίπε­
δο, πράγμα που εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη Κατά παράδοση, η αιχμηρότητα ενός ερ­
δυνατή αιχμηρότητα. Το τελικό στίλβωμα γαλείου δοκιμάζεται με την ελαφρά του πίε­
του εργαλείου γίνεται επάνω σε ένα κομμάτι ση επάνω στο νύχι, κρατώντας το υπό μικρή
λεπτού σμυριδόχαρτου, τοποθετημένο σε -γωνία. Αν προχωρήσει και ((ξυρίσει» το νύ­
μια τελείως επίπεδη επιφάνεια, όπως ένα χι ε ίναι κοφτερό ενώ αν συναντήσει δυσΙCO­
πλακίδιο γυαλιού . Γι . αυτούς που βρίσκουν λία θέλει περισσότερο ακόνισμα.
δυσκολίες στο να διατη ρήσουν μια σταθερή • Αν χρειασθεί να μεταβληθεί η γωνία του
γωνία υπάρχει ένα ρυθμιζόμενο τΡοχιστικό άξονα ενός εργαλείου, έτσι ώστε . να μπορεί
εΡΥαλείο που συγκρατεί το χαρακτικό στην να χρησιμοποιηθεί σε μια επιφάνεια διαφο­
οποιαδήποτε πραΙCΤΙKά ανα-γκαία θέση. ρετικού σχήματος (πράγμα που δεν συνιστά-

1.45
ται παρά μόνο σε περίπτωση απόλυτης ανά­ Η Δ ΙΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΑΡΑΞΗΣ
Στή σειρά αυτιΙ φωτογραφιών από το εΡΎαστήρι του
γκης) θα πρέπει να ζεστάνετε τον άξονα μέ­ συγγραφέα. εφαρμ όζεται μια παραδοσιακή μορφil χά·
ΊΡΙ να κοκκινίσει, να τον λυγ ίσετε με μια ραξης ο ε μα-χαφοπήρουνα και δοχεία καφέ από ασή ·
μ •.
πένσα ή τανάλια (διατη ρώντας κατά τα άλ­
λα το σχήμα του) και να τον σβήσετε αμέ­
σως σε κρύο νερό. Για να αποκαταστήσετε
την επιφανειακή σκληρότητα του κοπτικού
άκρου του εργαλείου στιλβώστε το πρώτα
και μ ετά θερμάνατέ το μ ε μπλ ε φλόγα αυ­
λού, κρατημένη σε απόσταση δυό μισυ περί­
που εκατοστών από το αιχμηρό άκρο .
. Οταν αυτό πάρει ένα κίτρινο αχυρόχρωμο
χρώμα, σβήστε το αμέσως σε oρυKτ~λαιo.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ

Α ν το σχέδιο πρόκειται να χαραχθεί επά­

νω σε μια μορφοποιημένη μεταλλική επιφά­
νεια, μπορεί να γίνει κατευθεία στο μέταλλο
με σινική μελάνη ή μολύβι κι έπε ιτα να ξυ­
σθεί μ ε ένα χαρακτικό σημε ιωτή ή ένα σου­
βλερό εργαλείο. Για τη μεταφορά ενός σχε­
δίου από το χαρτί σε μια λεία μεταλλική
επιφάνεια καλύψτε το μέταλλο με ένα λεπτό
στρώμα λευκού σινικού χρώματος, τρίβο­
ντας με βρεγμένο δάχτυλο το στερεό πλακί­
Ι . Η λαβή του J(ουταλιού στερεώνεται στο μπλοκ χαρά­
διο του χρώματος και αλείβοντας ομοιό­ κτη ή σε μια σφαιροειδή μέηεVΗ. ΟΙ κινητές σιαγόνες .
σε συνδυασμό με μια ποικιλία στηρικτικών διατάξεων.
μορφα τη μεταλλική επιφάνεια , πο\) μετά
μπο ρούν χρα"τικώς να δεχτούν οποιοδήπσπ σχήμα .
αφήνεται να στεγνώσει. Για τον σκοπό αυτό . γστερα ο ι σ ιαγόνες κλείνονται με ένα κλειδί.
μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί πάστα κί­
τρινης ώχρας. Και τα δύο χρώματα μπορούν
να αφαιρεθούν αργότερα μ ε καθαρό νερό.
Τοποθετείστε ένα φύλλο καρμπόν με την 4.Αντικείμενα με μέγεθος ή σχήμα που δεν μπορεΙ να
κρατηθεί από ένα μπλοκ χαράκτη μποροί>ν να ακου­
αντιγραφική επιφάνεια προς τα κάτω, επάνω μπισθούν κατευθείαν σε ένα δακτυλ ιοειδές «μαξιλάρll'l
στο στρώμα του χρώματος, βάλτε το σχέδιο ή σε ένα σακκί άμμου .

επάνω και πατήστε τις γραμμές του. Αφαιρέ­

στε το σχέδιο και το καρμπόν και κάντε το
σχέδιο στο . μέταλλο, ό πως περιγράφηκε
προηγουμένως. Αν το σχέδιο δεν πρόκειται
να δουλευτεί πολύ κατά τη χάραξη, αρκεί ο
τονισμός των ιχνών με ένα μολύβι.
γ πάρχει ένα ~( ταμπόν») από λάστιχο για
την ιcατ' επανάληψη μεταφορά ενός και του
αυτού σχεδίου, όπως ένα μονόγραμμα ή ένα
σήμα, σε έναν αριθμό αντικειμένων. Η τε­
λειωμένη εγχάραξη πασπαλίζεται με σκόνη
ταλκ και πιέζεται στο ταμπόν μεταφοράς,
αφήνοντας σ' αυτό ένα ιχνογράφημα από
ταλκ. Το επόμενο προς χάραξη αντικείμενο
πιέζεται επάνω στο ίχνος, που μεταφέρεται
έτσι στο μέταλλο και μπορ εί να χαραχθεί.
Πολύπλοκα εγχάρακτα σχέδια μπορού,ν
να μεταφ ερθούν στο μέταλλο με την τοποθέ­
τηση ενός κομματιού χαρτιού επάνω στη

146
2. Ένα μίγμα σε μορφή πάστας κίτρινης ώχρας και
νερού απλώνεται. με το δάχτυλο, στην περιοχή που θα
δεχθεί το εγχάρακτο σχέδιο. 'Οταν ξηρανθεΙ το μίγμα,
σχεδιάζεται στο μέταλλο με ένα μ ολύβι το σχέδιο που
θα χαραχθεΙ
5. Στην περίπτωση αυτή το αριστερό χέρι πιάνει στα+
θερά το αντικείμενο και το περιστρέφει)ενώ το δεξί
δουλεύει το χαρακτικό εργαλείο.
3.Μια και το στιλβωμένο μπλοκ στέκεται στο δερμάη+
νο «μαξιλάρ ι ); μπορεΙ να στραφεί εύκολα για να εξυπη +
ρετήσει τη διεύθυνση της εγχ άραξης. Τό αριστερό
χέρι ακουμπάει στην περιστρεφόμενη τράπεζα ενώ το
δεξί, ποl) κρατάει το χαρακτικό καλέμι, κάνει την ερ+
γασία της χάραξης.
6. Ένας καλός τρόπος για να διατηρούνται κοφτερά τα
χαρακηκά εργαλεία όταν βρίσκονται εκτός χρήσης εί+
ναι το να τoπoθετoί!vται με τη μύτη τους σε τρύπες
ανοιγμένες σε ένα κομμάτι φελλού .
147
 .' ι' Υ,.

•••

ι
6 8 10

Εγθγ

~==--------~;;------> ~;~'Ι:::.:,I~·~~'Ξ:Ψ~.
----______________ _________---- ~ ΚΑΜΠΥΛΩΜΕΝΟ

~- _ -~-
~ --~-----~
_

Ασημένια τσάντα σχεδιασμένη και φτιαγμένη από τον

~~~,~~~,~~
7::::::::=,
_ - ..J..a ~.~. .... ~

ΔΙΠΛΑ ΚΕΚΑΜΜΕΝΟ

Ι . Γραμμ ικ ά χαρακτικά εργαλεία σε δι άφορα νούμ ερα

Mario 8ucceIIati στο ε ργαστήρι του στο Μιλάνο. Ι τα­ (τα81 ΙΟ συνιστιίlνται για Φλωρεν τι νό φινίρισμα) που
λία. Ο, μπ ορντούρες, η κλειδαριά "οι οι μεντ εσέδες α ντιστο ιχ ούν σε δ ιάφορα πλάτη και αριθμό γ ραμμών
είναι από χρυσό 18 καρατιών . Το κεντρικό ζαφ ε ίρι ΠΕ­ ανά ί ντσα. 2. Δε ίγ μα γραμμωτών χαρά ξεων και λεπίδες
ριβάλλεται από σμαράγδ ια κα ι διαμάντια. Το telato . 'Ι χαρακτικών εργαλε ίων.
γραμμωτή ε πιφάνεια , έχε ι γίνει μ ε γ ραμμικά χαρακτικά
ε ργαλε ία. Mario Buccell8ti, Milan ΚΊΙΙ New York. Φω­
ΤΟΥραφία Ρ. Custer.

14 Η
Enάραιcτη ασημένια τσαγιέρα σχεδιασμένη ιcαι κατα­
σιcευασμένη από τον Paul Revcrc. περ. 1770-1 818, Βο­
sιon.H.n.A. Ύψος : 6IΙ8 ί ντσες,μήκος: 11 7/8 ίντσες.
Melropoliιan Muscum of Art, New York, Η.ΠΑ., B~q­
ucSl of Α. CJcarwa)cr, /933.
Χρυσά μανΙKε τ6ιcoυμπα και κλιπ: με Φλωρε ντινή υφή,
που έγινε με γραμμικά χαρακτικά εργαλεία. Geor~ Jcn-
scn /nc.

χαραγμένη επιφάνεια ιcαι μ ε το σπρώξιμο

του χαρτιού με ένα όχι πολύ μυτερό σουβλί,
που γίνετα ι ανάγλυφο. Το μ έταλλο επ ιστρώ­ Επίχρυσο ασημ έν ιο ποτήρι από τον Σουηδό αργυροχ ­
όο Maιthias ForswaIl το 1776. Ύψος: 8 Ι Ι 2 ίντσες,
νεται μ ε κερί μεταφοράς, κινέζικο άσπρο
διά μ ετρος 6 1/ 4 ίντσες. Οι εγχάρακτες σκηνές κυνη­
χρώμα ή ιcίτρινo χρώμα. Στα εξογκιί)ματα γιοί! έχοιιν μια φρέσκ ια ανόθcυτη ιτοιότητα . M crropoJi-
του χαρτιού απλώνεται τυπογραφικό μελάνι ran Muscum of Arl, New York, Η.ΠΑ . Oi}!t ofFranccs
and Stcphcn Markoc, /943.
και το σχέδιο τοποθετείται επάνω στο μ έ­
ταλλο και τρίβεται από το πίσω μέρος , έτσ ι
ώστε να δημιουργηθεί ένα αποτύπωμα. Τό­
τε, μπορεί να ακολουθήσει η χάραξη.

ΧΡΗΣΗΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ

Το προς εγχάραξ η μέταλλο κρατιέται

σταθ ερά στην πίσα, το βουλοκέρι ή τη
σφαιροειδή μέγγενη ή είναι ακουμπισμένο
στο σακκί άμμου. Το άκρο του χαρακτικού
εργαλείου λιπαίνεται με ένα μικρό σφαιρί­
διο μπαμπακιού, βρεγμένο καλά με υποπρά­
σινο ορυκτέλαιο. Κρατείστε το καλέμι στο
δεξί χέρι με τη λαβή απέναντι από την παλά­
μη , προς το άκρο του μικρού δάχτυλου.
Χρησιμοποιείστε τον αντίχειρα και τα δύο
πρώτα δάχτυλα για να κράτείστε τη λεπίδα
ή άξονα του εργαλείου. Ανάλογα με το είδος
της χαρασσόμενης γραμμής, ο αντίχειρας
μπορ εί να ε νεργήσει σαν άγκυρα, για τη δη­
μιουργία μιας καμπύλης. Η μύτη του καλε­
μιού πρέπει να μετακινείται με ομαλό ρυθ­
μό , ακριβώς κάτω από την επιφάνεια του με­
τάλλου: Όταν χρησιμοποιείται σφαιροει-

149

Ασημένια ζαχαριέρα με κοίλη εγχάρακτη διακόσμηση,
σχεδιασμ έ νη και φτιαγμένη ο,πό τον Rona1d Steven~ ,
London, 1959. Worshipfu/ Company of GoJdsmichs,
London. ΑΥΥλία.
δής μέγγενη 'ή όταν δεν υπάρχει καθόλου
σφαίρα είναι δυνατό να κινηθεί το μέταλλο
απέναντι στο στατικό εργαλείο, που κρατιέ­
ται ακίνητο στον αντίχειρα και τα δύο δά­
χτυλα. Μια γραμμή με μεταβαλλόμενο πλά­
τος μπορεί να κοπεί με την ελαφρά στροφή
του εργαλείου γύρω από τον άξονα του όσο
διαρκεί η προωθητική χαρακτική κίνηση.
150
Ορειχάλκινη . εγχάρακτη , χρυσ~:HfOίKι ~ τη θήκη ρολο ·
γ106, με υπογραφή "Francoy Nowe. FccIt a London Λο .
Dnι 1588". Victoria and Albcn Museum. London, Αγ ­
γλία.
Ασημένιο μπω λ μι: ποδαράκια μ ι: άκρη από έ βενο , του
Frederick Mi11er. Το εσωτ ε ριΚ ό ε ίναι tncιpaιcto με
γραμμικό σχέδιο. Φωro Υραφία Johl1 PllUJ Millt:r.
Αυτό φέρνει σε επαφή με το μέταλο ένα με­
γαλύτερο μέρος. τη ς μύτη ς του εργαλείου.
Μια γραμμή ζικ-ζακ μπορεί να γίνει με το
παίξιμο του καλεμιού πάνω-κάτω, στη διάρ­
κεια της κοπτικής δράσης του . Οι γραμμές
μπορούν να γίνουν πιο βαθειές με την επανά­
ληψη της δουλειάς στην αρχική αυλάκωση .
Μια γραμμή τερματίζεται με την άρση
της προωθητικής πίεση ζ με ταυτόχρονο
ελαφρύ σκάψιμο του άκρου της με το εργα­
λείο . Η πολύ γρήγορη απόσπαση του εργα­
λείου μπορεί να προκαλέσει το σπάσιμό
του , οπότε θα χρειαστεί νέο τρόχισμα. Αν
μια γλυφή τελειώσει με ένα ανυψωμένο γρέ­
ζι, αυτό μπορεί να διορθωθεί με ένα κοφτερό
καλέμι, που αρχίζει να δουλεύει από το αντί­
θετο άκρο της με αντiθετη φορά, ή με την
αφαίρεση του γρεζιού με ένα σκαρπέλο,
προσέχοντας να μη σκαλισθεί το μέταλλο
κάτω από το επίπεδο της βάσης του γρεζιού.
ΔΙΟΡθΩΣΗ ΤΩΝ ΣΦΑΛΜΑmΝ ΧΑΡΑΞΗΣ
Αν η λαθεμένη χάραξη δεν είναι βαθειά,
τα μικρο λάθη μπορούν να διορθωθούν με τη
χρησιμοποίηση ενός χαλύβδινου μυτερού
καλεμιού ή ενός μολυβιού με μύτη από πέ­
τρα και την ΠΡOσεK:tιKή εξομάλυνση της
επιφάνειας. Στην περίπτωση λάθους κατά
τη χάραξη ενός μονογράμματος και όταν
αυτό δεν είναι επιδεκτικό διόρθωσης, το μό­
νο που μένει είναι η αφαίρεση ολόκληρου
του χαραγμένου μέρους της επιφάνειας,
όταν το πάχος του μετάλλου είναι αρκετό ,
και το ξαναρχ ίνισμα της εργασίας της χά­
ραξης.
ΦΛΩΡΕΝΤΙΝΟ ΦΙΝΙΡΙΣΜΑ ΜΕ ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΧΑ­
ΡΑΚΤΙΚΑ ΕΡ ΓΑΛΕΙΑ
Εκτός από τη χρήση τους για τη
μιουργία γραμμικών σχεδίων , τα χαρακτικά
εργαλεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν και
για τη δημιουργία οπτικών εφφέ σε ολό­
κληρες επιφάνειες, του τύπου που είναι τώ­
ρα γενικά γνωστός με το όνομα «Φλωρεντι­
νό φινίρισμω) . Το εγχάρακτο αυτό στιλ
διακόσμησης οφείλεται στον Mario Buccel-
lati του Μιλάνου της Ιταλίας, τον οποί<fμι­
μήθηκαν Φλωρεντινοί τεχνίτες που
έδωσαν και το όνομα.
Μερικές υφές γίνονται με ένα κοινό χα­
ρακτικό καλέμι αλλά οι. περισσότερες ερ­
γασίες του είδους αυτού γίνονται με γραμ­
μικά εργαλεία που δημιουΡΎούν 3 ή
ράλληλες Ύλυφές, χάρη στην κατάλληλη
διαμόρφωση της κάτω επιφάνειας του κο­
πτικού άκρο υ τους. Ολόκληρες περιοχές
καλύπτονται πλήρως η εν μέρει από παράλ­
ληλες ή σταυρωτές δέσμες Ύραμμών. Τα
γραμμικά εργαλεία Ύίνονται σε διάφορα νού-
μερα, με πυκνότερη ή αραιότερη διάταξη
Ύραμμών και με διάφορους αριθμούς γραμ­
μών ή ομάδων γραμμών στην επιφάνεια του
ενεργού άκρου τους. Το σύστημα αρίθμη­
σης καθορίζει τον τύπο χαρακτικού, την
πυκνότητα των γραμμών και τον αριθμό
τους ανά χάραξη. ΠαράδεΙΎμα: Κεκαμμένο
Ύραμμικό χαρακτικό 8/4 σημαίνει ένα χα­
ρακτικό με κεκαμμένο άξονα, με πυκνότητα
Ύραμμών 8 και 4 Ύραμμές .
Στην επιφανειακή ποίκιλση στιλ «Rigato
- ριγωτό» όλες οι Ύραμμές είνα χαραγμένες
προς την ίδια διεύθυνση. Η ποίκιλση στιλ
«Telato - ψαθωτό» έχει μια υφ'ή που μοιάζει
με αυτή του λινού υφάσματος και αποτελεί­
ται από καθέτως διαιρούμενες γραμμές. Το
«Ornato» είναι ένα στιλ που μοιάζει με κορ­
δέλα και το «Segrinato» παρουσιάζει υφή
βελούδου. Ο ιταλικός όρος «modelato» υπο­
δηλώνει την ύπαρξη τρισδιάστατων λεπτο­
μερειών φτιαγμένων με χαρακτικά εργα­
λεία.
Τα Ύραμμικά χαρακτικά μπορούν επίσης
να χρησιμοποιηθούν Ύια την προετοιμασία
της επιφάνειας του μετάλλου Ύια την επίθε­
ση λακοχρώματος με την τ εχν ική «niello» ή
Ύια την επισμάλ τωση με την διευκόλυνση .
της συνοχής. Χαρακτικά εργαλεία (όπως
και σμίλες ή κοπίδια) μπορούν να χρησιμο­
ποιηθούν για να γίνουν γραμμές στην τε­
χνική της δαμασκηνής διακόσμησης ή της
(~ένθεσης - inIay), όπου μπορεί κατόπιν να
σφυρηλατηθεί το εισερχόμενο στις γλυφές
δη­
με.ταλλιΚό σύρμα αντιθετικού χρώματος.
Ε-Υχάρακτες Ύραμμές μπορούν να χρησιμο­
ποιηθούν Ύια την προσθήκη λεπτομερειών
ή Ύια τον εμπλουτισμό τεχνουΡΎημάτων που
γίνονται με χύτευση, «ρεπουσσέ». κοίλανση
ή διάβρωση με οξύ. Η εΎχάραξη είναι ένα
συμπλήρωμα των πολυάριθμων άλλων τε­
χνικών δουλέματος των μετάλλων.
του
ΣΧΙΙΙΜΟ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ
Το σχίσιμο ε ίναι μια μέθοδος δημιουρ­
γίας ανοιγμάτων ή διαίρεσης μετάλλων χω­
5 πα­ ρίς την απώλεια υλικού και χρησιμοποιή­
θηκε εδώ και πολλά χρόνια από τους σιδερά­
δες για την κατασκευή διακοσμητικών,
σφυρήλατων και σιδερένιων ειδών. Η ίδια
τεχνική, χρησιμοποιούμενη στα πολύτιμα
μέταλλα, προσφέρει νέες δυνατότητες εντυ­
πωσιασμού. Για το εν θερμώ και εν ψυχρώ
Ι51
Ασημ ένιο περιδέραιο μ ε συνδέσεις σφαί.ρας - υποδο­ ανοπτημένος άργυρος και χαλκός, που μπο­
χ ή ς, σχεδ ιασμ ένο και φτιαγ μ ένο' από τον Ronald Η .
ρούν να σχισθο ύ ν κρ ύο ι . Όταν κάνετε ένα
Pearso n. Το κύ ριο σώμα μ ΟΡφοJtΟlήθηicε βασικά με λι­
μάpισ μO"συμπαγoUς μ ετ ά λλου . Amcrican Crafιsmr:ns σχίσιμο στην περίμετρο αρχ ίζετε απ ό την
COunCI"J.
άκρη και προχωράτε προς τα μ έσα για να
μην σπάσει το μέ ταλ λ.ο. Αντίθετα, όταν θέ­
λετε σχίσιμο στο εσωτ ερικό του μετάλλο υ
σχίσιμο χρησιμοποιούνται δ ιάφορες σμίλες
αρχίζετε από το Κέντρ ο τη ς σχισμής και
(κοπίδια) .
δουλεύετε εναλλακτικά πρ ος τα δύο άκρα
Κατά το εν θερμώ σχίσιμ ο, π ου είναι και
της.
το πιο συνηθισμένο, ένα κοφτερό κοπίδι
ενεργεί στο μέταλλο όταν αυτό είναι ερυ­
θροπυρωμέ νο . Η τεχνιιcή του σχι.σίματος εν
ΣΜΙΛΕΥΣΗ
ψυχρώ χρησιμοποιείται σε μικρότε ρη κλί­
μακα για ο ρισμένα μέταλ λα όπως ο καλά Σχέδ ια μπορούν να δημιο υργ ηθούν επάνω

152
 ,

Σετ βελονοειδών λιμών

153
 .,
-.

Ασημένια πόρπη με εγχάρακτες κοίλες γραμμές και

πετράδι φuμέ χαλαζία από τον 'Bcrtcl Gardberg, Φιν­
λανδία . Φωrαyραφία Sιudio WCndl. Hc/sinki. Φιvλαv­
δία.

Κολλιέ από άργυρο στέρλΙΎΚ καμωμένο μ ε τις τεχνικ ές

Ασημένιο κηροπήΎΙΟ φτια"(μένο μ ε τις τεχνικές τη ς
σφuρηλάτηση ς και τοι> σχισίματος . Σχέδιο και κατα­
σκευή Roland Η. Pearson . ΦωΤΟΥραφ ία Charlcs Ar-
nold.
τη ς σφυρηλάτησης και του σχισίματΟζ. Σχέδιο και κα·
τασκευή RoIand Η . Pearson , 1961 . ΦωΤΟΥραφία Cha-
rlcs Α rnold.

στις επιφάνειες σχετικά χοντρών τεμαχίων

μετάλλου με κοφτερές, ψυχρές σμίλες που
εισχωρούν στο μέταλλο και κόβουν μικρές
φέτες, αφήνοντας το υλικό λείο καθώς προ­
χωρούν. Η τεχνική αυτή εφαρμόζεται συχνά
στην Ινδία, όπου τα μέταλλα κόβονται σε
έδρες όπως αυτές που έχουν οι πολύτιμοι
λίθοι . Αν το αντικείμενο αφεθεί χωρίς άλλη
επεξεργασία δίνει λαμπρές ανακλάσεις (βλ .
εικόνα σελ.155).

ΛΙΜΑΡΙΣΜΑ

Σχέδια σε χοντρό υλικό μπορούν να δη­

μιουργηθούν στην αρχή με την αφαίρεση
μεγάλων ποσοτήτων μετάλλου με χοντρές
λίμες κι' έπειτα με εκλέπτυνση του προκύ­
πτοντος σχήματος με τη βοήθεια μικρών
λιμών χρυσοχοίας, που χαρακτηρίζονται ως
βελονωτές λ(ιιες (βλ. σελ. 153 ). Οι λίμες αυ­
τές λεπτής κοπής έχουν διάφορες διατομές,
κάθε μια από τις οποίες μπορεί να κάνει ένα
ε ιδικό τύπο τομής. Οι Αμερινδοί χρησιμο­
ποιούν συχνά την τεχνική αυτή για τη διακό­
σμηση βραχιολιών και άλλων τύπων κο­
σμημάτων.

ΕΜΒΑΠΤΙΣΗ ΣΕ ΟΞΥ

Η χρησιμοποίηση οξέων για τον επιφα-

154
Σύγχρονο χρ υσό βραχιόλ ι με ταιριαστό πt ρι όέ ραιο ,
φτιαγμένα στη West Bengal της Ι νδ ίας , Οι πολυε δ ρι­
κές ((ιτέΤΡt:ζll t: iVat από τον ίδιο το χρυσό διαμο ρφωμέ -
νειακό καθαρισμό των μετάλλων και για την
αφαίρεση οξε ιδίων που σχηματίζονται κατά
τη θέρμανση, την ανόπτη ση και τη συγκόλ­
ληση κραμάτων, ιδίως αυτών που περιέχουν
χαλκό, συν η θιζόταν από την αρχαιότητα.
Μια και τα επιφανειακά οξείδια δεν επιτρέ­
πουν τη ροή του κολληΤΙΚΟύ κατά την ετε­
ρογενή συγκόλλ η ση, πρέπε ι να αφαιρεθούν.
Για να γίνει αυτό, το αντικείμενο βαφτίζεται
σε ένα αραιό διάλυμα οξέος και αφήνεται
μέσα σ' αυτό μέχρις ότου διαλυθεί το οξεί­
διο, Μερικοί τεχνίτες βουτούν τα μεταλλΙΚά
αντικείμενα στο ψυχρό οξύ ευθύς μετά τη
νες με μικρ ές , κοφτερές σμίλες χωρίς ά λλο φι ν ίρισ μα ,
έτσι ώστε να ι( αιxμαλωτίζoυν~~ το φως. Φω ΤΟΥραφία
Ορρί.
συγκόλληση , όσο είναι ακόμα θερμά , Η ε μ­
βάπτιση διαλύει επίσ η ς το «εφυάλωμα» βό­
ρακος που αφ ή νει το λιωμένο συλλίπασμα
(βλ. Συλλιπάσματα ετερογενούς συγκόλλη ­
σης, σελ. 202).
ΙΥΝΗθlΣΜΕΝΟ ΛΟΥΤΡΟ ΕΜ8ΑΠΤιΙΗΣ
(για χρυσό, άργυρο και χαλκό)
ΙΟ μέρη νερό
Ι μέρος θειϊκό οξύ
Για ένα πιο αποτελεσματ ι κό καθάρισμα
του χρυσού μπορεί να προστεθεί στο παρα-
155
Οκτώ ορε ι χάλκ ινες πίπες, σχεδιασμένες από τον Κοιη­ νες σ ε χωριστές μονάδες που συνδέθηκαν μ ε ετερογεν ή
jiiro Kawai, Kyoto, Ια πωνία, έναν μεγάλο τ εχν ίτη και συγκόλληση χαμη λής θερμοκρασίας και τ ελε ιώθηκαν
ανθρωπιστή. Φτιάχτηκαν από τεχνίτες στο Yasugi , κο­ μ ε ~ι μάρισ μα και στίλβωμα. ΦωΤΟΥραφίες Hiroshi Ka-
ντά στο Mat ~ ue. l απωνία. Οι πίπες r.ivat κατασ",εΙJασμέ- waι.

156
Περιδέραιο από άργυρο στέρλιγκ, φύλλο πάχους 18
gauze,της Mary Αππ Scherr. Μήκος: 16 1/ 2 ίντσες
ολικό και κάθε μονάδας 3 1/ 2" r 12 ίντσες . Το εnά.ρα·
ΚΤΟ ή έγγλυφο (κοίλο) σχέδιο έγινε με διαβρωτικό διά­
λυμα Ι : Ι νιτριιcοι"ι οξέος σε νερό και ύστερα με οξείδω­
ση.
Διαβρωμένο μπρούντζινο περιδέραιο μ ε έγγλυφο σχέ·
διο (κοίλο) ιντάλιο από τον Clifford Herrold. Φωτo~
Υραφι'α E/den.
πάνω λουτρό λίγο διχρωμικό νάτριο. Αν δεν
μπορεί να βρεθεί θειϊκό οξύ, αντικαθίσταται
με νιτρικό οξύ, σε αναλογία 8 μερών νερού
προς Ι μέρος οξέος.
Κατά την παρασκευή του όξινου διαλύ­
ματος να θυμάστε ότι πάντοτε το οξύ χύνε­
ται σιγά σιγά στο νερό και ΟΧΙ ·το αντίθετο
γιατί αλλιώς μπορούν να τιναχθούν καυστι­
κές σταγόνες ή να αναπτυχθούν επικίνδυνοι
ατμοί. (Αν το δέρμα έρθει σε επαφή με οξύ
πλύντε αμέσως με άφθονο τρεχούμενο νερό,
χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα σαπούνι για
την εξουδετέρωσή του, ή ρίξτε στο δέρμα
λίγη σόδα φαρμακείου - όξινο ανθρακικό
νάτριο - ύστερα από το ξέπλυμα με νερό).
Για την επιτάχυνση του καθαρισμού του με­
τάλλου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα πιο
πυκνό διάλυμα οξέος, πράγμα που βοηθιέται
από τη θέρμανση του λουτρού και την ανά­
δευσή του, ή τη συχνή μετατόπιση του
αντικείμενου. Για να αποφύγετε τη μόλυνση
από οξείδιο του σιδήρου, χρησιμοποιείτε
πάντα για τον χειρισμό του αντικειμένου
χάλκινη τσιμπίδα.
157
ΣίΙΥχρονα κυν η γε τικά μαχαίρια μ ε ατσ άλ ινη λε πίδα,
ανάγλυφα δ ιαβ ρωμένη , φτιαγμένα από τον Aragon.
Oaxaca. Μ εξ ικό . ΦωΓογραφΙα Ορρί.
1 5~
Γερ μ ανικό .ατσάλινο κα ι σι δε ρένιο μπα ούλο με δ ια­
βρωμ ένες έκγλυφες (κυ ρτ ές ) και έγΥλυφες (κ ο ί λες) πα­
ραστάσεις της Φι λανθρωπίας και της Εγκρ άτε ιας. Τέ­
λος 1 60υ αι ώνα. Ύψος: 105 / 8 ί ντσες, μήκ ος: 183 1' s
ί ντ σ ες και πλάτος: Ι Ι 3/ 4 ί ντσες. ΜΙ:ΙΓορο/ίι ;ιπ
Museum ο( ΑΓΙ. Rogers Fund. /923. New York, Η.Π. Α.
ΔοχεlΑ ΤΟΥ ΟΞΙΝΟΥ ΔΙΑΛΥΜΑΤΟΣ
Το όξινο διάλυμα εμβάπτισης μπορεί να
τοποθετηθεί σε ένα χοντρό χάλκινο τηγάνι
στην περίπτωση που το αντικείμενο είναι
μικρό. Μετά τον καθαρισμό, το υγρό πρέπει
να επιστραφεί σε ένα δοχείο φύλαξης ενώ
το τηγάνι θα πλυθεί προσεκτικά με νερό.
Γω μεγαλύτερ-α αντικείμενα μπορεί
χρησιμοποιηθεί ένα σκεύος από γυαλί πυ­
ρέξ. Α ν υπάρχει κάλυμμα, το σκεύος αυτό
μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σα δοχείο φύ­
λαξης. Για ακόμα' μεγαλύτερα αντικείμενα
χρησιμοποιούνται κεραμικά δοχεία με κά­
λυμμα, όποu το όξινο καθαριστικό διάλυμα
όχι μόνο δέχεται το αντικείμενο αλλά και
φυλάγεται. Μεγάλες βούτες ε μβάπτισης γί­
νονται επίσης από ανοξείδωτο
. Ολα αυτά τα δοχεία μπορούν να θερμαν­
θούν για να επιταχυνθεί η δράση του όξινου
διαλύματος. Τα δοχεία φύλαξης πρέπει να
έχουν ευδιάκριτες ενδείξεις ως προς το πε­
ριεχόμενό τους . Για εργασία σε παραγωγι­
κή κλίμακα υπάρχουν ηλεκτρικά θερμαινό­
μενα δοχεία περιεκτικότητας 400
κυβ. εκατοστών. 'l=:xouv ένα προσθαφαιρού­
μενο «κόσκινο)) από ανο ξείδωτο χάλυβα. με
χερούλι, όπου τοποθετούνται τα αντικείμε­
να, και είναι εφοδιασμένα με ενδε ΙΚΤΙΚή )..υ­
χνία ασφαλείας, διακόπτη και κύκλωμα συ­
νεχούς - εναλαλασσόμενου ρεύματος
220ν, ισχύος 30W. Μπορούν να γεμισθούν
με διάλυμα θειϊκού οξέος ή ε ι δ ικό διάλυμα
Sparex.
Για τη φύλαξη του καθαριστικού διαλύ­
ματος μπορο ύν να χρησιμοποιηθούν μπιτό­
νια από πολυαιθυλένιο με πώμα, χωρητικό­
τ ητα ς 10 περίπου λίτρων, μια και το πλα­
στιιcό αυτό δεν προσβάλλεται από τα οξέα.
Το Sparex Νο 2 είναι ένα στερεό εμπορι­
κό παρασκεύασμα, υποκατάστατο
υγρών πυκνών οξέων. συσκευασμένο
κουτιά της μιας, των διόμισυ ή και περισσό­
τερων λιβρών, που διαλύεται στο νερό σύμ­
φωνα με τις οδηγίες του παραγωγού του. Το
διάλυμα είναι βραδύτερο και λιγότερο δια­
βρωτικό από το διάλυμα ·του θειϊκού οξέος
αλλ' η δράση του επιταχύνεται με θέρμαν­
ση.
Κατά την εμβάπτιση, κάθε κομμάτι σιδε­
ρένιου σϋρματος πρέπει να αφαιρείται από
το αντικείμενο πριν βαπτιστεί στο λουτρό
γιατ ί , διαφορετικά, θα σχηματισθεί στη με­
ταλλική επιφάνεια ένα επίστρωμα χαλκού
που δύσκολα καθαρίζεται. Ο χειρισμός των
αντικειμένων πρέπει να γίνε-:αι με χάλκινες
τσιμπίδες, τόσο κατά την τοποθέτησή τους
στο λουτρό όσο και κατά την αφαίρεσή
τους από αυτό. Μετά τον όξινο καθαρισμό,
τα αντικείμενα 1tρέπει να ξεπλένονται με
κρύο τρεχούμενο νερό.
Όπως είπαμε, το όξινο λυυτρό καθαρι­
να
σμού μπορεί να φυλαχθεί και να χρησιμο­
ποιηθεί αρκετές φορές αλλά προοδευτικά η
δραστικότητά του μειώνεται . Αυτό συμβαί­
νει επειδή σχηματίζονται στο διάλυμα μεγά­
λες ποσότητες μεταλλικών αλάτων, όπως
δείχνει συνήθως η ανάπτυξη ενός σκούρου
πράσινου χρώματος και η έναρξη σχηματι.­
σμού στ ερεών αποθέσεων στον πυθμένα του
δοχείου. Τότε το διάλυμα πρέπει να πετα­
χάλυβα.
χτεί και να παρασκευασθεί ένα καινούργιο .
. Οταν χύνετε ένα άχρηστο διάλυμα στην
αποχέτευση, ρίξτε ταυτόχρονα και μια μεγά­
λη ποσ ότ ητα τρεχούμενου νερού. Το χύσι­
μο του διαλύματος πρέ πει να γίνεται σιγά
σιγά και να αραιώνεται το υγρό με άφθονο
νερό, για να μη φθείρονται τα μεταλλικά μέ­
περίπου
ρη του συστήματος αποχέτευσης.
ΗΛΕΚΤΡΟΛ ΥΤΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ω"ΙΛΒΩΣΗ
Μετά τον καθαρισμό με εμβάπτιση σε οξύ
και πριν από 'την τελική στίλβωση τα ε ί δη
11 ον- από χρυσό, λευκόχρυσο. άργυρο χαι χαλχό
μπορούν να καθαρισθούν ριζικά και να φι­
νιρισθούν προκαταρκτικά με μια τεχνική
που χαρακτηρίζεται ως ηλεκτρολυτικ ή επι­
φανειακή αφαίρεση μετάλλου - stripping. Η '
διεργασία αυτή γίνεται συνήθως στη μαζική
παραγωγή τυποποιημένων κοσμημάτων.
Η ηλ εκτρολυτ ική αφαίρεση μετάλλ ου εί­
ναι το αντίθετο της ηλεκτρολυτικής επ ιμε­
τάλλωσης καθώς αφαιρείται από την επιφά­
των νεια μέταλλο αντί να αποτίθεται επάνω σ'
σε αυτήν (βλ. σελ. 455).Το αντικείμενο τοποθε­
τείται στο διάλυμα συνδεδεμένο με ένα χάλ­
κινο σύρμα και μέσω αυτού μ ε το θετικό ή
ανοδικό ηλεκτρόδιο τη ς πηγής, ενώ το δο­
χείο του ηλεκτρολύτη από ανοξείδωτο χά­
λυβα γίνεται η Κάθοδος, με τη προσαρμογή
ενός σύρματος με τη βοήθεια κλιπ. Όταν
διοχετευθεί ρεύμα, το μέταλλο που αφαιρεί­
ται διαλύεται στον ηλεκτρολύτη και αν
υ πάρχει ιδιαίτερο δοχείο για κάθε χρησι­
μοποιούμενο μέταλλο μπορεί να συλλεχθεί
και να ανακτηθεί καθώς συσσωρεύεται στον
πυθμένα του ηλεκτρολυτικού δοχείου.
159
 Η διεργασία αυτή αφήνει την επιφάνεια
τελείως καθαρή και λαμπρή και διευκολύνει
την τελική στίλβωση. Το χρησιμοποιημένο
διάλυμα είναι πιο αποδοτικό από το και·
νούργιο.
ΔrAΛ ΥΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΛ ΥΤιΚΟΥ ΚΑθΑΡIΣΜΟΥ
11 Ο γραμμάρια κυανι.ούχο νάτριο
Ι κουταλιά γλυκού ουδέτερο ανθρακικό
νάτριο
διαλύονται σε 4,5 λίτρα βραστού νερού.
Όταν χρ~ιάζεται αναπλήρω,ση του διαλύ­
ματος προστίθενται μερικές ποσότητες
κυανιούχου νατρίου και νερού. Μη ξεχνάτε
ότι το κυανιούχο νάτριο είναι πολύ δηλη­
τηριώδες και πρέπει να το χειρίζεσθε με με,
γάλη προσοχή! Αποφεύγετε την εισ1'νοή
των ατμών του διαλύματος και εφαρμόζετε
τη μέθοδο μόνο όταν υπάρχει επάνω από το
λουτρό ένας ισχυρός αναρροφητήρας. Κυ­
κλοφορούν στο εμπόριο και έτοιμα διαλύ­
ματα ηλεκτρολυτικού καθαρισμού.
Βάλτε το ανοξείδωτο δοχείο επάνω σε ένα
ηλεκτρικό μάτι 'και φέρτε το ηλεκτρολυτικό
διάλυμα στην θερμοκρασία του βρασμού.
Συνιστάται συνεχής τάση 6-12 βόλ τ (μπα­
ταρία). Αφήστε το αντικείμενο μέσα στο
λουτρό λίγα δευτερόλεπτα και βγάλτε το για
παρατήρηση. Όταν αποκτήσει την επιθυ­
μητή εμφάνιση, ξεπλύντε το καλά με τρεχού­
μενο νερό , αποφεύγοντας όσο γίνεται να
ακουμπήσετε την επιφάνειά του. ΣτεγνώσΤΕ
το σε πριονίδι και προχωρείστε στην τελική
στίλβωσή του.
ΕΚΛΕΚΤΙΚΗ εΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΔΙΑΒΡΩΣΗ
Η επιφανειακή διάβρωση των μετάλλων
με οξέα για διακοσμητικούς σκοπούς ήταν
άγνωστη στην Ευρώπη μέχρι τον 150 αιώνα,
οπότε άρχισε να χρησιμοποιείται σε μεγά­
λη κλίμακα για το στόλισμα πανοπλιών και
όπλων. Βασικώς, η εκλεκτική διάβρωση με
οξύ είναι μια μέθοδος δημιουργίας ενός
σχεδίου πάνω σε ένα μέταλλο, με την κάλυ­
ψη των μερών του εκείνων, που πρέπει να
προστατευθούν από την επίδραση του οξέος
με ένα οξεοάντοχο υλικό, ενώ τα εκτεθειμέ­
να μέρη του μετάλλου διαβρώνονται από το
οξύ ή, όπως αποκαλείται επίσης, διαβρωτι­
κό μέσο. Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι εκλε­
κτικής διάβρωσης: η έκγλυφη-ρελιέφ (κυρ-
160
τό σχέδιο) και η έγγλυφη-ιντάλιο (κοίλο
σχέδιο). Στη διάβρωση εκγλυφής-ρελιέφ, το
σχέδιο υλοποιείται στο μέταλλο με το κα­
λυπτικό υλικό' μετά τη διάβρωση, εμφανΙ­
ζεται έιcyλυφO-ρελιέφ, δηλαδή είναι θετικό,
με το φόντο διαβρωμένο κάτω από την επι­
φάνεια. Στη διάβρωση εΥΥλυφής-ιντάλιο
καλύπτεται με το προστατευτικό υλικό ολό­
κληρη η επιφάνεια του μετάλλου, στην
οποία χαράζεται με μερική αφαίρεση του
καλυπτικού στρώματος το σχέδιο με εργα­
λεία ποικίλου πάχους, από το ίχνος της μύ­
της βελόνας μέχρι τις χοντρές γραμμές. Με­
τά τη διάβρωση, η γραμμή που αντιστοιχεί
στο εκτεθειμένο μέταλλο εμφανίζεται κοίλη
ή αρνητική, κάτω από την επιφάνεια. Φυ­
σικά, είναι δυνατός ο συνδυασμός στο Ιδιο
αντικείμενο και των δύο τύπων διάβρωσης.
ΚΑΛνΠΤΙΚΑ ' Η ΠΡΟΙΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
Πριν από όλα καθαρίζεται προσεχτικά η
επιφάνεια του μετάλλου από τις ακαθαρ­
σίες, ιδίως τις λιπαρές, που μπορούν να
ενεργήσουν από μόνες ως προστατευτικό μέ­
σο. Το καθάρισμα γίνεται συνήθως με ζεστό
νερό και απορρυπαντικό ή με ένα μαλακό
ύφασμα και καθαρό οινόπνευμα. Α ν χρεισ­
σθούν πιο δραστικά μέτρα, χρησιμοποιείται
η φλόγα ενός καμινέτου, που κατακαίει ή
εξατμίζει τις λιπαρές ουσίες. Μετά, το μέ­
ταλλο εμβαπτίζεται σε αραιό διάλυμα οξέος
και ξεπλένεται. Μπορεί επίσης να τριφτεί
με μια πάστα από κιμωλία ή ελαφρόπετρα
και νερό, με τη βοήθεια ενός μαλακού υφά­
σματος και να ξεπλυθεί με τρεχούμενο νερό.
Κατά την προετοιμασία του αντικεΙμενου
για την εκλεκτική διάβρωση οι άκρες και το
πίσω μέρος του μετάλλου πρέπει να καλυ­
φθούν με ένα προστατευτικό στρώμα. Το
σχετικό υλικό μπορεί να είναι το ίδιο με
αυτό που χρησιμοποιείται για τη δημιουρ­
γΙα του σχεδίου αλλά μπορεί να είναι και
διαφορετικό . Συνήθως χρησιμοποιείται με­
λισσοκέρι ή παραφίνη, που ετοιμάζονται
και απλώνονται εύκολα και ταυτόχρονα
στερεοποιούνται γρήγορα. Το κερί ζεσταί­
νεται μέχρι να λιώσει σε ένα τηγάνι χωρίς
να υπερθερμαίνεται, για να μην εκλυθούν
καπνοί και καεί. Απλώστε το λιωμένο κερί
με ένα παλιό πινέλο επάνω στο ζεσταμένο
μέταλλο.
Το ελαφρύ ζέσταμα διευκολύνει την ομα-
 2
! i

9
8

Εργαλεία και εξοπλ ισμός επιφα..vr.ιακού καθαρισμού πυρέξ για τα υγ ρά καθαρισμού, 6. Χάλκιν η κατσαρόλα
μ ε τά λλων με οξύ. Ι . Βερνίκι ασφάλτου, 2. Πινέλα γ ι α καθαρισμού με οξύ, 7. Σμίλε ς ή κοπίδ ι α, 8. Χάλκιν η
την ε πάλr.ιψη της ασφάλτου, 3. Χάλκ ι νο ΤΌψπιδάκ:l, 4. τσιμπίδα για την αφαίρεση των αντικείμενων από το
Γυάλινος ογκομετρικός κύλινδρος. 5. Γυάλινος δίσκος όξινο λουτρό, 9. Βε λόνια επ ιφανειακής χάραξη ς.

Ι6Ι
λή εφαρμογή του κεριού. Το ίδιο το σχέδιο
μπορεί να γίνει έκγλυφο με προστασία στρώ­
ματος κεριου, που αφήνει τα απροστάτευτα
σημεία να διαβρωθούν από το οξύ και να
σχηματίσουν κοίλο φόντο. Για τη διάβρω­
ση εγγλυφής θερμαίνεται ολόκληρο το
αντικείμενο κα ι βουτιέται σε λιωμένο ιcερί,
που ψυχόμενο καλύπτει την επιφάνειά του
με ένα στερεό ομοιόμορφο στrώμα. Η προ­
στατευτική επιφάνεια καψαλίζεται με την
φλόγα ενός κεριού, που την καλύπτει με ένα
μαύρα φιλμ. Το φ ιλμ αυτό κάνει το σχέδιο
που χαράζεται πιο ευδιάκριτο . Όταν οι
εκτεθειμένες επιφάνειες διαβρωθούν, εμφα­
νίζεται το έγγλυφο σχέδιο-ιντάλιο .
Μετά τη διάβρωση, το κερί μπορεί να λιώ­
σει και να απομακρυνθεί με βραστό νερό ή
το μέταλλο να ζεσταθεί και το κερί να λιώ­
σει, οπότε σκουπίζεται με ένα πανί. Τα υπο­
λείμματα του κεριού αφαιρούνται με μια πά­
στα από λευκό ανθρακικό ψευδάργυρο και
αμμωνία, που τρίβεται στο μέταλλο με ένα
πανί ή με τετραχλωράνθρακα ή ασετόν.
Πάντως, το παραδοσιακό προστατευτικό
υλικό είναι η άσφαλτος. Κυκλοφορούν στο
εμπόριο έτοιμα παρασκευάσματα, που χα­
ρακτηρίζονται ως βερνίκια ασφάλτου . Είναι
υλικά με κατάμαυρο χρώμα και απλώνονται
εύκολα στο μέταλλο με πινέλο ή βουρτσάκι.
Αν χρειασθεί, αραιώνονται με λίγο νέφτι.
Όταν εφαρμόζεται, το υλικό δεν πρέπει να
«πηδήσω> επάνω στο μέταλλο αλλά να ρέει
εύκολα qπό το πινέλο.
Η άσφαλτος πρέπει να αφεθεί να ξεραθεί
τελείως, ίσως μέχρι 12 ώρες, ανάλογα με τις
καιρικές συνθήκες η ξήρανση μπορεί να
επιταχυνθεί με την έκθεση του αντικεΙμενου
στην επίδραση μιας λυχνίας υπέρυθρων
ακτίνων. Το αντικείμενο δεν πρέπει να είναι
πολύ κοντά στην λυχνία γιατί θα υπερθερ­
μανθεί και η άσφαλτος θα παραμορφωθεί ή
θα στάξει , με αποτέλεσμα την καταστροφή
του σχεδίου . Αν μετά την ξήρανση εμφανι­
σθουν ελαφροκάστανες περιοχές, αυτό ση­
μαίνει ότι ειcεί το στρ"ώμα της ασφάλτου εί­
ναι πολύ λεπτό και υπάρχει κίνδυνος τα ση ­
μεία αυτά να διαβρωθούν από το οξύ και να
παρουσιασθούν ως υπεσκαμμένα. Στην περί­
πτωση αυτή θα ξαναστρωθεί άσφαλτος και
το νέο στρώμα να ξηρανθεί καλύτερα . Ολό­
κληρα φύλλα μετάλλου μπορούν να καλυ­
φθούν με βερνίκι ασφάλτου, να αφεθούν να
στεγνώσουν και να χαραχθούΥ στο ΙCατάλ­
ληλο σχέδιο μ έχρι την επιφάνεια του με-
162
τάλλου. Μετά την εκλεκτική διάβρωση, η
άσφαλτος μπορεί να αφαιρεθεί με νέφτι και
ένα μαλακό πανί.
. Ενα άλλο παραδοσιακό προστατευτικό μέ­
σο, που αποκαλείται σκληρό επίστρωμα και
χρησιμοποιείται από τους γραφίστες, μπο­
ρεί να γίνει σύμφωνα με τις ακόλουθες συ­
νταγές:
Νο Ι. Άσφαλτος 2 μέρη
Κίτρινο μελισσοκέρι 2 μέρη
Πίσσα Βουργουνδίας Ι μέρος, ή
Νο 2. Άσφαλτος Ι μέρος
Κίτρινο μελισσοκέρι Ι μέρος
Σκόνη κολοφωνίου 1/ 2 μέρος
(Η πίσα της Βουργουνδίας είναι μία ρη­
τίνη που παίρνεται από το Νορβηγικό έλα­
το. Το κολοφώνιο είναι το εύθρυπτο υλικό
που απομένει μετά την απόσταξη του τερε­
βινθελαίου - νεφτιού από την ρητίνη του
πεύκου). Μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποια­
δήποτε από τις δύο συνταγές.
Συνδυάστε τα συστατικά σε ένα διπλότοι­
χο καζάνι με ήπια θέρμανση. Αν χρειασθεί,
χρησιμοποιείστε ως αραιωτικό βενζίνη αλ­
λά η προσθήκη της πρέπει να γίνεται όταν
το δοχείο είναιμακρυά από την πηΥή θερμό­
τητας. Το παρασκεύασμα μπορεί να απλω ­
θεί στο μέταλλο με ένα πινέλο, μια βούρτσα
ή ένα ρολό, ανάλογα με την επιφάνεια κα­
θώς επίσης. και με το πασσάλειμα του αντι­
κείμενου , αφού το υλικό κλειστεί σε έναν
μικρό σάκκο από πολλά στρώματα λεπτοϋ­
φασμένου βαμβακερού υφάσματος . Στην τε­
λευταία περίπτωση το μέταλλο πρέπει να εί­
ναι ζεστό, έτσι ώστε το σκληρό επίστρωμα
να περνάει μέσα από τους πόρους του υφά­
σματος καθώς το θερμό μέταλλο ακουμπάει
στον σάκκο και να αποτίθεται ομοιόμορφα
επάνω στη μεταλλική επιφάνεια. Η θέρ­
μανση του μετάλλου μπορεί να γίνει με την
τοποθέτησή του σε ένα ηλεκτρικό μάτι ρυθ­
μισμένο στην χαμηλότερή του ένταση, όσο
διαρκεί η επίστρωση. Το πλεονέκτημα του
υλικού σκληρής επίστρωσης είναι ότι επι­
τρέπει τη δημιουργία ενός σχεδίου με πολύ
λεπτές γραμμές και ότι όταν ξηραίνεται πα­
ρουσιάζει μεγάλη αντοχή στο οξύ. Το προ­
στατευτικό των άκρων και του πίσω μέρους
του αντικείμενου στρώμα κεριού δημιουργεί­
ται μετά το τελείωμα του σκληρού επιστρώ­
ματος στην περιοχή του σχεδίου .
Υπάρχουν στην αγορά και έτοιμα προ­
στατευτικά βερνίκια και λάκες. ΣΤΕγνώνουν
πολύ γρήγορα, αλλά χρειάζονται προσοχή,
γιατί έχουν τάση να ξεφλουδίζουν στα πιο
ισχυρά δ ιαβρωτικά διαλύματα οξέω ν .
Τα καλυπτικά υλικά μπορούν να χρησι­
μοποιηθούν με ποικίλους τρόπους. Μπο·
ρούν να ραντισθούν, να διαστιχθούν, να
σταχθούν ή να απλωθούν με κάποιο άλλο
τρόπο, για να επιτευχθούν ενδιαφΙροντα
εmφανειακά εφφέ, ανάλογα μ ε το υλικό και
το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.
Η εκλεκτική διάβρωση μπορεί να συν­
δυασθεί και με άλλες μεθό δους διακόσμη­
σης. Ολόκληρες μεταλλικ ές επιφάνειες
μπορούν να επεξεργασθούν προκαταρκτικά
με ένα διαβρωμένο σχέδιο και κατόπιν να
δουλευτούν με εγχάραξη-κοίλανση και έν­
θεση μεταλλικών στοιχείων, ή να κοπούν
και να συγκολληθούν όπως ε ίναι. Για τέ­
τοιους συνδυασ μούς προσφέρεται η οποια­
δήποτε μέθοδος που διατηρεί τον χαρακτή­
ρα της διαβρωμένης επιφάνειας και την
εμπλουτίζει με νέα διακοσμητικά στοιχεία.
ΥΓΡΑ Δ ΙΑ8ΡΩΣΗΣ
Για τη διάβ ρωση των μετάλλων χρησιμο­
ποιούνται πολλά διαλμματα, τα περισσότε­
ρα από τα οποία περιέχουν ένα ή περισσό­
τερα οξέα ενώ μερικά δεν έχουν καθόλου
οξύ. Όταν προετοιμάζετε διαλύματα που
περιέχουν οξύ, έχει εξαιρετική σημασία το
να θυμάστε ότι ΤΟ ΟΞγ χγΝΕΤ ΑΙ ΣΤΟ
ΝΕΡΟ ... ΠΟΤΕ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ! Κι' αυτό
για να αποφεύγετε επικίνδυνα πιτσιλίσματα
και καπνούς, που μπορούν να σας προκαλέ­
σουν ζημιές .
. Οταν χρησιμοποιείτε οξέα πρέπει να έχε­
τε πρόχειρα τα αντίδοτά τους. Τα διαλύματα
πρέπει να μετριούνται σε διαφανή ογκομε"
τρικά ποτήρια ή ογκομετρικούς κυλίν­
δρους, κατά προτίμηση από γυαλί. Η διά­
βρωση πρέπει να γίνεται σε ένα καλά αεριζό­
μενο χώρο, και καλύτερα, εξοπλισμένο με
απορροφητήρα. Τα δοχεία στα οποία φυλά­
γονται τα οξέα πρέπει να είναι ευδιάκριτα
σήμειωμένα ως προς τσ περιεχόμενό ' τους
και τοποθετημένα σε ένα ασφαλές, δροσερό
και ξηρό μέρος. Το οξύ καίει το δέρμα. Αν
τυχόν οποιοδήποτε οξύ έρθει σε επαφή με
το δέρμα, πλύντε αμέσως το προσβεβλημένο
μέρος με άφθονο τρεχούμενο νερό και εξου­
δετερώστε το με σαπούνι ή σόδα φαρμα­
κείου. (όξινο ανθρακικό νάτριο).
ΤΑ ΔΟΧΕΙΑ ΤΩΝ ΟΞΙΝΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ
Τα δοχε ία που χρησιμοποιούνται για τα
όξινα διαβρωτικά υγρά δεν πρέπει να ε ίναι
πορώδη. Για μικρότερα αντικείμενα συνι­
στώνται δίσκοι και μπωλ από γυαλί πυρ έξ
ε νώ για τα μεγαλύτε ρα αντικείμενα μπορούν
να χρησιμοποιηθούν κεραμικά δοχεία με
εφυαλωμένη και από τις δύο μεριές επιφά­
νεια, που είναι πρακτικά αδιάβροχα και
απρόσβλητα. Το γυαλί πυρέξ έχει το πλεονέ­
κτημα ότι αντέχει στη θερμότητα και το
χαρακτηριστικό αυτό έχει ιδιαίτερη σημα­
σία όταν χρειασθεί να θερμανθεί το διάλυ­
μα , για να επιταχυνθεί η δράση του οξέος.
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣ
Οι έδρες και οι άλλες επιφάνειες που πρέ­
π ε ι να πρ οστατευθούν από το οξύ καλύπτο­
νται με το ανθεκτικό από οξέα στρώμα. Το
προς διάβρωση αντικείμενο βουτιέται στο
διάλυμα. Τα επίπεδα μεταλλικά κομμάτια
εμβαπτίζονται σιγά-σιγά, για να αποφευχθεί
τίναγμα σταγόνων του οξέος, σε βάθος του­
λάχιστο ενός εκατοστού. Για να μην έρθει
το οξύ σε επαφή με το χέρι χρησιμοποιείτε
ένα μα λακό σπάγγο. που κάνει θηλειά κάτω
από το μέταλλο ή τσιμπίδα από ξύλο ή μπα­
μπού.
Για τα περισσότερα μέταλλα μπορούν να
χρησιμοποιηθούν επίσης χάλκινες τσιμπί­
δες όχι όμως και σιδερένιες ή ατσάλινες,
μια και μολύνουν το δ ιάλυμα και οδηγούν
στο πέταγμά του. (Οι σιδερένιες τσιμπίδες
δημιουργούν στην επιφάνεια του αργύρου
στέρλιγχ {(λέπια» από χαλκό που δύσκολα
αφαιρούνται). Τα μικρά αντικείμενα μπο­
ρούν να πιάνονται με λαστιχένια γάντια που
πρέπ ε ι να πλένονται σχολαστικά κάθε φορά
που έρχονται σε επαφή με το οξύ. Μερικά
αντικείμενα, όπως τα ρηχά μπωλ , μπορούν
να υποβληθούν σε όξινη δ ιάβρωση , με το να
χυθεί οξύ μέσα σ ' αυτά .
Η ταχύτητα της διαβρωτικής ενέργειας
μπορεί να αυξηθεί με την ανάδευση του οξέ­
ος ή τη συχνή μετατόπιση του αντικείμε­
νου . Με την πρόοδο της διάβρωσης σχημα­
τίζεται στην επιφάνεια του μετάλλου ένα εί­
δος λάσπης. Η δουλειά θα επιταχυνθεί αν η
λάσπη αυτή απομακρύνεται από καιρό σε
καιρό με το σκούπισμα της επιφάνειας με
ένα φτερό ή ένα ξύλινο ραβδί,που έχει τυ­
λι γμένο στην άκρη του ένα κομμάτι πανί.
163
Α ν η λάσπη παραμένει στην επιφάνεια, η Το « βασιλικό νερό» ονομάστηtιr:ε έτσι
διάβρωση επιβραδύνεται. Η ταχύτητα της γιατί είναι το μόνο παρασκεύασμα που μπο­
διάβρωσης του κάθε μετάλλου εξαρτάται ρεί να διαλύσει τον χρυσό και τον λευκό­
κυρίως από την πυκνότητα rnu όξινου διαλύ­ χρυσο. Τα μέταλλα αυτά διαλύονται με την
ματος. Πάντως, τα πολύ πυκνά διαλύματα επίδραση όχι των ιδίων των οξέων αλλά του
οξέων πρέπει να αποφεύγονται, γιατί μπορεί εκλυόμενου χλωρίου, όπως αποδεικνύεται
να φθαρεί, χημικά ή μηχανικά, το προστα­ από το ότι είναι απρόσβλητα από τα δύο
τευτικό στρώμα και να προσβληθεί η επιφά­ οξέα όταν χρησιμοποιούνται χωριστά. Το
νεια του μετάλλου σε σημεία που δεν πρέ­ «βασιλικό νερό» - aqua regia παρασκευάζε­
πει. Τα πιο αραιά διαλύματα τείνουν να τρώ­ ται ως ακολούθως:
νε το μέταλο κατευθείαν προς τα κάτω ενώ
τα πιο ισχυρά μπορούν να δημιουργήσουν Νιτρικό οξύ Ι μέρος
υπεσκαμμένες περιοχές. Ο ρυθμός σχημα­ Υδροχλωρικό οξύ 3 μέρη
τισμού φυσαλλίδων αερίου στα σημεία όπου
Αν αραιωθεί με ίσρ όγκο νερού. η επί­
το οξύ. προσβάλλει το μέταλλο αποτελεί συ­
δρασή του θα είναι πολύ βραδύτερη.
νήθως ένδειξη της ισχύος του διαλύματος.
Στη θέση του υδροχλωρικού οξέος μπορεί
Συνισ'!άται η από καιρό σε καιρό αφαίρε­
να χρησιμοποιηθεί θειϊκό οξύ. Το ένα οξύ
ση του μετάλλου από το διαβρωτικό διάλυ­
προστίθεται στο άλλο με αργό ρυθμό και με
μα, για να εξετάζεται το βάθος της διάβρω­
προσοχή, καθώς ο συνδυασμός τους εκλύει
σης και η κατάσταση του προστατευτικού
θερμότητα. Υπόμνηση: τα αξύ προστίθεται
στρώματος. Το βάθος της διάβρωσης μπο­
στο νερό και όχι αvτιθέτως.
ρεί να εκτιμηθεί με την παρατήρηση του
σχηματιζόμενου κοιλώματος στη γραμμή ,
που χωρίζει το τέλος του επιστρώματος και
ΑΡΓγΡΟΣ
την αρχή της εκτεθειμένης επιφάνειας, ή να
Νιτρικό οξύ Ι μέρος
μετρηθεί με μια χαλύβδινη βελόνα. Αν κρι­
.θεί αναγκαία η επισκευή του προστατ ε υτι­
Νερό 3-4 μέρη

κού ε πιστρώματος, το μέταλλο πλένεται κα­

λά με τρεχούμενο νερό, στεγνώνεται και
Ασημ ένιο μ ενταΎιόν με συντηΊμένα κομμ6.τια από τη ν
στρώνεται πάλι είτε με το ίδιο προστατευτι­ Katia Kamesar. San Francisco, Η . η . Α . ΦαιroΥραφία
κό υλικό είτε με ένα υλικό που στερεοποιεί­ EIIen Ross Gibson.
ται πιο γρήγορα όπως το μελισσοκέρι ή ένα
ειδικό βερνίκι. Τα βερνίκια αυτά μπορούν
επίσης να χρησιμοποιηθούν για να σταματή­
σει η διαβρωτική επίδραση του οξέος σε
ένα μέρος του σχεδίοι\ ενώ τα υπόλοιπα θα
αφεθούν να «φαγωθούν» σε μεγαλύτερο βά­
θος.

ΟΞΙΝΑ ΔΙΑΒΡΩΤΙΚΑ ΥΓΡΑ ΠΑ ΙΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ

.ΜΕΤΑΛλλ

. Ολα τα διαβρωτικά και όξινα διαλύματα

πρέπει να χρησιμοποιούνται με συνθήκες
καλού εξαερισμού.

χργΣΟΣ

Νιτρικό οξύ 4 μέρη

Υδροχλωρικό οξύ 8 μέρη
Υπερχλωριούχος
σίδηρος Ι μέρος
Νερό 40-50 μέρη

164
ΧΑΛΚΟΣ, ΟΡΕΙΧΑΛΚΟΣ ποιηθούν για την παραγωγή ενός τελικού
Νιτρικό οξύ Ι μέρος φινιρίσματος με διάφορα οπτικά εφφέ στην
Νερό 2 μέρη επιφάνεια των μετάλλων, όπως τα μίγματα
που χρησιμοποιούνται για τη λαμπρή εμβά­
πτιση και τη θαμπή-ματ εμβάπτιση.
ΣΙΔΗΡΟΣ ΚΑΙ ΧΑΛ ΥΒΑΣ
(διάβρωση)
Υδροχλωρικό οξύ 2 μέρη ΜΙΓΜΑ ΛΑΜΠΡΗΣ ΕΜΒΑΠΤιΣΗΣ
Νερό Ι μέρος
Πυκνό νιτρικό οξύ
(ειδ . β. 1,40) 25%κατ' όγκο
ΣΙΔΗΡΟΣΚΑΙΧΑΛΥΒΑΣ Πυκνό θειϊκό οξύ

(ελαφρά διάβρωση) (ειδ. β. 1,83) 60% κατ' όγκο

Νιτρικό οξύ Ι μέρος Πυκνό υδροχλωρικό οξύ

Νερό 4-8 μέρη (ειδ. β. 1,16) 2% κατ ' όγκο

Νερό μέχρι 100%
Χρησιμοποιείται στην θερμοκρασία του
ΧΑΛΚΟΣ, ΟΡΕΙΧΑΛΚΟΣ, ΧΑΛ ΥΒΑΣ δωματίου. Εμβαπτίστε το μεταλλο και ξεπλύ­
(αργή, ομοιόμορφη, χωρίς οσμές διά­ ντε το αμέσως κάτω από τρεχούμενο νερό.
βρωση) Το υδροχλωρικό οξύ αυξάνει τη γυαλάδα
Διχρωμικό κάλιο 15 μέρη αλλά τυχόν περίσσεια δημιουργεί στικτές
Θειϊκό οξύ 20 μέρη επιφάνειες. Πριν από την εμβάπτιση, το μέ­
Νερό 80 μέρη ταλλο πρέΠΕΙ να καθαριστεί με αραιό οξύ
και να πλυθεΙ

ΨΕΥΔΑΡΓΥΡΟΣ - ΣυνταΥή Να Ι
Θειϊκό οξύ Ι μέρος ΜΙΓΜΑ ΘΑΜΠΗΣ- ΜΑΤ Ε ΜΒΑΠΤΙ Σ Η Σ
Νερό 16 μέρη
Πυκνό "ιτρικό οξύ
(ειδ. β. 1,40) 65% κατ' όγκο
ΨΕΥΔΑΡΓΥΡΟΣ - ΣυνταΥή Να 2 Πυκνό θειϊκό οξύ
Νιτρικό οξύ Ι μέρος (ειδ. β. 1,83) 35% κατ" όγκο
Νερό 8 μέρη Θειϊκός ψευδάργυρος
(ε μπορ. καθαρότητας) Ι λίβρα ανά
γαλλόνι
ΚΡΑΜΑ ΚΑΣΣΙΤΕΡΟΥ, ΚΑΣΣΙΤΕΡΟΣ
Εμβαπτίστε. ξεπλϋντε, στεγνώστε. Α να­
ΚΑΙ ΜΟΛ ΥΒΔΟΣ
δεύετε από καιρό σε καιρό. Η χρήση ενός
ΝΙΤΡΙ1<Θ οξύ Ι μέρος
μίγματος θαμπής εμβάπτισης στην κοσμη­
Νερό 4 μέρη
ματοποιία χαρακτηρίζεται μερικές φορές ως
«εξάνθηση-bΙοοmίng» και αποτέλεσε καινο­
ΑΛΟΥΜΙΝΙΟ τομία που πρόσφερε η Βικτωριανή εποχή,

Υδροχλωρικό οξύ ιδίως στην κατασκευή χρυσών κοσμημά­

μεγάλη αραίωση
των.

Τμήματα του αντικείμενου μπορούν να

Τα διαβρωτικά διαλύματα είναι, γενικώς,
πολύ πιο ισχυρά από τα διαλύματα καθαρι­
σμού και στίλβωσης καβi;,ς οι λειτουργίες
που επιτελούν είναι διαφορετικές . Τα δια~
βρωτικά διαλύματα «τρώνε» βαθειά το μέ­
παραμείνουν λαμπερά με την προστασία
τους με καλυπτικό επίστρωμ(1 ενώ τα εΚΤΕ­
θειμένα μέρη αποκτούν θαμπή εμφάνιση.
. Υστερα αφαιρείται το προστατευτικό στρώ­
μα.

ταλλο ενώ τα καθαριστικά διαλύματα απλώς
καθαρίζουν τη μεταλλική επιφάνεια, κυρίως
με τη διάλυση των οξειδίων, που σχηματί­
ζονται κατά τη θέρμανση.
Τα οξέα μπορούν επίσης να χρησιμο-
Όταν ένα μίγμα οξέων εξαντληθεί, πρέπει
να αντικατασταθεί. Παλιά διαλύματα κορε­
σμένα με άλατα μετάλλου θα προκαλέσουν
χρωματικές αλλοιώσεις καθώς θα επαναπο­
τεθεί μέταλλο στην καθαρή επιφάνειά του

165
αντικεΙμενου .
. Οταν χύνετε χρησιμοποιημένο διαβρωτι­
κό υγρό στην αποχέτευση, αφήστε μια ποσό­
τητα τρεχούμε νου νερού να αραιώσει το διά­
λυμα και να το παρασύ ρει μακρυά χωρίς να
κάνει ζημιά στις <;fωληνώσεις.
ΣΥΝΤΗΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ
Μ ια μορφή σύνδεσης των μετάλλων, που
δεν χρειάζεται συγκολλητικό υλικό αλλά
κολλά ε ι το έ να κομμάτι με το άλλο , ονομά-
Χρυσό περιδέρεαιο 14 καρατιών, συναρμολογημένο με
σ ύντ η ξη , από τον Ed. Wiener, New York. Η . Π . Α. Διά-
166
ζεται σύντηξη. Δισκία , σύρματα και απορ­
ρίμματα ή μορφοποιημένα τεμάχια μετάλ­
λου μπορούν να συνδεθούν μεταξύ τους με
θέρμανση . Τα προς συγκόλληση κομμάτια
επιστρώνονται αρχικά με συλλίπασμα, για
να προληφθεί η οξείδωσή τους και τοποθε­
τούνται σε επαφή το ένα με το άλλο. Παρέ­
χεται ίση θέρμανση σε όλα τα μέρη που πρό­
κειται να κολληθούν, μέχρις ότου η με σεπι­
φάνεια λιώσει, οπότε τα μόρια αλληλοεισ­
δύο υν στα σημε ία επαφή ς και τα δύο τεμά­
χια κολλούν το ένα στο άλλο. Η στιγμή κα-
με τρος 5 Ι ! 2 ίντσες με δεμένα δ ιαμάντια 1/ 5 μέχρ ι 1/ 3
καρατιών, σύνολο 1,7 καρατιών .
τά την οποία επιτυγχάνεται η κόλληση κρί­
νεται από τον τεχνίτη γιατί αν το μέταλλο
υπερθερμανθεί, η κόλληση θα καταστραφεΙ
Είναι θέμα πείρας και ευθυκρισίας. Η προ­
σφορά θερμοκρασίας πρέπει να κοπεί ακρι-
βώς την κατάλληλη στιγμή, ούτε νωρίτερα,
ούτε αργότερα. Αν πετύχει η συγκόλληση,
το αποτέλεσμα είναι θαυμάσιο από την
πλευρά της εμφάνισης.
167
Διακοσμητικές Τεχνικές που στηρίζονται
σε Μέταλλα με Αντιθέσεις
Χρώματος ή Υφής
Οι ελκυστικές αντιθέσεις χρώματος και
υφής, που μπορούν να παρουσιάσουν τα διά­
φορα μέταλλα, αποτέλεσαν τη βάση πολλών
διακοσμητικών τεχνικών. που αναπτύχθη­
καν προοδευτικά με το πέρασμα των αιώ­
νων.
Κάθε μια από τις τεχνικές που χρησιμο­
ποιούν μεταλλικές έπικαλύψεις, ενθέσεις
και χρωματικές διαφορές που συνδέονται με
ετερογενή συγκόλληση χαμηλής θερμο­
κρασιάς (καλάι), αυτογενή συγκόλληση και
πιο πρόσφατα αργυροκόλληση η μπρου­
ντζοκόλληση προσφέρει τα δικά της, ιδιαί­
τερα αποτελέσματα. Οι τεχνικές αυτές εξετά­
ζονται λεπτομερέστερα στις παρακάτω πα­
ραγράφους.
ΕΠΙΘ Ε ΣΗ Μ ΕΤΑΛΛΟΥ ' Η ΑΠΛΙΚΕ
Υ πάρχουν δύο κύριες μέθοδοι επίθεσης
μετάλλων. Η μια απαιτεί την ετερογενή συ­
γκόλληση κομμένων ή μορφοποιημένων
μονάδων επάνω σε ένα άλλο βασικό μέταλ­
λο. Η δε(ηερη συνίσταται στη σύνδεση διά­
φορων μονάδων σε μια βάση με ένθεση, χω­
ρίς κολλητικό μέσο. Η τελευταία θα περι­
γραφεί παρακάτω όπως εφαρμόζεται σήμε­
ρα στην Ινδία.
Η ΤΕΧΝΙΚΗ "SWAMI"THr TANJORE
Μια μορφή' επίθεσης-απλικέ γνωστή ως
εργασία «Swami» χρησιμοποιείται σήμερα
στην πόλη της Νότιας Ινδίας Tanjore, όπου
μια ομάδα τεχνιτών μετάλλου παράγει μια
μεγάλη ποικιλία διακοσμημένων αντικείμε­
νων. Στην πόλη αυτή η τεχνική είναι γνω­
στή και ως «Ν agas».
I6S
- Κοντράστ
Γενικώς, η τεχνική στηρίζεται στην το­
ποθέτηση έκτυπων ή έκγλυφων μενταγιόν
και επίπεδων κομμένων στοιχείων επάνω σε
ένα μεταλλικό υπόβαθρο. Η εργασία γίνεται
συνήθως επάνω σε μια ορειχάλκινη μορφή
όπως ένα μπωλ, ένα κουτί ή μια πλάκα και
τα στολίσματα είναι από ασήμι και χαλκό.
Η δουλειά αυτή δείχνει έναν καθαρά Ιν­
δουϊστικό χαρακτήρα τόσο εξ αιτίας του
διακοσμητικού στιλ του σχεδίου, που είναι
γεμάτο μικρές" λεπτομέρειες , όσο και από τα
θέματα των μενταγιόν, που είναι κυρίως
θρησΚΕΙJτικού περιεχομένου, συχνά απεικο­
νίσεις Ινδουϊστικών θεοτήτων K~Ι ιερών
ζώων. Ολόκληρη σχεδόν η επιφάνεια του
βασικού μετάλλου καλύπτεται από ένα προ­
σεκτικά διαταγμ'ένο μοτίβο, πάντα γεωμε­
τρικά παρουσιασμένο, αποτελούμενο από
ημιθόλια, σταμπωτά στοιχεία, ένθετα σύρ­
ματα και μενταγιόν διαμορφωμένα με την
τεχνική ρεπουσσέ. Κάθε τεμάχιο είναι ένα
σχεδόν πλήρες «λεξΙΚό» διακοσμητικών τε­
χνικών των μετάλλων. Στήν Ινδία, υπάρχει
συχνά' ένας καταμερισμός της εργασίας ανά­
μεσα στους τεχνίτες που ειδικεύονται σε διά;­
φορα στάδια της όλης έργασίας, έτσι ώστε
ένα διακοσμητικό είδος να αποτελεί την
συνισταμένη · των δεξιοτήτων αρκετών τε­
χνιτών. Αυτό συμβαίνει και στ.ην περίπτώ­
ση της δουλειάς «(Swamί». Το αντικείμενο
που πρόκειται να διακοσμηθεί γίνεται από
μια ομάδα τεχνιτών ενώ η διακόσμηση γίνε­
ται από μια άλλη ομάδα.
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΟΥΛ Ε ΙΑΣ ·SWAMI"
Θα παρακολουθήσουμε την εξελικτική
διεργασία της διακόσμησης ενός δίσκου.
Στην αρχή καθαρίζεται και στιλβώνεται η
μεταλλική επιφάνεια που πρόκειται να δ ια­
κοσμηθεί. Το στιλβωμένο φινίρισμα διατη­
ρείται χωρίς προβλήματα, μια και δεν
υπάρχει συγκόλλησ η και επομένως θέρ­
μανση που θα μπορούσε να αλλοιώσει το
χρώμα του. Ύστερα, η επιφάνεια καλύπτε­
ται με μια πάστα σβησμένου ασβέστη και
νερού και αφήνεται να στεγνώσει. Το μίγμα
έχει ως σκοπό το να έπιτρέψει τη χάραξη
του σχεδίου στην επιφάνεια κα ι να κάνει
ευδιάκριτα τα \χνη. Όταν το επίστρωμα
ξηρανθεί, χαράζονται με σουβλί και χάρακα
οι γραμμές και οι διαιρέσεις, που δείχνουν
τη θέση όπου θα τοποθετηθούν οι διάφορες
διακοσμητικές μονάδες. Ύστερα, ο ασβέ­
στης ξεπλένεται με νερό κι εμφανίζονται
καθαρά οι χαραγμένες γραμμές. Ετοιμάζο­
νται ημιθόλια στα σχήματα και τον αριθμό
που χρειάζονται με έναν κοίλο ζομπά και
μια πλάκα χτυπήματος. Το σύρμα τραβιέται
στην επιθυμητή διατομή ή αγοράζεται έτοι­
μο. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο
στρογγυλό όσο και τετραγωνικό σύρμα. Θα
περιγραφεί τώρα το πως εντίθενται τα ημιθό­
λια, τα σύρματα και τα διακοσμητικά με­
νταγιόν στο δίσκο.
θΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤιΚΩ ΣΤΑΜΠΑΡΙΣΜΑ
ΣΕ ΚΑΛΟΥΠΙ
Η διαδικασία για την παρασκευή του με­
νταΥιόνμε μοτίβα θεοτήτων, πουλιών, ζώων
και λουλουδ ιών εκτελείται με τον ακόλουθο
τρόπο . Χρησιμοποιείται ένα λεπτό φύλλο
24 περίπου gauge, είτε από άργυρο είτε από
χαλκό, που έχει προηγουμένως ανοπτηθεί
για να γίνε ι όσο το δυνατό πιο μαλακό.
Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και πιο λε­
πτά φύλλα αλλά χρειάζονται πολύ προσε­
κτικό χειρισμό. Το μέταλλο τοποθετείται
ανάμεσα στο αρσενικό και το θηλυκό μέρος
του καλουπιού από κράμα μολύβδου, που εί­
ναι φτιαγμένο έτσι ώστε να δίνε ι το γενικό
μι5νο σχήμα του μενταγιόν, χωρίς μεγάλες
λεπτομέρειες. Με το λεπτό μέταλλο ανάμε­
σα στα δύο μέρη του καλουπιού τοποθετεί­
ται στο επάνω μέρος ένα πανί διπλωμένο
αρκετές φορές, ώστε να σχηματισθεί ένα
<φαξιλάρι» . Ύστερα, το μαξιλάρι χτυπιέται
με ένα ξύλινο σφυρί, όχι πολύ δυνατά, για
να μην παραμορφωθεί ή σπάσει το μέταλλο .
Μια και το μεταλλικό φύλλο είνα ι λεπτό και
.το μέταλλο μαλακό, δεν χρειάζεται μεγάλη
πίεση για να παρουσιάσει ένα αποτύπωμα.
· Οταν τα δύο μέρη του καλουπιού φαίνο­
νται ότι έχουν ταιριάξει όσο πιο πολύ γίνε­
ται, το καλούπι ανοίγεται και αφαιρείται το
μέταλλο με το αποτύπωμα< Τα κύρια βαθου­
λώματα στην πίσω επιφάνεια του φύλλου
γεμίζονται με θερμή πίσα, που αφήνεται να
στερεοποιηθεί. Η μονάδα στερεώνεται
ύστερα σε μια πλάκα ή μπωλ πίσας και
είναι έτοιμη για την τελειοποίηση των λε­
πτομερειών, που δουλεύονται με εργαλεία
ρεπουσσέ, κοίλανσης και διαμόρφωσης. Οι
γραμμικές μικρές λεπτομέρειες χαράζονται
ύστερα με τα κατάλληλα εργαλεία.
· Ενα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα
των μενταγιόν «Swami» είναι η δημιουργία
διάτρητων περιοχών ανάμεσα στις φιγούρες
και το εξωτερικό πλαίσιο που περιβάλλει το
μενταγιόν. Τα ανοίγματα γίνονται εύκολα
με μικρά μυτερά κοπίδια, όσο το μέταλλο
είναι ακόμα στερεωμένο στην πί_οα. Τα
ανοίγματα αι>τά δεν δέχονται κανένα φινί­
ρισμα αλλ' αφήνονται όπως διαμορφώνο­
νται από τα κοπίδια, με τα γρέζια στραμμένα
προς τα μέσα.
· Οταν έχουν εφαρμοσθεί όλες οι μονάδες,
αυτές που έχουν μεγάλη υπερύψωση (που εί­
ναι πολύ έκγλυφες) πρέπει να γεμιστούν μό­
νιμα με κάποιο υποστηρικτικό-υλικό για να
αποφευχθεί η δημιουργία «δοντιών» ή όποια
άλλη παραμόρφωση. Παίρνονται από το
μπλοκ πίσας και αφαιρείται η πίσα που
είχε προστεθεί για την κοίλανση. Ύστερα
γεμίζονται με μια σκληρότερη ύλη ή ένα
παρασκεύασμα που ετοιμάζεται ειδικά για
τον επιδιωκόμενο σκοπό. Στην Ινδία χρη­
σιμοποιείται το ακόλουθο παρασκεύασμα: 3
μέρη ξηρή ψαρόκολλα ή ζωϊκή κόλλα, 3{4
μέρη κεραμιδόσκονη ή τουβλόσκονη, Ι 1{4
μέρη τζιτζέλαιο. Τα συστατικά αναμιγνύο­
νται με θέρμανση μέχρις ότου γίνουν ένα
ομοιογενές ρευστό κι ύστερα το μίγμα χύνε­
ται στις κοιλότητες του πίσω μέρους των
μενταγιόν , όπου και αφήνεται να στερεo~
ποιηθεί.
ΕΝΘΕΣΗΉ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΜΕΝΤΑΓιΟΝ
Ως παράδειγμα της τεχνικής της ένθεσης,
που είναι η ίδια για όλα τα τεμάχια, άσχετα
αν είναι έκγλυφα ή έΥΥλυπτα, θα πάρουμε
ένα μενταγιόν. Γ ια να αποκτήσε ι το μεντα~
γιόν μεγαλύτερο πάχος και ακαμψία, ολό-
169
Τεχνίτης το \} Tanjore, Ινδία , πο υ στερεώνει ένα ασημέ­
νιο επικ:αλυπηκ:ό διακοσμητικό μcνταγιόν επάνω σε
μια πλάκα από ορcίχαλκο σύμφωνα μ ι: την τεχνικ ή "na-
gas" ή "S wa Ini", ΦωΤΟΥραφία Oppi,
κληρη η πεrίμετρός του κάμπτεται προς τα
πίσω κατά μεΡΙΚά χιλιοστά και ύστερα
σφυροκοπείται γύρω-γύρω επάνω σε μια
ατσάλινη πλάκα, έτσι ώστε το χείλος να κά­
θεται στο ίδιο επίπεδο. Έπειτα , η κάθε μρ­
νάδα τοποθετείται επάνω στον μεταλλικό δί­
σκο και το περίγραμμά της χαράζεται με ένα
μυτερό ε ρ γαλε ίο. (Αυτό πρέπει να γίνεται
μονάδα προς μονάδα γιατί αναπόφευκτα θα
υπάρξουν διαφορές μεγέθους). Το ίχνος αυ­
τό τονίζεται κατόπιν και γίνεται πιο βαθύ με
μια μι κρή, κοφτερή, λοξοτμημένη σμίλη
και ένα σφυρί. Η σμίλη κρατιέται πάντα
170
προς το εσωτερ ι κό του γραμμικού σχήματο ς
μ ε κλίση που να την οδηγεί μακρυά από το
κέντρο του χαρασσόμενου σχήματος. Η δη­
μιουργούμενη με τον τρόπο αυτό αυλάκωση
ε ίναι στην ουσία ένα υ πεσκαμμένο «πλαί­
σιo~~. στο οποίο θα στερεωθεί αργότερα το
μενταγιόν .
. Επειτα, ο δίσκος τοποθετείται επάνω σε
μια επίπεδη ατσάλι νη επιφάνεια. (Α ν το
αντικείμενο είναι ένα μπωλ που διακοσμεί­
ται από έξω με επίθεση-απλικέ σε ένα κα­
μπυλωμένο στήριγμα που ταιριάζει στην
καμπυλότητά του). Το μενταγιόν τοποθετεί­
ται στη θέση του και στερεώνεται με σφυ­
ρηλάτηση,στην αρχή σε μερικά καίρια ση­
μεία, ώστε να σταθεροποιηθεί και τελικά σε
ολόκληρο το υπεσκαμμένο «πλαίσιo~).
. Ετσι, το απλικέ συγκρατείται μόνιμα στη
Ορειχάλκινη πλ άκα πσυ εικσνίζει τσν Krisna να παίζει
φλάσυτσ, δσχείσ νερΟ'ύ που απεικονίζει τις θεότητ ες
Siva Nata ray και Ganesh και μπωλ που δείχνε ι τη θεό ·
τητα Sawaswati. Όλα αυτά τα τεχνΟ'υργήματα ε ί ναι
δΟ'υλε ιά με την τεχν ική "Nagas" ή "Swa mi "'ιcal έΎιναν
βασική επιφάνεια χωρίς συγκόλληση. Για
να εξασφαλισθεί μια ακόμα καλύτερη σύν­
δεση σφυροκοπείται η εξέχουσα περιμετρι­
κή ακμή του μενταγιόν με έναν μικρό ζομπά
με λείο, κυρτό άκρο. Έτσι σχηματίζεται
μια μπορντούρα που έχει όχι μόνο λειτουρ­
γική αλλά και διακοσμητική αξία. Τα ημιθό­
λιο. τοποθετούνται με τον ίδιο τρόπο αλλά
χωρίς μπορντούρα.
Η μέθοδος τής Υραμμικής έ~θεσης με
κομμάτια σύρματος είναι η ίδια που χρησι­
μ οποιείται στην παραδοσιακή δουλειά δα­
μασκηνού στιλ. Χρησιμοποιείται μια μι­
κρή κοφτερή σμίλη που ακολουθεί την χα­
ραγμένη γραμμή, για να δημιουργήσει δύο
εγκοπές σε ολόκληρο το μήκος της γραμ­
μής, με αντίθετες κλίσεις, που ενώνονται σε
μια ενιαία αυλάκωση με δύο υπεσκαμμένα,
παράλληλα τοιχώματα στο πλάτος του σύρ­
ματος. Το σύρμα αναγκάζεται να εισχωρή­
σει και να στερεωθεί στην αυλάκωση αυτή
στη ν περιοχή Tanjore, της Ι νδ ίας. Η τεχ ν ι κή αυτή
στηρίζεται στην επ ίθ εση των μετάλλων πο\) δη μ ιουρ­
γσύν αντίθεση·κοντράστ, συν ή θως χα λ κΟ'ύ και αργ ύ­
ρΟ'υ. πάνω σε κίτρινΟ' ορείχαλκΟ' . GQVernmenl o f lndia
Trade Ceπtcr, Ncw York, Η. ΠΑ . ( β λ. κα ι σε λ. 172) .
με σφυρηλάτηση. Με άλλα λόγια, δημιουρ­
γούνται δύο επιμήκη υπε ρυψωμένα γρέζια.
που όταν σφυροκοπηθούν προς τα κάτω δι­
πλώνονται λίγο επάνω σ' αυτό . Μερικές
φορές αξίζει τον κόπο να χρησιμοποιηθεί
ένα μυτερό κοπίδι, για να σηκώσει ένα γρέζι
κάθε περίπου εκατοστό ανάμεσ.α στις εγχά­
ρακτες γραμμές . Όταν το σύρμα σπρώχνε­
ται μέσα στην αυλακωτή υποδοχή, τα τοπι­
κά γρέζι,! εξασφαλίζουν πρόσθετη στερέω­
ση .
Στην παραδοσιακή δουλειά «Swami» οι
ένθετες γραμμές σύρματος δεν αφήνονται
απλά όπως είναι αλλά διακοσμούνται όταν
στε ρεωθούν στην αυλάκωση. Αυτό γίνεται
με εργαλεία σταμπαρίσματος ή κοί,λανσης
και τα σχέδια μοιράζονται κανονικά σε όι,.η
την έκταση της γραμμής. Ανάμ ε σα στα με­
νταγιόν και στα κομμάτια του σύρματος
προστίθενται συχνά μικρά μορφοποιημένα
ενθέματα, που υποβάλλονται στον ίδιο όπως
171

τα σύρματα χειρισμό. Α ν το ένθετο τεμάχιο
έχει σημαντικό πάχος, ή λοξότμηση του
άκρου του θα βοηθήσει τη στερέωσή του με
σφυρηλάτηση.
Μετά την τοποθέτηση και στερέωση
όλων των ένθετων μονάδων και σχεδίων, το
ολοκληρωμένο αντικείμενο καθαρίζεται με
αραιό θειϊκό οξύ και νερό και τρίβεται με
μια σκληρή βούρτσα παραγεμισμενη με κε­
ραμιδόσκονη και πάστα, που γίνεται από
νερό και αποξηραμμένο καρπό ταμαρίντι
(ενός τροπικού φυτού). Ένα τελικό τρίψιμο
με λεπτή συρματόβουρτσα και σαπούνι δη­
μιουργεί ένα μαλακό, εύχάριστο στο μάτι
φινίρισμα.
ΤΕΧΝΙΚΗ BIDRI
Η τεχνοτροπία Bidri είναι ένα είδος τρό­
που δουλέματος των μετάλλων που έχει την
προέλευσή του στην Ινδία. Χρωστάει το
172
•
.-
όνομά της στη μικρή πόλη Bidar, κοντά στο
Hyderabad της πολιτείας Andhra Pradesh.
Σήμερα υπάρχουν στο Bidar περί τους 100
τεχνίτες που ασκούν αυτή την τέ~νη και
αρκετές μικρότερες ομάδες στις γειτονικές
περιοχές. Η τεχνική Bidri συνίσταται στην
ένθεση φύλλων και συρμάτων από καθαρό
άργυρο σε χυτά αντικείμενα από μη σιδη­
ρούχα κράματα ψευσαργυρου. Πρώτα χυ­
τεύεται το αντικείμενο και ύστερα διακο­
σμείται. Τα ενθέματα αργύρου τοποθετού­
νται σε αυλακώσεις, έτσι ώστε να έρθουν
«πρόσωπω~ με την επιφάνεια του βασικού
μετάλλου.
Η κομψότητα και ο πλούτος της εμφάνι­
σης των ειδών Bidri, όπου η λευΚότητα των
ασημένιων ενθεμάτων έρχεται σε ευχάριστη
αντίθεση με το μαυρισμένο φόντο του κρά­
ματος, άρεσαν πολύ στους ηγεμόνες της Ιν­
δίας και στους ευγενείς των αυλών τους. Ατέ­
λειωτοι αριθμοί από υδροχόες, κύπελλα, βά-
 θεωρείται ακόμα στην Ινδία μυστική) χρη­
σιμοποιείται η ακόλουθη συνταγή:

Ψευδάργυρος 12360 κοκκοι (grains)

Χαλκός 160 κόκκοι
Μόλυβδος 414 κόκκοι
(Μια λίβρα τρόυ =453 γραμμάρια =5760
κόκκοι) .

Τα μέταλλα συντήκονται σε χωνευτηρια

NoρβηΎιιcή αΡΎυροποίκιλτη κανάτα μ ε σκέπασμα, δια­
κοσμημένη με ε πιτ εθε ιμένα νομίσματα. Bcrgen, 1760.
Muscum o/'FihC Arts. Boston, Η.ΠΑ .
ζα μπαχαρικών και καλλυντικών, κηροπή­
για, πόδια ράντζων και βάσ ε ις σωλήνων κα­
τασκευάστηκαν στο διάστημα που εφαρμό­
στηκε η τεχνική αυτή. Τα καλύτερα από τα
είδη αυτά έχουν λεπτ επίλεπτες διακοσμή­
σεις με π ε ρσικά φυτικά και γ εω μ ετρικά μοτί­
βα . Σήμερα, παράγονται με τον ίδιο ακριβώς
τρόπο αντικείμενα που ανταποκρίνονται
καλύτερα στις σύγχρονες ανάγκες όπως βά­
ζα, καλυμμέ να κουτιά και σταχτοδοχεία που
γίνονται με πολύ απλά μέσα - ε ργαλεία και
εξοπλισμό - όπως γινόταν και πριν εκατο­
ντάδες χρόνια .
καλυμμένα . εσωτερικώς με πυρίμαχο πηλό,
που ενεργεί ως ρυθμιστής της εναλλαγής
θερμότητα ς ανάμεσα στο χωνευτήριο και τη
λιωμ ένη μεταλλική μάζα . Ο περισσότερος
ψευδάργυρος τοποθετείται στο μεγαλύτερο
από τα δύο χρησιμοποιούμενα χωνευτήρια,
ενώ ο μόλυβδος, ο χαλκός και λίγος ψευ­
δάργυρος τοποθετούνται σε ένα μικρότερο
'Χωνευτήριο , που είναι καλυμμένο με διά­
τρητο πώμα, έτσι ώστε να είναι δυνατή η
διαφυγή των αναπτυσσόμενων αερίων. Και
τα δύο χωνευτήρια τοποθετού νται σε έναν
κατάλληλα προετοιμασμένο λάκκο, που
παραγεμίζεται με ζεστά κομμάτια ξυλοκάρ­
βουνου . Επάνω από τα χωνευτήρια ρίχνεται
πρόσθετο μισοαναμμένο ξυλοκάρβουνο,
που φέρεται στη θερμοκρασία της λευκοπύ­
ρωση ς μ ε τη βοήθεια ενός φυσ ε ρού (φ υ σι­
κά, μπορ ε ί να χρησιμοποιηθεί και ένας κλί­
βανο ς τήξης μετάλλων). Οταν τα μέταλλα
και στα δύο 'Χωνευτήρια έχουν λιώσει, το
περιεχόμενο του μικρότερου χωνευτηρίου
προστίθεται στο μεγαλύτερο . Για να προ­
ληφθεί η οξείδωση ρίχνεται κατόπιν στο
μ εγάλο χωνευτήριο ένα μίγμα κολοφωνίου
και κεριού μέλισσας και ύστ ε ρα από παραπέ­
ρα θέρμανση μέχρι τους περίπου 725 ο F, το ·
μέταλλο αποχύνεται στο καλούπι.
ΧΥΤΕΥ ΙΗ Μ ΕΤΑΛΛΟΥ BIDRI ΣΕ ΑΜΜΩ

Η περιγραφόμενη μέθοδος δουλειάς έχει Η διαδικασία της χύτευση ς ε ίναι η ίδια με

ελαφρά τρ οποπο ι ηθεΙ σε σύγκριση μ ε αυ τή αυτή που 'Χρησιμοποιείται και στα άλλα μέ­
που εφαρμόζεται στην Ι νδία, γ ια να συμ­ ρη . Το κα λού πι από άμμο ετο ιμάζεται μ ε τη
μορφωθεί με τις Δυτικές συνθήκες εργα­ βοήθεια ενός μόνιμου μοντέλου με πάχος
σίας. τοιχώματος 3/ 16 της ίντσας πε ρίπου. Στη
Δύση κυκλοφορεί στο εμπόριο έτοιμη άμ­
μος χύτευσης. Στην Ινδ ία, μια λεπτόκοκκη
ΧΥτεΥΣΗ nΙΣ ΒΑΣΗΣ BIDRI άμμο ς φιλτραρισμένη με ένα ύ φασμα, ανα­
Ο ψ ευδά ρ γυ ρο ς, το βασικό μ έταλλ ο του μιγνύεται με λίγο φυτικό λάδι, που προσφέ­
κράματος Bidri, ανακαλύφθηκ ε στην Ινδία , ρει πιστότητα αποτύπωσης . Η παρασκ ε υή
όπου πρωτοπαρασκευάστηκ ε με αναγωγή του καλουπιού Ίύτέυσης από άμμο είναι
του ορυκτού καλαμίνα. Για την παραγωγή όμοια με αυτή που περιγράφ ε ται στο τμήμα
του κράματο ς bidri (του οποίου η σύνθεση του βιβλίου με τίτλο «Χύτευση σε άμμω>,

173
και απεικονίζεται στο παρόν τμήμα του βι­
βλίου. Τα πολύπλοκα σχήματα γίνονται με
τη διαίρεση του χυτού σε μερικά κομμάτια,
που μπορούν να συνδεθούν ύστερα μεταξύ
τους με μαλακή μεταλλική κόλληση από
κράμα μολύβδου , κασσίτερου και ψευδάργυ­
ρου (γιά περισσότερες λεπτομέρειες βλ.
στη σελ. 175).
Αφού το μέταλλο χυθεί στο καλούπι αφή­
νεται εκεί αρκετό χρόνο. ώστε να στερεο­
ποιηθεί με ψύξη και να μπορεί να ακουμπι­
σθεί με το χέρι. Μια και το καλούπι αποτε­
λείται από άμμο, χρησιμοποιείται μόνο μια
φορά. Οι αγωγοί και οι οπές έγχυσης του
λιωμένου μετάλλου (βλ. σελ. 321) εμφανίζο­
νται ως «μπουκαδούρερ), που αποκόπτονται
από το χυτό με ένα σιδηροπρίονο. Στα απλά
σχήματα υπάρχει συχνά μια μόνο μπουκα­
δούρα. Η γραμμή που δείχνει το μέρος όπου
χωρίζονται τα δύο μέρη του καλουπιού, που
ονομάζεται διαχωριστική γραμμή, μπορεί
να καθαριστεί με λίμα ή με λειαντικό τροχό.
Μια και οι περισσότερες φόρμες είναι
στρογγυλές, μπορούν να φινιριστούν παρα­
πέρα στον τόρνο, με την χρησιμοποίηση
ενός τσοκ ξύλου και ενός συνδετικού υλι­
κ<)ύ όπως το σελλάκ, για τη συγκράτηση
του αντικείμενου στο τσοκ. Η λεπτομερεια­
κή μορφοπυίηση γίνεται μ ε τα κατάλληλα
εργαλεία τόρνου. Το μέταλλο είναι ένα σχε­
τικώς μαλακό κράμα και η επεξεργασία του
δεν απαιτεί μεγάλη πίεση . Ενα τελικό τρί­
ψιμο με γυαλόχαρτο, όσο το αντικείμενο εί­
ναι στον τόρνο. και η βασική δουλειά είναι
έτοιμη για την επακόλουθη διακόσμηση .
Το φινίρισμα του χυτού στον τόρνο δεν εί­
ναι πάντα απαραίτητο. ιδίως όταν η χύτευ­
ση έχει γίνει προσεκτικά, οπότε δεν έχει
ανάγκη από πολύ φινίρισμα.
ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ ΕΝθΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ BIDRI
Η προετοιμασία του χυτού για να δεχθεί
το σχέδιο γίνεται με το τρίψιμο της επιφά­
νειάς του με ένα διάλυμα γαλαζόπετρας
(θειϊκού χαλκού) σε νερό. Το κράμα μαυρί­
ζει και το σχέδιο χαράζεται με ένα μυτερό
ατσάλινο εργαλείο. Η λαμπρή γραμμή στην
επιφάνεια του κράματος φαίνεται καθαρά με
το μάτι'. Το μαύρο χρώμα ξεπλένεται έπειτα
με νερό χωρίς καμιά δυσκολία. Το σχέδιο
μπορεί, αν χρειασθεί, να τελειοποιηθεί με
έναν δrαβήτη ή μια <<μπόμπα».
Το διακ()σμητικό μέταλλο είναι ο καθα-
174
ρός άργυρος σε μορφή σύρματος και λεπτού
ελάσματος (πάχους 24 περίπου gauge). Με
μια κοφτερή σμίλη και ένα σφυρί χαράσσο­
νται οι γραμμές και οι περιοχές που πρέπει
να κοιλανθοϋν στο σχετικά μαλακό κράμα.
Οι γραμμές που πρόκειται να δεχθούν το
ασημένιο σύρμα πρέπει να υποσκαφθούν,
έτσι ώστε να μπορέσουν να συγκρατήσουν
το ένθετο υλιΚό, όταν σφυρηλατηθεί αργό­
τερα στην κατάλληλη θέση . Μπορούν επί­
σης να εντεθούν μικρά μεταλλικά ελάσμα­
τα , σύμφωνα με τις απαιτήσεις του σχεδίου,
με την υποσκαφή του περιγράμματος του
σχεδίου και να αφαιρεθεί ένα πάχος μετάλ­
λου ίσο με το πάχος του ελάσματος που θα
εντεθεί , έτσι ώστε να προκύψει μια ισόπαχη
επιφάνεια χωρίς προεξοχές
Οταν χρησιμοποιούνται ενθέματα σε
μορφή ελάσματος, συνιστάται η ελαφρά τρά­
χυνση της επιφάνειας του μετάλλου που πρό­
κειται να δεχθε ί το πλακίδιο . Η τραχειά επι­
φάνεια εξασφαλίζει την «αγκύρωση» του
ελάσματος στη θέση του . Τα ενθέματα αργύ­
ρου σφυροκοπούνται ελαφρά στις προετοι­
μασμένες υποδοχές τους, κοιλάνσεις και
επιφάνειες, που τα συγκρατούν μόνιμα ειcεί
που πρέπει, χωρίς την ανάγκη άλλων συνδε­
τικών μέσων ή υλικών. Η συμπληρωμένη
επιφάνεια μπορεί να φινιρισθεί με την εξο­
μάλυνσή της με ένα ραβδί λεπτόκοκκου
συνθετικού οξειδίου του αργιλίου (κο ρουν­
δίου) και τελικά με τρίψιμο με σκόνη ξυλο­
κάρβουνου.
ΧΡΩΜΑΤιΣΜΑ ΤΟΥ ΚΡΛΜΑΤΟΣ BIDRI
Στην τεχνοτροπία Bidri ολόκληρο το φό­
ντο του αντικειμένου, που αποτελείται από
κράμα ψευδαργύρου, μαυρίζεται μόνιμα για
να παραχθεί μια καλαίσθητη και ελκυστική
αντίθεση ανάμεσά στα ενθέματα αργύρου
και στο βασικό μέταλλο. Αυτό είναι η αι­
σθητική βάση της τεχνικής Bidri. Για την
παραγωγή της μόνιμης χρωματικής αλλα­
γής, η τελειωμένη επιφάνεια πρέπει να κα­
λυφθεί με ένα χημικό παρασκεύασμα. Συνή­
θως χρησιμοιείται η ακόλουθη συνταγή:
Χλωριούχο αμμώνιο Ι μέρος
Μη ραφιναρισμένο νιτρικό κάλιο 1/ 4 μέρη
Χλωριούχο νάτριο (επιτραπέζιο αλάτι) 1/ 4
μέρη
Αρκετή λάσπη ή πηλός, ώστε να σχηματι­
στεί πάστα.
Α νατ ολ ικοΟ ε βc τιανό (Cha mbo) σιδε ρ ενιο παγούρι νε ­
ρο(ι μ ε χρυσοποίκ ι λτο ορειχάλκι νο στόμ ιο απόχυσης
και ιερούλι του 1 90υ αιώνα. Επικαλυ'μένο μc δουλεμέ­ Π ~λ ι.ά ,:,δροχόη δ ιακ οσ μημ έν η μ ε ασήμι με τη ν τεχν ι ­
να φύ λλα αργύρου , ορεΙχαλκου και χαλκού. Victoria κη BIdrI. Κατασκευ άστηκ ε στην πόλ η Bid a r του Hyde-
and AIlκ:rt MUj·eum. London, Α γγλ ία. rabad , l νδ ία. t Kci που άρχ ισc η τ εχν ικ ή Bidri. Τα συ ­
σ τατικά μέ ρη του δοχε ί ου - πώμα , λ α ιμ ός, σώ μα, βάση ,
Η μορφή του μπωλ bidri . π ου ε ίναι αΡΥυρο ποίκιλτο, χερούλ ι , σ ω λ ήνας απόχυση ς - χυτεύθηκαν χωριστά και
υπαγορεύθηκ ε από τη λειτ ουργ ία το ι). Προορ ίζετα ι κα τ όπ ι ν συνδέθηκαν μ ε ετερογενή συγκόλλη ση πριν
για τελcτουργικό πλύσ ιμο των χεριών σι: συ νδυ ασμό μ ε από τ η ν δ ι ακόσ μη σ η . ΦωίΟΥραφ ία Oppi.
την ε ι κον ι ζό μ εν η υδροχόη. Το νερό . π{)υ χύνεται από
τ η ν υδροχόη ε πάνω στα χέρια μαζεύετ αι από τη μεγά­
λη επ ιφάνε ι α του μπω λ κα ι αφού φ ι λ τραρ ι σθε ί,π ε ρνώ ­
ντας από τα τρυπ ημένα ανοίγματα στο κάτω μέρος του.
πέφτ ε ι στο προσθαφαιρούμ ενο δοχείο τη ς βάσ η ς. Φω­
ΤΟΥραφία Ορρί.

175
 / \
/

Ι. Το αντικ είμενο από κράμα ψευδαΡΎυρου Bidri, που 2. Μόλις το ιcάτω ημιπερίβλημα έχει Υεμισθεί με άμμο
πpόιcειται να διακοσμηθεί, μορφοποιείται πρώ'tΟ με χύ­ πιέζεται ισχυρά, έτσ ι ώστε η άμμος να Ύίνει συμπαΎής .
τευση. Το αποτελQ.ύμεvο από δύο μέρη ιcαλoύπι άμμου Στην Ινδία. οι τεχνίτες χρησιμοποιούν Ύ ια τη δουλειά
είναι όμοιο με ανάλογα ιcαλoύπια πο\) γίνονται σε πολ­ αυτή. όπως και για n:ολλές άλλες, τα γυμνά n:όδια τους.
λά μέρη του ιcόσμoυ. Το κάτω μέρος του καλουπιού Στη Δύση, η άμμο ς θα μπορούσε να συμn:ιεσθεί με ένα
τοποθετείται ανάποδα σε μια ε πίπ εδ η σανίδα. ΤΟ μοντέ­ πλατύ ξυλόσφυρο.
λο, ένα τελειωμένο πιάτο bidri, τοποθετείται αναποδο­
γυρισμένο, προς το μέρος του ημιπεριβλήματος του
καλουπιού που έχει το άνοιγμα έγχυσης ρευστού με­
τάλλου. Κατάλληλα πρoπαρασιcευασμένη άμμος ρί­
χνεται πάνω στο μοντέλο μέχρις ότου γεμίσει το ιcάτω
ημιπερίβλημα του καλουπιού.

5. Το μοντ έλο αφαιρεί'tΟΙ από την άμμο πο\) πασπαλί­ 6. Το μοντέλο τοποθετείται πάλι στο κάτω ημιπερί·
ζεtοι, έπειτα, μ ε διαχωριστική σιcόνη. βλημα και πασπαλίζεται με διαχωριστική σκόνη.
. Υστερα μπαί νε ι στη θέση του το άνω ημιπερίβ ~ημα
του καλουπιού. Φαίνεται το στόμιο χύτευσης καθώς
και η προεξέχουσα φλάντζα, n:OIJ συΎκρατεί μαζί τα δύο
μέρη του καλουπιού .

176
 3. Η περίσσεια της άμμου ((ξυρίζεται/) με μια πλάκα, με 4. ΤΟ κάτω μέρος του καλουπιού ε ί ναι τώρα στην όρθια
ευθεία ακμή, εδ(ί) με μια σανίδα. Η ίδια σανίδα τοποθε­ θέση. ΤΟ μοντέλο χτυπιέται ελαφριά μξ ένα μικρό κομ­
τείται ύστερα στο κάτω μισό καλούπι, που αποτελεί μάτι μετάλλου γ ια να ξεκολλilσει από την άμμο.
έτσι με τη σανίδα της βάσης ένα σάντουιτς. Ο τεχνίτης
αναποδογυρίζει το μισό καλούπι, πιάνοντάς το με τις
δύο σανίδες.

ΧΥΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕ­

ΘΟΔΟ BIDRI
Η σειρά αυτή φωτογραφιών του συγγραφι':α στο H ydc-
rabad, Andrha Prandesh, Ινδία . παρουσιάζει την διερ­
γασία χύτευσης με άργυρο ενός πιάτου Bidri.

..

,
7. Ρίχνεται στο επάνω ημιπερίβλημα και άλλη άμμος 8. Η άμμος πιέζεται πάλι με τα πόδια μέχρις ότου γίνει
μέχρι να γεμίσει. συμπαγής.

177
7
~.
. ..
9. Το επάνω μέρος του καλουπιού ((ξυρίζεται» μέχρι να
γίνει επίπεδο και τοποθετείται επάνω ο' αυτό μια λεία
σανίδα. Τα δύο μέρη του καλουπιού χωρίζονται.
13. Η θερμοιφασία της φωτιάς υψώνεται ΥρήΎΟρα με
τη βοήθεια ενός χειρΟΚίνητου φυσητήρα .
Η καθαρισμένη μεταλλική επιφάνεια
θερμαίνεται ελαφρά πάνω από αναμμένα ξυ­
λοκάρβουνα και ύστερα αλείβεται εξ ολο­
κλήρου _ με ένα πανί ποτισμένο με την πά­
στα. Το κράμα ψευδαργύρου μαυρίζει σ1(ε-
178
10. Το μοντέλο χτυπιέται ελαφρά για να χαλαρώσει με
ένα. ελαφρό σφυρί και αφαιρείται .
14. Το καλούπι τοποθετείται με το άνοιγμα χύτευσης
προς το ε πάνω και με κλίση που επιτρέπει την εύκολη
διαφυγή των αερίων που αναπτύσσονται κατά τη χ.ύ·
τευοη. Όταν κριθεί ότι το μέταλλο είναι έtοιμο για
απόχuση. το χωνευτήριο πιάνεται με ειδική τσιμπίδα
και το λιωμ έ νο κράμα bidri χύνεται στην ιcoιλότητα
του καλουπιού μέσα από ΊΟ άνοιγμα χύτεοοης.
δόν αμέσως ενώ ο άργυρος μένει ανεπηρέα­
στος. Α ν το μέταλλο δεν μαυρίσει τόσο όσο
θέλουμε, η πάστα πρέπει να ξεπλυθεί.με νε­
ρό, το αντικείμενο πρέπει να ξαναζεσταθεί
αμέσως και η διαδικασία πρέπει να επανα-
ι Ι. Τα δύο μερη του καλουπιού παρουqιάζονται εδω,
ενώ έχει αφαιρεθεί το μοντέλο. Το επάνω μέρος έχει
πασπαλισθεί με διαχωριστικό μέσο. Μετά. τα δύο μέρη
συναρμολογούνται και δένονται με στερεωτικές σανί­
δες.
15. Μετά τη στερεοποίηση και την ψύξη του μετάλ­
λο\) το καλούπι χωρίζεται στα δύο μέρη το\).
ληφθεί. Αυτό θα επιτρέψει συνήθως την
πραγματοποίηση του επιθυμητού βάθους
χρωματικού τόνου.
Μετά το πλύσιμο και το στέγνωμα, η επι­
φάνεια τρίβεται καλά, με το δάχτυλο, με λί­
γο κραμβέλαιο (ή άλλο ήπιο σπορέλαιο)
12. ΤΟ σχετικά εύτηκτο ιcράμα bidri θερμαίνεται σε ένα
χωνευτήρι ο τοποθετημένο σ ε μια τρύπα σκαμμένη στο
έδαφος, που γεμίζεται με μια κ:αλοαναμμένη φωτιά ξυ­
λοκάρβουνου. Από καιρό σε καιρό το μέταλλο πασπα­
λίζεται με συλλίπασμα σε μορφή σκόνης.
16. ΤΟ "Υ'\)τό bidri πιάνεται μ ε μια τσιμπίδα, αφαιρείται
από το ιcαλoύπι και, ύστερα από ένα πρόσθετο διάστη­
μα κρυώματος, λούζεται με κρύο νερό. Το χ\)τό μπορεί
τώρα να δουλευτεί και να φινφισθεί.
ανακατεμένο με σκόνη ξυλοκάρβουνου.
Καθώς το ξυλοκάρβουνο στο μίγμα αυτό εί­
νι;ιι ελαφρά λειαντικό, στιλβώνει τον άργυ­
ρο, ενώ το λάδι δίνει στο χρωματισμένο κρά­
μα ένα πλούσιο, μαύρο χρώμα. Η περίσσεια
σκουπίζεται με ένα μαλακό, καθαρό πανί.
179
17. Η μπουκαδοίφα αφαιρείται με σιδεροπρίονο. Τα
φλας, που μπορεί να σχηματισθούν στη διαχωριστική
γραμμή των δύο μερών του καλουπιού καθαρίζονται με
μια όΙδρή λίμα.
21. · Υστερα. με τη βοήθεια μιας μικρής κοφτερής σμί­
λης κόβεται το σχήμα στο φύλλι> του αργύρου.
Το κράμα bidri δεν περιέχει σίδηρο και
δε σκουριάζει. Παλιά κομμάτια φτιαγμένα
στην Ινδία διατηρήθηκαν μα(φα επί αιώ­
νες. Ο καθαρός άργυρος οξειδώνεται κάπως,
αλλά λιγότερο από τό κράμα στέρλιγκ. Αρ-
I~O
18. Στην τεχνοτροπία bidri το ένθεμα είναι από Ι(αθαρό
άργυρο. Εδώ γίνεται επίπεδο ένα τεμάχιο φύλλου αργύ­
ρου.
22. Όπου υπάρχει ανάyΚ1l για ένθεση Υραμμών από
σύρμα στο σχέδιο χρειάζεται σύρμα με το κατάλληλο
πάχος. Αν η διάμετρος του σύρματος πρέπει να μειωθεί.
το σύρμα θα περάσει από μια πλάκα τραβήγματος. Για
να προετοιμασθεί το υλικό για τη διεργασία αυτή, το
άκρο του σύρματος λεπταίνεται με λίμα έτσι ώστε να
διευκολυνθεί το αρχικό πέρασμά του στην τρύπα της
πλάκας τραβήγματος.
κεί ένα τρίψιμο με μαλακό ύφασμα για να
ξαναδώσει στον άργυρο τη λαμπρότητά
του χωρίς να πειραχθεί το χρώμα του κρά­
ματος. Α ν το χρώμα του κράματος τύχει να
ξεθωριάσει με τον χρόνο η διαδικασία του
19. Πρίν από την ένθεση του αργύρου πρέπει να χαρα ­ 20. Πριν εντεθεί ο άργυρος, το φύλλο κρατιέται πάνω
χθεί το σχέδιο στην υπό διακόσμηση μορφή και έπειτα από το μέρος όπου θα εντεθεΙ Ένα ελαφρό ξύλινο
να κοπεί προσεΚΤ,ικά με μικρές σμίλες. Το περίγραμμα σφυρί επιτρέπ ε ι τη δημιουργία στον άργυρο ενός
υποσκάπτεται έτσι ώστε να είναι σίγουρο ότι το ένθεμα αποτυπώματος του σχήματος που θα εντεθεί.
θα παραμεΙνει στη θέση του , στο βασικό μέταλλο.

23. Αφού Τ9 σύρμα έχει περαστεί στο μικρότερο δυνατό
άνοιγμα πι"ανεται με μια πένσα τραβήγματος και τραβιέ­
ται διαδoχιιcά μέσα από συνεχώς μιιcρότερα ανόίΥματα,
μέχρις ότου πάρει την απαιτούμενη διάμετρο . Αντί να
κρατάει την πλάκα με τα πόδια, όπως εδώ, ο Δυτικός
τεχνίτης θα στερεώσει την πλάκα τραβήγματος με μέγ­
γενη στον πάγκο.
24. Το ανοπτημένο σύρμα μπορεί να χτυπηθεί τώρα
στη θέση του με ένα σφυρί επίπεδου άκρου, που ανettyιcά­
ζ ει το μαλακό υλικό να εισδύσε ι στις υπεσκαμμ ένες
αυλαΚώσεις , που έχουν ήδη ετοιμασθεί για να το δ ε­
χτούν.

ΔΑΜΑΣΚΗΝΗ ΤΕΧΝIΚΗ
αρχικού χρωματίσματος μπορεί να επανα­
λ'lφθεί και το χρώμα του να γίνει σαν και­ Η τεχνική της ένθεσης χρυσού ή ασημέ­
νούργιο. νιου σύρματος σε μπρούντζο, σίδηρο ή χά-

ΙΚΙ
25. Μ ετά τ η συμπλήρωση της ένθεσης του αργύρου
ξ ηραΙ νονται και τρίβονται τα στερεά συστατικά το"
χρωστικού παρασιcευάσματoς του κράματος bidri (βλ .
κείμενο), γ ια πιο είικολη ανάμι ξη.
29. ' Ενα μικρό κομμάτι υφάσματος , ποτισμένο με τη
χρωστιΚ"ή πάστα, τραβιέται από το ένα άιφ'ο του πιάτου
μ έχρ ι τ ο άλλο, έτσι ώστε να ταιριάζει ομοιόμορφα σε
όλη τη ν επιφάνε ια .~ Τα χημικά σ~στατtKά της πάστας
ενεργούν στο κράμα bidri δίνον τάς του ένα μόνιμ ο
σκούρο μαύρο χ ρώμα. Οι χημικές ουσίες ε πιδρο ύν μ ό~
νο στο κράμα. ενώ ο άργυρ ος παραμένει λευκός.
1~2
26. Με την πρoσθήιc η μιας μι ιcρής ποσότητας νερού τα
συστατικά αυτά ομογενοπο ι ούνται σε μορφή πάστας.
30. Για να γ ί νε ι πιο αποτε λεσματική η επίδ ραση της
χρωστικής πάστqς το π ιά το κρατιέτα ι πάνω από τα
ανα μμένα κάρβ ουνα. Η προστιθέ μ ενη θερμότης σKoυ~
ραίνει το χρώμα. Αντο χυτό bidri δεν .πάρει έναν ομοιό­
μορφο χρωματισμό, η πάστα απλώνετα ι πάλι στην επ ι ­
φάνεια και το αντικείμενο θερμ αί νεται πάλι. Η δ ιαδ ι ­
κασία αυτή μπορεί να επαναλα μβάνεται μέχρ ις ότοι;.ι
επιτευχθεί το ε πιθυμητό χρώμα. Η ίδια δ ιαδικασία
α κολουθείτα ι και όταν χρειάζε ται ανανέωση το\) χρώ ~
ματος ενός παλιού φθαρ μ ένου κομματιού bidri.
27. ΤΟ πιάτο, με συμπληρωμένη την ένθεση του αργύ­
ρου, καθαρίζεται με σμυριδόπανο,. προετοιμαζόμενο
έτσι για το χρωμάτισμα.
3 Ι. Αφού το αντικείμενο πάρει το επιθυμητό χρώμα, η
πάστα ξεπλένεται με I(ΡΟΟ νερό.
λυβα, είχε αρχίσει να . εφαρμόζεται στην
αρχαία Κίνα και Αίγυπτο. Διαδόθηκε,
όμως, ως τέχνη σε μεγάλη κλίμακα στη Δα­
μασκό της Συρίας, στην οποία οφείλει και
το όνομά της. Από την Δαμασκό ξαπλώθηκε
στην Βορεια Αφρική και στην Ισπανία και
ανατολικά μέχρι την Ινδία. Διάφορες μορ­
φές δαμασκηνών ειδών κατασκευάζονται σή-
28. Για να επ ιταχυνθεί η επενέργεια της πάστας χρω­
ματίσματος, το πιάτο θερμαίνεται σε αναμένα ξυλο­
κάρβοuνα. που αερίζονται για να υψωθεί η θερμοιφα­
σία.
μερα στο Τολέδο της Ισπανίας, την Τύνιδα
της Τυνησίας, το Κυότο της Ιαπωνίας και
πολλά άλλα μέρη. Η δαμασκηνή τεχνική
εφαρμόζεται επίσης, με εξειδικευμένη
μορφή, καλούμενη Kuftgari, από τεχνίτες
της ινδικής περιοχής Trivandrum, Kerala.
KUFΓGARI. ΜΙΑ ΜΟΡΦΗ ΔΑΜΑΣΚΗΝΗΣ
ΤΕΧΝΙΚΗΣ
Όπως και στην Ευρώπη την εποχή της
Αναγέννησης, έτσι και στην Ινδία η δαμα­
σκηνή τεχνική χρησιμοποιήθηκε ως μέσο
διακόσμησης πανοπλιών και όπλων. Σήμε­
ρα, η τεχνική αυτή έχει στραφεί προς τη
διακόσμηση πρακτικών αντικειμένων όπως
οι κορνίζες των πινάκων, τα κάθε λογής
κουτιά, τα πιάτα και οι δίσκοι.
Οπως και οι άλλες μορφές δαμασκηνής
τέχνης έτσι και η τεχνική Kuftgari αποβλέ­
πει στον εμπλουτισμό της επιφάνειας του
μετάλλου από το οποίο είναι κατασκευασμέ­
νο το αντικείμενο. Το χρησιμοποιούμενο μέ-
183
32. Για τη δ ημιουργ ί α ενός πιο σκούρου τόνου μuύρου 33. Το ασήμι στιλβώνεται με ένα πανί βουτηγμένο σε
και γ ια τη διατήρηση του χρώματος,τΡίβεται στην λάδι, αναμι γ μένο με μια μικρή ποσότητα σιcόνης ξυλο­
επ ι φάνεια μια μικρή ποσότης φυτικού λαδιού χωρίς ιcάρβoυνoυ.
οξέα.

Σύγχρονη τσ ι γαροθήκη διακοσ μημ ένη με χρυσό καί

άργυρο σύμφωνα με την τεχνική bidri. Κατασκευάστη­
ιcε στην πόλη Hyderabad τη ς 6παρχ ίας Andhra Prande-
sh της Ι νδία ς. Σήμερα, οι παραδOσιαΙCOΙ τεχνΙιες bidri
φτιάνου,' αντικ:ε ίμενα κατάλληλα για τις σύγχρονες
ανάγκες . ΦωΤΟΥραφία Ορρί.

184
 ταλλο βάσης είναι το ατσάλι και η διακό­
σμηση γίνεται συνήθως με λεΠΤΟτΡαβηγμέ­
νο ασημένιο σύρμα, αλλά, μερικές φορές
χρησιμοποιούνται και σύρματα από χρυσό.
Τα πολύτιμα μέταλλα είναι καθαρά, χωρίς
άλλα συστατικά. Το διακοσμούμενο αντικεί­
μενο γίνεται με χαλυβόφυλλο πάχους 14-16
gauge, που έχει αρκετή μάζα ώστε να αντέ­
χει στο αναγκαίο σφυροκόπημα, που πιθα­
νόν δεν μπορεί να αντέξει ένα πιο λεπτό
φύλλο, χωρίς να παραμορφωθεί.

ΔΙ Ε ΡΓΑΣΙΑ KU FTGARI

ΤΟ προς διακόσμηση αντικείμενο πρέπει

34. Ύστερα γ ίνονται οι τελικές μικροτε λε ιοποιήσεις
της τελευ ταία ς στι γ μής με λε πτά ε ργ α λε ία . Το άνθος πρώτα να τελειωθεί και να ετοιμασθεί για να
του λωτ ού και άλ λα σχέδια από το φυτικό βασίλειο δεχθεί το διακοσμητικό μέσο. Οσο πιο
είναι συνηθισμένα διακοσμητικά θέματα στην Ινδική
χειροτεχνία .
απλή είναι η μορφή του αντικείμενου τόσο
θα φανεί περισσότερο το σχέδιο και η διακό­
σμηση. Η περιγραφόμενη μέθοδος έχει
τροποποιηθεί έτσι ώστε να ταιριάζει περισ­
σότερο στις συνθήκες εργασίας της Δύσης,
μολονότι δεν διαφέρει ουσιαστικά από τη
μέθοδο που ακολουθείται στην Ινδία.
Λεπτομέρεια τη ς τσιγαροθήκης bidri, π ο υ δείχνει τα
Ως παράδειγμα θα χρησιμοποιηθεί ένας
ένθετα χρυσά και ασημένια σύρματα. δίσκος με στραμμένη προς τα πάνω μπορ-

185

ντούρα, όπως αυτός που δείχνουν σι φωτο­
γραφίες. Στην αρχή υποβάλλονταί σε ανό­
πτηση τόσο το χαλύβδινο αντικείμενο, όσο
και το διακοσμητικό σύρμα. Για να προε­
τοιμασθεί η επιφάνεια, έτσι ώστε να δεχτεί
~o σύρμα, δημιουργείται επάνω σ' αυτήν
ένα «δόντι~~.
Αντί για τη υποδοχή του ενθέματος να γί­
νει μια απλή αυλάκωση, οπως στις άλλες
μορφές δαμασκηνής δουλειάς, το χρησιμο­
ποιούμενο ως ένθεμα σύρμα τοποθετείται
ελεύθερα οπουδήποτε στην' επιφάνεια, με
τον τρόπο που θα εκτεθεί παρακάτω.
186
Μπρούντζινη καλυμμένη Κινεζική τεφροδόχη της Δυ­
ναστείας Chou, διακοσμημένη με έ νθετο χρυσό. F~er
Ga//ery of Art. Wa.sh;ngton~ D.C Η.ΠΑ
Λεπτομέρεια που δείχνει μια αναπαράσταση της γέν­
νησης του Χριστού. ΟΙ μορφές σχηματίζονται από έν­
θετο άΡΎυρο με εnάρακτες τις γραμμικές λεπτομέ­
ρειες. (Βλ. επόμ. σελ.) .
Μπρούντζινο Περσικό (εποχή Σελτζουκιδών) κηροπή­
γιο του 120υ-Ι30υ αιώνα. Ύψος : 67 { 16 ίντσες, διάμε­
τρος: 7 Ι { 16 ίντσες . Διακοσμημένο στις εννέα πλευρές
του με ένθετα ασημένια μενταΎιόν. Κάθε μενταγιόν που
παριστάνει έναν καθισμένο σε θρόνο ηΎεμόνα ακολο υ ­
θείται από δύο μενταΎιόν που δείχνουν μουσικούς : Frc-
er Gallcry of Απ, Washington D-c., Η-π.Α.
Συριακό παγούρι της σχολής Mosul, των μέσων του
130υ αιώνα. Διακοσμημένο με ενθέματα αρ-γύρου με
εγχάρακτες λεπτομέρειες. Τα διακοσμητικά θέματα εί­
ναι τόσο Ισλαμικού όσο και Χριστιανικού περιεχομέ­
νου, με επιγραφές Kuri και Niashi. Ύψος: 17 5/ 8
ίντσες, διάμετρος : 14 3{8 ίντσες. Freer Ga//ery of Ατι.
Washingιon D-C., Η-π.Α.
187
Σύγχρονος ορε ιχάλκ ι νος δίσκος από [ην Τυνησία .
δι ακοσμημένος με ένθετες ασημ έν ιες και χάλκινες πα­
ραστάσ ε ις και περιμετρικά στοιχεία ' ανάμεσα παρεμ­
βά λλονται κοίλα εγχάρακτα "αι' στα μπωτά σχέδ ια.
ΦωΤΟΥραφία Ορρί.
188
Λεπτομ έρε ια του Τυνησια"ού δ ίσιωυ που δε ίχ νει τα
ασημ έν ια κοι χάλ" ινα ενθέ ματα συγ ιφατούμ ενα στην
επ ιφάνεια μ ε υποσκαφή των σταμπωτών και εγχάρα­
κτων σχεδίων.
 Φι λ ιππι νέζ ιΚ"η θ ήκη Moro betel α πό χυτ ό ο ρε ίχαλ κ ο με
ένθετη ασημ έν ια ποίκιλση . Στο αντικ ε ίμενο αυτό ε ίναι
φανερή η ευ ρ ύ τατη διασπ ο ρά κ ο ινωνικώ ν και τ ε χν ικών
παραδ όσ ε ω ν. μια κα ι η διακοσμητική τσυ μ έθ οδος έχ ι; ι
τι ς ρίζες τ η ς στη Σ υ ρία και η χ ρήση το υ άρχισ ε στη ν
Ι νδία . Amcrican Museum of Natural Ηί s ι ο r Υ. New
York. Η. Π. Α .

Κι v t ζ ικο μπρούντ ζ ι ν ο οινοδοχε ίο της τt λι:uταία ς δ.υ­

ναστ ε ία ς των Cho u (770-206 π . Χ . ) . Τlι πος (ιΗυ» μ ε δ α­
κτυ λ ιω τές λαβ ές . Διu κοσμημi: νο μ ι: ενθέ ματα χρ υ σού
κ αι αργύ ρο υ. Ύ ψος:
195/ 8 ί ντσ ες. Vicloria and Altx:rr
Muscum. Lo ndon. Α ΥΥλ ία.

Το "δόντι» γίνεται με μια κρύα σμίλη, πλά­

τους 3/ 4 της ίντσας , που κρατιέται στην
ίδια θέση σε όλη τη διάρκεια της εργασίας .
Στο επάνω μέρος της σμίλης δίνεται μια
ελαφρά κλίση μακρυά από τον τεχνίτη και
ύστερα από κάθε γρήγορο χτύπημα
σφ υ ριού τραβιέται ελαφρά προς τον τεχνί­
τη. Η σμίλη δημιουργεί εξογκωμένες <<ρά­
χε ς» , πολύ κοντά τη μια με την άλλη, ίσως
μέχρι και 20 ανά εκατοστό. Η διαδικασία
αυτή ακολουθείται συστηματικά
ότου ολόκληρη η επιφάνεια καλυφθεί με
ισαπέχουσες <<ράχες» , όλες· παράλληλες μ ε­
ταξύ τους και προς την ίδια κατεύθυνση,
έτσι ώστε να μοιάζουν με μια πολύγραμμη
λίμα.
Η Ιδια εργασία επαναλαμβάνεται για δεύ­
τερη ' και ύστερα για τρίτη φορά. Πάν~ως,
κάθε φορά η διεύθυνση των γραμμών αλλά­
ζει ως προς την προηγούμενη κατά
του
Μπρούντζ ι νο βάζο μ ε ασ ημ ένι α ένθ ε τη δ ιακόσμηση
των αρχώ ν τ ο υ 200ύ αιώνα . α πό τον Jan Dunand . Paris.
Γαλλία . Ύψ ος : 10 1/ 4 ίντσε ς. MClropolitan Muscum
ο[ Art. Nc w York . Η.π.Α. Δ ωρεά Edward C. Moorc. Jr.
μέχρις 192J.
που μοίρ ε ς . Το ύψος των κυρτώσεων πρέπει
πάντως να μένει περίπου το ίδιο, ετσι ώστε
ύστερα από τις τρεις επεξεργασΙες καμιά
από τις τρεις διευθύνσεις να μην είναι πιο
τονισμένη από τις άλλες. Ο χρόνος που
χρειάζεται για τη δημιουργία των οδοντώ­
30 περί- σεων αυτών εξαρτάται, φυσικά, από τις δια·

189
 Σύγχρονο πιάτο δαμασχηνής τεχνοτροπίας από τους
αδελφούς Cas ι ίlΙο της πόλης Taxco του Μεξικού , που
αναβιώνουν εκεί .ην παλιά μέθοδο . Διαμετρος: περίπου
10 ίντσες . "Ενθετο ορειχάλκινο σύρμα σε μπλε χάλυβα.
Το σχέδιο εικονίζει ένα τζάΥιωυαρ από τους Κώδικες
των Αζτέκων. ΦωΤΟΥραφία Ορρί.

Χρυσό δαχτυλίδι 14 καρατιών από τον Olaf Skoogfo Γs .

Το πρόσωπο του δαχτυλ ι διού είναι από πλαστικό dac-
Γοη , που κόπηκε κατά προσέγγιση στο σχέδιο του
ανοίγματος του δαχτυλ ι δ ιο ύ. Το δαχτυλίδι θερμάνθηκε
για να μαλακώσει το dacron, που ύστερα σπρώχθηκε
μέσα στην κοιλότητα. Αποφεύχθηκε η υπερθέρμανση
για να μην καεί το πλαστικό και εμφανισθούν πόροι
στην επιφάνεια. Μετά την ψύξη, το περισσευούμενο
dacron αφαιρέθηκε με λίμα. Για τη δ ημιουργ ία του
σχεδίου κομμάτια χρυσού και αργύρου στέρλιγκ. αρ­
κετά μεγάλα ώστε να πιασθούν με τσιμπιδάκι. θερμάν·
θηκαν και σπρώχθηκαν μέσα στο πλαστικό. Το μέταλ­
λο, θερμό και πιεζόμενο εκτόπ ισ ε το dacron. Μετά την
ψύξη και στερεοποίηση του πλαστικού αποκόπηκε η
περίσσεια του μετάλλου και η όλη σύνθετη επιφάνεια
λειάνθηκε με λίμα και στιλβώθηκε. Για τη σύγχρονη
αυτή τεχνΙΚή ένθεσης, που αναπτύχθηκε από τον Sko-
ogfors, μπο ρεί επ ίσης να χρησιμοποιηθεί νάυλον.
Amcrican Craflsmcn s Council. Η.Π.Α.

190

2 ται μια σειρά συρμάτων, το ένα πλάι στο
3~
Δαμασκηνή τ ε χ ν ική έ νθε ση ς Ι. Δημιου ργία υπεσιcαμ~
μέν η ς αυ λάκ ωση ς, 2. Σφυρη λάτηση τ ου σύρματ ος στη ν
αυλάκωση . 3. τελε ιωμένο ένθεμα.
στάσεις του αντικείμενου αλλά, γενικώς, η
δουλειά προχωράει αρκετά γρήγορα.
Ο δίσκος στερεώνεται επάνω σε ένα επί­
πεδο κομμάτι ξύλου αλειμμένο με πίσα,
για να συγκρατείται στη θέση του όσο και­
ρό διαρκεί η ένθεση του σύρματος.
Το σχέδιο αποτυπώνεται στην προετοι­
μασμένη επιφάνεια πρώτα με μολύβι και
ύστερα με ένα χαλύβδινο σουβλί. Α ν χρη­
σιμοποιούνται γεωμετρικά στοιχεία, μπο­
ρούν να μετρηθούν και να σημειωθούν με
έναν χαλύβδινο χάρακα και έναν διαβήτη.
Ακολουθώντας το εγχάρακτο γραμμικό σχέ­
διο, ένα άκρο του λεπτού ασημένιου σύρμα­
τος που πρόκειται να εντεθεί, χτυπιέται στη
θέση του με ένα σφυρί, που το βάζει στην
(<οδοντωτή», ανώμαλη μεταλλική επιφάνεια.
Το σύρμα οδηγeiται επάνω στην επιφάνεια,
παρακολουθούμενο συνεχώς από το σφυρί
που το στερεώνει στη θέση που πρέπει, με
πολλά γρήγορα χτυπήματα. Χρησιμοποιεί­
ται το άκρο μιας σμίλης που κρατιέται στο
δεξί χέρι, ενώ ο αντίχειρας και ο δείκτης
του αριστεριού χεριού τακτοποιούν το σύρ­
μα. Χρησιμοποιείται σύρμα από πολύ κα­
θαρό άργυρο, που είναι εξαιρεΤΙΚά όλκιμο
και όταν σφυρηλατείται απλώνει στο διπλά­
σιο περίπου του αρχικού πλάτους του. Η
ενέργεια του σφυριού σπρώχνει το σύρμα
μέσα στις αυλακώσεις και ταυτόχρονα ισο­
πεδώνει τα γρέζια, που υπάρχουν στον χά­
λυβα και κρατούν μόνιμα το σύρμα στην τε­
λική του θέση. Για να κοπεί το σύρμα στο
οποιοδήποτε σημείο του σχεδίου, τοποθετεί­
ται εκεί που πρέπει μια μικρή, κοφτερή σμί­
λη και το σύρμα κόβεται καθαρά με ένα
ελαφρύ χτύπημα σφυριού.
Η παραπάνω περιγραφή ισχύει για την
ένθεση ενός μεμονωμένου σύρματος. Αν
επιδιώκεται μία παχύτερη γραμμή ή η κά­
λυψη μιας περιοχής με άργυρο, τοποθετεί­
άλλο . Γραμμές που καλύπτουν μια περιοχή
μπορούν να τοποθετηθούν αρκετά κοντά,
έτσι ώστε να μην φαίνεται καθόλου το φό­
ντο από ατσάλι.
Οταν' συμπληρωθεί η ένθεση του σύρμα­
τος, ο δίσκος αποσπάται από την πισωμέ­
νη σανίδα, η περισσευούμενη πίσα αφαι­
ρείται από το πίσω μέρος του και υποβάλλε­
ται ac ανόπτηση. Επειτα , ολόκληρη η επι­
φάνεια χτυπιέται με ένα εξομαλυντικό σφυ­
ρί. Το σφυροκόπημα, εκτός από το ότι στρώ­
νει την επιφάνεια , δίνει στον δίσκο και πρό­
σθετη ακαμψία .
ΦΙΝΙΡΙΣΜΑ ΤΗ Σ ΔΟΥΛΕ[ΑΙ KUFTGARI
Χρωμάτισμα του χάλυβα. Ενα μεγάλο μέ­
ρος της ομορφιάς της δουλειάς Kuftgari
έγκειται στη χρωματική αντίθεση ανάμεσα
στον χάλυβα και στο ένθετο σχέδιο από
ασημένιο σύρμα. Το ατσάλι γίνεται μόνιμα
γαλαζωπά μαύρο, ενώ το ασήμι παραμένει
λευκό . Για να επιτευχθεί αυτό το αποτέλε­
σμα, η επιφάνεια του δίσκου τρίβεται με λε­
πτή άμμο και χυμό λεμονιού, για να καθα­
ριστεί, και μετά ξεπλένεται με νερό . Αντί
γι' αυτό , το αντικείμενο μπορε ί να εμβαπτι­
σθεί σε ένα αραιό διάλυμα νιτρικού οξέος
και μετά να πλυθεί με άφθονο νερό. Οποια
κι αν είναι η περίπτωση, ο δίσκο ς τρίβεται
ύστερα με σκόνη ξυλοκάρβουνου και ύστε­
ρα με ένα γυαλισμένο χαλύβδινο στιλβωτι­
κό εργαλείο και νερό, για να στρώσει και να
συμπιεσθεί το ασήμι και τα τυχόν παραμέ­
νοντα στον χάλυβα γρέζια. Τα δάχτυλα δεν
Ι9Ι
 ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ KUFTGARI

192

Ι . Ο τεχνίτης KuftKari P,Mani εργαζόμενος στο ινστι·
τούτο S.M.S.M. της πόλης Trivandrum, Kerala. Ι νδία .
Σύρμα από καθαρό άργυρο εντίθετα ι σε μια χαλύβδινη
πλάιcα , που ε ί να ι τοποθετημένη σε μια π ισωμένη σανί­
δq. Φαίνονται τα απλά ε ργαλε ία που . χρειάζονται "ιια
την τ εχνιιcή αυτή, περιλαμβανόμενου του γε μάτ ου
αναμμένα ιcάρβoυνα tι::εραμΙKOύ δ ίσκου . Η φωτιά ε ίναι
απαραίτητη γ ια τη θέρμανση του χάλυβα, προκειμέ­
νου να χρωματισθεΙ
2. Κοντινή άποψη της διαδικασίαι; ένθεσης σύμφωνα
με την τεχνιιcή Kuftgari. που δε ίχν ε ι τη μ έθοδο οδ ή γη­
ση ς τ ου ασημένιου σύρματος με παράλληλη σφυρηλά­
τηση στην προετοιμασμένη αυλαtι::ωτή χαλύβδινη επι­
φάνε ια . Η κοφτερή. μικρή σμίλη, που χρησιμoΊ:to ι ε ίται
για τ ο tι::όψιμo τωΊl άκρων του σύρματος όταν συμπλη­
ριι)θ εΙ η δουλειά που αφορά σε μια γραμμή του σχεδίου,
Χαλύβδινο έλασ μα με ένθtτη δαμασκηνή διακόσμη ση .
Ce ntre RegionaI D' Arts Tuni~ieηs , Τυνησία. Η Τυνη ­
σιακή δαμασιc η νή δουλειά γίνεται μ ε τον ίδιο ακριβώς
τρόπο, όπως περιγράφεται η Ι νδΙ Κή τεχνική Kuftgari.
κρατιέται έτοιμη πάντα για "χρήσ η μαζ ί με τη λαβή του
σφυριού .
3. Μετά τη συμπλή ρωσ η τη ς ένθεση ς του σύρματος , η
επιφά νε ια Tp iPf Ta t μ ε ένα χαλύβδινο στ ι λβωμ έ νο σου ­
βλΙ
4. ΤΟ τ ε λικό στάδιο της εργασίας Kuftgari ε ίναι το
χρωμάτισμα του χαλύβδ ι νου φόντου . Το δ ιακοσμημ έ νο
πιάτο ' κρατιέται με τσιμπίδα επάνω σε ένα κεραμικό
πιάτο γε μ άτο αναμμένα ξυλοκάρβουνα και η καύση
ζωογονείται με μια β εντάλ ια . Παρατηρ ε ί τιιι το χρώμα
του μετάλλου ιcα ι ότα ν γίνε ι κυμνωπό μαύΡο, ο δίσκος'
γυρ ί ζετα ι σιγά σιγά, έτσ ι ώστε ολόκλ ηρο το αντικ ε ίμ ε ­
νο να απoιcτήσει το ίδιο χρώμα.
5. Δίσκος Kuftgari με ένθετο ασημένιο σύρμα πο ι ι δεί­
χνει τις {)έκα μετενσαρκώσcις του Vishnu. Διάμετρος :
18 ίντσε ς. ΦωΤΟΥραφίες Ορρ;. (βλ . προηγ. σ1:I.. ) .
19.3
πρέπει να ακουμπάνε στην επιφάνεια για να
μην αφήσουν λιπαρά ίχνη, που μπορούν να
προκαλέσουν προβλήματα στη διεργασία
του χρωματίσματος.
Κυάνωση του χάλυβα με ξυλοκάρβουνο.
Ετοιμάζεται μια κοίτη από αναμμένα καιό­
μενα με φωτοβολία ξυλοκάρβουνα είτε στο
έδαφος είτε σε ένα μεγάλο ρηχό κεραμικό
δοχείο ή ακόμα και σε ένα μεταλλικό ταψί.
Η κοίτη πρέπει να είναι αρκετά μεγάλη,
ώστε να χωράει, αν είναι δυνατό, την διάμε­
τρο του αντικείμενου που πρόκειται να· βα­
φεί μπλε . Είναι έτοιμη όταν τα κατώτερα
στρώματα του ανθρακα είναι σε κατάσταση
ερυθροπύρωσης ενώ το κορυφαίο στρώμα
αποτελείται κυρίως από στάχτη. Η μεταλ­
λική επιφάνεια πρέπει να είναι όσο το δυνα­
τό πιο στιλβωμένη, για να γίνει πιο ε μφανές
το κυανωπό χρώμα.
Ο δίσκος κρατιέται με ένα ή δύο τσιμπιδά­
κια ή τσιμπίδες επάνω από την πηγή θερμό­
τητας, κινούμενος αργά, έτσι ώστε η θερμό­
τητα να κατανέμεται όσο γίνεται πιο ομοιό­
μορφα σε όλα τα μέρη του. Η τεχνική μοιά­
ζει με τη μέθοδο της θερμικής επεξεργα­
σίας του χάλυβος. Το ατσάλι αρχίζει να αλ­
λάζει χρώμα και η αλλαγή πρέπει να παρα­
τηρηθεί με προσοχή, έτσι ώστε η θέρμανση
να σταματήσει όταν το αντικείμενο αποκτή­
σει το σωστό χρώμα. Η αλλαγή χρώματος
αρχίζει από το ωχροκίτρινο και προχωράει
στο έντονο κίτρινο, το καστανό και φθάνει
.τελικά στο μαύρο με μπλε-πορφυρό τόνο,
σημείο ό που σταματάει και η θέρμανση.
Οταν αναπτυχθεί το μπλε χρώμα, η θερμο­
κρασία έχει φτάσει περίπου στους 530-
600°F. Τότε, ο δίσκος μπορεί να «σβηστεί»
με εμβάπτιση στο νερό, ή με λάδι , τρίβο­
ντας γρήγορα την επιφάνειά του με καθαρό
194
στουπί βουτηγμένο σε ανεπεξέργαστο κητέ­
λαιο.
Στη διεργασία αυτή θέρμανσης ο άργυ­
ρος, που είναι καθαρός χωρίς άλλα μεταλ­
λικά στοιχεία, δεν οξειδώνεται και παραμέ­
νει λευκός. Για να διατηρηθεί το τελικό χρώ­
μα του χάλυβα και να προληφθεί η επιφα­
νειακή προσβολή από τον αέρα κατά την
χρήση του αντικείμενου, η βαμμένη επιφά­
νεια τρίβεται με μαλακό πανί ποτισμένο με
λάδι ή ημίρρευστο κερί, οπότε σχηματίζε­
ται ένα ελαφρύ προστατευτικό στρώμα. Αυ­
τό μπορεί να ανανεώνεται ~τά διαστήματα
με μορφή συντήρησης. Το πίσω μέρος του
αντικείμενου μπορεί να βερνικωθεί με λάκ­
κα.
Μια άλλ η μέθοδος κυάνωσης του χάλυβα.
Κοντά στην Puebla, στο Μεξικό, βρίσκεται
μια μικρή πόλη που ονομάζεται Amazoe και
είναι διάσημη για τους τεχνίτες της, που
κατασκευάζουν με κυανωπό χάλυβα εξαρτή­
ματα για σέλλες, αγκράφες, κουμπιά, ανα­
βολείς, σπηρούνια και λαβές μαχαιριών. Η
χαλύβδινη βάση γίνεται σε ένα χυτήριο σι­
δήρου και ύστερα διακοσμείται με ένθεσή
αργύρου ή χρυσού από έναν αργυροχόο. Το
αντικείμενο χρωματίζεται σε ένα τόνο που
είναι γνωστός στο μέρος αυτό ως κυανό του
παγωνιού ή Ρavόπ. Το καθαρό, φινιρισμένο,
στιλβωμένο αντικείμενο ιcαλύπτεται με ένα
λεπτό στρώμα λαδιού και βυθίζεται σε ένα
λουτρό θερμού, λιωμένου νίτρου. Υστερα
«(σβήνεται» σε κρύο νερό, στη συνέχεια βα­
πτίζεται σε βραστό νερό και τέλος δέχεται
ένα τελικό βάπτισμα σε ζεστό λάδι. Η διερ­
γασία αυτή δίνει στο ατσάλι ένα εντυπω­
σιακό μπλε χρώμα, χωρίς να επηρεάζει το
λευκό χρώμα του αργύρου ή το ΙCιτρινOKόK­
κινο του χρυσο(!.
 Τεχνικές που Απαιτούν την
Ετερογενή Συγκόλληση
Μέχρι το σημείο αυτό, εξετάστηκαν τε­
χνικές που αυτές καθαυτές δεν απαιτούν τη
χρήση συγκόλλησης, μολονότι η κατα­
σιcευή των αντικειμένων που προορίζονται
για διακόσμ ηση μπορεί να χρειάζεται συ­
γκόλληση . Τώρα θα εξετασθούν τεχνικές
στις οποίες η συγκόλληση παίζει ένα βασι­
κό ρόλο.
Η σύνδεση δύο ή περισσότερων μερών
του ίδιου μετάλλου ή διαφορετικών μετάλ­
λων με την τήξη θερμαινόμενων κραμάτων ,
που αποκαλούνται κολλητικά ή κολλήσεις
και λιώνουν σε θερμοκρασία χαμηλότερη
από τα συνδεόμενα μέταλλα, είναι γνωστή
ως ετερογενής συγ/(όλληση.
Το κολλητικό κράμα λιώνει αλλά δεν
υπάρχει τήξη των συνδεόμενων μετάλλων ή
κραuάτων. Το κολλητικό ρέει ανάμεσα στα
προς σύνδεση μέρη τραβηγμένο από τριχο­
ειδείς έλξεις . Το βασικό μέταλλο δεν τήκε­
ται, αλλά το κολλητικό διαχέεται μέσα στη
βάση , δηλαδή, σχηματίζει ένα επιφανειακό
κράμα με τη βάση. Τα κολλητικά ή κολλή­
σεις ταξινομούνται σύμφωνα με το κύριο
συστατικό τους μέταλλο ή σύμφωνα με τα
μέταλλα τα οποία πρόκειται να κολλήσουν.
Ο λευκόχρυσος, ο χρυσός, ο άργυρος, ο
χαλκός, ο όρείχαλκος, το νικέλιο, το αργί·
λιο και ο μόλυβδος είναι μερικά από τα μέ­
ταλλα που χρειάζονται τα δικά τους κολλη­
τικά κράματα ή αποτελούγ τα κύρια συστα­
τικά διάφορων κολλητικών κραμάτων. Γε­
νικά, είναι δυνατή η σύνδεση μετάλλων με
κολλητικά κράματα αποτελούμενα από μέ­
ταλλα με τα οποία τα προς σύνδεση μέταλλα
μπορούν να σχηματίσουν νέα κράματα. Για
παράδειγμα, ένα κολληΤΙΚό κράμα αργύρου
μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης και για
Μετάλλων
τη σύνδεση χαλκού, διάφορων μη σιδηρού­
χων κραμάτων, χάλυβα και σιδήρου, υλικών
με τα οποία ο άργυρος σχηματίζει κράματα .
Για τον τεχνίτη σι κολλήσεις μπορούν να
διαιρεθούν σε δύο κύριους τύπους: τις
σκ:ληρές /(ολλήσεις (γνωστές και ως αργυ­
ροκολλήσεις, μια και αποτελούν τη συνη­
θέστερη αλλά όχι και τη μόνη σκλη ρή κόλ­
ληση) και τις μαλα/(ές κολλήσεις που έχουν
ως βάση τον κασσίτερο ή τον μόλυβδο. Γε­
νικώς, σι σκληρές κολλήσεις λιώνουν σε
θερμοκρασίες μεγαλύτερες από τους 8000C
ενώ οι μαλακές λιώνουν σε χαμηλότερες
θερμοκρασίες. Ίσως όμως να ήταν ακριβέ­
στερη η διάκριση των τύπων σύμφωνα με τη
σύνθεση και όχι με το σημείο τήξης τους,
μολονότι υπάρχει φυσικά κάποιος συσχετι­
σμός ανάμεσα στα δύο αυτά χαρακτηριστι­
ι<ά.
ΑΡΥυροιωλλήσεις
Η αργυροκόλληση είναι ένας όρος που
χρησιμοποιείται για τον καθορισμό των
κραμάτων κόλλησης που έχουν ως κύριο
συστατικό τον άργυρο. Η σχετική εργασία
χαρακτηρίζεται συνήθως με τον ακριβή όρο
ετερογενής συγκόλληση υψηλής θερμο­
κρασίας. Οι αργυροκολλήσεις ή κολλητικά
αργύρου είναι κράματα που περιέχουν άρ­
γυρο, χαλκό , ψευδάργυρο και μερικές φορές
μικροποσότητες άλλ.ων μετάλλων και έχουν
μια περιοχή σημείων τήξης από 627 μέχρι
880°C. Τα περισσότερα κολλητικά αργύρου
χαρακτηρίζονται ως τριαδικά κράματα, μια
και περιέχουν συνήθως τρία μέταλλα.
Τα κολλητικά πρέπει να έχουν μια πρα-
195
 3 17
ι;;

L
3;:] 4

7
4C:~~================~~

~ ~.
-
ιο ~
POWDERED ROUG~'
EιlQW O(!!R
: "rι u :τ ΕΟ •
~ ~
.... .-f:'" ~~=~~
ιiε Α>,ι I(. Ν.J.

8 9 10

Εργαλεία και υλικά αργυροκόλλησης ή σκληρής κόλ­
λησης: Ι . Ρόλος ατσαλόμαλλου, 2. Φύλλο αργυροκόλ­
λησης ή σκληρής κόλλησης 3. Ψαλίδια K~λλησης,
Σκλη ρές λουρ ίδες αργυροκόλλησης, 5. Κόκκοι αργυ­
ροιcόλλησης, 6. Ρόλος ταινίας αργυροκόλλησης, 7.
Σουβλί αργυροκ:όλλησης, 8. Βελόνες κόλλησης από
βολφράμιο, δεν επηρεάζον ται από την θερμότητα, πα-
ραμένουν σκληρές, μπορούν να στερεωθούν σε λαβή.
Χρησιμοποιούνται για το σπρώξιμο των προς συγκόλ­
4. ληση κομματιών με σκοπό τη διόρθωση ή την αλλαγή
της θέσης τους κατά τη διάρκε ια της ετερογενούς συ­
γκόλλησης, 9. Πάστα συλλιπάσματος αργυροΚόλλη­
σης σε βάζο 1/ 2 ουγγιάς, 10. Παρεμιτοδιστές κόλλη­
σης : κ:ονιοιτοιημένο κόκκινο και κίτρινη ώχρα.

196
κτικά σημαντική δ ιαφορά ανάμεσα στο ση­
μείο τήξης και στο σημείο απόχυσής τους,
έτσι ώστε να επιτρέπουν τον έλεγχο της
ροϊκότητας και της διεισδυτικότητάς τους,
για να εξασφαλίζεται η καλύτερη δυνατή
χρήση τους. Στα συνηθισμένα κολλητικά
που χρησιμοποιούν οι τεχνίτες, η διαφορά
αυτή κυμαίνεται από τους
περίπτωση των ευτη"τικών,
ISOOF, όπως στο κολλητικό "ΙΤ».
Eυrηιcτικό είναι το οποιοδήποτε δυαδικό
ή τριαδικό κράμα του οποίου τα συστατικά
περιέΊονται σε τέτοιες αναλογίες, ώστε το
σημείο τήξης και το σημείο απόχυσης να
ταυτίζονται. Τα περισσότερα
έχουν τουλάχιστον μια, μερικές φορές και
περισσότερες, ευτηκτική
θως , το σημείο τήξης-απόχυση ς ενός ευτη-
κτικού είναι χαμηλότερο από το σημε ίο τή­
ξη ς του πιο εύτηκτου από τα συστατικά του
όταν λιώνονται χωριστά.
Το ευτηκτιΚό κράμα του αργύρου αποτελε ί­
ται από 72% άργυρο και28% χαλκό' λιώνει
και χύνεται στους 7790C. Το κράμα αυτό
μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε καταστάσ ε ις
OOF, όπως στην
όπου δεν είναι δυνατή ή σκόπιμη η χρησι­
μέχρι τους
μοποίηση κραμάτων που ένα από τα συστα­
τικά τους , όπως ο ψευδάργυρος, ατμοποιεί­
ται όταν θερμαίνονται σε τέτοιες θερμο­
κρασίες.
Ακολουθεί ένας πίνακας των συνηθέ­
κράματα στερων αργυροκολλήσεων ταξινομημένων
σύμφωνα με την . σύνθεση , το σημείο τή ξη ς
σύνθεση. Συνή­ και το σημείο ροής (σε βαθμο ύς Fahrenh-
οίΙ) .

ΣΥΝΘΕΣΗ, ΣΗΜΕΙΟ ΤΗΞΗΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΟ ΡΟΗΣ ΑΡΓΥΡΟΚΟΑΑΗΣΕΩΝ

(ταξινομημένων μ ε βάση τα σημεία ροής σε βαθμού ς F)

Ψωδάρ- Σημείο Σημείο

' Ονομα -ΑΡΥυρος Χαλκός γυρος Λοιπά Γήξης ρο,)ς

.Eaιy 003 10 11.1 11.1 16 Cadmium

(ΗΙΙΗ)! ) Nick.el 1110 1270
(uιed for ροοι fi t)
·Rcady Ωο 56 22 17 5 Τίη 116\ 1200
SU 10. 1\ 80 5 Phosphorus 1190 1300
·S(azc Euy 6\ 20 11 1240 1301
(Η.ι.Η)

ε"Υ 60 21 11 1260 1321

ASMI 4\ 30 21 1210 1310
· Medium 10 20 ιο 1335 1390
(Η&Η)

·Hard 16 22 ~
(Η&Η)

EuιccΙΊC 12 28 1435 14)\

·Braze ' ΊΤ" 80 Ι6 4 1340 1490
(Η.ι.Η)

ASM 20 4\ 31 1430 1100

ASM 10 S2 38 14S0 Β61

• Αργυροκολλήσεις πού χρησιμοποιούνται συ νήθως από τους Αμερικανούς χειροτέχνες

+ Προϊ όν της ετ αιρείας Handy and Harman
+ Προϊόν της Αμερικανικής Εταιρίας Προτύπων Μετάλλων - ASMS

197

Π α ράγοντ αι κολλή σ ε ις σε δ ιά φορες μορφές για τη
σ υγκόλ.λ ησ η τόσο ΤO lι I ΡUΣOύ ό σ ο κ α ι τ ο υ αργύ ρ ου.
Ε ικ ον ίζονται φύλλα , λου ρ ίδες. σύρματα, δ ισ κ ία κ α ι
σκόνες 40 κα ι 150 mes h. Handy and Harman . Φω TO~
Ίραφία Slcve Stillman.
Κ ολλητικά κράματα αργ ύ ρου μ ε ποικίλη
ε κατοστιαία περιεκτικότητα σε κάδμιο ,
φωσφόρο , κασσίτερο , νικέλιο, μαγγάνιο και
ψευδάργυρο, εκτός βέβαια από τα βασικά
συστατικά άργυρο και χαλκό, ρ έ ουν σε χα­
μηλότερες ή ψηλότερες θερμοκρασίες, ανά­
λογα με τη σύνθεσή τους . Το καθένα τους
έχει τις δικές του χαρακτηριστικές θερμο­
κρασί ες τήξης και ροής, έτσι ώστε να μπο­
ρ εί να δ ιαλεχθεί το κράμα που οι ιδιότητέ ς
του ανταποκρίνονται καλύτερα στην κάθε
συγκεκριμένη κατάσταση, όταν η εκλογή
του κολλητικού έχει κρίσιμη σημασία για
τη δουλε ιά. . Αργυροκολ λ ήσ ε ις πο υ ρ έου ν σ ε θ ε ρμο­
ΕΚΛΟ ΓΗ ΚΟι\ι\ΗΤΙΚΟΥ ΚΡΑΜ ΑΤΟΣ
Κατά την εκλογή κολλητικού κράματος
μπορεί να ακολουθηθεί ένας γ ε νικός κανό­
νας, που υπαγορεύει την κατά πρώτο λόγο
προτίμηση του κολλητικού που πλησιάζει
198
.-'-"'~~----------'
περισσότερο την αντοχή και τ ο χρώμα των
προς σύνδεση μεταλλικών μερών . Ύστ ε ρα ,
η προτίμηση θα στραφεί προς το κράμα που
έχε ι το ελάχιστο δυνατό σημείο τήξης που
επιτρέπει η δουλειά.
Το χαμηλό σημείο τήξης μειώνει τις πι­
θανότητες υπερθέρμανσης ή πρόκλησης
βλάβης στο μέταλλο, γιατί με την απαιτού­
μενη χαμηλότερη θερμοκρασία αντιπρο σω­
πεύει έναν παράγοντα ασφαλείας στον πολύ­
πλοκο συσχετισμό θερμοκρασίας-χρόνου
που έχει τόση σημασία για την καλή συ­
γκόλληση.
κρασίες μεγαλύτερες των Ι 5000F δ εν πρ έ πει
να χρησιμοποιούνται στον άργυρο στέρλι­
γκ . Το μέταλλο, θερμαινόμενο πέρα από αυ­
τό το σημείο, αρχί ζ ει να καταρρέει ' η κρυ­
σταλλική του δομή γίν εται πιο αδρόκοκκη
και ο αργυρος γίνεται εύθρυπτ ος και ακα­
τάλληλος για παραπέρα επεξ εργασία. Η
 2

4 6 9

10

Υλικά σκληρή ς συγκόλληση ς 1. Πλακίδιο βόρακα.

2.Πινέλα κόλληση ς , 3. Υγρό σκληρή ς συγκόλληση ς .
4. Σκόνη βόρακα, 5. Πιωμένο ς κώνος βόρα"α. 6.
Τρίποδο, 7. Τσιμπίδα συγκόλλησης μήκους 9", 8.
Μπλοκ ξ υλοκάρβουνου. 9, Βαρύ σιδερένιο πλέγμα θέρ·
μανσης. 10. Μεγάλο τρίποδ ο για τη - συγκράτηση του
πλέγματος θέρμανσης και την ενέργ ε ια της φλόγας από
κάτω.

επιφάνειά του μπορεί επίσης να γίνει ανώ­
μαλη, και αν εξακολουθήσει να θερμαίνε­
ται, θα καταρρεύσει απότομα.
Οι αργυροκολλήσεις κυκλοφορούν στο
εμπόριο σε μορφή φύλλου, ταινίας, σύρμα­
τος, ράβδου, κόκκου, ρινισμάτων ή σκόνης
και σε διάφορα μεγέθη και βάρη τεμαχίων.
Η εκλογή μορφής εξαρτάται από την οικο­
νομία και την ευχρηστία του
στην κάθε εφαρμογή .
κρασιών, παρουσιάζει μια στερεή και μια
υγρή φάση. Καταχρηστικά, χαρακτηρίζου­
με ως σημείο τήξης τη θερμοκρασία στην
οποία πρωτοεμφανίζεται υγρή φάση ενώ
συνυπάρχει και στερεή φάση, ενώ ως ση­
μείο ροής τη θερμοκρασία στην οποία δεν
υπάρχει πια καθόλου στερεή φάση και ολό­
κληρη η μάζα του κράματος είναι ρευστή.
προϊόντος
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΟΛΛΗΤΙΚΟΥ ΚΡΑΜΑΤΟΣ

Μετά την αγορά, το κολλητικό σε μορφή

ΣΗΜΕΙΟ ΤΗΞΗΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΟ ΡΟΗΣ: φύλλου ή σύρματος πρέπει να μαρκάρεται
ΣΤΕΡΕΗ ΚΑΙ ΎΓΡΗ ΦΑΣΗ
αμέσως με το κατάλληλο μέσο, έτσι ώστε να
Κάθε κράμα δεν λιώνει ομοιόμορφα σε βρίσκεται εύκολα και σίγουρα όταν χρεια­
μια σταθερή θερμοκρασία, δηλαδή, δεν έχει σθεί. Όλοι οι τύποι αργυροκόλλησης
συγκεκριμένο σημείο τήξης. Πάντως, θερ­ έχουν την ίδια εμφάνιση αλΊ.: η χρησιμο­
μαινόμενο σε μια ορισμένη περιοχή θερμο- ποίηση ενός μη σωστού τύπου μπορεί να

199
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΣΥ ΛΛΙΠΑΣΜΑΤΟΣ ΣΚΛΗΡΗΣ
ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗΣ ΥΠΟ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
Handyand Harman. ΦωΤΟΥραφίες $ . Stillonan. (Βλ.
σελ . 202)
Ι. Δε ξ ιά , το συλλ ίπασμα όπως εμφαν ί ζεται όταν απλώ·
νεται σ ε μια καθαρισμ ένη ε πιφάνεια' αριστερά. όπως
εμφανίζεται με επι φανειακό σπάσιμο εξ αιτίας της ανε­
....ιθύ μητη ς παρουσίας λΙ1taντικο\;.
προκαλέσει προβλήματα. Ο χειροτέχνης
πρέπει να καθιερώσει ένα σύστημα μαρκαρί­
σματος των κολλητικών του κραμάτων, που
θα το χρησιμοποιεί μονίμως χωρίς αλλαγές.
Στην περίπτωση του φύλλου ή της ταινίας
βολεύει το σταμπάρισμα κατά διαστήματα
μισής περίπου ίντσας. Μπορεί να χρησιμο­
ποιηθεί σύστημα γραμμάτων με χαρα",τηρι­
στική σημασία ή ενδεικτικό σύστημα χα­
ραγμένων τελειών .
Κατά την προετοιμασία του κολλητικού
για χρήση. η επιφάνεια του πρέΠΕΙ να καθα­
ρισθεί, τριβόμενη με καθαρό ατσαλόμαλλο
ή σμυριδόπανο λίγο πριν από την κοπή. Το
κολλητικό πρέπει να πιάνεται με ένα κομμά­
τι χαρτιού, για να εμποδισθεί το ((λάδωμω)
του από το λίπος του χ.εριού. Για την κοπή
χρειάζεται ένα λεπτουΡΎι/(ό ψαλίδι ή μια
ελαφριά κοπτική πένσα. Για λόγους οικο­
νομίας ",αι ευχρηστίας το ",ολλητικό κόβε­
ται σε μικρά τετράγωνα κομμάτια. Στο φύλ­
λο του κολλητικού γίνεται μια σειρά πα­
ράλληλων τομών, με απόσταση περίπου
Ι /32 της ίντσας, με τη βοήθεια του ψαλι-
200
2. 'Οταν το συλλίπασμα απλώνεται σε μια καλά καθα·
ρισμένη επιφάνεια και ύστερα θερμαίνεται παροuσιά­
ζε ι μία σειρά μεταβολών .
διού. Το ίδιο ψαλίδι χρησιμοποιείται για το
εΥκάρσιο κόψιμο, έτσι ώστε να σχηματι­
σθούν τα μικρά τετράγωνα ",ομμάτια. Για
μικρές δουλειές μπορουν να κοπούν μικρό­
τερα ",ομμάτια ενώ για μεγαλύτερη δουλειά
κόβονται μεγαλύτερα ",ομμάτια. Για να μη
σκορπίσουν, τα κομμάτια κόβονται κοντά
σε ένα κομμάτι χαρτί ακουμπισμένο στον
πάγκο ή σε ένα ρηχό κουτί από χαρτόνι, με
τον αντίχειρα τοποθετημένο κατά μήΚΩς
του ψαλιδιού. Τα μι",ρά τεμάχια του κολλη­
τικού μεταφέρονται αμέσως σε ένα κατάλ­
ληλα σημειωμένο δοχείο .
Η προετοιμασία των τετραγωνιδίων του
κολλητι",ού δι",αιολογείται λίγο μόνο χρό­
νο πριν από την χρήση γιατί, αν παραμεί­
νουν για πολί) καιρό, μπορούν να οξειδω­
θούν ",αι να παρουσιάσουν προβλήματα ρο­
ής.
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΛΛΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΕΡΟΓΕ­
ΝΗ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ
·Ολες οι μεταλλικές επιφάνειες που πρό-
 . .'
.
, ~ ,~
. Ί' '\~
.", .

...:.....
.~ "~ .. ' "':..
",:-3
. ..,
"- ,.
3. Το νε ρό που περιέχει τ ο συλλίπασμα πρώτα σχηματί­ 4. Η επιφάνε ια Ί ί νε ται ομαλή "αι σχετικά λεία. Στο
ζε ι φυσCΙλλί δες και κατ όπιν εξατ μίζετα ι ως υδρατ μ ός. σημείο αυτό η κατάσταση του σνλλι nάσματος δείχνει
Χωρί ς πρoσ εK τίιc:ή θέρμανση η δράση των φUΣαλλίδων ό τι πλησΗί ζε ι η θr.ρμOιc:ρασία που χρε ιάζεται γ ι α να
θα πρ οκαλέσει τ η μετατόπιση κομματιών της κόλλη­ ρεύσει τ ο σ υλλίπασμα.
σης.

5. ΤΟ συλλίπα σμα έχει π ια '(εξαντλ ηθ ε ί ~~ και δεν έχει

πια τι ς ι δ Ι ότ η τες. που θα επ ιτρέψουν την υποβο ήθηση
τη ς ροής του κολλη τι κού κράματος . Αυτό μ πορεί να
οφείλετα ι Ottl μικρή ποσότητα του π ρ οστεθέντος συλ ­
'.
..
.
ιι . • Α

λ ιrτ:άσμ ατoς ή στην υπερ βο λικά παρατεταμέ νη θέρ μα ν ­

σή του.

κε ιται να συνδεθούν με ετερογενή συγκόλ­

ληση πρέπε ι να είναι χημικώς καθαρές,
απαλλαγμένε ς από λιπαρές ουσίες, χωρίς
οξείδια ( όπου η επιφάνεια είναι οξειδωμένη
το κολλητικό δεν θα ρέει κανονικά αλλά θα
παρουσιάσει σφαιροειδή «παγώματα») και
ελεύθερες από οποιαδήποτε άλλη ξένη ύλη
όπως ο γ ραφίτης ή ο άνθρακας (ακόμα και
τα χνάρια το υ μο λυ βιού μπορούν να παρε­
μποδίσου ν την ροή του κολλητικού) . Εκτός
από την ε μβάπτιση σε αρα.ό οξύ, οι επιφά­
νειες μπορούν να καθαρισθούν με την βοή­
θεια λειαντικών υλικών, λίμας, συρματό­
βουρτσας, σκαρπέλου , ατσαλόμαλλου ,
σμυριδ όπανου ή στιλβωτικού κετσέ, ανάλο­
γ α μ ε την π ε ρίπτωση.
. -,
Για την επίτευξη των καλύτερων- δυνατών
αποτε λεσμάτων, οι προς σύνδεση μεταλλι-
"
201
κές επιφάνειες πρέπει να ταιριάζονταl όσο
πιο πολύ Υίνεταl πριν αρχίσει η θέρμανση .
Η πιο πετυχημένη σύνδεση γίνεται με ένα
διάκενο της τάξης των τεσσάρων χιλιοστών
της ίντσας. Όταν το διάκενο είναι τόσο μι­
lφό, η υγρή κόλληση δεν είναι υποχρεωμέ­
νη να κάνει μεγάλο «πήδημα» και ρέει εύ­
κολα με την επίδραση της τριχοειδούς έλ­
ξης.
Μερικές φορές είναι δυνατή η αντιστάθ­
μιση μιας κακής επαφής με την άσκηση
ελαφράς πίεσης στα προς σύνδεση κομμά­
τια, όταν η κόλληση είναι έτοιμη να ρεύσει,
με τη χρήση ενός εργαλείου όπως το μυτερό
χαρακτικό, η τσιμπίδα ή η παλιά λίμα αλλά
είναι φρόνιμο να μη βασίζεται κανείς σε τέ­
τοια μέσα . Οι καλύτερες και ευκολότερες
συνδέσεις είναι αυτές που ταιριάζουν καλά
ευθύς εξαρχής.
Η καλύτερη επαφή ανάμεσα στα προς
σύνδεση κομμάτια διευκολύνεται με τη χρή­
ση στερεωτικ:ών διατάξεων. Κεκαμμένα
σύρματα, σφηνοειδείς περόνες, ίσιες χαλύ­
βδινες περόνες, σφιγκτήρες και τσιμπιδάκια
βοηθάνε επίσης στο να γίνει μια καλή σύν­
δεση .
Σγ ΛΛ ΙΠΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ Ε ΦΑΡΜΟΓΗ
Η συγκόλληση με σκληρό κράμα δε
μπορε ί να επιτευχθεί χωρίς τη χρησιμο­
ποίηση συλλιπqσματος. Το συλλίπασμα
μπαίνει στη μεταλλική περιοχή που πρό­
κειται να κολληθεί και εξυπηρετεί αρκετούς
διαφορετικούς σκοπούς. Οι καλυμμένες με
συλλίπασμα περιοχές δεν σχηματίζουν οξεί­
δια, που θα ήταν αλ:λιώς αναπόφευκτα κατά
τη θέρμανση του βασικού μετάλλου. Τα
επιφανειακά οξείδια εμποδίζουν τη ροή
του κολλητικού κράματος και για τον λόγο
αυτό πρέπει να ελεγχθούν. Μερικά συλλιπά­
σματα έχουν την ικανότητα να διαλύουν τα
ήδη υπάρχοντα οξείδια. Το συλλίπασμα δεί­
χνει επίσης την προσέγγιση της θερμοκρα­
σίας ρευστοποίησης της κόλλησης και
πραγματοποίησης της συγκόλλησης , σχη­
ματίζοντας μια υαλώδη επιφάνεια ή τηκό­
μενα εν μέρει, πριν επιτευχθεί η απαιτούμε­
νη για τη ρευστοποίηση τους θερμοκρασία.
Τα συλλιπάσματα που χρησιμοποιούνται
κατά τη σκληρή συγκόλληση μπορούν να
έχουν μορφή στερεού, σκόνης, πάστας και
υγρού. Το συνηθέστερα χρησιμοποιούμενο
202
για τα μη σιδηρούχα μέταλλα και κράματα
συλλίπασμα είναι μια μορφή βόρακ:α.
Ο βόρακας, ή βόραξ, είναι ένα κρυσταλ­
λικό άλας (τετραβορικό νάτριο), το οποίο
θερμαινόμενο χάνει νερό, σχηματίζει μια
λευκή πορώδη μάζα και τελικά μετατρέπε­
ται σε μια διαφανή υαλώδη μάζα χαρακτη­
ριζόμενη ως Υυαλί βόρακ:ος. Το γυαλί αυτό
βοηθάει στη διεργασία της συγκόλλησης,
με το να καλύπτει το μέταλλο και να προ­
λαμβάνει την οξείδωσή του . Σε πολλές πε­
ριπτώσεις απορροφά ή διαλύει οξείδια, που
έχουν ήδη σχηματισθεί από την απαιτούμε­
νη για την ετερογενή συγκόλληση έντονη
θέρμανση. Αυτό εξασφαλίζει την καλή ροή
του κολλητιΚΟύ μέσου. Ο βόρακας διαλύει
τα οξείδια του αργύρου, του χαλκού, του
κασσίτερου, του ψευδάργυρου, του νικέλιου
και των κραμάτων τους όχι όμως και τα οξεί­
δια του αργίλιου ή του μολύβδου, και των
κραμάτων τους, που χρειάζονται άλλα κολ­
λητικά και άλλα συλλιπάσματα.
Κοινός βόρακας σε στερεή μορφή, όπως
αυτή των συμπιεσμένων κώνων ή ραβδιών,
παρασκευάζεται για χρήση στη συγκόλλη­
ση, προοριζόμενος για τρίψιμο σε ένα πλα­
κίδιο βόρακος - μια ρηχή κοίλη πλάκα - που
περιέχει λίγο νερό, μέχρις ότου σχηματι­
σθεί μια γαλακτόχρωμη πάστα. Σκόνη βό­
ρακος που ρίχνεται σε μια τέτοια πλάκα και
συνδυάζεται με λίγο νερό δίνει ένα φτηνό
πολτώδες συλλίπασμα αλλά το παρασκεύα­
σμα τείνει να κρυσταλλωθεί και να στερεο­
ποιηθεί. Ο τετηΥμένος βόραξ, που μπορεί να
χρησιμοποιηθεί στη θέση του κοινού βόρα­
κα, δεν αναβράζει τόσο πολύ όσο ο κοινός
κατά τη θέρμανση αλλά για να γίνει πάστα
δε μπορεί να δουλευτεί με νερό και χρειά­
ζεται ανάμιξη με λίγο καθαρό οινόπνευμα.
Ανάμιξη με νερό θα τον μετατρέψει σε κοι­
νό κρυσταλλικό βόρακα. Τα επιφανειακά
οξείδια μπορούν επίσης να προληφθούν με
την εμβάπτιση των προς σύνδεση τεμαχίων
σε ένα υπέρκορο διάλυμα βορικού οξέος σε
οινόπνευμα. Κατά την ξήρανση σχηματίζε­
ται ένα προστατευτικό επίστρωμα . Ύστερα
προστίθεται το κολλητικό κράμα.
Κυκλοφορούν στο εμπόριο συσκευασμέ­
να σε βάζα έτοιμα για χρήση συλλιπάσματα
βόρακα με μορφή πάστας .
. Ενα υγρό συλλίπασμα για κολλητικά κρά­
ματα μέτριας και ψηλής θερμοκρασίας μπο­
ρεί να γίνει με την ανάμιξη 75 μερών σκό­
νης βόρακος και 25 μερών σκόνης βορικού
Η απλούστερη δυνα τή διάταξη ετερογενούς συγκόλ ω
λησης, ο αυλός που γίνετ αι με ένα σωλήνα φUΣήματ o'ς
και χρησιμοποιείται σε συνδυασμό μ ε μια λυχνία λα­
διού . Χρησιμοποιήθηκε επί αιώνες από πολλούς πολ ι ­
τισμoUς για τη συΥκόλληση των π ι ο περίπλοκων τίι­
πων μ εταλλ ικώ ν αντικείμενων. Εδώ φαΙνεται ένας Ιν ­
δός κοσμηματοποιός πο υ χρησιμοποιεί τον σωλήνα
και τη λυχνία λαδιού, με βαμβακερό φυτίλι, για να
κολλήσει μια χρυσή αλυσίδα . Η φλόγα κατευθύνε ται
ε ίικολα και ε ίναι αρκετά έντονη ώστε να κάνει tην
όποια σκληρή κόλληση να ρεύσει επάνω σε μι κρά με­
ταλλ ικά μ έρη . Στο βάθος, υπάρχουν σχέδια σκο υλαρι­
κιών από τα ο ποία μπορ εί να διαλέξε ι ο πελάτης. μια
και οχρυσοχόος του χωριού δεν διατηρε ί συνήθως με­
γάλη ποιιnλ ία έτο ιμου εμπορεύματος. ΦωrΟΥ/Χ1ψία
Ορρί.
2ω
Πηγές θερμότητας Ύια την ετερογενή συγκόλληση; Ι.
Λυχνίες οινοπνεύματος για χρήση με φυσητήρα αυλό,
στριφτό φυτίλι και τραβηχτό φυτίλι , 2. Λύχνος Bunsen,
3. Λαστιχένιος σωλήνας για τη μεταφορά φωταερίου
σε λύχνους Bunsen, 4. Αυλός αερίου προπανίου Benz-
o-matic, με αντιιcαθιστάμενo κύλινδρο αερίου, που
καίει επί Ι 5 ώρες στο uς 2300F. 5. Κάμινέτο υδραυλικού .
Αυλοί Ρres ι-Q-Liιe με ε να λλάξ ιμα. βαθμονομημένα
προφύσια, προσάρτημα χαλκοκόλληση ς ιcαι μανόμε­
τρο. Craftool, /nc.

οξέος και με τη διάλυση του μίγματος σε

πε,lίσσεια βραστού νερού. Μετά την ψύξη
προσ,ίθενται 30 γραμμάρια δισόξινου φω­
σφορικού αμμωνίου ανά κιλό του διαλύμα­
τος. Το μίγμα αυτό έχει παραπλήσια μ ε το
εμπορικό υγρό σύνθεση αλλά δεν έχει την
χρωστική που περιέχει το δεύτερο για την
οπτική διευκόλυνση της δουλειάς.
Ο τύπος αυτός υγρού συλλιπάσματος εί­
ναι ιδιαίτερα κατάλληλος για συγκολλή­
σεις σύντομης διάρκειας γιατί δεν προσφέ­
ρει επαρκή προστασία, όταν η συγκόλλη­
ση πρέπει να διαρκέσει μακ:ρό χρόνο. Σε
μερικές καταστάσεις είναι δυνατή η ανάμι­
ξη ρινισμάτων κολλητικού κράματος με
σκόνη βόρακα και η χρήση του μίγματος σε
ξηρή κατάσταση, όπως'στην περίπτωση της
δουλειάς με μικρά σύρματα τύ.που filigree.
Πριν από την συγκόλληση, όλες οι επιφά­
νειες και οι ακμές που πρόκειται να συνδε­
θούν καθώς επίσης και τα κομμάτια του
ίδιου του κολλητικού καλύπτονται με συλλί­
πασμα. Συνήθως, το συλλίπασμα αλείβεται
με ένα πινέλο. Πάντως , τα κομμάτια του

?Ω"
κολλητικού μπορούν επίσης να πιαστούν με
ένα τσιμπιδάκι και να βουτηχτούν στο υγρό
ή πολτώδες συλλίπασμα πριν τοποθετηθούν
στη θέση της συγκόλλησης. Στο σημείο αυ­
τό μπορεί να ελεγχθεί η καθαρότητα της
επιφάνειας του προς σύνδεση μετάλλου. Αν
το συλλίπασμα «κυλάω) εύκολα και δεν
προσφύεται ισχυρά στην μεταλλική επιφά­
νεια, προκαλώντας μια διακοπή της ροής,
αυτό δείχνει την ύπαρξη λιπαντικής ουσίας
που εμποδίζει το συλλίπασμα να παίξει τον
ρόλο του ως προστατευτικού μέσου. Αν επι­
χειρηθεί η συγκόλληση, η λ ι παρή ουσία θα
απανθρακωθεί και γι' αυτό το μέταλλο
χρειάζεται ξανακαθάρισμα. Είναι φρόνιμο
να γίνεται μια απλή δοκιμή,με το να αφεθεί
να τρέξει νερό σε ολόκληρη την προς σύν­
δεση επιφάνεια και να παρατηρηθεί αν το
νερό σχηματίζει ένα ομοιόμορφο στρώμα
χωρίς τοπικές διακοπές, πριν απλωθεί στην
επιφάνεια το συλλίπασμα.
ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ ΣγΛΛΙΠΑΣΜΑΤΟΣ
ΜΕΤΑ ΤΗ ΣνΓΚΟΛΛΗΣΗ
Το συλλίπασμα ή το γυαλί συλλιπάσμα­
τος αφαιρείται συνήθως εύκολα εκπλυνόμε­
νο με ζεστό νερό (1800 F ή και περισσότερο).
Αν το συλλίπασμα δεν διαλύεται εύκολα,
αυτό μπορεί να σημαίνει ότι χρησιμοποιή ­
θηκε πολύ λίγο συλλίπασμα ή ότι το μέταλ­
λο υπερθερμά,νθηκε, ή ότι η θέρμανση κρά­
τησε πάρα πολύ. Το έμμονο συλλίπασμα
μπορεί να αφαιρεθεί με παρατεταμένη ανά­
δευσή του σε νερό, με εμβάπτιση σε ζεστό
διάλυμα οξέος ή με μηχανική αποτριβή .
ΤΟΠΟθΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΙΠΑΣΜΑΤΟΣ
Αν η δουλειά απαιτεί περισσότερες από
μια συγκολλήσεις, η διαδικασία αρχίζει κα­
τά κανόνα με το κολλητικό κράμα που έχει
την υψηλότερη θερμοκρασία ροής και συ­
νεχίζεται με τα κολλητικά κράματα που
έχουν διαδοχικά χαμηλότερα σημεία ροής.
. Ενα τυπικό παράδειγμα είναι η χρήση μιας
σκληρής κόλλησης ακολουθούμενης από
μια μέση κόλληση και τέλος από μια μαλα­
κή κόλληση. Βiβαια, μολονότι αυτό είναι
θεωρητικά σωστό, στην πράξη χρησιμο­
ποιούνται συχνά δύο κολλητικά σε μια
πολλαπλή συγκόλληση. Οι τρόποι προστα­
σίας των κολλητικών συνδέσεων εξετάζο­
νται στο τμήμα με την επικεφαλίδα « Ελεγ-
χος της Ροής του Κολλητικού» (βλ. σελ.
215).
Η καλή πρακτική συγκόλλησης απαιτεί
τη χρησιμοποίηση κολλητικού με μικρότε­
ρο πάχος από το πάχος του συγκολλούμε­
νου μετάλλου. Αν δεν υπάρχει διαθέσιμο
τεμάχιο κολλητικού λεπτότερο από το μέ­
ταλλο, το πάχος μπορεί να μειωθεί με ένα
σφυρί επιπέδωσης ή με καλάνδρα εξέλασης.
Μη χρησιμοποιείτε περίσσεια κολλητικού'
περιορίζεστε στην ακρ ι βώς απαιτούμενη
για τη δουλειά ποσότητα . Το κολλητικό
ρέει με τριχοειδή έλξη και είναι δυνατή η
σύνδεση μεγαλύτερων διακένων ανάμεσα
στα δύο συνεχόμενα τεμάχια με μικρότερη
ποσότητα κολλητικού από. αυτή που μπορεί
να φαντασθεί ο άπειρος τεχνίτης. Το επί πλέ ­
ον δύσκολα αφαιρείται και όταν είνα εμφα­
νές αποτελεί κακοτεχνία. Μ ια και το κολ­
λητικό είναι ένα κράμα διαφορετικό από. το
πατρικό μέταλλο μπορεί να αντιδράσει δια­
φορετικά κατά τις επακόλουθες εργασίες
χρωματισμού του αντικειμένου και να γίνει
ακόμα πιο αντιαισθητικά εμφανές.
Τα τετραγωνίδια του κολλητικΟύ τοποθε­
τούνται εκεί που πρέπει με ένα πινέλο βου­
τηγμένο σε πολτώδες ή υγρό συλλίπασμα.
Το πινέλο ακουμπάει στο τεμάχιο του κολ­
λητικού, που έτσι πιάνεται και μεταφέρεται
στην επιθυμητή θέση. Έτσι, το κολλητικό
lGαλύπτεται αυτομάτως με ένα στρώμα συλ­
λιπάσματος, αν δεν έχει επιστρωθεί προη­
γούμενα με αυτό. Το κολλητικό μπορ εί να
τοποθετηθεί επίσης με τσιμπιδάκι. Το κάθε
τεμάχιο πιάνεται χωριστά και βουτιέται στο
συλλΙπασμα πριν από την τοποθέτησή του.
Γενικώς, τα τετραγωνίδια του κολλητικού
κράματος πρέπει να τοποθετούνται έτσι
ώστε να έρχονται σε επαφή και με τα δύο
προς σύνδεση τεμάχια. Όταν το κολλητικό
υγροποιηθεί, τραβιέται μέσα στη σύνδεση
με τριχοειδή έλξη.
Το οποιοδήποτε μέρος τον κολλητικού
που μένει στερεό μετά την τήξη με βραδεία
θέρμανση της κύριας μάζας χαρακτη ρίζεται
ως «καύκαλω). Το «(καύκαλο» αποτελείται
από μέρος του πιό δύστηκτου μετάλλου του
κολλητικού κράματος και παραμένει στερεό
επειδή το μέρος που λιώνει σε χαμηλότερη
θερμοκρασία έχει λιώσει και ρεύσει μακρυά
κατά το διάστημα που χρειάζεται για να φτά­
σει το υλικό στη θερμοκρασία του σημείου
ροής . ·Οταν το «καύκαλο» είναι ορατό,
μπορεί να αφαιρεθεί με τη χρήση λειαντι-
205
κών μέσων κατά το φινίρισμα του αντικείμε­
νου.
. Εχει ιcατασKευασθεί σε βιομηχανική ΙCλί­
μακα για χρήση σε συνδυασμό με το δοχείο
καυσίμου Prest - Ο - Lite, ένα δοχείο εκτό­
ξευσης συλλιπάσματος προσαρμοσμένο
στις απαιτήσεις των χειροτεχνών. Τα δύο
δοχεία συνδέονται με μία βαλβίδα «Υ •• , έτσι
ώστε το δοχείο καυσίμου Prest - Ο - Lite
μπορεί να χρησιμοποιείται ιcαι χωριστά.
. Οταν το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται
για τη σκληρή ετερογενή συγιcόλληση
κραμάτων πολύτιμων μετάλλων εξαλείφεται
ο κίνδυνος σχηματισμού «λεπιών~) από οξεί­
δια ενώ όταν χρησιμοποιείται για το λιώσι­
μο μετάλλων που προορίζονται για χύτευ­
ση, η συνεχής παροχή συλλιπάσματος μέ­
σω του αυλού, που έξασφαλίζει το σύστημα,
εμποδίζει τελείως την οξείδωση του μετάλ­
λου.
ΚΑ ΥΣΙΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΕΡΟΓΕΝΗ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ
ΑΠΛΙΞΣ ΘΕΡΜΑΝTlΚΕΣ ΔΙΑ ΤΑΞΕΙΣ.Η θερμότης
που χρειάζεται για την ετερογενή συγκόλ­
ληση μπορεί να δημιουγηθεί με διάφορες
πηγές καυσίμων σε συνδυασμό με διάφορα
συστήματα παροχής αέρα. Ο αέρας, ή το
οξυγόνο, αντιδρά με το ιcαύσιμo και σχημα­
τίζει τη φλόγα, που δίνει το αναγκαιο μεγά­
λο ποσό θερμότητας . Η απλούστερη μέθο­
δος παραγωγής θερμότητας είναι η καύση
ξυλανθράκων σε μια κοίτη και η τοποθέτη­
ση επάνω από αυτή του αντιkειμένου όσο τα
κάρβουνα είναι ερυθροπυρωμένα και ενώ
προσφυσάται ρεύμα αέρα. Η μέθοδος αυτή
ακολουθείται ακόμα και σήμερα στην' Απω
Ανατολή για την παραγωγή πολύπλοκων
κοσμημάτων και διακοσμητικών ειδών.
Το επόμενο στάδιο στην πρooδευτιιcά πιο
πολύπλοκη διαδοχή των θερμαντιιcών συ­
στημάτων είναι η χρησιμοποίηση
ορειχάλκινου αυλού προσφύσησης με το
στόμα σε συνδυασμό με το οποιοδήποτε
σχεδόν καύσιμο, που μπορεί να δημιουργή­
σει φλόγα, όπως είναι η λυχνία λαδιού, το
καμινέτο οινοπνεύματος ή ο λύχνος φωταε­
ρίου Bunsen. Η φλόγα είναι μυτερή και λε­
πτή αλλά αρκετά έντονη για να κολλήσει
ετερoγε~ώς μικρά είδη κοσμηματοποιίας
και κατευθύνεται εύκολα στο σημείο πόυ
πρέπει.
Οι αυλοί φωταερίου μπορούν να χρησι­
μοποιηθούν όταν η πόλη έχει δίκτυο διανο-
206
μής και το εργαστήριο μπεκ παροχής, με το
οποίο συνδέεται ένας λαστιχένιος σωλήνας.
Στο ελεύθερο άκρο του σωλήνα στερεώνε­
ται ένας αυλός προσφύσησης αέρα με το
στόμα και το αέριο ανοίγεται και ανάβεται.
Ύστερα, φυσιέται με το στόμα αέρας με
συνεχή σταθερή πίεση. Με λίγη εξάσκηση
ο τεχνίτης μπορεί να εισπνέει αέρα από τη
να μύτη και να εκπνέει με το στόμα, συστέλλο­
ντας τα μάγουλα. Ο απαιτούμενος πρόσθε­
τος αέρας μπορεί επίσης να δοθεί στη φλό­
γα με ένα ποδοκίνητο φυσερό, ένα κομπρε­
σέρ ή έναν ηλεκτρικό φυσητήρα.
ΑΥΛΟΙ ΜΕ ΧΩΡΙΣΤΗ ΠΑΡΟΧΗ ΑΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΑΕ·
ΡΑ Ή ΟΞΥΓΟΝΟΥ.Κατασκευάζεται μια μεγάλη
ποικιλία αυλώγ αερίου-αέρα για χρήση με
φυσικό ή βιομηχανικό αέριο. Όλοι οι τύ­
ποι δεν είναι το ίδιο κατάλληλοι για όλες
τις περιπτώσεις και πρέπει να διαλέγεται ο
τύπος που ταιριάζει στο είδος του χρησιμο­
ποιούμενου αερίου. Όλοι οι αυλοί της κα­
τηγορίας αυτής συνοδεύονται από συλλογές
εναλλάξιμων ακροφυσίων, που δίνουν διά­
φορα μεγέθη φλόγας, ανάλογα με το τι
χρειάζεται για την κάθε εργασία. Οι αυλοί
αυτοί έχουν δύο ρυθμιζόμενες βαλβίδες, μια
για την παροχή του αέρα ή του οξυγόνου
και μΙ<;1 για την παροχή του καύσιμου αε­
ρίου. Με τον συνδυασμό ακροφυσίου και
ανεξάρτητης ρύθμισης των παροχών μπο­
ρούν να ληφθούν διάφοροι τύποι φλόγας . .
Σε ένα εργαστήριο όπου υπάρχει η δυνα­
τότητα παροχής στον πάγκο πιεσμένου
οξυγόνου από μια οβίδα και ανεξάρτητης
παροχής αερίου από μια άλλη οβίδα μπορεί
να χρησιμοποιηθεί ένας αυλός οξυγόνου­
αερίου. Στη θέση του οξυγόνου μπορεί να
χρησιμοποιηθεί πεπιεσμένος αέρας αλλά τό­
τε θα χρειασθεί ίσως ένα ιδιαίτερο ακροφύ­
σιο. Με την αλλαγή των ακροφυσίων είναι
ενός
δυνατή η δημιουργία φλόγας με πολύ λεπτό
άκρο. ή με διαδοχικά αυξανόμενο πλάτος,
μέχρις αυτό που χρειάζεται για την ανόπτη­
ση.
ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ
ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ. Κυκλοφορούν στο εμπόριο
συστήματα μικρών αυλών μόνιμα συνδεδεμέ­
νων με φιάλες μιας χρήσης,που περιέχουν
ένα μιγμα προπανίου και προωθητικού αε­
ρίου και μπορούν να χρησιμοποιηθούν συ­
νεχώς μέχρι και δειcαπέντε ώρες. Το άνοιγ-
 ( ιet<t;) 11
(3
2
(
3 ,- ~
:~
4
r l(
12

:
~
Y4~1
5
J •

.... ..
~

14

10

Αυλοί ετερογενούς συγκόλλησης: Ι . Σωλήνας φυσ ή­
ματος με το στόμα , 2. Σωλήνας φυσήματος με αφαιρού­
μενη σφαίρα για τη συγκράτηση του σάλιου. 3. Σωλή­
νας φυσήματος για χρήση με σωλήνα πίεσης και φυσ ι­
κό αέριο, 4. ΚΟΙ 5. Αυλοί αέρα "οι καυσίμου αερίου για
μικρο&ργασίες. 6. Αυλός για χρήση με φυσικό αέριο σε
μεγαλύτερες εργασίε ς, 7. Αυλός αέρα και καυσίμου αε ­
ρίου, 8. Αυλός οξυγόνου "αι ιcαυσίμoυ αερίου, 9. Αυλός
μεγάλης θερμότητας με αέρα και φυσικό αέριο. 10.
Εναλλάξιμα ItρOφOOια αυλού για την παραγωγή φλό-
Ύας διαφορετικών μεγεθών από αυτό ~oυ είναι ιcατάλ­
ληλο για την ιcατασKευή κοσμημάτ ων μέχρ ις αυτό που
προσφέρετα ι για την κατασκευή μεγάλων ειδών αργυ­
ροχοϊκής, 11 . :: ύλ ι νο επιστόμ ιο γ ια σωλήνα φυσημα ­
τος μ ε το στόμα, 12. Αναπτήρας με τσακμακόπετρα. 13.
Π οδοκ ί νητο φυσερό για τη δημιουργία πιέσεων 1- Ι Ι J2
λίμπρας ανά τετραγωνική ίντσα για την ύψωσ η της
θερμοκρασίας πηγής αερίου, 14. Διάταξη που δείχνει
έναν αυλό τροφοδοτούμενο με σύστημα βενζίνης - αέρα
και ποδοκίνητο φυσερό για τη συμπίεση του αέρα.

207
μα του ακροφυσίου είναι ρυθμιζόμενο και ο
αυλός λειτουργεί με οποιαδήποτε γωνία. Η
χρήση του αυλού αυτού περιορίζεται σε μι­
ΙCρά αντικείμενα όπως τα κοσμήματα.
Για έναν τεχνίτη που χρειάζεται μια μονά­
δα με μεγάλη κινητικότητα ή δεν διαθέτει
παροχή φωταερίου ένας οξυακετυλενικός
αυλός (ή αυλός ασετυλίνης) σε συνδυασμό
με μια οβίδα ασετυλίνης αποτελεί ίσως την
κ:αλύtερη λύση. Οι αυλοί αυτοί είναι ειδικά
σχεδιασμένοι και κατασκευασμένοι. Το αέ­
ριο. ακετυλένιο ή ασετυλίνη, είναι διαλυμέ­
νο σε έναν υγρό διαλύτη και αποθηκευμένο
στην οβίδα με πίεση (βλ. Οξυγονοκόλληση
με ασετυλίνη, σελ. 346). Όταν ανοίξει η
βαλβίδα της οβίδας ελευθερώνεται αέριο.
Το μέγεθος της φλόγας ελέγχεται εύκολα με
τη χρησιμοποίηση εναλλάξιμων ακροφυ­
σίων ή στελεχών. Το νούμερο Ι χρησιμο­
ποιείται για μικρές δουλειές, όπως αυτές της
κοσμηματοποιίας, και με το προοδευΤΙΚό
μεγάλωμα του αριθμού φθάνουμε στο νού­
μερο 5, που είναι κατάλληλο για την ανό­
πτηση μεγάλων αντικειμένων. Το οξυγόνο,
προερχόμενο από μια δεύτερη .οβίδα, συν­
δυάζεται αυτομάτως με τη φλόγα στην κε­
φαλή του αυλού, καθώς καίγεται το αέριο
και παράγεται μια εξαιρετικά θερμή φλόγα
(θερμοκρασίας ανώτερης των 60000F), αφού
η θ€pμOγόνOς ισχύς της ασετυλίνης πλησιά­
ζει πολύ αυτή του καθαρού υγρού άνθρακα.
Μολονότι το κόστος μιας μονάδας όπως αυ­
τή του συστήματος Prest-O-Lite είναι σχε­
τικά ψηλό, τα αναλώσιμα και τα ανταλλα­
κτικά είναι αρκετά φθηνά και βρίσιcoνται
στο οποιοδήποτε σχεδόν μέρος.
ΤΟ KAMINETO ΥΔΡΑΥΑΙΚΟΥ.Στο θερμαντικό
αυτό σύστημα το άκρο της παραγόμενης
φλόγας δεν μπορεί να ρυθμιστεί εύκολα. Η
φλόγα είναι πλατειά και θερμή και είναι κα­
τάλληλη μόνο για τη θέρμανση μεγάλων
επιφανειών (βλ. Μεξικανικά «παντρεμένα»
μέταλλα, σελ. 227).
ΤΟ ΑΝΑΜΜΑ ΤΗΣ ΦΑΟΓΑΣ. Όταν χρησιμ.ο­
ποιούνται αυλοί φωταερίου, φυσικού αε­
ρίου-αέρα, προπανίου ή ασετυλίνης, η φλό­
γα του αυλού μπορεί να αναφτεί με μια άλλη
βοηθητική φλόγα, όπως αυτή της λυχνίας
οινοπνεύματος, ή καλύτερα, με έναν αναπτή­
ρα τσακμακόπετρας. Φυσικά , μπορούν να
20Η
χρησιμοποιηθούν και σπίρτα αλλά η τσακ­
μαΚόπετρα απασχολεί το ένα μόνο χέρι ΙCΙ
έτσι το άλλο μπορεί να κρατάει τον αυλό'
είναι πιο εύχρηστη και πιο ασφαλής. Κατά
το άναμμα ενός αυλού αερίου-αέρα θα πρέ­
πει να επιτρέπεται η διαφυγή μιας μικρής
ποσότητας αερίου πριν πιεσθεί ο ανα",ήρας
τσακμακόπετρας, που κρατιέται έτοιμος στο
αριστερό χέρι. Οταν αναφλεγεί το αέριο, η
φλόγα του μπορεί να μεγαλώσει και να ρυθ­
μιστεί με τον κατάλληλο χειρισμό των βαλ­
βίδων.
Οταν χρησιμοποιείται προπάνιο ή ασε­
τυλίνη ο αυλός θα ανοίγεται μόνο τόσο όσο
είναι απαραίτητο για να ανάψει η φλόγα, η
ρύθμιση της οποίας γίνεται μετά. Οταν σβή­
νετ·ε μια φλόγα αέpα-αερίoυ~ κλείνετε πά­
ντα πρώτα τον αέρα κι ύστερα το αέριο. Με
τους άλλους τύπους,ο αυλός πρέπει να κλεί­
νεται σιγά σιγά, για να αποφευχθεί η συνέ­
χιση της καύσης στο εσωτερικό του.
ΡΥΘΜIΣΗ ΤΗΣ ΦΑΟΓΑΣ. ΤΟ'μέγεθος και η κα­
τάσταση της φλόγας που χρησιμοποιείται
εξαρτώνται από τις συνθήκες της δουλειάς.
Στούς πφισσότερους αυλούς, το μέγεθος
του ακροφυσίου αλλάζει χωρίς δυσκολίες.
Η συγκόλληση μικρών τμημάτων κοσμημά­
των απαιτεί λεπτή, μυτερή φλόγα. Η ανό­
πτηση χρειάζεται μια μεγάλη όχι πολύ θερ­
μή φλόγα, με ελαφρά κίτρινο άκρο. Σε έναν
αυλό αέρα-αερίου μια «(γλυκειά» ολοκίτρινη
φλόγα δείχνει την παρουσία περίσσειας αε­
ρίου και την έλλειψη αρκετού αέρα.
Το είδος αυτό φλόγας θα προκαλέσει την
απόθεση επάνω στο μέταλλο μη καέντος
άνθρακα, που προέρχεται από την ατελή
οξείδωση του καύσιμου και είναι γνωστός
ως αιθάλη, το κοινό «φούμΟ)) ή (~Kαπνιά». Η
φλόγα αυτή δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί
για την ετερεογενή συγκόλληση γιατί πα­
ρεμποδίζει τη ροή του κολλητικού κράμα­
τος, μια και το μέταλλο δεν μπορεί να θερ­
μανθεί τόσο, ώστε να κάνει δυνατή tη ροή
του κολλητικού. Μια πολύ μυτερή και έντο­
να μπλε χρωματισμένη φλόγα έχει ίσως
υπερβολικά πολύ αέρα ή οξυγόνο και λιγό­
τερο από όσο πρέπει καύσιμο αέριο. Το εί­
δος αυτό φλόγας είναι εξαιρεΤΙΚά θερμό,
μπορεί να προκαλέσει το λιώσιμο του πα­
τρικού μετάλλου και υπερθερμαίνει τοπικά
το μέταλλο. Επί πλέον, η περίσσεια του
οξυγόνου προκαλεί τον σχηματισμό οξει-
δίων στην επιφάνεια του μετάλλου, που πα­
ρεμποδίζουν τη ροή του κολλητικού κράμα­
τος.
Η συγκόλληση γίνεται καλύτερα με μια
ουδέτερη ή ελαφρά αναγωγική
(Αναγωγική είναι η φλόγα, που έχει περίσ­
σεια αερίου σε σχέση με το οξυγόνο). Αυτό
προλαβαίνει την υπερβολική οξείδωση της
μεταλλικής επιφάνειας. Η οξειδωΤΙΚή φλό­
γα είναι ανεπιθύμητη, ιδιαίτερα στην αργυ­
ροκόλληση, αλλά χρησιμοποιείται
γκαστικά σε ορισμένες καταστάσεις. Στις
περιπτώσεις που ο έλεγχος της φλόγας είναι
δύσκολος μπορεί να δημιουργηθεί μια παρό­
μοια με την αναγωγική ατμόσφαιρα της φλό­
γας κατάσταση, με την επίστρωση ολόκλη­
ρου του προς σύνδεση συστήματος με αρκε­
τό συλλίπασμα. Αυτό θα προλάβει τον σχη­
ματισμό οξειδίων στη μεταλλική επιφάνεια.
Το συλλίπασμα μπορεί να αφαιρεθεί μετά
τη συγκόλληση με πλύσιμο με ζεστό νερό
ή με μια σκληρή βούρτσα.
Το πιο θερμό μέρος μιας φλόγας είναι ένα
σημείο ανάμεσα στο άκρο της και το άκρο
ενός εσωτερικού κώνου και αυτή η περιοχή
της φλόγας πρέπει να «παίζεται>, επάνω στο
μέταλλο. Για τις περισσότερες εργασίες
ετερογt:νούς συγκόλλησης ενδείκνυται μια
μάλλον ήπια φλόγα, που θερμαίνει ολόκλη­
ρη την περιοχή γύρω από την σύνδεση μέ­
χρι την θερμοκρασία της θαμπής ερυθροπύ­
ρωσης και ύστερα συγκεντρώνεται
σύνδεση και το κολληΤΙΚό κράμα.
ΕnlΦΑΝΕIΕΣ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΓΚΟΛΛΗΙΗΙ
Υπάρχει μια ποικιλία βοηθητικών της
συγκόλλησης επιφανειών και η εκλογή
εξαρτάται από τις συνθήκες. Το συνηθέστε­
ρο βοηθητικό μέσο είναι ένα κομμάτι ξυ­
λάνθρακα με κανονικό σχήμα. Το ξυλο­
κάρβουνο κρατάει τη θερμότητα της φλόγας
και βοηθάει στο να επιτευχθεί γρήγορα η
απαιτούμενη θερμοκρασία, με αποτέλεσμα
τη μείωση του σχηματισμού οξειδίων και τη
βελτίωση της ροής του κολλητικού. Το δέ­
σιμο ενός τέτοιου μπλοκ, όταν είναι και­
νούργιο, με συνδετικό σύρμα θα το βοηθή­
σει να κρατήσει περισσότερο. Το αντικεί­
μενο μπορεί να στερεωθεί εύκολα
μπλοκ του ξυλοκάρβουνου, έτσι ώστε τα
προς σύνδεση κομμάτια του να μη
νηθούν κατά τη διάρκεια της συγ'κόλλ η­
σης.
Τα πλακίδια μαγνησίου, κατασκευασμένα
από ανθρακικό μαγνήσιο και ίν~ς αμιάντου ,
διαρκούν περισσότερο από τα μπλοκ ξυ­
λάνθρακος. Το υλικό αυτό είναι αρκετά πο­
φλόγα. ρώδες ώστε να επιτρέπει το στερέωμα του
αντικείμενου στη διάρκεια της συγκόλλη­
σης.
Οι σπειροειδείς πλάκες αμιάντου κατα­
οκεύαζονται από ταινίες αμιάντου που είναι
σπειροειδώς τυλιγμένες και συγκρατούνται
ανα­ σε μεταλλικό πλαίσιο. Και σε αυτές τις επι­
φάνειες το αντικείμενο στερεώνεται εύκολα.
Τα πλακίδια συγκόλλησης αμιάντου κα­
τασκευάζονται σε διάφορα πάχη και μπο­
ρούν να χρησιμοποιοηθούν είτε μόνα τους
είτε σε συνδυασμό με οποιοδήποτε από τα
μπλοκ που αναφέρθηκαν παραπάνω .
Πλακίδια αμιάντου μπορούν να χρησιμο­
ποιηθούν για την κάλυψη και προστασία πά­
γκων και τραπεζιών που εξυπηρετούν τις
εργασίες συγκόλλησης. Λεπτά, μικρά φύλ­
λα αμιάντου χρησιμοποιούνται σε αντικατά­
σταση του ξυλοκάρβουνου για την υποστή­
ριξη προς συγκόλληση μεταλλικών αντι­
κείμενων.
Χοντρά φύλλα αμιάντου, φύλλα με βάση
τον αμίαντο, μπορούν να χρησιμοποιηθουν
σε διαστάσεις 120Χ240 εκατοστ<i?ν, για την
κάλυψη μεγάλων επιφανειών εργασίας που
εξυπηρετούν ανάγκες για θέρμανση. Το
υλικό αυτό μπορεί να κοπεί σε διάφορες
στη διαστάσεις, κατασκευάζεται σε διάφορα πά­
χη και είναι σχετικά φθηνό.
Υποδοχές συγκόλλησης από αμίαντο
μπορούν να πάρουν διάφορες κωνικότητες,
ώστε να δεχθούν κάθε μεγέθους δακτύλιο
κατά τη διάρκεια ποικίλων εργασιών συ­
γκόλλησης και επισκευών.
Μεταλλικά συρμάτινα πλέγματα χρησι­
μοποιούνται σε καταστάσεις που απαιτούν
τη θέρμανση ενός αντικειμένου από κάτω.
Μακροπρόθ1:σμα, η πιο οικονομική λύση εί­
ναι η χρησιμοποίηση πλεγμάτων από σύρ­
μα νικελοχρωμίου (π . χ. νίχρωμ), που δεν
προσβάλλονται από την οξείδωση ' ούτε
σχηματίζουν χοντρά, μεγάλα "λέπιο>" όπως
τα πλέγματα από σίδηρο. Το πλέγμα πρέπει
να στέκεται κάπως ψηλά, έτσι ώστε η φλόγα
του αυλού να μπορεί να κατευθυνθεί στο συ­
γκρατούμενο αντικείμενο από κάτω. Ο
στο
απλούστερος τρόπος είναι να στερεωθεί το
πλέγμα στο διάκενο δύο μπλοκ ξυλοκάρ­
μετακι­
βουνου ή δύο τούβλων, αλλά μπορεί να
χρησιμοποιηθεί και ένα τρίποδο με κυκλική
209
 3

::~:::::::::==.=μ==~
-C:"I==::::::::::::~6C::::

1';1,
Ι
( ,Ι
,f
- 1 c~,

--
10

Εργαλε ία και υλικά ετερογενούς συΥκόλλησης: Ι. Μα­
σούρι σιδερένιου συνδεηκού σύρματο ς. 2. Κ ουλού ρα
χοντρού συνδετικού σύρματος, 3. Τσιμπίδα ανόπτησης
μ ε "ε καμμ ένη μ ύτ η , χυτοσίδηρος, μήκος 17 ίντσε ς, 4.
Ταψί ανόπτησης ιτου στρέφ ετα ι σε ρουλεμάν και χρη­
σιμοποιείται μ ε βώλους ελαφρόπετρας ή κόκκους κο­
ρουνδί ου Νο 6. Δύο μοντέλα ' δια μέτρου 12 και 18
ιντσών , 5 και 6. Χυτοσιδηρές τσιμπί δες ανόπτησης, μ ε
μακρυά λαβή 17 ιντσών, ευθεία μ(ηη και καμπυλωτή
μύτη για μ εγάλ α αντικείμενα, 7. Στα υ ρωτή αυλακωΤή
πλάκα αμιάντ ου γ ια τη συγκόλλησ η μ εγάλων τεμα-
χί ων ' οι αυλακώσεις επ ιτρ έπουν στη θερ μ ότητα να δ ια­
δίδεται γύρω και κάτω από το αντικείμενο, 8. Σπειροει­
δής π λάκα συγκόλλη ση ς από αμίαντο , δ ιαμ έ τρου 5 1/ 2
ιντσώ ν και βάθους Ι ί ντσας, που ε πιτρέπ ε ι τη στερέωση
το υ αντικείμενου σ ε δ ιάφορ ες θέσε ις κατά τη δ ιάρκ ε ια
τη ς συγκόλλησης, 9. Επίπεδη πλάκα συγκόλλησης από
αμίαντο σε πολλά μι;γέθη και πάχη 1 / 8·ίντσας, 10. Πλά·
κα συγκόλλησης μαγ ν ησί ο υ (από ίν ες αμιάντου και
ανθραΚΙΚό μαγνήσ ιο) κατάλληλη για στερ έ ωση τ ου
αντικείμενου κατά τη διάρκεια της συγκόλλησης.

210
στηρικτική πατούρα.
Μια «φωλιά» συγκόλλησης, που γίνεται
με τη συστροφή κομματιών συνδετικού
σύρματος γύρω από το χοντρό σύρμα του
πλέγματος, είναι χρήσιμη. σε καταστάσεις
όπου πρέπει να κρατηθούνσε σταθερή θέση
μικρά τεμάχια προοριζόμενα για συγΚόλ­
ληση.
Ειδικά δοχεία ανόπτησης διαμέτρου 12
18 ιντσών κατασκευάζονται με υπερυψωμέ­
νες βάσεις από ενσωματωμένα ρουλεμάν,
που επιτρέπουν στα τοποθετούμενα σ' αυτά
αντ.ικείμενα να περιστρέφονται ενώ θερμαί­
νονται. Τα δοχεία αυτά είναι κατάλληλα για
τη συγΚόλληση μεγάλων κομματιών, όπως
τα μπωλ, τα βάζα κι άλλα κοίλα αντικείμε­
να. Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν,
όπως δείχνει το όνομά τους, και για σκο­
πούς ανόπτησης. Ο συγκρατητικός δίσκος
-είναι γεμισμένος με πυρίμαχο υλικό που
κρατάει τη θερμότητα. Για τον σκοπό αυτό
μπορούν να χρησιμοποιηθούν μικροί βώλοι
ελαφρόπετρας, κόκκοι συνθετικού κορουν­
δίου ή κομμάτια κοκ.
. Ενα πυρίμαχο τούβλο χρησιμοποιείται
κατά την ετερογενή συγκόλληση του λευκό­
χρυσου (πλατίνας), που απαιτεί έντονη θέρ­
μανση , στη θερμοκρασία της λευκοπύρω­
σης.
ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ εΤΕΡΟΓΕΝΗ
ΣγΓΚΟΛΛΗΣΗ
Α νεξάρτητα από τις επί μέρους συνθήκες
των καταστάσεων συγκόλλησης έχουν συνή­
θως γενική ισχύ ορισμένες γενικές παρατη­
ρήσεις ως προς τη σκληρή συγκόλληση .
Ι. Το κολληΤΙΚό δεν μπορεί να αντισταθ­
μίσει μια κακοπροσαρμοσμένη σύνδεση .
2. Ολα τα μέρη που πρόκειται να συνδε­
θούν πρέπει να είναι χημικώς καθαρά.
3. Με λίγες σπάνιες εξαιρέσεις, η φλόγα
του αυλού πρέπει να μετακινείται σταθερά
στη διάρκεια της συγκόλλησης, για να
μειωθεί ο κίνδυνος «καψαλίσμαΤΟζ», λιωσί­
ματος ή ραγίσματος του μετάλλου .
4. Η καλύτερη εκτίμηση της ροής του
κολλητικού κράματος είναι αυτή που στηρί­
ζεται στην παρατήρηση της επίδρασης της
θερμότητας πάνω σ' αυτό και στο συνδεμέ­
νο μέταλλο, με βάση την εμφάνιση και το
χρώμα. Είναι λοιπόν πρωταρχικής σημα­
σίας στοιχείο το να γίνονται όλες οι εργα­
σίες συγκόλλησης σε ένα σκιερό ή σκοτει­
νό μέρος, μακρυά από το λαμπρό φως, έτσι
ώστε να διευκολύνεται η διαπίστωση της
εξέλιξ ης του χρώματος του μετάλλου και
της ροής του κολλητικού κράματος. Μη βά­
ζετε τον πάγκο συγκόλλησης κάτω από μια
μεγάλη λάμπα. Αν στην αρχή έχετε ανάγκη
από φως, όταν έρθει η στιγμή της θέρμαν­
σης σβήστε ή καλύψτε τα κοντινά φώτα.
5. Τα πρός συγκόλληση μέταλλα πρέπει
ή να θερμανθούν στη θερμοκρασία ροής του
κολλητικού όσο γίνεται πιο γρήγορα. Το
κολλητικό δεν θα τρέξει μέχρις ότου το γει­
τονικό προς σύνδεση μέταλλο φτάσει στη
θερμοκρασία ροής. Κατά συνέπεια, όταν
κολλάτε, συγκεντρώστε τη θέρμανση πρώτα
στο περιβάλλον μέταλλο και ΟΧΙ στο κολ­
λητικό, μέχρις ότου το λιώσιμο του συλλι­
πάσματος δείξει ότι πλησιάζει η θερμοκρα­
σία ροής του κολλητικού.
6. Στο στάδιο αυτό της προθέρμανσης, αν
το συλλίπασμα περιέχει υγρασία, αυ.τή πρέ­
πει να απομακρυνθεί. Καθώς η απότομη
θέρμανση μπορεί να προκαλέσει την ατμο­
ποίηση του νερού και τον αφρισμό του συλ­
λιπάσματος, είναι πιθανή η μετακίνηση με­
ρικών τεμαχίων κολλητικού. Για να απο­
φευχθεί, ή τουλάχιστο ελαχιστοποιηθεί,
μια τέτοια μετακίνηση χρειάζονται λίγα
γρήγορα περάσματα της φλόγας πάνω από
την καλυμμένη με συλλίπα.ffμα περιοχή,
που θα διώξουν χωρίς συνέπειες την υγρα­
σία. Α ν παρ' όλα αυτά μετακινηθούν μερικά
πλακίδια κολλητικού , μπορούν να ξανα­
σπρωχτούν ,",την αρχική θέση τους με ένα
μεταλλικό εργαλείο. Αν το συλλίπασμα έχει
«καρφώσει» τα πλακίδια στη νέα θέση, η
επαναφορά είναι συνήθως δυνατή με ένα
τσιμπιδάκι, ή με λίγο σπρώξιμο, αφού χα­
λαρωθΟύν με ένα μυτερό ε ργαλείο.
7. Προσέχετε τα κομματάκια του κολλη­
τικού ή, αν αυτά είναι δυσδιάκριτα, τη σύν­
δεση όπου θα τρέξει το κολλητικό. Μόλις
γίνει αντιληπτή η λαμπρή, ασημόχρωμη
γραμμή του λιωμένου κολλητιΚΟύ (που φαί­
νεται καθαρότερα στο ημίφως) και το κολ­
λητικό ρεύσει σε ολόκληρο το μήκος της
σύνδεσης, η φλόγα πρέπει να αποσυρθεί.
Υπάρχει κίνδυνος να υπερθερμανθεί το
κολληΤΙΚό, γιατί ο ψευδάργυρος, το πιο εύ­
τηκτο συστατικό των περισσότερων κολλη­
τικών κραμάτων, θα εξατμισθεί και θα αφή­
σει την κόλληση πορώδη και εύθρυπτη. Αυ­
τό σημαίνει εξασθένιση της σύνδεσης. Κα­
τά τη συγκόλληση μεγάλων αντικείμενων ή
συνδέσεων, μπορεί να παραστεί ανάγκη να
λιωθούν πρώτα όλα τα κομματάκια του κολ­
λητικού και ύστερα να ζεσταθεί ολόκληρη
η σύνδεση με ένα τελευταίο πέρασμα της
φλόγας ,έτσιώστε να επιτραπεί στο κολλητι­
κό να ρεύσει ομοιόμορφα στο όλο μήκος
της σύνδεσης.
8, Όταν συγκολλούνται δύο τεμάχια με­
τάλλου με διαφορετικά πάχη, η θερμότητα
πρέπει να συγκεντρώνεται πρώτα στο παχύ­
τερο κομμάτι, που θέλει περισσότερο χρόνο
για να θερμανθεί. Ύστερα, η φλόγα του αυ­
λού στρέφεται και κινείται έτσι ώστε να ζε­
σταίνει και τα δύο κομμάτια. Με τον τρόπο
αυτό, τη στιγμή που το κολλητικό κράμα θα
αρχίσει να ρέει τα δύο τεμάχια θα είναι το
ίδιο ζεστά.
ΕΤΕΡΟΓΕΝΙ-ΙΣ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ
Η διαδικασία της συγκόλλησης του χρυ­
σού είναι παρόμοια με αυτή της συγκόλλη­
σης του αργύρου . Μπορούν όμως να ανα­
φερθούν μερικά πρόσθετα σημεία.
Το κολλητικό πρέπει να είναι λεπτότερο
από τα προς σύνδεση τεμάχια. Το εκλεγό­
μενο κολληΤΙΚό πρέπει να ταιριάζει ως προς
το χρώμα με τον προς συγκόλληση χρυσό.
Υπάρχουν αρκετά κολλητικά που ταιριά­
ζουν με το χρώμα των κυριότερων από τα
χρησιμοποιούμενα είδη χρυσού και λιώ­
νουν σε θερμοκρασίες που αντιστοιχούν
στην περιοχή τίτλων (αριθμού καρατιών)
των προς συγκόλληση χρυσών αντικείμε­
νων. Διαλέγετε ένα κολλητικό κράμα με
σημείο τήξης χαμηλότερο από το σημείο
τήξης του προς συγκόλληση μετάλλου, με
περιθώριο ασφαλείας τουλάχιστον 1500F,
αλλιώς θα διακινδυνέψετε την υπερθέρμαν­
ση και την υποβάθμιση του μετάλλου που
θέλετε να κολλήσετε. Συνήθως το κολλητι­
κό έχει τίτλο μικρότερο από τον αριθμό κα­
ρατιών του προς συγκόλληση χρυσού και ο
τίτλος αυτός ποικίλλει, ανάλογα με το κρά­
μα του κολλητικού και του χρυσού και με τα
επιθυμητά σημεία τήξης . Όταν παραγγέλ­
νετε ένα κολλητικό κράμα για χρυσό δηλώ­
νετε το χρώμα και τα . καράτια του χρυσού
που θέλετε να κολλήσετε. Η γνώση του ση­
μείου τήξης του χρυσού και του κολλητικού
έχει μεγάλη πρακτική σημασία.
ΑΝΟΠΤΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟ! ΜΕ ΟΞγ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ
. Οταν δουλεύεται χρυσός, που στην αρχl-
κή του κατάσταση είναι εξαιρεΤΙΚά ελατός
και όλκιμος, οι διαδΟΧΙΚές επεξεργασίες
του τον κάνουν, όπως και τα περισσότερα
άλλα μέταλλα, προοδευτικά σκληρότερο
και για τον λόγο αυτό χρειάζεται συχνά ανό­
πτηση. Η εκτίμηση της θερμοκρασίας ανό­
πτησης στην περίπτωση του χρυσού είναι
πιο δύσκολη από ότι στον άργυρο, μια και η
χρωματική αλλαγή μπορεί να μην είναι και
τόσο ευδιάκριτη' κατά συνέπεια, η ανόπτη­
ση του χρυσού πρέπει να γίνεται σε ένα
σκοτεινό περιβάλλον, για να είναι δυνατή η
παρατήρηση των τυχόν μεταβολών χρώμα­
τος κατά την πρόοδό της. Η χρωματική αλ­
λαγή αρχίζει να γίνεται εμφανής όταν ο
χρυσός αρχίζει να πλησιάζει την επιθυμητή
θερμοκρασία ανόπτησης των 12000F. Μια
πρόσθετη προφύλαξη ασφαλείας ειναl η κά­
λυψη ολόκληρου του αVΤIKείμενoυ με συλλί­
πασμα, που ρευστοποιείται σε μια θερμο­
κρασία κοντά σ' αυτήν της ανόπτησης. Αυ­
τό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στην περί­
πτωση των κόκκινων χρυσών, όπου το χρώ­
μα τείνει να αλλοιωθεί τελείως από την εμ­
φάνιση «εγκαυμάτων», αν η επιφάνεια δεν
έχει καλυφθεί ολοκληρωΤΙΚά με ένα προ­
στατεί>τικό στρώμα συλλιπάσματος κατά τη
διάρκεια της ανόπτησης και της ετερογε­
νούς συγκόλλησης.
Οι κόκκινοι χρυσοί πρέπει να «σβήνο­
νται» απότομα όσο είναι θερμοί, για να
προληφθεί η επανασκλήρυνσή τους. Οι πρά­
σινοι ή κίτρινοι χρυσοί μπορούν είτε να
«σβησθΟύν" απότομα είτε να αφεθούν να
ψυχθούν σιγά - σιγά στον αέρα. Ο λευκός
χρυσός (όχι ο λευκόχρυσος) πρέπει να ανο­
πτάται στους Ι 4000F, οπότε παρουσιάζει ένα
λαμπρό κερασοκόκκινο χρώμα, και να
«σβησθεί» απότομα ή να αφεθεί να ψυχθεί
σιγά - σιγά στον ατμοσφαιρικό αέρα. Το
ιδιόρρυθμο αυτό κράμα χρυσού πρέπει να
επεξεργαστεί ομοιόμορφα πριν από την ανό­
πτηση, γιατί αλλιώς οι εσωτερικές τάσεις,
που έχουν αναπτυχθεί από τις προηγούμενες
ανισότροπες επεξεργασίες του, μπορούν να
προκαλέσουν τη δημιουργία ρωγμών στη
διάρκεια της ανόπτησης ή κατά την παραπέ­
ρα επεξεργασία του μετάλλου.
Η. δημιουργία εξανθημάτων ή «λεπιών»
(ουσιαστικά χρωματικών κηλίδων) στην
επιφάνεια του χρυσού κατά τη θέρμανσή
του μπορεί να προληφθεί με την επίστρωση
του αντικείμενου με μίγμα βόρ.ακος και βο­
ρικού οξέος, στο οποίο προστίθεται καθαρό
οινόπνευμα, επίστρωμα που αποτίθεται μετά σε ΙΟ μέ ρη νερού). Τα χρυσοκράματα μεγά­
τήν εμβάπτιση του αντικειμένου στο μίγμα λου αριθμΟύ καρατιών που περιέχουν μικρό­
και την ξήρανσή του στον αέρα. Παρόμοιο τερες ποσότητες ξένων μετάλλων παρουσιά­
προστατευτικό στρώμα μπορεί επίσης να ζουν μικρότ ε ρη τάση δημιουργίας «λε ­
δημιουργηθεί με το άλειμμα του αντικεΙμε­ πιών~). Βλέ π ε σχετικά και στο τμήμα με επι­
νου με έτοιμη πάστα συλλιπάσμαΤος. Τα κεφαλίδα «Χ ρωμάτισμα του χρυσού» (σελ.
περισσότερα συλλιπάσματα αφαιρούνται 505).
μετά την ανόπτηση του μετάλλου με ζεστό
νερό (1800F). Αν πάντως έχουν σχηματισθεί
χρωματικές κηλίδες ή «λέπια» , η επιφάνεια ΒΑΣΙΚ ΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΤΕΡΟ Γ ΕΝΟΥΣ
ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗΣ
μπορεί να καθαριστεί με εμβάπτιση σε βρα­
στό δ ιάλυμα νιτρικού οξέος (Ι μέρος οξύ σε ΟΙ τέσσερις συνηθέστερες βασικές κατα­
8 μέρη νερού) ή θειϊκού οξέος (Ι μέρος οξύ στάσεις ετερογενούς συγκόλλησης είναι (1)

Τα παρακάτω κολλητικά χρυσού είν α ι σχεδιασμένα Ο ΠTlΚΗ ΕΚΤιΜΗΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ

έ τσι ώστε να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΓΕΝΟΥΣ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗΣ
ροής και να μπορούν να χρησιμοποιηθούν με τα πα­ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ
ρακάτω χρυσοιφάματα. Οι σχε τικές πληροφορίες βα­
Πρώτη ασθενής ερυθροπύρωση 482°C
σίζονται στους πίνακες των Handy and Harman. Που· θαμπή ερυθροπύρωση 649°C
λ ι ώvται σ ε τεμάχ ια βάρους Ι και 1/ 2 ρennyweight . Τα Κερασέρυθρο 7(JJ0C
τυποποι ημ ένα πάχη των φύλλων είναι 0.010" ή 30 BaS.
Πορτοκαλέρυθρο 8 J6°C
Λαμπρό πορτοκαλί σολωμού 87 1°C
Λαμπρό πορτοκαλί 893°C
Οι διαστάσε ις κάθε τ ε μαχίου είναι περίπου 1/ 2'" 1/ 2". (Αυτές είναι ο ι θερμοκρασί ες υγρού αργύρου στέρλι­
Τα κράματα χρυσού λιώ νουν σ ε θερμοκρασίες χαμη­ γκ)
λότερες από τον καθαρό χρυσό. ΤΟ χρώμα εμφαν ίζετ αι Υγροποίηση καθαρού αργύρου 960,5'C
πρώτα στα άκρα των φύλλων καί του σύρματος. Υγροπο[ηση καθαρού χρυσού 10630 C

Χρυσοκράματα και Σημ εία Τήξης Κολλητικά Χρυσού και Σημεία Ροής
Χρυσοί Κολλητικά
1 8Κ Κίτρινος 926.6' C Χρω ματιστοί Χρυσοί 18Κ
18Κ Πράσ ι νος 987,Ί"C Εύκολο 14Κ 754,4'C
18Κ Κόκκινος 901 'C Μέσο 12Κ 807'C
18Κ Λ ευ κός 943,3'C Σκληρό 16Κ 826,6'C
Λευκός Χρυσός 18Κ
Εύκολο 12Κ 80Ί"C
Σκληρό 1 6Κ 826,6'C
Υπέρσκληρο 19Κ 893,3'C

14Κ Κίτρινος Νο 29 879'C Χρωματιστοί Χρυσοί 1 4Κ

L4K Κίτρινος Νο 2 860'C Υπερεύκολο Νο 2460 10Κ 698,8'C
14Κ Πράσ ι νος 963' C Εύκ<ιλο 1 0Κ 748,8°C
14Κ Ανοιχτοκίτρινος Νο 245 837,Ί"C Μέσο 10Κ 768'C
14Κ Κόκκινος 935°C . Εύκολο 14Κ
14Κ Λευκός 964°C Μέσο 1 2Κ
Λ ευκός Χρυσός 14Κ
Εύκολι.. 10Κ 732 ,2°C
Σκληρό 12Κ 782,2'C
Τα ίδια κολλητικά όπως στα Ι8Κ
Λευκός χρυσός μπορεί επ ίση ς να χρησιμοποιηθεί σε
λευκό χρυσό 14Κ .

10Κ Κίτρι νος 9OΊl'C ΙΟΚ Χρωματιστοί Χρυσοί

10Κ Κίτρινος 885°C Τα ίδια κολλητικά με Χρωματιστούς Χρυσούς
10Κ Κόκκινος 96O'C 14Κ
10 Κ Λευκός 1037.8'C ΙΟΚ Λευκοί Χρυσοί
Τα {δια κολλητικά μ ε Λευκό Χρυσό Ι4Κ

213
η σύνδεση επίπεδων επιφανειών «πρόσωπο
με πρόσωπο>., (2) η σύνδεση κάθετων μεταξύ
τους επιφανειών, (3) η σύνδεση ακμών ή
σύνδεση «άκρο προς άκρο>. και (4) η σύνδε­
ση σύρματος με άλλες επιφάνειες.
ΣγΝΔΕΣΗ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΕΠ/ΦΑΝΕ/ΩΝ «ΠΡΌΣΩΠΟ
ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ". Τα τεμάχια του μετάλλου που
πρόκειται να συνδεθούν, πρέπει να κρατιού-.
ντα ι σε επαφή και επάνω το ένα στ,ο άλλο,
σε όλη τη διάρκεια της συγκόλλησης. Ο
απλούστερος τρόπος επίτευξ ης της διατή­
ρησης της επαφής αυτής είναι η αξιοποίη­
ση της βαρύ,ητας, που πρέπει να γίνεται
όποτε είναι δυνατό. Πρι ν γίνε ι η επαφή, οι
ε πιφάνε ι ες καθαρίζονται και καλύπτονται
με συλλίπασμα. Τα τεμαχί δ ια του κολλητι­
κού τοποθετούνται στο έπάνω τεμάχιο, όσο
αυτό επισ τρώνεται με συλλίπασμα στην επά­
νω επ ιφάνε ιά του , Κ1 αφήνονται να στεγνώ­
σουν στη θέση τους. Η διαδικασία αυτή
στερεώνει το συλλίπασμα εκεί που χρειάζε­
ται και εξασφαλίζει την ομαλή πορεία της
συγκόλλησης. Το επάνω τεμάχιο, επιστρω­
μένο με συλλίπασμα και με σταθεροποιημέ­
να στην προς σύνδεση επιφάνειά του τα τε­
μαχίδια του κολλητικού, αναποδογυρίζεται
και ακουμπιέται στην επιφάνε ια του κάτω
τεμαχίου, έχοντας το κολλητικό ως ενδιά­
μεσο λεπτότατο στρώμα . Έπειτα, προσφέ­
ρεται στο σύστημα θερμότητα κατά τα γνω­
στά. Το σύστημα πρέπει να είνα ι αλφαδια­
σμένο στον πάγκο για να αποφευχθεί ο Ki\l-
δυνος μεταγενέστερης μετακίνησή ς του .
. Οταν το κολλητικό ρέει, το επάνω τεμάχιο
το ο ποίο στηρίζεται σ' αυτό θα «καθήσεt>.
απότομα. Α\Jτό είναι μια ένδειξη για τη συ-'
μπλήρωση της ροής του κολλητικού, οπότε
θα πρέπει να διακοπεί η παροχή θερμότη­
τας.
Ε πίπεδα τεμάχια μπορούν να «κολληθούν
ήπια» , αρχίζοντας με χωριστή τήξη του
κολλητικού στην κάθε μια από τις δύο προς
σύνδεση επιφάνειες. Οι δύο επιφάνε ιες αλεί­
βονται έπειτα με πρόσθετο συλλίπασμα και
τοποθετούνται σε επαφή η μια με την άλλη.
Προσφέρεται θερμότητα μέχρις ότου το
κολλητικό ξαναλιώσει και συνδέσει τα δύο
τεμάχια.
ΚΑΘΕΤΕΣ ΣγΝΔΕΣΕ/Σ.Οι επιφάνειες που πρέ­
πει να συνδεθούν κάθετα η μ!α προς την άλ-
ο,.
λη παρουσιάζουν ένα πιο δύσκολο πρόβλη­
μα. Συνήθως, πρέπει να κρατηθούν σε επα­
φή με ένα βοηθητικό μηχανικ ο μέσο, όταν
τα τεμάχια δεν μπορούν να στηριχθούν μό­
να τους.
Η ΧΡΗΣΗ ΣΤΕΡΕΩTlΚΩΝ ΔΙΑ ΤΑΞΕΩΝ ΣγΓΚΟΛ,­
Λ,ΗΣΗΣ. Ως στερεωτική διάταξη συγκόλλη­
σης χαρακτηρίζεται η οποιαδήποτε μηχα­
νική διάταξη που στερεώνεται στα --, περι­
βάλλει --.ή στηρίζει τα προς σύνδεση τεμά- .
χια, όσο αυτά συνδέονται με ετερογενή συ­
γκόλληση. Συνδετικό σύρμα , σφιγκτήρες,
καρφιά και τσιμπιδάκια ή πένσες αποτελούν
από τεχνική άποψη απλές στερεωτικές δια­
τάξε ις συγκόλλησης, όσο χρησιμοποιού­
νται γι . αυτό τον σκοπό .
. Οταν για παράδειγμα συνδέεται μια βάση
με ένα μπωλ, τα δύο μέρη συγκρατιούνται με
συνδετικό σύρμα, συνήθως από μαλακό σί­
δηρο, είτε λεπτό (22 gauge) είτε χοντρό (10
gauge). Αν χρειασθεί σύρμα με κάποιο ενδιά-
. μεσο πάχος για μεγαλύτερη αντοχή, μπορεί
να κατασκευαστεί με στρίψιμο ενός αριθμΟύ
λεπτών συρμάτων.
Το σύρμα τυλίγεται σε δύο τουλάχιστο
αντίθετες διευθύνσεις γύρω από τα τεμάχια
που πρόκειται να συ.νδεθούν , έτσι ώστε να
μην κινούνται το ένα σε σχέση με το άλλο .
Οι δεσμοί σφίγγονται με το στρίψιμο των
άκρων του σύρματος μ ε τη βοήθεια μιας ,
πένσας. Α ν χρειασθεί περισσότερο σφίξιμο,
γίνεται στο σύρμα ένας κόμπος με μια τανά­
λια ή πένσα.
Ο κόμπος επιτελεί την πρόσθετη αποστο­
λή του να επιτρέπ.ε ι την αναπόφευκτη δια­
στολή του μετάλλου κατά τη θέρμανάή του.
Πριν καθαρίσετε το μέταλλο σε λουτρό οξέ­
ος βγάλτε το σιδερέvιο συvδετικό σύρμα.
Αν δεν γίνει αυτό, το διάλυμ~ του οξέος θα
μολυνθεί και θα καλύψει το μέταλλο με ένα
επίστρωμα που δύσκολα αφαιρείται.
Με τη χρησιμοίηση σύρματος χρω μονι­
κελίου «(χρωμονικελίνης»), που διατηρεί το
σχήμα και την αντοχή του κατά τη διάρ­
κεια της θέρμανσης, μπορούν να αυτοσχε­
διασθούν διάφορα είδη στερεωτικών στη­
ριγμάτων των προς συγκόλληση μεταλλι­
κών μερών. Συστήματα καρφιτσώματος ή σύ­
σφιγξης στα ρούχα, τα αυτιά Κ.λπ. που δύ­
σκολα στηρίζονται με άλλο τρόπο μπορούν
να συΎκρατηθούν στη θέση που χρειάζεται
για την συγκόλληση μ ε τέτοιο σύρμα, είτε
κατακόρυφα είτε υπό γωνία. Σ ε ορισμένες
περιπτώσεις χονδρό, συνδετικό σύρμα μπο­
ρεί να κοπεί και να καμφθεί για να σχηματί­
σει στερεωτικά των αντικείμενων άγκιστρα.
Μερικές φορές είναι δυνατή η στήριξη τε­
. μαχίων σε όρθια θέση με κομμάτια πυρό­
τοιjβλων, άλλων πυρίμαχων υλικών ή ξυλο­
κάρβουνου. Χαλύβδινες περόνες μπορούν
να μπηχτούν στο ξυλοκάρβουνο για να κρα­
τήσουν ένα αντικείμενο . σε όρθια θέση. Αλ­
λες διατάξεις έχουν μνημονευθεί σε σχέση
με τη συγκόλληση των μεταλλικών επιφα­
νειών (σελ. 209). Ο τεχνίτης πρέπει να χρη­
σιμοποιήσει την εφευρετικότητά του για να
λύσει το οποιοδήποτε σχεδόν σχετικό πρό­
βλημα. Όλα τα προβλήματα έχουν μια λύ­
ση, όσο μεγάλη κι αν είναι η ιδιαιτερότητά
τους. Όταν παίρνετε μια απόφαση για το
ποιο σύστημα στήριξης θα χρησιμοποιήσε­
τε, αν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις προ­
τιμείστε πάντα την απλούστε ρη.
Μια πρόσφατη εξέλιξη, που βοηθάει πο­
λύ στις δύσκολες καταστάσεις ετερογενούς
συγκόλλησης που αφορούν στην κοσμημα­
τοποιία, είναι η χρήση ενός σιδερένιου
μπωλ γεμάτου με κόκκους συνθετικού οξει­
δίου του αργιλίου. Τα προς σίwδεση τεμά­
χια (~βoυτιώνταH) μέσα στους κόκκους που
τα συγκρατούν σε μια ορισμένη θέση και
ενεργούν ως μονωτικό υλ ικό κατά τη διάρ­
κεια της συγκόλλησης.
ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ «ΑΚΡΟ ΠΡΟΣ ΑΚΡΟ•. Η σύνδεση
δύο τεμαχίων που έρχονται σε ε παφή χωρίς
επικάλυψη «(καβάλημα») ή λοξότμηση των
ακμών τους είναι γνωστή ως συγκόλληση
«άκρου προς άκρο». Οι συνδέσεις του είδους
αυτού στα μεταλλικά φύλλα πρέπει να ται­
ριάζουν απόλυτα σε όλο το μήκος της ρα­
φής, αλλιώς το κολλητικό δε θα κάνει ικα­
νοποιητικά τη δουλειά του . Με τον τρόπο
αυτό μπορεί επίσης να κολληθούν και σύρ­
ματα. Κατά την «άκρο προς άκρο» συγκόλ­
ληση κυλινδρικών αντικείμενων προσπαθεί­
στε να τοποθετήσετε το "αντικε{μενο κατά
τρόπο · που η βαρύτητ-ά να βοηθάει τη ροή
του κολλητικού. Αν είναι δυνατό, συνδέστε
τα προς συγκόλληση τεμάχια με σύρμα, γ ια
να τα κρατήσετε σε επαφή στη διάρκεια της
. συγκόλλησης. Η θερμότητα μπορεί να δη­
μιουργήσει μια τάση απομάκρυνσης του
ενός τεμαχίου από το άλλο.
ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ ΣΥΡΜΑΤΟΣ ΜΕ ΦΥΛΛο. Κατά τη
συγκόλληση σύρματος με μεταλλικό φύλλο
πρέπει πάντα να προσέχονται μερικά λεπτά
σημεία γενικής εφαρμΟΥής . Η άμεση προ­
σφορά θερμότητας στο σύρ μα δημιουργεί
συνήθως τον κίνδυνο του λ ιωσίματός του .
Μια και το κολλητικό κράμα δεν θα ρεύσει
μέχρις ότου θερμανθεί ολόκληρη η περιοχή
του μετάλλου στην απαιτούμ ενη θερμοκρα­
σία , ο κίνδυνος υπερθέρμανσης του σύρμα­
τος είναι γενικά μεγάλος. Είναι λοιπόν καλύ­
τερη πρακτική η συγκόλληση του σύρματος
με επαγωγή θερμότητας, δηλαδή , με θέρ­
μανση του γειτονικού με τάλλου. Ο θερμικός
έλεγχος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο
σύνδεσης ενός σύρματος μ ε βάση την αρχή
ότι το κολλητικό θα ρεύσει προς τη διεύ­
θύνση της θερμικής πηγής, που μπορεί να
αξιοποιηθεί για τον σκοπό αυτό.
Μετάλη σημασία έχει η τ οποθέτηση του
κολλητικού κράματος. Η πιο πετυχημένη
σύνδεση επ ιτυγχάνεται είτε με την τοποθέ­
τηση του τεμαχιδίου του κολλητικού στην
κορυφή του σύρματος ή με το πλάγιασμά
του, έτσι ώστε να αποκτήσει ε παφή μ ε το
πλάι του σύρματος και με το βασικό μέταλ­
λο. Το μέταλ λο θερμαίνεται από κάτω και
όταν αποκτήσει τη θερμοκρασία τή ξ η ς του
κολλητικού , αυτό έλκεται προς τη θερμική
πηγή και ρέει κατά μήκ ος του σύρματος,
όπου έρχεται σε επαφή· με το βασικό μεταλ­
λικό φύλλ ο. Μια άλλη μέθοδος είναι το να
τοποθετηθούν τα τεμαχίδια του κολλητικού
και στα δύο άκρα του σύρματος, που κρατιέ­
ται οριζόντιο και να θερμανθεί από κάτω
μια περιοχή στο μέσο περίπου της απόστα­
σης των δύο άκρων.
Το κολλητικό θα λιώσει και θα τραβη­
χθεί προς το μέσο, όπου είναι συγκεντρωμέ­
νη η θερμότητα. Κατά τη συγκόλληση συρ­
μάτων χρειάζεται μια κάποια ελάχιστη πο­
σότητα κολλητικού, στην πράξη η μικρό­
τερη δυνατή, μια και τ ο μείγμα θα διασχίσ ει
μιά μεΎάλη απόσταση , όσο το σύρμα βρί­
σκ εται σε επαφή με το βασικό μέταλλο . Το
παραπάνω από το απαραίτητ ο κολλητικό θα
δώσει μια ανώμαλη εξογκωμένη κόλληση
και θα καταστρέψει τον τονισμό του περι­
γράμματος του συρμάτινου διακοσμητικού
σχεδ ίου .
ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΡΟΗΣ ΤΟΥ ΚΟΛΛΗTlΚΟΥ ΚΡΑ­
ΜΑ ΤΟΣ. Το γεγονός ότι το λιωμένο κολλητι-
215
 5
Στε ρεωτι κές δ ιατάξει ς για τ η ν ετεΡΟΥένή συγκόλληση:
1. Μπω λ συγκόλλ ηση ς , χυτοσίδηρος, δ ιάμ ε τρος 4 " ι
π ε ρι έχε ι ).:όκιcους lωρουνδίο υ Νο 24 που χρ ησιμ εύουν
για τ η συγκράτ ηση μΙlφοαντικεί μ ενω ν κατά τη συ·
'(κόλληση. 2. - 3. - 4. Ρυθμιζίι μ ι:νι;ς δ ιαΤάξ ε ις σύλληψης
και σ υγιc ρά τησης για μικρ ά αντικcίμενα τοποθετημένα
κο ρέει πάντοτε προς τη διεύθυνση τη ς
θερμικής πηγής μπο ρ εί να αξιοποιηθεί για
την έ λξη του τήγματος προς δυσπρόσιτα ,
κατά τα άλλα επιθυμητά, σημε ία . Για παρά­
δειγμα, αν το κολλη'tικό φαίνεται να ρέει
αντίθετα προς την επιθυμητή κατεύθυνση , η
φορά μπ ορε ί συχνά να αναστραφεί με τη
γρήγορη μετακίνησfj της φλόγας προς τη
μεριά όπου θέλετε να φτάσε ι το ρωστό
κολλητικό . Ο θερμικός έλεγχος μπορεί επί­
ση ς να ασκηθεί για να αποφ ευχθε ί ο σχημα­
τισμός καύκαλο υ (ή παραμονή υπολειμμά­
των στε ρεού κολλητικού). Για παράδειγμα,
όταν κολλιέται ο πυθμένας σε μια βαθειά
κοίλη μορφή όπως ένα βάζο , τα τεμαχίδια
216
στον πάγκο κατά την δ ιάρκεια της ετ ερο γ ενούς συ­
γκόλλησης . Τα τσ ιμ πιδάκ ι α και τα συσφΙ-Υκτικά είνα ι
εναλλάξ ιμα . 5. Κοί λ η ράβδος άνθρακα , χρ η σιμοποιού­
με νη για τ η συγκόλλ ηση κυλινδρ ικών αξόνων. σωλή­
νων κα ι στρογγυλόμο ρφω ν α ν τικειμένων . Κινητή βά­
ση .
τ ου κολλητικού πρέπει να τοποθετούνται
στο εσω τεριιι:ό του κυλίνδρου. Η θερμότη­
τα, προσφερόμενη από το εξωτερικό μέρος,
θα τραβή ξε ι το λ ιωμένο κολλη τικό στη
ραφή, χωρίς να φαίνονται στο εξωτε ΡΙΚό
του βάζου ίχνη κόλληση ς.
Μια άλλη λύση όταν κολλ ιέται ένα πόδ ι
σε μια βάση ε ίναι το να τοποθετηθούν τα
τεμαχίδια του κολλητικού κάτω από την
ακμή του κυλινδρικού τοιχώματος, του
οποίου το βάρος θα τα κρατήσει στη θέση
τους. Η διαδικασία αυτή εξαλείφει την πι­
θανότητα να μετακινηθεί το κολλητικό κα­
τά τον «βρασμό» του συλλιπάσματος και
επιτρέπει την ταχεία θέρμανση. Μερικές
φορές είναι σκόπιμη η άσκηση πίεσης στο
επάνω μέρος του κυλίνδρου, τη στιγμή που
ρέει το κολλητικό, με μια σιδερένια τσιμπί­
δα ή μια παλιά λίμα, προκαλώντας έτσι την
καλύτερη επαφή ανάμεσα στα συνδεόμενα
μέρη . Αν το κολλητικό σχηματίσει μια
σφαίρα και δεν ρέει πια, αυτό αποτελεί έν­
δειξη ποσοτικής ανεπάρκειας της θερμότη­
τας ή του συλλιπάσματος ή ακόμα και
ίhταρξης ακαθαρσιών στην επιφάνεια, όπου
ρέει το κολλητικό.
Στη συγκόλληση μικροαντικεΙμενων
μπορεί να χρησιμοποιηθεί η σκόπιμη δη­
μιουργία μιας μικρής σφαίρας κολλητικού.
Π ιάνεται στην άκρη ενός μυτερού εργα­
λείου όπου προσφύεται, κρατιέται σε μια
σταθερή θέ ση και θερμαίνεται μέχρι που να
λιώσει.
ΠΑΣΤΕΣ ΠAPEMΠOΔlΣHΣ ΡΟΗΣ ΤΟΥ ΚΟΛΛΗ­
Τ/ΚΟΥ. Για τον έλεγχο της συγκόλλησης
μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφορα υλι­
κά,που εμποδίζουν τη ροή του κολλητικού
σε π ε ριοχές όπου είναι ανεπιθύμητο. Μπο­
ρούν να γίνουν πάστες με την ανάμιξη
οποιουδήποτε κατάλληλου υλικού με νερό,
σι οποίες απλώνονται σε ορισμένες περιο­
χές των προς συγκόλληση μετάλλων. Το
λεπτά κονιοποιημένο κόκκινο τριοξείδιο
του σιδήρου, που παρασκευάζεται με την
ήπια φρύξη θειϊκού σιδήρου , η κίτρινη
ώχρα, ένα ακαθάριστο σιδηρομετάλλευμα
όπως ο λεμονίτης, και η λεπτοτριμμένη κι­
μωλία, μια λεπτότατη σκόνη ανθρακικΟύ
ασβεστίου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν
για την παρασκευή τέτοιων πολτών. Τα υλι­
κά αυτά αναμιγνύονται με νερό, με την εν­
δεχόμενη προσθήκη μιας φυσικής ρητίνης,
όπως το τραγακάνθινο κόμμι. Η πάστα μπο­
ρεί να χρησιμοποιηθεί για το «βάψιμο>. μιας
σύνδεσης, έτσι ώστε το κολλητικό να μη
τρέξει πέρα από το άκρο της στρωμένης πε­
ριοχής ή ενός ολόκληρου μικροαντικείμε­
νου όπως η καρφίτσα ενός κοσμήματος, για
να εμποδιστεί το φράξιμο ' της υποδοχής της
και η αχρήστευση του μηχανισμού της.
. Οπου υπάρχει κίνδυνος να μείνει ακόλλη­
τη μια σύνδεση κατά' τη θέρμανση, μπορεί
να χρησιμοποιηθεί μια απ' αυτές τις πάστες
για το τονισθεί η περιοχή που πρέπει να
κολληθεί. Χρειάζεται προσοχή, έτσι ώστε
να μην επιτραπεί η μόλυνση από την πάστα
μιας περιοχής που πρέπει να κολληθεί, για-
τί αν , για παράδειγμα, η κίτρινη ώχρα ανα­
μιχθεί με το λιωμένο συλλίπασμα και απλω­
θεί, θα εμποδιστεί η ροή του κολλητικού ή
θα δημιουργηθεί μια ακανόνιστη κόλληση.
Μολονότι είναι δυνατή η αφαίρεση μιας
παρεμποδιστικής πάστας κατά τη συγκόλ­
λ ηση με το άμεσο βάφτισμα του θερμού με­
τάλλου σε λουτρό όξινου καθαρισμού, η
πρακτική εξαντλεί και μολύνει γρήγορα το
διάλυμα. Είναι προτιμότερο το να αφαιρού­
νται οι πάστες (που μπορεί να έχουν στερε­
οποιηθεί κατά τη θέρμανση) με μια μικρή,
σκληρή βούρτσα σε ζεστό νερό και ύστερα
με εμβάπτιση στο όξινο διάλυμα για την
αφαίρεση των έμμονων υπολειμμάτων.
Οι παρεμποδιστικές πάστες μπορούν ε πί­
σης να χρησιμοποιηθούν για την προστα­
σία εκτεθειμένων λεπτών συρμάτων, που
αλλιώς θα έλιωναν κατά την εργασία της
συγκόλλησης.
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΚΟΛΛΗΤΙΚΩΝ ΣΕ ΜΟΡΦΗ ΡΑΒΔΙΟΥ
. Οταν δουλεύονται μεγάλα αντικείμενα με
συνδέσεις μεγάλου μήκους ή κατασκευάζο­
νται κοσμήματα με επίθεση λωρίδων ή συρ­
μάτων, για την ενίσχυση και αύξηση του
πάχους ενός μέρους, είναι δυνατή η χρησι­
μοποίηση κολλητικού σε μορφή ραβδιού.
Στην τεχνική αυτή, μετά την τοποθέτηση
του συλλιπάσματος, χρησιμοποιείται ταχεία
θέρμανση του αντικεΙμενου για να αποκτή­
σει γρήγορα το βασικό μέταλλο θερμοκρα­
σία ανώτερη από το σημείο ροής του κολ­
λητικού. Έτσι, όταν το ραβδί του κολλητι­
κού τοποθετηθεί με το χέρι επάνω στη σύν­
δεση, δεν σπαταλιέται χρόνος για να θερ­
μανθεί ιδιαίτερα το κολλητικό που ρέει αμέ­
σως στο διάκενο της σύνδεσης, χωρίς στε­
ρεά υπολείμματα ή «καύκαλο>. (με την εξαί­
ρεση ίσως του σημείου επαφής).
Η προς συγκόλληση σύνδεση πρέπε ι να
έχει καθαριστεί, καλυφθεί με συλλίπασμα
και στερεωθεί με σύρμα ή σφιγκτήρες. Και
το ίδιο ραβδί συγκόλλησης πρέπ ε ι επίσης
να καθαριστεΙ μπορεί επίσης να ε πιστρωθεί
με συλλίπασμα και να ξ ηρανθεί. Ύστερα
θερμαίνεται ολόκληρο το αντικείμενο με
μεγάλη φλόγα , μέχρις ότου το συλλίπασμα
ρευστοποιηθεί και γίνει υαλώδες, ενδε ικτι­
κό του ότι πλησιάζει η θερμοκρασία της
προσέγγισης του κολλητικού ραβδιού στη
σύνδεση.
. Οταν η θερμοκρασία ξεπεράσει το σημείο
217
ροής του κολλητίκού, το ραβδί φέρεται σε
επαφή με τη σύνδεση , ενώ η φλόγα εξακο­
λουθεί να πηγαινοέρχεται επάνω σ' αυτή.
. Ενα μέρος του κολλητικού θα τρέξει αμέ­
σως. Μην εξακολουθήσετε την προσφορά
περισσότερου κολλητικού υλικού αλλά πα­
ρακολουθείστε τη ροή του και τραβή ξτε το
υγρό ρυάκι με τη φλόγα, μέχρις ότου φανεί
ότι σταματάει η ροή .
Αυτό είναι ένδειξη της ανάγκης περισσό­
ΤΕι'ου κολλητικού υλικού και τότε πρέπ ει να
το προσφέρετε. Συνεχίστε τη διαδικασία
αυτή, μέχρις ότου δημιουργηθεί ολόκληρη
η συγκολλητική ραφή.
Για παράδειγμα, κατά το κόλλημα του
άκρου ενός σύρματος σε ένα μπωλ, τοποθε­
τείστε το μπωλ, με το σύρμα δεμένο ή σφιγ­
μένο στη θέση που πρέπει, σε ένα περιστρε­
φόμενο δοχείο ανόπτησης ή πάνω σε ένα
φύλλο αμιάντου στερεωμένο σε μια περι­
στρεφόμενη τράπεζα. Όταν η θερμοκρασία
του μετάλλου φτάσει στο σημείο που πρέ­
πει , περιστρέψτε το μπωλ κατά τη φορά των
δεικτών του ρολογιού και βάλτε το κολλη­
τικό ραβδί προς τη διεύθυνση που δείχνει
η φλόγα του αυλού, δηλαδή αντίθετα προς
τη φορά της περιστροφής.
Υπάρχουν ραβδιά κόλλησης δ ιαστάσεων
l j8X20 ίντσες, πάχο υς 12 gauge. Όταν
αγοράζετε τέτοια ρqj\διά δηλώνετε στον
προμηθευτή τον τύπο του κολλητικού. τον
αριθμό gauge και τις διαστάσεις που χρειά­
ζεστε.
ΑΠΟΚΟΛι\ΗΣΗ
Η ετερογενής συγκόλληση είναι μια
δ ιεργασία που απαιτεί προσοχή , σκέψη και
σχεδιασμό. Η όλη σειρά εργασιών συγκόλ­
λησης που ακολουθείται κατά την κατα­
σκευή ενός σύνθετου μεταλλΙΚΟύ αντικείμε­
νου πρέπει να προσχεδιάζεται κατά τέτοιο
τρόπο, ώστε να αποφεύγονται σοβαρά κα·
τασκευαστικά προβλήματα κατά την πρόο­
δο της εργασίας.
Πάντως, δεν αποκλείεται, όσο καλός κι
αν είναι ο σχεδιασμός, να παρουσιασθεί η
ανάγκη, εξαιτίας απρόβλεπτων προβλ ημά­
των ή τυχαίων κακοτεχνιών, αποκόλλησης
του κολλημένου αντικειμένου, δηλαδή , δια­
χωρισμού ήδη κολλημένων μερών.
Αν το αντικείμενο είναι πολυσύνθετο και
υπάρχουν συνδέσεις που δεν χρ.ειάζονται
218
αποκόλληση, οι συνδέσεις αυτές πρέπει να
προστατευθούν με παρεμποδιστική πάστα .
Για την προστασία των ε πιφανειών πο υ
μπορούν να πάθουν ζημιέ ς, καλύψτε τις μ ε
συλλίπασμα. Αλλά και οι συνδέσεις που πρέ­
πει να διαχωρισθούν έχουν ανάγκη επί­
στρωση ς με συλλίπασμα. Για να βοηθήσ ετε
την αποκόλληση των συστατικών μερών
σn;ρεώστε το πιο βολικό τεμάχιο σε ένα
μπλοκ ξυλοκάρβουνου ή σε μια άλλη επιφά­
νεια θέρμανσης με καρφίδες, αφήνοντας
εκτεθειμένο το τεμάχιο που πρέπει να αφαι ­
ρεθ.εί. Το κομμάτι θερμαίνεται μέχρις ότου
η προς αποκόλληση σύνδεση παρουσιάσει
τη γραμμή του κολλητικού λαμπερή και
λιωμένη. Μη παρατείνετε την θέρμανση.
Ανάλογα μ ε το πως το προς αφαίρεση κομ­
μάτι είναι συνδεδεμένο με τα άλλα μέρη
ανασηκώστε το με πένσα ή τσιμπιδάκι (για
κατακόρυφες συνδέσ εις ακμή ς με ακμή),
χαλαρώστ ε το με μια παλιά λίμα ή άλλο αμ­
βλύ ε ργαλείο ( ε πίπεδα τεμάχια κολλημένα
σε όλη του ς την επιφάνεια) ή τραβήξτε το
μέχρι να αποχωρισθεΙ με πένσα ή μικρή
τσιμπίδα (συνδέσεις «άκρο προς άκρο»).
ΣΚΛΗΡΑ κοΛΛΗΤιΚΑ ΠΟΥ ΛΙΩΝΟΥΝ
ΣΕ ΜΕΤΡΙΕΣ ΘF.ΡΜ() ΚΡΑΣΙ ΕΣ
Τα κολλητικά αυτά είναι κράματα χαλκ­
ού-ψευδάργυρου που έχουν σχετικά υψηλό
σημείο τήξης, μεταξύ Ι3040F και 20500 F. Εί­
· ναι στην ουσία ένα είδος ορεΙχαλκου με
ίσες περίπου αναλογίες χαλκού και ψευδάρ­
γυρου και μ ερ ικές φορές με προσθήκη μι­
κρών ποσοτήτων νικέλιου και κασσίτερου,
που αλλάζουν το χρώμα προς το λευκό, κα­
θώς επίσης και μολύβδου και φωσφόρου.
Υπάρχουν διάφορα είδη της οικογένειας
αυτής που χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό
με ένα αυλό συγκόλλησης. Κάθε ένα από
αυτά έχει το χαρακτηριστικό του χρώμα και
σημείο τήξης . Όσα έχουν αρκετά χαμηλό
σημείο τήξης μπορούν να χρησιμοποιηθούν
και με έναν κοινό αυλό ή καμινέτο υγραε­
ρίου. Ένα τυπικό κίτρινο κολλητικό μπρού­
ντζου, γενικής χρήσης , περιέχει 42% ψευ­
δάργυρο, 0,5% κασσίτερο και 67% χαλκό.
Λιώνει στην περιοχή θερμοκρασιών μεταξύ
I595 0 F και 1625°F. Το κολλητικό αυτό μπο­
ρεί να χρησιμοποιηθεί σε χάλυβα, χαλκό,
ορείχαλκο και μπρούντζο και έχει το πλεο­
νέκτημα ότι το χρώμα του ταιριάζει με το
χρώμα των συνδεόμενων μετάλλων (με την
εξαίρεση του χάλυβα) περισσότερο από ότι
τα κολλητικά κράματα με βάση τον άργυρο.
Το χαρακτηριστικό αυτό αποτελεί μερικές
φορές και το αποφασιστικό κριτήριο εκλο­
γής.
Τα σκληρά κολλητικά μέτριας θερμο­
2
κρασίας κυκλοφορούν στο εμπόριο με τη
μορφή ραβδιών, βώλων και χονδρόκοκκης
μέχρι λεπτόκοκκης σκόνης. Χρησιμοποιού­
νται με συλλίπασμα τον βόρακα. Η λεπτή
σκόνη κολλητικού κράματος αναμιγνύεται
μερικές φορές με συλλίπασμα και άνυδρο
οινόπνε υ μα προς μια πάστα που αλείβεται
ISDLDERALLI
με πινέλα , έτσι ώστε το κολλητικό και το
συλλίπασμα να χρησιμοποιούνται μαζί.

«Μαλακά» κολλητικά μέσα

Τα κράματα κασσίτερου και μολύβδου
που χαρακτηρίζονται στην τεχνική γλώσσα
ως «μαλακά» , λιώνουν σε θερμοκρασίες χα­
μηλότερες από τους 3700C. Είναι σημαντικά
λιγότερο ισχυρά από τα κολλητικά αργύρου
και ορειχάλκου αλλά είναι πολύ χρήσιμα
στην κατασκευή αντικεΙμενων που δεν
1
χρειάζονται μ εγ άλες μηχανικές αντοχές κα­
θώς επίσης και σε επισκευαστικές εργασίες,
εξ αιτία ς της εύκολης χρήσης τους. Η χρή­
ση <ψαλακών» KoλληΤΙK~ν πρέπει να απο­
φεύγεται στην περίπτωση των πολύτιμων
μετάλλων. Στην Αγγλία , η χρησιμοποίηση
<ψαλακού» κολλητικού σε πολύτιμα μέταλ­
λα αποκλείει τη δυνατότητα σημείωσης
των αντικειμένων με το σήμα της ποιότη­
τας ..
Πάντως, από τεχνική άποψη , τα μαλακά
8
4 5 6
κολλητικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν
Υλικά (<μαλακή ς " συγκόλλησης: Ι. Πη ν ίο «μαλακού»
για τη σύνδε ση χρυσού, αργύρου, χαλκού ,
κολλ ητικ ού, 2. Πάστα συλλιπάσματος (φαλακού" κολ­
ορείχαλκου, μπρούντζου , κραμάτων "ασσΙ­ λ η τη.:ού. 3. Συ νδυασ μός κολλητικού και συλλιπάσμα­
τ ος σε μορφή πάστας, σωληνάριο 2 ουγγιών 4. - 5. - 6.
τε ρου, μαλακού χάλυβα και σφυρήλατου
Σύρμα , ραβδί ιcαι φύλλο (φ αλα κ:ο ύ» κολλητικού ιφά ­
σιδήρου. Παρασκευάζονται με διάφορες ματος, 7. Υγρό συλλ ίπασμα για {φαλαKήι~ συγκόλλη ­
ση , 8. Υγρό συλλ ίπασμα για τη συγκόλληση κασσιτέ­
περιεκτικότητες σε κασσίτερο και μόλυβδο,
ρ ου και κραμάτων του.
όπως στα π αρακάτω τυπικά κράματα:

Κασσίτερος 70 - Μόλυβδος 30
. Ολα αυτά τα κράματα λιώνουν στους
Κασσίτερος 62 - Μόλυβ δος "38 (ευτηκτικό 183°C αλλά ρέουν σε διαφορετικές θερμο­
μαλακό κολλητικό κράμα) κρασίες. Τα κράματα μικρής περιεκτικότη­
τας σε κασσίτερο δεν έχουν καλή ροϊκότη­
Κασσίτερος 50 - Μόλυβδος 50 (γενικής χρή­ τα ενώ, επί πλέον, ε ίναι πορώδη και μειωμέ­
σης) νων αντοχών. Το «KαλάΪ)~. που χρησιμο­
ποιούν σι υδραυλΙΚΟί για τη σύνδεση των
Κασσίτερος 60 - Μόλυβδος 40 «(λ ε πτό •• μολυβδοσωλήνων , περιέχει 38-40% κασσί­
κολληΤΙΚό). τερο . Πάντως, στα · κράματα αυτά ο ΙCασσί':

219
τερος εξακολουθεί να αποτελεί το κυριο
συστατικό. Είναι το «διαβρεκτικό.> συστα­
τικό , πράγμα που σημαίνει ότι σχηματίζει
εύκολα ένα συνεKτιιcό κράμα με τις επιφά­
νειες που συνδέει.
Τα κολλητικά κράματα κασσίτερο.υ γίνο­
νται με εξώθηση - εξτρούζιον και παίρνουν
κοίλη κυλινδρική . μορφή (ο εσωτερικός
τους πυρήνας αποτελείται από συλλίπασμα)
αλλά μορφοποιούνται και σε γωνιώδη σχή­
ματα, ταινίες , ράβδους, πίττες, πλακίδια,
φύλλα, σκόνες και πάστες. Η πάστα συνδυά­
ζει το κολλητικό, το συλλίπασμα και τα κα­
θαριστικά μέσα. Έτσι, η μορφή, αυτή σε
μια φάση εργασίας, καθαρίζει, συλλιπαίνει
και κολλάει μόλις προσφερθεί η απαιτούμε­
νη θερμότητα.
ΣΥΛΛΙΠΑΣΜΑΤΑ « ΜΑΛΑΚΏΝ ,. ΚΟΛΛΗΤιΚΩΝ
Τα συλλιπάσματα χρησιμοποιούνται στις
«μαλακές» κολλήσεις για τους ίδιους σκο­
πούς όπως και στις αργυροκολλήσεις και
τις μπρουντζοκολλήσεις. Το συλλίπασμα
λειτουργεί ως δραστικό συστατικό για την
επιτάχυνση της «διαβροχής» των προς σύν­
δεση επιφανειών από το ρευστό κολλητικό
μέσο. Αυτό επιτυγχάνεται με τρεις τρόπους:
αφαιρεί με διάλυση τα οξείδια, εμποδίζει τη
δημιουργία οξει δίων κατά τη θέρμανση των
μετάλλων στη θερμοκρασία της ετερογε­
νούς συγκόλλησης και μειώνει την επιφα­
νειακή τάση του λιωμένου μετάλλου, επιτρέ­
ποντας την ο μ οιό μορφη κατανομή του σε
ολόκληρη την υπό συγκόλληση περιοχή.
Τα συλλιπάσματα προωθούν την επαφή ανά­
μεσα στα άτομα του κολλητικού και τα άτο­
μα του κολλούμενου μετάλλου. Υπάρχουν
τέσσερις βασικοί τύποι συλλιπάσματος:
Τα όξινα ή χλωριούχα συλλιπάσυατα πε­
ριέχουν χλωριούχο ψευδάργυρο, χλωριού­
χο αμμώνιο και άλλα συστατικά. Μια και
είναι διαβρωτικά, μετά τη συγκόλληση
πρέπει να χρησιμοποιείται ένα μέσο αφαί­
ρεσης των υπολειμμάτων . τους. Τα δ ιαβρω­
τικά συλλιπάσματα αφαιρούνται με σχολα­
στικό πλύσιμο με ζεστό νερό ή υδατικό διά­
λυμα σόδας. Το χλωριούχο αμμώνιο είναι
ένα διαβρωτικό συλλίπασμα που χρησιμο­
ποιείται συνήθως στη <<μαλακή» συγκόλλη­
ση. Ο σίδηρος, ο χάλυβας, ο ανοξείδωτος
χάλυβας, ο ψευδάργυρος και ο γαλβανισμέ­
νος σίδηρος χρειάζονται διαβ ρωτικό συλλί-
220
πασμα. Ένα καλό συλλίπασμα γίνεται με
διάλυση μικρών τεμαχίων ψευδάργυρου σε
υδροχλωρικό οξύ, σε γυάλινο δοχείο. Συνε­
χίζεται η προσθήκη ψευδάργυρου μέχρις
ότου ο αναβρασμός σταματήσει. Το διάλυ­
μα αφήνεται να κατακαθίσει, αραιώνεται με
λίγο νερό και φυλάγεται σε γυάλινο μπουκά­
λι με γυάλινο, σμυρισμένο πώμα. Αντί γι'
αυτό το διάλυμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί
ένα διάλυμα 1200 γραμμαρίων τετηγμένου
χλωριούχου ψευδάργυρου σε μισό λίτρο νε­
ρό.
Τα συλλιπάσματα οργανικ:ής βάσης
έχουν μια ενδιάμεση θέση ανάμεσα στα
διαβρωτικά όξινα και στα μη διαβρωτικά
συλλιπάσματα κολοφωνίου.
Τα συλλιπάσματα κ:ολοφωνίου δεν είναι
διαβρωτικά και δεν χρειάζονται αφαίρεση
υπολείμματος. αλλά δεν είναι τόσο αποτε­
λεσματικά όσο τα δ ιαβρωτικά συλλιπάσμα­
τα ως προς την αφαίρεση των οξειδίων ενώ
εμποδίζουν τον σχηματισμό οξειδίων κατά
τη διάρκεια της θέρμανσης. Συνεπώς, χρη­
σιμοποιούνται σε καθαρισμένο χαλκό, ορεί­
χαλκο και άλλα μέταλλα. Τυπικά μη δια­
βρωΤΙΙCά συλλιπάσματα είναι το κολοφώνιο,
το ζωϊκό λίπος. το ελαιόλαδο, η στεατίνη
(χρησιμοποιείται στον μόλυβδο και τα κρά­
ματά του). Υπάρχουν και έτοψα μη διαβρω­
τικά συλλιπάσματα. Ένα τυπικό συλλίπα­
σμα σε μορφή πάστας αποτελείται από 75%
πυκνόρρευστο ορυκτέλαιο, 20% χλωριούχο
ψευδάργυρο και 5% χλωριούχο αμμώνιο. με
λίγο νερό που ενεργεί ως γαλακτωματο­
ποιητικό μέσ ο .
Τα συλλιπάσματα ενεργοποι ημένου κ:ο­
λοφωνίου είναι μη διαβρωΤΙΚά συλλιπά­
σματα καθαρού κολοφωνίου, που έ'Χουν
«επιτα'Χυντές») για να γίνουν δραστικά όσο
σχεδόν τα δ ιαβρωτικά, χωρίς τα μειονεκτή­
ματά τους.
Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ .ΜΑΛΑΚΗ& ΣγΓΚΟΛΛΗΣΗΣ
Η «μαλακή» ή ήπια ετερογενής συγκόλ­
ληση πρόπει να συμπληρώνεται στο μικρό­
τερο δυνατό χρονικό διάστημα. Τυχόν πα­
ρατεταμένη θέρμανση του λιωμένου μετάλ­
λου δεν θεωρείται επιθυμητή . Οι συνδέσεις
πρέπει να ταιριάζουν καλά. Τόσο το προς
σύνδεση μέταλλο όσο και το κολλητικό πρέ­
πει να είναι καθαρά. Το μέταλλο μπορεί να
καθαριστεί με μια λίμα (άκρες) ή με ατσαλό­
μαλλο ή σμυριδόπανο (επιφάνειες). Ύστε­
ρα τοποθετείται στο μέρος που πρόκειται να
κολληθεί συλλίπασμα, με ένα ραβδί στην
περίπτωση της πάστας ή ένα πινέλο στην
περίπτωση του υΥρού. Περίσσεια συλλιπά­
σματος θα ρεύσει κάτω από την επίδραση
της θερμότητας και θα παρασύρει κολλητι­
κό .
. Οταν χρησιμοποιείται αυλός, η διαδικα­
σία είνα παρόμοια με αυτή της σκληρής συ­
γκόλλησης μόνο που για το λιώσιμο του
κολλητικού αρκεί πολύ χαμηλότερη θερμο­
κρασία. Κόβονται μικρά τεμαχίδια κολλη­
τικού, και τοποθετούνται κατά μήκος της
σύνδεσης, κανονικά διαταγμένα. Αν κρίνε­
ται απαραίτητο, επιπεδώνονται πρώτα με
ένα σφυρί. Ο αυλός χρησιμοποιείται έτσι Κλίβανο ς συγκόλλησης πάγκου Νο 101 σχεδιασμένος
γ ια να κρατάει δύο κολ λ ητήρια και να Εκτελ.εί διάφο­
ώστε η φλόγα να φέρει το μέταλλο το πολύ ρες άλλες λειτουργίες. Johnson Gas AppJl<JUCC Co,
30-40 βαθμούς έπάνω από το σημείο τήξης ΗΠΑ.

του κολλητικού, μια και αυτό αρκεί για τον

έλεγχο της ροής.
Χρησιμοποιείται μια ήπια φλόγα, που
«σαρώνεταο) πάνω από τα μέταλλο, αποφεύ­
γοντας όσο γίνεται το συλλίπασμα. Το κολ­
λητικό στην αρχή γίνεται μια σφαίρα,
ύστερα λιώνει και τέλος ρέει ελεύθερα κατά
μήκος της στρωμένης με συλλίπασμα σύν­
δεσης. Μόλις το κολλητικό αρχίζει να τρέ­
χει , η φλόγα πρέπει να απομακρυνθεί, για
να αποφευχθεί υπερθέρμανση. Τυχόν πε­
ρίσσεια κολλητικού μπορεί να σκουπιστεί
με ένα πολυδιπλωμένο ύφασμα πριν στερο­
ποιηθεί. Μόλις το κολλητικό που έχει ει­
σχωρήσει στη μεσεπιφάνεια της σύνδεσης
χάσει την γυαλάδα του, είναι δυνατός ο χει­
ρισμός του αντικε[μεvου με τσιμπίδα ή τσι­
μπιδάκι. Αν υπάρχουν αμφιβολίες ως προς
το αν έχει κρυώσει αρκετά το αντικείμενο,
μπορεί να αφεθεί εκεί που είναι μέχρις ότου
να μπορ ε ί να το πιάσει κανείς άνετα. Όλα
τα υπολείμματα του συλλιπάσματος πρέπει
να ξεπλυθούν με ζεστό νερό και σαπούνι ή
απoρρυπαντιιcό, με τη βοήθεια μιας σκλη­
λητικών εργαλείων. Το ένα έχει μύτη από
χαλκό προσαρμοσμένη στο άκρο ενός χαλύ­
βδινου ραβδιού , που κρατιέται με μια ξύλι­
νη λαβή. Το είδος αυτό πρέπει να θερμαίνε­
ται από τα έξω με έναν αυλό, μια φλόγα αε­
ρίου . ένα λύχνο Bunsen. μια φωτιά από κάρ­
βουνο ή μια εστία αερίου (φούρνο) που δέ­
χεται δύο ή περισσότερα θερμαντικά άκρα
(την ώρα που το ένα βρίσκεται σε χρήση το
άλλο -η τα άλλα - θερμαίνεται προετοιμαζό­
μενο για χρήση, έτσι ώστε να είναι δυνατή
η χωρίς διαλείμματα εργασία).
Το δεύτερο είδος κολλητικής διάταξης
θερμαίνεται εσωτερικώς με ηλεκτρικό ρεύ­
μα, αγόμενο στη μύτη μέσω της λαβής, από
μια ηλεκτρική πηγή (ηλεκτρικό κολλητή­
ρι). Και οι δύο τύποι χρησιμοποιούνται με
τον ίδιο ουσιαστικώς τρόπο.
ΕΠΙΚΑΣΣΙΤΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΛΛΗΤΙΚΟΥ ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ ΜΕ
ΧΑΛΚΙΝΗ ΜΥΤΗ

ρής βούρτσας ή πινέλου, ανάλογα με το μέ­

γεθος.
ΚΟΛΛΗΤΙΚΑ ΕΓΑΛΕΙΑ (ΚΟΛΛΗΤΗΡΙΑ)
Τα κολλητικά εργαλεία ή κολλητήρια
έχουν άκρο από χαλκό, που προσάγει τη
θερμότητα στο μέταλλο και λιώνει το κολ­
λητικό κράμα, γιατί ο χαλκός είναι καλός
θερμικός αγωγός . Υπάρχουν δύο είδη κολ-
Τα εργαλεία χαλκού γίνονται με μύτες
(ακροφύσια) διάφορων βαρών από 7/8 της
ουγγιάς μέχρι 2 λίβρες. Η εκλογή του μεγέ­
θους εξαρτάται από τη δουλειά που πρόκει­
ται να γίνει. Για τις συνηθισμένες χρήσεις
της χειροτεχνίας είναι ικανοποιητικά βάρη
κάτω των 6 ουγγιών. Μια μύτη χαλκού πρέ­
πει να είναι αρκετά μεγάλη ώστε να έχει
θερμoχωρητιιcότητα επαρκή για τις ανάγκες
της συγκεκριμένης εργασίας. Το μέγεθος

221
 -----
n
• . t

Koλλητιιcά εργ αλεία - κολλητήρια : 1, 2, 3. Κο λλ ητικά
ε ργαλ ε ία για εξω τερική θέρμανσ η σε διάφορα μεγ έθ η
κα ι βάρη. 4. HλεKτρoνιιcό πιστ όλι συγκόλληση ς,
I IOV= , 60 KύΙCλων, Ι, Ι Α. ολΙΚό μήιcoς χωρίς προφ ύσ ιο
5 " , θερμαίν ετ α ι σε 2 1/ 4 δευτερόλεπτα με προσθαφαι­
ρούμενα εναλλάξιμα προφύσια , 5. Ηλεκτρ ι κό συγκολ­
λητ ι κό μολύβι μ ε προφύσια τελλουρίου, 6. Π ροφύσια
τελλουρίο ι ι διάφορων σχημάτων και μεγεθών. 7. Συ-
ΥκολληJι"ή μηχανή γ ι α σκληρές και μα λα κές κολλή­
σε ι ς σε όλ α τα μέταλλ α Ι 15V=, 60 κύκλων . " Ενα ηλε­
ιπρόδιο άνθρακος ακο uμnάει σ τ ο αvτικ:είμενο και το
θερ μαίνει τοπικώς σε λίγα δευ τ ε ρόλεπ τα , μ έχρ ι τη θερ­
μοκρασία στην σιτοία έχει ρυθμιστεί ο δεί κτης . Υπάρ­
χουν πολλά παρελκόμενα ε ιδΙΚώς σχεδιασμένα για
επισιcευαστι κή δουλειά.

222
δεν είναι ασφαλώς πρόβλημα στα ηλεκτρι­
κά κολλητήρια, που δέχονται μια συνεχή
παροχή θερμότητας.
Για να κάνει κανείς το κολλητικό να ρέει
εύκολα όταν <ωδηγείται» από το χάλκινο
κολλητήρι, η μύτη -ή προφύσιο - πρέπει να
είναι καθαρή. Αρχικά λιμάρεται ή τρίβεται
μέχρι να γυαλίσει με λειαντικά μέσα.
. Υ στερα επιστρώνεται με συλλίπασμα, εμ­
βαπτιζόμενο σε ρευστό υλικό, ή με τη βοή­
θεια ενός πινέλου στην περίπτωση της πά­
στας. Το επόμενο στάδιο είναι η θέρμανση
στο σημείο τήξης του κολλητικού κράμα­
τος. Το κολλητικό κράμα τοποθετείται στη
μύτη του κολλητηριού είτε με τρίψιμο πάνω
σε ένα κομμάτι κολλητικού είτε με την το­
ποθέτηση κολλητικού κράματος σε μορφή
ραβδιού επάνω στη μύτη, σε απόσταση 1-2
εκατοστών από την άκρη της. Μια άλλη μέ­
θοδος στηρίζεται στη θέρμανση του χαλ­
κού, χωρίς όμως να κοκκινίσει. Όσο είναι
ζεστή, η μύτη βυθίζεται σε υγρό συλλίπα­
σμα ή τρίβεται σε ένα κομμάτι στερεού
χλωριούχου αμμωνίου (που είναι κι· αυτό
συλλίπασμα). ·Υ στερα, επιστρώνεται με
κολλητικό κράμα, όπως περιγράφηκε προ­
ηγουμένως. Για να δουλέψουν σωστά τα
κολλητικά εργαλεία πρέπει να διατηρού­
νται καθαρά.
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΚΑΣΣΙΤΕΡΩΜ Ε ΝΟΥ·
(1ΓΑΝΩΜΕΝΟΥ » - ΧΑΛΚΙΝΟΥ ΚΟΛΛΗΤΗΡΙΟΥ
ΤΟ θερμό κολλητήρι, που κρατάει όσο γίνε­
ται πιο πολύ κολλητικό κράμα, τοποθετεί­
ται στην αρχή της προς συγκόλληση ρα­
φής, μέχρις ότου μεταδοθεί στο βασικό μέ­
.ταλλο αρκετή θερμότητα και το κολλητικό
κράμα αρχίσει να ρέει. Το κολλητήρι μετα­
κινείται σιγά-σιγά κατά μήκος της ραφής,
όσο λιώνει κολλητικό και ρέει μέσα στη
ραφή. Μπορεί να προστεθεί κι άλλο κολλη­
τικό κράμα στον χαλκό, όσο η μύτη παραμέ­
νει αρκετά ζεστή για να κάνει τη δουλειά
της, βουτώντας την μέσα στο συλλίπασμα
και ακουμπώντας την με την άκρη ενός
κολλητικού ραβδιού ή · σύρματος καθώς
προχωράει η ραφή . ·Οταν η μύτη έχει κρυώ­
σει κάτω από το σημείο τήξης του κολλητι­
κού μέσου πρέπει να ζεσταθεί και πάλι. Αν
υπάρχει έτοιμο ένα δεύτερο κολλητήρι, η
εργασία της συγκόλλησης μπορεί να συνε­
χισθεί χωρίς διακοπές.
· Οταν κολλιώνται σε χαμηλή θερμοκρα-
σία (<<μαλακή» συγκόλληση) μεγάλα αντικεί­
μενα είναι προτιμότερο, εξ . αιτίας της ταχύ­
τητας με την οποία η θερμότητα απάγεται
στο περιβάλλον, το «προγάνωμα» (η από
πριν επίστρωση με κολλητικό μέσο) των
τεμαχίων που πρόκειται να συνδεθούν, η
προσωρινή συναρμολόγησή τους και η συ­
γκόλλησή τους. Η προθέρμανση του όλου
αντικείμενου σε μια θερμοκρασία χαμηλό­
τερη από το σημείο ροής του κολλητικού
μέσου βοηθάει επίσης στην αποτελεσματι­
κή ρσή του κολλητικού.
ιγΓΚΟΛΛΗΣΗ Μ Ε ΓΑΛΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΩΝ
Η· σύνδεση δύο επάλληλων μεταλλικών
φύλλων σε ολόκληρη την επιφάνειά τους,
με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός σύνθε­
του φύλλο\) μεγαλύτερου πάχους , είναι μια
εργασία απαραίτητη σε αρκ ετές καταστά­
σεις. Για την καλή εκτέλεση της εργασίας
αυτής το ένα μέταλλο καθαρίζεται και επι­
στρώνεται με συλλίπασμα. Τοποθετούνται
κατ' ίσες περίπου αποστάσεις τεμαχίδια
κολλητικού κράματος σε ολόκληρη την
επιφάνεια. Το έτσι παρασκευασμένο μεταλ­
λικό φύλλο θερμαίνεται με ήπια φλόγα αυ­
λού, έτσι ώστε ολόκληρη η επιφάνεια να
καλυφθεί με ένα λεπτό ισόπαχο φίλμ κολ­
λητικού. Καθαρίζεται η επιφάνεια του δεύ­
τερου φύλλου, που πρόκειται να έρθει σε
επαφή με την προετοιμασμένη επιφάνεια
του πρώτου , και το ένα φύλλο τοποθετείται
επάνω στο άλλο. Τότε, σχηματίζεται ανά­
μεσα στα δύο φύλλα ένα ενδιάμεσο στρώμα
συλλιπάσματος και κολλητικού. Τα φύλλα
σφίγγονται με πριτσίνια, σφιγκτήρες, σύρ­
μα, πένσες ή άλλα κατάλληλα μέσα. Η φλό­
γα του αυλού κινείται ρυθμικά επάνω από
την επιφάνεια του διπλού φύλλου. Στην κα­
τάλληλη θερμοκρασία το κολλητικό θα ρεύ­
σει και θα γίνει αντιληπτό στη σχισμή της
σύνδεσης σαν μια λαμπερή ασημένια γραμ­
μή. Η θέρμανση διακόπτεται και το μέταλλο
αφήνεται να κρυώσει. Αφαιρείται η περ ί σ­
σεια του συλλιπάσματος.
Για το είδος αυτό συγκόλλησης υπάρ­
χουν επίσης λεπτότατα φύλα {φαλαKoύ~~
κολλητικού, που παρεμβάλλονται ανάμεσα
στα δύο προς σύνδεση φύλλα του βασικού
μετάλλου, του οποίου οι εσωτερικές επιφά­
νειες έχουν καλυφθεί με συλλίπασμα. ·Ολες
οι επιφάνειες πρέπει να είναι καθαρισμένες.
223
Προσάγεται θερμότητα και το κολλητικό ρέ­
ει, συνδέ"ντας ομαλά τις δύο μεταλλικές
στοιβάδες.
Αποφεύγετε πάντοτε την υπερθέρμανση
των δύο μεταλλικών φύλλων, που έχουν
συνδεθεί με «μαλακή» κόλληση, γιατί ο πε­
ριεχόμενος στο κολλητικό μόλυβδος θα
διαβρώσει το βασικό μέταλλο και θα δη­
μιουργήσει βαθειούς πόρους.

ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ .. ΜΑΛΑκογ )Ι ΚΟΛΛΗΤΙΚΟΥ

ΤΟ περισσευούμενο, εκτεθειμένο στη θέα,

κολλητικό μπορεί να απομακρυνθεί με μια
«λίμα επίπλευση ς», σχεδιασμένη για απο­
κλειστική χρήση σε μαλακά μέταλλα. Για
να αποφύγετε το «φρακάρισμα» της λίμας
από το αφαιρούμενο κολλητικό κράμα συ­
νιστάται το τρίψιμο πριν από την χρήση
ολόκληρης της επιφάνειάς της με κοινή κι­
μωλία. Αυτό θα διευκολύνει επίσης το καθά­
ρισμα της λίμας μετά τη χρήση της. Τυχόν
ίχνη κολλητικού που απομένουν στο μέ­
ταλλο μπορούν να αφαιρεθούν με ένα ιωίλο Περιδέραιο φτιαγμένο από τον συγγραφέα με την ΤΕ­
'Χνιιcή mokume από άργυρο . χαλκό και ορείχαλκο. Τα
λεπτοακονισμένο σκαρπέλο και με ένα τρί­
μέταλλα αυτά συγιcoλλήθηKαν ετερογενώς σε (40ά­
ψιμο με σμυριδόπανο, για την απομάκρυσνη ντoυϊτςι~. ύστερα κόπηκαν εγκαρσίως, σφυρηλατήθη­
καν και n:εράστηκαν από καλάνδρα. Η σύνδεση έΎινε
των τελευταίων υπολειμμάτων. Μπορούν με ετεΡΟΎενή σνyιcόλληση και nΡιτοίνιuσμu . Φωτο­
επίσης να χρησιμοποιηθο(,ν κατευθείαν διά­ Υραφία Ορρ;'

φοροι τύποι σμυριδόπανου, ανάλογα με τη

θέση που βρίσκεται η ραφή που πρόκειται
να καθαριστεί. ((σκούπισμω) του λιωμένου υλικού μ ε ατσα­
λόμαλλο. Έτσι, απομακρύνεται το μεγαλύ­
τερο μέρος του υλικού ενώ ότι απομένει
Δ/ΛΛ ΥΜΑ ΠΑ ΤΗΝ ΑΦΑΙΡΕΣΗ ((ΜΑλΑΚΩΝι, αφαιρεnαι με σμυριδόπανο ή λίμα.
ΚΟΛΛΗΤΙΚΩΝ Αν γίνει αναγκαία η αφαίρε­
ση «μαλακού» κολλητικού με χημική επε­
νέργεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί το ακό­
λουθο διάλυμα:
Η τεχνική «Mokumc»
Τα Ιαπωνικά ξίφη του παρελθόντος και
Φθοριοβορικό οξύ 42% περ.,950 κυβ. εκ.
ακόμα τα διακοσμητικά σπαθιά που εξακο­
Υπεροξείδιο του υδρογόνου 30% περ., 200
λουθούν να γίνονται και σήμερα είναι
κυβ. εκ.
πραγματικά αριστουργήματα της τέχνης
Νερό με διαβρεκτικό για συμπλήρωση του
της σφύρηλάτησης και η τελειότητά τους
όγκου μέχρι 3750 κυβ. εκ.
έχει φτάσει στο ακρότατο δυνατό όριο. Το
Το διάλυμα χρησιμοποιείται πάντα πρό­ ίδιο επιδέξια φτιαγμένα και ελκυστικά είναι
σφατα παρασκευασμένο. Εμβαπτίστε το τά μεταλλικά στολίδια που χρησιμοποιού­
αντικείμενο 5-15 λεπτά, στη θερμοκρασία νται για τη διακόσμηση της θήκης και της
του δωματίου. Αναδέψτε καλά. Αποδίδει λαβής τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον nαρoυσιά­
καλύτερα στον χαλκό και στα χαλκοκράμα- ζουν οι προφυλακτήρες το υ χεριού, οι
,
τα. t~' uba, όπου αφθονούν οι εγκυκλοπαιδικές
Σε ανοικτές, επίπεδες επιφάνειες, όπου το γνώσεις και οι τεχνικές ικανότητες των τε ­
κολλητικό είναι εκτεθειμένο, η αφαίρεσή χνιτών που τα έφτιαχναν και τα φτιάνουν.
του γίνεται με θέρμανση του μετάλλου στο Μια από τις πολλές τεχνικές που χρησι­
σημείο τήξης του κολλητικού και το μοποιούνται για τη διακόσμηση των tsuba

224
είναι γνωστή ως Mokume ή «νερά» ανεπε­
ξέργαστου ξύλου. Στα παλιά κομμάτια η τε­
χνική αυτή στηριζόταν στη συγκόλληση
προς ενιαίο σύνολο επάλληλων στρωμάτων
σιδή ρου με διάφορες συνθέσεις, μερικές
φορές με εμπλοκή ανάμεσα στα μεταλλικά
στρώματα διαφόρων μεταλλοξειδίων. Το σύ­
στημα σφυροκοπιότα,ν προς συμπαγες φύλ­
λο επάνω στο αμόνι. Μερικές φορές η μάζα
κοβόταν σε κομμάτια ή διπλωνόταν και
ενωνόταν πάλι σε συμπαγές σύνολο με σφυ­
ροκόπημα και συγκόλληση εν θερμώ. Τελι­
κά, στο σύστημα δινόταν μια τελική μορφή
και το φινιρισμένο αντικείμενο υποβαλλό­
ταν σε επιφανειακή διάβρωση με εμβάπτιση
σε οξύ.
Εξ αιτίας των διαφορών ως προς τη σύν­
θεση των επάλληλων στρωμάτων του με­
τάλλου, το οξύ προσέβαλλε το κάθε εκτε­
θειμένο στρώμα σε διαφορετικό βαθμό, αλ­
λού βαθύτερα και αλλού ρηχότερα. Το απο­
τέλεσμα ήταν ένα σύμπλεγμα από εξογκώ­
ματα και κο ι λότητες με διαφορετική μεταλ­
λική δομή, που στο σύνολό του θυμίζει τα
«νερά» του ανεπεξέργαστου ξύλου ή τη
φλούδα του.
Η αδρή αυτή εμφάνιση έχαιρε μεγάλου
θαυμασμού και χρησιμοποιόταν συχνά ως
υπόστρωμα για την εφαρμογή διακοσμητι­
κών στοιχε ίων από πολύτιμα μέταλλα . Δεν
σπανίζουν λεπτεπίλεπτα ένθετα θέματα εντό­
μων, λουλουδιών ή φύλλων από χρυσό και
Δύο ασημ έν ια δαχτυλ ίδια "με επίστρωση φύλλου χρυ­
σού που χτυπήθηκαν ώστε να έρθουν σε ένα επίπεδο μ ε
το βασικό μέταλλο, κάτι που μοιάζει με mokume. σχ ε­
διασμένα ICQL ιcατασ1Cευασμr.να από τον ΒerιeΙ Gar-
dberg, Φινλανδία. ΦωΤΟΥραφία Studio Wendt, He/sinki,
Φινλανδία.
άργυρο.
Σε μια μεταγενέστερη παραλλαγή της τε­
χνικής mokume, ο σίδηρος έχει αντικατα­
σταθεί από μη σιδηρούχα μέταλλα. Το εν­
διαφέρον μετατοπίστηκε από το διαβρωτικό
εφφέ στις διαφορές χρώματος των χρησιμο­
ποιούμενων μετάλλων. Η ολική επιφάνεια
είναι λεία. Χρησιμοποιήθηκαν φύλλα, με
ομοιόμορφα ή διαφορετικά πάχη , από άρ­
γυρο , χαλκό και ειδικά Ιαπωνικά κράματα.
Για πρόσθετο χρώμα μπορούν να προστε­
θούν ο ορείχαλκος, ο μπρούντζος ή το νικέ­
λιο. Ακολουθεί η περιγραφή μιας παραλλα­
γής που χρησιμοποιεΙται σήμερα.
Πριν αρχίσει η κατασκευή του σάντουϊτς
κατά την τεχνική mokume γίνεται η εκλογή
των μετάλλων, της σειράς της χρήσης τους
και των παχών τους . Λαμβάνεται υπόψη η
διαδοχική αντίθεση χρωμάτων. ·Ολα τα με­
ταλλικά φύλλα πρέπει να έχουν τις ίδιες
διαστάσεις για να αποφεύγεται η φύρα. Το
μέγεθος εξαρτάται από τη μελλοντική χρή­
ση του προϊόντος. Για την κοσμηματοποιία
αρκούν συνήθως τεμάχια 7,5<12,5 εκατο­
στών ενώ για μεγαλύτερα αντικείμενα, όπως
τα κουτιά, χρειάζεται περισσότερο μέταλ­
λο. Είναι ίσως μια καλή ιδέα το να προετοι­
μάζει κανείς περισσότερο μέταλλο από όσο
σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει.
·Ολες οι μεταλλικές επιφάνειες που πρό­
κειται να έρθουν σε επαφή καθαρίζονται
πλήρως με αραιό οξύ και σχολαστική έκ­
πλυση με νερό . Τα υλικά πρέπει να πιάνο­
νται μόνο από τις άκρες, γιατί η απόθεση
λίπους από τα δάχτυλα μπορεί να παρεμποδί­
σει τη ροή του κολλητικού μέσου και να
οδηγήσει στη δημιουργία κενών αέρα ανά­
μεσα στα διαδοχικά στρώματα μετάλλου.
Κάθε στρώμα που πρόκειται να έρθει σε
επαφή με άλλα στρώματα «βάφεταt» με ένα
μίγμα συλλιπάσματος βόρακα και ρινισμά­
των ή σκόνης σκληρού κολλητικού. Μπο­
ρεί επίσης να «βαφεί» με συλλίπασμα βόρα­
κα και να πασπαλισθεί με κολλητικό σε
μορφή ρινισμάτων ή σκόνης. Το συλλίπα­
σμα αφήνεται να στεγνώσει. Τα στεγνά
φύλλα τοποθετούνται το ένα πάνω στο άλ­
λο, με την οποιαδήποτε επιθυμητή σειρά
χρωμάτων, μέχρι το απαιτούμενο συνολικό
πάχος. ·Υ στερα, το όλο σύστημα δένεται με
σύρμα ή σφίγγεται με ένα στερεωτικό μέσο
και τοποθετείται σε ένα επίπεδο φύλλο αμΙα­
ντου ή όγκο ξυλάνθρακα. Θα ήταν, ίσως,
αξιοσύστατο το να τοποθετηθεί πάνω πάνω
225
t:vu ψυΛ.Λ.υ ΧI.lΛ.tιr.uu η υμι::ιχαΛκου, γιατι
εκτεθειμένος άργυρος θα κινδύνευε να κα­
ταστραφεί πρώτος κατά τη διάρκεια του ζε­
στάματος σε περίπτωση υπερθέρμανσης .
Το όλο σύνθετο φύλλο θερμαίνεται ομοιό­
μορφα με μια μεγάλη ήπια φλόγα αυλού.
Μια και το κολλητ ικό κράμα είναι αθέατο,
ο μόνος τρόπος για να κρίνει κανείς το πως
εξελίσσεται η ροή, είναι το να παρατηρεί
τις άκρες των στρωμάτων για να δει πότε η
λεπτή λαμπρή γραμμή του ρέοντος κολΛη­
τικού θα εμφανισθεί σε ολόκληρο το μήκος
των ραφών. Η σύνδεση των φύλλων βοηθιέ­
ται με τη συμπίεσή τους, με τη βοήθεια
μιας σιδερένιας τσιμπίδας, όταν αρχίσει να
ρέει το κολλητικό. Αν υπάρχει λόγος να
uποπτεuθεί κανείς ότι η σύνδεση των φύλ­
λων δεν είιιαι πλήρης, θα πρέπει να σφυρη­
λατήσει ολόκληρο το σύνθετο φύλλο μετά
την ψύξη του, με ένα σφυρί επίπεδου άκρου
ή με ένα ξυλόσφυρο, πάνω σε ένα πραγματι­
κά επίπεδο χαλυβόφυλλο ή επάνω στην επί­
πεδη επιφάνεια ενός αμονιού. «Βάψτε» όλες
τις επιφάνειες με συλλίπασμα και ξαναζε­
στάνετε το μέταλλο, προσέχοντας να μη το
υπερθερμάνετε. Κρατάτε τη φλόγα σε κίνη­
ση και προσέξτε τις άκρες τοu μετάλλου για
σημάδια της τήξης του κολλητικού.
Το μέχρι τώρα αποτέλεσμα είναι το λαμι­
νάρισμα διάφορων μεταλλικών φύλλων σε
ένα ενιαίο στρώμα. Υπάρχουν διάφοροι τρό­
ποι παραπέρα επεξεργασίας τοu σύνθετου
φύλλου. Ο απλούστερος τρόπος είναι, πρώ­
τα, το κόψιμο σε φέτες 3/ 16" τουλάχιστο.
Αυτό γίνεται καλύτερα με ένα πριόνι χε­
ριού, αλλά αν υπάρχει διαθέσιμο ένα μηχα­
νικό πριόνι, η δοuλειά μειώνεται σημαντι­
κά. Το πριόνι με πλαίσιο δεν είναι κατάλ­
ληλο για το πάχος του σύνθετου ψ'ύλλου που
εξετάζεται σε σχέση με το υπόψη παράδειγ­
μα. Το κόψιμο σε λεπτότερες φέτες έχει ως
αποτέλεσμα την αυξημένη απώλεια μετάλ­
λου, ενώ από το άλλο μέρος, όπως θα δούμε
αργότερα, το πάχος πρόκειται να μειωθεί με
καλανδράρισμα ή εξέλαση.
Είναι δυνατή η χρήση των φετών αυτών
μετά την εξέλαση, όπως είναι. Επίσης, μπο­
ρούν να δημιουργηθούν εντελώς καινούργια
σχέδια. Τα τεμάχια μπορούν να διευθετη­
θούν, πριν ή μετά την εξέλαση, σε σχέδια
που θυμίζουν τα ξύλινα παρκέ ή σε οποιοδή­
ποτε άλλο σχέδιο. ·Επειτα, συνδέονται το
ένα με το άλλο με ετερογενή συγκόλληση.
Αν δεν έχει προηγηθεί εξέλαση των επί μέ-
226
ο ρους φυΛ.Λ.ων, το συνοΛ.Ο μπορει να καΛ.αν­
δραριστεί μετά τη σύνδεση, για να μειωθεί
το πάχος του . Αυτή είναι τώρα η πρώτη ύλη,
ένα ποικιλμένο πολύχρωμο φύλλο αποτελού­
μενο από διάφορα μέταλλα, που μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για πολλούς σκοπούς,
όπως η κατασκευή κοσμημάτων, καλυμμά­
των κουτιών ή πλεγμάτων από μεταλλικές
λουρίδες.
Μια άλλη προσέγγιση οδηγεί στην παρα­
γωγή ενός ακανόνιστοu σχεδίου διαφορετι­
κού από αυτό rrou δίνει η διεργασία η οποία
αναφέρθηκε προηγουμένως, όποu οι εναλ­
λαγές σχεδίων και χρωμάτων είναι πιο κα­
νονικές. Στη νέα αυτή διαδικασία η επιφά­
νεια του σύνθετου ελάσματος είναι σκοπί­
μως παραμορφωμένη. Μπορεί να uποβληθεί
σε λιμάρισμα για τη δημιουργία αυλακώ­
σεων ή εγκοπών, σε πλήρες ή μερικό μήκος,
rrOU αφήνουν εκτεθειμένες uποκείμενες
στοιβάδες μετάλλοu, με τη βοήθεια μιας
τριγωνικής λίμας ή μιας λίμας με διατομή
σχήματος «V». Μπορούν επίσης να τρυπη­
θούν και τυφλές οπές. Η επιφάνεια μπορεί
κατά μέρη να διαμορφωθεί σε θόλοuς και με
το λιμάρισμα των κορυφών τους να σχημα­
τισθούν έκκεντροι κύκλοι με ποικιλία
πλευρικών χρωμάτων. Σκοπός είναι η έκθε­
ση στο μάτι διαφόρων επιπέδων της σύνθε­
της μεταλλικής μάζας, για να παροuσια­
σθούν οι διαφορές χρώματος των συστατι­
κών μετάλλων- το σχέδιο που προκύπτει
μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διακοσμητι­
κά εφφέ .
Το επόμενο βήμα είναι η μείωση τοu πά­
χους του μετάλλου και ταυτόχρονα ο παρα­
πέρα τονισμός των χρωματικών αντιθέσεων
των σuστατικών τοu μερών. Αυτό μπορεί να
γίνει με το χέρι, με συστηματικό σφυροκό­
πημα τη·ς επιφάνειας με ένα σφυρί επίπεδου
άκρου και με το αναποδογύρισμα του με­
τάλλου, ώστε να δουλεuτούν και οι. δύο
πλευρές η διεργασία μπορεί να διεuκολuν­
θεί πολύ με τη χρησιμοποίηση μιας σκλη­
ρής χειροκίνητης καλάνδρας. Στα πρώτα
σημάδια σκλήρυνσης κατά το δούλεμα, το
μέταλλο πρέπει να υποβάλλεται σε ανόπτη­
ση. Αν εμφανιστούν μικρές τρύπες μπορούν
να γεμισθούν με σκληρο κολλητικό. Αν οι
τρύπες είναι μεγάλες, μπορεί να γίνει ένα
μπάλωμα από οποιοδήποτε μi:ταλλο και να
κολληθεί προσεκτικά ή μπορεί να προστε­
θεί και να κολληθεί ένα πλήρες ένθεμα.
. Υ στερα, μπορεί να συνεχιστεί η διαδικα-
 Ι
i
ι..

ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ (IΠΑΝΤΡΕΜΕΝΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ)) Η . Π . Α. Kenncdy οπό το -εργαστήριο των αδελφών C:t-

Φωτa Υραφι ες Ορρ;
Ι . Στο αρχικό και το χαραγμένο σχέδιο χωρίζονται οι
περιοχές από άργυρο, χαλκό ιcαι ορείχαλιcο. Η διακο­
σμητική αυτή τσ ι γαροθήκη έγινε Υ ια τον πρόεδρο των
στο Taxco του Μεξικού μ ε την αναπτυχθείσα από
stillo
αυτό τεχνική των «παντρεμένων μ ε τάλλων)) , ΤΟ θέμα
που δ ια λΙχτηιc( είναι ο Αζτέκος θ εός του καπνού και 11
πίπα του .

σία της εξέλασης. Το προκύπτον μέταλλο υψηλές θερμοκρασίες.

2. Οι καθαρισμένες μονάδες των διάφορων μετάλλων
που χρησιμοποιούνται στο σχέδιο ' κόβονται και τοπο­
θετούνται στη θέση τους. Ύστερα η επιφάνεια «βάφε­
ται" με συλλίπασμα βόρακα και τα μεγάλα τεμάχια
κολλητικο\) τοποθετούνται πάνω ή κοντι1. στις συνδέ­
σεις των προς συγκόλληση μεταλλικών μερών.
3. Δύο καμινέτα υδραυλικού με πιεσμένο αέρα έρχονται
να θερμάνουν το κολλητικό. Μόλις αυτό αρχίσει να
ρέει (ιοδηγείταΗ) με μυτερά χαλύβδινα ραβδιά στις συν­
δέσεις εκείνες όπου δυσκολεύεται να πάει μόνο του.

κού. Στο οικογενειακό εργαστήριο γίνονται

με την τεχνική αυτή κάθε λογής αντικείμε­
να-κοσμήματα, κουτιά, σερβίτσια καφέ και
άλλα είδη.
Εδώ το μέταλλο δεν είναι ένα σύνθετο
φύλλο όπως το mokume' τα διάφορα μέταλ­
λα συνδέονται «άκρο προς άκρω>, το ένα δί­
πλα στο άλλο, ακμή με ακμή. Αυτό σημαί­
νει ότι τα τεμάχια που συνιστούν το σχέδιο
πρέπει να κοπούν με πολύ μεγάλη προσοχή
και να ταιριαστούν με ακρίβεια, για να απο­
τελέσουν μια συνεχή επιφάνεια, όπου οι
κολλητές συνδέσεις θα είναι σχεδόν αόρα­
τες. Μετά το καθάρισμα, τα συστατικά μέρη
των διακοσμητικών μονάδων του σχεδίου
τοποθετούνται μαζί για συγκόλληση επάνω
σε ένα επίπεδο φύλλο αμίαντου. Τα περισσό­
τερα αντικείμενα του είδους γίνονται πρώτα
επίπεδα και αν χρειαστεί μια κάποια άλλη

22Κ
Σερβίτσιο καφέ . μc δίσκο από ((παντρεμένα μέταλλα)}
(άΡΥυρο .. χα λ κό και ορείχαλκο) σχεδιασμένο από τους
Los Ca~tlllo Ι(αι κατασκευασμένο στο βιοτεχνικό τους
εργαστηρι . στο Τaxco του ΜεξΙΚΟύ . ΦωΤQrραφiα Ορρί.
μορφοποίηση αυτή αναβάλλεται για μετά
την ετερογενή συγκόλληση. Τα προς σύν­
δεση άκρα «βάφονταιι, με συλλίπασμα βό­
ρακα , ενώ τα τεμαχίδια του κολλητικού
διασπείρονται κατά μήκος των συνδέσεων.
Το κολλητικό λιώνεται με τη φλόγα ενός
αυλού. Για μεγαλύτερα αντικείμενα οι Ca-
stίllo χρησιμοποιούν συχνά ένα καμινέτο
υδραυλικού. Για τη συγκόλληση των μεγά­
λων αντικείμενων χρησιμοποιείται ραβδί
κολλητικού κατά τη ροή του κράματος, για
την παροχή πρόσθετου υλικού, όταν φαίνε­
ται ότι χρειάζεται ενίσχυση της ραφής. Αυ­
τό σημαίνει ότι μερικές φορές η επιφάνεια
μπορεί να πλημμυριστεί με ρευστό κολλη­
τικό και το υποκείμενο σχέδιο να καλυφθεί
από αυτό. Για τον λόγο αυτό χρησιμοποιεί­
ται κάπως παχύτερο έλασμα , έτσι ώστε να
είναι δυνατό το φινίρισμα μετά την ετερο­
γενή συγκόλληση, με αφαίρεση μετάλλου
με τον κατάλληλο κατά περίπτωση τρόπο.
·Οταν έχουν γίνει όλες οι συνδέσεις, η
όλη επιφάνεια καθαρίζεται με λίμα ή περνιέ­
ται με ένα μηχανικό λειαντικό τροχό, για
να αφαιρεθεί το κολλητικό, που έχει απομεί­
νει στην επιφάνεια και να δημιουργηθεί μια
ομοιόμορφη, λεία εμφάνιση . Ακολουθεί το
επόμενο στάδιο, όταν το μέταλλο χρειάζε-
ται παραπέρα μορφοποίηση. Το μέταλλο
επεργάζεται σαν να ήταν ένα μονοκόμματο
φύλλο και το σχήμα διατηρείται απλό,για
να προβάλλεται όσο γίνεται πιο πολύ η ποι­
κιλμένη επιφάνεια .
Η σύνθετη επιφάνεια μπορεί να στιλβω­
θεί κατά τον ίδιο τρόπο όπως και κάθε άλλο
μέταλλο αλλά αποφεύγεται η υπερβολικά
μεγάλη στιλπνότητα, γιατί αυτή είναι πολύ
ανακλαστική για να επιτρέψει να τονισθούν
οι χρωματικές αντιθέσεις των διάφορων συ­
στατικών μετάλλων. Κατά συνέπεια, συνι~
στάται η επιφανειακή επεξεργασία με ένα
τροχό συρματόβουρτσας , περιστρεφόμενο
με μικρή ταχύτητα. Η ματ επιφάνεια που
παράγεται μ' αυτόν τον τρόπο δ είχνει καλύ­
τερα τις χρωματικές διαφορές.
Στα «παντρεμένα μέταλλα», οι διαφορές
ρυθμού οξείδωσης των συστατικών μετάλ­
λων δίνουν ευδιάκριτα αποτελέσματα. Μετά
το φινίρισμα, ο χαλκός οξειδώνεται ταχύτε­
ρα από τα άλλα μέταλλα και κράματα και
έτσι η χρωματική αντίθεση γίνεται πιο
έντονη. Το ξαναγυάλισμα της επιφάνειας με
το χέρι είναι μια απλή υπόθεση και γίνεται
με ένα κομμάτι λεπτού ατσαλόμαλλου, που
δίνει μια επιφάνεια που πλησιάζει την εμφά­
νιση της επε ξεργασίας με τροχό συρματό­
βουρτσας.
Η τεχvική Niello
Η Ιταλική λέξη niello προέρχεται από το
229
 χαράζ εται επάνω στο βασικό μέταλλο, οι
κοίλες περιοχές γεμίζονται με ένα κονιο­
ποιημένο ή κοκκοποιημένο μίγμα , περίπου
ευτηκτικό, θειούχων ενώσεων του αργύρου.
του χαλκού και του μολύβδου και το μίγμα
συντήκεται μέσα στις κοιλότητες με προ­
σφορά θερμότητας.
Οι κατασκευαστές πανοπλιών, κατά δια­
στήματα, γέμιζαν το χαρασσόμενο σχέδιο
με μελάνι και έπαιρναν αποτυπώματα του
σχεδίου σε χαρτί για να αντιληφθούν καλύ­

Α.σημ έν ια αγ κράφ α ανδρική ς ζών η ς δια ~oσμημ έ νη μ ε
~I c l lo. σχεδι ασμ έ νη και φτιαγμ i:ν η σ τη ν περιοχή Perak
η Panang. Μα λαισία . ΦωΤΟΥραφία Ορρί.
τερα ποιά θα ήταν η εμφάνιση της πανο­
πλίας μετά την εφαρμογή του μίγματος niel-
10. Από τα «δοκίμια» αυτά άλλαζαν όταν
χρειαζόταν τις λεπτομέρειες του σχεδίου . Η
κατασκευή δοκιμίων οδήγησε στην ανάπτυ­
ξη της διάβρωσης και της χαρακτικής σε
ιδιαίτερη τέχνη . Οι οπλουργοί πουλούσαν
εγχάρακτες παραστάσεις για να έχουν ένα
πρόσθετο εισόδημα, αλλά οι τεχνίτες γρα­
φικών τεχνών δεν άργησαν να αναγνωρί­
σουν τις δυνατότητες της σχετικής τεχνικής
και να αναγάγουν τη σχετική διεργασία σε
αυτοδύναμο μέσο έκφρασής τους.

ΤΟ π ίσω μέρος τη ς αγ κράφας που δε ίχνε ι τη ν εφαρμογή

της τ εχνι κή ς ρ ε ΠOtι σσέ γ ια τ η δ ημι ου ργ ία των κο ι λο · ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΛΛΟΥ ΓΙΑ ΔΙΑΚΟ­
τήτ ω ν ό π ου τo τr o θε τ ήθηΙCε το niello. Το σχέδ ιο του
ΣΜΗΣΗ NIELLO
ε μ πρός μ έ ρους τ ης αγκρά φας εκλεπ τύνθηκ ε κ αι τ ονί·
σ θη ιc ε μ ε εργ α λεία ΙC Oίλα νση ς μ ε τά τη · συμπ λήρω ση
της δουλε ιάς ρ εποι.ισσ έ. Φω rQγΡσφία Ορρ ί.
Τα μέταλλα στα οποία μπορεί να εφαρ ­
μοσθεί η διακοσμητική τ εχνική niello είναι
ο χρυσός, ο άργυρος , ο ορείχαλκος και ο
λατινικό υ ποκοριστικό nigellum του επιθέ­ χάλυβας, με επικρατέστερο σήμ ε ρα τον άρ­
το υ niger, πο υ σημαίνει μαύρος. ... τεχνική γυρο. Καθώς το niello ε ίναι η τελική επε­
nielIo είναι μια μορφή διακόσμησης μετάλ­ ξεργασία που χρησιμοποιείται στο οποιοδή­
λου με μέταλλο, που αξ ιοποιεί πλήρως το ποτε αντικείμενο πο υ διακοσμείται με τον
πλ εο ν έ κτημα της αντίθ ε σης ανάμεσα στο :τρόπο αυτό, το τεχνούργημα πρέπει να συ­
χρώμα του βασικού μετάλλου και του μαύ­ μπληρωθεί με κάθε άλλη γνωστή επεξεργα­
ρου στιλπνού χρώματος του κράματος niel- σία. Η παρασκευή και εφαρμογή του nielIo
10. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιήθηκε απΙ; θυμίζει από διάφC!ρες πλευρές την τεχνική
τους αρχαίους Αιγύπτιους, ·Ελληνες , Ρω­ της υγρής ένθεσης σμάλτου, κατά τη · μέθοδο
μαίους και Πέρσες και εξακολουθεί να ·που είναι γνωστή ως champleve.
εφαρμόζεται ακόμα σε μεγάλη κλίμακα Το σχέδιο στις περιοχές που θα δεχθεί το
στην· Απω Ανατολή, ιδίως στηνΤαϋλάνδη , nielIo μπορεί να παραχθεί με εργαλεία χά­
όπου ο νομάζεται Κ rucng tomc. Δυτικοί τε­ ραξης , διάβρωσης , στίγευση ς , ρεπουσσέ ή
χνίτες έδειξαν ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον κοίλανσης ή με οπο ιοδήποτ ε άλλο μέσο,
για τη χ ρήση τ.ης, ιδίως στην κοσμημα­ που θα επιτρέψει τη δημιουργία χαμηλωμέ­
τοποιία . νων περιοχών) όπου μπορεί να τοποθετηθεί
Η τ ε χνική nielIo ως διακοσμητική επε­ το μίγμα. Τα διαστήματα δεν είναι ανάγκη
ξε ργασία των πανοπλιών κατά τον 150 αιώ­ να είναι μεγάλα - ακόμα και λεπτοχαραγμέ­
να έγινε άμεσος πρόξ ενος της ανάπτυξης νες γραμμές μπορούν να γεμιστούν με niello.
της αποτύπωσης intag/io, μιας βασικής μεθό ­ Σε μεγαλύτερες περιοχές, το μ έταλλο πρέπει
δου αποτύπωσης που χρησιμο ποιείται στη να αφαιρείται σε ενιαίο βάθο ς , έ τσι ώστε
διάβρωση και την χαρακτική . Στη διεργα­ αργότερα, κατά τη διεργασία της ισοπέδω­
σία nielIo το σχέδιο διαβρώνεται με οξύ ή σης, το nieBo να μην γίνει πολύ λεπτό και η

230

Εργαλεία και υλιιcά nieIlo: Ι . Χωνευτήρια με τσιμπίδα
ραβδιών ανάδευσης από Ίραφίτη. 2. Τσιμπίδα απόχυ­
σης χωνευτηρίων , 3. Σφυρί δύο αιφων, του ενός σφαι­
ρικού, για το σπάσιμο του μίγματος nie llo. 4. Χαλύβδι­
νη πλάιcα υποδοχής του αποχυνόμενου niello. 5.. Γουδί
κα ι yoυδoχ~;ρι από αχάτη, προσαρμοσμένο σε βάση,
για το τρίψιμο του nieIi o σε σκόνη, 6. Τρίποδο με
πλέγματα θέρμανσης για πύρωση του nieIIo από κάτω
2
-
"
με αυλό. 7. Σπάτουλες '(ια τοποθέτηση και τακτοποίη ­
ση του nielIo. 8. Mεταλλιιcό ιcόσιcινo γ ια διαλογή των
ιcόKKων της σιcόνης του nieIIo, 9. Γυάλινο φιαλίδιο, Ι
1/ 2 ουηιών, με πώμα από σμυρισμένο γυαλί, Υια τη
φύλαξη του niello, 10. ραβδί από τε-χνητό κορούνδιο
για το τρίψιμο και την επιπέδωση της επιφάνειας του
πυρωμένου niello.
23 1
επιφάνεια του βασικού μετάλλου να μη μεί­
νει γυμνή. Από το άλλο μέρος, καθώς ένα
παχύ στρώμα niello μπορεί να οδηγήσει στη
δημιουργία φυσαλλίδων ή βαθειών πόρων,
το βάθος της ταπείνωσης πρέπει να είναι
μικρό, ανάμεσα στις Ι /32 και 1/ 64 ίντσες. Η
υποσκαφή δεν είναι απαραίτητη καθώς η σύ­
ντηξη ανάμεσα στο nieIio και στο βασικό
μέταλλο είναι πλήρης.
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΙΓΜΑΤΟΣ ΝΙΕΙΙΟ
Τα περισσότερα παρασκευάσματα: απαι­
τούν άργυρο , χαλκό, μόλυβδο και θείο , ενώ
μερι!Cές συνταγές περιέχουν και άλλα μέ­
ταλλα . Ο εξοπλισμός αποτελείται από δύο
χωνευτή ρια, έναν αυλό, λαβίδες χωνευτη­
ρίου, ένα σφυρί, μια χαλύβδινη πλάκα, ένα
γουδί με γουδοχέρι, ένα κόσκινο 80 mesh
και, όταν . υπάρχει, έναν μικρό φούρνο που
να μπορεί να φτάσει και να διατηρήσει μια
θερμοκρασία ΙΟΟ()Ο F. Τα καθαρισμένα μέ­
ταλλα ζυγίζονται συμφωνα με την εφαρμοζό­
με νη συνταγή. Μπορούν να λιωθούν σε
φούρνο ή με φυσητήρα αυλό κατά την ακό­
λουθη σειρά: άργ<Jρος, που έχε ι το ψηλότ ε­
ρο σημείο τήξης, και μετά το πλήρες λιώσι­
μο του χαλκός, το μέταλλο με το αμέσως
μικρότερο σημείο τήξη ς , και μετά την τήξη
του μόλυβδος, που έχει το χαμηλότερο ση­
μείο τήξης . Το ρευστό περιεχόμενο του χω­
νευτηρίου ανακατεύεται καλά με ένα γερό
ραβδΙ από ξυλΟΚάρβουνο, το οποίο, εκτός
από την αναμικτική του δράση, δ ίνει και
λίγο άνθρακα στο σχηματιζόμενο κράμα .
Τυχόν εμφανιζόμενη στην επιφάνεια σκω­
ρία αφαιρείται με μια σιδερένια κουτάλα ή
με i;vu μσλύβι γραφίτη ή με ένα ραβδί γραφί­
τη. Οι ράβδο ι γραφίτη , που έχουν μήκος 8 λεπτές γραμμές μπορεί να αλεσθεί σε σκόνη
ιντσών , χρησιμο ποιούνται επίσ ης για την
ανάδευση λιωμένων πολύτιμων μετάλλων .
Κρατάνε πολύ καιρό , δεν λιώνουν, δεν επη­
ρεάζονται από τις απότομες μεταβολές της
θερμοκρασίας και δεν μολύνο υν το μέταλ­
λο. Σε ένα τέτοιο ραβδί δεν προσκολλάται
μέταλλο και ενώ το. άκρο που αγγίζει το μέ­
ταλλο μπορεί να είναι ερυθροπυρωμένο, το
άλλο άκρο του παραμένει κρύο και κρατιέ­
ται εύκολα με ,Ο χέρι .
·Οταν όλα · τα μέταλλα έχουν συνδυασθεί
τελείως χύνονται στο δεύτερο χωνευτήριο,
που περιέχει το θειάφι. Το χωνευτήριο αυτό
ετοιμάζεται από πριν με θέρμανση, μερικές
φορές μετά την τήξη του χαλκού και πριν
προστεθεί στο πρώτο χωνευτήριο ο μόλυ­
βδος .
·Οταν το λιωμένο μέτα λλο χυθεί στο χω­
νευτήριο του θείου, προστίθεται λίγο πε­
ρισσότερο θειάφι. Το όλο μίγμα φέρεται πά­
λι σε ρευστή κατάσταση , για να εξασφαλι­
σθεϊη πλήρη.; χημική αντίδραση των με­
τάλλων με το θείο και η ομογενοποίηση του
σχηματιζόμενου μίγματος.
Μερικοί τεχνίτες χρησιμοποιούν ένα μό­
νο χωνευ"tήριο για ολόκληρη τη διεργασία,
προσθέτοντας το θειάφι μετά την πλήρη τή­
ξη των μετάλλων. Εχει διαπιστωθεί ότι η
κάλυψη ολόκληρης της επιφάνειας των με­
τάλλων με ένα στρώμα Ι περίπου εκατοστού
σκόνης ξυλάνθρακα βοηθάει σημαντικά την
πλήρη σύντηξη και προλαμβάνε ι την επι­
φανειακή οξείδωση.
Το λιωμένο υλικό αποχύνεται σε μια ελα­
φρά λαδωμένη χαλύβδινη πλάκα (μπορεί επί­
σης να χρησιμοποιηθε ί μια χονδρή, στιλ­
βωμένη πλάκα από πέτρα) και όσο κρυώνει
σφυρηλατείται σε φύλλο ενός κάποιου πά­
χους. Η ψύξη δεν πρέπει να ε ίναι πολύ γρή­
γορη, γιατί το υλικό θα γίνει πολύ εύθρυπτο
και δεν θα αντέξει στο σφυροκόπημα· γι '
αυτό, κατά τη διάρκεια τ ου σφυροκοπήμα­
τος θα πρέπει κατά διαστήματα να θερμαί­
νεται με ήπια φλόγα. ·γστερα, το φύλλο
αφήνεται να κρυώσει τ ελείως, οπότε σπάζε­
ται εύκολα σε μικρά κομμάτια με το σφυρί.
Τα κομμάτια τοποθετούνται μέσα σε ένα
γουδί και τρίβονται, μέχρις ό του η σκόνη
μπορεί να περάσει μέ σα από ένα κόσκινο 80
mesh .. Τα μεγαλύτερα κομμάτια, που δεν
περνούν από το κόσκινα, επαναφέρονται
στο γουδί και ξαναλέθονται.
. Οταν το niello προορίζεται για χρήση σε
λεπτότερη από 80 mesh. ·Ο πως και το τριμ­
μένο με το χέρι σμάλτο , πρ έπει να πλυθεί
πριν απι? τη χρήση , για να απαλλαχθεί από
τα σωματίδια άνθρακα , τα σωματίδια που
εκτρίβονται από το γουδί και τις άλλες ξέ­
νες ύλες. Για τον σκοπό αυτό, το αλεσμένο
και κοσκινισμένο nielIo ρίχνεται σε ένα
γυάλινο δοχείο, σκεπάζεται με νερό, ανακα­
τεύεται και το σύστημα αφήνεται σ ε ηρεμία
για να κατακαθίσουν τα σωμάτια του μίγμα­
τος ύστερα, η υπερκείμενη στοιβάδα νερού ,
που περιέχει τις ακαθαρσίες, αποχύνεται
και προστίθεται καθαρό νερό κ.ο.κ. μια ακό­
μα φορά. Για να ξηρανθεί το μίγμα nieIIo, το
στερεό υπόλειμμα απλώνεται σε ένα μεταλ-
Αργυρό περιδέραιο με niel1o, TaT.za, Μαρόκο, μήκος
17,55 ίντσες. Collection Muse de J' Homme, Paris, Γαλ­
λία.
λικό πιάτο, που θερμαίνεται από κάτω, μέ­ του περισσευούμενου υλικού. Μια και το
χρις ότου εξαφανισθούν και τα τελευταία niello έχει την τάση να ρέει και να απλώνε­
ίχνη υγρασίας. Το ξηρό ηίοllο μπορεί να ται κατά την τήξη, η ποσότητά του πρέπει
φυλαχτεί για μελλοντική χρήση σε ένα να κρατιέται στο αναγκαίο κατώτατο όριο.
κλειστό, αεροστεγές δοχείο αλλά αλλοιώ­
νεται με την πάροδο του χρόνου. Ο χρόνος
ΤΗΞΗ ΤΟΥ ΝΙΕLLΟ
φύλαξης ποικίλλει ανάλογα με τις κλιματι­
κές συνθήκες, κυρίως την υγρασία, που επι­ Όταν έχει εφαρμοσθεί το niello στο
ταχύνει την αλλοίωση του μίγματος. Είναι μέταλλο, θα πρέπει να διωχθεί η υγρασία
ίσως καλύτερα, αν προβλέπεται μεγάλη κα­ τόσο από αυτό όσο και από το συλλίπασμα ο
θυστέρηση στη χρησιμοποίηση του παρα­ αυτό γίνεται με τη βραδεία θέρμανση του
σκευασμένου niello, η φύλαξη του σε μορφη αντικεΙμενου, μέχρις ότου απομακρυνθούν
βώλων, που είναι λιγότερο ευπαθείς στην και τα τελευταία ίχνη των ανερχόμενων
αλλοίωση και η άλεση της ποσότητας μόνο υδρατμών. Αν για την τήξη του niello χρη-
εκείνης, που χρειάζεται κάθε φορά, λίγο . σιμοποιείται φούρνος, η ξήρανση μπορεί να
πριν από την χρήση. γίνει πιο γρήγορη με την εισαγωγή και εξα­
γωγή του αντικειμένου έτοιμου για πύρωση
και στερεωμένου σε ένα τρίποδο στον ζεστό
φούρνο. Το nielIo μπορεί όμως να λιώσει με
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΝΙΕLLΟ
έναν αυλό με προσεκτική θέρμανση, ιδίως
Πριν γίνει η εφαρμογή του ηίοΙΙο, το όταν αυτό είναι απλωμένο στην μια μόνο
βασικό μέταλλο πρέπει να καθαριστεί καλά επιφάνεια του αντικείμενου, έτσι ώστε η
με εμβάπτιση σε οξύ, ξέπλυμα με νερό και, φλόγα να τοποθετείται από κάτω. Πάντως,
όταν είναι αναγκαίο, τρίψιμο με συρματό­ ένας φούρνος θερμαινόμενος στους 1000· F,
βουρτσα. Ετοιμάστε ένα μίγμα βόρακα και περίπου, εξασφαλίζει την καλύτερη θέρ­
νερού μέσα σε ένα σχεδόν γεμάτο με νερό μανση γιατί αυτή είναι ομοιόμορφη και
σκαμμένο πλακίδιο βόρακα, τρίβοντας αρ­ «καθαρή», χωρίς κίνδυνο απόθεση ς άνθρα­
κετό στερεό, ώστε να σχηματισθεί ένα γα­ κα, που είναι πιθανός στην περίπτωση του
λακτώδες μίγμα. Αλείψτε με το μίγμα αυτό αυλού.
τις περιοχές που πρόκειται να δεχτούν το Ανάλογα με το μέγεθος και το σχήμα του
ηίοllο. Γεμίστε τις κοιλότητες με διαβρεγμέ­ αντικεΙμενου, καθώς και με τον τρόπο κατα­
νη σκόνη ηίοllο, χρησιμοποιώντας μια μι­ νομής του ηίοΙΙο, το κομμάτι θα τοποθετηθεί
κρή σπάτουλα σαν κι αυτή που χρησιμο­ για πύρωση πάνω σε ένα τρίποδο ή θα υπο­
ποιείται για την τοποθέτηση του διαβρεγμέ­ στηριχθεί με ένα πυρίμαχο υλικό σε μορφή
νου σμάλτου. Προσθέστε κάπως μεγαλύτε­ ράβδων , μικρών τούβλων ή στύλων, ή θα
ρη από όσο φαίνεται να χρειάζετα ι ποσότη­ στερεωθεί σε πλέγματα πύρωσης ή με αυτο­
τα niello, μια και αυτό θα συσταλε ί κατά τη σχέδιες διατάξεις από σύρμα χρωμονικελί­
θέρμανση κι έτσι πρέπει να αντισταθμιστεί νης. Το ηίοΙΙο δεν πρέπει να έρχεται σε επα­
η σχετική απώλεια όγκου. Το πόσο περισσό­ φή με οποιοδήποτε στήριγμα ή στερεωτικό
τερο υλικό χρειάζεται θα το δείξει η πείρα. σύστημα.
Η φύση του παρασκευάσματος ηίοllο επι­ Για την επίτευξη μιας λείας επιφάνειας
τρέπει την τήξη του σε θερμοκρασία χαμη­ βοηθάει μερικές φορές το πασπάλισμα, πριν
λότερη του σημείου τήξης του βασικού με­ από την πύρωση του nieIIo, με μια μικρή
τάλλου , καθώς επίσης και το άπλωμά του ποσότητα σκόνης βόρακα. Αυτό συλλιπαί­
έτσι ώστε να γεμίσει όλες τις κοίλες περιο­ νει την επιφάνεια του niello και εμποδίζει
χές. Ύστερα, η επιφάνεια λιμάρεται και την οξείδωση, που θα μπορούσε να προκαλέ­
στιλβώνεται, έτσι ώστε το niello να παραμεί­ σει ανωμαλίες. Τα επίπεδα τεμάχια δεν πα­
νει μόνο στις κοιλότητες του σχεδίου και η ρουσιάζουν πρόβλημα συγκράτησης του
όλη επιφάνεια να είναι επίπεδη. Στα σχέδια niello στη θέση του, αλλά οι πολύπλοκες
με λεπτές γραμμές μπορεί να χρειασθεί η μορφές μερικές φορές δημιουργούν δυσκο­
κάλυψη μιας περιοχής με niello στα μικρό­ λιες. Λίγο αραιωμένο τραγακάνθινο κόμμι,
τερα, φυσικά, δυνατά όρια και η αποκάλυψη αναμιγνυόμενο με το niello σε σκόνη πριν
των γραμμών του σχεδίου με λιμάρισμα ολό­ από την εφαρμογή, θα βοηθήσει τη συγκρά­
κληρης της επιφάνειας, για την αφαίρεση τηση του επάνω στο μέταλλο.
 Για την πύρωση του niello, το στεγνωμένο
τεμάχιο εισάγεται στον προθερμασμένο
φούρνο, αφού ανοιχτεί η πόρτα του, επάνω
σε ένα τρίποδο , που ακουμπάει στο δάπεδο
του φούρνου. Ο χειρισμός του γίνεται με μια
σπάτουλα με μακρύ χέρι, με μια τσιμπίδα ή
μια μικρή λαβίδα κατά περίπτωση. Το τρί­
ποδο τοποθετείται προσεκτικά, έroι ώστε
να μη φύγει από τη θέση του το niello. Αφή­
στε αρκετό χρόνο για να λιώσει ομαλά το
niello, ρίχνοντας που και που μια ματιά στο
εσωτερικό του φούρνου, για να βλέπετε την
επιφάνειά του. Μόλις το niello αποκτήσει
μια λεία επιφάνεια, βγάλτε αμέσως το αντι­
κείμενο από τον φούρνο. Η υπερθέρμανση,
ιδίως στα μορφοποιημένα είδη, μπορεί να
προκαλέσει το ξεχείλισμα του niello και την
παραμόρφωση της επιφάνειάς του ή ακόμα
και τη διάβρωση του βασικού μετάλλου από
το ηίοllο. Αφήστέ το αντικείμενο να κρυώ­
σει αργά στον αέρα. Μη το σβήνετε απότο­
μα.
. Οταν τα αντικείμενα πυρώνονται σε ανοι­
χτό χώρο με φλόγα αυλού από κάτω , είναι
δυνατή η παρατήρηση της επιφάνειας, που
είναι πρόσωπο με το niello, σε όλη τη διάρ­
κεια της πύρωσης. Σε μια τέτοια κατάστα­
ση, αν χρειαστεί, το niello μπορεί να χαρα­
χθεί κατά διαστήματα, εκεί που φαίνεται να
δυσκολεύεται να τρέξει, με μια σπάτουλα με
αιχμηρή χαλύβδινη μύτη, όσο το υλικό εί­
ναι ακόμα λιωμένο και πλαστικό.
Είναι προτιμότερο το να πυρώνεται το
ηίοllο μια κι έξω όταν είναι δυνατό' αν αυτό
είναι αδύνατο, θα πρέπει οπωσδήποτε να
επιδιώκεται ο μικρότερος δυνατός αριθμός
πυρώσεων. Οι επανειλημμένες πυρώσεις
μπορούν να δημιουργήσουν στο εσωτερικό
του niello φυσαλλίδες, οι οποίες θα εμφανι­
σθούν στην επιφάνεια κατά την επιπέδωση,
οπότε θα χρειαστεί να γεμίσουν οι τρύπες
και να ξαναγίνει η πύρωση . Σε κάθε πρό­
σθετη πύρωση υπάρχει κίνδυνος να διαβρώ­
σει ο μόλυβδος που περιέχεται στο niello
βασικό μέταλλο ή να καεί και να ζαρώσει η
επιφάνεια του niello.
Α ν χρειασθεί επισκευή 'από την ύπαρξη
στην επιφάνεια μιας κρυμένης τρύπας μετά
την επιπέδωσή της, ή εξαιτίας της ανεπάρ­
κειας του niello και της συστολής του κατά
το πρώτο «χέΡl», θα πρέπει.να συλλιπανθεί
το παλιό ηίοllο με διάλυμα βόρακα, να προ­
στεθεί περισσότερο niello όπου χρειάζεται
και να πυρωθεί άλλη μια φορά, σύμφωνα με
τη διαδικασία που περιγράφηκε προηγουμέ­
νως.
Η ΤΕΛΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΝΙΕΙΙΟ
Για το φινίρισμα της επιφάνειας του
ηίοllο και για την επιπέδωσή του με το
μέταλλο της βάσης, οι ποικιλμένες περιο­
χές πρέπει να λιμαρισθούν. Χρησιμοποιεί­
στε μια επίπεδη, μέσης αδρότητας λίμα,
δουλεύοντας προσεκτικά μέχρις ότου απο­
καλυφθεί η όλη επιφάνεια του βασικού με­
τάλλου . Ύστερα γυρίστε σε μια Σκωτσέζι­
κη πέτρα (Water of Ayr ή Tam Ο' Shanter)
για να αποκαλύψετε το υπόλοιπο και να
αφαιρέσετε τα ίχνη της λίμας. Όσο δου­
λεύετε κρατάτε υγρή την επιφάνεια με νε ρό .
Α ντί για λίμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί
ένα ραβδί τεχνητού κορουνδίου, ακολουθού­
μενο από μια Σκωτσέζικη πέτρα. Μερικές
φορές η επιφάνεια λειαίνεται με ελαφρά
θέρμανση και πέρασμα με λαδωμένο στιλ­
βωτικό εργαλείο. Αυτό πιέζει την επιφάνεια
και αφαιρεί τυχόν μικρές φυσαλλίδες αέρα
που υπάρχουν κοντά στην επιφάνεια του
niello .
. Οταν έρθουν «πρόσωπω> το niello και το
βασικό μέταλλο, η τελική στίλβωση μπορ εί
να γίνει με ένα μεγάλο τροχό από κετσέ πα­
ρουσία γης διατόμων και ύστερα κόκκινου
οξειδίου του σιδήρου. Αν το σχέδιο niello
είναι λεπτεπίλεπτο και ρηχό, το μόνο εργα­
λείο φινιρίσματος που χρειάζεται είναι ένα
ραβδί μεσόκοκκης σμύριδας που μπορεί να
θέλει λίγο περισσότερο χρόνο αλλά παρου­
σιάζει λιγότερους κινδύνους το φινίρισμα
τελειώνει με τρίψιμο με κετσέ και κόκκινο
οξείδιο του σιδήρου.
Οι αρχαΙοι Αιγύπτιοι εφάρμοζαν μια εν­
διαφέρουσα παραλλαγή του niello, που δεν
χρησιμοποιείται σήμερα, αλλά μπορεί ν.α
δοκιμαστεί εύκολα. Ενέθεταν στο niello
σύρμα καθαρού χρυσού ή αργύρου, μορφο­
το ποιώντας το κατάλληλα και βάζοντάς το
στην αυλάκωση όπου θα πήγαινε το niello.
Υ στερα, τοποθετούσαν το niello, γύρω και
πάνω από το σύρμα και πύρωναν το αντικεί­
μενο. Μετά την τήξη, το niello φινιριζόταν
με τον συνηθισμένο τρόπο . Η διεργασία τη ς
επιπέδωσης αποκάλυπτε το σύρμα που εμ­
φανιζόταν ως ένθετο, παρόμοια με το σύρμα
cloison στήν επισμάλτωση σχεδίων cloison-
ne. Με τον ίδιο τρόπο μπορούν να εντεθούν
κόκκοι, επιπεδωμένοι ή στρογγυλοί.
 ΣγΝΤΑΓΕΣ NIELLO
Στα παλιά βιβλία βρίσκονται γραμμένες
πολλές συνταγές niello. Ο μοναχός Θεόφι­
λος, που έγραψε ένα εγχειρίδιο σχετικά με
την χρυσοχοϊΚή και αργυροχοϊκή
τον 110 αιώνα, αναγράφει μια συνταγή και
δίνει μια λεπτομερή περιγραφή της δου­
λειάς με niello. Κατά βάση, η κεντρική ιδέα
όλων των συνταγών niello είναι η μετατρο­
πή των χρησιμοποιούμενων μετάλλων σε
θειούχες ενώσεις. Αυτές γίνονται πλαστικές
σε θερμοκρασίες κατώτερες από τα σημεία
τήξη ς των μετάλλων, όταν αυτά τήκονται
χωριστά, και μετατρέπουν το χρώμα της μά­
ζας σε ένα σκούρο χρώμα που ποικίλλει από
το μαύρο ως στο κυανόμαυρο, ανάλογα με
την συνταγή.
είναι συνεχής και έχει ομοιόμορφη διατομή
σε ολόκληρο το μήκος . Το σύρμα μπορεί να
είναι μονόκλωνο λεπτό σαν την τρίχα ή αρ­
κετά χοντρό σαν ραβδί' πέρα από το σημείο
τέχνη αυτό χαρακτηρίζεται καλύτερα ως μεταλλ ι­
κή ράβδος . Το σύρμα είναι μια από τις βα­
σικές μορφές μετάλλου που δουλεύει ο χει­
ροτέχνης. Από τότε που ο άνθρωπος ανακά­
λυψε ότι τα μέταλλα έχουν την ιδιότητα να
είναι όλκιμα, δηλαδή να μπορούν εύκολα να
τραβηχτούν σε μορφή σύρματος, τα χρησι­
μοποίησε για διακοσμητικούς και πρακτι­
κούς σκοπούς,από την ύφανση λεπτών με­
ταλλικών κεντημάτων μέχρι τη χρησιμο­
ποίηση χοντρών ατσάλινων συρματόσχοι­
νων, που συγκρατούν τις εξαρτημένες γέφυ­
ρες.

Τα διάφορα συστατικά και σι σχετικές Η αρχική προέλευση του σύρματος είναι

το,υς αναλογίες καθορίζουν τις ιδιότητες άγνωστη αλλά πρέπει να ανάγεται σε εποχές
του τελικού προϊόντος. Μια μικρή αναλογία που απέχουν από σήμερα αρκετές χιλιάδες
σε μόλυβδο δίνει ένα πιο εύθρυπτο niello, χρόνια.

που τρίβεται εύκολα σε λεπτότερη σκόνη. Τραβηγμένο σύρμα παραγόταν σε εμπο­

Μια περίσσεια θείου επιτρέπει την παραγω­ ρική κλίμακα στη Γαλλία περ ί τα τέλη του
γή ενός πιο μαύρού nieIIo. Συνιστάται στον 130υ αιώνα, προοριζόμενο για τις αλυσιδω­
χειροτέχνη να δοκιμάσει διάφορες παραλ­ τές πανοπλίες των μεσαιωνικών ιπποτών.
λαγές των παρεχόμενων συνταγών και να κά­ Το τράβηγμα του σύρματος προϋπήρξε ως
νει τις δικές του. τέχνη σε άλλους μη Ευρωπαϊκούς πολιτι­
σμούς και είναι βέβαιο ότι γινόταν σύρμα με
· Αργυρος 3 μέρη σφυρηλάτηση πολύ πριν συλλάβει κανείς
Χαλκός 5 μ έρη την ιδέα του τραβήγματος των μετάλλων σε
Μόλ υβδος 7 μέρη
σύρμα .
Θείο 6 μέρη
Χλωριούχο αμμώνιο 2 μέρη Σήμερα, το σύρμα είναι διαθέσιμο σε ε κα­
(νισαντήρι) τοντάδες μορφές οι συνηθέστερα χρησιμο­
Bόραιcας 24 μέρη ποιούμενες από τους χειροτέχνες διατομές

· ΑΡΎυρος σύρματος είναι η στρογγυλή, η ημιστρόγ­

8 2 ι ι 2 μ έρ η
Χαλκός 18 5 6 2 Ι μέρη γυλη, η οβάλ, η ημιοβάλ, η οκτάγωνη, η
Μόλυβδος 13 7 10 4 Ο μέρη εξάγωνη, η ορθογώνια και η τετράγωνη.
Θείο 96 24 36 5 3 μ έρ η Η διεργασία του τραβήγματος ενός σύρ­
ματος περιγράφεται στη σελ. 65. Εδώ δίνε-
Ρωσική συνταγή TuIa (υποκύανο niello)
· Αργυρος 9 μ έ ρη
Χαλκός Ι μέρος
Χρυσή αΥιφάφα με ένθεμα nieIl o. 70ς αιώνας μ.Χ. Βρέ ­
Μόλυβδος θη!'Ε σε :ιt;tuάΥtο πλο ίου στο Sutton-Hoo, Suffolk. Αγ­
Ι μέρος Υλια. Brι(/sh Museum, Lo ndon. ΑΥΥλία.
Βι σμούθιο Ι μ έρος

Ρωσική συνταγή
· Αργυρο ς Ι μέρος
Χαλκός 2 μ έρη
Μόλυβδος 3 μέρη
θείο 12 μέρη

Mε~ά την τήξη, τα μέταλλα κορέννυνται με

θείο .

Σύρμα
Το σύρμα είναι μια μορφή μετάλλου που

236
Σύγχρονο περιδέραιο από ασημένιο σύρμα από το Por·
bandar. Saurashtra. ΙνδΙα. Το περιδέραιο αυτό αποτε·
λεΙται βασικώς από πέντε κομμάτια σύρματος. Το χον·
δρότερο υποστηρίζει τα υπόλοιπα και σχηματίζει το
ται μια περιγραφή της παραγωγής επίχρυ­
σου, τραβηγμένου με το χέρι ασημένιου
σύρματος, όπως γίνεται σήμερα στην Ινδία.
ΤΡΑΒΗΓΜΕΝΟ ΜΕ ΤΟ ΧΕΡΙ ΕΠΙΧΡΥΣΩΜΕΝΟ
ΑΣΗΜΕΝΙΟ ΣΥΡΜΑ
Μία ράβδος αργύρου, πάχους 2 περίπου
εκατοστών και μήκους 30 · περίπου εκατο­
στών, λοξοκομμένη και στα δύο ά,φα, υπο­
βάλλεται σε επιχρύσωση. Αυτό γίνεται με
το τύλιγμα της ράβδου με δύο στρώσεις
φύλλου καθαρΟύ χρυσού και την τοποθέτη­
ση του συστήματος σε έναν φούρνο, μέχρις
ότου ο χρυσός λιώσει και ενωθεί με τον άρ­
γυρο. ·Υ στερα, η ράβδος αποσύρεται αμέ-
πιάσιμο. Τα ελαφρότερα ελίσσονται γύρω από αυτό και
στις δύο πλευρές και το πιο ελαφρό, που προσθέτει
ενδιαφέρον. είναι τυλιγμένο γύρω από τις δύο πλευρές
του εξωτερικού σύρματος. Φωτογραφία Ορρ,:
σως από τον φούρνο, πριν αρχίσει να λιώνει
και η ίδια. Η θέρμανση μπορεί επίσης να
γίνει και με αυλό. Τα άκρα της ράβ·δου εισά­
γονται εναλλάξ στην πλάκα τραβήγματος.
Ο χρυσός είναι τόσο όλκιμος, ώστε, ανε­
ξάρτητα από το πόσες φορές θα τραβηχθεί
το σύστημα μέσα από την πλάκα, παραμένει
πάντα στην επιφάνεια ένα λεπτό, ομοιό­
μορφο στρώμα χρυσού στην περιφέρεια του
ασημένιου σύρματος. Η διεργασία επανα­
λαμβάνεται μέχρις ότου ληφθεί σύρμα της
επιθυμητής διαμέτρου.
ΠΛΕΞΗ ΣVΡΜΑΤΟΣ·FΙΙΙGRΕΕ
Η τεχνική filigree αποτέλεσε μια βασική
Ελληνική ορε ιχάλκινη περόνη από σύρμα «τύπου μα· καρφίτσα αυτή, με το πιάσιμό της, είναι φτιαΎμένη από
ΤOΎυαλιών~~. του 180υαιώνα π.Χ. (της Γεωμετρικής πε­ μονοκό μματο σύρμα. MetropoJίtan Museum of Art.
ριόδου). Πίσω όψη. Μήκος : 14 περΙπου εκατοστά. Η New York, Fletcher Fund, /937. Η.π.Α.

μορφή διακόσ μηση ς σε μέταλλο από τους

πρώτ ους χρόνους πολλών πολιτισμών. Τα
σχετικ ά χειροτεχνήματα παράγονται ακόμα
σε μεγάλ η κλίμακα στην Ευρώπη (Νορβη­
γία, Πορτογαλία, Ουγγαρία, Ιταλία και Ε.Σ.­
Σ.Δ.), στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή
(Αλγερία, Ιράν, Τουρκία, Ισραήλ και Υεμέ­
νη) και στην' Απω Ανατολή (Ινδία, Κίνα
και Ιαπωνία), για να αναφερθούν μ όνο οι
πιο παραγωγικές περιοχές. Μολονότι υπάρ­
χουν διαφορές στιλ, η μέθοδος δημιουργίας
του filigree είναι βασικά η ίδια.
Χρησιμοποιείται συχνά ανοπτημένο
σύρμα καθαρού αργύρου, μια και αυτό είναι
το πιο ευλύγιστο και ευκολοδιαμόρφωτο,
αλλά σε μερικά μέρη χρησιμοποιείται σύρ­
μα από άργυρο χαμηλής ποιότητας, χαλκό
και λευκό μέταλλο, που επαργυρώνεται ή
επιχρυσώνεται εκ των υστέ ρων . Χρησιμο­
ποιείται επίσ ης και χρυσό σύρμα αλλά πιο
σπάνια σήμερα από ότι παλιά. Σύρματα από
άργυρο ή άλλο μέταΛλο μπορούν να επι­
χρυσωθούν.
Μολονότι συνηθέστερα χρησιμοποιείται
επίπεδο σύρμα ή πλεγμένο ή συνεστραμμέ­
νο σύρμα που έχει επιπεδωθεί, δεν παύει να
Περιδέραιο από σπιράλ,επιπεδωμ ένο σύρμα. ευθύ και
χρησιμοποιείται και σύρμα με άλλες διατο­ συνεστραμμένο. χρυσού 1g κ:αρατιι!>ν,με διαμάντια δεμέ·
να σ ε πλατίνα. Σχεδιάστηκε και KατασΙCευάστηΙCε στην
μές (οβάλ , τριγωνική, ημικυκλική , τετρα­
εταιρεία Tiffanny & CO. New York City. ΦωΤΟΥραφία
γωνική κ.λπ.). Αν δεν βρίσκεται έτοιμο τέ- T;fanny &: CO.

238
Βραχιόλι ή περ ιβραχι όν ιο από ασημένιο σύρμα, Ba-
Iamun, ΑΙγυπτος, (Πτολεμαϊκή περίοδος, 323-30 π.Χ.).
Η όλη κατασκευή αποτελείται από συνεστραμμένα
σύρματα που συγκρατούν τις μονάδες μ ετ αξύ τους χω­
ρίς κολλητικό κράμα. Στολισμένο μ ε πέντε κεφάλια
κόμπρας , που έχουν σταμπαρισμένα έιc:γλυφα ο-χέδια .
MetropoJίtan Museum ο[ Art. New York, Η.Π.Α. Car-
narvon CoJJcctjon. Οί[ι of Ε. Harkncss /926.
Χρυσό μενταγιό ν, δεμένο με μαύρο οπάλι, σεληνόλι­
θους και μαργαριτάρια , σχεδιασμένο χαι φτιαγμένο
από τον John Ρτίρ . Κατασκευασμένο σχεδόν εξ ολο­
κλήρου από σύρμα τετράγωνης δι.ατομής με Kυχλιιc:ά
άχρα σύρματος.
Χρυσό περιλαίμιο με σύρμα από τον Ε. NeIe, Munich,
Γερμανία. CoJJection of Victoria and AJlx:rt Museum,
Worstrip{uJ Company ο[ the GoJdsmiths, London, ΑΥ­
Υλία. Φωτoyρaφία Peter Parkinson.

239
"
Καρφίτσα κατασκευασμένη εξ ολοκλήρου από σύρμα
λευκού χρυσού "αι διακοσμημένη με μαύρο όΝVXα. ζά­
VΤε, ιcoράλλι, ίασπι ιcαι αχάτη από την Μargareι
Patta.
240
Περιδέραιο από σύρμα χρυσού διακοσμημένο με διαμά­
ντια . Σχεδιάστηκε και φτιάχτηιcε α πό τον Louis
de Osman, 1961 . Co//cction ofthc Worshipfu/ Companyof
Go/dsmirhs. London, ΑΥΥλία. Φωτoyρaφίa Petcr Par-
kinson.

·. . πλάκα
Αγγλική ζαχαρ ι έρα από έλασμα SheffieId με στιλπνό
χείλος, που σχηματίζει σύστημα ανάρτησης κουτα­
λιών,1790. 'Υψος; 8 ίντσες, πλάτος 5 3/8 ίντσες. Το
έλασμα SheffieId ώφειλε την τεχνική του επιτυχία στην
ομοιότητα ως προς την ελατότητα με τον άργυρο και
τον χαλκό. Μετά την επένδυση του ελάσματος του
χαλκού με άργυρο, τα δύο μέταλλα κράταγαν τα ίδια
σχετιιcά πάχη, ανεξάρτητα από το πόσο λεπτό γινόταν
μετά την εξf;λαση το τελικό σύνθετο φύλλο. MetropoIί­
tan Museum of Art, New York. ΗΠΑ. Rogcrs Fund
/9/2.
Ασημένιο στέμμα Torah, κατασκευασμένο σχεδόν
αποκλειστικά από σύρματα τετραγωνικής και ιωΙCλΙKής
δ ιατομής από τον L. WoIpert. 1961. ΦωΤΟΥραφία F.
Darmslaedrer.
τοto σύρμα, μπορεί να γίνει εύκολα με μια
τραβήγματος (βλ. τράβηγμα του
σύρματος, σελ. 65). Το συνεστραμμένο
σύρμα μπορεί να επιπεδωθεί με ένα σφυρί
επάνω σε ένα ίσιο αμόνι ή σε μια μεταλλική
πλάκα ή μπορεί να περαστεί από μια καλάν­
δρα. Χρησιμοποιείται επίσης υφασμένο ή
πλεγμένο σύρμα. Το σύρμα πρέπει να είναι
τελείως καθαρό, αλλιώς θα παρουσιάσει
δυσκολίες κατά τη συγκόλληση. Επίσης,
πρέπει να είναι ανοπτημένο.
Η περιγραφόμενη εδώ μέθοδος δουλειάς
fίligree είναι αυτή που χρησιμοποιείται
στην Cuttack της Ινδίας, που είναι ακόμα
και σήμερα ένα σπουδαίο χειροτεχνικό κέ­
ντρο, που παράγει είδη filigree με μεγάλη
εκλέπτυνση, κομψότητα και συχνά αριστο­
τεχνική πολυπλοκότητα. Κατά τη δημιουρ­
γία μιας μονάδας filigree, που προορίζεται
για χρήση ως μέρος ενός κοσμήματος ή γ ια
ενσωμάτωση σε ένα αντικείμενο, όπως ένας
δίσκος, ένα κουτί ή ένα άλλο διακοσμητικό
αντικείμενο, γίνεται πρώτα το πιο πλούσιο
σε σύρμα εξωτερικό πλαίσιο της μονάδας.
Αυτό μορφοποιείται με ένα μυτερό τσι­
μπιδάκι ή μια βαρύτερη πένσα και κολλιέ­
ται με σκληρή συγκόλληση. Ύστερα γίνο­
νται οί υποδιαιρέσεις του σχεδίου με το ίδιο
σύρμα και κολλιούνται στη Αέση τους. Τα
διάκενα γεμίζονται κατόπιν με επαναλαμ­
βανόμενα σχήματα από λεπτότερο σύρμα,
τοποθετημένα τόσο σφιχτά ώστε να μην
υπάρχει η δυνατότητα κίνησης στη μονάδα.
Αυτά τα πληρωτικά σύρματα γίνονται με
τσιμπιδάκι και με τα δάχτυλα. Χρησιμυ­
ποιούνται συνεχώς μερικά βασικά σχήματα,
σε διάφορους συνδυασμούς. Χρησιμοποιού­
νται οβάλ ή εντελώς στρογγυλά σ.πιράλ, δι­
πλά-ανάστροφα σπιράλ, ανοιχτά καμπύλα
σχήματα, γωνιώδη σχήματα και άλλα στα
οποία μπορεί να διαμορφωθεί εύκολα το
σύρμα. Στην Ινδία κάθε φόρμα έχει ιδιαίτε­
ρο όνομα.
Όταν χρειάζεται κόψιμο του σύρματος,
αυτό τοποθετείται πάνω σε ένα κομμάτι μα~
λακού ορείχαλκου και κόβεται με ένα κο­
φτερό σκαρπέλο, που απλώς πιέζεται προς
τα κάτω. Μπορούν επίσης να χρησιμοποιη­
θούν πένσες ακροκοπής ή πλευρικής κοπής.
Οι μονάδες πρέπει να ταιριάζουν καλά με το
πλαίσιο για να υπάρχει στενή επαφή, που
είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μια σω­
στή συγκόλληση.
Ετοιμάζονται λεπτά τεμαχίδια ενός γρή-
241
ΣύΎχρονα βραχιόλια από σ ύρμα fiIigree δ ια κοσ μημ έ να
με χυτά και σταμπωτά ημιθόλια από το Cairo, ΑίΎυ·
πτος . ΤΟ κάτω βραχιόλι, παρόμοιο σ το σχέδιο και τ η ν
κατασκευή με το ε πάνω, δείχνε ι το πίσω μ έρος της
δουλειάς. Αποκαλύπτει σχέδ ια που απλώς συΎκρατούν
τις προσαρμοζόμενες μονά δες , χωρίς να Ύίνονται ποτ έ
.ορατές. ΦωΤΟΥραφιά Ορρι:
242
Κουτί από ασημένιο σύρμα fίligree . που όπως πιστεύε ·
ται έχει τουρκική προέλευση . Η μ έθοδος συρματοκα·
τασ κευής fiIigree χρησιμοποιήθηκε Ύ ια την κατασκευ ή
αντικεΙμενων με ποι"ίλες χρήσεις, παρά τον λεπτεπΙ·
λεπτ ο χαρακτήρα τους. (Η κατασ"ευή στηρίζετα ι συ­
χνά στη σύνδεσ η μικρ ότε ρων μονάδων με μ εγαλύτερα
πλαίσια). ΦωΤΟ ΥΡαφ ία Ορρί.
Δείγματα σύγχρονης δουλειάς filίgree με ασημένιο
σύρμα, όπως γίνεται στο Cuttack. Oriss3, Ινδία, όπου
πολλΟί τεχνίτες δουλεύουν αποκλειστικά με τη μέθο­
δο αυτή. Απεικονίζονται βραχιόλια, καρφίτσες, χτενά­ Σύγχρονο πιάτο από ασημένιο σύρμα filigree, κατα­
κια, μία τσάντα και ένα πιάτο. Στο Cuttack η δουλειά σκευασμένο στο Cuttack, Orissa, lνδία. Επιφάνεια περί­
filigree εμβαπτίζεται σε αραιό οξύ και παίρνει ένα σκο­ που ΙΟ τετρ. ιντσών. Μια μεγάλη ποικιλία μορφών εί­
τωμένο άσπρο χρώμα. Μερικά μέρη γίνονται με χοντρό­ ναι ενωμένη σε μεγαλύτερο πλαίσιο, δίνοντας ένα εφφέ
τερο σύρμα και οι επάνω επιφάνειες στιλβώνονται για δαντέλλας από σύρμα. ΦωΤΟΥραφία Ορρί.
να γίνο"γ αστραφτερές . ΦωΤΟΥραφία Oppi.

γορης τήξης κολλητικού με το λιμάρισμα

με χοντρή λίμα ενός καθαρού φύλλου και το
μάζεμα των ρινισμάτων σε ένα καθαρό φύλ­
λο χαρτιού. Τα σωματΙδια αυτά αναμιγνύο­
νται με 10% περίπου ξηρής σκόνης βόρακα
και το μίγμα πασπαλίζεται σε ολόκληρη
την επιφάνεια του κομματιού. Αφού ετοιμα­
σθεί για συγκόλληση, η επΙπεδη μονάδα
σηκώνεται προσεκτικά με μ~α σπάτουλα και
τοποθετείται σε ένα λεπτό φύλλο αμιάντου
ή μαρμαρυγία (μίκας). Ο αμίαντος χρησι­
μοποιείται αν η συγκόλληση θα γίνει με αυ­
λό και ο μαρμαρυγίας (ή μίκα) όταν η μονά­
δα πρόκειται να κολληθεί σε μια κοίτη θερ­
μού ξυλοκάρβουνου. Η θερμοκρασία του
ξυλοκάρβουνου υψώνεται με φύσημα, είτε

243
Η ενδιαφέρουσα μέθοδος ιc:ατα~"ευής, 1tOU μοιάζε ι με
fiIigree. του βραχιολιού α_l!.tbύ δίνει αντικείμενα ποι!
αποτελούνται από σύρμα καΙ: ψήγματα, κολλημένα σε
ένα προδιαμορφωμt:νο ασημένιοισυρμάτινο πλέγμα, το
οποlο συγ κρατεί την ΠρQσθετη διακόσμηση. Το βρα­
χιόλι αυτό έ χει την προέλευση τοι! στην Κίνα. Φωτο ­
Ύρaφία Ορρί.
μ ε μια βεντάλια είτε με ένα χειροκίνητο φυ­
σερό . Η μονάδα μένει στα κάρβουνα μ έχ ρις
ότου ρεύσει το κολλητικό κράμα και ύστερα
απομακρύνεται αμέσως, για να αποφευχθεί
το λιώσιμο του λεπτού σύρματο ς.
Στη Δύση , η φωτιά από ξυλοκάρβουνα
μπορ ε ί να αντικατασταθεί με θέρμανση της
μονάδας από κάτω με έναν αυλό, αφού τ ο ­
ποθετηθεί σε ένα φύλλο μίκας που θα στη­
ριχτεί σε ένα τρίποδο με δακτυλιωτό ανώτε­
ρο μέρος . Η θέρμανση από κάτω είναι προ­
τιμότερη της θέρμανσης από πάνω · γιατί η
μονάδα θερμαίνετα~ πιο αργά .και πιο ομοιό­
μορφα. Υπάρχει μικρότερος κίνδυνος υπερ­
θέρμανσης και Λιωσίματος του σύρματος;
μια και η διεργασία της συγκόλλησης πα­
ρακολουθείται ευκολότερα. Αν χρειαστεί
να θερμανθεί η μονάδα με αυλό από πάνω,
θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί μια ήπια φλό­
γα με λίγο αέρα, για να αποφευχθεί η υπερ­
θέρμανση.
244
Το ίδιο βραχιόλι από την πίσω όψη, που δε ίχνε ι το
στ ερε ωτικό πλέγμα ασημένιο υ σύρματος. ΦωΤΟΥρα ­
φία Ορρί.
Μετά την κάθε εργασία συγκόλλησης, η
μονάδα πρέπει να εμβαπτίζεται σε αραιό οξύ
για να αφαιρεθούν τα «(λέπιω) από οξείδια
που σχηματίζονται κατά τη θέρμανση και
να δ ιαλυθεί ο λιωμένος βόρακας και τα δύο
υλικά, αν δεν αφαιρεθούν,θα παρεμποδ ίσουν
τη ροή του κολλητικού , οπότε θα αργήσει η
συγκόλληση. Οι παληές κολλητές συνδέ­
σεις μπορούν να προστατευθούν με την ανά­
μιξη σκόνης κόκκινου οξείδιου του σιδή ­
ρου, ώχρας ή κιμωλίας με νερό, για την πα­
ρασκευή μιας παρεμποδιστικής της ροής
του κολλητικού πάστας, που αλείβεται με
έγα πινέλο στις παλιές συνδέσεις και τις
προστατεύει. Μην επιτρέπετε στην πάστα
αυτή να πλησιάσει πολύ στη νέα σύνδεση.
Μετά τη συγκόλληση, αφαιρέστε την
σκληρυμένη πάστα με τρεχούμενο νερό και
ένα σκληρό πινέλο. Αυτό θα γίνει πριν εμ­
βαπτισθεί η μονάδα για καθάρισμα σε αραιό
οξύ γιατί η παραμποδιστική πάστα μπορεί
 να μολύνει το λουτρό. , Η εμβάπτιση σε
αραιό οξύ αΚ9λουθείται από ένα σχολαστι­
κό ξέπλυμ,l με τρεχούμενο νερό. Μερικές
φορές μπορεί να χρειασθεί η συγκράτηση
των μικρών μονάδων πάνω στη μίΙCα, με
συνδετικό σύρμα, σφηνοειδείς καρφίδες ή
σφιγκτήρες.
Για την επιπέδωση των κολλημένων μονά­
δων fίligree τοποθετεΙστε τις επάνω σε ένα
χαλύβδινο μπλοκ και χτυπείστε μέχρις ότου

, ισιώσουν με ένα ξυλόσφυρο. Επίσης, μπο­

ρεί να τοποθετηθεί επάνω από την μονάδα
ένα κομμάτι μαλακό ξύλο, που σφυροκοπού­
μενο θα κάνει επίπεδο το fiιigree. Μια μονά­
δα filigree μπορεί επίσης να μορφοποιηθεί
μετά το φινίρισμα, σε ένα χαλαρά στηριζό­
μενο (<<επιπλέον») μπλοιc, σε ένα ξύλινο κα­
λούπι κατάλληλου σχήματος, σε μια κοιλό­
τητα ξύλινου καλουπιού ή σε ένα σακκί άμ­
μου, όπου θα χτυπηθεί ελαφρά με ένα ξυλό­
σφυρο ή ένα σφυρί από κάποιο μαλακό υλι­
κό, όπως το λάστιχο.
Η δουλειά filigree μπορεί να αφεθεί τε­
λείως ανοιχτή ή να προσαρμοσθεί σε ένα
στηρικτικό φύλλο συμπαγούς μετάλλου.
Αυτό μπορεί να γίνει με πριτσίνωμα ή ετε-

Χρυσό χυτό δαχτυλίδι ποικιλμένο με χρυσό Gύρμα.

Ανακαλυφθηκε σε έναν τάφο στο Monte Alba της πο­
λιτείας Oaxaca. ΜεξΙΚό. Ύψος 1/ 8 ίντσες. Μολονότι
το δαχτυλίδι αυτό μοιάζει με δουλειά filigree, το όλο
σχέδιο γίνεται με κερί , επένδυση του και χύτευση λιω­
μένου χρυσου. MU$cum of thc Amcrican lndian. Heyc
Foundation. New York, Η.ΠΑ.

F':.,
'i1..
{~~.'
~
i~~~~\
'~':I I- "- : : :,:-. .;.:"'r::Ί:
..
~'I\, . , ' \", ~T':'"
;': "-'"..~'-ι
j

{ι..~~;
~
11~, Ι}Α: .~~)
"~'''''''~~~~~-)'1''::ξ
- .~ \ _""'('" ~
ίtl~~
.".
,~~ ~ Ε: ,.\~ _,.#
. ... "'::'f;' \ . ~f'
'Ρ ~:~~..,. ",J_.. . ~ ..
'. =.

' Ι"I'\ι,"~~H'
.
ιt§ς..4
1:V": ;~
il \~ :t.r.:;::;;::::ί;~.rΧ;Ι_-"":ε.' ~
~f. !jιI ';Ι IΙI~ .
\\~~~~ ~.'-'.
Γερμανικό ασημOΙΤOίΙCιλτO μαχαίρι και πηρουνι με
διακοσμημένες με
Dccorative Ατι
filigree λαβές, 1660-70. Muscum
Copenhagcn, Δανία.
Qf
.'.....~. .............-
;Ιi.-'~~h:-Ι_~-λ1

245
Κάλυμμα βιβλίου από τον αρχ ιτ εχνίτη J. Sandrat. Συρμάτινο κλουβί πουλιών από το L' Art Tunisien des
Frankfutt am-Mein. Γερμανία, περίπου 17 10. Η δ ιακ ό ­ Cages. Sidi Βου - said; T~νησία. ΦωΤΟΥραφία Ορρ;.
σμηση είναι κυρίως χυτή ανοιχτή δουλειά που θυμίζει
δουλειά με σύρμαfiligree. Jacob Michael Co/leccion,
Jewish Muscum, New York. Η.π.Α. ΦωΤΟΥραφία F
Darmstacdtcr.

Αμερ ικάνι κο Q"υρμάτινο κλουβί πουλιών του 190υ αιώ­

να.Copcr υηίοη Museum for the Arts of Decoration.
New York. Η . Π.Α .

246

~~1J'$W
Πένσες χεριού από <;Jψυρήλατο χάλυβα, με ιcιβωηoειδή
σύνδεση, σε μήκη 4, 4 1/ 2, 5 1/ 2 και 6 ιντσών : Ι.
Στρογγυλή μύτη, 2. Α λυσο ε ιδής μύτη, 3. ΗμιστρόΥγυ­
λη μύτη, 4. Ε πίπεδη μύτη, 5. Διαμoρφωτιιcή πένσα, 6.
Ανάστροφη αλυσοειδή ς-μύτη .
Πλαγιoιcoπτική και α"ροκοπτική τανάλια.
ρογενή σΙΧΥκόλληση. Τα μεγάλα τεμάχια fi-
ligree γίνονται με τη σύνδεση μικρότερων
μονάδων.
Στην Ανα~c>λή (Ινδία και Κίνα) τα χειρο­
τεχνήματα filigree δεν υποβάλλονται σε μη­
χανική στίλβωση. Μετά την τελευταία εμβά­
πτιση για καθαρισμό στο αραιό οξυ, το
κομμάτι filigree βγαίνει με ένα «σκοτωμένο>.
λευκό, ματ χρώμα. Το σύρμα αφήνεται στην
κατάσταση αυτή. Οπωσδήποτε όμως, τα επά­
νω άκρα του γυαλίζονται, ώστε να γίνουν
αστραφτερά, με κωνικά μυτερά λειαντικά
εργαλεία από χάλυβα ή αχάτη' το αποτέλε­
σμα είναι μια ελκυστική αντίθεση ανάμεσα
στο θαμπό και το αστραφτερό σύρμα. Φυσι­
κά, η όλη μονάδα filigree μπορεί να οξειδω­
θεί, για να μαυρίσει το μέταλλο, και μετά να
στιλβωθεί στην επάνω της επιφανεια στο χέ­
ρι , με σκόνη κόκκινου οξειδίου του σιδή­
ρου. Η επεξεργασία αυτή ακολουθείται απ';
ένα τρίψιμο με ένα σκληρό βουρτσάκι και
ένα διάλυμα αμμωνίας, σαπουνιού και νε­
ρού. Ύστερα dπό ένα καλό πλύσιμο με
άφθονο τρεχούμενο νερό, η μονάδα στεγνώ­
νεται με ένα μαλακό πανί.
Κοκκοποίκιλση
Η κοκκοποίκιλση του χρυσού και του
αργύρου είναι μια μέθοδος επιφανειακής
διακόσμησης, συνήθως κοσμημάτων ή άλ­
λων μικρών αντικεΙμενων,εξ αιτίας της πολύ
μικρής κλίμακα των διακοσμητικών μονά­
δων, με μικροσκοπικές, συμπαγείς σφαίρες
μετάλλου. Οι «κόκ:κ:οο) αυτοί διατάσσονται
σύμφωνα με προσχεδιασμένα μοτίβα ή στε­
ρεώνονται κατά τυχαία τάξη στην επιφάνεια
του βασικού μετάλλου χωρίς τη χρήση
κολλητικού. Η διακοσμητική αυτή μέθοδος.
συναντιέται σε στολίδια που ανακαλύφθη­
καν στο τάφο του Αιγύπτιου Φαραώ Του·
ταγχαμόν (1350 π.Χ) αλλά η σχετική τεχνι­
κή έφτασε στο αποκόρυφο τηςτελεlO"οίη­
σής της, που δεν ξεπεράστηκε ποτέ, στην
εποχή τω\tΕτρούσκων χρυσοχόων, από τον
80 μέχρι τον 20 Π.Χ. αιώνα. Και οι Έλλη­
νες όμως ήταν κάτοχοι της διεργασίας αυ­
τής, χρησιμοποιώντας συχνά σφάίρες διαμέ­
τρου 0,25 χιλlOστι;>μέτρων. Καθώς τα αρ­
χαιολογικά ευρήματα έπαιξαν έναν σπου­
δαίο ρόλο στη σχεδίαση και την κατασκευή
των κοσμημάτων στην Βικτωριανή Περίο­
δο, είναι φυσικό το ότι οι κατά την εποχή
247
 Περσικό χρυσό βραχιόλι με τετραπλό μεντεσέ της
Σελτζουκ: ική ς περιόδου, Ι lος μ.Χ. αιώνας. Διάμετρος:
περίπου 4 3{ 16 ίντσες. βαρος: 173 .6 γραμ μάρια . Η δια.
ιcόσμηση του μ εντεσέ αποτελείται από τέσσερα με γάλα
ιcαι δώδειcα μικρά ημισφαίρια που έχουν γίνει με ΚΟΚ­
κοποίκιλση. εμπλουτισμένη μ ε τέσσερα i:νθετα τουρ­
κουάζ. Το κυλι νδρ ικό δακτuλιοειδές μέρος έχε ι μια μι­
ιφή ασφάλεια τίιπου καρφίτσας και είναι ιcαλύμμένo μ ε
σπειροειδές σύρμα σε απομίμηση συστροφής. Fteer
Ga/ery ο( Art. Wsshington, D.C.. Η.π.Α.

εκείνη ανακαλύψεις Ετρουσκικών ΚΟΚ ΚΟ­ που αρχικά ήταν μια απλή αναπαραγωγή
ποίκ:ιλτων κοσμημάτων είχαν ως αποτέλε· των πρωτότυπων κομματιών αλλά δεν άρ­
σμα την αν αβίωση της αρχαίας τεχνικής γησε να εξελιχθεί σε ένα νέο στιλ, βασιζό­
και την εμφάνιση επιδέξιων μιμητών της. μενο σε Ετρουσκικά θέματα.
Ο Fortunato Ρίο Castellani, ένας χρυσοχό­ Το στιλ αυτό έγινε εξαιρετικά δημοφιλές
ος που δούλευε στη Ρώμη της Ιταλίας, ανα­ και ξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη με
κάλυψε το 1814 τεχνίτες της περιοχής της αριστοτέχνες όπως ο Fonlanay στο Παρίσι
Umbria που δούλευαν ακόμα τον χρυσό με και οι Robert Philips, John Brogen και Car-
τον παραδοσιακό τρόπο granagJίa και τους 10 Giu1iano στο Λονδίνο να παράγουν εξαί­
έφερε στο εργαστήρι του, όπου τους χρησι­ ρετες εργασίες. Τα κομμάτια του 190υ αιώνα
μοποίησε για την εκπαίδευση των τεχνιτών διακρίνονται εύκολα από τη χρήση πετρα­
του στη χρήση της τεχνικής της κοκκοποί­ διών και χρωματιστών χρυσοκραμάτων, που
κιλσης. Την ίδια περίπου εποχή έγιναν ήταν άγνωστα κατά την αρχαιότητα.
ανακαλύψεις στην Πομπηία και την Ηρά­ Μολονότι η τεχνική αυτή έπεσε προοδευ­
κλεια, όπου ανάμεσα στα άλλα ·ευρήματα τικά σε γενική αχρηστία στη Δύση, εξακο­
υπήρχαν και χρυσοκοκκοποίκιλτα ρωμαϊκά . λουθεί να είναι διαδεδομένη στην . Απω
κοσμήματα . Από αυτά ο Castellani ανέπτυξε Ανατολή, και ιδιαίτερα στην Ινδία, όπου
το «Ετρουσκικό στιλ») κοσμηματοποιίας, χρησιμοποιείται χρυσός, και το Μπαλί,

24~
όπου προτιμιέται ο άργυρος. Στη Δύση, Αστερίας ω,ό τον Dan BIumberg. Ασημένιος με ιcoιc~
ΙCOΠOίKιλση, εn:~χρυσωμένος. Διάμετρος: 2 1/ 2 ίντσες .
υπάρχουν ακόμα μερικοί εξέχοντες τεχνίτες ΦωΤΟΥραφία B/umberg.
όπως η Elisabeth Treskow στην Κολωνία
της Δυτικής Γερμανίας και ο Johη Paul Μίl­
ler στις Ηνωμένες Πολιτείες, των οποίων η
δουλειά συγκεντρώνεται στην ειδικότητα
αυτή.

ΤΕΧΝ/ΚΗ ΤΗΣ ΚΟΚΚΟΠΟΙΚΙΛΣΗΣ:

ΚΑΤΑΣΚΕγΗ ΤΩΝ ΚΟΚΚΩΝ

Για την κατασκευή των κόκκων από

χρυσό ή άργυρο προετοιμάζεται ένα χωνευ­
τήριο γραφίτη ή ένd χαλύβδινο κουτί 4" • 5"
' ·2\-\" με ένα εσωτερικό στρώμα ή κοίτη από
. σπασμένο, κονιοποιημένο ξυλάνθρακα από
σκληρό ξύλο. Μη χρησιμοποιείτε ξυλάν­
θρακα από μαλακό ξύλο που τρίβεται εύκο­
λα σε πολύ λεπτή σκόνη, γιατί το στρώμα
του δεν θα μπορέσει να υποστηρίξει το μέ­
ταλλο και θα παρουσιάσει τον κίνδυνο να
τρυπηθεί από αυτό κατά την τήξη, με αποτέ­
λεσμα τη συσσώρευση μιας συμπαγούς μά­
ζας στον πυθμένα του χωνευτηρίου. Το
χρησιμοποιούμενο μέταλλο πρέπει να είναι
καθαρό και απαλλαγμένο από οξείδια.
Για να γίνει ένας μεγάλος αριθμός σφαι­
ρών, του ίδιου περίπου μεγέθους, κόβεται
μια δέσμη σύρμα~ς με ψαλίδι ~ πένσα σε
κομματια ισου μηκους , που αφηνονται να

πέσουν πάνω στην κοίτη ξυλάνθρακα , στο

εσωτερικό του χωνευτηρίου, ή του χαλύβδι­
νου κουτιού. Μπορεί επίσης να χρησιμο­
ποιηθεί μέταλλο σε μορφή φύλλου, που έχει
εξελασθεί σε μικρό πάχος και κοπεί σε μι­
κρά τεμαχίδια, ακριβώς όπως γίνεται κατά
την ετοιμασία του κολλητικού. Πολύ μι­
κρές σφαίρες γίνονται με το πέρασμα της
χοντρής λίμάς επάνω σε μια ράβδο ή φύλλο
χρυσού ή αργύρου και με το άμεσο πέσιμο
ΣύΎχρονο 'Χρυσό δαχτυλίδι 22 ιcαρατιών με ΙCOICKOΠO{­
των ρινισμάτων στο ντυμένο με ξυλάνθρακα ΙCι λτη διακόσμηση . Κατασκε υάστηκι: για τον συγγρα­

χωνευτήριο ή κουτί. Τα αποκόμματα ή τα

φέα από το υς κοσμηματοποιούς Nanubhai στη Βομβάη
της Ινδίας. Η τεχνική κοκκοποίκιλση ς χρυσού χρησι ­
ρινίσματα πρέπει να ιcατανέμoνται χωριστά μοποιείτα ι και σήμερα σε πολλές περιοχέ ς τη ς Ινδίας .
ΦωΤΟΥραφία Lex Tίce.
το ένα από το άλλο σωματίδιο, γιατί αν έρ­
θουν σε επαφή θα ενωθούν μεταξύ τους και
θα σχηματίσουν μεγαλύτερες σφαίρες, που
θα είναι πιο κοντά στην τάξη μεγέθους των ξυλάνθρακα και έπειτα γίνεται ένα δεύτερο
ψηγμάτων. Είναι καλή ιδέα το να κάνει κα­ στρώμα αποκομμάτων και ούτω καθεξής, μέ­
νείς περισσότερα σφαιρίδια από όσα νομί­ χρις ότου γεμίσει το δοχείο. Το χωνευτήριο
ζει ότι χρειάζεται γιατί θα υπάρξει αναγκα­ ή το κουτί τοποθετείται κατόπιν σε έναν
στικά μια ποικιλία μεγεθών και όταν απαι­ προθερμασμένο φούρνο , που θερμαίνεται
τείται ομοιομορφία θα πρέπει να γίνει δια­ στη συνέχεια στους 19000F, περίπου, όπου
λογή . αφήνεται στη θερμοκρασία αυτή επί μισή
. Οταν έχει γίνει ένα στρώμα από ' υλικό, τουλάχιστον ώρα . Όταν χρησιμοποιείται
καλύπτεται με ένα περίπου εκατοστό σκόνη ένα μικρό χωνευτήριο, ίσως αρκούν δύο αυ-

249