Osobe sa invaliditetom i društvo

Istorijski osvrt
Prof. dr sci Aleksandra Milićević
Kalašić
 ISTORIJSKI ODNOS PREMA OSOBAMA SA
INVALIDITETOM
• Istorija specijalne edukacije i rehabilitacije deli se u 5 velikih
perioda ili 5 evolutivnih faza:
• 1. FAZA INTOLERANCIJE (netrpeljivosti) koja se ispoljavala u
prvobitnoj zajednici i u robovlasničkom društvenom
uređenju
• 2. FAZA TOLERANCIJE koja se ispoljavala pri kraju
robovlasničkog i početkom feudalnog društvenog uređenja
• 3. FAZA AZILIRANJA koja obuhvata srednji vek
• 4. FAZA EDUKACIJE koja obuhvata doba renesanse
• 5. FAZA REHABILITACIJE koja je počela početkom XX veka
 ODNOS PREMA OSOBAMA SA
INVALIDITETOM U PRVOBITNOJ ZAJEDNICI
• U prvobitnoj zajednici kao društvenom uredenju
nije bilo privatnog vlasništva, klasa, a ni države.
• Svi su bili vlasnici sredstava za proizvodnju, a
materijalna dobra su se kolektivno delila. Upravo
taj kolektivni rad i kolektivna podela dobara mogu
se smatrati uzrokom intolerancije prema
osobama sa invaliditetom, ali i drugim nemoćnim
kategorijama stanovništva (bolesni, stari i sl.)
 ODNOS PREMA OSOBAMA SA
INVALIDITETOM U PRVOBITNOJ ZAJEDNICI
• Naime, nesposobnost ili umanjena sposobnost
ovih lica za rad i privređivanje smatrana je
ugrožavajućim faktorom opstanka zajednice i
limitirajućim faktorom njenog napretka i zbog
toga su takva lica često na dosta brutalne
načine eliminisana iz društva.
ODNOS PREMA OSOBAMA SA INVALIDITETOM
U ROBOVLASNIČKOM DRUŠTVU
• U SPARTI je cilj vaspitanja bio hrabar i izdržljiv vojnik,
koji može da služi državi. Spartanci nisu pridavali
važnost umnom i estetskom vaspitanju, jer ono nije
bilo važno za vladanje nad robovima.
• Cilj vaspitanja je bio da se deca “malo nauče” da čitaju i
pišu, a krajnji cilj bio je bezuslovna poslušnost,
izdržljivost i veština pobeđivanja.
• Osobe sa invaliditetom uglavnom nisu mogli da
postanu snažni i vešti vojnici, verovatno otuda i
intolerancija prema njima i njihova, često vrlo
brutalna,eliminacija iz društva.
 ODNOS PREMA OSOBAMA SA INVALIDITETOM
U ROBOVLASNIČKOM DRUŠTVU
• U Atini su osobe sa invaliditetom davali
robovima na čuvanje, što se može povezati sa
velikim poklanjanjem pažnje Atinjana
telesnom izgledu i verovatno netrpeljivošću
prema telesnim estetskim nedostacima.
 ODNOS-EKONOMSKI USLOVLJEN
• To eliminisanje iz društva u najranije doba ljudskog
razvoja, preneće se i na stara i iznemogla lica,jer je
bilo ,,nemoralno” živeti na teret drugog i trošiti
sredstva koja nisu pribavljena radom.
• Ekonomski aspekt je bio presudan za njihovo
odstranjivanje iz društva.
• Kada se sagleda današnja problematika osoba sa
invaliditetom i posle toliko vremena najveci
problem je ostao isti – (ne)sposobnost za
privređivanje.
• Cilj rehabilitacije osoba sa invaliditetom je
postizanje ekonomske nezavisnosti.
 ODNOS PREMA OSOBAMA SA
INVALIDITETOM U SREDNJEM VEKU
• Za lica koja se na neki način razlikuju od
uslovno rečeno “normalnih” ljudi koristili su se
različiti termini.
• U srednjevekovnim spisima nalazimo vrlo
ružne i pogrdne nazive , kao što su ubogi, ništi,
kljasti, bedni, nemoćni ....
 O jeziku kojim se etiketira ova
društvena grupa
• DEFEKT → lat. Defecutus = kvar, mana,
nedostatak, greška
• U ,,defektologiji” defekt znači:
• Primarno anatomo-fiziološko oštećenje ili
nedostatak organa, dela tela ili tkiva
• To je psihički ili fizički nedostatak koji izaziva
poremećaj normalnog razvoja ličnosti
 O jeziku kojim se etiketira ova
društvena grupa
Humaniji nazivi su sledeće sintagme:
• Lica sa smetnjama u razvoju
• Lica ometena u razvoju
• Lica sa psihofizičkim poremećajima
• Lica sa psihofizičkim nedostacima
 O jeziku kojim se etiketira ova
društvena grupa
U literaturi XX veka definišu se kao:
• Lica sa posebnim potrebama ??
• Lica sa teškoćama u razvoju
• Lica sa teškoćama socijalne integracije
• Lica sa hendikepom
 O jeziku kojim se etiketira ova
društvena grupa
• U jezičkom iskazu – etikeciji pojedine društvene
grupe, odslikan sveukupni stav društva prema tom
delu stanovništva.
• ne postoji saglasnost oko termina kojim se označava
kategorija lica sa invaliditetom.
• U modernoj terminologiji -napor da se izrazom opišu
važne karakteristike ove kategorije stanovništva, i
istovremeno da se pronađe najbolji izraz kako bi se
umanjila negativna konotacija koju je većina
upotrebljavanih izraza imala.
 POZITIVNE PROMENE.....

• Rezultati tih pokušaja su različiti, te se ustanovljene

konvencije razlikuju od zemlje do zemlje, pa je sve
vidljivije nastojanje da termin kojim se označava ova
kategorija stanovništva bude što neutralniji, kako bi
se izbegao govor diskriminacije i stigmatizacije.
• Promene u korišćenju termina vezanog za OSI su, čini
se, u skladu sa jezičkim standardima koji se
poslednjih decenija postavljaju u javnom govoru.
 POZITIVNE PROMENE.....
• Lagano se konstituiše kultivisan iskaz, govor
oslobođen mržnje i diskriminacije, jezik mira i
tolerancije. Sasvim sigurno, kod teoretičara i
(nešto sporije) kod ostalih javnih ličnosti,
političara, na primer, sazreva svest o potrebi
da se koristi politički korektan govor.
 POZITIVNE PROMENE.....
• U zakonskim i drugim zvaničnim dokumentima
ali i u najširoj upotrebi u srpskom jeziku su pre
svega termini: invalidi, hendikepirani, osobe sa
smetnjama u razvoju, osobe sa specijalnim
potrebama i u najnovije vreme, čini se,
najkorektniji termin – osobe sa invaliditetom.
• Ova promena nije proizašla iz naše jezičke
svakodnevice, već su ovi termini uglavnom
dospeli iz drugih jezika, pre svega sa anglo-
saksonskog govornog područja.
 KVALITET ŽIVOTA

• Kvalitet života se često povezuje sa zdravljem.

• Kvalitet života predstavlja optimalni nivo
mentalnog, fizičkog i socijalnog funkcionisanja
u ispunjavanju različitih uloga (radnih, i dr.)
• Kvalitet života je individualni doživljaj. Zdravlje
se ne determiniše odsustvom bolesti, već
sposobnošću individue da funkcioniše na
način koji je prihvatljiv za nju samu, ali i za
grupu kojoj pripada.
 DEFINICIJA ZDRAVLjA
• ZDRAVLJE je stanje potpunog fizičkog,
psihičkog i socijalnog blagostanja, a ne samo
odsustvo bolesti i nesposobnosti (1948,
WHO).
• Ovde se nameće pitanje- Šta je za koga
blagostanje?
• ZDRAVLJE nije samo ne biti bolestan, već je to
SPOSOBNOST individue da funkcioniše na
način koji je prihvatljiv u grupi ljudi kojoj ta
jedinka pripada.
 ,,INVALIDNOST I KVALITET ŽIVOTA“ –Dr sci
JOVANOVIĆ MIRJANA
• Rezultati istraživanja pojedinih karakteristika
kvaliteta života osoba sa invaliditetom pokazali
su da, bez obzira na oboljenje koje dovodi do
invaliditeta, sve osobe slično procenjuju svoje
psihološko i socijalno funkcionisanje.
• Osobe sa multiplom sklerozom i osobe sa
mišićnom distrofijom ga procenjuju niže od
ostalih, dok osobe sa paraplegijom i
cerebralnom paralizom slično funkcionišu kao
osobe bez invalidnosti.
 ,,INVALIDNOST I KVALITET ŽIVOTA“ –Dr sci
JOVANOVIĆ MIRJANA
• Osobe sa cerebralnom paralizom ocenjuju
odnose sa drugima značajno niže od drugih
osoba. Bez obzira na oboljenje koje dovodi do
invaliditeta, sve osobe imaju sličan nivo
zadovoljstva svojim životom; osobe sa
cerebralnom paralizom i multiplom sklerozom
imaju značajno sniženo zadovoljstvo svojim
životom u odnosu na ispitanike bez
invaliditeta, dok osobe sa paraplegijom i
mišićnom distrofijom su slično zadovoljne
svojim životom kao i osobe bez invaliditeta.
OSNOVNI CILJEVI REHABILITACIJE OSOBA
SA INVALIDITETOM
• Postizanje ekonomske nezavisnosti
• Socijalno uključivanje
• Kvalitet života