Beta raspad

Postoje dvije vrste beta raspada:

 elektronski beta raspad (β- raspad ) i

 pozitronski beta raspad (β+ raspad).
Elektronski beta raspad nastaje kada jezgro emituje elektron, a
pozitronski beta raspad nastaje kada jezgro emituje pozitron.

 Pozitron je antičestica elektronu.

Elektronski beta raspad: Elektron nije u sastavu jezgra, ali može
nastati u jezgru raspadom neutrona, odnosno transformacijom
neutrona u proton, elektron i antineutrino prema sljedećoj reakciji :
np+ē +ˉv
◦ Antineutrino je neobična čestica koja je toliko mala da se može
zanemariti i nema naelektrisanje.
Kada se u jezgru raspadne neutron, onda će se broj neutrona smanji za
1 a broj protona poveća za 1. Elektronu se pridružuje atomski broj -1
da bi se izdjenačio broj elementarnih čestica na lijevoj i desnoj strani.

Positronski beta raspad: Pozitron je čestica iste mase kao i elektron i

ima istu količinu naelektrisanja, ali je pozitivno naelektrisan. Nastaje
u jezgru transformacijom protona prema sljedećoj reakciji:
pn +e+ + v
(v je neutrino)
Ovoj čestici naziv je dao italijanski fizičar Feri (Enrico Fermi) koji je
autor teorije o beta raspadu. Neutrino nema naelektrisanje i drugo
vremena se mislilo da nema masu u stanju mirovanja. Godine 1955. je
pokazao da neutrino ima veoma malu masu u stanju mirovanja koja
je mnogo puta manja od mase elektrona. Proton prije raspada uzima
odredjenu energiju iz jezgra koja mu nadoknađuje manjak mase u
odnosu na čestice na desnoj strani reakcije.
Pozitronski beta raspad predstavlja se sljedećom reakcijom :
A  Z-A A
zX X + 1e0 + v

Elektronski zahvat je proces pri kojem dolazi do transformacije jezgra

na taj nacin da jezgro apsorbuje elektron iz elektronskog omotaca.
Nakon apsorpcije elektrona dolazi do interakcije zahvačenog
elektrona i protona pri čemu nastaje neutron i neutrino:
p+ē  n+v

Gama raspad

Jezgro atoma može se nači u osnovnom stanju ili u pobuđenom stanju

kao i elektron u elektronskom omotaču. Za pobuđivanje elektrona tj.
za njegov prelaz iz osnovnog u pobuđeno stanje potrebno je nekoliko
elektronvolti energije, a za pobuđuvanje jezgra potrebna je energija
reda veličine megaelektronvolti.

 elektronvolti – jedinica jednaka kinetičkoj energiji koji

zaobiđe slobodni elektron u vakumu prelaskom u prsten
potencijalnu razliku od jednog volta.
Kada jezgro prelazi iz pobuđenog u neko niže energijsko stanje
ono emituje y- foton.
Enerijski nivoi jezgra atoma bora

Na slici je predstavljen je β- raspad jezgra bora koje se može

transformisati u jezgru ugljenika u osnovnom stanju ili jezgro
ugljenika u pobuđenom stanju. Pri prelasku iz pobuđenog u osnovno
stanje jezgro ugljenika emituje y- foton. Energija fotona jednaka je
razlici energija jezgra ugljenika u pobuđenom i osnovnom stanju. Pri
emisiji y-fotona ne mijenja se broj nukleona u jezgru.
*A  A+y
ZX ZX

( * oznacava da je jezgro u pobuđenom stanju) (

y-fotoni se kreću brzinom svjetlosti, visoke su energije i veoma su
štetni za organizam čovjeka. Od y- zračenja možemo se zaštiti
specijalim odijelima i debelim olovnim pločama, čija debljina zavisi
od njihovog inteziteta.
Metod y-defoktroskopije mogu se otkriti defekti u metalnim
predmetima, što ima veliku primjenu u metalurgiji.
y-zraci ne skreću u električnom i magnetnom polju i imaju manju
jonizacionu moc od β-zraka.
Pri emisiji y-zračenja može se javiti i rendgensko zračenje. Ona je
posljedica unutrašnje konverzije y-fotona. Kada dođe do te
interakcije, koja ima veoma malu vjerovatnoću, y-foton preda svu
energiju elektronu i tako nastaje emisija konverzionog elektrona, koji
prelazi na visi energijski nivo, gdje se zadržava veoma kratko
vrijeme.
Pri povratku na niži energijski nivo elektron emituje foton
rendgenskog zračenja.