Professional Documents
Culture Documents
Διδάσκων: Δ. Κ. Χατζημιχαήλ
o Ιδρύεται η Α' αθηναϊκή συμμαχία, που καθιστά την Αθήνα πρώτη δύναμη στον
ελληνικό χώρο.
o Παράλληλα η Αθήνα γίνεται πνευματική πρωτεύουσα της Ελλάδας, με την
τεράστια ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών.
o Αρχίζει όμως και ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην Αθήνα και στην Σπάρτη, που
θα οδηγήσει στον Πελοποννησιακό πόλεμο.
o Προηγείται μια ταραγμένη περίοδος (α' μισό του 4ου αι. π.Χ.), κατά την οποία
έχουμε αρχικά τα χρόνια της σπαρτιατικής ηγεμονίας και στη συνέχεια την
θηβαϊκή ηγεμονία. Είναι περίοδος εμφυλίων πολέμων και παρακμής για τις
ελληνικές πόλεις.
o Ακολουθεί η περίοδος ανάπτυξης του κράτους της Μακεδονίας (από τα μέσα
του 4ου αι. και μετά): ο Φίλιππος Β' οργανώνει και επεκτείνει το κράτος του και
όταν βρίσκει αφορμή για επέμβαση στη νότια Ελλάδα, υποχρεώνει τις ελληνικές
πόλεις να ενωθούν κάτω από την ηγεσία του για κοινό πόλεμο κατά των
Περσών.
o Μετά το θάνατο του Φιλίππου, αναλαμβάνει να πραγματοποιήσει την
εκστρατεία κατά των Περσών ο γιος του Αλέξανδρος Γ', γνωστός ως Μέγας
Αλέξανδρος.
o Ο Αλέξανδρος νικά τους Πέρσες στις μάχες του Γρανικού (334 π.Χ.) και της
Ισσού (333 π.Χ.). Προχωρά και καταλαμβάνει τη Φοινίκη και την Αίγυπτο και
στη συνέχεια, μετά τη νικηφόρα μάχη των Γαυγαμήλων (331 π.Χ.), όπου
διαλύει τον περσικό στρατό, καταλύει το περσικό κράτος.
o Ο Αλέξανδρος συνεχίζει την εκστρατεία του στα βάθη της Ασίας μέχρι το 326
π.Χ., οπότε ο στρατός του αρνείται να συνεχίσει και αναγκάζεται να διατάξει
επιστροφή. Ο Αλέξανδρος πέθανε ξαφνικά τον Ιούλιο του 323, μετά από
σύντομη ασθένεια.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Έτσι, από τα τέλη του 2ου αι. μέχρι το τέλος του 1ου αι. π.Χ. το ρωμαϊκό
κράτος συγκλονίστηκε από εμφύλιους πολέμους, μέσα από τους οποίους
αναδεικνύονταν ισχυροί άνδρες οι οποίοι κυριαρχούσαν προσωρινά.
Η ναυμαχία στο Άκτιο (31 π.χ.) ανάμεσα στον Οκταβιανό από τη μια και τον
Αντώνιο και την Κλεοπάτρα από την άλλη, μαζί με την κατάληψη της
Αιγύπτου (30 π.Χ.), σηματοδότησε:
o το τέλος των εμφυλίων πολέμων στο ρωμαϊκό κράτος
o το τέλος των ελληνιστικών χρόνων και
o το τέλος της ρωμαϊκής δημοκρατίας.
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Το 27 π.Χ. ο Οκταβιανός, επιστρέφοντας νικητής στη Ρώμη, παίρνει τον
τίτλο του Αυγούστου και μετατρέπει το πολίτευμα από δημοκρατικό σε
αυτοκρατορικό.
Η ορμή της νέας θρησκείας θεωρείται απειλή για τις κοινωνικές δομές της
ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, γι’ αυτό και οι περισσότεροι αυτοκράτορες
αντιμετωπίζουν εχθρικά τον χριστιανισμό. Τον 3 ο αι. παρατηρούνται οι δύο
φοβερότεροι διωγμοί κατά των χριστιανών από τους αυτοκράτορες Δέκιο και
Διοκλητιανό.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717)
ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
Α. Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι.)
o Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330 μ.Χ.).
o Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους.
o Μ. Θεοδόσιος. Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395 μ.Χ.).
o Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον
Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό.
B. ΟΙ «ΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣ» ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι.)
o Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού
κράτους (476 μ.Χ.).
Γ. Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι.)
o Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή.
o Η κωδικοποίηση των νόμων. Ιουστινιάνειο δίκαιο.
o Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας. Διοικητικές μεταρρυθμίσεις.
o Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης. Τα ψηφιδωτά. Η Αγία Σοφία.
Δ. Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι.)
o Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων.
o Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων.
o Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός προσανατολισμός της
αυτοκρατορίας.
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Τα στάδια από τα οποία πέρασε η αναγνώριση του χριστιανισμού:
o Το διάταγμα που εκδίδει το 311 μ.Χ. στη Σαρδική (Σόφια) ο Γαλέριος.
o Το "διάταγμα των Μεδιολάνων" το 313 μ.Χ. από τον Κωνσταντίνο και το
Λικίνιο, με το οποίο αναγνωρίζεται οριστικά ο χριστιανισμός (αμφισβητείται η
έκδοση συγκεκριμένου διατάγματος).
o Η φανερή υποστήριξη που προσφέρει στο χριστιανισμό ο Μ. Κωνσταντίνος: το
325 μ.Χ. προήδρευσε στην Α' οικουμενική σύνοδο που καταδίκασε τον
αρειανισμό.
o Η ανακήρυξη του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Μ.
Θεοδόσιο (απαγορεύτηκε κάθε ειδωλολατρική εκδήλωση και καταργήθηκαν οι
Ολυμπιακοί αγώνες).
Β. ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Τον 4ο-5ο αι. δύο μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία:
o Στο εξωτερικό ο κίνδυνος από τις εισβολές των Γότθων και των
Ούννων.
o Στο εσωτερικό ο κίνδυνος εκγερμανισμού από τους Γερμανούς
μισθοφόρους που απέκτησαν μεγάλη δύναμη.
Γ. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος
αποτελούν:
o Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄, που
διέθετε:
16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας
15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας.
o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438), στον οποίο περιλήφθηκαν
όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312.
ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
Με βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της
πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους.
2ο Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης
Διδάσκων: Δ. Κ. Χατζημιχαήλ
Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι.):
Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας: Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Νύσσης,
Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Ιωάννης Χρυσόστομος κ.ά.
Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη
σχολή της Αθήνας.
Γι’ αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού
και αρχαίου κόσμου.
Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας, αλλά αξιοποιούν την
αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος.
Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας.
Καταστολή Θρησκευτικ
Στάσης του Νίκα ή πολιτική
ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Πόλεμος
κατά των Πόλεμος κατά
Βανδάλων των
Οστρογότθων
ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Πόλεμος Πόλεμοι με
κατά των τους
Βησιγότθων Η κατάσταση Πέρσες
στα βαλκανικά
σύνορα
Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού
2ο Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης
Διδάσκων: Δ. Κ. Χατζημιχαήλ
Το Βυζάντιο σε κρίση:
o Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα.
o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική:
τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση:
κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία
υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του
νομίσματος
οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν
η διοίκηση είχε παραλύσει
στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα.
o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος:
οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές
επιδρομές τους,
οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν
βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης,
στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για
τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας.
«Πήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου, την οποία δεν
είχαν ζωγραφίσει χέρια … και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα)
έκανε αρχή των αγώνων»
Οι Σλάβοι
o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι. στα βόρεια του Δούναβη.
o Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίου.
o Τον 7ο αι. περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων
Οι Άβαροι
o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής
o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπη.
o Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του
Βυζαντίου.
o Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη, ενώ επί Ηρακλείου
πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη.
Σκλαβηνίες
o Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής
Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίες
o Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού,
διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνες.
o Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους:
σχέσεις αντιπαράθεσης, με λεηλασίες και επιθέσεις
σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας
o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων
Οι Βούλγαροι
o Ήταν λαός ασιατικής καταγωγής
o Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αι.
o Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα
βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του
Δούναβη.
o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης.
Εθνογένεση Βουλγάρων
o Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που
κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τους.
o Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος:
από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους
Βούλγαρους
από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα.
Σχέσεις με το Βυζάντιο:
o Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμων
o Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασία.
o Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσα
o Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό.
2ο Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης
Διδάσκων: Δ. Κ. Χατζημιχαήλ
Η λιθολατρία
o Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες
(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανό.
o Στη Μέκκα, πατρίδα του Μωάμεθ, βρισκόταν το ιερό Κααβά, ένα
πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα, το οποίο
αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων: τραβούσε μεγάλο
πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο.
o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας.
ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ
Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο.
Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή, ενώ είχε
επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό.
Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς. Είναι η
γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση.
Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας. Οι περισσότεροι
κάτοικοί της είναι Έλληνες. Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά
συγγράμματα. Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική
τέχνη.
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ
o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία, τις κρατικές δραστηριότητες
και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας.
o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν: ο πατριάρχης της
Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα.
o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και
αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση, η οποία της δίνει κύρος και
δύναμη.
o Από τον 7ο αι. όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το
πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης
o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του
Βυζαντίου: το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία.
Το ακριτικό τραγούδι:
o Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των «ακριτών»
ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία, η οποία εκφράστηκε με
το ακριτικό τραγούδι.
o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών, με
κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα.
o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας, ο οποίος συγκεντρώνει
πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών.
o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της
νεοελληνικής ποίησης.
2ο Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης
Διδάσκων: Δ. Κ. Χατζημιχαήλ
ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ
ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
Ο Βασίλειος Β΄:
o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας.
Οικονομία:
o Κατά τον 9ο και 10ο αι. η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και
ακμάζουσα οικονομία.
o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η
βιοτεχνία.
o Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι:
Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα
Δυρράχιο, Καστοριά και Αδριανούπολη
Βέροια, Θήβα, Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)
o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής
εκείνης.
Η βιοτεχνία:
o Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνες:
o Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών, ο τρόπος
και ο χρόνος των αγοραπωλησιών.
o Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες:
Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων
κλάδων της βιοτεχνίας.
Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην
αντίστοιχη συντεχνία.
Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το
δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό.
Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας, τις τιμές, τους
μισθούς και τα κέρδη.
Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχο.
o Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια.
Νομοθεσία:
o Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο:
την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης,
την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων,
την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές
συνθήκες.
o Νομοθετικές συλλογές:
Βασίλειος Α΄: Πρόχειρος νόμος, Επαναγωγή
Λέων Στ΄: Βασιλικά, Επαρχικό βιβλίο, Νεαρές.
[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]
Οι «Δυνατοί»:
o Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο:
Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες.
Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη
της εξουσίας).
Γενικά, απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους.
o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι:
Φωκάδες, Σκληροί, Κομνηνοί, Παλαιολόγοι (Μ. Ασία)
Βρυέννιοι, Καντακουζηνοί (Ευρώπη)
o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και
λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος.
Κείμενα:
«… έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν
καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς. Ονομάστηκε δε η τέτοιου
είδους είσπραξη «αλληλέγγυον». Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους
αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει
αυτό το παράλογο βάρος, ο βασιλιάς δεν υπάκουσε …»
Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)
2ο Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης
Διδάσκων: Δ. Κ. Χατζημιχαήλ
Τρεις περίοδοι:
o 1056-1081: ανίκανοι αυτοκράτορες, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν
τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα. Φωτεινή εξαίρεση ο
Ρωμανός Δ΄ Διογένης.
o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185). Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί
είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την
κατάρρευση.
o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204). Ίσως η χειρότερη δυναστεία
του Βυζαντίου. Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της
Κων/πολης.
ΕΡΓΑΣΙΑ:
- Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους
Τούρκους; Ποια είναι η σημασία τους;
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)
ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
«... τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί, μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον
νικήσουν. Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους
αντιμετωπίσει. Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του.
Κι αφού σκότωσε πολλούς, τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος. Το άλογό του
είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη, όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να
μάχεται. Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε –τι φοβερό– στα χέρια του εχθρού
αιχμάλωτος».
Μιχαήλ Ατταλειάτης, «Ιστορία» (μετάφραση)
«Με τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης, δίχως
θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες· ούτε απόδωσαν
τα γεγονότα στη δική τους δύναμη, αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού, γιατί η
νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες. Έτσι λοιπόν, κι όταν
αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος
το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο, εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν
μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γι’ αυτόν (να του πουν αν
πραγματικά είναι αυτός). Όταν τέλος πληροφορήθηκε, και από άλλους μα πιο
πολύ απ’ αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές, ότι αυτός που
στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος, τον
αγκάλιασε και του είπε: «μη φοβάσαι, βασιλιά, δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα
κίνδυνο σωματικό, αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου. Γιατί
είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της
τύχης». Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του
δώσουν την ακολουθία που του πρέπει. Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα,
αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσαν».
ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
Τα ταξίδια για προσκύνηση των αγίων τόπων ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένα.
Τα ταξίδια αυτά γίνονταν κάτω από δύσκολες συνθήκες, ιδίως όταν
κατέλαβαν την Παλαιστίνη οι Τούρκοι.
Άρχισε να καλλιεργείται στη Δύση η ιδέα της ένοπλης απελευθέρωσης των
αγίων τόπων.
Ο πάπας Ουρβανός Β΄ με λόγο του στο Κλερμόν της Γαλλίας το 1095
κήρυξε την έναρξη των Σταυροφοριών.
Δίπλα στους θρησκευτικούς λόγους υπάρχουν και ποικίλα συμφέροντα:
o Τα οικονομικά κέρδη των ιταλικών πόλεων.
o Οι φιλοδοξίες των ιπποτών να κερδίσουν νέα εδάφη.
o Η προσπάθεια του πάπα να «επαναφέρει τους σχισματικούς Έλληνες
στον αποστολικό θρόνο (της Ρώμης)».
Μόνο η πρώτη σταυροφορία δικαιολόγησε τους θρησκευτικούς λόγους της
πραγματοποίησής της. Είναι η μόνη που οδήγησε στην απελευθέρωση των
αγίων τόπων.
Οι άλλες τρεις σταυροφορίες έγιναν καθαρά για πολιτικούς και
οικονομικούς λόγους.
Ιδίως η τέταρτη σταυροφορία υπήρξε μια «εκτροπή» και οδήγησε στην
άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Η τέταρτη Σταυροφορία:
o Αρχικός σκοπός της: να κτυπήσουν τους μουσουλμάνους της
Αιγύπτου.
o Θα ματαιωνόταν, γιατί οι Βενετοί ζητούσαν υπέρογκα ποσά να
μεταφέρουν τους σταυροφόρους.
o Η κατάσταση άλλαξε όταν εμφανίστηκε ο Αλέξιος Άγγελος, γιος του
εκθρονισμένου αυτοκράτορα Ισαάκιου Β΄, ζητώντας βοήθεια για να
πάρει το θρόνο του πατέρα του.
o Σε αντάλλαγμα υποσχέθηκε υπέρογκα ποσά και πλουσιοπάροχα
δώρα. Στον πάπα Ιννοκέντιο υποσχέθηκε υποταγή της
ανατολικής εκκλησίας.
o Η πρόταση του Αλέξιου βοηθούσε τα σχέδια των δυτικών για
πολιτική υποταγή του Βυζαντίου. Έτσι δέχτηκαν.
o Και μόνο η παρουσία των σταυροφόρων μπροστά στην Κων/πολη
ήταν αρκετή να εκθρονιστεί ο Αλέξιος Γ΄ και να ανέλθει στο θρόνο ο
Αλέξιος Δ΄ μαζί με τον πατέρα του.
o Η υπέρογκη φορολογία για να πληρωθούν οι σταυροφόροι, καθώς
και η πρόθεση για υποταγή της ανατολικής εκκλησίας στην παπική,
προκάλεσε λαϊκή επανάσταση και άνοδο στο θρόνο του Αλέξιου Ε΄.
o Τον Απρίλιο του 1204 οι σταυροφόροι επιτέθηκαν και κατέλαβαν την
Πόλη. Οι λεηλασίες και οι καταστροφές ήταν ανυπολόγιστες.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
- Λατινικά κράτη:
Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης
Λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης
Φεουδαρχικά κρατίδια:
o Το δουκάτο της Αθήνας
o Το πριγκιπάτο της Αχαΐας
- Βενετικές κτήσεις:
Οι Βενετοί κράτησαν θέσεις κλειδιά για τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο:
o Δυρράχιο
o Πολλά νησιά του Αιγαίου
o Κρήτη, Εύβοια
o Επτάνησα
o Κύπρος
- Ελληνικά βασίλεια:
Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας: ιδρύθηκε από δύο αδέλφια, τον Αλέξιο
και Δαβίδ Κομνηνό, και κράτησε μέχρι το 1461.
Δεσποτάτο της Ηπείρου
Αυτοκρατορία της Νίκαιας
Από το 1259 στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο, το
δεσποτάτο του Μιστρά, που περιλάμβανε τα κάστρα της Μάνης, της
Μονεμβασιάς και του Μιστρά.
- Αυτοκράτορες Νίκαιας:
Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης
Ιωάννης Γ΄ Δούκας
Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης
Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης
- Η ανακατάληψη της Πόλης (1261)
Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ορίστηκε κηδεμόνας του ανήλικου Ιωάννη Δ΄.
Ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος βρισκόταν στη Θράκη με λίγο
στρατό και πλησίασε στην Κωνσταντινούπολη.
Επειδή έλειπε ο στόλος των Βενετών, με δική του πρωτοβουλία κατάφερε
να μπει και να καταλάβει την Πόλη.
Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος εισήλθε θριαμβευτικά στην Πόλη και στέφθηκε
αυτοκράτορας παραμερίζοντας τον Ιωάννη. Είναι ο ιδρυτής της τελευταίας
δυναστείας του Βυζαντίου.
2ο Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης
Διδάσκων: Δ. Κ. Χατζημιχαήλ
- Γενικά χαρακτηριστικά:
Μετά την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους, το Βυζάντιο κερδίζει κάποιες
περιοχές, δεν μπορεί όμως να πραγματοποιήσει συστηματική αντεπίθεση.
Ολόκληρη η περίοδος των Παλαιολόγων είναι μια περίοδος ανάπτυξης των
γραμμάτων και των τεχνών.
Σταδιακά σχηματίζεται ο νέος Ελληνισμός, ο οποίος αποτελεί αιτία αναγέννησης.
Σημαντικότερος λόγιος της εποχής ο Γεώργιος Γεμιστός- Πλήθων που έδρασε
στον Μιστρά.
Οι αυτοκράτορες προσπαθούν να εξασφαλίσουν βοήθεια από τη Δύση
υποστηρίζοντας την ένωση των Εκκλησιών. Αυτό προκαλεί διχασμό στο λαό της
Κωνσταντινούπολης.
Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, του
τελευταίου αυτοκράτορα, η Κωνσταντινούπολη πέφτει στις 29 Μαΐου 1453,
ημέρα Τρίτη.
Ο Μωάμεθ ο Β΄:
o συγκέντρωσε πολυάριθμο στρατό με τη στρατολογία νέων
στρατιωτών.
o κατασκεύασε κανόνια και πολιορκητικές μηχανές (τα
τελειότερα της εποχής)
o έκτισε στην ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης ένα ισχυρό
φρούριο για τον πλήρη αποκλεισμό της.
[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]
2ο Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης
Διδάσκων: Δ. Κ. Χατζημιχαήλ
ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ
Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη. Θεωρείται
εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται
με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες.
Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι, νίτρο
και πίσσα ή νέφτι. Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και
σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ. τα
σχέδια).
2ο Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης
Διδάσκων: Δ. Κ. Χατζημιχαήλ
ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ
ΘΕΜΑ: Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄.
ΚΕΙΜΕΝΑ
«Κατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την
κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων. Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος, ο πάπας
της Ρώμης, δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον
Λέοντα επιστολή δογματική, στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να
ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα
δόγματα της εκκλησίας, που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρες».
«Στις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού]
χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου
εκείνου Γερμανού, που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας
για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε
ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως. Ο Γρηγόριος όμως, ο ιερός επίσκοπος
Ρώμης, όπως είπα και προηγουμένως, αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα
της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί. Μάλιστα,
απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα.
«Ο βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της
Ρώμης και Ιταλίας. Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους,
ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη, τον στρατηγό των Κιβυραιωτών. Ντροπιάστηκε
όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα. Τότε ο
θεομάχος ... επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της
Καλαβρίας. Επίσης, τα λεγόμενα «πατριμόνια» των αγίων και κορυφαίων
αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού
που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο
δημόσιο ταμείο».
Έτος Περιγραφή του γεγονότος