VIII PREDAVANJE

Jednačine osnovnih ravni i pravaca

prirodnog trijedra

Neka je kriva L zadata parametarskim jednačinama

~r = ~r(t) = ~r(x(t), y(t), z(t)), t ∈ [a, b],

i neka je M (x, y, z) tačka krive.

1. Oskulatorna ravan i jednačina binormale odredjene su vektorom binor-
male B~ = ~r0 × ~r00 = {Bx , By , Bz } i tačkom M (x, y, z), koja pripada ravni, odnosno
binormali:
Bx (X − x) + By (Y − y) + Bz (Z − z) = 0

X −x Y −y Z −z
= =
Bx By Bz

2. Normalna ravan i tangenta definisane su vektorom tangente T~ = ~r0 =

{Tx , Ty , Tz }:
Tx (X − x) + Ty (Y − y) + Tz (Z − z) = 0

X −x Y −y Z −z
= =
Tx Ty Tz
3. Rektifikaciona ravan i glavna normala definisane su vektorom normale
~ =B
N ~ × T~ = {Nx , Ny , Nz }:

Nx (X − x) + Ny (Y − y) + Nz (Z − z) = 0

X −x Y −y Z −z
= =
Nx Ny Nz

PRIMER. Napisati jednačine tangente, glavne normale i binormale za zavo-

jnicu ~r = {a cos t, a sin t, bt} u proizvoljnoj tački.

PRIMER.√ Napisati jednačine ravni koje obrazuju prirodni trijedar krive ~r =

t −t
{e , e , t 2} u proizvoljnoj tački.

PRIMER. Napisati jednačinu oskulatorne ravni krive y 2 = x, x2 = z u tački

(1,1,1).

POVRŠ U PROSTORU

Površi u prostoru mogu se zadavati na tri načina: parametarski, eksplicitno i

implicitno.
1
2

a) Parametarski oblik

~r = ~r(u, v) ⇔ x = x(u, v), y = y(u, v), z = z(u, v), (1)

gde je (u, v) ∈ Duv ⊆ R2 . Ovim je definisano preslikavanje iz dvodimenzionalnog u
trodimenzionalni prostor: R2 7→ R3 .
PRIMER. Parametarske jednačine sfere x2 + y 2 + z 2 = a2 glase:

x = a cos u sin v, y = a sin u sin v, z = a cos v,

gde je 0 ≤ u ≤ 2π, 0 ≤ v ≤ π. Parametri u i v su zapravo sferne koordinate φ i θ,

dok je poluprečnik fiksiran ρ = a.
Drugi način da sfera bude zadata parametarski je pomoću jednačina:
p
x = u cos v, y = u sin v, z = a 2 − u2 .

Parametarske jednačine torusa glase

p
x = u cos v, y = u sin v, z = r2 − (R − u)2 .

Oblast Duv je ograničena konturom G, koja je pozitivno orijentisana. Ovakva

orijentacija implicira orijentaciju cele površi po pravilu desne zavojnice, kao što je
prikazano na slici.

Označimo vektore parcijalnih izvoda

∂~r ∂x ∂y ∂x ~ ∂~r ∂x ∂y ∂x ~
~ru = = ~ı + ~ + k, ~rv = = ~ı + ~ + k.
∂u ∂u ∂u ∂u ∂v ∂v ∂v ∂v

Tada vektor normale ~n na površ može da se dobije kao

~k 
 
 ~ı ~
∂y
 ∂x ∂x 

~n = ~ru × ~rv =  ∂u ∂u ∂u 
 ∂x ∂y ∂x 
∂v ∂v ∂v
 3

b) Eksplicitni oblik

Površ S može biti zadata eksplicitno u obliku

z = f (x, y), (x, y) ∈ D ⊂ R2 .

Napomena. Ovaj oblik može se svesti na parametarski ako uvedemo: x =

u, y = v, z = f (u, v). Medjutim, postoji značajna razlika izmedju ova dva ob-
lika površi. Naime, površ zadata eksplicitno jednačinom z = f (x, y) ne može biti
zatvorena jer se za jedan par (x, y) dobija samo jedna vrednost za z.
Uvedimo oznake
∂f ∂f
p= , q= .
∂x ∂y
Tada vektor normale na površ zadatu eksplicitno, definišemo pomoću:

~ = p~ı + q~ − ~k
N

Ovim vektorom definisana je jedna orijentacija površi S. Ako površ želimo da

orijentišemo suprotno, tada treba uzeti vektor normale suprotnog znaka.
Ukoliko je površ S zatvorena, po pravilu se orijentacija vrši po spoljašnjoj strani.

PRIMER. Eliptički paraboloid dat je jednačinom z = x2 + y 2 . Vektor normale

~ = 2x~ı + 2y~ı − ~k, dok je vektor normale na unutrašnju
na spoljnu stranu površi je N
stranu površi suprotnog znaka, tj. N~ 1 = −N ~ = −2x~ı − 2y~ı + ~k.

c) Imlicitni oblik
Implicitna jednačina površi u prostoru je

F (x, y, z) = 0.

Vektor normale u ovom slučaju je definisan sa

~ = ∂F ~ı + ∂F ~ + ∂F ~k
N
∂x ∂y ∂x

Vektor suprotnog znaka definiše suprotno orijentisanu površ.

PRIMER. Jednačina F (x, y, z) ≡ x2 + y 2 + z 2 − 1 = 0 je implicitno zadata

jednačina sfere. Vektor normale je

~ = 2x~ı + 2y~ + 2z~k.

N

Jednačine tangentne ravni i normale na površ

Znajući vektor normale na površ u nekoj tački, moguće je odrediti jednačine

normale i tangentne ravni na površ u toj tački. Ako su u tački M 0 (x0 , y0 , z0 )
4

~ = A~ı + B~ + C~k, tada jednačina tangentne ravni

koordinate normalnog vektora N
glasi:
A(x − x0 ) + B(y − y0 ) + C(z − z0 ) = 0,
a jednačina normale
x − x0 y − y0 z − z0
= = .
A B C

PRIMER. Napisati jednačine tangentne ravni i normale sfere x 2 + y 2 + z 2 = 2x

u proizvoljnoj tački.
PRIMER. Napisati jednačinu tangentne ravni elipsoida

x2 y2 z2
+ + =1
a2 b2 c2
koja odseca jednake odsečke na koordinatnim osama. Uzeti npr. a = 5, b = 3, c = 2.

Izračunavanje površine površi

Neka je površ S zadata eksplicitnom jednačinom

z = f (x, y), (x, y) ∈ D ⊂ R2 .

Pod pretpostavkom da postoje parcijalni izvodi, označimo p = ∂z/∂x i q = ∂z/∂y.

Tada se površina površi S nad oblašću D izračunava kao
ZZ p
PS = 1 + p2 + q 2 dxdy
D

PRIMER. Izračunati površinu sfere x2 + y 2 + z 2 = a2 .

PRIMER. Izračunati površinu dela paraboloida z = x2 + y 2 koji iseca valjak
x2 + y 2 = 2ax.