Yas 1 PDF

2015-2016 Bahar
Hidroloji
Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL
Bozok Üniversitesi
Mühendislik Mimarlık Fakültesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
Yozgat
Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi naat Mühendislii Bölümü 1
2015-2016 Bahar
2
Hidroloji
Bölüm-1 Hidrolojinin Tanımı ve Önemi
Bölüm-2 Yağışlar (Precipitation)
Bölüm-3 Buharlaşma (Evaporation)
Bölüm-4 Sızma (Infiltration)
Bölüm-5 Yeraltı Suyu (Subsurface Water)
Bölüm-6 Akarsu Akımları (Streamflow)
Bölüm-7 Yüzeysel Akış (Surface Runoff)
Bölüm-8 Hidrograf Analizi (Unit Hydrograph)
Bölüm-9 Taşkın Ötelenmesi (Flood routing)
Bölüm-10 İstatistiğin Hidrolojide Uygulamaları
2015-2016 Bahar
Su
Su, tüm canlılar
için bir ihtiyaçtır.
2015-2016 Bahar
Dünya Su Kaynakları
Tuzlu Sular; 97,20%
Tatlı Sular; 2,80%

Buzullar; 77%
Yer altı
Suları;
22%
Nehirler, Göller; 1%
2015-2016 Bahar
Yeraltı Suyu Hidrolojisi

Yerküre içerisindeki tüm sular yeraltısuyu olarak tanımlanabilir.
Zemin yüzeyi
Zemin suyu
Suya doygun
olmayan bölge Kapiler saçak
Suya doygun Su tablası

bölge
Yer altı suyu
2015-2016 Bahar
Yeraltı Suyu Hidrolojisi

Yeraltısuyu Hidrolojisi, yerküre içerisindeki suyun miktarı,
hareketi, dağılımı, kalitesi vb. konularla ilgilenen bilim dalıdır.
Hidrojeoloji = Jeohidroloji = Yeraltısuyu Jeolojisi = Yeraltısuyu Hidrolojisi
2015-2016 Bahar
Yeraltı Suyunun Bölgeleri

Terleme Yağıştan sonra aşağıya
hareket eden zemin nemi
Besleyen
Sızma akarsu Beslenen akarsu
Doymamış bölge Buharlaşma
Kapiler saçak
Yeraltı su yüzeyi
Doymuş bölge
Yeraltı suyu akımı
Geçirimsiz tabaka
2015-2016 Bahar
Zemin nemi
Doymamış
Zemin nemi böl.

bölge
Peliküler su ve yerçekimiyle Askıda su

Ara bölge (vadoz su)
hareket eden su
Su+hava
Kapiler bölge Kapiler su
Doymuş
bölge Yeraltı su yüzeyi
Yeraltı suyu
Yeraltı suyu bölgelerinin şematik gösterimi
2015-2016 Bahar

Zemin yüzeyi
C
P
0 hc
J
Doymamış
bölge
P=0 hc Kapiler saçak
A
Yeraltı su yüzeyi
P
!0
J Doymuş bölge
B
Yeraltı suyu bölgelerinin basınç değişimi

2015-2016 Bahar
Doymamış Bölge
Doymamış bölgedeki suyu, kuyular vasıtasıyla yüzeye
çıkaramadığımız için bu su sadece bitkilerin su ihtiyacını karşılamak
açısından ve drenaj için önemlidir.
Doymamış bölgede bitkiler 0.3-2 m arasında değişen derinlikte

suyu kökleriyle çekerler.
Bataklıklarda yeraltı su yüzeyi zemin üzerine çıkar ve doymamış

bölge bulunmaz.
Çok kurak bölgelerde ise 300 m’ye ulaşabilir.
2015-2016 Bahar
Doymamış Bölge
} Bu bölgedeki su yerçekiminin ve kapiler gerilmelerin etkisi ile
hareket eder. Bu hareketin incelenmesi karmaşıklığı yüzünden
zordur.
Peliküler Su: Moleküler çekim kuvveti nedeniyle taneye yapışan ve

yerçekimi etkisiyle ayrılmayan suya peliküler su denir.
} Tanelerin çapı küçüldükçe peliküler su oranı artar.
2015-2016 Bahar
Doymamış Bölge
} Yeraltı suyu üzerinde bulunan kapiler bölgenin kalınlığı (hc) kapiler
basınç yüksekliğine eşit olup zeminin D boşluk çapı ile ters
orantılıdır.
0.3
hc
D
Zemin cinsi hc (cm)
Silt 10-20
İnce Kum 4
Orta Kum 2.5
İri Kum 1.5
Çakıl 0.5
2015-2016 Bahar
Doymamış Bölge
Arazi Kapasitesi: Doymamış bölgede yerçekimi etkisiyle aşağıya
doğru hareket sona erdikten sonra geriye kalan suyun yüzdesine
denir.
Kuruma (Solma) Noktası: Bitkilerin zeminden çekemeyeceği suyun

yüzdesine denir. Burada kalan suya higroskopik su denir.
Arazi kapasitesi ile kuruma noktası arasındaki fark bitkinin

kullanabileceği suyun yüzdesini gösterir.
2015-2016 Bahar
Doymuş Bölge
Doymuş bölgede basıncın pozitif oluşundan dolayı, bu bölgelere
açılan kuyulardan yeraltı suyu yeryüzüne çıkarılır. Bu bölgeye su
taşıyan tabaka anlamına gelen akifer de denilir.
Akifer: Boşlukları tamamıyla yeraltı suyuyla dolmuş olan, bu suyu bir

noktadan diğerine iletebilen ve böylece boşluklarındaki suyun
dışarıya çıkmasına imkan veren formasyonlara denir.
2015-2016 Bahar
Akifer Özellikleri
} Doygun olmayan (doymamış bölgede) zemin
daneleri arasında su ve hava bulunur.
Bütün boşluklar
Doygun olmayan bölge

su+hava ile dolu
} Doygun bölgede ise zemin daneleri
arasındaki tüm boşluklar su ile doludur.
} Doymamış bölgedeki su yerçekiminin etkisi ile

derine süzülerek (perkolasyon) yeraltısuyuna Yer altı su
karışır. seviyesi
Doygun bölge
} Doymamış bölgede süzülmeden sonra geriye
moleküler çekim kuvvetleriyle tutulan
Bütün
(peliküler su) ile kapiler gerilmelerle tutulan
boşluklar su ile
(kapiler saçak) su bulunur. dolu
2015-2016 Bahar
Porozite
Porozite: Zemin içindeki boşlukların hacminin toplam hacime oranıdır.
Poroz malzeme İyi derecelenmiş Kötü derecelenmiş

kum kum
Çatlaklı kaya Granit’te kırıklar Erime boşluklu

kireçtaşı
2015-2016 Bahar
Özgül Verim ve Özgül Tutma

Doymuş bölgede tutulan suyun (kalan su) toplam kayaç hacmine
oranına Özgül Tutma (Tutulma) denilir.
Doymuş bölgeden pompajla alınabilen suya ise Özgül Verim adı

verilir. Efektif porozite de denilir.
Porozite = Özgül veri + Özgül tutma
Porozite Özgül veri

Zemin cinsi
(%) (%)
Kil 50 3
Kum 35 25
Çakıl 30 22
Çakıllı kum 25 16
Kum taşı 15 8
Kalker 5 2
Granit 1 0.5
2015-2016 Bahar
Özgül Verim ve Özgül Tutma
Kil Silt Kum Çakıl
Porozite
Boşluk Oranı
Özgül
tutma
Özgül
verim
0.001 0.01 0.1 1 10 100
Dane Çapı (mm)
2015-2016 Bahar
Akiferler
Akiferler serbest yüzeyli (sınırlanmamış, unconfined) ve basınçlı
(sınırlanmış, artezyen, confined) olmak üzere ikiye ayrılır:
1) Serbest Yüzeyli Akiferler
Doymuş bölge serbest yüzeyli akifer olup yeraltı su yüzeyi serbest su
yüzeyine karşılık gelir ve bu tür akiferdeki akım bir açık kanaldaki
serbest yüzeyli akıma benzer. Bir havzadaki yeraltı su yüzeyini
belirlemek için gözlem kuyuları açılır ve belirli aralıklarla okuma alınır.
2) Basınçlı Akiferler
Bu tür akiferler alttan olduğu gibi üstten de geçirimsiz tabaka ile
sınırlanmışlardır dolayısıyla atmosfer basıncı ile temasta olan bir
serbest yüzeyleri yoktur. Bu bakımdan basınçlı akiferlerdeki akım
borulardaki basınçlı akıma benzer.
2015-2016 Bahar
Akiferler
2015-2016 Bahar
Akiferler
Fışkırmayan artezyen kuyu
Beslenme bölgesi
Zemin yüzeyi
Fışkıran artezyen kuyu
YSY Piyezometre
yüzeyi
Artezyen akifer
Geçirimsiz
tabaka
Basınçlı (Artezyen) Akifer
2015-2016 Bahar
Yeraltı Suyunun Beslenmesi

1) Yağışlardan sonra yeryüzünden sızan suyun doymamış bölgeyi
arazi kapasitesine eriştirdikten sonra daha derine süzülmesiyle
2) Yeraltı su yüzeyinin yukarısında olan akarsulardan sızma ile

(besleyen akarsu)
3) Sulama kanallarındaki suyun sızması ile
4) Yerin derinliklerinden yukarıya çıkan su ile. Bu suyun miktarı az olup

kalitesi kötüdür.
5) Havadaki su buharının zemin üzerinde yoğunlaşması ile
2015-2016 Bahar
Yeraltı Suyundan Kayıplar

1) Kapiler bölge bitkilerin köklerine kadar vardığında terleme ile.
Kökler bitkinin cinsine bağlı olarak 10 m derinliğe kadar inebilir.
2) Kapiler bölge yeryüzüne yaklaştığında buharlaşma ile
3) Yeraltı su yüzeyinin yeryüzünü kesmesi halinde:
a) Akımın geniş bir alana (bataklık gibi) yayılmasından dolayı

buharlaşma yoluyla
b) Kurak mevsimlerde bir akarsuyu besleyerek (beslenen akarsu)
c) Yeraltı suyunun yeryüzüne çıkması ile (kaynak)
4) İnsanlar tarafından açılan kuyulardan pompajla ve artezyen

kuyularıyla su çekilmesi ile
2015-2016 Bahar
Yeraltı Suyu Akımı

Yeraltı suyu akım hızı çok az olup günde birkaç metre ile yılda birkaç
metre arasında değişir. Bu nedenle yeraltı suyu akımı her zaman
laminerdir, ancak çok büyük boşluklu zeminlerde ve kuyu yüzeylerinin
yakınlarında türbülans hareketi görülebilir.
Akımı, çok yavaş akımlarda geçerli olan Darcy kanunu idare eder.
2015-2016 Bahar
Darcy Kanunu
Su seviyesi = ha
Qgiren
Kum dolu sütun
Qçıkan
Su seviyesi = hb 1803-1858
Modern hidrojeolojinin doğumu

Henry Darcy’nin deney seti 1856
2015-2016 Bahar
Darcy Kanunu
Enerjinin yüksek olduğu yerlerden alçak olan yerlere doğru olan
yeraltısuyu hareketi;
} Sürtünme ile meydana gelen enerji kaybının fazlalığından dolayı

yavaştır (permeabiliteye bağlı olarak)
} Genelde 10 ile 100 cm/gün’dür.
} Akım genelde laminerdir
2015-2016 Bahar
Darcy Kanunu
Genelde yeraltısuyu akımı Darcy kanununa uyar (büyük boşluklar
bulunan akiferlerde ile kuyu civarları hariç).
statik Düzenli akım
2015-2016 Bahar
Darcy Kanunu
Enkesit alanı, A
Özgül debi, q (mm/m)
kum
Eğim = K
Referans düzlemi
Hidrolik gradyan, -dh/dl
2015-2016 Bahar
Darcy Kanunu
'h Piyezometrik eğim
I
L (Hidrolik gradyan) I
Q
Vf
A
Enkesit alanı, A
Vf KuI Filtre hızı
kum
Vf u D Reynolds Sayısı
Re
P
Re < 1-10 (Darcy kanunu geçerli)
Q Q Vf Referans düzlemi
Vg Gerçek hız
Ag (p u A) p
2015-2016 Bahar
Darcy Kanunu
§ p · § p ·
'h ¨ z1 1 ¸ ¨ z2 2 ¸
© J ¹ © J ¹
V2
#0 Enkesit alanı, A
2g
'h dh
I kum
L dL
Dracy Kanunu
dh
Q K u A u Referans düzlemi
dL
Q K u I u A
2015-2016 Bahar
Darcy Kanunu
Q K u I u A
K = hidrolik iletkenlik (geçirimlilik, permeabilite)(cm/s)
I = hidrolik gradyan (piyezometrik eğim)
J
K k
P
k = özgül geçirimlilik (Darcy = 0.987u10-3 cm)
P = dinamik viskozite (kg.s/m2)
2015-2016 Bahar
Darcy Kanunu
Zemin cinsi K (cm/s) k (Darcy)
Kum taşı 10-3 – 10-1 1 – 10²
Çakıl, iri kum 10-2 – 1 10 – 103
Çakıllı kum 10-2 – 10-1 10 – 10²
Orta kum 10-2 – 10-1 10 – 10²
İnce kum 10-3 – 10-1 1 – 10²
Çok ince kum 10-4 – 10-2 10-1 – 10
Silt 10-6 – 10-4 10-3 – 10-1
Kumlu kil 10-8 – 10-6 10-5 – 10-3
Kil 10-9 – 10-7 10-6 – 10-4
2015-2016 Bahar
Transmisivite (İletkenlik, İletim Kapasitesi)

Bir akiferin suyu iletme kapasitesidir.
Birim kesiti ile akiferin yüksekliği boyunca, birim miktardaki yük kaybı
altında birim zamanda geçen su miktarıdır.
T Kum
T = transmisivite (m³/s/m, m²/s, cm²/s, m³/gün/m)
K = hidrolik iletkenlik (permeabilite)
m = akifer kalınlığı
2015-2016 Bahar
Transmisibilite (İletim Kapasitesi)
T Kum
T 1m
1m 1m
K
2015-2016 Bahar
Depolama Katsayısı (Biriktirme Katsayısı)

Birim kesitli bir akifer prizmasından birim yük düşmesi ile alınacak su miktarının
yüzde (%) cinsinden ifadesidir. (Piyezometre çizgisindeki birim alçalmaya
karşılık, akiferin yatayda birim kesitli bir parçasından dışarıya çıkacak suyun
hacmidir). Birimi boyutsuzdur.
Serbest (Basınçsız) Akiferde; Özgül verime eşittir S Sy
Artezyen (Basınçlı) Akiferde; Özgül depolama katsayısına eşittir.
Özgül Depolama Katsayısı: Birim yükseklikteki, birim kesitli bir akifer
prizmasından, birim yük azalması ile serbest hale geçen su miktarıdır. ne: efektif
porozite, E: suyun sıkışabilme katsayısı, Ss: özgül depolama katsayısı (1/m),
D: katsayı § D ·
Ss J u ne u ¨ E ¸ S Ss u e
© ne ¹
2015-2016 Bahar
Depolama Katsayısı (Biriktirme Katsayısı)
Piyezometrik
seviyedeki
birim düşüm YAS seviyesindeki
birim düşüm
Serbest
akifer
Basınçlı
akifer
Basınçlı Akiferlerde S = 0.005 – 0.00005

Serbest Akiferlerde S = 0.01 – 0.30
2015-2016 Bahar
Yeraltı Suyunun Kuyularla Çekilmesi

Yeraltı Suyunun Emniyetli Verisi
Bir akiferden sakıncalar yaratmadan çekilecek en fazla su miktarına
emniyetli (güvenli) veri denir. Emniyetli veri şu etkenlerle sınırlanmalıdır:
i. Beslenme miktarı ile: Su dengesi denkleminden emniyetli veri
hesaplanır ve çekilen suyun bu değeri aşmamasına dikkat edilir.
ii. Zeminin iletim kapasitesi ile: Akiferin beslenme kaynakları yeterli olduğu
halde zemin istenen miktarda suyu kuyulara iletmeyebilir. Bu durumda
emniyetli veri akiferin kuyulara ilettiği miktarla sınırlanmalıdır.
iii. Akiferin kirlenme tehlikesi ile: Yeraltı su yüzeyinin alçalması deniz

suyunun ve diğer zararlı suların akifere girmesine yol açar.
2015-2016 Bahar
Serbest Yüzeyli Bir Akiferdeki Kuyudan

Çekilen Debinin Belirlenmesi
Bir pompaj kuyusundan çekilen debi ile akiferin hidrolik iletkenliği
ve kuyudan belli bir uzaklıkta yeraltı su yüzeyinin alçalma miktarı
arasındaki bağıntı Darcy kanunun ve Dupuit hipotezlerini
kullanarak elde edilebilir.
Dupuit hipotezleri şunlardır:
i. Yeraltı suyu akımında bir düşey kesit boyunca her noktada hız
yataydır.
ii. Bir düşey boyunca hız dağılımı üniformdur.

iii. Hidrolik eğim ifadesindeki dL uzunluğu piyezometre çizgisi
boyunca ölçüleceği halde yatay doğrultuda ölçülebilir.
2015-2016 Bahar
Serbest yüzeyli bir akiferde açılan bir kuyudan su çekilirken yeraltı

su yüzeyinin durumu
Pompaj kuyusu
Gözlem kuyuları
Q 1 2
s1 s2
YSY
Pompajdan sonraki
yeraltı su yüzeyi h1 h h2 m
Serbest yüzeyli akifer
r1
Geçirimsiz tabaka r
r2
2015-2016 Bahar
ryyarıçaplı ve h yükseklikli
sil
silindirik yüzeyden giren debi:
Q Vf u A K u i u 2S rh
Silindirin boy kesit alanı
dh dh
i
dL dr
r2 h2
dh dr 2S K h2 2 h12
Q Ku u 2S rh ³r r ³ hdh Q SK
dr Q r
1 h1 ln 2
r1
Homojen, izotrop, sonsuz genişlikte ve yatay tabanlı bir serbest yüzeyli akiferde
pompaj kuyusunun geçirimsiz tabakaya kadar uzanması ile su yüzeyinden
alçalmaların akifer kalınlığına göre küçük olması durumunda geçerlidir.
2015-2016 Bahar
Basınçlı Bir Akiferdeki Kuyudan Çekilen

Debinin Belirlenmesi
Pompaj kuyusu
Gözlem kuyuları
Q 1 2
Pompajdan
sonraki
yeraltı su yüzeyi
YSY
h1 h h2
Basınçlı akifer m Geçirimsiz tabaka
r1
r
r2
m kalınlığı sabit olan basınçlı bir akiferde açılan bir kuyudan çekilen Q
debisi ile piyezometre yüzeyinin h kotu arasındaki bağıntı da benzer
şekilde bulunur.
2015-2016 Bahar
r2 h
dh dr 2S K 2
Q Vf u A Ku u 2 S r m ³ m ³ dh
dr r1
r Q h1
Basınçlı akifere açılan kuyudan çekilen debi formülü
m (h2 h1)
Q 2SK
r
ln 2
r1
2015-2016 Bahar
Örnek
40 m kalınlıkta serbest yüzeyli bir akiferden pompaj kuyusu ile
0.03 m3/s ’lik debi çekilmektedir. Akım kararlı hale ulaştıktan sonra
pompaj kuyusundan 20 ve 50 m uzaklıktaki iki gözlem kuyusunda
yeraltı su yüzeyinin 3.2 m ve 1.9 m alçaldığı gözlenmiştir. Zeminin
hidrolik iletkenliğini ve iletim kapasitesini hesaplayınız.
Q= 0.03 m3/s
YSY
3.2m 1.9m
40m
20m
50m
2015-2016 Bahar
Çözüm
Verilenler:
Q= 0.03 m3/s
Q = 0.03 m3/s
r1 = 20 m
YSY
3.2m 1.9m r2 = 50 m
h1 = 40-3.2 = 36.8 m
40m
h2 = 40-1.9 = 38.1 m
20m
50m
Serbest yüzeyli akiferde:

50
h 2 h12 ln
0.03
Q SK 2 K u 20 8.99 u 10 5 m / s
r
ln 2 S 38.1 36.82
2
r1
İletim kapasitesi: T m u K 40 u 8.99 u 10 5 3.6 u 10 3 m2 / s
2015-2016 Bahar
Örnek
Kalınlığı 6 m permeabilite katsayısı 0.077 cm/s olan basınçlı bir akifere
açılan pompaj kuyusundan 50 m ve 120 m uzaklıktaki iki gözlem
kuyusunda su derinlikleri 11.5 m ve 13 m olarak okunuyor. Bu akiferden
çekilebilecek debiyi hesaplayınız.
2015-2016 Bahar
Çözüm
Verilenler:
m=6m
h1 = 11.5 m, h2 = 13 m
r1 = 50 m, r2 = 120 m
m(h2 h1) 6 13 11.5

Q 2S K 2 S 0.077 u10 2 u 0.05 m3 / s
r 120
ln 2 ln
r1 50
2015-2016 Bahar
Örnek
Kalınlığı 20 m olan bir akiferde açılan iki gözlem kuyusu arasındaki
uzaklık 50 m’dir. A kuyusunda statik su kotu 125 m, B kuyusunda 124.5
m’dir. A kuyusuna verilen bir radyoaktif izleyicinin B kuyusuna varması
için 4 saat geçtiği ölçülüyor. Zeminin porozitesi % 14 olduğuna göre
a) Akiferde yeraltı su yüzeyinin eğimini bulunuz.
b) Yeraltı suyu akımı hangi yöndedir? Gerçek hızı ne kadardır? Filtre
hızını hesaplayınız?
c) Akiferin hidrolik iletkenliğini hesaplayınız.
d) Zeminin iletim kapasitesini hesaplayınız.
e) Zeminin özgül geçirimlilik katsayısı nedir? (Suyun sıcaklığının 10 0C
ve bu sıcaklıkta dinamik viskozitenin 134x10-6 kg-s/m2 olduğunu
kabul ediniz. U=1000 kg/m3)
2015-2016 Bahar
Çözüm a) Yeraltı su yüzeyinin eğimi:
A B dH 125 124.5
i 0.01
dL 50
b) Akımın yönü A’dan B’ye doğrudur
125m
124.5m çünkü A kuyusundaki yeraltı su seviyesi
m=20m B kuyusundakinden daha yüksektir.
Akımın gerçek hızı:
50m
L 50 100
Vg u 0.35 cm / s
t 4 3600
Filtre hızı: Vf Vg u p 0.35 u 0.14 0.049 cm / s
c) Akiferin hidrolik iletkenliği:
Vf 0.049
K 4.9 cm / s
i 0.01
2015-2016 Bahar
Çözüm
A B
d) Zeminin iletim kapasitesi:
125m
124.5m T mu K 20 u100 u 4.9 9800 cm2 / s
m=20m
50m
e) Zeminin özgül geçirimlilik katsayısı:
P 134 u10 6
k K u 4.9 u10 2 6.6 u10 9 m2
J 1000
6.6 u 10 9 u 104
Veya 1 Darcy = 0.987 x 10-8 cm2 k 8
6.7 u103 Darcy
0.987 u 10
2015-2016 Bahar
Hidrolik İletkenliğin Ölçümü

} Hidrolik iletkenlik (permeabilite):
} Laboratuvarda
Sabit seviyeli permeabilite testi
Düşen seviyeli permeabilite testi
} Arazide
ölçülebilir
2015-2016 Bahar

Sabit seviyeli permeabilite testi
Q AVt
V Ki Kh / L
h
Qu L
zemin L K
hu Au t
Q
A
Q= debi (m³/s)
A= zemin numunesinin enkesit alanı, (m²)
2015-2016 Bahar
Qu L
Örnek: K
hu Au t
h, cm= 30 L,cm= 20 D,cm= 12 A, cm2= 113.04
Son Okuma Süre Geçen Su

İlk Okuma Su Sıcaklığı k
Tarih, Saat t Hacmi, Q
Tarih, Saat (0C) (cm/s)
(s) (cm3)
1 09:00 09:02 20 120 155 4.16E-03
h 2 09:03 09:05 20 158 4.24E-03
zemin L 3 09:06 09:08 20 162 4.34E-03
4 09:10 09:15 20 395 4.24E-03

Q
5 09:20 09:25 20 400 4.29E-03
A
6 09:25 09:27 20 210 5.63E-03
7 09:30 09:40 20 1040 5.58E-03
8 10:00 10:05 20 520 5.58E-03
Ortalama 4.75E-03
h: manometrelerdeki su seviyesi farkı, cm L: Manometreler arasındaki mesafe, cm

D: Kalıp çapı, cm A: Kalıp alanı, cm2
2015-2016 Bahar

Düşen seviyeli permeabilite deneyi
h1 t= t0
au L § h1 ·
dh K 2.3 log ¨ ¸
h Au t © h2 ¹
h2 t = t1 a : cam borunun enkesit alanı
L : Zemin numunesinin boyu
Q zemin A : Enkesit alanı

a
dt : cam borudaki yüksekliğin h1’den
h2’ye düşene kadarki zaman dilimi
A
2015-2016 Bahar
Örnek:
h1=69 cm t=0
h1
S u 2.12
a 3.461 cm2
h2=60 cm t = 5 dk 4
S u 102
A 78.5 cm2 , 't 5dk 300 s
4
au L §h ·
K 2.3 log ¨ 0 ¸
Q zemin Au t © h2 ¹
R=10 cm a=2.1 cm
H=13 cm
A
3.461u 13 § 69 ·
K 2.3 log ¨ ¸ 0.000267 cm / s
78.5 u 300 © 60 ¹
2015-2016 Bahar
Permeametrelerde denenebilen zemin numunelerinin boyutları küçük

olduğu için ancak o bölgedeki K değeri belirlenebilir, akiferin
ortalama hidrolik iletkenliği bulunamaz, ayrıca numuneler
örselenebilecekleri için laboratuvarlarda elde edilen sonuçlara her
zaman güvenilemez bu nedenle iletkenliği arazide ölçmek tercih
edilir.
Arazide Ölçme:
Arazide hidrolik iletkenlik ölçümü için Hız yöntemi ve Potansiyel
yöntem olmak üzere iki farklı yöntem kullanılmaktadır.
2015-2016 Bahar
Hız metodu: Belli bir noktadan akifere verilen bir maddenin gözlem
kuyusuna erişmesi için geçen zaman ve yer altı su yüzeyinin eğimi
ölçülür, porozite belirlenir. Buradan yer altı suyunun gerçek hızı
hesaplanır (Vg).
Q Q Vf
Vg
Ag (p u A) p
Vf KuI
2015-2016 Bahar
Hidrolik İletkenliğin Ölçümü(Arazide)

Potansiyel Metodu: Pompaj yapılan kuyudan farklı uzaklıklardaki
gözlem kuyularında su yüzeyindeki alçalmalar gözlenir, buradan
iletim kapasitesi (T) hesaplanır.
a) Thiem Metodu : Pompaj kuyusundan çekilen debi ve iki gözlem

kuyusundaki su yüzü alçalmaları belirlenir. Eğer akifer kalınlığı alçalma
miktarlarından çok büyükse; r kuyu yarıçaplarını göstermek üzere T:
Q log(r2 / r1)
T u
2.72 s1 s2
Tek gözlem kuyusu açılmışsa, r2 yerine ro, s2 yerine so yazarak T
hesaplanabilir. Ancak, pompaj kuyuları civarında Darcy denklemi
geçerli olmadığından hatalara neden olabilir.
2015-2016 Bahar
Hidrolik İletkenliğin Ölçümü(Arazide)

Eğer akifer kalınlığı (h) fazla değilse, o takdirde T:
Q log(r2 / r1)
T u
2.72 § s12 · § s22 ·
¨ s1 ¸ ¨ s2 ¸
© h¹ © h¹
Q
s1 s2
r1
r2
2015-2016 Bahar
Örnek
Kalınlığı 50 m olan serbest akiferde açılan 17.5 inç (1 inç=2.54
cm) çapındaki sondaj kuyusundan dengeli rejimde 26 lt/sn
debi ile su çekilmekte ve kuyuda 25 m kalınlığında filtre
kullanılmaktadır. Pompaj kuyusundaki düşüm 5.6 m, bu
kuyunun 3.3 m uzağındaki gözlem kuyusunda ise düşüm 2.9
m’dir. Akiferin T ve K değerlerini bulunuz.
2015-2016 Bahar
Çözüm
Bu soruda serbest akifer olduğu için
T hesabında akifer kalınlığı b yerine
kuyunun filtre kalınlığı kullanılmalıdır.
s1 5.6 m h1 50 5.6 44.4 m
s2 2.9 m h2 50 2.9 47.1m
Pompaj kuyusu yarıçapı:

T
Q
u
log(r2 / r1)
r1 17.5 u 2.54 / 2 22.22 cm 0.22 m
2.72 § s12 · § s22 ·
¨ 1
s
¸ ¨ s ¸
© h¹ © 2 h¹
26 u 10 3 log(3.3 / 0.22)
T u 0.00518 m2 / s
2.72 § 5.6 · §
2
2.9 ·
2
¨ 5.6 ¸ ¨ 2.9 ¸
© 44.4 ¹ © 47.1¹
T 0.00518
T Kub K 0.0002072 m / s 17.90 m / gün
b 25

Yas 1 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yas 1 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2015-2016 Bahar

Tatlı Sular; 2,80%

Yeraltı Suyu Hidrolojisi

Suya doygun Su tablası

Yeraltı Suyu Hidrolojisi

Hidrojeoloji = Jeohidroloji = Yeraltısuyu Jeolojisi = Yeraltısuyu Hidrolojisi

Yeraltı Suyunun Bölgeleri

Doymamış bölge Buharlaşma

Yeraltı Suyunun Bölgeleri

Zemin nemi böl.

Peliküler su ve yerçekimiyle Askıda su

Yeraltı suyu bölgelerinin şematik gösterimi

Yeraltı Suyunun Bölgeleri

Yeraltı suyu bölgelerinin basınç değişimi

 Doymamış bölgede bitkiler 0.3-2 m arasında değişen derinlikte

 Bataklıklarda yeraltı su yüzeyi zemin üzerine çıkar ve doymamış

 Çok kurak bölgelerde ise 300 m’ye ulaşabilir.

Peliküler Su: Moleküler çekim kuvveti nedeniyle taneye yapışan ve

} Tanelerin çapı küçüldükçe peliküler su oranı artar.

Kuruma (Solma) Noktası: Bitkilerin zeminden çekemeyeceği suyun

Arazi kapasitesi ile kuruma noktası arasındaki fark bitkinin

Akifer: Boşlukları tamamıyla yeraltı suyuyla dolmuş olan, bu suyu bir

Doygun olmayan bölge

} Doymamış bölgedeki su yerçekiminin etkisi ile

Poroz malzeme İyi derecelenmiş Kötü derecelenmiş

Çatlaklı kaya Granit’te kırıklar Erime boşluklu

Özgül Verim ve Özgül Tutma

Doymuş bölgeden pompajla alınabilen suya ise Özgül Verim adı

Porozite = Özgül veri + Özgül tutma

Porozite Özgül veri

Özgül Verim ve Özgül Tutma

Kil Silt Kum Çakıl

Basınçlı (Artezyen) Akifer

Yeraltı Suyunun Beslenmesi

2) Yeraltı su yüzeyinin yukarısında olan akarsulardan sızma ile

3) Sulama kanallarındaki suyun sızması ile

4) Yerin derinliklerinden yukarıya çıkan su ile. Bu suyun miktarı az olup

5) Havadaki su buharının zemin üzerinde yoğunlaşması ile

Yeraltı Suyundan Kayıplar

2) Kapiler bölge yeryüzüne yaklaştığında buharlaşma ile

3) Yeraltı su yüzeyinin yeryüzünü kesmesi halinde:

a) Akımın geniş bir alana (bataklık gibi) yayılmasından dolayı

b) Kurak mevsimlerde bir akarsuyu besleyerek (beslenen akarsu)

c) Yeraltı suyunun yeryüzüne çıkması ile (kaynak)

4) İnsanlar tarafından açılan kuyulardan pompajla ve artezyen

Yeraltı Suyu Akımı

Kum dolu sütun

Modern hidrojeolojinin doğumu

} Sürtünme ile meydana gelen enerji kaybının fazlalığından dolayı

} Genelde 10 ile 100 cm/gün’dür.

} Akım genelde laminerdir

statik Düzenli akım

Vf KuI Filtre hızı

K = hidrolik iletkenlik (geçirimlilik, permeabilite)(cm/s)

I = hidrolik gradyan (piyezometrik eğim)

k = özgül geçirimlilik (Darcy = 0.987u10-3 cm)

P = dinamik viskozite (kg.s/m2)

Transmisivite (İletkenlik, İletim Kapasitesi)

K = hidrolik iletkenlik (permeabilite)

Transmisibilite (İletim Kapasitesi)

Depolama Katsayısı (Biriktirme Katsayısı)

yüzde (%) cinsinden ifadesidir. (Piyezometre çizgisindeki birim alçalmaya

hacmidir). Birimi boyutsuzdur.

Doymamış bölgede bitkiler 0.3-2 m arasında değişen derinlikte

Bataklıklarda yeraltı su yüzeyi zemin üzerine çıkar ve doymamış

Çok kurak bölgelerde ise 300 m’ye ulaşabilir.

m(h2 h1) 6 13 11.5

Sabit seviyeli permeabilite testi

Düşen seviyeli permeabilite testi

s2 2.9 m h2 50 2.9 47.1m