Το σχολείο όπου τα παιδιά εύχονται να τελειώσουν γρήγορα οι διακοπές

(Freie Schule Leipzig)

Η ζωή στο σχολείο ήταν κάθε μέρα σοκαριστική. Και το συναίσθημά μου διήνυε μια πορεία από την έκπληξη
και τη χαρά, ως τη θλίψη και τον φόβο. Έμενα κάθε φορά άφωνη, μπροστά στη συνειδητοποίηση του πόσο
όμορφη μπορεί να είναι η ζωή. Και με πόσο σεβασμό μπορούν να συνυπάρχουν ενήλικες και παιδιά, άντρες
και γυναίκες, γονείς και προσωπικό, επισκέπτες και δάσκαλοι. Όλοι σέβονταν όλους.

Την πρώτη μέρα, φτάνοντας, μπαίνω στο κτίριο και η πρώτη εικόνα που αντικρύζω, είναι ένας ψηλός
άντρας με μακριά γκρίζα κοτσίδα να προσπαθεί να περπατήσει μπρστά, αλλά δύο μικρά κοριτσάκια να έχουν
σκαρφαλώσει στο πόδι του και να μην τον αφήνουν. "Ουάου, αυτό θα πει οικειότητα!". Ρωτάω, λοιπόν, με
άγχος και σύγχυση

- Καλησπέρα, είμαι η πρατικάρια από την Ελλάδα. Ξέρετε, μήπως, που είναι ο μέντοράς μου, ο κύριος
Όρτμαν;

- Ο Άλεξ λογικά κάνει μάθημα στον κήπο αυτή την ώρα.

Σύντομα κατάλαβα ότι δεν υπήρχε «κύριος Όρτμαν», αλλά «'Αλεξ». Επίσης, δεν υπήρχε «εσείς», αλλά «εσύ».
Όλοι προς όλους. «Φυσικά, αφού δεν υπάρχει ιεραρχία εδώ!», σκέφτηκα. Το κάθε ένα άτομο στο σχολείο
είναι ίσο. Πήγα, λοιπόν, αγχωμένη στον Άλεξ και είπα "Καλησπέρα σας, έφτασα. Τι πρέπει να κάνω;". Η
απάντηση που πήρα ήταν "Εδώ είναι ελεύθερο σχολείο, δεν υπάρχει κάτι που πρέπει να κάνεις. Κάνε ό,τι
θέλεις!"

...

Τέτοια σχολεία ονομάζονται «δημοκρατικά». Είναι σχολεία όπου τα μαθήματα είναι προαιρετικά και οι
αποφάσεις παίρνονται από τη Γενική Συνέλευση. Δεν υπάρχει διαχωρισμός σε ηλικίες και τάξεις. Τα
μαθήματα και οι δραστηριότητες είναι ανοιχτά σε όλους. Δεν υπάρχουν βαθμοί και διαγωνίσματα (εκτός αν
το ζητήσουν τα παιδιά). Οι μαθητές ψηφίζουν τους καινούριους καθηγητές, μετά από δοκιμαστική περίοδο
τριών ημερών.

Στο σχολείο μου υπήρχαν 170 παιδιά συνολικά (6-16 χρονών), και γύρω στους 20 εκπαιδευτικούς. Σε
κάθε χώρα ισχύουν διαφορετικοί νόμοι για την αναγνώιση και το επίσημο στάτους αυτών των σχολείων.
Εντελώς δημόσιο και δωρεάν δημοκρατικό σχολείο, δεν υπάρχει στην Ευρώπη, από όσο γνωρίζω. Στη
Γερμανία έχουν καταφέρει να πείσουν το κράτος να πληρώνει τα μισά έξοδα του σχολείου. Τα άλλα μισά τα
πληρώνουν οι γονείς. Τα δίδακτρα είναι γύρω στα 80 ευρώ το μήνα κανονικά, αλλά υπάρχει και ένα ταμείο
αλληλεγγύης, όπου γονείς που έχουν αρκετά χρήματα βάζουν παραπάνω, ώστε να καλύπτονται και τα έξοδα
εκείνων που δεν έχουν.

Διοίκηση: Το σχολείο δεν εχει διευθύντρια. Υπάρχει, βέβαια, προσωπικό στο γραφείο, το οποίο
ασχολείται με τα λογιστικά, τις πληρωμές και τα τυπικά, αλλά και αυτό έχει ίση ψήφο με τα παιδιά και τις
καθηγήτριες.

Ας τα πάρουμε από την αρχή:

 Το μικρότερο σώμα είναι ο Πρωινός Κύκλος. Τα παιδιά του δημοτικού είναι χωρισμένα σε τρία γκρουπ:
Τα Κογιότ, τους Σκίουρους και τα «Βούσλονς»(επινοημένη λέξη). Όταν πρωτοέρχονται στο σχολείο
τοποθετούνται σε μία από αυτές τις ομάδες. Τυπικά θα είναι σε αυτή την ομάδα για τα επόμενα τέσσερα
χρόνια. Οπότε, η κάθε ομάδα στο δημοτικό έχει παιδιά από τέσσερις διαφορετικές ηλικίες, και στο γυμνάσιο
από πέντε. Η μέρα ξεκινά με τα παιδιά και τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς της ομάδας να κάθονται σε
κύκλο. Συνήθως υπάρχουν τρεις φάσεις διεξαγωγής του κύκλου. Η πρώτη είναι ο γύρος του «πώς είσαι;».
Δηλαδή αφηγείται η καθεμία με τη σειρά κάτι μικρό από το χθεσινό απόγευμα, τι έγινε στο σπίτι, αν είναι
χαρούμενη η στεναχωρημένη για κάτι κλπ. Η δεύτερη φάση είναι οι ανακοινώσεις. Άν δηλαδή υπάρχει κάτι
καινούριο που θα γίνει στο σχολείο π.χ. μία εκδρομή και ο εκπαιδευτικός το υπενθυμίζει στα παιδιά. Σε αυτή
τη φάση υπάρχει συχνά και συζήτηση για θέματα που δεν υπήρχε χρόνος να συζητηθούν ικανοποιητικά στη
Γενική Συνέλευση, και μεταφέρθηκαν στον Πρωινό Κύκλο. Ένα τέτοιο θέμα π.χ. ήταν το αν θα υπάρχει
ανοιχτό wifi στο σχολείο. Η τρίτη φάση: «Έχει κάποιος καταγγελία για κάποιον;». Δηλαδή, τα παιδιά και οι
ενήλικες λένε τα παράπονά τους, αν τους στενοχώρησε κάποια συμμαθητριά τους ή κάποιος ενήλικας και το
θέμα συζητείται από όλες στην ομάδα. Σκοπός είναι να βρεθεί μια λύση. Τους Πρωινούς Κύκλους και τη
Συνέλευση τα συντονίζουν οι μαθητές. Ειδικά στο δημοτικό τα παιδιά απολάμβαναν πολύ να συντονίζουν.

Το δεύτερο σώμα είναι η Γενική Συνέλευση. Δύο φορές την εβδομάδα συναντιούνται όλοι, μαθήτριες
και δασκάλες και συζητούν για τα διάφορα θέματα. Αυτά μπορεί να είναι από «έσπασε το πιάνο και πρέπει
να το αντικαταστήσουμε», ως « κάποια παιδιά βρίζουν πολύ και δε μου αρέσει», μέχρι «θέλουμε να
οργανώσουμε κοινό πρωινό για όλους κάθε Παρασευή» και οτιδήποτε άλλο. Όταν πρόκειται για προτάσεις
ακολουθεί ψηφοφορία και υπερισχύει η άποψη της πλειοψηφίας. Εκεί θεσπίζονται και οι κανόνες του
σχολείου. Η συμμετοχή στον Πρωινό Κύκλο και τη Γενική Συνέλευση είναι προαιρετική. Σε πολύ ιδιαίτερες
περιστάσεις χτυπάει το κουδούνι δύο φορές και αυτό σημαινει Υποχρεωτική Γενική Συνέλευση, όπου όλο το
σχολείο πρέπει να πάει αμέσως στην αίθουσα της Συνέλευσης.

Ένα άλλο σώμα είναι το Συμβούλιο των Καθηγητών, που και εκεί μπορούν να λάβουν μέρος οι
μαθητές, αν το θέλουν. Συμβαίνει μία φορά την εβδομάδα. Εκεί γίνεται ένας συντονισμός των διαφόρων
πρότζεκτ, ποιοι εκπαιδευτικοί αναλαμβάνουν τι , γίνεται ένας αναλυτικότερος σχεδιασμός των όσων
πρόκειται να συμβούν κλπ. Εκεί συζητιούνται και τα προβλήματα που προκύπτουν σε επίπεδο συνεργασίας
γονιών και καθηγητριών, ή μαθητριών και καθηγητριών.

Το δημοκρατικό σχολείο είχε πολλές δομές που με εντυπωσίασαν βαθιά.

Α) Ο δάσκαλος εμπιστοσύνης. Στην αρχή της χρονιάς κάθε παιδί διαλέγει έναν από τους καθηγητές, ως
δάσκαλο εμπιστοσύνης. Περίπου μία ώρα τη βδομάδα ή ανά δύο εβδομάδες συναντιούνται και συζητάνε για
το πώς τα πηγαίνει η μαθήτρια στα διάφορα μαθήματα, και γενικά στη ζωή. Σε ποια μαθήματα πήγε μέσα
στην εβδομάδα, τι την ενθουσίασε, τι δεν της άρεσε κλπ. Σημαντικό κομμάτι αυτών των συζητήσεων είναι η
ψυχική υγεία του παιδιού. Πώς τα πηγαίνει με τους φίλους του; Είναι ερωτευμένος με κάποιον; Υπάρχει κάτι
στο σπίτι που τον στενοχωρεί; Κλπ. Η δασκάλα εμπιστοσύνης κάνει μία ώρα το μήνα συζήτηση με τους γονείς
αναφορικά με τη σφαιρική ανάπτυξη του παιδιού, χωρίς όμως να προδίδει τα μυστικά που έχει
εκμυστηρευτεί το παιδί (αν το ίδιο το έχει ζητήσει). Στο τέλος της χρονιάς ο δάσκαλος εμπιστοσύνης γράφει
το Ετήσιο Γράμμα, το οποίο περιλαμβάνει μια «έκθεση» λίγων σελίδων, όπου συνοψίζεται η πορεία του
παιδιού μέσα στην χρονιά.
 Β) Υποστήριξη καθηγητών.

 Δύο φορές το χρόνο οι καθηγήτριες περνάνε ένα διήμερο εποπτείας μαζί, κάνοντας ασκήσεις
εμπιστοσύνης και ενίσχυσης των δεσμών μεταξύ τους. Η διαδικασία καθοδηγείται από ειδική
επαγγελματία. Εκεί συζητιούνται σημαντικά προβλήματα του σχολείου και αναζητούνται
δημιουργικές λύσεις.
 Άλλη ψυχολόγος συναντιέται με τους καθηγητές δύο φορές μέσα στη χρονιά και κάνει
συμβουλευτική περίπτωσης. Έχει συμφωνηθεί ποιοι μαθητές χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή και
φροντίδα. Όταν πηγαίνουν στην ψυχολόγο παίρνουν συμβουλές για τα συγκεκριμένα παιδιά.
 Μία φορά το μήνα υπάρχει Παιδαγωγικό Απόγευμα . Ένα είδος σεμιναρίου που καθοδηγείται από
δύο καθηγητές του σχολείου (διαφορετικούς κάθε φορά) και αφορά εκπαιδευτικά θέματα, π.χ. νέες
μεθόδους κλπ.

Γ) Επιτροπή Επίλυσης Συγκρούσεων. Τι γίνεται με τα παιδιά που παραβιάζουν τους κανόνες; Κάποια θα
κάνει καταγγελία εναντίον τους, αρχικά στον Πρωινό Κύκλο. Εκεί θα συζητηθεί το θέμα σε μικρό κύκλο. Αν
δεν βρεθεί λύση, το θέμα θα μεταφερθεί στη Γενική Συνέλευση και θα συζητηθεί μπροστά σε όλο το σχολείο.
Αν, ακόμη και τότε, δεν βρεθεί λύση, η Γενική Συνέλευση θα παραπέμψει τον «παραβάτη» στην Επιτροπή
Επίλυσης Συγκρούσεων. Αυτή αποτελείται από μία συγκεκριμένη ομάδα από παιδιά και ενήλικες. Η
«κατάρτιση» της ομάδας, ώστε να μπορεί να διαχειριστεί αυτές τις υποθέσεις, συμβαίνει σε μία πενθήμερη
εκδρομή στην αρχή της χρονιάς, όπου λαμβάνουν χώρα διάφορα σεμινάρια για τη διαχείριση συγκρούσεων.
Οπότε ο «παραβάτης» θα παει στο συμβούλιο και εκεί θα γίνει προσπάθεια επίλυσης του προβλήματος. Είδα
μια πολύ ανθρώπινη αντιμετώπιση που εστιάζει στο «Για ποιο λόγο το έκανες αυτό; Τι αισθανόσουν;».
Δηλαδή, πριν σε δικάσουμε προσπαθούμε να σε καταλάβουμε. Ωστόσο από εκεί συχνά προκύπτουν και
τιμωρίες για τους παραβάτες. Αν δεν προκύψει λύση εκεί το παιδί μπορεί μέχρι και να αποβληθεί από το
σχολείο.

Δ) Οι «Υπηρεσίες». Σε ένα σχολείο, όπου όλα τα μαθήματα είναι απολύτως προαιρετικά, η συμμετοχή
στις συνελεύσεις επίσης, όπου καθένας μπορεί να φορά ό,τι θέλει, να έχει ό,τι ενδιαφέροντα θέλει, να δρα
όπως αισθάνεται όσον αφορά το φύλο και τη σεξουαλικότητα, και γενικά να κάνει και να είναι όποιος και ό,τι
επιθυμεί, υπάρχει ένα πράγμα που είναι υποχρεωτικό. Στις δώδεκα η ώρα χτυπά κάθε μέρα το κουδούνι και
η καθεμιά πρέπει να κάνει την «υπηρεσία» της. Σε όλα τα παιδιά έχουν μοιραστεί στην αρχή κάποιες
δουλειές, για τις οποίες είναι υπεύθυνα καθ όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Συνήθως τρία - τέσσερα παιδιά
είναι υπεύθυνα για την καθαριότητα κάθε αίθουσας, άλλες πρέπει να πετάξουν τα σκουπίδια, άλλες να
συγυρίσουν τη βιβλιοθήκη, άλλοι να ποτίσουν τα φυτά στον κήπο κ.ο.κ. Οι «υπηρεσίες» διαρκούν 10 λεπτά
κάθε μέρα. Έτσι, τα παιδιά μαθαίνουν να είναι υπεύθυνα για την τάξη. Και ότι όλοι πρέπει να συνεισφέρουν
στην αρμονική συνύπαρξη. Έχω την εντύπωση ότι οι «υπηρεσίες» ήταν ένα πολύ ευχάριστο κομμάτι της
ημέρας. Είδα περισσότερα παιδιά να το κάνουν ως παιχνίδι, και σχεδόν κανένα να το αντιμετωπίζει ως
αγγαρεία.

Ε) Οι «Πρακτικές» και τα Επαγγέλματα των Γονιών. Καθε Τετάρτη έρχεται και από ένας γονιός και
παρουσιάζει το επάγγελμά του και τα παιδιά κάνουν ερωτήσεις. Υπάρχει επίσης μία εβδομάδα μέσα στη
χρονιά στην οποία οι μαθήτριες μπορούν να απουσιάσουν από το σχολείο και να πάνε σε οποιονδήποτε
χώρο εργασίας για να κάνουν εκεί πρακτική άσκηση. Τα παιδιά διαλέγουν πού θα πάνε (καταφύγιο ζώων,
καφετέρια, φαρμακείο, γυμναστήριο κλπ), το σχολείο κάνει ένα συμβόλαιο με τον χώρο αυτό, ότι θα
σεβαστεί τα παιδιά, και εκείνα συμμετέχουν στις εργασίες του χώρου. Τα παιδιά, έτσι, έρχνται σε επαφή με
πολλά διαφορετικά επαγγέλματα.

Το σχολείο της παντόφλας και της κάλτσας!

Πριν παραθέσω επεισόδια, από τη σχολική ζωή, θα ήθελα να μεταφερω κάτι από την ατμόσφαιρα. Για να
μένει το σχολείο καθαρό, είχε ψηφιστεί στη συνέλευση, κατά τη διάρκεια του χειμώνα να απαγορεύονται τα
παπούτσια στο κτίριο. Ο κανόνας ίσχυε για τους ενήλικες, τα παιδιά και τους επισκέπτες εξίσου. Το
αποτέλεσμα ήταν να τριγυρνούν όλες με κάλτσες και παντόφλες, πράγμα που μπορώ να πω ότι συμβάλλει
πολύ στο να νιώθεις σαν στο σπίτι σου.

Το σχολείο έχει και εστιατόριο. Με 2 ευρώ την ημέρα τα παιδιά έτρωγαν ένα κανονικό γεύμα, από
βιολογικά προιόντα. Στο συμβούλιο οι καθηγητές συνήθως έπαιρναν τα πιάτα τους μαζί, για να κερδίσουν
χρόνο. Το να τρως και να συζητάς παράλληλα ήταν απολύτως φυσιολογικό. Μια λεπτομέρεια είναι, ότι μία
καθηγήτρια, τρώγοντας σούπα, στο τέλος γύριζε το πιάτο να ρουφίξει το υπόλοιπο ζουμί. Μου έκανε φοβερή
εντύπωση να βλέπω ανθρώπους να συζητάνε για σοβαρά θέματα όντας τόσο χαλαροί!

Διάφορα επεισόδια:

Α. Η ΦΩΤΙΑ

Μια μέρα σε μια αίθουσα έπιασε φωτιά. Την επόμενη μέρα η αστυνομία διεξήγε έρευνα, οπότε τίποτα δεν
επιτρεπόταν να μετακινηθεί στον χώρο. Τα παιδιά ήταν φοβερά περίεργα να δουν και να μάθουν τι έγινε. Η
αίθουσα όχι μόνο δεν κλειδαμπαρώθηκε (από φόβο μή πειράξουν τίποτα τα παιδιά – όπως ένα συνηθισμένο
σχολείο θα έκανε), αλλά σε μικρά γκρουπ μαθητών γινόταν ξενάγηση, όπου καθηγήτριες εξηγηγούσαν πόσο
εύκολα πιάνει και εξαπλώνεται η φωτιά. Τώρα όλοι θα είναι προσεκτικότεροι. Η κακή εμπειρία
χρησιμοποιηθηκε θετικά.

Β. ΤΑ ΠΕΗ

Εμφανίστηκαν σκίτσα με πέη στους τοίχους. Πως αντιμετωπίστηκε; Για δύο μέρες προσκλήθηκαν όσοι
ήθελαν να πάνε στην αίθουσα ζωγραφικής και να ζωγραφίσουν η να φτιάξουν με πηλό το «δικό τους» πέος.
Μετά έγινε η έκθεση του πεο-πρότζεκτ μπροστά σε όλο το σχολείο. Μαζί με τα έργα τέχνης των μαθητών
υπήρχαν και δύο πίνακες, όπου πάλι είχαν φτιάξει τα παιδιά, ο ένας με όλες τις πιθανές λέξεις για το
γυναικείο αναπαραγωγικο όργανο και ο άλλος για το αντρικό. Χωρίς λογοκρισία. Κάτω από τα εκθέματα
είχαν βιβλία για το σεξ και για τα μέρη του σώματος. Η συνουσία είχε γίνει το θέμα της εβδομάδας και πολλά
μαθήματα προσαρμόστηκαν, ώστε να πραγματεύονται αυτό. Οι καθηγτές σκέφτηκαν «τα παιδιά έχουν
περιέργεια». Και, όπως πιστεύει το σχολείο, η στιγμή που εκδηλώνεται η περιέργεια απέναντι σε κάποιο
αντικείμενο είναι η καταλληλότερη στιγμή να μάθεις για αυτό.

Γ. ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

Το φθηνό βιολογικό φαγητό δεν ήταν πολύ νόστιμο. Μια παρέα αγοριών αποφάσισε να κολλήσει αφίσες,
να μαζέψει υπογραφές, να φτιάξει πανό και να κάνει πορεία διαμαρτυρίας στο εστιατόριο. Από τη μία ήταν
διασκεδαστικό και από την άλλη ήμασταν, εμείς οι ενήλικες, τόσο περήφανοι για αυτούς! Στο σχολείο μας
θεωρείται αρετή να οργανώνεσαι και να κινητοποιείσαι για να αλλάξεις αυτό που δε σου αρέσει.

Δ. ΤΑ ΑΥΤΟΝΟΜΑ ΠΡΩΤΟΔΗΜΟΤΙΚΑΚΙΑ
 Πήγαμε μια τετραήμερη εκδρομή, και εκεί είδα να εφαρμόζεται μια πραγματική εμπιστοσύνη στα παιδιά.
Δεν είχαν έρθει γονείς. Ακόμη και τα πιο μικρά έπαιζαν χωρίς να τα παρακολουθεί κάποιος. Την πρώτη μέρα,
όταν φτάσαμε στον προορισμό μας, ένα κάστρο πάνω σε έναν λόφο, έγινε γενική συνέλευση επί τόπου, όπου
αποφασίστηκε πού επιτρέπεται να πηγαίνουν τα παιδιά χωρίς επίβλεψη και πού όχι. Οι ενήλικες χωρίσαμε
βάρδιες μεταξύ μας για να είμαστε διαθέσιμοι να τα συνοδεύουμε, όταν θέλουν να πάνε πιο μακριά. Από τα
δώδεκα και πάνω επιτρεπόταν να απομακρυνθούν χωρίς ενήλικα. Αλλά όλοι όσοι απομακρύνονταν έπρεπε
να γράψουν το ονομά τους στη λίστα πριν, και αφότου γυρίσουν να υπογράψουν. Πόσο με εντυπωσίασαν τα
μικρότερα παιδιά, που κατέβαιναν μόνα τους τη σωστή ώρα για φαγητό, έφτιαξαν μόνα τους τις βαλίτσες
τους, και φεύγοντας συγύρισαν το δωμάτιο και πέταξαν τα σκουπίδια τους!

Ε. «ΔΟΥΛΕΥΟΥΜΕ ΜΕ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ, ΟΧΙ ΜΕ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ»

Συζητούσαμε με τον Άλεξ, για το πως να κινητοποιήσουμε τα παιδιά ώστε να συμμετέχουν περισσότερο
στην ελεύθερη παρουσίαση των ενδιαφερόντων τους στο Open Stage. Και η πρόταση μου ήταν να
χρησιμοποιήσουμε κάποιας μορφής επιβράβευση· κάτι που είχα μάθει στη σχολή σε μάθημα Παιδαγωγικών.
Και μου απάντησε «Ενδιαφέρουσα η πρότασή σου, και μπορούμε να τη συζητήσουμε παραπάνω, αλλά αυτό
δε θα ήταν εξωτερικό κίνητρο; Εμείς πιστεύουμε στα εσωτερικά κίνητρα.» Εντάξει, με «έκανε σκόνη»....!
Πόσα από την εκπαίδευσή μου ως καθηγήτρια πρέπει να γυρίσω πίσω και να επανεξετάσω, άραγε;

ΣΤ. ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ»

Σε αυτό το μάθημα γίνεται λόγος για πολλά που αξίζει πραγματικά να γνωρίζει κανείς. Στο μάθημα με θέμα
«από που έρχονται τα χρήματα;» , ο Χένρι ξεκίνησε παίρνοντας ένα χάρτονόμισμα των πέντε ευρώ και
καίγοντάς το. Μου περιέγραψε τα σοκαρισμένα πρόσωπα των μαθητών. «Αυτό είναι μόνο ένα κομμάτι χαρτί.
Γιατί έχει τέτοια συναισθηματική επίδραση πάνω σας;». Στο μάθημα με τα τρόφιμα έστειλε της μαθήτριες
στο εμπορικό κέντρο, να ρωτήσουν τα διάφορα μαγαζιά τι κάνουν με τα τρόφιμα που περισσεύουν, στο
τέλος συνέλεξαν τα συμπεράσματά τους και έλεγξαν πόσο ταιριάζουν με αυτά που έλεγε το ντοκυμαντέρ που
είδαν. Στο μάθημα με την παιδική εργασία οι μαθήτριες είχαν ευαισθητοποιηθεί τόσο, που έψαξαν τρόπους
να καταπολεμήσουν το φαινόμενο. Θυμάμαι ότι έστειλαν ένα γράμμα διαμαρτυρίας κάπου, δε θυμάμαι που.

Είναι όλα εύκολα στο δημοκρατικό σχολείο;

Οι γονείς ρωτάνε και ξαναρωτάνε «ναι, αλλά μαθαίνει το παιδί μου αρκετα;». Θα απαντήσω με τα λόγια
επιστημόνων του εγκεφάλου, ψυχολόγων μάθησης και ειδικών εκπαίδευσης, οι οποίοι φαίνεται να
συμφωνούν σε ένα πράγμα. 'Οτι πρώτα έρχονται τα συναισθήματα και μετά η γνώση. Με άλλα λόγια, όταν
μισείς αυτό που κάνεις, δεν πρόκειται να το μάθεις εύκολα. Και, από την άλλη, το συναίσθημα του ότι είναι
κανείς καλός σε κάτι, δίνει μια ψυχική ευεξία και αυτοπεποίθηση, η οποία μπορεί να απλωθεί και στους
τομείς που το παιδί δεν τα καταφέρνει καλά. Και τότε, όταν έχει κατακτήσει αυτή τη θεμελιώδη πίστη στον
εαυτό ότι μπορεί να τα καταφέρει, μπορεί να προχωρήσει στον ένα ή τον άλλο συγκεκριμένο τομέα γνώσης.
Οι πληροφορίες μπορούν να κατακτηθεί και σε επόμενο στάδιο της ζωής. Αλλά, αν δεν κατακτήσει το παιδί
μια υγιή αίσθηση για τον εαυτό και το σχετίζεσθαι στη μικρή ηλικία, δύσκολα μπορεί αυτό να το αλλάξει ως
ενήλικας. Οπότε, προεκτείνοντας, θα έλεγα ότι αντί να ρωτάμε αν τα παιδιά μαθαίνουν αρκετά, θα έπρεπε να
ρωτάμε αν τα παιδιά μαθαίνουν τα σημαντικά.
 Αυτό ακριβώς είναι ένα σημείο που με δυσκόλεψε ιδιαίτερα στο δημοκρατικό σχολείο. Και νομίζω ότι
όλες οι πρακτικάριες αιστάνθηκαν αυτή την ελαφριά δυσφορία κάποια στιγμή. Η οποία δεν προέκυπτε από
κάποιο λάθος του σχολείου. Αντίθετα. Εγώ δεν ήμουν προετοιμασμένη να περάσω όλες τις αξίες μου από
κόσκινο και να ξεχωρίσω ποιες είναι δικές μου και ποιες κουβαλάω άκριτα από το περιβάλλον μου. Και, αν
κανείς δεν είναι διατεθειμένος να κάνει ενδοσκόπηση και να ρωτήσει ειλικρινά τον εαυτό του τι είναι
σημαντικό στη ζωή, προτείνω να μην ασχοληθεί με την ελευθεριακή παιδεία. Δε θα είναι ένας δρόμος
σπαρμένος με ρόδα. Ίσως δε μπορεί καν να απαντηθεί ποτέ με πληρότητα και σιγουριά. Αν δεν είσαι
διατεθειμένος να ρωτάς τον εαυτό σου διαρκώς δύσκολες ερωτήσεις, μην ασχοληθείς με το δημοκρατικό
σχολείο. Και ειδικά αν δεν είσαι προετοιμασμένη να αποχωριστείς την προσωπική σου αυθεντία, τότε
σίγουρα μη το κάνεις!

Ακόμη, υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα σε αυτό που έμαθα στη σχολή ότι σημαίνει «να σέβομαι τα
παιδιά», εννοούμενο με συγκαταβατικό τρόπο, και στον σεβασμό που είδα εκεί. Τα παιδιά έχουν επιθυμίες
και συναισθήματα τα οποία είναι απολύτως σοβαρά για εκείνα, ακόμη και αν από την ενηλικιστική οπτική
«προκειται απλά για ένα αυτοκινητάκι» ή «απλά για μία κούκλα» ή κάτι τέτοιο. Τα παιδιά αισθάνονται
αδικημένα, νευριασμένα, χαρούμενα, ενθουσιασμένα και όλα τα υπόλοιπα. Όχι επειδή «δεν ξέρουν», αλλά
επειδή αυτό είναι το εύρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Νομίζω πώς στην Ελλάδα φοβόμαστε ότι τα παιδια
μας θα βγουν «κακομαθημένα» αν λαμβάνουμε τα συναισθήματά τους στα σοβαρά. Γιατί ξεχνάμε ότι
ισότητα σημαίνει πως και εμείς πρέπει να τα ενημερώνουμε για τα δικά μας. Ο σεβασμός πρέπει να πηγαίνει
προς τις δύο πλευρές.

Και, τελικά; Λειτουργεί το σύστημα;

Η απάντησή μου είναι ναι. Είδα παιδιά με αυτοπεποίθηση. Δεν είδα θυμωμένα παιδιά. Στο EUDEC του
καλοκαιριού χορεύαμε μαζί με απόφοιτους που έγραψαν «18» στις εξετάσεις, και που θέλουν να μπουν στην
Ιατρική. Έμαθα για άλλους αποφοίτους, που ταξιδεύουν τον κόσμο και συλλέγουν εμπειρίες για το τι θέλουν
να κάνουν. Είδα χαρούμενα παιδιά. Είδα τα μεγάλα να πιάνουν από το χέρι τα μικρά και να τα βοηθάνε. Είδα
παιδιά να πηγαίνουν σε αντιφασιστικές πορείες. Συμβουλεύτηκα έναν δεκατετράχρονο μαθητή ποιο λάπτοπ
να πάρω, γιατί ξεκάθαρα ξέρει περισσότερα από εμένα στο αντικείμενό του.

Ένα απόγευμα περιπλανιόμουν μόνη μου στη Λειψία και βρέθηκα σε μια κατάληψη να συζητώ με
διάφορους ανθρώπους, ο καθένας διαφορετικής εθνικότητας και ηλικίας. Μιλούσαμε Αγγλικά. Και όταν με
ρώτησε μία κοπέλα τι κάνω στην πόλη, είπα «κάνω πρακτική στο Freie Schule Leipzig» και μου είπε «α, εκεί
πηγαίνω!», -«Τι εννοείς πηγαίνεις εκεί; Δουλεύεις εκεί;», -«Είμαι μαθήτρια εκεί.». Γούρλωσα τα μάτια και
μου πήρε ώρα να πιστέψω ότι το άτομο, με το οποίο συζητούσα τόσο σοβαρά για πολιτική όλη αυτή την
ώρα... είναι ανήλικη!!!

Οι περισσότεροι από αυτούς (μεγαλύτεροι μαθητές και απόφοιτοι) φαίνονται ισορροπημένοι και ήρεμοι
άνθρωποι, μιλάνε για τα συναισθήματά τους και είναι κοινωνικοί. Όμορφοι, ενδιαφέροντες άνθρωποι. Έχω
πίστη ότι οι άνθρωποι που γνώρισα εκεί, όχι απλά θα τα καταφέρουν στη ζωή, αλλά θα διαπρέψουν κιόλας.
Ένα παράδειγμα είναι η απόφοιτη του Sudbury Valley School και σκηνοθέτης του Citizenfour, Laura Poitras,
που πήρε πρόσφατα oscar καλύτερου ντοκυμαντέρ.
H δική μου δουλειά στο σχολείο

Δεν ελεγχόταν, ούτε αξιολογείτο. Γιατί μου είχαν εμπιστοσύνη. Γενικά, τους αρέσει να εμπιστεύονται τους
ανθρώπους. Έκανα μιας μορφής θεατρικό παιχνίδι για κάποιους μήνες, αλλά τον περισσότερό χρόνο
παρακολουθούσα τι γίνεται, έπαιζα, συζητούσα με μαθητές, επισκέπτες και εκπαιδευτικούς. Ήταν η πρώτη
φορά στη ζωή μου που δεν υπήρχε η εξωτερική αξιολόγηση του αν αυτό που κάνω είναι καλό η κακό. Μετά
από μερικούς μήνες συνειδητοποίησα ότι με κομπλάρει αυτό. Είναι θέμα ταυτότητας. Ποια είμαι, όταν δεν
είμαι εκείνη που είναι καλή στο χ και κακή στο ψ; Ποια είμαι, όταν δεν αξιολογούμαι απ έξω; Με είχε
συνταράξει αυτή η σκέψη και συνειδητοποιώ ότι είναι η απολύτως φυσική συνέχεια ενός ανθρώπου, που
έχει πάει στο παραδοσιακό σχολείο. Τα παιδιά του σχολείου που δεν δίνει βαθμούς, κάνουν απλά αυτό που
κάνουν. Εκλάμβανα μία ηρεμία από αυτά. Εγώ έχω μάθει η κάθε μου κίνηση να βαθμολογείται και να
τοποθετείται σε κλίμακα σύγκρισης. Δεν είχα δει ποτέ καθαρότερα τι ακροτηριασμός είναι αυτός! Πόσο
ελέγξιμος γίνεται κανείς, προκειμένου να ακούσει το πολυπόθητο «άριστα». Πόσο η κριτική μολύνει και
μπερδεύει τα κίνητρα...

Ένα μεγάλο κομμάτι της δυσκολίας μου στο σχολείο έχει να κάνει με το ότι φοβήθηκα την ελευθερία
μου. ‘Ισως να ακούγεται οξύμωρο: Ως ένα άτομο που έχει υπάρξει καλή μαθήτρια, μπορώ να πω για τον
εαυτό μου ότι είμαι ένα καλό όργανο. Έχω εξασκηθεί στο να εκτελώ εντολές και το κάνω καλά. Αλλά, όταν
ρωτάω τον εαυτό μου «Εγώ, τι θέλω να κάνω; Τι θέλω;» εκεί περιπλέκονται τα πράγματα...Υπάρχουν ακόμη
κομμάτια μέσα μου, που λένε «Δεν επιτρέπεται καν να θέλεις, απλά κάνε αυτό που πρέπει». Φυσικά, δε θα
εξομολογούμουν κάτι τόσο προσωπικό αν δεν είχα την υποψία, ότι και κάποιοι από εσάς έτσι είναι. Όταν
μιλάω για τα δημοκρατικά σχολεία, συχνά οι άνθρωποι αντιδρούν ως εξής «τώρα, σοβαρά, τα παιδιά
διαλέγουν τι θα κάνουν;» Και τα μάτια τους λένε «μα είναι εντελώς ανεπίτρεπτο να διαλέγεις τι θα κάνεις!»
Και μετά βρίσκουν δικαιολογίες, υποτίθεται επιχειρήματα γιατί να χρειάζεται να μαθαίνεις να ΜΗΝ κάνεις
αυτό που θες, σε μικρή ηλικία. Όταν όλα αυτά τα επιχειρήματα αντικρούονται ένα προς ένα, αλλά η
αντίσταση στην ιδέα παραμένει, το μόνο που μένει είναι να εξετάσει κανείς από πού έρχεται ο φόβος που
υπάρχει από πίσω...

Αισθάνομαι, κάπου εδω, ότι δεν μπορώ να μεταδώσω επαρκώς με λόγια αυτό που βίωσα μέσα μου. Και
ίσως το σκεπτικό μου να εμφανίζεται με κενά στον αναγνώστη. Αλλά κάπως έτσι είναι, πράγματι, αυτά που
αποκόμισα από το σχολείο. Πολλοί πολλοί προβληματισμοί, πολλές πολλές συνειδητοποιήσεις, καινούριοι
δρόμοι σκέψης και αντιμετώπισης, όχι μόνο του σχολείου, αλλά ολόκληρης της ζωής. Πολλή τροφή για
σκέψη, η οποία θα εξακολουθεί να με «παιδεύει» στα χρόνια που θα έρθουν. Ελπίζω τουλάχιστον. Το θετικό,
με το οποίο μπορώ να σας αφήσω, είναι η μαρτυρία μου πλέον, ότι «ο ομορφότερος κόσμος, τον οποίο
η καρδιά μας γνωρίζει, είναι εφικτός»*.
*Βιβλίο του Charles Eisenstein, που μου προτεινε ο Χένρι να διαβάσω, για να καταλάβω καλύτερα την
ελευθεριακή εκπαίδευση.