Jun 2017.

Univerza v Ljubljani, Akademija za likovno umetnost in oblikovanje

Predmet: Umetnost, kultura, družba
prof. Jela Krenčič-Žižek; Doc. dr. Mirt Komel

Odnos ilustracije i značenja u filmu “Is the

Man Who is Tall Happy?: An Animated
Conversation with Noam Chomsky”
režisera Mišela Gondrija

študent: Ivana Vujošević, MA1 Ilustracija

Odnos ilustracije i značenja u filmu “Is the Man
Who is Tall Happy?: An Animated Conversation
with Noam Chomsky” režisera Mišela Gondrija

o filmu
Film “Is the Man Who is Tall Happy?: An Animated Conversation with Noam Chomsky”
je sastavljen od intervjua režisera Mišela Gondrija sa lingvistom, naučnikom Noamom
Čomskim. Intervjui su rađeni prilikom njihova tri susreta, u periodu od više godina. Gondri je
napravio tonski i vizuelni zapis svakog susreta, da bi na kraju odabrao djelove koje je uobličio
u filmsku cjelinu. Tonski zapis intervjua je propratio uglavnom animacijom, minimalno
koristeći originalne video snimke njihovih razgovora.
Film se, prema tome, sastoji iz odgovora koje je Čomski dao na Gondrijeva pitanja o privatnom
životu, naučnom radu (prije svega lingvističkom) i apstraktnim konceptima temeljnim za nauku,
od kojih je pojedine upravo Čomski razvijao. Prilikom razgovora o naučnim temama, Čomski
ne zalazi previše u stručnu terminologiju već se trudi da govori jednostavnim jezikom jer je
Gondri, koji je u poziciji intervjuera, takođe i u poziciji svojevrsnog radoznalog učenika, koji
se laički interesuje za složene pojmove i konstrukcije. Zbog toga Čomski odgovore prilagođava
njegovom nivou upućenosti u temu, dok Gondri naknadno animacijom pojašnjava, dopunjuje
i interpretira razgovore. Pritom djeluje da to ne čini samo zbog gledalaca nego i zbog sebe.
Gondri takođe ima ulogu naratora u filmu, koji govori o samom procesu pravljenja filma (o
tehnici, formi, problemima koje je imao tokom snimanja, uključujući i par ličnih životnih
trenutaka). U intervjuima on nije pasivni postavljač pitanja već se u momentima uključuje
u živu diskusiju, odnosno, rekli bismo da je dio pitanja planiran po određenoj strukturi, a
dio se formira spontano u zavisnosti od toka razgovora. Onda kada Gondri govori, animacija
često to prati pisanim riječima jer je njegov izgovor engleskog jezika sa teškim francuskim
naglaskom teško razumljiv.
Gondri u uvodnom dijelu pojašnjava proces stvaranja filma, koji uključuje i neku vrstu
“disclaimer-a” oko manipulativne prirode filma i kako njegova uloga kao editor, montažer
nije zanemarljiva. Radio je “frame by frame” animaciju, tj. fotografisao flomasterima iscrtane
kadrove u svakoj fazi razvoja da bi nastala iluzija kretanja. Digitalne intervencije na materijalu
su minimalne. Većinu toga postigao je kolažiranjem providnih papira ili određenih objekata
u nekoliko slučajeva. Takođe, u par navrata ubacio je u animaciju i “live” snimak Čomskog
dok odgovara na pitanja. Tehnika kojom se služio je vrlo sirova. Recimo, veoma često kadar
uključuje i ivice papira na kojem je Gondri radio. Gledaocima je dat uvid u fizičke postupke
kojima je reditelj rješavao probleme animiranja. Osim toga, Gondri koristi kao pozadine i
fotografije realnih lokacija, kako bi pojasnio situaciju o kojoj se govori. Na ovakav postupak
recimo nailazimo u uvodnoj sceni, koja je sastavljena od serija fotografija Gondrijevog prolaska
kroz zgradu do prostorije u kojoj se nalazi Čomski.
Kroz “stop motion” animaciju i neobično uključivanje realnih predmeta, Gondri kao da
konstantno dekonstruiše i ruši svijet koji animacija može da stvori (dodatno upućuje na to da
film koji gledamo nije realnost). Ovo ide u prilog tome da naš fokus bude stalno na govoru i da
nas podstakne na razmišljanje o temama koje razlažu, bez opasnosti da se potpuno prepustimo
animaciji.
Svojim rediteljskim postupcima i odlukama Gondri kao da je želio da stvori sentimentalnu i
romantičnu atmosferu. Od tehnike animiranja, preko kamere Bolex kojom je snimao Čomskog
(sirova tehnika animacije je podrazumijevala da i mašina za snimanje bude jednako sirova,
toliko da se čak i čuje), do pitanja o ličnom životu Čomskog, a ne o njegovom javnom djelu.
Svakako se ovo čini kao dobra odluka jer u komunikaciju sa Čomskim sigurno nije mogao ući sa
željom da ga ispituje samo o stručnim stvarima, o kojima sam ne zna dovoljno. Na kraju krajeva
to ne bi bilo ni autentično, pa je ovako u krajnjem produktu očitna romantika, koja govori i o
samom karakteru reditelja. Sklonost ka romantizovanju situacija i pojmova se može primijetiti
već u naslovu “Is the Man Who is Tall Happy”. Rečenicu “the man who is tall is happy”, koju
Čomski nasumice, veoma hladno i rezervisano izgovara, samo da bi potkrijepio naučnu tezu,
bez ikakve značenjske ili emotivne vezanosti za nju, Gondri dekontekstualizuje u nešto što
naizgled ima sentimentalne aspekte. Štaviše, ovo ima i značenjsku važnost jer je Čomski upravo
govorio o rasporedu riječi u rečenici, a Gondri koristi raspored riječi koje formira pitanje i time
kao da otvara dublju dimenziju samog filma i razgovora u njemu.
forma (konverzacija - ne intervju, ne dokumentarac)
Interesantno je napomenuti da Gondri koristi odrednicu konverzacija, što nije
konvencionalan filmski izraz. Moguće da je izbjegao uobičajene odrednice poput
dokumentarca ili intervjua jer bi one na neki način ograničile njegov lični upliv u proces.
U tom slučaju on bi samo bio neka vrsta medija kroz koji se prenose riječi Čomskog. Ovako,
konverzacija omogućava Gondriju mogućnost da i on doprinese izgradnji tog odnosa, što i čini.
Recimo, značajan trenutak u filmu je onaj kada Gondri osjeti da se prethodni put nije razumio
sa Čomskim, a da je problem moguće predstavljala njegova nesposobnost da se izrazi na pravi
način, pa govori o svojim mislima koje je imao nakon tog intervjua i u sljedećem intervjuu još
jednom pokušava da postavi pravo pitanje. Na samom početku, Gondri govori o tome kako je
film po prirodi manipulativan, jer režiser/montažer na kraju asemblira segmente koje je pažljivo
prije toga odabrao: “Drugim riječima, kontekst postaje važniji od sadržaja. I glas koji naizgled
izvire iz subjekta, zapravo dolazi od reditelja” (Gondri, “Is the Man Who is Tall Happy?”).
ilustracija >< animacija
Sama animacija nam ne govori o žanru filma već samo o tehnici. U ovom slučaju, smatram
da nam o žanrovskom određenju može reći ilustracija. Kad govorim paralelno o animaciji i
ilustraciji ono što razlikujem jesu: tehnika i stil animacije, tehnika i stil ilustracije.
Pod animacijom podrazumjevam kretanja, dinamiku, a pod ilustracijom pojedinačne kadrove,
njihov sadržaj, narativnost – vizualizaciju/objašnjenje ideja/pojava/pojmova. Pošto pojam
ilustracije nosi u sebi više značenja, taj pojam neću koristiti u značenju postupka sa negativnim
konotacijama, koji podrazumijeva iscrtavanje, suvišno pojašnjavanje, dekoraciju.
tehnika i stil animacije
Tehnika kojom se koristio prilikom animacije je važna za analizu samog djela. Radi se o “frame-
by-frame” animaciji. Gondri prati tok konverzacije sa par kadrova filma sa trake, uz kolažiranje
i asembliranje sa crtežima, fotografijama i raznim predmetima. Ne koristi napredne tehničke
mogućnosti. Onda kada uvidi da Čomski ponavlja svoje riječi da bi nešto potvrdio ili detaljnije
razložio, ponavlja kadrove i sekvence animacije koja ih je pratila prethodni put. Da je riječ o filmu
u kojoj je animaciji dat prioritet, takav postupak bi bio neoprostiv. Međutim, baš se kroz ovaj
postupak pokazuje da sama animacija nije cilj ovog filma već svjesni izbor koji je najprikladniji
formi.
Gondri se koristi ritmom i načinom kretanja kao opisom ili objašnjenjem. Kretanje podsjeća
na to kako bismo sami razlagali i pritom iscrtavali tok misli. Zbog toga u sekvencama koje
nadograđuju istu priču, ilustracija koja nastane, bude pretrpana linijama i slojevima, baš kao
što bi izgledao list papira da na njemu neko crta dok priča. U tom smislu se ostvaruje saradnja
vizuelnog i auditivnog.
tehinka i stil ilustracije
Gondri je u procesu ilustrovanja koristio flomastere. Crtež kojim govori je pojednostavljen,
dječji crtež. Spoj ravnog govora naučnika koji govori o kompleksnim pojmovima sa takvom
ilustracijom je važno protumačiti. I ovaj element potvrđuje činjenicu da film nije namijenjen
naučno-stručnoj populaciji, već je otvoren za širi krug ljudi. Jednostavnim predstavama kroz crtež
Gondri nas vodi kroz proces rasplitanja misli, dok Čomski govori o apstraktnim fenomenima
i konceptima, s čijom konkretnom predstavom bismo inače imali poteškoće. Ovako su one
prevaziđene vrlo jednostavnim sredstvom koje ne skreće pažnju samo na sebe. Tako uočavamo i
edukativni aspekt ove animacije. Taj vid edukacije nije novost, jer je youtube preplavljen videima
koji baš uz pomoć audio-vizuelnog materijala predstavljaju složene koncepte. Za razliku od
takvih animacija kojima je edukacija primarni cilj, i u kojima se bukvalno ilustruju značenja da
potcrtaju ono o čemu se govori, Gondri otvara različite nivoe i varira u rješenjima. On ponekad
koristi bukvalnu reprezentaciju govorenog, a ponekad zalazi u potpunu apstrakciju vizuelnog,
kada se možda najbolje ostvari kohezija svih elemenata jer nam je i pored apstraktnosti potpuno
jasno u kakvom je odnosu taj vizuelni postupak do onog o čemu se govori.
predstavljanje/podražavanje
Upotrebom animacije gledaocu je naglašeno da ne gleda stvarnost. Interpretacijom
interpretacije, preko podražavanja dijaloga slikom, dodatno smo izmješteni iz realnosti, a kako
Gondri govori – na nama je da odlučimo jesmo li “convinced or not”.
Mislim da je naslov veoma pametno oblikovan i da nam mnogo govori o tome šta ćemo
gledati. Napravljena je određena hijerarhija u kojoj glavno mjesto zauzima neobično pitanje
“Is the Man Who is Tall Happy?”, na koje nikad nije ni predviđeno da dobijemo odgovor.
Sintagma “animirana konverzacija” je takođe veoma pravilno izabrana jer ne važi samo za
formalno žanrovsko određenje već ono koje nam zaista govori o specifičnim osobinama baš
ovog filma. Pritom animacija kao izražajno sredstvo nije stavljena kao prioritet već je u službi
cjelokupne forme. Spojevi karaktera naučnika Čomskog i sentimentalnog umjetnika Gondrija
daju produkt koji se obraća široko, služi jednostavnim jezikom čime su složeni fenomeni
mnogo brže razjašnjeni nego što bi to bio slučaj da samo slušamo predavanje Čomskog.
Razvoj tehnologije ide u prilog razvijanju što lakših i bržih načina vizualizacije informacija.
Ako nam je “input” tokom edukacije saastavljen iz audio-vizuelnog, takav jezik informacija i
simbola će da preovlada. Dinamične vizualizacije informacija otvaraju mogućnosti da se ljepota
i značaj i moć crteža koriste u edukaciji. Sa napretkom digitalnih alata dobijamo mogućnost
brzog pravljenja pokretnih crteža, koje bi bile thinking tool, nešto nalik dijagramima koji su
često upotrebljavani u tu svrhu.
Ovaj film je daleko od animiranog cjelovečernjeg filma sa naracijom pričom koja nas uvede u
posebni fiktivni svijet. Ova animacija nas uvodi u naš svijet, otkrivajuči mu njegove sastavne
djelove i koncepte. Na području između edukativnog i zabavnog, “Is the Man Who is Tall
Happy?” pokazuje zanimljive trenutke ilustracije i to na koji način se može simbiotičan odnos
uspostaviti u kohezivnoj strukturi.
reference

Aristotel, “ O pesničkoj umetnosti”, preveo Miloš N. Đurić, Zavod za udžbenike i sastavna

sredstva, Beograd, 1988.

Bret, Victor, “Bret Victor - Drawing Dynamic Visualizations” Youtube video. Postavio: Colin
McDonnell, Jun 16, 2015. https://www.youtube.com/watch?v=ef2jpjTEB5U

Gondry, Michael, “Is The Man Who Is Tall Happy? - Noam Chomsky [OFFICIAL
HD]” Youtube video. Postavio: Global Event News, April 1, 2016. https://youtu.be/cv66xFD7s7g