కేంద్ర్రభుత్వం పథకాలు PDF

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\T ` Á|ü»\≈£î esê\T
πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\T

Á|ü»\≈£î esê\T kÕø£så ¡ uÛ≤s¡‘Y
dü+bÕ<ä≈£î\T
&Üˆˆ ã+&ç kÕj·Tqï
dü+ø£\q+
leT‹ m. $»j·T\øÏåà leT‹ ¬ø. ø±‘ê´sTTì
leT‹ yÓ’. Ç+Á<ëDÏ l yÓ’. e÷\ø=+&Éj·T´
leT‹ õ. l<˚$ l m˝Ÿ.>√|æø£èwüí
sêÅwüº ejÓ÷»q $<ë´ eqs¡T\ πø+Á<ä+ (SRC)

e÷qe eqs¡T\ n_Ûeè~∆ eT+Á‹‘·« XÊK, uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+, ø=‘·Ô&Ûç©¢
1`8`4/&ç, s¡M+Á<äq>∑sY ø±\˙, M~Û q+.8, Vü≤_‡>∑÷&É,
ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+
mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+
øπ +Á<ä Á|uü TÑÛ ‘·« |ü<øä∏ ±\T ` Á|»ü \≈£î esê\T

yÓTT<ä{Ï eTTÁ<äD ` 2015
~«rj·T eTTÁ<äD ` 2017
‘·èrj·T eTTÁ<äD ` 2018
ø±|”\T : 500
&çC…’Hé :
yÓ’. e÷\ø=+&Éj·T´
Á|ü‘·T\≈£î dü+Á|ü~+#·e\dæq ∫s¡THêeT

sêÅwüº ejÓ÷»q $<ë´ eqs¡T\ πø+Á<ä+ (SRC)
1`8`4/&ç, s¡M+Á<äq>∑sY ø±\˙, M~Û q+.8,
Vü≤_‡>∑÷&É, ôV’≤<äsêu≤<é,
‘Ó\+>±D sêÅwüº+

eTT+<äTe÷≥
πø+ Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ã
q|üŒ{Ï qT+&ç Á|ü»\+<ä] dü+πøåeT+ø√dü+
eTTK´+>± ã\V”≤q esêZ\T, yÓqTø£ã&çq ≈£î˝≤\T,
eTVæ≤fi¯\T, yÓTÆHê]{°\ ø√dü+ mH√ï |ü<∏äø±\qT
Á|üø£{Ï+∫ neT\T #˚k˛Ô+~. á |ü<∏äø±\≈£î
&Üˆˆ ã+&ç kÕj·Tqï
&Ós¬’ ø£sº ,Y mdt.ÄsY.dæ. dü+ã+~Û+∫q eTTKýÓTÆq düe÷#ês¡+ q÷‘·q
nø£åsêdüT´\≈£î ôd’‘·+ n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê\H˚
dü+ø£\Œ+‘√ á |ü⁄düÔø£+ s¡÷|üø£\Œq #˚j·T&É+
»]–+~. á |ü⁄düÔø£ s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqï e÷
SRC dæã“+~ n+<ä]ø° <Ûäqýê<ë\T.
á |ü<∏äø±\ >∑T]+∫ Á|ü»\+<äs¡÷

‘Ó\TdüTø=ì \_› bı+<ë\ì Ä•düTÔHêï+.

$wüj·Tdü÷∫ø£
Áø£.dü+. bÕsƒ+¡ ù|s¡T ù|õ
1. n≥˝Ÿ ô|q¸Hé jÓ÷»q 1
2. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ düTs¡ø£å ;e÷ jÓ÷»q 6
3. Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Jeq CÀ´‹ ;e÷ jÓ÷»q 11
4. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ øöX¯˝Ÿ $ø±dt jÓ÷»q 16
5. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ »Hé <ÛäHé jÓ÷»q 18
6. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ dü+dü<é Ä<äs¡Ù Á>±eT jÓ÷»q 22
7. dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘Y 26
8. »qì düTs¡ø£å jÓ÷»q 29
9. uÒ{Ï ã#êy√ ` uÒ{Ï|ü&Üy√ 33
10. $<ë´s¡Tú\≈£î kÕÿ\sY wæ|t\ |ü<∏äø£+ 35
11. kÕø£ås¡ uÛ≤s¡‘Y ø±s¡´Áø£eT+ 37
12. düs¡«•øå± n_Ûj·÷Hé 40
13. eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q+ 41
14. sêÅw”ºj·T e÷<Ûä´$Tø£ •øå± n_Ûj·÷Hé 44
15. eTVæ≤fi≤ düe÷K´ 46
16. düã\ 48
17. sêÅw”ºj·T Á>±MTD nJ$ø£ $TwüHé 50
18. ñ∫‘· Hê´j·T düVü‰j·T+ 52
19. C≤rj·T Äs√>∑´ $TwüHé 54
IV mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

20. Ç+Á<ä <ÛäqTwt 57

21. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ |òüdü˝Ÿ ;e÷ jÓ÷»q 58
22. $ìjÓ÷>∑<ës¡T&Ü y˚T\Tø√ 62
23. ‘ê>∑T˙s¡T eT]j·TT bÕ]X¯ó<ä∆´ eT+Á‹‘·« XÊK 65
24. n\Œdü+U≤´≈£ eT+Á‹‘·«XÊKyê] |ü<∏äø±\T 66
25. q÷´ n+&é ]qT´j˚TãT˝Ÿ mqØ® eT+Á‹‘·« XÊK 69
26. |ü+#êsTTr sêCŸ eT+Á‹‘·« XÊK 71
27. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ñ»«\ jÓ÷»q 72
28. $TìÁd”º Ä|òt |üesY 75
29. ¬s’˝Ò« eT+Á‹‘·« XÊK 78
30. $TìÁd”º Ä|òt s√&é Á{≤Hé‡b˛sYº n+&é ôV’≤y˚dt 80
31. $TìÁd”º Ä|òt ôd’Hé‡ n+&é f…ø±ï\J 82
32. $TìÁd”º Ä|òt dæÿ˝Ÿ &Óe\|tyÓT+{Ÿ n+&é m+≥sYÁô|qT´sYwæ|t 83
33. $TìÁd”º Ä|òt k˛wü˝Ÿ »dæºdt n+&é m+|üesYyÓT+{Ÿ 84
34. |üsê´≥ø£ eT+Á‹‘·« XÊK 85
35. –]»q eéVü‰s¡ eT+Á‹‘·« XÊK 86
36. |ü≥ºD≤_Ûeè~∆ eT+Á‹‘·« XÊK 87
37. $TìÁd”º Ä|òt yê≥sY ]k˛¬s‡dt, ]esY &Óe\|tyÓT+{Ÿ n+&é >∑+>± ¬sEyÓH˚wüHé 89
38. $TìÁd”º Ä|òt j·T÷‘Y nù|òsY‡ n+&é k˛ŒsYº‡ 91
39. ˙‹ ÄjÓ÷>¥ 92
V mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

40. düTø£q´ düeTè~∆ jÓ÷»q 93

41. kÕsTT˝Ÿ ôV≤˝ŸÔ ø±sY¶ |ü<∏äø£+ 94
42. neTè‘Y 95
43. &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ 96
44. ø£èc˛qï‹ jÓ÷»q 98
45. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ kÕ«düÔ´ düTs¡øå± jÓ÷»q 99
46. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Á>±yéT dü&Éø˘ jÓ÷»q 100
47. eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ 102
48. Ç+~sê>±+BÛ e÷‘·è‘·« düôVA´>¥ jÓ÷»q 106
49. m+|æ˝≤´&é‡ 107
50. düeTÁ>∑ u≤\\ dü+s¡ø£åD |ü<∏äø£+ 108
51. C≤rj·T Á>±MTD ‘ê>∑T˙{Ï |ü<∏äø£+ 109
52. C≤rj·T kÕe÷õø£ düVü‰j·T |ü<∏äø£+ 111
53. BHé<äj·÷fiŸ n+‘√´<äj·T jÓ÷»q ` C≤rj·T |ü≥ºD JeH√bÕ~Û $TwüHé 112
54. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Á>±MTD≤yêdt jÓ÷»q: 113
55. C≤rj·T Á>±MTD JeH√bÕ~Û $TwüHé 114
56. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ø£èwæ dæ+#êsTT jÓ÷»q 115
57. sêÁw”ºj·T kÕ«düú´ ;e÷ jÓ÷»q 116
58. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ øöX¯˝Ÿ jÓ÷»q 117
59. kÕºs¡º|t Ç+&çj·÷ ` kÕº+&É|t Ç+&çj·÷ 118
VI mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

1. n≥˝Ÿ ô|q¸Hé jÓ÷»q
eè <ë∆|ü´+˝À mes¡÷ ≈£L&Ü ‘·eT ø£˙dü
JeHêedüsê\ ì$T‘·Ô+ Ç‘·s¡T\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&É≈£î+&Ü
HÓ\HÓ˝≤ |æ+#Û·qT s¡÷|ü+˝À ø=+‘· yÓTT‘êÔìï bı+~
>ös¡e+>± J$+#ê\H˚ ñ<˚›X¯+‘√ uÛ≤s¡‘·Á|üuÛÑT‘·«+
Á|üy˚X¯ô|{Ïºq q÷‘·q |ü<∏äø£+ n≥˝Ÿ ô|q¸Hé jÓ÷»q.
á |ü<∏äø£+ pHé 1, 2015q ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq~.
á |ü<øä∏ +£ øÏ+<ä bÕ\d” rdüT≈£îqï≥¢sTT‘˚ 60 dü+e‘·‡sê\
qT+&ç HÓ\HÓ˝≤ s¡÷.1,000/` \ qT+&ç s¡÷.5,000/` \ es¡≈£L |æ+#Û·qT bı+<äe#·TÃ.
ns¡Ω‘·
u≤´+≈£î bı<äT|ü⁄ U≤‘ê ø£*–q Á|ü‹ˇø£ÿs¡÷ á |ü<∏äø£+˝À #˚s¡e#·TÃ.
18 dü+e‘·‡sê\qT+&ç 40 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT ø£*–q Á|ü‹ˇø£ÿs¡÷ ns¡TΩ˝Ò.
>∑‘· mHé.|æ.mdt. ˝…’{Ÿ |ü<∏äø£+˝Àì bÕ\d”<ës¡T\T≈£L&Ü á ø=‘·Ô|ü< ∏äø£+˝À #˚s¡e#·TÃ.
U≤‘êqT ‘Ó]#˚ $<Ûëq+
u≤´+≈£î Á|ü‹ì~Ûì ˝Ò<ë u≤´+≈£î $TÁ‘·qT ø£*dæ dü+ã+~Û‘· bòÕs¡+qT, ]õÁùdºwüqT
bòÕs¡+qT |üP]Ô #˚j·÷*.
bòÕs¡+˝À n&ç–q nìï $esê\÷ ‘·|üŒìdü]>± ‘Ó*j·TCÒj·÷*. (yÓTTu…’˝Ÿ q+ãs¡T,
Ä<ÛësY q+ãs¡T‘√ düVü‰)
ej·TdüTqT ã{Ïº m+‘· ªøÏd”Ôµ ø£{≤º˝À (ø±+Á{Ïã÷´wüqT) u≤´+≈£î ìsê∆]düTÔ+~.
Ç+‘·≈£î eTT+<äT u≤´+≈£î U≤‘ê ˝Òq≥¢sTT‘˚, Ç|ü&ÉT u≤´+≈£î U≤‘ê eT]j·TT n≥˝Ÿ
|æ+#Û·Hé jÓ÷»q |ü<∏äø£+ ÁbÕs¡+_Û+#·e#·TÃ.
1 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

u≤´+≈£î U≤‘ê ‘Ó]#˚≥|ü⁄&ÉT
ª˙ $ìjÓ ÷ >∑ < ës¡ T ì
>∑ T ]+∫ ‘Ó \ Tdü T ø√.µ
(¬ø.yÓ’.dæ.) ìã+<Ûäq\qT
nqTdü]+#ê*.
MTs¡ T &ç b Õõ{Ÿ #˚ d æ q
yÓTT‘·Ô+ ˝Ò<ë MT bı<äT|ü⁄
U≤‘ê˝À qT+&ç MT ªøÏdµÔ” ì
(ø±+Á{Ïã÷´wüqT) rdüT≈£îH˚
n~Û ø ±sêìï u≤´+≈£ î ≈£ î
ø£*Œ+#ê*.
á U≤‘ê˝À ø±+Á{Ïã÷´wüqT≈£î ø±e\dæq yÓTT‘·Ô+ ˝Òq≥¢sTT‘˚ Ä ‘·s¡Tyê‘· n|üsê<Ûä
s¡TdüTeTT‘√ ø£*|æ u≤´+≈£î edü÷\T #˚düTÔ+~.
U≤‘ê˝À ø±+Á{Ïã÷´wüHé edü÷\T #˚j·T&ÜìøÏ 24 HÓ\\ düeTj·T+ u≤´+≈£î eTq≈£î
ÇdüTÔ+~.
>∑&ÉTe⁄ eTT–ùd˝À|ü⁄ eTq+ ø±+Á{Ïã÷´wüqT≈£î ø±e\dæq yÓTT‘êÔìï &çb Õõ{Ÿ
#˚j·T˝Òø£b˛sTTq≥¢sTT‘˚ U≤‘êqT u≤´+≈£î eT÷dæy˚düTÔ+~.
U≤‘ê<ës¡T&ÉT bÕ\d” rdüT≈£îH˚≥|ü&ÉT bòÕs¡+˝À ‘·|üŒìdü]>± Hê$T˙ ù|s¡TqT
Á|ü‹bÕ~+#ê*. bÕ\d”<ës¡T&ÉT eTs¡DÏùdÔ |æ+#Û·qT J$‘·uÛ≤>∑kÕ«$TøÏ ÇkÕÔs¡T. Ç<ä›s¡÷
˝Òø£b˛sTTq≥¢sTT‘˚ |æ+#Û·qT ì~Ûì Hê$T˙øÏ ÇkÕÔs¡T.

eTq+ #Ó*¢+#˚ ø±+Á{Ïã÷´wüHéqT ã{Ïº bı+<˚ |æ+#Û·qT $esê\T
Á|üy˚•+#˚ ø£+Á{Ïã÷´wüHé HÓ\yê] HÓ\yê] HÓ\yê] HÓ\yê] HÓ\yê]
Hê{ÏøÏ dü+e‘·‡sê\T ô|q¸Hé ô|q¸Hé ô|q¸Hé ô|q¸Hé ô|q¸Hé
ej·TdüT‡ s¡÷.1000 s¡÷.2000 s¡÷.3000 s¡÷.4000 s¡÷.5000
18 42 42 84 126 168 210
19 41 46 92 138 183 228
20 40 50 100 150 198 248
21 39 54 108 162 215 269
22 38 59 117 177 234 292
23 37 64 127 192 254 318
24 36 70 139 208 277 346
25 35 76 151 226 301 376
26 34 82 164 246 327 409
27 33 90 178 268 356 446
28 32 97 194 292 388 485
29 31 106 212 318 423 529
30 30 116 231 347 462 577
31 29 126 252 379 504 630
32 28 138 276 414 551 689
33 27 151 302 453 602 752
34 26 165 330 495 659 824
35 25 181 362 543 722 902
36 24 198 396 594 792 990
37 23 218 436 654 870 1087
38 22 240 480 720 957 1196
39 21 264 528 792 1054 1318
40 20 291 582 873 1164 1454
ùdø£]+#˚ yÓTT‘·+Ô 1,70,000 3,40,000 5,10,000 6,80,000 8,50,000

60 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ qT+&ç MTs¡T, MT eTs¡D+ ‘·s¡Tyê‘· MT J$‘· uÛ≤>∑kÕ«$T
Á|ü‹ HÓ˝≤ ì]›wüºyÓTÆq ô|q¸Hé bı+<äT‘ês¡T. MT J$‘· uÛ≤>∑kÕ«$T ‘· s¡Tyê‘· MT Hê$T˙
s¡÷.1,70,000/` \ qT+&ç 8,50,000/` \ es¡≈£î bı+<äT‘ês¡T.
¾ ø£˙dü ô|q¸Hé Á|üjÓ÷»HêìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ >±´s¡+{° ÇdüTÔ+~.
¾ HÓ\yê] #Ó*+¢ #·e\dæq kıeTTà \_∆<ës¡Tì ej·TdüT‡ eT]j·TT m+#·T≈£îqï ô|q¸Hé kıeTTàô|’
Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~.
¾ ø£+Á{Ïã÷´wüHé kıeTTà U≤‘ê<ës¡T\ bı<äT|ü⁄ U≤‘ê qT+&ç u≤´+ø˘ <ë«sê µÄ{À &Ó_{Ÿµ
dü<äTbÕj·T+ <ë«sê rdüTø√ã&ÉT‘·T+~.
¾ 31 &çôd+ãs¡T 2015 øÏ ˝À|ü\ á |ü<∏äø£+˝À #˚]‘˚, yÓTT‘·Ô+ düVü‰j·T+˝À πø+Á<ä
Á|üuÛÑT‘·«+ 50% ˝Ò<ë Á|ü‹ @{≤ s¡÷. 1,000/` \T, @~ ‘·≈£îÿyÓ’‘˚ n~. á düVü‰j·T+
ns¡TΩ˝…’q U≤‘ê<ës¡T\+<ä]ø° 5 dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T #Ó*¢düTÔ+~.
¾ @ e´øÏÔ nsTTHê πøe\+ ˇø£ bı<äT|ü⁄ U≤‘ê <ë«sê e÷Á‘·y˚T á |ü<∏äø±ìï bı+<ä>∑\s¡T.


2. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ düTs¡ø£å ;e÷ jÓ÷»q
πøe\+ 12 s¡÷bÕj·T\πø 2 \ø£å\ Á|üe÷<ä ;e÷
á |ü<∏äø£+ dü+e‘·‡s¡ ø±˝≤ìøÏ e]ÔdüTÔ+~. Á|ü‹
dü+e‘·‡s¡+ |ü⁄qs¡T<ä∆]+#·Tø√e#·TÃ.
@<ÓH’ ê Á|üe÷<ä+ »]– bÕ\d” ø£*–q e´øÏÔ eTs¡DùÏ dÔ
˝Ò<ë n+>∑yÓ’ø£\´+ dü+uÛÑ$ùdÔ á ;e÷ e]ÔdüTÔ+~.
ns¡Ω‘·
u≤´+≈£î˝À bı<äT|ü⁄U≤‘ê ñqï 18 qT+&ç 70
dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ >∑\ u≤´+ø˘ U≤‘ê<ës¡T\+<äs¡÷ á |ü<∏äø±ìøÏ ns¡TΩ˝Ò.
ˇπø u≤´+≈£î˝À 2, 3 U≤‘ê\T ˝Ò<ë y˚πs u≤´+≈£î˝À U≤‘ê\T ñqï ˇø£ e´øÏÔ @<√ ˇø£
U≤‘ê <ë«sê e÷Á‘·y˚T á ;e÷ kÂø£s¡´+ bı+<ä>∑\T>∑T‘ês¡T.
Ä<ÛësY ø±s¡T¶ ñqï≥¢sTT‘˚ Çø£ @ Ç‘·s¡ >∑T]Ô+|ü⁄ |üÁ‘ê\T nedüs¡+ ñ+&É<äT. ˝Òì
jÓT&É\ u≤´+≈£î ìj·Te÷e[ì nqTdü]+∫ >∑T]Ô+|ü⁄ |üÁ‘ê\T düeT]Œ+#ê*‡ ñ+≥T+~.
ø±\ eé~Û
;e÷ s¡ø£åD @&Ü~ ø±˝≤ìøÏ e]ÔdüTÔ+~. (pHé 1e ‘˚BqT+&ç y˚T 31e ‘˚B es¡≈£L)
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ y˚T 31 ‘˚Bq ìπs›•‘· <äs¡U≤düTÔqT düeT]Œ+∫ |ü<∏ä ø£+˝À #˚s¡e#·TÃ,
|ü⁄qs¡T<ä∆]+#·Tø√e#·TÃ.
|ü<∏äø£+ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï|ü⁄&ÉT Á|ü‹ @&Ü~ ns¡TΩ˝…’q ø=‘·Ôyês¡T #˚s ¡e#·TÃ. ns¡Ω‘· ñ+&ç
Ç+‘·es¡≈£L |ü<∏äø£+˝À #˚s¡ìyês¡T ≈£L&Ü uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À #˚s¡e#·TÃ.
bı<äT|ü⁄ U≤‘ê qT+&ç Ä{À&Ó_{Ÿ <ë«sê eTq Á|”$Tj·T+qT u≤´+≈£î edü÷\T #˚düTÔ+~.
á |ü<∏äø£+˝À eT<Ûä´˝À yÓ’<=\–q e´≈£îÔ\T, eT∞fl á |ü<∏äø£+˝À #˚s¡e#·TÃ.
|ü<∏äø£+ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï|ü&ÉT Á|ü‹ @&Ü~ ns¡TΩ˝…’q ø=‘·Ôyês¡T #˚s ¡e#·TÃ. ns¡Ω‘· ñ+&ç
Ç+‘·es¡≈£L |ü<∏äø£+˝À #˚s¡ì yês¡T ≈£L&Ü uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À #˚s¡e#·TÃ.
Á|üjÓ÷»Hê\T
¾ bÕ\d”<ës¡T&ÉT Á|üe÷<ä+ e\q eTs¡DÏùdÔ 2 \ø£å\ s¡÷bÕj·T\ ;e÷ kÂø£s¡´+ Hê$T˙
bı+<äT‘ês¡T.
¾ ¬s+&ÉT ø£fi¯óflø±ì, ¬s+&ÉT #˚‘·T\T ø±ì, ¬s+&ÉT bÕ<ë\T ø±ì |üP]Ô>± qwüºb˛sTTHê, ˇø£
ø£qTï |üP]Ô>± #·÷|ü⁄ ø√˝ÀŒsTTHê, eT]j·TT #˚sTT ˝Ò<ë bÕ<ä+ |üì#˚j·Tø£b˛sTTHê
s¡÷.2 \ø£å\ ;e÷ kÂø£s¡´+ bÕ\d”<ës¡T&ÉT bı+<äT‘ês¡T.
¾ ˇø£ ø£qTï ˝Òø£ ˇø£ #˚sTT ˝Ò<ë bÕ<ä+ bÕøÏåø£+>± |üì#˚j·Tø£b˛sTTq|ü⁄&ÉT s¡÷.ˇø£ \ø£å
;e÷ kÂø£s¡´+ bÕ\d”<ës¡T&ÉT bı+<ä>∑\T>∑T‘ês¡T.
¾ bÕ\d” rdüT≈£îH˚≥|ü⁄&˚ Hê$T˙ì <äsU¡ ≤düTÔ bòÕs¡+˝À Á|ü‹bÕ~+#ê*. Á|ü‹bÕ~‘· Hê$T˙øÏ
18 dü+e‘·‡sê\T ej·TdüT ˝Òøb£ ˛‘˚, 18 dü+e‘·‡sê\T e#˚Ães¡≈L£ dü+s¡ø≈å£ î£ ì ù|s¡T≈£L&Ü
‘Ó*j·TCÒj÷· *.
#Ó*¢+#ê*‡q Á|”$Tj·T+
ˇø£ e´øÏÔøÏ dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷.12 e÷Á‘·y˚T.
ˇπøkÕ] pHé 1e ‘˚Bq ø±ì, n+‘·≈£î eTT+<äTø±ì U≤‘ê<ës¡T\ U≤‘êqT+&ç Ä{À
&Ó_{Ÿ |ü<ä∆‹˝À u≤´+≈£î edü÷\T #˚düTÔ+~.
Ä{À &Ó_{Ÿ pHé 1e ‘˚B ‘·s¡Tyê‘· »]–‘˚ Ä ‘·s¡Tyê‹ HÓ\ 1e ‘˚BqT+&ç ;e÷
s¡ø£åD e]ÔdüTÔ+~.
>∑eTìø£ : nqTø√ì $|ü‘ÿ· s¡ |ü]dæ‘ú T· ˝…<Tä s¬ ‘’ ˚ yÓTT<ä{Ï eT÷&˚fifl¯ ˝À Á|”$Tj·T+qT ô|+#·e#·TÃ.
;e÷ s¡ø£åD \uÛÑ´+ ø±ì |ü]dæú‘·T\T
70 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT ì+&çq|ü⁄&ÉT
u≤´+≈£î U≤‘ê eT÷dæyd˚ qæ |ü⁄&ÉT ˝Ò<ë ;e÷ ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ ‘·–q+‘· kıeTTà u≤´+≈£î
U≤‘ê˝À ˝Òq|ü⁄&ÉT

düuTÑÛ ´ìøÏ ˇø£ U≤‘ê ø£qï m≈£îÿe U≤‘ê\T ñ+&ç nìï U≤‘ê\ qT+&ç ;e÷≈£î Á|”$Tj·T+\T
#Ó*¢+∫Hê, ;e÷ ˇø£ U≤‘ê≈£î e÷Á‘·y˚T e]ÔdüTÔ+~. n<äq+>± ø£{Ïºq Á|”$Tj·T+ ‹]–
Çe«ã&É<äT.
Á|”$Tj·T+ #Ó*¢+#ê*‡q >∑&ÉTe⁄ s√E ‘·–q+‘· yÓTT‘·Ô+ U≤‘ê˝À ˝Òq+<ä Te\q ˝Ò<ë
kÕ+πø‹ø£ eT]j·TT |ü]bÕ\Hê ø±s¡D≤\e\q |ü<øä∏ +£ e]Ô+|ü⁄ Ä–b˛‘˚ yê]¸ø£ Á|”$Tj·T+
yÓTT‘êÔìï #Ó*¢+∫ wüs¡‘·T\≈£î ˝Àã&ç ;e÷ s¡ø£åD |ü⁄qs¡T<ä∆]+#·Tø√e#·TÃ. ;e÷ s¡ø£åD
|ü⁄qs¡T<ä∆]+#·&É+, ;e÷ ø£+ô|˙ ìs¡íj·÷ìøÏ ˝Àã&ç ñ+≥T+~.
Ä{À &Ó_{Ÿ <ë«sê edü÷\T #˚ùd neø±XÊìï eTq+ ø£*Œ+∫q HÓ\˝ÀH˚ n+fÒ Á|ü‹
dü+e‘·‡s¡+ y˚T HÓ\˝À Á|”$Tj·T+ yÓTT‘êÔìï U≤‘êqT+&ç rdæ, n<˚ HÓ\˝À ;e÷ ø£+ô|˙øÏ
uÛ≤>∑kÕ«eT´ u≤´+≈£î #Ó*¢düTÔ+~. Ç~ |üP]Ô>± dü+ã+~Û‘· u≤´+≈£î u≤<Ûä´‘·.
|ü<∏äø£+ neT\T rs¡T eT]j·TT nqTuÛÑyê\qT <äèwæº˝À ñ+#·Tø=ì Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+
|ü<∏äø£+˝À nedüs¡yÓTÆq e÷s¡TŒ\T #˚j·Te#·TÃ.
‘·«]‘·+>± u≤´+≈£î Áu≤+∫ n~Ûø±]ì ˝Ò<ë u≤´+≈£î $TÁ‘·, yÓTÆÁø√, Çq÷‡´¬sqT‡
@C…+≥¢qT dü+Á|ü~+#·+&ç. u≤´+≈£î ìs¡«Væ≤+#˚ ø±´+|ü⁄\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=ì dü+<ä]Ù+∫
nø£ÿ&˚ bòÕsê\qT |üP]Ô#˚dæ u≤´+≈£î Á|üjÓ÷»Hê\qT bı+<äe#·TÃ. dü+<˚Vü‰\T ñqï≥¢sTT‘˚
{À˝ŸÁ|ò” HÓ+ãs¡T 1800 110 001 qT dü+Á|ü~+#·e#·TÃ.



3. Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Jeq CÀ´‹ ;e÷ jÓ÷»q

ns¡Ω‘·
18 dü+e‘·‡sê\qT+&ç 50 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä´ ej·TdüTø£*–q
u≤´+≈£î bı<äT|ü⁄ U≤‘ê<ës¡T\+<äs÷¡ ns¡TΩ˝.Ò ˇø£ e´øÏøÔ Ï ˇø£ bÕ\d”
e÷Á‘·y˚T e]ÔdüTÔ+~.
Á|”$Tj·T+
dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷.330/` Ä{À &Ó_{Ÿ $<Ûëq+˝À ˇπøkÕ]
#Ó*¢+#ê*‡ ñ+≥T+~. (n<äq+>± ùdyê |üqTï $~Û+#˚ neø±X¯+ ñ+~).
Á|üjÓ÷»Hê\T
bÕ\d”<ës¡TìøÏ kÕ<Ûës¡D eTs¡D+ dü+uÛÑ$ùdÔ yês¡T Hê$TH˚{Ÿ #˚dæq e´øÏÔøÏ ;e÷ s¡÷.2
\ø£å\T \_ÛkÕÔsTT. n+>∑yÓ’ø£\´+, Á|üe÷<ä+ »]–‘˚ á ;e÷ e]Ô+#·<äT.
eTT–+|ü⁄ ‘˚Bø£+fÒ eTT+<äT>±H˚ Á|ü‹bÕ~‘· düuÛÑT´\T eTs¡DÏùdÔ ;e÷ #˚dæq kıeTTà
yÓTT‘·Ô+ Á|”$Tj·T+ düø±\+˝À düÁø£eT+>± #Ó*¢+∫ ñqï≥¢sTT‘˚ düuÛÑT´&ÉT Á|ü‹bÕ~+∫q
\_›<ës¡T\≈£î #Ó*¢+#·ã&ÉT‘·T+~.
\_›<ës¡Tì ìj·÷eTø£+
¾ Á|ü‹ düuTÑÛ ´&É÷ ˝Ò<ë düuTÑÛ ´sê\T uÛ≤s¡´ ˝Ò<ë uÛsÑ qÔ¡ T ˝Ò<ë ‘·eT |æ\\¢ qT, ‘·eTô|’ Ä<Ûës¡|&ü qç
yê]ì \_›<ës¡T\T>± ìj·T$T+#·Tø√yê*. \_›<ës¡T yÓTÆqs¡T nsTT‘˚, Ä yÓTÆqs¡T |üøå±q
;e÷ Á|üj÷Ó »Hê\T n+<äT≈£îH˚ e´øÏÔ ù|s¡TqT düuTÑÛ ´&ÉT ‘·|Œü ø£ ù|s=ÿHê*. Ç≥T¢ ù|s=ÿq&Üìï
Hê$TH˚wüHé n+{≤s¡T. düuÛÑT´&ÉT eTè‹ #Ó+~‘˚ ]ø±s¡T¶ Á|üø±s¡+ düu ÛÑT´&ÉT Hê$TH˚{Ÿ #˚dæq
e´øÏÔπø ;e÷ Á|üjÓ÷»Hêìï n+~kÕÔs¡T.

düeTj·T eé~Û
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ pHé 1 qT+&ç y˚T 31 es¡≈£L á bÕ\d”ì rdüTø√e#·TÃ.
50 dü + e‘· ‡ sê\T ì+&˚ ≥ |ü ⁄ &É T á |ü < ∏ ä ø £ + ˝ÀøÏ Á|ü y ˚ • +∫q yê]øÏ , 55
dü+e‘·‡sê\es¡≈£L neø±X¯+ ñ+≥T+~.
ìã+<Ûäq\T
U≤‘ê <ës¡T&ÉT bÕ\d” rdüT≈£îH˚≥|ü⁄&ÉT ªª|üP]Ô Äs√>∑é+‘·T\+, Á|”$Tj·T+ ø£≥º>∑\+µµ
nH˚ kı+‘· <ÛäèMø£s¡D |üÁ‘êìï düeT]Œ+#ê*.
;e÷ s¡<ä›j˚T´ düeTj·T+
düuÛÑT´ì ej·TdüT yê]¸ø£ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D ‘˚BøÏ 55 dü+e‘·‡sê\T ì+&çq≥¢sTT‘˚
u≤´+≈£î U≤‘ê eT÷dæyj ˚ T· &É+ ˝Ò<ë ;e÷ |ü<øä∏ +£ Á|”$Tj·T+ #Ó*+¢ #·&ÜìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ
kıeTTà U≤‘ê˝À ˝Òø£b˛e&É+‘√
kÕ+πø‹ø£ ø±s¡D≤\e\q ˝Ò<ë Á|”$Tj·T+ #Ó*+¢ #·&ÜìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ kıeTTà˝Òø£ s¡<s›ä TTq
bÕ\d” $wüj·T+˝À ô|+∫q >∑&ÉTe⁄˝À>± Á|”$Tj·T+ #Ó*¢+∫, Äs√>∑´ <ÛäèMø£s¡D |üÁ‘·+
n+<äCÒùdÔ ;e÷ dü<äTbÕj·÷ìï |ü⁄qs¡T<ä∆]kÕÔs¡T.
|ü<∏äø£+ |ü]~Û˝Àì ;e÷ Á|üjÓ÷»Hê\T |üP]Ô>± e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq$. M{Ïì nôd’HéyÓT+{Ÿ
#˚j·T&É+, ‘·qU≤ ô|≥º&É+ e+{Ï$ #˚j·T&ÜìøÏ M\T˝Òe⁄.
ˇø£ HÓ\s√E\T eTT+<äT H√{°düT\T Ç∫Ã |ü<∏äø±ìï s¡<äT› #˚j·T{≤ìøÏ, düe]+#·{≤ìøÏ
u≤´+≈£î≈£î |üP]Ô Vü≤≈£îÿ ñ+~.




4. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ øöX¯˝Ÿ $ø±dt jÓ÷»q

Á|ü |ü+#·+˝À edüTÔ ñ‘·Œ‹Ô ø£sêà>±s¡+>± #Ó’Hê ne‘·]+∫qfÒ¢, HÓ’|ü⁄D´ uÛ≤s¡‘Y>±
eTq<˚X¯+ ø±yê\ì Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Áo qπs+Á<ä yÓ÷&ç >±s¡T Ä˝À∫+#ês¡T. Äj·Tq Ä˝À#·q\≈£î
ˇø£ s¡÷|üy˚T á Á|ü<ÛëqeT+Á‹ øöX¯˝Ÿ $ø±dt jÓ÷»q. á |ü<∏äø±ìï Á|ü <ÛëqeT+Á‹ p˝…’ 15,
2015q Á|ü|ü+#· j·TTe»q HÓ’|ü⁄D´ ~H√‘·‡e+ dü+<äs¡“¤+>± Á|üy˚X¯ô|{≤ºs¡T.
35 @fi¯¢˝À|ü⁄ j·TTe‘·qT $$<Ûä s¡+>±\˝À ì|ü⁄DT\T>± r]Ã~<ä›&É+ á |ü<∏äø£+
ñ<˚›X¯´+.
2016 eTT–+|ü⁄Hê{ÏøÏ 24 \ø£\å eT+~ j·TTe≈£î\≈£î kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+, eè‹Ô$<ä´\˝À
HÓ’|ü⁄D´ •ø£åDìe«&É+ Á|üuÛÑT‘·« \ø£å´+.
2022 Hê{ÏøÏ 40 ø√≥¢eT+~ì >∑TD≤‘·àø£ ì|ü⁄DT\T>± r]Ã~<ë›*.
HÓ’|ü⁄D´ •ø£åD bı+~q j·TTe‘·≈£î dæÿ˝Ÿ ˝ÀHé ù|s¡T‘√ s¡÷ˆˆ\T 5,000/` qT+&ç s¡÷.15
\ø£å\ es¡≈£î s¡TD dü<äTbÕj·÷ìï ø£*ŒkÕÔs¡T.
sêqTqï ◊<˚fi˝¢¯ À <˚Xy¯ ê´|ü+Ô >± HÓ|’ ⁄ü D≤´_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£e÷\˝À •ø£Då bı+~q j·TTe≈£î˝À¢
34 \ø£å\ eT+~øÏ s¡TD dü<äTbÕj·T+ ø£*ŒkÕÔs¡T.

j·TTe‘·˝À Ä‘êà_Ûe÷Hêìï ô|+bı+~+∫, yê] ø±fi¯¢ô|’ yês¡T ì\ã&˚˝≤ #˚ùd+<äT≈£î
ˇø£ eTVü≤‘·Ôs¡yÓTÆq ø±s¡´Áø£e÷ìï rdüT≈£îsêyê*‡q nedüsêìï >∑T]Ô+∫ Á|üuÛÑT‘·«+ á
HÓ’|ü⁄D´ uÛ≤s¡‘Y $TwüHéqT ÁbÕs¡+_Û+∫+~.
sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\ düeTq«j·T+‘√ πø+Á<ä+ á ø±s¡´Áø£e÷ìï q&ç|ædüT Ô+~.
Á|ü<Ûëq ñ<˚›XÊ\T
j·TTe‘· me] <äj·÷<ëøÏåD≤´\ ô|’q Ä<Ûës¡|ü&É≈£î+&Ü ‘·˝…‘·TÔ≈£îì ã‹πø˝≤ #˚j·T&É+.
j·TTe‘·˝À Ä‘·àôd’úsê´ìï ì+|ü&É+, q÷‘·q X¯øÏÔì ø£*Œ+#·&É+.
$düÔè‘·+>± ñbÕ~Û neø±XÊ\T ø£*Œ+#·&É+.
nqTyÓ’q ìsêàD≤‘·àø£yÓTÆq eédüú\qT düèwæº+#·&É+.
Ä<ÛäTìø£ uÛ≤s¡‘· ìsêàD+˝À j·TTe‘·qT uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT #˚j·T&É+.
Á|ü|ü+#· düyêfi¯¢qT m<äTs=ÿH˚ ~X¯>± eTq <˚X¯ e÷qe eqs¡T\qT r]Ã~<ä›&É+
j·TTe≈£î\ HÓ’|ü⁄D≤´\qT Á|üuÛÑT‘·«+ <äèMø£]+#·&É+
<˚X¯+˝Àì Á|ü‹ sêÁwüº+˝À eè‹Ô $<ë´ HÓ’|ü⁄D´ $X¯«$<ë´\j·÷\qT HÓ\ø=\Œ&É+

5. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ »Hé <ÛäHé jÓ÷»q
Á|ü <ÛëqeT+Á‹ »Hé`<ÛHä é jÓ÷»q (|æm+C…&yç )’Ó ˇø£ C≤rj·T ñ<äéT+. ˇø£ dü+#·\HêH˚ï
düèwæº+∫q ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ Ç~ ˇø£{Ï.
Á|ü<ëÛ q+>± eTq <˚X¯ Á|ü»\+<äs÷¡ C≤rj·T Ä]úø£ uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìï bı+<˚˝≤ #˚jT· &ÜìøÏ
ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+. u≤´+øÏ+>¥ ùde\T, bı<äT|ü⁄ U≤‘ê\T, n|ü\T, #Ó*¢+|ü⁄\T, ;e÷,
|æ+#Û·Hé ‘·~‘·s¡ kÂø£sê´\ìï{Ï˙ düT\uÛÑkÕ<Ûä´+ #˚j·T&É+ ø√dü+ s¡ ÷bı+~+∫q |ü<∏äø£+.
nìï u≤´+øÏ+>¥ dü<Tä bÕj·÷\T Á>±e÷˝À¢ì ìs¡Tù|<ä\≈£î ≈£L&Ü n+<äTu≤{À¢øÏ ‘˚e&ÜìøÏ
ˇø£ Á|üj·T‘·ï+ Ç~.

»Hé <ÛäHé jÓ÷»q Á|ü‘˚´ø£ Á|üjÓ÷»Hê\T
1. ô|’kÕ ˝Ò≈£î+&Ü u≤´+ø˘ U≤‘êqT ÁbÕs¡+_Û+#˚ kÂø£s¡´+.
2. s¡÷ù| &Ó_{Ÿ ø±sY¶ kÂø£s¡´+.
3. ˇø£ \ø£å s¡÷bÕj·T\ Á|üe÷<ä ;e÷ kÂø£s¡´+
4. U≤‘ê˝À ø£˙dü yÓTT‘·Ô+ ì\e #˚j·÷*‡q nedüs¡+ ˝Ò<äT.
5. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À mø£ÿ&ç¬ø’Hê ‘˚*ø£>± &ÉãT“ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ kÂø£s¡´+
6. Á|üuÛÑT‘·«|ü<∏äø±\ \_›<ës¡T\≈£î H˚s¡T>± \_ú ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ kÂø£s¡´+. (&ç_{Ï ` &Ó’¬sø˘º
u…ì|òæ{Ÿ Á{≤Hé‡|òüsY)
7. Äs¡THÓ\\ bÕ≥T u≤´+≈£î ˝≤yê<˚M\qT düÁø£eT+>± ìs¡«Væ≤+∫q yê]øÏ s¡÷. 5000/
` zesY Á&Ü|òtº kÂø£s¡´+. (n|ü>± yê&ÉT≈£îH˚ kÂø£s¡´+)
8. á U≤‘êqT+∫ ô|q¸Hé, ;e÷ kıeTTà\qT bı+<˚ yÓdüT\Tu≤≥T
á U≤‘êqT mes¡T ÁbÕs¡+_Û+#·e#·TÃ?
¾ |ü<˚fi¯ó¢ <ë{Ïq me¬s’Hê á U≤‘êqT ÁbÕs¡+_Û+#·e#·TÃ.
¾ ìs¡ø£åsêdüT´\T ≈£L&± á U≤‘êqT ÁbÕs¡+_Û+#·e#·TÃ. nsTT‘˚ ìs¡ø£åsêdüT´\ $wüj·T+˝À
s¡÷ù| &Ó_{Ÿ ø±s¡T¶qT Ç#˚Ã≥|ü&ÉT nìï C≤Á>∑‘·Ô\qT u≤´+ø˘ y˚TH˚» sY düŒwüº+>±
$e]+#ê*‡ ñ+≥T+~.
¾ ñeTà&ç (C≤sTT+{Ÿ) U≤‘êqT ≈£L&Ü ÁbÕs¡+_Û+#·e#·TÃ.
¾ u≤´+≈£î U≤‘ê ñqï e´øÏÔøÏ ;e÷ eT]j·TT s¡TD kÂø£s¡´+ bı+<˚+<äT≈£î>±qT s¡÷ù|
&Ó_{Ÿ ø±s¡T¶qT n‘·ì Á|üdüTÔ‘· U≤‘ê˝ÀH˚ ÇkÕÔs¡T.
|æm+C…&çyÓ’ U≤‘ê ÁbÕs¡+_Û+#·&ÜìøÏ ø±e\dæq |üÁ‘ê\T
Ä<ÛësY ø±sY¶ ñ+fÒ >∑qTø£ eTπs |üÁ‘ê\ nedüs¡+ ñ+&É<äT. nsTT‘˚ ∫s¡THêe÷ e÷]‘˚
e÷Á‘·+ ø=‘·Ô ∫s¡THêe÷qT MTs¡T sêdæ ÇùdÔ #ê\T.

Ä<ÛësY ø±sY¶ ˝Òø£b˛‘˚ >∑qTø£ á n~Ûø±]ø£ <äèe|üÁ‘ê\˝À @<Ó’Hê ˇø£ {Ï ñ+fÒ #ê\T:
z≥s¡T >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶ / Á&Ó$’ +>¥ ˝…ô’ dHé‡ / bÕHé ø±sY¶ / bÕdtk ˛sYº / eTVü‰‘êà>±+BÛ ñbÕ~Û
Vü‰MT |ü<∏äø£+ C≤uŸ ø±sY¶ / M{Ï˝À MT ∫s¡THêe÷ ≈£L&Ü ñ+fÒ >∑qTø£ n~ MT >∑T]Ô+|ü⁄
eT]j·TT ∫s¡THêe÷ ¬s+&ç+{Ïø° dü]b˛‘êsTT.
ô|’q ù|s=ÿqï n~Ûø±]ø£ Á<ÛäTe|üÁ‘ê˝À¢ @B ˝Òø£b˛‘˚ >∑qTø£ á øÏ+~ |üÁ‘ê˝À¢ @<√
ˇø£{Ï düeT]Œ+∫ U≤‘·qT ÁbÕs¡+_Û+#·e#·TÃ.
1. øπ +Á<ä/ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·« ø±sê´\j·÷\T, dæsú /¡ ìj·T+Á‘·D n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+, Á|üuTÑÛ ‘·«
dü+düú\T, ôw&ÉT´\T¶ ø£eT]¸j·T˝Ÿ u≤´+≈£î\T, Á|üuÛÑT‘·« Ä]úø£ dü+ düú\T C≤Ø #˚dæq
<äs¡U≤düTÔ<ës¡T bò˛{À‘√ ñqï >∑T]Ô+|ü⁄ø±s¡T¶\T
2. <äs¡U≤düTÔ <ës¡T bò˛{À n‹øÏ+∫ ñqï, >∑õf…&é Ä|ò”düsY ˝ÒK.
|æm+C…&çyÓ’ U≤‘êqT mø£ÿ&É ÁbÕs¡+_Û+#·e#·TÃ?
@ u≤´+ø˘ XÊK˝ÀHÓ’Hê ˝Ò<ë _õHÓdt ø£s¡kÕŒ+&Ó+{Ÿ (u≤´+ø˘ $TÁ‘·) <ë«sêHÓ’Hê
ÁbÕs¡+_Û+#·e#·TÃ.
<äs¡U≤düTÔ <ës¡T ø√]‘˚ |æm+C…&çyÓ’ U≤‘êqT @ ÁbÕ+‘·+˝À ñqï u≤´+≈£î XÊK¬ø’Hê
#ê\ê ‘˚*ø£>± ã<ä˝≤sTT+#·e#·TÃ.
nìï X¯ìyêsê˝À¢ ñ<äj·T+ 8 >∑+ˆˆ\ qT+∫ kÕj·T+Á‘·+ 8 >∑+ˆˆ\ es¡≈£î ø±´+|ü⁄\qT
ìs¡«Væ≤+#·e\dæ+~>± nìï u≤´+≈£î\qT ø√s¡&ÉeTsTT´+~. nsTT‘˚ u≤´+≈£î\T Ç‘·s¡
s√E\˝À ≈£L&Ü ø±´+|ü⁄\qT ìs¡«Væ≤+#·e#·TÃ.


6. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ dü+dü<é Ä<äs¡Ù Á>±eT jÓ÷»q

uÛ≤ s¡‘· Á|ü<Ûëì Áo qπs+Á<ä yÓ÷&ç 2014 kÕ«‘·+Á‘· ~H√‘·‡e+ Hê&ÉT, &ç©¢ mÁs¡ø√≥
ô|’qT+&ç dü+dü<é Ä<äs¡Ù Á>±eT jÓ÷»q (mdt.@.õ.yÓ’.` kÕ^) >∑T]+∫ ˇø£ Á|üø£≥q #˚XÊs¡T. Ä
Á|üø£≥qqT nqTdü]+∫ 2014 nø√ºãsY 11q kÕ^ ø±s¡´Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
á ø±s¡´Áø£eT+ øÏ+<ä bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\T @&Ü~øÏ ˇø£ Á>±e÷ìï <ä‘·Ô‘· rdüTø=ì
n_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|{ü ≤º*‡ ñ+≥T+~. á $<Û+ä >± 2019 Hê{ÏøÏ ˇø=ÿø£ÿs¡T 3 Á>±e÷\qT
Ä<äs¡Ù Á>±e÷\T>± r]Ã~<˚› u≤<Ûä´‘·qT #˚|ü{≤º*. Ä ‘·sê«‘· 2024 es¡≈£î @{≤ ˇø£{Ï #=|üq
yÓTT‘·Ô+ ◊<äT Á>±e÷\qT Ä<äs¡Ùe+‘·+>± r]Ã~<ë›*. yÓTT<ä{Ï Á>±eT+ n_Ûeè~∆ 2016
e÷]ÃHê{ÏøÏ »s¡>±*.
kÕ^ ø±s¡´Áø£eT+ Á|üø±s¡+ Á>±MTD uÛ≤s¡‘êeìøÏ HêD´‘êj·TT‘·yÓTÆq J$‘êìï
n+~+#·&ÜìøÏ>±qT ø±e\dæq eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\qT, neø±XÊ\qT ô|+bı+~+#ê*‡
ñ+≥T+~.

á ø±s¡´Áø£eT Á|ü<Ûëq \øå±´\T
1. Á|üdTü ‘Ô +· neT\T »s¡T>∑T‘·Tqï n_Ûeè~∆ |ü<øä∏ ±\T, kÕúìø£
nedüsê\qT nqTdü]+∫ #˚|fü ,ºÒ Á|ü‘´˚ ø£ kÕúìø£ Á|üD≤[ø£
Á|üø±s¡+ ìs¡sí TT+∫q ø±s¡´Áø£e÷\‘√ Ä<äsÙ¡ Á>±e÷\qT
n_Ûeè~∆|üs¡#ê*.
2. Ç‘·s¡ Á>±e÷\T nqTdü]+#˚ Ø‹˝À, á Á>±e÷\qT
qeT÷Hê Á>±e÷\T>±, r]Ã~<ë›*‡ ñ+≥T+~.
á ø±s¡´Áø£eT+ øÏ+<ä bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\T, yês¡T mìï¬ø’q ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝Àì yê]
˝Ò<ë yê] J$‘· uÛ≤>∑kÕ«$TøÏ #Ó+<äì @<√ ˇø£ Á>±e÷ìï n_Ûeè~∆|üs¡#·&ÜìøÏ m+#·Tø√yê*‡
ñ+≥T+~.
kÕ^ Á>±eT+˝À 3 y˚\ qT+&ç 5 y˚\ es¡≈£î »HêuÛ≤ ñ+&ç rsê*. n<˚ ø=+&É
ÁbÕ+‘ê\T, –]»q ÁbÕ+‘ê\˝À ñqï Á>±e÷˝…‘’ ˚ 1 y˚sTT qT+&ç 3 y˚\ »HêuÛ≤ ñHêï dü]b˛‘·T+~.
˝Àø˘düuÛÑ düuÛÑT´\T yê] ìjÓ÷»ø£ es¡Z+ qT+&ç kÕ^ Á>±e÷ìï m+#·T≈£î+fÒ..
sê»´düuÛÑ düuÛÑT´\T yês¡T mìï¬ø’q sêÁwüº+˝Àì @ Á>±e÷HÓ’ïHê n_Ûe è~∆|üs¡#·&ÜìøÏ
m+#·Tø√e#·TÃ.
n<˚ Hê$TH˚f…&é düuÛÑT´˝…’‘˚, yÓTT‘·Ô+ <˚X¯+˝Àì @ Á>±e÷HÓ’ïHê m+#·Tø√e#·TÃ.
q>∑sê\≈£î #Ó+~q bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\T, bıs¡T>∑T ìjÓ÷»ø£ esêZ\˝Àì @ Á>±e÷HÓ’ïHê
m+#·Tø√e#·TÃ.
á |ü<∏äø£+˝À düeTÁ>±_Ûeè~∆ô|’ <äèwæº ñ+≥T+~. m+#·T≈£îqï Á>±eT+˝À $_ÛqïyÓTÆq
n+fÒ... eékÕj·T+, Äs√>∑´+, $<ä´, bÕ]X¯ó<ä∆´+, |ü]düsê\T, eè‘·TÔ\T yÓTT<ä˝…’q

nìï s¡+>±˝À¢ düeTÁ>±_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ø£èwæ #˚j·÷*‡ ñ+≥T+~.

eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\πø |ü]$T‘·+ ø±≈£î+&Ü kÕ^ Á>±e÷˝À¢ C≤rj·T $\Te\T n+fÒ

C≤‹ >ös¡e+, <˚X¯uÛÑøÏÔ, dü+düÿè‹ô|’ n_Ûe÷q+, kÕe÷õø£ düŒèVü≤, Ä‘·à $XÊ«dü+,
Á|üC≤ uÛ≤>∑kÕ«eT´+, eTVæ≤fi≤ >ös¡e+ yÓTT<ä˝…’q C≤rj·T uÛ≤yê\qT ô|+bı+~+#·&É+
≈£L&Ü \øå±´˝Ò.
m+#·T≈£îqï Á>±eT+˝À Á|ü‹ ù|<ä ≈£î≥T+ã+ <ë]Á<ä´+qT+∫ ãj·T≥|ü&+˚ <äT≈£î ‘√&ÉŒ&˚
$<ÛëHê\ô|’ <äèwæºô|&ÉT‘·÷, Á>±e÷_Ûeè~∆ Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+#ê*‡ ñ+≥T+~.
|òü*‘ê\T 100% ÇeTT´HÓ’CÒwüHé, 100% ÄdüT|üÁ‹ Á|üdüyê\T, Á|üdüe eT]j·TT •X¯ó
eTs¡D≤\ dü+K´ ‘·–Z+|ü⁄, >∑]“¤D° Ád”Ô\T, |æ\¢˝À¢ b˛wüø±Vü‰s¡ ˝À|ü+ ‘·–Z+#·&É+,
Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\ düÁø£eT $ìjÓ÷>∑+ yÓTT<ä˝…’q$ ø±yê*.
kÕ^øÏ ì<ÛäT\ düMTø£s¡D
Ç|ü&ÉT neT\T˝À ñqï Ç+~sê Äyêdt, Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Á>±eT dü&Éø˘ jÓ÷»q, ñbÕ~∏
Vü‰$T, yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~∆ ì<ÛäT\T, Ç‘·s¡ |ü<∏äø±\T ø±s¡ ´Áø£e÷\ ì<ÛäT\qT
düÁø£eT+>± |üP]ÔkÕúsTT˝À $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*‡ ñ+≥T+~. Ç+ø±
bÕs¡¢yÓT+{Ÿ düuÛÑT´\ ˝Àø£˝Ÿ @]j·÷ &Óe\|tyÓT+{Ÿ d”ÿyéT( m+|æ˝≤&é‡)
Á>±eT |ü+#êsTTr Ä<ëj·T+
πø+Á<ä eT]j·TT sêÁwüº ô|ò’HêHé‡ ø£$TwüHé ì<ÛäT\T
ø±s√Œπs{Ÿ k˛wü˝Ÿ s¬ kÕŒì‡_*{° <ë«sê \_Û+#˚ ì<ÛTä \qT düMTø£]+#·T≈£îì |üP]ÔkÕúsTT˝À
dü]>±Z$ìjÓ÷–+#·Tø√yê*‡ ñ+≥T+~.

ìj·T+Á‘D ·
bÕs¡y¢ TÓ +{Ÿ düuTÑÛ ´\‘√ bÕ≥T>± ø±s¡´Áø£eT+˝À |üì#˚dTü qÔ ï Ç‘·s¡ n~Ûø±s¡T\ ñ|üj÷Ó >±s¡+ú
ˇø£ yÓuŸ Ä<Ûë]‘· ìj·T+Á‘·D $<ÛëHêìï s¡÷bı+~+#ês¡T. |òü*‘ê\qT Á|ü‹ eT÷&ÉTHÓ\\≈£î
n+#·Hê y˚kÕÔs¡T.
ø±s¡´Áø£eT+ eT<Û´ä ˝À ˇø£kÕ], |üPs¡sÔ TTq ‘·sT¡ yê‘· eTs√kÕ] dü«‘·+Á‘· dü+dü<ú ë«sê eT÷˝≤´+ø£q+
»s¡bÕ*.

7. dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘Y
C≤ ‹|æ‘· u≤|üPJ eTq <˚XÊìï >∑T]+∫ mH√ï ø£\\T ø£Hêïs¡T. ìs¡øså£ êdü´‘·, ù|<ä]ø£+,
n|ü]X¯óÁuÛÑ‘· e+{Ï Nø£≥¢qT <˚X¯+qT+∫ ‘·]$Tø={≤º\ì ø√s¡T≈£îHêïs¡T.
|ü]X¯óÁuÛÑ‘·qT kÕøå±‘·TÔ <Ó’edü«s¡÷|ü+>± uÛ≤$+#êsêj·Tq. Äj·Tq ø√s¡T≈£îqï
|ü]X¯óÁuÛÑ uÛ≤s¡‘êeìø√dü+ ªdü«#·Ã¤uÛ≤s¡‘Y n_Ûj·÷Héµì Á|ü‹cÕ˜‘·à ø£+>± ìs¡«Væ≤+#ê\ì uÛÛês¡‘·<˚X¯
Á|ü<ÛëqeT+Á‹ l qπs+Á<äyÓ÷&ç <˚X¯Á|ü»\≈£î |æ\T|ü⁄ Ç#êÃs¡T.

2019 dü+e‘·‡s¡+˝À sêqTqï eTVü‰‘êà>±+BÛ 150e »j·T+‹ ñ‘·‡yê\ Hê{ÏøÏ
|üP]Ô |ü]X¯óÁuÛÑ uÛ≤s¡‘êeìì kÕ~Û+#ê\ì, |ü]X¯óÁuÛÑ‘· C≤‹ n\yê≥T>± e÷sê\ì Á|ü<Ûëì
ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T. n+<äT≈£î >±qT |ü]X¯óÁuÛ‘Ñ ô· |’ kÕe÷õø£ ne>±Vü≤q ô|+#·&ÜìøÏ á ôdô|+º ãsY
25qT+∫ ñ<äéT dü÷Œ¤]‘Ô √ <˚Xy¯ ê´|ü+Ô >± ø±s¡´Áø£e÷\qT ÁbÕs¡+_Û+#ê\ì Á|ü<ëÛ ì ìs¡sí TT+#ês¡T.
|ü]X¯óÁuÛÑ‘· kÕe÷õø£ u≤<Ûä´‘·>±, Á|ü»\˝À eT+∫ ne>±Vü≤qqT ô|+#ê\qï~ \ø£å´+!
eTq+<ä]ø° ‘Ó\TdüT |ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛ‘Ñ · Äs√>±´\≈£î, Äô|’ n_Ûeè~∆øÏ #ê˝≤ nedüs+¡ .
s√>±\≈£î eT÷\+ X¯óÁuÛ‘Ñ · ˝Òøb£ ˛e&É+. s√>±\T Äô|’ Ks¡TÃ\T, n|ü\T ‘·|Œü ø£ nH˚ø£ ≈£î≥T+u≤\T
q*–b˛‘·THêïsTT. n+<äs¡÷ ø£*ùdÔH˚ <˚X¯+. n+<äs¡÷ u≤>∑T|ü&ç, eTq <˚X¯+ u≤>∑T|ü&Ü\+fÒ...
eTq+ eT+Á‘·+ ªdü«#·Ã¤uÛ≤s¡‘Yµ ø±yê*.
Ç+<äTø√düy˚T Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚≥T s¡+>±\qT, düe÷»+˝Àì $$<Ûä esêZ\qT n+<ä]˙
ø£\T|ü⁄≈£îì á ø±s¡´Áø£e÷ìï ˇø£ Á|üC≤ñ<äéT+>± ìs¡«Væ≤+#ê\ì Á|ü<ÛëqeT+Á‹ j·÷e‘Y
<˚XÊìøÏ |æ\T|ü⁄ì#êÃs¡T. ôdô|+º ãs¡T 25, 2014 qT+∫ j·TT<äÁ∆ bÕ‹|ü~ø£q Çfi¯ó,¢ ø±sê´\j·÷\T,
ã&ÉT\T, yÓ’<ä´XÊ\\T, q<äT\T, #Ós¡Te⁄\T, ≈£î+≥\T, ¬s’fi¯ó¢, ãdüT‡ ùdºwüqT\T, s√&ÉT¢, bÕs¡Tÿ\T
ˇø£fÒ$T{Ï düeTdüÔ+ |ü]X¯óÁuÛÑ+>± ñ
+#· & ÜìøÏ ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\T
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. dü+kÕú>‘∑ +· >± nìï
Á|üuTÑÛ ‘·«/ Á|üsTTy˚{Ÿ dü+dü\ú T 2014,
nø√ºãsY 2q ªdü«#·Ãu¤ ≤Û s¡‘µY Á|ü‹»„˝qT
#˚XÊsTT.

á $wüj·T+˝À sê´©\T, #·sêÃ eT+&Éfi¯ó¢, düe÷y˚XÊ\T, Á|ü<äs¡Ùq\T, kÕ+düÿè‹ø£
ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤dü÷Ô Á|ü»\˝À ne>±Vü≤qqT ô|+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚ XÊs¡T. yêsêìøÏ ¬s+&ÉT
>∑+≥\ #=|üq @&Ü~øÏ ø£˙dü+ 100 >∑+≥\bÕ≥T Çfi¯ó¢, |ü]düsê\T, |ü]düsê\ X¯óÁuÛÑ‘·≈£î
bÕ≥T|ü&É<ë+ nHêïs¡T Á|ü<Ûëì.
dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘êìï kÕ~Û+#·T≈£î+<ë+! n_Ûeè~∆ u≤≥ |ü&É<ë+! u≤|üPJ ø£\qT ì»+
#˚<ë›+! nì C≤‹øÏ |æ\T|ü⁄ ì#êÃs¡T Á|ü<Ûëì.
eTqy˚T+ #˚j·÷*?
Ç\T¢, >∑©¢, ã&ç, >∑T&ç, |üì#√≥T, e÷¬sÿ≥T¢, ãdüT‡\T, Á|ü‹ #√≥÷ |ü]X¯óÁuÛÑ+>±
ñ+#·Tø√yê*. <√eT\T, á>∑\T, s√>∑ø±s¡ø£ ÁøÏeTT\qT ‘·]$Tø={≤º*. e´øÏÔ>∑‘· |ü]X¯óÁuÛÑ‘·,
Ç+{Ï X¯óÁuÛÑ‘·, |ü]düsê\ X¯óÁuÛÑ‘·, Á>±eT X¯óÁuÛÑ‘· ø√dü+ n+<äs ¡÷ ø£*dæ |üì #˚j·÷*.
s√p X¯óÁuÛÑ+>± kÕïq+ #˚j·÷*. #˚‘·T\T m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT u≤>± ø£&ÉTø√ÿyê*.
e+{Ïì Ç+{Ï˙ |ü]X¯óÁuÛÑ+>± ñ+#·Tø√yê*.
#Ó‘·ÔqT #Ó‘·Ô ãT≥º\˝ÀH˚ y˚j·÷*. mø£ÿ&É ñ+fÒ nø£ÿ&É #Ó‘·Ô y˚j·Tsê<äT.
mø£ÿ&É+fÒ nø£ÿ&É eT\, eT÷Á‘· $düs¡®q\T #˚j·Tsê<äT. mø£ÿ&É+fÒ nø£ÿ&É ñ$Tà ≈£L&Ü
y˚j·Tsê<äT.
ô|+|ü⁄&ÉT ≈£îø£ÿ\qT ≈£L&Ü mø£ÿ&É+fÒ nø£ÿ&É eT\$düs¡®q≈£î rdüT≈£ îb˛sê<äT.
eTq #·T≥÷º ñqï s√&ÉT,¢ »˝≤X¯j÷ · \qT X¯óÁuÛ|Ñ sü #¡ T· ø√yê*. eTT]øÏ ≈£î+≥\T |üP&ÜÃ*.
<√eT\T á>∑\ u…&É<ä ñ+&É<äT.
yê‘êes¡D dü+s¡ø£åD≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ #Ó≥¢ n&ÉT>∑&ÉT>∑THê Hê≥Tø√yê*..

8. »qì düTs¡ø£å jÓ÷»q

‘· ©¢_&É¶ #·\¢>± ñ+fÒ n+<ä]ø° dü+‘√wü+.
uÛÑ$wü´‘·TÔ≈£î eT+∫ u≤≥ |ü&ÉT‘·T+~. n+<äTπø e÷‘ê•X¯ó
Äs√>∑´ $wüj·T+˝À C≤rj·T n+‘·sê®rj·T kÕúsTT˝À¢ n+fÒ
Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± mH√ï Á|üj·T‘êï\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. mìï
#·s¡´\T #˚|ü{ÏºHê Ç|üŒ{Ïø°, á düeTdü´ e÷qyê[ eTT+<äT
ˇø£ ô|qTdüyê\T>±H˚ ì*∫+~. n+<äTπø C≤rj·T n+‘·sê®rj·T $<Ûëqø£s¡Ô\T á düeTdü´qT
n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘ê+XÊ\˝À ˇø£{Ï>± uÛ≤$düTÔHêïs¡T.
mìï Á|üj·T‘êï\T #˚düTÔHêï, n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·Tqï <˚XÊ\˝À Á|üdüe eTs¡D≤\T #ê˝≤
m≈£îÿe>±, Á|üe÷<äkÕúsTT˝À ñ+≥THêïsTT. ◊ø£´sê»´dü$T‹ ìy˚~ø£\qT nqTdü]+∫ 99%
Á|üdeü eTs¡D≤\T, yÓqTø£ã&çq <˚XÊ\˝ÀH˚ dü+uÛ$Ñ düTHÔ êïsTT. øπ e\+ uÛ≤s¡‘,Y HÓJ’ ]j·÷ <˚XÊ\˝À
Hê\T–+≥ eT÷&ÉTe+‘·T\ eTs¡D≤\T dü+uÛ$Ñ düTHÔ êïsTT. eTq <˚X+¯ ˝À >∑s“¡ d¤ +ü ã+~Û‘· eTs¡D≤\T
Á|ü|ü+#· eTs¡D≤\˝À 22%>± ñHêïsTT. ‘·*¢ ÁbÕD≤\qT ø±bÕ&É¶+ bÕ\≈£î\ HÓ’‹ø£ u≤<Ûä´‘·.
ªrÁe ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q, •X¯ó eTs¡D≤\ ‘·–Z+|ü⁄, ôV≤#Y◊$ eT]j·TT msTT&éŒ e+{Ï
»ãT“\ ìyês¡D e+{Ï á X¯‘ê_› \øå±´\µ kÕ<Ûäq≈£î ` ‘·*¢ Äs√>±´ìøÏ düŒwüºyÓTÆq Á|ü‘·´ø£å
dü+ã+<Ûä+ ñ+~. |ü⁄qs¡T‘·Œ‹Ô eT]j·TT •X¯ó Äs√>∑´+ (]Ábı&ÉøÏº${Ï eT]j·TT #Ó’˝Ÿ¶ ôV≤˝ŸÔ
`ÄsYdæôV≤#Y) ø±s¡´Áø£eT+˝À ˇø£ düπs« »]bÕs¡T. n+<äT˝À ÄdüT|üÁ‹ Á|üdüyê\T eTØ ‘·≈£îÿe>±
ñ+&É&+É á düeTdü´≈£î Á|ü<ëÛ q ø±s¡D+>± ìsê∆]+#ês¡T. <ë]Á<ä´sπ K≈£î ~>∑Teq ñqï eTVæ≤fi¯\T,
e÷s¡TeT÷\ Á>±e÷˝À¢ >∑s¡“¤+ <ë*Ãq Ád”Ô\î yÓ’<ä´ ùde\qT bı+<ä&É+ ˝Ò<äT. Äô|’q ÄdüT|üÁ‹
Á|üdüyê\T Ç+#·T$T+#·T>± ˝Òeì >∑T]Ô+#ês¡T. á düeTdü´qT m<äTs√ÿe&ÜìøÏ, H˚wüq˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ

ôV≤˝ŸÔ $TwüHé (mHéÄsYôV≤#YmyéT) øÏ+<ä »qì düTs¡ø£å jÓ÷»q (C…mdt yÓ’) ø±s¡´Áø£e÷ìï
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. á ø±s¡´Áø£eT+˝À ù|<ä ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+~q >∑]“¤D° Ád”Ô\T yÓ’<ä´ùde\T
$ìjÓ÷–+#·T≈£îì, ÄdüT|üÁ‹˝À Á|üdüyêìøÏ e#˚Ã˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ> ±qT q>∑<äT
Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\qT ÇkÕÔs¡T. nìï sêÁcÕº\T, πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\˝À á ø±s¡´Áø£e÷ìï neT\T
|ü]#ês¡T. nsTT‘˚ 10 ª˝À |üsYbòÕ$T+>¥ sêÁcÕº\µô|’ Á|ü‘˚´ø£ <äèwæº ô|{≤º\ì ìs¡ísTT+#ês¡T. á
|ü<∏äø£+ 19 dü+e‘·‡sê\T, Äô|’ì >∑]“¤D° Ád”Ô\+<ä]ø° e]ÔdüTÔ+~. á ø±s¡´Áø£eT+ \øå±´\T Á|üdüe
eT]j·TT •X¯ó eTs¡D≤\qT ‘·–Z+#·&É+, ÄdüT|üÁ‹ Á|üdüyê\dü+K´qT ô|+#·&É+.
C…mdty’Ó |ü<øä∏ +£ 2005, @Á|æ˝Ÿ qT+∫ neT\T˝À ñ+~. nsTTHê #ê˝≤eT+~ Á>±MTD
Ád”Ô\≈£î Bì >∑T]+∫ ‘Ó*j·TH˚ ‘Ó*j·T<äT. eTTK´+>± mdtdæ, mdt{Ï esêZ\˝Àì #ê˝≤eT+~
Ád”Ô\≈£î C…mdtyÓ’ >∑T]+∫ ‘Ó*j·TH˚ ‘Ó*j·T<äT. á |ü<∏äø±ìï >∑T]+∫ »s¡>±*‡q+‘· Á|ü#ês¡+
»s¡>∑ ˝Ò<äT. ÄdüT|üÁ‹ Á|üdüyê\T 25% ø£Hêï ‘·≈£îÿe>± ñqï sêÁcÕº\ (˝À |üsYbòÕ$T+>¥ ùdº{Ÿ‡
(m˝Ÿ|æmdt) ô |’ C…mdtyÓ’ <äèwæº ô|&ÉT‘·T+~. m˝Ÿ|æmdt sêÁcÕº\˝À ;Vü‰sY, #·rÔdt|òüT&é, s¡a≤s¡â+&é,

eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ, ˇ]kÕ‡, ñ‘·Ôs¡ Á|ü<˚XŸ\T ñHêïsTT. ø±>±, Çs¡T ‘Ó\T>∑T sêÁcÕº\T ôV’≤ |òüsêŒ¤$T+>¥
ùdº{Ÿ‡ ` ôV≤#Y|æmdt ˝Àπø ekÕÔsTT.
˝À |üsYbòÕ$T+>¥ ùdº{Ÿ‡ (m˝Ÿ|æmdt) ˝À ù|<ä >∑]“¤D° Ád”Ô\T C…mdty Ó’ |ü<∏äø£+ qT+∫ \_∆ì
bı+<˚˝≤ #˚ùd u≤<Ûä´‘·qT ÄcÕ (nÁ¬ø&çf…&é k˛wü˝Ÿ ôV≤˝ŸÔ j·÷øÏº${° dt) es¡ÿs¡¢ô|’ ñ+#ês¡T. yês¡T
‘êeTT |üì#˚düTÔqï Á>±e÷\˝À á øÏ+<ä ù|s=ÿqï u≤<Ûä´‘·\qT HÓs¡y˚sêÃ*‡ ñ+≥T+~.
ÄcÕ es¡ÿs¡¢ bÕÁ‘·
Á>±eT+˝À á |ü<∏äø£+ <ë«sê \_∆ì bı+<ä>∑\
>∑]“¤D° Ád”Ô\qT >∑T]Ô+#·&É+.
>∑]“¤D° Ád”Ô\≈£î ÄdüT|üÁ‹ Á|üdüyê\ e\¢ ø£*π>
Á|üjÓ÷»Hê\qT $e]+#·&É+.
>∑]“¤D° Ád”Ô\ ù|s¡T¢qT qyÓ÷<äT #˚düTø√e&É+
yÓTT<ä\T, Á|üdüyêìøÏ eTT+<äT ø£˙dü+ eT÷&ÉT
kÕs¡T¢ yÓ’<ä´|üØø£å\T #˚sTT+#·&É+, f…≥qdt
Ç+»ø£åHé\ qT+∫ ◊s¡Hé bò˛*ø˘ j·÷dæ&é
{≤u…¢≥¢qT yê&É&É+ es¡≈£î ñqï C≤Á>∑‘·Ô\˝À
düVü≤ø£]+#ê*‡ ñ+≥T+~.
>∑]“¤D° Ád”\Ô T C…mdty’Ó \_∆ì bı+<ä&ÜìøÏ ø±e\dæq qyÓ÷<äT ø±s¡´Áø£eT+ qT+∫ C…mdty’Ó
ø±s¡T¶qT, u≤´+≈£î U≤‘êqT ÁbÕs¡+_Û+#˚ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü düVü≤ø£]+#ê*.
>∑]“¤D° Ád”\Ô Á|üdyü êìøÏ eTT+<äT>± @sêŒ≥T¢,... düMT|ü+˝À ñ+&˚ yÓ<’ ´ä eédü/ú ÄdüT|üÁ‹
kÂø£sê´\ >∑T]+∫ ø±uÀj˚T ‘·*¢øÏ ‘Ó*j·T#ÓbÕŒ*.
Á|üdüe düeTj·T+˝À >∑]“¤D° Ád”Ô\qT ÄdüT|üÁ‹øÏ rdüT≈£îb˛e&É+, yês¡T ÄdüT|üÁ‹qT+∫
&çkÕÃsY® nj˚Tés¡≈£î yê]øÏ ‘√&ÉT>± ñ+&Ü*.

qeC≤‘· •X¯óe⁄\≈£î _dæõ ‘√ düVü‰ nìï s√>∑ìs√<Ûäø£ {°ø±\T y˚sTT+#ê*.
Á|üdüyêq+‘·s¡ |ü]o\q≈£î >±qT Á|üdü$+∫q @&ÉT s√E˝À¢|ü⁄>± u≤*+‘·qT #·÷dæ
sêyê*.
_&É¶≈£î ‘·*¢ bÕ\ $wüj·T+˝À ‘·*¢øÏ dü\Vü‰\T Çyê«*.
≈£î≥T+ã ìj·T+Á‘·D $<ÛëHê\qT #Ó|æŒ, bÕ{Ï+#˚˝≤ #˚j·÷*.
C…mdty’Ó ñ<˚X› Ê´\T neT\T˝ÀøÏ sêe&É+˝À ÄcÕ es¡ÿs¡¢ bÕÁ‘· #ê˝≤ ø°\ø£yTÓ qÆ ~. ÄcÕ
es¡ÿs¡¢‘√ bÕ≥T>± ìs¡+‘·s¡ n<Ûä´j·Tq πø+Á<ä+>± ñ|üjÓ÷>∑ |ü&Ü*‡q ejÓ÷»q $<ë´πø+Á<ëìï
q&çù| Áù|s¡ø˘\T / Á>±eTdüeTq«j·Tø£s¡Ô\T / $˝ÒCŸ ø√Ä]¶H˚≥s¡T¢ / $dæz\T dü<äs¡T düe÷#êsêìï
>∑]“¤D° Ád”Ô\≈£î ‘·s¡T#·T>± ‘Ó*j·T#Ó|üŒe\dæ ñ+~.

9. uÒ{Ï ã#êy√ ` uÒ{Ï|ü&Üy√

Ä&É|\æ q¢ T s¡ø+åÏ #·T ` Ä&É|\æ q¢ T #·~$+#·T
uÛ≤s¡‘· <˚X+¯ ˝À #ê˝≤ dü+e‘·‡sê\ qT+&ç
Ád”,Ô |ü⁄s¡Twüß\ dü+U´ eT<Û´ä düeT‘·T\´+ <Óã“‹+~.
<˚X+¯ ˝À Á|üdTü ‘Ô +· 1000 eT+~ |ü⁄s¡Twüß\≈£î 943
eTVæ≤fi¯\T e÷Á‘·y˚T ñHêïs¡T. á ø±s¡D≤\ e\¢
Ä&É|\æ \¢ qT s¡ø+åÏ #˚ ñ<˚X› +¯ ‘√ 2014 Ä>∑wßü º 15e
‘˚Bq Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ uÒ{° ã#êy√, uÒ{Ï |ü&Üy√ |ü<øä∏ ±ìï
Á|üyX˚ ô¯ |{≤ºsT¡ . eTVæ≤fi≤, u≤\ $ø±dü eT+Á‹‘·«XÊK á
#·{≤ºìï ‘·j÷· s¡T#˚d,æ Bìì |üs´¡ y˚ødåÏ Tü +Ô ~. ≈£î≥T+ã
Äs√>∑´ dü+øπ eå T XÊK, ÁbÕ<Û$ä Tø£ $<ä´, nø£så êdü´‘ê $uÛ≤>∑+ BìøÏ düV≤ü ø£]düT+Ô ~.
eTTK´ \øå±´\T
¾ Ä&É|\æ \¢ dü+K´ ‘·≈î£ ÿe>± ñqï 100 õ˝≤¢\˝À u≤*ø£\ dü+K´ ô|]π> $<Û+ä >± #·÷&É&+É .
¾ 5 dü+ˆˆ\ ˝À|ü⁄ dü+uÛ$Ñ +#˚ •X¯ó eTs¡D≤\ sπ ≥T 8% qT+&ç 5% ìøÏ ‘·–+Z #·&+É .
¾ u≤*ø£\≈£î bÂwæøº ±Vü‰s¡+ n+~+#·&+É .
¾ Á|ü‹ ‘·s>¡ ‹∑ ˝ÀqT u≤*ø£\ dü+K´ ô|]π>˝≤ #·÷&É&+É .
¾ 2017 dü+e‘·‡s¡+ es¡≈î£ nìï dü÷ÿfi¯˝¢ À¢ Ä&É|\æ \¢ ø√dü+ u≤‘Ys÷¡ + ø£{+ºÏ #ê*.
¾ Ä&É|\æ *¢ ï ˝…+’ –ø£ y˚~+Û |ü⁄\ qT+&ç s¡ø+åÏ #˚ $<ÛëHê\T s¡÷bı+~+#·&+É .

eTq+ m˝≤, @$<Û+ä >± |üì#˚j÷· *?
düe÷»+˝Àì Á|ü»\ Ä˝À#·Hê <Û√s¡DÏ e÷πsÃ ñ<˚›X¯+‘√ á #·{≤ºìï ‘·j·÷s¡T #˚XÊs¡T.
Á|ü#ês¡ kÕ<ÛäHê\ <ë«sê u≤*ø£\ dü+K´ ‘·≈£îÿe>± ñqï õ˝≤¢\T, |ü≥ºD≤\˝À á #·≥º+
>∑T]+∫ Á|ü#ês¡+ #˚j·÷*.
|ü+#êsTTr, düeT÷Vü‰\T, ùdyêdü+|ò÷ü \˝Àì e´≈£î\Ô T, nìï esêZ\ Á|ü»\ düV‰ü j·T+‘√
<˚X¯+˝À Ä&É|æ\¢\≈£î düTs¡øÏå‘·yÓTÆq, nqT≈£L\yÓTÆq yê‘êes¡D+ ø£* Œ+#ê*.
$<ë´ Vü≤≈£îÿ #·≥º+, düs¡«•øå± n_Ûj·÷Hé, eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q |ü<∏äø £+, kÕÿ\sYwæ|t\qT
dü]jÓÆTq $<Ûä+>± ñ|üjÓ÷–+#·Tø=ì Ä&É|æ\¢\T ô|’ #·<äTe⁄\T #·~$, m~π>˝≤
Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*.

10. $<ë´s¡Tú\≈£î kÕÿ\sY wæ|t\ |ü<∏äø£+

yÓ qTø£ã&çq esêZ\ |æ\¢\T #·<äTe⁄ eT<Ûä´˝À Ä|ü≈£î+&Ü ø=qkÕ–+#˚+<äT≈£î yê]øÏ
nedüs¡yÓTÆq <ÛäqdüVü‰j·÷ìï n+~#˚ \ø£å´+‘√ á |ü<∏äø±ìï y˚T 2008˝À ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
ñ<˚›X¯´+
8e ‘·s¡£>∑‹ ø±>±H˚ #·<äTe⁄ eT<Ûä´˝À e~˝Òùd |æ\¢\T #·<äTe⁄ e÷q≈£î+&Ü Äù|+<äT≈£î
yÓqTø£ã&çq, Á|ü‹uÛ≤XÊ* |æ\¢\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ q>∑<äT s¡÷|ü+˝À kÕÿ\sYwæ|t\T n+~düTÔ+~.
1. 12e ‘·s¡>∑‹ eT]j·TT n+‘·ø£Hêï m≈£îÿe ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î |æ\¢\T #· <äTe⁄≈£îH˚˝≤
Áb˛‘·‡Væ≤+#˚+<äT≈£î á kÕÿ\sYwæ|t\T <√Vü≤<ä+ #˚kÕÔsTT.
á |ü<∏äø£+˝Àì eTTU≤´+XÊ\T
1. nìï sêÅcÕº\˝À á |ü<∏äø£+ neT\T˝À ñ+~.
2. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ yê]¸ø£ Ä<ëj·T+ 1,50,000 ø£+fÒ ‘·≈£îÿe ñqï yê] |æ\¢\≈£î á
|ü<∏äø£+ e]ÔdüTÔ+~.
3. sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡«Væ≤+#˚ |üØø£å˝À u≤>± e÷s¡Tÿ\T e∫Ãq |æ\ ¢\≈£î á kÕÿ\sYwæ|t
n+~kÕÔs¡T.

4. kÕÿ\sY wæ|t <ë«sê \_Û+#˚ q>∑<äT $<ë´s¡Tú\ U≤‘ê˝À »eT#˚j·Tã&ÉT‘·T+~.

5. nìïsêÅcÕº\˝À »qe] 1, 2013 qT+&ç 31 e÷]Ã 2014 es¡≈£î 1,59,127 eT+~
$<ë´s¡Tú\T á |ü<∏äø£+ <ë«sê \_∆ bı+<ës¡T.
6. kÕÿ\sYwæ|t\ q>∑<äT sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\ <ë«sê n+~+#·ã&ÉT‘·T+~.

11. kÕø£ås¡ uÛ≤s¡‘Y ø±s¡´Áø£eT+

ôd ô|º+ãsY 8, 2009 n+‘·sê®rj·T nø£åsêdü´‘ê ~H√‘·‡e+ s√E kÕø£ås¡ uÛ≤s¡‘Y
ø±s¡´Áø£eT+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. eTq<˚X¯+˝Àì 15 dü+ˆˆ\≈£î ô|’ã&çq Åd”Ô, |ü⁄s¡Twüß\≈£î ‘·≈£îÿe˝À
‘·≈î£ ÿe 80% nø£så êdü´‘· n+~+#·&+É Bì \ø£´å +, Ç<˚ø±≈£î+&Ü Åd,Ô” |ü⁄s¡Twüß\ eT<Û´ä nø£så êdü´‘·
uÛÒ<ä+ 10 XÊ‘êìøÏ ‘·–Z+#·&É+.
ø±s¡´Áø£eT+˝Àì n+‘·s‘Z¡ · \ø£´å + Á>±MTD eTVæ≤fi¯\T, mdt.dæ., mdt.{Ï, ã\V”≤q esêZ\T,
Ç‘·s¡ yÓqø£ã&çq esêZ\T, j·TTer, j·TTe≈£î\T yÓTT<ä˝…’q yê]|ü≥¢ Á|ü‘˚´ø£ ÁX¯<ä› eVæ≤+#·&É+
BìøÏ ‘√&ÉT j·TTø£Ôej·TdüT‡\T ‘·≈£îÿe nø£åsêdü´‘· >∑\ õ˝≤¢˝˝À, Ä~yêd”\T m≈£îÿe>± ñqï
õ˝≤¢˝˝À ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«&É+.

ø±s¡´Áø£eT+ eTTK´ ñ<˚›XÊ´\T
1. 15 dü+e‘·‡sê\T ô|’ã&çq Åd”Ô, |ü⁄s¡Twüß\≈£î
Á|üjÓ÷»q nø£åsêdü´‘· n+~+#·&É+.
2. q÷‘·q nø£åsêdüT´\≈£î düe÷Hê+‘·s¡ $<ä´
n+~+#·&É+.
3. q÷‘·q nø£åsêdüT´\≈£î yê] Jeq $<Ûëq+ yÓTs¡T>∑T |ü]#˚ Jeq HÓ’|ü ⁄D≤´\T
H˚]Œ+#·&É+.
4. q÷‘·q nø£åsêdüT´\T #·~$+~ eT]∫ b˛≈£î+&Ü ìs¡+‘·s¡ $<ä´ ø±s¡´Áø£e÷\T
ìs¡«Væ≤+#·&É+.
kÕø£ås¡ uÛ≤s¡‘Y˝Àì eTTK´ n+XÊ\T
1. 15 dü+e‘·‡sê\T ô|’ã&çq ìs¡ø£åsêdüT´\T á |ü<∏äø£+˝Àì \_›<ës¡T\T. eTVæ≤fi¯\T,
mdt.dæ., mdt.{Ï, yÓqTø£ã&çq esêZ\ yê]ô|’ Á|ü‘˚´ø£ <äèwæº kÕ]+#ês¡T.
2. á ø±s¡´Áø£eT+˝À ÁbÕ<∏ä$Tø£ nø£åsêdü´‘·, ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´, eè‹ÔHÓ’|ü⁄D´ $<ä´\T,
ìs¡+‘·s¡ $<ë´ø±s¡´Áø£e÷\T Hê\T>∑T ˇπøkÕ] ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.
3. yê\+{°s¡¢ <ë«sê #·<äTe⁄ H˚]Œ+#·&É+‘√ bÕ≥T ne>±Vü≤q •_sê\T ìs¡ «Væ≤+#·&É+.
4. Á>±eT |ü+#êsTTr kÕúsTT˝À ˝Àø˘ •øå± πø+Á<ë\T @sêŒ≥T #˚dæ yê{Ï <ë«sê
ø±s¡´Áø£eT+ q&ç|æ+#·ã&ÉT‘·T+~.
5. nuÛ≤´dü≈£î\≈£î H˚wüq˝Ÿ zô|Hé dü÷ÿ˝Ÿ <ë«sê |üØø£å ìs¡«Væ≤+∫ ñrÔs¡Tí\sTTq yê]øÏ
dü]º|òæ¬ø{Ÿ n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

ÁbÕ<∏ä$Tø£ nø£åsêdü´‘·
15 dü+e‘·‡sê\T <ë{Ïq ìs¡ø£åsêdüT´\≈£î, ÁbÕ<∏ä$Tø£ nø£åsêdü´‘· H˚]Œ+#·&É+. 200
>∑+ˆˆ\ eé~Û˝À yê#·ø£+, eTs√ 100 >∑+≥\˝À Á_&ç® yê#·ø£+ H˚]Œ+#·&É+.
ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´
300 >∑+ˆˆ\ Á|üjÓ÷»Hê‘·àø£ nø£åsêdü´‘· H˚]Ãq q÷‘·q nø£åsêdüT´\T ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü
#·<äTe⁄ ø=qkÕ–+#·e#·TÃ. q÷‘·q nø£åsêdüT´\T, ã&ç e÷H˚dæq yês¡T. ‘·eT #·<äTe⁄qT
ø=qkÕ–+#·e#·TÃ. zô|Hé dü÷ÿ˝Ÿ <ë«sê eT÷&Ée ‘·s¡>∑‹, 5e ‘·s¡>∑‹, Ä ô|’ ‘·s¡>∑‘·T\ es¡≈£î
#·<äee#·TÃ.
eè‹Ô HÓ’|ü⁄D´ $<ä´\T
B+{À¢ q÷‘·q nø£så êdüT´\≈£î eè‹Ô H˚]Œ+∫ yês¡T dü«j·T+düeTè~› kÕ~Û+#˚≥Tº #˚jT· &É+.
ìs¡+‘·s¡ $<ë´ø±s¡´Áø£e÷\T
Bì eTTK´ ñ<ä›X¯+ q÷‘·q+>± #·<äTe⁄H˚s¡TÃ≈£îqï yês¡T yê] H˚s¡TÃ≈£ îqï~ eT]Ã
b˛≈£î+&Ü ñ+&É&É+. Ç+ø± ô|’ #·<äTe⁄\T #·<äyê\H˚ yê]øÏ neø±XÊ\T ø£*Œ+#·&É+.

12. düs¡«•øå± n_Ûj·÷Hé

ÁbÕ <∏ä$Tø£ $<ä´ n+<ä]øÏ n+~+#˚ \ø£å´+‘√ 2001 dü+ˆˆ˝À á ø±s¡´Áø£eT+
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
yÓqø£ã&çq ‘·s> ¡ ‘∑ T· \≈£î #Ó+~q yê]øÏ, $ø£˝≤+>∑T\≈£î, Áù|‘·´ø£ nedüsê\T >∑\ |æ\\¢ ≈£î,
yÓTÆHêØº\≈£î Bìe\¢ ˝≤uÛÑ+ ø£\T>∑T ‘·T+~.
Åd”Ô\ dæú‹>∑‘·T\T yÓTs¡T>∑T |ü]#˚ $<Ûä+>± bÕsƒê´+XÊ\T s¡÷bı+~+#·&É+ »]–+~.
‘·*¢, <ä+Á&ÉT\T, dü+s¡ø£å≈£î\T ‘·|üŒì dü]>± yê] |æ\¢*ï ã&çøÏ |ü+bÕ*.
$<ë´Vü≤≈£îÿ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ˝À¢ #˚s¡Ãã&ç+~.
ø£dü÷Ô]u≤ $<ë´\j·÷\T <˚X¯+ yÓTT‘·Ô+ kÕú|æ+#·ã&ç, |üì#˚düTÔqï$. M{Ï˝À mdt.dæ.,
mdt.{Ï., yÓTÆHêØº esêZ\≈£î #Ó+~q Ä&É|æ\¢\T Çø£ÿ&É ñ+&ç #·<äTe⁄‘·THêïs¡T. <˚X¯+˝À

3600 ø£dü÷Ô]ã $<ë´\j·÷\T q&ÉTdüTÔHêïsTT.
n|üŒsY Åô|’eT], ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿ es¡≈£î Çø£ÿ&É ñ+&ç #·<äTe⁄ø√e#·TÃ.
eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q+˝À bÂwæºø±Vü‰s¡+ n+~düTÔHêïs¡T.
Á|ü‹ eT+&É˝≤ìøÏ ˇø£ ø£dü÷Ôsê“ dü÷ÿ\T @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.

13. eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q+

eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q |ü<øä∏ +£
ù|<äyê]øÏ, yÓqTø£ã&çq esêZ\ yê]øÏ bÂwæºø±Vü‰s¡+ n+~+#ê\H˚ ñ<˚›X¯´+‘√ 1995,
Ä>∑wüßº 15 e ‘˚Bq á |ü<∏äø£+ Á|üy˚X¯ô|{≤ºs¡T. (2008`2009 dü+e‘·‡s¡+˝À Bìì
sêÁw”ºj·T dü÷ÿ˝Ÿ eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q ø±s¡´Áø£eT+>± |æ*#˚yês¡T).
ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\˝À, e÷<Ûä´$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\˝À 700 πø\Ø\ X¯øÏÔ ì#˚Ã |ü<ësêú\T

eT]j·TT 20 Á>±ˆˆ Ábı{°Hé\T ÄVü‰s¡+˝À ñ+&Ü*.
uÛÀ»q+‘√u≤≥T ñ+&˚ Ç‘·s¡ kÂø£sê´\T
1. dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ ‘ê>∑T˙s¡T ñ+&Ü*, #˚‘T· \T
ø£&ÉT≈£îÿH˚ @sêŒ≥Tñ+&Ü*.
2. uÛÀ»q+ e+&˚ Á|ü<˚X¯+ X¯óÁuÛÑ+>±
ñ+&Ü*.

eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q |ü<øä∏ +£

¾ ù|<äyê]øÏ, yÓqTø£ã&çq esêZ\ yê]øÏ bÂwæøº ±Vü‰s¡+ n+~+#ê\H˚ ñ<˚X› ´¯ +‘√ 1995,
Ä>∑wßü º 15 e ‘˚Bq á |ü<øä∏ +£ Á|üyX˚ ô¯ |{≤ºsT¡ . (2008`2009 dü+e‘·‡s¡+˝À Bìì
sêÁw”jº T· dü÷ÿ˝Ÿ eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q ø±s¡´Áø£eT+>± |æ*#˚yês¡T).
¾ bÕsƒX¡ Ê\˝Àì @ |æ\¢\T ≈£L&Ü Äø£*‘√ ñ+&É≈£L&É<äT. á $<Ûä+>± Äø£*‘√ ñ+fÒ
yê]øÏ #·<äTe⁄ ns¡ú+ ø±<äT.
¾ |æ\¢\T Äs√>∑´+>± ñ+&Ü*.
¾ Bì e\¢ dü÷ÿ˝Ÿ˝À |æ\¢\ dü+K´, yê] Vü‰»s¡T XÊ‘·+ ô|s¡T>∑T‘·T+~, eT<Ûä´˝À e÷H˚ùd
yê] dü+K´ ‘·>∑TZ‘·T+~.
¾ dü÷ÿ˝Ÿ˝À #˚sπ Ä&É|\æ \¢ Vü‰»s¡T XÊ‘·+ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
¾ |æ\\¢ ≈£î ø£&TÉ |ü⁄ì+&Ü uÛÀ»q+ \_ÛdTü +Ô ~.
¾ eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q+ e+&ç, e&ç+¶ #˚ |üìì eTVæ≤fi≤ dü+|ò÷ü \ yê]øÏ n|üŒ–+#ês¡T.
uÛÀ»q+˝À @ |ü<ësêú\T m+‘· ñ+&Ü*, uÛÀ»q+ m˝≤ ñ+&Ü*.
100 Á>±ˆˆ nqï+
50 Á>±ˆˆ ≈£Ls¡>±j·T\T
450 Á>±ˆˆ Ábı{°Hé |ü<ësêú\T
12 Á>±ˆˆ Ábı{°Hé
Áô|’eTØ, n|üŒsY Áô|’eTØ dü÷ÿ˝Ÿ #·~y˚ |æ\¢\≈£î 700 ¬ø˝ÀØ\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T, 20
Á>±ˆˆ\ Ábı{°Hé nedüs¡eTe⁄‘êsTT.

uÛÀ»q+ ø±≈£î+&Ü Ç‘·s¡ ˝≤uÛ≤\T
1. dü«#·Ã¤yÓTÆq ‘ê>∑T˙s¡T.
2. #˚‘·T\T ø£&ÉT≈£îÿH˚+<äT≈£î ˙{Ï dü<äTbÕj·T+
3. |ü]X¯óÁuÛÑyÓTÆq yê‘êes¡D+˝À e+≥ #˚j·T&É+.
Á|üuÛÑT‘·«+, Ç‘·s¡ dü+düú\ u≤<Ûä´‘·
1. πø+Á<ä, sêÅwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T á |ü<∏äø±ìøÏ Ä]úø£ düVü‰j·T+ n+~düTÔHêïsTT.
2. HÓÁVüQ j·TTe øπ +Á<ë\T, dü«j·T+ ùdyê dü+|ò÷ü \T, eTVæ≤fi≤ düe÷K´\ <ë«sê ø±s¡´Áø£eT+
ìs¡«Væ≤düTHÔ êïs¡T.
3. ø=ìï #√≥¢ ˇπø <ä>∑Zs¡ e+≥#˚dæ nìï bÕsƒ¡XÊ\\≈£î |ü+ù| @sêŒ≥T¢ #˚XÊs¡T.
rdüT≈£îH˚ C≤Á>∑‘·Ô\T
1. uÛÀ»q+ s¡T∫, X¯óÁuÛÑ‘· |üØøÏå+#˚+<äT≈£î s√E Ç<ä›s¡T ˝Ò<ë eTT>∑TZs¡T e´≈£îÔ\T (ˇø£ {°#·sY
‘·|üŒìdü]) |æ\¢\T ‹q&ÜìøÏ eTT+<˚ uÛÀ»Hêìï ‹ì |ü]o*kÕÔs¡T.
2. ø£˝ø… sº£ Y <ë«sê ìj·T$T+#·ã&çq n~Ûø±] dü÷ÿfi¯≈¢ î£ dü|j
¢ü TY #˚ùd _j·T´+, $T>∑‘ê kÕe÷qT¢
eT+∫yê, ø±<ë ‘·ìœ #˚kÕÔs¡T.
|òæsê´<äT\T ñ+fÒ @+#˚j·÷*
1. düe÷»+˝Àì me¬s’Hê düeTT<ëj·T+, dü+|òü÷\T ø±ì eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q+ |üØø£å #˚dæ
HêD´‘· ˝Ò≈£î+fÒ |òæsê´<äT Çe«e#·TÃ.
2. {À˝ŸÁ|ò” q+ãsY≈£î bò˛Hé #˚dæ>±ì, b˛dtº <ë«sê ˝ÒK|ü+|æ>±ì |òæsê´<äT #˚j·Te#·TÃ

14. sêÅw”ºj·T e÷<Ûä´$Tø£ •øå± n_Ûj·÷Hé

n ø£åsêdü´‘ê XÊ‘·+ ô|+#˚+<äT≈£î ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´
nq+‘·s¡+ e÷<Ûä´$Tø£ $<ë´ eédüú @sêŒ≥T #˚j·T&É+ m+‘√
nedüs¡+. 2009 e÷]Ã˝À ÁbÕs¡+_Û+∫q á |ü<∏äø±ìï
2009`10˝À #·≥º+>± e÷sêÃs¡T.
ñ<˚X› Ê´\T :
dü÷ÿ\T $<ë´s¡T\ú Vü‰»s¡T 75% ñ+&˚˝≤ #·÷&É&+É
e÷<Û´ä $Tø£ $<ä´ kÕúsTTì ô|+#·&+É
ˇπø ‘·s>¡ ‹∑ ˝À ñqïyê] eT<Û´ä Ä]úø,£ kÕe÷õø£ uÛ<Ò ë\T eT]j·TT $ø£˝≤+>∑T\ u≤<Û\ä T
<ä÷s¡+ #˚jT· &É+.
2017e dü+e‘·‡s¡+, 12 e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£ |üP]Ô nj˚T´˝À|ü⁄ n+<ä]øÏ e÷<Û´ä $Tø£
$<ä´ n+<ä#j ˚ T· &É+.
á |ü<∏äø£+e\¢ ˝≤uÛÑ+ bı+<˚yês¡T
á |ü<∏äø£+ n+<ä]ø√dü+ ñ<˚›•+#·ã&ç+~. eTTK´+>± øÏ+<ä ù|s=ÿqï n+XÊ\T
ñHêïsTT.
ÄÁX¯eT bÕsƒ¡XÊ\\T ÁbÕ<∏ä$Tø£ dü÷ÿ˝Ÿ qT+&ç e÷<Ûä´$Tø£ dü÷ÿ˝Ÿ≈£î $düÔ]+#·&É+.
Áù|uÛÑT‘·«+ @+#˚düTÔ+~
1. @ dü+düú <ë«sê á ø±s¡´Áø£eT+ q&ÉTdüTÔ+<√ Ädü+düú≈£î πø+Á<ä, sêÅwüº Á|üuÛÑT‘ê«\Tyê]
yê{≤ Á|üø±s¡+ &ÉãT“\T πø{≤sTTkÕÔs¡T.

2. Á|ü‹‘·s>¡ ‹∑ øÏ y˚sT¡ y˚sT¡ >∑<Tä \T, Á|üj÷Ó >∑XÊ\, ˝…Á’ ãØ, ø£fi\¯ T H˚sπ Œ+<äT≈£î >∑~, u≤‘Ys÷¡ +\T,
‘ê>∑T˙{Ï eédüú, {°#·s¡T¢ ñ+&˚+<äT≈£î edü‹ Á|üuÛÑT‘·«+ @sêŒ≥T #˚düTÔ+~.
|ü<∏äø£+ $X‚cÕ\T
1. $<ë´]ú ` {°#·s¡¢ dü+K´ 18.1 ñ+&Ü*. 18 eT+~ $<ë´s¡Tú\≈£î ˇø£ {°#·sY.
2. >∑DÏ‘·+, $C≤„qXÊÁdüÔ+ eT]j·TT Ç+^¢düT düã®ø˘º\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ Çyê«*.
3. u≤*ø£\≈£î Á|ü‘˚´ø£ u≤‘Ys¡÷eT\T ì]à+#·&É+.
4. ø£+|üP´≥sY Á|üjÓ÷>∑XÊ\ @sêŒ≥T #˚j·T&É+.
á |ü<∏äø£+ n+<ä] ø√dü+ ñ<˚›•+#·ã&ç+~, eTTK´+>± øÏ+<ä ù|s=ÿqï ˝≤uÛ≤\T
ñHêïsTT.
1. ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ dü÷ÿfi¯¢˝À ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ qT+&ç e÷<Ûä´$Tø£ $<ä´ (n|üŒsY Áô|’eTØ es¡≈£î
bı&ç–+#ês¡T.
2. yÓqø£ ã&çq ‘·s¡>∑‹ yê]˝À 8 qT+&ç 12 e ‘·s¡>∑‹ #·~y˚ yês¡T, 14 qT+&ç 18 @fi¯¢
ej·TdüT‡ ñqï $<ë´s¡Tú\≈£î Á|üy˚X¯+ ø£*Œ+#·&É+.

15. eTVæ≤fi≤ düe÷K´

eT Væ≤fi¯\ dæ‹ú >∑‘T· ˝À¢ e÷s¡TŒ ‘Ó#Ã˚ +<äT≈£î 1988`89
˝À eTVæ≤fi≤ düe÷K´ |ü<øä∏ +£ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
ñ<˚›X¯´+:
Á>±MTD eTVæ≤fi¯\≈£î $<ä´‘√bÕ≥T dü«X¯ø°Ôø£s¡D
ø£*Œ+#·&É+.
Ç~ ìs¡+‘·s¡+ ø=qkÕπ> |ü<∏äø£+. #·<äTe⁄ø√e&É+˝À u≤*ø£\ ÁbÕ‹ì<∏ä´+ ô|+#·&É+.
eTVæ≤fi≤ düe÷K´ düe÷y˚XÊ\˝À #·]Ã+∫ yês¡T dü«j·T+ ñbÕ~Û bı+<˚˝≤ #˚j·T&É+.
eTTK´+>± #·<äTe⁄, ñ<√´>∑+, Äs√>∑´+ >∑T]+∫ #·]Ã+#·Tø=ì yê]øÏ yêπs |ü]cÕÿsê\T
yÓ‘·T≈£îÿH˚˝≤ #˚j·T&É+.
≈£î≥T+ã+, düeT÷Vü≤+, Á>±eT|ü+#êsTT‹, eT+&É\kÕúsTT es¡≈£î á ø±s¡´Áø£eT+ |ü≥¢
ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+.
Ä&É|æ\¢\T #·<äTe⁄ eT<Ûä´˝À Ä|ü≈£î+&Ü ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ |üP]Ô #˚ùd≥T¢ #·÷&É&É+.

eTVæ≤fi≤ düe÷y˚XÊ\T @sêŒ≥T#˚dTü ø=ì <ëì˝À #·<Tä e⁄, ñ<√´>∑+, eTTKýÓTqÆ n+XÊ\T
#·]Ã+#·Tø√e&É+ ≈£î≥T+ã+ düeT÷Vü≤+, |ü+#êsTTr, eT+&É\ kÕúsTT˝À Ç≥Te+{Ï
düe÷y˚XÊ\T @sêŒ≥T #˚j·TTø√e&É+ e\q Á|ü»˝À¢ #Ó’‘·q´+ edüTÔ+~.
|ü<∏äø£+ \øå±´\T
Á|üdüTÔ‘·+ eTq<˚X¯+˝À 110 sêÅcÕº\˝À á |ü<∏äø£+ neT\T˝À ñ+~. ‘Ó\+>±D,
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, nkÕ‡+, ;Vü‰sY, C≤sYâ+&é, #·rÔdt>∑&Ûé, ø£sêï≥ø£, πøs¡fi¯, >∑T»sê‘Y, ñ‘·ÔsYÁ|ü<˚XŸ,
ñ‘·ÔsêU≤+&é yÓTT‘·Ô+ <˚X¯+˝À 126 õ˝≤¢\˝À 42398 Á>±e÷˝˝À á ø±s¡´Áø£eT+ neT\T˝À
ñ+~ Bìø√dü+ |üì#˚ùd eTVæ≤fi¯\qT ãTø˘ ø°|üsY n+{≤s¡T. M] dü+K´ 50, 000 ø£Hêï
n~Ûø£+>± ñ+~. M]ùde\T 140 \ø£å\ eT+~ eTVæ≤fi¯\≈£î n+<äT‘·THêïsTT
|ü<øä∏ +£ eTTK´ ñ<˚X› ´¯ + #·{≤º\ô|’ (©>∑˝Ÿ *≥s¡d)” eTVæ≤fi¯\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&+É ,
Á|ü‹s¡+>∑+˝À |ü⁄s¡Twüß\‘√u≤≥T Åd”Ô\≈£î düe÷q neø±XÊ\T ø£*Œ+#·&É+. á |ü<∏äø£+ e÷qe
eqs¡T\ n_Ûeè~› eT+Á‹‘·« XÊK ÄBÛq+˝À |üì#˚düTÔ+~.

16. düã\
ÅdÔ” •X¯ó dü+øπ eå T eT+Á‹‘·« XÊK 2000e dü+e‘·‡s¡+˝À <˚X+¯ ˝Àì øöe÷s¡<äX˝¯ À ñqï
|æ\\¢ ø√dü+ $$<Ûä |ü<øä∏ ±\T Á|üyX˚ ¯ ô|{Ï+º ~. B+{À¢ uÛ≤>∑+>± 11 qT+&ç 18 dü+e‘·‡sê\
ej·TdüT˝À ñqï yê]øÏ nedüse¡ Tj˚T´ dü]jÓTÆ q, düeT‘·T\´ b˛wüø±Vü‰s¡+ n+~+#·&+É ‘√u≤≥T
yê]øÏ eè‹Ô HÓ|’ ⁄ü D≤´\T H˚]Œ+#·&+É , e´øÏ>Ô ‘∑ · |ü]X¯óÁuÛ‘Ñ ô· |’ ne>±Vü≤q ô|+#·&+É , ≈£î≥T+ã dü+øπ eå T+
|ü≥¢ yê]ì C≤>∑s÷¡ ≈£î\qT #˚jT· &É+ ø=s¡≈î£ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· &É+. á |ü<øä∏ ±ìï Á|üj÷Ó >±‘·àø£+>±
<˚X+¯ ˝Àì 200 õ˝≤¢\˝À neT\T #˚dTü HÔ êïs¡T.
ñ<˚X› Ê´\T :
11 qT+&ç 18 dü+e‘·‡sê\ dü÷ÿ\T |æ\¢\T, dü÷ÿ˝Ÿ e~˝Òdæq |æ\¢\≈£î b˛wüø±Vü‰s¡+
n+~+#·&É+.
øöe÷s¡<Xä ˝¯ Àì Ä&É |æ\\¢ ≈£î JeqHÓ|’ ⁄ü D´ $<ä´, >∑èVü≤dü+ã+<Ûä $wüj÷· \T, Ç+{Ïì
q&ÉT|ü⁄ø√e\dæq |ü<‘∆ä T· \ >∑T]+∫ $e]kÕÔsT¡ .
øöe÷s¡<Xä ˝¯ Àì Ä&É |æ\\¢ ≈£î e´øÏ>Ô ‘∑ · X¯óÁuÛ‘Ñ ,· |æ\\¢ ô|+|üø+£ , b˛wüD, ˝…+’ –ø£|sü y¡ TÓ qÆ
$<ä´, Ç+{Ï ã&Ó{® Ÿ, düeTj·TbÕ\q ‘·~‘·s¡ $wüj÷· \˝À ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&+É .
M]øÏ Jeq HÓ|’ ⁄ü D´ $<ä´\‘√ u≤≥T, kÕs¡«Á‹ø£ ùde\sTTq b˛kÕº|d”ò ,t u≤´+ø˘, b˛©dtùdwº Hü ,é
Ä]úø£ kÕ«ee\+ãq $wüj÷· \qT |ü]#·jT· + #˚jT· &É+.
dü÷ÿ˝Ÿ e~˝Òdqæ |æ\*¢ ï eT∞¢ dü÷ÿ˝Ÿ≈î£ yÓfi˝¢‚ ≤ #˚jT· &É+.

á |ü<∏äø£+ me] ø√dü+
á |ü<∏äø£+ m+|æø£ #˚dæq õ˝≤¢˝˝À neT\T |üs¡Ãã&ÉT‘·T+~. 11 qT+&ç 14 dü+ˆˆ
eT<Ûä´ ej·TdüT‡ ñ+&ç ã&ç e÷H˚dæq u≤*ø£\T, 14 qT+&ç 18 dü+ˆˆ eT<Ûä´ ej·TdüT‡ ñqï
u≤*ø£\T n+<äs¡÷ á |ü<∏äø±ìøÏ ns¡TΩ\T.
1. u≤*ø£\+<ä]øÏ b˛wüø±Vü‰s¡+ |ü+|üø£+ »s¡T>∑T‘·T+~.
2. u≤*ø£\+<ä]øÏ Á|ü‹ 3 HÓ\\≈£î ˇø£kÕ] Äs√>∑´ |üØø£å ìs¡«Væ≤+#· ã&ÉT‘·T+~.
3. Á|ü‹ yês¡+ ◊s¡Hé, bò˛*ø˘ j·÷dæ&é e÷Á‘·\T |ü+|æDÏ #˚kÕÔs¡T.
á |ü<∏äø£+ me] <ë«sê »s¡T>∑T‘·T+~?
1. ◊dæ&ûdt Ä<Ûä«s¡´+˝Àì n+>∑Hé yê&ç πø+Á<ë\T, bÕsƒ¡XÊ\, |ü+#êsTTr uÛÑeHé, ÁbÕ<∏ä$Tø£
Äs√>∑´ πø+Á<ë\T.
2. n+>∑Hyé ê&û øπ +Á<ë\˝À Á|ü‹ eT+>∑fi,¯ X¯ìyêsê\T 2 qT+&ç 3 >∑+≥\ es¡≈î£ eTVæ≤fi¯\T,
øÏc˛s¡ u≤*ø£\‘√ düe÷y˚X¯+ @sêŒ≥T #˚dæ $~Û $<ÛëHê\T ìs¡ísTTkÕÔs¡ T.

17. sêÅw”ºj·T Á>±MTD nJ$ø£ $TwüHé

Á>± MTDT\ dæú‹>∑‘·T\T yÓTs¡T>∑T |ü]#˚ ñ<˚›X¯+‘√ á |ü<∏äø£+ Á|üy˚X¯ ô|{≤ºs¡T. yê]øÏ
eè‹ÔHÓ’|ü⁄D´ $<ä´\T H˚]Œ yês¡Tdü«j·T+ ñbÕ~Û ñ+&˚˝≤ #˚j·T&É+ Bì\ø£å´+.
ñ<˚›X¯´+
1. Á>±e÷\˝Àì ù|<ä Á|ü»\qT dü+|òüT{Ï‘·+ #˚j·T&É+
2. eè‹Ô $<ä´\T H˚]Œ yês¡T dü«j·T+ ñbÕ~Û bı+<˚˝≤ #˚j·T&É+.
3. dü«j·T+ ñbÕ~Û bı+<˚+<äT≈£î yê]øÏ nedüsy¡ TÓ qÆ s¡TDdü<Tä bÕj·T+ ø£*Œ+#·&+É , ø±e\dæq
Ç‘·s¡ düVü‰j·T+ n+~#·&É+.
|ü<∏äø£+ me]ø√dü+
1. e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± dü«j·T+ ñbÕ~Û bı+<ë\qT≈£îH˚ yê]øÏ, eTVæ≤fi≤ dü+|ò÷ü \˝Àì eTVæ≤fi¯\≈£î,
(Á>∑÷|ü⁄\≈£î), |ü⁄s¡Twüß\≈£î.
2. düVü‰j·T+ bı+<ë\qT≈£îH˚yês¡T <ë]Á<ä´πsK ~>∑Teq _.|æ.m˝Ÿ |ü]~Û˝À ñ+&Ü*.
3. |ü<∏äø£+˝À düVü‰j·T+ bı+<˚ yês¡T á $<Ûä+>± ñ+&Ü*. düVü‰j·T+ bı+<˚ Á>∑÷|ü⁄˝À
50% eTVæ≤fi¯\T, 15% yÓqø£ã&çq ≈£î˝≤\≈£î #Ó+~q yês¡T, 3% $ø£˝≤+>∑T\T
ñ+&Ü*.
|ü<∏äø£+ eTTK´ ñ<˚›X¯´+ Á>±MTDT\T dü«j·T+ ñbÕ~Û bı+<˚˝≤ #·÷&É&É+. yê]ì
Áb˛‘·‡Væ≤+&É+. ù|<äyês¡T yêfi¯ó¢ dü«j·T+>± edüTÔe⁄\T ‘·j·÷s¡T #˚ dæ yêπs dü«j·T+ ñbÕ~Û
bı+<˚˝≤ #˚j·T&É+. |ü<∏äø£+ jÓTTø£ÿ eTTK´ ñ<˚›X¯´+ &ÉãT“\T, Ç‘·s ¡ düVü‰j·T+ n+~+#·&É+.

1. |ü<∏äø£+ e\¢ ˝≤uÛÑ+ bı+<ë\+fÒ øÏ+~ ù|s=ÿqï n+XÊ\T ñ+&Ü*.
2. <ë]Á<ä´πsK≈£î ~>∑Teq ñqï ≈£î≥T+u≤\≈£î Ç~e]ÔdüTÔ+~.
3. dü«j·T+ ñbÕ~Û bı+<˚yê]˝À 70% e´≈£îÔ\T <ë]Á<ä´πsK≈£î ~>∑Teq ñ+&Ü*.
|ü<∏äø£+ e\¢ ˝≤uÛ≤\T
1. Á|ü‹ Á>∑÷|ü⁄≈£î (B+{À¢ 70% eT+~ _.|æ.m˝Ÿ. |ü]~Û˝Àì yês¡T) ø±s¡Œdt |òü+&é
s¡÷.10,000/`\ qT+&ç s¡÷.15,000/` n+~#·ã&ÉT‘·T+~.
2. kÕe÷qT´\≈£î, e´øÏÔ>∑‘·+>± dü«j·T+ ñbÕ~Û bı+<˚yê]øÏ s¡÷.15,000\T, ôw&É÷´˝Ÿ¶
≈£î˝≤\T, wü&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ yê]øÏ s¡÷.20,000/` dü_‡&ç n+~+#·ã&ÉT‘· T+~.
3. Á>∑÷|ü⁄\≈£î n‘·´~Ûø£+>± 2,50,000/`\ es¡≈£î dü_‡&ç n+~+#·ã&ÉT‘·T+~.
4. dü_‡&ç πøe\+ _.|æ.m˝Ÿ |ü]~Û˝Àì e´≈£îÔ\≈£î, 70% e´≈£îÔ\T _.|æ.m˝Ÿ |ü]~Û˝À ñqï
dü+|òü÷\≈£î e÷Á‘·y˚T Çe«ã&ÉT‘·T+~.
5. eè‹ÔHÓ’|ü⁄D´ $<ä´\T H˚s¡TÃ≈£îH˚+<äT≈£î Á>∑÷|ü⁄˝Àì Á|ü‹ e´øÏÔøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ 7,500 s¡÷ˆˆ
ÇdüT+Ô ~.
Ç‘·s¡ ˝≤uÛ≤\T
1. n~Ûø£ ñ‘êŒ<äq »]π>+<äT≈£î kÕ+πø‹ø£ düVü‰j·T+, s¡TDdüVü‰j·T+ yêfi¯ó¢ #˚dæq$ ny˚Tà
@sêŒ≥T #˚kÕÔs¡T.

18. ñ∫‘· Hê´j·T düVü‰j·T+

Á|ü ‹ e´øÏøÔ Ï Hê´j·T+ »s¡>±*. sêC≤´+>∑+˝Àì
39`m n~Ûø£s¡D+ Á|üø±s¡+ @e´øÏÔ ≈£L&Ü Ä]úø£ ø±s¡D≤\
e\¢ ø±˙, eTπs Ç‘·s¡ ø±s¡D≤\ e\¢ø±˙ nHê´j·÷ìøÏ
>∑T]ø±≈£L&É<Tä . á ñ<˚X› ´¯ +‘√H˚ øπ +Á<ä,sêÅw,ºü õ˝≤¢, eT+&É\
kÕúsTT˝À ñ∫‘· Hê´j·T düVü‰j·T πø+Á<ë\T @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. düTÁ|”+ø√s¡Tº qT+&ç eT+&É\ ø√s¡Tº
es¡≈£î ñ∫‘· Hê´j·T düVü‰j·T πø+Á<ë\T ñHêïsTT.
ñ<˚›X¯´+
ù|<äyês¡T, ndüV‰ü j·TT\T, nHê´j·÷ìøÏ >∑Ts¬ q’ yê]øÏ nìï ø√s¡T\º ˝À yê]ô|’ $s¡T<ä+› >±
ô|≥ºã&çq πødüT\≈£î düVü‰j·T+ n+~+#·&ÜìøÏ ñ∫‘· Hê´j·T düVü‰j·T π ø+Á<ë\T ñHêïsTT.
ñ∫‘·Hê´j·T düVü‰j·T+˝À n+~+#·ã&˚ ùde\T
1. eø°\T Ks¡TÃ
2. ø√s¡Tº |ò”E
3. f…Æ|æ+>¥, õsêø˘‡, nqTyê<ëìøÏ nj˚T´Ks¡TÃ.
4. πødüT≈£î dü+ã+~+∫q Ä<˚XÊ\T / ìs¡íj·÷\T eT]j·TT Ç‘·s¡ n‘·édüs¡yÓTÆq ÁbÕe÷DÏø£
<äÅkÕÔ\≈£î nj˚T´Ks¡TÃ.
5. kÕ≈£åî\≈£î dü+ã+~Û+∫ n‘·édüs¡ Ks¡TÃ.
ñ∫‘· Hê´j·T düV‰ü j·T+ me]øÏ \_ÛdTü +Ô ~
¾ eTVæ≤fi¯\≈£î, |æ\\¢ ≈£î
¾ ôw&É÷´\T ≈£î˝≤\T, ‘Ó>\∑ düuTÑÛ ´\≈£î
¾ ÁXÊ$T≈£î\≈£î
¾ ôdì ’ ø£ ≈£î≥T+u≤\yê]øÏ
¾ C≤‹Væ≤+dü, es¡<\ ä T, ø£sT¡ e⁄, uÛ÷Ñ ø£+bÕ\T, bÕ]ÁXÊ$Tø£ $|ü‘T· \Ô u≤]q |ü&qç yê]øÏ
¾ dü+e‘·‡sêìøÏ ˇø£ \ø£å ø£Hêï Ä<ëj·T+ ‘·≈î£ ÿe e#˚Ã yê]øÏ
¾ XÊØs¡ø,£ e÷qdæø£ $ø£˝≤+>∑T\≈£î
¾ ìs¡“+<Û+ ä ˝À ñ+&˚ yê]øÏ
¾ eTVæ≤fi≤ >∑èVü‰\˝À, u≤\ dü<H ä ê\˝À, e÷qdæø£ ∫øÏ‘‡· >∑èVü‰\˝À ÄÁX¯jT· + bı+<˚yê]øÏ
¾ yÓ{# ºÏ êøÏ] #˚ùd yê]øÏ, #·≥º $s¡T<äy› TÓ qÆ e÷qe yê´bÕsêìøÏ (˝…+’ –ø£ <√|æ&ç yÓTT<ä˝q’… $)
>∑T]nsTTq yê]øÏ.
¾ <ë]Á<ä´ s π K≈£î ~>∑Teq ñ+&˚ yê]øÏ
kÕe÷q´ Á|ü»\≈£î @ dü+<äs“¡ +¤ ˝À ñ∫‘· Hê´j·TdüV‰ü j·T+ \_ÛdTü +Ô <√ ‘Ó*j·T&É+
#ê˝≤ nedüs+¡ .
ñ∫‘· Hê´j·T düVü‰j·T+ bı+<ë\+fÒ @+#˚j·÷*.
1. ñ∫‘· Hê´j·T düVü‰j·T+ bı+<ë\qT≈£îH˚ e´øÏÔ kÕ<Ûës¡D ‘Ó\¢ø±–‘·+ MT<ä ‘·qù|s¡T,
nÁ&Édt, ≈£î\+, Ç‘·s¡ $esê\T sêj·÷*.
2. πødüT $esê\T sêj·÷*.
3. <äs¡U≤düTÔ‘√ u≤≥T ej·TdüT <äèMø£s¡D |üÁ‘·+, bò˛{À ñqï <äèMø£s¡D |üÁ‘·+ »‘·#˚dæ
õ˝≤¢ ñ∫‘· Hê´j·T düVü‰j·T πø+Á<ä n~Ûø±]øÏ ˝Ò<ë sêÅwüº ñ∫‘· Hê´j·T ùdyê n~Ûø±]øÏ
<Ûäs¡U≤düTÔ #˚j·÷*.
Ç‘·s¡ $esê\≈£î Á>±eT+˝À ñqï ejÓ÷»q $<ë´πø+Á<ä+˝Àì $˝Òõ ø√Ä]¶H˚≥s¡¢qT
˝Ò<ë ‘·Vü≤d”˝Ÿ ñ∫‘· Hê´j·T düVü‰j·T πø+Á<ä+ ˝Ò<ë õ˝≤¢ ñ∫‘· Hê´j·T düVü‰j·T πø+Á<ëìï
dü+Á|ü~+#·>∑\s¡T.
19. C≤rj·T Äs√>∑´ $TwüHé

C≤rj·T Äs√>∑´ $TwüHé eTTK´ \øå±´\T
1. yÓT≥s¡ï˝Ÿ yÓ÷sêº*{° πs≥T Á|üdüe düeTj·T+˝À ‘·*¢ eTs¡D≤\qT (1/1000) yÓsTT´
»qHê\≈£î ˇø£{ÏøÏ ‘·–Z+#·&É+.
2. ÇHébòÕ+{Ÿ yÓTsêº*{° πs≥T, •X¯ó eTs¡D≤\qT yÓsTT´ »qHê\≈£î 25 øÏ (25/1000)
‘·–Z+#·&É+.
3. yÓTT‘·Ô+ |ü]º*{° πs≥T {Ïm|òtÄsY qT 2.1 øÏ ‘·–Z+#·&É+.
4. Ä&Éyê]˝À eTTK´+>± 15 qT+&ç 49 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT >∑\ yê]˝À s¡ø£ÔV”≤q‘·qT
ìyê]+#·&É+, ‘·–Z+#·&É+, n<äT|ü⁄ #˚j·T&É+.
5. n+≥Tyê´<ÛäT\ ìj·T+Á‘·D, ìs¡÷à\q, ìyês¡D eT]j·TT eTs¡D≤\qT ‘·–Z+#·&É+.
6. Äs√>±´ìøÏ Ks¡TÃ #˚ùd yÓTT‘·Ô+ e´j·÷ìï ‘·–Z+#·&É+, e´øÏÔ>∑‘· Ks¡TÃ\ qT+&ç Äs√>∑´
Ks¡TÃ\qT ‘·–Z+#·&É+.
7. ø£åj·T ({Ï._.) <ë«sê dü+uÛÑ$+#˚ eTs¡D≤\qT dü>±ìøÏ ‘·–Z+#·&É+.
8. ≈£îwüßº yê´~Û <ë«sê dü+uÛÑ$+#˚ eTs¡D≤\qT (1/10000) yÓTT‘êÔìøÏ ‘·–Z+#·&É+ nìï
õ˝≤¢\˝ÀqT |üP]Ô>± ìyê]+#·&É+.
9. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ eT˝Ò]j·÷ eTs¡D≤\qT ‘·–Z+#·&É+ (1/1000)
10. nìï õ˝≤¢\˝ÀqT yÓTÆÁø√ ô|ò’˝Ò]j·÷ πødüT\qT ‘·–Z+#·&É+, ìj·T+Á‹+#·&É+.
11. ø±˝≤`n»sY ìyês¡D 2015 øÏ dü+|üPs¡í+>± »s¡>±*. nìï u≤¢≈£î\T/eT+&É˝≤\˝À
yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤˝À 10,000 ≈£î ˇø£πødüTøÏ ‘·–Z+#·&É+.
C≤rj·T Äs√>∑´ $TwüHé˝À ¬s+&ÉT n+‘·s¡Z‘· düuŸ $TwüHé\T ñHêïsTT. n$ (1) C≤rj·T
Á>±MTD Äs√>∑´ $TwüHé (2) C≤rj·T |ü≥ºD Äs√>∑´ $TwüHé.
|ü_¢ø˘ ôV≤˝ŸÔ (Á|üC≤ Äs√>∑´+) sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<Ûä«s¡´+˝À ñ+≥T+~. BìøÏ ø±e\dæq
ì<ÛäT\T C≤rj·T Äs√>∑´ $TwüHé qT+&ç sêÁcÕº\≈£î (j·T÷ìj·THé f…]≥Ø πø+Á<ä bÕ*‘·
ÁbÕ+‘ê\≈£î) n+<äT‘êsTT. Á|ü»\ Äs√>∑´+ ø±bÕ&É&ÜìøÏ ‘·–q @sêŒ≥¢qT sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«+
#˚|ü&ÉT‘·T+~.
C≤rj·T Á>±MTD Äs√>∑´ $TwüHé
eTTK´ ñ<˚›X¯+ :
C≤rj·T Á>±MTD Äs√>∑´$TwüHé Á>±e÷\˝Àì ìs¡Tù|<ä\≈£î Äs√>∑´ ùde\qT eTTK´+>±
e÷‘ê •X¯ó dü+s¡øDå£ , Á|ü‘T· ´‘·Œ‹Ô Äs√>∑´+, j·TTø£eÔ j·TdüT yê] Äs√>±´ìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ
ùde\qT n+~+#·&+É . ÄXÊ es¡ÿs¡T,¢ @.mHé.myéT\T, n+>∑Hyé ê&û es¡ÿs¡¢ <ë«sê Äs√>∑´
ùde\T Á>±eT Á|ü»\≈£î n+<˚≥≥T¢ #˚j·T&É+.
50,000 ˝À|ü⁄ »HêuÛ≤ >∑*–q nìï Á>±e÷\T, eT+&É˝≤\≈£î mHéÄsYôV≤#Y myéT
ùde\T n+<äT‘êsTT. C≤rj·T Á>±MTD Äs√>∑´ $TwüHé <ë«sê nH˚ø£ ø±s¡´Áø£e÷\qT
Á|üuÛÑT‘·«+ #˚|ü{Ïº+~. n$
(1) kÕe÷õø£ Äs√>∑´ ùde\T
(2) »qì düTs¡ø£å jÓ÷»q
(3) »qì •X¯ó dü+s¡ø£å ø±s¡´Áø£eT+
(4) sêÁw”ºj·T u≤\ kÕ«düÔ« ø±s¡´Áø£eT+
(5) Äj·TTwt ` kÕúìø£+>± n+<äTu≤≥T˝À e⁄qï Äs√>∑´ |ü<ä∆‘·T\ |ü]s¡ø£åD
C≤rj·T |ü≥ºD Äs√>∑´ $TwüHé

eTTK´ ñ<˚›X¯+ :
|ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝À ìedæ+#˚ Á|ü»\ Äs√>∑´ |ü]s¡ø£åD≈£î á $TwüHé @sêŒ≥sTT+~.
eTTK´+>± |ü≥ºD≤\˝À eTT]øÏ yê&É\˝À ìedæ+#˚ Á|ü»\≈£î Äs√>∑´ ùde\qT
n+~+#·&É+. Äs√>∑´+ ø√dü+ #˚ùd Ks¡TÃqT ‘·–Z+#·&É+.
|ü≥Dº ù|<ä\≈£î ñ∫‘·+>± yÓ<’ ´ä ùde\qT n+~+#·&+É . á ø±s¡´Áø£eT+ $T–*q n_Ûeè~∆
dü+düú\ nqTdü+<Ûëq+‘√ neT\e⁄‘·T+~. eTTK´+>± |ü≥ºD n_Ûeè~∆, >∑èVü≤ ìsêàD+,
|ü≥ºD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q dü+düú, e÷qe eqs¡T\ eT+Á‹‘·«XÊK, e÷‘ê •X¯ ó dü+πøåeT
XÊK yÓTT<ä˝…’q$.
C≤rj·T |ü≥Dº Äs√>∑´ $TwüHé nìï sêÁcÕº\ sê»<Ûëì ÁbÕ+‘ê\T, õ˝≤¢ Á|ü<ëÛ q |ü≥Dº ≤\T,
q>∑sê\T, {ÖqT\T eTTK´+>± 50,000 ˝À|ü⁄ »HêuÛ≤ >∑\ ÁbÕ+‘ê\˝À neT\e⁄‘·T+~.
πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\ ì<ÛäT\T 75:25 ìwüŒ‹Ô˝À $&ÉT<ä\e⁄‘êsTT. ôdŒwü˝Ÿ ø±≥–]
sêÁcÕº\≈£î 90:10 ìwüŒ‹Ô˝À ñ+{≤sTT.

20. Ç+Á<ä <ÛäqTwt

<˚X¯ yê´|üÔ+>± ∫Hêïs¡T\≈£î {°ø±\T y˚ùd+<äT≈£î
2015 e÷]Ã qT+∫ á |ü<øä∏ ±ìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
‘=*<äX¯˝À 201 õ˝≤¢\˝À ô|’˝…{Ÿ ÁbÕC…≈£îº>±
#˚|ü{≤ºs¡T.
<˚X¯yê´|üÔ+>± &çÁdæºø˘º ˝…e˝Ÿ Vü≤ÖdtôVA˝Ÿ¶ düπs« (&çm˝ŸôV≤#Ymdt ) 89 \ø£å\ eT+~
∫Hêïs¡T\≈£î {°ø±\T y˚jT· ˝Ò<ìä ‘Ó*j·T&É+‘√ Á|ü‹ HÓ\ 7 s√E\bÕ≥T 8 ÁbÕ+D≤+‘·ø£
yê´<ÛäT\≈£î {°ø±\T y˚kÕÔs¡T. n~ &ç|ò”Ô]j·÷, ø√]+‘·<ä>∑TZ, <ÛäqTsê«‘·+,•X¯ó |üø£åyê‘·+,
yÓT<ä&ÉTyê|ü⁄, ø£åj·T, ‘·≥Tº,

21. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ |òüdü˝Ÿ ;e÷ jÓ÷»q

¬s’ ‘ê+>±ìï Ä<äTø√e&ÜìøÏ á |ü<øä∏ ±ìï Á|üyX˚ ¯ ô|{≤ºsT¡ . n‹eèwæ,º nHêeèwæº e\q
qwüºb˛sTTq ¬s’‘ê+>±ìï Ä<äTø√e&ÜìøÏ neø±X¯+ ñ+~.
¾ >∑T]Ô+∫q |ü+≥\T, >∑T]Ô+∫q ÁbÕ+‘ê\ yê]øÏ ‘·|üŒìdü]>± |ü+≥s¡TD≤\T ÇkÕÔs¡T.
¾ Á|”$Tj·T+ πs≥T : Á|”$Tj·T+≈£î |ü]$T‹ ˝Ò<äT. s¡;Û, KØ|òt, ñ<ë´q/yêDÏ»´ |ü+≥\≈£î

1.5%, 2%, 5% #=|üq ¬s’‘·T\T Á|”$Tj·T+ #Ó*¢ùdÔ dü]b˛‘·T+~.
¾ Á|üuÛÑT‘·«+ Ç#˚Ã dü_‡&û≈£î d”*+>¥ ˝Ò<äT.
¾ qwüº|ü]Vü‰s¡+ ` n–ïÁ|üe÷<ë\T, ‘·TbòÕHé\T, es¡<ä\ ‘êøÏ&çøÏ >∑T] nsTT qwüº+

dü+uÛÑ$+∫Hê, |ü+≥\ ø√‘· nsTTb˛j·÷ø£ m≥Te+{Ï qwüº+ dü+uÛÑ$+∫Hê |ü]Vü‰s¡+
\_ÛdüTÔ+~.
¾ ÁbÕ+‘ê\ yêØ |ü<ä∆‹: á |ü<ä∆‹˝À ˇπø s¡ø£yÓTÆq düeTdü´\Tqï õ˝≤¢\qT >∑T]Ô+∫ yê]øÏ
Çq÷‡¬sHé‡ ø£+ô|˙‘√ »‘·|üs¡TkÕÔs¡T.
¾ ]yÓ÷{Ÿ ôdì‡+>¥ düVü‰j·T+‘√, kÕàsYº bò˛qT¢, Á&√Hé\ düVü‰j·T+‘√ |ü+≥qcÕºìï n‹
‘·≈£îÿe düeTj·T+˝À n+#·Hê y˚dæ qwüº|ü]Vü‰sêìï #Ó*¢+#·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~.
|üPs¡«+ neT\T˝À ñqï nìï |ü<∏äø±\ ˝À≥TbÕ≥¢qT düe]dü÷Ô á |ü<∏äø£+ Á|üy˚X¯
ô|≥º&É+ »]–+~.

kÕsTT˝Ÿ ôV≤˝ŸÔ ø±sY¶ |ü<∏äø£+

á |ü<∏äø£+ <ë«sê ¬s’‘·T\ bı˝≤\T, H˚\\qT |ü]o*+∫ ø±yê*‡q b˛wüø±\qT,
ms¡Te⁄\T ñ|üjÓ÷–+#·&É+ <ë«sê ñ‘êŒ<äø£‘· yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ düVü‰j·T+ #˚kÕÔs¡T.
$$<Ûä s¡ø±\ bı˝≤\≈£î nedüs¡yÓTÆq b˛wüø±\T, ms¡Te⁄\qT |ü+≥\ yêØ>± dæbòÕs¡düT
#˚kÕÔs¡T.
Á|ü‹ 3 dü+e‘·‡sê\≈£î ˇø£kÕ] á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä düVü‰j·T+ \_ÛdüTÔ+ ~.
á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T 50:50 ìwüŒ‹Ô˝À düVü‰j·T+ #˚kÕÔsTT.
ø£èwæ $ø±dt jÓ÷»q

á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä ùd+Á~j·T eékÕj·÷ìï Áb˛‘·‡Væ≤+∫, |ü+&ç+∫q |ü+≥\qT
e÷¬sÿ{Ÿ≈£î nqTdü+<Ûëq+ #˚kÕÔs¡T.
ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± Bìì neT\T|üsT¡ kÕÔsT¡ . |ü+≥kÕ>∑T yÓTT<ä\T e÷¬sÿ{Ÿ es¡≈î£ düV‰ü j·T+
#˚kÕÔs¡T.
C≤rj·T eékÕj·T e÷¬sÿ{Ÿ (áHêyéT)

á |ü<∏äø£+˝À eékÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\ neTàø±ìøÏ ø£+|üP´≥sY <ë«sê C≤rj·T e÷¬sÿ{Ÿ≈£î
nqTdü+<ÛëqyÓTÆ ñ‘·Œ‘·TÔ\qT <˚X¯+˝À mø£ÿ&Ó’Hê neTTàø√e#·TÃ.
∫qï ¬s’‘·T\ _õHÓdt ø£Hê‡]ºj·T+ (mdtm|òtmdæ) <ë«sê <Ûäq düVü‰j·T + \_ÛdüTÔ+~.
˝…’ôdì‡+>¥ $<Ûëq+ düs¡fi¯+>± ñ+≥T+~. ˇπø ˝…’ôdHé‡‘√ sêÁwüº+˝Àì nìï e÷¬sÿ{Ÿ\˝À
yê´bÕs¡+ #˚j·Te#·TÃ.
e÷¬sÿ{Ÿ |ò”E : eékÕj·T<ës¡T qT+&ç ôVA˝Ÿùd˝Ÿ yê´bÕ] ø=qT≈£îÿH˚ <ëìô|’ dæ+–˝Ÿ
bÕsTT+{Ÿ˝À |ò”E edü÷\T #˚kÕÔs¡T.
Ç~ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ |ü<∏äø£+. Çwüº+ ñqï sêÁcÕº\T Bì‘√ nqTdü+<Ûëq+ ø±e#·TÃ.
uÛÑ÷kÕs¡ |üØøå± πø+Á<ë\T e÷¬sÿ{Ÿ˝ÀH˚ ñ+{≤sTT.
∫qïø±s¡T ¬s’‘·T\ yê´bÕs¡ ø£Hê‡]ºj·T+ (mdtm|òtmdæ)
á |ü<∏äø£+˝À eékÕj·T Ä<Ûë]‘· |ü]ÁX¯eT\qT HÓ\ø=\Œ&É+, eékÕj·T<ës¡T\‘√
nqTdü+<Ûëq+ ø±e&É+.
á |ü<∏äø£+ <ë«sê q÷‘·q |ü]ÁX¯eT\≈£î ô|≥Tºã&ÉT\T ô|≥º&É+, Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T
n+~+#·&É+.
\_›<ës¡T\T, ¬s’‘·T\T, ¬s’‘·Tdü+|òü÷\T, düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\T, dü« j·T+ düVü‰j·Tø£dü+|òü÷\T
ø£èwæ $C≤„q πø+Á<ë\T (KVKs)
¾ eékÕj·T s¡+>±ìøÏ $düÔs¡D $uÛ≤>∑+ øÏ+<ä ÁøÏwæ $C≤„q πø+Á<ë\T @s¡Œ&Ü¶sTT.
¾ Ç$ ¬s’‘·T\≈£î eékÕj·T s¡+>∑ ì|ü⁄DT\≈£î, dü«#·Ã¤+<ä dü+düú\≈£î nedüs¡yÓTÆq dü\Vü‰\T
Ç#˚Ã+<äT≈£î Çs¡Te⁄] eT<Ûä´ düeTq«j·Tø£s¡Ô>± eéVü≤]kÕÔsTT.
¾ eékÕj·T<ës¡T\≈£î nedüs¡yÓTÆq q÷‘·q kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+, nìïs¡ø±\ $|ü‘·ÿs¡
|ü]dæú‘·T\qT ‘·≥Tº≈£îH˚ |ü<ä∆‘·T\qT $e]kÕÔsTT.
¾ ø£èwæ $C≤„q øπ +Á<ë\T sêÁwüº eékÕj·T $<ë´\j·T+/πø+Á<ä eékÕj·T dü+dü\ú ÄBÛq+˝À
|üì#˚kÕÔsTT.

HêÁ>±eT+ ` Hê >ös¡e+
á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ø=ìï Á>±e÷\qT m+|æø£ #˚düT≈£îì Ä Á>±e÷ìï XÊÁdüÔ,
kÕ+πø‹ø£ s¡+>±˝À¢ n_Ûeè~∆ #Ó+<˚˝≤ #·÷&Ü*.
¾ XÊÁdüÔ y˚‘·Ô\T $$<Ûä πø+Á<ë˝À¢ q÷‘·q |ü<ä∆‘·T\qT Á|üjÓ÷–+∫, sêÁwüº eékÕj·T
$X¯«$<ë´\j·T+ øÏ+<ä |üì#˚j·÷*.
¾ á XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ¬ø.$.¬¬ø. \T ªÄ‘·àµ \T e+{Ï dü+düú\ düVü‰j·T+‘√ |üì#˚kÕÔs¡T.
|üX¯ó dü+es¡∆ø£ XÊK

á |ü<∏äø£+˝À <˚oj·T |üX¯óe⁄\ dü+‘·‹ n_Ûeè~∆, dü+s¡ø£åDqT XÊÁd”Ô j·T |ü<ä∆‹˝À
ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.
Ç~ πø+Á<ä ÁbÕC…≈£îº.
<˚oj·T |üX¯óe⁄\ dü+‘·‹ eè~∆, bÕ\ ñ‘·Œ‹Ô ô|+#·&É+, yê´~Ûs¡Væ≤‘· |üX¯ódü+‘·‹ eè~∆
|üs¡#·&É+.
sêÁw”ºj·T >√≈£î\ $TwüHé sêÁwüº |üX¯ódü+es¡∆ø£ XÊK ÄBÛq+˝À ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·T+~.
á |ü<∏äø£+ 100% Á>±+{Ÿ ÇHé msTT&é øÏ+<ä <˚X¯yê´|üÔ+>± neT\T #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
neT\T $<Ûëq+ :
1. <˚oj·T |üX¯óe⁄\ dü+‘·‹ n_Ûeè~∆¬ø’ >√≈£î\ Á>±e÷\µ @sêŒ≥T
>√bÕ\ dü+|òü÷\T @sêŒ≥T #˚dæ eT+∫ |üX¯ódü+‘·‹ n_Ûeè~∆¬ø’ ø£èwæ.
ª>√bÕ\ s¡‘·ïµ, ªø±eT<Û˚qTµ nyês¡T¶\ @sêŒ≥T, |üX¯ódü+s¡øÏå‘· πø+Á<ë\≈£î düVü‰j·T+
#˚j·T&É+.
|üX¯ó<ëHé dü+Jeì
¾ |üX¯óe⁄\ Äs√>∑´ dü+s¡ø£åD¬ø’ q≈£î˝Ÿ kÕ«düú´ |üÁ‘ê\ C≤Ø.
¾ |üX¯óe⁄\ dü+s¡ø£åD¬ø’ C≤rj·T &˚{≤ Ä<Ûës¡+>± j·T÷ìes¡‡dt q+ãsY j·TT.◊.&ç.
πø{≤sTT+|ü⁄.
22. $ìjÓ÷>∑<ës¡T&Ü y˚T\Tø√

$ìjÓ÷>∑<ës¡T\ Vü≤≈£îÿ\T eT]j·TT uÛ≤<ä´‘·\ >∑T]+∫ <˚X¯ yê´|ü+Ô >± $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î
m<äTs¡e⁄‘·Tqï s¡ø£s¡ø±\ düeTdü´\ô|’ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#˚+<äT≈£î ñ<˚›•+∫q~ á
|ü<∏äø£+.
Á|ü»\+<äs¡÷ $ìjÓ÷>∑<ës¡T˝Ò. Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T @<√ ˇø£ edüTÔe⁄ ø=qT>√\T #˚kÕÔs¡T.
eTq+ ø=qï edüTÔe⁄ HêD´‘· ˝Òø£b˛‘˚ yÓ÷dü+ »]–+<äì uÛ≤<ä|ü&É‘ê+. á $<Ûä+>±
HêD´‘·˝À yÓ÷düb˛‘˚ Ä edüTeÔ ⁄≈£î #Ó*+¢ ∫q <Ûsä q¡ T sêã≥Tºø=H˚ yÓdü\Tu≤≥T ø£*Œ+∫+~
eTq Á|üuÛÑT‘·«+.
á ø±s¡´Áø£eT+ >∑T]+∫ <ä÷s¡<äs¡ÙHé, Ä˝Ÿ Ç+&çj·÷ πs&çjÓ÷ eT]j·TT &Ó’¬sø£ºπs{Ÿ Ä|òt
Ä&çjÓ÷ $dü«˝Ÿ |ü_¢dæ{Ï <ë«sê Á|ü#ês¡+ #˚düTÔHêïs¡T.
$ìjÓ÷>∑<ës¡T\ Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ õ˝≤¢, sêÁwüº, <˚X¯kÕúsTT˝À bò˛s¡+\qT ≈£L&Ü @sêŒ≥T
#˚XÊs¡T.
πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« dü+ã+~Û‘· XÊK\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+˝À á bò˛s¡yéT |üì#˚düTÔ+~.
$ìjÓ÷>∑<ës¡T\ s¡ø£åD #·≥º+ :
$ìjÓ÷>∑<ës¡T\T yês¡T qwüºb˛sTTq <ëìøÏ dü‘·«s¡y˚T, Ks¡TÃ˝Ò≈£î+&Ü |ü]Vü‰s¡+ bı+<˚
neø±X¯+ ø£*Œ+∫+~.
s¡ø£åD bı+<˚ Vü≤≈£îÿ, düe÷#ês¡+ bı+<˚ Vü≤≈£îÿ, m+|æø£ #˚düTø=H˚ Vü≤≈£îÿ, $ì|æ+#˚
Vü≤≈£îÿ, |ü]Vü‰s¡+ bı+<˚ Vü≤≈£îÿ, $ìjÓ÷>∑ $<ä´qT bı+<˚ Vü≤≈£îÿ
á #·≥º+ <ë«sê $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î ø£*Œ+#·ã&Ü¶sTT.

n+‘√´<äj·T nqï jÓ÷»q
á |ü<∏äø£+ <˚X¯+˝Àì ìs¡Tù|<ä\ ø√dü+ ñ
<˚•› +|üã&çq~. sπ wüHé cÕ|ü⁄\ <ë«sê ìs¡Tù|<ä\≈£î
ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T n+~+#·&É+ á |ü<∏äø£+ \ø£å´+.
á |ü<øä∏ +£ <ë«sê \_∆bı+<˚ ≈£î≥T+u≤\≈£î HÓ\≈£î
35 πøJ\ _j·T´+, >√<ÛäTeT\T, øÏ˝À 2 s¡÷.\T,
øÏ˝À 3 s¡÷.\≈£î n+~düTÔHêïs¡T.
n+‘√´<äj·T nqï jÓ÷»q |ü]~Û˝ÀøÏ sêì ≈£î≥T+u≤\≈£î ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘· #·≥º+
(mHém|òtmdtm) øÏ+<ä ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T n+~düTÔHêïs¡T.
á |ü<øä∏ ±ìøÏ |üP]Ô dü_‡&û øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«y˚T ÇdüT+Ô ~. |ü+|æD° Ks¡TÃ\T sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘ê«\T,
πø+Á<ä bÕ*‘· bÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\T uÛÑ]kÕÔsTT.
<˚X¯+˝Àì 2.50 ø√≥¢ ≈£î≥T+u≤\T Bì <ë«sê \_∆ bı+<äT‘·THêïs¡T.

Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Á>±MTD &çõ≥˝Ÿ kÕø£ås¡‘ê n_Ûj·÷Hé

Ç~ uÛ≤s¡‘·Á|üuÛÑT‘·«+ ø=‘·Ô>± Á|üy˚X¯ô|{Ïºq |ü<∏äø£+. 2019 dü+e‘·‡s¡+ es¡≈£î Á>±MTD
Á|ü»\T n+<ä]øÏ (Digital Literacy) kÕ+πø‹ø£ nø£åsêdü´‘· n+~+#·&É+ á |ü<∏äø£+
\ø£å´+.
Á|ü|ü+#·+˝Àì &çõ≥˝Ÿ nø£åsêdü´‘· ø±s¡´Áø£e÷\˝À Ç~ ≈£L&Ü ˇø£ ô|<ä › ø±s¡´Áø£eT+.
ø£+|üP´≥sY $<ä´ n+~+∫, ÄHé˝…’Hé ùde\ >∑T]+∫ ‘Ó*j·TCÒj·T&É+ <ë«sê bÂs¡T\≈£î
$wüj·T |ü]C≤„q+(Hê˝…&é®), düe÷#ês¡+, HÓ’|ü⁄D≤´\T n+~+#·&É+.

23. ‘ê>∑T˙s¡T eT]j·TT bÕ]X¯ó<ä∆´ eT+Á‹‘·« XÊK

»˝Ÿ eTì ø±s¡´Áø£eT+
Á>±MTD Á|ü»\≈£î dü«#·Ã¤yÓTÆq ‘ê>∑T˙s¡T dü]|ü&çq+‘· n+~+#·&Éy˚T á |ü<∏äø£+ \ø£å´+.
Á>±MTD ÁbÕ+‘· ã&ÉT\˝À eT+∫˙{Ïì X¯óÁuÛÑ|ü]#˚ j·T+Á‘ê\T neTs¡Ã&É+.
sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<Ûä«s¡´+˝À Á>±eT|ü+#êsTTr\T, Á>±eT ˙{Ï, bÕ]X¯ó<ä∆´ ø£$T{°\T,
dü«j·T+ ñbÕ~Û dü+|òü÷\ <ë«sê ø±s¡´Áø£eT+ neT\T »s¡T>∑T‘·T+~.

24. n\Œdü+U≤´≈£ eT+Á‹‘·«XÊKyê] |ü<∏äø±\T

qsTT eT+õ˝Ÿ
á |ü<∏äø£+ 2016˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï>± »eTTà ø±oàsY˝À ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. n\Œdü+U≤´ø£
esêZ\ Ä&É|æ\¢\≈£î kÕúìø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· >∑\ 7 s¡ø±\ HÓ’|ü⁄D≤´\ n_Ûeè~∆øÏ dü+ã+~Û+∫
eT÷&ÉTHÓ\\ •ø£åD ÇkÕÔs¡T.
ù|<ä n\Œdü+U≤´ø£ esêZ\≈£î #Ó+~q j·TTe‘·≈£î düTdæús¡yÓTÆq , ˝≤uÛ Ñ<ëj·Tø£yÓTÆq ñbÕ~Û
neø±XÊ\T #·÷|æ yê]ì Á|ü<Ûëq Ä]úø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ˝À¢ ìsêàD≤‘·àø£ uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT
#˚j·÷\qï~ ñ<˚›X¯´+
e÷¬ s ÿ{Ÿ &ç e ÷+&é ñqï HÓ ’ | ü ⁄ D≤´\ $wü j · T +˝À j· T Te‘· ≈ £ î dü e TÁ>∑ •ø£ å D
n+~+#·ã&ÉT‘·T+~
Ç‘·s¡ \øå±´\˝À¢ Äs√>∑´ $wüj÷· \T, Jeq HÓ|’ ⁄ü D≤´\ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&+É , eT<Û´ä ˝À
ã&ç e~*q j·TTe‘·qT düMTø£]+∫ yê]øÏ H˚wüq˝Ÿ Çìdæº≥÷´{Ÿ Ä|òt zô|Hé
dü÷ÿ*+>¥(mHé◊zmdt),Äj·÷ sêÁcÕº\ zô|Hé dü÷ÿ*+>¥ eédüú\<ë«sê yê]ì 8 ˝Ò<ë
10 ‘·s¡>∑‹ #·~$+#·&É+.
qsTT s√wæì
n\Œdü+U≤´ø£ eTVæ≤fi¯˝À¢ Hêj·Tø£‘·« \ø£åD≤\≈£î dü+ã+~Û+∫q •ø£åD |ü<∏äø£+.
n\Œdü+U≤´ø£ eTVæ≤fi¯˝≈£î Á|üuÛÑT‘·´ eédüú, u≤´+≈£î\T, Ç‘·s¡ dü+ düú\≈£î dü+ã+~Û+∫q
|ü]C≤„Hêìï, kÕ+πø‹ø£ HÓ’|ü⁄D≤´\qT n+~+#·&É+ <ë«sê yês¡T Äj·÷dü+düú\˝À
nedüs¡yÓTÆq $$<Ûä kÕúsTT\ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT ìs¡“¤j·T+>± ìs¡«Væ≤+#· T≈£î+≥÷
kÕ~Ûø±s¡T\T>± q&ÉT#·T≈£îH˚˝≤ #˚j·T&É+.

eTÚ˝≤Hê ÄC≤<é H˚wüq˝Ÿnø±&ÉMT |òüsY dæÿ˝Ÿ‡ (m+.@. mHé.@.mdt.)
¾ e÷qdt nH˚~ C≤rj·TkÕúsTT #·≥º+˝À HÓ’|ü⁄D≤´\ n_Ûeè~∆ •ø£åD @sêŒ≥T
¾ Ç+<äT˝À C≤rj·T/ n+‘·sê®rj·T •ø£åD≤ dü+düú\\‘√ f…Æn|t <ë«sê Á|üd üTÔ‘· &çe÷+&é
ñqï n+XÊ\˝À n\Œdü+U≤´ø£ esêZ\ yê]øÏ •ø£åD n+~kÕÔs¡T.
¾ HÓ’|ü⁄D≤´\qT n+~|ü⁄#·TÃ≈£îqï ‘·s¡Tyê‘·, yê] Á|üdüTÔ‘· yê´bÕsêìï ˝Ò<ë eTs√ ø=‘·Ô
yê´bÕsêH√ï bÕs¡+_Û+#·&ÜìøÏ ø±e\dæq &ÉãT“qT ‘·≈£îÿe e&û¶ô|’ ÇkÕÔs¡T.
VüQHêsY Vü‰‘Y
VüQHêsY Vü‰‘Y(ì|ü⁄D Vü≤düÔ+) n\Œdü+U≤´ø£ eT+Á‹‘·« XÊK n\Œdü+U≤´≈£î\yês¡T
‘·j·÷s¡T#˚dæq Vü≤düÔø£fi≤edüTÔe⁄\T, ≈£î≥Tº|üqT\ Á|ü<äs¡Ùq\ @sêŒ≥T≈£î áVüQHêsY Vü‰‘Y
Ç+<äT˝À ñ∫‘·+>± <äTø±Ddüú\+, Á|üj·÷D Ks¡TÃ\T, s√Eyê] Ks¡TÃ\T n+<ä#˚kÕÔs¡T.
Ç|üŒ{ÏøÏ ¬s+&ÉT VüQHêsY Vü‰‘Y\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+ »]–+~.
‘·«s¡˝À nìï sêÁcÕº\˝À VüQHêsY Vü≤uŸ\qT @sêŒ≥T #˚dæ VüQHêsY Vü‰‘Y\‘√ bÕ≥>±
kÕ+düÿè‹ø£ ø±s¡´Áø£e÷\qT @sêŒ≥T #˚j·÷\ì ìs¡ísTT+#ês¡T.
ñkÕÔ<é
kÕ+Á|ü<ësTTø£ Vü≤düÔø£fi¯\T/ #˚‹|üqT\˝À HÓ’|ü⁄D≤´\ n_Ûeè~∆ø√dü+ ÁbÕs¡+_Û+∫q á
|ü<∏äø£+ |üP]Ô>± 100% πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø£+.
e÷düºsY Áø±|òtº ‡yÓTHé/ ø£fi≤ø±s¡T\ kÕeTsêú´\ ô|+|ü⁄ø√dü+ ìπs›•+#·T≈£îqï |ü<∏äø£+. •ø£åD
bı+~qMs¡T n\Œdü+U≤´ø£ esêZ\ j·TTe‘·≈î£ $$<Ûä kÕ+Á|ü<ësTTø£ ø£fi¯\T/#˚‹eè‘·T\Ô ˝À
•ø£åD ÇdüÔs¡T.
á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä n\Œdü+U≤´ø£ esêZ\ n_Ûeè~∆, e÷¬sÿ{Ï+>¥ ø√dü+ yês¡T
kÕ+Á|ü<ësTTø£+>± nqTdü]dü÷Ô edüTÔqï Á|ü<ÛëqyÓTÆq #˚‹eè‘·TÔ\T / ø£fi¯\˝À¢ HÓ’|ü⁄D≤´\
n_Ûeè~∆ •ø£åD ø±s¡´Áø£e÷\qT ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.
Ç‘·sê\T
|ü&Û√ |üs¡<˚XŸ: $<˚XÊ˝À¢ #·<äTe⁄ø√yê\qT≈£îH˚yê]øÏ e&û¶ dü_‡&û‘√ s¡TD≤\T
Vü≤e÷] <äs√Vü‰sY : <˚X¯+˝Àì n\Œdü+U≤´≈£î\≈£î dü+ã+~Û+∫q |òüTq dü+düÿ è‹ì
ø±bÕ&Ü¶ìøÏ kÕ+düÿ è‹ø£ eT+Á‹‘·«XÊK‘√ ø£*dæ ìs¡«Væ≤+#˚ |ü<∏äø£+
õjÓ÷ bÕ]Ù: bÕ]ÙeT‘·düTÔ\ dü+K´ ‘·–Zb˛e&Üìï n&ÉT¶ø√&ÜìøÏ ÁbÕs¡+_Û+∫q |ü<∏ä ø£+.
d”ø√ ne⁄sY ø£e÷y√ (\sYï n+&é msYï): n\Œdü+U≤´ø£ esêZ\ j·TTe‘·≈î£ kÕ+Á|ü<ësTTø£/
Ä<ÛäTìø£ |üqT\˝À •ø£åD Ç∫Ã yê]ì Ä]∆ø£+>± ã˝Àù|‘·+ #˚j·T&ÜìøÏ #˚dæq |ü<∏äø£+.
q\+<ë ÁbÕC…øº˘ : n\Œ dü+U≤´ø£ esêZ\ ñqï‘· $<ë´dü+dü\ú ˝À uÀ<ÛHä êdæã“+~ n_Ûeè~∆øÏ
ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+
eTÚ˝≤Hê ÄC≤<é ùdVü≤‘Y d”ÿ+ : n\Œdü+U≤´ø£ esêZ\ $<ë´s¡Tú\ Äs√>∑´ |ü]s¡ø£åD≈£î
Äs√>∑´ |üØø£å\T
ôdã’ sY Á>±yéT : eT©º ôdø√ºs˝¡ Ÿ &Óã\|tyTÓ +{Ÿ Áb˛Á>±+ øÏ+<ä ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. n\Œdü+U≤´ø£
esêZ\ $<ë´s¡Tú\≈£î ø£+|üP´≥sY , ◊dæ{Ï |ü]C≤„Hêìï n+~+#·&ÜìøÏ ‘·–q ø£+|üP´≥sY
•ø£åD≈£î düVü≤ø£]kÕÔs¡T.
uÒ>∑+ Vü≤Á»‘Y eTVü≤˝Ÿ H˚wüq˝Ÿ kÕÿ\sYwæ|t : eTÚ˝≤Hê ÄC≤<é m&ÉT´πøwüHé bòÂ+&˚wüHé
<ë«sê Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝…’q ne÷àsTT\≈£î á kÕÿ\sYwæ|tqT n+~kÕÔs¡T.
eTVæ≤fi≤ düeTè~∆ jÓ÷»q : eTVæ≤fi¯\≈£î nqT≈£L\+>± ñ+&˚ s¡+>±\˝À HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆
•ø£åD ÇkÕÔs¡T. ø£åD ø±\+˝À uÛÑè‹ ≈£L&Ü ÇkÕÔs¡T. dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\T>±
@s¡Œ&ç dü÷ø£åàs¡TD≤\‘√ \_›bı+<ë\H˚ ñ<˚›X¯´+‘√ ÁbÕs¡+_Û+∫q |ü<∏ä ø£+ Ç~.

25. q÷´ n+&é ]qT´j˚TãT˝Ÿ mqØ® eT+Á‹‘·« XÊK

dü÷s¡´$TÁ‘· d”ÿyéT
2020 e÷]ÃHê{Ïø£˝≤¢ 50,000 eT+~ kÂs¡$<äT´‘Y
f…øÏïwæj·Tq¢qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+ \ø£å´+.
600 >∑+≥\T (eT÷&ÉTHÓ\\) á•ø£Då ø√s¡T‡˝À k˛˝≤sY
bÕ¢+{Ÿ |ü]ø£sê\T neTs¡Ã&É+, ìs¡«Vü≤D >∑T]+∫q
|üP]Ô kÕúsTT •ø£åD ÇkÕÔs¡T.
Á>±MTD eT]j·TT q>∑sê\˝Àì j·TTe‘· eT]j·TT eTVæ≤fi¯\≈£î ñbÕ~∏ ,ñ<√´>∑ neø±XÊ\T
#·÷|ü&É+ Á|ü<Ûëq ñ<˚›X¯´+. ø±>± mdtdæ/mdt{Ï/ z_dæ esêZ\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· ñ+≥T+~.
á •ø£åD≈£î ◊{Ï◊ (m\ÁøÏºø£˝Ÿ n+&é yÓ’]+>¥) ˝Ò<ë Ç+»˙]+>¥ &ç|ü¢e ÷ ( m\ÁøÏºø£˝Ÿ ,
m\Áø±ºìø˘‡ n+&é yÓTø±ìø£˝Ÿ) dü]º|òæ¬ø{Ÿ bı+~ ñ+&Ü*.
n+‘·ø£+fÒ ñqï‘· n+fÒ _f…ø˘ #˚dæqyês¡T nqs¡TΩ\T.
100% πø+Á<ä ì<ÛäT\‘√ H˚wüq˝Ÿ ÇHédæº≥÷´{Ÿ |òüsY k˛˝≤sY mqØ® (mHé◊mdtÇ) yês¡T
<˚X¯eT+‘·{≤ á •ø£åD ø±s¡´Áø£e÷\qT ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.
Bì‘√ bÕ≥T>± ∫qï ‘·sV¡ ‰ü »\ $<äT´‘Y, kÂs¡Xø¯ ÔÏ |ü]ø£sê\ ìs¡«Vü≤D, ]ù|s¡T,¢ u≤sTT\sY
q&É|ü&É+ ˝≤+{Ï $wüj·÷˝À¢ dü«\Œø±*ø£ •ø£åD ø±s¡´Áø£e÷\T ≈£L&Ü ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.

q÷´ n+&é ]qT´j˚TãT˝Ÿ mqØ® eT+Á‹‘·« XÊK˝À |üP]Ô dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ô ‘√ q&ç#˚
dü+düú H˚wüq˝Ÿ ÇHédæº≥÷´{Ÿ |òüsY k˛˝≤sY mqØ® (mHé◊mdtÇ)
»eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVA
ü H˚wqü ˝Ÿ k˛˝≤sY $TwüHé (C… mHé mHé mdt m+)
Bìï H˚wüq˝Ÿ k˛˝≤sY $TwüHé nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. Ç~ H˚wüq\é j·÷ø£åHé bÕ¢Hé ÄHé
¬ø’¢y˚T{Ÿ #˚+CŸ (mHé@|ædædæ) øÏ+<ä |üì#˚düTÔqï 8 C≤rj·T ñ<äé÷\˝À ˇø£{Ï.
á $TwüHé ‘=* \ø£å´+ 2022 Hê{Ïø£˝≤¢
20,000 yÓT>±yê≥¢ Á–&é @sêŒ≥T#˚j·÷\qï~
ø±>± ‘· s ¡ T yê‘· Ä \øå ± ´ìï 1,00,000
yÓT>±yê≥¢≈£î ô|+#ês¡T.
@s¡Œs¡T#·T≈£îqï \ø£å´+˝À 40 õ>± yê{Ÿ‡
s¡÷|òt{≤|t ø±>± 60 õ>±yê≥T¢ ô|<ä› eT]j·TT
eT<Ûä´‘·s¡Vü‰ kÂs¡$<äT´‘Y Á–&é ø£HÓø£åq¢ <ë«sê
s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
á d”ÿyéT øÏ+<ä Á>±e÷\T q>∑sê\˝À ≈£L&Ü kÂs¡ BbÕ\T, mdt|æ$ neTs¡Ã&É+ e+{Ï
yê{ÏøÏ 30% dü_‡&ûì Á|üø£{Ï+#ês¡T.
k˛˝≤sY dæ{° (kÂs¡q>∑s+¡ )
¾ Á|ü<Ûëq ñ<˚›X¯´+, kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\T Á|ü‘êé÷ïj·T $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äø£ |ü]C≤„Hêìï,
Á|ü‹uÛ≤e+‘·+>± $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ #˚j·T&É+.
¾ sêuÀj˚T 5dü+e‘·‡sê\˝À kÕ+Á|ü<ësTTø£ $<äT´‘Y yê&Éø£+ ø£˙dü+>± 10% ‘·>±Z*
nqï~ \ø£å´+.
¾ k˛˝≤sY dæ{°˝À nìïs¡ø±\ Á|ü‘êé÷ïj·T $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äø£ e÷sêZ\ô|’ <äèwæº ô|&É‘ês¡T.

26. |ü+#êsTTr sêCŸ eT+Á‹‘·« XÊK

|ü+#êsTTrsêCŸ m+|üesYyÓT+{Ÿ n+&é nøö+≥_*{° ÇHéôd+{Ïyé d”ÿ+
ôd+Á≥˝Ÿ ôdø±ºsY |ü<øä∏ +£ . sêÁcÕº\qT |ü+#êsTTr\≈£î |ò+ü &é‡(ì<ÛäT\T), |ò+ü ø£Hå ‡é ( |üqT\T),
|ò+ü ø£qå Ødt( ø±s¡´ìsê«Vü≤≈£î\T) nH˚ eT÷&é m|ò\t qT $πø+ÁBø£]+#˚˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&+É .
|ü+#êsTTr\T yê{Ï $<ÛäT\qT bÕs¡<äs¡Ùø£+>± Á|ü‹uÛ≤e+‘·+>± ìs¡«Væ≤ +#˚˝≤
»yêãT<ëØ‘·Hêìï ô|+#˚˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ á |ü<∏äø£+ \ø£å´+.
100% πø+Á<ä ì<∏äT\T.
3 m|òt\ $πø+ÁBø£s¡D Ä<Ûës¡+>± πø+Á<äbÕ*‘· eT]j·TT sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\ø£T sê´+≈£î\T
Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~,.
2011qT+&ç sê´+øÏ+>¥qT nqTdü]+∫ πø+Á<ä bÕ*‘· eT]j·TT sêÁwüº Á|üu ÛÑT‘ê«\≈£î,
|ü+#êsTTr\≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~

27. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ñ»«\ jÓ÷»q

<˚X¯+˝À dü+|üPs¡í+>± e+≥>±´dt $ìjÓ÷>∑+˝À
sêyê\qï~ \ø£å´+.
eTVæ≤fi¯\ kÕ~Ûø±s¡‘,· Äs√>±´\ |ü]s¡øDå£ \ø£´å +>±,
<ë]Á<ä´πsK≈£î ~>∑Teq ñqï ≈£î≥T+u≤\˝Àì Ád”Ô\
ù|]≥ e+≥ >±´dt ø£HÓø£åHé\ø£T s¡÷.1600\ Ä]úø£
düVü≤ø±sêìï Ç|æŒ+#·&É+.
sêÁwüº eT]j·TT πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\ Á|üuÛÑT‘ê«\
dæ b ò Õ s¡ d ü T \qT nqTdü ] +∫ \_› < ës¡ T \qT
>∑T]Ô+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
$ìjÓ÷>∑<ës¡T˝À¢ e+≥ bı>∑ e\¢ ∫qï|æ\¢˝À¢ >∑T+&Ó »ãT“\T, Bs¡Èø±*ø£ .....
}|æ]‹‘·TÔ\ ø±´q‡sY, yêj·TT ø±\Twü´+e\¢ XÊ«dü dü+ã+<Ûä rÁe nHês√>±´\T e#˚Ã
Á|üe÷<ä+ >∑T]+∫q ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+.
Bì e\¢ >±´dt dæ*+&És¡¢ |ü+|æD°øÏ düVü‰j·T≈£î\ nedüs¡+ ø£qTø£ ø=+<ä]øÏ JeH√bÕ~∏
neø±X¯+ ≈£L&Ü edüTÔ+~.

|üV≤ü ˝Ÿ
e+≥>±´dt $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î Ç#˚Ã dü_‡&ûì ‹qï>± yê] u≤´+ø˘ U≤‘ê˝À¢ øÏ
»eT#˚j·T&É+. Bìe\¢ dü_‡&û |òü˝≤\qT \_›<ës¡T\≈£î ‹qï>± n+~+#·&É+ , eT<Ûä´
|ü+|æD° <ës¡T\yÓ÷kÕ\≈£î ‘êe⁄˝Ò≈î£ +&Ü #˚jT· &É+, <=+>∑øH£ øÓ qå£ q¢ T n&ÉTø¶ √e&É+ \ø£´å +>±
ô|≥Tº≈£îHêïs¡T.
ád”ÿyéT˝À dæ*+&ÉsqY T $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T e÷¬sÿ{Ÿ <Ûsä øπ¡ ø=Hê*‡ ñ+≥T+~. Ä ‘·sT¡ yê‘·
dü_‡&û yê] U≤‘ê˝ÀøÏ »eT#˚kÕÔs¡T.
Ç+<äT˝À $ìjÓ÷>∑<ës¡T≈£î u≤´+ø˘ U≤‘ê ñ+&É&É+ ‘·|üŒìdü]. nB Ä<ÛësY q+ãsY≈£î
nqTdü+<Ûëì+#·ã&çq U≤‘êñ+&Ü*.
ˇø£ y˚fi¯ Ä<ÛësY q+ãsY ˝Òq≥¢sTT‘˚ yê] u≤´+ø˘ U≤‘ê qT ‹qï>± yê] 17 n+¬ø\
m˝Ÿ|æõ ◊&ç q+ãsY≈£î nqTdü+<Ûëì+#·e#·TÃ.


28. $TìÁd”º Ä|òt |üesY
BHé<äj·÷˝Ÿ ñbÕ<Ûë´jYT Á>±yéT CÀ´‹ jÓ÷»q (DDUGJY)

Á>±eT ÁbÕ+‘ê\≈£î 24 >∑+≥\T $<äT´‘·TÔqT n+~+#·&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q $<äT´X¯Ã¤øÏÔ
eT+Á‹‘·«XÊK yê] ÁbÕ<Ûëq´‘ê ø±s¡´Áø£eT+.
Á>±MTD >∑èVü≤ eT]j·TT eékÕj·T nedüsê\≈£î y˚s¡Ty˚s¡T |ò”&ÉsY\qT @sêŒ≥T #˚dü÷Ô
MT≥]+>¥, |ü+|æD° eédüúqT
ã˝Àù|‘· + #˚ j · T &É + |ü P s¡ « |ü ⁄
sêJyé >±+BÛ Á>±MTDY
$<äT´rø£s¡DY jÓ÷»qqT Bì˝À
$©q+ #˚XÊs¡T.
Ç+{ÏÁ>π f…&é |üesY &Óe\|tyTÓ +{Ÿ
d”ÿyéT (◊|æ&çmdt): q>∑sê\≈£î 24 >∑+≥\
$<ä T ´‘· T Ô q T n+~+#· & ÜìøÏ
s¡÷bı+~+∫q |ü<∏äø£+.
]yÓ÷{Ÿ $˝ÒCŸ m\ÁøÏº|òæπøwüHé Áb˛Á>±+(ÄsY$Ç|æ): $<äT´‘Y ˝…’H˚¢ ˝Òì ≈£îÁ>±e÷\≈£î
»HêyêkÕ\≈£î Á|ü‘êé÷ïj·T eqs¡T\ <ë«sê $<äT´‘·TÔqT n+~+#˚ \ø£å´+‘√ q&ç#˚
ø±s¡´Áø£eT+.

H˚wüq˝Ÿ m˝ŸÇ&ç Áb˛Á>±+

<˚X¯+˝À $<äT´‘·TÔ qT bı<äT|ü⁄>± yê&É&É+ ô|’ <äèwæº ô|&É‘ês¡T. ¬ s+&ÉTs¡ø±\ |ü<∏äø±\T
Ç+<äT˝À ñHêïsTT.
Ç+<äT˝À &çÇm˝Ÿ|æ ` ñC≤˝≤ |ü<∏äø£+ >∑èVü‰edüsê\≈£î yê&˚yê]øÏ m˝ŸÇ&ç ã\T“\qT
n+~+#˚|ü<∏äø£+.
mdtm˝ŸmHé|æ ` |üPs¡«|ü⁄ M~∏ BbÕ\ kÕúq+˝À $<äT´‘·TÔ ‘·≈£îÿe>± Ks¡Ãj˚T´ m˝ŸÇ&ç
ã\T“\qT 2019 e÷]ÃHê{Ïø£˝≤¢ neTsêÃ*.
ø√˝Ÿ$TÁ‘· yÓuŸ b˛s¡º˝Ÿ
u§>∑TZqT >∑èVü≤ nedüsê\≈£î ø±ø£ $<äT´<äT‘·Œ‹ÔøÏ yê&É&É+ <ë«sê ‘·≈£îÿe ñ‘êŒ<äø£ Ks¡TÃ
e\¢ $<äT›‘·TÔqT $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î eT]+‘· #·eø£>± n+~+#·&É+ô|’ <ä èwæºô|fÒº+<äT≈£î
s¡÷bı+~+∫q b˛s¡º˝Ÿ.
ñ»«\ &çdÿü + ndü÷´¬sHé‡ jÓ÷»q (UDAY)
$<äT´‘Y |ü+|æD° dü+düú\≈£î 24 >∑+≥\ HêDýÓTÆq ñ<äT´‘YqT n+~+#˚ Á|üj·T‘·ï+˝À
uÛ≤>∑+>± Ä]úø£ eT]j·TT ìs¡«Vü≤D düVü≤ø±sêìï n+~+#˚+<äT≈£î ìπs›• +∫q |ü<∏äø£+.
2018`19 Hê{Ïø£˝≤¢ <˚X¯+˝Àì nìï &çdüÿ+\T ˝≤uÛÑkÕ{Ï>± q&ç#˚˝≤ Á|ü j·T‘·ï+
#˚|ü&ÉT‘·THêïs¡T. $<äT´‘Y Ä<ë, Ä]úø£ Áø£eT•ø£åD\qT ñ<˚›•+∫ |üì#˚düTÔHêïs¡T.
yÓTTu…’˝Ÿ j·÷|t‡
¾ Á>±MTD $<äT´Bø£s¡D j·÷|t (GARY) : DDUGJY Á>±MTD $<äT´Bø£s¡DqT >∑T]+∫q
$esê\qT bÂs¡T\T ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ.
¾ $<äT´‘Y Á|üyêVü≤ j·÷|t : Ç~ $<äT´‘Y <Ûäs¡\T n+<äTu≤≥T\qT >∑T]+∫q düe÷#êsêìï
n+~düTÔ+~.
¾ ns¡“Hé CÀ´‹ n_Ûj÷· Hé j·÷|t (URJA) : Ç~ q>∑sê\˝À $<äT´‘Y |ü+|æDø° Ï dü+ã+~Û+∫
$ìjÓ÷>∑<ës¡TìøÏ $esê\qT n+~düTÔ+~. |òæsê´<äT\T, yê{Ï |ü]cÕÿsêìï >∑T]+∫q
düe÷#êsêìï ≈£L&Ü n+~+düTÔ+~. q÷‘·q ø£HÓø£åq¢ $esê\qT ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ.
¾ á`‘·s¡+>¥ j·÷|t : $<äT´‘Y Á|üdüs¡D eédüúqT >∑T]+∫q düe÷#êsêìï n+~düTÔ+~.
¾ á`Á{≤Hé‡ j·÷|t : Ç~ n+‘·sYsêh $<äT´‘Y |ü+|æD°øÏ dü+ã+~Û+∫q <Ûäs ¡\qT
‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.

29. ¬s’˝Ò« eT+Á‹‘·« XÊK

ne‘·sD¡ Y
¾ Ç+<äT˝À 7 ø±s¡´Áø£e÷\T ñHêïsTT.
¾ $TwüHé 25 ≥qTï\T : edüTÔ s¡yêD≤ kÕeTsêú´ìï ô|+#·&É+ <ë«sê Ä<ëj· ÷ìï
ô|+#·Tø√e&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+.
¾ $TwüHé Js√ j·÷øÏ‡&Ó+{Ÿ : Ç~ j·÷øÏ‡&Ó+≥¢qT ‘·–Z+#·&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+.
¾ $TwüHé ù|dt (Ábı≈£L´sYyÓT+{Ÿ n+&é ø£q®+|ü¸Hé Ç|òæwæj·T˙‡) : ¬s’ ˝Ò« ùde\qT, dü+|ü<äqT
yÓTs¡T>∑T|üs¡#·Tø√e&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+.
¾ $TwüHé sêbòÕsº Y : Ç~ Á|üdTü ‘Ô · s¬ fi’ fl¯ y˚>±ìï, kÕeTsêú´ìï ô|+#·& ÜìøÏ ñ<˚•› +∫q |ü<øä∏ +£ .
¾ $TwüHé Vü≤+Á&É&é : e#˚Ã πs+&˚fi¯fl˝À ø£˙dü+ e+<ä ôd’&ç+>∑T\qT @sêŒ≥T #˚j·T&ÜìøÏ
ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+.
¾ $TwüHé _j·÷+&é ãTø˘ ø°|æ+>¥ : Ç~ |òü*‘ê\qT n+#·Hêy˚j·T&ÜìøÏ ñ|ü jÓ÷>∑|ü&˚
|ü<∏äø£+.
¾ $TwüHé ¬øbÕdæ{° j·TT{Ï˝…’CÒwüHé : 2019 ø£˝≤¢ &Ûç©¢, eTT+u…’, eT]j·TT &Ûç©¢ ø£\ø£‘êÔ
ø±]&ÜsY\ ìsêàD+ <ë«sê kÕeTsêú´ìï $düèÔ ‘·kÕúsTT˝À ô|+#·&ÜìøÏ ñ<˚•› +∫q |ü<øä∏ +£ .

$ø£\Œ (Á|ü‘êé÷ïj·T ¬s’\TãTøÏ+>¥ @sêŒ≥T¢) d”ÿyéT
yÓsTT{Ï+>¥ *düTº˝À ñqï Á|üj·÷DÏ≈£î\≈£î 12 >∑+≥\˝À|ü⁄ eTs√ ¬s’\T˝À Á|üj·÷D≤ìøÏ
neø±X¯+ ø£*Œ+#˚ |ü<∏äø£+.
yÓsTT{Ï+>¥ *düTº˝À ñqï Á|üj·÷DÏ≈£î\T {Ï¬ø{Ÿ ãTø˘ #˚düT≈£îH˚≥|ü⁄ &˚ yês¡T ø√πs
Á|ü‘êé÷ïj·T >∑T]+∫ sêj·÷*‡ ñ+≥T+~.
Ç+<äTø√dü+ Á|üj·÷DÏ≈£î\T n<äq+>± #Ó*¢+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT.
ø√¢Hé Áf…ÆHé düØ«düT\T :
e‹Ô&ç m≈£îÿe>± ñ+&˚ e÷sêZ\˝À Á|üj·÷DÏ+#˚ yÓsTT{Ï+>¥ *düTº˝Àì Á|üj·÷DÏ≈£î\T Ä
yÓ+≥H˚ ˇø£ >∑+≥ ˝À|ü⁄ Á|üj÷· D kÂø£s´¡ + ø£*Œ+#˚ neø±XÊ\qT |ü]o*düTHÔ êïs¡T. á
Ä˝À#·q yÓqTø£ ñ<˚X› y¯ T˚ eT+fÒ Á|üj÷· DÏ≈î£ \T yês¡T #˚sT¡ ø√yê*‡q düeTj·÷ìπø >∑e÷´ìï
#˚πs @sêŒ≥T n+~+#·&É+.
¬s’\T uÛÑÁ<ä‘ê ì~Û :
sêÁw”ºj·T ¬s’˝Ÿ dü+s¡ø£å ø√wt : ¬s’˝Ò« Á{≤ø˘\ n_Ûeè~∆, Á_&ç® ]ù|s¡T |üqT\T, yÓTs¡T¬>’q
ìs¡«Vü≤D |üqT\T yÓTT<ä˝…’qyê{Ïø√dü+ á ì~Ûì @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.
á ì<ÛäT\T eTT]–b˛ì $<Ûä+>± ìã+<Ûäq\qT s¡÷bı+~+#ês¡T.
n+‘√´<äj·T mø˘‡Áô|dt :
2016 ¬s’˝Ò« ã&Ó®{Ÿ˝À á n+‘√´<äj·T mø˘‡Áô|dt\ >∑T]+∫q Á|üø£≥q ñ+~.
Ç+<äT˝À ]»πs«wüHé n+≥÷ ñ+&É<äT.
BHé <äj·÷fiŸ ø√#Y ùde : ¬s+&Ée ‘·s¡>∑‹ Á|üj·÷D+ eT]+‘· kÂø£s¡é+‘·+>±
ñ+&˚+<äT≈£î ñ<˚›•+#ês¡T.

30. $TìÁd”º Ä|òt s√&é Á{≤Hé‡b˛sYº n+&é ôV’≤y˚dt

uÛ≤s¡‘eY ÷≥
¾ Ç~ C≤rj·T s¡V≤ü <ës¡T\ n_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£eT+˝À |üP]Ô>±ì |üqT\qT |üP]Ô #˚jT· &ÜìøÏ
ñ<˚›•+∫q ø±s¡´Áø£eT+.
¾ Ç+<äT˝À n+‘·sê®rj·T e÷sêZ\T, z&É πse⁄\qT ø£*ù| e÷sêZ\T, C≤rj·T ø±]&Üs¡¢
kÕeTs¡ú´ n_Ûeè~∆, Ä]úø£ ø±]&Üs¡¢ n_Ûeè~∆ yÓTT<ä˝…’q$ ñHêïsTT.
ùd‘·T uÛ≤s¡‘·+ :
C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T\ô|’ düTs¡øÏå‘·+>± ñ+&˚ e+‘Óq\ ìsêàD≤ìøÏ ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+.
2019ø£˝≤¢ C≤rj·T s¡V≤ü <ës¡T\qT s¬ ˝’ «Ò ˝…y˝Ó Ÿ Áø±dæ+>∑T\T, Ç‘·s¡ n&É+¶ ≈£î\T ˝Ò≈î£ +&Ü
ô|’¢ zesY Á_&ç®\T, uÛÑ÷>∑s¡“¤e÷sêZ\‘√ n_Ûeè~∆|üs¡TkÕÔs¡T.

#êsY<ÛëyéT ôV’≤y˚ ÁbÕC…≈£îº :
>∑+>√Á‹, j·TeTTH√Á‹, πø<ës¡Hê<∏é, ã<äØHê<∏é\qT ø£*ù| 900 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ #êsY<ÛëyéT
ôV’≤y˚qT düTs¡øÏå‘·+>± kÂø£s¡é+‘·+>± ñ+&˚˝≤ n_Ûeè~∆|üs¡#·qTHêïs¡T.
˝≤õdæºø˘ m|òæwæj·T˙‡ mHêΩHé‡yÓT+{Ÿ Áb˛Á>±yéT
düe÷#ês¡ |ü]C≤„Hêìï düeTs¡úe+‘·+>± $ìjÓ÷–+#·Tø=ì Á|üj·÷D+ / s¡y êD≤
˝≤uÛÑkÕ{Ï>± düeTj·TbÕ\q‘√ »]π>+<äT≈£î rdüT≈£îH˚ #·s¡´\T.
ÇHéÁbÕò ø±Hé
á b˛s¡˝º Ÿ s¡V≤ü <ës¡T\ ìsêàD dü+ã+~Û‘· dü+dü\ú T, Äj·÷ s¡+>±\ ì|ü⁄DT\≈£î yês¡~>Û ±
|üì#˚dTü +Ô ~.
ÇHêyéT Áb˛
eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ ø£\Œq≈£î ø±e\dæq edüTÔ düs¡|òüsê |ü+|æD°<ës¡ T\T /
ø=qT>√\T<ës¡T\ eT<Ûä´ düe÷#ês¡ |ü+|æD°øÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.

31. $TìÁd”º Ä|òt ôd’Hé‡ n+&é f…ø±ï\J
H˚wüq˝Ÿ Çìwæj˚T{Ïyé |òüsY &Óe\|tyÓT+{Ÿ n+&é Vü‰¬sïdæ+>¥ ÇH√ïy˚wüHé‡

¾ Ç~ q÷‘·q Ä$wüÿs¡D\T Ä˝À#·q\‘√ dü]ø=‘·Ô ø£+ô|˙\ @sêŒ≥T≈£î ñ<˚›•+∫q ˇø£
düeTÁ>∑ ø±s¡´Áø£eT+.
¾ $<ë´s¡Tú\qT dü]ø=‘·Ô Ä$wüÿs¡D\‘√ bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>±\˝ÀøÏ Á|üy˚X¯ô|≥º&É+ \ø£å´+>±
|üì#˚düTÔ+~.
$õ{Ï+>¥ n&Ü«Hé‡&é C≤sTT+{Ÿ ØôdsYÃ (VAJRA) bòÕø£©º d”ÿyéT :
Á|üyêdü uÛ≤s¡rj·TT\T $<˚XÊ\˝Àì XÊgy˚‘\Ô· T eTq<˚X+¯ ˝À »s¡T>∑T‘·Tqï |ü]XÀ<Ûqä \≈£î
düVü≤ø£]+#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&˚ |ü<∏äø£+.
á |ü<∏äø£+øÏ+<ä $<˚XÊ\qT+∫ e#˚Ã uÀ<Ûä≈£î\T / XÊgy˚‘·Ô\T ø£˙dü+>± ˇø£ HÓ\qT+∫
>∑]wüº+>± 3 HÓ\\bÕ≥T á <˚X¯+˝À ñ+&ç, Äj·÷ |ü]XÀ<Ûäq\≈£î düVü≤ø£]+#·e#·TÃ.
Á|üuÛÑT‘·«+qT+∫ Ä]úø£ düVü≤ø±sêìï n+<äT≈£î+≥Tqï $<ë´ dü+düú\T, C≤rj·T Á|üjÓ÷>∑
XÊ\\T $<˚XÊ\qT+∫ Ä#ês¡T´\qT |æ*|æ+#·e#·TÃ.
<˚edüú˝Ÿ Ä|æºø£˝Ÿ f…*k˛ÿ|t :
<˚X¯+˝Àì uÛÑ÷ñ|ü]‘·\+ô|’ |üì#˚ùd n‹ô|<ä› f…*k˛ÿ|ü⁄. Ç~ uÛ≤s¡‘· u…*®j·T+ <˚XÊ\
kÕ+πø‹ø£ düVü≤ø±s¡+‘√ @sêŒf…Æ+~. Äs¡úÛÑ≥º |ü]XÀ<ÛäHê dü+düú yês¡T ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T.
Ç~ Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ Ädæj÷· ˝À¬ø˝≤¢ ô|<ä<› q’Ó ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝Àì yÓq’ T ã|ü⁄ |ü]XÀ<ÛHä ê XÊ\˝Àì
f…*k˛ÿ|ü⁄ø£Hêï ô|<ä›~.
32. $TìÁd”º Ä|òt dæÿ˝Ÿ &Óe\|tyÓT+{Ÿ n+&é m+≥sYÁô|qT´sYwæ|t

ñ&ÜHé
»eTTà ø±oàsY˝Àì j·TTe‘·≈î£ ñ<√´>∑ neø±XÊ\ ø£\Œq≈£î ø±e\dæq HÓ|’ ⁄ü D≤´\ •ø£Då ≈£î
ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+.
e÷qe eqs¡T\ n_Ûeè~∆ eT+Á‹‘·« XÊKyês¡T á ñ&ÜHé ù|s¡T‘√H˚ <˚X+¯ ˝Àì Ä&É|\æ \¢ T
Ç+»˙]+>¥ ø£fi≤XÊ\\T / ◊◊{Ï\T Ç‘·s¡ kÕ+πø‹ø£ $<ë´ dü+dü\ú ˝À ‘·≈î£ ÿe>± #˚s&¡ Üìï
>∑eTì+∫ yê] Á|üyX˚ Ê\qT ô|+#·&+É ø√dü+ ñ<˚•› +∫q |ü<øä∏ +£ . øπ +ÁBj·T $<ë´\j·÷\T,
Ç‘·s¡ Á|üuÛÑT‘·« $<ë´\j·÷\˝À 11e ‘·s¡>∑‹ #·<äTe⁄≈£îqï, m+|æø£ #˚dæq y˚sTTeT+~
Ä&É|\æ \¢ ≈£î Á|üeTTK Ç+»˙]+>¥ $<ë´ dü+dü\ú ˝À Á|üyX˚ ÊìøÏ ø±e\dæq •ø£D å ÇkÕÔsT¡ .

33. $TìÁd”º Ä|òt k˛wü˝Ÿ »dæºdt n+&é m+|üesYyÓT+{Ÿ

düT>∑eT´ uÛ≤s¡‘· n_Ûj·÷Hé
~yê´+>∑T\ kÕ~Ûø±s¡‘· kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+. ◊ø£´sê»´dü $T‹ yê] ª¬s’{Ÿ‡
Ä|òt |üs¡‡Hé‡ $‘Y &çC…_*{°dtµ (UNCRPD-~yê´+>∑T\ Vü≤≈£îÿ\ô|’ dü<ädüT‡) n+^ø£]+∫q
eTq<˚X¯+ n+<äT≈£î nqT>∑TD+>± rdüTø√e\dæq dü+πøå#·s¡´\≈£î ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+.
á |ü<∏äø£+˝À $TìÁd”º Ä|òt ôVAyéT, <˚oj·T eéVü‰sê\ eT+Á‹‘·« XÊK, Äs√>∑´
eT]j·TT ≈£î≥T+ã eT+Á‹‘·«XÊK, düe÷#ês¡ Á|ükÕs¡ eT+Á‹‘·«XÊK, |üsê´≥ø£
eT+Á‹‘·«XÊK\ nqTdü+<Ûëq+‘√ ~yê´+>∑T\ dü+πøåe÷ìï ñ<˚›•+∫ ø±s¡´Áø£e÷\qT
s¡÷bı+~kÕÔs¡T.
2018 e÷]Ãø£˝≤¢ ø£˙dü+>± C≤rj·T s¡yêD≤ kÂø£sê´\T ~yê´+>∑T\≈£î kÂø£s´¡ e+‘·+>±
ñ+&˚˝≤ #·s¡´\T rdüT≈£î+{≤s¡T. ¬s’˝Ò«ùdºwüqT¢, n+‘·sê®rj·T $e÷HêÁX¯j·÷\T, Ç‘·s¡
Á|üj÷· D kÂø£sê´\ìï+{Ï˝À ~yê´+>∑T\T, nìï kÕúsTT\˝À Á|üj÷· DÏ+#·&ÜìøÏ ø±e\dæq
kÂø£sê´\qT @sêŒ≥T #˚kÕÔs¡T.
BHé<äj·÷fiŸ &çCÒãT˝Ÿ¶ ]Vü‰ãT*fÒwüHé d”ÿyéT
~yê´+>∑T\T Ç‘·s¡T\‘√ düe÷qyÓTÆq neø±XÊ\T, kÕe÷õø£ Hê´j·T+, düe÷q
Hê´j·T+‘√ kÕ~Ûø±s¡T\j˚T´+<äT≈£î ‘√&ÉŒ&˚ yê‘êes¡D≤ìï ø£*ŒkÕÔs¡T.
düe÷q neø±XÊ\T Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD≈£î dü+ã+~Û+∫q 1995 #·≥º+ dü]>±
neT\j˚T´˝≤ #·÷&É&É+.
~yê´+>∑T\ düVü‰j·T+ø√dü+ @sêŒf…Æq dü«#·Ã¤+<ä dü+düú\≈£î Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+

34. |üsê´≥ø£ eT+Á‹‘·« XÊK

dü«<˚XŸ <äs¡ÙHé :
|üsê´≥ø£ n_Ûeè~∆ø,Ï ñ<√´>±eø±XÊ\ n_Ûeè~∆øÏ s¡÷bı+~+#·Tø=qï ˇø£ düeTÁ>∑ |ü<øä∏ +£
Ç~.
|æ*Á–y˚TCŸ ]EyÓH˚wüHé dæŒ]≥Té˝Ÿ Ä>¥yÓT+fÒwüHé Á&Ó’yé
á |ü<∏äø£+˝À <˚X¯+˝Àì 13 rs¡ú düú˝≤\qT >∑T]Ô+#·&É+ »]–+~. n$ neTè‘YdüsY,
nJàsY, <ë«s¡ø£, eT<ÛäTs¡, yês¡D≤•, >∑j·T, |üP], neTsêe‹, ø±+N|ü⁄s¡+, yÓ\¢+ø£ì,
πø<ës¡Hê<∏é, ø±e÷K´, bÕ{≤ï \T.
á ÁbÕ+‘ê\˝À j·÷Á‹≈£î\≈£î kÂø£sê´\T, ìs¡T<√´>∑T\≈£î neø±XÊ\qT ô|+#˚ ~X¯>±
#·s¡´\T #˚|ü&ÉT‘·THêïs¡T. Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\ düT+<äØø£s¡D ≈£L&Ü Ç+<äT ˝À uÛ≤>∑y˚T.

35. –]»q eéVü‰s¡ eT+Á‹‘·« XÊK

eqã+<ÛäT ø£˝≤´D jÓ÷»q
¾ –]»qT\ düeTÁ>±_Ûeè~∆øÏ eTÚ*ø£ dü<Tä bÕj·÷\ ø£\Œq≈£î e÷Hêyê_Ûeè~∆øÏ ñ<˚•› +∫q
|ü<∏äø£+. á |ü<∏äø£+ Á|üø±s¡+ Jeq Á|üe÷D≤\qT, HêD´‘·qT ô|+#·&É+, $<ëéø±XÊ\
n_Ûeè~∆, düTdæúsê_Ûeè~∆øÏ eqs¡T\ ø£\Œq, kÕ+düÿè‹ø£ yês¡dü‘·« |ü]s¡ø£åD≈£î #·s¡´\T
rdüT≈£î+{≤s¡T.

36. |ü≥ºD≤_Ûeè~∆ eT+Á‹‘·« XÊK
n≥˝Ÿ $TwüHé |òüsY ]EyÓH˚wüHé ns¡“Hé Á{≤Hé‡|òüπsàwüHé

q>∑s¡ bÂs¡T\ kÂø£sê´s¡+ú eTÚ*ø£ dü<Tä bÕj·÷\ ø£\Œq≈£î ñ<˚•› +∫q |ü<øä∏ +£ . Ç+{Ï+{Ïø°
˙{Ï kÂø£s¡´+, q>∑sê\˝À ø±\TcÕ´ìï ìyê]+∫, |ü#·Ã<äHêìï n_Ûeè~∆ |üs¡#·&É+,
Á|üj·÷D kÂø£sê´\T ô|+#·&É+.
á |ü<øä∏ +£ øÏ+<ä \ø£≈å î£ $T+∫q »HêuÛ≤ ñqï nìï q>∑sê\T, Äj·÷ sêÁcÕº\ sê»<ÛëqT\T
/ πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\ πø+Á<ë\T, yês¡dü‘·« q>∑sê\T>± >∑T]Ô+|üã&çq |ü≥ºD≤\T /
q>∑sê\T, Á|ü<Ûëq qBrsê\ yÓ+ã&ç 75 y˚\≈£î ô|’ã&ç \ø£å≈£î ˝À|ü⁄>± »HêuÛ≤ ñqï 13
|ü≥Dº ≤\T, |üs«¡ ‘· ÁbÕ+‘ê\T, B«|üø˝£ ≤Œ\T, |üsê´≥ø£ ÁbÕ+‘ê\T ø£*|æ |ü~ á |ü<øä∏ +£ ˝ÀøÏ
#˚sêÃs¡T.
Ç~ »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA H˚wüq˝Ÿ ns¡“Hé ¬sqTé˝Ÿ $TwüHé≈£î ø=‘·Ôs¡ ÷|ü+. Ç+<äT˝À
ø=‘·>Ô ± øπ e\+ C≤rj·T yê]¸ø£ ø±sê´#·sD¡ Á|üD≤[ø£\qT nqTdü]kÕÔsT¡ . ì<ÛTä \T |üP]Ô>±
πø+Á<ä+qT+#˚ n+<äT‘êsTT.

kÕàsYº dæ{°dt
m+|æø£ #˚dæq q>∑sê\qT qeT÷Hê
q>∑sê\T>±, bÂs¡T\≈£î düs«¡ kÂø£sê´\qT
ñqï‘·yTÓ qÆ Á|üe÷D≤\‘√ n+~+#·&ÜìøÏ
s¡÷bı+~+∫q |ü<∏äø£+. m+|æø£ #˚dæq
q>∑ s ê\˝À n‘· T ´‘· Ô e T+>± ` ˙{Ï
|ü+|æD°, $<äT´‘Y düs¡|òüsê, bÕ]X¯ó<ä∆´+, e´s¡ú|ü<ësêú\ ìs¡«Vü≤D, Á|üj·÷D kÂø£sê´\T,
ìyêdü kÂø£sê´\T, ÇqŒ¤sπ àwüHé f…ø±ï\J n+<äTu≤≥T, düT|ü]bÕ\q, düTs¡ø‘åÏ · yê‘êes¡D+,
uÛÑÁ<ä‘·, Äs√>∑´+, $<ä´ kÂø£sê´\T ø£*Œ+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïkÕÔs¡T.
H˚wüq˝Ÿ ôV≤]fÒCŸ dæ{° &Óe\|tyÓT+{Ÿ n+&é Ä>∑yÓT+fÒwüHé jÓ÷»q
yês¡dü‘·« q>∑sê\ |ü]s¡ø£åD n_Ûeè~∆\≈£î ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+. 100 XÊ‘·+ πø+Á<ä
Á|üuTÑÛ ‘·« |ü<øä∏ +£ . á |ü<øä∏ +£ øÏ+<ä 12 q>∑sê\qT >∑T]Ô+#ês¡T. n$ : nJàsY, neTsêe‹,
neTè‘YdüsY, u≤<ë$T, <ë«s¡ø£, >∑j·T, ø±+N|ü⁄s¡+, eT<ÛäTs¡, |üP], yês¡D≤•, yÓ\¢+ø£ì,
es¡+>∑˝Ÿ.

37. $TìÁd”º Ä|òt yê≥sY ]k˛¬s‡dt,

]esY &Óe\|tyÓT+{Ÿ n+&é >∑+>± ¬sEyÓH˚wüHé
j·÷¬ø‡\πsf…&é Ç]π>wüHé u…ì|òæ{Ÿ Áb˛Á>±yéT
sêÁcÕº\T #˚|ü{Ïºq kÕ>∑T˙{Ï |ü<∏äø±\≈£î Ä]úø£ düVü≤ø±sêìï n+~+#· &ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q
|ü<∏äø£+.
»\Áø±+‹ n_Ûj·÷Hé
»\eqs¡T\ |ü]s¡ø£åD, ìs¡«Vü≤D #·s¡´\ s¡÷|üø£\Œq, neT\T≈£î ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+.
πøåÁ‘·kÕúsTTqT+∫ $$<Ûä ø£$T{°\T, |ü+#êsTTr\ |üP]Ô uÛ≤>∑kÕ«eT´+‘√ ˙{Ï |ü]s¡ø£åD,
Á|ü‹uÛ≤e+‘·+>± |ü+|æD°, $ìjÓ÷>±\ø√dü+ ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+. Ç+<äT˝À »\Á>±eT
jÓ÷»qøÏ+<ä Á|ü‹ õ˝≤¢˝À ¬s+&ÉT Á>±e÷\qT qeT÷Hê>± m+#·T≈£îì nø£ÿ&É ˙{Ïì
|üP]Ô>± dü~«ìjÓ÷>∑ |üs¡#·&É+, ø±\Twü´ìyês¡D, πøåÁ‘·kÕúsTT düeTÁ>∑ j·÷»e÷q´
ìs¡«Vü≤D\≈£î dü+ã+~Û+∫q ne>±Vü≤Hê ø±s¡´Áø£e÷\T ‘·~‘·sê\T ñ+{≤sTT.
qe÷$T >∑+>∑ ø±s¡´Áø£eT+
>∑+>±q~ |ü]s¡ø£åD≈£î ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+.$$<Ûä eT+Á‹‘·« XÊK\ nqTdü+<Ûëq+‘√
ˇø£ düeTÁ>∑ Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+#ês¡T.
ñ‘·ÔsêK+&é, j·TT.|æ, ;Vü‰sY, u…+>±˝Ÿ , s¡a≤s¡â+&é, m+.|æ., Vü≤sê´Hê, &Ûç©¢ yÓTT‘·Ô+ 8
sêÁcÕº\˝À ø±s¡´Áe÷ìï #˚|ü&É‘ês¡T.
2020Hê{Ïø£˝≤¢ |üP]Ô #˚j·÷*‡q á ø±s¡´Áø£eT+ |üP]Ô>± 100% πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«
ì<ÛäT\‘√ neT\e⁄‘·T+~.

ns¡“Hé ]bòÕsYà ÇHéôd+{Ïyé |òü+&é

¾ q>∑sê\ n_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|fü ºÒ sêÁcÕº\≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T ø£*Œ+#·&ÜìøÏ @sêŒ≥T
#˚dæq ì~∏ á ns¡“Hé s¡ìbòÕsYà ÇHéôd+{Ïyé |òü+&é. Ç|ü&ÉT >∑‘·+˝À á ì~∏øÏ+<ä s¡÷.
500 ø√≥T¢ ñ+&É>± <ëìì 2017`18 dü+e‘·‡s¡+qT+∫ eT÷&˚fi¯¢ bÕ≥T s¡÷ 3,000
ø√≥¢≈î£ ô|+#ê\ì Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. Á>±+≥T\ s¡÷ù|D≤ Äj·÷ sêÁcÕº\≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T
n+<äT‘êsTT.

38. $TìÁd”º Ä|òt j·T÷‘Y nù|òsY‡ n+&é k˛ŒsYº‡

sêÁw”ºj·T j·TTe düX¯øÏÔø£s¡DY ø±s¡´Áø£yéT
Á|üuTÑÛ ‘·« ÁbÕ<Ûëq´‘ê ø±s¡´Áø£eT+. j·TTe‘· X¯øìÔÏ >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ ñ<˚•› +∫q ø±s¡´Áø£eT+.
HÓÁVüA j·TTe πø+Á<ä dü+|òüT≥Hé (NYKS) , H˚wüq˝Ÿ j·T÷‘Y ø±|t‡ (NYC) , H˚wüq˝Ÿ
Áb˛Á>±yéT |òüsY j·T÷‘Y n+&é n&Ü*ôd+{Ÿ &Óe\|tyÓT+{Ÿ (NPYAD) , H˚wüq˝Ÿ &çdæ|æ¢Hé
d”ÿyéT (NDS), H˚wqü ˝Ÿ j·T+>¥ ©&És‡Y Áb˛Á>±+ (NYLP) \qT ø£\T|ü⁄≈£îìb˛j˚T ø±s¡´Áø£eT+.

39. ˙‹ ÄjÓ÷>¥
\øÏÿ Á>±Vü≤ø˘ jÓ÷»q n+&é &çõ`<ÛäHé yê´bÕsY jÓ÷»q
˙r ÄjÓ÷>¥ á |ü<øä∏ ±\qT Á|üø{£ +Ï ∫+~. nìï esêZ\ Á|ü»\˝À q>∑<Tä s¡V≤æ ‘· ˝≤yê<˚M\
ø√dü+>± &çõ≥˝Ÿ #Ó*¢+|ü⁄ |ü]ø£sê\qT yê&ÉT‘·Tqï $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T, yê´bÕs¡T\qT
Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ q>∑<äT ãôV≤eT‘·T\qT Çe«&ÜìøÏ s¡÷bı+~+∫q |ü<∏ä ø±\T.
n≥˝Ÿ ÇH√ïy˚wüHé $TwüHé
<˚X¯+˝À q÷‘·q Ä$wüÿs¡D\≈£î neø±X¯$T#˚Ã $<ë´dü+düú\T, bÕ]ÁXÊ$Tø£ dü+düú\T,
|üsêXÀ<ÛäHêXÊ\qT Áb˛‘·‡Væ≤+&ÜìøÏ, n_Ûeè~∆|üs¡#·&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q |ü<∏äø£+.

40. düTø£q´ düeTè~∆ jÓ÷»q

¾ á |ü<∏äø±ìï 2015, »qe] 22q Á|ü<Ûëì Á|üø£{Ï+#ês¡T.
¾ u≤\´ $yêVü‰\qT n]ø£{≤º\H˚ ñ
<˚›X¯+‘√ á ø±s¡´Áø£e÷ìï #˚|ü{≤ºs¡T.
¾ Ä&É|æ\¢ |ü⁄{Ïºq|üŒ{ÏqT+∫ |ü<˚+&É¢˝À|ü⁄
|ü < ∏ ä ø £ + øÏ + <ä b˛kÕº | ò ” d t ˝ À>±ì,
u≤´+ø˘˝À>±ì ø£˙dü+ s¡÷. 1000 \‘√
ÁbÕs¡+_Û+#·e#·TÃ. »eT#˚dæq &ÉãT“\ô|’ 9.1% e&û¶‘√bÕ≥T Ä<ëj·T |üqTï sêsTTr
\_ÛdüTÔ+~.
¾ á nøö+{Ÿ˝À >∑]wüº+>± s¡÷.1.5 \ø£å\T &çbÕõ{Ÿ #˚j·Te#·TÃ.
¾ |ü<ì›Ó $T<˚+&ÉT¢ ì+&çq ‘·sT¡ yê‘· ñqï‘· #·<Tä e⁄\ ø√dü+ &çbÕõ{Ÿ qT+∫ ø=+‘· kıeTTàqT
ñ|üdü+Vü≤]+#·Tø√e#·TÃ. á U≤‘ê 21 @+&É¢ es¡≈£î ÁøÏj·÷o\+>± ñ+≥T+~.

41. kÕsTT˝Ÿ ôV≤˝ŸÔ ø±sY¶ |ü<∏äø£+

á |ü<øä∏ ±ìï Á|ü<ëÛ ì yÓ÷B sê»kÕúH˝é Àì Áo>∑+>±sê+ q>∑sY õ˝≤¢ dü÷s¡‘>Y &∑ éÛ |ü≥Dº +˝À
2015 |òæÁãe] 19q ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
á |ü<∏äø£+ <ë«sê ¬s’‘·T\ bı˝≤\T, H˚\\qT
|ü]o*+∫ ø±e*‡q b˛wüø±\qT, ms¡Te⁄\T ñ
|ü j Ó ÷ –+#· & É + <ë«sê ñ‘êŒ<ä ø £ ‘ · q T
yÓTs¡T>∑T|üs¡Ã&ÜìøÏ ¬s’‘·T\≈£î düVü‰j·T+ #˚ùd
\ø£å´+‘√ á |ü<∏äø±ìï s¡÷bı+~+#ês¡T.
á |ü<øä∏ +£ <ë«sê eT÷&˚+&É¢ ø±\+˝À <˚X+¯ ˝Àì
¬s’‘·T\≈£î s¡÷. 11 ø√≥¢ kÕsTT˝Ÿ ôV≤˝ŸÔø±s¡T¶\T C≤Ø #˚kÕÔs¡T.
á ø±s¡T¶ $$<Ûä s¡ø±\ bı˝≤\≈£î nedüs¡yÓTÆq b˛wüø±\T, ms¡Te⁄\qT |ü+≥\yêØ>±
dæbòÕs¡düT #˚düTÔ+~.
Ç+‘˚ø±≈£î+&Ü Á|ü<ëÛ ì kÕ«dü´ú <Û]ä `Ô UÒ‘Y Vü≤sê (Äs√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ uÛ÷Ñ $T`|ü#Ã· HÓH’ ê bı\+)
nH˚ ìHê<ëìï Ç#êÃs¡T.
eékÕj·÷_Ûeè~∆ ø√dü+ ñqï‘·kÕúsTT ì|ü⁄DT\ ø£$T{°ì @sêŒ≥T #˚j÷· \ì sêÁcÕº\≈£î
dü÷∫+#ês¡T.

42. neTè‘Y
¾ n~Ûø£ »HêuÛ≤‘√ dü‘e· Te⁄‘·Tqï |ü≥Dº ≤\ s¡÷|ü⁄ sπ K\qT e÷πsÃ+<äT≈£î neTè‘Y |ü<øä∏ ±ìï
2015, pHé 25q &Ûç©¢˝Àì $C≤„Hé uÛÑeHé˝À Á|ü<Ûëì yÓ÷B ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
¾ e#˚Ã ◊<˚+&É¢˝À 500 neTè‘Y |ü≥ºD≤\≈£î s¡÷. 50 y˚\ ø√≥T¢ yÓ∫Ã+#·qT+~.
¾ neTè‘Y n+fÒ |ü≥ºD≤˝À¢ eTÚ*ø£ edü‘·T\ ø£\Œq≈£î dü+ã+~Û+∫+~.
¾ neTè‘Y n+fÒ n≥˝Ÿ $TwüHé |òüsY ¬sEeH˚wüHé Ä|t ns¡“Hé Á{≤Hé‡bòÕπs àwüHé.
¾ 2007 ˝À ÁbÕs¡+_Û+∫q C…mdtmdtm+j·T÷ÄsYm+ |ü<∏äø£+˝À e÷s¡TŒ\T #˚dæ neTè‘Y
ù|s¡T‘√ |ü<∏äø±ìï Á|üy˚X¯ô|{≤º\ì ìs¡ísTT+∫+~.
¾ á |ü<∏äø£+ ø√dü+ s¡÷. 50 y˚\ ø√≥T¢ πø{≤sTTkÕÔs¡T. á |ü<∏äø£+ô|’ 2015, pHé 25q
&Ûç©¢˝À πø+Á<ä+ ˇø£ dü<ädüT‡ ìs¡«Væ≤+∫+~.

43. &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷

uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq &çõ≥˝Ÿ düe÷»+>±, Hê˝…&é® Ä]úø£ eédüú>± e÷πsÃ+<äT≈£î
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ <ës¡Ùìø£‘·‘√ n‘·´+‘· Á|ü‹cÕº‘·àø£+>± #˚|ü{Ï ºq ø±s¡´Áø£eT+ &çõ≥˝Ÿ
Ç+∫j·÷.
Á|ü|ü+#·+‘√ eT]+‘· y˚>∑+>± nqTdü+<Ûëq+ ne≥+, <˚X¯+˝Àì nbÕs¡yÓT Æq j·TTe
e÷qe eqs¡T˝À¢ HÓ’|ü⁄D≤´\qT ô|+∫ j·TTe‘·≈£î ñbÕ~Ûì düèwæº+#·&É+, f…ø±ï\J
Ä<Ûës¡+>± ù|<ä]ø£+, n$˙‹, kÕe÷õø£ s¡T>∑à‘·\qT s¡÷|ü⁄e÷|ü≥+ ‘·~‘·s¡ \øå±´\‘√
á ø±s¡´Áø£eT+ eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·Tqï~.
2015 p˝…’ 1q Á|ü<Ûëì #˚‘·T\ MT<äT>± ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~.
Bì eTTUÀ´<˚X∆ +¯ : ◊{° G ◊{° R (Ç+&çjT· Hé {≤˝…+{Ÿ)G(ÇqŒ¤sπ àwüHé f…ø±ï\J)R(Ç+&çj÷·
≥Te÷s√). n+fÒ n_Ûeè~∆ #Ó+<˚ Áø£eT+˝À <˚X¯ eTTK ∫Á‘· e÷s¡TŒq≈£î f…ø±ï\Jì
πø+Á<ä+>± #˚j·T&É+.
Á|üuÛÑT‘·«+˝Àì nìï $uÛ≤>±\ düØ«düT\T, ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T ˇπø >=&ÉT>∑ T øÏ+<ä≈£î ‘˚e&É+.

n+<ä]ø° &çõ≥˝Ÿ eTÚ*ø£ edü‘·T\ ø£\Œq: &çe÷+&ÉT≈£î nqT>∑TDyÓTÆq Á|üuÛÑT‘·« bÕ\q,

ùde\qT á e÷<ÛäéT+˝À n+~+#·T≥.
á ø±s¡´Áø£eT+ eT÷&ÉT ø°\ø£yTÓ qÆ <ës¡Ùìø£ s¡+>±\ô|’ <äèwæº kÕ]+∫+~. n$ : Á|üuTÑÛ ‘·«
ùde\T, eTÚ*ø£ edü‘T· \T ø£*Œ+#·&+É , Á|üuTÑÛ ‘·« ùde\qT á e÷<Û´ä eT+˝À n+~+#·&+É ,
bÂs¡T\≈£î &çõ≥˝Ÿ kÕ~Ûø±s¡‘· ø£*Œ+#·&É+.
á eT÷&ÉT ø°\ø£ \øå±´\ kÕ<Ûäq≈£î &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ ø±s¡´Áø£eT+˝À ‘=$Tà~ eT÷\
n+XÊ\qT |ü⁄Hê<äT\T>± ˝Ò<ë eT÷\düÔ+uÛ≤\T>± |ü]>∑DÏkÕÔs¡T. n$:
1. Áu≤&éu≤´+&é ôV’≤y˚\T
2. n+<ä]ø° yÓTTu…’˝Ÿ ø£HÓøÏº${°
3. |ü_¢ø˘ Ç+≥¬sï{Ÿ j·÷¬ø‡dt Áb˛Á>±+
4. á`>∑e¬sïHé‡
5. á`Áø±+‹
6. n+<ä] ø√dü+ düe÷#ês¡+
7. m\Áø±ºìø˘‡ ‘·j·÷Ø
8. ◊.{Ï.‘√ ñ<√éT>±\ düèwæº
9. dü‘·«s¡ |òü*‘ê\T n+~+#˚ ø±s¡´Áø£e÷\T
&çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ ø±s¡´Áø£eT+ô|’ |üP]Ô düe÷#ês¡+ ø√dü+ Çø£ÿ&É øÏ¢ø ˘ #˚j·T+&ç :
&çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷

44. ø£èc˛qï‹ jÓ÷»q

e´ ekÕj·T+, <ëì nqTã+<Ûä s¡+>±˝À¢ì |ü<∏äø±\ìï+{Ï˙ ˇø£ >=&ÉT>∑T øÏ+ ~øÏ
‘Ó∫Ã m˙¶j˚T Á|üuÛÑT‘·«+ s¡÷bı+~+∫q |ü<∏äø£y˚T ø£èc˛qï‹ jÓ÷»q. Bì |ü]~Û˝Àì |ü<∏äø±\T
C≤rj·T ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘· $TwüHé
C≤rj·T ÄVü≤s¡ uÛÑÁ<ä‘· $TwüHé ` yêDÏ»´ |ü+≥\T
$TwüHé |òüsY Ç+{ÏÁπ>f…H &Óe\|tyÓT+{Ÿ Ä|òt Vü‰]ºø£\ÃsY
H˚wüq˝Ÿ $TwüHé |òüsY ÄsTT˝Ÿd”&é‡ n+&é ÄsTT˝Ÿ bòÕyéT‡
H˚wüq˝Ÿ $TwüHé|òüsY ôd’ôdºqãT˝Ÿ nÁ–ø£\ÃsY
kÕsTT˝Ÿ ôV≤˝ŸÔ ø±s¡T¶ |ü<∏äø£+
|üs¡+|üsê>∑‘Y ø£èwæ $ø±dt jÓ÷»q
H˚wüq˝Ÿ d”ÿyéT Ä|òt nÁ–ø£\ÃsY m¬ø‡f…q¸Hé n+&é f…ø±ï\J
Ç+{ÏÁπ>f…&é d”ÿ+ Ä|t nÁ–ø£\ÃsY e÷¬sÿ{Ï+>¥
Ç+{ÏÁπ>f…&é d”ÿ+ Ä|òt nÁ–ø£\ÃsY ôdq‡dt n+&é kÕº{Ïdæºø˘‡
Ç+{ÏÁπ>f…&é d”ÿ+ ÄHé nÁ–ø£\ÃsY ø√`Ä|üπswüHé
ÇHÓ«dtºyÓT+{Ÿ ádt &çu…+#·sY‡ Ä|òt ùdº{Ÿ ˝≤´+&é &Óe\|tyÓT+{Ÿ u≤´+ø˘‡
H˚wüq˝Ÿ nÁ–f…ø˘ ÇHéÁbòÕÁdüºø£ÃsY |òü+&é
Áô|’CŸ ôdº_˝…’CÒwüHé |òü+&é |òüsY ôdØ˝Ÿ‡ n+&é yÓõ≥ãT˝Ÿ‡

45. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ kÕ«düÔ´ düTs¡øå± jÓ÷»q

¾ <˚X¯+˝Àì nìï ÁbÕ+‘ê˝À¢ n‘·T´qï‘·yÓTÆq yÓ’<ä´ùde\T, yÓ’<ä´ $<ä´qT n+~+#·&ÜìøÏ
nedüs¡yÓTÆq edü‘·T\qT ø£*Œ+#·&É+. ø=‘·Ô Vü‰dæŒ≥fi¯¢qT @sêŒ≥T #˚j ·T&É+ á |ü<Ûäø£+
Á|ü<ëÛ q ñ<˚X∆ +¯ . Bìï 2003˝À Á|üø{£ +Ï #ês¡T. Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± &Ûç©˝¢ Àì Ä˝Ÿ Ç+&çj÷·
yÓT&çø˝£ Ÿ ôdH’ ‡Ó dt (msTTyéT‡) ‘·sV¡ ‰ü dü+dü\ú @sêŒ≥T‘√bÕ≥T, Á|üuTÑÛ ‘·« yÓT&çø˝£ Ÿ ø±˝ÒJ\qT
n_Ûeè~∆ #˚j·TqTHêïs¡T.
¾ á |ü<∏äø£+˝À uÛ≤>∑+>± ì]àdüTÔqï <äXÊU≤q˝À¢ 18 ôdŒcÕ*{° $uÛ≤>±˝À¢, 15 dü÷|üsY
ôdŒcÕ*{°, ◊d”jT· ÷/j·÷øÏ‡&Ó+{Ÿ Á{≤e÷, Äj·TTwt, |òõæ ø£˝Ÿ yÓT&çdHæ é n+&é ]Vü‰_*fÒwHü é
$uÛ≤>±˝À¢ yÓTT‘·Ô+ 960 eT+#ê\qT @sêŒ≥T #˚j·TqTHêïs¡T. B+‘√bÕ≥T nHê≥MT,
|òæõj·÷\J, ãjÓ÷¬ø$TÁd”º, bòÕs¡àø±\J yÓT&çdæHé, bò˛¬sì‡ø˘ yÓT&çd æHé &çbÕsYºyÓT+≥T¢,
|”m+ÄsY $uÛ≤>∑+, Äj·TTwt dü<äTbÕj·÷\T n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sêqTHêïsTT.
¾ á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä ‘=\T‘· ;Vü‰sY, #Û·rÔdt>∑&Ûé, eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ, ˇ&çXÊ, sê»kÕúHé,
ñ‘·Ôsê+#·˝Ÿ sêÁcÕº˝À¢ msTTyéTdt ˝≤+{Ï dü‘·ú\qT @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.
¾ 2014`15 ˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, eTVü‰sêÁwüº, |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ, |üPsê«+#· ˝Ÿ (ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ)
sêÁcÕº\≈£î msTTyéT‡qT πø{≤sTT+#ês¡T.
¾ 2015`16 ˝À nk˛+, Væ≤e÷#·˝Ÿ Á|ü<˚XŸ, »eTTàø£oàsY, |ü+C≤uŸ, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT, ;Vü‰sY
sêÁcÕº\≈£î ø=‘·Ô>± msTTyéT‡\qT Á|üø£{Ï+#ês¡T.

46. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Á>±yéT dü&Éø˘ jÓ÷»q

Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ s√&É¢qT n_Ûeè~∆ #˚j·T&ÜìøÏ, s¡Vü≤<ës¡T\qT ì]à+#·&ÜìøÏ
Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Á>±yéT dü&Éø˘ jÓ÷»qqT 2000, &çôd+ãsY 25q πø+Á<ä Á>±MTD≤_Ûeè~∆
XÊK Á|üy˚X¯ô|{Ïº+~.
|üP]Ô>± øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«y˚T ì<ÛTä \qT n+~düT+Ô ~. Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\≈£î s√&Éq¢ T e÷Á‘·yT˚
ì]àkÕÔsT¡ . Bìø√dü+ ôV≤’ d”Œ&é &ûõ˝Ÿ Á|ü‹ ©≥sY ø=qT>√\Tô|’ 0.75 ô|’d\ü T ôddt s¡÷|ü+˝À
edü÷\T #˚düTÔHêïs¡T.
2003˝À yÓsTT´ n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe ìyêdü düeTT<ëj·÷\T ñqï Á>±e÷˝À¢ s√&É¢qT
ì]à+#ês¡T.
2007 qT+∫ 500\T n+‘·ø+£ fÒ m≈£îÿe ìyêdü düeTT<ëj·÷\T ñqï Á>±e÷˝À¢ s√&Éq¢ T
ì]à+#ês¡T.

2007 qT+∫ 500\T n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe ìyêdü düeTT<ëj·÷\T ñqï Á>±e÷˝À¢ á

|ü<∏äø±ìï e]Ô+|ü#˚düTÔHêïs¡T. n<˚$<Ûä+>± 250 ø£+fÒ m≈£îÿe ìyêdü düeTT<ëj·÷\T ñ
qï |üs¡«‘· sêÁcÕº\T, m&Ü] ÁbÕ+‘ê˝À¢, –]»q õ˝≤¢˝À¢ì Á>±e÷˝À¢ s¡V ü≤<ës¡T\qT
ì]à+#ês¡T.
Bì |üs¡ý˚ø£åD≈£î H˚wüq˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ s√&é‡ &Óe\|tyÓT+{Ÿ @C…˙‡ì πø+Á<ä Á>±MTD≤_Ûeè~∆
XÊK @sêŒ≥T #˚dæ+~.
Bì˝À uÛ≤>∑+>± 2004`05 ˝À s¡÷. 3,077.45 ø√≥¢‘√ 15,464 øÏ.MT. bı&ÉyÓ’q
s√&É¢qT ì]à+#·>±, 2014`15 ˝À s¡÷. 16.538.05 ø√≥¢‘√ 36,337 øÏ.MT.,
2015`16˝À düTe÷s¡T 19,200 ø√≥¢‘√ 37,000 øÏ.MT. bı&ÉyÓ’q s¡Vü≤<ës¡T\qT
ì]à+#ês¡T.
á |ü<∏äø£+ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq Hê{ÏqT+∫ 4,66,044 øÏ.MT. s√&É¢qT ø=‘·Ô>± ì]à+#·>±,
n|üŒ{Ïπø ñqï 1,67,977 øÏ.MT. bı&ÉyÓ’q s¡Vü≤<ës¡T\qT n_Ûeè~∆|ü]∫+~.
á |ü<øä∏ +£ øÏ+<ä n‘·´~Ûø+£ >± eT<Û´ä Á|ü<X˚ Ÿ (63,548 øÏ.MT) sêÁwü+º ˝À s√&ÉT¶ ì]à‘·eTe>±,
sê»kÕúHé˝À 58,462 øÏ.MT., ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ˝À 45,905 øÏ.MT, ;Vü‰sY˝À 35,510
øÏ.MT., ˇ&çXÊ˝À 35,019 øÏ.MT. bı&ÉyÓ’q s¡Vü≤<ës¡T\qT ì]à+#ês¡T.

47. eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T >Á ±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<øä∏ +£

eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤‘·jT· Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<øä∏ +£ j·T÷˙@`1 Á|üuTÑÛ ‘·« Vü≤j·÷+˝À
2006, |òæÁãe] 2q ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
<˚X¯yê´|üÔ+>± yÓTT<ä{Ï $&É‘·˝À 200 õ˝≤¢\T neT\T #˚j·T>±, Ä ‘·sê«‘· eTs√ 130
õ˝≤¢\≈£î $düÔ]+#ês¡T.
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ì ìs¡Tù|<ä ≈£Lr\≈£î @&Ü~˝À 100 s√E\T |üì ø£*Œ+#ê\H˚
\ø£å´+‘√ á |ü<∏äø±ìï neT˝À¢øÏ ‘Ó#êÃs¡T.
≈£L©\T |üì ø£*Œ+#ê\ì kÕúìø£ Á>±eT |ü+#êj·TrøÏ <äsU¡ ≤düTÔ <ë«sê ˝Ò<ë eTÚœø£+>±HÓH’ ê
‘Ó*|æ‘˚ |ü]o\q #˚ùd ns¡T˝Ω q’… ≈£î≥T+u≤ìøÏ ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<øä∏ +£ C≤uŸ ø±s¡T¶ n+<äCkÒ ÕÔsT¡ .
C≤uŸø±s¡T¶ ø£*–q ≈£L©\≈£î kÕ<Ûës¡D+>±15 s√E˝À¢>± |üì#·÷bÕ*.

ˇø£yfi˚ ¯ |üì #·÷|ü≈î£ +fÒ s√EyêØ y˚‘q· n\yÓqT‡\ øÏ+<ä q>∑<Tä s¡÷|ü+˝À #Ó*+¢ #ê*‡
ñ+≥T+~.
ø£˙dü y˚‘·Hê\ #·≥º+` 1948 Á|üø±s¡+ ≈£L©\≈£î ø£˙dü y˚‘·Hê\T #Ó*¢ +#ê*. s√EøÏ
s¡÷. 60øÏ ‘·≈£îÿe ø±≈£î+&Ü, yêsêìøÏ ˇø£kÕ] #Ó*¢+#ê*‡ ñ+≥T+~.
õ˝≤¢˝ÀH˚ ñbÕ~Û |üqT\ ÁbÕC…≈£îº\qT ‘·j·÷s¡T#˚dæ m+|æø£#˚dæq ÁbÕ+‘ê˝À¢ |üqT\T
#˚|ü{≤º*.
˙{Ï bÕs¡T<ä\ kÂø£sê´\ ô|+|ü⁄, #Ó≥¢ ô|+|üø+£ , n≥M eq dü+s¡øDå£ , es¡<\ä ìj·T+Á‘·D,
md”‡, md”º <ë]Á<äsπ K≈£î ~>∑Te esêZ\ uÛ÷Ñ eTT\ n_Ûeè~∆, ∫qï ˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÂø£sê´\T
#˚|ü{≤º*.
ÁbÕ<Ûëq´‘· y˚Ts¡≈£î kı+‘·+>± #˚|ü{≤º*‡q |üqT\ô|’ Á>±eTdüuÛÑ˝À rsêàq+ #˚kÕÔs¡T.
ñbÕ~Û Vü‰MT˝À #˚|{ü qºÏ |üqT\ô|’ Á>±eTdüuqÑÛ T @sêŒ≥T #˚dæ k˛wü˝Ÿ Ä&ç{Ÿ ìs¡«Væ≤kÕÔsT¡ .
á |ü<∏äø±ìï πø+Á<ä Á>±MTD≤_Ûeè~∆ eT+Á‹‘·« XÊK, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\ |üs¡ý˚ø£åD˝À
ìs¡«Væ≤düTHÔ êïs¡T.



48. Ç+~sê>±+BÛ e÷‘·è‘·« düôVA´>¥ jÓ÷»q

¾ á |ü<∏äø±ìï2010 nø√ºãsY˝À 53 õ˝≤¢˝À¢ ô|’˝…{Ÿ ÁbÕC…≈£îº>± ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
¾ e÷‘·, •X¯ódü+πøåeT+ ø√dü+ πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ á |ü<∏äø±ìï rdüTø=∫Ã+~. >∑]“¤DT\T,
bÕ*#˚Ã ‘·\T¢˝À¢ s¡ø£ÔV”≤q‘·, b˛wüø±Vü‰s¡ ˝À|ü+ düeTdü´\qT n~Û>∑ eT+#·&É+ á |ü<∏äø£+
\ø£å´+.
¾ á |ü<øä∏ ±ìøÏ øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«y˚T |üP]ÔkÕúsTT˝À ì<ÛTä \T n+~düTÔ+~. Bì øÏ+<ä >∑]“¤DT\T,
bÕ*#˚Ã ‘·\T¢˝À¢ Á|ü‹ ˇø£ÿ]øÏ eT÷&ÉT <äX¯˝À¢ yÓTT‘·Ô+ s¡÷.4 y˚\T ÇkÕÔs¡T. b˛kÕº|ò”düT
˝Ò<ë u≤´+≈£î U≤‘ê <ë«sê q>∑<äTqT n+<äCÒkÕÔs¡T.
¾ 19 @+&ÉT¢ ˝Ò<ë Ä ô|’q ej·TdüT‡ ø£*–q eTVæ≤fi¯\T ‘=* ¬s+&ÉT ø±qTŒ\≈£î á |ü<∏äø£+
<ë«sê Á|üjÓ÷»q+ bı+<äe#·TÃ. 19 @+&É¢˝À|ü⁄ ej·TdüT‡qï >∑]“¤DT\T, bÕ*#˚Ã
‘·\T¢\T á |ü<∏äø±ìøÏ nqs¡TΩ\T.
¾ πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\T, Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ dü+düú˝À¢ |üì#˚ùd eTVæ≤fi¯\≈£î ≈£L&Ü
á |ü<∏äø£+ e]Ô+#·<äT. yê]øÏ Á|üdü÷‹ ôd\e⁄ ÇdüTÔqï+<äTq á |ü<∏äø £+ qT+∫
$TqVü‰sTT+#ês¡T. eTVæ≤fi¯, •X¯ó n_Ûeè~∆ dü+πøåeT XÊø£ á |ü<∏äø£+ neT\T rs¡TqT
|üs¡ý˚øÏådüTÔ+~.

49. m+|æ˝≤´&é‡
1993, &çôd+ãsY 23q Á|ü<Ûëì |æM qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ m+|”˝≤´&é‡qT Á|üø£{Ï+#ês¡T.
πø+Á<ä Á>±MTD eT+Á‹‘·«XÊK ìs¡«Vü≤D øÏ+<ä Bì e÷s¡Z<äs¡Ùø±\qT 1994, |òæÁãe]˝À
neT˝À¢øÏ ‘Ó#êÃs¡T.
Bì eTTUÀ´<˚X› +¯ bÕs¡y¢ TÓ +{Ÿ düuTÑÛ ´\T (˝Àø˘duü ,ÑÛ sê»´düu)ÑÛ ‘· eT ìjÓ÷»qes¡Z |ü]~Û˝À
eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ n_Ûeè~∆øÏ ì<ÛäT\T πø{≤sTT+#·&É+.
Á|ü<Ûëq+>± ‘ê>∑T˙s¡T, ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´, Á|üC≤s√>∑´+, bÕ]X¯ó<ä∆´+, s√&ÉT¶ Ç‘·s¡
kÂø£sê´\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡Ã≥+.
Bìï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ neT\T #˚düTÔ+&É>± sêÁcÕº\T, πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘ê˝À¢ H√&É˝Ÿ
@C…˙‡\T ìs¡«Vü≤D ø=qkÕ–düTÔHêïsTT. õ˝≤¢ n~Ûø±s¡T\T |üqT\ eT+ps¡T ì<ÛäT\
πø{≤sTT+|ü⁄ u≤<Ûä´‘·\T #˚|ü&É‘ês¡T.
á |ü<∏äø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q ì<ÛäT\qT |üP]Ô>± πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«y˚T uÛÑ]düTÔ+~. ˝Àø˘düuÛÑ,
sê»´ düuÛÑ\≈£î mìï¬ø’q düuÛÑT´\≈£î ìã+<Ûäq\ y˚Ts¡≈£î ì<ÛäT\T πø{≤sTT+#˚ n~Ûø±s¡+ ñ
+≥T+~.
bÕs¡¢yÓT+{Ÿ nuÛÑ´]ú ‘·q ìjÓ÷»q es¡Z |ü]~Û˝À m+|æø£ #˚dæq ÁbÕ+‘· +˝À eTÚ[ø£
dü<äTbÕj·÷\T ø£*Œ+#˚+<äT≈£î ì<ÛäT\qT yÓ∫ÃkÕÔs¡T.
md”‡, md”º ìyêdü ÁbÕ+‘ê˝À¢ ]»πs«wüHé ÁbÕ‹|ü~ø£q md”‡ »HêuÛ≤≈£î @&Ü~øÏ 15%,
md”º »HêuÛ≤≈£î @&Ü~øÏ 7.5% #=|üq πø{≤sTT+∫q ì<ÛäT\ qT+∫ Ks¡TÃ #˚j·÷*.
m+|” dü÷#·q y˚Ts¡≈£î õ˝≤¢ n~Ûø±s¡T\T |üqT\ eT+ps¡T, ì<ÛäT\ $&ÉT<ä\, Ç‘·s¡
|üqT\qT |üP]Ô #˚kÕÔs¡T.
yÓTT<ä{ÏkÕ]>± 1993`94˝À @&Ü~øÏ s¡÷.5 \ø£å\T πø{≤sTT+#ês¡T. 1994`95˝À
s¡÷.ø√{ÏøÏ ô|z+#·>±, 1998`99˝À s¡÷.2 ø√≥T¢ #˚j·T>±, 2011`12˝À s¡÷.5
ø√≥¢≈£î ô|+#ês¡T.
50. düeTÁ>∑ u≤\\ dü+s¡ø£åD |ü<∏äø£+

düeTÁ>∑ u≤\\ dü+s¡ø£åD |ü<∏äø£+qT 2009`10 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+
Á|üy˚X¯ô|{Ïº+~. n|üŒ{Ïø° neT˝À¢ ñqï $$<Ûä u≤\\ dü+s¡ø£åD |ü<∏äø±\ìï+{Ïì ø=‘·Ô
ìã+<Ûäq\‘√ s¡÷bı+~+∫q Bì |ü]~Û˝ÀøÏ rdüT≈£îe#êÃs¡T. 2004, |òæÁãe] 9q
neT˝À¢øÏ e∫Ãq H˚wüq˝Ÿ ∫Á\¶Hé #ês¡ºsY ` 2003 ˝Àì dü÷#·q\ Ä<Ûës¡+ >± á
ø±s¡´Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
Ç~ |üP]Ô>± øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·« ì<ÛTä \‘√ eTVæ≤fi≤ •X¯ó dü+s¡øDå£ eT+Á‹‘·«XÊK Ä<Û«ä s¡´+˝À
sêÁwüº, πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\ düVü≤ø±s¡+‘√ neT\e⁄‘·Tqï~.
|æ\¢\ s¡ø£åD≈£î, ìdü‡Vü‰j·T |ü]dæú‘·T˝À¢ ñqï u≤\\T, Ä|ü<ä˝À ñqï ∫Hêïs¡T\≈£î á
|ü<∏äø£+ s¡ø£åD ø£*ŒdüTÔ+~.
á |ü<∏äø±ìï neT\T #˚j·T&ÜìøÏ ùdº{Ÿ #Ó’˝Ÿ¶ Ábıf…ø£åHé ø£$T{°\qT, kıôd’{°\T, Á|ü‹
õ˝≤¢˝À &çÁdæºø˘º #Ó’˝Ÿ¶ Ábıf…ø£åHé j·T÷ì{Ÿ (&çdæ|æj·T÷)\qT ◊d”| æmdt @sêŒ≥T #˚düTÔ+~.
õ˝≤¢ kÕúsTT˝À u≤\\ Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡øDå£ , s¡øDå£ ø±s¡´Áø£e÷\qT &çd|” j
” T· ÷ |üs´¡ y˚ødåÏ Tü +Ô ~.
á ø±s¡´Áø£eT+˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« kÕúsTT˝À eTVæ≤fi≤ •X¯ó dü+πøåe TXÊK Ä<Ûä«s¡´+˝À
neT\e⁄‘·T+&É>± n+<äT˝À ôd+Á≥˝Ÿ n&Ü|ü¸Hé ]k˛sY‡ n<∏ë]{°, ôd+Á≥˝Ÿ ÁbÕC…≈£îº
düb˛s¡Tº j·T÷ì{Ÿ, H˚wqü ˝Ÿ ÇHéd≥ºæ ÷´{Ÿ Ä|òt |ü_ø¢ ˘ ø√Ä|üsπ wüHé n+&é #Ó˝’ Ÿ¶ &Óe\|tyTÓ +{Ÿ
|üì#˚dTü HÔ êïsTT.
sêÁwükº ÕúsTT˝À #Ó˝’ Ÿ¶ Ábıf…øHå£ é kıôd{’ ,° ùd{º Ÿ n&Ü|ü¸Hé n+&é ]k˛sY‡ @C…˙‡, ùd{º Ÿ ÁbÕC…≈î£ º
düb˛s¡Tº j·T÷ì{Ÿ, ùdº{Ÿ n&Ü|ü¸Hé ]ø£yÓT+&˚wüHé ø£$T{° ñ+{≤sTT.
õ˝≤¢, eT+&É\ kÕúsTT˝À ≈£L&Ü Ç˝≤+{Ï eédüú ñ+≥T+~.

51. C≤rj·T Á>±MTD ‘ê>∑T˙{Ï |ü<∏äø£+

Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ düTs¡ø‘åÏ · ‘ê>∑T˙{Ïì n+~+#ê\H˚ \ø£´å +‘√ øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘·«+ C≤rj·T
Á>±MTD ‘ê>∑T˙{Ï |ü<∏äø±ìï 2009˝À düe]+∫+~.
ô|s¡T>∑T‘·Tqï >∑èVü‰edüsê\ <äècÕº´ ‘ê>∑T˙{Ïì düeTè~∆>± q˝≤¢ ø£HøÓ Hå£ é <ë«sê n+~+#·&+É
Bì eTTUÀ´<˚›X¯+.
12e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À uÛ≤>∑+>± ‘ê>∑T˙{Ïì Ç+{Ï+{ÏøÏ düs|¡ süò ê #˚jT· ≥+ \ø£´å +>±
ô|≥Tº≈£î+~.
˙{Ï düs|¡ süò ê u≤<Û´ä ‘·qT |üP]Ô>± sêÁcÕº\T, øπ +Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\ |ü]~Û˝À¢ |ü+#êj·TrsêCŸ
dü+düú\≈£î n|üŒ–+∫+~.
πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ sêÁcÕº\≈£î ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄˝À 10% yÓsTTfÒCŸ n+~düTÔ+~.
Á>±MTD »HêuÛ≤ Ä<Ûës¡+>± ˙{Ï düs¡|òüsê |ü<∏äø±\qT πø{≤sTTkÕÔs¡T.

Á>±MTD »HêuÛ≤≈£î s√E≈£î ‘·\dü] 40 ©≥s¡¢ ‘ê>∑T˙{Ïì düs¡|òüsê #˚j ·T&É+.

m&Ü] n_Ûeè~∆ |ü<∏äø£+ øÏ+<ä s√E≈£î |üX¯óe⁄\≈£î n<äq+>± 30 ©≥s¡¢ ˙{Ïì
n+~+#·&É+.
Á|ü‹ 250 eT+~øÏ #˚‹|ü+|ü⁄ <ë«sê düTs¡øÏå‘· ˙s¡T düs¡|òüsê #˚j·T&É+.
j·÷øÏ‡\πsf…&é Á>±MTD ˙{Ï düs¡|òüsê |ü<∏äø£+, dü«<Ûës¡ C≤rj·T Á>±MTD yê≥sY ø±«*{°
e÷ì≥]+>¥ dü+düú\T |üs¡ý˚øÏåkÕÔsTT.
uÛ≤s¡‘Y ìsêàDY˝À uÛ≤>∑+>± Á>±MTD ÁbÕ+‘· Á|ü»\≈£î düTs¡ø‘åÏ · ‘ê>∑T˙{Ï düs|¡ süò ê uÛsÑ √kÕ
ø£*Œ+#·&Éy˚T Bì \ø£å´+.
πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«y˚T |üP]Ô>± ì<ÛäT\qT sêÁcÕº\T, πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\≈£î πø{≤sTTdüTÔ+~.
nìï |ü]dæú‘·T˝À¢ Á>±MTD »HêuÛ≤≈£î düTs¡øÏå‘·yÓTÆq ‘ê>∑T˙{Ïì düs¡|òüsê #˚j·T&É+.
2017 Hê{ÏøÏ ø£˙dü+ 50% Á>±MTD »HêuÛ≤≈£î ‘ê>∑T˙{Ïì n+~+#·&É+.

52. C≤rj·T kÕe÷õø£ düVü‰j·T |ü<∏äø£+

C≤rj·T kÕe÷õø£ düV‰ü j·T |ü<øä∏ ±ìï øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ 1995, Ä>∑wßü º 15q <˚Xy¯ ê´|ü+Ô >±
neT˝ÀøÏ ‘Ó∫Ã+~.
<˚X+¯ ˝À ù|<ä]ø£ sπ K≈£î ~>∑Teq ñqï ≈£î≥T+u≤\≈£î Ä]úø+£ >± düV‰ü j·T+ n+~+#·&yÉ T˚
Bì eTTUÀ´<˚›X¯+.
<˚X¯+˝À ˇπø C≤rj·T $<Ûëq+˝À uÛ≤>∑+>± Á|üdüTÔ‘·+˝Ò<ë uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À Á|üjÓ÷»Hê\qT
n+~+#˚˝≤ M\T ø£*Œ+∫+~.
kÕe÷õø£ düVü‰j·T+ øÏ+<ä ø£˙dü C≤rj·T Á|üe÷D+˝À uÛÑs√kÕ ø£*Œ+#˚ \ø£å´+>±
s¡÷bı+~+#ês¡T.
Ç+<äT˝À C≤rj·T eè<ë∆|ü´ |æ+#Û·qT |ü<∏äø£+, C≤rj·T ≈£î≥T+ã Á|üjÓ÷»q |ü<∏äø£+,
C≤rj·T>∑]“¤DT\ Á|üjÓ÷»q |ü<∏äø£+ nH˚ $uÛ≤>±\qT neT˝À¢øÏ ‘Ó∫Ã+~.
πø+Á<ä Á>±MTD≤_Ûeè~∆XÊK ìs¡«Vü≤D˝À sêÁcÕº\T, πø+Á<äbÕ*ø£ ÁbÕ+‘ê\ |ü]~Û˝À¢ì
Á|üuÛÑT‘ê«\T neT\T |üs¡TkÕÔsTT.
Ç+~sê>±+BÛ C≤rj·T eè<ë›|ü´ |æ+#Û·qT |ü<∏äø£+, Ç+~sê>±+<BÛ C≤rj·T $‘·+‘·T
|æ+#Ûq· T|ü<øä∏ +£ ,Ç+~sê>±+BÛ n+>∑yø’Ó \£ ´ |æ+#Ûq· T |ü<øä∏ +£ , C≤rj·T ≈£î≥T+ã Á|üj÷Ó »q
|ü<∏äø±\T>± neT\T #˚düTÔqï~.
|æ+#Û·q¢˝À eè<äT∆\T (60 @+&ÉT¢ ô|’q), $‘·+‘·Te⁄\T (40 @+&ÉT¢ ô|’q), n+>∑yÓ’ø£\´+
(18 @+&ÉT¢ ô|’q) ø£*–q yês¡T ns¡TΩ\T>± |ü]>∑D˝ÀøÏ rdüT≈£î+~.
C≤rj·T >∑]“¤DT\ Á|üj÷Ó »q |ü<øä∏ ±ìï øπ +Á<ä ≈£î≥T+ã dü+øπ eå T XÊK ìs¡«Vü≤D øπ +Á<ëìøÏ
ã~©#˚dæ+~.
nsTT‘˚ Äj·÷ sêÁcÕº\T, πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘ê˝À¢ì Á|üuÛÑT‘ê«\T ‘·eT ìã+<Ûäq\
y˚Ts¡≈£î ø=ìï e÷s¡TŒ\qT #˚dæ |òæ+#Û·qT |ü<∏äø±\ ìs¡«Vü≤D ø=qkÕ–düTÔHêïsTT.

53. BHé<äj·÷fiŸ n+‘√´<äj·T jÓ÷»q ` C≤rj·T

|ü≥ºD JeH√bÕ~Û $TwüHé
BHé<äj·÷fiŸ n+‘√´<äj·T jÓ÷»q |ü<∏äø±ìï mHéj·T÷m˝Ÿm+>± |æ\TdüTÔHêïs¡T.
dü«s¡í»j·T+‹ wüVü≤] s√CŸ>±sY jÓ÷»q |ü<∏äø£+ kÕúq+˝À 2013, ôdô|º +ãsY 23q
πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ mHéj·T÷m˝Ÿm+qT rdüT≈£îe∫Ã+~.
|ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ù|<ä]ø±ìï ‘·–Z+#˚+<äT≈£î á |ü<∏äø£+ Á|ü<Ûëq+>± ñ<˚›•+∫q~.
2011 »q>∑Dq Á|üø±s¡+ <˚X+¯ ˝À \ø£å n+‘·ø+£ fÒ m≈£îÿe »HêuÛ≤ ñqï nìï |ü≥Dº ≤\T,
õ˝≤¢ πø+Á<ë˝À¢ á |ü<∏äø±ìï 12e Á|üD≤[ø± ø±\+˝À neT\T #˚XÊs¡T.
Á|üdüTÔ‘·+ á |ü<∏äø£+ 790 |ü≥ºD≤˝À¢ neT\e⁄‘·Tqï~.
á |ü<øä∏ +£ øÏ+<ä Ks¡TÃ #˚ùd ì<ÛTä \qT øπ +Á<ä+, sêÁcÕ¢ñ 75:25 ìwüŒ‹Ô˝À düeT≈£Ls¡TkÕÔsTT.
Á|ü‘˚´ø£ ôVA<ë ñqï sêÁcÕº\‘√bÕ≥T áXÊq´ sêÁcÕº˝À¢ á |ü<∏äø£+ ì<Û äT\qT 90:10
ìwüŒ‹Ô>± ìs¡ísTT+#ês¡T. ns¡TD≤#·˝ŸÁ|ü<˚XŸ, nk˛+, eTDÏ|üPsY, y˚T |òü÷\j·T, $TCÀs¡+,
Hê>±\+&é, dæøÏÿ+, Á‹|ü⁄s¡,»eTTàø£oàsY, Væ≤e÷#·˝ŸÁ|ü<˚XŸ, ñ‘·ÔsêK+&é sêÁcÕº\T á
Á|ü‘˚´ø£ sêÁcÕº\ |ü]~Û˝ÀøÏ ekÕÔsTT.
|ü≥Dº ≤˝À¢ì ù|<ä\≈£î HÓ.’ ñD´ •ø£Då Ç∫Ã dü«j·T+ ñbÕ~Û‘√ J$+#˚˝≤ á |ü<øä∏ +£ øÏ+<ä
#·s¡´\T rdüTø=+≥THêïs¡T.
|ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìyêkÕ\T ˝Òì ù|<ä\≈£î Ç+{Ï edü‹ì ø£*Œ+#·&É+, M<ÛäT\yÓ+≥
∫s¡T yê´bÕsê\T #˚dæ ù|<ä\≈£î s¡TDdü<Tä bÕj·÷\T ø£*Œ+#·&+É , e÷¬sÿ{Ÿ neø±XÊ\qT
ø£*Œ+#˚ #·s¡´\T #˚|ü&ÉT‘·THêïs¡T.

54. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Á>±MTD≤yêdt jÓ÷»q:

á |ü<∏äø±ìï Á|ü<Ûëì qπs+Á<äyÓ÷B pHé 25, 2015˝À ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
<˚X¯+˝À Ç+&ÉT¢˝Òì Á>±MTD ÁbÕ+‘· Á|ü»\≈£î 2022e dü+e‘·‡s¡+ Hê{ÏøÏ 2.95 ø√≥¢
|üø±ÿ Ç+&É¢qT ì]à+∫ Çyê«\H˚~ Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Äyêdt jÓ÷»q ` Á>±MTD |ü<∏äø£+
eTTK´ ñ<˚›X¯+.
Bìï ¬s+&ÉT $&É‘·\T>± neT\T #˚j·TqTHêïs¡T.
yÓTT<ä{Ï $&É‘·>± sêuÀj˚T eT÷&˚+&É¢˝À n+fÒ 2016`2019 es¡≈£î ˇø£ ø√{Ï Ç+&ÉT¢
ì]à+∫ Çyê«\H˚~ á |ü<∏äø£+ \ø£å´+.
á Ç+&É¢ ìsêàD≤ìøÏ s¡÷. 81.975 ø√≥¢qT Ks¡TÃ #˚j·TqTHêïs¡T.
á |ü<∏äø±ìøÏ \_∆<ës¡T\qT k˛dæjÓ÷ mø£q$Tø˘ n+&é ø±dtºôdHé‡ Ä|òt 2011 <ë«sê
m+|æø£ #˚j·TqTHêïs¡T.
Á|ü<Ûëq ÁbÕ+‘ê˝À¢ì ˇø£ Ç+{ÏøÏ s¡÷.1.20 \ø£å\T, ø=+&É ÁbÕ+‘ê˝À¢ Ç+{Ïì
ì]à+#·&ÜìøÏ s¡÷. 1.30 \ø£å\T ÇkÕÔs¡T.
|üø±ÿ Ç+&É¢ ìsêàD+ ø√dü+ Á>±MTD Äyêdt jÓ÷»q øÏ+<ä s¡÷.21.975 ø√≥¢qT Ks¡TÃ
#˚jT· qTHêïs¡T. á s¡TD≤ìï øπ +Áñ<ä |üP∫ø£‘T· >Ô ± Hêu≤sY¶ qT+∫ rdüTø√qTHêïs¡T. Bìï
πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 2022 ‘·sê«‹ ã&Ó®{Ÿ˝À πø{≤sTTdüTÔ+~.
\ø£´å + #˚sT¡ ø√e&É+ ø√dü+ C≤rj·T kÕúsTT˝À kÕ+πø‹ø£ dü+düqú T @sêŒ≥T #˚jT· qTHêïs¡T.
¬s+&√ $&É‘·˝À n+fÒ 2019`2022 es¡≈£î $T>∑‘ê \øå±´ìï |üP]Ô #˚kÕÔs¡T.
55. C≤rj·T Á>±MTD JeH√bÕ~Û $TwüHé

ù|<ä]ø±ìï s¡÷|ü⁄e÷|ü&ÜìøÏ Á>±MTD≤_Ûeè~∆ eT+Á‹‘·« XÊK á |ü<∏äø±ìï
ÁbÕs¡+_Û+∫+~.
á |ü<∏äø±ìï 2011 ˝À neT˝À¢øÏ ‘Ó#êÃs¡T.
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ dü«j·T+ ñbÕ~Ûô|’ <äèwæº kÕ]+∫ ù|<ä]ø±ìï ìs¡÷à*+#·&É+ Bì
eTTUÀ´<˚∆X¯+.
1999˝À Ç+{ÏÁ>π f…&é s¡÷s¡˝Ÿ &Óe\|tyTÓ +{Ÿ Áb˛Á>±+ |ü⁄qs¡T<äs∆ D¡ ‘·sê«‘· Á>±MTD≤_Ûeè~∆
XÊK ù|<ä\ dü«j·T+ ñbÕ~Ûô|’ <äèwæº kÕ]dü÷Ô dü«s¡í»j·T+‹ Á>±MTDY dü«sêCŸ jÓ÷»q
(mdtJmdtyÓ’) ø±s¡´Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+∫+~.
mdtJmdtyÓ’øÏ q÷‘·qs¡÷|üy˚T H˚wüq˝Ÿ ˝…’M¢e⁄&é $TwüHé.
Á|ü|ü+#·+˝ÀH˚ ù|<ä\ JeH√bÕ~Û ø√dü+ ÁbÕs¡+_Û+∫q n‹ ô|<ä› ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ Ç~
ˇø£{Ï.
BìøÏ Á|ü|ü+#· u≤´+≈£î eT<ä›‘·T ≈£L&Ü ñ+~. n+‘˚ ø±<äT ˇø£ _*j·THé &Ü\s¡¢qT
Ä]úø£kÕj·T+>± n|ü>± Ç∫Ã+~.
Á>±e÷˝À¢ dü«j·T+ düV‰ü j·Tø£ ãè+<ë\qT @sêŒ≥T#˚dæ yês¡T ñeTà&ç>± @<ÓH’ ê yê´bÕs¡+
ÁbÕs¡+_+#·&ÜìøÏ u≤´+≈£î\ <ë«sê kÕj·T+ n+~kÕÔs¡T.
e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± @<ÓH’ ê yê´bÕs¡+ ÁbÕs¡+_Û+∫q yê]øÏ ≈£L&Ü nedüsy¡ TÓ Æq Ä]úø£ kÕj·T+‘√
bÕ≥T Ä s¡+>∑+˝À sêDÏ+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq HÓ’|ü⁄D≤´ìï n+~+#˚+<äT ≈£î
<√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+~.
á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä ù|<ä\ JeH√bÕ~Û ø£\Œq≈£î nedüs¡yÓTÆq C≤„Hêìï, HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆ì,
e÷¬sÿ{Ï+>¥ yÓT\≈£îe\T, s¡TD dü<äTbÕj·÷ìï ø£*ŒkÕÔs¡T.

56. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ø£èwæ dæ+#êsTT jÓ÷»q

πø+Á<ä+ á |ü<∏äø±ìï 2016, »qe]˝À ÁbÕs¡+_Û+∫+~.
Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ ø£èwæ wæ+#·sTT jÓ÷»q (d”m+πømdty)’Ó eTTUÀ´<˚X∆ +¯ πøÁå ‘·kÕúsTT˝À ùd<ä´|ü⁄
ô|≥Tºã&ÉT\T Äø£]¸+#·&É+. ˙{Ï eè<∏ë ‘·–Z+∫ ùd<ä´ |ü]e÷D+ ô|+#·&É+.
eTTì‡bÕ*{°˝À¢ì eTTs¡T>∑T ˙{Ïì eè<∏ë #˚jT· ≈£î+&Ü ùd<ë´ìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚ |ü<‘∆ä T· \qT
nqTdü]+#·&É+.
˙{Ï bÕs¡T<ä\ s¡+>∑+˝À Áô|’y˚≥T ô|≥Tºã&ÉT\ Äø£s¡¸D
kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ ñ|üjÓ÷–+∫ #·Tø£ÿ˙{Ï‘√ m≈£îÿe |ü+≥ |ü+&ç+#·&É+.
|”.m+.πø.mdt.yÓ’ øÏ+<ä j·÷øÏ‡\πsf…&é Ç]π>wüHé f…ì|òæ{Ÿ Áb˛Á>±+ Ç]π>wüHé yê≥sYôw&é
y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿ Áb˛Á>±yéT, ÄHé bòÕsYà yê≥sY y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿ yÓTT<ä˝…’q|ü<∏äø±\T neT\T
#˚j·Tã&ÉT‘·THêïsTT.
es¡¸+ ˙{Ï dü+s¡ø£åD, #Ós¡Te⁄\T, ∫qï #Óø˘&ÜýéT\T, ø±+≥÷sY >∑≥¢ ìsêàD+, dü÷ø£åà˙{Ï
bÕs¡T<ä\≈£î ÁdæŒ+ø£¢s¡T¢, Á&ç|t Ç]π>wüHé dædüº+, ¬ssTTHé >∑Hé‡ n+~+#·&É+ Bì Á|ü<Ûëq
\øå±´\T.
Ç~ eTTK´+>± &çÁdæºø˘º Ç]π>wüHé bÕ¢Hé, ùdº{Ÿ Ç]π>wüHé bÕHé\T kı+‘·+>± Á|üD≤[ø£\qT
‘·j·÷s¡T #˚düTø=ì ‘ê>∑T˙s¡T, bÕ]X¯ó<ä∆´+, kÕ+πø‹ø£‘·qT ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e&ÜìøÏ,
yê{ÏøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ |ü]bÕ\Hê nqTeT‘·T\T, |üs´¡ y˚øD å£ yÓTT<ä˝q’… $ sêÁwüº N|òt ôdÁø£≥Ø
n<Ûä´ø£å‘·q @sêŒf…Æq ø£$T{° |üs¡ý˚øÏådüTÔ+~.
Bì |üs¡ý˚ø£åD≈£î Ç+≥sY $TìÁd”ºj·T˝Ÿ H˚wüHé d”º]+>¥ ø£$T{Ï(mHémdtdæ) Á|ü<ÛëqeT+Á‹
n<Ûä´ø£å‘·q @sêŒ≥T #˚kÕÔs¡T.

57. sêÁw”ºj·T kÕ«düú´ ;e÷ jÓ÷»q

¾ ndü+|òüT{Ï‘· ø±]à≈£î\+<ä]ø° e]Ô+#˚˝≤ Äs√>∑´ ;e÷ |ü<∏äø£yÓTÆq sêÁw”ºj·T kÕ«düú´
;e÷ jÓ÷»qqT øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ Á|üyw˚ ôü |{Ï+º ~. Bì øÏ+<ä 1000 yê´<ÛTä \≈£î ∫øÏ‘‡· qT
n+~düTÔ+&É>±, ˇø√ÿ ≈£î≥T+u≤ìøÏ >∑]wüº+>± s¡÷.50 y˚\T n+~düTÔHêïs¡T. sêÁwüº+˝À
22.02 \ø£å\ ≈£î≥T+u≤\T ndü+|òüT‹‘· s¡+>∑+˝À ñHêïj·Tì 2011`12 »HêuÛ≤
˝…øÿ£ \T #ÓãT‘·THêïsTT. Ç|üŒ{Ï es¡≈î£ ø±]àø£ XÊK Ä<Û«ä s¡´+˝À ìs¡«Væ≤+∫q á |ü<øä∏ ±ìï
Ç{°e˝Ò Äs√>∑´XÊK≈£î n|üŒ–+#ês¡T. á |ü<øä∏ +£ øÏ+<ä øπ +Á<ä yê{≤>± 75% #Ó*d¢ Tü +Ô &É>±
25% \_›<ës¡T\T #Ó*¢+#˚yês¡T. Á|üdüTÔ‘·+ \_›<ës¡T\ Á|”$Tj·T+˝À 25 XÊ‘êìï sêÁwüº
Á|üuÛÑT‘·«y˚T uÛÑ]düTÔ+~.
¾ s¡÷. 50,000 es¡≈£î n+~düTÔqï s¡÷.2 \ø£å\ es¡≈£î bı+<˚es¡≈£î neø±X¯+ ñ+~.
1642 ∫øÏ‘·‡\≈£î yÓ’<ä´ dü<äTbÕj·÷\T bı+<˚ neø±X¯eTT+~. sêÁwüº+˝À á |ü<∏äø£+
øÏ+<ä 22.02 \ø£å\ ≈£î≥T+u≤\T ekÕÔsTT.

58. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ øöX¯˝Ÿ jÓ÷»q

Á|ü |ü+#· j·TTe»q HÓ’|ü⁄D´ ~H√‘·‡e+ dü+<äs¡“¤+>± 2015, p˝…’ 15q Á|ü<Ûëì
yÓ÷B á ø±s¡´Áø£e÷ìï &Ûç©¢˝Àì $C≤„q uÛÑeHé˝À ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆`bÕ]ÁXÊ$Tø£
C≤rj·T $<Ûëq+`2015, HÓ’|ü⁄D´ |ü<∏äø±\qT ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. <˚X¯+˝À 35 @+&É¢˝À|ü⁄ ñqï
j·TTe‘·qT $$<Ûä s¡+>±˝À¢ ì|ü⁄DT\T>± r]Ã~<˚› \ø£å´+‘√ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. 2016 ∫e]ø£˝≤¢
24 \ø£\å eT+~øÏ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+, eè‹Ô $<ä´˝À HÓ|’ ⁄ü D´ •ø£D
å ìyê«\qï~ Á|üuTÑÛ ‘·« \ø£´å +.
2022 Hê{ÏøÏ 40 ø√≥¢ eT+~ì >∑TD≤‘·àø£ ì|ü⁄DT\T>± r]Ã~<ë›\qï<˚ \ø£å´+. HÓ’|ü⁄D´+
•ø£åD bı+~q j·TTe‘·≈£î dæÿ˝Ÿ˝ÀHé ù|s¡T‘√ s¡÷.5 y˚\ qT+∫s¡÷.1.5 \ø£å\ es¡≈£î s¡TD
dü<äTbÕj·T+ ø£*ŒkÕÔs¡T.

59. kÕºs¡º|t Ç+&çj·÷ ` kÕº+&É|t Ç+&çj·÷

<˚X+¯ ˝À |ü]ÁX¯eT\ eékÕú|qü qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ ñ<√´>±\ ø£\Œq≈£î kÕºs|º¡ t Ç+&çj÷·
kÕº+&É|t Ç+&çj·÷ nH˚ ìHê<ä+‘√ |ü<∏äø±ìï Á|ü<Ûëì yÓ÷B 2015, Ä>∑w üßº 15q
Á|üø{£ +Ï #ês¡T. $q÷‘·ï yêj·TbÕs¡ Ä˝À#·q\T, |ü]ÁX¯eT\T HÓ\ø=˝Ò¢ Ä˝À#·q\Tqï yê]øÏ
#˚j·T÷‘·ìe«&É+ ø√dü+ á ø±s¡´Áø£eT Á|üD≤[ø£qT 2016, »qe] 16q &Ûç©¢˝Àì
$C≤„Hué eÑÛ Hé˝À $&ÉT<ä\ #˚XÊs¡T. y˚Tø˘ÇHé Ç+Çj·÷ n+fÒ Ç+&çj÷· ˝À ‘·j÷· Ø e÷Á‘·yT˚
ø±<äT, <˚X+¯ ø√dü+ ñ‘·Œ‹Ô #˚jT· &É+ (y˚Tø˘ |òsü Y Ç+&çj÷· ). 35 \ø£\å eT+~ j·TTe≈£î\≈£î
ñbÕ~Û ø£*ŒkÕÔs¡T. Ç|üŒ{Ïπø 4200 kÕºs¡º|t\ eékÕú|üq‘√ nyÓT]ø±, Á_≥Hé\ ‘·s¡Tyê‘·
uÛ≤s¡‘Y eT÷&√ kÕúq+˝À ñ+~.
kÕºs¡º|t Ç+&çj·÷ Á|ü<ÛëHê+XÊ\T
kÕºs¡º|t |ü]ÁX¯eT\≈£î eT÷&˚+&É¢ bÕ≥T Ä<ëj·T|üqTï $TqVü‰sTT+|ü⁄.
kÕºs¡º|t\≈£î ì<ÛäT\+~+#˚+<äT≈£î yÓTT<ä≥ s¡÷. 2500 ø√≥¢ ì~Ûì @sêŒ≥T #˚kÕÔs¡T.
Bìï e#˚Ã Hê\Tπ>fi¯¢˝À s¡÷. 10,000 ø√≥¢≈£î ô|+#·T‘ês¡T.
eT÷\<Ûäq ˝≤uÛ≤\ô|’ |üqTï $TqVü‰sTT+|ü⁄.
kÕºs¡º|t\≈£î eT<ä›‘·T>± s¡÷.10 y˚\ ø√≥¢‘√ Á|üuÛÑT‘·« ì~Û.
kÕºs¡º|t |ü]ÁX¯eT eédüú≈£î dü+ã+~Û+∫ Á|üuÛÑT‘·«+‘√ dü+Á|ü~+|ü⁄\≈£î dæ+–˝Ÿ $+&√
πø+Á<ä+ @sêŒ≥T.
‘·≈£îÿe Ks¡TÃ‘√ Hê´j·T düVü‰j·T+, dü‘·«s¡ y˚T<Û√ yê≈£îÿ\ |ü]o\q
~yê˝≤ _\T¢`2015 dü‘·«s¡ ÄyÓ÷<ä+‘√ kÕºs¡º|t |ü]ÁX¯eT\T düT\uÛÑ+>± eT÷dæy˚ùd
neø±X¯+.
s¡+>±\ yêØ>± ø=‘·Ô |ü]ÁX¯eT\≈£î dü<äTbÕj·÷\ ø£\Œq\ πø+Á<ë\T.

కేంద్ర్రభుత్వం పథకాలు PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

కేంద్ర్రభుత్వం పథకాలు PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\T ` Á|ü»\≈£î esê\T

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\T

sêÅwüº ejÓ÷»q $<ë´ eqs¡T\ πø+Á<ä+ (SRC)

øπ +Á<ä Á|uü TÑÛ ‘·« |ü<øä∏ ±\T ` Á|»ü \≈£î esê\T

~«rj·T eTTÁ<äD ` 2017

‘·èrj·T eTTÁ<äD ` 2018

Á|ü‘·T\≈£î dü+Á|ü~+#·e\dæq ∫s¡THêeT

mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

á |ü<∏äø±\ >∑T]+∫ Á|ü»\+<äs¡÷

mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

IV mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

20. Ç+Á<ä <ÛäqTwt 57

V mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

40. düTø£q´ düeTè~∆ jÓ÷»q 93

VI mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

1 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

2 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

3 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

4 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

5 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

7 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

8 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

9 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

10 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

3. Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Jeq CÀ´‹ ;e÷ jÓ÷»q

11 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

12 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

13 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

14 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

15 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

4. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ øöX¯˝Ÿ $ø±dt jÓ÷»q

16 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

17 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

5. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ »Hé <ÛäHé jÓ÷»q

18 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

19 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

20 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

21 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

6. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ dü+dü<é Ä<äs¡Ù Á>±eT jÓ÷»q

22 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

 sê»´düuÛÑ düuÛÑT´\T yês¡T mìï¬ø’q sêÁwüº+˝Àì @ Á>±e÷HÓ’ïHê n_Ûe è~∆|üs¡#·&ÜìøÏ

 q>∑sê\≈£î #Ó+~q bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\T, bıs¡T>∑T ìjÓ÷»ø£ esêZ\˝Àì @ Á>±e÷HÓ’ïHê

n+fÒ... e´ekÕj·T+, Äs√>∑´+, $<ä´, bÕ]X¯ó<ä∆´+, |ü]düsê\T, eè‘·TÔ\T yÓTT<ä˝…’q

23 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

 eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\πø |ü]$T‘·+ ø±≈£î+&Ü kÕ^ Á>±e÷˝À¢ C≤rj·T $\Te\T n+fÒ

24 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

25 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

26 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

27 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

28 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

8. »qì düTs¡ø£å jÓ÷»q

29 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

30 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

31 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

32 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

9. uÒ{Ï ã#êy√ ` uÒ{Ï|ü&Üy√

33 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

34 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

10. $<ë´s¡Tú\≈£î kÕÿ\sY wæ|t\ |ü<∏äø£+

35 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

4. kÕÿ\sY wæ|t <ë«sê \_Û+#˚ q>∑<äT $<ë´s¡Tú\ U≤‘ê˝À »eT#˚j·Tã&ÉT‘·T+~.

36 mdt.ÄsY.dæ., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+

11. kÕø£ås¡ uÛ≤s¡‘Y ø±s¡´Áø£eT+

sê»´düuÛÑ düuÛÑT´\T yês¡T mìï¬ø’q sêÁwüº+˝Àì @ Á>±e÷HÓ’ïHê n_Ûe è~∆|üs¡#·&ÜìøÏ

q>∑sê\≈£î #Ó+~q bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\T, bıs¡T>∑T ìjÓ÷»ø£ esêZ\˝Àì @ Á>±e÷HÓ’ïHê

eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\πø |ü]$T‘·+ ø±≈£î+&Ü kÕ^ Á>±e÷˝À¢ C≤rj·T $\Te\T n+fÒ

‘·¢, <ä+Á&ÉT\T, dü+s¡ø£å≈£î\T ‘·|üŒì dü]>± yê] |æ\¢ï ã&çøÏ |ü+bÕ*.

$<ë´Vü≤≈£îÿ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ˝À¢ #˚s¡Ãã&ç+~.

ø£dü÷Ô]u≤ $<ë´\j·÷\T <˚X¯+ yÓTT‘·Ô+ kÕú|æ+#·ã&ç, |üì#˚düTÔqï$. M{Ï˝À mdt.dæ.,

eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q+˝À bÂwæºø±Vü‰s¡+ n+~düTÔHêïs¡T.

Á|ü‹ eT+&É˝≤ìøÏ ˇø£ ø£dü÷Ôsê“ dü÷ÿ\T @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.

á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T 50:50 ìwüŒ‹Ô˝À düVü‰j·T+ #˚kÕÔsTT.