List1

Sadržaj

1. Proračun užeta i sklopa donje koturače .............................................................. 2

1.1 Proračun užeta .............................................................................................................................. 2
1.2 Proračun kuke ............................................................................................................................... 3
1.3 Proračun preostalih elemenata sklopa donje koturače ...................................................... 7
1.3.1 Nosač kuke (traverza) .................................................................................................................. 7
1.3.2 Noseća osovina donje koturače ............................................................................................... 8
1.3.3 Noseći limovi ................................................................................................................................. 8
2. Proračun bubnja ................................................................................................... 9
2.1 Osnovne geometrijske veličine i provjera napona u plaštu bubnja ................................ 9
2.2 . Veza užeta za bubanj ............................................................................................................... 11
3. Izbor elektromotora mehanizma za dizanje ....................................................... 13
3.1 . Potreban moment na vratilu elektromotora za pokretanje mehanizma za
dizanje .......................................................................................................................... 14
6. Literatura ............................................................................................................. 20
 List2
1. Proračun užeta i sklopa donje koturače

1.1 Proračun užeta

Bira se normalno pleteno uže 6 x 37 JUS C.H1.074 sa žicama nazivne zatezne

čvrstoće 𝑅𝑚 = 1570 𝑁/𝑚𝑚2 .
Na osnovu preporuka iz tabele 2.7 (lit. [1]) za dati kapacitet Q=160 kN, bira se dvojna
koturača sa četiri kraka užeta iznad kuke, odnosno 𝑢𝐾 = 4 i 𝑢 = 2. Na koturovima su
ugrađeni kotrljajni ležajevi sa stepenom korisnosti 𝜂0 = 0,98 pa je stepen iskorištenja
koturače:
1 1 − 𝜂0 𝑢 1 1 − 0,982
𝜂𝐾 = ∙ = ∙ = 0,99
𝑢 1 − 𝜂0 2 1 − 0,98

Slika 1.1. Principijelna šema mehanizma za dizanje

Maksimalna sila zatezanja užeta iznosi:

𝑄𝑛 160000
𝑄= ∙𝑔 = 9,81 = 156960 𝑁 = 156,690 𝑘𝑁
10 10

𝑄 156,690
𝐹𝑈 = = = 39,568 𝑘𝑁
𝑢𝐾 ∙ 𝜂𝐾 4 ∙ 0,99

Na osnovu računske sile kidanja bira se prečnik užeta:

4 ∙ 𝑆 ∙ 𝐹𝑈
𝑑𝑢 ≥ √ [𝑚𝑚]
𝑓 ∙ 𝜋 ∙ 𝑅𝑚
Gdje je:
- S – stepen sigurnosti, u zavisnosti od pogonske grupe, za drugu pogonsku grupu
𝑆 = 5 (tabela 2.2, lit. [1]),
- f – faktor ispune užeta, 𝑓 = 0,455 (tabela 2.1, lit. [1]).
 List3

Uvrštavanjem se dobija:
4 ∙ 5 ∙ 39,568 ∙ 103
𝑑𝑢 ≥ √ = 18.78 𝑚𝑚
0,455 ∙ 𝜋 ∙ 1570
Usvaja se standardno pocinkovano unakrsno pleteno uže sa vlaknastom jezgrom
(prilog, tabela 1.15,lit.[2]) prečnika 𝑑𝑢 = 20 𝑚𝑚 čija je oznaka:

Uže 20 JUS C. H1. 074 – VJ – CV – 1570 – sZ

Prečnik kotura na donjoj koturači je:

𝐷
𝐷𝐾 ≥ ( ) ∙ 𝑑𝑢 = 20 ∙ 20 = 400 𝑚𝑚
𝑑𝑢
Gdje je:
𝐷
- ( ) – minimalni odnos prečnika kotura i užeta u zavisnosti od pogonske grupe
𝑑𝑢
𝐷
dizalice, za drugu pogonsku grupu (𝑑 ) = 20, tabela 2.5,( lit. [1]),
𝑢
- odnosno,
- 𝑑1 = 𝐷𝐾 − 𝑑𝑢 = 400 − 20 = 380 𝑚𝑚

Usvaja se kotur prečnika 𝑑1 = 400 𝑚𝑚, prema tabeli 1.11 (prilog, lit.[2]).

Prečnik kotura za izravnavanje je prema već poznatom izrazu:

𝐷
𝐷𝐾𝑖 ≥ ( ) ∙ 𝑑𝑢 = 11 ∙ 20 = 220 𝑚𝑚
𝑑𝑢
Prečnik kotura za izravnavanje bira se prema tabeli 1.13 (prilog, lit.[2]).
𝐷𝐾𝑖 = 250 𝑚𝑚

1.2 Proračun kuke

Za datu nosivost dizalice može se odabrati jednokraka kuka. Materijal kuke ima
karakteristike:
- 𝑅𝑚 = 420 ÷ 500 𝑁/𝑚𝑚2 – nazivna zatezna čvrstoća (granica kidanja);
- 𝑅𝑒 ≥ 240 𝑁/𝑚𝑚2 – granica tečenja.

Slika 1.2. Jednokraka kuka, skica za proračun

 List4

Iz prethodnog računa: Q=156,690 kN, određuju se geometrijske veličine kuke prema

empirijskim izrazima:
𝑎1 ≅ 10 ∙ √𝑄 = 10 ∙ √156,690 = 125,176 𝑚𝑚
𝑎2 = 0,8 ∙ 𝑎1 = 0,8 ∙ 125,176 = 100,141 𝑚𝑚

a standardne vrijednosti koje se biraju iz tabele 1.3 (prilog, lit.[2]) su:

𝑎1 = 140 𝑚𝑚 i 𝑎2 = 112 𝑚𝑚

Dimenzije presjeka A – A su:

𝑏1 = 𝑏𝑈1 ≅ 0,891 ∙ 𝑎1 = 0,891 ∙ 125,176 = 111,53 𝑚𝑚
𝑏2 = 𝑏𝑉1 ≅ 0,41 ∙ 𝑎1 = 0,41 ∙ 125,176 = 51,32 𝑚𝑚
ℎ1 ≅ 1,122 ∙ 𝑎1 = 1,122 ∙ 125,176 = 140,45 𝑚𝑚

a standardne vrijednosti koje se biraju iz tabele 1.3 (prilog, lit.[2]) su:

𝑏1 = 125 𝑚𝑚; 𝑏2 = 50 𝑚𝑚; ℎ1 = 160 𝑚𝑚

Dimenzije presjeka B – B su:

𝑏3 = 𝑏𝑈2 ≅ 0,85 ∙ 𝑏1 = 0,85 ∙ 111,53 = 94,8 𝑚𝑚
𝑏4 = 𝑏𝑉2 ≅ 0,85 ∙ 𝑏2 = 0,85 ∙ 51,32 = 43,622 𝑚𝑚
ℎ2 = 0,85 ∙ ℎ1 = 0,85 ∙ 140,199 = 119,38 𝑚𝑚

a standardne vrijednosti koje se biraju iz tabele 1.3 (prilog, lit.[2]) su:

𝑏3 = 106 𝑚𝑚; 𝑏4 = 67𝑚𝑚; ℎ2 = 132 𝑚𝑚

Dimenzije cilindričnog dijela (vrata kuke) su:

20 20
𝑑1 ≅ √𝑄 = √156,690 = 83,45 𝑚𝑚
3 3
𝑑3 ≅ 5,7√𝑄 = 5,7√156,690 = 71,35 𝑚𝑚

Vrat kuke je opterećen na zatezanje, pa se njegov prečnik izračunava iz izraza:

4∙𝑄 4 ∙ 156,690 ∙ 103
𝑑4 ≥ √ =√ = 57,678 𝑚𝑚
𝜋 ∙ 𝜎𝑧𝑑 𝜋 ∙ 48

Gdje je:
𝑅 240
- 𝜎𝑧𝑑 = 2∙𝑆𝑒 = 2∙2
= 60 𝑀𝑃𝑎 – dozvoljeni napon na zatezanje,
- S=2 – stepen sigurnosti određen pogonskom grupom (tabela 2.9, lit. [1]).

Standardne dimenzije vrata kuke (prilog, tabele 1.3 i 1.4) su:

𝑑1 = 95 𝑚𝑚,𝑑3 ≡ 𝑅𝑑 80𝑥10 ,𝑑4 = 68 𝑚𝑚,𝑑5 = 69 𝑚𝑚

Minimalna visina navrtke se izračunava iz uslova da površinski pritisak u navoju ne

pređe dozvoljenu granicu, odnosno:

4∙𝑄∙𝑡 4 ∙ 156,690 ∙ 103 ∙ 10

𝑚0 = = = 50,74 𝑚𝑚
𝜋 ∙ (𝑑3 2 − 𝑑5 2 ) ∙ 𝑝𝑑 𝜋 ∙ (802 − 692 ) ∙ 24
 List5
gdje je: pd = 24 MPa – dozvoljeni površinski pritisak u navoju(tabela 2.9, lit. [1]).
Usvaja se standardna navrtka, visine: 𝑚0 = 84 𝑚𝑚, tabela 1.7 (prilog, lit. [2]).

Naponi na krajnjim vlaknima na unutrašnjoj i vanjskoj strani kuke u presjeku A – A,

odnosno presjeku B – B računaju se iz izraza:
𝐹𝑛 𝑀𝑆 𝑟 − 𝑟𝑛
𝜎𝑈,𝑉 = + ∙
𝐴 𝑆0 𝑟

Gdje je za presjek A – A:

𝑎1 140
𝑟 = 𝑟𝑈1 = = = 70 𝑚𝑚,
2 2
𝑟 = 𝑟𝑉1 = 𝑟𝑈1 + ℎ1 = 70 + 160 = 230 𝑚𝑚,
𝑏1 + 𝑏2 125 + 50
𝐴1 = ∙ ℎ1 = ∙ 160 = 14000𝑚𝑚2 ,
2 2
𝐹𝑛1 = 𝑄 = 156,690 𝑘𝑁,
ℎ1 𝑏1 + 2 ∙ 𝑏2 160 125 + 2 ∙ 50
𝑒𝑠1 = ∙ = ∙ = 68,57 𝑚𝑚,
3 𝑏1 + 𝑏2 3 125 + 50
𝑟𝑠1 = 𝑟𝑈1 + 𝑒𝑠1 = 70 + 68,57 = 138,57 𝑚𝑚,

𝐴1 14000
𝑟𝑛1 = 𝑏 = 125∙230−50∙70 230 =
1 ∙𝑟𝑉1 −𝑏2 ∙𝑟𝑈1 𝑟
∙ ln 𝑉1 − (𝑏1 − 𝑏2 ) 160
∙ ln 70
− (125 − 50)
ℎ1 𝑟𝑈1
= 124,2 𝑚𝑚,
𝑒1 = 𝑟𝑠1 − 𝑟𝑛1 = 138,57 − 124,2 = 14,37 𝑚𝑚,

𝑀𝑠1 = −𝐹𝑛1 ∙ 𝑟𝑠1 = −156690 ∙ 138,57 ∙ 10−3 = −21712,5𝑁𝑚,

Napon u krajnjim vlaknima sa unutrašnje strane kuke je:

𝐹𝑛1 𝑀𝑆1 𝑟𝑈1 − 𝑟𝑛1 156,690 ∙ 103 (−21712,5 ∙ 103 ) 70 − 124,2
𝜎𝑈𝐴 = + ∙ = + ∙ =
𝐴1 𝐴1 ∙ 𝑒1 𝑟𝑈1 14000 14000 ∙ 14,37 70
= 94,752 𝑀𝑃𝑎,

Napon u krajnjim vlaknima sa vanjske strane kuke je:

𝐹𝑛1 𝑀𝑆1 𝑟𝑉1 − 𝑟𝑛1 156,690 ∙ 103 (−21712,5 ∙ 103 ) 230 − 124,2
𝜎𝑉𝐴 = + ∙ = + ∙ =
𝐴1 𝐴1 ∙ 𝑒1 𝑟𝑉1 14000 14000 ∙ 14,37 230
= −38,45 𝑀𝑃𝑎,

Kako je dozvoljeni napon za treću pogonsku grupu jednak:

𝑅𝑒 240
𝜎𝑑 = = = 120 𝑀𝑃𝑎
𝑆 2
znači da presjek A - A zadovoljava.

Naponi u krajnjim vlaknima za presjek B – B se računaju po istom izrazu s tim da je:

𝑟 = 𝑟𝑈2 = 70 𝑚𝑚,
𝑟 = 𝑟𝑉2 = 𝑟𝑈2 + ℎ2 = 70 + 132 = 202 𝑚𝑚,
𝑏3 + 𝑏4 106 + 67
𝐴2 = ∙ ℎ2 = ∙ 132 = 11418𝑚𝑚2 ,
2 2
𝑄 156696
𝐹𝑛2 = 𝑡𝑔𝛼 = ∙ 𝑡𝑔 45° = 78348 𝑁,
2 2
 List6
ℎ2 𝑏3 + 2 ∙ 𝑏4 132 106 + 2 ∙ 67
𝑒𝑠2 = ∙ = ∙ = 61 𝑚𝑚,
3 𝑏3 + 𝑏4 3 106 + 67
𝑟𝑠2 = 𝑟𝑈2 + 𝑒𝑠2 = 70 + 61 = 131 𝑚𝑚,

𝐴2 14475
𝑟𝑛2 = 𝑏 = 118∙230−75∙80 230 =
3 ∙𝑟𝑉2 −𝑏4 ∙𝑟𝑈2 𝑟
ℎ2
∙ ln 𝑟𝑉2 − (𝑏3 − 𝑏4 ) 150
∙ ln 80
− (118 − 75)
𝑈2
= 116,33𝑚𝑚,
𝑒2 = 𝑟𝑠2 − 𝑟𝑛2 = 131 − 116,33 = 14,67 𝑚𝑚,

𝑀𝑠2 = −𝐹𝑛2 ∙ 𝑟𝑠2 = −78348 ∙ 131 ∙ 10−3 = − 10263,6 𝑁𝑚

Napon u vlaknima s unutrašnje strane presjeka:

𝐹𝑛2 𝑀𝑆2 𝑟𝑈2 − 𝑟𝑛2 78348 (−10263,6 ∙ 103 ) 70 − 116,33
𝜎𝑈𝐵 = + ∙ = + ∙ = 47,41 𝑀𝑃𝑎
𝐴2 𝐴2 ∙ 𝑒2 𝑟𝑈2 11418 11418 ∙ 14,67 70
< 𝜎𝑑

Napon u vlaknima s vanjske strane presjeka:

𝐹𝑛2 𝑀𝑆2 𝑟𝑉2 − 𝑟𝑛2 78348 (−10263,6 ∙ 103 ) 202 − 116,33
𝜎𝑉𝐵 = + ∙ = + ∙
𝐴2 𝐴2 ∙ 𝑒2 𝑟𝑉2 11418 11418 ∙ 14,67 202
= −19,13𝑀𝑃𝑎,

Smičući napon u presjeku B – B je:

𝑄 156,690 ∙ 103
𝜏𝐵𝐵 = = = 6,86 𝑀𝑃𝑎
2 ∙ 𝐴2 2 ∙ 11418
Ukupan napon u B – B iznosi: 𝜎𝑖 = √𝜎𝑈𝐵 2 + 3𝜏𝐵𝐵 2 = √47,412 + 3 ∙ 6,862 = 48,87 𝑀𝑃𝑎

Iz prethodno navedenog zaključak je da napon u presjeku B – B ne prelazi dopuštenu

vrijednost, tako da presjek zadovoljava. σd=120MPa
 List7
1.3 Proračun preostalih elemenata sklopa donje koturače

1.3.1 Nosač kuke (traverza)

Q Q
2 2
Q

d2

d2
h3

s b1
s1

Slika 1.3. Nosač kuke, proračunska skica

Iz tabele 1.8 (prilog, lit. [2]) očitavaju se vrijednosti koje se odnose na usvojenu kuku
(20):
𝑏1 = 190 𝑚𝑚, 𝑑2 = 82 𝑚𝑚, ℎ1 = 85 𝑚𝑚,
𝑏3 = 47 𝑚𝑚, 𝑑4 𝑗6 = 110 𝑚𝑚, ℎ2 = 45,5 𝑚𝑚,
𝑏4 = 39 𝑚𝑚, 𝑑5 𝑑9 = 65𝑚𝑚, ℎ3 = 82 𝑚𝑚,
𝑐 = 8 𝑚𝑚 𝑑6 = 46 𝑚𝑚, 𝑟1𝑚𝑎𝑥 = 1,3 𝑚𝑚,

𝑟2 = 4 𝑚𝑚,
𝑡 = 6 𝑚𝑚,
𝑚 = 23 𝑘𝑔

- Napon na savijanje, u presjeku na sredini traverze izračunava se:

𝑄∙𝑙0 156,690∙103 ∙222

4 4
𝜎𝑠 ≅ = = 71,85 𝑀𝑃𝑎 ≤ 125 𝑀𝑃𝑎
(𝑏1 −𝑑2 )∙ℎ3 2 (190−82)∙822
6 6

Gdje je: 𝑙0 = 𝑏1 + 𝑠 + 𝑠1 = 190 + 32 = 222 𝑚𝑚

𝑠 + 𝑠1 = 𝑏4 − 𝑐 + 1 = 39 − 8 + 1 = 32 𝑚𝑚
- Provjera napona u rukavcu na savijanje:

𝑄∙(𝑠+𝑠1 ) 156,690∙103 ∙32

4 4
𝜎𝑠 ≅ = = 46,5 𝑀𝑃𝑎
𝜋∙𝑑5 3 𝜋∙653
32 32

Budući da je dozvoljeni napon jednak 𝜎𝑑 = 125 𝑀𝑃𝑎, tabela 2.11(lit. [1]) traverza
zadovoljava.
 List8
1.3.2 Noseća osovina donje koturače

e1

Q Q
2 2

FA FB
l0

Slika 1.4. Skica za proračun

Rastojanje oslonaca (noseći limovi):

𝑙0 = 𝑏1 + (𝑠 + 𝑠1 ) = 190 + 32 = 222 𝑚𝑚
𝑒1 = 366 𝑚𝑚 – tabela 1.1 (lit. [2])
𝑑2 ℎ6 = 100 𝑚𝑚 – tabela 1.1 (lit. [2])

Sila kojom je opterećen kotur iznosi Q/2, pa je prema tome napon na savijanje:

𝑄∙(𝑒1 −𝑙0 ) 156,690∙103 ∙(366−222)

𝑀𝑆 4 4
𝜎𝑠 = = = = 57,48 𝑀𝑃𝑎 < 𝜎𝑑
𝑊 𝜋𝑑2 3 𝜋∙1003
32 32

Noseća osovina zadovoljava.

1.3.3 Noseći limovi

Proračun nosećih limova obuhvata provjeru: specifičnog pritiska između rukavca

traverze i nosećeg lima, napona na zatezanje na mjestu najmanjeg poprečnog presjeka
i napona na cijepanje. Kod proračuna se u obzir ne uzima zaštitni lim.

D2
b

s D5

l1 l3 l2

Slika 1-5. Noseći lim

- Specifični pritisak na površini dodira sa rukavcem nosača kuke iznosi:

𝑄 156,690 ∙ 103
𝑝5 = = = 43 𝑀𝑃𝑎 < 𝑝𝑑𝑜𝑧
2 ∙ 𝐷5 ∙ 𝑠 2 ∙ 65 ∙ 28
 List9
Specifični pritisak na površini dodira sa osovinom je:
𝑄 156,690 ∙ 103
𝑝2 = = = 27,98 𝑀𝑃𝑎 < 𝑝𝑑𝑜𝑧
2 ∙ 𝐷2 ∙ 𝑠 2 ∙ 100 ∙ 28
Gdje je:
- 𝐷5 𝐻8 = 65 𝑚𝑚 – prečnik otvora za rukavac traverze(tabela 1.9, prilog, lit. [2]),
- 𝑠 = 28𝑚𝑚 – debljina nosećeg lima donje koturače (tabela 1.9, prilog, lit. [2]),
- 𝐷2 𝐻7 = 100 𝑚𝑚 – manji prečnik na nosećem limu,
- 𝑝𝑑𝑜𝑧 = (80 ÷ 120) 𝑀𝑃𝑎 – dozvoljeni površinski pritisak.

Kako je najmanja površina poprečnog presjeka na mjestu otvora za vezu sa osovinom,

to se na tom mjestu vrši provjera napona na zatezanje:
𝑄 156,690 ∙ 103
𝜎𝑧5 = = = 62,2 𝑀𝑃𝑎 < 𝜎𝑧𝑑𝑜𝑧
2 ∙ (𝑏 − 𝐷2 ) ∙ 𝑠 2 ∙ (145 − 100) ∙ 28
Gdje je:
- 𝑏 = 165 𝑚𝑚 – širina nosećeg lima (tabela 1.9, prilog, lit. [2]),
- 𝜎𝑧𝑑𝑜𝑧 = 120 𝑀𝑃𝑎. – dozvoljeni napon na zatezanje.

Napon na cijepanje je:

𝑝 ∙ (4 ∙ 𝑅 2 + 𝑑2 )
𝜎𝐶 = ≤ 𝜎𝑑𝑜𝑧 [𝑀𝑃𝑎]
4 ∙ 𝑅2 − 𝑑2

Prema oznakama na slici biće: 𝑅1 ≡ 𝑙1 , 𝑑 ≡ 𝐷2 i 𝑅2 ≡ 𝑙2 , 𝑑 ≡ 𝐷5.

Tako da će biti napon na cijepanje kod veze osovine i nosećeg lima:
𝑝2 ∙ (4 ∙ 𝑙1 2 + 𝐷2 2 ) 27,98 ∙ (4 ∙ 1052 + 1102 )
𝜎𝐶2 = = = 44,39 𝑀𝑃𝑎 < 𝜎𝑑𝑜𝑧
4 ∙ 𝑙1 2 − 𝐷2 2 4 ∙ 1052 − 1102

Odnosno na mjestu veze traverze i nosećeg lima:

𝑝5 ∙ (4 ∙ 𝑙2 2 + 𝐷5 2 ) 43 ∙ (4 ∙ 902 + 652 )
𝜎𝐶5 = = = 55,9𝑀𝑃𝑎 < 𝜎𝑑𝑜𝑧
4 ∙ 𝑙2 2 − 𝐷5 2 4 ∙ 902 − 652

Noseći lim zadovoljava.

2. Proračun bubnja
2.1 Osnovne geometrijske veličine i provjera napona u plaštu bubnja

Nazivni prečnik bubnja (za treću pogonsku grupu) je:

𝐷
𝐷𝑏 ≥ ( ) ∙ 𝑑𝑢 = 22 ∙ 22 = 484 𝑚𝑚
𝑑𝑢
Gdje je:
𝐷
- (𝑑 ) = 22 – odnos prečnika bubnja i užeta, za drugu pogonsku grupu (tabela 2.5, lit.
𝑢
[1]),
- 𝑑𝑢 = 22 𝑚𝑚 – prečnik užeta.

Mjere narezanih žlijebova prema slici iznose:

- 𝑡 ≅ 1,15 ∙ 𝑑𝑢 = 1,15 ∙ 22 = 25,3 𝑚𝑚 – korak žlijeba,
 List10
- 𝑟 ≅ 0,53 ∙ 𝑑𝑢 = 0,53 ∙ 22 = 11,66 𝑚𝑚 𝑢𝑠𝑣𝑎𝑗𝑎 𝑠𝑒 𝑟 = 14 𝑚𝑚 – radijus žlijeba,
- 𝑎 ≅ 0,125 ∙ 𝑑𝑢 = 0,125 ∙ 22 = 2,75 𝑚𝑚.
- Usvajamo standardne vrijednosti iz zbirke.

Slika 2.1. Bubanj za namotavanje dva kraja užeta

Prema tabeli 1.22 (prilog, lit. [2]) bira se standardni prečnik bubnja 𝐷𝑏 = 500 𝑚𝑚.

Broj narezanih žljebova za jedan kraj užeta:

𝐻 ∙ 𝑖𝐾 14 ∙ 103 ∙ 2
𝑛= +3÷4= + 4 = 21,83 ≅ 22
𝜋 ∙ 𝐷𝑏 𝜋 ∙ 500
Gdje je:
𝑢
- 𝑖𝐾 = 𝑢 = 𝐾 = 2 – prenosni odnos koturače,
𝑢𝑏
- 𝐻 = 14 𝑚𝑚 – visina dizanja.

Dužina narezanog dijela bubnja je:

𝑙𝑛 = (𝑛 − 1) ∙ 𝑡 = (22 − 1) ∙ 28 = 588 𝑚𝑚

Dužina nenarezanog dijela:

𝑙0 = (6 ÷ 10) ∙ 𝑡 = (6 ÷ 10) ∙ 28 = (168 ÷ 280) 𝑚𝑚
Usvaja se: 𝑙0 = 255 𝑚𝑚

Dužine na krajevima bubnja:

𝑐 = (4 ÷ 6) ∙ 𝑡 = (4 ÷ 6) ∙ 28 = (112 ÷ 168) 𝑚𝑚
Usvaja se: 𝑐 = 130 𝑚𝑚.

Ukupna dužina bubnja:

𝐿𝑏 = 2 ∙ (𝑙𝑛 + 𝑐) + 𝑙0 = 2 ∙ (588 + 130) + 255 = 1961 𝑚𝑚

𝐿 1961
Kako je 𝐷𝑏 = 500
= 3,38 < 4, proračun bubnja na savijanje nije potrebno raditi već
𝑏
samo provjeru napona izazvanog od stezanja užeta.

Debljina stijenke (plašta) bubnja je:

𝐹𝑈𝑚𝑎𝑥 39636
ℎ= = = 11,32 𝑚𝑚
𝑡 ∙ 𝜎𝑝𝑑𝑜𝑧 28 ∙ 125
pri čemu je 𝜎𝑝𝑑𝑜𝑧 = 125 𝑀𝑃𝑎 – dozvoljeni napon pritiska za materijal bubnja Č.0361.

Usvaja se ℎ = 14 𝑚𝑚, što odgovara i preporukama na osnovu praktičnog iskustva gdje

je: ℎ = (0,6 ÷ 0,8)𝑑𝑈 = (0,6 ÷ 0,8) ∙ 22 = (13,2 ÷ 17,6) 𝑚𝑚
 List11
Napon od savijanja u stijenci na mjestu namotavanja užeta iznosi:
1 1
𝜎𝑆 = 0,96 ∙ 𝐹𝑈 ∙ √ 3
= 0,96 ∙ 39,696 ∙ 103 ∙ √ = 32,53 𝑀𝑃𝑎 < 𝜎𝑆𝑑𝑜𝑧
𝐷∙ℎ 500 ∙ 143
Gdje je 𝜎𝑆𝑑𝑜𝑧 = 50 𝑀𝑃𝑎 – dozvoljeni napon na savijanje.

2.2 . Veza užeta za bubanj

Slika 2.2. Veza užeta za bubanj

Izraz za silu pritezanja užeta uz bubanj ima oblik:

0,1 ∙ 𝐹𝑈
𝐹𝑢𝑛 =
𝜇 + 𝜇1

Bira se spojnica (veza za uže) sa žlijebom čiji poprečni presjek ima oblik kružnog
odsječka, a koeficijent trenja između užeta ima vrijednost:
𝜇1 = 𝜇 = 0,1
Uvrštavanjem u izraz za silu dobija se:
𝐹𝑢𝑛 = 0,5 ∙ 𝐹𝑈
Ukupna sila zatezanja vijaka:
𝐹𝑛 = 2 ∙ 𝐹𝑢𝑛 = 2 ∙ 0,5 ∙ 𝐹𝑈 = 39696 𝑁

Napon u vijku se određuje iz izraza:

1,3 ∙ 𝐹𝑛 𝜇1 ∙ 𝐹𝑛 ∙ ℎ
𝜎= + ≤ 𝜎𝑑𝑜𝑧
𝑧 ∙ 𝐴𝑉 𝜋∙𝑑 3
𝑧∙ 1 32

Gdje su:
𝑅 𝑅 300
- 𝜎𝑑𝑜𝑧 = 0,65 ∙ 1,5𝑒 ≅ 2,5𝑒 = 2,5
= 120 𝑀𝑃𝑎
 List12
- 𝑅𝑒 = 300 𝑀𝑃𝑎 – kod kvaliteta materijala za vijke 5.8
- koeficijent 1,3 – zbog uvijanja vijaka prilikom zatezanja.

Bira se vijak M 20 gdje je 𝑑1 = 16,933 𝑚𝑚 jer treba biti zadovoljen uslov 𝑑1 < 𝑡.
Broj vijaka potrebnih za vezivanje jednog kraja užeta za bubanj je:
𝐹𝑛 1,3 32 ∙ 𝜇1 ∙ ℎ 39,696 ∙ 103 1,3 32 ∙ 0,1 ∙ 40,5
𝑧≥ ∙( + 3 ) = ∙( + ) = 4,72
𝜎𝑑𝑜𝑧 𝐴𝑉 𝜋 ∙ 𝑑1 120 225,08 𝜋 ∙ 16,9333
Gdje su:
𝑑1 2 ∙𝜋 16,9332 ∙𝜋
- 𝐴𝑉 = 4
= 4
= 225,08 𝑚𝑚2 – smičuća površina vijka,
- ℎ = 𝐻 − ℎ1 + 𝑑𝑈 = 22 − 3,5 + 22 = 40,5 𝑚𝑚,
- 𝐻 = 22 𝑚𝑚 – visina spojnice, ℎ1 = 3,5 𝑚𝑚, tabela 1.23 (prilog, lit. [2])

Za vezu jednog kraja užeta usvajaju se 5 vijka.

Vijci se stavljaju na rastojanju 𝑙𝑉 ≥ 5 ∙ 𝑑𝑈 = 5 ∙ 22 = 110 𝑚𝑚.

 List13
3. Izbor elektromotora mehanizma za dizanje

Snaga potrebna za ustaljeno kretanje tereta kod dizanja je:

(𝑚𝑄 + 𝑚𝐾 ) ∙ 𝑔 ∙ 𝑣𝑑 (16000 + 407) ∙ 9,81 ∙ 10
𝑁= = = 30,04 𝑘𝑊
𝜂 1000 ∙ 60 ∙ 0,893
Gdje su:
- 𝑚𝑄 = 16000 𝑘𝑔 – maksimalna masa tereta,
- 𝑚𝐾 = 407 𝑘𝑔 – masa sklopa donje koturače, tabela 1.1 (lit. [2]),
- 𝑣𝑑 = 10 𝑚/𝑚𝑖𝑛 – brzina dizanja,
- 𝜂 = 𝜂𝐾 ∙ 𝜂𝑏 ∙ 𝜂𝑟 – ukupni stepen iskorištenja prenosnika,
- 𝜂𝐾 = 0,99 – stepen iskorištenja koturače,
- 𝜂𝑏 = 0,96 ÷ 0,97 – stepen iskorištenja bubnja za namotavanje užeta, 𝜂𝑏 = 0,97
- 𝜂𝑟 = 0,93 ÷ 0,94 – stepen iskorištenja reduktora, 𝜂𝑟 = 0,93.

𝜂 = 0,99 ∙ 0,97 ∙ 0,93 = 0,893

Relativno trajanje uključenja motora:
Σ𝑡𝑟 45
𝐸𝐷 = = ∙ 100% = 68,75 %
𝑇𝐶 65,45
Gdje je:
- Σ𝑡𝑟 = 4 ∙ 𝑡𝑑 = 4 ∙ 28 = 112 𝑠 – suma trajanja radnih ciklusa dizanja,
- Tc = 3600/nc = 3600/55 = 65,45s
- nc = (32 – 63) ciklusa/h – broj ciklusa (tabela 1.1, lit.[1])
- nc = 55cik/h

Mogući broj uključivanja motora u toku jednog sata:

𝑢𝑘𝑙𝑗
𝑧𝑈 = 𝑐 ∙ 𝑛𝐶 = (𝑧𝑛 + 𝑧𝑘 ) ∙ 𝑛𝑐 = (4 + (2 ÷ 4)) ∙ 55 = (330 ÷ 440)
ℎ
𝑧𝑛 = 4 – broj uključivanja motora za normalan rad,
𝑧𝑘 = 2 ÷ 4 – broj korekturnih uključivanja motora.

Snaga motora sa standardnom intermitencijom 𝐸𝐷𝑠 = 60 %:

𝐸𝐷 68,75
𝑁𝑒𝑠 = 𝑁 ∙ √𝐸𝐷 = 30,04 ∙ √ 60
= 32,156 𝑘𝑊
𝑠

Na osnovu toga bira se standardni elektromotor 2AKMd 280 M-8 (tabela 1.25, prilog lit.
[2]) sa sljedećim karakteristikama:
- 𝑁𝑛 = 38 𝑘𝑊 – nazivna snaga,
- 𝑛𝑀 = 970 𝑚𝑖𝑛−1 – broj okretaja rotora,
𝑚𝐷 2 4,1
- 𝐼𝑀 = = = 1,025 𝑘𝑔𝑚2 – dinamički moment inercije rotora,
4 4
𝑀𝑚
- 𝛹𝑚 = 𝑀 =3 - maksimalno preopterećenje motora,
𝑛
 List14
3.1 . Potreban moment na vratilu elektromotora za pokretanje
mehanizma za dizanje

- Ukupni moment na vratilu elektromotora koji je potreban da se pokrene

mehanizam je:

MUR = Mst + Min

gdje je:
Min – moment inercijalnih sila,
𝑣
Mstk = Qu · 𝜔𝑑 · η – statički moment kočenja sveden na vratilo kočnice,
𝐾

Statički moment kočenja sveden na vratilo kočnice:

𝑣𝑑 10
𝑀𝑠𝑡 𝑘 = 𝑄𝑈 ∙ ∙ 𝜂 = (16000 + 407) ∙ 9,81 ∙ ∙ 0,893 = 235,829 𝑁𝑚
𝜔𝐾 60 ∙ 101,578
Gdje su:
𝜋∙𝑛𝑀 𝜋∙970
- 𝜔𝐾 = 𝜔𝑀 = 30
= 30
= 101,578 𝑠 −1 – ugaona brzina vratila kočnice,
- 𝜂 = 0,893 – ukupan stepen iskorištenja prenosnika.

Približan moment kočenja koji treba da ostvari kočnica je:

𝑀𝐾 = 𝑆𝐾 ∙ 𝑀𝑠𝑡 𝑘 = 2 ∙ 235,829 = 471,658 𝑁𝑚

Gdje je 𝑆𝐾 = 2 – koeficijent sigurnosti kočenja, tabela 5.1 (lit. [1]).

Nazivni prečnik kočionog bubnja je:

5 𝑀𝐾 ∙ 𝜔𝐾 5 471,658 ∙ 101,578
𝐷𝐾 ≥ √ ∙ =√ ∙ = (297,86 ÷ 399,625) 𝑚𝑚
2 (𝜇 ∙ 𝑝 ∙ 𝑣)𝑑 2 (0,75 ÷ 1,35)
Gdje je:
𝑁 𝑚
- (𝜇 ∙ 𝑝 ∙ 𝑣)𝑑 = (0,75 ÷ 1,35) [ 2 ∙ ]–specifična snaga kočenja, tabela 6.1 (lit. [1]).
𝑚𝑚 𝑠

Prema tabeli 1.29 (prilog, lit. [2]) usvaja se standardni prečnik elastične spojnice 𝐷𝑆 =
315 𝑚𝑚 sa karakteristikama:
𝑚∙𝐷2 2,4
-dinamički moment inercije Is = = 4 =0,6 kgm2,
4
- nominalni moment Mz = 630 Nm.

Min = Mintr + Minrot – moment inercijalnih sila,

gdje je:
𝑚𝑢 𝑣 2 𝑚𝑢 𝑣 2 𝜔𝑀
Mintr = ƞ
∙ (𝜔𝑑 ) ∙ 𝜀𝑀 = ƞ
∙ (𝜔𝑑 ) ∙ 𝑡𝑢
– moment za savlađivanje otpora ubrzanja masa
𝑀 𝑀
koje se kreču translatorno,
gdje je:

𝑡𝑢 = 1s – vrijeme pokretanja mehanizma,tabela 1.1 (lit. [2]).

(16000+407) 10 2 101,578
Mintr = 0,893
∙ (60∙101,578) ∙ 1 = 5,024 Nm,

Minrot = Irot · 𝜀𝑀 = β · I1 · 𝜀𝑀 = β · (IM + IS) · 𝜀𝑀 - moment za savlađivanje otpora ubrzanja

masa koje rotiraju,
 List15
gdje je:

β = (1,1 ÷ 1,25) – faktor uticaja ostalih rotirajućih masa,

Minrot = 1,2 · (1,025 + 0,6) ·101,578 = 198,077 Nm,

𝑄𝑢 𝑣𝑑
Mstd = ∙
ƞ 𝜔𝑀
– moment za savlađivanje statičkog otpora svedenog na
vratilo motora,

(16000+407)∙9,81 10
Mstd = 0,893
∙ 60∙101,578 = 295,73 Nm.

Sada je ukupan moment reduciran na vratilo motora pri pokretanju mehanizma:

MUR = Mstd + Mind = Mstd + (Mintr + Minrot)= 295,73 + 5,024 + 198,077 = 498,831 Nm

- Srednji faktor preopterećenjamotora je:

𝑁𝑃 𝑀𝑈𝑅 498,831
Ψsr = = = = 1,266
𝑁𝑛 𝑀𝑁 394,097
gdje je:
𝑁 38000
MN = 𝜔 𝑛 = 101,578 = 374,097 Nm – nominalni moment pogonskog
𝑀
elektromotora,

Pošto je minimalni moment pri pokretanju motora 10 ÷ 20 % iznad nominalnog tada je i:

𝑀𝑚𝑖𝑛
Ψmin = 𝑀𝑛
= 1,1 ÷ 1,2

𝛹𝑚𝑎𝑥 +𝛹𝑚𝑖𝑛
Sada iz izraza: Ψsr = 2
, možemo izračunati maksimalni faktor preopterećenja:

Ψmax = 2Ψsr – Ψmin = 2 · 1,266 – 1,1 = 1,432< 3,3

Na osnovu toga vidimo da je elektromotor za dizanje tereta dobro odabran, što znači da
je preopterećenje u trenutku pokretanja dosta manje od njegovih sposobnosti.

4. Provjera da li elastična spojnica može poslužiti kao kočioni

bubanj zaustavne kočnice mehanizma za dizanje

- Vrijeme kočenja kod kretanja tereta prema dole:

𝑣𝑑 10
tk = = = 0,833 s
𝑎𝑘 60∙0,2

gdje je: ak = 0,2 m/s2 – ubrzanje pri zaustavljanju tabela 1.2, (lit. [2]).

- Moment kočenjakoji treba ostvariti na vratilu kočnice:

MK = Mstk + Mink

gdje je:

Mstk = 295,73 Nm, - statički moment kočenja,

 List16
𝑣𝑑 2 𝜔𝐾
Mink = IR · εK≅ [𝛽 ∙ 𝛪1 + 𝑚𝑢 ∙ ( ) ∙ ƞ] ∙ – moment za savlađivanje
𝜔𝐾 𝑡𝑘
inercijalnih sila,

10 2 101.578
Mink = [1,2 · (1,025 + 0,6) + (16000 + 407)·(60∙101,578) ·0,893] · 0,833
=

= 242,598 Nm

Prema tome, moment kočenja je:

MK = 295,73 + 242,598 = 538,328 Nm

- Pri kočenju kod kretanja tereta na dole treba da je ispunjen uslov:

𝜔
MK = Mstk + IR · 𝑡 𝐾
𝑘1

odakle izračunavamo vrijeme kočenja:

𝛪𝑅 ∙𝜔𝐾 1,989 ∙101,578
tk1 = 𝑘 = 538,328−295,73 = 0,833 s
𝑀𝐾 −𝑀𝑠𝑡

- Moment kočenja pri kretanju tereta prema gore je:

𝜔
MK = IR · 𝑡 𝐾 - Mstk
𝑘2

odakle izračunavamo vrijeme kočenja:

𝛪𝑅 ∙𝜔𝐾 1,989∙101,578
tk2 = 𝑘 = = 0,242 s
𝑀𝐾 +𝑀𝑠𝑡 538,328+295,73

- Moment kočenja pri kretanju prazne kuke prema gore je:

𝜔 𝑚𝐾
MK = IRP · 𝑡 𝐾 − 𝑚 · Mstk
𝑘3 𝐾 +𝑚𝑄
gdje je:

IRP [kgm2] – uticaj inercijalne sile donjeg dijela koturače,

IRP = Irot = β · I1 = β · (IM + IS) = 1,2 · (1,025 + 0,6) = 1,95 kgm2

𝑚𝐾 407
= = 0,0248 – odnos opterečenja kod praznog i punog
𝑚𝑄 +𝑚𝐾 16000+407

hoda, odakle izračunavamo vrijeme kočenja:

𝛪𝑅𝑃 ∙𝜔𝐾 1,95∙101,578
tk3 = 𝑘 = = 0,36 s
𝑀𝐾 +0,0159∙𝑀𝑠𝑡 538,328+0,0159 ∙295,73

- Moment kočenja pri kretanju prazne kuke prema dole je:

𝑚𝐾 𝜔
MK = 𝑚 · Mstk + IRP · 𝑡 𝐾
𝐾 +𝑚𝑄 𝑘4
 List17
odakle izračunavamo vrijeme kočenja:
𝛪𝑅𝑃 ∙𝜔𝐾 1,95∙101,578
tk4 = 𝑘 = 538,328−0,0159 ∙295,73 = 0,371 s
𝑀𝐾 −0,0159∙𝑀𝑠𝑡

- Ukupno vrijeme kočenja u toku jednog ciklusa je:

tk = tk1 + tk2 + tk3 + tk4 = 0,833 + 0,242 + 0,36 + 0,371 = 1,806 s

- Rad kočenja u toku jednog sata je:

𝜔𝐾 ∙𝑡𝑘 101,578∙1,806
AK = MK · ·nc = 538,328 · · 55 = 2715795,515 Nm/h
2 2

- Odvedena toplota sa kočionog bubnja treba da je veća ili jednaka radu kočenja
u toku jednog sata,tj:

Qu = Qz + Qs + Qp≥ AK

gdje je:

Qu – ukupna odvedena količina toplote,

Qz – odvođenje toplote zračenjem,
Qs – odvođenje toplote slobodnim strujanjem zraka,
Qp – odvođenje toplote prisilnim strujanjem zraka.

Najveći dio toplote se odvede prisilnim strujanjem zraka, pa je prema DIN 15434
dozvoljeno zanemariti odvođenje toplote slobodnim strujanjem i zračenjem.
Količina toplote odvedena prisilnim strujanjem zraka za ovaj slučaj računa se prema
sljedećem izrazu:

Qp = 47,4 · ED · ∆T · 𝜔𝐾0,78 · Dk2,78 [kJ/h] ≅ 13,1 · ED · ∆T · 𝜔𝐾0,78 · Dk2,78 [W]

Zanemarivanjem odvedene toplote zračenjem imamo:

𝐴𝐾
3600
= ∆T · Dk2 · [13,1 · ED · (𝜔𝐾 · Dk)0,78 + 19,9 · (1 – ED)]

gdje se dio izraza: αs · As = 21 · 3,42 · Dk2 = 71,82 · Dk2 [kJ/hK] = 19,9 · Dk2 [W/K] odnosi
na odvođenje toplote pri slobodnom strujanju zraka.
Prema tome, na osnovu prethodnog izraza možemo izračunati prirast temperature:
𝐴𝑘
∆T = 3600∙𝐷2 ∙[13,1∙𝐸𝐷∙(𝜔 0,78 +19,9∙(1−𝐸𝐷)] =
𝑘 𝐾 ∙𝐷𝑘 )

2715795,515
= 3600∙0,3152 ∙[13,1∙0,6∙(101,578∙0,315)0,78 +19,9∙0,4] = 60,682 K

Sada možemo izračunati temperaturu obloge na papuči:

T1 = T2 + ∆T = (273 + 25) + 60,682 = 358,682 K

Dozvoljena temperatura zagrijavanja obloge od ferodo-fibera je

Tdoz = 380 ÷ 400 [K] tabela 6.2,(lit. [1]), što znači da temperatura na oblozi papuče
zadovoljava. Iz iste tabele očitavamo i μ = 0,4 ÷ 0,55 i dozvoljeni pritisak između
kočionog bubnja i obloge i iznosi pdoz = 0,05 ÷ 0,4 MPa.
 List18
Na osnovu ovih podataka možemo izračunati normalnu silu koja se kreće u granicama:
𝑀 538,328
FN = 𝜇∙𝐷𝐾 = (0,4÷0,55)∙0,315 = 3107,23 ÷4272,444 N,
𝑘

a površina obloge papuče je:

Ap = 0,204 · Dk2 = 0,204 · 3152 = 20241,9 mm2,

pa je pritisak na dodirnim površinama obloge i kočionog bubnja:

𝐹𝑁 3107,23 ÷ 4272,444
p= = = 0,154÷ 0,211 MPa ≤ pdoz
𝐴𝑝 20241,9

Prema tome vidimo da je pritisak na dodirnim površinama obloge i kočionog bubnja

manji od dozvoljenog što znači da odabrana spojnica zadovoljava.

5. Proračun kočnice mehanizma za dizanje, izbor otkočnog

uređaja i provjera vijeka trajanja obloga
- Vijek trajanja obloge je:

𝑉 2∙𝐴𝑝 ∙∆𝑐1
TRK = 𝑞∙𝐴𝐼𝑂 = 𝑞∙𝐴𝐾
𝐾
gdje je:
Ap – površina papuča,
AK – površina kočionog bubnja,
∆c1 = (0,5 ÷ 0,6) · c1 = 4 ÷ 4,8 mm – dozvoljeno istrošenje zakovanih obloga,
c1 = 8 mm – debljina nove obloge za prečnik Dk = 0,315 mm, prilog, tabela 1.32, (lit.
[2]),

q = 0,8 · 10-4 [cm3/kNm] – koeficijent trošenja obloge, poglavlje 6.2.2.1, (lit. [1]),

Sada je vijek trajanja obloga:

2∙20241,9∙0,55
TRK = 0,8∙10−4 ∙2715795,515 = 980,191024,84h

- Prenosni odnos polužja kočnice je:

𝑎 𝑧
iK = 𝑏 ∙ 𝑘
gdje je:
a = 2 · b,
𝐷
b= 𝑘,
2
c = z = (4 ÷ 5) · k (jer je opruga ugrađena u podizač),
𝑎 𝑧 2∙𝑏 5∙𝑘
iK = 𝑏 ∙ 𝑘 = 𝑏
∙ 𝑘 = 10

- Potreban hod kotve elektromagneta:

hpotr = 1,1 · 2 · λ ·iK = 1,1 · 2 · 1,25 · 10 = 27,5 mm

 List19
gdje je:
λ = 1,6 mm – radijalni zazor tabela 6.1,(lit. [1]),

Pošto hod kotve pri punom otkočivanju treba da bude veći od ¾ hoda datog u katalogu
proizvođača to je i:

hpotr = ¾ · hn,
odakle slijedi da je:

hn = 4/3 · hpotr = 4/3 · 27,5 = 36,666 mm

- Potrebna sila elektromagneta je:

𝑀𝐾 1 538,328 1
Fe = ∙ = ∙ = 347,95÷ 478,437 N
𝑖𝐾 ∙𝜇∙𝐷𝑘 ƞ𝑝 10∙(0,4÷0,55)∙0,315 0,893

Sada na osnovu izračunate sile elektromagneta iz tabele 1.31,(lit. [2]), biramo

elektromagnet „Rade Končar“ PKN300 ili „ELHY“ podizač iz tabele 1.33, (lit. [2]), tipa: EB
50/50 C50, sljedećih karakteristika:
Fp = Fe = 500 N – sila podizanja,
Fc = FK = 485 N – nominalna kočiona sila u povratnoj opruzi,
hn = 50 mm – nominalni hod

- Iz tabele 1.32, (lit. [2]), biramo kočnicu sa „ELHY“ podizačem, sa sljedećim

karakteristikama:
a = 400 mm,
b = 125 mm,
c = z = 210 mm,
k = 45 mm,
pa je sada prenosni odnos kočnice:
𝑎 𝑧 400 210
iK = ∙ = ∙ = 14,933
𝑏 𝑘 125 45
a normalna sila je:

FN = FC · iK · ƞK = 485 · 14,933 · 0,893 = 6467,7 N

- Provjera pritiska na dodirnim površinama obloga i kočionog bubnja:

𝐹 6467,7
p = 𝐴𝑁 = 20241,9 = 0,32 MPa ≤ pd = 0,05 ÷ 0,4MPa
𝑝

.
 List20
6. Literatura
1. Transportna sredstva, N. Repčić, M. Čolić, Sarajevo 2008.
2. Zbirka riješenih zadataka iz transportnih sredstva, N. Repčić, M. Čolić, Sarajevo
2008.