UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

ELEKTROTEHNIČKI FAKULTET
KATEDRA ZA ELEKTROENERGETIKU

Efekat sjenčenja
– Seminarski rad iz predmeta Obnovljivi izvori energije –

Kandidat: Mentor:
Marko Glavaš, 23205/18 prof. dr Čedomir Zeljković

Banja Luka, januar 2019.

Sadržaj

Sadržaj.................................................................................................................................................. 2
1. Uvod .............................................................................................................................................. 3
2. Opis projektnog zadataka.............................................................................................................. 4
3. Osnovi solarne geometrije ............................................................................................................ 5
3.1. Dijagramski prikaz promijene pozicije Sunca ....................................................................... 6
4. Utjecaj međusobnog razmaka na efekat sijenčenja modula ......................................................... 8
4.1. Analiza utjecaj međusobnog rastojanja na efekat sijenčenja solarnih panela korištenjem
programskog alata Sustainable By Design ....................................................................................... 9
5. Solarni modluli, solarne ćelije .................................................................................................... 11
6. Modelovanje solarne ćelije ......................................................................................................... 12
7. Efekat sjenčenja solarne ćelije .................................................................................................... 14
8. Premosne diode ........................................................................................................................... 16
9. Simulacija djelomičnog zasjenjenja solarnog modula u programskom paketu
MATLAB/SIMULINK ...................................................................................................................... 17
9.1. Rezultati simulacije bez zasjenjenja .................................................................................... 17
9.2. Rezultati simulacije kad je zasjenjena jedna solarna ćelija ................................................. 19
9.3. Rezultati simulacije kad je zasjenjeno 5 solarnih ćelija ...................................................... 20
9.4. Rezultati simulacije kad je zasjenjeno 9 solarnih ćelija ...................................................... 22
9.5. Rezultati simulacije kad je zasjenjena samo solarna ćelija iz trećeg stringa ....................... 24
9.6. Diskusija rezultata................................................................................................................ 26
10. Zaključak .................................................................................................................................... 28
Literatura ............................................................................................................................................ 29
A. Simulacijski kod Matlab editor .................................................................................................. 30
B. Model 12 solarnih ćelija sa 3 premosne diode Matlab/Simulink ................................................ 33
C. Parametri Solarne ćelije SIMULINK/MATLAB ....................................................................... 34

2
1. Uvod

Skoro sve tehnologije obnovljivih izvora se direktno ili indirektno napajaju pomoću energije
Sunca. Energija Sunca, solarna energija, se može pretvarati u električnu i u toplotnu energiju, te
zauzima značajno mjesto među obnovljivim izvorima energije. Najjednostavniji način za
pretvaranje solarne energije u električnu energiju jeste pomoću solarnih ćelija. Solarne ćelije su
male pa se vrši njihovo povezivanje, tako da se dobijaju solarni moduli. Solarni moduli zajedno sa
komponentama koje reguliraju, skladište i isporučuju električnu energiju, čine fotonaponski sistem.
Pri planiranju fotonaponskog sistema vrlo su značajne analiza lokacije i ocjena energetske
koristi. U ta dva koraka spada analiza osjenčanosti modula, ocjena potencijala sunčevog zračenja,
definiranje nagiba modula, te utvrđivanje električne energije proizvedene na godišnjem nivou. [1]
Kod instalacije modula moramo posebno paziti da moduli nisu osjenčani, odnosno da su
osjenčani što kraći vremenski period. Zasjenjenje imaju velik utjecaj na proizvodnju električne
energije iz fotonaponskog sistema. Čak i djelomično zasjenjenje djela modula značajno utječe na
cjelokupnu izlaznu snagu polja. Zasjenjenja utječu na učinkovit rad sustava pa je potrebno
fotonaponsko polje smjestiti na pažljivo odabranu lokaciju, pazeći da eventualna zasjenjenje utječu
samo na jedan niz.[1]
Neprekidna osunčanost bi morala biti osigurana čitave godine između 9:00 i 15:00 sati, jer u
tom vremenskom periodu Zemlja primi 80% energije sunčevog zračenja. Satnicu i trajanje
osjenčanosti utvrdimo tako da u dijagram sunčeve putanje unesemo položaj prepreka.
Osnovne mane solarnih sistema su izostanak proizvodnje električne energije noću i smanjena
proizvodnja kada je oblačan dan, kao i cijena instalacije koja je još uvijek relativno visoka. Pored
toga, dolazi do starenja panela i do zaprljanja usljed duže izloženosti različitim ambijentalnim
uslovima pa se pogoršavaju njegove karakteristike.

3
2. Opis projektnog zadataka

Da bi se povećala efikasnost fotonaponskih sistema, potrebno je odrediti optimalni položaj

panela kako bi se Sunčevo zračenje maksimalno iskoristilo. Nivo sunčevog zračenja na
fotonaponske sisteme zavisi ne samo od vremenskih uslova, nego i od upadnog ugla sunčevih zraka
na solarni modul. Upadni ugao se može varirati podešavanjem ugla nagiba modula prema tlu.
Uobičajena praksa je da se fotonaponski moduli postavljaju u više redova i tako da su okrenuti
prema jugu. U trenutku solarnog podneva, kad sunčevi zraci dolaze sa južne strane , sijenka od
fotonaponskih panela iz prvog reda pada paralelno prema panelu iz drugog reda. Iz tog razloga
prilikom projektovanja i ugradnje solarnih panela važno je razmotriti problem međusobnog utjecaja
panela, budući da bi u slučaju lošeg rasporeda pravili sijenku jedni drugima.[2]
Sijenčenje panela jedan je od problema koji se često javlja te on drastično smanjuje izlaznu
snagu panela.
U ovom radu bit će analizirani efekti sijenčenja fiksno postavljenih panelea u zavisnosti od
međusobnog rastojanja te utjecaj efekta sjenčenja na izlaznu snagu modula od 12 solarnih ćelija bez
i sa ugrađenim premosnim diodama.

4
3. Osnovi solarne geometrije
Pozicija Sunca na nebu varira kako u toku dana, tako i u toku godine: usljed rotacije Zemlje
oko svoje ose (jedanput na dan) i usljed kretanja Zemlje po eliptičnoj putanji oko Sunca (jedanput u
godini). Na slici 3.1. prikazana je eliptična putanja Zemlje oko Sunca, sa Suncem u žiži elipse.
Naznačeni su karakteristični položaji Zemlje: ljetna dugodnevnica, zimska kratkodnevnica, te
proljetna i jesenja ravnodnevnica.

Slika 3.1. Putanja Zemlje oko Sunca

Ravan koja sadrži Zemljinu eliptičnu putanju je nazvana ekliptička ravan. Solarno zračenje
primljeno na različitim geografskim širinama i u različitim godišnjim dobima varira, jer osa rotacije
Zemlje nije normalna na ekliptičnu ravan, već nagnuta pod uglom 23,45°. Referentna ravan u
ekvatorijalnom koordinantnom sistemu je ekvator.
Ukoliko želimo da opišemo položaj sunca u bilo koje doba dana potrebno je da koristimo
dvije ugaone veličine, ugao elevacije i ugao azimuta, kao što je prikazano na slici 3.2.. Ugao
elevacije ćemo da označimo sa slovom β, a specjalni slučaj vrijednosti ugla elevacije koji se javlja u
solarno podne označavamo sa βN. Druga ugaona veličina, ugao azimuta bit će obilježena sa ɸS.
Stvar je konvencije što je ugao ɸS definiran tako da ima pozitivne vrijednosti prije podne, kad je
Sunce na jugoistoku, a negativne vrijednosti poslije podne kad je Sunce na jugozapadu.[2]
Uglovi elevacije i azimuta zavise od geografske širine lokacije koju posmatramo, dana u
godini i doba dana (Jednadžba 3.1., Jednadžba 3.2.) .

Slika 3.2.Pozicija Sunca određena uglovima elevacije i azimuta

sin β =cosLcosδcosω+sinLsinδ (3.1)

5
 (3.2)

U navedenim jednačinama promjenjivu ω zovemo satni ugao. Satni ugao je ona vrijednost
ugla koliko treba Zemlji da rotira da bi Sunce bilo točno iznad merdijana lokalnog posmatrača.
Bitan referentni trenutak u solarnom vremenu predstavlja solarno podne. Solarno podne nastupa
kada je merdijan na kome se nalazi posmatrač okrenut prema Suncu.
ω =15 Tdsp[h] (3.3)
Satni ugao je jednak nuli u podne, kada je solarni visinski ugao najveći u toku dana, te opada
za 15° svaki sat vremena prije podneva i povećava se za 15° svaki sat vremena poslije podneva.
Drugim riječima, satni uglovi su negativni u prijepodnevnim, a pozitivni u poslijepodnevnim
satima.[2]
Ugao deklinacije Sunca δ je ugao između linije od centra Zemlje do centra Sunca i projekcije
te linije na ekvatorijalnu ravan Zemlje, Kreće se u opsegu od 23°27'. Ugao deklinacije Sunca ima
svoju maksimalnu vrijednost 23°27' 21. juna i naziva se ljetna dugodnevnica na Sjevernoj hemisferi,
odnosno zimska kratkodnevnica na Južnoj hemisferi. Minimalna vrijednost ugla deklinacije Sunca -
23° 27' ostvaruje se 20. decembra i naziva se zimska kratkodnevnica na Sjevernoj hemisferi, a ljetna
dugodnevnica na Južnoj hemisferi.
(3.4)

Maksimalni ugao elevacije u solarno podne Sunce postiže tokom ljetne dugodnevnice kad i
ugao deklinacije ima najveću vrijednost.

3.1. Dijagramski prikaz promijene pozicije Sunca

Različita područja na Zemlji su zbog njihovog geografskog položaja različito ozračena u toku
godine. Razlog za to je promenljiv upadni ugao sunčevih zraka tokom dana i godine, i promenljivo
trajanje obdanice u toku godine.
Dakle, najvažniji faktor koji treba uzeti u obzir pri projekovanju solarnih panela sunčevog
zračenja, i to kako pasivnih, tako i aktivnih sistema, je kretanje Sunca po nebu tokom dana i tokom
godine. Točan položaj Sunca na nebu u bilo kom trenutku tokom dana, odnosno godine, se može
opisati kombinacijom dva podatka: visinom (uglom elevacije) i azimutom Sunca. Vrlo jednostavan
način prikazivanja kretanja i pozicije Sunca na nebu su dijagrami putanje Sunca. Ovakvi dijagrami
se mogu prikazati na više načina, pri čemu se najčešće korišćeni dijagrami prikazuju u pravokutnom
koordinatnom sistemu ili kao kružni dijagrami.[3]
Veoma korisna primjena dijagrama kretanja Sunca u pravokutnom koordinatnom sistemu je ta
da se na njemu mogu ucrtati konture okolnih objekata i prepreka, kako bi se predvidjelo na koji
način će se sunčevi zraci prostirati oko njih, odnosno kako će ti objekti formirati sjenku u nekom
trenutku.[3]
Na slici 3.3. je pomoću besplatnog kalkulatora na stranici Univerziteta Oregon 1 prikazan
dijagram kretanja Sunca u ovakvom kordinatnom sistemu, za lokaciju grada Jajca koji se nalazi na
44°20′21.6″N 17°16′02.6″E.

1
http://solardat.uoregon.edu/SunChartProgram.php

6
 Slika 3.3. Diagram sunčave putanje za Jajce
Radi lakše praktične upotrebe, satni ugao se konvertuje u solarno vrijeme, a ugao deklinacije
u datum.

7
4. Utjecaj međusobnog razmaka na efekat sijenčenja
modula
Prilikom projektovanja ugradnje solarnih modula važno je razmotriti problem međusobnog
utjecaja modula, budući da bi u slučaju lošeg rasporeda pravili sijenku jedni drugima (Slika 4.1.).

Slika 4.1. Međusobni razmak solarnih panela

Uobičajena praksa je da se moduli postavljaju u više redova i tako da su okrenuti prema jugu.
U trenutku solarnog podneva, kad sunčevi zraci dolaze sa južne strane , sijenka od panela iz prvog
reda pada paralelno prema panelu iz drugog reda. Ukoliko rastojanje između redova označeno sa b
nije dovoljno veliko došlo bi do neženjenog sijenčenja. [1]

Minimalno potrebno rastojanje između redova dobijemo prema Jednadžbi 4.1.:

(4.1)

Gdje je:
 b- minimalno rastojanje
 a- dužina modula
 Σ- ugao panela i tla
 βN- ugao elevacije u solarno podne

Ugao elevacije je ugao između Sunca i horizontalne ravni na kojoj stoji posmatrač a računa se
pomoću relacije;
βN=90°-L+δ (4.2)
Gdje je:
 L- geografska širina
 δ- ugao deklinacije Sunca

8
 Upadni ugao sučevih zraka na solarni modul, zavisi osim od nagibnog ugla solarnog panela
prema tlu α i od godišnjeg doba: zimi je ovaj ugao manji nego ljeti usljed različite pozicije sunca na
nebu.

4.1. Analiza utjecaj međusobnog rastojanja na efekat sijenčenja solarnih panela

korištenjem programskog alata Sustainable By Design

Sustainable By Design na svojoj internet stranici 2 između ostalih programskih alata nudi
besplatan programski alat za računananje efekta sjenčenja solarnih panela u zavisnosti od:
međusobnog rastojanja, geografskog položaja,visine panela, debljine panela i nagiba površine.
Parametri korišteni za analizu efekta sjenčenja su:
 Visina panela 48 cm
 Debljina panela 4 cm
 Nagib panela 30°
 Geografska širina 44° Sjeverno
 Pokaži vrijednosti Sjenčenje %
 Orjentacija Južno
 Nagib površine 0°
Za analizu koristili smo vrijednosti međusobnog rastojanja panela koje su manje i veće od
vrijednosti minimalnog rastojanja, bmin ≈100 cm (99,37 cm), a koju smo dobili iz jednadžbe 4.1. za
parametre grada Jajca. Treba uzeti u obzir da se najduža sjenka javlja kad je ugao βN najmanji, pa
prema tome treba birati potrebno rastojanje.
Minimalni ugao evalvacije βN se javlja tokom zimske kratkodnevnice pri najmanjem uglu
deklinacije, a njegova vrijednost za Jajce iznosi 22.55°.

Slika 4.1.1. Efekat sjenčenja pri rastojanju između panela od 50 cm

2
https://susdesign.com/tools.php

9
 Slika 4.1.2. Efekat sjenčenja pri rastojanju između panela od 100 cm

Slika 4.1.3. Efekat sjenčenja pri rastojanju između panela od 150 cm

Na slici 4.1.1. vidimo efekat sjenčenja u slučaju da se rastojanje smanji na polovinu
vrijednosti minimalnog rastojanja tj. na 50 cm. Primjećujemo do dolazi do sjenčenja panela tokom
cijele godine. Sjenčenje je posebno izraženo u periodima od Januara do Aprila i od Septembra do
Decembra kad ugao evelvacije Sunca ima vrijednost do 30°, tj. zrake sunca nikad ne padaju pod 90°
na površinu panela, već je taj ugao uvjek manji. Zbog čega je sjenčenje prisutno tokom cjelog dana.
Zbog efekta sjenčenja proizvodnja električne energije iz fotonaponskih panela značajno se
smanjiva.
Na slici 4.1.2. prikazan je efekat međusobnog sjenčenja panela pri rastojanju b min. Na ovoj
vrijednosti rastojanja fotonaponskih panela efekat sjenčenja je zanemariv tokom cijele godine dok
značajan efekat ima od Januara do Februara i od Oktobra do Decembra u periodima od 7:00h do
10:00h ujutro te od 15:00h do 17:00h poslije podne. Međutim sjenčenje u tom periodu nema veliki
utjecaj na ukupnu snagu, jer u tom periodu dana vrijednost jakosti sunčevog zračenja na
fotonaponski modul je mala.
Za slučaj sa slike 4.1.3. kad je rastojanje između fotonaponskih panela povećano na 150 cm
efekat sjenčenja se smanji u Februaru i Oktobru za vrijeme jutarnjih i poslijepodnevnih sati.
Međutim sa ovim povećanjem rastojanja značajno se povećava parcela potrebna za montažu
fotonaponskih panela, a ukupno povećanje energije koje će se dobiti, zbog ovog povećanja
rastojanja, je vrlo malo.

10
5. Solarni modluli, solarne ćelije
Direktno pretvaranje energije Sunca u električnu energiju se vrši na poluprovodničkim
elementima koji se nazivaju solarne (fotonaponske) ćelije. Rad solarnih ćelija se zasniva na
fotoelektričnom efektu, koji predstavlja emisiju elektrona iz metala pod dejstvom svjetlosti
određene talasne dužine. Solarna ćelija sadrži poluprovodnike P i N tipa, čijim spajanjem nastaje P-
N spoj.
Energija Sunca stiže na zemlju u obliku fotona. Kada fotoni padnu na ćeliju, dolazi do
stvaranja elektrona i šupljina. Parovi elektron - šupljina koji su formirani daleko od P-N spoja se
brzo rekombinuju i nemaju doprinos u stvaranju struje. Ako se Sunčevo zračenje apsorbuje u ili
blizu P-N spoja dolazi do razdvajanja elektrona i šupljina. Tada se elektroni kreću prema N strani, a
šupljine prema P strani, dolazi do razlike potencijala, tj. generiše se struja. (Slika 5.1.)[4]
Snaga koju proizvodi jedna solarna ćelija nije dovoljna za opću uporabu. Dakle, povezujući
mnoge pojedinačnih solarnih ćelija u seriju ili paralelno može se dobiti željena snaga. Više
povezanih solarnih ćelija naziva se solarni modul.
Serijskim spajanjem ćelija raste ukupni napon takvog niza, no struja pojedinih ćelija ostaje
nepromijenjena. Paralelnim spajanjem struja ćelija se zbraja, uz zadržavanje istog napona u
ćelijama (Slika 5.2.). [5]

Slika 5.1. Generiranje struje u P-N spoju solarne ćelije

Slika 5.2. Serisko i paralelno spajanje solarnih ćelija

11
6. Modelovanje solarne ćelije
Modeliranje je osnova za računalnu simulaciju stvarnog sustava. Obično se temelji na
teorijskoj analizi različitih fizičkih procesa koji se javljaju u sustavu i svih čimbenika koji utječu na
te procese. Matematički modeli koji opisuju karakteristike sustava formulirani su i prevedeni u
računalne kodove koji će se koristiti u simulacijskom procesu.
Modeli solarnih ćelija dugo su bili izvor, za opise ponašanja solarnih ćelija, za istraživače i
profesionalce. Najčešći model koji se koristi za predviđanje proizvodnje energije u modeliranju
solarnih ćelija je model jednog diodnog kruga koji predstavlja električnu reprezentaciju pn-spoja. [6]
Uzimajući u obzir samo jednu solarnu ćeliju, ona se može modelirati korištenjem izvora struje,
diode i dva otpornika. Ovaj model je poznat kao model solarne ćelije sa jednom diodom (Slika 6.1.).

6.1. Model solarne ćelije sa jednom diodom

Osnovna jednadžba iz teorije poluprovodnika koja matematički opisuje I-U karakteristiku
idealne diode je data Jednadžbom 6.1..

(6.1)

Gdje su:
ISC struja solarne ćelije generisana od svijetlosti
ID struja zasićenja ( reprezentira diodu)
VD napon diode
RP Paralelna otpornost
RS Serijska otpornost
IPV Struja solarne ćelije
Jednadžba 6.2. karakteristika diode.

(6.2)

12
Napon solarne ćelije računa se pomoću jednadžbe 6.3..
Vpvsć =VD-RSIPV (6.3)

13
7. Efekat sjenčenja solarne ćelije
Kad svjetlo obasja diodu, tada energija svjetla (a zapravo energija fotona), u diodi stvara tzv.
slobodne nositelje naboja. To je predočeno strujnim izvorom paralelno spojenim s diodom (Slika
6.1.). Strujni izvor predstavlja konstantnu struju stvorenu energijom fotona Ipv (fotoelektrična struja)
koja ovisi o razini osunčanja. Što je osunčanje veće, veća je i fotoelektrična struja.
Može se i ovako reći: pod djelovanjem svjetla, karakteristika diode klizi prema dolje, dakle u
smjeru reverzne struje i to upravo za iznos fotoelektrične struje stvorene svjetlom. Poznavajući
karakteristiku diode, a to je fotonaponska ćelija u mraku - sada tako spoznajemo i vanjsku
karakteristiku fotonaponske ćelije pri nekom konstantnom osunčanju. [5]

7.1. Dijelovanje osvjetljenja na diodu

Raspon osvijetljenosti pri kojoj solarne ćelije u modulima proizvode struju je širok, od zore do
sumraka. Međutim, količina proizvedene energije mijenja se s intenzitetom svjetla, odnosno
osunčanja. Iako će fotonaponski sustav proizvoditi struju i po oblačnom vremenu, to ne znači da će
je biti dovoljno za dobro punjenje baterija.
Također veliku ukogu u količini proizvedene energije ima djelomično ili potpuno sjenčenje
solarnih ćelija ili modula. Tijekom djelomičnog sjenčenja modula zasjenjene solarne ćelije
proizvode manju električnu struju. Kao rezultat, zasjenjene solarne ćelije „prisiljavaju“ nezajenjene
solarne ćelije na isporuku manje električne struje čak i ako su nezasjenjene solarne ćelije sposobne
proizvesti veću električnu struju. Štoviše manje osunčana solarna ćelija u solarnom modulu postaje
reverzno polarizirana i stvaraja gubitke snage. Kao rezultat gubitaka snage manje osunčana solarna
ćelija se pregrijavaja i postaje vruća točka na solarnom modulu (engl. Hot spot efekt), a u njoj
nastaje proboj, kratak spoj. Kroz tu točku sada teče struja svih ostalih ćelija u električkom luku
premošćujući probijenu diodu. Nastali električki luk rastapa sve oko sebe i teče dok ima sunca ili
dok se luk sam ne prekine, a struja prestane teći. To je stanje krajnje opasno jer može dovesti do
zapaljenja okoline modula- krova.
Kao što smo rekli prilikom sjenčenja solarne ćelije dolazi do ograničenje struje u ćeliji, tj.
ograničenje struje u svim ćelijama, a to znači i ograničenje snage. Gledano u vremenu, to je i
ograničenje proizvedene energije. Znamo li da se u solarnoj elektrani nekoliko modula spaja u niz,
jasno je da i jedna jedina djelomično zasjenjena ćelija u jednome modulu smanjuje proizvodnju

14
struje cijelog niza solarnih modula. Zbog čega je efekat sjenčenja potrebno spriječiti ili pak ublažiti
posljedice. [4]
Za ublažavanje posljedica efekta sjenčenja i spriječavanja pojave vrućih točaka proizvođači
implementiraju premosne diode na fotonaponskim modulima za premošćivanje niže osjenčanih
solarnih ćelija tijekom neravnomjernih uvjeta osjenčenja.

15
8. Premosne diode
Neželjeno zagrijavanje solarne ćelije (ili nekoliko solarnih ćelija) na koje je pala sjena, što
može izazvati i proboj, rješava se primjenom premosnih (engl. bypass) dioda. Idealno bi bilo u
svaku solarnu ćeliju ugraditi i premosnu diodu, no to se u praksi ne radi. Jedna premosna dioda
spaja se paralelno s 15 ili 20 solarnih ćelija, kako je prikazano je na Slici 8.1.1. za 18 solarnih ćelija.

8.1. Premosne diode za 36 solarnih ćelija

Kada premosna dioda provede, ona uzrokuje određeni pad napona te troši energiju koju stvara
solarni modul. Stoga ona utječe na maksimalnu snagu koju pruža solarni modul stoga je bitno
proučiti utjecaj premosne diode na maksimalnu snagu solarnog modula.
U ovom radu bit će urađena simulacija I-U i P-V dijagrama za 12 solarnih ćelija i 3 premosne
diode pri različitom broju osjenčenih dioda. Za potrebe simulacije korišteni su parametri 1N5408
premosne diode kod koje je napon Vt = 23 mV, a inverzna struja zasićenja je reda I0=5μA.

16
9. Simulacija djelomičnog zasjenjenja solarnog modula
u programskom paketu MATLAB/SIMULINK
Simulacijski program razvijen je na osnovu matematičkog modela sa jednom diodnom solarne
ćelije. Simulacijski program testiran je u MATLAB/SIMULINK za model dat u dodatku pri
promjeni iradijanse bez i sa premosnim diodama.
Model je urađen za 12 solarnih ćelija spojenih u seriju, pri čemu je na svake četri solarne
ćelije ugrađena jedna premosna dioda. Ulazni parametri su struja solarne ćelije i iradijansa, dok je
temperatura konstantna i iznosi 25°C, a izlazni parametri su napon i snaga solarne ćelije.
Simulacija ća biti urađena u četri slučaja, i to: kad nema zasjenjenja, kad je zasjenjene jedna
solarna ćelija, kad je zasjenjeno pet solarnih ćelija i kad je zasjenjeno 9 solarnih ćelija.
Karakteristike I-U i P-U snimat će se za slučajeve: da nema premosnih dioda, da je spojena jedna
premosna dioda, da su spojene dvije te da su spojene sve tri premosne diode.

9.1. Rezultati simulacije bez zasjenjenja

Simulacija urađena kad je na svim ćelijama iradijansa od 1000 W/m 2 i temperatura 25°C, tj.
nema zasjenjenja.

9.1.1. U-I karakteristika

17
9.1.2. P-V karakteristika

9.1.3. Maksimalna snaga

18
9.2. Rezultati simulacije kad je zasjenjena jedna solarna ćelija
Simulacija urađena kad je na neosjenčenim solarnim ćelijama iradijansa od 1000 W/m2 i
temperatura 25°C, dok je iradijansa na osjenčenoj solarnoj ćeliji 300 W/m2 i temperatura od 25°C.

9.2.1. U-I karakteristika

9.2.2. P-V karakteristika

19
 9.2.3. Maksimalna snaga

9.3. Rezultati simulacije kad je zasjenjeno 5 solarnih ćelija

Simulacija urađena kad je na neosjenčenim solarnim ćelijama iradijansa od 1000 W/m2 i
temperatura 25°C, dok je iradijansa na osjenčenim solarnim ćelijama 300 W/m2 i temperatura od
25°C.

9.3.1. U-I karakteristika

20
9.3.2. P-V karakteristika

9.3.3. Maksimalna snaga

21
9.4. Rezultati simulacije kad je zasjenjeno 9 solarnih ćelija
Simulacija urađena kad je na neosjenčenim ćelijama iradijansa od 1000 W/m2 i temperatura
25°C, dok je iradijansa na osjenčenim solarnim ćelijama 300 W/m2 i temperatura od 25°C.

9.4.1. U-I karakteristika

9.4.2. P-V karakteristika

22
9.3.4. Maksimalna snaga

23
9.5. Rezultati simulacije kad je zasjenjena samo solarna ćelija iz trećeg stringa
Simulacija urađena kad je na neosjenčenim solarnim ćelijama iradijansa od 1000 W/m2 i
temperatura 25°C, dok je iradijansa na osjenčenoj solarnoj ćeliji 300 W/m2 i temperatura od 25°C.

9.5.1. U-I karakteristika

9.5.2. P-V karakteristika

24
9.5.3. Maksimalna snaga

25
9.6. Diskusija rezultata

18,000

16,000

14,000
MAKSIMALNA SNAGA

12,000

10,000

8,000

6,000

4,000

2,000

0,000
Bez Jedna Dvije
Tri premosne
premosne premosna premosne
diode
diode dioda diode
Bez 16,680 16,680 16,680 16,680
Jedna solarna ćelija 6,294 10,240 10,240 10,240
Pet solarnih ćelija 5,670 5,670 5,670 5,670
Devet solarnih ćelija 5,174 5,174 5,174 5,174

9.6.1.. Maksimalna snaga u zavisnosti od broja premosnih dioda i osjenčenih solarnih ćelija

Kao što možemo primjetiti na rezultatima simulacije snaga solarnog modula zavisi od broja
osjenčenih solarnih ćelija. U slučaju bez osjenčenih solarnih ćelija snaga je maksimalna i iznosi
16.680 W dok je u slučaju zasjenjenja 9 solarnih ćelija najmanja 5.174 W (Slika 9.6.1.).
Primjećujemo da se u slučaju zasjenjenja 5 i 9 solarnih ćelija na P-V karakteristici pojavljuje
više pikova snage i to u slučajevima sa premosnim diodama. (Slika 9.2.2. i Slika 9.3.2.). To je zbog
toga što su aktivirane premosne diode koje premošćuju zasjenjene grupne solarnih ćelija i dopuštaju
da nezasjenjene solarne ćelije imaju različite P-V karakteristike od zasjenjenih solarnih ćelija.
Također primjećujemo na slici 9.2.2. da maksimu snage solarnih ćelija za aktivne premosne diode
je pomaknut u područje manjeg napona 3V-4V, također na slici 9.3.3. imamo pik snage, koji ne
prelazi maksimalnu vrijednost snage, u opsegu od 1V-2V u slučaju aktivnih dvije i tri diode.
Glavni nedostatak pojave pikova u P-V dijagramu kada se koriste premosne diode je taj što je u tom
slučaju teško raditi sa metodama praćenja maksimalne snage. Metode koje se koriste ne bi smjele
biti zarobljene na lokalnim vrhovima; moraju pronaći globalni vrh.
Kada je zasjenjenjo više od 5 solarnih ćelija maksimalna snaga ne zavisi od broja uključenih
premosnih dioda, dok u slučaju jedne zasjenjene diode aktiviranjem premosne diode snaga se

26
značajno povećala (Slika 9.2.3.). Prema tome, veća količina premosnih dioda ne jamči bolje
performanse tijekom uvjeta djelomičnog zasjenjenja.[7]
Promatrajući U-I dijagrame vidimo da se sa smanjenjem vrijednosti zračenja smanjuje i
vrijednost struje ćelije, ali se napon ćelije smanjuje vrlo malo. Pošto struja kratkog spoja praktično
je proporcionalna intenzitetu zračenja. Ako se zračenje npr. smanji dva puta, struja kratkog spoja se
također smanji dva puta. S druge strane, napon praznog hoda se mijenja po logaritamskoj funkciji
sa intenzitetom zračenja. Ako se zračenje smanji dva puta, napon praznog hoda smanji se za oko
5%. Na osnovu rečenog lako je zaključiti da promjena intenziteta zračenja bitno utiče na U-I
karakteristiku ćelije.
Međutim u trenutku kad su aktivne premosne diode nema utjecaja osjenčenih solarnih ćelija, pa je
struja modula jednaka maksimalnoj struji koju daju neosjenčene solarne ćelije.

27
10. Zaključak

Uzroci efekta sjenčenja mogu biti razni; od prelaska oblaka, pojave snijega na solarnim
modulima te do pojave sjenčenja zbog nedovoljnog razmaka između solarnih modula i gotovo je
sigurno da će se ono pojaviti u nekom trenutku.
Ono što je potrebno provjeriti prilikom ugradnje solarnih modula jeste lokacija i međusobno
rastojanje solarnih modula kako bih se spriječila pojava sjenčenja, od drugih objekata ili drugih
modula, te povećala ukupna količina energije dobivena iz fotonaponskog sistema. U tu svrhu
potrebno je izraditi Dijagram kretanja Sunca i izračunati minimalno potebno rastojanje između
modula, ako su oni postavljeni pod određenim uglom.
Kako bih se spriječilo uništenje solarnih modula zbog sjenčenja jedne ili više solarnih ćelija
koriste se premosne diode. Premosne diode spriječavaju pojavu vrućih točaka te spriječvaju utjecaj
osjenčenih solarnih ćelija na struju, tj. snagu solarnog modula dopuštajući da struja neosjenčenih
solarnih ćelija teče kroz premosnu diodu.
Nedostatak premosnih dioda je pojava pikova u P-V dijagramu što može negativno tjecati na
metode koje prate maksimalu snagu, jer ometaju pronalaženje globalnog maksimuma snage.
Također povećanje broja premosnih dioda ne jamči u nekim slučajevima bolje preformanse
solarnog modula.

28
Literatura
[1] MAJA RUDEŠ mag.ing.el. GLAVNI PROJEKT; FOTONAPONSKA ELEKTRANA „HE
ENERGY 2“ 150,00 kW; GP-16-11/03
[2] Čedomir Zeljković; Obnovljivi izvori energije - Solarna energetika Mmmmm3
[3] ALGORITAM PRORAČUNA SOLARNE GEOMETRIJE KOD ROTIRAJUĆIH
SISTEMA ZA OPTIMALNO RAĆENJE POZICIJE SUNCA ; Dragan Mančić, Zoran
Petrušić, Milan Radmanović,;Elektronski fakultet u Nišu
[4] SOLARNA (SUNČEVA) ENERGIJA; Odgovorni nastavnik: Doc. Dr. Selma Hanjalid,
Student:dipl.ing.el.Nađa Hodžid; UNIVERZITET U SARAJEVU ELEKTROTEHNIČKI
FAKULTET SARAJEVO
[5] Schrack Technik: Fotonaponski moduli; Majstor 11-12/24
[6] Modeling and Simulation of Solar PV Module on MATLAB/Simulink ; Ami Shukla1*,
Manju Khare2, K N Shukla3; International Journal of Innovative Research in Science,
Engineering and Technology; Vol. 4, Issue 1, January 2015Mmmmmmm9
[7] Effects of bypass diode configurations to the maximum power of photovoltaic module; J. C.
Teoa, Rodney H. G. Tana, V. H. Moka, Vigna K. Ramachandaramurthyb, C. K. Tanca *

29
A. Simulacijski kod Matlab editor
clear, clc
T =[ 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 ]; % Temperatura
I =[1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000]; %Iradijansa u W/m2

for i=0:1:4;

if i==1 % Nije spojena nijedna premosna dioda

D1=0 % Premosna dioda za prve četri solarne ćelije
D2=0 % Premosna dioda za druge četri solarne ćelije
D3=0 % Premosna dioda za treće četri solarne ćelije
sim('PVCell_I')
Pmax(1,i) = max(Ppv);
figure (1)
plot(Upv,Ipv,'y--')
xlim([0 8]);
ylim([0 8])
title('U-I dijagram za različit broj premosnih dioda')
ylabel('Struja solarnih ćelija Ipv')
xlabel('Napon solarnih ćelija Upv')
hold all
figure (2)
plot(Upv,Ppv,'y--')
xlim([0 8]);
ylim([0 20])
title('U-P dijagram za različit broj premosnih dioda')
xlabel('Napon solarnih ćelija Ipv')
ylabel('Snaga solarnih ćelija Ppv')
hold all
end

30
 if i==2 % Spojena jedna premosna dioda
D1=1
D2=0
D3=0
sim('PVCell_I')
Pmax(1,i) = max(Ppv);
figure (1)
plot(Upv,Ipv,'c-.')
xlim([0 8]);
ylim([0 8])
hold all
figure (2)
plot(Upv,Ppv,'c-.')
xlim([0 8]);
ylim([0 20])
hold all
end

if i==3 % Spojene dvije premosne diode

D1=1
D2=1
D3=0
sim('PVCell_I')
Pmax(1,i) = max(Ppv);
figure (1)
plot(Upv,Ipv,'g :')
xlim([0 8]);
ylim([0 8])
hold all
figure (2)
plot(Upv,Ppv,'g :')
xlim([0 8]);
ylim([0 20])
hold all
end

31
 if i==4 % Spojene tri premosne diode
D1=1
D2=1
D3=1
sim('PVCell_I')
Pmax(1,i) = max(Ppv);
figure (1)
plot(Upv,Ipv,'b -')
xlim([0 8]);
ylim([0 8])
hold all
figure (2)
plot(Upv,Ppv,'b -')
xlim([0 8]);
ylim([0 20])
hold all
end
end
hold off
figure (1)
lgd = legend('Bez dioda','Jedna dioda','Dvije diode','Tri diode');
figure (2)
lgd = legend('Bez dioda','Jedna dioda','Dvije diode','Tri diode');
figure(3) % Grafički prikaz maksimalne snage
plot(Pmax)
xlim ([1 4])
ylim([0 20])
title('Maksimalna snaga solarnog modula')
xlabel(' ')
ylabel('Maksimalna snaga solarnih ćelija Pmax')

32
B. Model 12 solarnih ćelija sa 3 premosne diode
Matlab/Simulink

33
C. Parametri Solarne ćelije SIMULINK/MATLAB
%============================================================
% Originator:
% University of Banja Luka
% Faculty of Electrical Engineering
% Department of Electrical Power Engineering
%
% History:
% 19.12.2017. Version 1
%============================================================
% Calculation of PV module parameters
%------------------------------------------------------------
k = 1.381e-23; % [J/K] Boltzmann constant
q = 1.602e-19; % [C] Charge of an electron
Tc_ref = 25; % [C] PV cell temperature at STC
G_ref = 1000; % [W/m2] Irradiance at STC
mi_sc = 0.0013; % [A/C] Temperature coefficient of the
% short circuit current
%------------------------------------------------------------
% Equations
%
% Isc = (G/Gref)*(Isc_ref+mi_sc*(Tc-Tc_ref)
%
% Io_ref = Isc_ref/(exp(q*Uoc_ref/(k*Tc_ref*A))-1)
%
% Io = Io_ref*(Tc/Tc_ref)^3*exp(q*eps_g*(1/Tc_ref-1/Tc)/A/k)
%
% Ud = ??? Isc-Ipv-Id-Ud_m/Rp=0
%
% Id = Io*(exp(q*Ud_m/(A*k*Tc))-1)
%
% Upv = Ud_m - Rs*Ipv
%------------------------------------------------------------
% eps_g - [eV] Band gap of the material
switch PV_mat
case 1
eps_g = 1.12;
case 2
eps_g = 1.42;
case 3
eps_g = 1.50;
case 4
eps_g = 1.35;
end

34
% A - Ideality factor
switch PV_teh
case 1
A = 1.2;
case 2
A = 1.3;
case 3
A = 1.8;
case 4
A = 3.3;
case 5
A = 5;
case 6
A = 1.5;
case 7
A = 1.5;
case 8
A = 1.3;
end
%===========================================================

35