You are on page 1of 11
Lich-st Chi-nghia Thwe-ddn dwo6i quan diém thich nghi van héa Vin dé vidt lai lich sit chi nghia thy dan trieéc hét phai la van d@ cia dan thu$c dia, ohing ngwdi it hay ohitu 4 pbai chiu dyng nhimng ma chiét cla cuge sing bi dan 4p, nhieng ngwdi cin phan khing ¥ thire x4m luge bién hd bing strc manh ho&e bing duyén c& thién ¥ truyén ba vin minh, Nhteng di cb nhitng tro ngai vé phia ngwdi bi tri: thoi ky ngoai thudc, ho bj ngin cm khOng cho néi_nén Idi, thdi h§u gidi phéng, ho phai lo d6i pho véi nhing vin dé cp bach (ngin chin chi nghia tan thye dan, vin dé xay dyng Joi nhimng tin ph4 clia chin tanh, vin dB phat tri8a quée gia trong mét cube chay dua tifa b§ déa git hoi...) . Do 46, dan thugc dja phn lén chi viét lich sir bing hinh dgng. Va tuy yéu kém phn ghi chép, tinh céch ty chéng minh dé cong di tic dyng 1am tan 13 he (ing thyc dan d8 dd nYng lén y¥ thie Tay phtrong khign ngwoi tri gid & day cO dip soat xét gi tur trdmg, tim ti lai sy thyc dua din dén m®t gidi thich sy viéc chan xic hon, Cho nén, ajch siz chit nghia thee dény (1) lai phai dén tay mét sir gia ¥ viet dé Ong ta cé the ty phy rang d6 1a cong trink t8ng hyp dau tién cing loai. Thire ra, cting 44 6 nhitng quyta sich ban vé tieng giai doan dich sik thie dan» adjch ste gidi phéng thugc dia” (2) va chi chn chéy tnghgp thi. Khéc biét cia ching 48i véi the phim cla Luraghi chi Wa & quan-dibm (3). @ IA-CHi DALTRUONG Cac sdch vé lich sir cin dai thé gidi 43 xét t6i vin dé, nhung khong goi dich danh 14 «sy phit tritn cia chi: nghia thyc dan? mi lgi che phi diréi nhimng tén khdc cS ding v6 tt, vj tha nhy wy phat kién thé gidir, “sy mo rOng giao thong»... lam nhur 1a khi Au- chau chia biét tim dén mt dan téc nto 46 thi din téc ay séng trong ngu dét hdn loan, khéng cé ving bac 4% Auechau khiéng vé, khéng 06 mt tin tung tt dep no d2 Au-chiu mang gifo si dén cho lén gidn héa ci! Nhung trong khi phat trita quyén hanh trén khp thé gidi thi Tay phrong cting mo rong kién thie va nhitng ngirdi c6 dau 6c réng rai 6 46 bat dau (1) Reymond Luraghi. Histoire du Colonialisme: De Grandes Découvertes aux Mouvemonts D'Indépendance, Merabout Université, 1967. Nouyén the in nim 1964. (D-- Quyn du thay trong thie mye cia Luraghi ‘auytn seu, Histoire de la Décolonisation (1919, 1963) cia nhd xu8t bin A.Colin, 19 @.- Cdn nh& vao d@-nhj tam-cé-nguyét 1962, chiing toi d3 mang nhiéng kién thé théy duge day dé ap dyng vao riéng tredng hop Vietnam d8 lam mot bai lugn vai muoi trang sity cho Nhd trirdng, dd-mye bb 100. ndim Phép-thu6e duréi quan diém thich nahi van ‘héa>s Bai lugn khong cdn déu tich, nhung 6 thé ndi kh@ng xéu hd ring nhieng ¥ tong dei cvong agi dé gidng nh cia Luraghi noi day, tat nhien voi nhong khéc bigt khOny téuh duge vi vj tef chi quan cle ngudi vist va tm rng hep alin lanh vye xét dofn. ae 30 1 timesch gidi thich ay hign dign lia che nén vin minh khdc trong mot ¥ thirc ton cau vé vin héa. Ly thuyét ve tuwong giao cia nhitng nén van minh duos goi ¥ tir a5. ‘Trong nhing ngwdi 4p dung ly thuyét «chu ky vin héa», «phd bién van minh » phai kB dén G. E, Smith vi chit treong coi CB Ai-cAp 14 noi phat xudt nhiing phat kin vé ky thuat canh none, vé nhitng ¥ tuong tén gido. Sau Thé chiém the 2, tac pham cia ba Laviosa Zambotti (1) dt vin dé aghién ciru mét céch d mi tudng t§n hon, T4c phim giéi han khio sit trong lanh vye cB-dan-téc hoc va dan-t$c hhgc. Nhin chung thfp thodng trong cin ban vin cé ¥ twéng vin cd chita dung mOt méi ty tén vé Au-chau. Ti du ching minh vi sao Au-chfu cé th8 coi nhy Wtrung tam teuy8n b4 vin minh cao cp ngay tir thai cB so, Ba gidi thick bing wu thé dja ly nhd bé cia Au-chau, noi cd nhiu bin dio, quin dio, khi hau An hhda dé lam ch6n giao tiép ciia cic lubng , Vin minh khéc nhau. So sinh voi A- chau, Phi-chau ning né khéi wong, nhiéy néi non hitm trd, sa mac ngin cach, va MY-chau xa voi voi trung tam Can déng, BA cho ta thay khong nén nggc nhién vé tinh trang gc hau — tit mhién cé chirng myc — cia che noi may, Ly thuyét vé truyén b4 vin minh cla ba Laviosa 1é tw nhién khéng chi tém liroe vio luan ctr trén. nhwng riéng ché nay ta cing thfy sai lim 1a da cé sy so sinh d6i véi nhéng Ivong khong bing nhau : Au-chdu sao Iai khong so sdnh véi mOt phtin cia A-chéu bing hay nhich hon mét chit nh Trung-hoa, An-dd ching han? So sinh nhw vay thi cbn Marco Polo 45, con Voltaire, Nobili dé 42 bénh LICH SU’ CHU NGHIA THU'C DAN BACH KHOA T.D. vyccho phuong Béng. Va trong hién tai khOng ai c6 th8 ch4p nhan durgc dink Iuat vé sy thodi b$ vin hoa tuan ur tir mOt Gung tam lan dan dén cdc nui khée (dégradation culturelle progressive) : hay ct xi Trung cOng tha thir m@t tréi bom nguyén tir trén du minh xem dé 18 cyc sit v6 tri hay ning hrong hity diét t6i tin? Ly thuyét bao gid cing phi duge thie tai kitm cheeng, sira dBi. Cho nén, tree phin feng c& hiéu qua cha cdc trung tam vin minh khéc Au, MY ch4u hién tai, bitu 16 bang cdc cudc tranh dau gidnh d6c lap thing loi, bangs thu nhan hoin hio vin minh co khi, chi etruyén bi, gieo rac vin minh» (diffusion de 1a civilisation) tr thanh 18i thi, va thay vao dé 1a quan niém vé sw giao hodn, thich nghi van héa. Céc dan téc, hay tap don daa t6c, od chung mét nép s6ng,mét mirc 46 ky thuat, trong khi phat tritn da phai chung dyng, skp g6nhitng tip doin cénép sing khdc trong m§t trong quan khéng phii lic nio cting binh ing, hda hio, nhwng qua nhitng bién chuytn cé khi di ddi, theo 46 ohitng y€u 16 vin héa divye chuytn Bi vj tri d& 1am thay dBi sinh hoat ky thudt, te -tudng cia ci hai bén, Mire 46 Bi thay ning nhe Iai cdn tity vio chit lwong cia cic thinh phn tham gia. Chinh diya vio quan niém nay ma Luraghi 44 xay dung nén stron cho quyén Histoire du Colonialisme cia dng. ‘Trong phin nhap dé, ong trink bay 1ugn thuyét vé thich nghi van héa trong truvdng hyp lich sir thé gidi c§n dai va hién dai :sy phat tritn cia chi nghia thye dan duge coi nhu 1a két qua tran iin (CD fas Origine et In Diffision de le Civilisation, bin dich Phap vin cia J. Gouillerd, Payot, 1949. CCLXXXV ciia céc x4 hOi k9 nghé Au chau trén cdc ving My, A, Phi néng nghigp, o6 ky thudt kém cdi hon. Tht bye phat trita ky thudt, theo Ong, kh6ng 1a tiéu chu’n thiét yéu a2 dinh gid cdc nén vin minh khdéc nhau : Tay phwong cé méy lank, c6 méy truyén binh héa tién khéng gian thi cing sin xuSt bom khinh khi, lap phdng ngat. Trong lic 44 x4 hOi duéi quyén céc Inca khdng cia biét dén Au chau vin duoc t3 chise theo mét mire dé ly tri vitng chic cha nhitng cOng ding dan ching séng co ke hogch nbjp nhing dd ty blo dim han phic cho ho, Con din chirng thém lim gi cho thira vé nhing yéu tStinh thin 16 vi cao 49 cia An-dd, Trung hoa ! ‘Mét quan niém lich sit nh vay virt bd duoc mét phan sy ty t6n ban chat nén di gin dén sy that hon. Nh4n tién nén thém ring quan ditm co cau vé lich st néi chung cling cd ch ding & day. Mét x4 héi dure tb chéc trén mot ving c6 nhing yéu t6 ciu tao chong 46 cho nhau, bdi tiép cho nhau, ni mOt cich khéec, 6 nhitng twong quan hop ly quy dinh sy tring ton cia tap th’. Str 43 vo xiy ra khi cd va cham v6i nhitng tap th8 khdc, tao trudng hop cho nhing yéu t6 vin héa la chen vio gay phin ing. Tir boan canh khdc trvée dé, cde xi hoi lién hé phai gang sire gay mét thé quan binh méi, veon t6i nhing mé thite két-tap mdi. Lich sit, do 45, duge higu nur mot sy mat quan binh co cau va céi thé mat di rbi tao lap ay cir ludn xdy ra thanh m6t tinh trang thiréng trite kinh qua thi gian, Negudi ta of tht chi trich, ma ah&t Ja Hhiing ngudi quen véi co ab dao dire cia ly thuyét duy vat lich sir, c6 thé chi trich ring né thiéu tink chat ¥ chi, khong yach dirge mét huéng di cho nhan loai, TA CHI DAITRUONG / 31 nghia 14 néi m@t chch khic, 46 1A mot quan ditm lich si dinh-ménh (fataliste). Chira di sau vao tranh lugn, ta 44 thiy 16 3n ¥ cla déi phwong: khi bai bac quan niém da tam vé vin héa Lodi ngudi, ngweita muén ngin chin mot ly thuyét phd nbansy titn witn duy nha cla Cdéeh mang (1). Con vé phin tinh ch&t goi 1a dint ménh gén cho ly thuyét thi, si thyc trai gi, quan ditm ta trinh bay chita dung rit nhitu dong tinh : m6: quy luat lich sit co danh chd cho sy ngdu mhién khong nhirng vi hitu ring khéng th® logi bd sy ngdu nhién dure vi 6 thuge vio mét sur kién nim ngoai chudi sy kién dang xét (dén ly thuyét Cournot) ma vi trén cin ban cia sy’ ngdu nbién 46 con co ché cho ¥ chi con ngudi hogt dong. Thém nia, trong dc cho thanh tyu mé6t ly thuyét phat trita day di chdt ligu toin cau thay thé cho duy vat lich sir chi nh4n chat ligu tdng hop cia Tay-Au thé ky tht 19, thi mt quan nigm lich sir hitu ly adi héi cae yéu 16 cia céc nén vin minh khéc nhau phai cd mt d duge xét doin, cham dioh. Thiét twéng, quan diém lich sir trinh bay trén tam Gap tng muc dich nhw vay. Trong chiéu huéng tu twong dé, ta thy cha nghia thye dan 14 lich st mot giai doan phat trién cia thé gidi, cd mau va nirée mit, 6 dan 4p, hiy digt nhung cing cé6 ddi thay tiga bd. Ta hay cing Luraghi diém lai cdc giai doan néi tiép cha sw bién adi dé, Thyc dan Tay phttong chiém Tay (1). Xem nhitng ché bai cia G.M, Levine vé céc hoc thuyét thinh hanh : ‘nhém van héa» shoe phdi chic ning»... trong Hanh trink vac = Dan t6c hoc, cis Lé van Héo Nam-son xust ban, 1966, phy lyc, trang 102-105.

You might also like