Pojam filozofije

Termin filozofija je nastao od dve grčke reči: glagola "filein" (φίλειν, što znači voleti) i imenice "sofija"
(σοφία, što znači mudrost) koje zajedno čine reč filosofija (ili kod nas filozofija) (gr: Φιλοσοφία), koja
doslovno ima značenje ljubav prema mudrosti odnosno mudroljublje. Tradicija filozofskog mišljenja duga
je više od 2500 godina i predstavlja jednu od najširih oblasti akademskog izučavanja. Uopšteno gledano,
filozofija je svaki oblik racionalnog istraživanja koji nastoji da odgonetne i pronađe princip bivstvovanja
ili postojanja. U filozofskoj tradiciji možemo pronaći veliki broj različitih pristupa i metoda, počev od
sokratovog metoda postavljanja pitanja u obliku dijaloga, pa sve do analitičke filozofije, koja
tradicionalne filozofske probleme (kao što su istina ili postojanje apsolutnog) prevazilazi logičkom
analizom jezika. U tradicionalnom smislu filozofija se bavi fundamentalnim istraživanjem osnovnih
fenomena ljudske egzistencije, kao što su saznanje, umetnost, logika ili etika. Predmet savremenih
filozofskih istraživanja mogu biti najrazličitije teme, počev od filozofske logike, pa sve do filozofije seksa
ili filozofije sporta. Filozofija u savremenom smislu takođe uključuje i istraživanja osnovnih principa
različitih intelektualnih disciplina, a takvi pravci dobijaju ime prema nazivu discipline čijim se
proučavanjem bave, kao što su filozofija matematike ili filozofija nauke.

Filozofsko držanje (od Sokrata i Platona, pa do klasične nemačke filozofije) podrazumeva težnju ka
hrišćanskih teologa i teozofa. Međutim, ono što savremenu filozofiju razlikuje od antičke ili
srednjovekovne jeste njeno jasno razlikovanje od nauke i religije. Ovaj preokret donela je naučna
revolucija XVII veka, tokom koje su istaknuti pojedinci, zainteresovani za izučavanje prirode i njenih
zakona, sebe nazivali "prirodnim filozofima". Razvoj univerziteta, profesionalizacija nauke i
osamostaljivanje pojedinih naučnih disciplina doveli su do toga da se filozofija u akademskom smislu
ograniči na nešto uži krug problema i pitanja kojima se može baviti.

Ipak, još uvek je relativno rasprostranjeno shvatanje prema kome se filozofija bavi pitanjima koja su van
domašaja prirodnih nauka i religije. Tradicionalno određenje filozofije kao mišljenje mišljenja
(videti Aristotelovi spisi: Metafizika), mišljenje drugog reda ili meta nivo mišljenja, nalazi se u samim
korenima kontinentalne filozofije i još uvek je prilično rasprostranjeno. Međutim, za razliku od religije,
koja se zasniva na idejama vere i otkrovenja, filozofija nastoji da u što većem broju slučajeva pruži
racionalno objašnjenje svojih stavova.

Takođe postoji uobičajeno, svakodnevno ili laičko shvatanje filozofije, prema kome se ona svodi na
„pitanja o smislu života“.

Osnovne filozofske metode su analiza, kritika, interpretacija i spekulacija, iako filozofska istraživanja
često obuhvataju dosta širi krug različitih interesovanja.

Periodizacija razvoja filozofije

1. Antička filozofija ( od VII veka p.n.e. do 529 g.)
2. Srednjovekovna filozofija (od 529 g. do XV veka)
3. Moderna filozofija ( od XV veka do Hegelove smrti 1831 g. )
4. Savremena filozofija (od 1831 g. do danas)

Oblasti filozofskog izučavanja

Ontologija odnosno metafizika proučava osnove cjelokupne stvarnosti, ili biće svega bivstvujućeg. Ime
ontologija se pojavljuje prvi put u XVII vek-u, a ime metafizika u I veku pre n.e.. Aristotel je nauku o
prvim uzrocima stvarnosti nazivao prvom filozofijom ili teologijom. Nemački filozof Kristijan Volf
razlikovao je ontologiju kao opštu metafiziku od posebnih metafizika: teologija, psihologija i kosmologija.

"Biće" je tokom istorije filozifije tumačeno kao temelj postojanja ničim uslovljen, kao apsolut ili
supstancija. Supstancija se različito tumačila: ideja kod Platona, bivstvo kod Aristotela, duh i materija
kod Dekarta, apsolutni duh kod Hegela, volja za moć kod Ničea...

Teorija saznanja ili epistemologija se bavi osnovnim principima saznanja, odnosno osnovnim
pretpostavkama našeg saznajnog aparata i njegovih funkcija. Umesto ovog pojma koristi se i pojam
gnoseologija. Nazivi potiču od grčkih riječi gnosis (znanje) i episteme (saznanje). Njenim osnivačem se
smatra engleski filozof Džon Lok iz XVII veka. Teorija saznanja proučava korene nastanka, uslove
mogućnosti, poreklo i granice ljudskog saznanja.

Filozofija nauke izučava i sistematski analizira osnovne pojmove naučne prakse kao što su teorija, zakon,
eksperiment, verifikacija, verovatnoća, interpretacija), kao i probleme mogućnosti budućeg razvoja i
krajnjeg dosega (ovdje se preklapa sa epistemologijom) naučnog saznanja.

Logika je filozofska disciplina koja proučava formalne strukture osnovnih oblika mišljenja ili valjanog
zaključivanja (dedukcija, indukcija). Osnovni logički pojmovi, koji potiču još iz antičkog perioda
(Aristotel), jesu pojam, sud i zaključak.

Etika se bavi izučavanjem i određivanjem pojmova dobrog i ispravnog. Kao filozofska disciplina proučava
motive, ciljeve i norme čovjekovog djelovanja i moralnog prosuđivanja. Sama riječ potiče od grčke riječi
ethos - običaj. Predmet etike je moral.

Estetika se bavi posebnim oblikom ljudskog stvaralašstva - umetnošću. Termin estetika je prvi put
upotrebio Baumgarten u XVIII veku. Ona ispituje lijepo i vrijedno u umjetnosti, suštinu umjetničkog
stvaranja i doživljaja umjetničkog djela.

Filozofija politike je grana filozofije koja se bavi pojmovima i argumentima političkog mišljenja. Njen
glavni problem je razjašnjenje prirode političke moći i njenog ograničenja putem društvenih ustanova,
kao i opravdavanje postojanja države.

Aksiologija (grčki: axios - vrijedan, dostojan divljenja) je grana filozofije koja se bavi vrijednostima:
moralnim, naučnim, umjetničkim, političkim, ekonomskim religijskim i dr.