DIN PROGRAM

VIJAK - NAVRTKA - PODLOŠKA

Škrbović Predrag
ŠTA SU MAŠINSKI (DIN) ELEMENTI ?

• Svaka mašina je sastavljena od

delova

• Delove mašina nazivamo

mašinskim elementima

• Svaki deo mašine vrši neku

ulogu

• Od odgovornosti i uloge
mašinskog dela zavisi i oblik i
veličina mašinskog elementa

2 © Würth Group,
ŠTA SU TO STANDARDNI MAŠINSKI ELEMENTI ?

Svi mašinski delovi izloženi su

dejstvu nekog opterećenja

Svako opterećenje izaziva

naprezanje u materijalu

Kao posledica naprezanja javlja

se deformacija materijala

3 © Würth Group,
ŠTA JE TO STANDARD ?

• Mnogi mašinski delovi mogu se

upotrebljavati na velikom broju
različiih mašina

• Zbog toga je neophodno veliki

broj unifikacija mašinskih
elemenata

• Svi jednobrazni propisi

unifikacije, sačinjavaju
standarde

4 © Würth Group,
OZNAKE STANDARDA

• JUS
je bila oznaka za Jugoslovenski
Standard

• SRPS
je oznaka za Srpski Standard

• DIN
je oznaka za Nemački Institut za
Standarde

• ISO
je Internacionalna Organizacija
za Standardizaciju
5 © Würth Group,
TABELA – SRPS – (JUS) - DIN
Slika Oznaka Wurth DIN SRPS - JUS
0 053 ... 931 051
0 057 ... 933 053
0 082 ... 912 120
0 089 ... 7991 126
0 223 ... 603 171
0 317 ... 934 601
0 407 ... 125 011
0 441 ... 127 110
0 116 ... 7982 465
0 115 ... 7981 466

6 © Würth Group,
PRELAZ DIN U JUS

7 © Würth Group,
FeC DIJAGRAM

8 © Würth Group,
ČVRSTOĆA MATERIJALA

• ČVRSTOĆA predstavlja
otpornost materijala na neko
opterećenje

• Opterećenja –
• zatezanje,sabijanje, savijanje,
uvijanje smicanje,izvijanje

9 © Würth Group,
VRSTE OPTEREĆENJA

10 © Würth Group,
GRANICA PLASTIČNE DEFORMACIJE
MATERIJALA

Granica plastične deformacije

predstavlja granicu između
elastične i plastične deformacije
materijala

Velčina opterećenja
kada nastupa plastično
izduženje materijala

11 © Würth Group,
ZATEZNA ČVRSTOĆA
MATERIJALA

Zatezna čvrstoća pokazuje

kada nastupa trajna
defpormacija materijala

Veličina opterećenja
kada nastupa kidanje
materijala

12 © Würth Group,
KOLIKE SU VELIČINE NAPREZANJA ?

• Veličina naprezanja koju

materijal može izdržati zavisi
od samog kvaliteta materijala

• Kako se mašinski elementi

izrađuju od čelika tako i u
većini slučajevima znamo do
koje veličine možemo
napregnuti – opteretiti mašinski
element

13 © Würth Group,
OZNAČAVANJE KONSTRUKCIONIH ČELIKA –
SKRAĆENE OZNAKE

14 © Würth Group,
MATERIJALI ZA IZRADU DIN ELEMENATA

15 © Würth Group,
MATERIJALI ZA IZRADU DIN ELEMENATA

• Iz oznaka čelika koje su date Čelik DIN SRPS

po DIN-u, pronalazimo
odgovarajuće čelike sa 6.8 Cq22 Č-1331
oznakom Č- ........
6.8 Cq35 Č-1431
• Tako možemo lakše definisati
razliku u kvalitetu izrađenog
8.8 41Cr4 Č-4131
vijka .
8.8 38Cr2 Č-4132

10.9 34Cr4 Č-4130

10.9 37Cr4 Č-4134

16 © Würth Group,
A SADA:
POJEDINAČNI MAŠINSKI ELEMENTI

17 © Würth Group,
VIJAK
VIJAK

• Vijak je mašinski element koji

služi za obezbeđivanje
spajanja delova mašina

• Vijak se dobija izradom navoja

na čeličnom profilu valjkastog
obika

• Osnovna karakteristika vijka je

navoj na telu vijka

19 © Würth Group,
VIJAK
TEORIJA NAVOJA

• Ako jednu pravu liniju koja je

nagnuta prema horizontu pod
uglom α (alfa), obavijamo oko
jednog vertikalnog
valjka,dobićemo na valjku krivu
liniju, koja se zove zavojnica

20 © Würth Group,
VIJCI I NAVRTKE- STRMA RAVAN

21 © Würth Group,
 Spoljašnji navoj Unutrašnji navoj
IZGLED NAVOJA

22 © Würth Group,
OBLICI NAVOJA

• TROUGLASTI NAVOJ

• KVADRATNI NAVOJ

• TRAPEZNI NAVOJ

• KOSI NAVOJ

• OBLI NAVOJ

23 © Würth Group,
 TROUGLASTI NAVOJ
METRIČKI NAVOJ

• Metrički navoj predstavlja navoj

trouglastog oblika.

• Profil trougla je jednakostranični.

• Ugao pri vrhu navoja je 60°

• Vrh navoja je skraćen za 1/8

teorijske dubine navoja.

• Dno navoja je zaobljeno.

24 © Würth Group,
 VRSTE METRIČKOG NAVOJA

• Metrički navoj može biti:

• Sa normalnim korakom
• Sa sitnom sitnim

• Razlika je u visini hoda (koraka)

navoja

• Sitni navoji se upotrebljavaju na

mestima gde mašinski deo ne sme
da bude, zbog rezanja navoja,
mnogo oslabljen

25 © Würth Group,
POVRŠINA POPREČNOG PRESEKA VIJKA

• Ovo je površina koja se

opterećuje prilikom zatezanja
vijka.

26 © Würth Group,
POVRŠINA POPREČNOG PRESEKA VIJKA

27 © Würth Group,
SILA KOJOM SMEMO DA OPTERETIMO VIJAK

• Sila kojom se
može opteretiti
poprečni presek
vijka.
• PRIMER M8

Sila u vijku = Dozvoljena sila x Poprečna površina vijka

Sila u vijku = 640 N/mm2 x 36,6 mm2
Sila u vijku = 23424 N
28 © Würth Group,
PREPORUČENE SILA PRI IZBORU VIJKA

Preporučena sila od 21200 N je manja od sile kada se vijak isteže koja je 23424 N
29 © Würth Group,
VIJAK SA NAVOJEM NA CELOM STABLU

• Vijak sa celim navojem

• SRPS - JUS - M.B1.053

• DIN - 933
• WURTH - 0 057 ...
• Klasa čvrst. - 8.8

30 © Würth Group,
OBELEŽAVANJE VIJAKA

• Kvalitet (klasa čvrstoće)

se kod vijka označava sa dve
brojčane oznake.

• Vijak klase čvrstoće 8.8

• Prvi broj – Pomnožiti sa 100 i

dobija se zatezna čvrstoća
vijka 8 x 100 = 800 N/mm2

Veličina opterećenja
kada nastupa kidanje
materijala

31 © Würth Group,
OBELEŽAVANJE VIJAKA

• Drugi broj – prestavlja

informaciju sa kojom dobijamo
veličinu granice tečenja vijka.

• Visina granice tečenja se

računa na sledeći način:

• 8x8x10 = 640 N/mm2.

Velčina opterećenja
kada nastupa plastično
izduženje materijala

32 © Würth Group,
SILE I MOMENTI PRITEZANJA
NORMALNI NAVOJ

33 © Würth Group,
SILE I MOMENTI PRITEZANJA
FINI NAVOJ

34 © Würth Group,
TVRDOĆA MATERIJALA

• TVRDOĆA JE
• Otpor materijala od koga je
izgrađen element u odnosu na
prodiranje nekog drugog
materijala.

35 © Würth Group,
UPOREDNA TABELA
ZATEZNE ČVRSTOĆE I TVRDOĆE MATERIJALA

• Orjentaciona – uslovna tabela

upoređivanja žilavosti i tvrdoće
materijala.

• Na primer :

• 800 N/mm2 odgovara 22 HRC

36 © Würth Group,
KLASA ČVRSTOĆE VIJKA
I TABELA TVRDOĆE VIJKA

37 © Würth Group,
OBLICI ZAVRTNJEVA

• Svi zavrtnjevi se mogu svesti na

sledeće tipove:

• Zavrtnji sa navrtkom.

• Zavrtnji bez navrtke.

• Zavrtnji bez navrtke i glave

(goli zavrtnji).

38 © Würth Group,
ZAVRTNJI SA NAVRTKOM

• Zavrtanj sa navtkom na
nenarezanom delu tela ima isti
prečnik kao i prečnik rupe kroz
koji prolazi.

• Ovakvi zavrtnji se
upotrebljavaju na mestima gde
postoje poprečne sile.

39 © Würth Group,
VIJCI SA 6-UGAONOM GLAVOM
SA DELIMIČNIM NAVOJEM
PREMA DIN 931 (ISO 4014)

• Čelik 8.8 nezaštićen

• Čelik 8.8 pocinkovan, plavo
pasiviziran
• Čelik 8.8 pocinkovan, žuto
pasiviziran
• Čelik 10.9 nezaštićen
• A2
• A4

40 © Würth Group,
VIJAK SA DELIMIČNIM NAVOJEM
DIMENZIJE

41 © Würth Group,
VIJAK SA DELIMIČNIM NAVOJEM
DIMENZIJE

42 © Würth Group,
ZAVRTNJI BEZ NAVRTKE

• Kao navrtka kod ovih vijaka

javlja se mašinski deo u kome
se urezuje navoj

• Moguća su oštećenja dela u

koji se vijci uvrću
• Tada se vrši narezivanje novog
navoja

43 © Würth Group,
VIJCI SA 6-UGAONOM GLAVOM
SA NAVOJEM DUŽ CELOG STABLA
PREMA DIN 933 (ISO 4017)

• Čelik 8.8 nezaštićen

• Čelik 8.8 pocinkovan, plavo
pasiviziran
• Čelik 8.8 pocinkovan, žuto
pasiviziran
• Čelik 10.9 nezaštićen
• A2
• A4

44 © Würth Group,
VIJAK SA CELIM NAVOJEM

45 © Würth Group,
VIJAK SA CELIM NAVOJEM

46 © Würth Group,
ZAVRTNJI BEZ GLAVE
(GOLI ZAVRTNJI)

• Goli zavrtnji imaju samo stablo

• Kod njih je navoj narezan sa
obe strane.
• Sa jedne strane se uviju u
mašinski deo, a sa druge se
uvija navrtka
• Veoma je pogodan u
slučajevima kada treba
sačuvati navoj u mašinskom
delu
• Ustaljen naziv za ovaj zavrtanj
je BREZON

47 © Würth Group,
BREZON DIN 939

• Čelik 5.8 nezaštićen

• Čelik 8.8 nezaštićen
• A2
• A4

48 © Würth Group,
BREZON

49 © Würth Group,
BREZON

50 © Würth Group,
NAVRTKA
NAVRTKA

• Standardni oblik navrtke je

šestougaona navrtka

• Gornja i donja površina navrtke

su zasečene pod uglom od 30
st., kako ne bi navrtka habala
površinu drugog mašinskog
dela

• Unutrašnjost navoja je
zasečena pod uglom od 120
st.

52 © Würth Group,
MATERIJAL ZA NAVRTKE

• Navrtke se označavaju
oznakama M8 ili M6 ili M10
....
• Primer :
• Navrtka M8 napon ispitivanja
je 800 N/mm2

53 © Würth Group,
ŠESTOUGAONE NAVRTKE DIN 934 (ISO 4032)

• Čelik 8 nezaštićen
• Čelik 8 pocinkovan, plavo
pasiviziran
• Čelik 8 pocinkovan, žuto
pasiviziran
• Čelik 10 nezaštićen
• Čelik 10 pocinkovan, plavo
pasiviziran
• A2
• A4
• Mesing

54 © Würth Group,
NAVRTKA

55 © Würth Group,
NAVRTKA

56 © Würth Group,
 UPARIVANJE VIJKA I NAVRTKE

• Kod vijka klase čvrstoće 8.8

takođe treba odabrati navrtku
sa klasom ćvrstoće 8.

• Da bi se izbegao rizik smicanja

navoja pri zatezanju, vijci i
navrtke moraju biti iste klase
čvrstoće

57 © Würth Group,
UPARIVANJE VIJAKA I NAVRTKI

• Najbolje je kada su zavrtanj i

navrtka od istog materijala

• Dozvoljeno je i korišćenje nešto

malo slabijeg materijala navrtke
od materijala vijke

58 © Würth Group,
UPARIVANJE VIJAKA I NAVRTKI

• Ovo je naročito bitno kada je

zavojnica izložena oštećenjima
zbog čestog odvijanja i
zavijanja

• Tada je navrtka elemenat koji

se lakše može zameniti

59 © Würth Group,
PODLOŠKA
PODLOŠKA

• Podloška je mašinski element

koji se koristi u navojnim
spojevima

• U većini slučajeva je to pločica

kružnog oblika sa otvorom u
sredini

• U zavisnosti od konstrukcije,
podloška može imati različite
funkcije

61 © Würth Group,
FUNKCIJE PODLOŠKE

• Osiguranje navojnih spojeva

od samoodvrtanja

• Ravnomernija raspodela
površinskog pritiska

• Prednaprezanje navojnog
spoja

• Izolacija

• Zaptivanje

62 © Würth Group,
MATERIJAL PODLOŠKI

• Podloške se izrađuju od :

• Čelika

• Plastike

• Bakra

• Gume

63 © Würth Group,
PODLOŠKA

• Kroz otvor na podlošci prolazi

vijak

• Podloška se postavlja između

glave vijka (ili navrtke) i
elementa koji se spaja vijcima

64 © Würth Group,
RAVNA PODLOŠKA

• Ravna podloška je ravna

kružna pločica sa otvorom u
sredini.

• Postoje dve vrste.

• Standardna ravna podloška

• Podloška sa velikim spoljašnjim

prečnikom.

65 © Würth Group,
NAMENA RAVNE PODLOŠKE
• Ravne podloške se koriste radi :

• Obezbeđenja ravnomernije
raspodele površinskog pritiska

• Kao ostojnici

• Radi sprečavanja oštećenja

elemenata koji se spajaju

• Iz estetskih razloga

66 © Würth Group,
STANDARDNA RAVNA PODLOŠKA
• DIN 125
• Mesing (MS)
• Čelik (ST)
• A2, A4
• Poliamid PA 6.6*
*Postojane na mineralna ulja, benzin i
slabe baze.
Postojane na temperaturi od -40oC do
+150oC

67 © Würth Group,
STANDARDNE RAVNE PODLOŠKE

68 © Würth Group,
ŠIROKE PODLOŠKE
• Prema DIN 522, srednje
Pocinkovani čelik,
plavo pasiviziran

69 © Würth Group,
PODLOŠKA ZA NIVELACIJU
• DIN 988
Čelik, nezaštićen

70 © Würth Group,
PODLOŠKA ZA NIVELACIJU
• DIN 988
Čelik, nezaštićen
• Podloške za nivelaciju, kako se
vidi iz tabele su veoma tanke.

• Raspon u debljinama podloški

je od 0,1 mm do 1 mm

• Mesto korišćenja su sva mesta

montaže i finog podešavanja
zazora na konstrukcijala i
mašinama.

71 © Würth Group,
ELASTIČNA PODLOŠKA

• DIN 127

• Čelik za opruge nezaštićen

• Čelik za opruge pocinkovan,
plavo pasiviziran
• Čelik za opruge pocinkovan,
žuto pasiviziran
• A2, A4

Pogodno samo za vijke klase

čvrstoće ≤5.8. Kod veće klase
čvrstoće trebalo bi da primenite
nazubljene podloške.

72 © Würth Group,
ELASTIČNA PODLOŠKA

73 © Würth Group,
NAZUBLJENE PODLOŠKE

• AZ, spoljnje nazubljenje

• IZ, unutrašnje nazubljenje

• Čelik pocinkovan, plavo

pasiviziran

• Nazubljene podloške su
opružno osiguravajući
elementi koji deluju preko
svoje aksijalne elastičnosti.

74 © Würth Group,
LEPEZASTE PODLOŠKE

• Prema DIN 6798

AZ, spoljnje nazubljenje
IZ, unutrašnje nazubljenje

Čelik pocinkovan, plavo pasiviziran

Čelik pocinkovan, žuto pasiviziran

• Dvostruko lepezaste podloške

Lepezaste podloške smatraju se kao
osiguravajući elemet od samoodvijanja.

75 © Würth Group,
LEPEZASTE PODLOŠKE

76 © Würth Group,
OSIGURANJE OD
SAMOODVIJANJA
KAKO IZGLEDA JEDAN NAVOJNI SPOJ

78 © Würth Group,
VEZA VIJKA I NAVRTKE
OSIGURAČI ZA NAVRTKE
• Osigurači za navrtke su
mašinski elementi koji
sprečavaju samoodvijanje
navrtke.

• U slučaju da nema vibracija i

udara, tada zbog trenja koje
nastaje između površina
naleganja neće doći do
samoodvijanja

Površine naleganja

79 © Würth Group,
VEZA VIJKA I NAVRTKE
OSIGURAČI ZA NAVRTKE
• Trenje postoji samo sa jedne
strane navoja

• To se dešava zbog zazora u

navojima i zbog elastičnosti
materijala

• Veza ostaje čvrsta sve dotle,

dok usled potresa ili udara
veza ostvarena trenjem oslabi

80 © Würth Group,
ZAŠTO DOLAZI DO SAMOODVRTANJA NAVOJNIH SPOJEVA
Samoodvrtanje

Zbog promenjivog opterećenja dolazi do smanjenja

trenja u navojnom spoju i samoodvrtanja.

81 © Würth Group,
NESTANAK SILE TRANJA
USLED VIBRACIJA

• Kada nastupi vibracija, tada

izgleda kao da navrtka uopšte
nije pritegnuta.

• Navrtka se tada okrene za

jedan mali ugao.

82 © Würth Group,
NESTANAK SILE TRANJA
USLED VIBRACIJA

• Odvijanje je posledica
delovanja jedne od komponenti
sile koja deluje u pravcu ose
vijka

83 © Würth Group,
TEHNIČKA REŠENJA PROTIV
SAMOODVIJANJA
• Samoodvijanje možemo sprečiti
na sledeće načine:

• Osiguranjem pomoću dve

navrtke.
• Elastičnim osiguračem
• Osiguranjem mehaničkim
putem.
• Osiguračem sa umetnutom
plastikom.
• Hemijskim osiguračem

84 © Würth Group,
OSIGURANJE POMOĆU DVE NAVRTKE
• Osiguranjem pomoću dve
navrtke postižemo pojavu
suprotnih sila trenja

85 © Würth Group,
OSIGURANJE POMOĆU
ELASTIČNE PODLOŠKE
Elastična podloška je
primenjljiva samo za vijke i
navrtke do klase čvrstoče 5.8

86 © Würth Group,
OSIGURANJE POMOĆU
NAZUBLJENE PODLOŠKE
• Nazubljene podloške sa
spoljnjim nazubljenjem 0 423 i
sa unutrašnjim nazubljenjem 0
424 ..

87 © Würth Group,
OSIGURANJE POMOĆU
LEPEZASTE PODLOŠKE
• Lepezaste podloške sa
spoljnjim nazubljenjem 0 429 i
sa unutrašnjim nazubljenjem 0
428 ..

• Lepezaste podloške sa spoljnim

i unutrašnjim nazubljenjem

88 © Würth Group,
OSIGURANJE MEHANIČKIM PUTEM
• Osiguranje mehaničkim putem
se postiže rascepkama grupe
artikala 0 470 ..

89 © Würth Group,
OSIGURANJE UMETNUTOM PLASTIKOM
• Zahvaljujući umetnutoj plastici,
povećava se sila trenja u
navojima, artikal 0 368 ..

90 © Würth Group,
WURTH ANAEROBNA SREDSTVA ZA OSIGURANJE VIJAKA

• Načini osiguranja navojnih

spojeva

91 © Würth Group,
KORIŠĆENJEM ANAEROBNIH LEPKOVA DOBIJAMO SLEDEĆE:
• Wurth lepkovi za osiguranje navoja su jednokomponentni
lepkovi koji potpuno ispune zazor između spregnutih
navojaka.
• Očvršćavaju bez prisustva vazduha i u kontaktu sa metalnom
površinom se pretvaraju u čvrstu plastičnu masu, stvarajući
dodatno trenje između
spregnutih navojaka.
• Time se sprečava svako dalje
zakretanje u navojnom spoju.

92 © Würth Group,
RASPODELA OPTEREĆENJA U NAVOJNOM SPOJU BEZ
WURTH-OVOG SREDSTVA ZA OSIGURANJE VIJAKA

Najveće opterećenje je na
prvom navoju u vezi oko 33 %

93 © Würth Group,
RASPODELA OPTEREĆENJA U NAVOJNOM SPOJU SA I
BEZ WURTH-OVOG SREDSTVA ZA OSIGURANJE VIJAKA

Rasterećenje
opterećenja u navojima

94 © Würth Group,
 SILA PRITEGNUTOG SPOJA U ZAVISNOSTI
OD CIKLUSA OSCILACIJA
Prednost anaerobnog lepka u odnosu na mehanička osiguranja

Standarna navrtka sa
0 893 243... lepkom

Nazubljena navrtka

Samoosiguravajuća
navrtka
Navrtka sa lepezastom
podloškom

Standardna navrtka sa
elastičnom podloškom

Standarna navrtka
bez podloške

95 © Würth Group,
DIN PROGRAM
VIJAK - NAVRTKA - PODLOŠKA
Škrbović Predrag