किशोरवयीन ग्रामीण कवद्यार्थ्ाां मधील प्रेरणेचे

मोजमाप िरणे .

Measuring Motivation in Aadolescent Rural

Students.

प्रेरणा

प्रस्तावना –

प्रेरणा म्हणजे नक्की िाय ? हे समजून घेण्याआधी प्रेरणा िुठून आकण

िशी कनमाा ण होते हे समजणे अत्यंत आवश्यि आहे . कजंिले ल् या प्रत्येि

व्यक्तीला आपण त्याचे प्रेरणा स्थान नक्की कवचारतो. िारण यशामागे प्रेरणा

अकतशय महत्त्वाचे िाम िरत असते. अनुिरण हा सहज स्वभाव बालपणात

प्रे रणादायी ठरतो. त्यामुळेच मूल शाळे त जाऊ लागले िी हळू हळू कमत्रमैकत्रणी,

कशक्षि, आजूबाजूचा पररसर, समाज वातावरण इ. प्रिारचे घटि त्यां च्यासाठी

िळत निळतपणे प्रेरणा स्त्रोत होऊन जातात. प्रेरणा म्हणजे स्फूती दे णे,

चालना दे णे होय.

प्रेरणा ही लोिां ची िृती, इच्छा आकण ध्येये यां चे िारण आहे . प्रेरणा

म्हणजेच motivation हा शब्द इं ग्रजी भाषेतील ‘motive’ या शब्दापासून

आला आहे ज्याचा अथा, “िोणत्याही गरजेची समाधानता” असा आहे . मूळ

इं ग्रजी शब्द हा ‘Movere’ या लॅ टीन शब्दापासून आले ला आहे त्याचा अथा

हलवून सोडणे असा आहे . या गरजा सामान्यत: जन्मजात प्रभावाने

कमळवले ल् या इच्छा असू शितात किंवा संस्कृती, समाज, जीवनशैली इ. या

घटिां िडून प्राप्त झाले ली ध्येये असू शितात. एखादी किया िरण्यासाठी

लागणारे बळ म्हणजे प्रेरणा होय. प्रेरण ही एि प्रचोदनशक्ती आहे जी िायाा ला

चालना दे ते. ह्या प्रिारे कियेला प्रारं भ िरावयास लावणारी िोणतीही गोष्ट

म्हणजे प्रेरण होय. हे प्रेरण अनेि प्रिारचे असू शिते. िताव्य भावनेमुळे,

िुटुं बावरील प्रेमामुळे, आत्मसुखाच्या इच्छे मुळे, आत्मसमपाणाच्या

अकभलाषेमुळे किंवा वैयक्तक्ति महत्वािांक्षेमुळे मनुष्य कनरकनराळी संिकल् पत

िाये िरावयास आपण परावृत्त होतो.

व्याख्या :-
१. क्तस्कनर – कशिण्याचा सवोत्तम मागा म्हणजे प्रेरणा होय.

२. मॅिडूगल – शारीररि आकण मनोवैज्ञाकनि अवस्था कज िोणतेही िाया

िरण्यास आपणास प्रेररत िरते.

३. एच.डब्ल् यू .बेनाडा – एखादे लक्ष्य प्राप्त िरण्यासाठी कदले जाणारे

उत्तेजन म्हणजे प्रेरणा होय.

४. एम.सी.मॅिडोनाल् ड – अकभप्रेरणा म्हणजे व्यक्तीच्या अंतमानात होणारे

शक्ती पररवतान होय. जी भावनात्मि जागृती किंवा पुबाा नुमान उद्दे श ब

प्रकतकियां द्वारा वणान िरता येते.

५. जॉन्सन – अकभप्रेरणा कह सामान्य कियां चा प्रभाव आहे जो प्राण्यां च्या

व्यवहारास प्रेरि ठरतो आकण आपणास मागा आकण कदशा कनदे श िरतो.

“िोणत्याही कियेला प्रारं भ िरून दे णारी किंवा ती किया चालू

ठे वण्यास प्रवृत्त िरणारी आं तररि प्रचोदि शक्ती म्हणजे प्रेरणा” अशी

व्याख्या जे .पी.कगलफोडा ह्यां नी िेली आहे . अथाा तच िोणत्याही कियेला

प्रवकतात िरणारी आं तररि अवस्था प्रेरणेमध्ये समाकवष्ट होते. प्रेरणा

आकण चेति यां तील फरि मात्र लक्षात घ्यावयास हवा. चेति प्राप्त

होण्याच्या पूवीपासूनच प्रेरणा अक्तित्वात असते. उदा. ‘अन्न’ कह विू

चेति (stimulus) होय. पण ‘भूि’ ही प्रेरणा (motive) आहे . कवकशष्ट

उकद्दष्ट ठरवून मागास्थ होण्याच्या प्रकियेला प्रेरि म्हणतात.

प्रेरणा ह्या अध्ययनशील किंवा अध्ययनादी असतात.

अ) प्राथकमि मानसशास्त्रीय गरजा भूि तहान, झोप, िामप्रेरणा.

आ) सामान्य, अमानासाशास्त्रीय गरजा, कजज्ञासा, हििौशल् य,

उपिम.

Learned Motives अध्ययन प्रेरणा :

दु य्यम प्रेरणा : सत्ता दजाा , संपादन संलग्नता.

Intrinsic Motive : अंतःप्रेरणा.

प्रेरणा ही अंतगात असते. जेव्हा एखाद्या व्यक्तीला एखाद्या िृतीतून

स्व – सन्मान कमळतो तो ती िरतो िारण त्याला त्या िृतीतून समाधान

कमळते. प्रेरणा ही व्यक्तीिडून येते ती बाह्य घटिां च्या दबावामुळे येत

नाही किंवा त्याची गरजाही नाही.

उदा. शाले य कवषयां चे जेव्हा बालिाला आिलन िरावयाचे असते

किंवा त्याला तो समजून घ्यावयाचा असतो तेव्हा त्याला आनंद

 कमळकवण्याचा मागा म्हणजे वाचन. तो बाह्य घटिां द्वारे वाचानाद्वारे

अध्ययन िरण्यास प्रे ररत होते.

(Extrinsic Motives) बाह्यप्रेरण बाह्य प्रेरिे उपयोगी पडतात.

जेव्हा मूळ जन्मजात मूल्ये व्यक्तीिडे नसतात. एखादा सन्मान

कमळकवण्यासाठी ध्येयाच्या कदशेने प्रयत्न िरतो तो बाह्य प्रेरािाद्वारा

प्रेररत होतो. व्यक्ती त्या िृतीचा पाठलाग िरते स्वत:साठी नाही तर बाह्य

सन्मानासाठी.

चाचणी साठीचे प्रश्न(items)

या चाचणी साठी 5-पॉइं ट कलिटा स्केलचा वापर िेला जातो - पूणातः असहमत ते

पूणातः असहमत आहात हे अनुिमे १ ते ५ या अंिातू न दशा वले जाते.

१. स्वतः ठरवले ल् या ध्येयापयांत पोहोचण्यासाठी मी सतत प्रयत्नशील असतो.

२. ध्येयापयांत पोहोचण्यासाठी कशक्षण हे महत्त्वाचे स्त्रोत मला प्रेरणा दे ण्याचे िाम

िरते .

३. आवडीच्या कशक्षणासंदभाा त योग्य मागादशा न मला मी सतत कमळवत असतो.

४. शै क्षकणि िरावर प्रत्येि कवषयातू न मला नेहमीच नवीन ज्ञान प्राप्त िरण्यासाठी

प्रेरणा कमळते .
५. घरामध्ये जर शे ती हाच किंवा िोणताही लघु उद्योग मुख्य स्त्रोत असेल तर इतर

व्यवसाय किंवा नोिरी िरण्यासाठी मला कशक्षण अकधि महत्त्वाचे वाटते .

६. जर घरामध्ये माझ्या आधी िोणीच कशिले ले असेल नसेल तर िुटुं बाच्या

कविासासाठी मला कशक्षण महत्त्वाचे वाटते.

७. महाकवद्यालयात माझ्यासाठी खास शै क्षकणि व्यवस्था असो वा नसो, मी नेहमीच

जे उपलब्ध असेल त्यातून समाधान आकण प्रेरणा कमळवायचा मी प्रयत्न िरत

असतो.

८. मला नवनवीन पुििे वाचताना आनंद कमळत असतो.

९. मातृ भाषेतील पुििां मधून मी नेहमीच प्रेरणा कमळवायचा प्रयत्न िरत असतो.

१०.आदशा व्यक्तींचे मनोगत असले ल् या पुििां तून मी नेहमीच प्रेरणा कमळवायचा

प्रयत्न िरत असतो.

११. कशक्षिां चा ओरडा/मार/दं ड हा मी झाले ली चूि सुधारण्यासाठी मी प्रेरणा म्हणू न

मान्य िरतो.

१२. िीडा, स्पधाा हे प्रेरणा कमळवण्याचे उत्तम स्त्रोत आहे असे मल वाटते.

१३.माझे छं द जे व्हा मी जोपासतो ते व्हा मला प्रेरणा कमळते.

१४. माझे आई वडील माझ्यासाठी प्रेरणा स्थान आहे त असे मला वाटते.

१५. माझे कमत्र मला नेहमी प्रेरणा दे ण्याचे िाम िरत असतात.

पुढील ववकास (future development)

चाचणी चे मोजमाप कसे करावे :-

या चाचणी साठी 5-पॉइं ट कलिटा स्केलचा वापर िेला जातो. पूणातः असहमत –

१, असहमत – २, तटस्थ – 3, सहमत – 4, पूणातः सहमत – ५.

चाचणी पूणा झाल् यानंतर, वैयक्तक्ति एिूण गुणां ची गणना िरा / त्यां ना जोडा. तर

१५ आयटम आहे त ज्याचा अथा उच्चतम गुण ७५ असेल आकण सवाा त िमी गुण १५

असेल. उच्च गुण दशा कवते िी उच्च िरावर प्रेरणा पातळी आहे आकण सवाा त िमी गुण

असले ल् या कवद्यार्थ्ाा मध्ये िमी प्रेरणा पातळी आहे .

गु ण अर्थबोध

७५ – ५० उच्च

४९ – २५ मध्यम

२४ – ० वनम्न

गुणाांचे अर्थबोध (interpritation of scores):

वरील सारणीनुसार वैयक्तक्तिररत्या चाचणीमध्ये ७५ – ५० गुण कमळकवणाऱ्या

कवद्यार्थ्ाा मधील प्रेरणा पातळी उच्च िरावर आहे . गुण ४९ – २५ ची श्रेणी मध्यम / मध्यम

प्रेरणा पातळी दशावेल. आकण 24-0 च्या दरम्यानच्या गुणामुळे तो िर िमी दशा वतो.

वनष्कर्थ :
 किशोरवयीन ग्रामीण कवद्यार्थ्ाां मधील प्रेरणेचे मोजमाप िरणे हा कवषय

घेण्याचे मुख्य िारण हे िी महाराष्टरातील ग्रामीण भागातील किशोरवयीन मुला

– मुलींचे प्रेरणेचे शै क्षकणि िर मोजून त्यावर अभ्यास िरता यावा. शहरी

कवद्यार्थ्ाां च्या पेक्षा ग्रामीण भागातील कवद्यार्थ्ाां ना किती प्रमाणात शैक्षकणि

िायाां साठी प्रेरणा कदली जाते व ते किती प्रमाणात उद्दीकपत होतात हे तपासणे

गरजेचे आहे म्हणून ह्या कवषयाचा अभ्यास िरणे महत्त्वाचे वाटते. यासाठी

अिादमी प्रेरणा स्केल – Academic Motivation Scale (ए.एम.एस) या

स्केल चा आधार घेऊन स्वत: नव्या स्केल कविास िरण्याचे योकजले आहे .

त्यासाठी subject matter expert ला भेट दे ऊन नव्या स्केल साठी domain

आकण स्केल चे items ठरवण्यात आले .

 साकहत्य पुनरावलोिन (REVIEW OF
LITERATURE) –

अिादमी प्रेरणा स्केल – Academic Motivation Scale (ए.एम.एस)

बहुधा एि बहुमुखी साधन म्हणून ओळखले जाते जे अनेि लोिसं ख्येत
वापरले जाऊ शिते. १९९२ मध्ये रॉबटा वॉले रँ ड यां नी ही स्केल कविकसत िेली.
याचा मुख्य उपयोग लोिसं ख्या नमुनेच्या वापरासाठी होता. ए.एम.एस. चा
अलीिडे च क्तिथ, डे व्ही आकण रोसेनबगा (२०१०) यां नी पदवीधर कवद्यार्थ्ाां च्या
मूल्यां िनात उपयोग िेला आहे . तथाकप, त्यां च्या अभ्यासाद्वारे प्रामुख्याने
आं तररि आकण बाह्य प्रेरणां च्या आं तररि मूल्यां िडे पाहीले गे ले आहे जे एि
संपूणा आत्मकनक्तश्चत कनदे शां ि म्हणून कवरोध िरते जे ए.एम.एस. तयार िरते.

Deci आकण Ryan यां च्या सं शोधनानुसार (१९९५) स्व-कनधाा रण

कसद्ां त(Self Determination Theory) वर आधाररत आहे ज्यापासून
ए.एम.एस तयार िेले गेले आहे . एसडीटी प्रेरि, बाह्य किंवा अत्युत्कृष्ट
असल् याचे प्रेरणा दे ते. ए.एम.एस नंतर या कसद्ां तावर संपूणा SDT मध्ये
पररणत होणाऱ्या प्रत्येि क्षेत्रामध्ये प्रेरणा शक्तीच्या मूल्यां चा वापर िरून
तयार होते. एएमएसची एि आिषाि वैकशष्ट्य म्हणजे ते तीन मूलभूत
श्रेणींमध्ये आं तररि आकण बाह्य प्रेरणा खंकडत िरते आकण प्रेरणा घेऊन प्रेरणा
मोजण्यासाठी एि सात-घटि दृकष्टिोन कमळवते. या प्रिारच्या प्रेरणा (रयान,
कमम्स आकण िोएस्टनर, १९८३, डे सी अँ ड रायन, २०००; गेग्ने अँड डे सी, २००५;
व्हॅ नस्टीनकिस्ट, ले न्स आकण डे ची २००६) यां च्या स्वायत्ततेच्या अभ्यासावर
लक्षणीय संशोधन झाले आहे . आं तररि आकण बाह्य प्रेरणा dichotomous
नव्हती.

िॅसर आकण रायन (१९९३) ने कवकशष्ट उकद्दष्टां ना एिकत्रत िरणे

(वैयक्तक्ति कविास) किंवा बाह्य (संपत्ती वाढ) म्हणून लक्ष िेंकित िरणे आकण
उकद्दष्टाच्या जोडणीचे वणान िरण्यासाठी संशोधन िेले . या डोमेनमधील
उपलब्ध शोध सूकचत िरतो िी ध्येय-सेकटं ग, एसडीटी आकण ए.एम.एस
स्वत:शी संबंकधत असतात.

इं कटर क्तन्सि प्रेसीव्हें ट इनव्हे न्टीरी (आयएमआय) सारख्या साधने जे कवकवध

कियािलापां पासून अनुभवी आनंददायि पातळी पाहतात आकण एक्तस्परे शन्स
इं डेक्स (एआय) जे एखाद्या व्यक्तीचे जीवन लक्ष्य पाहतात, प्रे रणा तपासण्यात
एसडीटीच्या व्याप्तीची व्याख्या िरतात. आयआयआयचा उपयोग मॅिऊली,
डं िन आकण टॅ मन (१९८९) यां नी िीडामध्ये वैयक्तक्ति प्रेरणा तपासण्यासाठी
िेला आहे , तर एआयचा िासार आकण रयान (२००१) यां नी जीवन ध्येय स्थाकपत
िरण्यात आकण प्राप्त िरण्यासाठी आं तररि आकण बाह्य प्रेरणा तपासण्यासाठी
उपयोग िेला आहे . प्रेरणा तपासण्यासाठी या तराजूंचा आकण इतर
बयाा चजणां च्या प्रेरणामुळे प्रेरणाची जकटलता आकण लोिसंख्या कवकशष्ट
मोजण्याचे साधन आवश्यि आहे .

स्वयं -अहवाल उपायां चा किंवा कशक्षिां नी किंवा पालिां नी (ब्रॉस्साडा

आकण गॅररसन, २००४; डे सी एट अल., १९९९; गॉटफ्रीड, १९९०; लॅं ग अँड
अॅडलर, १९९७; कमलर अँड मीसे , १९९७) पूणा झाले ले प्रेरणा वापरून वारं वार
मूल्यां िन िेले जाते. हटा सा स्केल ऑफ इं कटर क्तन्सि व्हे रस अॅकटर क्तन्सकनि
मोटीव्हे शनल ओररएं टे शन इन द क्लासरूम (१९८१), कचल् डरन्स अिादमी
इं कटर क्तन्सि प्रेसीव्हें ट इनव्हे न्टोरी (गॉटफ्रीड, १९८६), आकण इन्स्ट्रुमें टल
िॉक्तिटीन्स स्केल फॉर कचल् डरन (लॅं ग अँड मॅिकिन्नन, १९८७).

िाही संशोधनावरून असे कदसते िी वय आकण शाले य कवषयां मध्ये दोन्ही

प्रेरणा वाढत्या प्रमाणात फरि िरतात. उदाहरणाथा , एक्स्ल् स अँड कवगफील् ड
(२००२) लक्षात ठे वा िी मुलां नी वेळोवेळी उत्कृष्टतेने िेले ल् या कियािल् पां ना
अकधि मूल्य जोडते , असे दशाकवते िी ते ज्या कवषयां वर यशस्वी होतात त्या
कवषयां वर ते जाणून घेण्यास अकधि प्रेररत होतील. मु लां च्या प्रेरणा आकण वाचन
आकण गकणतातील उपलब्धतेच्या अनुवां कशि अभ्यासात, गकणत कशिण्याच्या
प्रेरणास गकणताची पूवािल् पना आकण मागील गकणत प्रेरणा (गॉटफ्रीड, १९९०)
यां नी जवळजवळ कवकशष्टपणे अंदाज कदला.
 ग्वे एट अल. (२०१०) ने प्रेरणाच्या भेदभावावर आधाररत साहीत्यां चे
पुनरावलोिन िेले आकण असे म्हटले िी, ५ – 7 वयोगटातील मु ले सामान्यत:
कवषयातील फरिां मध्ये फरि िरीत नाहीत तर 8 – ११ वषाां च्या मुलां नी त्यां च्या
संबंकधत शक्ती आकण कवषयातील िमिुवतपणाबद्दल अकधि अचूि आत्म-
दृष्टीिोन असणे आवश्यि आहे . प्रथम श्रेणीतील ४२५ कवद्यार्थ्ाां मधील प्रेरणा
कविासाच्या कतसऱ््‍या गटात, ग्वे एट अल. असे आढळले िी शाले य कवषयातील
फरि वय वाढला आहे , अं तगात प्रेरणा कवशेषिरून वृ द् कवद्यार्थ्ाां मधील
कवषयां मध्ये बदलण्याची शक्यता आहे . कवशेषत:, कवद्यार्थ्ाां नी अंतगा त,
ओळखले आकण कनयमन िेले ल् या प्रेरणे सह शाले य माध्यमाने प्रगती िरताना
अनेि प्रिारचे प्रेरणा वाचण्याच्या आत कदसून येते. दु सऱ््‍या शब्दात, जरी लहान
मुले किया िलापां मध्ये गुंतून राहण्यास सक्षम नसतील तरी ते आनंद घेतील
आकण िाया िरतील िारण त्यां ना तसे िरण्यास सां कगतले गेले आहे , जुन्या
मुलां नी हे भेद (ग्वे एट अल., २०१०) .

प्रेरणा आकण गकणतातील प्रेरणा आकण यश यां च्यातील सातत्यपूणा संबंध

(ब्रॉस्साडा आकण गॅररसन, २००४; गॉटफ्रीड, १९९०; लॅं ग अँ ड अॅडलर, १९९७).
मूलभूत प्रे रणाप्राप्त प्रथम श्रेणीतील कवद्यार्थ्ाां ना बाह्य कवषयातील प्रेरणादायी
कवद्यार्थ्ाां पेक्षा या कवषयामध्ये उच्च यश कमळते आकण कनपुणता (किंवा अंतभूात)
प्रेरणा वाचन आकण गकणताची उपलक्तब्ध असल् याचे भािीत िरते, तर कनणाय
(किंवा बाह्य) प्रेरणा नाही. कतसऱ््‍या वगाा त, दोन्ही प्रिारच्या प्रेरणा वाचन
उपलब्धतेची भकवष्यवाणी िरतात, तर आं तररि प्रेरणा िेवळ गकणताच्या
उपलब्धतेची भकवष्यवाणी िरते. कशवाय, प्रेरणा आकण यशातील संबंध वय सह
सशक्त असल् याचे कदसून येते. ९ व्या वयापयांत, प्रेरणा उच्च िरावर असले ले
कवद्याथी िमी प्रेरणा (ब्रॉस्साडा आकण गॅररसन, 2004) असले ल् या कवद्यार्थ्ाां पेक्षा
उच्च यश आकण श्रेणी ग्रेड प्रदकशात िरतात. त्याचप्रमाणे , लॅं ग अॅण्ड ऍडलर
(१९९७) अहवालानु सार तृतीय श्रेणीतील अं तगा त कवद्यार्थ्ाां मधील अं तमुाख
प्रेरणादायी कवद्यार्थ्ाांना उच्च शैक्षकणि आत्म-िायाक्षमता असल् याचे कदसून
येते, कनपुण वतानाचे उच्च िर प्रदकशा त िरतात आकण उच्च वाचन आकण
गकणताचे यश प्राप्त िरतात. खरं तर, लँ जेस आकण ऍडलरला हे जाणवलं िी
प्रेरणामुळे क्षमतां च्या पररणामां वर आकण उपरोक्त यश कमळवण्याच्या
भकवष्यवाणीत योगदान आहे . थोडक्यात, संशोधिां नी अशा कनष्कषाा चा
उपयोग िेला आहे िी या कनष्कषाा स प्रेरणा कमळाली िी प्रेरणामुळे यश
कमळते.

गॉटफ्रीड (१९९०) यां नी प्रेरणा आकण यश कमळवण्यातील एि संबंध

दे खील सापडला, परं तु ती िारणीभूत संबंध उलट कदशेने िाया िरते. इतर
अभ्यासाच्या पररणामां प्रमाणेच, गॉटफ्रीड आढळले िी प्राथकमि शैक्षकणि
अंतमुा ख प्रेरणा असले ल् या प्राथकमि-वयोगटातील मुलां ना उच्च यश कमळते
आकण त्यां च्या बौक्तद्ि क्षमतेचे अकधि सिारात्मि समज आकण िमी
शैक्षकणि कचंता. तथाकप, गॉटफ्राइडच्या अभ्यासात, प्रारं कभि यशाने उलट
नंतरच्या प्रेरणापे क्षा अकधि प्रेरणा कदली. जेव्हा पुढील प्राप्तीमुळे प्रेरणाचा
सौम्य संबंध होता, तेव्हा ७ आकण ८ वयोगटातील प्राप्ती आकण ९ वषाा च्या प्रेरणा
दरम्यान सवाा त मजबूत सहसंबंध होते, अशी िी लहान वयात उच्च उपलक्तब्ध
नंतरच्या िाळात उच्च प्रेरणाशी संबंकधत होती. त्याचप्रमाणे , ७ व ८ व्या
वयोगटातील उच्च IQ ९ वषाा पेक्षा उच्च प्रे रणाचा अंदाज आहे . तथाकप, गॉटफ्रीड
असा अंदाज िरतात िी प्रेरणा ही दोन संभाव्य पद्तींपैिी एिद्वारे
दीघािालीन उपलब्धतेची पू ताता िरू शिते. प्रथम, प्रेरणा समिालीन
उपलब्धतेशी कनगकडत आहे , जी नंतरच्या उपलब्धतेची अत्यं त अंदाजदायि
आहे . दु सरे , प्रारं कभि प्रेरणा नंतरच्या प्रेरणाची भकवष्यवाणी आहे , जी
समिालीन उपलब्धतेशी कनगकडत आहे .

एमएसने चां गल् या कवश्वासाहा ता आकण वैधतेसाठी पुरेसे प्रदशान िेले

आहे हायस्कूल कवद्यार्थ्ाां मधील (ग्रॉझेट, ओकटस आकण पेलेकटयर, २००६)
िॉले जमधील कवद्याथी (िॅन, २०१५; फेअरकचल् ड एट अल., २००५), आकण
कवद्यापीठातील कवद्याथी (वॅरलं ड एट अल., १९९२), यां च्यासाठी अल् फा
मूल्यां चे अहवाल ए.एम.एस ०.६२ - ०.८६ (व्हे लरँ ड एट अल., १९९२), ०.७०
– ०.८६ (िोक्ले , बनाा डा, िकनंघम आकण मोटोइि, २००१) आकण ०.७० – ०.९०
(फेअरकचल् ड इट अल., २००५) दरम्यान आहे .
 वैधता कनमाा ण िरण्यासाठी समथान पुष्टीिरणात्मि घटि कवश्ले षण
(सीएफए) द्वारे कनधाा ररत िेले जाते . िॅनडा (ग्वे , मॉररन, कलटकलयन,
व्हॅ लीओइस व वॅ लेरँ ड, २०१५; वॅ लेरं ड एट अल., १९९२), युनायटे ड स्टे ट्स
(फेअरकचल् ड, हॉरस्ट, कफननी आकण बॅरॉन) यासह अनेि वेगवे गळ्या
दे शां मधील नमुने वापरून ७-फॅक्टर सॉल् यूशनची प्रकतिृती तयार िेली गेली
आहे . २००५), इटली (अलीवेकशनी आकण लु सीदी, २००८), आकण तुिी (िॅन,
२०१५).

कवकवध अभ्यासां नी कवकवध प्रिारचे प्रेरणा (एलव्हे कनानी आकण लु सीडी,

२००८; ग्रौझे ट एट अल., २००६; ओकटस इट अल., २००५) यां च्यातील
सहसंबंधां च्या प्रिाकवत नमुनास समथान कदले आहे . कवशेषतः, अंतगात प्रे रणा
आकण ओळखले जाणारे कनयम आं तररि प्रेरणा आकण बाह्य कनयमां पेक्षा
एिमेिां शी अकधि सिारात्मि आकण सिारात्मि संबंध असल् याचे कसद्
झाले आहे . तथाकप, असंख्य अभ्यासातून असे कदसून आले आहे िी एसडीटी
(िॅन, २०१५; िॉक्ले एट अल., २००१; फेअरकचल् ड एट अल., २००५) द्वारे
प्रिाकवत स्केलच्या संरचनेस सबस्केलमधील सहसंबंध पूणापणे समथान दे त
नाहीत. दोन अलीिडील अभ्यासां नी ए.एम.एस सबस्केल (िॅन, २०१५; ग्वे एट
अल., २०१५) च्या कवश्वासाहा ता आकण सहसंबंकधत नमु ना याकवषयीच्या
साकहत्याचा आढावा घेतला आहे .

आम्ही शैक्षकणि स्वयं -कनयमन प्रश्नावली (एएसआरक्यू ; रयान आकण

िॉनेल, १९८९) यां च्याशी आत्मकनधाा ररत शै क्षकणि प्रे रणां चे मूल्यां िन िेले ,
एि उपाय जे ९वी-ग्रेडच्या कवद्यार्थ्ाां चे शैक्षकणि उपलब्धतेचे िर (फोकटा यर
एट अल., १९९५) सां गू शिेल. एएसआरक्यूचा शैक्षकणि सेकटं ग्जमध्ये मोठ्या
प्रमाणावर वापर िेला गे ला आहे आकण त्याने स्वत:ला कवश्वासाहा आकण वैध
असल् याचे दशाकवले आहे (ग्रॉकलि आकण रायन, १९८७, १९८९; ग्रॉलकनि,
रायन, आकण डे सी, १९९१; कमसरे क्तिनो, १९९६; पॅकटर ि, क्तस्कनर आकण िॉनेल,
१९८९; रयान आकण िॉनेल, १९८९; वॅ लेरँ ड एट अल., १९९७). प्रश्नपकत्रिा
स्टे मपासून सुरू होते , "मी शाळे त जाण्याचे िारण आहे . . . , "आकण शाळे त
जाण्यासाठी १५ वेगवेगळ्या िारणां ची यादी कदली आहे , प्रत्येिाला त्याच्या
स्वत: च्या १ - ७ प्रकतसाद स्केलसह. तीन प्रकतसाद आयटम (अग्रिम वगीिृत)
मूल्यां िन आं तररि प्रेरणा: "िारण मी खरोखर अनुभव अनुभवतो," "िारण
ते खूप मनोरं जि आहे " आकण "िारण बयाा च मनोरं जि गोष्टी िराव्या
लागतात" (α= ०.८१). तीन प्रकतसाद विूंनी ओळखल् या जाणाऱ््‍या
कनयमावलीचे मूल्यां िन िेले : "िारण मी कशिण्याचे महत्त्व पाकहले आहे ,"
"िारण मी खरोखरच शाळे च्या उपयुक्ततेची प्रशंसा िरतो आकण समजून
घेतो," आकण "िारण माझ्यासाठी कशक्षण फक्त इतिे महत्त्वाचे आहे िी तेवढे
मौल् यवान आहे " (α=०. ८७) चार प्रकतसाद गोष्टींनी आत्मकनधाा ररत प्रेरणा
(म्हणजे "अक्तस्थरता") िमी होणे याचे मूल्यां िन िेले : "िारण, मूलभूतपणे ,
मला हे आवश्यि आहे ," "फक्त त्यातून जाण्यासाठी," "मी खरोखरच होते तर
मी जाणार नाही त्याबद्दलची एि कनवड "आकण" िारण मी जाऊ शित नसलो
तर मला त्रास कमळतो-कशक्षा होईल "( α= ०.६६). आणखी एि मोजमाप
म्हणजे अंतभूात कनयमन कनयम (उदा. "म्हणून मी मा झ्या आयुष्यातील
महत्त्वाच्या लोिां ना खाली सोडणार नाही"), परं तु आम्ही ग्वे , वॅरलं ड आकण
ब्लॅ न्काडा च्या (२०००) प्रकियात्मि आघाडीचा पाठलाग िेला आकण हा स्केल
वापरला नाही िारण त्याचे स्कोअर सतत कवद्याथी आकण डरॉपआउट
कवद्यार्थ्ाां मधील भेदभाव िरू निा (व्हे ल-रँ ड एट अल. १९९७, टे बल 1, पृ .
१,१६६ पहा). म्हणू न आम्ही आत्मकनभार प्रेरि प्रेरणा, आत्मकनधाा ररत बाह्य
प्रेरणा प्रकतकबंकबत िरण्यासाठी ओळखले कनयमन स्केल आकण आत्मकनधाा ररत
प्रेरणाची िमतरता प्रकतकबंकबत िरण्यासाठी स्वत: कनधाा ररत कनधाा ररत प्रेरणा
स्केल दशाकवण्यासाठी आं तररि प्रेरणा स्केलचा वापर िेला.