ГАН БҮТЭЭЦ ++ МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДҮРЭМ

4/26/2019 Хэвлэх хувилбар
МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДҮРЭМ

Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2007 оны 12 дугаар сарын 25-ны
өдрийн 219 дүгээр тушаалын 4-р хавсралт
ГАН БҮТЭЭЦ
БНбД 53-03-07
200...оны ...сарын ...-ны
өдрөөс эхлэн мөрдөнө.
ЕРӨНХИЙ ДҮРЭМ
1.1. Энэхүү нормыг төрөл бүрийн зориулалттай барилга байгууламжийн ган бүтээцийн зураг төсөл зохиоход
мөрдөнө. Энэ нормыг асгаасан дээр тавих хоолой, тээврийн нүхэн зам, гүүрийн ган бүтээцийн зураг төсөл
зохиоход хэрэглэхгүй.
Ашиглалтын онцгой нөхцөлд орших ган бүтээц (Жишээ нь: Хайлуулах зуух технологийн ба гол шугамын
дамжуулах хоолой, тусгай зориулалтын резервуарын ган бүтээц, түүнчлэн газар чичирхийлэл ба
температурын эрчимтэй нөлөөлөлд буюу идэмхий орчин дахь барилгын бүтээц, далайн гидротехникийн
байгууламжийн бүтээц ) болон хосгүй нандин барилга байгууламжийн бүтээц түүнчлэн тусгай төрлийн (
тухайлбал урьдчилан хүчитгэсэн, орон зайн ба дүүжин) зэрэг ган бүтээцийн зураг төсөл зохиоход Барилгын
салбарын удирдах дээд байгууллагын баталсан буюу тэдэнтэй зөвшөөрөлцсөн тухайн ажлын онцлогийг
тусгасан зохих норматив баримтуудын шаардлагуудыг давхар мөрдөх хэрэгтэй.
1.2. Ган бүтээцийн зураг төсөл зохиоход барилгын бүтээцийг зэврэлтээс хамгаалах норм ба дүрэм, "Барилга
байгууламжийн зураг төсөл зохиох галын аюулгүйн норм" БНбД 21-02-02 зэргийг мөрдвөл зохино.
Зэврэлтээс хамгаалах буюу бүтээцийн гал тэсвэрлэлтийн зэрэглэлийг дээшлүүлэх зорилгоор зөвхөн цувимал
гангийн болон хоолойн ханын зузааныг нэмэгдүүлж болохгүй.
Аливаа бүтээцийг цэвэрлэх, будах болон ажиглалт хийхэд хүрч очих боломжийг хангавал зохино. Түүнчлэн
бүтээц нь чийгийг удаан хадгалах, салхижуулалтыг хааж саатуулах зэрэг сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байвал
зохино. Битүү огтлолтой байвал түүнийг хий орохооргүй битүүмжилнэ.
1.3. Ган бүтээцийн зураг төсөл зохиоход:
- Байгууламжийн бүдүүвч, элементийн хөндлөн огтлолд техник-эдийн засгийн хамгийн зохистой

харьцааг сонгон авах
- Үр ашигтай маркийн ган ба цувималын хамгийн хэмнэлттэй огтлолыг хэрэглэх
- Барилга байгууламжид аль болохоор нэг загварын ижилтгэсэн бөгөөд стандартын бүтээц хэрэглэх
- Дэвшилтэд бүтээц хэрэглэх (Стандартын элементүүдээс орон зайн систем бий болгох, тусгаарлах ба
даацийн үүргийг давхар гүйцэтгэх нэгдмэл бүтээц хэрэглэх, урьдчилан хүчитгэсэн, нимгэн бүрхүүлт, вант
хэлбэрийн зэрэг төрөл бүрийн гангаар хийсэн хосмог бүтээц г.м.)
- Бүтээцийг бэлтгэх угсрахад хялбар технологитой байх
- Бэлтгэх, тээвэрлэх, угсрахад хамгийн бага хөдөлмөр зарцуулалттай бүтээцийг хэрэглэх
- Бүтээцийг дамжлагын аргаар бэлтгэж конвейерын буюу том хэмжээгээр багцалж угсрах боломжийг
тусгах
- Заводын холбоосонд дэвшилтэд төрлийг хэрэглэх (хагас ба бүрэн автомат гагнаас, буланг фрезердсэн
боолтод ялангуяа өндөр бэхжилтэй боолтод фланцан холбоос хэрэглэх)
- Угсралтын холбоосонд боолт ялангуяа өндөр бэхжилтэй боолт өргөн хэрэглэх, зохих үндэслэлтэй
нөхцөлд угсралтанд гагнааст холбоос хэрэглэж болно.
- Тухайн бүтээц бүрд холбогдох улсын стандартын шаардлагыг хангах
https://www.legalinfo.mn/annex/showPrint/5438 1/84
1.4. Барилга байгууламжийг төлөвлөхдөө тухайн барилга байгууламж нь бүхэлдээ орон зайн хувьд үл
өөрчлөгдөх, бат бэх, тогтворшлыг хангасан бүтээцийн схемтэй байхаар төлөвлөх бөгөөд мөн түүнчлэн
тэдгээрийн саланги элементүүд нь тээвэрлэлт, угсралт, ашиглалтын шаардлагыг хангасан байх шаардлагатай
болно.
1.5. С345Т ба С375Т ангилалын ган ба улсын стандарт буюу техникийн нөхцөлөөр нийлүүлэлтэнд нэмэлт
шаардлага тавьдаг хязгаарлагдмал хэрэглэдэг гангуудыг зураг төсөлд тусгах, хэрэглэх бол ган бүтээцийн
ажлын зураг (КМ), нарийвчилсан зураг (КМД) болон материалын захиалгын баримтанд тусгайд нь зааж өгнө.
Ган бүтээц түүний зангилааны онцлогоос хамааран гангийн захиалганд ГОСТ 27772-88-ын дагуу ангилалыг
тодорхой заах хэрэгтэй.
1.6. Ган бүтээц ба түүний тооцоо нь, Барилгын бүтээцийн найдвартай байдал ба буурь . ‘’Тооцооны үндсэн
дүрэм’’ хэмээх ГОСТ 27751-88-ын шаардлагыг хангах ёстой.
1.7. Тооцооны бүдүүвч, тооцооны үндсэн урьдчилсан өгөгдлүүд нь ган бүтээцийн бодит ажлын нөхцлийг
тусгасан байвал зохино. Ган бүтээцийг нэгдмэл орон зайн систем гэж авч үзнэ. Нэгдмэл орон зайн системийг
тусдаа бүтээцийн хавтгайд
хуваахдаа элементүүдийн өөр хоорондын ба үндсэн системтэйгээ харилцан үйлчлэхийг тодорхойлно.
Тооцооны бүдүүвчийг сонгох, ган бүтээцийг тооцохдоо тооцоолон бодох машиныг үр бүтээлтэй хэрэглэвэл
зохино.
1.8. Ган бүтээцийг тооцоход гангийн харимхай бус хэв гажилтыг заавал авч үзэх хэрэгтэй.
Статикаар тодорхойлогдохгүй бүтээцийн тооцооны аргачлалд гангийн харимхай бус хэв гажилтыг
оролцуулсан тооцоо боловсруулж гараагүй тул тооцоот хүчлэлийг (гулзайлтын ба мушгиралтын момент,
хөндлөн ба дагуу хүч) хэв гажилтанд ордоггүй бүдүүвчт гангийн харимхай хэв гажилт гэж үзэж тодорхойлно.
Техник-эдийн засгийн үндэслэлтэй байвал ачааны үйлчлэлээр бүтээц шилжих нөлөөг бодолцсон хэв
гажилттай бүдүүвчээр тооцоо хийж болно.
1.9. Ган бүтээцийн элементийн хөндлөн огтлолыг энэхүү нормын шаардлагыг хангахаар бөгөөд цувимал ба
хоолойн нэр төрөлд тохируулан хамгийн багаар тогтооно. Тооцоогоор тодорхойлсон нийлмэл элементийн
хөндлөн огтлолд үүссэн хүчдэл ачааллаар бий болох хүчдэлийн 5%-иас хэтэрч болохгүй.
2. БҮТЭЭЦ БА ХОЛБООСОНД ХЭРЭГЛЭХ МАТЕРИАЛ

2.1. Барилга байгууламжийн бүтээцийг ач холбогдолын зэрэглэл болон ашиглалтын нөхцлөөс хамааруулан 4
бүлэгт хуваана. Барилга байгууламжийн ган бүтээцэд хэрэглэх ганг 50 дугаар хүснэгтээр тодорхойлно. Цаг
уурын I , I , II ,II бүс нутагт барих халаалттай байрны бүтээцэд 50 дугаар хүснэгтийн цаг уурын II бүсэд
хэрэглэхтэй адил маркийн ганг (II бүлгийн бүтээцэд хэрэглэх С245 ба С275 маркийн гангаас бусад) авна.
Фланцан холбоос болон рамын зангилаанд техникийн нөхцөл ТУ 14-14431-88 * –д заасан цувималыг
хэрэглэж болно.
*Тайлбар: ТУ 14-14431-88-ийн оронд "Үйлдвэр, иргэний барилгын ган татанга холбоос.Техникийн
шаардлага" MNS 3960:1986-ийг хэрэглэж болно..
2.2. Ган бүтээцийн гагнаасанд дараах материалыг хэрэглэнэ. Үүнд: гар гагнуурт MNS 4900-1999 стандартын
электрод ГОСТ 2246-70 стандартын гагнуурын утас, ГОСТ 9087-81 стандартын жац (флюс), ГОСТ 8050-85
стандартын нүүрсхүчлийн хий.
Гагнаасанд хэрэглэх материал, гагнуурын технологи нь металлын түр эсэргүүцлийн утгыг хангаж байвал
зохино. Оёдол нь үндсэн металлын түр эсэргүүцэл R -утгаас багагүй байна. Түүнчлэн хатуулаг, цохилтын
зуурц, гагнааст холбоосны харьцангуй уртсалтын үзүүлэлтүүд нормоор тогтоосон хэмжээтэй тохирч байвал
зохино.
2.3. Ган бүтээцийн цутгамалыг ГОСТ 977-75-ын дагуу II буюу III бүлгийн цутгамлын шаардлагыг хангах
15Л, 25Л, 35Л, 45Л маркийн нүүрстөрөгчийн гангаар хийхээр зураг төсөлд тусгана. Түүнчлэн ГОСТ 1412-85-
ын шаардлагыг хангах СЧ15, СЧ20, СЧ25, СЧ30 маркийн хүхэрт ширмийг хэрэглэж болно.
2.4. Боолтод холбоосонд ГОСТ 1759.0-87, ГОСТ 1759.4-87, ГОСТ 1759.5-87, стандартын боолт, эрэг, ГОСТ
18123-82-ын шаардлага хангах жийрэг хэрэглэнэ. Боолтыг ГОСТ 15589-70, ГОСТ 15591-70, ГОСТ 7796-70,
ГОСТ 7798-70 ба 57 дугаар хүснэгтээр сонгож авна. Харин холбоосны хэв гажилтыг хязгаарлахад ГОСТ
7805-70 стандартаар боолтыг тохируулна.
Эргийг ГОСТ 5915-70-ын дагуу хэрэглэнэ. Үүнд: 4.6, 4.8, 5.6, 5.8 бат бэхийн ангилалтай боолтонд бат бэхийн
4 ангилалтай эрэг, 6.6 ба 8.8 бат бэхийн ангилалтай боолтонд 5 ба 6 бат бэхийн ангилалтай эрэг, 10.9 бэхийн
ангилалтай боолтонд бат бэхийн 8 ангилалтай эрэг тус тус хэрэглэнэ.
ГОСТ 11371-78 стандартын бөөрөнхий, ГОСТ 10906-78 стандартын жишүү, ГОСТ 6402-70 стандартын
пүрштэй жийргүүдийг хэрэглэнэ.
2.5. Суурийн боолтны гангийн маркийг ГОСТ 24379.0-80 –ын дагуу сонгоно. Түүний бүтээц, хэмжээг ГОСТ
24379.1-80 стандартаар тодорхойлно.
Холбооны антены байгууламжийн татуурга бэхлэх боолт (U хэлбэрт) хуваарилах төхөөрөмж ба цахилгаан
дамжуулах агаарын шугамын тулгуурын суурийн босоо болон U хэлбэрт боолтонд 09Г2С-8, 10Г2С1-6
маркийн ган хэрэглэнэ. Тэхдээ ГОСТ 19281-89-ын цаг уурын I бүсэд-60 С хэмд цохилтын зуурц 30 Дж/см
(3 кгс м/см )-ээс багагүй байх нэмэлт шаардлагыг хангасан байвал зохино.
ГОСТ 19281-89-ийн цаг уурын I , II , III бүсэд дээр дурьдсан боолтонд 09Г2С-6 ба 10Г2С1-6 маркийн ган
хэрэглэнэ. Цаг уурын бусад бүсүүдэд боолтыг ГОСТ 535-88 стандартын Ст3сп2-1 маркийн гангаар хийнэ.
2.6. Суурийн ба U хэлбэрийн боолтны эргийг дараах төрлийн гангаар хийнэ. Үүнд: ВСт3сп2-1 ба 20 маркийн
гантай боолтонд ГОСТ 1759.5-87 –ын бат бэхийн 4 ангилалтай эрэг хэрэглэнэ. 09Г2С ба 10Г2С1 маркийн
гангаар хийсэн боолтонд ГОСТ 1759.5-87-ийн бат бэхийн 5-аас доошгүй ангилалтай эрэг хэрэглэнэ. Боолт
хийсэн маркийнхтай ижил маркийн гантай эрэг хэрэглэж болно. 48мм-ээс бага диаметртэй суурийн болон U
хэлбэрийн боолтонд ГОСТ 5915-70 стандартын эрэг хэрэглэнэ. 48мм-ээс дээш диаметртэй боолтонд ГОСТ
10605-72 стандартын эрэг хэрэглэнэ.
2.7. Өндөр бэхжилтэй боолтыг ГОСТ 22353-77, ГОСТ 22356-77, ТУ 14-4-1345-85-ын дагуу үйлдвэрлэнэ.
Түүнд хэрэглэх эрэг, жийрэгийг ГОСТ 22354-77, ГОСТ 22355-77-ын дагуу бэлтгэнэ.
2.8. Дүүжин хучлагын даацын элемент, цахилгаан дамжуулах агаарын шугам хуваарилах төхөөрөмжийн
тулгуур, цамхаг (башня) ба шураг (мачта) болон урьдчилан хүчитгэсэн бүтээцийн хүчдэлтэй элементэд
дараах төрлийн татлага хэрэглэнэ.
- Мушгимал татлагыг (канаты спиральные) ГОСТ 3062-80, ГОСТ 3063-80, ГОСТ 3064-80-ын дагуу хэрэглэнэ.
Давхар томсон татлагыг ГОСТ 3066-80, ГОСТ 3067-74, ГОСТ 3068-88, ГОСТ 3081-80, ГОСТ 7669-80, ГОСТ
14954-80-ийг мөрдлөг болгон бэлтгэнэ.
-Даацын битүү татлагыг ГОСТ 3090-73, ГОСТ 18901-73, ГОСТ 7675-33, ГОСТ 7676-73-ын дагуу бэлдэнэ.
Татлагын зэрэгцээ гүрмэлээс (проволок) бүрдсэн ээрмэл багц нь ГОСТ 7372-79-ын шаардлагыг хангавал
зохино.
2.9. Ган бүтээцэд хэрэглэх материалын физикийн шинж чанарыг 3 дугаар хавсралтаар авна.
3. ХОЛБООС БА МАТЕРИАЛЫН ТООЦООНЫ ШИНЖ ЧАНАР

3.1. Төрөл бүрийн хүчдэлтэй төлөв байдалд буй цувимал ба нугалмал огтлол болон хоолойн тооцоот
эсэргүүцлийг тодорхойлох томъёог 1-р хүснэгтэнд тусгав.
1 дүгээр хүснэгт
Тэмдэг- Цувимал ба
Хүчдэлтэй байдал лээ хоолойн тооцоот
эсэргүүцэл
Суналт, Урсалтын хязгаараар R R =R /
шахалт,
гулзайлт Түр эсэргүүцлээр R R =R /
Шилжилхийст R R =0,58R /
Булангийн гадаргуугийн (тохируулах үед) шамралт
R R =R /
Цилиндр нугасанд (цапф) нягт үрэлцэхэд үүсэх орчны
шамралт R R =0,5R /
Өнхрөгчийн (хязгаарлагдмал хөдөлгөөнд бүтээцийн
чөлөөтэй шүргэлцэх)диаметрийн шахалт R R =0,025R /
Цувималын зузааны (60мм хүртэл)чиглэл дэх суналт R R =0,5R /
- материалын найдваржилтын илтгэлцүүр. 3.2 заалтын дагуу тодорхойлно.
3.2. Цувимал, нугалмал профил, хоолойн материалын найдваржилтын илтгэлцүүрийг 2 дугаар хүснэгтээр
тодорхойлно.
2 дугаар хүснэгт
Материалын найдваржилтын
Цувималын улсын стандарт ба техникийн нөхцөл илтгэлцүүр
ГОСТ 27772-88 (С590, С590К-аас бусад ганд) ТУ 14-1-
3023-80 (дөрвөлжин, бөөрөнхий, огтлолт ба бүс төмөрт) 1,025
ГОСТ 27772-80 (С590, С590К маркийн ганд) ГОСТ 380-
2005 (ТУ 14-1-3023-80-д тусгаагүй хэмжээст бөөрөнхий
ба дөрвөлжин огтлолт төмөрт) ГОСТ 19281-89 (380МПа
(39 кгс/мм ) хүртэл урсалтын хязгаартай болон ТУ 14-1-
3023-80-д тусгагдаагүй хэмжээстэй бөөрөнхий ба 1,050
дөрвөлжин огтлолт төмөрт ) ГОСТ 10705-80, ГОСТ
10706-76
ГОСТ 19281-89 (380МПа (39кгс/мм )-аас дээш урсалтын
хязгаартай ба ТУ 14-1-3023-80-д тусгагдаагүй хэмжээтэй
1,100
бөөрөнхий ба дөрвөлжин огтлолт төмөрт ) ГОСТ 8731-87,

ТУ 14-3-567-76
Хуудсан ба өргөн энт нийтлэг болон фасон цувималын суналт, шахалт гулзайлтын тооцоот эсэргүүцлийг 51
дүгээр, хоолойнхыг 51а хүснэгтэд тус тус үзүүлэв. Нугалмал профилийн тооцоот эсэргүүцлийг түүнийг
бэлтгэсэн хуудсан цувималын тооцоот эсэргүүцэлтэй адил авна. Үүнд хуудсан цувималын нугалах
зурваст бат бэх нь нэмэгдэнэ гэж үзэж болно. Бөөрөнхий, дөрвөлжин, огтлолтой ба хавтгай цувималын
тооцоот эсэргүүцлийг 1 дүгээр хүснэгтээр тодорхойлно.
R , R -ийг ТУ 14-1-3023-80, ГОСТ 535-88, ГОСТ 19281-89-ийн түр зуурын эсэргүүцэл, урсалтын хязгаарын
харгалзах утгатай тэнцүү авна. Цувималын булангийн гадаргуугийн шамралт (смятие) ба өнхрөгчийн
диаметрчилсан шахалт
цлиндр нугасны орчны шамралтын тооцоот эсэргүүцлийг 52 дугаар хүснэгтээр авна.
3.3. Нүүрстөрөгчит гангийн ба хүхэрт ширэмний цутгамалын тооцоот эсэргүүцлийг 53, 54 дүгээр хүснэгтээр
авна.
3.4. Төрөл бүрийн хэлбэртэй гагнааст холбоосны тооцоот эсэргүүцэл ба хүчдэлтэй байдлыг 3 дугаар
хүснэгтэнд дурьдсан томъёогоор тодорхойлно.
Гагнааст
Гагнааст Хүчдэлтэй байдал Тэмдэг- холбоосны
холбоос лээ тооцоот
Оёдлын чанарт физик хяналт Урсалтын
Тулгасан бүхий автомат, хагас автомат, хязгаараар R R=R
уулзвар гар гагнаастай үеийн шахалт,
суналт, гулзайлт Түр
эсэргүүцлээр R R =R
Гар ба хагас автомат, автомат Урсалтын
гагнаасны суналт гулзайлт хязгаараар R R =0,85R
Шилжисхийлт R R =R
Оёдлын R R =0,55
Булант Хяргалт (нөхцөлт) металлаар
оёдолд Хайлах
хязгаарын R R =0,45R
металлаар
Тайлбар.
Гараар гагнасан оёдолд R -ын утгыг MNS 4900-1999-д заасан металлын оёдлын тасралтын түр эсэргүүцлийн
утгатай тэнцүү гэж авна. Хагас автомат ба автомат гагнаасны оёдолд R -ын утгыг 4 дүгээр хүснэгтээр авна.
Оёдлын материалын найдваржилтын илтгэлцүүрийг R нь 490МПа (5 000кгс/см )-аас ихгүй байхад = 1,25, R
590 МПа (6 000кгс/см ) ба түүнээс их байхад = 1,35 гэж авна.
Өөр, өөр нормативт эсэргүүцэлтэй гангуудын тулгаж гагнасан холбоосны тооцоот эсэргүүцлийг хамгийн бага
норматив эсэргүүцэлтэй гангийн тулгаж гагнасан холбоосны эсэргүүцэлтэй адилаар авна.
Булант оёдолтой гагнааст холбоосны оёдлын металлын тооцоот эсэргүүцлийг 56 дугаар хүснэгтээр авна.
3.5. Боолтон холбоосны нэг боолтны тооцоот эсэргүүцлийг 5 дугаар хүснэгтийн томъёогоор тодорхойлно.
Боолтоор холбосон элементийн тооцоот эсэргүүцлийг 58 дугаар хүснэгтээр, боолтон холбоосны элементийн
шамралтыг 59 дүгээр хүснэгтээр тус тус тодорхойлно.
3.6. Суурийн боолтны суналтын тооцоот эсэргүүцэл
R = 0,5R (1)
2.5 дугаар заалтад дурьдсан U хэлбэрийн боолтны суналтын тооцоот эсэргүүцэл R = 0,45R (2)
Суурийн боолтны суналтын эсэргүүцлийг 60 дугаар хүснэгтээс авна.
3.7. Өндөр бэхжилтэй боолтны суналтын тооцоот эсэргүүцлийг дараах томъёогоор тодорхойлно.
R =0,7R (3)
R - боолтны тасралтын хамгийн бага түр эсэргүүцэл. 61 дүгээр хүснэгтээр тодорхойлно.
3.8. Өндөр бэхжилтэй ган утасны (ээрмэл багц-хэлбэртэй) суналтын тооцоот эсэргүүцлийг доорх томъёогоор
R = 0,63R (4)
3.9. Ган татлагын суналтын тооцоот эсэргүүцэл нь (хүчлэл) татлагын бүтнээрх тасралтын хүчлэлийн утгатай
тэнцүү байна. Тасралтын хүчлэлийг улсын стандарт буюу техникийн нөхцөлөөр тогтоож найдваржилтын
илтгэлцүүр =1,6-д хувааж гаргана.
Автомат ба хагас автомат гагнуурын утасны

марк (ГОСТ 2246-70*-ын дагуу) Нунтагтай
Жацтай гагнуурт Нүүрс хүчлийн хийн гагнуурын Оёдлын металлын
(ГОСТ 9087-81) (ГОСТ 8050-85-аар) утасны марк норматив эсэргүүцэл
буюу найрлагадаа (ГОСТ 26271-84) R , МПа(кгс/см )
аргонтай нүүрсхүчлийн
хийн
(ГОСТ 10157-79-аар)
орчинд
Св-08, Св-08А - - 410(4200)
Св-08ГА - - 450(4600)
Св-10ГА Св-08Г2С ПП-АН8, ПП-АН3 490(5000)
Св-10HMA, Св-10Г2 Св-08Г2С* - 590(6000)
Св-09ХН2ГМЮ Св-10ХГ2СМА - 685 (7000)
Св-08Х1ДЮ Св-08ХГ2ДЮ - 685(7000)
*440МПа (4500кгс/см )ба түүнээс их урсалтын хязгаартай гангаар хийсэн бүтээцийн булант оёдлын катет
байх нөхцөлд Св-08Г2С утастай гагнуурт R -ыг 590МПа (6000 кгс/ см ) гэж авна.
Хүчдэлтэй Тэмдэг Холбоосны нэг боолтны тооцоот эсэргүүцэл

байдал лээ
Доорхи ангилалын боолтны 440МПа (4500кгс/см
хяргалт ба суналтанд )хүртэл урсалтын
хязгаартай ган
элементийн холбоосын
4.6; 5.6; 6.6 4.8; 5.8 8.8; 10.9 шамралт
Хяргалт R R =0,38R R =0,4R R =0,4R -

Суналт R R =0,38R R =0,38R R =0,38R -
Шамралт: R
а). А нарийвч-
лалын
ангилалын - - - -
боолт =(0,6+410 )
б). В,С
ангилалын
боолт - - - -
=(0,6+340 )
Тайлбар. 40Х"Селект" маркийн гантай өндөр бэхжилтэй боолтонд тохируулагчтай чангалагч хэрэглэхгүй
байж болно. Энэ тохиолдолд тооцоот эсэргүүцэл R ба
R -ийг 10.9 ангилалын боолтынхоор тодорхойлно. Бусад тооцоот эсэргүүцлийг В ба С нарийвчлалтай

ангилалын боолтынхоор авна. ТУ 14-4-1345-85-д
дурьдсан өндөр бэхжилтэй боолтыг зөвхөн суналтанд ажиллах нөхцөлд хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
БҮТЭЭЦИЙН ЗОРИУЛАЛТ БА АЖЛЫН НӨХЦЛИЙГ ТООЦОХ ХАМААРАЛ

Бүтээц ба түүний холбоосын тооцоонд барилга байгууламжийн хариуцлагын зэрэглэлээс хамааруулсан
найдваржилтын илтгэлцүүр , -ыг авна.
Тооцооны эсэргүүцэл R -ийг хэрэглэн бат бэхийг тооцоход бүтээцийн элементэд найдваржилтын илтгэлцүүр
= 1,3 гэж авна. Ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр ба холбоосны ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр -ыг барилга
байгууламж ба бүтээцийн төсөл зохиох энэхүү нормын 6 ба 35 дугаар хүснэгт ба 4 дүгээр хавсралтаар авна.
Ажиллах нөхцлийн
Бүтээцийн элементүүд илтгэлцүүр
1. Жигд тархсан буюу их хэмжээний түр ачаатай хучилтын тухайлбал
архив, ном хадгалах байр, дэлгүүр, индэр, кинотеатр, клуб, театрын
заалны доорхи цул дам нуруу, татангийн шахалтанд ажиллах элемент 0,9
гэх мэтэд
2. Усны түрэлтэт цамхагийн тулгуур ба олон нийтийн барилгын
багананд 0,95
3. Хучилт ба хучлагын гагнааст татангийн, булан төмрөөр хийсэн "Т"
хэлбэрт нийлмэл сараалжийн шахалтанд ажиллах үндсэн 0,8
элементүүдийн (тулгуурынхаас бусад) туялзалт байхад.
4. <1,0 байхад цул дам нурууг ерөнхий тогтворжилтонд тооцоолоход
0,95
5. Цувимал гангаар хийсэн янз бүрийн чиглэл дэх татлага ба дүүжин
оосорт 0,9
6.Хучилт ба хучлагын шилбэт бүтээцийн элемент
а). Тогтворжилтонд тооцоолох шахалтын элементүүд (яндант битүү
огтлолоос бусад)
б).Гагнааст бүтээцийн суналттай элемент 0,95
в). 440МПа (4500кгс/см ) хүртэл урсалтын хязгаартай гангаар хийсэн 0,95
бүтээцийн боолтны уулзуулж тулгасан хавчаар (өндөр бэхжилтэй
боолттой бүтээцээс бусад) суналт, шахалтанд ажиллах элементийн
статик ачааны бат бэхийн тооцоонд
1,05
7. Урсалтын хязгаар нь 440МПа (4500кгс/см )-аас ихгүй гангаар

хийсэн цул нийлмэл дам нуруу, багана, тулгасан уулзварт хавчаарын
статик ачаалал ба боолтон холбоосны (өндөр бэхжилтэй боолттой 1,1
холбоосноос бусад) бат бэхийн тооцоонд
8. 440МПа (4500кгс/см ) хүртэлх урсалтын хязгаартай гангаар хийсэн
уулзварт хавчаар, (өндөр бэхжилтэй боолттой бус холбоосонд)
цувимал ба гагнааст элементийн огтлолыг статик ачаанд бат бэхийг
тооцоход:
а).Цул дамнуу ба багананд
б).Шилбэт бүтээц ба хучилтанд
1,1
1,05
9. Ганцаарчилсан адил талтай (том полкоор нь бэхэлсэн) булан
төмрөөр гүйцэтгэсэн орон зайн сараалжит бүтээцийн сараалжны
шахалтын элементэд:
а).Нэг талаар нь бүслүүрийн хэсэгт шууд гагнаж бэхэлсэн эсвэл дагуу
тавьсан булан төмрийг 2 ба түүнээс олон боолтоор боосон :
Ташуу тулаас (9,а зураг)
Хөндлөн тушаа (9, б,в зураг)
Ташуу тулаас (9 в, г, д зураг)
б).Нэг талаар нь бүслүүрийн хэсэгт нэг боолтоор (энэ хүснэгтийн 9
дүгээрт зааснаас бусад) шууд бэхэлсэн түүнчлэн холбоосны төрлөөс 0,9
хамааралгүйгээр фасонкоор бэхэлсэн элементэд 0,9
в).Нэг боолтод холбоостой (зураг 9 е ) нийлмэл тоонолжин сараалжит 0,8
элементэд
0,75
0,7
10. Дан булан төмөрт хавтгай татанга, бүслүүрийг нь уртын дагуу

тавьсан булан төмрийг 2 ба түүнээс олон боолтоор эсвэл гагнаж
бэхэлсэн 9 дүгээр зурагт тусгасан ташуу тулаас ба энэ хүснэгтийн 9
дүгээр зүйлд заасан бүтээцийн элементээс бусад нэг дан булан төмөрт
(булан төмрийн бага талаар нь бэхэлсэн) шахалтын элемент 0,75
11. 285МПа (2900кгс/см ) хүртэл урсалтын хязгаартай гангаар хийсэн
тулгуурын хавтанг статик ачаалалд тооцоход:
а). 40мм хүртэл зузаантай бол
б). 40-60мм хүртэл зузаантай бол 1,2
в). 60-80мм хүртэл зузаантай бол 1,15
1,1
Тайлбар: 1. Ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр <1 байвал тооцоонд нэг зэрэг авахгүй.
Дараах зүйлд дурьдсан ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр тухайлбал 1 ба 6, в; 1 ба 7; 1 ба 8; 2 ба7; 2 ба 8,а; 3 ба
6,в зүйлд дурьдсаныг тооцоонд нэг зэрэг авна. Энэ хүснэгтийн 3; 4; 6а,в; 7; 8; 9; 10 болон 5; 6б (Уулзварыг
тулгаж гагнасан холбоосоос бусад) дугаарт дурьдсан ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүрийг тухайн элементийн
холбоосны тооцоонд хэрэглэхгүй. Энэ нормд дурьдаагүй бол томъёонд =1 гэж авна.
ГАН БҮТЭЭЦИЙН ЭЛЕМЕНТИЙН ТЭНХЛЭГИЙН ДАГУУХ ХҮЧНИЙ БОЛОН
ГУЛЗАЙЛТЫН ТООЦОО
ТӨВИЙН СУНАЛТАТ БА ТӨВИЙН ШАХАЛТТАЙ ЭЛЕМЕНТ
5.1. Төвийн суналтат буюу төвийн шахалтад элементийн бат бэхийн тооцоог (5.2 зүйлд дурьдсанаас бусад)
дараах томъёогоор тодорхойлно.
(5)
Нэг булан төмрөөр хийсэн суналтын элементийн нэг талыг нь боолтоор бэхэлсэн огтлол дахь бат бэхийн
тооцоог (5) ба (6) томъёогоор тодорхойлно. Үүнд (6) томъёонд -ийг 4 дүгээр хавсралтаас авна.
5.2. Металлын урсалтын хязгаартаа хүрсэний дараа ганг ашиглаж болох бөгөөд түүний харьцаа байх
бүтээцийн суналтын элементийн бат бэхийн тооцоог дараах томъёогоор тодорхойлно.
. (6)
5.3. Төвийн шахалтын хүч N бүхий цул ханатай элементийн тогтворжилтын томъёо:
. (7)
-ийн утгыг дараах томъёонуудаар тодорхойлно.

0 < £ 2,5 байхад
; (8)
2,5 < £ 4,5 байхад
; (9)
> 4,5 байхад
. (10)
-ийн тоон утгыг 72 дугаар хүснэгтэд тусгав.
5.4. Ганц дан булан төмөрөөр хийсэн шилбийг төвийн шахалтанд тооцоолохдоо 5.3 дугаар зүйлийн
шаардлагын дагуу арга хэмжээ авах хэрэгтэй. Энэ шилбэний туялзалтыг тодорхойлоход булан төмрийн
огтлолын инерцийн радиус i ба тооцоот урт lef – ийг 6.1-6.7 дугаар зүйлээр авна. Ганц булан төмөрт орон
зайн бүтээцийн сараалжит элемент ба бүслүүрийн тооцоонд энэ нормын 15.10 дугаарт дурьдсан шаардлагыг
хангах хэрэгтэй.
5.5. П хэлбэрийн задгай огтлолтой цул хана бүхий шахалтын элементийн туялзалт lx < 3ly, байвал 5.6 ба 5.8
дугаар заалтын шаардлагыг хангахаар сараалж буюу төдүүлээр бэхлэх нь зүйтэй. lx ба ly нь х-х ба у-у
(зураг.1) тэнхлэгт перпендикуляр хавтгай дахь элементийн тооцоот туялзалт болно.
Төдүүл буюу сараалж байхгүй тохиолдолд (7) томъёогоор тооцоолохын хамт гулзайлт-мушгиралтын үед
тогтворжилтоо алдахгүйн тулд дараах томъёогоор шалгана.
, (11)
Үүнд -дагуугийн гулзайлтын илтгэлцүүр 5.3 дугаар заалтын шаардлагын дагуу тодорхойлно.
c- илтгэлцүүрийг доорх томъёогоор тодорхойлно.
(12)
Үүнд ;
a = ax/h- хүндийн төв ба гулзайлтын төвийн хоорондох зай
Үүнд.
;
Jw - огтлолын секторчилсон инерцийн момент .

bi ба ti - огтлолыг бүрэлдүүлэгч тэгш өнцөгт элементийн харгалзах өргөн ба зузаан.
1а зурагт үзүүлсэн огтлолд ба -ыг доорхи томъёогоор тодорхойлно.
(13)
Үүнд. .
5.6. Шахалтанд ажиллах нийлмэл шилбэний салаанууд нь төдүүл буюу сараалжаар холбогдсон байвал сул
байгаа тэнхлэгтэй (төдүүл буюу сараалжинд перпендикуляр хавтгайд ) харьцуулсан илтгэлцүүрийг (8)-(10)
томъёогоор тодорхойлно. Тэхдээ томъёоны - ийг - ээр солино. -ийг 7 дугаар хүснэгтэнд дурьдсан l -ын утгаас
хамааруулан тодорхойлно.
Огт- Огтлолын Нийлмэл шилбэний нэвт огтлолын шилжүүлсэн туялзалт

лолын бүдүүвч
төрөл
Төдүүлийн инерцийн момент Сараалжтай
Js l/(Jbb) < 5 Js l/(Jbb) ³ 5
(14) (17) (20)

1
(15) (18) (21)

2
3 (16) (19) (22)

7 дугаар хүснэгтийн тэмдэглээ
b – Салаануудын тэнхлэгийн хоорондох зай
l – Төдүүлийн төвүүдийн хоорондох зай
l – Бүх шилбэний хамгийн их туялзалт
l1, l2, l3 – Гагнасан хавчаарын хооронд буюу захын боолтуудын төвийн хоорондох хэсэг дахь 1-1, 2-
2, 3-3, харгалзах перпендикуляр тэнхлэгүүдийн хавтгай дахь гулзайлттай тухайн салааны
туялзалт
A – Бүх шилбэний хөндлөн огтлолын талбай
Ad1 ба Ad2 – 1-1 ба 2-2 перпендикуляр тэнхлэгийн харгалзах хавтгай дээр орших сараалжийн ташуу
тулаасны (тоонолжин сараалжид-2 ташуу тулаасны ) хөндлөн огтлолын талбай
Ad – Нэг захын хавтгай (гурван ирмэгт ижил талт шилбэнд) дахь хавтгай дээр орших
сараалжийн ташуу тулаасны (тоонолжит сараалжинд 2 ташуу тулаасны ) огтлолын талбай
a1 ба a2 – илтгэлцүүр
Үүнд: a, b, l – хэмжээнүүд 2-р зургаас үз.
n, n1, n2, n3 – илтгэлцүүрийг дараах томъёогоор тодорхойлно:
Үүнд: Jb1 и Jb3 – 1–1 ба 3–3(1,3 дугаар огтлолын төрөлд) тэнхлэгтэй харьцуулсан салааны огтлолын
инерцийн момент ;
Jb1 и Jb2 – 1–1 и 2–2 тэнхлэгтэй (2 дугаар төрлийн огтлолд) харьцуулсан 2 булан төмрийн огтлолын
инерцийн момент ;
Js – Нэг төдүүлийн огтлолын инерцийн момент (өөрийнх нь х-х (зураг3) тэнхлэгт
харьцуулсан).
Js1 и Js2 – 1–1 и 2–2 тэнхлэгт (огтлол 2-р төрөл) перпендикуляр хавтгай дахь төдүүлийн нэг
огтлолын инерцийн момент.
Сараалжийн нийлмэл шилбэнүүдийг бүхэлд нь тогтворжилтонд тооцоолохын зэрэгцээ зангилаануудын

хоорондох хэсэгт дангаарх салааны тогтворжилтыг шалгах хэрэгтэй.Төдүүлүүдийн хоорондох хэсэгт
дангаараа салаануудын туялзалт l1, l2 ,l3 -ын утга 40- өөс ихгүй байвал зохино. Төдүүлийн оронд (зураг 1 , )
цул хавтгай хуудас байгаа тохиолдолд салааны туялзалтыг төдүүлд перпендикуляр хавтгайтай харьцуулсан
огтлолын хагасын инерцийн радиусаар тодорхойлно.
Нийлмэл шилбэтэй сараалжийн зангилааны хоорондох дангаараа салааны туялзалт 80-аас ихгүй бөгөөд бүтэн
шилбэний шилжүүлсэн туялзалт -ээс хэтрэхгүй байвал зохино.Шилбэний тооцоог хэв гажилтын бүдүүвчээр
гүйцэтгэсэн үед салааны туялзалтын утга их хэмжээтэй тэхдээ 120-оос хэтрэхгүй байж болно.
5.7. Булан төмөр, швеллер зэрэг профилыг хооронд нь нягт нийлүүлсэн буюу завсарт нь гагнасан жийрэгний
хоорондох цэвэр зай буюу захын боолтуудын төв хүртэлх зайн хэмжээ шахалттай элементэд 40 , Суналтын
элементэд 80 -ээс хэтрэхгүй байвал уг нийлмэл элементийг нэг цул элемент гэж тооцоо хийнэ.
Үүнд: Булан төмөр буюу швеллерийн инерцийн радиус -ийг тодорхойлоход жийрэгний хавтгайд параллель
тэнхлэгтэй харьцуулсан Т буюу 2Т хэлбэрт огтлолтой гэж авна. Тоонолжин огтлолд инерцийн радиусыг
хамгийн багаар авна. Үүнд шахалттай элементийн уртад 2-оос цөөнгүй жийрэг тавих хэрэгтэй.
5.8. Шахалттай нийлмэл шилбэний холбоос элементийг (жийрэг, сараалж) нөхцөлт хөндлөн хүчинд тооцоо
хийнэ. Нөхцөлт хөндлөн хүчийг шилбэний бүх уртад тогтмол байна гэж үзэж дараах томъёогоор
Qfic = 7,15 Ч 10-6 (2330–E /Ry)N/j, (23)
N- Нийлмэл шилбэн дэх дагуу хүчлэл

- Нийлмэл шилбэний холбоос элементийн хавтгай дахь дагуу гулзайлтын илтгэлцүүр.
Нөхцөлт хөндлөн хүч Qfic - доорхи байдлаар хуваарилагдана гэж үзнэ.
- Зөвхөн холбоос төдүүлтэй байхад сараалж буюу төдүүлийн хооронд тэнцүү хуваагдана гэж үзнэ.
Төдүүлийн хавтгайд перпендикуляр тэнхлэгтэй харьцуулан тогтворжилтонд шалгана.
- Цул хуудас ба холбоос төдүүлтэй (сараалж ) үед тэдгээрийн хооронд хөндлөн хүч хуваагдана гэж үзнэ.
- Ижил хажуутай гурван талт нийлмэл шилбэний тооцоонд нэг хавтгайд байрлах холбоос элементийн
системийг дайрч гарсан хөндлөн хүчний хэмжээ 0,8 Q байна.
5.9. Холбоос төдүүлийн тооцоо түүний бэхэлгээг (3-р зураг) ташуу тулаасгүй татангын элементийн
тооцооных шиг гүйцэтгэнэ. Үүнд: төдүүлийг хэрчих хүч F-ийг доорхи томъёогоор тодорхойлно.
F = Qs l/b; (24)
Төдүүлийн хавтгай дахь гулзайлтын момент
M1 = Qsl/2 (25)
Үүнд Q - Нэг ташуугийн төдүүлийг дайран гарах нөхцөлт хөндлөн хүч
5.10. Холбоос сараалжны тооцоог, сараалжны татангын тооцоотой адил гүйцэтгэнэ. Хөндлөн тушаатай
тоонолжин сараалжийн зөрөлцсөн тулаасыг (зур 4) тооцоолоход бүсний шахалтаас ташуу тулаас бүрт үүсэх
нэмэгдэл хүчлэл Nad – ийг тооцно.
(26)
Үүнд:
N- Шилбэний нэг салааны хүчлэл
А- Нэг салааны хөндлөн огтлолын талбай
А - Нэг ташуу тулаасны хөндлөн огтлолын талбай
- илтгэлцүүр. дараах томъёогоор тодорхойлно.
a = a l 2/(a3-2b3) (27)
- 4 дүгээр зурагт үзүүлсэн хэмжээнүүд
5.11. Шахалтын элементийн тооцоот уртыг багасгахад зориулсан шилбэний тооцоог үндсэн шахалттай
элементийн хөндлөн хүчтэй (23 дугаар томъёогоор тодорхойлохтой адил хүчинд бодно.)
ГУЛЗАЙЛТТАЙ ЭЛЕМЕНТ
5.12. Гол хавтгайн аль нэгд нь гулзайлттай элементийн (туяхан ханатай дам нуруу, нүхтэй ханатай ба
өргүүрийн дам нуруунаас бусад) бат бэхийн тооцоог дараах томъёогоор бодно.
(28)
Гулзайлттай элементийн огтлол дахь шүргэх хүчдэл доорх нөхцлийг хангах ёстой.
(29)
Дам нурууны ханыг муутгах боолтны нүхтэй тохиолдолд 29 дүгээр томъёоны -ийг илтгэлцүүроор үржүүлнэ.
a = a/(a – d), (30)
- нүхний алхам. - нүхний диаметр
5.13. Дээд талын бүсэнд нь ачаа үйлчилсэн дам нурууны ханын бат бэхийн тооцоонд түүнчлэн хөшүүн
хамарар бэхлээгүй дам нурууны тулгуурын огтлолд орчны хүчдэл sloc - ыг доорх томъёогоор олно.
(31)
Үүнд F- тооцоот ачааны (хүч) утга

- ачаа тархах нөхцөлт урт, тулах нөхцлөөс хамааруулан түүнийг тодорхойлно. 5 дугаар зурагт үзүүлсэн
тохиолдлоор тулах хэсгийн урт.
lef = b + 2tf, (32)
- Хэрэв доод дам нуруу гагнагдсан (5а-р зураг) бол дам нурууны дээд бүсний зузаан эсвэл хэрэв доод дам
нуруу цувимал (5-р зураг) бол палконы гадна ирмэгээс ханын дотор талын бөөрөнхийрсан хэсэг хүртэлх зай
5.14. 28 дугаар томъёогоор тооцоологдох дам нурууны хана дараах нөхцлийг хангасан байвал зохино.
(33)
Үүнд - дам нурууны тэнхлэгтэй паралель ханын хавтгайн дунд хэсэг дэх нормаль хүчдэл.
- Дам нурууны тэнхлэгт перпендикуляр нормаль хүчдэл түүний дотор -ыг 31 дүгээр томъёогоор
- 30 дугаар томъёог оролцуулан 33 дугаар томъёогоор тодорхойлох шүргэх хүчдэл. хүчдэлийг өөрийнх нь
тэмдэгтэйгээр 33 дугаар томъёогоор тодорхойлно. Түүнчлэн -ийг дам нурууны мөн тэр цэг дээр тодорхойлно.
5.15. Дам нурууны ханын хавтгайд гулзайлттай 2Т хэлбэрт огтлолтой дам нуруу 5.12.ба 5.14 дүгээр заалтын
шаардлагыг хангахаас гадна тогтворжилтонд доорх томъёогоор шалгана.
(34)
Үүнд -ийг шахалтын бүсэнд тодорхойлно.
-ийг 7 дугаар хавсралтаар тодорхойлогдох илтгэлцүүр -ийн утгыг тодорхойлоход дам нурууны тооцоот урт
-ийг дам нурууны хөндлөн шилжилтээс хамгаалж шахалтын бүсний бэхэлсэн цэгүүдийн (дагуу буюу хөндлөн
холбоосны зангилаанд эсвэл хөшүүн дэвсгэр хавтгаалжин бэхэлсэн цэгүүдийн хоорондох ) хоорондох зайгаар
авна. Холбоосгүй бол lef = l гэж авна. дам нурууны алгаслын хэмжээ . Хэрэв хэвтээ хавтгайд хөшөөсийн
төгсгөлд шахалтын бүсийг бэхлээгүй бол хөшөөсийн тооцоот урт = гэж авна. Үүнд нь хөшөөсийн урт болно.
Шахалтын бүсийг төгсгөлд нь бэхэлсэн бол хэвтээ хавтгайд шахалтын бүсийн бэхэлсэн цэгүүдийн хоорондох
зайг хөшөөсийн урттай тэнцүү авна.
5.16. Доорх нөхцөлд дам нурууны тогтворжилтыг шалгах шаардлагагүй:
Дам нурууны шахалтын бүсэнд тасралтгүй дэрэлсэн, хөшүүн цул дэвсгэр хавтгаалжаар ачаа дамжиж байгаа
бөгөөд тэдгээр нь найдвартай холбоостой бол (хүнд хөнгөн ба сийрэг бетоноор гүйцэтгэсэн төмөрбетон
хавтан, хавтгай болон хэлбэржүүлсэн металл дэвсгэр долигоонт ган г.м.).
Дам нурууны тооцоот урт -ийг шахалтын бүсний өргөн -д харьцуулсан харьцаа 8 дугаар хүснэгтэд
дурьдсанаас хэтрэхгүй бол тэгш хэмт 2Т огтлолтой бөгөөд томоохон хэмжээний шахалтын бүс (суналтын
бүсний өргөн нь шахалтын бүсний өргөний 0,75 –аас хэтрэхгүй) бүхий дам нурууг тогтворжилтонд шалгах
шаардлагагүй.
Ачааны дарах цэг Цувимал ба гагнааст дам нурууны тогтворжилтыг шалгах
шаардлагагүй үеийн (1 £ h/b < 6 ба 15 £ b/t £ 35 байхад) /
харьцааны хамгийн их утга
Дээд бүсэнд дарсан (35)
үед
Доод бүсэнд дарсан (36)
үед
Холбоосны хоорондох (37)
дам нурууны хэсгийн
буюу цэвэр
гулзайлтын тооцоонд
ачаа ямар түвшинд
дарахаас үл хамаарах
үед
8 дугаар хүснэгтийн тэмдэглээ:
b ба t –харгалзах шахалтын бүсний өргөн ба зузаан;
h –Бүсний хуудасны тэнхлэгийн хоорондох зай (өндөр)
Тайлбар: 1. Бүсэндээ өндөр бэхжилттэй боолтон холбоос бүхий дам нуруунд энэ
хүснэгтээр тодорхойлсон lef /b, -ийн утгыг 1,2 гэсэн илтгэлцүүрээр үржүүлнэ.
2. 8 дугаар хүснэгтээр b/t < 15 гэсэн харьцаатай дам нуруунд b/t = 15 гэж авна..
Шахалтын бүсийг хэвтээ хавтгайд бэхлэхэд бодит буюу нөхцөлт хөндлөн хүчинд тооцоолно.Үүнд: Нөхцөлт
хөндлөн хүчийг тодорхойлохдоо:
-Тодорхой цэгт бэхлэхэд 23 дугаар томъёогоор хөндлөн хүчээ бодох бөгөөд туялзалтанд харгалзах -ийг авна. (
- хэвтээ хавтгай дахь шахалтын бүсний огтлолын инерцийн радиус). -ийг дараах томъёогоор олно.
N = (Af + 0,25AW)Ry; (37, а)
Тасралтгүй бэхэлгээнд:
qfic = 3Qfic/l, (37, б)
Үүнд - дам нурууны бүсний нэгж уртад оногдох нөхцөлт хөндлөн хүч. - 23 дугаар томъёогоор тодорхойлох
нөхцөлт хөндлөн хүч. Энд гэж авна. -ийг (37,а) томъёогоор бодно.
5.17. Хоёр гол хавтгайд гулзайх элементийн бат бэхийн тооцоог доорхи томъёогоор олно.
(38)
Үүнд: Х ба У гол тэнхлэгтэй харьцуулсан огтлолын авч үзэж буй цэгийн координат.
38 дугаар томъёогоор бодогдох дам нурууны ханын хүчдэлийг хоёр гол хавтгай дахь гулзайлтанд 29 ба 33
дугаар томъёогоор тодорхойлно. 5.16 дугаар зүйлийн шаардлагыг хангаж байвал 2 хавтгай дахь гулзайлтанд
тогтворжилтыг шалгах хэрэггүй болно.
5.18. 530Мпа (5400кгс/см ) хүртэлх урсалтын хязгаартай гангаар хийсэн цул хөндлөн огтлолтой үргэлж бус
дам нурууг 5.19-5.21 ба 7,5; 7,24 дүгээр заалтуудын шаардлагыг хангасан тохиолдолд статик ачаалалд
налархай хэв гажилт нэмэгдэхийг бодолцон дараах томъёогоор бодно:
-Шүргэх хүчдэл t £ 0,9 (тулгуурын огтлолоос бусдад) байвал гол хавтгайнуудын аль нэгд гулзайлтанд
(39)
Шүргэх хүчдэл t £ 0,5Rs (тулгуурын огтлолоос бусдад) 2 гол хавтгай
(40)
Үүнд: M, Mx, My – гулзайлтын моментийн абсолют утга.

с - 42 ба 43 дугаар томъёогоор тодорхойлогдоно.
c ба с -66 дугаар хүснэгтээс авах илтгэлцүүр.
Дам нурууны тулгуурын огтлол дахь тооцоог (M = 0; Mx = 0 My = 0 байхад )доорх томъёогоор бодно.
(41)
Цэвэр гулзайлтын зурвастай үед 39 ба 40 дүгээр томъёоны с , , с илтгэлцүүрийг c1m = 0,5(1+c); cxm =
0,5(1+cx); сym = 0,5(1+cy) гэж авна.
Тухайн огтлол дээр момент М, хөндлөн хүч Q нэг зэрэг үйлчилж байвал с -ийг дараах томъёогоор
t £ 0,5Rs байхад c1 = c; (42)
0,5Rs < t £ 0,9Rs байхад c1 = 1,05bc, (43)
Үүнд (44)
с- илтгэлцүүрийг 66 дугаар хүснэгтээс авна.
- ханын зузаан, өндөр
- 2Т огтлолд ханын хавтгайд гулзайхад = 0,7 бусад төрлийн огтлолд = 0.
с - илтгэлцүүр 1-ээс багагүй бөгөөд с- илтгэлцүүрээс ихгүй байна.
Дам нуруунуудыг ижилтгэн нэр төрлийг цөөрүүлэх үүднээс 5.20; 7.5; 7.24; 13.1 заалтын шаардлагуудыг
тооцоонд харгалзан үзэж С; С ; С илтгэлцүүрийг 39, 40 дүгээр томъёонд 66 дугаар хүснэгтэнд дурьдсанаас
багаар авч болно.Тэгэхдээ 1,0-ээс бага байж болохгүй.
Дам нурууны хананд боолтны нүх гаргаж муутгасан үед шүргэх хүчдэл -ийг 30 дугаар томъёогоор
тодорхойлсон илтгэлцүүроор үржүүлнэ.
5.19. Хөндлөн огтлол нь өөрчлөгддөг дам нурууг, налархай хэв гажилт нь нэмэгдэхийг бодолцон M, Q
хүчлэлийн хамгийн тохиромжгүй хослолтой нэг огтлол дээр бат бэхийн тооцоо хийх хэрэгтэй.
Бусад огтлолд налархай хэв гажилт нэмэгдэнэ гэж үзэж болохгүй. 530МПа (5400кгс/см ) хүртэл урсалтын
хязгаартай гангаар хийсэн гулзайлттай элемент нь динамик ба доргиот буюу хөдөлгөөнт ачаалалтай байвал
уг бүтээц ба тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын шаардагдах нөхцлийг хэвээр хадгалан налархай хэв гажилт
нэмэгдэхийг бодолцсон бат бэхийн тооцоо хийж болно.
5.20. Налархай хэв гажилт нэмэгдэхийг оруулж тооцсон дам нурууны тогтворжилтыг хангахын тулд 5.16
дугаар зүйлийн шаардлагыг биелүүлэх арга хэмжээ авах эсвэл 8 дугаар хүснэгтийн томъёогоор тодорхойлох
дам нурууны тооцоот уртыг шахалтын бүсний өргөнд харьцуулсан -ийн хамгийн их утгыг доорхи
илтгэлцүүрээр үржүүлж бууруулах хэрэгтэй.
d = [1 – 0,7(c1 – 1)/(c – 1)], үүнд 1 < c1 £ c.
Дам нурууны шахалтын бүс нь суналтынхаасаа бага хэмжээтэй бөгөөд 5.16, ‘’а’’ зүйлийн болзол биелэгдсэн
тохиолдолд дам нурууны тооцоонд налархай чанарыг харгалзан үзнэ.
5.21. Дам нуруунд налархай хэв гажилт нэмэгдэхийг оролцуулан тооцоход 7.10, 7.12, 7.13 дугаар зүйлийн
заалтыг хангасан хөндлөн хөшүүн хамруудыг дам нурууны хананд бэхэлнэ. Төвлөрсөн ачаа үйлчилж байгаа
цэгт ийм хөшүүн хавиргыг заавал тавина.
5.22. 2Т хэлбэрийн тогтмол огтлолтой, хөшүүн дэрлэлттэй үргэлж дам нуруу, хамгийн их хөшүүн хавтгайдаа
гулзайлт үүсгэж, статик ачааны хэмжээний зөрөө нь зэргэлдээх алгаслуудад 20%-иас ихгүй бөгөөд 5.20, 5.21,
7.5, 7.24 дүгээр заалтуудын шаардлагыг хангасан байвал дам нурууны тулгуур, алгаслын моментууд дахин
хуваарилагдсан гэж үзэж бат бэхийн тооцоог 39 дүгээр томъёогоор бодно. Гулзайлтын моментыг доорхи
томъёогоор бодно.
М = aMmax, (45)
Үүнд - алгаслал буюу тулгуур дээрх хамгийн их гулзайлтын момент, үүнд үргэлж дам нуруунд материалын
харимхай байдлыг харгалзан үзэж тодорхойлно.
- моментийн хуваарилалтын илтгэлцүүрийг доорхи томъёогоор тодорхойлно.
(46)
Үүнд - нөхцөлт гулзайлтын момент :

Захаараа чөлөөтэй дэрлэлттэй үргэлж дам нуруун дахь их утга нь:
(47)
Mef = 0,5M2, (48)
- нь дараачийн хамгийн их утгатай илэрхийлэлийг олно гэсэн үг юм.

- Сул дэрэлсэн нэг алгаслалт дам нурууныхтай адил гэж үзсэн захын алгаслал дахь хамгийн их гулзайлтын
момент
- Сул дэрэлсэн нэг алгасалт дам нуруутай адил гэж үзсэн завсарын алгаслал дахь хамгийн их гулзайлтын
момент
- Момент үйлчилж буй огтлолоос захын тулгуур хүртэлх зай.
- захын алгаслалын урт.
Төгсгөл нь хөшүүн дэрлэлттэй нэг алгаслалт ба үргэлж дам нурууны Mef = 0,5 3, Үүнд - нугаст тулгууртай
дам нуруу гэж бодсон хамгийн их момент.
Дам нурууны нэг төгсгөл нь сул дэрэлсэн нөгөө нь хөшүүн дэрлэлттэй дам нурууны момент - ийг 47 дугаар
томъёогоор тодорхойлно. Тооцооны хөндлөн хүч Q-ийг 44 дүгээр томъёогоор хамгийн их моменттой -ийн цэг
дээр тодорхойлно.
5.23. 5.22 дугаар зүйлийн шаардлагыг хангаж буй хөшүүн дэрлэлттэй үргэлж дам нурууны хоёр гол хавтгай
дахь гулзайлт нь байвал дээрх (5.22.) заалтаар тулгуурын ба алгаслалын момент нь дахин хуваарилагдана гэж
үзэж дам нурууны бат бэхийг 40 дугаар томъёогоор тодорхойлно.
ГУЛЗАЙЛТТАЙ, ТЭНХЛЭГИЙН ДАГУУ ХҮЧ ҮЙЛЧЛЭХ ЭЛЕМЕНТ

5.24. Шилжүүлсэн эксцентриситет mef £ 20, элементийн огтлолыг сульдаах зүйлгүй бөгөөд бат бэхийн ба
тогтворжилтын тооцоон дахь гулзайлтын момент нь ижил тоон үзүүлэлттэй байвал төвийн бус шахалттай ба
шахалт-гулзайлттай элементийн бат бэхийн тооцоог 49 томъёогоор хийх шаардлагагүй.
5.25. 530МПа (5400кгс/см ) хүртэл урсалтын хязгаартай гангаар бүтээсэн төвийн бус шахалттай, шахалт-
гулзайлттай болон төвийн бус суналттай ба суналт-гулзайлттай элемент нь динамик ачаалалгүй, t £ 0,5Rs ба
N /(AnRy) > 0,1 нөхцлийг хангаж байвал бат бэхийн тооцоог доорхи томъёогоор бодно.
(49)
Үүнд: ба - хамгийн тохиромжгүй хослол дахь харгалзах дагуугийн хүч ба гулзайлтын моментийн абсолют
утга.
ба - 5 дугаар хавсралтаас авах илтгэлцүүр.
Хэрэв N/(AnRy) £ 0,1, байвал 7.5 ба 7.24 дүгээр зүйлийн шаардлагыг хангахад 49 дүгээр томъёог хэрэглэнэ.
Бусад тохиолдолд тооцоог дараах томъёогоор бодно.
(50)
Үүнд - огтлолын гол тэнхлэгтэй харьцуулан авч байгаа цэгийн координат.

5.26. Төвийн бус шахалттай ба шахалт-гулзайлттай элементийн тогтворжилтын тооцоог моментийн үйлчлэх
хавтгайд (тогтворжилтоо алдах хавтгай хэлбэр) болон моментийн үйлчлэх хавтгайн гадна талд
(тогтворжилтоо алдах гулзайлт-мушгиралтын хэлбэрт) тус тус хийх хэрэгтэй.
5.27. Тогтмол огтлолтой, төвийн бус шахалт, шахалт-гулзайлттай (5.28, 5.33-дугаар зүйлийн шаардлагыг
харгалзсан) элементийн моментийн үйлчлэлийн хавтгай тэгш хэмийн хавтгайтай давхцаж байвал уг
элементийн тогтворжилтын тооцоог дараах томъёогоор бодно.
(51)
Илтгэлцүүр -ийг доор дурьдсанаар тодорхойлно.

Цул ханат шилбэнд 74 дүгээр хүснэгтээр туялзалтын нөхцлөөс хамааруулан шилжүүлсэн харьцангуй
эксцентриситет -ийг = (52) томъёогоор тодорхойлно.
- огтлолын хэлбэрээс хамаарах илтгэлцүүрийг 73 дугаар хүснэгтээр тодорхойлно.
- харьцангуй эксцентриситет ( - эксцентриситет, - хамгийн их шахалттай хэсгийн огтлолын эсэргүүцлийн
момент)
Гулзайлтын хавтгайтай паралель хавтгайд байрлах төдүүл буюу сараалжтай нэвт шилбэнд нөхцөлт шилжмэл
туялзалтаас (7 дугаар хүснэгтээр ) хамааран 75 дугаар хүснэгтээр харьцангуй эксцентриситет -ийг доорх
томъёогоор тодорхойлно.
(53)
Үүнд - гулзайлтын хавтгайд перпендикуляр огтлолын гол тэнхлэгээс хамгийн их шахалттай салааны тэнхлэг
хүртэлх зай. Тэхдээ салааны ханын тэнхлэг хүртэлх зайнаас багагүй байна.
Эксцентриситет = -ийг тодорхойлоход -ийг 5.29 дүгээр зүйлийн шаардлагын дагуу авна. Сараалжит буюу
төдүүлтэй гурван талт нэвт шилбэтэй ба адил талууд нь уртын дагуу тогтмол огтлолтой төвийн бус шахалтат
ба гулзайлт-шахалттай элементийн тогтворжилтын тооцоог 15 дугаар бүлгийн шаардлагын дагуу гүйцэтгэнэ.
Цул ханат шилбэний нэвт онгорхой шилбэний байвал тогтворжилтонд тооцох шаарлагагүй харин энэ
тохиолдолд тооцоог гулзайлттай элементийнхээр хийнэ.
5.28. 530МПа (5400кгс/см )-аас дээш урсалтын хязгаартай гангаар хийсэн төвийн бус шахалттай элемент ба
огцом тэгш бус хэмт огтлолтой (73 дугаар хүснэгтийн 10; 11 төрлийн огтлолд ) элементийг 51 дүгээр
томъёогоор тооцоо хийхээс гадна бат бэхийг доорхи томъёогоор давхар шалгана.
(54)
-ийг суналтын хэсэгт тодорхойлно. -илтгэлцүүрийг доорхи томъёогоор бодно.
d = 1 – Nl2/(p2EA). (55)
5.29. Харимхай хэв гажилттай ган гэж үзэж, хэв гажилтгүй бүдүүвчтэй системийн тооцоог үндэслэн дагуу
хүч гулзайлтын момент -ийн тооцооны утгыг хүчлэлийн нэг ижил хослолд бодно.
Үүнд -ийн утгыг доорхитой тэнцүү гэж авна.
-Рамын системийн тогтмол огтлолтой багананд түүний уртын хязгаар дотор моментийн хамгийн их утгыг
авна.
-Баганын огтлол шаталсан байдалтай өөрчлөгдөх бол тогтмол огтлолтой хэсгийн урт дахь хамгийн их
моментыг авна.
- Баганын нэг төгсгөл нь хөшүүн дэрлэлттэй (зашемленный) нөгөө нь сул чөлөөтэй бол зоолт (заделка) дээрх
моментыг авна. Тэхдээ түүний утга нь тулгуурын зоолтын өндрийн дахь огтлолын моментоос багагүй байна.
-Бүтэцт (структурная) хавтан ба татангын шахалттай дээд бүсэнд зангилаанаас гадна ачаа хүлээн авч байвал
бүсний хавтгаалжийн уртын дахь хамгийн их моментыг авна. Тэгэхдээ бүсийг харимхай үргэлж дам нуруу
гэж үзнэ.
-Нугаст тулгууран төгсгөлтэй бөгөөд гулзайлтын хавтгайтай давхцах нэг тэнхлэг нь тэгш хэмтэй, шахалттай
шилбэний моментыг 9 дүгээр хүснэгтийн томъёогоор тодорхойлно.
-д харгалзах Шилбэний нөхцөлт туялзалттай үеийн тооцоот момент
харьцангуй
эксцентриситет < 4 ³4
m£3 M = M1
3 < m £ 20
Үүнд: Mmax – Шилбэний уртын хэмжээн дэх хамгийн их гулзайлтын момент;
M1 – Шилбэний уртын дахь хамгийн их гулзайлтын момент. Тэхдээ 0,5Mmax –аас
багагүй байна;
m – Харьцангуй эксцентриситет
m = MmaxA/(NWc).
Тайлбар: Бүх тохиолдолд M ³ 0,5Mmax. гэж авна.
Нугасан –тулгуурт төгсгөлтэй ба хоёр тэнхлэг нь тэгш хэмтэй огтлол бүхий шахалттай шилбэ ний
эксцентриситетийн ( )тооцоот утгыг 76 дугаар хүснэгтээр тодорхойлно.
5.30.Гулзайлтанд түүний хамгийн их хөшүүншилттэй хавтгай нь (Jx > Jy) тэгш хэмийн хавтгайтай давхцах
тогтмол огтлолтой төвийн бус шахалттай элементийн тогтворжилтыг дараах томъёогоор тодорхойлно.
(56)
Үүнд - 5.31 дугаар зүйлийн шаардлагын дагуу бодогдох илтгэлцүүр.
- 5.3 дугаар зүйлийн шаардлагын дагуу бодогдох илтгэлцүүр.
5.31. 56 дугаар томъёон дахь илтгэлцүүр -ийг харьцангуй эксцентриситет байхад доорх томъёогоор
(57)
ба илтгэлцүүрийг 10 дугаар хүснэгтээс авна.
Илтгэлцүүрийн утга
Огтлолын төрөл a b
mx £ 1 1 < mx £ 5 ly £ lc ly > lc
Задгай 0,7 0,65 + 0,05mx 1
1
Үүнд J2/J1 < 0,5 b = 1 байхад
Битүү:
Сараалжит Цул
(төдүүлтэй)
0,6 0,55 + 0,05mx 1

- огтлолын y-y тэгш хэмт тэнхлэгт харьцуулсан том бага полконд харгалзах инерцийн момент.
Илтгэлцүүр jc нь – үеийн -ийн утгатай тэнцүү.
Тайлбар. Сараалжит (эсвэл төдүүлт) нэвт шилбэнд илтгэлцүүр ба -ийг шилбэний уртын турш 2-оос цөөнгүй
завсарын диафрагмтай битүү огтлолынхоор авна. Эсрэг тохиолдолд илтгэлцүүрийг 2Т хэлбэрийн задгай
огтлолт шилбэнийхээр авна.
Харьцангуй эксцентриситет mx ³ 10 байвал
(58)
Үүнд - илтгэлцүүрийг 7 дугаар хавсралт ба 5.15 дугаар зүйлийн шаардлагын дагуу шахалтын бүсэнд 2 ба
түүнээс олон бэхэлсэн дам нуруу гэж тодорхойлно.
Битүү огтлолд jb = 1,0 байна.Харьцангуй эксцентриситет 5 < mx < 10 байхад С-ийн утгыг доорхи томъёогоор
c = c5(2 – 0,2mx) + с10(0,2mx – 1), (59)
mx = 5 байхад с5 – ыг 57 дугаар томъёогоор, mx = 10 байхад -ыг 58 дугаар томъёогоор тус тус бодно.
Харьцангуй эксцентриситет -ийг тодорхойлоход тооцоот моментийг дараах байдлаар авна.
- Моментийн үйлчлэх хавтгайд перпендикуляр чигт шилжихээс бэхэлсэн бөгөөд төгсгөл нь нугаст
тулгууртай шилбэнд уртын дахь (шилбэний урт дахь хамгийн их моментын хагасаас багагүй) хамгийн их
моментийг авна.
- Нэг төгсгөл нь хөшүүн дэрэлсэн нөгөө нь сул чөлөөтэй шилбэний дэрэн дээрх моментыг (хөшүүн
дэрнээс шилбэний уртын дах огтлол дээрх моментоос багагүй) авна.
Туялзалт байхад битүү хөндлөн огтлолтой шилбэнд - илтгэлцүүр 1-ээс их байж болохгүй 2Т хэлбэрт
огтлолтой 2 тэнхлэгтээ тэгш хэмтэй шилбэнд -илтгэлцүүрийг доорх томъёогоор олно.
(60)
Үүнд d = 4r/m; r = (Jx + Jy)/(Ah2); ; Jt = 0,433Sbiti3;
- бүснүүдийн тэнхлэгүүдийн хоорондох зай
, - огтлолыг үүсгэж буй хуудасны өргөн, зузаан нэг тэнхлэг нь тэгш хэмтэй 2Т ба Т хэлбэрт огтлолд -
илтгэлцүүр 6 дугаар хавсралтын 173 дугаар томъёогоор тодорхойлсон хэмжээнээс хэтэрч болохгүй.
5.32. Хамгийн бага хөшүүншилтэй хавтгай дах (Jy < Jx ; ey ¹ 0) гулзайлт үүсгэх төвийн бус шахалттай
элементийг байхад 51 дүгээр томъёогоор бодно. Түүнчлэн момент үүсгэх хавтгайгаас төвийн шахалттай
шилбэнийхтэй адил томъёогоор бодно. Үүнд:
, (61)
- илтгэлцүүрийг 5.3 дугаар зүйлийн заалтаар авна.
5.33. Гулзайлтын хавтгайтай параллель хавтгайд байрлах төвийн бус шахалтанд ажиллах сараалжит нэвт
шилбийг бүхэлд нь тогтворжилтонд 51 дүгээр томъёогоор тооцохоос гадна дангаараа салаануудыг төвийн
шахалттай шилбэ гэж үзэж 7 дугаар томъёогоор шалгах хэрэгтэй. Салаа тус бүрийн дагуугийн хүчийг
моментоос үүсэх нэмэлт хүчлэлийг оролцуулан тодорхойлно.
тэнхлэгт (7 дугаар хүснэгт) перпедикуляр хавтгайд гулзайлттай бол дээрх хүчлэлийг дараах байдлаар
тодорхойлно.Үүнд I ба III төрлийн огтлолд Nad = M/b; II төрлийн огтлолд Nad = M/2d ; тэнхлэгт
перпендикуляр хавтгайд гулзайлт гарвал III төрлийн огтлолд Nad = 1,16M/b (энд b- салаануудын тэнхлэгийн
хоорондох зай) Төвийн бус шахалттай, төдүүлтэй, нэвт шилбэний дангаараа салааг, моментоос бий болох
хүчлэл ба бодит буюу нөхцөлт хөндлөн хүчнээс (каркасгүй татангийн бүсэндэх шиг) салаанд үүсэх орчны
гулзайлттай төвийн бус шахалттай элементтэй адилаар тогтворжилтонд болон 5.36 дугаар зүйлээр шалгана.
5.34. Хамгийн их хөшүүншилтэй (Jx > Jy) хавтгай нь тэгш хэмийн хавтгайтай давхцан 2 гол хавтгайдаа
шахалт гулзайлт үүсгэж байвал цул ханат шилбэний тогтворжилтын тооцоог дараах томъёогоор тодорхойлно.
, (62)
Үүнээс
- ийг 5.27 дугаар зүйлийн заалтын дагуу тодорхойлно.
Харин томъёон дахь -ийн оронд , -ыг тавина. -илтгэлцүүрийг 5.41 дүгээр зүйлийн дагуу олно. Шилмэл,
харьцангуй эксцентриситет = адил бус полкотой 2Т хэлбэрт огтлолд -илтгэлцүүрийг 73 дугаар хүснэгтийн
YIII төрлийн огтлолынхтой адил гэж тодорхойлно.
Хэрэв < бол 62 дугаар томъёогоор бодохоос гадна 51, 56 дугаар томъёогоор нэмэлт шалгалт хийнэ. Үүнд =0.
Харьцангуй эксцентриситетүүдийг доорх томъёогоор олно.
ба , (63)
Үүнд ; - ба тэнхлэгтэй харьцуулсан хамгийн их шахалттай хэсгийн огтлолын эсэргүүцлийн момент. Хэрэв >
бол 62 дугаар томъёогоор тооцоо хийхээс гадна 51 дүгээр томъёогоор нэмж шалгана. Үүнд =0.
Хамгийн их хөшүүшлийн (Jx > Jy) хавтгай, тэгш хэмийн хавтгайтай давхцахаар байвал -ийн тооцооны утгыг
25%-иар өсгөнө.
6-р зураг.
5.35. тэнхлэгт харьцуулахад тэгш хэмтэй цул ханат 2 салаатай паралель хоёр хавтгайдаа сараалжтай, нэвт
шилбэ (зураг 6) хоёр гол хавтгайдаа шахалт, гулзайлтанд ажиллаж байвал тогтворжилтын тооцоо сараалжинд
параллель хавтгайд шилбийг бүтнээр нь 5.27 дугаар зүйлийн дагуу гүйцэтгэнэ. Үүнд =0 гэж үзнэ.
Дангаараа салааг төвийн бус шахалттай элемент гэж үзэж 51 ба 56 дугаар томъёогоор бодно.Үүнд салаа бүрд
дагуу хүчийг тодорхойлохдоо моментоос (5.33 дугаарыг үз) үүсэх нэмэгдэл хүчийг авч үзвэл зохино.
Момент -ийг салаануудад түүний хөшүүншилд пропорционалаар хуваарилна. (Хэрэв М салааны нэг хавтгайд
үйлчилж байвал момент нь зөвхөн тэр салааных гэж үзнэ.). 51 дүгээр томъёогоор бодоход дангаарх салааны
туялзалтыг 6.12 дугаар зүйлийн дагуу тодорхойлно. 56 дугаар томъёогоор тооцоо хийхэд туялзалтыг
сараалжийн зангилааны хоорондох хамгийн их зайгаар авна.
5.36. Холбоос төдүүл буюу төвийн бус шахалттай нэвт шилбэний сараалжийг 5.9 ба 5.10 дугаар зүйлийн
дагуу хөндлөн хүчний үйлчлэлд бодно. 5.8 дугаар зүйлийн дагуу бодит хөндлөн хүч Q ба нөхцөлт хөндлөн
хүч Q -ийг бодож хамгийн их утгыг нь тооцоонд авна. Хэрэв бодит хөндлөн хүч, нөхцөлт хөндлөн хүчний
утгаас их байвал төвийн бус шахалттай цул бус огтлолтой элементийн салааг төдүүлээр холбох шаардлагагүй.
ТУЛГУУРЫН ХЭСЭГ
5.37. Нугаст үл хөдлөх тулгууранд төвлөрүүлэх ташуут жийрэгтэй байхад дэрлэлтэнд их хэмжээний сөрөг
хүч (реакц) үүсэх бол түүнийг нарийн жигд тараах зорилгоор тэнцвэржүүлэгч тулгуур хэрэглэнэ. Хэрэв дам
нуруу татангийн үл хөдлөх тулгуураас үүсэх хэвтээ хүчийг доод талын бүтээцээс зайлуулсан тохиолдолд
хавтгай буюу өнхөрдөг хөдөлгөөний тулгуур хэрэглэж болно.Хавтгай хөдөлгөөнт тулгуурын үрэлтийн
илтгэлцүүр 0.3 –тай, өнхөрдөг тулгуурт 0.03-тай тус тус тэнцүү байна.
5.38. Цлиндр хэлбэрт нугаст (цапф) тэнцвэржүүлэгч тулгуурын шамралтын тооцоог (гадаргуутай шүргэх
төвийн өнцөг -тай тэнцүү буюу их бол) доорхи томъёогоор тодорхойлно.
, (64)
Үүнд F-тулгуур дээрх даралт (хүч).
- нугасны радиус ба урт.
- Бүрэн шүргэлцсэн үе дэх орчны шамралтын тооцоот эсэргүүцэл. 3.1. дүгээр зүйлээр тодорхойлно.
5.39. Өнхрүүлийн диаметрээрх шахалтын тооцоо.
(65)
Үүнд -өнхрүүлийн тоо

- өнхрүүлийн диаметр, урт
- Сул чөлөөтэй шүргэлцэх өнхрүүлийн диаметрээрх шахалтын тооцоот эсэргүүцэл . 3.1 дүгээр зүйлийн
заалтын дагуу авна.
6. ГАН БҮТЭЭЦИЙН ЭЛЕМЕНТИЙН ТООЦООТ УРТ

БА ТУЯЛЗАЛТЫН ХЯЗГААР
ХАВТГАЙ ТАТАНГА, ТҮҮНИЙ ХОЛБООСНЫ ЭЛЕМЕНТИЙН ТООЦООТ УРТ.
6.1. Хавтгай татанга, түүний холбоосны элементийн тооцоот урт -ийг (татангийн тоонолжин сараалжны
элементээс бусад) 11 дүгээр хүснэгтээр авна.
Тооцоот урт
Дагуу гулзайлтын чиглэлд Бүсний Тулгуурын Сараалжийн
ташуу ба босоо бусад
тулаасны элементийн
1.Татангын хавтгайд:
1, дугаарт зааснаас бусад татангад
Ганц булан төмөрт татанга ба сараалжийн 0,8
элементийг бүсэнд нягт тулгаж бэхэлсэн
татанга.
2.Татангын хавтгайд перпендикуляр 0,9
(татангын хавтгайгаас гадагш) чиглэлд:
2, дугаарт зааснаас бусад татангад
Битүү огтлолоор хийсэн бүстэй татангын
хувьд сараалжийн элементийг нь бүсэнд нягт
тулгаж бэхэлсэн
0,9
11 дүгээр хүснэгтийн (7-р зураг) тэмдэглээ.
- Татангын хавтгай дахь элементийн геометр урт (зангилааны төвүүдийн хоорондох зай)
-Татангын биш хавтгайд шилжилтийг хорьсон бэхэлгээн зангилааны хоорондох зай
(Татангын бүс тусгай холбоос, хучлагын хөшүүн хавтан, зэргийг бүсэнд гагнаас буюу
боолтоор бэхэлсэн) зангилааны хоорондох зай.
6.2. Татангын биш хавтгайд уртын дагуу шахах хүчний N1 и N2 (N1 > N2) үйлчилж буй (7-р зураг ; 8-р зураг)
элементийн тооцооны уртыг дараах томъёогоор тодорхойлно.
(66)
Тогтворжилтыг энэ тохиолдолд хүчинд бодно.
6.3. Өөр хооронд нь бэхэлсэн тоонолжин сараалжит элементийн (зураг 7-д) тооцооны урт -ийг дараах
байдлаар авна.
- Хавтгай татангад, татангын зангилааны төвөөс түүний огтлолцсон цэг хүртэлх зайтай тэнцүү . (lef = 1) .
- Татангын биш хавтгайд шахалтанд ажиллах элементийн тооцооны уртыг 12 дугаар хүснэгтээр авна.
Суналтанд ажиллах элементийн тооцооны урт нь түүний геометрийн урттай тэнцүү (lef = l1)-ээр авна.
Татангын хавтгайгаас гадагш түүнийг барьж
Сараалжийн элементийн огтолцох байгаа элементийн тооцоот урт
зангилааны хийц Суналтанд Ажиллахгүй сул Шахалтанд
элемент
Элементүүд хоёулаа таслагдаагүй бол 0,7
Тулж буй элемент нь таслагдаад бас
фасонкоор бүрхэгдсэн бол:
Авч үзэж буй элемент таслагдаагүй бол
Авч үзэж буй элемент таслагдаад
фасонкоор бүрхэгдсэн бол 0,7 1,4
- -
0,7
Үүнд - Татангын зангилааны төвөөс, элементийн огтолцлол хүртэлх зай.

- Элементийн геометр бүтэн урт
6.4. Дан булан төмөртэй элементийн огтлолын инерцийн радиусыг ( ) дараах байдлаар авна.
- Элементийн тооцоот урт буюу 0,9 -тэй ( - зэргэлдээх зангилааны хоорондох зай) тэнцүү бол инерцийн
радиусыг хамгийн багаар авна. (i = imin);
- Булан төмрийн харьцангуй тэнхлэг, татангын хавтгайд перпендикуляр буюу параллель тохиолдолд
дагуугийн гулзайлтын чиглэлээс хамааран i = ix буюу i = iy
ОРОН ЗАЙН САРААЛЖИТ БҮТЭЭЦИЙН

ЭЛЕМЕНТИЙН ТООЦООТ УРТ.
6.5. Туялзалтыг тодорхойлохын тулд дан булан төмөрөөр хийсэн шахалтанд ажиллах буюу ачаалалгүй
элементийн тооцоот урт ба огтлолын инерцийн радиус -ийг 13 дугаар хүснэгтээс авна.
Элемент
Бүс : 9, а, б, в зургаар lm imin
9, г, д, е зургаар 1,14lm ix буюу iy
Ташуу тулаас:
9, б, в, г зургаар mdld imin
9, а, д зургаар mdldc imin
9, е ld imin
Хөндлөн тушаа:
9, б 0,8lc imin
9, в 0,65lc imin
13 дугаар хүснэгтийн (9 дүгээр зураг) тэмдэглээ.
- Ташуу тулаасны нөхцөлт уртыг 14 дүгээр хүснэгтээс авна.
- Ташуу тулаасны тооцоот уртын илтгэлцүүрийг 15 дугаар хүснэгтээс авна.
Тайлбар:
9, а, д, е зургийн ташуу тулаасны огтлолцолыг өөр хооронд нь бэхэлнэ. 9, е зургийн
ташуу тулаасыг тухайн талын хавтгайн гадна хэв гажилтын бүдүүвчийн тооцоог
бодолцон нэмэгдэл шалгалт хийх хэрэгтэй. 9 дүгээр зургийн хөндлөн тушааны урт -ийг
адил талт булан төмрийнхөөр гаргасан болно.
- Туялзалтыг тодорхойлохын тулд ганц булан төмөрт суналтад элементийн тооцооны урт ба инерцийн радиус
-ийг дараах байдлаар авна.
- Бүсний элементийнхийг 13 дугаар хүснэгтээр тодорхойлно.

- 9, а, д, е зургийн тоонолжин ташуу тулаасанд хажуу талын хавтгайд = ; . Хажуу талын хавтгайн гадна ба
тооцоот уртыг бүсэнд бэхэлсэн зангилааны хоорондох ташуу тулаасны геометрын бүрэн урт -тай инерцийн
радиус нь хажуу талын хавтгайд параллель тэнхлэгтэй харьцуулсан инерцийн момент -тэй тус тус тэнцүү
байна.
- 9, б, в, г зургийн ташуу тулаасанд = , = байна.
Хоолой буюу хос булан төмөрт элементийн тооцоот урт ба инерцийн радиус -ийг "Хавтгай татанга ба түүний
холбоосны элементийн тооцоот урт" гэдэг дэд хэсэгт заасны дагуу тодорхойлно.
Элементийг тулж буй ташуу тулаасны нөхцөлт урт
Сараалжийн элементийн огтолцох Суналтанд Ажиллахгүй сул Шахалтанд
зангилааны бүтээц элемент
Элементүүд хоёулаа таслагдаагүй
бол ld 1,3ld 0,8Ld
тулж буй элемент нь таслагдаад
фасонкоор бүрхэгдсэн бөгөөд авч
үзэж буй элемент нь таслагдаагүй
бол:
9, а зургийн хийцэд
9, д зургийн хийцэд;
1 < n £ 3 байхад
n>3 1,3ld 1,6ld
Ирмэгийн биш хавтгайд
шилжилтийг хорьсон элементүүдийн Ld
огтлолцлын зангилаа (диафрагмм (1,75 - 0,15n)ld (1,9 - 0,1n)ld
г.м.) бол
1,3ld 1,6ld
Ld
Ld
ld ld
ld
14 дүгээр хүснэгтийн тэмдэглээ: - 9. зургийн ташуу тулаасны урт

,
ба - бүс ба ташуу тулаасны харгалзах огтлолын инерцийн моментийн хамгийн бага утга.
байх үеийн -ийн утга
Элементийг бүсэнд бэхлэх 60 хүртэл 60-160хүртэл 160-аас
дээш
Гагнаасаар буюу боолтоор (2- 2 хүртэл
оос доошгүй) бэхлэх 1,14 0,765
элементийн дагуу байрласан, 6-аас дээш 1,04
фасонкгүй бол 0,74
Нэг боолтоор, фасонкгүй -ээс 1,12
бэхэлсэн хамаарахүй 0,82
15 дугаар хүснэгтийн тэмдэглээ. - 14 дүгээр хүснэгтээс үз.
- урт; -9, б, в, г зургаар - 14 дүгээр хүснэгтээр (9, в, д зургийн элементэд)
Тайлбар 1. -ийн утгыг -ийн тоо 2-6 байхад шугаман интерполяцчлалаар тодорхойлно.
2. Ташуу тулаасын нэг төгсгөлийг бүсний фасонкт гагнаж буюу боолтоор, нөгөөг нь
фасонктой бэхэлсэн бол ташуу тулаасны тооцооны уртын илтгэлцүүр 0,5(1 + md); Хэрэв
ташуу тулаасны 2 төгсгөлийг фасонкоор дамжуулан бэхэлсэн бол md = 1,0 байна.
3. 9 дүгээр зургаар ташуу тулаасны төгсгөлийг фасонкгүй бэхлэх дүрэмтэй. Энэ
тохиолдолд түүнийг дагуу байрласан хөндлөн тушаа ба бүсэнд гагнаж буюу боолтоор (2-
оос цөөнгүй ) бэхэлнэ. Үүнд илтгэлцүүр -2, -ын утга 2 хүртэл гэсэн мөрний (15 дугаар
хүснэгт. Хэвтээгийн эхний мөр) дагуу тодорхойлно. Хэрэв ташуу тулаасын төгсгөлийг 1
боолтоор бэхэлбэл илтгэлцүүр -ийг нэг боолтоор фасонкгүй бэхэлсэн. (15 дугаар
хүснэгт.хэвтээгийн эцсийн мөр) гэсэн мөрнийхээр тодорхойлно. 13 дугаар хүснэгтээр
-ийн утгыг тодорхойлоход -ийн оронд 0,5(1 + md)-ийг авах хэрэгтэй.
6.6. Хавтгай траверсийн (21 дүгээр зургийн жишээ) элементийн туялзалтыг тодорхойлоход огтлолын
инерцийн радиус- ба тооцоот урт -ийг 16 дугаар хүснэгтээс авна.
Тооцоот урт ба огтлолын инерцийн радиус
Траверсийн бүтээц Бүснийх сараалжийнх
lef i lef i
Дан булан төмрөөр хийсэн бүстэй ба lm imin ld, lc imin
сараалжтай (21, зураг ) lm1 ix
Швеллерээр хийсэн бүстэй, дан булан lm iy ld, lc imin
төмөрөөр хийсэн сараалжтай (зураг.21 ) 1,12lm1 ix - –
- траверсийн сараалжийн параллель хавтгайн тэнхлэгтэй харьцуулсан огтлолын инерцийн
радиус.
ОРОН ЗАЙН БҮТЭЭЦИЙН ЭЛЕМЕНТИЙН ТООЦООНЫ УРТ.

6.7. Орон зайн бүтээцийн элементийн тооцоот урт -ийг 17 дугаар хүснэгтээр тодорхойлно.Туялзалтыг
тодорхойлоход ийм бүтээцийн элементийн огтлолын инерцийн радиусыг дараах байдлаар авна.
- Шахалт- гулзайлтын элементийн, гулзайлтын хавтгайд параллель буюу перпендикуляр тэнхлэгтэй
харьцуулахад (i = ix буюу i = iy) гэж авна.
- Бусад тохиолдолд хамгийн багыг (i = imin) гэж авна.
Орон зайн бүтээцийн элемент Тооцоот урт
1. 2 ба 3 дугаарт зааснаас бусад элементэд
2. Үргэлжилсэн (зангилаан дээрээ тасалдаагүй ) бүс ба
зангилааны бөмбөлгөн буюу цилиндр элементэд зангилаан 0,85l
дээр нягт тулгаж гагнасан элементэд
3. Зангилаанд нэг талаар нь бэхэлсэн ганц булан төмөрт
элементэд:
.Элементийн дагуу байрлалтай гагнаас буюу боолтоор (2-оос
цөөнгүй) бэхэлсэн бөгөөд -ийн харьцаа
90 хүртэл бол
90-120 хүртэл
120-150 хүртэл (зөвхөн сараалжит элементэд)
150-200 хүртэл (зөвхөн сараалжит элементэд) 0,9l
) . Нэг боолттой бол харьцаа нь: 0,75l
90 хүртэл 0,7l
90-120 хүртэл
120-150 хүртэл (зөвхөн сараалжит элементэд)
150-200 хүртэл (зөвхөн сараалжит элементэд) l
0,95l
0,85l
0,8l
-элементийн геометрийн урт (бүтэцт хийцийн зангилааны хоорондох зай).
БАГАНЫН (БОСОО ТУЛГУУРЫН) ТООЦООТ УРТ

6.8. Тогтмол буюу шаталсан огтлолтой баганын (босоо тулгуур) тооцоот уртын томъёо.
lef = m l (67)
Үүнд - баганын урт, түүний тодорхой хэсгийн буюу давхарын өндөр.
- тооцоот уртын илтгэлцүүр.

6.9. Тогтмол огтлолтой багана ба босоо тулгуурын тооцоот уртын илтгэлцүүр ийг баганын төгсгөлийн
бэхэлсэн нөхцөл, ачааны хэлбэрээс хамааруулан тодорхойлно. Зарим бэхэлгээний төрөл болон ачааны хэлбэрт
тохирох -ийн утгыг 6 дугаар хавсралт 17 дугаар хүснэгтэд үзүүлэв.
Чөлөөтэй сул рамын m - илтгэлцүүрийг тодорхойлох Рамын (68), (69) и (70 а, б) томъёон дахь ба
тооцооны бүдүүвч томъёо илтгэлцүүрүүд
Нэг алгаслалд Олон алгаслалд (k ³ 2)
(68)
(69)
n £ 2 байхад Дээд давхар
(70, а)
Дунд давхар
n > 0,2 байхад
(70,б)
Доод давхар
17 дугаар хүснэгтийн тэмдэглээ

; ; ; .
k– алгаслалын тоо;
Jc ба lc– огтлолын инерцийн момент ба тооцоолж буй баганын урт;
l, l1, l2– рамын алгаслал;
Js, Js1, Js2– тооцоогоор шалгаж буй баганын дээд, доод төгсгөлд тулах ригелийн огтлолын инерцийн
ба Ji, Ji1,момент;
Ji2
Тайлбар. Олон алгаслалт рамын захын баганын илтгэлцүүрийг нэг алгаслалт рамын баганыхаар авна.
6.10. Ригелийг багананд хөшүүн бэхэлсэн рамын хавтгайд тогтмол огтлолтой баганын тооцоот уртын
илтгэлцүүр -ийг дараах байдлаар тодорхойлно.
- Дээд талын зангилаанд ижил ачаалагдсан сул чөлөөтэй раманд 17 дугаар хүснэгтийн томъёогоор бодно.
- Чөлөөт бус раманд томъёо нь:
(70,в)
(70,в) томъёоны ба -ийг доорх байдлаар тодорхойлно.

Нэг дан раманд
Олон давхар раманд:
Дээд давхарынхад p = 0,5(p1 + p2); n = n1 + n2);
Дунд давхарынхад p = 0,5(p1 + p2); n = 0,5(n1 + n2);
Доод давхарынхад p = p1 + p2; n + 0,5(n1 + n2),
Үүнд : p1; p2; n1; n2 -ийг 17-р хүснэгтээр тодорхойлно.
Дээд буюу доод ригелийг багананд нугаст бэхэлгээгээр бэхэлсэн үед нэг дан рамын 69 дүгээр, олон давхар
рамын 70 томъёонуудад эсвэл (Ji = 0 эсвэл Js = 0) гэж авна. Харин хөшүүн бэхэлгээнд p = 50 буюу n = 50 (Ji
= ¥ буюу Js = ¥) гэж авна. ( - олон давхар рамны бүтэн өндөр -рамын өргөн).байвал рамыг буйранд хөшүүн
бэхлэгдсэн нийлмэл шилбэний адилаар ерөнхий тогтворжилтыг шалгавал зохино.
Тайлбар. Хэрэв ригелийг багананд бэхэлсэн зангилаа нь рамын хавтгайд перпендикуляр тэнхлэгт багана
чөлөөтэй шилжих боломжтой байвал сул чөлөөтэй рам гэнэ.Багана шилжихээргүй бол рамыг чөлөөтэй бус
гэж үзнэ.
Нэг дан сул чөлөөтэй рамын хавтгай дахь хамгийн их ачаалагдсан багана болон дээд талын зангилаануудад
жигд бус ачаалагдсан бөгөөд хучлага нь хөшүүн диск үүсгэх, эсвэл бүх баганын дээд хэсгээр дагуу
холбоостой бол тооцоот уртын илтгэлцүүр -ийг доорх томъёогоор тодорхойлно.
, (71)
Үүнд - шалгаж буй баганын тооцоот уртын илтгэлцүүрийг 17-р хүснэгтээр тодорхойлно. ба -харгалзах
огтлолын инерцийн момент ба авч үзэж буй рамын хамгийн их ачаалагдсан баганын хүчлэл.
ба - авч үзэж буй рамын ба зэргэлдээх 4 рамын (тал тус бүрийн 2 рам) бүх баганын огтлолын инерцийн
момент ба тооцоот хүчний харгалзах нийлбэрүүд. Бүх хүчлэл шалгаж буй багананд үйлчлэх ачааны хослолд
орох бүх хүчлэл болно.
71 дүгээр томъёогоор тодорхойлох -ийг 0,7-оос багагүй гэж авна.
6.11. Баганын шаталсан огтлолтой рамын хавтгайд тооцоот уртын илтгэлцүүр -ийг 6 дугаар хавсралтын дагуу
Нэг дан үйлдвэрийн барилгын рамын шаталсан баганын хувьд тооцоот уртын илтгэлцүүр -ийг тодорхойлох
үед дараах зүйлийг зөвшөөрнө.Үүнд:
- Зэргэлдээх баганын хөшүүншил ба ачаалалын зэрэглэлийн нөлөөг харгалзан үзэх шаардлагагүй.
-Тухайлсан баганын хэсэг дээр дагуу хүч хамгийн их утгатай байхаар ачаалалын хослолд баганын тооцоот
уртыг тодорхойлж түүнд зориулан бодож гаргасан -ийг ачаалалын өөр хослолд ашиглаж болно.
- Хөшүүн диск бүхий хучлага буюу бүх баганын дээд талаар холбож байгууламжийн орон зайн ажлыг
хангасан дагуу холбоост хоёр ба түүнээс олон алгаслалт рамын баганын тооцоот уртыг ригелийн түвшинд
хөдөлгөөнгүй бэхэлсэн босоо тулгуурынх шиг тодорхойлно.
- l2/l1 £ 0,6 ба N1/N2 ³ 3 нөхцлийг хангасан нэг шатлалтай багананд -ийг 18 дугаар хүснэгтээр авна.
Баганын хэсэг дэх илтгэлцүүр m
Баганын дээд төгсгөлийг J2/J1 харьцаан дахь доод талд
бэхэлсэн нөхцөл 0,1 -0,3 хүртэл 0,05-0,1 хүртэл Дээд талд
Төгсгөл нь сул чөлөөтэй бол 2,5 3,0 3,0
Төгсгөлийг нь зөвхөн 2,0 2,0 3,0
эргэлдэхээс бэхэлсэн бол
Төгсгөл нь үл хөдлөх нугаст 1,6 2,0 2,5
тулгууртай бол
Төгсгөл нь үл хөдлөх бөгөөд 1,2 1,5 2,0
эргэлдэхээс бэхэлсэн бол
l1; J1; N1 – баганын доод хэсгийн урт болон огтлолын инерцийн момент ба энэ
хэсэгт үйлчлэх дагуу хүч;
l2; J2; N2 – Баганын дээд хэсгийн урт, инерцийн момент, дагуу хүч.
6.12. Үүнийг хасчээ

6.13. Барилгын уртын дагуу (Рамын биш хавтгайд) чиглэлд баганын тооцоот уртыг рамын хавтгайгаас
шилжихээс хамгаалж бэхэлсэн цэгүүдийн (өргүүрийн дам нуруу, шувуу нуруут татангын тулгуурууд ригел
холбоосны зангилааны бэхэлгээ) хоорондох зайтай тэнцүү авна. Баганын төгсгөлийн бэхэлгээний бодит
нөхцөлийг бодолцон тооцооны бүдүүвчийн үндсэн дээр тооцоот уртыг тодорхойлж болно.
6.14. Зөөврийн хонгилын хавтгай тулгуурын салааны тооцоот уртыг доорх байдлаар авна.
- Хонгилын дагуу чиглэлд тулгуурын өндрийг (Базын доод талаас дам нуруу буюу татангын доод бүсний
тэнхлэг хүртэлх) тогтмол огтлолтой босоо тулгуурын төгсгөлийг бэхэлсэн нөхцлөөс хамааруулан
тодорхойлсон илтгэлцүүроор үржүүлж гаргана.
- Хонгилын хөндлөн чиглэлд зангилааны төвүүдийн хоорондох зайгаар авна.
Энэ тохиолдолд бууринд зоосон дээд талаараа сул чөлөөтэй нийлмэл шилбэнийх шиг тулгуурыг бүхэлд нь
ерөнхий тогтворжилтонд шалгах хэрэгтэй.
ШАХАЛТТАЙ ЭЛЕМЕНТИЙН ТУЯЛЗАЛТЫН

ХЯЗГААР
6.15. Шахалттай элементийн туялзалт 19 дүгээр хүснэгтэнд дурьдсанаас хэтэрч болохгүй
Шахалттай элементийн
Бүтээцийн элемент туялзалтын хязгаар
1. Тулгуурын сөрөг даралт (опорная реакция)-ыг
дамжуулах ташуу ба босоо тулгуур, бүс:
а) Хоолой ба хос булан төмрөөр хийсэн хавтгай татанга,180 – 60a
бүтэцт ба орон зайн бүтээц 50м хүртэл өндөртэйд
б) Дан булан төмөрөөр хийсэн орон зайн бүтээц, 120
хоолой ба хос булан төмөрөөр хийсэн орон зайн бүтээц.
50м-ээс дээш өндөртэйд
2.Хүснэгтийн 1 ба 7 дугаарт заасанаас бусад элемент:
а) Дан булан төмөрөөр хийсэн орон зайн ба бүтэцт, 210 – 60a
гагнааст бүтээц, хавтгай татанга, хоолой ба хос булан
төмөрт орон зайн ба бүтэцт хийц
б) Дан булан төмөрөөр хийсэн боолтон холбоост орон 220 – 40a
зайн ба бүтэцт хийц
3. Угсралтын явцад бэхлээгүй татангын дээд бүс 220
(угсралт дууссаны дараа туялзалтын хязгаарыг 1
дүгээрийнхээр авна.)
4. Үндсэн баганууд 180 – 60a
5. II зэргийн туслах багана (Фахверк фонер г.м.) 210 – 60a
баганын сараалжит элемент, багануудын хоорондох
босоо холбоосны (өргүүрийн дам нуруунаас доогуур)
6. 5 дугаарт дурьдсанаас бусад холбоосны элемент, 200
түүнчлэн шахалтат шилбэний тооцоот уртыг багасгах
зориулалттай шилбэ, 7 дугаарт дурьдсанаас бусад
ачаалалгүй элементүүд.
7. Туялзалтыг босоо хавтгайд шалгахад салхины 150
ачаалалд өртөмтгий орон зайн бүтээцийн шахалттай
болон ачаалалгүй Т хэлбэрт ба тоонолжин огтлолтой
элемент.
19 дүгээр хүснэгтийн тэмдэглээ:
– илтгэлцүүрийг 0.5-аас багагүй гэж авна. (Зайлшгүй тохиолдолд -ийн оронд -ийг
авна.)
СУНАЛТТАЙ ЭЛЕМЕНТИЙН ТУЯЛЗАЛТЫН ХЯЗГААР
6.16. Суналтанд ажиллах элементийн туялзалт 20 дугаар хүснэгтэнд дурьдсанаас хэтэрч болохгүй.
Бүтээцэд ачаа үйлчилсэн үе дэх суналттай
элементийн туялзалтын хязгаар
Бүтээцэд шууд Галт тэрэгний
Бүтээцийн элемент. үйлчилсэн динамик Статик цуваа ба
ачаанд ачаанд өргүүрээс (4
дүгээр
хавсралтыг үз)
1. Хавтгай татанга (тормосны 250 400 250
татанга орно) Бүтэцт хийцийн
тулгуурын ташуу тулаас, бүс.
2.Бүтэцт хийц, татангын 350 400 300
элемент. (1 дүгээрт зааснаас
бусад)
3. Өргүүрийн дам нурууны ба – – 150
татангын доод бүсүүд
4. Багануудын хоорондох 300 300 200
босоо холбоосны элемент
(Өргүүрийн дам нуруунаас

доош)
5. Холбоосны бусад элемент 400 400 300
6. Цахилгаан тээврийн шугам, 250 – –
ил хуваарилах байгууламж,
цахилгаан дамжуулах
шугамын тулгуур, шугамын
траверс, түүний татуурга,
тулгуурын босоо ба ташуу
тулаас, бүс.
7. Энэ хүснэгтийн 6 ба 8 350 – –
дугаарт зааснаас бусад
цахилгаан дамжуулах
шугамын тулгуурын элемент.
8. Туялзалтыг босоо хавтгайд 150 – –
шалгахад салхины ачааны
үйлчлэлд өртөмтгий орон зайн
бүтээцийн Т хэлбэрт ба
тоонолжин огтлолт
элементүүд (цахилгаан
дамжуулах шугамын
траверсийн татуурга ганц
булан төмөрт элемент)
Тайлбар. 1. Динамик ачаалалгүй бүтээцийн суналтанд ажиллах элементийн
туялзалтыг зөвхөн босоо хавтгайд шалгах хэрэгтэй.
2. Урьдчилан хүчитгэсэн суналтанд ажиллах элементийн туялзалтанд хязгаар
тогтоохгүй.
3. Ачаа тохиромжгүй байрлалтай үед суналтын элементийн хүчлэлийн тэмдэг
өөрчлөгдөж болох юм. Ийм үед туялзалтын хязгаарыг шахалттай элементийнхээр
авна. Ингэхдээ нийлмэл элементэд холбох жийргийг 40 -ээс ихгүй зайнд тавьбал
зохино.
4. Туялзалтын хязгаарын утгыг ГОСТ 25546-82-ын дагуу 8К өргүүрийн ажлын
дэглэмийн багцад (металлургийн цехэд) 7к гэж авна.
5.Бүтээцэд шууд үйлчлэх динамик ачаалалд даамгайжилтын тооцооны буюу
динамикийн илтгэлцүүртой ачааг авна.
7. ГУЛЗАЙЛТТАЙ БА ШАХАЛТТАЙ ЭЛЕМЕНТИЙН БҮСНИЙ ХУУДАС ТӨМӨР, ХАНЫН

ТОГТВОРЖИЛТЫН ШАЛГАЛТ
ДАМ НУРУУНЫ ХАНА.
7.1. Тогтворжилтыг нь хангахын тулд дам нурууны ханыг дараах байдлаар хүчитгэнэ.
- Дам нурууны ханын өндрийн хэмжээнд үндсэн хөндлөн хамар хийж хөшүүншлийг нэмэгдүүлнэ.
- Үндсэн хөндлөн ба дагуу хөшүүн хамар хийнэ.
- Үндсэн хөндлөн хамрын завсарт богино хамар хийнэ. Түүнчлэн дагуу хамар хийнэ. Ингэсэн нөхцөлд
завсарын богино хавиргыг шахалтын бүс, дагуу хавиргын хооронд хийх хэрэгтэй.
Ханын бүс ба зэргэлдээ хөшүүн хамрын дундах ханын тэгш өнцөгт хэсгийг (ялтас) тогтворжилтонд тооцож
шалгана. Үүнд ялтасны тооцоот талбайн өргөн " " үндсэн хөндлөн хөшүүн хамрын хоорондох тэнхлэгээрх
зай болно.
Дам нурууны ханын тооцоот өндөр гагнааст дам нуруунд ханын бүтэн өндөртэй тэнцүү, өндөр бэхжилтэй
боолт бүхий холбоос бүслүүртэй дам нуруунд түүний тэнхлэгт ойрхон захаар байгаа бүслүүрийн булан
төмрүүдийн хоорондох зайтай тэнцүү гэж авна. Цувимал огтлолтой нийлмэл дам нурууны тооцоот өндөр нь
дотор талын өнцгийн бөөрөнхийралтын муруйн эх хүртэлх зайтай тэнцүү байна. Харин нугалмал дам
нуруунд (11 дүгээр зураг) өндөр нь бөөрөнхийралтын эхэн хүртэл зайтай тэнцүү байна.
10 дугаар зураг. Нийлмэл дам нурууны ханын тооцоот өндөр.

- гагнааст хуудсан; - өндөр бэхжилтэй боолтоор холбосон; - Т хэлбэртийн гагнаас.
7.2. Дам нурууны ханын тогтворжилтын тооцоонд бүх хүчдэлт төлөвийг (s, t ,sloc) бодолцож хийнэ. Хүчдэл s,
t ,sloc -ийг олоход jb- илтгэлцүүргүй нийт огтлолоор нь материалыг харимхай ажилд тооцно. Ханын тооцоот
зах дээрх шахах хүчдэл s "нэмэх " тэмдэгтэй байна. Дундаж шүргэх хүчдэлийг доорхи томъёогоор
; (72)
, (73)
-ханын бүтэн өндөр. - ханын зузаан.

M ; Q - ханын тооцож буй хэсгийн дундаж момент ба хөндлөн хүч. Хэрэв ханын хэсгийн урт түүний тооцоот
өндрөөс их байвал M ; Q -ийг ханын хэсгийн өндөртэй тэнцүү урттай арай их хүчдэлтэй хэсэгт
тодорхойловол зохино. Хэрэв энэ хязгаарын дотор момент ба хөндлөн хүчний тэмдэг өөрчлөгдвөл нэг ижил
тэмдэгтэй хэсгийн дундаж утгыг авна.
Төвлөрсөн ачаалалын доорх ханын орчны хүчдэл sloc –ыг 5.13; 13.34 дүгээр заалтын дагуу (gf1 = 1,1 байхад )
тодорхойлно. Төвлөрсөн ачаа суналтын бүсэнд үйлчилж байвал ханын хэсэгт нэг зэрэг хоёр төрлийн хүчдэлт
төлөвөөр s ба t эсвэл sloc баt тооцно. Дам нурууны ханын тогтворжилтыг шалгахад lw < 3,8 байхад 74 дүгээр
томъёоны зүүн талын хэсэг нь 0,9 - ээс, lw ³ 3,8 байхад -ээс тус тус хэтрэхгүй бол дам нурууны бүсний оёдол
нэг талд байж болно.
7.3. Хэрэв 33 дугаар томъёоны нөхцөл хангагдаж байхад ханын нөхцөлт туялзалт - аас хэтрэхгүй бол
дам нурууны ханын тогтворжилтыг шалгах шаардлагагүй:
3.5- Бүсийг хоёр талаас нь гагнаж холбосон дам нуруунд
3.2- Бүсийг нэг талаас нь хананд гагнаж холбосон дам нуруунд
2.5- Бүсийг хоёр талаас нь гагнаж хананд бэхэлсэн дам нуруунд орчны хүчдэл үйлчлэх үед.
Үүнд үндсэн хөндлөн хөшүүн хавиргыг 7.10, 7.12, 7.13 заалтуудын шаардлагын дагуу тавина.
7.4. Үндсэн хөндлөн хөшүүн хамарар хүчитгэгдсэн тэгш хэмт огтлолтой дам нуруунд орчны хүчдэл
үйлчлээгүй бөгөөд ханын туялзалт lw £ 6 үед хөндлөн хөшүүн хамарар бэхэлсэн тэгш хэмийн огтлолтой дам
нурууны ханын тогтворжилтыг дараах томъёогоор тодорхойлно.
(74)
- 6 дугаар хүснэгтээс авах илтгэлцүүр.
; (75)
. (76)
75 дугаар томъёонд гагнааст дам нуруунд -илтгэлцүүрийн утгаас хамааруулан -илтгэлцүүрийг 21 дүгээр
хүснэгтээс авна.
d £ 0,8 1,0 2,0 4,0 6,0 10,0 ³ 30
ccr 30,0 31,5 33,3 34,6 34,6 35,1 35,5
, (77)
Үүнд ба - дам нурууны шахалтын бүсний өргөн, зузаан. - илтгэлцүүрийг 22 дугаар хүснэгтээс авна. Өндөр
бэхжилтэй боолттой дам нуруунд = 35,2
Дам нуруу Шахалтын бүсний ажиллах нөхцөл b
Өргүүрийн дам Өргүүрийн гагнагдаагүй зам төмөр 2
нурууны
Өргүүрийн гагнааст зам төмөр ¥
Бусад Хавтан тасралтгүй дэрэлсэн бол ¥
Бусад тохиолдолд 0,8
Тайлбар. Төвлөрсөн ачаа суналтын бүсэнд үйлчлэх өргүүрийн дам нурууны
хэсэгт (ялтас)d-илтгэлцүүрийг олоход b = 0,8.
76 дугаар томъёонд
- ялтасны (hef буюу a) бага тал
- ялтасны их талыг багад нь харьцуулсан
7.5. Орчны хүчдэл (sloc = 0 ) байхгүй бол налархай хэв гажилт нэмэгдэхийг бодолцон t £ 0,9Rs, Af /Aw ³ 0,25
ба 2,2 < £ 6 байхад тэгш хэмт огтлолтой дам нурууны ханын тогтворжилтыг доорхи томъёогоор бодно.
M £ Rygch2eft(Af /Aw + a), (78)
Үүнд a = 0,24 – 0,15(t/Rs)2 – 8,5 Ч ( – 2,2)2;
-ийг 6 дугаар хүснэгтээс -ийг 73 дугаар томъёогоор тус тус олно.
7.6. Зөвхөн үндсэн хөндлөн хөшүүн хамарар хүчитгэсэн орчны хүчдэлтэй (sloc ¹ 0) байхад тэгш хэмт
огтлолтой дам нурууны ханын тогтворжилтыг дараах томъёогоор бодно.
, (79)
Үүнд: - 6 дугаар хүснэгтээс авна.

, : - 7.2 дугаар зүйлийн дагуу тодорхойлно.
- 76 дугаар томъёогоор тодорхойлно.
79 дүгээр томъёоны ; - ын утга нь:
a/hef £ 0,8 байхад -ийг 75 дугаар томъёогоор олно.
, (80)
- гагнааст дам нуруунд харьцаа болон 77 дугаар томъёогоор бодох -ын утгаас хамааран 23 дугаар хүснэгтээс
олно. Өндөр бэхжилтэй боолт бүхий дам нуруунд - илтгэлцүүрийг 23 хүснэгтээс олно.
12 дугаар зураг. Дам нурууг үндсэн, хөшүүн хөндлөн хамарар бэхлэх (1) бүдүүвч.
а – төвлөрсөн ачаа ; F -шахалтын бүсэнд үйлчилнэ; б – мөн ачаа суналтын бүсэнд үйлчилнэ.
Хэрэв суналтанд ажиллах бүс ачаалалтай бол ханын тооцоонд зөвхөн ба -ийг бодолцоно. Тэгэхдээ 77 дугаар
томъёогоор -ийг тодорхойлоход ; -ийн оронд ачаалалтай суналтын бүсний өргөн, зузааныг авна.
байхад харьцааны утга 24 дүгээр хүснэгтийнхээс их бол - ийг доорх томъёогоор тодорхойлно.
, (81)
- илтгэлцүүрийг 25 дугаар хүснэгтээс авна.
- 80 дугаар томъёогоор олно. бол гэж авна.
байхад харьцаа 24 дүгээр хүснэгтийн утгаас ихгүй бол -ийг 75 дугаар томъёогоор олно.
- 80 дугаар томъёогоор бодно. 23 дугаар хүснэгт ба 80 дугаар томъёонд
-ийг олоход " " –ын оронд 0,5 -ийг тавина. Бүх тохиолдолд -ийг ханын хэсэгийн (отсек) бодит хэмжээгээр
авна.
d a/hef, байхад гагнааст дам нурууны -ийн утга
£ 0,5 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 ³ 2,0
£1 11,5 12,4 14,8 18,0 22,1 27,1 32,6 38,9 45,6
2 12,0 13,0 16,1 20,4 25,7 32,1 39,2 46,5 55,7
4 12,3 13,3 16,6 21,6 28,1 36,3 45,2 54,9 65,1
6 12,4 13,5 16,8 22,1 29,1 38,3 48,7 59,4 70,4
10 12,4 13,6 16,9 22,5 30,0 39,7 51,0 63,3 76,5
³ 30 12,5 13,7 17,0 22,9 31,0 41,6 53,8 68,2 83,6
23 "а" дугаар хүснэгт
a/hef 0,5 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0
c1 13,7 15,9 20,8 28,4 38,7 51,0 64,2 79,8 94,9
Дам нуруу d харьцаан дахь -ийн хязгаарын утга
0,8 0,9 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 ³ 2,0
Гагнааст £1 0 0,146 0,183 0,267 0,359 0,445 0,540 0,618
2 0 0,109 0,169 0,277 0,406 0,543 0,652 0,799
4 0 0,072 0,129 0,281 0,479 0,711 0,930 1,132
6 0 0,066 0,127 0,288 0,536 0,874 1,192 1,468
10 0 0,059 0,122 0,296 0,574 1,002 1,539 2,154
³ 30 0 0,047 0,112 0,300 0,633 1,283 2,249 3,939
Өндөр – 0 0,121 0,184 0,378 0,643 1,131 1,614 2,347
бэхжилтэй
боолттой
hef £ 0,8 0,9 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 ³ 2,0
c2 21-р 37,0 39,2 45,2 52,8 62,0 72,6 84,7
хүснэгт
c2 = ccr
7.7. Хөндлөн үндсэн хамраас гадна шахалтын тооцоот хязгаараас зайнд байрлах нэг ширхэг дагуу хөшүүн
хамарар хүчитгэсэн (13-р зураг) тэгш хэмт огтлолтой дам нурууны ханын хамарар зааглагдсан ялтасуудыг
(отсек) тусад нь тооцоолно.
13 дугаар зураг. Хөндлөн үндсэн ба дагуу хөшүүн хамарар хүчитгэсэн дам нурууны бүдүүвч.
а – төвлөрсөн ачаа F - шахалтын бүсэнд үйлчилнэ; б –мөн ачаа суналтын бүсэнд үйлчилнэ; 1- хөндлөн,
үндсэн хөшүүн хамар ; 2 –дагуу хөшүүн хамар; 3 –шахалтын бүсэн дэх ялтас; 4 – суналтын бүсэн дэх ялтас.
Шахалтын бүс, дагуу хөшүүн хамрын хооронд байрласан ялтасыг (3) доорхи томъёогоор илэрхийлнэ.
s/scr1 + sloc/sloc,cr1 + (t/tcr1)2 £ gc, (82)
-ийг 6 дугаар хүснэгтээс авна. - ийг 7.2 дугаар заалтын шаардлагын дагуу тодорхойлно.
=0 байхад -ийг дараах томъёогоор бодно.
, (83)
Үүнд ; sloc ¹ 0 ба m = a/h1 £ 2 байхад
; (84)
sloc,cr1 = (1,24 + 0,476m1) ,
(85)
Үүнд . (86)
Хэрэв байвал - ийг бодож гаргахад гэж авна. -ийг 76 дугаар томъёогоор тооцохдоо томъёоны хэмжээсэнд
шалгаж буй ялтасын хэмжээг тавих хэрэгтэй.
Дагуу хөшүүн хамар ба суналтын бүсний хооронд байрлах ялтасыг (4) доорхи томъёогоор бодно.
, (87)
Үүнд ; (88)
-ийг 23 дугаар хүснэгт 80 дугаар томъёогоор тодорхойлно. байхад харьцааг - ээр солих хэрэгтэй. -ийг 76
дугаар томъёогоор тодорхойлно. Энд байгаа хэмжээсийн оронд шалгаж байгаа ялтасын хэмжээг тавина. Ачаа
шахалтын бүсэнд үйлчилсэн үед (Зур 13а) sloc2 = 0,4sloc байна.
Ачаа суналтын бүсэнд үйлчилсэн үед (Зур 13б) sloc2 = - илтгэлцүүрийг 6 дугаар хүснэгтээр тодорхойлно.
7.8. Ялтасыг (3) нэмэгдэл богинохон хөндлөн хамарар бэхлэхэд түүнийг дагуу хамар хүртэл (14-р зураг)
явуулах хэрэгтэй.
14 дүгээр зураг. Хөндлөн үндсэн хөшүүн хамар (1) ба дагуу хөшүүн хамарар (2) хүчитгэсэн, шахалтын
бүсний ялтас (3) суналтын бүсний ялтасаар (4) тусгаарлагдсан ханын хэсэг, түүнчлэн богинохон хөшүүн
хамар (5) бүхий дам нурууны бүдүүвч.
Энэ тохилдолд ялтасны (3) тооцоог 82-86 дугаар томъёогоор бодох бөгөөд - хэмжээний оронд -ийг хэрэглэнэ.
- зэргэлдээ богино хавиргуудын хоорондох тэнхлэгээрх хэмжээ. Ялтас (4)-ийн тооцоог 7.7 заалтын дагуу
гүйцэтгэнэ.
7.9. Тэгш хэмт огтлолтой (шахалтын бүс нь арай илүү хэмжээтэй) дам нурууны ханын тогтворжилтын
тооцоог доорх өөрчлөлтийг оруулан 7.4, 7.6-7.8 дугаар заалтуудын томъёогоор гүйцэтгэнэ.
- Зөвхөн хөндлөн хөшүүн хамарар хүчитгэсэн хананд 75, 81 дүгээр томъёонууд ба 25 дугаар хүснэгтийн -ийг
үл хамаарах тэнхлэгээс тооцоолох ханын хэсгийн (шахалттай) ирмэг хүртэлх зайг 2 дахин авсантай тэнцүү
гэж үзнэ.
a/hef > 0,8 ба sloc ¹ 0 байхад 7.6, б ба 7.6, в заалтын хоёр тооцоог sloc/s; харьцааны утгаас хамааруулахгүй
гүйцэтгэнэ.
- Хөндлөн хөшүүн хамар ба шахалтын зурваст байрлах нэг дагуу хамарар хүчитгэсэн хананд:
83, 84, 87 дугаар томъёоны -ийн оронд -ыг авна.
88 дугаар томъёонд (0,5 – h1/hef) –ын оронд -ыг тавина. Үүнд болно.
- Тооцоолох хэсгийн ирмэг дээрх захын суналтын хүчдэл ("хасах" тэмдэгтэй).
Суналтын (ачаалалгүй) бүсний хэмжээ их байгаа тохиолдолд ба хүчдэл нэг зэрэг үйлчилж байвал
тогтворжилтын тооцоог 90 дүгээр томъёогоор бодно.
7.10. Дам нурууны ханын нөхцөлт туялзалтын утга хөдөлгөөнт ачаагүй үед 3,2-оос, дам нурууны бүсэнд
хөдөлгөөнт ачаатай бол туялзалт 2,2 –оос тус тус хэтэрч байвал дам нурууны ханыг хөндлөн хөшүүн хамарар
хүчитгэх хэрэгтэй.
Үндсэн хөндлөн хамрын хоорондох зай: > 3,2 байхад -ээс, 3,2 байхад 2,5 -ээс тус тус хэтэрч болохгүй.
Шахалтын бүсний харьцаа, ачаа дээд бүсэнд үйлчилсэн үед 8 дугаар хүснэгтийн томъёогоор тодорхойлогдох
хэмжээнээс хэтрэхгүй бөгөөд 5.16 " " " " заалтын дагуу дам нурууны тогтворжилт хангагдсан байхаас гадна
дам нурууны хана 7.4, 7,6-7,9 заалтуудыг хангаж байвал дээр дурьдсан хөшүүн хавиргуудын хоорондох зайг 3
хүртэл ихэсгэж болно.
Их хэмжээтэй үл хөдлөх ачаа төвлөрч дарах цэгүүдэд болон тулгуур дээр хөндлөн хамруудыг тавих хэрэгтэй.
Зөвхөн хөндлөн хамарар хүчитгэсэн хананд цухуйж буй хэсгийн өргөн тэгш хэмтэй хос хамарт нэг талын
хамартайд мм-ээс, хамрын зузаан нь - ээс тус тус бага байж болохгүй. Дам нурууны ханыг нэг талын
хөндлөн хамарар хүчитгэхэд дан булант төмрийг хананд хурц үзүүрээр нь гагнаж тогтоохыг зөвшөөрнө.
Энэ хамартай ойр байгаа ханын ирмэгтэй давхцах тэнхлэгтэй харьцуулсан инерцийн момент нь тэгш хэмт
хос хамрын инерцийн моментоос багагүй байх ёстой.
7.11. Ханыг нэг дагуу хамарар хүчитгэхэд түүний огтлолын шаардагдах инерцийн момент -ийг дараах
томъёогоор тодорхойлно. Үүнд:
Хөндлөн хамарт Js = 3heft3; (89)
Дагуу хамрын инерцийн моментийг 26 дугаар хүснэгтийн томъёогоор хязгаарын утгыг бодолцож
Дагуу хамрын шаардагдах Хязгаарын утга
h1/hef огтлолын инерцийн момент Jsl Хамгийн бага Хамгийн их
Jsl,min Jsl,max
0,20 (2,5 - 0,5a/hef) ´ a2t3/hef 1,5heft3 7heft3
0,25 (1,5 – 0,4a/hef) ´ a2t3/hef 1,5heft3 3,5heft3
0,30 1,5heft3 – –
Тайлбар. -ийг олоход -ийн завсарын утгыг шугаман интерполячлалаар
тодорхойлж болно.
Дагуу ба хөндлөн хөшүүн хамар, ханын нэг талд байрлавал огтлолын инерцийн момент тус бүрийг хамартай
байгаа ханын ирмэгтэй давхцсан тэнхлэгтэй харьцуулан бодож олно. Хөндлөн ба дагуу хөшүүн хамрын
цухуйсан хэсгийн хамгийн бага хэмжээг 7.10 дугаар заалтын дагуу авна.
7.12. Нийлмэл огтлолтой дам нурууны тулгуур дээрх ханын хэсэгт хөшүүн хамарар хүчитгэсэн үед түүнийг
хавтгайн гаднах дагуу гулзайлттай босоо тулаас гэж үзэж тулгуурын дэрний сөрөг хүчинд шалгана.
Энэхүү тулаасны тооцоот огтлолд хөшүүн хамрын огтлол, хамрын 2 хажуугийн өргөнтэй ханын зурвасын
огтлолыг нэмж авна. Шонгийн тооцоот урт нь дам нурууны ханын өндөртэй тэнцүү байна. Тулгуурын
хамрын доод буланг (15-р зураг) тэгшилж дам нурууны доод бүсэнд нягт шахаж наалдуулах буюу гагнана.
Дэрний сөрөг даралтын үйлчлэлээр дээрх огтлол дээр үүсэх хүчдэл дор дурьдсанаас хэтэрч болохгүй: эхний
тохиолдолд ( ) а £ 1,5t байхад гангийн тооцоот эсэргүүцлийг шамралтын Rp ; а > 1,5t байхад шахалтын
эсэргүүцэл -тай харьцуулж үзнэ. Хоёр дахь тохиолдолд ( ) шамралт -тай харьцуулна.
- Тулгуур дээрх хавиргыг дам нурууны доод бүсэнд гагнах тохиолдолд ганаасны оёдлыг дэрний сөрөг
үйлчлэлд тооцоолж шалгах хэрэгтэй.
7.13. Дам нурууны дээд бүсэнд үйлчилсэн төвлөрсөн ачааны доор байрлах нэг талын хөшүүн хавиргыг
эксцентриситеттэй шахалтанд ажиллах босоо тулаас гэж тооцоо хийнэ. Энэ эксцентриситет нь ханын
хавтгайн дунд талаас тулаасны тооцоот огтлолын хүндийн төв хүртэлх зайтай тэнцүү байна. Тулаасны
тооцоот огтлолд хөшүүн хамрын огтлол ба хамрын 2 талын өргөнтэй ханын зурвасыг нэмж оруулах
хэрэгтэй. Тулаасны тооцоот өндөр ханын өндөртэй тэнцүү байна.
ТӨВИЙН БА ТӨВИЙН БУС ШАХАЛТТАЙ БОЛОН
ШАХАЛТ-ГУЛЗАЙЛТТАЙ ЭЛЕМЕНТИЙН ХАНА.
7.14. Ханын тооцоот өндрийг зузаанд нь харьцуулсан харьцаа төвийн шахалтанд ( ), төвийн бус шахалт
болон шахалт гулзайлттай элементэд 16-р зургаар ( ) байх бөгөөд 7.16 дугаарт зааснаас бусад тохиолдолд -
аас хэтрэхгүй байх дүрэмтэй. Үүнд -ыг 27 дугаар хүснэгтээр тодорхойлно.
Харьцангуй Элемент-ийн ба -ын утга -ыг тодорхойлох томъёо
эксцентриситет огтлол
2Т хэлбэрт < 2,0 = 1,30+0,15 2
³ 2,0 = 1,20+0,35 тэхдээ 2,3-аас ихгүй
m=0 Онгоцон < 1,0 = 1,2
огтлолт ³ 1,0 = 1,0+0,2 тэхдээ 1,6-аас ихгүй
швел-лерэн
цувимал
Цувимал-аас < 0,8 = 1,0
бусад ³ 0,8 = 0,85+0,19 тэхдээ 1,6-аас ихгүй
швеллер
m ³ 1,0 2Т хэлбэрт < 2,0 = 1,30+0,15
онгоцон ³ 2,0 = 1,20+0,35 тэхдээ 3,1-ээс ихгүй
огтлолт
– Төвийн шахалтын тогтворжилтын тооцоонд авах элементийн нөхцөлт
туялзалт;
–Моментийн үйлчлэх хавтгайд тогтворжилтыг тооцоолоход авах элементийн

нөхцөлт туялзалт.
Тайлбар: 1. Онгоцон огтлол гэдэгт тэгш өнцөгт огтлолын битүү огтлол орно.
(нийлмэл, нугалмал тэгш өнцөгт, квадрат)
2. Онгоцон огтлолд m > 0 байхад - ыг гулзайлтын моментийн хавтгайтай
параллель хананд тодорхойлно.
3. 0 < m < 1,0 байхад -ыг m = 0 ба m = 1,0 байхад тодорхойлсон - ын утгын
шугаман интерполяцчлалаар тодорхойлно.
2Т хэлбэрт ба онгоцон огтлолт төвийн бус шахалтат элементийн бүдүүвч

16 дугаар зураг
7.15. Энэ зүйл ба 28 дугаар хүснэгт хасагдсан

7.16. Төвийн бус шахалтат , шахалт-гулзайлттай 2Т хэлбэрт ба онгоцон огтлолт (16-р зураг) элементийг 56
дугаар томъёогоор тооцоолоход ханын тооцоот өндөр зузааны харьцаа a = (s - s1)/s -ын утгаас хамаарна. (s -
ханын тооцоот ирмэг дахь хамгийн их шахагдах хүчдэлийг "нэмэх" тэмдэгтэй авч je, jexy буюу cj;
илтгэлцүүргүй бодно. s1 - ханын эсрэг талын тооцоот ирмэгийн харгалзах хүчдэл)
Үүнд a £ 0,5 байхад 7.14 дугаар зүйлээр тодорхойлно.
a ³ 1 байхад доорх томъёогоор харьцааг олно.
(90)
Үүнд : , - тухайн огтлол дахь дундаж шүргэх хүчдэл 0,5 < a < 1 байхад a = 0,5 ба a = 1-ийн хоорондох утгаар
шугаман интерполяцчлалаар тодорхойлно.
7.17. Төвийн бус шахалттай ба гулзайлттай –шахалтат 2Т хэлбэрт ба онгоцон огтлолоос ялгаатай огтлол
бүхий элементийн 7.15 дугаар зүйлээр тодорхойлох харьцааны утгыг 0.75 илтгэлцүүрээр үржүүлнэ.
7.18. Төвийн ба төвийн бус шахалттай болон гулзайлт-шахалттай Т хэлбэрийн огтлолтой элементийн туялзалт
( ) 0,8-4 хүртэл хэмжээнд байвал Т хэлбэрийн огтлолын ханын зузааныг тооцоот өндөрт харьцуулсан харьцаа
1 £ bf /hef £ 2 байхад доорх томъёогоор тодорхойлно.
(91)
bf — Т хэлбэртийн полконы өргөн;

hef – Т хэлбэртийн ханын тооцоот өндөр
< 0,8-аас > 4 байхад 91 дүгээр томъёонд = 0,8 буюу = 4 гэж авна.
Элементийн огтлолд туялзалтыг хязгаарын утгаар авсанаас гадна тооцооны зохих үндэслэлтэй бол hef /t
харьцааны хамгийн их утгыг илтгэлцүүроор үржүүлнэ. Тэхдээ 1,25-аас хэтэрч болохгүй. (jm = j буюу jm = jс,
s = N/A).
7.19. 2Т хэлбэрт огтлолтой ханын тооцоот өндөр бөгөөд түүний дундуур байрлуулсан дагуу хос хамар ханаар
хүчитгэсэн төвийн шахалтат элементэд 7.14 дүгээр зүйлээр тогтоосон харьцааг илтгэлцүүрээр үржүүлнэ.
Jsl/(heft3) £ 6 байхад -ийг доорх томъёогоор олно.
, (92)
- дагуу хамрын огтлолын инерцийн момент.

Моменттой, ханын дундуур байрласан дагуу хөшүүн хамар бүхий төвийн бус шахалттай буюу гулзайлт-
шахалттай дам нурууны ханын их ачаалалтай хэсэг нь бүс ба хамрын тэнхлэгийн хооронд байхад ханын
ялтасыг бие даасан байдалтай гэж үзэж 7.14 ба 7.16 дугаар зүйлийн шаардлагын дагуу хүчитгэнэ. Хэрэв
хөшүүн хамар ханын нэг талд байрласан бол түүний инерцийн моментыг ханын ойр байгаа захынхтай
давхцсан тэнхлэгтэй нь харьцуулж гаргана. Дагуу хөшүүн хавиргыг элементийн тооцоот огтлолд оруулж
тооцно. Дагуу хавиргыг хуйлмал буюу эвхмэл хэлбэртэй хийвэл ханын -ийг бодоход түүний дэлгэмэл уртаар
авч үзнэ. Дагуу хамрын цухуйх хэсгийн хамгийн бага хэмжээг 7.10 дугаар заалтын шаардлагыг хангахуйцаар
авах хэрэгтэй.
7.20. бодит харьцаа 7.14 дүгээр заалтаар тодорхойлсоноос их байвал (төвийн шахалтат элементэд 2 дахинаас
ихгүй) тооцооны томъёоны -ийн (хөндлөн огтлолын талбай) оронд ханын өндөр -д харгалзах -ийн утгыг
тавина.
Гулзайлтын хавтгайд перпендикуляр ба параллель байрлалтай огтлол үүсгэх ялтсанд онгоцон огтлолынхыг
ба гэж тодорхойлно.
2Т хэлбэрт ба швеллерэн огтлолд Ared = A – (hef – hred)t ;
Онгоцон огтлолтой төвийн шахалтанд Ared = A – 2(hef – hred)t – 2(hef1 – hred1)t1
Онгоцон огтлолтой төвийн бус шахалтат ба гулзайлттай шахалтанд
Ared = A – 2(hef –hred)t
Төвийн шахалттай швеллерэн огтлолтой элементэд
, (92,а)
Үүнд швеллерэн огтлолт ханын нөхцөлт туялзалтыг 27 дугаар хүснэгтээс авна. 2Т хэлбэрт ба онгоцон
огтлолт төвийн шахалттай элементэд
(92,б)
харгалзах огтлолын ханын нөхцөлт туялзалт. байхад 27 дугаар хүснэгтээс авна. - ханын нөхцөлт туялзалт
-ийг тодорхойлоход гэж авна.
- илтгэлцүүрийг 2Т хэлбэрт огтлолд k = 1,2 + 0,15 ( > 3,5 байхад = 3,5 гэж авна) онгоцон огтлолд k = 2,9 + 0,2
– 0,7 гэж авна. ( > 2,3 байхад = 2,3 гэж авна); –элементийн нөхцөлт туялзалт. 27 дугаар хүснэгтээс авна.
Төвийн бус шахалттай ба гулзайлт-шахалттай элементэд -ийг томъёогоор бодно. Үүнд -ийг 27 дугаар
хүснэгтээс авч -илтгэлцүүрийг байхад олно. Ханын тооцоот өндрийн дээрх өөрчлөлтийг 7,51,61,62 дугаар
томъёогоор зөвхөн хөндлөн огтлолын талбайг ‘’ ’’ – бодоход хэрэглэнэ.
7.21. байхад цул баганын ханыг хоорондоо (2,5–3) зайтай хөндлөн хөшүүн хамарар хүчитгэнэ. Ингэж буй
элемент бүрт 2-оос цоонгүй хамар байвал зохино. Хөндлөн хамрын цухуйх хэсгийн хамгийн бага хэмжээг
7.10 дугаар заалтын дагуу авна.
ТӨВИЙН, ТӨВИЙН БУС ШАХАЛТАТ БОЛОН ГУЛЗАЙЛТ-ШАХАЛТТАЙ БА ГУЛЗАЙЛТТАЙ

ЭЛЕМЕНТИЙН БҮСНИЙ ХУУДАС ТӨМӨР (ПОЛКИ)
7.22. Полкины саравчын тооцоот өргөн -ийн хэмжээг дараах байдлаар авна: Гагнааст элементэд ханын
ирмэгээс (нэг талын оёдолтойд, оёдолтой талын хананаас) полкины зах хүртэл, цувимал огтлолд дотор талын
бөөрөнхийралтаас полкины зах хүртэл, нугалмал профилд (Зураг 11) ханын бөөрөнхийралтаас полконы зах
хүртэл.
7.23. Төвийн, төвийн бус шахалтат ба гулзайлт шахалтат элементийн нөхцөлт туялзалт 0,8-аас 4 хүртэл
байхад полконы саравчын өргөн -ийг зузаанд ( ) харьцуулсан харьцааг 29 дүгээр хүснэгтийн томъёогоор
тодорхойлно. Энэ харьцаа томъёогоор гаргаснаас их байж болохгүй.
Полконы шинж чанар ба элементийн огтлол -ийн хамгийн их утга
Хөвөөг нь эмжээрлээгүй 2Т ба Т хэлбэрт
огтлолтой
Хөвөөг нь эмжээрлэсэн 2Т ба Т хэлбэрт
огтлолтой
Хөвөөг нь эмжээрлээгүй адил талт булан
төмөр ба нугалмал профил (швеллерээс
бусад)
Хөвөөг нь босоо хамарар эмжээрлэсэн адил
талт булан төмөр ба нугалмал огтлол
Хөвөөг нь эмжээрлээгүй том, ижил бус талт
булан төмөр ба швеллерийн полка
Хөвөө нь босоо хамарар эмжээрлэсэн ба
хүчитгэсэн төдүүлтэй нугалмал огтлол
< 0,8 буюу > 4 байхад 29 дүгээр хүснэгтийн томъёонд харгалзах = 0,8 буюу = 4-ыг тавина.
7.24. Гулзайлттай элементийн шахалтын бүсийн полкийн өргөн bef –ийг саравчын зузаан -д харьцуулсан
харьцааг 30 дугаар хүснэгтийн томъёогоор тодорхойлно. Тэхдээ харьцааны хэмжээ томъёоны утгаас их байж
болохгүй.
-ийн хамгийн их утга
Гулзайлттай Саравчын шинж чанар
элементийн тооцоо
Эмжээрлээгүй
Харимхай хэв
Хамарар Эмжээрлэсэн
гажилтын хязгаар дотор
bef /t = 0,11hef /tw, тэхдээ
Налархай хэв гажилт Эмжээрлээгүй -аас ихгүй
нэмэгдэхийг бодолцох bef /t = 0,16hef /tw, тэхдээ
Хамраар эмжсэн -аас ихгүй
hef/tw £ 2,7 байхад bef/t: харьцааны хамгийн их утга нь:
Хөвөөг нь эмжээрлээгүй саравчинд - bef/t = 0,3 ;
Хамарар эмжсэн саравчинд- bef/t = 0,45
Үүнд: - дам нурууны тооцоот өндөр. - дам нурууны ханын зузаан
7.25. Хамарар эмжээрлэсэн полкины өндөр - ийг түүний тэнхлэгээр хэмжих бөгөөд төдүүлээр хүчитгээгүй
элементэд (11-р зураг) - ээс төдүүлээр хүчитгэсэн элементэд -ээс тус тус багагүй байвал зохино.
Сүүлчийн тохиолдолд хамрын зузаан 2aef . –ээс багагүй байх ёстой.
7.26. Онгоцон огтлолтой төвийн шахалттай элементэд полкины өргөнийг зузаанд нь харьцуулсан -ийг
онгоцон огтлолт дам нурууны ханатай адилаар 27 дугаар хүснэгтээс авна. Төвийн бус шахалттай ба гулзайлт-
шахалттай онгоцон огтлолт элементийн харьцааны хамгийн их утгыг дараах байдлаар авна. байхад төвийн
шахалттай элементийнхээр авна.
m ³ 1,0 буюу £ 2 + 0,04m байхад bet /t = байна.
m ³ 1,0 бөгөөд > 2 + 0,04m байхад .
bef /t –ийн харьцааг m = 0,3 ба m = 1 утгаар тодорхойлоод харьцангуй эксцентриситет 0,3 < m < 1 байх үеийн
bef /t,- ийн хамгийн их утгыг шугаман интерполяцлалаар олно.
7.27. Төвийн ба төвийн бус шахалтат, гулзайлт-шахалттай элементийг туялзалтын хязгаараар, гулзайлттай
элементийг хотойлтын хязгаараар тэдгээрийн огтлолыг тодорхойлно. Түүнчлэн холбогдох тооцооны
үндэслэлээр полкины саравчын өргөнийг зузаанд нь харьцуулсан -ны хамгийн их утгыг гэсэн илтгэлцүүрээр
үржүүлж гаргана. Тэхдээ харьцааны тоон утга 1,25-аас их байж болохгүй.
Тэхдээ төвийн ба төвийн бус шахалтат, гулзайлт-шахалтын элементэд jm – ийн утга элементийн
тогтворжилтыг шалгахад ашигладаг j, je, jexy- ийн утгаас бага s = N/A байна. Гулзайлттай элементэд jm = 1, s
– нь ба -ээр тодорхойлсон 2 утгаас их байх ёстой.
8. ХУУДАСТ БҮТЭЭЦИЙН ТООЦОО

БАТ БЭХИЙН ТООЦОО
8.1. Моментгүй хүчдэлт төлөвт орших хуудаст бүтээцийн (эргээст бүрхүүл- оболочек вращения) бат бэхийн
тооцоог доорх томъёогоор тодорхойлно.
, (93)
Үүнд: - харилцан перпендикуляр хоёр чиглэл дэх нормаль хүчдэл.

- үйлдвэрийн байгууламжийн зураг төсөл зохиоход мөрдөх БНбД-ийн шаардлагыг харгалзан үзэх бүтээцийн
ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр.
Гол хүчдэлийн абсолют, утга тооцоот эсэргүүцлийг - илтгэлцүүрээр үржүүлснээс их байж болохгүй.
8.2. Шингэн, хий, буюу үүрмэг материалын даралтанд байгаа моментгүй, нимгэн ханат эргээст бүрхүүлийн
(17-р зураг) хүчдэлийг дараах томъёонуудаар тодорхойлно.
; (94)
(95)
Үүнд. s1 ба s2 - харгалзах меридионт ба цагирган хүчдэл ;

r1 ба r2 - хонхор бүрхүүлийн гадаргуугийн тэг дундах гол хүчдэлийн муруйн радиус;
p -хонхор бүрхүүлийн нэгж гадаргууд оногдох тооцоот даралт;
t - хонхор бүрхүүлийн зузаан;
F - хонхор бүрхүүлийн abc хэсэгт (17-р зураг) үйлчлэх бүрэн тооцоот даралтад бүрхүүлийн z-z тэнхлэг
дээрх проекц;
r ба b -17-р зурагт үзүүлсэн радиус ба өнцөг.
17 дугаар зураг. 18 дугаар зураг

Эргээст бүрхүүлийн бүдүүвч Конус хэлбэрт
эргээст бүрхүүлийн бүдүүвч
8.3. Дотор талын жигд даралтанд орших моментгүй, нимгэн ханат, битүү эргээст бүрхүүлийн хүчдэлийг
Цилиндр хэлбэрт бүрхүүлд
ба ; (96)
Бөмбөрцөг хэлбэрт бүрхүүлд
; (97)
Конус хэлбэрт бүрхүүлд

ба , (98)
Үүнд. p – Бүрхүүлийн нэгж гадаргууд оногдох дотор талын тооцоот даралт;

r – Бүрхүүлийн тэг дундах радиус (18-р зураг);
b - Конусын гадаргуу түүний z–z тэнхлэгийн хооронд үүсэх өнцөг (18-р зураг).
8.4. Бүрхүүлийн зузаан буюу хэлбэр нь өөрчлөгдөх цэгт болон ачаалал өөрчлөгдөхөд тухайн орчны хүчдэлийг
(захын нөлөөг) тооцож үзэх хэрэгтэй.
ТОГТВОРЖИЛТЫН ТООЦОО
8.5. Параллель чиглэлд жигд тархах шахалтанд битүү, бөөрөнхий цилиндр эргээст бүрхүүлийн
тогтворжилтын тооцоог доорх томъёогоор тодорхойлно.
s1 £ gcscr1, (99)
Үүнд. s1 – Бүрхүүлийн тооцоот хүчдэл;
scr1 – Критик хүчдэл. yRy буюу cEt/r-ийн утгуудын аль багатай нь тэнцүү гэж авна. (r – бүрхүүлийн
гадаргуугийн төв дундах радиус ; t – бүрхүүлийн зузаан) 0 < r/t £ 300 байхад y -ийг доорх томъёогоор
. (100)
Илтгэлцүүр c –ийг 31 дүгээр хүснэгтээс авна.

r/t 100 200 300 400 600 800 1000 1500 2500
c 0,22 0,18 0,16 0,14 0,11 0,09 0,08 0,07 0,06
Үүсгэгчтэй параллель чиглэлд төвийн бус шахалт буюу хамгийн их моменттэй цэг дэх шүргэх хүчдэлтэй үед
диаметрийн хавтгайд цэвэр гулзайлт бий болсон тохиолдолд момент нь 07Е (t/r)3/2 -аас хэтрээгүй байхад
хүчдэл нь (1,1 - 0,1 s¢1/s1) дахин өснө. Үүнд - хамгийн бага хүчдэл (сунгах хүчдэлийг хасах тэмдэгтэй сөрөг
гэж авна.).
8.6. Нөхцөлт туялзалт байхад хоолойг шахалттай эсвэл гулзайлт-шахалттай шилбэний адил үзэж тооцох ба
доорх нөхцлийг хангасан байвал зохино.
. (101)
Ийм хоолойг ханын тогтворжилтын тооцооноос хамааруулахгүйгээр 5 дугаар бүлгийн шаардлагын дагуу
тогтворжилтонд шалгана. Хэрэв -ийн утга 101 дүгээр томъёогоор тодорхойлсоны талаас хэтрэхгүй байвал
оёдолгүй буюу цахилгаан гагнааст хоолойн хананд тогтворжилтын тооцоо хийх шаардлагагүй.
8.7. Хоёр тулгуур үүсгэж чиглүүлэгч нумын дагуу шахалтанд ажиллах цлиндр панелийг b2/(rt) £ 20 үед ялтас
шиг (пластика) дараах томъёогоор тооцно.
; (102)
Тооцоот хүчдэл байхад

. (103)
0,8Ry < s < Ry байхад b/t.-ийн хамгийн их утгыг шугаман интерполяцлалаар тодорхойлно. Хэрэв b2/(rt) > 20
байвал панелийн тогтворжилтыг хүнхэр бүрхүүлтэй адилаар 8.5-дугаар зүйлийн дагуу тооцоолно.
8.8. Жигд тархсан гадаад ачаа (даралт) эргэлтийн битүү бөөрөнхий цлиндр бүрхүүлийн хажуу гадаргад
үйлчлэх үед түүний тогтворжилтийг дараах томъёогоор тооцно.
s2 £ gcscr2 (104)
s2 = pr/t – хүнхэр бүрхүүлийн тооцоот цагирган хүчдэл;

scr2 – критик хүчдэл 0,5 £ l/r £ 10 байхад доорх томъёогоор олно.
scr2 = 0,55E(r/l)(t/r)3/2; (105)
l/r ³ 20 байхад scr2 = 0,17E(t/r)2; (106)

10 < /r < 20 байхад scr2-ыг шугаман интерполяцлалаар олно.
- цилиндр бүрхүүлийн урт.
Мөнхүү бүрхүүлийг алхамтай (тэнхлэгээрх хэмжээ) цагирган хамарар хүчитгэвэл түүний тогтворжилтыг
104-106 дугаар томъёонд -ийн оронд -ийг тавьж тодорхойлно.
Энэ тохиолдолд хамар нь шахалтанд ажиллах шилбэ шиг өөрийн хавтгайд тогтворыг хангана. Шахах хүчлэл
нь , шилбэний тооцоот урт lef = 1,8r хөндлөн огтлолд хамарны тэнхлэгээс хоёр тийш -өргөнтэй бүрхүүлийн
хэсгийг оруулж тооцно. Харин шилбэний нөхцөлт туялзалтыг томъёогоор бодох ба 6,5-аас хэтэрч болохгүй.
Нэг талын хөшүүн дан хамартай үед түүний инерцийн моментийг хамар талын хүнхэр бүрхүүлийн
гадаргуутай давхцах тэнхлэгтэй харьцуулж бодно.
8.9. Эргэлтийн битүү, бөөрөнхий цлиндр бүрхүүлд 8.5 ба 8.8 дугаар зүйлд дурьдсан ачаалал нэг зэрэг
үйлчилсэн бол түүний тогтворжилтын тооцоог доорх томъёогоор тодорхойлно.
, (107)
-ийг 8.5 дугаар заалтын дагуу, -ийг 8.8 дугаар заалтын дагуу тус тус бодно.
8.10. Тэнхлэгийн дагуу шахах хүчний (19-р зураг) үйлчлэлд b £ 60°-аас бага өнцөгтэй эргэлтийн конус
хэлбэрт бүрхүүлийн тогтворжилтын тооцоог доорхи томъёогоор гүйцэтгэнэ.
N £ gcNcr, (108)
Үүнд: Критик хүч -ийг доорх томъёогоор тодорхойлно.

Ncr = 6,28rmtscr1cos2b, (109)
t – хүнхэр бүрхүүлийн зузаан;
scr1 – 8.5дугаар заалтын дагуу бодогдох хүчдэл. Үүнийг бодоход радиус r-ийн оронд rm, -ийг авна.
. (110)
19 дүгээр зураг. Шахалтын дагуу хүчний үйлчлэлд эргэлтийн конус хүнхэр бүрхүүлийн бүдүүвч.
8.11. Конусан хүнхэр бүрхүүлийн хажуу гадаргууд эргэлтийн үед нормаль жигд тархсан даралт үйлчлэвэл
түүний тогтворжилтыг доорх томъёогоор тодорхойлно.
s2 £ gcscr2, (111)
s2 = prm /t – хүнхэр бүрхүүл дэх цагирган тооцоот хүчдэл;
scr2 – Критик хүчдэл. Доорх томъёогоор бодно.
scr2 = 0,55E(rm /h)(t/rm)3/2, (112)
- конус бүрхүүлийн өндөр (буйрын хооронд)
- радиус үүнийг 110 томъёогоор тодорхойлно.
8.12. 8.10 ба 8.11 дүгээр зүйлд заасан ачаалалд нэг зэрэг нэрвэгдсэн конус хэлбэрийн эргээст бүрхүүлийн
тогтворжилтыг доорх томъёогоор бодно.
, (113)
Ncr ба scr2 -ыг 109, 112 дугаар томъёогоор бодно.
8.13. Бүтэн бөмбөлөг хүнхэр бүрхүүл гадаргууд нормаль үйлчлэх гадаад жигд тархсан даралтын -үйлчлэл,
мөн үед түүний тогтворжилтын тооцоог дараах томъёогоор хийнэ.
s £ gcscr, (114)
s = pr/2t – тооцоот хүчдэл;

scr = 0,1Et/r – критик хүчдэл Ry-аас ихгүй байна.
r – бөмбөлөгийн гадаргуугийн тэг дундах радиус.
МЕМБРАНТ МЕТАЛЛ БҮТЭЭЦИЙН ТООЦООНЫ

ҮНДСЭН ШААРДЛАГА
8.14. Мембрант бүтээцийн тооцоонд, мембраны хөвөө нь тулж буй хүрээний харимхай элементэд дэрлэх
шугамынхаа дагуу нугасан холбоос үүсгэж, хүрээний элементэд шилжисхийлт дамжина гэж үзнэ.
8.15. Мембраны геометрийн шугаман бус хэлбэр байнга хэв гажилттай төлөв байдалтай байдгийг бодолцон
мембран, хүрээний элементтэйгээ хамтран ажиллана гэдгийг энэ бүтээцийн тооцооны үндэс болгоно.
8.16. Мембраны хөвөөгөөр хуваарилагдсан нормаль ба шүргэх хүчдэл нь хүрээний тангенциал хавтгайд
тулгуурын хүрээнд тэнцвэржүүлэх шахалт, гулзайлтыг үүсгэнэ. Мембрант бүтээцийн тулгуурийн хүрээний
элементийг тооцох явцад дараах тооцоонуудыг хийнэ. Үүнд:
Тангенциал хавтгайд гулзайлт үүсгэх;
Хүрээний элементүүдэд тэнхлэгээрх шахалт үүсгэх;
Түүнчлэн хүрээний элементтэй мембран хүрэлцэх шугамын дагуу үүссэн шүргэх хүчдэл нь шахалтыг үүсгэх
бол ; Босоо хавтгайд гулзайлт үүсгэх зэрэг болно.
8.17. Элементийн огтлолын хүндийн төвтэй харьцуулахад эксцентриситеттэй мембраныг бэхлэхэд 8.16
дугаарт дурьдсанаас гадна хүрээний тооцоо хийхэд мушгиралтыг бодолцох хэрэгтэй.
8.18. Бөөрөнхий хавтгай мембраны төв хэсэгт хүчдэлийг тодорхойлоход хүрээний тулгуурыг хэв гажилтанд
орохгүй гэж үзэж болно.
8.19. Хэв гажилтанд орсон хүрээн дээр бэхлэгдсэн эллипис хэлбэрийн мембраны төвийн хүчдэлийг
тодорхойлоход хүрээний элементийг 8.18 дугаар зүйлд дурьдсантай адилаар хэв гажилтанд орохгүй гэж үзэж
болно. Харин ингэж хялбарчлахад бөөрөнхийт радиусны оронд эллиписийн их тэнхлэгийн талыг авна.
(Эллиписийн их тэнхлэгийн талыг багад харьцуулахад 1,2 –оос ихгүй байвал зохино)
9. ГАН БҮТЭЭЦИЙН ЭЛЕМЕНТИЙН ДААМГАЙЖИЛТЫН
(ВЫНОСЛИВОСТЬ) ТООЦОО
9.1. Хөдөлгөөнт ачаа, чичиргээ болон бусад төрлийн олон дахин давтагдах (ачааны давтамжийн тоо ба
түүнээс дээш) ачаалалтай ган бүтээц түүний элемент (өргүүрийн ба ажлын талбайн дам нуруу, бункер болон
ачиж буулгах тавцангийн бүтээц, төрөл бүрийн хөдөлгүүрийн элемент г.м ) нь гангийн цуцалтыг бий болгох
учир их хэмжээний хүчдэлийн бөөгнөрлийг давах бүтээцийн шийдлийг олж түүнийг даамгайжилтанд шалгах
шаардлагатай. Ачааллын давтамжийн тоог ашиглалтын технологийн шаардлагын дагуу авна.
Антен, утааны яндан, цамхаг, өргөх төхөөрөг зэрэг өндөр байгууламжийн бүтээцийг салхины үйлчлэлийн
резонансад шалгахаас гадна даамгайжилтын тооцоо хийж шалгах хэрэгтэй. Бүтээцийн даамгайжилтын
тооцоонд үйлчлэх ачааг "Ачаалал ба үйлчлэл" БНбД 2.01.07-90-ийн дагуу авна.
9.2. Даамгайжилтын тооцоог дараах томъёогоор үйлдэнэ.
smax £ aRngn, (115)
Үүнд - Цуцалтын тооцоот эсэргүүцэл. 32 дугаар хүснэгтээс авна. нь гангийн түр эсэргүүцэл ба бүтээцийн
элементийн бүлгээс хамаарахыг 83 дугаар хүснэгтээс үз.
- ачааллын давтамжийн тооноос " " хамаарах илтгэлцүүр n < 3,9Ч106 байхад -ийг доорх томъёогоор
Элементийн I, II бүлэгт
; (116)
Элементийн III-YIII бүлэгт
; (117)
n ³ 3,9Ч106 байхад a = 0,77.
gn – илтгэлцүүрийг 33 дугаар хүснэгтээр тодорхойлно. - нь хүчдэлийн төрөл ба түүний тэгш бус хэмийн
илтгэлцүүрээс хамаарна. Үүнд r = smin/smax; болно. smin ба smax нь тооцоо хийж буй элементийн цэвэр
огтлолоор (динамикийн ба j, je, jb илтгэлцүүрүүдгүйгээр) бодсон хүчдэлийн хамгийн их ба хамгийн бага
абсолют утга. Хүчдэлийн утга янз бүр байхад хүчдэлийн тэгш бус хэмийн илтгэлцүүрийг "хасах" тэмдэгтэй
авна.
Гангийн тасралтын түр эсэргүүцэл Run –ийн үеийн R¡ -ийн утга.
(МПа/кгс/см2)
Элементийн420 хүртэл 420-440 440-520 520-580 580-635
бүлэг (4300) (4300-4500) (4500-5300) (5300-5900) (5900-6500)
1 120 (1220) 128 (1300) 132 (1350) 136 (1390) 145 (1480)
2 100 (1020) 106 (1080) 108 (1100) 110 (1120) 116 (1180)
3 Бүх гангийн маркад 90 (920)
smax Хүчдэлийн тэгш бус хэмийн - илтгэлцүүрийг бодох томъёо

илтгэлцүүр- r
–1£r£0
Суналт 0 < r £ 0,8
0,8 < r < 1
Шахалт –1£r<1
Давамгайжилтын тооцооны томъёонд (115) aRngn -ийн үржвэр, Ru/gu.-ээс хэтэрч болохгүй.
9.3. Ган бүтээц ба түүний элемент -аас бага тоотой давталттай ачааг шууд хүлээн авч байвал зураг төсөл
зохиоход сонгон авсан бүтээцийн шийдлийг хүчдэлийн хэт бөөгнөрөл үүсэхгүй гэж үзэх бөгөөд шаардлагатай
тохиолдолд бага давтамжийн бат бэхэд тооцоо хийж шалгавал зохино.
10. ГАН БҮТЭЭЦИЙН ЭЛЕМЕНТИЙН БАТ БЭХИЙН ТООЦООНД

ХЭВРЭГШЛИЙГ БОДОЛЦОХ НЬ:
Цаг уурын I1, I2, II2, II3, II4, ба II бүсэд барих барилгын бүтээцийн төвийн ба төвийн бус суналтат болон
гулзайлттай элементийн суналтын бүсийн бат бэхийг шалгахдаа хэврэгшлийн эсэргүүцлийг оруулан доорх
smax £ bRu/gu, (118)
smax – динамикийн илтгэлцүүр ба jb-ийг оролцуулаагүй цэвэр огтлолын талбайгаар бодсон (элементийн
тооцоот огтлолд) хамгийн их суналтын хүчдэл.
b – илтгэлцүүрийг 84 дүгээр хүснэгтээс авна. Элементийн хэврэгшлийг бодолцон бат бэхийг шалгахдаа
огтлолын талбайг ихэсгэхгүй байх шийдлийг хэрэглэвэл зохино. Үүнд Y бүлгийн шаардлагыг хангах
хэрэгтэй.
11. ГАН БҮТЭЭЦИЙН ХОЛБООСНЫ ТООЦОО

ГАГНААСТ ХОЛБООС
11.1. Төвийн суналтат буюу шахалтат элементийн холбоосны уулзварт гагнаасны тооцоог доорх томъёогоор
бодно.
, (119)
t- Холбож буй элементүүдийн хамгийн бага зузаан.
- Оёдлын тооцоот урт. Тооцоот урт нь бүтэн уртыг 2t-ээр багасгасантай тэнцүү буюу оёдлын төгсгөл,
уулзварын хязгаараас гадагш гарсан байвал бодит бүтэн урттай тэнцүү байна.
Бүтээцийн элементийн холбоосны тулгасан уулзварын гагнаасны тооцоог 5.2 дугаар зүйлийн 119 дүгээр
томъёогоор бодоход -ийн оронд - ийг хэрэглэнэ. Холбоосны уулзварт гагнаасанд 2 дугаар хавсралтанд
дурьдсан гагнуурын материалыг хэрэглэж холбоосыг бүрэн ширээсэн бөгөөд суналтын оёдлын чанарыг
физик аргаар шалгасан бол тооцоо хийх шаардлагагүй.
11.2. Дагуу ба хөндлөн хүч үйлчилж байгаа холбоосны булант оёдлыг хоёр огтлолд (20-р зураг) хяргалтэнд
тооцоолох хэрэгтэй.
20. дугаар зураг. Булант оёдолтой гагнааст холбоосны тооцоот огтлолын бүдүүвч.
1 – Оёдлын металлаарх огтлол; 2 – Хайлуулах ирмэгийн металлаарх огтлол
I огтлол оёдлын металлаар
N/(bf kf lw) £ Rwf gwf gc; (120)
II огтлол хайлшны заагийн металлаар

N/(bz kf lw) £ Rwz gwz gc, (121)
lw – оёдлын тооцоот урт- оёдлын бүтэн уртаас 10мм бага байна.
bf , bz – элементийн гагнаасны металлаас хамаарах илтгэлцүүр.
530 МПа (5400кгс/см2) хүртэлх урсалтын хязгаартай ган хэрэглэвэл 34 дүгээр хүснэгтээр авна. 530 МПа
(5400кгс/см2)-аас дээш урсалтын хязгаартай ганд гагнуурын утасны диаметр, оёдлын байдал, гагнуурын
төрлөөс хамаарахгүйгээр bf = 0,7 ба bz = 1.
gwf ба gwz – оёдлын ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр. Цаг уурын I1, I2, II2 ба II3 бүсээс бусад нутагт барих бүх
тохиолдолд энэ 2 илтгэлцүүр =1 болно. Rwun = 410 МПа (4200 кгс/см2) норматив эсэргүүцэлтэй металлын
оёдолд = 0,85, бусад ганд =0,85 байна.
Гагнаасны оёдлын хэмжээсийг тооцоогоор тогтоосон булант оёдлын элементэд 285МПа (2900кгс/см ) хүртэл
урсалтын хязгаартай ган хэрэглэхээс гадна электрод, гагнуурын утсыг 3.4 дүгээр зүйлд заасны дагуу сонгон
авна.
Ийм гагнаасанд оёдлын металлаарх хяргалтийн тооцоот эсэргүүцэл нь -ээс их байх ёстой. Гараар гагнахад
хайлшны хил хязгаар дахь металлын хяргалтийн тооцоот эсэргүүцлийг 1,1 дахин өсгөх хэрэгтэй. Тэхдээ Rwz
bz /bf; -аас хэтэрч болохгүй. 285МПа (2900кгс/см )-аас дээш урсалтын хязгаартай гангаар хийсэн элементэд
Rwz < Rwf £ Rwz bz /bf. нөхцлийг хангах электрод гагнуурын утас хэрэглэхийг зөвшөөрнө. Гагнуурын утас,
электродыг сонгон авахад 55 дугаар хүснэгтэнд заасан цаг уурын бүс нутаг, бүтээцийн бүлэг хоёрыг мэдэх
хэрэгтэй.
11.3. Оёдлын хавтгайд перпендикуляр хавтгай дахь моментын үйлчлэлд булант оёдолтой гагнааст холбоосны
тооцоог 2 огтлолд доорх томъёогоор бодно.
Оёдлын металлаар
; (122)
Хайлшны захаарх металлаар
, (123)
Wf – оёдлын металлаарх огтлолын тооцоот эсэргүүцлийн момент;
Wz – хайлшны захаарх металлын тооцоот эсэргүүцлийн момент;
Оёдол байрлах хавтгай дахь моментийн үйлчлэлд байгаа булант оёдолтой гагнааст холбоосны тооцоог хоёр
огтлолд доорх томъёогоор тодорхойлно.
Оёдлын металлаар
; (124)
Хайлшны захаарх металлаар
, (125)
Үүнд Jfx ба Jfy – оёдлын металлаарх тооцоот огтлолын гол тэнхлэгт харьцуулсан инерцийн момент;
Jzx ба Jzy – хайлшны захаарх металлын мөнхүү инерцийн момент;
x, y – оёдлын тооцоот огтлолын хүндийн төвөөс хамгийн их алслагдсан огтлолын гол тэнхлэгтэй
харьцуулсан оёдлын цэгийн координат.
11.4. Оёдлын чанарт физикийн хяналт хийхгүй гүйцэтгэсэн нэг огтлол дээр нэг зэрэг нормаль ба шүргэх
хүчдэл үйлчилсэн уулзварын гагнааст холбоосыг 33 дугаар томъёогоор шалгана. Үүнд sx, sy, txy, Ry –ийг sx =
swx ; sy = swy -гэж авч гагнааст холбоосны харилцан перпендикуляр чиглэлд нормаль хүчдэл үйлчилнэ.
Түүнчлэн гагнааст холбоосонд шүргэх хүчдэл txy = twxy гэж авна. Үүнээс үндэслэн Ry = Rwy байна.
11.5. Дагуу ба хөндлөн хүч, момент нэг зэрэг үйлчилж буй булант оёдолтой гагнааст холбоосны тооцоонд
доорх нөхцөл биелэгдвэл зохино.
tf £ Rwfgwfgc , tz £ Rwzgwzgc, (126)
Үүнд tf ,tz – оёдлын металлаар ба хайлшны хилээрх металлын тооцоот огтлол дахь хүчдэлүүд. Эдгээр хүчдэл
нь дагуу ба хөндлөн хүч, моментийн нөлөөгөөр үүссэн хүчдэлийн геометрийн нийлбэртэй тэнцэнэ.
БООЛТОН ХОЛБООС
11.6. Боолтон холбоосны хүндийн төвийг дайрч гарсан дагуу хүч N нь боолтуудад жигд тархана гэж үзнэ.
11.7. Нэг боолтны хүлээн авах тооцоот хүчлэл Nb- ийг дараах томъёонуудаар тодорхойлно.
Хяргалтэнд Nb = Rbs gb Ans; (127)
Шамралтанд Nb = Rbp gb d еt; (128)
Суналтанд Nb = Rbt Abn. (129)

127-129 дүгээр томъёоны тэмдэглээ:
Rbs, Rbp, – Боолтон холбоосны тооцоот эсэргүүцэл;

Rbt
d –Боолтны шилбэний гадна талаарх диаметр;
A = p d 2/4 -Боолтны шилбэний тооцоот огтлолын талбай;
Abn –Боолтны хөндлөн огтлолын цэвэр талбай;
Метрийн эргээстэй боолтонд Abn –ийн утгыг 1
дүгээр хавсралт ба ГОСТ 22356–77 стандартаар
авна.
еt - Нэг чиглэл дэх элементүүдийн хамгийн бага
зузааны нийлбэр;
ns –Нэг боолтны тооцоот хяргалтийн тоо;
gb – Холбоосны ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр 35
дугаар хүснэгтээс авна.
Холбоосны шинж чанар Холбоосны
ажиллах
нөхцлийн
илтгэлцүүр gb
1.Олон боолтны тооцоонд боолтны доорх
шамралт ба хяргалтэнд:
А- ангилалын нарийвчлалд 1,0
В,С ангилалын нарийвчлалтай өндөр
бэхжилтэй тохируулагагүй чангалагчтай 0,9
2. Нэг ба олон боолтны тооцоонд
a = 1,5d , b = 2d байхад шамралтанд:
285МПа (2900кгс/см2) хүртэл урсалтын
хязгаартай ган элементэд 0,8
285-380 МПа (2900-3900кгс/см ) урсалтын
хязгаартай ган элементэд 0,75
a –хүчний дагуух элементийн захаас ойр байгаа нүхний төв
хүртэлх зай ;
b – нүхнүүдийн төвийн хоорондох зай;
d – боолтны нүхний диаметр.
Тайлбар: 1.Хүснэгтийн 1; 2-т байгаа илтгэлцүүрийг нэг

зэрэг хэрэглэнэ .
2. 39 дүгээр хүснэгтийн 2-т үзүүлсэн илтгэлцүүрийг дээрх
хүснэгтийн ба зайн завсарын утганд шугаман
интерполяцлалаар тодорхойлно.
Нэг боолтот холбоосонд ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр -ийг
11.8 дугаар заалтаар авна.
11.8. Дагуу хүч N-ийн үйлчлэлд холбоосны боолтын тоог (n) доорхи томъёогоор олно.
, (130)
- тооцоот хүчнээс бага утгатай байна.

11.9. Холбоосон дээр момент үйлчилснээр түүний элементүүдэд шилжисхийлт үүсэхэд холбоосны хүндийн
төвөөс авч үзэж байгаа боолт хүртэл хүчлэл зайнаасаа хамааран пропорциональ хуваарилагдана гэж үзнэ.
11.10. Суналт ба хяргалтэнд нэг зэрэг ажиллах боолтыг суналт, хяргалтэнд тус тусад нь шалгах хэрэгтэй.
Дагуу хүч ба моментод нэг зэрэг ажиллах боолтыг хяргалтэнд тэнцүү үйлчлэх хүчинд шалгана.
11.11. Нэг элементийг нөгөөд бэхлэхдээ завсарт нь хавчаар буюу түүнтэй адилтгах зүйл тавих, мөн нэг талд
нь жийрэг тавибал тооцоогоор гарсан боолтны тоог 10%-иар нэмэгдүүлнэ.
Швеллер буюу булан төмрийн полкийг хэрчим төмрөөр хүчитгэхэд нэг полкины хэрчимд орох боолтны тоог
тооцооныхоос 50% нэмэх хэрэгтэй.
ӨНДӨР БЭХЖИЛТЭЙ БООЛТОН ХОЛБООС

11.12. Өндөр бэхжилтэй боолтон холбоосонд түүнийг чангалахад холбоосны элементүүдийн нийлж буй
хавтгайд үүсэх үрэлтээр хүч дамжин бэхэлгээ ба холбоосонд үйлчилнэ гэж үзнэ. Үүний үндсэн дээр дагуу хүч
боолтуудад жигд хуваарилагдана гэж авах хэрэгтэй.
11.13. Тооцоот хүч -ийг өндөр бэхжилтэй нэг боолтоор холбосон элементүүдийн үрэлтэт гадаргуу бүрээр
хүлээн авна гэж үзэж доорх томъёогоор тодорхойлно.
, (131)
Rbh – өндөр бэхжилтэй боолтны суналтын тооцоот эсэргүүцэл;

m - Үрэлтийн илтгэлцүүр 36 дугаар хүснэгтээс авна;
gh - Найдваржилтын илтгэлцүүр 36 дугаар хүснэгтээс үз;
Abn –Боолтны цэвэр огтлолын талбай 62 дугаар хүснэгтээр тодорхойлно;
gb - Холбоосны ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр тооцоот хүчлэлийг хүлээн авах шаардлагатай боолтны
тооноос хамаарна.Үүнд:
n < 5 байхад 0,8; 5 £ n < 10 байхад -0,9. n ³ 10 бол 1,0 байна.
Дагуу хүчний үйлчлэлд холбоосны өндөр бэхжилтэй боолтын тоо
, (132)
k –Холбоос элементийн үрэлттэй гадаргуугийн тоо .
Өндөр бэхжилтэй боолтыг тэнхлэгээр үйлчлэх P = Rbh Abn хүчээр чангалах хэрэгтэй.
Боолт ба нүхний нэрэлсэн

диаметрийн хоорондох
Боолтыг Үрэлтийн зөрөө d, мм ба ачаалал дахь
чангалахад илтгэлцүүр-илтгэлцүүр
Холбох гадаргууг тохируулах m
боловсруулах (цэвэрлэх) арга Динамик ачаа Динамик
аргууд ба d = 3–6; ачаа ба
Статик ачаа d = 1; Статик
ба ачаа ба
d = 5–6 d = 1–4
1. Хоёр гадаргууг По M 0,58 1,35 1,12
механизмаар (дробеметн. По a 0,58 1,20 1,02
дробеструй)завсарлагагүй
цэвэрлэх
2. Мөн завсарлагатай По M 0,50 1,35 1,12
механик боловсруулалт. По a 0,50 1,20 1,02
(металл, цайр хөнгөн
цагааны нунтгаар
өнгөлөх)
3. Нэг гадаргууг полимер По M 0,50 1,35 1,12
цавуу ба карборундын По a 0,50 1,20 1,02

нунтаг цацах, нөгөө
гадаргууг завсарлагагүй
төмөр сойзоор цэвэрлэх.
завсарлагагүйгээр хийн По a 0,42 1,20 1,02
плазмдах
завсарлагагүй ган сойзоор По a 0,35 1,25 1,06
цэвэрлэх
6.Боловсруулалт-гүйгээр По M 0,25 1,70 1,30
По a 0,25 1,50 1,20
Тайлбар1. M гэдэг нь боолтны эм эрийг мушгих моментоор тохируулахыг
хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл боолтыг чангалж тохируулах арга юм. a – гэдэг нь эм
эрэгний эргэлтийн өнцөг гэсэн үг юм.
2.Холбоосны гадаргуугийн үрэлтийн илтгэлцүүр -ийг хүснэгтэнд зааснаас
доош оруулах өөр аргыг гадаргууг боловсруулахад хэрэглэж болно.
11.14. Өндөр бэхжилтэй боолтны нүх бүхий холбоосны элементийн бат бэхийн тооцоонд үйлчилж буй
хүчлэлийн тэн хагас нь боолт бүрээр дамжин үрэлтийн хүчинд шилжинэ гэж үзнэ. Иймд нүх бүхий
элементийн огтлолыг шалгахдаа динамик ачаанд огтлолын цэвэр талбайгаар (нүхний талбайг хассан) статик
ачаанд А байхад нийт (бохир) талбайгаар -гаар хэрэв байвал нөхцөлт талбайгаар Ac = 1,18An –аар тус тус
бодно.
БУЛАНГ НЬ ФРЕЗЕРДСЭН ХОЛБООС

11.15. Буланг нь фрезердсэн (баганын уг ба тулгаж нийлүүлэх залгаас) элементийн холбоосонд шахалтын хүч
булангаар бүрэн дамжна гэж үзнэ. Төвийн бус шахалттай болон гулзайлт-шахалттай элементийн гагнаасны
оёдол, өндөр бэхжилтэй ба ердийн боолтыг хүчний хамгийн тохиромжгүй хослол дахь момент болон
дагуугийн хүчнээс үүссэн хамгийн их суналтын хүчинд тооцох хэрэгтэй. Түүнчлэн хөндлөн хүчний
үйлчлэлээр үүссэн шилжүүлэх хүчлэлд бас шалгавал зохино.
НИЙЛМЭЛ ДАМ НУРУУНЫ БҮСНИЙ ХОЛБООС

11.16. 2Т хэлбэрт нийлмэл дам нурууны бүс, хана хоёрын холбоосны өндөр бэхжилтэй боолт, гагнаасны
оёдлыг 37 дугаар хүснэгтийн томъёогоор бодно.
Ачааны шинж Холбоосны төрөл Нийлмэл дам нурууны бүсний холбоосны
чанар тооцооны томъёо
Хөдөлгөөн- Хоёр талын булант
гүй оёдол T/(2bf kf) £ Rwf gwf gc; (133)
T/(2bz kf) £ Rwz gwz gc (134)
Нэг талын булант T/(bf kf) £ Rwf gwf gc; (135)
оёдол T/(bz kf) £ Rwz gwz gc (136)
Өндөр бэхжилтэй aT £ Qbhkgc (137)*
боолт
Хөдөлгөөнт Хоёр талын булант (138)
оёдол (139)
Өндөр бэхжилтэй (140)*
боолт
– Хөндлөн хүч Q-ийн үйлчлэлээр бүсний нэгж уртад оногдох шилжилтийн
хүчлэл. Үүнд S –үл хамаарах тэнхлэгтэй харьцуулсан дам нурууны бүсний нийт
статик момент;
– Төвлөрсөн ачаа F-ийн даралт (өргүүрийн бөөрөнхийнаас дам нуруунд ирэх
даралт динамикийн илтгэлцүүргүй авна).
gf – ачаа ба түүний үйлчлэл БНбД-ийн дагуу авах илтгэлцүүр
lef – төвлөрсөн ачааны хуваарилагдах нөхцөлт урт 5.13 ба 13.34 дүгээр заалтын
дагуу авна.
a – дам нурууны дээд бүсэн дэх ачаалалын илтгэлцүүр ханыг дээд бүсэнд
харуулдаж тааруулсан үед a = 0,4. Ханыг харуулдаагүй буюу ачаа доод бүсэнд
дарсан үед a = 1 гэж авна.
a – бүсний, өндөр бэхжилтэй боолтны алхам
Qbh – өндөр бэхжилтэй нэг боолтны тооцоот хүчлэл. 131 дүгээр томъёогоор
k – Элементийн холбоосны үрэлт үүсэх гадаргуугийн тоо.
Үл хөдлөх, их хэмжээтэй төвлөрсөн ачааг дамжуулах хөшүүн хамаргүй, дээд бүсийг бэхлэх тооцоог
хөдөлгөөнт төвлөрсөн ачааныхтай адилаар гүйцэтгэнэ.
Үл хөдлөх төвлөрсөн ачаа дам нурууны доод бүсэнд үйлчилсэн үед энэ бүсийг дам нурууны хананд өндөр
бэхжилтэй боолт ба гагнаасаар бэхэлсэн бол ачаа дарж буй цэгт хөшүүн хамар байгаа эсэхээс үл хамааран 37
дугаар хүснэгтийн 138-140 дүгээр томъёогоор тооцоо хийнэ. Ханын бүх зузааны хэмжээгээр хайлуулан
ширээж гагнасан бүсийг цул ханатай адил бат бэхтэй гэж үзнэ.
11.17. Олон хуудсыг багцалсан бүсний өндөр бэхжилтэй боолтон холбоост дам нурууны хуудасны бэхэлгээг
дараах байдлаар бодно. Онолын хувьд хуудас бүрийн тасрах цэгт уг хуудасны огтлолын хүлээж авах
боломжит хүчлэлийн тал хувь нь үйлчилнэ гэж үзэх хэрэгтэй. Хуудас бүрийг бэхлэхэд түүний тасрах бодит
цэг ба урьдах хуудасны тасрах цэгийн хоорондох хэсгийг уг хуудасны огтлолын хүлээн авах бүтэн хүчлэл
гэж тооцвол зохино.
12. ГАН БҮТЭЭЦИЙН ТӨСЛИЙН ЕРӨНХИЙ ШААРДЛАГА.
ҮНДСЭН ДҮРЭМ
12.1. Ган бүтээцийн зураг төсөл зохиоход тавигдах зайлшгүй шаардлагууд:
- Байгууламжийн ашиглалтын горим, үндсэн параметрээс хамааруулан (бүтээцийн бүдүүвч, алгаслал,
өргүүрийн төрөл түүний ажиллах горим, температурын нөлөөлөл гэх мэт) бүхэл бүтэн байгууламж ба түүний
элементийн орон зайн үл өөрчлөгдөх байдал, тогтворжилтыг ашиглалтын болон угсралтын үед хангах
холбоосуудыг төлөвлөх хэрэгтэй.
- Ган бүтээцийг бэлтгэгч үйлдвэрийн өргөх ба технологийн тоног төхөөрөмжийн хүч чадал, үйлдвэрийн
боломж, түүнчлэн угсралтын байгууллагын өргөх, тээвэрлэх болон бусад тоноглолын хүч бололцоог
харгалзан үзвэл зохино.
- Бэлтгэгч-үйлдвэрт гүйцэтгэх ажлын хэмжээг дээд зэргээр ихэсгэж, барилга дээр бүтээцийг тээж авчрахад
хамгийн зохистой, хэмнэлттэй тээврийн хэрэгслэл сонгон овор хэмжээг тогтоож илгээх элементүүдийг
хэсэглэж ангилах
- Бэлтгэгч завод тоног төхөөрөмж сайтай бол төвийн ба төвийн бус шахалтын их ачаалалтай элементийн
булан ёзоорыг харуулдаж фрезердэх (их хэмжээний захын сунгах хүчдэл байхгүй тохиолдолд) бололцоог
бүрэн ашиглах хэрэгтэй
- Элементүүдийн угсралтын бэхэлгээг (угсралтын тавцан г.м.) төсөлд тусгах
- Угсралтын боолтон холбоосонд В, С ангиллын нарийвчлалтай боолтыг хэрэглэх, түүнчлэн их хэмжээний
босоо хүчлэлийг хүлээн авах холбоосонд (рам, ригель татангын бэхэлгээ) өндөр бэхжилтэй боолт хэрэглэнэ.
Үүнд угсралтын тавцан тусгавал зохино. Гулзайлтын моменттой холбоосонд суналтанд ажиллах В,С
ангилалын нарийвчлалтай боолт хэрэглэнэ.
12.2. Гагнааст ган бүтээцийн хийцлэл хийх үед үлдэгдэл хэв гажилт, хүчдэлийн хортой нөлөө үүсгэх
нөхцлийг арилгах арга хэмжээ авбал зохино. Иймд гагнуураас болон хүчдэлийн бөөгнөрөл үүсгэхгүй байх
техникийн шийдэл ( элемент деталуудад өнцөг булан, огтлолын огцом зөрүү, зэргийг аль болохоор багасгаж
хүчдэл бөөгнөрөхгүй байлгаж түүнийг жигд тараах) гаргах хэрэгтэй. Түүнчлэн урьдчилан матах механик
боловсруулалт хийхдээ харуулдах фрезердэх, зүлгүүрдэх зэрэг технологийн арга хэмжээг төлөвлөх хэрэгтэй.
12.3. Ган хийцийн гагнаасан холбоосын бүтээцийг угсрах, ашиглах явцад дараах тааламжгүй хүчин зүйлээс
болж бүтээц хэврэгшиж эвдрэх явдал гаргуулахгүй байх арга хэмжээ авах хэрэгтэй.
- Төвлөрсөн ачааны нөлөөгөөр тодорхой цэгт ихээхэн хүчдэл бий болох эсвэл холбоосны детальд хэв гажилт,
үлдэгдэл хүчдэл үүсэх.
- Тухайн орчны их хүчдэлээс болон үйлчилж буй суналтын хүчдэлийн чиглэлд хөндлөн хүчдэл үүссэнээс
тодорхой хэсэг дээр хүчдэлийн гэнэтийн төвлөрөл бий болох
- Температур огцом дээшилсэнээс тухайн гангийн химийн бүрэлдэхүүн бүтцэд нөлөөлөн цувимлын зузаан
өөрчлөгдөн хэврэгших байдалтай болох.
Гагнааст бүтээцийг хийцлэхдээ цул ханатай бүтээц нь хүчдэлийн бөөгнөрөл багатай бөгөөд сараалжит
бүтээцтэй харьцуулахад эксцентриситетэд бага мэдрэгддэг сайн талтайг анхаарвал зохино.
12.4. Барилгын бүтээцийг зэврэхээс хамгаалах тухай "Защита строительных конструкций от коррози" СНиП
2.03.11-85-ийн заалтын дагуу ган бүтээцийг зэврэхээс хамгаалах арга хэмжээг авах хэрэгтэй. Халуун орны
цаг уурын нөхцөлд ашиглах бүтээц ГОСТ 15150-69 стандартын дагуу хамгаалалт хийнэ.
12.5. Металлыг хайлуулах (металлыг цутгах, зуух буюу хутгуураас тасалж авах зэрэгт хайлш цацрах) үйл
ажиллагаанд өртдөг бүтээцэд өнгөлгөө хийх, галд тэсвэртэй тоосгоор буюу халуунд тэсвэртэй бетоноор
тусгаарлах хана хийх түүнчлэн механик гэмтлээс хамгаалах арга хэмжээг төлөвлөх хэрэгтэй. Дулааны урсгал
буюу цацрагийн үйлчлэлд удаан хугацаагаар байнга автдаг болон, дулааны тоноглолын ослын үед галын
нөлөөнд богино хугацаагаар өртөх бүтээцийг дүүжин маягийн металл хөшгөөр хаах буюу тоосго эсвэл
халуунд тэсвэртэй бетоноор бүрэх, доторлох арга хэмжээ авбал зохино.
ГАГНААСТ ХОЛБООС
12.6. Гагнаасан холбоостой бүтээцэд тавих шаардлага: гагнуурын өндөр бүтээмжтэй механикжсан арга
хэрэглэх.
-Түүнчлэн гагнуурт сонгон авсан арга технологийг хэрэглэхэд тухайн гагнуур хийх цэгт чөлөөтэй хүрч болох
боломжийг хангах хэрэгтэй.
12.7. Гагнах хөвөөг гагнуураар бэлдэхэд ГОСТ 8713-79, ГОСТ 11533-75, ГОСТ 14771-76, ГОСТ 23518-79,
ГОСТ 5264-80, ГОСТ 11534-75 стандартыг мөрдөх хэрэгтэй.
12.8. Гагнаасны булант оёдлын хэмжээс хэлбэр нь дараах нөхцлийг хангах ёстой.
Булант оёдлын катет , 1,2t-ээс ихгүй байна. - холбоосны элементийн хамгийн бага зузаан.
Булант оёдлын катет -ийн хэмжээ тооцоогоор тогтоох боловч 38 дугаар хүснэгтэнд хүснэгтэнд дурьдсанаас
бага байж болохгүй
Булант оёдлын тооцоот урт -ээс богиногүй бөгөөд 40мм-ээс бага байж болохгүй.
Захын оёдлын тооцоот урт -аас ихгүй байна. (хүчлэл оёдлын бүх уртын дагуу үйлчилж байгаагаас бусад)
-ийг 34 дүгээр хүснэгтээс авна.
Зөрүүлэгний хэмжээ, гагнаж буй элементүүдийн хамгийн нимгэнийх нь зузааныг 5 дахин авсанаас багагүй
байх ёстой.
Булант оёдлын катетуудын харьцаа 1:1 байх дүрэмтэй. Гагнаж буй элементийн зузаан ижил биш бол катетууд
адил бус талтай байж болно. Тэхдээ арай нимгэн талд нийлэх катет 12.8 -д заасаныг, зузаан талтай нийлэх
катет 12.8 -ын заалтыг тус тус хангавал зохино.
Цаг уурын бүсэд барих барилгад болон чичиргээ ба динамик ачаа хүлээн авах бүтээцийн булант оёдол
давамгайжилтын буюу хэврэгшилттэй бат бэхийн тооцоог үндэслэн үндсэн металлруугаа намдуу шилжсэн
байвал зүйтэй.
Гагнаж буй элементийн илүү зузаан металл (t )
Холбоосны Гаг- Гангийн дахь оёдлын катетын доод хэмжээ kf –мм.
төрөл наасны урсалтын хязгаар
төрөл МПа (кгс/см ) 4–6 6–10 11–16 17–22 23–32 33–40 41–80
4 5 6 7 8 9 10
Т хэлбэрт гараар 430 (4400) хүртэл
хоёр 430-530
талаасаа (4400-5400)
булант 5 6 7 8 9 10 12
оёдолтой
Автомат 430 (4400) хүртэл 3 4 5 6 7 8 9
ба хагас
автомат 430-530
(4400-5400)
4 5 6 7 8 9 10
Гараар 5 6 7 8 9 10 12
Т хэлбэрт нэг Автомат 380 (3900) хүртэл
талаасаа ба хагас 4 5 6 7 8 9 10
булант автомат
оёдолтой
Тайлбар : 1. 530 МПа (5400 кгс/см2)-аас дээш урсалтын хязгаартай ган бүтээц ба 80мм-ээс
зузаантай ямарч гангаар хийсэн элементэнд булант оёдлын катетын хамгийн бага хэмжээг
тусгай техникийн нөхцлөөр тогтооно.
2. IY бүлгийн бүтээцийн 40мм хүртэл зузаантай элементийн нэг талт булант оёдолд
катетын доод хэмжээг 1мм-ээр, 40мм-ээс их зузаантайд 2мм-ээр багасгана.
12.9. 7.2, 7.3, 13.12 дугаар заалтын дагуу гагнаж хийсэн 2Т хэлбэртийн бүс, диафрагм, хөшүүн хамрын
бэхэлгээ ба IY бүлгийн бүтээцэд нэг талын булант гагнаас хийж болно. Түүний катетын хэмжээ -ийг
тооцоогоор тогтоох боловч 38 дугаар хүснэгтэнд зааснаас багагүй байна.
Харин I бүлгийн бүтээцэд нэг талын булант оёдол хэрэглэхийг зөвшөөрөхгүй. Түүнчлэн дунд зэргийн ба
хүчтэй идэмхий орчинд (ангилалыг барилгын бүтээцийг зэврэлтээс хамгаалах "Защита строительных
конструкций от коррози" СНиП 2.03.11-85-аар тодорхойлно) болон цаг уурын бүсэнд барих, ашиглах
бүтээцэд мөн нэг талын булант оёдол хийхийг хориглоно.
12.10. Тооцоогоор болон хийцлэлээр гүйцэтгэх булант оёдолд хэрэглэх электрод, гагнуурын утас, оёдлын
байдал, гагнаасны төрөл зэргийг зураг төсөлд заавал тусгах хэрэгтэй.
12.11. Хуудсан деталын уулзварыг тулгаж гагнахад металлаа бүрэн хайлуулж ширээж шулуун оёдлоор дор нь
дэвсгэр төмөртэйгээр гүйцэтгэх хэрэгтэй.
Угсралтын нөхцөлд нэг талын оёдолд нэмэлт давхар оёдол тавьж ган ивээс гагнаж үлдээхийг зөвшөөрнө.
12.12. Хүчлэлийн нэг хэсгийг гагнаасны оёдол, нөгөөг нь боолт хүлээж авах хосолсон холбоос хэрэглэхийг
хориглоно.
12.13. Зөвхөн IY бүлгийн бүтээцэд тасархайдсан оёдолтой болон урьдчилан өрөмдсөн цахилгаан тавалгаа, гар
гагнаас хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
БООЛТОН БА ӨНДӨР БЭХЖИЛТЭЙ БООЛТОН ХОЛБООС

12.14. Ган бүтээцийн деталийг нүхлэхдээ металл бүтээцийн ажил гүйцэтгэх хүлээн авах норм ба дүрмийн
шаардлагыг мөрдөх хэрэгтэй.
12.15. А ангилалын нарийвчлалтай боолтны нүхийг дараах байдлаар бэлтгэнэ.
- Эвлүүлсэн элемент буюу кондукторт шахсан тусдаа элементэнд зурагт зассан диаметрээр өрөмдөж нүхлэх
эсвэл тусдаа деталийг зурагт тусгаснаас бага диаметрээр өрөмдөж буюу дарж цоолж нүхлээд дараа эвлүүлэх
үедээ өрмөөр зурагт заасан диаметрт хүргэж томсгох. 380МПа (3900кгс/см ) хүртэл урсалтын хязгаартай
гангаар бэлтгэсэн бүтээцийн олон боолтод холбоосонд В, С ангилалын нарийвчлалтай боолт хэрэглэнэ.
12.16. Зангилаан дахь элементийг ган боолтоор бэхэлж болно.
12.17. Холбоосны хяргалтэнд ажиллах боолтонд эрээсгүй хэсгийн уртын дагуу өөр өөр диаметртэй боолт
хэрэглэж болохгүй.
12.18. Боолтны эрэгний дор ГОСТ 11371-78 стандартын бөөрөнхий жийрэг тавина. Өндөр бэхжилтэй
боолтны толгой ба эрэгийн дор ГОСТ 22355-77 стандартын жийрэг тавина. Толгой ба эргийн хэмжээг
томсгосон ГОСТ 22533-77 стандартын өндөр бэхжилтэй боолтонд нүх ба боолтны нэрэлсэн диаметрийн ялгаа
3мм-ээс хэтрэхгүй бөгөөд түр эсэргүүцэл нь 440МПа (4500кгс/см ) –аас доошгүй урсалтын хязгаартай
гангаар бэлтгэсэн бүтээцэд дээрх зөрүү 4мм-ээс хэтрэхгүй бол эм эрэгний дор нэг жийрэг тавьж болно.
Шилжисхийлтийн хүчийг хүлээн авах боолтны шилбэний эргээс, эм эрэгтэй нийлж буй элементийн зузааны
хагасаас илүү гүнд байж болохгүй, эсвэл эргээс суух гүн 5мм-ээс хэтэрч болохгүй. Харин бүтэцт хийц,
цахилгаан дамжуулах шугам ба ил хуваарилах байгууламжийн тулгуур, тээврийн цахилгааны залгагдах
сүлжээний тулгуурын бүтээцийн боолтны эргээс холбогдох элементүүдийнхээ гадаргуугийн гадна дуусгавар
болсон байх ёстой.
12.19. Боолтны (үүнд өндөр бэхжилтэй боолт орно) байрлалыг 39 дүгээр хүснэгтийн дагуу авна.
Боолтны
Зайны шинж байдал байрлалын зай
1. Дурын чиглэл дэх боолтны төвүүдийн
хоорондох зай:
хамгийн бага нь 2,5d*
) Шахалт, суналтанд эмжээрийн булан 8d буюу 12t
төмөргүй үед захын эгнээнд хамгийн их нь
) Дунд талын эгнээнд болон эмжээрийн
булан төмөртэй захын эгнээнд:
Суналтанд хамгийн их нь 16d буюу 24t
Шахалтанд хамгийн их нь 12d буюу 18t
2 Боолтны төвөөс элементийн зах хүртэлх
зай:
) Хүчлэлийн дагуух хамгийн бага нь 2d
) Хүчлэлд хөндлөн хамгийн бага нь:
Зүссэн хөвөөтэй бол 1,5d
Цувимал хөвөөтэй бол 1,2d
) Хамгийн их нь 4d буюу 8t
) Хүчний дурын чиглэлд ямарч хөвөөтэй 1,3d
байхад өндөр бэхжилтэй боолтны хамгийн
бага нь:
* 380 МПа (3900 кгс/см2)-аас дээш урсалтын хязгаартай ган
элементийн холбоосонд боолтуудын хоорондох хамгийн бага
зай 3d байна.
39 дүгээр хүснэгтийн тэмдэглээ: d –боолтны нүхний
диаметр.
t – гадна талын хамгийн нимгэн элементийн зузаан.
Тайлбар. 380 МПа (3900кгс/см2) хүртэл урсалтын хязгаартай
ган элементийн холбоосонд боолтны төвөөс хүчлэлийн дагуу
элементийн зах хүртэлх зай ба 11.7 ба15.14 дүгээр заалтын
дагуу холбоосны ажлын нөхцлийн илтгэлцүүрийг
оролцуулан тооцоолох тохиолдолд боолтуудын төвийн
хоорондох хамгийн бага зайг тус тус багасгахыг зөвшөөрнө.
Холбох боолтуудын байрлалыг хамгийн их зайгаар уулзвар, зангилааны боолтны байрлалыг хамгийн бага
зайгаар авах хэрэгтэй.
Шатрын хөлөг шиг байрлалтай боолтонд хүчлэлийн дагуух төвүүдийн хоорондох зай -ээс багагүй байна.
Үүнд - хүчлэлд хөндлөн эгнээнүүдийн хоорондох зай. - боолтны нүхний диаметр. Ийм байрлалд элементийн
хөндлөн огтлол -ийг хүчлэлийн хөндлөн чиглэлд тодорхойлоход (зиг заг байрлалаар бус) зөвхөн нэг огтлолд
байрлах нүхүүдийг талбайг хасаж гаргана.
Булан төмрийн нэг талд гаргасан бэхэлгээний нүх түүний хамгийн алслагдсан төгсгөлөөс ойрхон байгаа ар
шил хүртэлх тал дээр байрлана.
12.20. А,В,С ангилалын нарийвчлалтай боолттой (өндөр бэхжилтэй боолтод холбоос ба II зэргийн бүтээцийн
бэхэлгээнээс бусад) холбоосонд эм эрэг буцаж сулрахын эсрэг арга хэмжээг (пүрштэй жийрэг ба давхар эрэг
тавих) тусгах хэрэгтэй.
13. ҮЙЛДВЭРИЙН БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН НЭМЭЛТ ШААРДЛАГА .
ХАРЬЦАНГУЙ ХОТОЙЛТ БА БҮТЭЭЦИЙН ЗӨРҮҮ.
13.1. Бүтээцийн элементийн шилжилт, хотойлтын хэмжээ, ачаалал ба үйлчлэлийн БНбД-д тогтоосоноос
хязгаарын утгаас хэтэрч болохгүй. (40 дүгээр хүснэгтийг хассан)
13.2-13.4 ба 41 дүгээр хүснэгтийг хассан.
- бусад төрлийн барилга байгууламжид хэрэглэж болно.
ТЕМПЕРАТУРЫН ЗААДАСНУУДЫН ХООРОНДОХ ЗАЙ.
13.5. Ган каркастай дан барилга байгууламжийн температурын заадасны хоорондох хамгийн их зайг 42
дугаар хүснэгтээр авна. Хэрэв заадас хоорондын зай 42 дугаар хүснэгтэнд зааснаас 5%-иар хэтрэх түүнчлэн
каркасыг хана буюу бусад хийцээр түүний хөшүүншлийг ихэсгэсэн байвал цаг уурын температурын үйлчлэл,
бүтээцийн харимхай бус хэв гажилт, зангилааны уян байдал (податливость) зэргийг тооцоонд харгалзан үзэх
хэрэгтэй.
Хамгийн их зай," м"
Температурын
Температурын заадас хооронд заадаснаас буюу
Блокийн уртад Блокийн өргөнд барилгын
(Барилгын уртын булангаас
дагуу) ойролцоох босоо
холбоос хүртэл
Барилгын цаг агаарын бүсүүд
I1, I2, I1, I2, I1, I2, I1, I2, I1, I2, I1, I2,
Барилга байгууламжийн II2,II II2,II II2,II II2,II II2,II II2,II3
шинж төлөв Эдгээр-ээс Эдгээр- -эдгээр-
бусад бүх ээс ээс
бүсэд бусад бусад
бүх бүх
бүсэд бүсэд
Халаалттай барилга 230 160 150 110 90 60
Халаалтгүй барилга ба 200 140 120 90 75 50
халуун цех
Ил тавцан 130 100 – – 50 40
Тайлбар. Барилга байгууламжийн температурын заадасны хооронд 2 босоо
холбоос байвал заадаснаас босоо холбоосны тэнхлэг хүртэлх зай: барилгад 40–
50м, ил тавцанд 25–30м байна. Хэрэв цаг уурын I1, I2, II2 II3 бүсүүдэд бол зайг
энэ интервалын бага тоогоор авна.
ТАТАНГА БА ХУЧЛАГЫН БҮТЭЦТ ХАВТАН. (СТРУКТУРНЫЕ ПЛИТЫ)

13.6. Татанга ба бүтэцт хийцийн шилбэний тэнхлэгүүд бүгд зангилаан дээр төвлөрсөн байх ёстой. Гагнааст
татангын шилбэнүүдийн төв, түүний огтлолын хүндийн төв дээр (5мм хүртэл нарийвчлалтай) байвал зохино.
Боолтон холбоостой бол булан төмрийн ар шилтэй ойр тал дээр байна. Татангын бүсний огтлол өөрчлөгдсөн
байхад түүний тэнхлэгийн шилжилт бүсний өндрийн 1,5%-иас хэтрэхгүй байж болно. Татанга ба бүтэцт
хийцийн (структурные конструкций ) элементийн зангилаан дээр эксцентриситет байвал тооцоонд харгалзах
гулзайлтын моментийг бодолцох хэрэгтэй. Татангын бүсний зангилааны гадна ачаа үйлчилж байвал
дагуугийн хүч ба гулзайлтын моментийн хавсарсан үйлчлэлийг тооцоонд авч үзнэ.
13.7. 36 метрээс дээш алгаслалтай татангад байнгын ба удаан үргэлжлэх ачаанаас үүсэх хотойлттой тэнцэх
хэмжээний өргөлт бий болговол зохино. Хавтгай дээвэртэй барилгад алгаслалын хэмжээнээс
хамааруулахгүйгээр норматив ачааны нийлбэрээс үүсэх хотойлт дээр алгаслалын -ыг нэмсэнтэй тэнцүү
барилгын өргөлт гаргах хэрэгтэй.
13.8. Булан төмөр эсвэл Т хэлбэртээр хийсэн шилбэтэй татангын тооцооны үед зангилаануудыг нугас гэж
тооцно. Цаг уурын I1, I2, II2 ,II3 –аас бусад бүсэд барих барилгын татангын 2Т ба Н хэлбэрт болон хоолойт
огтлолтой элементийн огтлолын өндрийг уртад нь харьцуулсан нь -ээс хэтрэхгүй байвал тооцоонд татангын
зангилааг нугаст бүдүүвчээр авч үзэхийг зөвшөөрнө. Цаг уурын I1, I2, II2 , II бүсийн татангын элементэд
дээрх харьцаа байж болно.
Элементийн өндөр, уртын харьцаа дээр дурьдсанаас хэтэрвэл зангилааны хөшүүнээс элементэд үүсэх нэмэлт
гулзайлтын моментийг бодолцох хэрэгтэй. Татангын зангилааны хөшүүншлийг бодолцон тооцоонд ойролцоо
аргыг хэрэглэж болно. Тэнхлэгийн хүчлэлийг нугаст бүдүүвчээр тодорхойлохыг зөвшөөрнө.
13.9. Фасонктай гагнааст татангын зангилаанд бүс ба сараалжийн элементийн зах хүртэлх зай -ээс багагүй
тэхдээ 80мм-ээс ихгүй байна. (t- фасонкны зузаан, мм ) Татангын бүсний элементийг уулзуулж төдүүл тавьж
гагнахад хоёр булангийн уулзварт 50мм-ээс багагүй завсар үлдээнэ. Татангын сараалжийн элементийг
фасонкод бэхлэх гагнаасны оёдол элементийн булангаас 20мм урт гарна.
13.10. Татангын Т хэлбэрт, 2Т хэлбэрт болон ганц булан төмөрт бүсний зангилаан дахь полкийг фасонктай
тулгаад, фасонкийн нийт зузааны хэмжээгээр хайлуулж ширээж гагнана. I ангилалын бүтээцэд буюу цаг
уурын I1, I2, II2 ,II3 бүс нутгийн барилгад татангын бүсийг фасонктай уулзуулах зангилааг 83 дугаар
хүснэгтийн 7-д зааснаар гүйцэтгэнэ.
БАГАНА
13.11. Хоёр хавтгай дахь сараалжтай цул бус баганын илгээх элементийн төгсгөлд диафрагм тавьж бэхлэнэ.
Нэг хавтгайдаа сараалжин холбоостой, цул бус багананд диафрагмыг 4 метрээс холгүй зайтай тавих
хэрэгтэй.
13.12. Нэг талын бүслүүр оёдолтой төвийн шахалттай багана ба тулгуурын холбоос, дам нуруу, хөндлөн
тушаа, болон бусад элементийг бэхлэх зангилааны хүчлэл дамжуулах зурваст хоёр талын бүслүүр оёдол
тавина. Энэ оёдол нь бэхэлж байгаа элементийнхээ (зангилааныхаа) хүрээнээс гадагш тал бүртээ 30 урт
гарсан байна.
13.13. Холбоос сараалжийг багананд зөрүүлж байрлуулсаныг бэхлэх фасонкийн булант оёдлын уртыг
тооцоогоор тодорхойлох бөгөөд баганын дагуу фасонкны хоёр талд шатрын хөлөг байрлалтай хэсэгчлэн
гагнана. Ийм оёдлын төгсгөлүүдийн хоорондох зай фасонкны зузааныг 15 дахин авснаас хол байж болохгүй.
Цаг уурын I1, I2, II2 ,II бүс нутагт болон гараар нуман гагнуур хийх бүтээцэд оёдлыг фасонкны уртын
хэмжээнд тасралтгүй гүйцэтгэнэ.
13.14. Баганыг угсралтын залгаасны буланг фрезэрдэж өнгөлөөд төдүүлтэй гагнаас буюу ердийн болон өндөр
бэхжилтэй боолтоор холбоно.
Төдүүл тавьж гагнасан тохиолдолд баганын залгааснаас тал бүрт 30мм хэсэгт гагнахгүй үлдээнэ. Шахах хүч
нягт шүргэлцэх талбайгаар дамжих фланцат холбоос хэрэглэж болно. Хэрэв суналтын хүч үйлчилвэл
боолтоор холбох хэрэгтэй.
ХОЛБООС
13.15. Температурын заадсаар тусгаарлагдсан блок бүрд бие даасан холбоосны системийг төлөвлөвөл зохино.
13.16. 12м-ээс дээш алгаслалтай татанга, өргүүрийн дам нурууны доод бүсийг хэвтээ чиглэлийн холбоосоор
бэхэлнэ.
13.17. Үндсэн багануудын хоорондох босоо холбоосыг өргүүрийн дам нурууны түвшнээс доош хийнэ. Хэрэв
хоёр салаат баганатай бол салаа тус бүрийн хавтгайд холбоосоо байрлуулна. Хоёр салаат холбоосны салаа тус
бүрийг хооронд нь сараалжаар холбоно.
13.18. Температурын заадастай блокийн захын алгаслал бүрт шувуу нуруут татангын дээд, доод бүсний
түвшинд хөндлөн хэвтээ холбоосыг байрлуулна. Температурын блокын урт 144м-ээс их үед завсарын
хөндлөн хэвтээ холбоосыг төлөвлөнө. Шувуу нуруут татанга хөндлөн холбоостой шууд нийлэхгүй байвал
холбоосны хавтгайд түүнийг хөндлөн тушаа татуургаар бэхлэх хэрэгтэй. Хөндлөн холбоосны байрлаж буй
орон зайд татанга хоорондын босоо холбоос хийвэл зохино. Дээд бүсний түвшинд дээврийн хийц хөшүүн
диск үүсгэж байвал угсралтын явцад бүтээцийг тааруулах, тогтворжилтыг хангах үүрэгтэй зөөврийн ажлын
холбоос төлөвлөвөл зохино.
Цаг уурын I1, I2, II2 ,II бүсэд барих барилгын нийт уртын дагуу алгаслал бүрд гол дундуур нь босоо холбоос
(нэмэгдэл) төлөвлөх хэрэгтэй.
13.19. ГОСТ 25546-82-ын 6К-8К ажлын горимт өргүүртэй барилгын захын баганын эгнээний дагуу шувуу
нуруут татангын доод бүсний хавтгайд дагуу хэвтээ холбоос төлөвлөнө. 1-2 алгаслалтай барилгын 10тн ба
түүнээс дээш даацтай гүүрэн өргүүртэй бол шувуу нурууны доорхи татангад хэвтээ дагуу холбоосыг
хучилгын түвшинд хийнэ. 18м ба түүнээс дээш алгаслалтай барилгад өргүүрийн даацаас хамааралгүйгээр
хэвтээ дагуу холбоосыг шувуу нурууны бүтээцийн доорх түвшинд төлөвлөвөл зохино. Барилгын алгаслалын
алхам гурваас илүү бөгөөд ГОСТ 25546-82-ын 6К-8К ажлын горимтой өргүүртэй бол дунд талын эгнээний
багананд нэг алгаслал өнгөрөөгөөд бусад барилгад 2 алгаслал өнгөрөөгөөд хэвтээ дагуу холбоос хийхээр
төлөвлөнө.
13.20. Зөөвөрлөх хонгилын алгаслалт байгууламжийн огтлогдсон (хагас) татангын дээд доод бүсний хэвтээ
холбоосыг алгаслал бүрт тусдаа төлөвлөнө.
13.21. Хучлагын холбоосонд тоонолжин (өөр хоорондоо огтолцсон) сараалж хэрэглэхэд, тооцооны нөхцөлт
бүдүүвчд ташуу тулаасууд зөвхөн суналтын хүч хүлээн авахаар хялбарчилж болно. Татангын бүсүүд
шахагдаж байгаа бол холбоосны элементийн хүчийг тодорхойлох шаардлагагүй.
13.22. Татангын доод бүсний хавтгайд мембрант дэвсгэр-бамбай хэрэглэвэл мембраны ажлыг тооцоонд
оруулахыг зөвшөөрнө.
13.23. Хавтгаалжин даацат системтэй (2 бүст, хөшүүн гулзайлт вант г.м) дүүжин хучилганд даацат системийн
хооронд босоо ба хэвтээ холбоос төлөвлөнө.
ДАМ НУРУУ
13.24. 2Т хэлбэрт гагнааст дам нурууны бүсэнд багц хуудас төмөр хэрэглэж болохгүй. Өндөр бэхжилтэй
боолтон дам нурууны бүсэнд 3-аас олонгүй хуудас багц хэрэглэхийг зөвшөөрнө. Энэ тохиолдолд бүсний
булан төмрийн талбай нийт бүсний талбайн 30%-иас багагүй байвал зохино.
13.25. Гагнааст дам нурууны бүсний оёдол, түүнчлэн дам нурууны үндсэн огтлолд холбох туслах элементийн
(жишээ нь хөшүүн хамар г.м) оёдлыг тасралтгүй гүйцэтгэнэ.
13.26. 2Т хэлбэрт гагнааст дам нурууны бүсийг нэг талаас гагнахад даацын статик ачаа доорх шаардлагыг
хангавал зохино.
- Тооцооны дам нурууны хөндлөн огтлолд харьцангуй ачаа нь тэгш хэмтэй үйлчлэх ёстой.
- Дам нурууны шахалттай бүсний тогтворжилт 5.16 заалтыг хангавал зохино.
Дам нурууны бүсэнд төвлөрсөн ачаа (түүний дотор төмөрбетон хамарт хавтангийн ачаа орно) үйлчлэх цэгт
хөндлөн хөшүүн хамар хийх хэрэгтэй.
- Араг бүтээцэт хийцийн ригелийн тулгуурын зангилаанд 2 талт бүслүүр оёдол хэрэглэнэ.
- Энэ нормыг 5.18-5.23 дугаар заалтын шаардлагын дагуу тооцоо хийх дам нуруунд нэг талын бүслүүр
оёдол хийхийг зөвшөөрөхгүй.
13.27. Гагнааст дам нурууны хөшүүн хамар, ханын уулзвар залгааснаас ханын зузааныг 10 дахин авсанаас
багагүй зайтай байна. Дам нурууны хананд бэхэлсэн дагуу хөшүүн хамрын гагнаасны оёдол, дам нурууны
ханын уулзвар залгаасны оёдолтой огтолцох цэгээс 40мм зайтай таслагдсан байвал зохино.
13.28. II-IY бүлгийн бүтээцийн 2Т хэлбэрт гагнааст дам нурууны зөвхөн нэг талд хөшүүн хамар хэрэглэнэ.
Нэг талын оёдолтой бүсэнд түүний эсрэг талд нь хөшүүн хамар байрлуулна.
ӨРГҮҮРИЙН ДАМ НУРУУ

13.29. Өргүүрийн дам нурууны бат бэхийн тооцоог 5.17 дугаар заалтын дагуу босоо ба хэвтээ ачаанд тооцно.
13.30. Өргүүрийн дам нурууны ханын бат бэхийн тооцоог (ГОСТ 25546-82-ын 8К ба металлургийн
үйлдвэрийн цехийн 7К ажлын горимтой багц краны давамгайжилтанд тооцсон дам нуруунаас бусад) 33
дугаар томъёогоор бодно. Харин тасралтгүй үргэлжлэх дам нурууны тулгуур дээрх огтлолын тооцоонд 1,15
гэсэн илтгэлцүүрын оронд 1,3 гэсэн утгыг авна.
13.31. Өргүүрийн дам нурууны тогтворжилтын тооцоог 5.15 дугаар заалтын дагуу гүйцэтгэнэ.
13.32. Өргүүрийн дам нурууны бүсний хуудаснууд ба ханын тогтворжилтын шалгалтыг 7 дугаар бүлгийн
шаардлагын дагуу гүйцэтгэнэ.
13.33. Өргүүрийн дам нурууг даамгайжилтанд 9 дүгээр бүлгийн дагуу тооцоо хийнэ. Үүнд ГОСТ 25546-82-
ын дагуу 8К ба 7К (металлургийн цехийн) ажлын горимтой өргүүрт гэж авна.Бусад тохиолдолд гэж
хэрэглэнэ.
ГОСТ 25546-82-ын дагуу 8К ба 7К (металлургийн цехийн) ажлын горимтой өргүүрт дам нурууны ханыг бат
бэхэд 13.34 дүгээр заалтаар давамгайжилтанд 13.35 дугаар заалтаар тус тус нэмэлт тооцоо хийнэ.
Өргүүрийн дам нурууны бат бэх ба давамгайжилтын тооцоонд өргүүрийн үйлчлэх ачааг "ачаалал ба үйлчлэл"
хэмээх БНбД-ийн дагуу тодорхойлно.
13.34. 400МПа (4100кгс/см ) хүртэл урсалтын хязгаартай гангаар хийсэн өргүүрийн дам нурууны ханын
шахалтын зурвас доорхи нөхцлийг хангасан байх ёстой.
; (141)
; (142)
; (143)
, (144)
(145)
b - илтгэлцүүр, үргэлж бус дам нуруунд -1,15 үргэлж дам нурууны тулгуур дээрх огтлолд-1,3.
145дугаар томъёонд:
M, Q – Дам нурууны огтлол дахь тооцоот ачааны гулзайлтын момент ба хөндлөн хүч;
gf1 – Өргүүрийн тухайн бөөрөнхийны төвлөрсөн босоо ачааг ихэсгэх илтгэлцүүр "ачаалал ба үйлчлэл" БНбД-
ээр авна;
F – Өргүүрийн бөөрөнхийны тооцоот даралт, динамикийн илтгэлцүүргүй;
lef – Нөхцөлт урт (146) томъёогоор тодорхойлно.
с – илтгэлцүүр. Цувимал ба гагнааст дам нуруунд -3,25 өндөр бэхжилтэй боолтот дам нуруунд – 4,5.
J1f – өргүүрийн зам төмөр, дам нурууны бүсний инерцийн моментуудын нийлбэр. Эсвэл зам төмөр, бүс
хоёрын хамтран ажиллах нөхцлийг хангагч зам төмөрт нэмж гагнаас хийсэн, бүс ба зам төмрийн нэгдсэн
инерцийн момент.;
Mt – орчны мушгиралтын момент.Mt = Fe + 0,75 Qthr, (147)

– нөхцөлт эксцентриситет- 15мм байна;
Qt – гүүрэн өргүүрийн хазайлт, зам төмрийн параллель бусаас үүдэлтэй хэвтээ ачааны хөндлөн хүчийг
"Ачаалал ба үйлчлэл" БНбД 2.01.07-90-ээр авна.
hr – Өргүүрийн зам төмрийн өндөр;
– зам төмөр ба бүсний мушгиралтын инерцийн моментийн нийлбэр.
tf ба bf – дам нурууны дээд бүсний (шахалтын) өргөн ба зузаан (141) – (145) дугаар томъёон дахь бүх
хүчдэлийг "нэмэх" тэмдэгтэй авна.
13.35. Өргүүрийн нийлмэл дам нурууны ханын дээд талын зурвасын давамгайжилтын тооцоог дараах
, (148)
Rn – бүх төрлийн гангийн цуцалтын тооцоот эсэргүүцэл: гагнааст ба өндөр бэхжилтэй боолтонд, ханын дээд
талын шахалтын зурваст (алгаслал дээрх огтлолд)Rn = 75МПа (765 кгс/см2) ба 95МПа (930 кгс/см2), ханын
дээд талын суналтын зурваст (үргэлж дам нурууны тулгуурын огтлолд); Rn = 65 МПа (665 кгс/см2) = 89 МПа
(875 кгс/см2)
"Ачаа ба үйлчлэл" БНбД 2.01.07-90-ээр тогтоосон өргүүрийн ачааг үндэслэн 13.34 дүгээр зүйлээр 148 дугаар
томъёоны хүчдэлийн утгыг тодорхойлно. ГОСТ 25546-82-ын дагуу 8к ба 7к (металлургийн үйлдвэрийн
цехэд) ажлын горимтой өргүүрийн дам нурууны дээд бүсний оёдлыг ханын бүх зузааны хэмжээгээр
хайлуулан ширээж гүйцэтгэнэ.
13.36. Хөдөлгөөнт бүрэлдэхүүнээс шууд ачаа дамжих өргүүрийн ба ажлын тавцангийн дам нурууны
суналтын бүсний сул байгаа хөвөөг цувималаар, харуулдсан эсвэл хүчилтөрөгчийн машин буюу плазт-нуман
огтлогчоор зүсэж боловсруулна.
13.37. Өргүүрийн дам нурууны хөшүүн хамрын хэмжээ 7.10 дугаар зүйлийн шаардлагыг хангах ёстой.
Тухайлбал хоёр талын хамрын илүү гарч байгаа хэсгийн өргөн 90мм-ээс багагүй байвал зохино.
Хоёр талын хөндлөн хөшүүн хавиргыг дам нурууны бүсэнд гагнаж болохгүй. Хөшүүн хамрын төгсгөлийн
буланг дам нурууны дээд бүсэнд зайгүй нягт тааруулах хэрэгтэй. Иймд ГОСТ 25546-82-ын дагуу 8К ба 7К
(металлургийн үйлдвэрийн цехэд) ажлын горимтой өргүүрийн дам нурууны дээд бүсэнд нийлэх буланг заавал
харуулдана. ГОСТ 25546-82-ын 1К-5К ажлын горимтой өргүүрийн дам нуруунд нэг талын хөндлөн хөшүүн
хамар хэрэглэж түүнийг хананд ба дээд бүсэнд 13.28 дугаар заалтын дагуу байрлуулан гагнаж бэхэлнэ.
13.38. Өргүүрийн замын (ганц замт) дүүжин дам нурууны бат бэхийн тооцоонд дам нурууны тэнхлэгийн
дагуу ба хөндлөн чиглэлд өргүүрийн бөөрөнхийнаас дарах хэсэгт орчны нормаль хүчдэл үүсэхийг оруулбал
зохино.
ХУУДАСТ БҮТЭЭЦ
13.39. Хүнхэр бүрхэвчийн (Оболочка) хөшүүншлийн хөндлөн элементийн хүрээг битүү цагираг хэлбэртэй
хийх хэрэгтэй.
13.40. Төвлөрсөн ачааг хөшүүншлийн элементээр дамжуулан хуудаст бүтээцэд хүргэхээр төлөвлөнө.
13.41. Хүнхэр бүрхэвчийн нэг хэлбэрээс нөгөөд шилжих муруйг аль болохоор алгуур намхан гүйцэтгэж
орчны хүчдэлийг багасгах хэрэгтэй.
13.42. Хуудасны тулгасан уулзварыг хоёр талаас нь гагнах буюу нэг талаас оёдол тавихад нөгөө талаас нь
төдүүл тавьж гагнана. Бүтээцийн уулзварыг нягт хийх шаардлагатай бол түүнийг хангах арга хэмжээг зураг
төсөлд тусгавал зохино.
13.43. Хуудаст бүтээцийн залгаасыг тулгаж гагнах аргаар гүйцэтгэнэ. Хэрэв залгах хуудасны зузаан 5мм ба
түүнээс нимгэн бол түүнчлэн угсралтын холбоосыг зөрүүлж гагнахыг зөвшөөрнө.
13.44. Хуудаст бүтээцийн зураг төсөл боловсруулахдаа түүнийг бэлтгэх угсрахад үйлдвэржүүлэх боломжийг
тусгавал зохино. Үүнд:
- Хуудас болон туузыг том хэмжээтэй хэрэглэх
- Бэлдцийг хийхдээ нимгэн хальслаг материал хэрэглэн хуйлж овор хэмжээг багасгах
- Бэлтгэх, эсгэхдээ хаягдал хамгийн бага гаргах боломжийг бий болгох
- Автомат гагнуур өргөн хэрэглэх
- Угсралтын үеийн гагнуурын ажлын хэмжээг үлэмж багасгах
13.45. Тэгш өнцөгт буюу ам дөрвөлжин хавтгай мембран бүрхүүлийн өнцөг дэх тулгуурын хүрээний
холбоосыг алгуур мурийтай хийх хэрэгтэй.
Мембрант бүтээцэд зэврэлтэнд сайн тэсвэртэй ган хэрэглэнэ.
УГСРАЛТЫН БЭХЭЛГЭЭ
13.46. Даамгайжилтанд тооцоолсон өргүүрийн дам нуруутай барилга байгууламжийн бүтээцийн угсралтын
бэхэлгээнд, түүнчлэн төмөр замын хөдлөх бүрэлдэхүүний доорхи бүтээцийн мөнхүү бэхэлгээнд гагнаас буюу
өндөр бэхжилттэй боолт хэрэглэнэ.
Доорхи бүтээцүүдийн угсралтанд В,С ангилалын нарийвчлалтай боолт хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
- Гэгээвчийн (фонарь) бүтээц, татангын дээд бүсэн дэх холбоос (доод бүсэндээ холбоостой буюу хөшүүн
дээвэртэй), түүнчлэн татанга ба гэгээвчийн босоо холбоосын элемент, фахверкийн элементүүдийн бэхэлгээнд
- Хөшүүн дээвэртэй (төмөрбетон буюу арматурласан сийрэг бетон хавтан хэлбэржүүлсэн төмөр дэвсгэр-
бамбай) татангын доод холбоосын бэхэлгээнд
- Шувуу нуруут татанга ба шувуу нурууны доорхи татангыг багананд бэхлэхэд, түүнчлэн босоо
тулгуурын даралтыг тавцангаар дамжуулах нөхцөлд шувуу нуруут татангыг шувуу нурууны доорх бүтээцэд
бэхлэхэд
- Өргүүрийн салангад дам нурууг өөр хооронд нь бэхлэхэд болон түүний доод бүсийг босоо холбоосгүй
багананд бэхлэхэд
- Динамик ачаалал үйлчилдэггүй ажлын талбайн дам нурууны бэхэлгээнд
- Хоёрдугаар зэргийн бүтээцийн бэхэлгээнд.
14.ОРОН СУУЦ, ОЛОН НИЙТИЙН БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТӨД ТАВИХ

НЭМЭЛТ ШААРДЛАГА.
КАРКАСТ БАРИЛГА.
14.1-14.3 ба 43 дугаар хүснэгтийг хассан.
14.4. Раман системийн элементүүдэд гулзайлтын моментийг дахин тараан хуваарилахын тул ригелийн
баганатай холбогдох зангилаанд налархайжилтын шатандаа ажиллах ган хавчаар хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
345МПа (3500кгс/см ) хүртэлх урсалтын хязгаартай гангаар хавчаар хийнэ.
Хамгийн бага урсалтын хязгаар sy,min = ба хамгийн их урсалтын хязгаар sy,max = Ryn + 100МПа (1000 кгс/
см2) байхад хавчаарын хүчлэлийг тодорхойлно.
Налархайжилтын шатандаа ажиллах хавчаарын уртын дагуух хөвөөг харуулдсан буюу фрезердсэн байвал
зохино.
ДҮҮЖИН ХУЧЛАГА
14.5. Дүүжин бүтээцэд татлага, өндөр бэхжилтэй ган утас зэргийг хэрэглэнэ. Мөн цувимал хэрэглэж болно.
14.6. Дүүжин хучлагын дээвэр нь даацат ган утсан дээр шууд байрлаж хучлагатай адил хэлбэр дүрстэй байна.
Дүүжин хучлагын дээрх тусгай бүтээц дээр тулгууртай өндөр дээвэр хийж болно. Түүнчлэн хучлагыг даацын
утасны дороос нь дүүжилсэн дээвэр хийхийг зөвшөөрнө. Энэ тохиолдолд дээврийн хэлбэр дүрс дүүжин
утасныхаас ялгаатай байна.
14.7. Тулгуурийн хүрээний гадар дүрсийг түүнд бэхэлсэн тооцоот ачааг даах утаст бүтээцийн даралтын
муруйнаас хамааруулан тодорхойлно.
14.8. Дүүжин хучлагын дүрс түр ачаанд түүний дотор салхины соролтонд тогтвортой байхыг тооцож үзэх
хэрэгтэй. Үүний тулд дээврийн бүтээцийн битүүмжлэлтийг хангавал зохино. Хучлагын муруйн өөрчлөлтийг
утасны дагуу ба хөндлөн гэсэн 2 чиглэлд шалгана. Хучлагын дүрсийг тогтвортой байлгахын тулд: Хучлагын
жингээс хамааруулан утасны чангаралтыг ихэсгэх буюу урьдчилан хүчитгэх, тогтворжуулах тусгай бүтээц
бий болгох, гулзайлттай- хөшүүн утас хэрэглэх, утаст бүтээц дээврийн хавтанг нэгтгэсэн бүтээц болгон
өөрчлөх зэрэг хийцийн арга хэмжээ авна.
14.9. Хучлагын өгөгдсөн геометрийн өөрчлөлтийг бодолцон тооцоот ачааны хамгийн их хүчлэлд утасны
хөндлөн огтлолыг тодорхойлно. Түүнээс гадна торолсон системд зөвхөн тухайн утасны дагуу байрлалтай түр
ачааны үйлчлэлд утасны огтлолыг шалгах хэрэгтэй.
14.10. Утасны босоо ба хөндлөн шилжилт болон хүчлэлийг тодорхойлохдоо хучлагын бүтээцийн ажлын
шугаман бус байдлыг бодолцох хэрэгтэй.
14.11. Татлаганы утасны ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр ба татлагын бэхэлгээг 16 дугаар бүлгийн дагуу авна.
Тулгуурын хүрээг татахад оролцохгүй, тогтворжуулагч татлагын ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр .
14.12. Утасны тулгуурын цувимал огтлолтой зангилааг заавал нугастай гүйцэтгэнэ.
15. ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМЫН ТУЛГУУР, ИЛ ХУВААРИЛАХ
ТӨХӨӨРӨМЖИЙН БҮТЭЭЦ БА ТЭЭВРИЙН ЦАХИЛГААН ШУГАМЫН ТӨЛӨВЛӨЛТӨД ТАВИХ
НЭМЭЛТ ШААРДЛАГА.
15.1. Цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын тулгуур (ВЛ) ил хуваарилах төхөөрөмжийн бүтээц (ОРУ)
тээврийн залгалдах цахилгаан шугаманд (КС) 50 дугаар хүснэгт (С390, С390К, С440, С590, С590К ган
хамаарахгүй) ба 51 хүснэгтийн зохих гангуудыг хэрэглэнэ.
15.2. 100м хүртэл өндөр ВЛ-ийн тулгуур, ОРУ-ийн бүтээц даамгайжилтанд тооцогддоггүй бүтээцийнхтэй
адил А,В,С ангилалын нарийвчлалтай боолт хэрэглэнэ. 100м-ээс өндөр тулгуурт даамгайжилтанд тооцоолох
бүтээцийнхийг хэрэглэнэ.
15.3. Цутгамал деталийг 35Л, 45Л маркийн нүүрстөрөгчит гангаар ГОСТ 977-75-ын II, III бүлгийн
цутгамалаар хийхээр төлөвлөх хэрэгтэй.
15.4. ВЛ-ийн тулгуур, КС ба ОРУ-ийн бүтээцийн тооцоонд ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүрийг 4, 11 дүгээр
бүлэг болон 44 дүгээр хүснэгт, 15.14 дүгээр зүйл, 4 дүгээр хавсралтын дагуу авна. 5.2 дугаар зүйлийн дагуу
нэг полкоор нь боолтоор бэхэлсэн (ганц булан төмөртэй суналтын элементийн бэхэлсэн цэг дээрх тооцооноос
бусад) тулгуурын элементийн бат бэхийн тооцоо хийхийг зөвшөөрөхгүй.
Ажиллах нөхцлийн
Бүтээцийн элементүүд илтгэлцүүр gс

1. Сул чөлөөтэй тулгуурын ганц булан төмөрт
босоо шонгийн улнаас эхний хоёр панелен дэх
шахалтын бүс (зангилаан дээр холбоостой
байхад)
Гагнааст холбоосонд 0,95
Боолтон холбоосонд 0,9
2.Нэг полконд бэхлэгдсэн ганц дан тэнцүү талт

булан төмрөөр хийгдсэн хавтгай сараалжит
траверсийн шахалтын элемент (21-р зураг)
шахалтын элемент:
) Тулгуурын босоо шонд 2 ба түүнээс олон
боолтоор шууд бэхэлсэн бүс 0,9
) Тулгуурын босоо шонд нэг боолтоор буюу
фасонктай бэхэлсэн бүс 0,75
) Ташуу тулаас, хөндлөн тушаа 0,75
3. Ган татлага ба өндөр бэхжилтэй багцалсан
утастай татуурга:
) Ердийн ажлын горимтой завсарын тулгуурт 0,9
) анкерын, булангийн – анкерт, булангийн
тулгуурт:
- Ердийн ажлын горимд 0,8
- Ослын ажлын горимд 0,9
Тайлбар: Хүснэгтэнд дурьдсан ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр
зангилаан дахь элементүүдийн холбоосонд хамаарагдахгүй.
15.5. 7 дугаар хүснэгтээр шилжмэл туялзалтыг тодорхойлоход нийт шилбэний хамгийн их туялзалт -ыг
- Төгсгөлдөө нугаст тулгууртай параллель бүстэй, дөрвөн талт шилбэнд
l = 2l/b; (149)
- Төгсгөлдөө нугаст тулгууртай, параллель бүстэй адил хажуут гурван талт шилбэнд
l = 2,5l/b; (150)
- Пирамид дүрстэй (9-р зураг) сул чөлөөтэй шонд
l = 2m1 l/bi. (151)
Үүнд m1 =1,25(bs /bi)2 – 2,75(bs /bi) + 3,5 – тооцоот уртыг тодорхойлоход зориулсан илтгэлцүүр.
l – цул бус шилбэний геометрийн урт;
b – Параллель бүстэй, нарийн талт шилбэтэй бүснүүдийн тэнхлэгийн хоорондох зай;
h – сул чөлөөт тулаасын өндөр;
bs ба bi – Пирамид тулгуурын хамгийн нарийн талаарх дээд доод огтлол бүрийн бүсний тэнхлэгийн
хоорондох зай.
15.6. Уртын дагуу тогтмол цул бус огтлолтой төвийн бус шахалтат ба гулзайлттай-шахалтат шилбэний
тогтворжилтын тооцоог 5 дугаар бүлгийн шаардлагын ёсоор гүйцэтгэнэ.
- Уртын дагуух тогтмол цул бус огтлолтой, сараалжит ба төдүүлт, адил хажуут гурван талт шилбэний
харьцангуй эксцентриситет "m"-ийг дараах томъёогоор бодно. Талуудын аль нэгд перпендикуляр хавтгайд
гулзайлттай бол.
m = 3,48bM/(Nb); (152)
Талуудын аль нэгтэй параллель хавтгайд гулзайлттай бол
m = 3bM/(Nb), (153)
Үүнд - хажуу талын хавтгай дахь бүснүүдийн тэнхлэгээрх зай.
- илтгэлцүүр. Боолтон холбоосонд -1,2 гагнааст, холбоосонд 1,0.
15.7. Төвийн бус шахалтат ба гулзайлттай-шахалтат цул бус огтлолтой шилбэний тооцоонд 5.27 дугаар
зүйлийн шаардлагын дагуу боолтон холбоост элементийн эксцентриситетийн утгыг 1,2 гэсэн илтгэлцүүроор
үржүүлнэ.
15.8. Цул бус огтлолтой, төвийн бус шахалтат ба гулзайлттай шахалтад ажиллах тулаасуудын саланги тусдаа
бүсний тогтворжилтыг шалгахад татуургатай тулгуурын дагуу хүчийг бүс тус бүрт хэв гажилтын бүдүүвчээр
бодогдох гулзайлтын моментийн хүчлэлийг бодолцон тодорхойлох хэрэгтэй. Нугаст-тулгууртай тулаасын
уртын дунд хэсэгт энэ моментийн утгыг доорхи томъёогоор тодорхойлно.
, (154)
Mq – Хөндлөн ачаанаас уртын дунд хэсэг дэх гулзайлтын момент, ердийн дам нурууныхтай адил
d = 1 – 0,1Nl 2/(EJ), Үүнд J – Хөндлөн ачааны үйлчлэлийн хавтгайд перпендикуляр тэнхлэгт харьцуулсан
шонгийн огтлолын инерцийн момент.
l – Тулаасын урт.
N – Тулаасын дагуу хүч.
fq – Хөндлөн ачаанаас уртын дунд хэсэг дэх шонгийн хотойлт. Ердийн дам нурууныхтай адил тодорхойлно.
f0 = l/750 – Тулаасын эхний муруйлтын сум
b – илтгэлцүүрийг 15.6 дугаар зүйлээр авна.
15.9. Нугаст- тулгуурт, нэвт бөгөөд уртын дагуу тогтмол огтлолтой, тулгууртаа татуурга бүхий гулзайлт-
шахалтат тулаасын хөндлөн хүч Q-ийг доорх томъёогоор олно.
, (155)
Qmax – Гаднын ачаалалаас үүсэх хамгийн их хөндлөн хүч. Бусад тэмдэглэгээнүүд 154 дүгээр томъёоныхтой
адил.
15.10. Ганц булан төмөрт бүтээцийн шахалтат шилбэний тогтворжилтын тооцоонд дагуу хүч эксцентриситет
үүсгэнэ гэж үзвэл зохино.
Дагуу хүчийг 1,0-ээс багагүй утгатай ба илтгэлцүүроор үржүүлсэн тохиолдолд энэ шилбийг төвийн
шахалттай гэж үзэж 7 дугаар томъёогоор тооцоо хийхийг зөвшөөрнө. 9-р зурагт үзүүлсэн (9,в ба төгсгөлийн
тулгуураас бусад) боолтот, орон зайн бүтээцийн адил талт ганц булан төмөрт шилбийг зангилаан дээр нэг
цэгт төвлөрүүлж, сараалжны элементэд боолтыг нэг эгнээгээр байрлуулан, ташуу тулаасыг зангилаанд
бүсний полконы хоёр талаас бэхэлсэн байхад ба илтгэлцүүрийг тодорхойлох нь:
Бүсэнд £ 3,5 ( > 3,5- ыг = 3,5 гэж авна)
0,55 £ c /b £ 0,66 ба Nmd/Nm £ 0,7 байхад
; (156)
0,4 £ c /b < 0,55 ба Nmd/Nm £ (0,33c /b – 0,58 байхад
; (156а)
Тооцоо хийж буй бүсний панелтай нийлэх ташуу тулаасанд (ташуу тулаасны булан төмрийн ар шилээс боолт
тогтоох үзүүр хүртэлх зайг ташуу тулаасны полконы өргөнд харьцуулахад 0,54-0,60 байна.) -ийг доорх
томъёогоор олно.
0,55 £ c /b £ 0,66 ба Nmd/Nm < 0,7 байхад
ad = 1,18 - 0,36c /b + (1,8c /b - 0,86)Nmd/Nm; (157)
ad = 1 – 0,04c /b + (0,36 – 0,41c /b)Nmd/Nm . (157 а)
Боолтот орон зайн бүтээцэд (9 зураг) 156 , 157 томъёонд 0,45 £ c/b < 0,55 гэж авна.
Адил талт ганц булан төмөрт гагнааст орон зайн бүтээцийн 9 (төгсгөлийн тулгуур хамаарагдахгүй) ташуу
тулаасыг зангилаанд бүсний дотор талын полктой бэхэлсэн бөгөөд Nmd/Nm £ 0,7 байхад ба илтгэлцүүр
доорх утгатай байна.
- Шилбийг зангилаанд огтлолын хүндийн төв дээр төвлөрүүлсэн бол .
- Ташуу тулаасын тэнхлэгийг бүсний булан төмрийн ар шил дээр зангилаанд төвлөрүүлэхэд am = ad = 1
+ 0,12Nmd/Nm.
Утас, трос тасарсанаас, мушгиралтын момент босоо ба хөндлөн ачаалалын хавсарсан үйлчлэлд бүтээцийг
тооцоход гэж авахыг зөвшөөрнө.
ба - илтгэлцүүрийг тодорхойлох 156-157 дугаар томъёоны тэмдэглээ:
- Зангилааны төв байрлах бүсний булан төмрийн ар шилээс үзүүр хүртэлх зай.
- Бүсний булан төмрийн полконы өргөн
– бүсний нөхцөлт туялзалт;
Nm – бүсний панел дахь дагуу хүч;
Nmd – бүсний нэг полкотой нийлж байгаа ташуу тулаасны хүчлэлийн, бүсний тэнхлэг дээрх проекцийн
нийлбэр. Зангилаанд түүний дамжуулж буй хүчийг Nm; -тай адил ачаалалын хослолоор тодорхойлно. Бүсний
тооцоонд панелийн төгсгөл дэх зангилаанд авсан Nmd- ийн утгуудын ихийг нь авна. Ташуу тулаасны
тооцоонд ташуу тулаастай нийлэх зангилааны хүчийг авна.
15.11. Сул чөлөөтэй байгаа сараалжит шонгийн дороосоо эхний нэг булан төмөрт ташуу тулаасны туялзалт
160-аас хэтэрч болохгүй.
15.12. Тулгуурын дээд талын зөрүү ба траверсийн босоогийн хотойлт 45 дугаар хүснэгтийн утгаас хэтэрч
болохгүй.
Бүтээц ба зөрүүгийн Шонгийн Траверсийн харьцангуй (алгаслал буюу

чиглэл өндөрт консолын уртад хотойлт)
харьцуулсан босоо хэвтээ
зөрүү Алгас- консолд Алгасл- консолд
лалд алд
1. 60м хүртэл
өндөртэй ВЛ-ийн
анкер маягийн 1/120 1/200 1/70 Хязгаарлахгүй
төгсгөлийн ба
булангийн тулгуур
дамжуулах утасны
дагууд
2. ВЛ-ийн анкер
маягийн 60м хүртэл
өндөртэй тулгуур. 1/100 1/200 1/70 Мөн адил
дамжуулах утасны
дагууд
3. ВЛ-ийн завсрын
тулгуур Хязгаарлах- 1/150 1/50 Мөн адил
(шилжилттэйгээс гүй
бусад) дамжуулах
утасны дагууд
4. ВЛ-ийн бүх
төрлийн
шилжилттэй, 60м- 1/140 1/200 1/70 Мөн адил
ээс өндөртэй тулгуур
утасны дагууд
5. ОРУ-ийн тулгуур
дамжуулах утасны 1/100 1/200 1/70 1/200 1/70
дагууд
6. Мөн тулгуур
дамжуулах утасны 1/70 Хязгаар тогтоохгүй
хөндлөн чигт
7. Тоноглол доорх 1/100 – – – –
тулгуурын шон
8. Тоноглол доорх – 1/300 1/250 – –
дам нуруу
Тайлбар: 1. ОРУ-ийн тулгуур ба ВЛ-ийн тулгуурын траверсийн угсралтын ба
ослын үед зөрөөнд норм тогтоохгүй.
2. Хэрэв тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын нөхцлөөр илүү хатуу шаардлага
тавигдсан бол хүснэгтийн 7 ба 8 дугаар дахь зөрүү ба хотойлтын хэмжээг
багасгана.
15.13. Цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын тулгуур (ВЛ) ба ил хуваарилах төхөөрөмжийн бүтээц (ОРУ)-
ийг ганц булан төмрөөр хийвэл диафрагмийг 15м-ээс ихгүй зайнд төлөвлөнө. Түүнчлэн төвлөрсөн хүч
үйлчилж байгаа болон бүс нугарах цэгүүдэд диафрагм тавих хэрэгтэй.
15.14. 380МПа (3900кгс/см ) хүртэл урсалтын хязгаартай 6мм хүртэл зузаан полкотой байнга суналтанд
ажиллах сараалжийн (хөндлөн тушаа, ташуу тулаас) нэг боолтот холбоостой элементийн захаас нүхний төв
хүртэлх зай хүчлэлийн дагууд 1,35d (d- нүхний диаметр) байж болно. Тэхдээ уг элементийг бэлтгэхэд энэ
хэмжээг багасгаж болохгүй гэдгийг зураг дээр заах хэрэгтэй.
Ийм элементийн холбоосны шамралтын тооцоонд 128 дугаар томъёон дахь ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүрийг
0,65-тай тэнцүү авна.
Нэг боолтод холбоосны суналтанд байнга ажиллах элементийн (дамжуулах утас, татлагыг бэхлэх зангилаанд
нийлж буй элемент, траверс болон төхөөрөмжийг бэхлэх цэг дэх сойлт татуургууд) захаас нүхний төв хүртэлх
зай хүчлэлийн дагууд 2d-ээс багагүй байна.
15.15. Нэг зангилаанд бүсэнд бэхэлж байгаа ташуу тулаасыг бүсний булан төмрийн полконы 2 талд
байрлуулна.
15.16. Адил талт булан төмөрт бүсний уулзах залгаасны боолт тэгш тоотой бөгөөд полконы хооронд тэнцүү
тоотой байхаар байрлуулна.
Нэг эгнээгээр ба шатарчилсан байрлалтай боолтны тоо, түүнчлэн хоёр эгнээтэй хөндлөн эгнээний боолтны
тоо, уулзвар залгааны хоёр талд нэг полконд тус бүр 5-аас ихгүй байвал зохино.
16. ХОЛБООНЫ 500М ХҮРТЭЛ ӨНДӨР АНТЕНЫН БАЙГУУЛАМЖИЙН (АС)
ТӨСЛИЙН НЭМЭЛТ ШААРДЛАГА
16.1. Антений байгууламжийн (АС) зураг төсөлд:

Байгууламж ба түүний элементэд аэродинамикийн эсэргүүцлийг багасгах, урьдчилан хүчитгэх замаар
бүтээцийн элементүүдэд хүчлэлийг зохистой хуваарилах, даацын ба радиотехникийн зориулалттай үйл
ажиллагааг хамтатгах арга хэмжээ тусгавал зохино.
16.2. АС-ийн бүтээцэд 50 ба 51а хүснэгтэнд заасан гангуудыг (С390К, С590 С590К маркийн гангаас бусад )
хэрэглэнэ.
16.3. Татуурга ба антенны дэлгэмэлийн элементэд:
СС бүлгийн цайрдсан бөөрөнхий ган татлага, ачааны эрчилсэн (спираль) дан гүрмэл (свивка) буюу металл
голтой (бөөрөнхий ээрмэл) эрчилсэн давхар гүрмэлийг хэрэглэнэ. Тэхдээ эрчилсэн татлагыг 325кН(33тс)
хүртэл тооцоот хүчлэлд хэрэглэнэ. Татлаганд бөөрөнхий ган утаст хамгийн том диаметртэй Марк дунд ба
хүчтэй идэмхий орчинд цайрдсан ЖС бүлгийн, шаардлагатай бол СС бүлгийн утсыг хэрэглэнэ.
Татлагын төгсгөлийг зөөлөн цайраар ороож 25% уртасгасан үед татлаганы эрчийг сулруулж хэрэглэж болно.
Радиотехникийн шаардлагад таарч байвал самарт гэж нэрэлдэг дотроо тусгаарлагчтай металл бус голтой ган
татлагыг хэрэглэж болно.
Татаж буй хүчлэл, бөөрөнхий утастай татлаганы даах чадвараас хэтэрвэл зет (Z) хэлбэрийн ба шаантаг
хэлбэрт цайрдсан утастай битүү төрлийн ган татлага хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
16.4. Ган татлаганы төгсгөлийг бөгжлөж буюу аяганд ГОСТ 21437-75-ын дагуу цайрын хайлш ЦАМ9-1,5Л-ыг
цутгаж бэхэлнэ.
16.5. Антенны дэлгэмэлийн элементэнд хэрэглэх утсыг 64 дүгээр хүснэгтээс авна. Зөвхөн технологийн талаар
зайлшгүй тохиолдолд зэс утас хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
16.6. Суналтанд ажиллах дамжуулах ба өөр зориулалттай утасны тооцоот эсэргүүцэл (хүчлэл), улсын
стандартаар тогтоож материалын найдваржилтын ( ) илтгэлцүүрт хуваасан утасны тасрах хүчнээс ихгүй байх
ёстой.
Материалын найдваржилтын илтгэлцүүр :
Хөнгөн цагаан ба зэс утсанд
Ган, хөнгөн цагаан холимог утсанд:
16 ба 25см огтлолтонд gm = 2,8;
35–95см gm = 2,5;
120см ба түүнээс дээш огтлолд gm = 2,2;
) биметалл зэс-ган утсанд gm = 2,0.
16.7. АС-ийн бүтээцийн тооцоонд ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүрийг 4 ба 11 дүгээр бүлэг болон 46 дугаар
хүснэгтээр тогтооно.
Бүтээцийн элементүүд Ажиллах
нөхцлийн
илтгэлцүүр gc
Сараалжны урьдчилан хүчитгэсэн элементэд :
0,90
Бөөрөнхий цагирган фланцад 1,10
Бусад төрлийн фланцад: 0,90
Шурагны ган татлаган татуурга буюу антенны
дэлгэмэлийн элемент:
Нэг ярустаа 3-5 аргамжтай буюу антенны
дэлгэмэлийн элементтэй бол 0,8
Ярустаа 6-8 татуургатай бол 0,9
Ярустаа 9 ба түүнээс олон татуургатай бол 0,95
Төгсгөлийг коушид хавчуураар зоох буюу
халхавчинд шахуургадах 0,75
Татлагыг тусгаарлагчид эсвэл коушид бүрэх
0,55
Антенны дэлгэмэл, утас, ташуу тулаас
тулгуурын бүтээц ба анкер сууринд татуургыг 0,90
бэхлэх элемент
Гулзайлттай-суналтанд ажиллах эргээсгүй
холбоосны анкеран татлага 0,65
Суналтанд ажиллах сэнж 0,65
Ган татлагын холбоос ба бэхэлгээний деталь:
Механик деталь (нугасны тэнхлэгээс бусад)
0,80
Шамралтанд ажиллах нугасны тэнхлэг 0,90
16.8. Тулгуурын харьцуулсан зөрүү 47 дугаар хүснэгтэнд зааснаас хэтэрч болохгүй. Түүнчлэн төслийн
техникийн даалгавараар тулгуурын зөрүүний талаар өөр утгыг заасан бол түүнээс бас хэтрүүлэхгүй байвал
зохино.
Өндөрт харьцуулсан
Ачаалалын төрөл зөрүү

Салхины буюу мөсдөлтийн ачаа 1/100
Салхигүй тохиолдолд антеныг тулгуурт нэг
талаас өлгөсөн бол 1/300
16.9. Тулгуурын динамик тооцоонд тулгуурт бэхэлсэн антенны дэлгэмэлийн массыг оруулж бодохгүй.
16.10. Салхины ба мөсдөлтийн ачааны утгыг шонгийн ярусны дунд хэсгийн өндөрт буюу уян элементийн
(татуурга) сойлтны өндрийн -д авахыг зөвшөөрнө. Үүнд элемент буюу ярусийн уртад ачаа жигд тархсан гэж
үзнэ.
16.11. Тусгаарлагчийн масс болон салхины ба мөсдөлтийн ачаанаас шонгийн татуурганы алгаслал дээр үүсэх
төвлөрсөн хүчийг дам нурууны моментынх шиг
эквивалент жигд тархсан ачаа гэж авч болно.
16.12. АС-ийн налуу элементийн (шонгийн татуурга, антенны дэлгэмэлийн элемент, ташуу тулаас) тооцоонд
элементийн тэнхлэг буюу түүнийг хөвчид перпендикуляр чиглэлтэй ачаалалын зөвхөн проекцийг авна.
16.13. Татуургатай шургийг (мачта) бүтнээр нь болон түүний элементүүдийг доорх ачаалалд тогтворжилтонд
тооцоолох хэрэгтэй.
-Салхины ачаалалгүй байхад татуургын угсралтын чангалах ачаа
-Аль нэг татуургын чиглэл дэх салхины ачаа.
- Салхины ачаалалгүй, зөвхөн мөсдөлтийн ачаа.
- Аль нэг татуургын чиглэл дэх салхины ба мөсдөлтийн ачаанд
Шургийг бүтнээр нь тогтворжилтонд шалгахад шон дээрх тооцоот хүч критик хүчнээс 1,3 дахин бага байх
ёстой.
16.14. Шураг босгох нутаг дэвсгэрийн агаарын жилийн дундаж хэм ба +40 С хэмд татуурганы татлагыг
угсралтын үед чангалах хэмжээг зураг төсөлд заах хэрэгтэй.
16.15. Тооцоот хүчлэлийг дамжуулж байгаа элементийн угсралтын холбоосонд В ангилалын нарийвчлалтай
болон өндөр бэхжилтэй, чангалах тохируулагчгүй боолтыг хэрэглэхээр зураг төсөлд тусгана. Хүчлэлийнх нь
тэмдэг өөрчлөгдөж байдаг холбоосонд өндөр бэхжилтэй боолт хэрэглэх буюу угсраад гагнаж бэхэлнэ.
Фланцат холбоосыг чангалах тохируулагчгүй өндөр бэхжилтэй боолтоор бэхэлнэ. Угсралтын холбоосонд А
ангилалын нарийвчлалтай боолт хэрэглэх, гагнаж бэхлэх эсэхээ угсралтын байгууллагатай зөвшөөрөлцөх
хэрэгтэй.
16.16. Тоонолжин сараалжны 250-аас их туялзалттай ташуу тулаасны огтолцох цэгт өөр хооронд нь бэхэлнэ.
Хөндлөн тушаа, диафрагм ба технологийн талбайн элементийн босоо болон хэвтээ хавтгай дахь хотойлт
алгаслалын -ээс хэтэрч болохгүй.
16.17. Сараалжит тулгуурт тавих диафрагмын хоорондох зай баганын секцийн дундаж хөндлөн огтлолын
хэмжээг 3 дахин авсанаас хэтэрч болохгүй.Түүнчлэн төвлөрсөн хүч үйлчилсэндээ цэг ба бүсний нугаралттай
хэсэгт бас диафрагм байрлуулна.
16.18. Хоолойг фланцаар холбоход боолтыг хамгийн бага диаметртэй байх боломжит нэг тойрогт хоорондоо
ижил зайтай байхаар байрлуулна.
16.19. Татангын нэг зангилаан дээр уулзалдах сараалжны элементүүдийг бүсний тэнхлэг ба өөрсдийнх нь
тэнхлэг нэг цэг дээр огтолцохоор төвлөрүүлэх хэрэгтэй. Ташуу тулаас фланцтай нийлэх цэгт огтлолцолын төв
нь бүсний хөндлөн огтлолын -ээс ихгүй хэмжээгээр зөрж болно.
Хэрэв элементүүдийн огтлолцлын цэг төвөөсөө дээрхээс их хэмжээний зайтай байвал тооцоонд зангилаан
дээрх моментыг авч үзэх хэрэгтэй. Ховил гаргасан фасонконд бөөрөнхий төмөр ташуу тулаасыг бэхлэхэд
ховилын төгсгөлд ташуу тулаасны диаметрийн 1,2d хэмжээтэй нүх өрөмдөж гаргана.
16.20. Сараалжит шонгийн татуургыг бүс ба хөндлөн тушааны тэнхлэгийн огтолцсон цэг дээр
бэхэлнэ.Татуурганы нөхцөлт тэнхлэгээр түүний хөвчийг авна. Татуургыг бэхлэх хуудсан сэнжийг гулзайхаас
хамгаалахын тулд хөшүүн хамарар хүчитгэнэ. Шонгийн секцний тээврийн овор хэмжээний дотор ороогүй,
татуургыг бэхлэх зангилааны хийцийг шонгийн доторхи тусдаа хөшүүн диафрагм хэлбэрээр төсөллөх
хэрэгтэй.
16.21. Шурагны доод талын секц дээрх шонгоос тулгуурын нугасаар дамжуулан сууринд ачаа дамжуулна гэж
үзнэ. Зохих үндэслэлтэй бол шонгийн доод (тулгуурын) секцийг сууринд зоож суулгахыг зөвшөөрнө.
16.22. Технологийн талбайн кронштейн, дүүжин зэргийг шонгийн үндсэн бүтээцийн зангилаанд байрлуулна.
16.23. Шонгийн татуургын бэхэлгээ, уртыг тохируулах үүрэгтэй чангалах төхөөрөмжийг (муфт) анкерын
төхөөрөгтэй уян татлагаар бэхэлнэ.
Холхивчуудын ар булангийн хоорондох уян татлагын урт түүний 20d (d-татлагын диаметр) –ээс багагүй
байна.
16.24. АС-ын элементэнд бат бэх ба цуцалтын туршилтаар орсон нэг загварын механик деталийг хэрэглэвэл
зохино. Суналттанд ажиллах элементийн эргээс эдийн засгийн харилцан туслалцах зөвлөлийн СТ 180-75, СТ
181-75, СТ 182-75-ыг (эргээсний хонхорыг бөөрөнхийруулан хийсэн байдаг) хэрэглэнэ.
16.25. Шурагны утсан ба татлаган татуурганд антенны хэвтээ дэлгэмэлийн чичиргээг багасгахын тулд бага
частоттэй (1-2,5Гц) ба өндөр частоттой (4-40Гц) рессор маягийн чичиргээ намсгагч хос төхөөрөмжийг
төлөвлөх хэрэгтэй. Нам частотын бууруулагчийг утсан ба татлаган татуургын үндсэн төрлийн өнгө, хөгөөс
хамааруулан сонгоно.
Чичиргээ намсгагч дүүжингээс татлагын заамал төгсгөл хүртэлх S зайг томъёогоор тодорхойлно.
Үүнд d – утас буюу татлаганы диаметр -мм
m – утас буюу татлаганы 1-мм-ийн масс-кг
P – утас буюу татлагыг урьдчилан чангалах –Н (кгс)
b – илтгэлцүүр, чангалалт P,Н байхад 0,00041, чангалалт P. кгс байхад 0,0013.
Өндөр частоттай чичиргээ намсгагчийг нам частотынхаас дээш S зайнд тавина. Утас ба татлагын алгаслалд
антенны дэлгэмэл 300м-ээс хэтэрвэл чичиргээ намсгагчийг тооцооноос хамааруулахгүй байрлуулна.
"Галопир" маягийн долгион намсгагчийн оронд татлага буюу утасны нийт уртыг өөрчилж болно.
16.26. Аэродромын албаны өндрийн саадыг марклах, гэрлэн дохиогоор хязгаарлах шаардлагын дагуу радио
холбооны антенны байгууламжийг зохих өнгийн зурвасаар ээлжлэн будна.
16.27. Татуурганы механик деталь, тусгаарлагчийн арматур, метиц зэргийг заавал цайрдах хэрэгтэй.
17. ГОЛ МӨРНИЙ ГИДРОТЕХНИКИЙН БАЙГУУЛАМЖИЙН

ТӨСЛИЙН НЭМЭЛТ ШААРДЛАГА
17.1. Гидротехникийн байгууламжийн бүтээцэд 50 дугаар хүснэгтэнд дурьдсан (С590, С590К-аас бусад
маркийн ган) ба 51 хүснэгтийн гангуудыг хэрэглэнэ. Түүнчлэн зохих техник-эдийн засгийн үндэслэлтэй бол
ГОСТ 6713-75-ын 16Д маркийн ганг хэрэглэж болно.
17.2. Гол мөрний гидротехникийн байгууламжийн ган бүтээцийн тооцоонд 4 ба 11 дүгээр бүлэг ба 48 дугаар
хүснэгтэнд дурьдсан ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүрийг авна.
Ачааны хослол дах ажиллах
Бүтээцийн элементүүд нөхцлийн илтгэлцүүр gс
үндсэн онцгой
1. Орчны хүчдэлийг бодолцохгүй
дотоод даралтын тооцоонд хавтгай 0,70 0,95
бөглөөсний бүрээсээс бусад
дамжуулах хоолойн элементэд
2. Орчны хүчдэлийг бодолцсон
дотоод даралтын тооцоонд дам 1,10 1,5
нуруугүй хавтгай бөглөөнөөс
(заглушка) бусад дамжуулах хоолойн
элементэд
3. Дотоод даралтын тооцоонд дам
нуруугүй дамжуулах хоолойн хавтгай 0,55 0,7
бөглөөс
4.Гадаад даралтын тооцоонд
дамжуулах хоолойн элемент:
Шулуун ба тахир хэсгийн бүрхүүл
0,80 0,9
Хөшүүншлийн цагираг 0,65 0,75
5. Хавтгай өнгөлгөөний анкер 0,85 –
17.3. Усны орчны үйлчлэлд өртөхгүй ган бүтээцийг 1-12 дугаар бүлгийн шаардлагын дагуу төлөвлөнө. Усны
орчинд өртөмтгий бүтээцийн тооцоонд найдваржилтын илтгэлцүүрийг гидротехникийн байгууламжийн зураг
төслийн БНбД-ийн шаардлагын дагуу авна.
17.4. Төслийн даалгаварт дамжуулах хоолой дах урсгалын даралт лугшилт бий болгохоор заасан бол
дамжуулах хоолойн гуравлагч ба салаагчийн даамгайжилтын тооцоог 9 дүгээр бүлгийн дагуу хийж болно.
Хоёр тэнхлэгээр суналтанд ажиллах элементийн даамгайжилтын тооцоог хүчдэлтэй бодит байдлыг харгалзан
үзсэн илүү нарийн аргачлалаар гүйцэтгэж болно.
17.5. Усны хаалтны камер ба ус дамжуулагчийн хавтгай өнгөлгөөний бат бэхийн тооцоонд: Доорхи даралтыг
авч үзнэ. Үүнд:
- Өнгөлгөөнд шахаж байгаа цементэн зуурмаг ба шинэхэн цутгасан бетоны даралт
- Ус дамжуулагчийн усны даралтаар өнгөлгөөний бетон дахь усны шүүрэлтээс үүсэх даралт.
17.6. Усны хаалтны бөөрөнхий ба гулсуурын ажлын замыг гулзайлт, гулсуурын гадаргуугийн орчны шамралт,
мөн ханын орчны шахалт, улны бетоны шахалтын үйлчлэлтэй гэж үзэж бат бэхийн тооцоонд шалгаж үзнэ.
17.7. Уртын дагууд дамжуулах хоолойн диаметр өөрчлөгдөж байвал, тухайн диаметртэй хэсэг бүрээр салгана.
Диаметр нэгээс нөгөөд шилжихэд конус хэлбэрийн обечайкаар гүйцэтгэнэ.
18.ТУЯН ХАНАТАЙ ДАМ НУРУУНЫ ТӨЛӨВЛӨЛТӨД

ТАВИХ НЭМЭЛТ ШААРДЛАГА
18.1. Статик ачааны үйлчлэлд ханын хавтгайд гулзайх тэгш хэмт 2Т огтлолтой туяхан ханатай, салангид дам
нуруунд 430МПа (4400кгс/см ) хүртэл урсалтын хязгаартай ган хэрэглэнэ.
18.2. Статик ачааны үйлчлэлд ханын хавтгайд гулзайх тэгш хэмт 2Т огтлолтой ханыг хөндлөн хөшүүн
хамарар хүчитгэсэн салангад дам нурууны бат бэхийг зөвхөн (22-р зураг), ханын нөхцөлт туялзалт байхад
(M/Mu)4 + (Q/Qu)4 £ 1, (158)
M ба Q – дам нурууны авч үзэж буй огтлолын гулзайлтын момент, хөндлөн хүч.
22 дугаар зураг. Туяхан ханат дам нурууны бүдүүвч

- моментийн хязгаарын утга.
; (159)
- Хөндлөн хүчний хязгаарын утга.
. (160)
Үүнд t ба h- ханын зузаан ба өндөр.
Af – дам нурууны бүсний огтлолын талбай;
tcr ба m – критик хүчдэл, ханын хэсгийн хэмжээсийн харьцаа. 7.4 дүгээр зүйлээр тодорхойлно;
b – илтгэлцүүрийг 161, 162 дугаар томъёогоор олно.
a £ 0,03 байхад b = 0,05 + 5a ³ 0,15; (161)
0,03 < a £ 0,1 байхад b= 0,11 + 3a £ 0,40 (162)
Үүнээс
Wmin – Дам нурууны шахалтын бүс ба түүнтэй нийлж буй ханын хэсэг хоёроос тогтох Т хэлбэрт огтлолын
дам нурууны бүстэй параллель Т хэсгийн өөрийнх нь тэнхлэгтэй харьцуулсан хамгийн бага эсэргүүцлийн
момент. Ханын өндөр байна.
a – хөшүүн хамрын алхам .
18.3. Хөндлөн хөшүүн хамрын огтлолыг 7.10 дугаар зүйлд зааснаас багагүй хэмжээтэй авч, түүний шилбэ гэж
үзэж 163 дугаар томъёогоор тодорхойлогдох шахалтын N хүчний тогтворжилтонд тооцоолно.
, (163)
-ийн утга хөшүүн хамар дээр үйлчлэх төвлөрсөн ачаанаас багагүй байна.
Шилбэний тооцоот урт lef = h(1 – (1 –b) бөгөөд 0,7h- аас багагүй байна.
Хоёр талд тэгш хэмтэй байрласан хавиргыг төвийн шахалтанд, нэг талдаа байрлалтай бол төвийн бус
шахалтанд бодно. Төвийн бус шахалтын эксцентриситет ханын тэнхлэгээс шилбэний тооцоот огтлолын
хүндийн төв хүртэлх зайтай тэнцүү байна.
Шилбэний тооцоот огтлолд хөшүүн хамрын огтлол ба түүний тал бүрд өргөнтэй ханын зурвасыг оруулна.
18.4. Тулгуур дээрх дам нурууны ханын хэсгийг хоёр талаас нь тулгуурын хөшүүн хамарар бэхэлж 7.12
дугаар зүйлийн дагуу тооцоолно. Тулгуурын хамраас, түүний өргөнөөс багагүй бөгөөд ихгүй зайнд хоёр
талаас нь нэмэлт хөшүүн хамар тавина. Түүний хэмжээг 18.3 дугаар зүйлийн дагуу авна.
18.5. 5.16 зүйлийн заалтыг биелүүлсэн буюу тооцоот урт (bf – шахалттай бүсний өргөн) нөхцлийг хангаж
байвал дам нурууны тогтворжилтыг шалгах шаардлагагүй.
18.6. Шахалттай бүсний саравчын өргөнийг түүний зузаанд харьцуулсан нь -аас ихгүй байвал зохино.
18.7. 31 дүгээр томъёогоор тодорхойлсон дам нурууны ханын орчны хүчдэл ( ) нь - ээс ихгүй байна. Үүнд
-ийг 146 дугаар томъёогоор тодорхойлно.
18.8. Дам нурууны хотойлтыг тодорхойлоход дам нурууны нийт хөндлөн огтлолын инерцийн моментыг доорх
илтгэлцүүрээр үржүүлж бууруулна. Үүнд: дам нурууны алгаслал дээр хамартай бол a = 1,2 – 0,033 , хэрэв
алгаслал дээр хамаргүй бол a = 1,2 – 0,033 – h/l .
18.9. 18.1 дүгээр заалтанд дурьдсан дам нуруу жигд тархсан ачаатай буюу алгаслал дээр өөр хоорондоо болон
тулгуураас ижил зайнд байрлах 5 ба түүнээс олон адилхан хэмжээтэй төвлөрсөн ачаатай бөгөөд нөхцөлт
туялзалт
7 £ £ 10 нөхцлийг хангавал алгаслал дээр дам нурууны ханыг хөндлөн хамарар (22-р зургаар) бэхлэхгүй байж
болно. Харин энэ тохиолдолд ханын хавтгайтай харьцуулахад ачаа, тэгш хэмтэй байрлах ёстой. Энэ дам
нурууны бат бэхийг доорх томъёогоор шалгана.
(163 )
Үүнд - Хөндлөн хүчнээс дам нурууны даацанд нөлөөлөх илтгэлцүүр томъёо нь: d = 1 – 5,6Afh/(Awl).
Үүнд tf ³ 0,3 t ба 0,025 £ Afh/(Awl) £ 0,1.
19. НҮХТЭЙ (ПЕРФОРИРОВАННЫЕ) ХАНАТ ДАМ НУРУУНЫ
ТӨЛӨВЛӨЛТӨД ТАВИХ НЭМЭЛТ ШААРДЛАГА
19.1. Нүхтэй ханат дам нурууг 530МПа (5400кгс/см ) хүртэл урсалтын хязгаартай 2Т хэлбэрт цувимал гангаар
хийнэ. Ханын уулзварт оёдлыг металлаа бүрэн хайлуулж ширээж гагнана.
19.2. Ханын хавтгайд гулзайлтанд ажиллах дам нурууны бат бэхийн тооцоог 49-р хүснэгтэнд бичсэн
томъёогоор хийнэ.
Дам нурууны (23-р зураг) огтлолын бат бэхийн тооцооны томъёо

Дээд талын Т хэлбэртэд Доод талын Т хэлбэртэд Тулгуурт

Цэг-1 Цэг-3
Цэг-2 Цэг-4
M – Дам нурууны огтлол дахь гулзайлтын момент;

Q1 баQ2 – Т хэлбэрт огтлолуудын хүлээн авах хөндлөн хүч ба ,
– дам нурууны огтлол дахь хөндлөн хүч;
- Полкотой параллель өөрийнх нь тэнхлэгтэй харьцуулсан дээд
Q доод Т хэлбэрт огтлолын инерцийн момент
J1 ба J2 - Тулгуураас (с + s – 0,5a) зайнд дам нурууны огтлол дахь
хөндлөн хүч (23-р зураг);
– x–x тэнхлэгтэй харьцуулсан дам нурууны нүхтэй огтлол дахь
Q3 инерцийн момент
–Дээд талын Т хэлбэрт огтлолын хамгийн их ба хамгийн бага
Jx эсэргүүцлийн момент;
– Доод талын Т хэлбэрт огтлол дахь мөн эсэргүүцлийн момент;
W1,max ба W1,min – Дээд, доод Т хэлбэрт цувимлын тооцоот эсэргүүцэл.
W2,max ба W2,min
Ry1, Ru1, Ry2, Ru2
23 дугаар зураг. Нүхтэй ханат дам нурууны хэсгийн бүдүүвч

19.3. Дам нурууны тогтворжилтын тооцоог 5.15 дугаар зүйлийн шаардлагын дагуу гүйцэтгэнэ. Харин
геометрийн шинж чанарыг тодорхойлоход огтлол дахь нүхийг бодолцох хэрэгтэй.
5.16 заалтын шаардлага биелэгдэж байвал дам нурууны тогтворжилтод тооцох шаардлагагүй.
19.4. hef /t > 40 (t- ханын хамгийн нимгэн хэсгийн зузаан) байхад дам нурууны тулгуурын хэсгийн дээрх
ханын огтлолыг хөшүүн хамарар хүчитгэж 7.12 дугаар зүйл дагуу тооцоо хийнэ. Энэ үед тулгуур дээрх
огтлол (23-р зураг) нөхцлийг хангавал зохино.
19.5. буюу 5.13 дугаар зүйлийн шаардлага хангагдахгүй нөхцөлд дам нуруунд 7.10 дугаар зүйлийн дагуу
хөшүүн хавиргыг байрлуулах хэрэгтэй. Төвлөрсөн ачааг дам нурууны ханын нүхгүй хэсэгт байрлуулавал
зохино. Шахалттай Т хэлбэрт ханын өндөр 7.18 дугаар зүйлийн шаардлагыг хангах ёстой. Иймд 91 дүгээр
томъёонд гэж авна.
19.6. l/hef ³ 12 ( l – дам нурууны алгаслал) байхад дам нурууны хотойлтыг тодорхойлоход нүхтэй дам нурууны
огтлолын инерцийн моментийг 0,95 гэсэн илтгэлцүүрээр үржүүлнэ.
20. БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИД ШИНЭЧЛЭЛТ ХИЙХ ҮЕД

ТӨЛӨВЛӨЛТӨД ТАВИХ НЭМЭЛТ ШААРДЛАГА
20.1. Бүтээцийн цувимал, яндан хоолойн тооцоот эсэргүүцэл 3.1 дүгээр зүйлтэй тохирч байх ёстой. Иймд
урсалтын хязгаар , түр эсэргүүцлийн утгыг дараах байдалтай ялгаж үзнэ.
- Дагалдах батламж бичиг буюу туршилтын дүнгийн түр эсэргүүцэл урсалтын хязгаар нь барилга барьж байх
үеийн хүчин төгөлдөр улсын стандарт, техникийн нөхцлийн хамгийн бага утгаараа шаардлагад тохирч
байгааг тогтоох.
- Мөнхүү батламж болон туршилтын дүнгээр, урсалтын хязгаар, түр эсэргүүцэл, барилга барьж буй үеийн
хүчин төгөлдөр улсын стандарт, техникийн нөхцлийн доод хязгаарт хүрэхгүй байгааг тодорхойлж тогтоох.
Материалын найдваржилтын илтгэлцүүрийг дараах байдлаар авна.
- 1932 оноос өмнө бэлтгэсэн бүтээцийн гангийн туршилтаар урсалтын хязгаар 215МПа (2200кгс/см ) –
аас доош байвал .
- 1932-1982 онд бэлтгэсэн бүтээцийн гангийн урсалтын хязгаар 380МПа (3850кгс/см ) хүртэл бол .
Урсалтын хязгаар 380МПа (3850кгс/см )-аас дээш бол .
- 1982 оноос хойш бэлтгэсэн бүтээцэд 2 ба 49 хүснэгтээр авна.
8 хавсралтын заалтын дагуу 10-аас цөөнгүй дээжийн туршилтанд статик боловсруулалт хийсэн дүнгээр
тодорхойлсон -ын утгаар тооцоот эсэргүүцлийг тогтоож болно.
Тавалгаат хадаасан холбоосны
тооцоот эсэргүүцэл, МПа(кгс/см2)
Таних ХолбоосныДоорх маркийн Холбоос-ны
тэмдэг бүлэг гангийн тавалгаат элемент-ийн
Хүчдэлтэй байдал хадаас хяргалт шамрал-

суналтанд танд
Ст2, Ст3 09Г2 Холбоосны
элементийн
бяцралтанд
Rrs B 180 (1800) 220(2200) –
Хяргалт 160 (1600)
C – –
Суналт (тав нь тасрах) Rrt B, C 120 (1200) 150 (1500) –
Шамралт Rrp B – – Rrp = 2Ry
C – – Rrp =1,7Ry
Тайлбар: 1.Кондукторт деталь, элементийг эвлүүлж өрөмдөж гаргасан нүхэнд
хадаасаа тавалсан холбоос В бүлэгт багтана. Кондукторт хэрэглэхгүйгээр тухайн
деталийг өрөмдсөн нүхэнд буюу дарж цоолсон нүхэнд хадаасаа тавалсан холбоос С
бүлэгт хамаарна.
2.Толгойг нь далд буюу хагас далд суулгасан тавалгаат хадаастай холбоосны хяргалт,
шамралтын тооцоот эсэргүүцлийг 0,8 хэмээх илтгэлцүүроор үржүүлж бууруулна.
Дээрх тавалгаат хадаасыг суналттай элементэд хэрэглэж болохгүй.
Материалын
Цувимлын улсын стандарт ба техникийн нөхцөл найдваржилтын
илтгэлцүүр gm
ТУ 14-1-3023–80, ГОСТ 1,025
ГОСТ 380–2005, ГОСТ 14637–89; ГОСТ 19281–89 [ 380 МПа 1,050
(3900 кгс/см2) хүртэл урсалтын хязгаартай ган, 14Г2АФ
маркийн ган]; ТУ14-1-1217–75
ГОСТ 19281–73 ба ГОСТ 19282–73 [ 380 МПа (3900 кгс/ 1,100
см2)-аас дээш урсалтын хязгаартай ган, (14Г2АФ маркаас
бусад ган)]
ТУ 14-1-1308–75, ТУ 14-1-1772–76 1,150
20.3. Металлын чанарын үзүүлэлтийг турших, химийн анализын дээж сонгох, механик туршилтын үлгэр
бэлтгэх мөн тэдгээрийн дээжийн тоо хэмжээ зэргийг хавсралтын дагуу үйлдэх хэрэгтэй.
20.4. 165МПа (1700кгс/см ) хүртэл хүчдэлд -30 C –аас дээш хэмд ажиллах III бүлгийн бүтээцэд, -40 C –аас
дээш хэмд ажиллах IY бүлгийн бүтээцэд -65 C –аас дээш хэмд ажиллах III ба IY бүлгийн бүтээцэд
гагнаасгүйгээр хүчитгэхэд эдгээр металл бүтээцэд туршилт хийхгүй байж болно.
20.5. Шинэчлэх буюу хүчитгэх бүтээцийн гагнааст холбоосны тооцоот эсэргүүцлийг тогтоохдоо ган болон
гагнуурын материалын марк, гагнаасны төрөл, оёдлын байдал, хяналт хийх аргачлал зэргийг харгалзан үзэх
хэрэгтэй. Нормоор тогтоосон шаардлагатай өгөгдлүүд байхгүй тохиолдолд доорх байдлаар авч хэрэглэхийг
зөвшөөрнө.
- Булант оёдолд Rwun = Run; gwm = 1,25; bf =0,7 ба bz = 1,0 гэж авна. Үүнээс үндэслэн gc = 0,8 байна гэж
үзнэ.
- 1972 оноос өмнө бэлтгэсэн бүтээцийн суналтын уулзварт оёдолд Rwy = 0,55Ry 1972 оноос хойшиход Rwy =
0,85Ry .
Гагнааст холбоосны даах чадварыг уг бүтээцээс авсан дээжийн туршилтын үр дүнгээр тодотгохыг
зөвшөөрнө.
20.6. Боолтны хяргалт, суналтын болон боолтот холбоосны элементийн шамралтын тооцоот эсэргүүцлийг 3.5
дугаар зүйлийн дагуу тодорхойлно. Хэрэв боолтны бат бэхийн ангилал, тооцоот эсэргүүцлийн утгыг тогтоох
боломжгүй бол хяргалтийн тооцоонд 4.6 ангилалын бат бэхтэй суналтын тооцоонд 4.8 ангилалын бат бэхтэй
гэж авна.
20.7. Тавалгаат хадаасан холбоосны тооцоот эсэргүүцлийг хүснэгтээр авна. Хэрэв нүх гаргасан аргачлал,
тавалгааны материалын талаар гүйцэтгэлийн баримт бичиг байхгүй бөгөөд тогтоох боломжгүй бол
хүснэгтийн СТ2 маркийн гангаар гүйцэтгэсэн. С бүлгийн тавалгаат хадаастай холбоосны тооцоот
эсэргүүцлээр авна.
20.8. Нэмэх хэмд ашигладаг бөгөөд бага нүүрстөрөгчит гангаар бэлтгэсэн эсвэл өөр төрлийн гангаар хийсэн
боловч туршилтаар цохилтын зуурц нь 50 дугаар хүснэгтийн дагуу зохих бүлгийн бүтээцийн гангийн
зэрэглэлээр улсын стандартын үзүүлэлтээс доогуур бол энэ гангаар хийсэн элементийн хүчдэл шинэчлэл
хийхээс өмнөх үеийнхээс дээш гарахгүй нөхцөлд энэ бүтээцийг солих буюу хүчитгэх хэрэггүй. Байвал зохих
нөхцлөөс ашиглалтынх нь нөхцөл ялгаатай байвал ийм бүтээцийг хэвээр ашиглах, хүчитгэх буюу солих
эсэхийг эрдэм шинжилгээний мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлтийг үндэслэн шийдвэрлэнэ.
20.9. Барилга байгууламжийг бүтнээр нь болон бүтээцийн тооцооны бүдүүвчийг тогтоохдоо түүний бодит
үйл ажиллагааны онцлог, ялангуяа геометрийн хэлбэр дүрсийн өөрчлөгдсөн эсэх, элементүүдийн уулзвар
зангилааны гүйцэтгэсэн байдал, бэхэлсэн нөхцөл, хийц элементийн огтлолын хэмжээс зэргийг судлаж үзэх
хэрэгтэй. Бүтээцийн элемент, тэдгээрийн холбоос эвдэрч гэмтсэн, зэвэрч элэгдсэн эсэхийг нарийвчлан үзэж,
элементийн дэрлэлт, уулзвар зангилааны бодит нөхцлийг үндэслэн бүтээцэд хяналтын тооцоо хийнэ. 1.8
дугаар зүйлд заасны дагуу хэв гажилттай бүдүүвчээр элементийн тооцоог хийвэл зохино. Үүнд 6,6
хүснэгтийн 3 ба 5 дугаарт дурьдсанаар ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр гэж авна.
20.10. 5,7-11,13(40 дүгээр хүснэгт ба 13.29-13.43, 13.45) болон 16.3 дугаарт заасан шаардлагыг хангахгүй
бүтээцийг солих буюу хүчитгэнэ.
Бүтээцийн геометрийн хэлбэр дүрс, элемент ба түүний холбоосон хэмжээс ажил гүйцэтгэх, хүлээн авах
дүрмийн зөвшөөрөгдөх хүлцэлээс хэтэрсэн боловч түүнийг хэвийн ашиглахад саад болохгүй бол 20.9 дүгээр
заалтын шаардлагыг харгалзан үзэж бүтээцийн даах чадварыг хангаж байвал хэвээр үлдээж болно.
20.11. Доорх нөхцөлд бүтээцийн элементийг хүчитгэхгүй байж болно.
- Хэвтээ ба босоо чиглэл дэх хотойлт 13.1 ба 16.8 дугаар зүйлээр тогтоосон зөрүүгийн дээд хязгаараас хэтэрч
байгаа боловч хэвийн ашиглалтад саад болохгүй бол
-Бүтээцийн туялзалт 6.15 ба 6.16 дугаар зүйлээр тогтоосон хязгаараас хэтэрч байгаа боловч элементийн
муруйлт ажил гүйцэтгэх ба хүлээн авах дүрэмд заасан хэмжээнээс хэтрээгүй бөгөөд цаашдын ашиглалтын
явцад хүчлэл өсөхгүй, ийм элементийг ашиглах боломжтойг тооцоогоор шалгасан бол.
20.12. Барилга байгууламжийн ган бүтээцийн шинэчлэлийн төсөл боловсруулахдаа бүтээцийн даах чадварын
нөөц бололцоог нээн илрүүлж ашиглах, бүтээлч шийдэл хэрэглэх замаар үйлдвэрийн үйл ажиллагааг
зогсоохгүйгээр шинэчлэлийн ажлыг гүйцэтгэх боломжийг анхаарах хэрэгтэй.
Бүтээцийг хүчитгэхэд зохих норм дүрмийн хүрээнд түүний тооцооны бүдүүвчийг өөрчлөх, материалын
харимхай-налархай чанар, нимгэн ханат элементийн критик чанарыг ашиглах , бүтээцийг бүрэх зэргээр
хүчлэлийг идэвхитэй зохицуулах, бүтээцийг хүчитгэх боломжийг ашиглавал зохино.
20.13. 12.2 дугаар зүйлийн дагуу бүтээцийг хүчитгэх явцад элементийн зохимжгүй нэмэгдэл хэв гажилтыг
багасгах арга хэмжээг авах хэрэгтэй. Бүтээцийг хүчитгэхэд гарах нэмэгдэл боолтны нүх, гагнуурын нөлөө
зэргээс элементийн огтлолд үүсэх хорогдол даах чадварт нөлөөлөхийг анхаарвал зохино. Бүтээцийг хүчитгэх
үед шаардлагатай бол ачаалалыг бүрэн буюу хэсэгчлэн зайлуулж хөнгөлнө.
20.14. Идэмхий бус буюу сулавтар идэмхий орчинд -40 С –аас доошгүй тооцоот хэмд ашиглах 50 дугаар
хүснэгтийн 2 ба 3 дугаар бүлгийн бүтээцэд хүчитгэхээр шинээр хийсэн деталийг эх бүтээцтэй нь хамтран
ажиллах нөхцөлийг хангахын тулд хажуугийн тасалдсан оёдол тавьж болно. Булант оёдол хийсэн тохиолдолд
гагнаасны катетыг шаардагдах доод хэмжээнд байлгахаар төлөвлөх хэрэгтэй. Оёдлын төгсгөлийн хэсгийн
катетын хэмжээг тооцоогоор тогтоох бөгөөд түүнийг дундах оёдлынхоос том катеттай хийж болно.
20.15. Бүтээцийн элементийг хүчитгэхэд холбоосонд тавалгаат хадаасыг өндөр бэхжилттэй буюу А
ангилалын нарийвчлалтай боолттой хослуулан хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
20.16. Элементийн огтлолыг ихэсгэх замаар хүчитгэсэн бол бүтээцийн тооцоонд материал, хийцийн тооцоот
эсэргүүцэл харилцан адилгүй байгааг бодолцвол зүйтэй.
Хэрэв эдгээрийн тооцоот эсэргүүцлийн ялгаа 15%-иас ихгүй бол тооцоонд хамгийн бага тооцоот
эсэргүүцлийг хэрэглэж болно. Огтлолыг нь томсгож хүчитгэсэн шахалттай, төвийн бус шахалтат болон
гулзайлт-шахалттай элементийн тогтворжилтын тооцоонд доорх томъёогоор бодогдох тооцоот эсэргүүцлийн
шилжүүлсэн утгыг хэрэглэнэ.
, (163,б)
Үүнд Ry – үндсэн металлын тооцоот эсэргүүцэл 20.1 дүгээр зүйлийн шаардлагын дагуу тодорхойлно.
k1, k2 – илтгэлцүүрийг доорх томъёогоор бодно:
(163,в)
Үүнд Rya – Хүчитгэх металлын тооцоот эсэргүүцэл

A, I – Хүчитгэх элементийн талбай ба огтлолын инерцийн момент
Atot, Itot – Хүчитгэсэн элементийн бүхэлд нь авсан талбай ба инерцийн момент.
20.17. Огтлолыг нь томсгох замаар хүчитгэсэн элементийн бат бэх ба тогтворжилтын тооцоонд уг элементэнд
байгаа хүчний момент (бүтээцийн ачааг хөнгөлөхөд бас ижил) хүчдэлийг бодолцох хэрэгтэй. Үүнд
элементийн анхны муруйлт, огтлолыг хүчитгэснээс хүндийн төв шилжих түүнчлэн гагнуурын ажлаас
шалтгаалан мурийлт үүсэх зэрэг өөрчлөлтийг зайлшгүй авч үзвэл зохино. Шахалт, төвийн бус шахалттай
болон гулзайлттай шахалтанд ажиллах элементийн тогтворжилтыг тооцоолоход гагнуураас үүссэн муруйлтыг
бодолцохын тулд нэмэгдэл ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр -ыг оруулах хэрэгтэй. 20.16 дугаар зүйлийн дагуу
бодогдох элементийн бат бэхийг шалгахад огтлолыг нэг төрлийнх гэж үзэж. (35,40, 49 дүгээр томъёогоор
бодогдохоос бусад) бүрэн тооцоот хүчлэлийг хүчитгэхээс өмнө байсан хүчлэлийн хүчдэлгүйгээр
Харин дам нурууны ханын орчны тогтворжилтыг шалгахад ажлын нөхцлийн илтгэлцүүр гэж авна.
20.18. 12.8, 12.13, 12.19, 13.5, 13.6, 13.9, 13.14: 13.16, 13.19, 13.25, 13.27, 13.46, 15.11,15.13, 16.15–16.18, 16.23
дугаар зүйлийн шаардлагыг зөрчсөн боловч дор дурьдсан нөхцөлд одоо байгаа ган бүтээцийг хүчитгэхгүй
байж болно. Үүнд:
- Дээрх шаардлагыг зөрчсөнөөс бүтээцийн элементэд гэмтэл гараагүй бол

- Түүнчлэн бүтээцийн ашиглалтын нөхцөлд тааламжгүй өөрчлөлт гараагүй бол
-20.9, 20.11, 20.15 дугаар зүйлийн шаардлагыг харгалзан үзэхэд бүтээцийн даах чадвар болон хөшүүншил
тооцоогоор батлагдсан бол
-10 дугаар бүлэг болон 9.1, 9.3 дугаар зүйлд дурьдсан бүтээцийн хэврэгшил ба цуцалтаас хамгаалах арга
хэмжээ авагдсан бол.
1 дүгээр хавсралт
ГАН БҮТЭЭЦИЙН МАТЕРИАЛ БА ТҮҮНИЙ
ТООЦООТ ЭСЭРГҮҮЦЭЛ
Барилга байгууламжийн ган бүтээцийн ган
Ган Улсын стандарт ба Барилгын цаг уурын бүс дэх (тооцоот

техникийн нөхцөл хэм °С) гангийн зэрэглэл
II4(–30>t³–40) I2, II2 , II3 I1 (–50>t³–
II5 ба бусад. (–40>t ³–50) 65)
(t³–30)
I бүлэг. Онцгой хүнд нөхцөлд буюу чичиргээт, динамик эсвэл хөдөлгөөнт ачааны
шууд үйлчлэлд ажилладаг гагнааст бүтээц ба түүний элементүүд (өргүүрийн
ажлын талбайн дам нуруу; хөдөлгөөнт бүрэлдэхүүнээс шууд ачаа хүлээн авах
бункер, ачиж буулгах тавцангийн бүтээцийн элемент; татангын фасонк; зөөврийн
хонгилын алгаслалт байгууламж; 60м-ээс илүү өндөртэй цахилгаан дамжуулах
шугамын (ВЛ) огтлолын шилжилт ихтэй гагнааст тусгай тулгуур; шургийн
татуургын зангилаа ба татлагын элемент гидротехникийн байгууламжийн
өргүүрийн доорх дам нуруу.г.м)
C255 + – –
C285 + – –
C345 3 3 4а)
C375 ГОСТ27772–88 3 3 4а)
C390 + + +б)
C390К + + +б)
С440 + +б) +в)
II бүлэг. Статик ачаалалд ажилладаг гагнааст бүтээц ба түүний элементүүд
(татанга; рамын ригель; хучилт ба хучлагын дам нуруу; шатны гуя; ВЛ-ийн
тулгуур үүнд их шилжилттэй ган тулгуур орохгүй; дэд өртөөний (ОРУ)
хуваарилах ил төхөөрөмжийн тулгуурын ошиновка; ОРУ-ийн салгагчийн тулгуур;
зөөврийн хонгилын тулгуур; тээврийн залгуурт сүлжээний элемент; үүнд штанг,
анкерийн татуурга хомут орно.Гэрэлтүүлэгийн цамхаг; антенны байгууламжийн
тулгуурын хосмог элемент; Усан цахилгаан станцын (ГЭС) дамжуулах хоолой ба
шахуургын станц: ус дамжуулах шугамын өнгөлгөө; усны хаалтны шигтгэсэн
нарийвч хэсэг ба бусад суналтат, гулзайлттай- суналтат ба гулзайх элементүүд)
түүнчлэн гагнааст холбоосгүй I бүлгийн бүтээц түүний элемент ба угсралтын
холбоосондоо гагнаастай ТУ 14-2-427-80, ГОСТ19425-74-ийн дагуу хийсэн
дүүжин замын 2Т хэлбэрт дам нуруу
С245
+г) – –
С255 + – –
С275 +г) – –
С285 + – –
С345 1 3 4а,д)
С345К + – –
ГОСТ 27772–88
С375 1 3 4а,д)
С390 + + +б)
С390К + + +б)
С440 + + +в)
С590 + – –
С590К – + +
ВСТ3кп ГОСТ 10705–80
В бүлэг I хүснэгт 2е) 2е) –
4мм хүртэл
зузаантай
ВСТ3пс
5,5мм хүртэл Мөн адил 2е) – –
зузаантай
ВСТ3пс
6-10мм зузаантай Мөн адил 6 – –
16Г2АФ ТУ 14-3-567–76
6-9 мм зузаантай + + +
III бүлэг. Статик ачаалалд ажилладаг гагнааст бүтээц эсвэл түүний элемент
(багана; босоо тулгуур; тулгуурын хавтан; хучилтын бамбайн элемент;
технологийн тоног төхөөрөмжийг тулж буй бүтээц; баганын босоо холбоос -ээс
дээш хүчдэлтэй байх; даацын тогтворжуулагч анкерийн бүтээц (тулгуур хөшүүн
хөндөлтэй ригель, тогтворжуулагч); тээврийн залгагдах сүлжээ; ОРУ-ийн
салгуурын тулгуураас бусад тоног төхөөрөмжийн тулгуур; антенны
байгууламжийн цамхаг ба их биений элемент; бетон тавцангийн багана хучлагын
гол нуруу болон шахалтат ба гулзайлт-шахалтат элемент;) түүнчлэн II бүлгийн
гагнааст холбоосгүй бүтээц, түүний элемент.
С235
+в,и) – –
С245 + – –
С255 + +ж) –
С275 + – –
С285 + +ж) –
С345 1 1 2 буюу 3
С345к ГОСТ 27772–88 + + –
С375 1 1 2 буюу 3
С390 + + +
С390к + + +
С440 + + +
С590 + – –
С590к – + +
ВСт3кп ГОСТ 10705–80, В
4 мм хүртэл бүлэг I хүснэгт 2е) 2е) –
зузаантай
ВСт3кп 2е) – –
4,5-10 мм зузаантай Мөн адил
ВСт3пс ГОСТ10706–76, В
5-15 мм хүртэл бүлэг нэмэлт 4 – –
зузаантай шаардлага 1.6 зүйл
ВСт3пс
5,5 мм хүртэл ГОСТ10705–80 В 2е) 2е) –
зузаантай бүлэг I хүснэгт
ВСт3пс
6-10 мм зузаантай ГОСТ 10705–80, В 6 – –
бүлэг I хүснэгт
ВСт3сп ГОСТ 10706–76, В
5-15 мм зузаантай бүлэг. Нэмэлт – 4 –
шаардлага 1.6 зүйл
ВСт3сп ГОСТ 10705–80, В
6-10 мм зузаантай бүлэг I хүснэгт – 5 –
16Г2АФ ТУ 14-3-567–76
6-9 мм зузаантай + + +
IY бүлэг. Барилга байгууламжийн туслах бүтээц (III бүлэгт зааснаас бусад
холбоос; фахверкийн элемент; шат; дамнуурган шат(трап); талбай; хашлага;
кабелийн сувгийн металл бүтээц; байгууламжийн II зэргийн (туслах) элемент г.м.)
түүнчлэн III бүлгийн гагнааст холбоосгүй бүтээц түүний элементүүд.
С235
+ – –
С245 – + +
С255 ГОСТ 27772–88 – + +
С275 – + +
С285 – + +
ВСт3 кп
4 мм хүртэл ГОСТ 10705–80, В 2е) 2е) 2е)
зузаантай бүлэг I хүснэгт
ВСт3кп
4,5-10 мм зузаантай Мөн адил 2) – –
ВСт3пс ГОСТ 10706–76, В 4 4 –
5-15 мм зузаантай бүлэг 1.6 дугаар
зүйл
ВСт3пс ГОСТ10705–80, В 2е) 2е) 2е)
5,5мм хүртэл бүлэг I хүснэгт
зузаантай
ВСт3пс
6-10 мм зузаантай Мөн адил 6 6 –
) Фасонан цувимал 11 мм хүртэл зузаантай бэлтгэгчтэй зөвшөөрөлцвөл 20мм
хүртэл байж болно. Хуудсанд бол ямарч зузаантай байж болно.
) 20мм-ээс дээш зузаантайд ГОСТ 27772–88-аар нүүрстөрөгчийн эквивалентийг
хязгаарлах шаардлага бий.
) ГОСТ 27772–88-аар ямарч зузаантайд нүүрстөрөгчийн эквивалентыг хязгаарлах
шаардлга бий.
)II4 бүс нутагт, халаалтгүй барилга, бүтээцэд, гадна агаарын температурт ашиглах
бүтээцэд 10мм-ээс ихгүй зузаантай цувимал хэрэглэнэ.
) 11мм-ээс ихгүй зузаантай цувималд 3 дугаар зэрэглэлийн ган хэрэглэж болно.
) ВЛ, ОРУ,КС-ийн тулгуураас бусдад
) 10мм хүртэл зузаантай цувималд 10 дугаар бүлгийн шаардлагыг харгалзан үзнэ
)II4 - өөс бусад бүс нутагт халаалтгүй барилгын гадна агаарын температурт
ашиглах бүтээцэд.
"+" – тэмдэг нь тухайн ганг хэрэглэж болно гэсэн үг
"–" – тэмдэг нь тухайн ганг, цаг уурын заасан бүс нутагт хэрэглэж болохгүй гэсэн
үг.
Тайлбар: 1. Энэхүү хүснэгтийн шаардлага нь тусгай байгууламжийн ган бүтээцэд
хамаарахгүй. Гол шугамын ба технологийн дамжуулах хоолой, тусгай
зориулалтын резервуар, хайлуулах зуухны бүрээс, агаар халаагч г.м. Эдгээрийн
бүтээцэд хэрэглэх ганг холбогдох БНбД буюу бусад норматив баримтаар
тогтооно.
2. Энэхүү хүснэгтэнд дурьдсан шаардлага 2мм зузаантай хуудсан цувимал, ГОСТ
27772-88-ынхаар 4 мм зузаантай фасонан цувимал ТУ 14-1-3023–80, ГОСТ 535-
88, ГОСТ 19281-89 –ын сортын цувимал (бөөрөнхий, дөрвөлжин, хавтгай бүс)
эдгээрт хамаарна. Дурьдсан гангийн зэрэглэл 5мм-ээс багагүй зузаантай цувималд
хамаарагдана. Хүснэгтэнд дурьдсан 5мм-ээс бага зузаантай ганг хэрэглэхэд
цохилтын зуурцын шаардлагыг хэрэгсэхгүй байж болно.
I бүлгийн ба ВЛ, ОРУ-гийнхаас бусад бүх бүлгийн бүтээцэд I -ээс бусад бүх цаг
уурын бүсэд ГОСТ 27772-88-ын С235 гангийн 5мм-ээс бага зузаантай цувималыг
хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
3. Барилгын цаг уурын бүсчлэлийг БНбД 2.01.01-93 "Барилгад хэрэглэх уур
амьсгал ба геофизикийн үзүүлэлтүүд " БНбД 2.01.01-92/2001 "Барилгад хэрэглэх
уур амьсгал ба геофизикийн үзүүлэлтүүд: нэмэлт өөрчлөлт"-өөр тогтооно.
Хүснэгтийн толгойд хаалтанд үзүүлсэн нь: Дээр дурьдсан БНбД-ийн дагуу
тухайн бүс нутгийн гадна агаарын хамгийн хүйтэн 5 хоногийн дундаж хэмд
харгалзах тооцоот хэм болно.
4. Динамик ба чичиргээт болон хөдөлгөөнт ачааны үйлчлэлд ажиллах бүтээцийг,
даамгайжилтын тооцоо хийвэл зохих буюу динамикийн илтгэлцүүртэй тооцоолох
бүтээц эсвэл түүний элемент гэдэгт хамааруулна.
5.С345, С375, С440, С590, С590К, 16Г2АФ маркийн ганг зохих техник-эдийн
засгийн үндэслэлд тулгуурлан зэв тэсвэрлэлт өндөртэй (зэс оролцсон) С345Д,
С375Д, С440Д, С590Д, С590КД, 16Г2АФД-ийн адилаар тусгайлан захиалж болно.
6. Фасонон цувималын С345Т, С375Т маркийн халуунд бэхжилтэй ганг ГОСТ
27772-88-ын С345, С375 маркийн гангийн адилаар 700 С-аас дээш хэмд налархай
хэв гажилт буюу металлаар бүрхэх үйлчлэлд байдаг бүтээцэд хэрэглэж болохгүй.
7. ГОСТ 8731-87-ийн халуунд хэв гажилттай оёдолгүй хоолойг зөвхөн 60м-ээс
дээш өндөртэй цахилгаан дамжуулах шугамын их шилжилттэй тусгай тулгуурын
элементэд хэрэглэж болно.

Холбооны антенны болон бусад тусгай байгууламжинд дараах маркийн ган
хэрэглэнэ. Үүнд:
I1, I2, II2 , II3 –аас бусад цаг уурын бүсэд ГОСТ 8731-87-ийн 20 маркийг
хэрэглэнэ. Тэхдээ -20 хэмд цохилтын зуурц 30 дж/см2 (3кгсЧм/см2) –аас доошгүй
байх нэмэлт шаардлагыг хангавал зохино. Цаг уурын I2, II2, II бүсэд ГОСТ 8731-
87-ийн 09Г2С маркийн ган хэрэглэж болно. Тэхдээ -40 С хэмд цохилтын зуурц
9мм хүртэл зузаан ханатайд 40 дж/см2 (4кгсЧм/см2)-аас багагүй 10 мм ба түүнээс
дээш зузаантайд 35 дж/см2 (3,5кгсЧм/см2)-аас багагүй байх нэмэлт шаардлага
тавина. Хайлшаар бэлтгэсэн "Л" марктай үл эвдлэх аргын хяналтаар ороогүй
халуунд хэв гажилттай оёдолгүй хоолой хэрэглэж болохгүй.
8. ТУ-14-1-3023-80, ГОСТ 535-88, ГОСТ 19281-89 стандартын сортын цувимал
(бөөрөнхий, дөрвөлжин, хавтгай бүс) ГОСТ 27772-88-ын мөн ижил зузаантай
фасоны цувималд тавих шаардлага, ТУ 14-1-3023-80, ГОСТ 380-2005, ГОСТ
19281-89, ГОСТ 19282-73, ГОСТ 27772-88-ын зохих маркийн гангуудыг 51
хүснэгтээр тодорхойлох шаардлагатай адил байна.
Барилга байгууламжийн ган бүтээцийн ГОСТ 27772–88 –ын хуудсан, нийтлэг өргөн зурваст ба фасонон
цувималын суналт шахалт гулзайлтын норматив болон тооцоот эсэргүүцэл
Цувималын норматив2 эсэргүүцэл Цувималын тооцоот эсэргүүцэл3 МПа (кгс/см2)
Цувималын МПа (кгс/см2)
Ган зузаан1, Нийтлэг өргөн Хуудсан ба нийтлэг
мм зурваст хуудсан Фасонон өргөн зурваст Фасонон
цувимал
Ryn Run Ryn Run Ry Ru Ry Ru
С235 2-20 235 (24) 360 (37) 235 (24) 360 (37) 230 (2350) 350 (3600) 230 (2350) 350 (3600)
20 - 40 225 (23) 360 (37) 225 (23) 360 (37) 220 (2250) 350 (3600) 220 (2250) 350 (3600)
40 -100 215 (22) 360 (37) – – 210 (2150) 350 (3600) – –
100-аас дээш 195 (20) 360 (37) – – 190 (1950) 350 (3600) – –
С245 2- 20 245 (25) 370 (38) 245 (25) 370 (38) 240 (2450) 360 (3700) 240 (2450) 360 (3700)
20- 30 – – 235 (24) 370 (38) – – 230 (2350) 360 (3700)
С255 2-3,9 255 (26) 380 (39) – – 250 (2550) 370 (3800) – –
4 -10 245 (25) 380 (39) 255 (26) 380 (39) 240 (2450) 370 (3800) 250 (2550) 370 (3800)
10-20 245 (25) 370 (38) 245 (25) 370 (38) 240 (2450) 360 (3700) 240 (2450) 360 (3700)
20- 40 235 (24) 370 (38) 235 (24) 370 (38) 230 (2350) 360 (3700) 230 (2350) 360 (3700)
С275 2-10 275 (28) 380 (39) 275 (28) 390 (40) 270 (2750) 370 (3800) 270 (2750) 380 (3900)
10- 20 265 (27) 370 (38) 275 (28) 380 (39) 260 (2650) 360 (3700) 270 (2750) 370 (3800)
С285 2-3,9 285 (29) 390 (40) – – 280 (2850) 380 (3900) – –
4-10 275 (28) 390 (40) 285 (29) 400 (41) 270 (2750) 380 (3900) 280 (2850) 390 (4000)
10-20 265 (27) 380 (39) 275 (28) 390 (40) 260 (2650) 370 (3800) 270 (2750) 380 (3900)
С345 2 -10 345 (35) 490 (50) 345 (35) 490 (50) 335 (3400) 480 (4900) 335 (3400) 480 (4900)
10-20 325 (33) 470 (48) 325 (33) 470 (48) 315 (3200) 460 (4700) 315 (3200) 460 (4700)
20-40 305 (31) 460 (47) 305 (31) 460 (47) 300 (3050) 450 (4600) 300 (3050) 450 (4600)
40-60 285 (29) 450 (46) – – 280 (2850) 440 (4500) – –
60-80 275 (28) 440 (45) – – 270 (2750) 430 (4400) – –
80-160 265 (27) 430 (44) – – 260 (2650) 420 (4300) – –
С345К 4 -10 345 (35) 470 (48) 345 (35) 470 (48) 335 (3400) 460 (4700) 335 (3400) 460 (4700)
С375 2-10 375 (38) 510 (52) 375 (38) 510 (52) 365 (3700) 500 (5100) 365 (3700) 500 (5100)
10-20 355 (36) 490 (50) 355 (36) 490 (50) 345 (3500) 480 (4900) 345 (3500) 480 (4900)
20-40 335 (34) 480 (49) 335 (34) 480 (49) 325 (3300) 470 (4800) 325 (3300) 470 (4800)
С390 4-50 390 (40) 540 (55) – – 380 (3850) 530 (5400) – –
С390К 4-30 390 (40) 540 (55) – – 380 (3850) 530 (5400) – –
С440 4-30 440 (45) 590 (60) – – 430 (4400) 575 (5850) – –
30 - 50 410 (42) 570 (58) – – 400 (4100) 555 (5650) – –
С590 10-36 540 (55) 635 (65) – – 515 (5250) 605 (6150) – –
С590К
16-40 540 (55) 635 (65) – – 515 (5250) 605 (6150) – –
1.фасонон цувималын зузаанд полконы зузааныг авна (түүний хамгийн нимгэн нь 4мм)
2.ГОСТ 27772–88-ын урсалтын хязгаар ба түр эсэргүүцлийн норматив утгыг норматив эсэргүүцэл гэж авна.
3. Норматив эсэргүүцлийг материалын найдваржилтын илтгэлцүүрэд хувааж тооцоот эсэргүүцлийн утгыг
тогтооно. Найдваржилтын илтгэлцүүрийг 3.2 дугаар зүйлийн дагуу тодорхойлох бөгөөд 5МПа(50 МПа/см2).
Тайлбар.Зэв тэсвэрлэлт өндөртэй гангийн норматив ба тооцоот эсэргүүцлийг (50 дугаар хүснэгтийн 5 дахь
тайлбарыг үз) зэс ороогүй харгалзах гангийнхаар авна.
БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН ГАН БҮТЭЭЦЭД ХЭРЭГЛЭХ ХООЛОЙН ШАХАЛТ, СУНАЛТ,

ГУЛЗАЙЛТЫН НОРМАТИВ БА ТООЦООТ ЭСЭРГҮҮЦЭЛ
51 хүснэгт.
Норматив эсэргүүцэл1 Тооцоот эсэргүүцэл2, МПа

Гангийн марк Стандарт Ханын МПа (кгс/см2) (кгс/см2)
техникийн зузаан мм
нөхцөл
Ryn Run Ry Ru
ВСт3кп ГОСТ10705–80 10 хүртэл 225 (23,0) 370 (38,0) 215 (2200) 350 (3550)
ВСТ3пс
ВСт3сп
ВСт3пс ГОСТ10706–76 5–15 245 (25,0) 370 (38,0) 235 (2400) 350 (3550)
ВСт3сп
20 ГОСТ 8731–87 4–36 245 (25,0) 410 (42,0) 225 (2300) 375 (3800)
16Г2АФ ТУ14-3-567–76 6–9 440 (45,0) 590 (60,0) 400 (4100) 535 (5450)
1. Улсын стандарт, техникийн нөхцлийн дээд байгууллагаас гаргасан урсалтын хязгаар, түр эсэргүүцлийн
хамгийн бага утгыг норматив эсэргүүцэлд авна. Нэгж нь МПа (кгс/см2). Хэрэв зохих дээд байгууллагаас нэг
нэгжийн систем (кгс/см2)-ээр гаргасан бол норматив эсэргүүцлийг МПа-д шилжүүлэхэд 9,81-д хуваана.
Гарсан тоог 5МПа хүртэл тэгшитгэнэ.
2. Норматив эсэргүүцлийн МПа-ийг 3.2 дугаар зүйлийн дагуу материалын найдваржилтын илтгэлцүүрэд
хувааж тооцоот эсэргүүцлийг 5МПа хүртэл тэгшитгэж гаргана. Тооцоот эсэргүүцэл кгс/см2 нэгжтэй бол .
МПа-д шилжүүлэхэд 0,0981-д хуваана.
Тайлбар. ГОСТ 8731–87-ийн 09Г29 маркийн ган хоолойн норматив эсэргүүцлийг стандарт заасан шаардлагын
дагуу талууд хэлэлцэн тогтооно. Тооцоот эсэргүүцлийг 3.2 дугаар зүйлийн дагуу тодорхойлно.
ГОСТ 27772-88-ын сольж болох гангийн марк.
51 хүснэгт
ГОСТ 27772–88-ын Солих гангийн марк Улсын стандарт
ган буюу техникийн
нөхцөл
С235 ВСт3кп2 ГОСТ 380–71
ВСт3кп2-1 ТУ 14-1-3023–80
18пс ГОСТ 23570–79
С245 ВСт3пс6 (Хуудсан цувимал 20мм хүртэл ГОСТ 380–71
зузаантай, фасон 30мм хүртэл зузаантай)
ВСт3пс6-1 ТУ 14-1-3023–80
18пс ГОСТ 23570–79
С255 ВСт3сп5, ВСт3Гпс5, ВСт3пс6 (20-40мм ГОСТ 380–71
зузаантай хуудсан цувимал 30мм-ээс
зузаан фасонон цувимал),
ВСт3сп5-1, ВСт3Гпс5-1, ТУ 14-1-3023–80
18сп, 18Гпс, 18Гсп ГОСТ 23570–79
С275 ВСт3пс6-2 ТУ 14-1-3023–80
С285 ВСт3сп5-2, ВСт3Гпс5-2 ТУ 14-1-3023–80
С345, С345Т 09Г2 ГОСТ 19281–73,
ГОСТ 19282–73
09Г2С,
14Г2 (20мм хүртэл зузаантай хуудсан ба
фасонон цувимал), ГОСТ 19282–73
15ХСНД (10мм хүртэл зузаантай хуудсан
цувимал 20мм хүртэл зузаан фасонон)
12Г2С гр. 1 ТУ 14-1-4323–88
09Г2 гр. 1,
09Г2 гр. 2,
09Г2С гр. 1, ТУ 14-1-3023–80
14Г2 гр. 1
(20мм хүртэл зузаан фасонон)
390 ТУ 14-15-146–85
ВСтТпс ГОСТ 14637–79
С345К 10ХНДП ГОСТ 19281–73,
ГОСТ 19282–73,
ТУ 14-1-1217–75
С375, С375Т 09Г2С гр. 2 ТУ 14-1-3023–80
12Г2С гр. 2 ТУ 14-1-4323–88
14Г2 гр. 1 (20мм-ээс дээш зузаантай
фасонон цувимал), ТУ 14-1-3023–80
14Г2 гр. 2 (20мм хүртэл зузаантай
фасонон цувимал)
14Г2 (20мм-ээс дээш зузаантай фасонон
ба хуудсан цувимал),
10Г2С1, ГОСТ 19281–73,
15ХСНД (10мм-ээс дээш зузаантай ГОСТ 19282–73
хуудсан 20мм-ээс их зузаантай фасонон
цувимал),
10ХСНД (ямарч зузаантай фасонон 10мм
хүртэл зузаантай хуудсан цувимал)
С390, С390Т 14Г2ФА,
10Г2С1 ГОСТ 19282–73
10ХСНД (Халуунд бэхждэг. 10мм-ээс
дээш зузаантай хуудсан цувимал)
С390К 15Г2АФДпс ГОСТ 19282–73
С440 16Г2АФ, 18Г2АФпс, ГОСТ 19282–73
15Г2СФ Халуунд бэхждэг.
С590 12Г2СМФ ТУ 14-1-1308–75
С590К 12ГН2МФАЮ ТУ 14-1-1772–76
Тайлбар: 1. ГОСТ 27772-88-ын С345 ба С375 гангийн 1, 2, 3, 4 гэсэн зэрэглэлийг
ГОСТ 19282-73, 19281–73-ийн 6,7 ба 9,12,13 ба 15 гэсэн гангийн зэрэглэлээр
харгалзан өөрчилсөн.
2. ГОСТ 27772-88-ын С345К, С390, С390К, С440, С590, С590К маркийн гангийн
зэрэглэлийг ГОСТ 19281-89, ГОСТ 19282-73-ийн энэ хүснэгтэнд үзүүлсэн
гангийн 1-15 зэрэглэлийнхээр харгалзан өөрчилсөн.
3.ГОСТ 27772-88-ын гангуудыг бусад стандарт техникийн нөхцлийн гангаар
солихгүй.
Гулсуурын диаметрийн чиглэл дэх шахалт болон цилиндрт нугасны

орчны шамралт булангийн гадаргуугийн шамралтын тооцоот
Цувималын түр Тооцоот эсэргүүцэл МПа (кгс/см2)
эсэргүүцэл Шамралт Гулсуурын диаметрийн
Булангийн Нягт хүрэлцсэн чиглэл дэх шахалт.
МПа (кгс/см2) гадаргуу цилиндр нугасны (Хязгаарлагд-мал
(Нягт тааруулсан (цапф) орчны хөдөлгөөнд бүтээцүүд
үед) чөлөөтэй хүрэлцэх)
360 (37) 327 (3340) 164 (1660) 8 (80)
365 (37) 332 (3360) 166 (1680) 8 (80)
370 (38) 336 (3460) 168 (1730) 8 (80)
380 (39) 346 (3550) 173 (1780) 9 (90)
390 (40) 355 (3640) 178 (1820) 9 (90)
400 (41) 364 (3720) 182 (1860) 10 (100)
430 (44) 391 (4000) 196 (2000) 10 (100)
440 (45) 400 (4090) 200 (2050) 10 (100)
450 (46) 409 (4180) 205 (2090) 10 (100)
460 (47) 418 (4270) 209 (2140) 10 (100)
470 (48) 427 (4360) 214 (2180) 11 (110)
480 (49) 436 (4450) 218 (2230) 11 (110)
490 (50) 445 (4550) 223 (2280) 11 (110)
500 (51) 455 (4640) 228 (2320) 11 (110)
510 (52) 464 (4730) 232 (2370) 12 (120)
520 (53) 473 (4820) 237 (2410) 12 (120)
530 (54) 473 (4820) 237 (2410) 12 (120)
540 (55) 482 (4910) 241 (2460) 12 (120)
570 (58) 504 (5130) 252 (2570) 13 (130)
590 (60) 522 (5310) 261 (2660) 13 (130)
635 (65) 578 (5870) 289 (2940) 14 (140)
Тайлбар. 3 дугаар бүлгийн томъёогоор тодорхойлсон тооцоот эсэргүүцлийн утгад
gm = 1,1 гэж авсан болно.
Нүүрстөрөгчит гангийн цутгамалын

тооцоот эсэргүүцэл
Нүүрстөрөгчит гангийн цутгамалын
Хүчдэлтэй байдал Үсгэн тооцоот эсэргүүцэл МПа (кгс/см2),
тэмдэглээ 15Л 25Л 35Л 45Л
Суналт, шахалт, гулзайлт Ru 150 (1500) 180 (1800) 210 (2100) 250 (2500)
Шилжисхийлт Rs 90 (900) 110 (1100) 130 (1300) 150 (1500)
Булангийн гадаргуугийн Rp 230 (2300) 270 (2700) 320 (3200) 370 (3700)
шамралт (нягт
тааруулсан үед)
Цилиндр нугасанд Rlp 110 (1100) 130 (1300) 160 (1600) 180 (1800
(цапф) нягт хүрэлцсэн үе
дэх орчны шамралт
Чөлөөтэй хүрэлцэхэд Rcd 6 7 8 10
(Хязгаарлагдмал (60) (70) (80) (100)
хөдөлгөөнтэй бүтээцэд)
гулсуурын диаметрийн
шахалт
Хүхэрт ширэмний цутгамалын тооцоот

Хүхэрт ширэмний цутгамалын тооцоот
Хүчдэлтэй байдал Үсгэн эсэргүүцэл МПа (кгс/см2)
тэмдэглээ СЧ15 СЧ20 СЧ25 СЧ30
Гулзайлттай төвийн Rt 55 (550) 65 (650) 85 (850) 100
суналт (1000)
Гулзайлттай төвийн Rc 160 (1600) 200 (2000) 230 (2300) 250
шахалт (2500)
Шилжисхийлт Rs 40 (400) 50 (500) 65 (650) 75 (750)
Булангийн Rp 240 (2400) 300 (3000) 340 (3400) 370
гадаргуугийн шамралт (3700)
(нягт тааруулсан үед)
2 дугаар хавсралт
ГАН БҮТЭЭЦИЙН ХОЛБООСНЫ МАТЕРИАЛ БА

ТҮҮНИЙ ТООЦООТ ЭСЭРГҮҮЦЭЛ
Гангуудад тохирох гагнуурын материал
Гагнуурын материал
Цаг уурын Ган Нүүрсхүчлийн хий Электродны
бүсэн дэх Жацтай (ГОСТ 8050-85-аар. бүрхүүлийн
бүтээцийн Хэрэв аргоны төрөл. ГОСТ
бүлэг хольцтой бол ГОСТ 9467-70-ын
10157-79-өөр ) дагуу
Марк
Жац (Флюс) Гагнуурын утас
(ГОСТ 9087– (ГОСТ2246-70-ын дагуу)
81-ын дагуу)
I1, I2, II2 , II С235, С245, С255, АН-348-А, С -08А Э42,
-аас бусад бүс С275, С285, 20, АН-60 С -08ГА Э46
нутагт ВСт3кп, ВСт3пс,
бүтээцийн ВСТ3сп
II,III,IY бүлэг.
С345, С345Т, АН-47, С -10НМА С -08Г2С Э50
С375, АН-43, С -10Г22,
С375Т, С390, АН-17-М С -08ГА2,
С390Т, С390К, АН-348-А1 С -10ГА2
С440, 16Г2АФ,
09Г2С
С345К АН-348-А С -08Х1ДЮ С Э50А3
-08ХГ2СДЮ
Бүх бүс нутагт С235, С245, С255, АН-348-А С -08А Э42А,
II, III, IY С275, С285, 20, С -08ГА Э46А
бүлгийн бүтээц ВСт3кп, ВСт3пс,
I1, I2, II2, II ВСт3сп
бүсэнд
С345, С345Т, С375 АН-47, С -10НМА, С С -08Г2С Э50А
С375Т, 09Г2С АН-43, -10Г22,
АН-348-А1 С -08ГА2,
С -10ГА2
С390, С390Т, АН-47, С -10НМА, Э50А
С390К АН-17-М, С -10Г22,
С440, 16Г2АФ АН-348-А1 С -08ГА2,
С -10ГА2
С345К АН-348-А С -08Х1ДЮ С Э50А3
-08ХГ2СДЮ
С590, С590К, АН-17-М С С Э60,
С590КШ -08ХН2ГМЮ -10ХГ2СМА, Э70
С -10НМА
С
-08ХГСМА,
С -08Г2С
1. АН-348-А жацыг хэрэглэхийн өмнө цаг уурын I1, I2, II2 ,II3 бүс нутаг дахь бүтээцийн
холбоосны бүх төрлийн зузаантай элементэд бусад бүс нутаг дахь бүтээцийн 32 мм –ээс
дээш зузаантайд оёдлын металлын механик шинж чанарт нэмэлт шалгалт явуулах
шаардлагатай.
2. АН-43 жацтай хослуулан хэрэглэж болохгүй.
3. Энд зөвхөн 03С-18 ба КД-11 маркийн электрод хэрэглэнэ.
Тайлбар: 1. Гагнуурын утас С -08Х1ДЮ-ийг ТУ-14-1-1148–75-аар С -08ХГ2СДЮ маркийг
ТУ 14-1-3665-84-аар авах хэрэгтэй.
2. Энэхүү хүснэгтэнд заагаагүй гагнуурын материалыг (утас, жац, хамгаалалтын хий)
техник-эдийн засгийн үндэслэлээр бүтээцийг гагнуурын ажилд хэрэглэж болно.Ийм
материалыг хэрэглэсэн металлын оёдлын механик шинж чанар энэ хүснэгтэнд дурьдсан
материалаар гагнаснаас дор байж болохгүй.
БУЛАНТ ОЁДЛООР ГАГНАСАН ХОЛБООСНЫ ОЁДЛЫН МЕТАЛЛЫН

НОРМАТИВ БА ТООЦООТ ЭСЭРГҮҮЦЭЛ
Гагнуурын материал Rwun, МПа Rwf, МПа
Электродны төрөл Гагнуурын утасны марк (кгс/см2) (кгс/см2)
(ГОСТ 9467–75-аар)
Э42, Э42А С -08, С -08А 410 (4200) 180 (1850)
Э46, Э46А С -08ГА 450 (4600) 200 (2050)
Э50, Э50А С -10ГА, С -08Г2С, 490 (5000) 215 (2200)
С -08Г2СЦ, ПП -АН8, ПП-
АН3
Э60 С -08Г2С*, С -08Г2СЦ*, 590 (6000) 240 (2450)
С -10НМА, С -10Г2
Э70 С -10ХГ2СМА, 685 (7000) 280 (2850)
С -08ХН2ГМЮ
Э85 – 835 (8500) 340 (3450)
* 440 МПа (4500 кгс/см2) –аас дээш урсалтын хязгаартай ган бүтээцийн оёдлын
катет байх гагнаасанд хэрэглэнэ.
Төрөл бүрийн нөхцөлд боолтыг хэрэглэх

шаардлагууд
Хэрэглэх нөхцөлүүд ГОСТ1759.4–87-ийн технологийн шаардлагууд
Цаг уурын бүс Боолтны ажлын Ангиллийн Туршилтын Боолтны
нөхцөл нарийвч-лал нэмэгдэл төрөл (10- гангийн марк
(1-р хүснэгт) р хүснэгт)
Даамгайжилтанд тооцоолохгүй бүтээцэд
I1, I2, II2,II3 суналт буюу 4.6; 5.6 поз. 1 1-р хүснэгтээр
**–аас бусад хяргалт 4.8; 5.8 ижил мөн ижил
бүх бүс нутагт 6.6 ижил 35
8.8 – 35х; 38ХА
10.9 – 40Х
I1, I2, II2,II Суналт буюу 4.6; 5.6 поз. 1 ба 4 1-р хүснэгтээр
Бүсэд хяргалт 4.8*; 5.8* поз. 1 Мөн ижил
8.8 поз. 3 ба 7 35Х; 38ХА
Хяргалт 4.8; 5.8 поз.1 1- хүснэгтээр
8.8 – 35Х; 38ХА
10.9 – 40Х
Даамгайжилтанд тооцоолохгүй бүтээцэд
I1, I2, II2,II3** Суналт буюу 4.6; 5.6 поз. 1 ба 4 1-р хүснэгтээр
эдгээрээс бусад хяргалт 6.6 Мөн ижил 35
бүс нутагт 8.8 – 35Х; 38ХА
Хяргалт 4.8; 5.8 Поз.1 1-р хүснэгтээр
I2, II2, II3 Суналт буюу 4.6; 5.6 Поз. 1 ба 4 1-р хүснэгтээр
хяргалт 8.8 Поз. 3 ба 7 35Х; 38ХА
Хяргалт 4.8; 5.8 Поз.1 1-р хүснэгтээр
8.8 – 35Х; 38ХА

I1 Суналт буюу 8.8 Поз. 3 ба 7 35Х; 38ХА
хяргалт
Хяргалт 4.6; 5.6 поз. 1 ба 4 1-р хүснэгтээр
4.8*; 5.8* Поз.1 Мөн ижил
8.8 – 35Х; 38ХА
* t = 650°С байхад дараагийн завсарлага гаргах шаардлагатай.
** мөн I1, I2, II2 ,II3 бүсэд барих боловч халаалттай байранд ашиглах бүтээцэд.
Тайлбар: 1. I1, I2, II2, II3 –аас бусад цаг уурын бүс дэх бүтээцийн тооцоот бус
холбоосонд ГОСТ 15590-70 ба ГОСТ 7795–70 стандартын С,В ангилалын
нарийвчлалтай боолтыг энэхүү хүснэгтэнд дурьдсан нэмэгдэл төрлийн
туршилтгүйгээр хэрэглэж болно.
2. ГОСТ 1759,4-87-ийн дагуу 6.6; 8.8; 10.9 ангилалын бат бэхтэй боолтыг
захиалахдаа гангийн маркийг заах хэрэгтэй.
3. 4.8 ба 5.8 ангилалын бат бэхтэй боолтыг захиалахдаа автоматын ганг хэрэглэж
болохгүйг мэдэгдвэл зохино.
4. ГОСТ 22356–77 стандартын өндөр бэхжилтэй 40Х маркийн "селект" ган
боолтыг 10.9 ангилалын бат бэхтэй боолт хэрэглэх бүтээцэд тохируулагагүй
чангалагчтай хэрэглэж болно.
Боолтны суналт хяргалтийн тооцоот

Хүчдэлтэй Үсгэн Боолтны ангилал дахь тооцоот эсэргүүцэл МПа (кгс/см2)
байдал тэмдэглээ
4.6 4.8 5.6 5.8 6.6 8.8 10.9
Хяргалт Rbs150 160 190 200 230 320 400
(1500) (1600) (1900) (2000) (2300) (3200) (4000)
Суналт Rbt 170 160 210 200 250 400 500
(1700) (1600) (2100) (2000) (2500) (4000) (5000)
Тайлбар. Хүснэгтэнд нэг боолтон холбоосны тооцоот эсэргүүцлийн утгыг 3 дугаар
бүлгийн томъёогоор тодорхойлон 5МПа (50 кгс/см2) хүртэл тэгшитгэж гаргав.
Боолтон холбоост элементийн шамралтын тооцоот эсэргүүцэл.

Холбоосны элементийн Боолтоор холбосон элементийн шамралтын тооцоот
гангийн түр эсэргүүцэл эсэргүүцэл МПа (кгс/см2)
МПа (кгс/см ) А ангилалын В,С ангилалын нарийвчлалтай
нарийвчлалд өндөр бэхжилтэй боолтыг
тохируулагчгүй чангалахад
360 (37) 475 (4800) 430 (4350)
365 (37) 485 (4900) 440 (4450)
370 (38) 495 (5100) 450 (4600)
380 (39) 515 (5300) 465 (4800)
390 (40) 535 (5500) 485 (5000)
400 (41) 560 (5750) 505 (5200)
430 (44) 625 (6400) 565 (5800)
440 (45) 650 (6650) 585 (6000)
450 (46) 675 (6900) 605 (6200)
460 (47) 695 (7150) 625 (6400)
470 (48) 720 (7350) 645 (6600)
480 (49) 745 (7600) 670 (6850)
490 (50) 770 (7850) 690 (7050)
500 (51) 795 (8150) 710 (7250)
510 (52) 825 (8400) 735 (7500)
520 (53) 850 (8650) 760 (7750)
530 (54) 875 (8950) 780 (7950)
540 (55) 905 (9200) 805 (8200)
570 (58) 990 (10 050) 880 (8950)
590 (60) 1045 (10 600) 930 (9450)
Тайлбар. 3 дугаар бүлгийн томъёогоор гаргасан тооцоот эсэргүүцлийн утгыг 5
МПа (50 кгс/см2) хүртэл тэгшитгэж авав.
Суурийн боолтны суналтын тооцоот эсэргүүцэл

Доорх маркийн ган боолтны тооцоот эсэргүүцэл, МПа (кгс/см2)
ГОСТ 19281-89- ГОСТ 19281-89-ын
Боолтны ГОСТ 535-88-ын ВСт3кп2 ын 09Г2С 10Г2С1
диаметр мм.
12, 16, 20 185 (1900) 235 (2400) 240 (2450)
24, 30 185 (1900) 230 (2350) 235 (2400)
36, 42, 48, 56 185 (1900) 225 (2300) 225 (2300)
64, 72, 80 185 (1900) 220 (2250) 215 (2200)
90, 100 185 (1900) 215 (2200) 215 (2200)
110, 125, 140 185 (1900) 215 (2200) –
Тайлбар. 3 дугаар бүлгийн томъёогоор гаргасан тооцоот эсэргүүцлийн утгыг
5МПа (50 кгс/см2). хүртэл тэгшитгэв.
ГОСТ 22356-77 стандартын өндөр бэхжилтэй боолтны

механик шинж чанар
Эргээсийн ГОСТ 4543–77- Rbun, хамгийн бага
нэрэлсэн d ,мм ийн гангийн марк эсэргүүцэл Н/мм2 (кгс/
см2)
16-27 40Х"Селект" 1100 (110)
30Х3МФ, 1350 (135)
30Х2НМФА
30 40Х"Селект" 950 (95)
30Х3МФ, 1200 (120)
35Х2АФ
36 40Х"Селект" 750 (75)
30Х3МФ 1100 (110)
42 40Х"Селект" 650 (65)
30Х3МФ 1100 (110)
48 40Х"Селект" 600 (60)
30Х3МФ 900 (90)
d, мм 16 18* 20 22* 24 27* 30 36 42 48
Ab, см2 2,01 2,54 3,14 3,80 4,52 5,72 7,06 10,17 13,85 18,09
Abn, см2 1,57 1,92 2,45 3,03 3,52 4,59 5,60 8,16 11,20 14,72
*Ийм диаметртэй боолтыг хэрэглэхийг үл зөвөлнө.
МАТЕРИАЛЫН ФИЗИКИЙН ШИНЖ ЧАНАР
Ган бүтээцийн материалын физикийн шинж чанар
Шинж чанар Тоон утга
Нягтшил r, кг/м3:
Цувимал ба ган цутгамал 7850
Ширэм цутгамал 7200
Шугаман өргөсөлтийн илтгэлцүүр a, ° С–1 0,12Ч10–4
Уян харимхайн модуль Е, МПа (кгс/см2):
Цувимал ба цутгамал ган 2,06Ч105
(2,1Ч106)
Ширмэн цутгамал марк
СЧ15 0,83Ч105
(0,85Ч106)
0,98Ч105
СЧ20, СЧ25, СЧ30 (1,0Ч106)
Параллель утастай багц ба ээрмэл ган татлага: 1,96Ч105

(2,0Ч106)
Ороомог ба битүү даацат

1,67Ч105
(1,7Ч106)
Давхар гүрмэл
1,47Ч105
Металл бус голчтой давхар гүрмэл (1,5Ч106)
1,27Ч105
Цувимал ба цутгамал -гангийн шилжилтийн (1,3Ч106)
модуль МПа (кгс/см )
Хөндлөн хэв гажилтийн (Пуассоны) илтгэлцүүр 0,78Ч105
. (0,81Ч106)
0,3
Тайлбар. Татлагыг бүхэлд нь таслах хүчний 60 % -аас багагүйг
урьдчилан сунгасан гэж үзэж татлаганы харимхайн модулийн
утгыг тогтоов.
Дамжуулах утас (провод) сувимал утасны (проволка)

физикийн шинж чанар
Материалын нэрс Марк, нэрэлсэн Харимхайн Шугаман

огтлол, мм модуль Е, МПа өрөгсөлтийн
(кгс/см2) илтгэлцүүр a, ° С–1
ГОСТ 839–80Е А, АКП; 16–800 0,630Ч105 0,23Ч10–4
стандартын хөнгөн (0,642Ч106)
цагаан дамжуулах
утас
ГОСТ 839–80Е-ын зэс М; 4–800 1,300Ч105 0,17Ч10–4
дамжуулах утас (1,326Ч106)
ГОСТ 839–80Е-ын ган АС, АСК; АСКП,
хөнгөн цагаан утас. АСКС
Хөнгөн цагааны
талбайг ганд
харьцуулсан нь:
6–6,25 10 ба дээш 0,825Ч105 0,192Ч10–4
(0,841Ч106)
0,65 95 1,460Ч105 0,139Ч10–4
(1,489Ч106)
4,29–4,39 120 ба дээш 0,890Ч105 0,183Ч10–4
(0,907Ч106)
7,71–8,04 150 ба дээш 0,770Ч105 0,198Ч10–4
(0,785Ч106)
1,46 185ба дээш 1,140Ч105 0,155Ч10–4
(1,163Ч106)
12,22 330 0,665Ч105 0,212Ч10–4
(0,678Ч106)
18,2–18,5 400 ба 500 0,665Ч105 0,212Ч10–4
(0,678Ч106)
ГОСТ 3822–79 1
ган- зэсэн давхар
металлт утас.
Диаметр, мм:
1,6–4 2,0–12,5 1,870Ч105 0,127Ч10–4
(1,906Ч106)
6 28,2 1,900Ч105 0,124Ч10–4
(1,937Ч106)
Тайлбар. Дамжуулах утас, сувимал утасны жинг ГОСТ 839–80Е ба ГОСТ 3822–
79-өөс авна.
НЭГ ХАЖУУ ТАЛААРАА БООЛТООР БЭХЛЭГДСЭН СУНАЛТАНД АЖИЛЛАХ ДАН БУЛАН
ТӨМРИЙН АЖЛЫН НӨХЦЛИЙН ИЛТГЭЛЦҮҮР

380МПа (3500кгс/см ) хүртэл урсалтын хязгаартай элементийн бат бэхийн тооцоог 6 дугаар томъёогоор
бодоход нэг хажуу талаараа суналтын хүчний дагуу нэг эгнээ боолтоор бэхэлсэн элементийн захаас ойр
байгаа нүхний төв хүртэлх зай . Нүх хоорондын зай ( - боолтны нүхний диаметр) байхад ажиллах нөхцлийн
илтгэлцүүрийг доорх томъёогоор олно.
, (164)
An –булан төмрийн огтлолын цэвэр (боолтны нүхийг хассан) талбай;
An1 –Нэг талаар нь бэхэлсэн булан төмрийн огтлолын захын нүх ба үзүүр хүртэлх хэсгийн талбай;
a1,a2 – Илтгэлцүүрийг боолтны тэнхлэгээс булан төмрийн ар шил хүртэл 0,5b –ээс, ирмэг хүртэл 1,2d-ээс тус
тус багагүй байхад түүнийг 65 дугаар хүснэгтээс авна.
Үүнд: булан төмрийн нэг талын өргөн
- боолтны нүхний диаметр
илтгэлцүүр.
Илтгэлцүүр Нэг эгнээний боолтны тооноос хамааран a1,a2
–ын утга
2 3 4 5
a1 1,82 1,49 1,20 0,87
a2 0,195 0,37 0,48 0,61
An,,An1,d –ийн утгыг олоход нүхний диаметр d-г хялбарчилна.

Нэг боолтот холбоосны хүчний дагуу элементийн захаас боолтны төв хүртэлх зай 2d ³ a ³ 1,35d байвал 6
дугаар томъёон дахь ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр .gс –ийг доорх томъёогоор олно.
, (165)
Үүнд: байхад байхад . бол .
Энэ хавсралтаар тогтоосон ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр ба 6 дугаар хүснэгтийн 5 дугаарынхыг нэг зэрэг
авахгүй.
ГАН БҮТЭЭЦИЙН ЭЛЕМЕНТИЙН БАТ БЭХИЙН ТООЦООНД НАЛАРХАЙН ХЭВ

ГАЖИЛТЫН ӨСӨЛТИЙГ ТООЦОХ ИЛТГЭЛЦҮҮР
c(cx), cy, n – илтгэлцүүрүүд
Огтлолын Огтлолын бүдүүвч Илтгэлцүүрүүдийн утга

төрөл С (cx) cy My = 0*
байхад
1 0,25 1,19
0,5 1,12
1,0 1,07 1,47 1,5
2,0 1,04
2 0,5 1,40
1,0 1,28 1,47 2,0
2,0 1,18
3 0,25 1,19 1,07
0,5 1,12 1,12
1,0 1,07 1,19 1,5
2,0 1,04 1,26
4 0,5 1,40 1,12
1,0 1,28 1,20 2,0
2,0 1,18 1,31
5 – 1,47 1,47 ) 2,0
) 3,0
6 0,25 1,04
0,5 1,07
1,0 1,47 1,12 3,0
2,0 1,19
7 – 1,26 1,26 1,5
8 – 1,60 1,47 ) 3,0
) 1,0
9 0,5 1,60 1,07 ) 3,0

1,0 1,12 ) 1,0
2,0 1,19
* Огтлолын 5 -д n = 2. 5,6-д n = 3 тул бусад огтлолын төрөлд байхад болно.
Тайлбар. Илтгэлцүүруудыг тодорхойлоход Af /Aw -ын завсарын утгыг шугаман
интерполяцлалаар олж болно.
ТӨВИЙН БА ТӨВИЙН БУС ШАХАЛТ БОЛОН ГУЛЗАЙЛТ-ШАХАЛТАНД АЖИЛЛАХ
ЭЛЕМЕНТИЙН
ТОГТВОРЖИЛТЫН ТООЦООНЫ ИЛТГЭЛЦҮҮРҮҮД.
Баганын тооцоот уртын илтгэлцүүрийг тодорхойлох нь:

Нэг шатлалтай багана.
Нэг шатлалтай баганын доод хэсэгт тооцоот уртын илтгэлцүүр нь харьцаа ба мөн хэмжээнээс хамаарна. J1,
J2, l1, l2 – баганын дээд доод хэсгийн (24-р зураг) огтлолын инерцийн момент ба урт.
24 дүгээр зураг. Нэг шатлалтай баганын бүдүүвч

Баганын дээд төгсгөлийг огт бэхлэлгүй чөлөөтэй байлгавал тооцоот уртын илтгэлцүүрийг 67 дугаар
хүснэгтээс, баганын дээд төгсгөлийг эргэлдэхээс хамгаалж бэхэлсэн бөгөөд чөлөөтэй шилжих боломжтой үед
илтгэлцүүрийг 68 дугаар хүснэгтээс тус тус авна.
Дээд төгсгөл нь чөлөөтэй нэг шатлалтай баганын тооцоот уртын илтгэлцүүр m1

Тооцооны a1 n-ээс хамаарсан илтгэлцүүр

бүдүүвч 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,5 5,0 10,0 20,0
0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0
0,2 2,0 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,12 2,14 2,15 2,17 2,21 2,40 2,76 3,38
0,4 2,0 2,04 2,08 2,11 2,13 2,18 2,21 2,25 2,28 2,32 2,35 2,42 2,48 2,54 2,60 2,66 2,80 – – –
0,6 2,0 2,11 2,20 2,28 2,36 2,44 2,52 2,59 2,66 2,73 2,80 2,93 3,05 3,17 3,28 3,39 – – – –
0,8 2,0 2,25 2,42 2,56 2,70 2,83 2,96 3,07 3,17 3,27 3,36 3,55 3,74 – – – – – – –
1,0 2,0 2,50 2,73 2,94 3,13 3,29 3,44 3,59 3,74 3,87 4,00 – – – – – – – – –
1,5 3,0 3,43 3,77 4,07 4,35 4,61 4,86 5,05 – – – – – – – – – – – –
2,0 4,0 4,44 4,90 5,29 5,67 6,03 – – – – – – – – – – – – – –
2,5 5,0 5,55 6,08 6,56 7,00 – – – – – – – – – – – – – – –
3,0 6,0 6,65 7,25 7,82 – – – – – – – – – – – – – – – –
Дээд төгсгөлийг зөвхөн эргэлдэхээс бэхэлсэн нэг шатлалтай баганын тооцоот уртын илтгэлцүүр m1
Тооцооны a1 n- ээс хамаарсан илтгэлцүүр

бүдүүвч 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,5 5,0 10,0 20,0
0 2,0 1,92 1,86 1,80 1,76 1,70 1,67 1,64 1,60 1,57 1,55 1,50 1,46 1,43 1,40 1,37 1,32 1,18 1,10 1,05
0,2 2,0 1,93 1,87 1,82 1,76 1,71 1,68 1,64 1,62 1,59 1,56 1,52 1,48 1,45 1,41 1,39 1,33 1,20 1,11 –
0,4 2,0 1,94 1,88 1,83 1,77 1,75 1,72 1,69 1,66 1,62 1,61 1,57 1,53 1,50 1,48 1,45 1,40 – – –
0,6 2,0 1,95 1,91 1,86 1,83 1,79 1,77 1,76 1,72 1,71 1,69 1,66 1,63 1,61 1,59 – – – – –
0,8 2,0 1,97 1,94 1,92 1,90 1,88 1,87 1,86 1,85 1,83 1,82 1,80 1,79 – – – – – – –
1,0 2,0 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 – – – – – – – – –
1,5 2,0 2,12 2,25 2,33 2,38 2,43 2,48 2,52 – – – – – – – – – – – –
2,0 2,0 2,45 2,66 2,81 2,91 3,00 – – – – – – – – – – – – – –

2,5 2,5 2,94 3,17 3,34 3,50 – – – – – – – – – – – – – – –
3,0 3,0 3,43 3,70 3,93 4,12 – – – – – – – – – – – – – – –
Дээд хэсгийг эргэлдэхээс бэхэлсэн буюу нугаст-тулгууртай хөдөлгөөнгүй үед баганын доод хэсгийн
илтгэлцүүр -ийг доорх томъёогоор бодно.
, (166)
Үүнд m12 -нь F1 = 0 байхад доод хэсгийн тооцоот уртын илтгэлцүүр
m11 – F2 = 0 байх үеийн доод хэсгийн тооцоот уртын илтгэлцүүр. Дээд төгсгөл нь нугаст тулгууртай үед
m12 ба m11- ийг 69 дүгээр хүснэгтээс авна. Дээд төгсгөл бэхэлж хөдөлгөөнгүй, эргэлтгүй болгосон үед 70
дугаар хүснэгтээс авна.
Дээд төгсгөл нь нугаст-тулгууртай хөдөлгөөнгүй нэг шатлалтай баганын тооцоот уртын илтгэлцүүр m12 ба
m11
l2/l1 харьцаан дахь илтгэлцүүр m12 , m11

Тооцооны
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0
бүдүүвч
Илтгэлцүүр m12
0,04 1,02 1,84 2,25 2,59 2,85 3,08 3,24 3,42 3,70 4,00 4,55 5,25 5,80 6,55 7,20
0,06 0,91 1,47 1,93 2,26 2,57 2,74 2,90 3,05 3,24 3,45 3,88 4,43 4,90 5,43 5,94
0,08 0,86 1,31 1,73 2,05 2,31 2,49 2,68 2,85 3,00 3,14 3,53 3,93 4,37 4,85 5,28
0,1 0,83 1,21 1,57 1,95 2,14 2,33 2,46 2,60 2,76 2,91 3,28 3,61 4,03 4,43 4,85
0,2 0,79 0,98 1,23 1,46 1,67 1,85 2,02 2,15 2,28 2,40 2,67 2,88 3,11 3,42 3,71
0,3 0,78 0,90 1,09 1,27 1,44 1,60 1,74 1,86 1,98 2,11 2,35 2,51 2,76 2,99 3,25
0,4 0,78 0,88 1,02 1,17 1,32 1,45 1,58 1,69 1,81 1,92 2,14 2,31 2,51 2,68 2,88
0,5 0,78 0,86 0,99 1,10 1,22 1,35 1,47 1,57 1,67 1,76 1,96 2,15 2,34 2,50 2,76
1,0 0,78 0,85 0,92 0,99 1,06 1,13 1,20 1,27 1,34 1,41 1,54 1,68 1,82 1,97 2,1
0,04 0,67 0,67 0,83 1,25 1,43 1,55 1,65 1,70 1,75 1,78 1,84 1,87 1,88 1,90 1,92
0,06 0,67 0,67 0,81 1,07 1,27 1,41 1,51 1,60 1,64 1,70 1,78 1,82 1,84 1,87 1,88
0,08 0,67 0,67 0,75 0,98 1,19 1,32 1,43 1,51 1,58 1,63 1,72 1,77 1,81 1,82 1,84
0,1 0,67 0,67 0,73 0,93 1,11 1,25 1,36 1,45 1,52 1,57 1,66 1,72 1,77 1,80 1,82
0,2 0,67 0,67 0,69 0,75 0,89 1,02 1,12 1,21 1,29 1,36 1,46 1,54 1,60 1,65 1,69
0,3 0,67 0,67 0,67 0,71 0,80 0,90 0,99 1,08 1,15 1,22 1,33 1,41 1,48 1,54 1,59
0,4 0,67 0,67 0,67 0,69 0,75 0,84 0,92 1,00 1,07 1,13 1,24 1,33 1,40 1,47 1,51
0,5 0,67 0,67 0,67 0,69 0,73 0,81 0,87 0,94 1,01 1,07 1,17 1,26 1,33 1,39 1,44
1,0 0,67 0,67 0,67 0,68 0,71 0,74 0,78 0,82 0,87 0,91 0,99 1,07 1,13 1,19 1,24
Дээд төгсгөл нь эргэхгүй бэхлэгдэж хөдөлгөөнгүй болсон нэг шатлалтай баганын тооцоот уртын илтгэлцүүр
m12 ба m11
Тооцооны l2/l1 – байхад илтгэлцүүр m12 , m11

бүдүүвч 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0
0,04 0,78 1,02 1,53 1,73 2,01 2,21 2,38 2,54 2,65 2,85 3,24 3,70 4,20 4,76 5,23
0,06 0,70 0,86 1,23 1,47 1,73 1,93 2,08 2,23 2,38 2,49 2,81 3,17 3,50 3,92 4,30
0,08 0,68 0,79 1,05 1,31 1,54 1,74 1,91 2,05 2,20 2,31 2,55 2,80 3,11 3,45 3,73
0,1 0,67 0,76 1,00 1,20 1,42 1,61 1,78 1,92 2,04 2,20 2,40 2,60 2,86 3,18 3,41
0,2 0,64 0,70 0,79 0,93 1,07 1,23 1,41 1,50 1,60 1,72 1,92 2,11 2,28 2,45 2,64
0,3 0,62 0,68 0,74 0,85 0,95 1,06 1,18 1,28 1,39 1,48 1,67 1,82 1,96 2,12 2,20
0,4 0,60 0,66 0,71 0,78 0,87 0,99 1,07 1,16 1,26 1,34 1,50 1,65 1,79 1,94 2,08
0,5 0,59 0,65 0,70 0,77 0,82 0,93 0,99 1,08 1,17 1,23 1,39 1,53 1,66 1,79 1,92
1,0 0,55 0,60 0,65 0,70 0,75 0,80 0,85 0,90 0,95 1,00 1,10 1,20 1,30 1,40 1,50
0,04 0,66 0,68 0,75 0,94 1,08 1,24 1,37 1,47 1,55 1,64 1,72 1,78 1,81 1,85 1,89
0,06 0,65 0,67 0,68 0,76 0,94 1,10 1,25 1,35 1,44 1,50 1,61 1,69 1,74 1,79 1,82
0,08 0,64 0,66 0,67 0,68 0,84 1,00 1,12 1,25 1,34 1,41 1,53 1,62 1,68 1,75 1,79
0,1 0,64 0,65 0,65 0,65 0,78 0,92 1,05 1,15 1,25 1,33 1,45 1,55 1,62 1,68 1,71
0,2 0,62 0,64 0,65 0,65 0,66 0,73 0,83 0,92 1,01 1,09 1,23 1,33 1,41 1,48 1,54
0,3 0,60 0,63 0,64 0,65 0,66 0,67 0,73 0,81 0,89 0,94 1,09 1,20 1,28 1,35 1,41
0,4 0,58 0,63 0,63 0,64 0,64 0,66 0,68 0,75 0,82 0,88 1,01 1,10 1,19 1,26 1,32
0,5 0,57 0,61 0,63 0,64 0,64 0,65 0,68 0,72 0,77 0,83 0,94 1,04 1,12 1,19 1,25
1,0 0,55 0,58 0,60 0,61 0,62 0,63 0,65 0,67 0,70 0,73 0,80 0,88 0,93 1,01 1,05
Багананы дээд хэсгийн тооцоот уртын илтгэлцүүр -ыг бүх тохиолдолд доорх томъёогоор тодорхойлно.
m2 = m1/a1 £ 3. (167)
Хоёр шатлалтай багана.
Хоёр шатлалтай баганын (25-р зураг) дээд төгсгөлийг бэхэлсэн тохиолдолд доод хэсгийн тооцоот уртын
илтгэлцүүр -ийг доорх томъёогоор тодорхойлно.
(168)
mm1, mm2, mm3 – Нэг шатлалт баганатай адил 26 дугаар зургийн бүдүүвчээр 71 дүгээр хүснэгтээр
тодорхойлох илтгэлцүүрүүд.
b1 = F1/F3; b2 = F2/F3; d2 = l2/l1;
F1, F2, F3 – баганын харгалзах шатлал дээр болон дээд талд дарах дагуугийн хүч.
J1m – l1 ба l2 хэсгийн инерцийн моментийн дундаж утга томъёо нь:
; (169)
J2m – l2 ба l3 хэсгийн инерцийн моментийн дундаж утга. Томъёо нь:
; (170)
J1, J2, J3 –Баганын дээд, дунд, доод хэсгийн огтлолын инерцийн момент ба
ба l1, l2, харгалзах урт.
l3
Дунд хэсгийн l2 –ийн тооцоот уртын илтгэлцүүр -ийн томъёо:

m2 = m1/a2, (171)
Дээд хэсгийн l3 – ийн тооцоот уртын илтгэлцүүр. -ын томъёо.
m3 = m1/a3 £ 3, (172)
26 дугаар зураг. Нэг шатлалт багананы бүдүүвч (71 дүгээр хүснэгтэнд)

баганын доод F хүч, дунд хэсэгт дарах хүч, дээд талын хэсэгт дарах хүч.
Тооцоот уртын mm1, mm2, mm3 илтгэлцүүр
Илтгэлцүүрийн утга
Баганын дээд төгсгөлийг mm1 mm2 mm3
бэхэлсэн байдал 26. - зургаар 26. зур-гаар 26. -зургаар
Сул чөлөөтэй mm1 = 2,0 mm2 = 2,0 mm3 = m1
(
байхад (m1 – ийг 67
дугаар хүснэгтээс олно.)
Зөвхөн эргэлдэхээс mm1 = m1 mm2 = m1 mm3 = m1

бэхэлсэн
( a1 = 0 байхад -ийг 68
дугаар хүснэгтээс авна) байхад -ийг 68-р
хүснэгтээс олно.
Үл хөдлөх нугаст-тулгуур mm1 = m11 mm2 = m11 mm3 = m12
(m11 – ийг 69-р хүснэгтээс (m12 – ыг 69-р
авна) хүснэгтээс авна.)
Эргэлдэхээс бэхэлсэн, mm3 = mm11 mm2 = m11 mm3 = m12
хөдөлгөөнгүй
(m11 – ийг 70-р хүснэгтээс (m12 – ыг 70-р
авна) хүснэгтээс авна.)
Тогтмол огтлолтой багана, босоо тулаасны тооцоот уртыг тодорхойлоход хэрэглэх m илтгэлцүүр
71 . Хүснэгт
Бэхэлгээний
бүдүүвч ба
ачааны
хэлбэр
m 1.0 0,7 0,5 2,0 1,0 2,0 0,725 1,12
Төвийн шахалттай элементийн дагуу гулзайлтын илтгэлцүүр j
Туял- Ry МПа (кгс/см2) тооцоот эсэргүүцэлтэй ган элементийн илтгэлцүүр

залт
l 200 240 280 320 360 400 440 480 520 560 600 640
(2050) (2450) (2850) (3250) (3650) (4100) (4500) (4900) (5300) (5700) (6100) (6550)
10 988 987 985 984 983 982 981 980 979 978 977 977
20 967 962 959 955 952 949 946 943 941 938 936 934
30 939 931 924 917 911 905 900 895 891 887 883 879
40 906 894 883 873 863 854 846 839 832 825 820 814
50 869 852 836 822 809 796 785 775 764 746 729 712
60 827 805 785 766 749 721 696 672 650 628 608 588
70 782 754 724 687 654 623 595 568 542 518 494 470
80 734 686 641 602 566 532 501 471 442 414 386 359
90 665 612 565 522 483 447 413 380 349 326 305 287
100 599 542 493 448 408 369 335 309 286 267 250 235
110 537 478 427 381 338 306 280 258 239 223 209 197
120 479 419 366 321 287 260 237 219 203 190 178 167
130 425 364 313 276 247 223 204 189 175 163 153 145
140 376 315 272 240 215 195 178 164 153 143 134 126
150 328 276 239 211 189 171 157 145 134 126 118 111
160 290 244 212 187 167 152 139 129 120 112 105 099
170 259 218 189 167 150 136 125 115 107 100 094 089
180 233 196 170 150 135 123 112 104 097 091 085 081
190 210 177 154 136 122 111 102 094 088 082 077 073
200 191 161 140 124 111 101 093 086 080 075 071 067
210 174 147 128 113 102 093 085 079 074 069 065 062
220 160 135 118 104 094 086 077 073 068 064 060 057
Тайлбар. Хүснэгтэнд илтгэлцүүр j- ийн утгыг 1000 дахин өсгөж авав.
Огтлолын хэлбэрийн нөлөөний илтгэлцүүр h

Огт-
лолын Огтлолын бүдүүвч h -ын утга
төр-
өл
0££5 >5
0,1£ m £ 5 5 < m £ 20 0,1£ m £ 5 5 < m £ 20
1
– 1,0 1,0 1,0
2 – 0,85 0,85 0,85
3 – 0,75+0,02 0,75+0,02 0,85
4 – (1,35–0,05m)–0,01(5–m) 1,1 1,1
5 0,25 (1,45–0,05m)–0,01(5–m) 1,2 1,2
0,5 (1,75–0,1m)–0,02(5–m) 1,25 1,25
³1,0 (1,90–0,1m)–0,02(6–m) 1,4–0,02 1,3
6 – h5 hs
7 –
8 0,25 (0,75+0,05m)+0,01(5–m) 1,0 1,0
0,5 (0,5+0,1m)+0,02(5–m) 1,0 1,0
³1,0 (0,25+0,15m)+0,03(5–m) 1,0 1,0

9 0,5 (1,25–0,05m)–0,01(5–m) 1,0 1,0

³1,0 (1,5–0,1m)–0,02(5–m) 1,0 1,0
10 0,5 1,4 1,4 1,4 1,4
1,0 1,6–0,01(5–m) 1,6 1,35+0,05m 1,6
2,0 1,8–0,02(5–m) 1,8 1,3+0,1m 1,8
0,5 1,45+0,04m 1,65 1,45+0,04m 1,65
11
1,0 1,8+0,12m 2,4 1,8+0,12m 2,4

1,5 2,0+0,25m+0,1 – – –
2,0 3,0+0,25m+0,1 – – –
Тайлбар: 1. 5–7 дугаар төрлийн огтлолд Af /Aw –ын утгыг олоход босоо элементийн талбайд полкийг
оруулахгүй .
2. 6–7 дугаар төрлийн огтлолын h5 –ыг Af /Aw.-ийн мөнхүү утганд 5 дугаар төрлийн огтлолын -ыг авна.
Тэгш хэмийн хавтгайтай давхцаж байгаа моментийн үйлчлэлийн хавтгай дах төвийн бус шахалттай
(гулзайлттай- шахалтат) цул ханат шилбэний тогтворжилтыг шалгахад хэрэглэх илтгэлцүүр je
Нөхцөлт Харьцангуй эксцентриситет -ийн илтгэлцүүр

туялзалт
0,1 0,25 0,5 0,75 1,0 1,25 1,5 1,75 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 7,0 8,0 9,0 10,0 12,0 14,0 17,0 20,0
0,5 967 922 850 782 722 669 620 577 538 469 417 370 337 307 280 260 237 222 210 164 150 125 106 090 077
1,0 925 854 778 711 653 600 563 520 484 427 382 341 307 283 259 240 225 209 196 157 142 121 103 086 074
1,5 875 804 716 647 593 548 507 470 439 388 347 312 283 262 240 223 207 195 182 148 134 114 099 082 070
2,0 813 742 653 587 536 496 457 425 397 352 315 286 260 240 222 206 193 182 170 138 125 107 094 079 067
2,5 742 672 587 526 480 442 410 383 357 317 287 262 238 220 204 190 178 168 158 130 118 101 090 076 065
3,0 667 597 520 465 425 395 365 342 320 287 260 238 217 202 187 175 166 156 147 123 112 097 086 073 063
3,5 587 522 455 408 375 350 325 303 287 258 233 216 198 183 172 162 153 145 137 115 106 092 082 069 060
4,0 505 447 394 356 330 309 289 270 256 232 212 197 181 168 158 149 140 135 127 108 098 088 078 066 057
4,5 418 382 342 310 288 272 257 242 229 208 192 178 165 155 146 137 130 125 118 101 093 083 075 064 055
5,0 354 326 295 273 253 239 225 215 205 188 175 162 150 143 135 126 120 117 111 095 088 079 072 062 053
5,5 302 280 256 240 224 212 200 192 184 170 158 148 138 132 124 117 112 108 104 089 084 075 069 060 051
6,0 258 244 223 210 198 190 178 172 166 153 145 137 128 120 115 109 104 100 096 084 079 072 066 057 049
6,5 223 213 196 185 176 170 160 155 149 140 132 125 117 112 106 101 097 094 089 080 074 068 062 054 047
7,0 194 186 173 163 157 152 145 141 136 127 121 115 108 102 098 094 091 087 083 074 070 064 059 052 045
8,0 152 146 138 133 128 121 117 115 113 106 100 095 091 087 083 081 078 076 074 065 062 057 053 047 041
9,0 122 117 112 107 103 100 098 096 093 088 085 082 079 075 072 069 066 065 064 058 055 051 048 -43 038
10,0 100 097 093 091 090 085 081 080 079 075 072 070 069 065 062 060 059 058 057 052 049 046 043 039 035
11,0 083 079 077 076 075 073 071 069 068 063 062 061 060 057 055 053 052 051 050 046 044 040 038 035 032
12,0 069 067 064 063 062 060 059 059 058 055 054 053 052 051 050 049 048 047 046 042 040 037 035 032 029
13,0 062 061 054 053 052 051 051 050 049 049 048 048 047 045 044 043 042 041 041 038 037 035 033 030 027
14,0 052 049 049 048 048 047 047 046 045 044 043 043 042 041 040 040 039 039 038 036 036 034 032 029 026
Тайлбар: 1. Илтгэлцүүр je –ийн утгыг хүснэгтэнд 1000 дахин ихэсгэв.
2. je –ийн утгыг j.-ийн утгаас дээшгүй байлгана.
Тэгш хэмийн хавтгайтай давхцах моментийн үйлчлэлийн хавтгай дах төвийн бус шахалттай (гулзайлттай-
шахалтат) нэвт нүхт шилбэний тогтворжилтыг шалгахад хэрэглэх илтгэлцүүр je
Нөхцөлт Харьцангуй эксцентриситет m –ийн илтгэлцүүр je

туялзалт
0,1 0,25 0,5 0,75 1,0 1,25 1,5 1,75 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 8,0 9,0 10 12 14 17 20
0,5 908 800 666 571 500 444 400 364 333 286 250 222 200 182 167 154 143 133 125 111 100 091 077 067 056 048
1,0 872 762 640 553 483 431 387 351 328 280 243 218 197 180 165 151 142 131 121 109 098 090 077 066 055 046
1,5 830 727 600 517 454 407 367 336 311 271 240 211 190 178 163 149 137 128 119 108 096 088 077 065 053 045
2,0 774 673 556 479 423 381 346 318 293 255 228 202 183 170 156 143 132 125 117 106 095 086 076 064 052 045
2,5 708 608 507 439 391 354 322 297 274 238 215 192 175 162 148 136 127 120 113 103 093 083 074 062 051 044
3,0 637 545 455 399 356 324 296 275 255 222 201 182 165 153 138 130 121 116 110 100 091 081 071 061 051 043
3,5 562 480 402 355 320 294 270 251 235 206 187 170 155 143 130 123 115 110 106 096 088 078 069 059 050 042
4,0 484 422 357 317 288 264 246 228 215 191 173 160 145 133 124 118 110 105 100 093 084 076 067 057 049 041
4,5 415 365 315 281 258 237 223 207 196 176 160 149 136 124 116 110 105 100 096 089 079 073 065 055 048 040
5,0 350 315 277 250 230 212 201 186 178 161 149 138 127 117 108 104 100 095 092 086 076 071 062 054 047 039
5,5 300 273 245 223 203 192 182 172 163 147 137 128 118 110 102 098 095 091 087 081 074 068 059 052 046 039
6,0 255 237 216 198 183 174 165 156 149 135 126 119 109 103 097 093 090 085 083 077 070 065 056 051 045 038
6,5 221 208 190 178 165 157 149 142 137 124 117 109 102 097 092 088 085 080 077 072 066 061 054 050 044 037
7,0 192 184 168 160 150 141 135 130 125 114 108 101 095 091 087 083 079 076 074 068 063 058 051 047 043 036
8,0 148 142 136 130 123 118 113 108 105 097 091 085 082 079 077 073 070 067 065 060 055 052 048 044 041 035
9,0 117 114 110 107 102 098 094 090 087 082 079 075 072 069 067 064 062 059 056 053 050 048 045 042 039 035
10,0 097 094 091 090 087 084 080 076 073 070 067 064 062 060 058 056 054 052 050 047 045 043 041 038 036 033
11,0 082 078 077 076 073 071 068 066 064 060 058 056 054 053 052 050 048 046 044 043 042 041 038 035 032 030
12,0 068 066 064 063 061 060 058 057 056 054 053 050 049 048 047 045 043 042 040 039 038 037 034 032 030 028
13,0 060 059 054 053 052 051 050 049 049 048 047 046 045 044 044 042 041 040 038 037 036 035 032 030 028 026
14,0 050 049 048 047 046 046 045 044 043 043 042 042 041 041 040 039 039 038 037 036 035 034 031 029 027 025
Тайлбар: 1. Илтгэлцүүр je –ийн утгыг хүснэгтэнд 1000 дахин өсгөж авав.
2. je –ийн утгыг j.-ийн утгаас дээш авч болохгүй.
Төгсгөлдөө нугаст- тулгууртай шилбэний шилжүүлсэн харьцангуй эксцентриситет

доорхтой тэнцүү байхад шилжүүлсэн харьцангуй
эксцентриситет
0,1 0,5 1,0 1,5 2,0 3,0 4,0 5,0 7,0 10,0 20,0
1 0,10 0,30 0,68 1,12 1,60 2,62 3,55 4,55 6,50 9,40 19,40
2 0,10 0,17 0,39 0,68 1,03 1,80 2,75 3,72 5,65 8,60 18,50
3 0,10 0,10 0,22 0,36 0,55 1,17 1,95 2,77 4,60 7,40 17,20
4 0,10 0,10 0,10 0,18 0,30 0,57 1,03 1,78 3,35 5,90 15,40
5 0,10 0,10 0,10 0,10 0,15 0,23 0,48 0,95 2,18 4,40 13,40
6 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,15 0,18 0,40 1,25 3,00 11,40
7 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,50 1,70 9,50
1 0,10 0,31 0,68 1,12 1,60 2,62 3,55 4,55 6,50 9,40 19,40
2 0,10 0,22 0,46 0,73 1,05 1,88 2,75 3,72 5,65 8,60 18,50
3 0,10 0,17 0,38 0,58 0,80 1,33 2,00 2,77 4,60 7,40 17,20
4 0,10 0,14 0,32 0,49 0,66 1,05 1,52 2,22 3,50 5,90 15,40
5 0,10 0,10 0,26 0,41 0,57 0,95 1,38 1,80 2,95 4,70 13,40
6 0,10 0,16 0,28 0,40 0,52 0,95 1,25 1,60 2,50 4,00 11,50
7 0,10 0,22 0,32 0,42 0,55 0,95 1,10 1,35 2,20 3,50 10,80
1 0,10 0,32 0,70 1,12 1,60 2,62 3,55 4,55 6,50 9,40 19,40
2 0,10 0,28 0,60 0,90 1,28 1,96 2,75 3,72 5,65 8,40 18,50
3 0,10 0,27 0,55 0,84 1,15 1,75 2,43 3,17 4,80 7,40 17,20
4 0,10 0,26 0,52 0,78 1,10 1,60 2,20 2,83 4,00 6,30 15,40
5 0,10 0,25 0,52 0,78 1,10 1,55 2,10 2,78 3,85 5,90 14,50
6 0,10 0,28 0,52 0,78 1,10 1,55 2,00 2,70 3,80 5,60 13,80
7 0,10 0,32 0,52 0,78 1,10 1,55 1,90 2,60 3,75 5,50 13,00
1 0,10 0,40 0,80 1,23 1,68 2,62 3,55 4,55 6,50 9,40 19,40
2 0,10 0,40 0,78 1,20 1,60 2,30 3,15 4,10 5,85 8,60 18,50
3 0,10 0,40 0,77 1,17 1,55 2,30 3,10 3,90 5,55 8,13 18,00
4 0,10 0,40 0,75 1,13 1,55 2,30 3,05 3,80 5,30 7,60 17,50
5 0,10 0,40 0,75 1,10 1,55 2,30 3,00 3,80 5,30 7,60 17,00
6 0,10 0,40 0,75 1,10 1,50 2,30 3,00 3,80 5,30 7,60 16,50
7 0,10 0,40 0,75 1,10 1,40 2,30 3,00 3,80 5,30 7,60 16,00
Үүнд
Т ба 2Т хэлбэрт огтлолын илтгэлцүүр

1. Нэг тэнхлэгтээ тэгш хэмтэй (27-р зураг) 2Т огтлолын илтгэлцүүр cmax –ыг доорх томъёогоор олно.
, (173)
Үүнд ax = (h1J1 – h2J2)/(Jyh);
– х–х тэнхлэгт харьцуулсан шахах хүчний эксцентриситет өөрийнхөө тэмдэгтэй байна. ( 27-р зурагт ex
"нэмэх" тэмдэгтэй);
h – бүсний тэнхлэгүүдийн хоорондох зай;
;
Үүнд J1 ба J2 – у–у тэнхлэгт харьцуулсан том жижиг бүсний харгалзах инерцийн момент;
;
Jt ба b – 79, 80 дугаар хүснэгтийн томъёогоор тодорхойлох хэмжигдэхүүн.
27 дугаар зураг. Төвийн бус шахалтанд нэг тэнхлэг нь тэгш хэмтэй 2Т хэлбэрт огтлолын бүдүүвч.
2. Т хэлбэрт огтлолын илтгэлцүүр cmax –ийг 2Т хэлбэрт огтлолынхтой адилхан тодорхойлно. -ийг бодоход
(27-р зураг) , , гэж авна.
ДАМ НУРУУНЫ ТОГТВОРЖИЛТЫН ТООЦООНЫ ИЛТГЭЛЦүүР jB
1. 2Т хэлбэрт огтлолтой, хоёр тэнхлэгтээ тэгш хэмтэй дам нурууны илтгэлцүүрийг тодорхойлохын тулд доорх
томъёогоор илтгэлцүүрийг бодох хэрэгтэй.
, (174)
Үүнд -ийг ачаалалын шинж чанар ба параметр -аас хамааруулан 77,78 дугаар хүснэгтээс авна. Иймд
2Т хэлбэрт цувималд
, (175)
Үүнд: - дам нуруу буюу консолийн тооцоот урт 5.15 дугаар зүйлд зааснаар тодорхойлно.
- огтлолын бүтэн өндөр
- мушгиралтан дах огтлолын инерцийн момент
Гурван хуудаснаас бүрэлдсэн гагнааст 2Т хэлбэрт дам нуруу болон бүсэндээ өндөр бэхжилтэй боолтон
холбоостой 2Т огтлолт дам нуруунд
, (176)
Гагнааст 2Т хэлбэрт дам нуруунд:
ханын зузаан.
bf ба t1 – дам нурууны бүсний өргөн ба зузаан;
h – бүсний тэнхлэгүүдийн хоорондох зай;
a – хэмжэгдэхүүн 0,5 h –тай тэнцүү;
Бүснийхээ холбоосыг өндөр бэхжилтэй боолтоор гүйцэтгэсэн 2Т огтлолт дам нуруунд:
t – Ханын хуудаснуудын ба бүсний босоо булан төмрүүдийн тус тусын зузааны нийлбэр;
bf – бүсний хуудаснуудын өргөн;
t1 –Бүсний хуудаснуудын зузааны нийлбэр ба бүсний булан төмрийн хэвтээ талын зузаан;
h – Бүсний хуудаснуудын багцын тэнхлэгүүдийн хоорондох зай;
a –бүсний булан төмрийн босоо талын өргөнөөс хэвтээ талын зузааныг хассан хэмжээ.
34 дүгээр томъёоны jb илтгэлцүүрийн утгыг доорх байдлаар авна.
Үүнд j1 £ 0,85 байхад jb = j1; j1 > 0,85 байхад jb = 0,68 + 0,21j1 ,Тэхдээ 1,0-ээс ихгүй.
Хоёр тэнхлэгтээ тэгш хэмтэй 2Т огтлолт дам нурууны илтгэлцүүр

Алгаслал-
ын шахалт- Алгаслалын Ачаа-тай -ийн утгын хоорондох -ийн томъёо
ын бүсний ачааны төрөл бүс
бэхэлгээ-
ний тоо
0,1 £ a £ 40 40 < a £ 400
Бэхэлгээгүй Төвлөрсөн Дээд y = 1,75 + 0,09a y = 3,3 + 0,053a – 4,5 Ч 10–
Доод y = 5,05 + 0,09a 5a2
y = 6,6 + 0,053a – 4,5 Ч 10–
5a2
Жигд тархсан Дээд y = 1,6 + 0,08a y = 3,15 + 0,04a – 2,7 Ч 10–
Доод y = 3,8 + 0,08a 5a2
y = 5,35 + 0,04a – 2,7 Ч 10–
5a2
Алгаслалыг Дурын Дурын y = 2,25 + 0,07a y = 3,6 + 0,04a – 3,5 Ч 10–
2 ба 5a2
түүнээс
дээш ижил
хэсэгт
хуваасан
Голд нь нэг Дунд нь Дурын y = 1,75y1 y = 1,75y1
төвлөрсөн
алгаслалд Дурын y = 1,14y1 y = 1,14y1
төвлөрсөн y = 1,6y1 y = 1,6y1
Жигд тархсан
Дээд y = 1,14y1 y = 1,14y1
Доод y = 1,3y1 y = 1,3y1
Тайлбар. Алгаслалын шахалтын бүсэнд 2 ба түүнээс дээш олон бэхэлсэн үед y1 нь
y -тай тэнцүү байна.
Хоёр тэнхлэгтээ тэгш хэмтэй 2Т огтлолтой хөшүүн зоолсон

консолын илтгэлцүүр
Шахалтын бүсэндээ бэхэлгээгүй бөгөөд a -ын
Ачааны төрөл Ачаалалтай утгандах -ын томъёо
бүс 4 £a £ 28 28 <a £ 100
Консолын төгсгөл дээд y = 1,0 +0,16a y 4,0 +0,05a
дээрх төвлөрсөн доод y = 6,2 + 0,08a y = 7,0 + 0,05a
Жигд тархсан дээд
Тайлбар. Хэвтээ хавтгайд шахалтын бүсэндээ бэхэлгээтэй консолийн уртын дагуу
буюу төгсгөлд илтгэлцүүрийг, консолийн төгсгөлд дээд бүсэндээ төвлөрсөн
ачаатайгаас бусад тохиолдолд бэхэлгээгүй консолынхтой адил y = 1,75y1 гэж
тодорхойлно. -ийг 77 дугаар хүснэгтээр олно.
2. Нэг тэнхлэгтээ тэгш хэмтэй (28-р зураг) 2Т огтлолтой дам нурууны илтгэлцүүрийг тодорхойлохоос өмнө
ба илтгэлцүүрийг доорх томъёогоор олно.
; (177)
, (178)
Үүнд h1 –огтлолын хүндийн төвөөс ачаалал ихтэй бүсний тэнхлэг хүртэлх зай
h2 – ачаалал багатай бүсний тэнхлэг хүртэлх мөнхүү зай;
lef – 175 дугаар томъёоныхтой адил утгатай;
y – энэ илтгэлцүүрийг доорх томъёогоор бодно.
(179)
28 дугаар зураг. Гулзайлтын үеийн нэг тэнхлэгтээ тэгш хэмтэй 2Т

огтлолтой дам нурууны бүдүүвч.
179 дүгээр томъёоны илтгэлцүүр -ийг 79, 80-р хүснэгтээр тодорхойлно. Илтгэлцүүр D C
Ачааны төрөл D Огтлолоос хамаарах илтгэлцүүр С

2Т огтлолт n £ 0,9 1Т огтлолт n =
1
Алгаслалын дундах төвлөрсөн 3,265 0,33m 0,0826a
ачаа
Жигд тархсан ачаа 2,247 0,481m 0,1202a
Цэвэр гулзайлт 4,315 0,101m 0,0253a
Үүнд :
,
J1, J2 – огтлолын тэгш хэмтэй харьцуулсан их бага бүсний инерцийн момент;
a – Энд мушгиралтын үед огтлолын инерцийн моментыг
байхад үүнийг 175 дугаар томъёогоор тодорхойлно.
bi ti – огтлолыг үүсгэж буй хуудасны өргөн ба зузаан тэгш хэмийн нэг
тэнхлэгтэй 2Т огтлолд d = 1,25, Т хэлбэрт огтлолд d = 1,20.
Илтгэлцүүр В
Огтлолын Ачааны үеийн илтгэлцүүр В-ийн утга
бүдүүвч ба ачаа Алгаслалын Жигд тархсан Цэвэр
үйлчлэх цэг дундах ачаа гулзайлтанд
төвлөрсөн ачаа
d m b
d–1 m–1 b
1–d 1–m –b
–d –m –b
d = n + 0,734b; m = n+ 1,145b;
,
b1 – дам нурууны илүү ачаалалтай бүсний өргөн;
n – 79 дүгээр хүснэгтэнд дурьдсан хэмжигдэхүүнтэй адил.
0,9 < n < 1,0 байхад 2Т огтлолд y илтгэлцүүрийг, 2Т огтлолд n = 0,9 ба n = 1,0 байх үеийн 179 дүгээр
томъёогоор тодорхойлсон -ийн харгалзах утгуудыг шугаман интерполяцчлах замаар олно. Төвлөрсөн буюу
жигд тархсан ачаатай бөгөөд a < 40 байхад 2Т огтлолд y коэффицентийг (0,8 + 0,004a)-аар үржүүлнэ.
n > 0,7 ба 5 £ lef /b2 £ 25 байхад j2 илтгэлцүүрийн утгыг (1,025–0,015lef /b2)-аар үржүүлж бууруулна. Тэхдээ
0,95-аас ихгүй байна.
34 дүгээр томъёоны илтгэлцүүрийн утгыг 81 дүгээр хүснэгтээс авна. Тэхдээ 1.0-ээс ихгүй байна.
Илтгэлцүүр
-ын утга Шахалтын бүсний байдал дах jb
Илүү ачаалалтай Бага ачаалалтай
j2£0,85 jb = j1 jb = j2
j2>0,85 jb=0,68+0,21j2
Швеллэрэн дам нуруунд -илтгэлцүүрийг тэгш хэмтэй 2Т огтлолтой дам нурууныхтай адил тодорхойлно.
Үүнд 175 дугаар томъёоны -ын утгаар -ийг олж 0,7-оор үржүүлэх хэрэгтэй. Jx, Jy, Jt –ийн утгыг
швеллерийнхээр авч 174, 175 дугаар томъёонд тавина.
ГОСТ 8239-72-ын 2Т хэлбэрт цувималын
Мушгиралтын үеийн инерцийн момент
2Т хэлбэртийн 2Т хэлбэртийн
дугаар Jt, см4 дугаар Jt, см4
10 2,28 27 13,6
12 2,88 27a 16,7
14 3,59 30 17,4
16 4,46 30a 20,3
18 5,60 33 23,8
18 6,54 36 31,4
20 6,92 40 40,6
20 7,94 45 54,7
22 8,60 50 75,4
22 9,77 55 100
24 11,1 60 135
24 12,8
ХЭВРЭГШИЛТЭЙ ЭЛЕМЕНТИЙН ДААМГАЙЖИЛТЫН
ТООЦООНЫ ХҮСНЭГТ
Даамгайжилтын тооцооны хийх элемент, холбоосны бүлэг
№ Элементийн бүдүүвч ба Элементийн
тооцооны огтлолын байрлал Элементийн шинж чанар бүлэг
1 Үндсэн металл нь цувимал буюу 1
хөвөөг нь механик боловсруулалт
хийсэн байх. Мөн ижил. Хөвөөг нь
хийн машинаар зүссэн 2
2 Өргөн нь янз бүр бөгөөд хөвөөг нь
механикаар боловсруулсан үндсэн
металлд
шилжилтийн радиус r , мм: 200 1
10 4
3
Холбоосонд үндсэн металлыг өндөр 1
бэхжилтэй боолтоор боосон
4 Боолтон (А ангилалын
нарийвчлалтай боолт) холбоосоор
үндсэн металлыг холбосон:
Хоёр талын хос хавчаартай
Нэг талын хавчаартай 4
5
5 Шилжүүлэг ба бөөрөнхийралт
(цэвэрлэлтийн ангилал хийн
огтолгоо 1 буюу фрезердсэн ) нь: a ³
72°, 2
6 Тэгш өнцөгт фасонкийг бүтээцийн 7
элементэд уулзуулж тулгах буюу "Т"
хэлбэртэй гагнасан. Фасонкийн
элементтэй нийлэх шилжилтэнд
механик боловсруулалт хийгээгүй.
7 Дам нурууны бүс хананд фасонкийг 4
уулзуулан тулгаж буюу "Т"
хэлбэрээр гагнасан. Түүнчлэн a £
45° байх татангийн элементэд мөн
гагнасан.
8 Тэгш өнцөгт ба трапец хэлбэрийн 7
фасонкийг дам нурууны бүсэнд
зөрүүлж тавьж гагнасан.
Зөрүүлэгийн хүрээгээрх гагнаасны
оёдолд механик боловсруулалт
хийгээгүй.
9 Ижил өргөн, зузаантай элементийн 2
тулгасан уулзварын оёдлыг засаж
боловсруулаагүй . Ачаа гагнаасны
оёдолд перпендикуляр чиглэлтэй.
10 Тулгаж уулзуулж буй элементийн 5
өргөн, зузаан тус бүр харилцан өөр
хэмжээтэй уулзварын гагнаасны
оёдлыг засаж боловсруулаагүй
11 Тулгаж гагнасан оёдол дээр үндсэн
металлыг механик аргаар нимгэлж
оёдлыг хүчитгэн шилжвэр гаргах:
Ижил өргөн зузаантай элементийн

тулгаасан уулзварт 2
Мөн ижил бус хэмжээтэй уулзварт
3
12 Хавтгай ивүүр дээр гүйцэтгэсэн 4
уулзварын оёдол ачаа, гагнаасны
оёдолд перпендикуляр чиглэлтэй.
13 Хоолойны уулзварын бөгжин 4
хавчаартай оёдол
14 Цувимал профилийн дух залгаас 4
15 2Т ба Т болон бусад төрлийн 2
гагнааст огтлолд, оёдлын
тэнхлэгийн дагуух хүчний үйлчлэлд
уртын турш тасралтгүй оёдолтой.
16 Туслах элементтэй дагуу оёдлоор
бэхлэх элементэд үүсэх өнцөг:
a:45° хүртэл
90° 4
7
17 Бүсний хуудасны тасалдал. Механик 7
боловсруулалтгүй хөндлөн (дух)
оёдол
18 Үндсэн металлд хөндлөн чиглэлд 4

хоёр талын гагнаасны оёдлыг
үндсэн металлд алгуур шилжүүлэх
19 Татангын элементийн ба дам 5
нурууны бүсний суналттай үндсэн
металлыг ойролцоох диафрагм
болон хөшүүн хамартай булант
оёдлоор гагнасан
20 Үндсэн металлын, хөндлөн (дух) 6
булант оёдолд шилжих хэсэгт
21 Хажуугийн оёдолтой холбоосны
үндсэн металл (элементээс,
хажуугийн оёдлын төгсгөлд шилжих
хэсэгт )
Хажуугийн давхар оёдолтойд 8
Хажуугийн ба дух оёдолтойд 7
Хүчлэлийг үндсэн металлаар
дамжуулахад 7
Ган татлагыг бэхлэх анкерын тээг
8
22 Үндсэн металл нь суналттай ташуу
тулаасны хоолой түүний зузааныг
бүсний хоолойн гадна диаметрт
харьцуулсан нь :
tm/dm ³ 1/14 7
1/20 £ tm/dm < 1/14 8
23 Үндсэн металл болон суналттай
ташуу тулаасны хоолойн
диаметрийг бүснийхэд харьцуулсан
нь dd/dm=0,4–0,7 бөгөөд зузааныг
бүсний хоолойн гадна диаметрт
харьцуулсан нь:
tm/dm ³ 1/14
1/20 £ tm/dm < 1/14 6
1/35 < tm/dm < 1/20 7
8
Хэврэгшилтэй ган элементийн тооцооны илтгэлцүүр

Барилгын цаг уурын бүсчлэл ба гангийн урсалтын
Элементийн Тооцоот хязгаараас хамаарах b-ийн утга
бүдүүвчийн дугаар ба огтлол дах 285 МПа (2900 кгс/ 285 МПа (1900 кгс/см2)аас
тооцоот огтлолын элементийн см2) 380 МПа (3900 кгс/см2)
байрлал зузаан, мм, хүртэл
дорхоос II5 II4 (I4, I2, I2, II2,II3 I1
ихгүй II2, II3)3
Сул чөлөөт хөвөөг 10 1,00 1,00 1,00 0,75
цохилтот заазуураар 20 0,90 Хэрэглэхгүй 0,80 Хэрэглэхгүй
зүсэхэд 83-р 30 0,85 Хэрэглэхгүй
хүснэгтээр1 Хэрэглэхгүй Мөн адил
Хатгаж цоолсон 10 1,00 1,00 1,00 1,00

нүхтэй үед 83-р 20 1,00 0,95 1,00 Хэрэглэхгүй
хүснэгтийн 3 буюу 4-
д
83 дугаар хүснэгтийн 10 1,00 0,95 1,00 0,90

6 буюу 7-д 20 0,90 0,80 0,90 0,90
30 0,85 0,75 0,60 Зөвхөн
фасонконд
хэрэглэнэ.
16-д 20 1,00 0,95 1,00 0,80
30 1,00 0,87 0,90 Зөвхөн туслах
элементэнд
хэрэглэнэ.
18-д 20 0,95 0,85 1,00 0,90
30 0,90 0,80 0,90 0,60
Сул чөлөөт хөвөөг 10 1,00 0,95 1,00 0,70
цохилтот заазуураар 20 0,90 Хэрэглэхгүй 0,75 Хэрэглэхгүй
зүссэн үед 83-р 30 0,85 Мөн адил Хэрэглэхгүй Мөн адил
хүснэгтийн 21 -д
1 бусад тохиолдолд b =1,00.
2 өрөмдсөн нүхэнд b =1,00.
3 2.1 заалтын шаардлагыг харгалзан үзнэ.
8 хавсралт
МЕТАЛЛЫН БҮТЭЦ ШИНЖ ЧАНАРЫГ ТОДОРХОЙЛОХ.
Металлыг шинжлэх, туршихад дор дурьдсан үзүүлэлтийг тодорхойлох шаардлагатай.
- Улсын стандарт ба техникийн нөхцлөөр ганд оруулж буй элемент, химийн найрлагыг тодорхойлно.
- Гангийн урсалтын хязгаар, түр эсэргүүцэл, туршилтын үеийн суналтын харьцангуй урсалтыг ГОСТ
1497-84-ын дагуу тодорхойлно. (гангийн ажлын диаграмм байгуулж харуулахыг зөвлөж байна).
- 50 дугаар хүснэгтэнд дурьдсан цаг уурын бүсчлэлд таарах бүтээцийн бүлгийн холбогдох температурт
ГОСТ 9454-78-ын дагуу цохилтын зуурцыг тодорхойлж, улсын стандарт техникийн нөхцөлтэй харьцуулах.
- 50 дугаар хүснэгтийн I,II бүлгийн бүтээцийг 12мм-ээс дээш зузаантай "буцалдаг" (хайлш нь хөрөхдөө
исэлдэж хөөсөрдөг сулавтар ган орчуулагч) гангаар хийж хасах хэмд ашиглах бол нэмэлт судалгаа явуулах
хэрэгтэй. Үүнд: хүхэрлэг биетийн тархалтыг ГОСТ 10243-75-ын дагуу Бауманы хэв гаргах аргаар
тодорхойлох ГОСТ 5639-82-ын дагуу бичил бүтцийг, мөхлөгийн хэмжээг тогтоох хүртэл нарийвчлан гаргах.
Гангийн механик шинж чанарыг тодорхойлоход, суналтын туршилт нь зохих шаардлагыг хангаж найдвартай
байвал өөр аргачлалыг хэрэглэж болно.
Химийн шинжилгээний дээж, механик туршилтын загварыг металлын парт бүрээс бүтээцийн элементүүдээс
тусад сонгон авах хэрэгтэй. Металлын парт гэдэг нь нэг удаагийн барилгад хэрэглэх нэг төрлийн цувималын
(профилийн дугаар, гангийн маркаар, эсвэл зузаанаар нь) мөн нэг төрлийн элементийн (татангийн бүс,
түүний сараалж, өргүүрийн дам нурууны бүс.гм) гэж ангилахыг хэлнэ. Металлын нэг партад барилгад илгээж
буй 50-аас олонгүй нэг төрлийн, нийтдээ 60 тонноос ихгүй жинтэй хийц эдлэл орно.Хэрэв илгээж буй
эдэлхүүний марк нь цувимал профилийн энгийн элементүүд (гол нуруу холбоос г.м.) байвал илгээж буй 250
хүртэл маркийг нэг парт гэж үзэж болно. Парт бүрээс авах дээж, загварын тоо 85 дугаар хүснэгтэнд
дурьдсанаас багагүй байвал зохино. Дээж, загварыг сонгож авахад ГОСТ 7564-73-ийн шаардлагыг заавал
мөрдөх хэрэгтэй.
Шалгаж буй элементийн дээж загварын тоо

Парт дахь Дээж загварын тоо
Туршилтын төрөл шалгах
элементийн Элемент-ээс Нэг
тоо партаас
бүгд
Химийн анализ 3 1 3
Суналтын туршилт 2 (10*) 1 2 (10*)
Цохилтын зуурцын туршилт
Бауманы хэв авалт 2** 3** 6**
2 1 2
* Гангийн урсалтын хязгаар ба түр эсэргүүцлийг тодорхойлоход
статик боловсруулалтын үр дүнгээр гаргах туршилтын загварын тоо
.
** Шалгаж буй температур ба туршилтын механик элэгдэлтийн
дараа загвар туст дүн гаргана.
Дээж авах цэг ба загварын зүсэлт хийсэн хэсгийг хүчитгэх эсэхийг бүтээцийн судалгаа явуулж буй
байгууллага тодорхойлно.
3. Загваруудын туршилтын өгөгдлүүдэд статик боловсруулалт хийсэн үр дүнгээр урсалтын хязгаар буюу
гангийн түр эсэргүүцлийг доорх томъёогоор тогтооно.
Rn = sn – aS, (180)
Үүнд - туршилт явуулсан загваруудын урсалтын хязгаар буюу түр эсэргүүцлийн утгуудын арифметикийн
дундаж
– сонголт хийх багтаамжийг тодорхойлох илтгэлцүүр;
– туршилтын дүнгийн квадратын дундаж зөрүү;
si – i- дугаар загварын урсалтын хязгаар буюу түр эсэргүүцэл;
n – туршилт хийсэн загварын тоо (10-аас цөөнгүй байна).
Хэрэв S/sn>0,1 байвал загваруудын туршилтаар гаргаж авсан үр дүнг ашиглахыг хориглоно.
ХЭМЖЭЭСИЙН ҮСГЭН ТЭМДЭГЛЭЭНИЙ ТАЙЛАЛ.
A – огтлолын нийт (бохир) талбай ;
Abn – боолтны огтлолын цэвэр талбай;
Ad – ташуу тулаасны огтлолын талбай;
Af – полконы (бүсний) огтлолын талбай;
An – огтлолын цэвэр талбай;
Aw – ханын огтлолын талбай;
Awf – булант оёдлын металлын огтлолын талбай;
Awz – хайлшны хязгаараарх металлын огтлолын талбай;
E – харимхайн модуль;
F – хүч;
G – шилжисхийлтийн модуль;
Jb – салааны огтлолын инерцийн момент;
Jm; Jd – татангын ташуу тулаас, бүсний огтлолын инерцийн момент ;
Js – хамар, төдүүлийн огтлолын инерцийн момент;
Jsl – дагуу хамрын огтлолын инерцийн момент;
Jt – дам нуруу, зам төмрийн мушгиралтын инерцийн момент ;
Jx; Jy – x–x ,y–y тэнхлэгтэй харьцуулсан нийт талбайн инерцийн момент
Jxn; Jyn – мөн цэвэр талбайн инерцийн момент;
M – момент, гулзайлтын момент;
Mx; My – х–х , у–у тэнхлэгтэй харьцуулсан момент ;
N – дагуугийн хүч;
Nad – нэмэлт хүчлэл;
Nbm – Баганын салааны моментийн дагуугийн хүч;
Q – хөндлөн хүч, шилжисхийлтийн хүч;
Qfic – холбоосны элементийн нөхцөлт хөндлөн хүч;

Qs – Системийн төдүүлийг нэвтрэн гарч байгаа нэг хавтгайд байрлах нөхцөлт хөндлөн хүч;
Rba – Суурийн боолтны суналтын тооцоот эсэргүүцэл ;
Rbh – өндөр бэхжилтэй боолтны суналтын тооцоот эсэргүүцэл;
Rbp – боолтот холбоосны шамралтын тооцоот эсэргүүцэл;
Rbs – боолтны хяргалтийн тооцоот эсэргүүцэл;
Rbt – боолтны суналтын тооцоот эсэргүүцэл;
Rbun – Ган боолтны норматив эсэргүүцэл. Улсын стандарт ба техникийн нөхцлөөр боолтны түр
эсэргүүцэл sв-тэй тэнцүү гэж авна.;
Rbv – хэлбэрийн боолтны суналтын тооцоот эсэргүүцэл;
Rcd –Өнхрүүлгийн диаметрийн шахалтын тооцоот эсэргүүцэл (хязгаарлагдмал хөдөлгөөнд,
бүтээцтэй чөлөөтэй шүргэлцэхэд үүсэх);
Rdh – Өндөр бэхжилтэй сувимал утасны суналтын тооцоот эсэргүүцэл;
Rlp – Цилиндр нугасанд (цапф) нягт хүрэлцсэн орчны шамралтын тооцоот эсэргүүцэл;
Rp – Булангийн гадаргуугийн гангийн шамралтын тооцоот эсэргүүцэл (сайтар тааруулж шахсан
үед);
Rs –Гангийн шилжисхийлтийн тооцоот эсэргүүцэл;
Rth – Цувималын зузааны чиглэл дэх гангийн суналтын тооцоот эсэргүүцэл;
Ru – Гангийн суналт, шахалт, гулзайлтын тооцоот эсэргүүцэл (түр эсэргүүцлээр) ;
Run – Гангийн тасралтын түр эсэргүүцэл. Улсын стандарт, техникийн нөхцлийн дагуу хамгийн бага
sв –тэй тэнцүү авна;
Rwf – Булант оёдлын (оёдлын металлаарх) хяргалтийн тооцоот эсэргүүцэл;
Rwu – Гагнааст холбоосны тулгасан уулзварын шахалт, суналт гулзайлтын тооцоот эсэргүүцэл (түр
эсэргүүцлээр);
Rwun – Металлын оёдлын норматив эсэргүүцэл (түр эсэргүүцлээр) ;
Rws – Гагнааст холбоосны тулгасан уулзварын тооцоот эсэргүүцэл;
Rwy – Гагнааст холбоосны тулгасан уулзварын шахалт, суналт гулзайлтын тооцоот эсэргүүцэл
(урсалтын хязгаараар);
Rwz – Булант оёдлын хяргалтийн тооцоот эсэргүүцэл (хайлах хязгаарын металлаарх);
Ry – Гангийн суналт, шахалт, гулзайлтын тооцоот эсэргүүцэл (урсалтын хязгаараар);
Ryn – Гангийн урсалтын хязгаар. Гангийн улсын стандарт техникийн нөхцлийн урсалтын хязгаар sт
–ийн утгатай тэнцүү байна;
S – Үл хамаарах (нейтраль) тэнхлэгтэй харьцуулсан нийт огтлолын шилжисхийх хэсгийн статик
момент ;
Wx; Wy – х–х , у–у тэнхлэгтэй харьцуулсан нийт огтлолын эсэргүүцлийн момент
Wxn; Wyn – х–х , у–у тэнхлэгтэй харьцуулсан цэвэр огтлолын эсэргүүцлийн момент
b – өргөн;
bef – тооцоот өргөн;
bf – полконы (бүсний) өргөн;
bh – хамар, саравчын цухуйж байгаа хэсгийн өргөн;
с; сх; су – х–х, у–у тэнхлэгтэй харьцуулсан гулзайлтанд налархайн хэв гажилтын өсөлтийг бат бэхийн
тооцоонд бодолцох илтгэлцүүр.
е – хүчний эксцентриситет;
h – өндөр;
hef – ханын тооцоот өндөр;
hw – ханын өндөр;
i – огтлолын инерцийн радиус;
imin – огтлолын хамгийн бага инерцийн радиус;
ix; iy – х–х , у–у; тэнхлэгтэй харьцуулсан огтлолын инерцийн радиус
kf – Булант оёдлын катет ;
l – урт, алгаслал;
lc – багана, босоо тулаас, хөндлөн тушааны урт;
ld – ташуу тулаасны урт;
lef – тооцоот, нөхцөлт урт;
lm – Багана буюу татангын бүсний хавтгаалжийн (панелийн) урт;
ls – Төдүүлийн урт;
lw – Гагнаасны оёдлын урт;
lx; ly – х–х , у–у тэнхлэгт перпендикуляр хавтгай дах элементийн тооцоот урт
m – Харьцангуй эксцентриситет (m = eA/Wc);
mef – Шилжмэл харьцангуй эксцентриситет (mef = mh);
r – Радиус;
t – Зузаан;
tf – Полконы (бүсний) зузаан;

tw – Ханын зузаан;
bf , bz – Булант оёдлын тооцоонд хэрэглэх оёдлын металлаарх ба хайлах хязгаарын металлаарх илтгэлцүүр;
gb – Холбоосны ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр;
gс – Ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр;
gn – Зориулалтаас хамаарах найдваржилтын илтгэлцүүр;
gm – Материалын найдваржилтын илтгэлцүүр;
gu – Түр эсэргүүцлээр бодох тооцооны найдваржилтын илтгэлцүүр;
h – Огтлолын хэлбэрийн нөлөөний илтгэлцүүр;
l – Туялзалт (l = lef /i);
– Нөхцөлт туялзалт ( );
lef – Нэвт (цул бус) огтлолтой шилбэний шилжмэл туялзалт;
– Нэвт (цул бус) огтлолтой шилбэний шилжмэл нөхцөлт туялзалт ( );
– Ханын нөхцөлт туялзалт ;
– Ханын хамгийн их нөхцөлт туялзалт;
lх; lу – х–х , у–у тэнхлэгт перпендикуляр хавтгай дах элементийн тооцоот туялзалт
n – Гангийн хөндлөн хэв гажилтын илтгэлцүүр (Пауссоны);
sloc – Орчны хүчдэл;
sх; sу – х–х , у–у тэнхлэгтэй параллель нормаль хүчдэл
tху – Шүргэх хүчдэл;
j(х,у) – Дагуу гулзайлтын илтгэлцүүр;
jb – Гулзайж мушгих хэлбэртэй дам нурууны тогтворжилт алдагдахад, тооцоот эсэргүүцлийг
бууруулах илтгэлцүүр;
jе – Төвийн бус шахалтанд тооцоот эсэргүүцлийг бууруулах илтгэлцүүр.
Агуулга
1. Ерөнхий дүрэм
2. Бүтээц ба холбоосонд хэрэглэх материал
3. Холбоос ба материалын тооцооны шинж чанар
4*. Бүтээцийн зориулалт ба ажлын нөхцлийн хамаарал
5. Ган бүтээцийн элементийн тэнхлэгийн дагуух хүчний болон гулзайлтын тооцоо.
Төвийн суналттай ба төвийн шахалттай элемент
Гулзайлттай элемент
Гулзайлттай, тэнхлэгийн дагуу хүч үйлчлэх элемент
Тулгуурын хэсэг
6.Ган бүтээцийн элементийн тооцоот урт ба туялзалтын хязгаар.
Хавтгай татанга, түүний холбоосны элементийн тооцоот урт
Орон зайн сараалжит бүтээцийн элементийн тооцоот урт
Бүтэцт хийцийн элементийн тооцоот урт
Багананы (Босоо тулгуурын) тооцоот урт
Шахалттай элементийн туялзалтын хязгаар
Суналттай элементийн туялзалтын хязгаар
7. Гулзайлттай ба шахалттай элементийн бүсний хуудас төмөр болон ханын тогтворжилтын шалгалт.
Дам нурууны хана
Төвийн ба төвийн бус шахалттай болон шахалт-гулзайлттай элементийн хана
Төвийн, төвийн бус шахалттай болон гулзайлт-шахалттай ба гулзайлттай элементийн бүсний хуудас төмөр
(полки)
8. Хуудаст бүтээцийн тооцоо
Бат бэхийн тооцоо
Тогтворжилтын тооцоо
Мембрант металл бүтээцийн тооцооны үндсэн шаардлага
9. Ган бүтээцийн элементийн даамгайжилтын (выносливость) тооцоо
10.Ган бүтээцийн бат бэхийн тооцоонд хэврэгшлийг бодолцох нь:
11. Ган бүтээцийн холбоосны тооцоо
Гагнааст холбоос
Боолтон холбоос
Өндөр бэхжилтэй боолтон холбоос
Буланг нь фрезердсэн холбоос
Нийлмэл дам нурууны бүсний холбоос
12. Ган бүтээцийн төслийн ерөнхий шаардлага
Үндсэн дүрэм
Гагнааст холбоос
Боолтон ба өндөр бэхжилтэй боолтон холбоос
13. Үйлдвэрийн барилга байгууламжийн төслийн нэмэлт шаардлага
Харьцангуй хотойлт ба бүтээцийн зөрүү
Температурын заадаснуудын хоорондох зай
Татанга ба хучлагын бүтэцт хавтан (структурные плиты)
Багана
Холбоос
Дам нуруу
Өргүүрийн дам нуруу
Хуудаст бүтээц
Угсралтын бэхэлгээ
14. Орон сууц, олон нийтийн барилга байгууламжийн төслийн нэмэлт шаардлага
Каркаст барилга
Дүүжин хучлага
15*.Цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын тулгуур, ил хуваарилах төхөөрөмжийн бүтээц ба тээврийн
цахилгаан шугамын төслийн нэмэлт шаардлага.
16. Холбооны 500м хүртэл өндөр антенны байгууламжийн (АС) төслийн нэмэлт шаардлага
17. Гол мөрний гидротехникийн байгууламжийн төслийн нэмэлт шаардлага
18. Туяхан ханатай дам нурууны төслийн нэмэлт шаардлага
19. Нүхтэй (перфорированные) ханат дам нурууны төслийн нэмэлт шаардлага
20. Барилга байгууламжийн шинэчлэлийн төслийн нэмэлт шаардлага
1 дүгээр хавсралт. Ган бүтээцийн материал ба түүний тооцоот эсэргүүцэл
2 дугаар хавсралт. Ган бүтээцийн холбоосны материал ба түүний тооцоот эсэргүүцэл
3 дугаар хавсралт. Материалын физикийн шинж чанар
4 дүгээр хавсралт*. Нэг талаараа боолтоор бэхлэгдсэн суналттай ганц булан төмрийн ажиллах нөхцлийн
5 дугаар хавсралт. Ган бүтээцийн элементийн бат бэхийн тооцоонд налархай хэв гажилтын өсөлтийг тооцох
6 дугаар хавсралт. Төвийн ба төвийн бус шахалтат болон гулзайлт-шахалттай элементийн тогтворжилтын
тооцооны илтгэлцүүрүүд.
7 дугаар хавсралт*. Дам нурууны тогтворжилтын тооцооны илтгэлцүүр jb
8 дугаар хавсралт. Хэврэгшилтэй элементийн даамгайжилтын тооцооны хүснэгт
8 дугаар хавсралт. Металлын бүтэц шинж чанарыг тодорхойлох.
9*дүгээр хавсралт. Хэмжээсийн үсгэн тэмдэглээний тайлал.

ГАН БҮТЭЭЦ ++ МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДҮРЭМ

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ГАН БҮТЭЭЦ ++ МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДҮРЭМ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

4/26/2019 Хэвлэх хувилбар

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДҮРЭМ

- Байгууламжийн бүдүүвч, элементийн хөндлөн огтлолд техник-эдийн засгийн хамгийн зохистой

2. БҮТЭЭЦ БА ХОЛБООСОНД ХЭРЭГЛЭХ МАТЕРИАЛ

3. ХОЛБООС БА МАТЕРИАЛЫН ТООЦООНЫ ШИНЖ ЧАНАР

бөөрөнхий ба дөрвөлжин огтлолт төмөрт ) ГОСТ 8731-87,

Автомат ба хагас автомат гагнуурын утасны

Хүчдэлтэй Тэмдэг Холбоосны нэг боолтны тооцоот эсэргүүцэл

Хяргалт R R =0,38R R =0,4R R =0,4R -

R -ийг 10.9 ангилалын боолтынхоор тодорхойлно. Бусад тооцоот эсэргүүцлийг В ба С нарийвчлалтай

БҮТЭЭЦИЙН ЗОРИУЛАЛТ БА АЖЛЫН НӨХЦЛИЙГ ТООЦОХ ХАМААРАЛ

7. Урсалтын хязгаар нь 440МПа (4500кгс/см )-аас ихгүй гангаар

10. Дан булан төмөрт хавтгай татанга, бүслүүрийг нь уртын дагуу

ГАН БҮТЭЭЦИЙН ЭЛЕМЕНТИЙН ТЭНХЛЭГИЙН ДАГУУХ ХҮЧНИЙ БОЛОН

ТӨВИЙН СУНАЛТАТ БА ТӨВИЙН ШАХАЛТТАЙ ЭЛЕМЕНТ

-ийн утгыг дараах томъёонуудаар тодорхойлно.

c- илтгэлцүүрийг доорх томъёогоор тодорхойлно.

Jw - огтлолын секторчилсон инерцийн момент .

Огт- Огтлолын Нийлмэл шилбэний нэвт огтлолын шилжүүлсэн туялзалт

(14) (17) (20)

(15) (18) (21)

3 (16) (19) (22)

Сараалжийн нийлмэл шилбэнүүдийг бүхэлд нь тогтворжилтонд тооцоолохын зэрэгцээ зангилаануудын

Qfic = 7,15 Ч 10-6 (2330–E /Ry)N/j, (23)

N- Нийлмэл шилбэн дэх дагуу хүчлэл

Төдүүлийн хавтгай дахь гулзайлтын момент

- 4 дүгээр зурагт үзүүлсэн хэмжээнүүд

- нүхний алхам. - нүхний диаметр

Үүнд F- тооцоот ачааны (хүч) утга

Үүнд: M, Mx, My – гулзайлтын моментийн абсолют утга.

Үүнд - нөхцөлт гулзайлтын момент :

- нь дараачийн хамгийн их утгатай илэрхийлэлийг олно гэсэн үг юм.

ГУЛЗАЙЛТТАЙ, ТЭНХЛЭГИЙН ДАГУУ ХҮЧ ҮЙЛЧЛЭХ ЭЛЕМЕНТ

Үүнд - огтлолын гол тэнхлэгтэй харьцуулан авч байгаа цэгийн координат.

Илтгэлцүүр -ийг доор дурьдсанаар тодорхойлно.

ба илтгэлцүүрийг 10 дугаар хүснэгтээс авна.

10 дугаар хүснэгтийн тэмдэглээ:

Үүнд -өнхрүүлийн тоо

6. ГАН БҮТЭЭЦИЙН ЭЛЕМЕНТИЙН ТООЦООТ УРТ

Тогтворжилтыг энэ тохиолдолд хүчинд бодно.

Үүнд - Татангын зангилааны төвөөс, элементийн огтолцлол хүртэлх зай.

ОРОН ЗАЙН САРААЛЖИТ БҮТЭЭЦИЙН

- Бүсний элементийнхийг 13 дугаар хүснэгтээр тодорхойлно.

14 дүгээр хүснэгтийн тэмдэглээ: - 9. зургийн ташуу тулаасны урт

ОРОН ЗАЙН БҮТЭЭЦИЙН ЭЛЕМЕНТИЙН ТООЦООНЫ УРТ.

БАГАНЫН (БОСОО ТУЛГУУРЫН) ТООЦООТ УРТ

- тооцоот уртын илтгэлцүүр.

17 дугаар хүснэгтийн тэмдэглээ

(70,в) томъёоны ба -ийг доорх байдлаар тодорхойлно.

6.12. Үүнийг хасчээ

ШАХАЛТТАЙ ЭЛЕМЕНТИЙН ТУЯЛЗАЛТЫН

СУНАЛТТАЙ ЭЛЕМЕНТИЙН ТУЯЛЗАЛТЫН ХЯЗГААР

(Өргүүрийн дам нуруунаас

7. ГУЛЗАЙЛТТАЙ БА ШАХАЛТТАЙ ЭЛЕМЕНТИЙН БҮСНИЙ ХУУДАС ТӨМӨР, ХАНЫН

10 дугаар зураг. Нийлмэл дам нурууны ханын тооцоот өндөр.

-ханын бүтэн өндөр. - ханын зузаан.

Үүнд: - 6 дугаар хүснэгтээс авна.

–Моментийн үйлчлэх хавтгайд тогтворжилтыг тооцоолоход авах элементийн

2Т хэлбэрт ба онгоцон огтлолт төвийн бус шахалтат элементийн бүдүүвч

7.15. Энэ зүйл ба 28 дугаар хүснэгт хасагдсан

bf — Т хэлбэртийн полконы өргөн;

- дагуу хамрын огтлолын инерцийн момент.

ТӨВИЙН, ТӨВИЙН БУС ШАХАЛТАТ БОЛОН ГУЛЗАЙЛТ-ШАХАЛТТАЙ БА ГУЛЗАЙЛТТАЙ