Een te grote sense of urgency

Door: Guido van de Wiel

Joris Luyendijk verwoordt op volzin.nu in het stuk http://volzin.nu/index.php/redactie/44-

redactie/387-dit-gaat-helemaal-fout voor de financiële sector wat Al Gore verwoordde rondom de
klimaatverandering. Een hele, hele grote sense of urgency.

Luyendijk betoogt hoe dicht we bij een situatie zijn dat het financiële stelsel klapt. Banken zijn niet
langer too big to fail, maar too big to save. Een aantal grote banken heeft immers een balans die
groter is dan het Bruto Nationaal Product van het land dat de bank moet redden. Banken hebben in
de regel vaak miljarden en miljarden uitgegeven aan geld dat feitelijk niet bestaat. Als dat systeem
klapt, rijden er, zo voorspelt Luyendijk, binnen 36 uur tanks in de straat, worden supermarkten
geplunderd, komt er geen benzine meer uit de pomp en ligt het mobiele netwerk plat.

Volgens de maatstaven van Kotter is het stuk van Luyendijk geen valse sense of urgency, noch
zelfgenoegzaamheid. Het is een vorm van ware sense of urgency. Het is waar, het is werkelijk en toch
… Ik ren niet naar buiten om mijn buren te waarschuwen. Ik blijf achter mijn computer zitten. Ja, ik
wijd er een berichtje aan op Facebook, waarin ik stellig zeg: Lezen! Direct daarna komt de gedachte
bij me op: en daarna dan…?

Kotter zegt dat stap twee van succesvol veranderen eruit bestaat om een krachtige coalitie te
smeden. Toch komt die nu niet van de grond. We stappen niet massaal naar banken om ons geld
terug te vragen. We gaan niet naar regeringsleiders om om uitleg te vragen. Sommige knikken ja naar
elkaar vanuit een zweem van herkenning, anderen zijn verontwaardigd, ontkennen of doen de
berichtgeving af als oud nieuws. Maar wat verandert er nu aan ons gedrag door deze grote sense of
urgency?

Er is aantal problemen rondom onheilspellende berichten waar een grote sense of urgency vanuit
gaat.

1. De gevolgen van de voorspelling zijn zo groot, dat we in ons hoofd direct een tegengeluid
produceren: ‘Zo erg zal het toch wel niet zijn.’ ‘Er komt vast een oplossing voor.’ ‘Joris en Al
hebben het vast mis.’ ‘Ze zetten hun verhaal wel erg dik aan, hoor.’
2. Tweede punt is dat we als mensen maar moeilijk met langetermijngevolgen om kunnen gaan.
Stoppen met roken zou veel makkelijker zijn, als je direct na een sigaret dood neervalt. Dan
zouden we massaal stoppen en degenen die niet zouden kunnen stoppen, hielden er ook
snel genoeg mee op. Het punt is dat er mogelijk gevolgen kunnen zijn voor een punt ergens
in de toekomst.
3. Joris en Al beschrijven radicale transities. Probleem met een radicale transitie is dat een
voorspelling ervan voor de nabije toekomst even ver weg lijkt te liggen als een voorspelling
ervan voor de lange termijn. Je merkt nu nog niets, dus waar maken die mensen zich druk
om? Dat dat “ergens in de toekomst” wel eens over 24 uur kan zijn, maakt de boodschap
onheilspellender, maar niet overtuigender om nu anders te gaan handelen.
4. Het positief alternatief mist. Een visie rondom hoe dan wel en een nieuw
handelingsperspectief ontbreekt en is in het geval van het financiële stelsel waarschijnlijk ook
 niet voorhanden. Daardoor kunnen we in het hier-en-nu niet bijdragen aan de verandering.
Mogelijk nog meer dan bij klimaatverandering, is het probleem van de financiële sector een
systeemfout. Hoe kunnen we een systeemfout vanuit het systeem veranderen? Moeten we
de brug afbreken, terwijl we eroverheen lopen?

Het lijkt erop dat een grote sense of urgency uitlokken rondom de gevolgen van systeemfouten,
vergelijkbaar is met het geven van een dot gas in een auto zonder stuur? Toch steekt de metafoor
anders in elkaar. De auto reed al stuurloos en volgas rakelings langs ravijnen en afgronden. Wat een
stuur leek, bleken kromme redeneringen. De urgentie hiervan duidelijk maken, is het wegtrekken van
de blinddoek van zowel bestuurders (van banken, van landen, van bedrijven) als medepassagiers
(burgers, consumenten, beleggers). Enjoy the ride.

Ik ben bang dat Joris gelijk heeft. In dat geval moeten we bestuurders van dit land vanaf nu de
stuurlozen gaan noemen. Of medepassagiers. Dat doet meer recht aan hun positie dan het woord
bestuurder. Ik ben bang dat er maar moeilijk een handelingsperspectief te geven is. Ik ben bang dat
het systeem eerst moet klappen. Dat er eerst tanks in de straten moeten rijden. Dat er eerst winkels
geplunderd zullen worden. Dat er dan pas voldoende sense of urgency is om een krachtige coalitie
van verandering te smeden.

Nog even wachten dus.