KAKO MARKS RAZUMIJEVA METODE DRUSTVENOG ISTRAZIVANJA ?

Dinamicka
kretanja proizilaze nuzno iz strukturalnih odnosa koji se u pojedinim fazama razvoja
uspostavljaju i mijenjau u sistemu. Marks uopste ne razdvaja strukturalno i dinamicko
posmatranje i analizu. Ovaj isti nacin analize on primjenjuje i na drugim podrucjima gdje
analizira neke drustvene posljedice kapitalizma a ne njegove osnovne ekonomske odnose .
Dovoljno je navesti Marksov nacin analize klasne strukture. Neobicna smjelost u primeni
analitickih apstraktnih postupaka, izuzetna sposobnost i uporno nastojanje da se polazna
apstraktno-analiticka saznanja daje razradjuju, konkretizuju, pretvaraju u dinamicke oblike
cjelovitih teorijskih sinteza i iskustveno provjeravaju i da se opste teorijsko stanoviste uspjesno
upotrebljava u analizi konkretnih istorijskih slucajeva cine bitnost Marksovog naucnog metoda.

Pojam vrednosti ima izuzetno veliku ulogu u epistemološkim shvatanjima neokantovske škole i
epistemologiji Maksa Vebera. Pojam nije uvek najjasniji, ali pod vrednošcu se obicno smatra
jedan izrazito praktican stav prema pojavama; u njima je izraŽena ocena znacaja tih pojava za
coveka, odnosno neki društveni kolektiv, a ta ocena utice na usmeravanje covekovih tetnji i
delatnosti u odreCenim pravcima. Ono što se smatra znacajnijim i vrednijim, više je u stanju da
podstice i pokrece ljudsku delatnost, da sluti kao njen dublji i trajniji motiv. Usled toga
poznavanje vrednosti kojima se neki pojedinac ili grupa rukovode, olakšava da se dublje shvati
smisao njihove delatnosti. Iz osnovnih vrednosti koje odreduju glavne ciljeve životne delatnosti,
izvode se druge, koje imaju uŽi znacaj, kao i norme raznih oblika ponašanja pomocu kojih se
nastoje ostvariti odredeni ciljevi. Isto tako je epistemološki sasvim neopravdano gledište da izbor
iskustvenih cinjenica koje nauka treba da proucava mora zavisiti od njihovog odnosa prema
postojecim društvenim vrednostima. To gledište otvara širom vrata subjektivizmu, saznaj nom
relativizmu i panideologizmu. Vrednost je u osnovi ,praktican stav, a na podrucju prakticnih
stavova postoje mnogo manje mogucnosti ujednacavanja gledišta nego na objektivnijem
saznajnom planu teorije. Teteci da otkrije i teorijski objasni postojece deterministicke strukture,
nauka raspolate vrlo cvrstim kriterijem za ocenu naucne vrednosti pojedini iskustvenih
obaveštenja, stavova i širih teorijskih stanovišta. U oblasti prakticnog ljudskog odnošenja prema
stvarnosti, subjektivni^ momenti, afekti, interesi i suprotne tetnje toliko snatno deluju da je
stvaranje jedinstvenih vrednosnih stanovišta neuporedivo tete. No, cak i kad bi postizanje opšte
vrednosne saglasnosti bilo daleko lakše nego što stvarno jeste, na toj osnovi se nauka, kao
prvenstveno saznaj na delatnost, ne može zasnivati. Rikertovo epistemološko stanovište je
ocigledno vrlo jednostrano. Ono nepravilno i jednostrano tumaci stvarnu cinjenicu da se u nauci
prirodnim i društvenim pojavama prilazi na vrlo razlicite nacine: jednom da bi se otkrilo ono što
cini njihove opšte osobine i trajne meĐusobne odnose i te opšte osobine pojave objasnilo
pomocu opštih teorijskih stavova; a u drugim slucajevima su predmet interesovanja pojedinacne
pojave i njihovi sasvim konkretni odnosi. Na primer, jednom nas interesuju opšti zakoni statike,
a drugi put izgradnja nekog mosta. MeCutim, sasvim konkretan most se mote izgraditi, ukoliko
se to ne cini na osnovu cisto prakticnog iskustva, samo ukoliko se poznaje citav niz zakona
statike i osobina upotrebijenog materijala, i ta opšta saznanja uspešno primene u rešavanju
jednog konkretnog statickog zadatka. Potpuno je ista situacija i u naucnom proucavanju društva.
Nekad se nastoje otkriti najvatniji uzroci koji su doveli do stvaranja nekog društvenog oblika i
koji su ušlo vili njegov razvoj kroz razlicite faze. Smatra se da ce poznavanje tih opštih zakona
omoguciti da se uspešnije predvida šta ce se s tim oblikom desiti u nekim pretpostavljenim
buducim uslovima. Drugi put se koriste teorijska saznanja da bi se ostvarili neki prakticni
društveni zadaci. Medutim, nema nikakve korenite logicke suprotnosti u metodu na kome se
zasniva naucni prilaz u ova dva slucaja. Razlika je samo u tome što se u teorijskom istrativanju
teli da doCe do novih opštih stavova, a u drugom slucaju se ti opšti stavovi primenjuju u
objašnjavanju ili predvidanju nekog konkretnog slucaja. Ali teorijski stavovi nastaju u
proucavanju mase pojedinacnih slucajeva, a objašnjenje svakog pojedinacnog slucaja je
osnovanije ako je izvedeno iz proverenih saznanja o vrsti pojava kojoj on pripada. Kasnije ce se
videti da opšta saznanja nikad ne mogu do kraja objasniti konkretnu pojedinacnu pojavu.

ODNOS IZMEDJU LOGIKE I METODOLOGIJE ?? Metodologija ispituje sva konkretna

sredstva koja se upotrebljavaju u nauci da bi se u odredjenim logickim i teorijskim okvirima
doslo do novih sazananja.Moze se prema tome zakljuciti da su logicka saznanja temelj
metodologije ali da u nju pored logickih ulaze i tehnicki i heuristicki elementi.U metodologiju
ulaze svi klasicni problemi logike kao sto su npr: teorija pojma, definicije, suda, zakljucka,
dokaza kao i rezultati logickih ispitivanja strukture naucnih zakona.

MARKS- o društvu Najhitnije osobine Marksovog metoda se ispoljavaju u nacinu stvaranja

teorijske osnove za objašnjenje raznovrsnih istrativackih pojava. Istratujuci osnovne odnose
kapitalizma kao tipa društveno-ekonomskog ureCenja Marks primenuje jedan izrazito
apstraktno-analiticki postupak. Na dobro poznatom mestu iz predgovora prvom izdanju Kapitala
on kate da fizicari proucavaju prirodne pojave onde gde je to najpovoljnije i organizuju
eksperimente da bi odreCene procese ispitali u što cišcem vidu. Društvene nauke ne mogu
eksperimentisati. Marks narocito u Komunistickom manifestu., ali i u drugim svojim ranim
radovima shvata klasnu strukturu društva na izrazito polarizovan nacin. Društvo se razbija na dve
meCusobno suprotne antagonisticke klase koje on cesto skraceno naziva eksploatatorima i
eksploatisanima. Razna vulgarno marksisticka shvatđđđđđanja se ogranicavaju na ovu teorijsku
polaznu viziju klasne strukture, kojom se Marksova pro~. ucavanja konkretnih istorijskih
struktura društva ne završavaju nego od nje samo polaze. Kad Marks sa svojom teorijskom
zamisli o polarnosti klasa, koja proizilazi iz osnovnih odnosa u privredi pristupa analizi
konkretnih istorijskih društvenih struktura, slika klasne strukture redovno je daleko više
rašclanjena. Iz ovoga razmatranja koje pokazuje vrlo veliku slotenost Marksovog shvatanja
društva i nacina njegovog naucnog proucavanja može se izvesti nekoliko zakljucaka: (1) Iako po
svom duhu izrazito kriticka i revolucionarna, Marksova misao po svojoj strukturi ne napušta tlo
nauke, ako se ova ne shvati u smislu neautonomne društvene tehnologije, nego kao jedan od
oblika društvene samosvesti. (2) Ovaj naucni karakter se najjasnije ogleda u tetnji da se izmedu
polaznih teorijskih apstrakcija i pojavnog opisa stvarnosti uspostavi što je mogucno metodicniji
odnos. (3) Upravo ova Marksova tetnia objašnjava zašto se on u svojim istraživanjima služio
najrazlicitijim metodološkim postupcima, a ne samo nekim, kao na primer: analitickom
apstrakcijom, deduktivnim razvijanjem polaznih postulata ili empiristicki shvacenom
indukcijom. (4) Raznovrsnost istraživackih postupaka bila je, medutim, uslovljena i vrlo
realistickim osecanjem za veliku slotenost društva kao totaliteta, a ne samo cisto epistemološkim
razlozima. A što su sledbenici i protivnici ove neobicno slotene misli obicno bili u stanju da
zapaze samo neke od njenih osobina, svakako nije krivica njenog autora. Marx je društvo
podijelio na dvije velike grupe: društvenu bazu i društvenu nadgradnju. Pod društvenom bazom,
on podrazumijeva nacin proizvodnje, materijalnog života, ovaj nacin proizvodnje materijalnog
života je sastavljen od proizvodnih snaga i produkcijskih odnosa. Proizvodne snage su sredstva
proizvodnje i covjeka, kao temeljna proizvodna snaga društva. Produkcijski odnosi, su oni
odnosi, u koje ljudi stupaju nužno, nezavisno od volje, u odnose proizvodnje. Ovi su odnosi
determinirani samim vlasnickim odnosima. Kada je rijec o vlasnickim odnosima prema Marxu,
onaj koji je vlasnik sredstava za proizvodnju, u materijalnoj produkciji i reprodukciji života, on
je vladajuci subjekt društva, države, prava, te je njegova svijest, valadajuca svijest date epohe.
Pod društvenom nadgradnjom, Marx podrazumijeva državnu, pravnu, politicku sferu, kao i
oblike društvene svijesti. Pod oblicima društvene svijesti podrazumijevamo religiju, ideologiju,
znanost, razlicite sadržaje, forme umjetnosti,