Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
SYElKH MUHAMMAD TAIUR JALALUDDIN AL.FALAKI,
PELOPOR GERAKAN ISLAH ISLAMIYYAH m TANAH MELA YU
olch
Mohd. Sarim h. Haj i fo.'l ustajab
Pada awal abad kcdua puluh,
Gcrakan !slah yang bcrtiup di Asia
Barat turut mempcngaruhi a1am
pcmikiran umat Islam di Nusantara..
Tanah Melayu yang terlctak di pcr-
anlaraan jalan dagang kc negen
Ch ina sarna mcrasai tcmpiasnya.
Gerakan !slah yang hcrlaku di Asia
Barnt itll diilhami olch dua orang
tokoh Islah iaitu Sayyid Jamal
ad·D in aJ-Afghani dan Muhammad
Abduh.' Oikatakan dta-cita Islah
yang dilanenrkan itu Icbih condong
kepada doktrin Sa/a[iy)'a. yang
mcnckankan proses pcmumian
kembali masyarakat Islam kcpada
ajaran al-Quran dan Hadis.
Umumnya dapat d ikatakan
Gerakan Islah yang dipcrjuangkan
itll bertujui\n unwk mengatasi kele-
mahan yang ...{ujud dalam mas}'a-
r a k at Islam. Penya1ahtafsiran
kepada ajaran aI-Quran dan Hadjs
dijadikan pun en yang mengakibat·
kan kejatuhan ini. Oalam melak·
sanakan cita-cita mereka, tokoh·
to koh ini bukan saja mcmbuka
jalan kepada umat Islam supaya
ben}'tiltad'l malah sceara tidak lang-
Sling gagasan i IU mempersoalkan
kcdudukan ularnak tradisional yang
rncwujuc.1kan tall/id,' Pc rbezaan
pescpsi ini pada matlamat akhimya
mcncctus kan pcrtcntangan di a n-
tara mcrcka >'ang menyebclahi
ulamak ls lah dcngan rnercka yang
mcngamalkan taklid buta. Oi Tanall
Me layu pcrtcntangan seperti ini di-
manifcstasikan mela1ui polcmik·
polcmik serta perang pena yang
se ring btrlaku di antara Kaum
l\.'i uda dan Kaum Tua.
Kegiatan !slah yang begitu
heb at berlaku di Mesir turut mcm·
pengaruhi Syeikh Tahir Jalaluddin,
seorang penuntut Jawi yang datang
kc AI-Azhar waktu itu untuk
mcncnlSkan pengajian agamanya.
Konsep Islah yang dipcrjuangkan
olch Syed Jamaluddin aI·Afghani
dan Muhammad Abduh di Mesir itu
mcnarik minatnya untuk men-
dalam i pcngctahuannya dalam
bidang ito. Beliau digclar juga
sebagai Sycikh Tahir Jala1uddin
al-Azhari,· semata·mata untuk
mcnghubungkan beliau dcngan
I. Umuk mclihat p&nda~an IUdI Sayyid
J amal ad-Din "al·Mlhanl" dan Muham-
mad Abduh. lihal Abert liounni., Arabic-
Tho,.,lu in Libnai Att, 17&9-1939, Lo~
doll, Oxford Univauty Ptns., 1962.
2. Ijtilt4d (Idjlihad) baad mt"ll'1nabn
ahl flknn untuk IDCmbc'ntuk IClUatu
pcontbpat (unn) 1DC1I(Cna! IClUatu II""","
dalam pcrundanp n Warn. OUakukan
d(nlan muuunakan Kiyfll kepada
lumbn yang !aopl! ctalam ai-Quran dan
Sum,A. Lihat, ILA..R.. Clbb and J.IL
Krarncn., Slsorur £,u:.,dop'fiia "/ ls111,,..
London, EJ. Brill, 1961, h. Us.
,. Ibltl.. h. ~62. Tllilid (TakUd) bcnrtl
mcnlru atau IDenc:ilr.ut pcorwbpat atau pa-
bUltan KKOrana: Mujtahid mcll(Cnal
KluaN hukum dalam IslaIn.
4. Dcliu Noa., 1M Mod,""" M'UIi," MOH-
",cn' I ,. 1..u~N 19O().1942. Sinppore,
OdOl'd Univalhy Ptcu.197S, h. S4.Jup
liha! AI·I",,",,, 811 .s, JI1. I, (17 Nov~
1906),h. I 60.
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
in.uitllsi pendidikan yang dipdajari-
nya.
Lahir di Kota Tua, Ampek
Angkek, Uukit Tinggi, Minangkabau
di Sumatera llarat pad a tahun
1869, bcliau menjad i yatim t:ltkala
umurnya dua lahun_ Ayahny a Tuan
Ahmad Jalaluddin 5corang guru
agama. meninggal du nia kelika tcr-
j ad i pcrju angan mcnentang adat
J ahili yah eli Minangkabau_ s Degitu
juga ibunya. Tuanku Nan Rancak.
mcninggal scwaktll um umya Japan
tah un. Setelah bebcrapa waktu ling-
gal bcrsama emak saudaranya. pada
tahun 1297 A_H. bcliau kemudian
dihantar kc Mekah ulltuk mempc-
lajari ilmu agama Islam dan <Ii sini.
Jah bcliau tinggal bersama-sama
saudara sepupunya Syeikh Ahmad
Khatib yang rnenjadi pemimpin
Mazhab Im am Syafic di Masjidil
l-Iaram. Sycikh Ahmad Khatib ada·
lah seo rang guru yang ditauliahkan
untuk me ngajar masyarakal jawi di
Mekah pada waktu itu.
Selama cilia puluh la.hun
menuntut ilmu agama di Mek ah,
S>'eikh Tahir jalaluddin berkesem-
palan bCrllIgas sebagai seorang
"Syeikh Haji" atau pilpim broker
dan juga sebagai "mutawif" atau
pilgn'm glu'dl' bagi o rang-orang jawi
yang hcndak mcnunaikan ibadat
Haj i, tcrutama mercka yang datang
daTi daerah Medan, Deli. L..lngkal,
$cHiang (Su matcra Timur). nalu
Bhara. l.csahan dan Minangkabau.'
Tatkala menghanlaT plilang orang-
orang Haji it\! beli'llI bcrkesempatan
mcmbawa turun kitab-kitab ag-.tma
dnri Mekah untuk dijual di Pulau
Pinang. Pcmah dalam tahun·tahlln
sebelum bcliau mclanjutkan pela-
jarannya kc al-Azhar, bdiau tdah
bcrkahwin dengan dua orang gadis
Mi nangkabau . bagaimanapun pe r·
kahwinan ilu SinJl:kal usianya.. Pada
tahun 1893 S)'cikh Tahir melanjut-
kan pelajarannya dalam ilmu faJak
di al ·Azhar, Mcsi r. Sclama cmpat
tahun eli Mesir fikiran n ya mula ler-
bub unluk mcmahami konscp
Islah $yed Jamaluddin ai-Afghani
dan Muh ammad Abduh di Asia
Baral. Beliau jUbta sempat ber-
sahabat dengan pengikut Abduh
yang tcrkenal iaitu Muhammad
Rashid Ridha, yang Illcncrbitkan
al·Manar' pacia tahun 1898 di Mcs ir
lInluk mcn),cbarkan ajaran dan ci la'
cita Islah Abduh. Tamal pengajian-
nya di :lJ'Az har, Syeikh T ahir kem-
bali kc Mekah dan sclama dua
tahull mcngajar gum-gun! agama di
bandar suci itu tcntang ilmu falak.
Di dalam catalan mcngenai riwa),at
dan pengalamannya bcJ iau menya-
takan tiga orang pCllunllll iaitu
Syeikh Khalifah bin Ahmad an
Nibhani, S)'cikh Muham mad Djamil
Djamhi dan Haj i Saad bin fakih
Abdu Dain dari Pcrmatang Pauh,
Seberang Prai, Pulau Pinang
(mcninggal di ~lckah) pcmah
bcrgunJ dengannya. Pada waklu
inilah dipcrcayai bcl iau II1cngamhi l
kcscmpatan Illcngajar dan me nyc·
mai Ko nsep Kcislahan dalam Islam,
5. It..mlr.a.. AjoAA... Djakana. D~~murni,
1967, h... 2~2~ JuP bhal "S)'dlth Tahir
PajWu ISp 10) 190o- 195S H ]Scbahagian
be...., bahan mcngenai Syrikh Ta hir Jab-
luddin ItT kumpul di d.lllo.m Itumpulan
"51#1'1111 Talli, Paptn" dan dilimpan di
Arltlb NC'iara MaJ. )'.;... Kcban)'abn Icr-
did liMi calatan Iwian (Pcr.onal Diary)
) ' .0( diluLiPlY.l Kndiri, bultu·bultu. po..
l oopn dbtw-. IW'lIII-mcnyun.l. pm~.
kiu b dan Kbqain)'lL Sdanjutnya ab.n
di(."uk..an Iinj:k..alan (STP)J.
6. 571'. "Catit&n laur bt'bltanl dan 1'iw.a)'lI.1
hidupH.n.d.
7. \ ..ih.u C.C. Ad'.rru. ld.. ", and ModtmU",
in Enp', London, O"ford Unr.'cr,ily
Prru.b. ISO.
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
kepada penuntut-pcnuntut Jawi
yang datang mcnadah kitab kepada
bdiau di r. .lekah_ lni dengan sendiri-
nya memberi kesan kepada
perjllangannya untuk menggerak.
kan kcgiatan lslah di Nusantarn.
khususnya di Tanah Melayu_
Dikatakan bahawa bcliau
datang ke Tanah MelaYli pada
tahun 1899_ 8 Semasa bcrada di
Tanah Melayu , bcliau kerapkali
bclayar ulang-alik ke Mekah dan
Mesir sarna ada membawa bakal-
bakal haji ataupun mengllruskan
pemaigaannya di Singapura serta
juga di PUlau-pulau Riau dan
Sumatera Timor. Pada mulanva
kedatangan bcliau ke Perak adal;m
untuk mcnghadiri perbicaraan di
Taiping tetapi lcpas illl tcrus mene-
tap di Kuala Kangsar, Perak pada
28hb_ September, 1899. Di Kuala
Kangsar beliau bcrkahwin dengan
Aishah bt. Hj. f.,.lustafa bin Datuk
Mcnteri. Beliau meneatatkan
bahawa pcrkah\vinan itu (Urut di-
hadiri oleh Tuan Syeikh r,,1uham-
mad aI-Hiyat dan Haji Kuzin Kdan-
tan. Pada tahun berikutnva kerana
kealimannya dan juga disebabkan
kcahliannya daJam ilmu falnk,
beliau akhirnya dilantik oleh Sultan
Perak untuk menjadi "Pcmeriksa
Kiblat Masjid"9 di negeri itu dan
diberi kuasa mengarah Penghulu,
Kadi dan Naib Kadi di Perak supaya
mcnurut atur:l.Il Kiblat yang telah
ditetapkannya. Di samping itu pula
pada tahun 1902 bcliau mencuba
nasibnya dalam lapangan per-
niagaan. Bcrsama-sama dua orang
ternan Haji Abdul Jame dan Haji
Yusof bin Sycikh Batu Mandi,
mereka membuka kedai kain di
bandar Taiping. Sctahun lepas ilu
kcdai itu tcrpaksa ditutup kerana
rugi dan peeah kongsi. 10 Kealiman
Syeikh Tahir dalam ilmu agama
menyebabkan Sultan Perak ber-
kenan melantik bdiau menjadi
"Ahli Mesyuarat Orang-orang Besar
dan Ulamak Perak " .1 I Tidak jc:las
sctakat mana beliau berjaya menS--
amalkan cila-cita Islahnya semasa
menganggolai Dewan Ulamak itu.
Temyata keahli-annya dalam mesyu-
arat itu SUdall tentu menimbulkan
rasa eunga di kalangan beberapa
orang ulamak di PeTak.
Kecenderungan \lntuk belayar
m enarik beliau sekali lagi ke
Singapura untuk mcneruskan
pekerjaan lamanya sebagai Pilgrim
broker. Semasa di Singapura beliau
berkesempatan menghubungi
beberapa orang kaVa di Kola Singa
itu uotuk menerbitkan Majalah
AI-Imam. Begitu juga hubungan
rapat yang sering dilakukan antara
Singapura dan Mesir, berkemung-
kinan besar memberi pcluang
kepadanya untuk mendalami penge-
tahuan tcntang fahaman Islah
Abduh se rta juga mcmheri kesem-
pat an kcpadanya mengadakan
hubungan dengan Rashid Ridha. 11
Pengalamannya di Johor untuk
menbrajar paling lama_ Pada tahun
1907 beliau dijemput ke Johor
lImuk mengajar beberapa orang
Hakim J ohor mcngenai pcrundang-
8. STP, "C'.atiunRiwayatHidup".
9. Uhat sural Perlandltan. Sulan Peru ISir
Suilan ldris MuuhldU Aazam Shah
K.C.M.G.) kcpada Syrikh T&hir JabJud.
din,50kt..1900S11'.
10. STP.
I J. Lihat.unt Dull YaJl( Mall. Mulia Sultan
Perak kepad. Sycikh Tahir Jalaluddin, 8iL
(S) dim. Suil&n Pern.501C>4, 10Qs:o.
1904.
12. Uhat A/./1fI4 .... Ba 9, Jil 2, (5 Madl.
1908). h.. 291·29.5. Bdiau dibpOT olch
3.bjabh ilu utah belayar ke Mtm untu""
me~I\I.Wn panbpannya.
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
an Islam. I 1 Di antara hak im-hakim
yang mendapal petunjuknya ter-
masuk Engku Omar bin Ahmad;
Engku Che Ismail bin Ahmad dan
Engku Abdul Rahman serta hebe-
rapa orang hakim Melayu yang lain_
Semasa menjaW'dt jawatan guru
kepada Hakim Johor, beliau dipilih
oleh Sultan Perak untuk mengiringi
baginda ke London scbagai Imam
Raja. TallUn 1914 beliau bertugas
semula di J ohor ~bagai guru agama
di Sekolah Agama Johor Baham
dan menjadi Pemeriksa Pelajaran
Agama untuk daerah Muar dan
Batu Pahat. 14 Dalam jangka masa
antMa 1918-1920 beliau dipanggil
oleh temannya Syed Syeikh aI·Hadi
untuk menjadi guru di Madrasah
al·Masyhur Pulau Pi nang bersama-
sarna seorang tokoh Islah. Sycikh
Abdullah Maghribi.
Pemberhentian Syed Syeikh
a)-Hadi sebagai Mudir Madrasah ittl
membuka hatin),a untuk ber-
khidmat semula di Johor, hli ini ke
MUM untuk menjadi guru di Seko-
lah Arab Parit Jamil . Tatkala me·
lawat Sumatera pada bulan J ulai
1928 beliau pemah ditangkap dan
dipenjarakan oleh Belanda di Bukit
Tinggi sclama enam bulan. keroma
disyaki menghasut penduduk
daerah ilu supaya menentang Delan·
I'
dOl. Dagaimanapun enam bulan
sclepas ilu dibebaskan sebab tidak
ada bukti beliau terlibaL Pembe·
basan itu membawa beliau semula
ke Johor dan'kali ini diberijawatan
scbagai guru ilmu (alnk di Jabatan
Agama J ohor. Pada masa inilah
beliau telah dihubungi oleh hebe-
rapa orang tokoh pendidik
Muhamadiyah sepeni Yunos Abdul
Hamid supaya beliau datang ke
Malan untuk memberikan pan dang·
ann)'a men'genai Kurikulum
Sekolah Muhamadiyah yang barn
dihentuk di Negeei itll. I 6 Oi sam·
ping itu pada tahun 1934 beliau
pernah rncmegang jawlltan penga-
rang akhbar 5Qu(/ara sel~pas kema·
tian ternan karibnya Syed Syt'ikh
a).Hadi. I '
Sepanjang hidllpnya Sydkh
Tahir telah rncngabadikan dirinya
untuk menyebarkan cita-cita lslah
di kaJangan umat Islam, bukan saja
di Tanah to.-IclaYlI, malahan juga di
Nusantara. Kcpcrcayaannya kepada
kemumian c ita-cita blah y,\ng di·
dukung olch AI·Afghani, Abduh
dan Rida di Mesir, mcngilham-
kan beliau unluk mencrbi tkan
Ai·lmam. Kcmunduran masyarakat
Islam yang dilihat rata-rata di
:-Jusantara meyakinkan beliall
bahawa jaJan pcnyelesaian kepada
13. STP. Dairy 1909. TuPJ itl! diulakan
be:rmula pada hall Alud II Julai. 1901
dcngan ba)'anon pji ... bUl)'ak lnalUJ
ringgit IOtbuia", 8;r.pimanapun lugaJ pcn-
ling inl Imk lama diprpngnya lu:rana
pada 3 Juiai, 1912 bdiau ffiCnul;' tunl
keplda Engku Abdul KhaJid. En,ku Orrw
b, Ahmad dan Engku Chr' bnuiJ, meny,..
'a.k~n ni,1.Inya uMuk bahen!i pad> lwal
Orol,191:!.
14. STP. Dairy 1914. PerlaI1libnnya ... bagai
,uru aganu dilaporun bamuL. pada
:ZShb.Jun,1914.
15. Lilul riu.lah yang bcnajuk, "Kiyai Surruo-
Icra yangkrluar patb hariSabtuungp17
Jubl 1928. No. 1 S2. Tu;a.n Sh. Mohuncd
Tah« run Ir.r Dieocl?", STP. Beliau di-
laporUn dit.lncbp IC's;a.mpainya di fon
dt Koch. PelUllsu.p;a.n ilU dikatd..In btt·
d.uar krpada bponon Yln, mc:nunJukUn
..J.aun agaman)~ bchaiuan PKJ. Rlulah
ilu jura mrncnl18bn pcnyi.u&t;a.n dija1an-
k.ln unlUk mcmpa.likan IWTUo loeb beliau
bC'nar-benartnlibalal.lutidak..
16. Sunol Yunot Abduillamid hplda Sydkb
Tahir. I Oct.,1932,dabmSTP.
11. Lilul ulinan ,UUI Sydkh Tahir JaWuddin
kepada Sycd Alwi ~H.ady Pcnpranc
s.,.. d.o:Ira,. 193 ... Cf. "'ik Ahmad b. Hj. Nik
!lul.an. 'The Malay PTcu",JMBRAS, Vol
36,Pt" I,No. 201.1910 h.!)I·S!).
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
mc:ngatasi masalah itu ialah dengan
ca ra mengemukakan pandangan
Islah terhadap agama Islam yang
dirasakan mcnjadi punca segaJa
kekdiruan dan kclemahan itu.
Bdiau merasa bahawa umat Islam
di rantau ini mcmerlukan pimpinan
sebagaimana juga deng:lO saudara
hlam merc:ka di Asia Barat. Dengan
cara ini, beliau yak in kdc:mahan
dan kcmunduran yang dialami o leh
masyarakat pada masa itu dapat
diatasi. Dalam segah. aspek lindak.
tanduk bdiau scnantiasa mcmbuka
fikirannya untuk mcnerima dan
menganalisa masalah yang dihadapi
o lch masyarakat Islam dengan carn
rasional bcrdasarkan lunas·lunas
ajaran Islam yang mumi. Dalam
scbuah makalah yang ditulis dalam
bahasa Arab bcrjudul, "Kai tata·
qaddama ummatul.Malayu" ber.
erti "Bagaimana caranya orang
Melayu hcndak maju" bcliau ada
mcnegur sikap orang· orang Melayu
yang selalu terikut·ikut dcngan adat
orang Arab. Bcgitu juga beliau tidak
kelinggalan mcrayu orang Melayu
supaya meninggalkan adat·adat
yang tidak mengllntllngkan mercka
sc:perti me man dang rendah kepada
setengah-setengah pckerjaan. Juga
tc:rdapat scbuah lagi rencananya
yang ditulis dalam bahasa Arab
bcrtajuk "Rubu'I·Akhiri al·Safar"
turul mengkritik sikap dan keper·
cayaan orang Melayu yang meng-
anggap hari Rabu akhir Safar itu
sebagai han turun bala. Bagajmana·
pun kcdua·dua rcncana dalam
bahasa Arab ini tidak scmpat di·
terbitkan. Sebaliknya pula Sycikh
Tahir juga tidak takut-takut mem-
pcrtahankan Islam daTi dipengaruhi
dan diracuni o lch pandangan-
pandangan agama yang dikatakan
bc:rtc:ntangan dengan ajaran al·
Quran dan Hadis serta juga pan·
dangan.pandangan agama yang me·
nycl~ng dari amalan Ahlil Sun-
nab waljamaah.1 9
I' Sebagai seorang ulamak yang
terkenal alimnya beliau banyak
menghasilkan buku·buku sama ada
yang menyentuh soal agama atau·
pun ilmu falak. Antara karangannya
yang ditulis dalam baha!a Arab
ialah, A ttihafu al·murid Ii ahhami
al-tajawid, Muar, Matbaah al-Jama-
liyah, 1928 (Buku Tajwid untuk
murid darjah satu); Natijah
aJ·Ummi (pc=ndapat kim·kira pada
takwim tarikh Hijrah dan Miladi,
hala Kiblat Mazhab Syafii); AI-
Qiblah, Taiping. Matba'atul al·
Zainniyah, 1951. (Kenyataan segala
nas·nas ulamak Syifi i dalam
pc:rkara yang bc=rkenaan dcngan
mengadap Kiblah Syarak, dinukal
daripada ibu-ibu Kitab Mazhab
Syafii); Tatimmah lrshad aJ-haidh,
li'ilmi a/·Faraidh, Singapura, al·
Matbaah al-Muhammadiyah, 1952.
(lImu membahagi pusaka) dan
Tazkiratu MuttQbii al·Sunnah fi
arraddi 'a/Q 'aJ·qailli bis.sunnati
rak'atai"i QabJa a[·jlJ.maat~ Pcnang,
18. Sytikh Tahir jalaluddin. "Sural Terbub
krpa4a Kp.b. UWn&k', Ai-hruurt, BIL I,
jil I (2' juLal 1906), Ibn UtlU.w Md"yll,
(22 Me!, 1941),b..5.
19. Uh&1 brancan yane mcDeDunc Mu.hab
oranr-orancQadia.ni,SyeikhTahlrja1&lud-
din, Pn-iJ,i Onm, 8ni".... Pt"pi MIUA.b
Oro .., Qpdi.l.. ~ Slnppura. Sctia Prel&,
19'0. Rena.l\&inip~lerbltltl:cat&
benlri cb.bJn Maj&l&h SnfI4I",.t 1.14", yanc
lerbit di Pubu Pi.n&nJ. Lih&t Sydkh
Muhammad Tahir 'Ktadun Mda)'U
Qadianl cb.n Kcnyat&an ~ bmar,
,.t
·Snra, .. IJlorm~ Th I, No. II, (I jun,
19'0), h. 147·152; Th. I, No. 9, (I julal,
19'0), h. 171·176. putim. Rcnc&D&
Sycikh Tahir menaenal 'Qadbnr, me ...
daJW jlWllpan daO SctlauWuo Sullt, Kha-
lifah MuihQadanl. tih&tturatsru.u..aha
IUtit, UolinCli - TIIC Kh&Iifatui Muih
Qadlud, , Ike... 1926 dim. STP.
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
Maktabah Hj, Abdullah Mohd.
Nordin Arrawi, 1953 (Kitab yang
menyatakan pendapat alas pen-
dapat-pcndapal yang mengatakan
Sun nat Scmbahyang dua rakaat
5cbclum 5embahyang Jumaat).
Karang::wtya di dalam bahasa
Melayu, antara lain berjudul Pernai
Orang Beriman Pengisi Mruhab
Orang Qadia1U~ Singapura, Setia
Press, 1930; bli huraian yarlg memo
bakar "1omatt Persuratan" Hajj
Bakar. pado menyatokan Hukum
dua rakyat Kabliyati al·Jumaah.
Kahcrah, al-Matbaah al·Mubawiyah,
1932; Pat; Kiraan pada menentukan
waktu yang lima dan hal Kiblat
dengan Logan'thama, Singapore, al·
Ahmadiah Press, 1938; Risalah
Ptmebas Bidaah-bidaah di Kepala
Batas, Pulau Pinang, Persama Press,
1953 dan lain-lain lagi.
Umumnya dapat dikatakan
bahawa sebahagian besar dari kon-
sep Islah yang dikemukakan kcpada
masyarakat, tersiat melalui majalah
dan Akhbar lslah yang terbit waklu
ito. Salah satu dati yang penting ia·
lah Majalah AI·imam, di mana
beliau sendiri pernah menjadi
pengarangnya.'o Oi dalam sehuah
rcncana yang diterbitkan oleh maja·
lah itu beliau cuba menganalisa
faktor·faktor yang menyebabkan
kelemahan masyarakat Islam.
Beliau melihat bahawa salah satu
faktor pen ting yang menjadi punca
kejatuhan umat Islam di sebelah
ti mur ini ialah kcrana mereka tidak
mematuhi ajaran Islam yang schc-
namya. Sebilangan besar umat
Islam mc:ngamal pcrkara yang
terang·tc:rang ditc:gah oleh Islam di
samping mempc:rkecil.kecil perkara
yang disuruh oleh agamanya. Oi·
lihat juga bahawa punca kelemahan
itu bc:rsebab dati penyalahtafsiran
konKp "Kadza dan Kadar",' I
istimcwa sekali oJeh merc:ka-merc ka
yang menggelat diri me reka guru
agama. Penyalahtafsir-d.n inilahjuga
dianggapnya sebagai punca yang
mcnjumudkan kcinginan individu
Islam itu menjalankan aktiviti
untuk mcmperhaiki hidupnya.
Rcncana mcngcnai 'Kadza dan
Kadar' yang ditulis dalam Al·l mam,
menerangkan bahawa kejayaan
manusia dalam dunia sebenamya
berpunca dari usaha dan ikhtiarnya
dan tidak ada kailan sarna sekali
dengan faktor Kadza rlan Kadar."
Sikap seorang Islam yang baik itu,
yang kerap ditekannya ialah tidak
menycrah secara pasif kepada apa
yang WHang dan beranggapan
bahawa apa yang tcrjadi kepada
mereka itu scbenamya Khlidrat
kuasa Tuhan scmata·mata. Malah
ditcgaskan seorang Islam itu hen·
daklah scnantiasa menjalankan ke·
giatan sebagaimana yang dikehcn·
daki oJeh Tuhan. Manusia sebenar·
nya bc:rtanggungjawab kepada
scgala perbuatannya dan juga kepa·
da sc:gaJa perkara yang memberi
kepentingan kepada masyarakat.
Jika kegagalan yang dihadapi maka
keg-dgaJan itu scharusnya dianggap
sebagai kegagalan dirinya sendiri
yang tidak bolch rlielak. Untuk
mc:nguatkan hujahnya mengenai hal
ini bdiau memetik ayat dari aI·
Quran yang bererti "Tuhan tidak
mengubah nasib manlls ia tetapi
20. AI·I... /I .... Bil. !I,jill.(17 Nov., 1906).h.
,5<>.
21. 'Kad" dan Kadar', A~/"", .... Bil !.Jil. I,
(19 ~pt., 19(6), h. 74-76. RclM1l'la Inl
dllcrbilkan Kmub okh Sycd SyciUI aJ..
lI adi di dalam aJ.Ilhwan. What 'K..dza dan
Kadar', AI-/ilowa1l., Pc"" 5 jit I, (16
Nov., 1926), h. 45-.. 7 dan Pc~ 4, jil I ,
(l61Xc.,1926)h.. 69·71.
22. {bid..
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
manusia scndiri yang mengubah.
nya. tt , )
Setemsnya dijelaskan, Islam
tidak mcngajar bahawa semua
perkara yang bcrlaku kcpada
manusia adalah perintah mutlak
dari Tuhan. Ditckankan scscorang
Islam itu scharusnya dapat mcnenlu
dan membczakan di antar.J, keper·
cayaan kcpada paksaan Uabr}
dengan kcpereayaan kcpada komep
Kad:a. Di antara dua konsep itu
beliau mencrangkan bahawa keper·
eayaan kepada Kadza dan Kadar itu
sebcnaOlya tulen. 1 • Dengan Kadza
dan Kadar dicrtikan hahawa segala
perkara yang berlaku dalam dunia
ini scbenamya bcrlaku atas fak·
tor scbab dan akibat dan Tuhan
dalam proscs ini cuma mc:njadi
tc:naga penggc:raknya sahaja. Kcpu.
tus:m manusia scbcnamya pc:nting
dalam hal inL Scbagai individu,
manusia bcbas melakukan sesuatu
dan Tuhan memberi mercka pemi·
kiran serta Rasul unluk memimpin
dan mc:mberi petunjuk, bagaimana
scsuatu itu patut dilaksanakan.
Kcpcrcayaan kcpada Kadza dan
Kadar ini scbenarnya adalah satu
hakikat kcpercayaan bah awOl kira·
nya manusia bertindak dengan eara
yang benar dan betul maka Tuhan
scnantiasa bcrsamanya. Dalam hal
ini manusia seharusnya jangan.lxr·
sikap pasif malah sebaliknya keper·
cayaan itu seharusnya menggerak
manusia untuk menjalankan kegiat.
an yang bolc:h mc:majukan hidup
merc:ka.
Selain dari AI·lmam tc:rdapal
bc:berapa buah akhbar dan majalah
Jagi yang banyak menyiarkan reno
cana·rc:ncana Islahnya. Antaranya
ialah AI·l khwaFl, Semangat Islam,
Saudara dan scdikit dalam Bumj·
putera, kcsemua terbit di Pulau
Pinang. Manakala di Kelantan pula
sebilangan besar rencananya turut
tersiar di dalam majaJah Pengasuh.
Hubungan pc:rsahabatan mesra yang
tcrjaJin antara Syeikh Tahir dc:ngan
Pengarang Pengasuh iailU Haji
Muhammad Said, memungkinkan
pcnerbitan rcncananya di dalam
majalah ito. MaJah boleh dikatakan
Haji Muhammad Said kernp ber·
hubung dengan Syeikh Tahir untuk
mendapatkan pandangan bcliau jika
tcrdapat beberapa problc:m agama
yang dihadapinya.' S
Ketegasan Syeikh Tahir daJam
mc:ngc:muka cita·cita Islahnya tidak
terhcnti setakat itu malah sclepas
AI·/mam diberhentikan pencrbitan·
nya beliau mc:nulis pula di dalam
Al·lkhwan sebuah lagi majalah lslah
yang diterbitkan oleb Syed Syeikh
aI·Hadi di Pulau Pinang pada tahun
1926. Rc:ncananya yang bertajuk
"Membetulkan PeJjalanan Agama
atau Peraturan Pc:rjaJanan Kaum
Islam", disiarkan sccara bersiri di
dalam al·lkhwan. 2'
Keradikalan
dan keheranian beliau sebagaimana
yang dimanifc:stasikan dalam reno
canOl itu akhimya mc:nimbulkan
rasa pcrtcntangan di kalangan hebe·
25. A/-Qllr.n. Suuh XllL 10.
24. ·K.adu dan K.adu', AHUwc'l, Pc~ 5,
jiL I, (16 NO"I'., 1926), h. 4~7 dan PCIll-
4.jiL 1,(16Dc:c., 1926),b.69-71.
2.5. STP. Sunil Scdausaha Mt,ilb. t..jl Muh&m-
rrad Said kcpw Sycikh Tahir, 4 feb.,
1926.
26. Sycikh T.ahir jaWuddin, 'Membetulbn
Pnjl1anan Apm. IUU PCfl.1UTan Pn-
~ K..um blam'. A'-I .... WII1t, Pene. S,
jlL I, (16 Nov .. 1926), h. 41-4S;Pcnc.,4,
jiL I, (16 Dec., 1926), h. 6.5-69; Pene..5,
jiL I, (IGjln.. 1927), h. 8.5-89 dan Pc,",,"
G, jiL I , (IG Feb., 1927), h. JO~8. cr.
Hamdan HuW\ 'Syclkh Tlhir jalaluddin
Pdopor Pmllkinn IslmI dl Malayw.
DCUlfln &lull" JiL xvn, Bit 9, Sept.,
1975,h.41MI7.
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
rnpa orang ulamak yang bc:rtugas di
institusi pc:ntadbiran agama yang
terdapat di Tanah "'Ielayu waktn
itu.
'filik pandang kepada rc:ncana
itu, jela5 sc:kali soal pokok yang
cuba dikc:tc:ngahkan oleh Syeikh
Tahir J alaluddin ialah mc:ngenai
sistem pc:ntadbiran agama waktu itu
yang dilihatnya mc:nampakkan
gejala kc:lemahan dan kc:jatuna.n.
Golongan pc:rtama yang mc:njadi
tumpuan sasaran rc:ncana tersc:but
ialah golongan Ketua Agama atau
mc:reka·merc:ka yang mcnggc:lar diri
mc:rcka scbagai golongan ularnak.
Langkah untuk mc:mbc:tnlkan per·
jalanan ag:una bergantung kcpada
inisiatif dan daya usaha ketua
agama kerana menurut Syc:ikh
Tahir,11
.. pabnr. apma ilu acblah ia mC'nurut
pnj,al&mn kC't1J~k~tul Ip.lN. Jib d~
k,hcnd.dd .Id.alian kC'tua-kct1JI itu kcb("o
lubn p:adlnya K":a diuuhabn okh KU-
lian me:rtka ilu kqQdan)'a nctclYI ba-
lakub.h Pld.anYI ~bahan yang ktb<'"
t1JW! ltC'lib it1J lapdihanb.h ..,ma dan
Ktb:lna:1oUO IN'r~1r.a itu.
Sepc:rkara lagi yang dibangkitkan
oleh Syeikh Tahir ialah mengcnai
mc:ntaliti kebanyakan pcmimpin·
pc:mimpin agama yang bcrkuasa di
Jabalan alau Majlis Agama Islam.
Ramai di an tara mcreka berang·
gapan b",hawa kc:adaan pentadbiran
agama Islam tidak perlu diperbctlll
sc:mula kc:rana apa yang sedia ada
sudah CU kliP sc:suai. Begitu juga
mc:reka mc:lihat bahawa cara
pc:nyampaian pelajaran agama Islam
tidak pc:rlu kepada pengubahan. 1 a
Sc: baliknya mc:rc:ka menganggap
baha,va soal penting yang patut di·
pc:rhati oleh masyarakat ialah soa]
bagaimana mc:mpc:rbaiki kc:hidupan
masyarakat Islam dalam menjalan·
kan kc:giatan penanian dan akth-iti
perniagaan yang lcbih mcnguntung-
kan. Konsep sc:mpit para utamak
yang membahagikan pc:rkara agama
dan perkara sc:kular sc:bagai dua
unsur yang l>c:rasingan inilah yang
cuba diubahnya. Tidak ragu dan
takut, hc:liau mc:ngccam para ula·
mak sc:rta Ketua Agama kc:rana
mc:reka tidak dapat mclihat dan
mcnganalisa apakah punca yang
menyehabkan jatuh dan lumpuhnya
masyarakat Islam. 19
Sc:lanjutnya dijc:laskan baitawa
Islam cuma boleh disclamatkan
sekiranya Ulnat Islam diajar dcngan
bewl cita·cita sc:rta matlamat agama
Islam ya.ng tulen. Pc:ncapaian itu
cuma terlaksana melalui satu "pe r.
gc:rakan Agama",lo yang positif.
Pc:rgc:rakan agama yang dimaksud-
kan beliau ial'lh pergerakan untuk
kcmbali kepada pc:ngajaran asal
yang dibaw;l o lc:h Rasul. Bagai.
manapun dengan pcrgerakan ito
tidak pula bercrti menambah
bar:l.llg yang tiada dibawa at au ya.ng
tiada diajar olc:h Nabi Muhammad
alaupun mengurangkan pcngajaran
hukum·hukulll Islam yang telah
diwahyukan oleh Tuhan kc:pada
RasulNyOl, yang sabit dengan nas
yang tcrang. Yang dikc:hendaki
dc:ngan mc:mbc:tulkan pc:rjalanan
ag;lma itll ialah supaya umat Islam
kc:mhali kcpada kesc:nangan dan
kemudallan iktikadnya dan kemu-
dian mcmpelajari pelajaran agama
Islam sc:bagaimana yang dilakukan
pada zaman Rasul dan sWabat·
"- AI·/U"""n. Pengo 3.• JII. I. ( 16 Nov.,
1926),h.41.
28. 1bid..h.42.
,.. A~/UIt..m, p,,.. 6. JiL I. (16 F~b..
192 7), h.IO!t-lOS.
>C. AI-IIIIo ...... n.
p,,,<
1926),h.6H9. '. Jil I . (16 "'c.
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
sahabaUlYa. Dalam mengcmukakan
pandangannya mengcnai soal ini
bcliau senantiasa berhati-hati supa-
ya maksudnya tidak disalahertikan.
Dicadangkan bahawa pembetulan
itu adalah,"
Smula-m.ata mc:mbelUlbn penJrtahU&ll
dan pdajaran. mab tiMialah keru. IMfIiC'
na uma KkaJi denpn prrger:akan hwu
han. atau peluna:kann yana: kebiuun
dan bubn pula KJ'\LaIl kqlad.a mrnolak
thnmeningJl.!k&nll6ama.
PerihaI dari sini ditekankan bahawa
masyarakat perlu memahami per-
bezaan eli antara ajaran awaJ agama
dengan tokak lam bah yang diada-
adakan dan juga tentang perlunya
dilumpukan tennga kepnda memo
pdajari pclajaran·pclajaran yang
asasi dalalll Islam.
Oalam menekankan ten tang
pentingnya pclajaran, beliau senan-
liasa mcngingalkan bahawa penga-
ruh tamadun Darat yang mula
menular dalam masyarakat Melayu
pcrlulah diperhati dengan kritis.] 2
Degitll juga bcliau mengingatkan
bahawa methoda penyarnpaian
pclajaran agama yang dijaIankan di
sekolah-sekolah agama ataupun
yang diamal oleh kiyai·kiyai dan
guru·gun! agama eli kampung-
kampung hendaklah dirobah serta
diperscsuaikan dengan kehendak-
kchcndak zaman d:m perkembang-
an alam fikiran kanak-Kanak yang
mcndapat pendidikan Daral. Me-
reka-mereka yang sudah kenaI de-
ngan tamadun Barat dan lantaran
terdedah pula kepada nilai-nilai
kebcndaan DaTat, bcrkcmungkinan
akan mcmpersoalkan para ulamak
yang masih terus berpegang kepada
komep ajaran agam3 yang lama itu_
Malah lebih buruk lagi iaJah keko-
10lan tok guru dan kiyai agama
yang masih bermati-matian ber-
pegang kcpada nilai-nilai tradisional
agama mereka akan menimbulkan
situasi di mana anak·anak akan
mencemuh serla meninggalkan
agama. ' ] Bagi Syeikh Tahir inilah
satu·salunya risiko yang sukar
sckaJ i dapat diterimanya.
Dmumnya rc=ncana-rencana
yang dikelengahkan oleh Syc=ikh
Tahir itu jclas memperlihatkan
keradikalan kOllsep Islahnya.
Keislahan bagi beliau lebih bercorak
meluns dalam ertikata bahawa
beliau tidak mclihat problem yang
dihadapi oJch masyarakat Islam
waktu itu dari sudut ibadah, (ritual)
dan rohani sailaja. Matlamat yang
maIm dicapainya bllkan semata.
mala untllk memperbetulkan haki.
kat agama akan tetapi juga untuk
mcmpercepat dan mencari jaJan
bagaimana kemajuan ekanomi dan
sosia! orang ~lc1ayu dapat diper-
s~suaikan dengan kemajllall yang
dlbawa oleh Barat me:ngikul Junas.
lunas yang ditetapkan oleh Islam. 14
Meneliti lebih daJam rencana.
rencana yang ditulis oleh Syeikh
!ahir itu jclas sekali ianya menun-
Jukkan rita-cita Islahnya lebih mirip
kepada program islah yang cuba cli-
laksanakan oleh Abduh di Mesir.
Tidak seperti ai-Afghani yang
menekankan lentang Pan·lslamisma
beliau lebih bersetuju dengan
Abduh yang menekankan ten tang
pcmumian kembali ag3ma Islam
dan juga membangunkan masya-
rakat mengikut lunas-lunas ajaran
pernik iran Islam yang tulcn. Begitu
:S1. AI·/11Iu.", ... Pefl&. 5, JiL I, (16 Nov.,
1926). h. 45 ....
52. lbid..h.6S.
55. Ibid.
54. Ww.'Ka,du dan Kadar', Al-I",."., BIL 5,
Jil. 1,{19 Xpl., 1906). h. 74·16 danA!-
imam. BiL I, Jit I, (25 Julai, 19(6), h.
16-17.
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
juga sikap difensifnya dalam
mempertahankan Islam daripada
« muhan dan ~rilik bangsa asing
terulama dati pengaruh Bant dan
serangan kaum Kristian, menunjuk-
kan be tapa program Islahn ya begitu
rnirip kepada cita-ci ta !slah yang
didukung olch Muhammad Abduh .
Dalam usahanya untuk meng-
hapuskan amalan kana serta ikut-
ikutan (b idaah)U dalam Islam ,
bdiau turut menggalakkan umat
Islam supaya be rijtihad m~ng1kut
lunas-lunas ajaran Islam dan seba lik·
nya mengkritik amalan taklid buta
yang banyak berlaku di kalangan
masyarakat Islam di Timur ini.
Deg itu juga am alan tarekat yang
ckslrim dicacinya sebagai memban·
tutkan kemajuan fikiran umat
Islam.' 6 Daginya masyarakat Islam
yang 'ideal' itu scpatutnya ber-
modclkan masyarakat Islam 7.aman
Nabi dan sahabatnya, ketika Islam
mas ih beium mcngalami ubahsuai
dengan perkemb:mgan pengaruh
se lcp asnya. Pandangan ini juga
meyakinkan befiau bahawa 50011
Mazhab tidak scharusnya menjadi
persoalan pokok dalam proses ber·
tauhid kepada Tuhan kerana
menurut beliau perkara f!.fazhab
ilulah yang sering mcn i"1bulkan
pecah bclah dan penyalahlafsiran
daJam masyarakat Islam di Timur
ini. Oleh kerana za man kegemi lang-
an Isl am dan 'ideaJnya' masyarakat
Islam itu wujud pada zaman Nabi
dan sahabatnya., bel iau mencadang-
kan supaya umat Islam di rantau ini
mengikut a malan sebagaimana
Islam diamal pada 'Zaman Nabi:
Dagin ya itu saja jalan yang paling
sesuai untuk mengatasi prob lem
bidaah dan karutan beragama umat
Islam di Nusantara.
Sebagaim:ma ;\bduh. beliau ber·
10
setuju jika masyarakat Islam hen-
dak dirobah maka perubahan itu
seharusnya dilakukan dan dalam
terlebih dahulu , sebclum sesuatu
perubahan dapat dilakukan kepada
kesclunlhan slruktur masyarakat
Islam. " Pd ajaran baginya merupa·
kan syara l mutlak yang patut di-
tuntut oleh sekalian umat Islam jika
mereka hendak maju dan berdin
setanding dengan bangsa·bangsa lain
di dunia. Mc=nurut Syeikh Tahir,
tlllltutan kcpada kebebasan dan
kemerdekaan tentu tidak bcrerti
sek iranya IIInat Islam di Nusantara
ini tidak melcngkapkan dada
mereka dcng-.m ilmu pengetahuan
yang dibawa olch DaraL Tanpa
menolak mOlif pcmbebasan lanah.
air dari bclcnggu penjajahan beliall
mc=njclaskan pula versi kemerdeka·
an yang difahamnya. l a
ktmerdeku.nitubllr.inanbcbcnpalyarat
dan p,ada pandanpn ~ya bctumtah Ampli
Wl tu unya bagi liu. bolch mcmn-inuh dan
OOloCndiJ~ Sckiranya itu yang dikehcndaki
tawar;iblah atll kiUl iCUlWllnak bumi-
putcnt. bCTpcng"taOuan yang Icmpurna
SS. Lihal S)'eikh Tahir Jablud din, ·Bidaah
Talkin sun.t tabuk. kcplda sculan JaU.
dallku orang-on.nc Islam·. Saud.!..... Jil S.
BiL 3, ( 16 Nov., 1930). II. 9 1·!:IS. Sycikh
Tl.hlt Jlbluddin, HiuJ.4Jo P"n"Ns BidIJ<Jlt-
Bida41t d o· KrptlliJ &fq.s, Pubu fWrl& Ba·
II.1IlI. Press, 19S3. Uhll surll Sc tQuw>a
PAS kcpa.dI. Syeikh Tlohir Jlbluddin., 19
Oil.. 19S2, Bil. (3). dim. SUo PAS. 38!S'
(STP~
36. Lihal AJ./,..a"", BiL 7. JiL 2, IS Jan..
1908). II. 206-211.
'7. BOlUani., Arpbic Tltot<gJot. h.136.
'8. Pcndl.~t ini di Lemuukan okh Sycikh
Tahir Jalaluddin lemua bclil.u melaWlI
Bukil T ingi pada ungpl 2 o.:os, 19U.
Hadir bcrt;UT\l. t:b.bm pnjumpun di tc:bu.
ah I1\aljid Bukit Tinggi iN ialah U~i
Mul\arnmad SKlek. II l1,ji 01.10 Ikrtuah ohn
Ibjl Ruul {lbjl Abdul Karim AmrulbhJ.
Inaling-malin, turnt bcrtu:~p le""tams
mc~~i pcmCTlnu.h.l.o BeLanda dan ran-
callflan knncrdeku.n Ulnahair. Lilla, STP.
Oil.l')· 19 2'.
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia
paq tetC'nap pau,.. bubnlah Kpb.
pe~ftah\Qn tpma ~a Nflkan qab
pc:l\(I'lahuan dan ~ on~
t:ropah; mutilah dapat lebih dahulu dan
tcmpUHY kcuyaan anU bum! A~blla
leW. ICmpurna dan cukup Iyan t-sya-al
ilu barulah boleh diharap InC'ndap.a1 k_
lanu.lan din knnndC'Uan dan Jikalau
lldiU. oc:scaya kchC'ndak lIu ci~dta Val\(
llada bokh dap.t. JilLalau bajalan pun
nc.eaya InC'ndalangkan bahaYI al.., did,
rna'" ya~ dcrnikWl liada dibclWbn oleh
oy~~
Fakta yang diketengahkan ini men-
jeJa.skan sikapnya untuk memper-
betulkan sistem perjalanan agama
dan juga mengena.i sikap sUlis
ketua-ketua agama han itu_ Dan
pokok pada keseluruhan motir
llntuk memperba.iki sistem perjalan-
an agama itll terletak kepada sistem
pcrjaJanannya yang scharus dirobah
dan diperscsuaikan dcngan aliran
perkembangan moden yang bcrlaku
hari inL
Seperkara lagi yang menarik
ialah mcngenai ketakutannya
kt:pada bahaya ancaman seku-
larisma yang mula mcnular dan
mengancam masyarakat Islam
hukan saja di Tanah Melayu
malahan juga kc scluruh masyarakat
Islam di Nusantara. Ketakutannya
berpunca bukan kerana bcliau takut
bahawa masyarakat Islam akan
menjad i sebuah masyarakat yang
sekular tctapi yang paling ditakuti-
nya ialah rahaman sekularisma itu
mcmpcngaruhi anak-anak yang
belum mcmahami hakikat ajaran
agama Islam yang sebenar.'9
II
Bahaya inilah menurut beliau yang
paling hampir dan terasa daJam
rnasyarakat. Beliau melihat bahawa
pdajaran Rarat yang tidak di-
imbangi dengan ajaran Islam yang
sempuma. berkemungkinan mcr~
sakkan akal fikiran anak-anak di
bangku sekolah. Lantaran beliau
berpcndapat dalam pcndidikan juga
perlu ada perseimbangan dan sistem
antara pengetahuan agama dan
sekular_
Pada umumnya rcncana-rencana
yang dikctengahkan oleh Syeikh
Tahir itu jelas mcnunjukkan kern-
dikalannya sebaga.i seorang tokoh
Islah. Bagaimanapun scperti juga
d.engan Abduh dan Arghani, cita-
ata Islahnya masih memperlihatkan
batasan-batasan tertentu. Yang
ketara ialah kegiatannya sepanjang
p~ngalamannya di Perak dan Jahor
menunjukkan beliau masih bclum
dapat mclepaskan dirinya serntus
peratus dari ikatan masyarakat trn-
disianal yang pemah dikritiknya
sebagai statis. Biarpun begitu,
gagasan Islall yang pemah dipdo-
parinya pada matlamat akhir ber-
java mencetuskan berbagai-bagai
perubahan yang sangat-sangat di-
perlukan oleh masyarakat Melayu
waktu ito.
S9. Syc,ikh Tahir J&1a.Iuddln, 'Mcmbctulbn
PCl,alanan "Juna lIau pentur'an Per-
~~It~~ I:~;" ::-~~ Pc~ .. 5,
Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia