Harun Kuč:

Zbirka zadataka iz statistike u Excelu

Izdavač: Weling SD Zenica

Za izdavača: Damir Bajramović

Recenzenti:
Dr. Hasan Zolić
Dr. Dževad Zečić

Lektor:
Lejla Kuč

Naslovna strana:
Mustafa Ganović

Štamparija:
Weling SD Zenica

Za štampariju:
Damir Bajramović

Tiraž: 1000 primjeraka

CIP-Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo
311 : 004.42] (076. 1/ .2)
004.42 : 311] (076. 1/ .2)
KUČ, Harun
Zbirka zadataka iz statistike u Excelu / Harun
Kuč. - Zenica : Weling, 2001. - 162 str. : ilustr.
; 30cm
Bibliografija: str. 162.
ISBN 9958 - 9670 - 1 - 4
COBISS/BiH-ID 9954310

Mišljenjem Federalnog ministarstva obrazovanja, nauke, kulture i sporta,

broj: 03-15-6053/01 od 04.10.2001. godine na osnovu člana 19. tačka 10. Zakona o
porezu na promet proizvoda i usluga ("Službene novine Federacije BiH",
br. 6/95 , 25/97, 13/00, 36/00, 54/00 i 22/01) ovaj proizvod je oslobođen plaćanja
poreza na promet proizvoda.
 Strana

o Predgovor ................................................................................................................... 4
o Pokazatelji centralne tendencije i varijacije ................................................................. 5
o Teorijski i empirijski raspored .........................................................................................12
o Trend................................................................................................................................40
o Korelacija i regresija.........................................................................................................52
o Teorija uzoraka, testovi,... .............................................................................................63
o Momenti, mjere asimetrije i spljoštenosti ...................................................................106
o Statistička kontrola kvaliteta ..........................................................................................111
o Kratak opis korištenih funkcija u zbirci .........................................................................121
o Tablice ..............................................................................................................................144
o Literatura ....................................................................................................................... 162
"Zbirka zadataka iz statistike u Excelu" obrađena je kroz prizmu 44 gotove Excelove
funkcije iz kategorije statističkih, i sedam funkcija iz kategorije matematičkih funkcija.
Korištene funkcije su već ugrađene formule koje su u stanju da izvršavaju složene
matematičke operacije i za njihovo ispravno računanje potrebno je unijeti naziv funkcije
i argumente, što ujedno predstavlja osnovni postupak za njihovo ispravno korištenje.
Kratak opis funkcija sa pripadajućim sintaksama i napomenama koje nas upućuju na
određena pravila kojih se moramo pridržavati, dat je kao posebno poglavlje. "Zbirka
zadataka iz statistike u Excelu" predstavlja nastavak izražavanja tematike sa statističkom
pozadinom i čini cjelinu sa knjigama Statističke funkcije u Excelu kroz primjere, i
Statistika u Excelu; akcenat je u njoj na zadacima obrađenim kroz poglavlja pokazatelji
centralne tendencije i varijacije, teorijski i empirijski raspored, trend, korelacija i regresija,
teorija uzoraka i testovi, oblik rasporeda, i statistička kontrola kvaliteta. Ova zbirka sadrži i
primjere izrade često korištenih tablica za potrebe raznih statističkih izračunavanja.
Podrazumijeva se da korisnici ove zbirke imaju osnovna znanja o proračunskoj tablici
Excel, dakle, da posjeduju određena računarska znanja i da imaju izraženu potrebu za
proračunima vezanim uz područje statistike; manje-više može se primijeniti na sve
djelatnosti i namijenjena je fakultetima koji u svom planu imaju potrebu da edukaciju
studenata prilagode aktuelnim trendovima u savremenim edukativnim procesima, te
svima onima koji se na bilo koji način bave raznim obradama statističkih podataka. Kako
ova zbirka predstavlja samo jedan pokušaj u nizu od mnogo mogućih rješenja prikaza
tematike sa statistikom u pozadini uz kompjutersku podršku, svjestan sam mogućnosti
njenog daljneg poboljšanja i za svaku dobronamjernu sugestiju bit ću veoma zahvalan.
Autor

4
5
Zadatak 1.
Prinos jedne sorte pšenice po ha na 10 parcela jednog poljoprivrednog dobra, iznosio je
u metričkim centima (mc):

Izračunati interval varijacije, aritmetičku sredinu, prosječno apsolutno odstupanje,

varijansu, standardnu devijaciju, i koeficijent varijacije.
Rješenje
Pretpostavimo da se dati podaci o prinosu nalaze u polju A2:A11, kao na slici 1. Na istoj
slici prikazane su i sintakse za izračunavanja koja se traže postavkom zadatka.

Slika 1.
Zadatak 2.
Prinos jedne sorte pšenice (u mc) po ha na 10 parcela jednog poljoprivrednog dobra, dat
je u polju ćelija A2:A11, kao na slici 2.
Izračunati interval varijacije, aritmetičku sredinu, prosječno apsolutno odstupanje,
varijansu, standardnu devijaciju i koeficijent varijacije.
Rješenje je dato na slici 2.

Slika 2.

Zadatak 3.
100 kandidata na prijemnom ispitu sakupili su sljedeći broj bodova (slika 3.):

6
 Slika 3.

Zadatak 4.
Dat je raspored 1000 domaćinstava (slika 4.), prema godišnjoj potrošnji krompira:

Slika 4.
Zadatak 5.
Dat je raspored radnika po ličnim primanjima:

Ispitati u kojoj kompaniji su odstupanja u odnosu na prosječni lični dohodak veća.

Rješenje
U ovom zadatku potrebno je pronaći koeficijent varijacije za kompaniju A i kompaniju B.
Kako je koeficijent varijacije jednak količniku standardne devijacije i aritmetičke sredine,
to je potrebno aritmetičku sredinu i standardnu devijaciju izračunati za obje kompanije.
Na slici 5. date su njihove vrijednosti i odgovarajuće sintakse korištenih funkcija; kako se
radi o formulama polja za njihovo pokretanje potrebno je pritisnuti tipke Ctrl, Shift i Enter.

7
 Slika 5.
Dakle, koeficijent varijacije u kompaniji A veći je od koeficijenta varijacije u kompaniji B.

Zadatak 6.
Dat je raspored frekvencija:

Naći aritmetičku, harmonijsku, i geometrijsku sredinu, te medijanu i modus.

Rješenje
Potrebna izračunavanja su izvršena prema sintaksama na slici 6.

Slika 6.
Zadatak 7.
Dat je raspored frekvencija kao na slici 7.
Naći aritmetičku, harmonijsku, i geometrijsku sredinu.
Rješenje

Slika 7.

8
Zadatak 8.
Izračunati prosječno vrijeme izrade jedinice proizvoda prema podacima na slici 8.

Slika 8.
Zadatak 9.
Izračunati prosječno vrijeme izrade jedinice proizvoda prema podacima na slici 9.

Slika 9.
Zadatak 10.
Raspolažemo sa podacima o prosječnim cijenama nekog materijala i nabavljenim
količinama toga materijala u različitom vremenskom periodu:

Izračunati prosječnu cijenu toga materijala.

9
Zadatak 11.
Izračunati koeficijent varijacije na podacima:

Zadatak 12.
Izračunati prosječnu starost i standardnu devijaciju zaposlenih u jednoj kompaniji iz
podataka na slici 10.

Slika 10.
Harmonijska sredina iznosi:

Geometrijska sredina iznosi:

10
Zadatak 35.
Izračunati varijansu i standardnu devijaciju za sljedeću statističku seriju

Rješenje
Posredstvom funkcija SUM i SQRT izračunali smo varijansu i standardnu devijaciju za datu
statističku seriju, kao na slici 55.

Slika 55.
Zadatak 36.
Težine 100 studenata su normalno raspoređene i date su tabelom

Izračinati varijansu i standardnu devijaciju.

Rješenje
Posredstvom funkcija SUM i SQRT izračunali smo varijansu i standardnu devijaciju za datu
statističku seriju, kao na slici 56.

Slika 56.
6

x=
1
100
⋅ ∑f ⋅ x
i= 1
i i = {SUM(B3 : G3 * B2 : G2/100)}

σ =
2 1
100
⋅
∑ i=1
f i ⋅ (x i − x)2 = {SUM(B3 : G3 * (B2 : G2 - 68,28)^2/100)} = 30,1616

σ =
1
100
⋅
∑ i= 1
f i ⋅ (x i − x)2 = {SQRT(SUM(B3 : G3 * (B2 : G2 - 68,28)^2/100))} = 5,49196

101
Zadatak 37.
Ispitati da li postoje značajne razlike u varijansama na datim uzorcima za prag značajnosti
α = 0,1. Ispitati hipotezu Ho (σ12 = σ22) prema alternativnoj hipotezi H1 (σ12 ≠ σ22).

Rješenje
Aktiviranjem opcije F - Test : Two - Sample for Variances i popunom ulaznih podataka za
jedan i drugi uzorak, kao na slikama 57 i 58. te odabirom početnih adresa ćelija gdje će
biti smješteni izlazni podaci, dobijamo rezultate ovog testa, kao na slici 59.

Slika 57. Slika 58.

Slika 59.
U našem primjeru za prag značajnosti treba računati sa rizikom α = 10%. Treba primijetiti
da smo kod popune ulaznih podataka (slike 57 i 58.), uzeli za α, vrijednost 5% zato što za
alternativu imamo hipotezu H1 (σ12 ≠ σ22). Značenje retultata na slici 59. je sljedeće:
Mean - predstavlja aritmetičku sredinu uzorka i može se izračunati posredstvom funkcije
AVERAGE, to jest:

Variance - predstavlja varijansu uzorka i može se izračunati posredstvom funkcije

VAR, odnosno:

102
Observation - predstavlja broj elemenata uzorka, prvi uzorak ima 8, a drugi uzorak
6 elemenata.
df - predstavlja broj stepeni slobode, prvi uzorak ima df1 = 8 - 1 = 7, a drugi uzorak ima
df2 = 6-1 = 5 stepeni slobode, prema unesenim podacima na slici 1, odnosno df1 = 5 i
df2 = 7, prema unesenim podacima prema redoslijedu na slici 58.
F - predstavlja F - odnos, i jednak je količniku jedne i druge varijanse, odnosno:

P(F<=f) one - tail odgovara pripadajućoj vjerovatnoći za broj F = 0,7546, odnosno:

F = 1,325205.

F Critical one - tail odgovaraju vrijednosti funkcije FINV, prema sljedećim sintaksama:

Kako je izračunata vrijednost za F - odnos, u prvom slučaju jednaka 0,7546 veća od

kritične vrijednosti za rizik α = 5%, odnosno: F = 7546 > F Critiacal one - tail = 0,25179 ,
to nemamo razloga da odbacimo nultu hipotezu o jednakosti varijansi.
U slučaju vrijednost F odnosa veće i manje varijanse F = 1,325205 < F Critical one - tail =
3,97152 to nemamo razloga da hipotezu o jednakosti varijansi dvaju osnovnih skupova
odbacimo kao netačnu. Lako je uočiti da vrijedi odnos: FINV(95%;7;5) = 1/FINV(5%;5;7).
Zadatak 38.
Dati su podaci o uzetim uzorcima. Ispitati hipotezu da nema razlike u varijansama,
odnosno: Ho( σ12=σ22) posredstvom funkcije FTEST , i alata za analizu podataka
F - Test: Two - Sample for Variance u Data Analysis-u.

Rješenje
Pretpostavimo da se dati podaci nalaze u polju ćelija, kao na slici 60. Posredstvom funkcije
FTEST dolazimo do rezultata FTEST(A2:A10;B2:B8) = 83,8228%.

Slika 60.
Aktiviranjem opcije F - Test : Two - Sample for Variance u Data Analysis-u otvara se okvir

103
F - Test: Two - Sample for Variance kao na slici 61.

Slika 61.
Potrebno je popuniti ulazne podatke za jednu i drugu varijablu, odnosno podatke o
prvom i drugom uzorku. Za prag značajnosti odabrali smo α=Alpha=0,05. Takođe smo
uključili i nazive (Labels) uzoraka. U izlaznoj opciji Output Range, odabrali smo za
početnu ćeliju ćeliju $C$1, što znači da će naši rezultati biti smješteni počev od ove ćelije.
Pritiskom na tipku OK, dobijamo rezultat kao na slici 62.

Slika 62.
Komentar dobijenih rezultata:
Mean - predstavlja aritmetičku sredinu uzorka i može se izračunati posredstvom funkcije
AVERAGE, to jest:

Variance - predstavlja varijansu uzorka i može se izračunati posredstvom funkcije

VAR, odnosno:

Observation - predstavlja broj elemenata uzorka, prvi uzorak ima 9, a drugi uzorak
7 elemenata.

104
df - predstavlja broj stepeni slobode, prvi uzorak ima 9-1 a drugi uzorak 7-1 = 6 stepeni
slobode.
F - predstavlja F - odnos, i jednak je količniku jedne i druge varijanse, odnosno:
F = 1,0686 /1,2193= 0,8763692.
P(F<=f) one - tail odgovara pripadajućoj vjerovatnoći za broj F=0,8763692 , odnosno:

Ovaj iznos predstavlja 50% od iznosa koji nam daje funkcija FTEST.
P Critical one - tail odgovara vrijednosti funkcije FINV, prema sljedećoj sintaksi:

Kako je izračunata vrijednost za F - odnos veća od kritične vrijednosti za rizik α = 5%,

odnosno: F = 0,8763692 > F Critiacal one - tail = 0,2792842 , to nemamo razloga da
odbacimo nultu hipotezu o jednakosti varijansi.
Pretpostavimo da smo uzorcima promijenili mjesta kod unošenja ulaznih podataka tada
bismo imali rezultate kao na slici 63.

Slika 63.
Vidimo da vrijednosti za Mean, Variance, Observation i df odgovaraju vrijednostima na
slici 6. Vrijednost F se dobija kao količnik veće i manje varijanse i iznosi 1,14107161.
P(F<=f) one - tail odgovara vjerovatnoći za broj F = 1,14107161, odnosno:

Ovaj iznos takođe predstavlja 50% od iznosa, koji nam daje funkcija FTEST.

Kako je u ovom slučaju vrijednost F = 1,14107161 < F Critical one - tail = 3,580581165 to
nemamo razloga da hipotezu o jednakosti varijansi odbacimo kao netačnu. Lako je uočiti
da vrijedi odnos: FINV(95%;8;6) = 1/FINV(5%;6;8).
Do rezultata, u programu Statistica 5.0, dolazimo kao na slici 64.

Slika 64.

105
Tablica 7. hi-kvadrat raspodjela
deg_freedom
1 ∞ −1 − x
CHIDIST( χ 2 ; deg_freedom) = ∫ x 2 e 2 dx
deg_freedom
⎛ deg_freedom ⎞ χ2
2 2 Γ⎜ ⎟
⎝ 2 ⎠
Vrijednosti u tablici za hi-kvadrat raspodjelu izračunavamo posredstvom funkcije
CHIINV. Ova funkcija izračunava inverznu vrijednost od funkcije hi-kvadrat raspodjele.
Ako je probability = CHIDIST(χ2; deg_freedom), tada je CHIINV(probability;deg_freedom) =χ2 .
Sintaksa funkcije je: CHIINV (probability; deg_freedom)
Probability je vjerovatnoća povezana s χ2 - raspodjelom.
Deg_freedom je broj stepeni slobode.

Primjer 1.

159
 Slika 1.

Primjer 2. CHIINV(40%;28)=29,24861356 (slika 1.).

160
Primjer 3.

161
LITERATURA

1. S. Elazar: Matematička statistika, Sarajevo 1972.

2. Brase Brase: Understandable statistics
3. K. J. Hastings: Probability and Statistics
4. B. Lučić: Statistika, Sarajevo, 1996.
5. V. Serdar: Uđžbenik Statistika, Zagreb, 1977.
6. B. Ivanović: Teorijska statistika, Beograd, 1966.
7. S. Vukadinović: Zbirka riješenih zadataka iz teorije vjerovatnoće, Beograd, 1987.
8. S. Račić: Statistika, Novi Sad 1979.
9. G. Jovanović-Določek:
Slučajne varijable i procesi u telekomunikacijama, Sarajevo, 1987.godine.
10. B. Petz: Osnovne statističke metode, Zagreb 1970.
11. S. Račić: Osnovi statistike, zbirka riješenih zadataka, Novi Sad 1979.
12. J. Mališić, Vesna Jevremović: Statistička analiza i slučajni procesi,
elementi teorije sa zbirkom riješenih zadataka, Beograd 1991.
13. Help programa Excel 2000.
14. Blattner & Ulrich: Vodič kroz Microsoft Excel 2000
15. Help programa Statistica 5.0.
16. Help programa Mathematica 4.0.
17. Help programa Matlab 5.3.
18. Help programa Matcad 7.0.
19. Help programa Corel Ventura 7.
20.Help programa Scientific Work Place 3.0.
21. S.Ekinović: Metode statističke analize u Microsoft Excel-u, Zenica, 1997. godine
22. Ž. Pauše: Uvod u matematičku statistiku, Zagreb, 1993.godine
23. M.Blažić, V. Dragović: Opšta statistika, osnovi i analiza, Beograd, 1988.
24. Korais-Hekš: Statistika, Zagreb, 1990. godine
25. H. Kuč: Statističke funkcije u Excel-u kroz primjere, Zenica, 1999.
26. R. Todić-A. Radić: Poslovna statistika, Beograd, 1972. godine
27. Z. Ivković: Matematička statistika, Beograd, 1980. godine
28. Ž. Pantić: Uvod u teoriju vjerovatnoće i statistiku, Niš, 1980.
29. M. Merkle, P. Vasić: Vjerovatnoća i statistika, Beograd, 1998.
30. V. Milošević: Teorijska statistika, teorija statističkog zaključivanja, Beograd 1990.
31. S. Hadživuković: Statistika, Beograd, 1989.
32. G. Grđić, R. Njegić, S. Obradović: Statistika za ekonomiste, Beograd, 1977.
33. S. Vukadinović, J. Popović:
Zbirka riješenih zadataka iz matematičke statistike, Beograd, 1988.

162