SmartPrep.

in

స్వాతంత్య్రానికి పూరాం భారత ఆర్థిక వ్యవ్స్ి

భాయతదేళ఺తుీ బ్రిటిషేల఺యు దాదా఩ు రెండె శతాఫాాల తృ఺టు తియుగులేతు అధిక఺యెంతో

తృ఺లెంచాయు. ఈ క఺లెంలో దేశ సెం఩దనఽ కొలల గొటిి, ఆరథిక వ్యవ్సి నఽ ఩఼లి ఩఻఩఻ుచేళ఺యు.

బ్రిటిష్ తృ఺లనలో భాయతదేశ భుడి ఩దార఺ిలనఽ ల఺రథ దేళ఺తుకి ఎగుభతి చేసూ ా ల఺రథ

n
తృ఺రథళ఺ామిక వ్సఽూవ్ులనఽ దేశెంలోకి దిగుభతి చేవేల఺యు.

.i
దెంతో భన దేశ ఆరథిక వ్యవ్సి కోలుకోలేతు విధెంగ఺ నషి తృో యెంది. ర఺జ్యయధిక఺యెం
ఉెండటెం వ్లల బ్రిటిష్ ల఺యు ఆరథిక఩యమైన విధాన తుయణ మాలతూీ ల఺రథకి అనఽక౅లెంగ఺
తీసఽకునాీరే త఩ు భాయతదేశ ఩ిగతి దిశు఺ిా గ఺తూ, ఩ిజ్య సెంక్షేభెం దిశు఺ిా గ఺తూ
తీసఽకోలేదఽ. ep
Pr
బ్రిటిష్ పవలన్ కవలంలోని ఈ వ్లస్వవద దో ఩ిడీ మూడు దశలోో కొనస్వగథంది. అవి:
t

1. వవయపవర ముస్ుగులో దో ఩ిడీ (mercantile capitalism) (1757-

ar

1813):

 బ్రిటిషేల఺యు ఈ దశలో భన దేశెంలోతు ఆదామాతుీ భన దేశెంలో తమారైన

Sm

వ్సఽూవ్ులనఽ కొనడాతుకి ఉ఩యోగథెంచి ఇెంగల ెండెకు ఎగుభతి చేవేల఺యు. దననీ

ల఺యతృ఺య భుసఽగులో చేవ఻న దో ఩఻డీ అతు అెంటాయు.
 బూమి శిసఽూ యౄ఩ెంలో రైతాెంగెం నఽెంచి వ్సాలు చేవ఻న ఆదామాననీ బ్రిటిషే
ల఺యు ఈస్టి ఇెండిమా కెం఩ెతూ ఎగుభతేలకు ఉ఩యోగథెంచాయు.
 ఈస్టి ఇెండిమా కెం఩ెతూలోతు అవితూతి అధిక఺యులు క౅డా లెంచాల దాార఺

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

సెంతృ఺దిెంచిన ఆదామాతుీ ఇెంగ఺లెండెకు చేయలనళ఺యు.

2. పవర్థశ్వామిక దో ఩ిడీ (Industrial Capitalism or Free-trade

capitalism)(1813 – 1858):
ఈ దశలో భాయతదేశెం నఽెంచి భుడి సయుకులనఽ ఎగుభతి చేసూ ా, భాయతదేళ఺తుకి
తృ఺రథళ఺ామిక వ్సఽూవ్ుల దిగుభతి చేసఽకుెంటృ దేళ఺తుీ బ్రిటిష్ ఩ియోజ్నాలకు

n
అనఽగుణెంగ఺ భారథిలనశూ఺యు. తభకునీ ర఺జ్యదిక఺యెంతో ల఺యు ఇకకడి నఽెంచి

.i
భుడి సయుకునఽ కొననదాతుకి ఇకకడి ఆదామాననీ ఉ఩యోగథెంచడమే క఺క, చాలా
తకుకవ్ ధయకు కొననల఺యు
బ్రిటిష్ ఩ిబుతాెం ల఺రథకి అనఽక౅లమైన ర఺ఫడి, వ్యమ విధానాలనఽ

3.
అవ్లెంబ్రెంచడెం ep
వితత దో ఩ిడీ (Financial Imperialism) (1858 – 1947):
Pr
ఈ దశలో బ్రిటిషేల఺యు తభ దగగ య ఫాయెంకులోల తృో గైన ధనాతుీ భాయత దేశెంలో
఩ెటి ుఫడి ఩ెటిడెం దాార఺ లాభాలు ఆరథజెంచడాతుకి ఩ిమతిీెంచాయు. పలతెంగ఺
t

రైలేాలు, యఫబర్, గనఽలు, ఩ే఩ర్, ఫాయెంకిెంగ్ ముదల ైన అననక యెంగ఺లోల ఩ెటి ుఫడెలు
ar

఩ెరథగథ కొెంతమేయ దేశెంలో భౌలక వ్సతేల అభివ్ిదిి జ్రథగథెంది.

క఺తూ, బ్రిటిషేల఺రథ భుఖ్యయదేాశెం దేళ఺భివ్ిదిి క఺దఽ, తభ దగగ య ఉనీ మిగులు
Sm

ధనాతుకి సరైన ఩ెటి ుఫడి అవ్క఺ళ఺లు కలుెంచి లాభాలు ఆరథజెంచడమే.

జాతీయ ఆద్య అంచన్లు

శూ఺ాతెంతారాతుకి ఩ూయాెం భన దేశెంలో జ్యతీమ ఆదామాతుకి సెంఫెంధిెంచిన అధిక఺రథక
ల కకలు లేన఩ుటికీ దాదాభాయ్ నౌరోజీ తన గాెంథెం(తృ఺వ్రటి అెండ్ అన్ బ్రిటిష్ యౄల్
ఇన్ ఇెండిమా)లో 1867-68 సెంవ్తసయ జ్యతీమ ఆదామాతుీ యౄ.340 కోటు
ల గ఺

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

అెంచనా లనళ఺యు. అ఩ుటి జ్నాభా సఽభాయు 17 కోటు

ల ఉెండటెం వ్లల తలసరథ
ఆదామాతుీ యౄ.20గ఺ ఩ేరొకనాీయు.

఩ేదర్థక స్ాభావ్ం:
బ్రిటిష్ తృ఺లనలో ఩ేదరథక఺తుకి సెంఫెంధిెంచి ముదటి వ్ెంద ఏళ్ల లో ఏవిధమైన గణాెంక఺లు

n
లేవ్ు. అయతే నాటి యచనలనఽ, ఇతయ డాకుయమెంటల నఽ ఩రథశీలవేూ బ్రిటిష్ తృ఺లనకు
భుెందఽ ఩ిజ్లు మయుగైన జీవ్నాతుీ గడి఩఻నటు
ల తెలుశూోూ ెంది. దాదాభాయ్ నౌరోజీ తన

.i
గాెంథెంలో భన దేశ ఩ేదరథకెం గురథెంచి క౅డా ఩ిశూూ ఺విెంచాయు. భాయతదేశెం అననక
విధాలుగ఺ సతభతభవ్ుతూ ఩ేదరథకెంలో భగథగతృో తోెందతు ఩ేరొకనాీయు. 19వ్ శతాఫా ెం

ep
చివ్రోల భాయత గ఺ామీణ ఩ిజ్ల జీవ్నెం అమరథక఺లోతు కటుి ఫాతుసల కనాీ శీనెంగ఺
ఉెందతు తెలతృ఺యు. ఫాతుసల ఫాగోగులనఽ చాడటాతుకి ల఺రథ మజ్భానఽల ైనా ఉనాీయు
Pr
క఺తూ వీరథకి కతూసెం ఆ దికుక క౅డా లేదతు ఆలనదన వ్యకూ ెం చేళ఺యు. నాటి ఩ిబుతా
శూ఺ిటివి క్స
఻ స డెరైకిర్ జ్నయల్ డఫూ
ల ా హెంటర్ తన యచన (Englad's work in India)లో
భాయతలో 40 మిలమనల భెంది ఆశృయలేమితో జీవిసఽూనాీయతు ఩ేరొకనాీయు.
t
ar

నిజ వేతన ధో రణులు

ఒక దేశ ఆరథిక఺భివ్ిదిితు తెలుసఽకోవ్డాతుకి ఆ దేశ ‘తుజ్ లనతనెంలో ఩ెయుగుదల
Sm

ధో యణులు’ మేల ైన సాచిక. క఺తూ బ్రిటిష్ క఺లెంలోతు తుజ్ లనతనాలకు సెంఫెంధిెంచిన

సరైన గణాెంక఺లు లభిెంచటలల దఽ. అయతే మునెటైడ్ తృ఺ివినెసస్ట (ఉతూ య఩ిదేశ్) తుజ్ లనతన
సాచీ(1600వ్ సెంవ్తసయెం నఽెంచి 1938 వ్యకు)తు డాకిర్ ర఺ధాకభల్ భుఖ్రటజ
యౄతృ ెందిెంచాయు. ఇతతు ఩ిక఺యెం 1928లో నెై఩ుణయెం ఉనీ, నెై఩ుణయెం లేతు ళ఺ామికుల
తుజ్ లనతనెం 1807లో ఉనీ తుజ్ లనతనెంలో సగెం (50 ళ఺తెం) భాతిమేనతు

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

ల కికెంచాయు. దతుీ ఫటిి అ఩ుటి ళ఺ామికుల జీవ్న వ఻ితిగతేలు ఎెంత దమతూమెంగ఺

ఉనాీయో అయి ెం చేసఽకోవ్చఽి.

త ల వవర్ీ జన్భా వ్ర్ీీకరణ

వ్ృతత
భన దేశెంలో జ్నాభా ల కకలు 1881లో తృ఺ియెంబభమాయయ. అ఩ుటి నఽెంచి వ్ితే
ూ ల

n
ల఺రట వ్రటగకయణకు సెంఫెంధిెంచిన గణాెంక఺లు లభిసఽూనాీయ. వ్యవ్శూ఺మెం఩ెై ఆధాయ఩డి
జీవిసఽూనీల఺యు 1881లో 61 ళ఺తెం ఉెండగ఺ 1921 నాటికి 73 ళ఺తెం ఩ెరథగథెంది.

.i
వ్యవ్శూ఺మ ఆధారథత ఩ిజ్యతూకెం ఎకుకవ్ ఉెండటెం లెనకఫాటుతనాతుకి సాచిక.

స్ంపిద్య వ్యవ్స్వయ పదధ తతలు

ep
బ్రిటిష్ తృ఺లనలో వ్యవ్శూ఺మ, వేదయ ఩ది తేలోల ఎలాెంటి నాతన తృో కడలు
Pr
చోటుచేసఽకోలేదఽ. వ్యవ్శూ఺మెం సెం఩ిదామ ఩ది తేలోలనన కొనశూ఺గథెంది. చాలా భెంది
రైతేలు వ్యవ్శూ఺మాతుీ ల఺ణిజ్య దిఴ఻ితో క఺క జీవ్నోతృ఺ధిగ఺నన కొనశూ఺గథెంచాయు. భాయత
t

రైతాెంగ఺తుకి అవ్సయమైన తూటితృ఺యుదల శూౌకర఺యలనఽ కలుెంచకుెండా ఇెంగల ెండ్ ల఺రథకి

లాబదామకెంగ఺ ఉెండే రైలేా భార఺గల తుర఺ాణాలకు ఩ెదా ముతూ ెంలో ఖ్యుి చేళ఺యు.
ar

బలహీన పవర్థశ్వామిక స్ారూపం

Sm

బ్రిటిష్ తృ఺లనకు భుెందఽ భన దేశెం కఱాతాక చేతివ్ితే

ూ లకు ఩ెటి ెంది ఩ేయు. బ్రిటన్లో
వ్చిిన తృ఺రథళ఺ామిక వి఩ల వ్ెం వ్లల భన దేశెంలోతు చేననత, కఱాతాక చేతివ్ితే
ూ ల
఩తుల఺యు ఉతృ఺ధి కోలోుయ వ్యవ్శూ఺మెం఩ెైనన ఆధాయ఩డాలస వ్చిిెంది. అయతే అ఩ుటలల
కొతుీ ఩ెదా ఩రథశభ
ా ల శూ఺ి఩న జ్రథగథన఩ుటికీ అవి శీఘ్ర తృ఺రథళ఺ామికీకయణకు
దో హద఩డలేదఽ.

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

బ్రిటిష్ పిభుతా విధ్న్లు - ఆర్థిక వెనుకబాటుతనం

భన దేశెం బ్రిటిష్ తృ఺లన క఺లెంలో అభివ్ిదిి చెెందకతృో వ్డాతుకి అధిక జ్నాభా, భత
విళ఺ాశూ఺లు, శూ఺భాజిక సాయౄ఩ెం, భూలధన, శూ఺ెంకేతిక ఩రథజ్ా యన కొయత ముదల ైనవి
క఺యణాలతు వ్లస శూ఺భారజ్యల఺దాతుీ సభరథిెంచే ఆరథికలనతూలు ఩ేరొకనాీయు.

n
దాదాభాయ్ నౌరోజీ, యమేశ్ దత ముదల ైనల఺యు ఈ అభితృ఺ిమెంతో ఏకీబవిెంచక భన

.i
దేశ లెనఽకఫాటుతనాతుకి బ్రిటిష్ ఩ిబుతాెం అవ్లెంబ్రెంచిన విధానాలే ఩ిధాన క఺యణభతు
఩ేరొకనాీయు.
1. భూస్వామయ పదధ తతలు

అగ఺థెంలోకి నెటి వ
ep
1793లో క఺యన్ ల఺లీస్ట ఩ిలనశ఩ెటి న జ్మీెందారట ఩ది తి.. రైతేల వ఻ితిగతేలనఽ
ల ఻ెంది. జ్మీెందాయులు ఩ిబుతాాతుకి చెలలెంచే శిసఽూ ఩రథభాణెంలో
Pr
భాయుు లేకతృో యన఩ుటికీ ల఺యు రైతేల నఽెంచి ఎ఩ుటిక఩ుుడె అధికెంగ఺
వ్సాలు చేవేల఺యు. ఈ కాభెంలో రైతేలనఽ అననక ఇఫబెందఽలకు గురథచేవేల఺యు.
t

఩ెైగ఺ రైతాెంగెం ఫాగోగులనఽ ఩టిిెంచఽకోకుెండా విలాశూ఺లోల భుతుగథ తేలేల఺యు.

గ఺ామీణ తృ఺ిెంతాలోల ఫలమైన ఩టుినీ జ్మీెందారట వ్యగ ెం బ్రిటిష్ ఩ిబుతా విధానాలకు
ar

వ్తాూసఽ ఩లకటెం వ్లల రైతాెంగెం గోడెనఽ ఩టిిెంచఽకుననల఺యు కయువ్మాయయు.

పలతెంగ఺ వ్యవ్శూ఺మ యెంగెం ఩ురోభివ్ిదిిలేక సి ఫాతకు గురైెంది.
Sm

2. పవర్థశ్వామిక, వవణిజయ విధ్న్లు

బ్రిటిష్ ఩ిబుతాెం భాయతలో అవ్లెంబ్రెంచిన తృ఺రథళ఺ామిక, ల఺ణిజ్య విధానాల
భుఖ్యయదేాశెం భన దేళ఺తుీ ఇెంగల ెండ్కు ఩ూయక దేశెంగ఺ భాయిడెం. ఈ దిశగ఺ ల఺యు
తభ తృ఺రథళ఺ామిక వ్సఽూవ్ులనఽ అభుాకోవ్డాతుకి భన దేళ఺తుీ భారకటగ఺
ఉ఩యోగథెంచఽకునాీయు. ల఺రథ ఩రథశభ
ా లకు క఺ల఺లసన భుడి ఩దార఺ిలనఽ సయపర఺

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

చేమడాతుకి వీలుగ఺ భన దేళ఺తుీ వ్యవ్శూ఺మెం఩ెై ఆధాయ఩డే విధెంగ఺ చేళ఺యు.

భాయత ఎగుభతేల఩ెై అననక ఆెంక్షలు విధిెంచి భన దేశ ఩రథశభ
ా లనఽ కోలుకోతు
రటతిలో దెఫబతీళ఺యు.
3. ఆర్థిక దో ఩ిడీ
దాదాభాయ్ నౌరోజీ అెంచనా ఩ిక఺యెం 1835-1872 భధయ క఺లెంలో భన దేశెం

n
నఽెంచి 50 కోటల తృౌెండెల హ ెం చారటజలు, కెం఩ెతూ చెలలెంచాలసన వ్డీీ ల యౄ఩ెంలో
ఇెంగల ెండ్కు తయలతృో మాయ. దననీ ఆమన ఆరథిక దో ఩఻డీ(Drain of Welath or

.i
Drain Theory)గ఺ ఩ేరొకనాీయు. అ఩ుటలల భన దేశ ఎగుభతేల విలువ్
ఎకుకవ్గ఺, దిగుభతేల విలువ్ తకుకవ్గ఺ ఉెండటెంతో విదేశీ మిగులు ఉెండేది. ఆ

ep
మిగులునఽ భన దేళ఺భివ్ిదిికి ఫదఽలు ఇెంగల ెండ్ అభివ్ిదిికి ఉ఩యోగథెంచాయు.
4. హ ం చ్ర్ీీలు
Pr
1829-1865 భధయ క఺లెంలో 10 కోటల తృౌెండెల కేవ్లెం హ ెం చారటజలకే తయలెంచాయతు
దాదాభాయ్ నౌరోజీ అెంచనా లనళ఺యు.
t

హ ం చ్ర్ీీలో ో ఉండే అంశ్వలు..

ar

ఈవ఻ిెండిమా కెం఩ెతూ తన ఴేర్ హ లీ యల కు చెలలెంచాలసన డివిడెెండెల

బ్రిటిష్ ఇెండిమా ఩ిబుతాెం ఇెంగల ెండ్లో తీసఽకునీ అ఩ుులకు చెలలెంచాలసన వ్డీీ లు
Sm

భాయతదేశెంలో ఉనీ ఇెంగల ెండ్ మిలటరటకి అయయయ ఖ్యుి

బ్రిటిష్ ఇెండిమా ఩ిబుతాెంలో ఩తుచేవ఻ రథటైర్డ అయన ఉదో యగుల ఩ెనషనల ఽ
బ్రిటిష్ ఇెండిమా అధిక఺యులు వెలవ్ు఩ెై ఇెంగల ెండ్కు లెళ్లలన఩ుుడె ల఺రథ ఩ిమాణాలకయయయ
ఖ్యుి
భన దేశెంలో బ్రిటిష్ల఺యు కొనశూ఺గథెంచిన ముదాిలకైన ఖ్యుి

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

భాయతదేళ఺తుీ అననక భెంది సాదేశీ, విదేశీ ర఺జులు చాలా ఏళ్ల తృ఺టు తృ఺లెంచిన఩ుటికీ
దేశ, ఩ిజ్య ళరమ
ా సఽస ఩టల కొెంత ముగుగ చాతృ఺యు. అయతే ఇెంగల ెండ్ల఺రథ రెండె
శతాఫాాల తృ఺లనలో భాయత ఆరథిక వ్యవ్సి అతుీ విధాలుగ఺ కుదేల ైెంది. ‘‘భనకు
క఺ల఺లసెంది భాయతదేశ సెం఩దనఽ ఎటాల తయలెంచఽకుతృో ల఺లనీదే క఺తూ భాయతదేళ఺తుీ
ఎటాల ఫాగుచేమాలనీది క఺దఽ’’ అనీ ళ఺లస్ట ఩ిబువ్ు భాటలు బ్రిటిష్ తృ఺లకుల

n
భనసూ తాాతుకి అదా ెం ఩డెతేనాీయ.

.i
ep
t Pr
ar
Sm

For more information log on to http://SmartPrep.in