Tiirk Dili-Tzirk Yurdu:

ALPULLU
PROF. DR. HASAN EREN

1. Yurdumuzun bir9ok yerinde yaygm olarak kullamlan oirtalam

yer adlan varchr. Akpmar, Aksu, Akta,, Aktepe, Alar;am, Aladaif, Alapmar,
Alayaz1, Alayurt, Altmta,, Karabaif, Karabay1r, Karabel, Karaboifaz, Kara-
burw,, Karakaya, Karala,la, Karakuyu, Sanaifar;, Sanr;am, Sandana, Soifuk-
oluk, Soifukpmar, Giikaifar;, Giikbe/, Giiksu, Uzunalan, Uzzlllkavak, Uzun-
kuyu, Uzunoba, Uzzlllyazz gibi. Bu adlarm anlam1 daha ilk bala~ta ko-
layhkla anla~rhr. ·
Buna kar~1hk, yurdumuzda yalmz bir (veya birka9) yerde kahm~
birtalam adlar da ge9er. Dum/upmar gibi. Gem/ik gibi. jnegii/ gibi. Edincik
gibi. Ker;iborlu (ve Uluborlu) gibi. Siik11 gibi. Ya/ova gibi. Bu adlarm kokeni
kolay kolay anla~tlmayacak kadar kan~Iktrr. Bu balamdan bu ve bunlara
benzer adlar, koken ve anlam bakrmlanndan ozel olarak tartl~tlmaya muh-
ta9tlr.
Bu dizide 9Ikan bir yazimda, Anadolu'da birka9 yerde ge9en So/di
ach iizerinde durmu~tum. 1 Daha sonra Ker;iborlu admm yap1sma deginmi~-
tim. 2 Y eni bir yazimda da Diiden admm kokenini tartl~m1~tlm. 3 Son olarak
da bu dizide 9Ikmak iizere Gemlik ach iizerine bir yaz1 yazdrm.
Bu 9ah~malara yeni bir katla olmak iizere bu yaz1mda da Alpullu
admm kokenini gozden ge9irmek istiyorum.
2. Alpullu, yurdumuzun Trakya boliimiinde kii9iik bir kenttir. Ancak,
bu kii9iik yerle~me yeri yurt 619iisiinde yaygm bir iin kazanrm~trr. Alpullu
bu iiniinii 1926 ytlmda kurulan ~eker fabrikasma bor9ludur.
Alpullu ach ilk bala~ta Arpalz, Ayvalz, Boyalz, <;avu,lu, <;ubuk/u, Elmalz,
Kayalz, Ker;ili, Soifanlz gibi adlara benzer. Yer adlanmIZda -lz, -Ii, -lu, -W
eklerinin sik sik kullamlchgrm goriiyoruz. Bu balamdan Alpu/lu achlllll
sonundaki -/u'nun da bir ek oldugu kolayltl<la tahmin edilebilirse de,
Alpul'un ne oldugu anla~tlamaz. -lu ekini ayrrchktan sonra geri kalan Alpul
bi9irnini al pul olarak bohnek kolay degildir. Tiirk9e al sozii yer adlarmda
1 TUrk yer adlan. SOk1i. Tilrk Dili Ara~tmnalan Yilhg:1 1965. 149-153. s.
11Tilrk yer adlar1. Ke~iborlu. Tilrkoloji Dergisi IV, 1972, 89-92. s.
n Dtiden. Tiirk Dili Ara~tirmalan YdhgI 1978-1979, 17-21. s.
 524 Tiirk Dili - Tiirk Yurdu: Alpullu

ancak birka9 ornekte geger. Kastamonu ilinde Alinek adh bir koy vard!r.
Bu ad!n Al inek'ten geldigi aglktrr. Buna kaq1!Jk Manisa ilinde gegen A/agar;
ad!nm Al agaf'tan geldigi ag1k olarak soylenemez. A/agar; admm A/aagar;
bigiminden geldigi tahmin edilebilir. Nitekim Akyaz1'da bu adda bir koy
gegtigini goriiyoruz. Alaagar;'ta gegen ala soziiniin -yer adlarmda yaygm
olarak kullamld1gm1 biliyoruz : Alar;am (Igel, Mugla, Samsun, Zongul-
dak); Alaker;i (<;anakkale); Alakor; (Ankara); Alaseki (Kastamonu); Alaso-
lcii (Sinop); A/ayaka (Balrkesir, Denizli), Alayunt (Kiitahya); Alayurt (Deniz,
Ji, Samsun). Ancak, pul soziiniin yer adlarmda kullarnld!gma tamk olann-
yoruz. Bu baknndan 'al pullu' anlamma gelen bir yer ad! kolay kolay dii~ii-
niilemez.
3. Benim inancnna gore, Alpullu admm kokeninde eski bir ki~i ad!
gizlidir : Alpu (~Alpz). ·
Alpu (veya Alpz) ad! bugiin Anadolu'da ki~i adt olarak kullamlmaz.
Ancak, eski kaynaklarda Alpz ki~i ad! olarak slk slk geger. Bu ad bugiin
ancak yer adlannda saldannn~trr. drnek olarak, Zonguldak ilinde Alpz
ad!, A,agz Alp, ve Yukarz Alpz olarak geger.
Yer adlannda ld~i adlanmn yaygm olarak kullamld!gm1 biliyoruz :
Bayram (Kastamonu, Samsun, Sinop, Zonguldak); Durmu, (Kastamonu);
Dursun (Kastamonu); Satz/nu, (Manisa) Turgut (<;orum, izmir, Konya,
Mugla, Tekirdag).
Odemi, ad! da ki~i ad1 kokenli bir yer ad!drr.
Ancak, yer ad1 olarak kullarnlan ki~i adlanmn daha gok -It, -Ii, -lu,
-Iii eldni ald1gma tamk oluyoruz. Birka9 ornek : Bayramlz (Bolu, Giresun,
Kastamonu, Kayseri, Konya, Samsun); Durmu,lu -(Giimii~hane); Dursunlu
(Adana, Hatay); Turgutlu (izmir, Konya, Manisa, Samsun).
i~te bu orneklere gore, Alpul/11 ad!mn da ba~lang19ta *Alpulu ( <Af, gemination
ses ikilemesi,
pu-lu) oldugu anla~1hyor. Sonradan *Alpu/11 ad! Anadolu ve Rumeli agizlarm-
ses
da slk slk gozledigimiz bir gemination sonunda Alpul/11 bi9imini alm1~trr. kaynaşması
Anadolu ve Rumeli agizlannda buna benzer bir9ok gemination or-
- negine rastlanrr. Yer adlarmda da bu ses olayina tamk olarak segebilecegi-
miz birtaknn ornelder vardrr.
1. Bagczl/1 (Aydm). Bu ad!n Bagczlz ad!nm yerel bir bi9imi oldugn ag1ktrr.
Anadolu'da Bagczlz ad1 yanmda Bagcz/ar (Zonguldak) bigimi de kullamhr.
2. Haczllz (Tekirdag). Bn ad birgok yerde Haczlz (Giresun, Manisa,
Ordu, Samsun, Sinop, Tokat) olarak geger. Yurdumuzda Hac1/ar (Antalya,
Aydm, Bahkesir, Bolu, Burdur, Bursa, <;ankm, Isparta, Kastamonu,
Manisa, Mugla) ad! da yaygm olarak kullamhr.
3. Hocal!z (Adana). Bu ad yurdumuzun birgok yerinde Hocah (Antalya,
Giresun, Igel, Trabzon) olarak geger. Anadolu'da Hocalar (Afyon, A~talya,
Aydm, Bolu, Kastamonu, Kiitahya, Manisa, Zonguldak) bi9irni de kullamhr.
 Hasan Eren 525

4. Kapullu (Ankara, Zongnldak), A,ag1 Kapullu (Zonguldak). Ynrdu-

muzda normal olarak Kapu/u (Adana) ve Kapzlz (Kastamonn) bi9imleri
ge9er. Kapulu adma kar~rhk Kapusuz (Kastamoun) ach da kullamhr.
5. Kargzlh (Kiitahya). Bu adm normal kar~1hg1 (Kargz!z) yer ach olarak
i9el'de kullamhr.
6. Kiiselli (Denizli). Afyon, Ankara, Giresun, Kastamonu, Ordu,
Samsun, Sinop, Trabzon gibi illerde Kiiseli bi9imi ge9er.
7. Savc1/lz (Aydm). Denizli ilinde bu ad Savcz!z olarak kullamhr.
8. Tilkilli (Denizli). Ankara ve Samsun illerinde Tilkili bi9imi ge,er.
9. Yagczllz (Kocaeli). Edirne ve Manisa illerinde Yagczlz olarak kullam-
lir. Ankara, Aydm, BaWcesir, Bolu, Bursa, <;::anakkale, Denizli, 'lsparta,
izmir, Kastamonu, Kiitahya, Manisa, Mugla, Rize, Zonguldak illerinde
Yagcz[ar ach yaygm olarak ge9er.
10. Yuvallz (Kayseri). Bu adm normal kar~tlrgr Yuvalz'drr. Bu bic;im
Hatay, izmir ve Tekirdag illerinde ge9er.
*Alpulu> Alpullu gemination'unu a9tldamak i9in saychgrm bu orneklere
son veriyorum. Ancak, son olarak bir ornek daha vermek istiyorum.
Yurdumuzun bir9ok yerinde Halla9 (Antalya) ve Hal/a9/ar (Aydm,
Baltlcesir, Denizli) adh birtakmr koyler vardrr. Bu koylerin adlanm illc
bakr~ta 'halla9' olarak a9tldamak 90k kolaydrr. Be§ik9i (Antalya), Kayzkp
(Kastamonu, BaWcesir), Kay1k91/ar (Zonguldak), Pamuk9u (BaWcesir)
gibi yer adlan yanmda Hal/a9 ve Halla,lar adlarmm kullamlmas1 normaldir.
Yalmz, yurdumuzun bir9ok yerinde Ha/a9 (Afyon, Giresun, Nigde, Tokat),
Ha/a9!ar (Bolu, Kastamonu, Kiitahya), Ha!a9/z (Ankara, Giresun, Kas-
tamonu, Tokat, Zonguldak) gibi birtakmr adlar da ge9er. Bu adlann Kalar
boyundan kalchgr anla~1hyor. Bu adm Anadolu'da Kalaf (Bolu, Samsun,
Sinop), Kala,lz (Kastamonu, Sinop, Tokat) olarak sakland1grm da biliyoruz.
Bu eski adm le-> h- degi~mesi iizerine Halaf'a 9evrildigi anla~tlryor. i~-
te bu Hala9 admm ilk bakr~ta gemination'a ugrad1gr ve Hal!a9 bi9imini
alchgr dii~iiniilebilir. Ancak, Halla, bi9iminin olu~masmda halla, soziiniin
roliinii de goz oniinde tutmak gerekir. Buna gore, Hal!a9 bi9iminin olu~-
masmda daha 90k bir hallc etimolojisinden soz edilebilir.
Hala, > Hal!a9 ornegini bir yana b1rakahm. Yazimm 3. boliimiinde
s1ralachgrm orneklerin a9tlc tantld1grm kullanahm. 13u orneklere gore,
Alpullu achnm *Alpulu bi9iminden geldigi a9tlc olarak anla~1hyor. *Alpulu
ach ise A!pu (-Alpz) ki~i admm -/11 ekiyle yaptlnu~ bir tiirevidir.
Tiirk9e Alpu (-Alpz) ki~i admm kokeni ozel olarak tarl!~tlmaya deger. 1
1
W. Barthold, islfrm Ansiklopedisi'nde c;Ilcan relebi maddesinde, Max van Berchem'in
(Ozel bir mektubunda) Mezopotarnya'da Artuklulann kulland1klan Alpz adma dikkatini c;ek-
tig:ini biidirmi~:ti. Barthold. bu adm Alp yerine kullamld1gm1 eklemi~ti. Bundan ba~ka Sel-
c;uklu ve Karahanhlann kulland1klan <;a§n adm1~ da "muhtemel olarak" Tilrkc;e rakrr 'do£an'
sOzilnden geldigini belirtmi~ti. Ona gOrc, bu adlann sonunda ge~cn :..1 (,-..,; -i) bir ektir.