NEOLIT – MLAĐE KAMENO DOBA (6000 – 3200. GODINA P.N.

E)

Područje koje danas obuhvata Bosna i Hercegovina ima veliki značaj za proučavanje neolitskih
kultura Evrope. Putevi, doline rijeka Save, Bosne, Spreče i Ukrine, Neretve spajale su dva posebna
prahistorijska svijeta srednjeevropski sa balkansko-mediteranskim. Stoga se ova oblast nalazi u
središtu uticaja tokom cijele prahistorije, koji su doveli do stvaranja novih kultura sa specifičnim
karakteristikama.

Poslije velikih klimatskih promjena tokom pleistocena (paleolit), početkom halocena, stvoreni
si prirodni uslovi za početak zemljoradnje i stočarstva u Panonskoj niziji. Stavara se nova ekonomika
zasnovana proizvodnji hrane. Ovaj složeni ekonomski proces obilježen je kao „neolitska revolucija“
nastao u drugoj polovini VI milenijuma p.n.e. Stvaraju se stalna naselja u blizini rijeka, jezera i bara,
povećana gustina naseljavanja i počinje pripitomljavanje životinja. Obrada zemlje i ubiranje plodova
postaje glavni izvor egzistencije. Alatke se izrađuju od glačanog kamena i kosti. Počinje upotreba
keramičkog posuđa. Lov ostaje i dalje jedno od glavnih zanimanja ljudi u mlađem kamenom dobu.

Ovo razdoblje u Bosni i Hercegovini obilježavaju zemljoradničke kulture u ranom i srednjem

neolitu starčevačka, u poznom neolitu vinčanska i sopotsko – lenđelska kultura.

Starčevačka kultura

U periodu ranog i srednjeg neolita starčevačka kultura je rasprostranjena u sjeveroistočnom

dijelu Bosne i Hercegovine. Nosioci ove kulture bili su zemljoradnici, o čemu svjedoči ambari ukopani
u zemlju, pljeva u kućnom lijepu i ostaci ugljenisanih žitarica. Da su se bavili stočarstvom i lovom
potvrđuje velika količina nađenih kostiju pripitomljenih i divljih životinja. Nalazi udica i harpuna
ukazuje da je ribolov bio važan izvor ishrane.

Stanovalo se u zemunicama i poluzemunicama građenim od kolja i pletera, oblijepljenih blatom,

Mrtve su sahranjivali u okviru naselja u jamama u zgrčenom položaju. Nosioci starčevačke kulture
izrađuju kvalitetnu keramiku često ukrašenu slikanim motivima.

Vinčanska kultura

Vinčanska kultura smjenjuuje starčevačku na našoj teritoriji a vremenski obuhvata pozni neolit
i početak eneolita. Rasprostranjena je u sjeveroistočnom dijelu Bosne i Hercegovine, većem dijelu
vojvodine i Srbije.

Veliki broj naselja iz ovog perioda potvrđuje da se prešlo na sjedilački način života. Naselja su
locirana u blizini vode, na riječnim terasama i lesnim gredama. Stanuje se u zemunicama i kućama,
koje su pravougaonog oblika sa jednim ili više odjeljenja. Izgrađene u od kolja opletenog prućem,
oblijepljene blatom, sa pećima u pojedinim odjeljenjima. Većina kuća je stradala u požaru, te se na
podovima nalazi cjelokupno pokućstvo: keramičke posude, alatke i žrvnjevi.

O zemljoradničkoj komponenti navedenih kultura govore velike glinene posude za čuvanje

zrnaste hrane, poljoprivredne alatke za obradu zemlje, žrvnjevi za mljevenje žita kao i ostaci
ugljenisanih žitarica.

Nov način života i rada stvorio je kod neolitskog čovjeka nove osnove za razvoj vjerovanja,
primitivne magije i umjetnosti. Veliki broj idola od pečene zemlje, pretežno ženske figure, nađene u
vinčanskim naseljima povezuje se sa kultom boginje – majke, simbol plodnosti.
 U periodu vinčanske kulture sahranjivalo se u manjim nekropolama. Pokojnici su polagani u
zemlju na bok u zgrčenom položaju. U grobove su stavljani prilozi: keramičke posude, kamene i
koštane alatke i nakit, što potvrđuje postojanje kulta vezanog za sahranjivanje.

ENEOLIT – BAKARNO DOBA (3200 – 2000. GODINE P.N.E.)

Promjene u materijalnoj i duhovnoj kulturi na prijelazu IV u III milenijum p.n.e. izazvane

pojavom i upotrebom metala učinile su da iz osnova izmijene postojeće neolitske kulture. One
postepeno nestaju i na mjesto njih u Vojvodini se pojavljuju nove kulture sa novim obilježjima. Poslije
neolitske revolucije koja je donijela velike promjene u ekonomici i načinu života prahistorijski ljudi,
pojava metalurgije znači novi skok u razvoju prahistorijskog društva.

Proučavajući materijalnu kulturu i način sahranjivanja došlo se do saznanja da su autohtone

kulture u pojedinim periodima ostale izolovane i da nastavljaju svoj razvoj, prilagođavajući se novim
uslovima i naćinu života. Za razliku od zemljoradničkih neolitskih kultura nove, migracione kulture su
nosioci progresa, jer su došli u dodir sa drugim kulturama i od njih preuzimali nova saznanja koja su
im omogućavala bolji život. Tako je korišćenje bakra vrlo brzo bilo prihvaćeno u većini kultura
eneolita.

U Bosni i Hercegovini se izdvajaju kulture autohtonog migracionog faktora.