PRENOS TOPLOTE KROZ KONSTRUKCIJU

Sadržaj
Termodinamičke veličine 1
Temperaturno polje i gradijent temperature 2
Provođenje 3
Koeficijent toplotne provodljivosti 5
Provođenje toplote kroz ravan jednoslojan zid 8
Provođenje toplote kroz višeslojni ravan zid 10
Strujanje 13
Njutnov zakon konvekcije 13
Koeficijent prelaza toplote 13
Zračenje 15
Štefan-Bolcmanov zakon zračenja 15
Emisivnost 17
Kombinovani način prenosa toplote 18
Prenošenje toplote kroz jednoslojan ravan zid okružen vazduhom 18
Prenošenje toplote kroz ravan višeslojan zid okružen vazduhom 20
Literatura 33
PRENOS TOPLOTE
Toplotna energija (toplota) se uvijek prenosi sa toplijeg na hladnije tijelo kao posljedica
temperaturne razlike među njima. U takvom procesu hladnije tijelo se zagrijava na račun
toplijeg odnosno troši njegovu energiju. Prenos toplote kroz omotač zgrade (zidovi,
prozori, vrata, pod, krov) se odvija u zavisnosti od strukture, toplotnih svojstava i debljine
ugrađenih materijala.
Prenos toplote može se odvijati na 3 načina:
 provođenjem (kondukcijom),
 strujanjem (konvekcijom),
 toplotnim zračenjem (toplotnom radijacijom).

Termodinamičke veličine

Temperatura je osnovna fizička veličina određena raspodjelom energije čestica (atoma,

molekula, jona) koje čine tijelo. U praksi se koriste dvije skale za temperaturu:
- Empirijska ili Celzijusova na kojoj je 0 oC trojna tačka vode, a 100 oC tačka
ključanja vode pri pritisku od 1 Atmosfere.
- Termodinamička ili Kelvinova skala na kojoj je 0 K apsolutna nula, što iznosi -
273.15oC
Količina toplote Q [J] jeste energija koja se prenosi sa jednog tijela na drugo kao rezultat
temperaturne razlike među njima. U zavisnosti od procesa prenosa toplote algebarska
vrijednost količine toplote može biti:
<0 tijelo prima toplotu od okruženja;
>0 tijelo predaje toplotu okruženju;
=0 nema razmjene toplote sa okolinom (tijelo i okolina su na istoj temperaturi
odnosno u toplotnoj ravnoteži).
Toplotni kapacitet tijela C predstavlja količinu toplote koju je potrebno dovesti supstanci
da bi se zagrijala za 1 K (1°C), označava se sa C i izražava u J/K.

C=Q/ΔT (J/K)

Specifični toplotni kapacitet c (specificna toplota) supstance je količina toplote koju je

potrebno dovesti da se 1 kg neke supstance zagrije za 1 K, označava se sa c, a izražava u
J/kg·K.
Specifična toplota je veoma važna veličina u građevinarstvu jer predstavlja mjeru
sposobnosti akumulacije - skladištenja toplote, a za pojedine materijale prikazan aje u
Tabeli 1.
c=Q/(mΔT)=C/m (J/kgK).
 Građevinski materijal Specifični toplotni
kapacitet c(J/kg•K)

Beton 1000

Staklo 750

Drvo 1600

Mineralna vuna 1030

Celik 450

Puna cigla 1000

Celulozna vlakna 1600

Tabela 1: Specifična toplota različitih građevinskih materijala.

Temperaturno polje i gradijent temperature

Temperaturno polje je određeno prostorom i vremenom. Ukoliko je temperatura ista u

svim tačkama prostora takvo polje naziva se izotermno. Promjenu temperature duž nekog
pravca kvanitifikuje gradijent temperature.
Gradijent temperature je vektor normalan na izotermnu površinu (t) sa smjerom prema
susjednoj izotermnoj površini veće temperature (t+dt), a intenzitet mu je jednak
parcijalnom izvodu temperature duž tog pravca (dt/dn) ili pojednostavljeno rečeno
gradijent temperature predstavlja brzinu promjene temperature duž nekog pravca
(x, y, z). Ilustracija je prikazana na Slici 1. Matematički posmatrano gradijent predstavlja
vektor koji ima 3 prostorne i jednu vremensku koordinatu t=t(x,y,z,):
 Slika 1. Gradijent temperature.

Kao vektorska veličina, gradijent temperature će imati predznak + u smjeru porasta

temperature (kao što je prikazano na Slici 1) i predznak – u smjeru opadanja temperature.
U zavisnosti od vremena temperaturno polje, a samim tim i prenos toplote može biti:
- Stacionarno (količina toplote koja se prenese kroz poprečni presjek zida u jednici
vremena je stalna veličina, tj. ne zavisi od vremena, t=t(x, y, z));
- Nestacionarno (količina toplote koja se prenese kroz poprečni presjek zida u
jednici vremena je promjenljiva veličina i zavisi od vremena, t=t(x, y, z, )).
Pošto je brzina promjene temperature mnogo veća duž pravca normalnog na element
površine građevinske konstrukcije nego na ostala dva pravca u daljem razmatranju će se
koristiti samo ovaj pravac koji će biti označen sa x. Dakle, gradijent temperature može se
predstaviti jednačinom:

Provođenje

Provođenje je prenos energije (toplote) usljed temperaturne razlike između tijela u

toplotnom kontaktu1 kroz direktne sudare molekula pri čemu čestice sa većom
molekularnom kinetičkom energijom predaju svoju energiju česticama sa manjom
molekularnom kinetičkom energijom. Ovaj vid prenosa toplote može se odvijati u svim
vrstama supstance: čvrstim tijelima, tečnostima i gasovima, a za provođenje je uvijek
potreban medijum odnosno neka materijalna sredina. Provođenje kao jedini vid prenosa
toplote se sreće samo kod čvrstih tijela npr. prenos toplote kroz elemente konstrukcije
zgrade (zid, pod, krov i sl.).
Proces prenosa toplote provođenjem može se opisati pomoću Prvog Furijeovog zakona
termlane kondukcije.

1
Prilikom prenosa toplote provođenjem nema strujanja mase i miješanja supstance.
Furijeov zakon provođenja(empirijski zakon termalne kondukcije)2 glasi: brzina
prenosa toplote u tački čvrstog tijela, tečnosti ili gasa srazmjerna je negativnom
temperaturnom gradijentu u toj tački što se može zapisati na sljedeći način:

Pošto je gustina toplotnog fluksa vektorska veličina znak minus u jednačini znači da se
toplota kreće u negativnom smjeru (od više ka nižoj temperaturi) odnosno suprotno smjeru
gradijenta temperature. Da bi prethodna jednačina prešla u jednakost uvodi se koeficijent
srazmjernosti odnosno koeficijent koji predstavlja kvantitativnu mjeru toplotne
provodljivosti materijala i obilježava se sa λ[W/mK].

Za konačne promjene temperature dt se može zamijeniti sa , a infinitezimalna debljina

zida dx sa te se prethodna jednačina može zapisati u integralnom obliku:

Ilustracija 2. Prenos toplote kroz jednoslojan zid.

Pri opisivanju prenosa toplote često se koriste i druge fizičke veličine kao što su toplotni
fluks i količina toplote.
Brzina protoka toplote ili toplotni fluks (eng. heat flow) Φ jeste količina energije koja
protekne u toku vremenskog intervala. U diferencijalnom i integralnom obliku jednačine
za toplotni fluks se mogu zapisati, redom:
dQ  J  Q
  s  W ,   
2 d  (1768-1830)

Baron Jean Baptiste Joseph Fourier je objavio njegov impresivan rad u knjizi
Theorie Analztique de la Chalerur 1822 u kojoj je opisao kompletnu teoriju prenosa toplote
kondukcijom.
Očigledno je da toplotni fluks ima dimenziju snage u fizici i izražava se u Vatima[W].
Količina toploteQ (eng.heat) koja se prenese sa jednog tijela na drugo ili sa jednog mjesta
na drugo usljed temperaturne razlike među njima dobija se jednostavno iz prethodne
jednačine:

Gustina toplotnog fluksa (eng. heat flow rate) - količina toplote koja se u prenese kroz
jediničnu površinu (dS) u jedinici vremena (d može se zapisati u diferencijalnom i
integralnom obliku preko navedenih veličina:

d 2Q W  Q
q m  , q 
dS  d  
2
S  

Koeficijent toplotne provodljivosti

Koeficijent toplotne provodljivosti (eng. thermal conductivity)  [W/mK] predstavlja

količinu toplote koja se prenese u toku jednog časa kroz sloj nekog materijala debljine 1 m
preko površine 1 m2 pri temperaturskoj razlici od 1 K i izražava se u W/mK. Koeficijent
toplotne provodljivosti je fizičko svojstvo materijala i predstavlja veoma važnu veličinu u
procesu prenosa toplote i toplotne izolacije. Zavisi od vrste materijala, odnosno gustine i
poroznosti (Slika 3), količine vlage u materijalu (Slika 4) i ambijentalne temperature
(Slika 5).

Ilustracija 3 Promjena toplotne provodljivosti materijala sa gustinom

Ilustracija 4 Koeficijent toplotne provodljivosti materijala u zavisnosti od vlažnosti.
Ilustracija 5. Koeficijent toplotne provodljivosti materijala u zavisnosti od
temperature.

Zbog različitih mehanizama koji se odvijaju unutar supstance javljaju se i razlike u

toplotnoj provodljivosti materijala pa tako imamo dobre toplotne provodnike, toplotne
izolatore itd.
Sa porastom količine vlage u materijalu raste i toplotna provodljivost materijala. Zbog
toga je veoma važno kod građevinskih materijala da vlaga ne dospije u materijal jer se
time mijenjaju njegova toplotna svojstva, povećava toplotna provodljivost i samim tim
javalju povećani toplotni gubici.
Toplotna provodljivost supstance – materijala zavisi i od temperature (Slika 5). U dobrim
toplotnim provodnicima koeficijent toplotne provodljivosti opada sa temperaturom.
Nasuprot tome u toplotnim izolatorima, sa porastom temperature raste koeficijent toplotne
provodljivosti materijala.
Efektivni koeficijent toplotne provodljivosti izolatora nalazi se u intervalu 0.02 W/mK do
0.04 W/mK.
Važno je zapamtiti red veličine koeficijenta toplotne provodljivosti kako bi se izbjegle
greške pri računu i makar aproksimativno uradili osnovni proračuni u svakodnevnoj
inženjerskoj praksi.
Koeficijenti toplotne provodljivosti različitih građevinskih materijala dati su u tebalama u
dodatku A.

Provođenje toplote kroz ravan jednoslojan zid

Kao najjednostavniji slučaj posmatrajmo prenos toplote provođenjem kroz jednoslojan

ravan homogen zid u stacionarnom slučaju (Slika 6).

Ilustracija 6. Provođenje toplote kroz jednoslojan zid.

Primjenjujući Furijeov zakon na 1-D (poprečni presjek zida) dobija se gustina toplotnog
fluksa:

gdje je λ=const. i ne zavisi od debljine zida (x).

Ukoliko su poznate temperature unutrašnje i spoljašnje strane zida tuz, tsz i njegova debljina
x=d, prethodna jednačina integracijom po dt i dx svodi na oblik:

gdje (tsz- tuz)/d predstavlja gradijent temperature. Sređivanjem jednačine dalje se dobija:
odnosno

gdje je RT=d/ [m2K/W] - toplotna otpornost (eng. thermal resistance) jednoslojnog

zida.
Recipročna vrijednost toplotne otpornosti naziva se koeficijent prolaza toplote (eng. heat
transfer coefficient, heat transmittance, U-value) i izražava se u W/m2K, a predstavlja
kvantitativnu mjeru toplotne izolacije zida.

U=1/R [W/m2K]

Dalje se gustina toplotnog fluksa može zapisati u sljedećem obliku:

q
t uz 
 t sz

 U t uz  t sz 
RT
Dakle, gustina toplotnog fluksa srazmjerna je razlici temperatura unutrašnje i
spoljašnje strane zida, a koeficijent srazmjernosti predstavlja koeficijent prolaza toplote
o kojem će kasnije biti nešto više riječi. Dalje se, ukupna količina toplote koja protekne
kroz zid površine S u toku vremena τ može izraziti kao:

Q  qS 
t wi  t wo  
S  U t wi  t wo S 
RT
Koristeći Furijeov zakon u diferencijalnom obliku:

i razdvajajući promjenljive dobija se:

dalje se integraljenjem ovog izraza:

dobija
Konačno, izraz za temperaturno polje unutar zida ima oblik:

Ako iskoristimo izraz za q za ponate vrijednosti temperature na granicama zida koji je

prethodno izveden

Zamjenom u prethodnu jednačinu dobija se:

Odakle je izraz za temperaturno polje

Na osnovu poslednjeg izraza zaključujemo da se kroz ravan homogen zid temperatura

mijenja linearno i da opada sa debljinom zida.

Provođenje toplote kroz višeslojni ravan zid

Posmatrajmo sada višeslojni ravan homogeni zid koji se sastoji iz više slojeva različitih
materijala (Slika 7). Pretpostavljamo da su poznate debljine slojeva di i njihova toplotna
provodljivost λi kao i temperature na granicama zida sa unutrašnje i spoljašnje strane tj. tuz
i tsz. U stacionarnom stanju (bez toplotnih izvora i gubitaka u zidu) količina toplote koja
protekne kroz bilo koju izotermsku površinu višeslojnog zida (sloja) je konstantna
q=const. te se može zapisati q1=q2=q3=const=q.

Ilustracija 7. Provođenje toplote kroz troslojan ravan zid.

Ukoliko se temperature između slojeva zida označe sa t12, t23, primjenjući Furijeov zakon
za svaki sloj zida dobija se sistem jednačina:

Pošto je temperaturno polje stacionarno gustine fluksa su iste u svakom sloju te se q može
eliminisati iz prethodnih jednačina:

Sabiranjem lijeve i desne strane sistema jednačina dobija se:

Kako ste temperature na kontaktu slojeva međusobno ponište, sa lijeve strane jednačine
ostaje samo razlika unutrašnje i spoljašnje temperature:

Dobija se izraz za gustinu toplotnog fluksa kroz troslojni zid:

Ovaj izraz se dalje može uopštiti na n-slojeva zida poznatih karakteristika tj. debljina di i
toplotnih provodljivosti λi
Temperatusko polje u svakom sloju može se odrediti iz Furijeovog zakona u
diferencijalnom obliku integraljenjem lijeve i desne strane, kao što je to urađeno u slučaju
jednoslojnog zida i zamjenom q vrijednosti koja je izračunata za poznate granične uslove
za svaki sloj:

Za proračun graničnih temperature između dva sloja potrebno je izračunati q za svaki sloj i
staviti u prethodne jednačine:

Ako se uvede ekvivalentna toplotna otpornost višeslojnog zida R (ukupna otpornost)

kao zbir toplotnih otpornosti svih slojeva zida gustina toplotnog fluksa kroz trosoljan zid
se može zapisati u obliku:
tu  t s
q ,
RT
n
di m2 K 
n
gdje je RT   RTi   
i 1 i 1  i  W 

Koeficijent prolaza toplote U višeslojnog zida je dat relacijom:

1 1 W 
U   2 
n
di R m K 

i 1 i
kada bi se prenos toplote kroz zid odvijao samo usljed temepraturne razlike unutrašnje i
spoljašnje površine zida. Dakle, navedene vrijednosti toplotnog otpora i koeficijenta
prolaza toplote karakterišu samo zid i njegova toplotna svojstva. Međutim, u praksi,
toplota se prenosi iz prostorije kroz zid na spoljašnji vazduh, usljed temperaturne
razlike vazduha unutar prostorije i spoljašnjeg vazduha zbog čega se u obzir mora
uzeti i strujanje vazduha uz zid, te shodno tome modifikovati gornja jednačina.

Strujanje

Strujanje (konvekcija) predstavlja pomjeranje grupa molekula fluida iz oblasti više u

oblast niže temperature. Za konvekciju je uvijek potreban medijum, a dešava se samo u
fluidima (tečnostima i gasovima). Prenos toplote konvekcijom nikada nije jedini proces i
redovno je praćen kondukcijom.Ukoliko je konvekcija izazvana samo temperaturnom
razlikom fluida nastaje prirodna konvekcija, a ukoliko je razlog njenog nastanka neka
spoljašnja prinudna sila (fen, pumpa i sl.) radi se o prinudnoj konvekciji. Primjeri
konvekcije su: sistemi grijanja sa toplom vodom, kretanje vazdušnih struja, strujanje
vazduha u prostoriji, prenos toplote kroz vazduh, prenos toplote sa zida na vazduh i
obrnuto. Strujanje ne zavisi od svojstava materijala površine već samo od svojstava fluida.
Ipak, oblik i veličina površine će uticati na strujanje i prenos toplote.

Njutnov zakon konvekcije

Njutnov zakon konvekcije (hlađenja) glasi: Konvektivni intenzitet (gustina) toplotnog

fluksa (između fluida i čvrstog tijela) proporcionalan je razlici temperature čvrstog tijela i
okolnog fluida:

q   t f  t z   t f  t w 
1
R
gdje je:
a[W/m2K] – koeficijent prelaza toplote (sa vazduha na zid i obrnuto),
tf[C] – temperatura fluida (vazduha),
tf[C] – temperatura zida,
R=1/a[m2K/W] – toplotna otpornost vazduha.

Koeficijent prelaza toplote

Koeficijent prelaza toplote  [W/m2K] predstavlja količinu toplote Q koja se kroz 1 m2

površine nekog sloja razmjeni u 1 s kada temperaturska razlika između neometanog sloja
vazduha i površine sloja iznosi 1 K. Ovaj koeficijent zavisi od niza faktora:
  fizičkih (termalna provodljivost, gustina supstance, specifični toplotni kapacitet,
viskoznost, zapreminski koeficijent širenja),
 geometrijskih (geometrija površine, stanje površine – uglačanost, ravna- kriva,
vodoravna -uspravna i sl.)
 hidrodinamičkih svojstva fluida (temperaturna razlika zida i fluida).
Pri prelazu toplote sa vazduha na zid (ili obrnuto) javljaju se svi vidovi prenosa toplote, pri
čemu se provođenje može zanemariti, tako da se koeficijent prolaza toplote sastoji iz
udjela zračenja r i udjela konvekcije c. Za izračunavanje r i c daje se postupak
proračuna propisan u u SRPS ISO 6946:

  c r

Udio koji uključuje konvekciju pri prelazu toplote sa vazduha na zid daje se:
- za unutrašnje površine u zavisnosti od pravca toplotnog toka
 ci  5,0W/m 2 K pri uvis usmjerenom toplotnomprotoku,
 ci  2,5W/m 2 K pri horizontalno usmjerenom toplotnomprotoku,
 ci  0,7W/m 2 K pri uvis naniže usmjerenom toplotnomprotoku.
- za spoljašnje površine u zavisnosti od brzine vjetra v(m/s)

 ce  4  4vW / m 2 K 

i kao što se vidi predstavlja linearnu funkciju brzine vjetra, odnosno raste sa brzinom
vjetra.
Toplotna otpornost unutrašnjeg i spoljašnjeg vazduha u opštem slučaju data je u Tabeli 2,
a detaljniji pregled u Tabeli 2 u Prilogu A.

Toplotna otpornost Toplotna otpornost

unutrašnjeg spoljašnjeg
vazduha R vazduha R
(m2K/W) (m2K/W)
Pri uvis usmjerenom 0.10 0.04
toplotnom protoku
Pri horizontalno usmjerenom 0.13 0.04
toplotnom protoku
Pri naniže usmjerenom 0.17 0.04
toplotnom protoku

Tabela 2: Toplotna otpornost unutrašnjeg i spoljašnjeg vazduha.

 Zračenje

Toplotno zračenje predstavlja prenos toplote pomoću elektromagnetnih talasa u

intervalu talasnih dužina od 0.1 do 10 m. Zračenje se javlja kao rezultat
promjene elektronske konfiguracije atoma i molekula. Za razliku od provođenja i
strujanja, zračenje se odvija i u vakumu, a toplotu zrače i apsorbuju sva tijela
koja se nalaze na temperaturi iznad apsolutne nule (0 K). Zračenje je ujedno i
najbrži vid prenosa toplote jer se odvija brzinom svjetlosti (c=2.998·10 8 m/s).
Primjeri toplotnog zračenja su: zračenje Sunca, fasada, krovova i sl. Ovaj vid
prenosa toplote zavisi od fizičkih karakteristika i temperature emitujućeg tijela,
talasne dužine, stanja površine koja emituje, a kod gasova i debljine emitujućeg
sloja i pritiska gasa.

Ilustracija 8: Spektar EM zračenja.

Štefan-Bolcmanov zakon zračenja

Štefan-Bolcmanov zakon zračenja glasi: Maksimalna izračena gustina toplotnog fluksa

koju neka površina apsolutne temperature T može izračiti srazmjerna je četvrtom stepenu
temperature površine (T) (Slika 9) :
I   T 4

gdje je:
  5.67  108 W / m 2 K 4   Štefan  Bolcmanova konstanta
e[-] – emisivnost tijela,
T[K] – temperatura tijela koje zrači toplotu.
Dozračena energija E koja padne na neku površinu može biti (Slika 10):
- apsorbovana (upijena) Ea,
- reflektovana (odbijena) Er,
- prozračena (propuštena) Et.
U skladu sa zakonom održanja energije mora da važi:

Odnosno da je ukupna energija koja je pala na površinu jednaka zbiru energije

reflektovane od površine, transmitovane kroz površinu i apsorbovane od strane površine.

Dijeljenjem pretposlednje jednačine sa ukupnom energijom E, dobija se:

gdje je:
r=Er/E[-] – koeficijent refleksije (dio dozračene energije koji tijelo odbija),
t=Et/E [-] - koeficijent transmisije (dio dozračene energije koji tijelo propušta),
a=Ea/E [-] –koeficijent apsorpcije (dio dozračene energije koji tijelo apsorbuje).

Ilustracija 9. Emitovana energija tijela u zavisnosti od temperature.

Takođe važi i da je: , što znači da je koeficijent emisije jednak

koeficijentu apsorpcije tijela na određenoj temperaturi.
Idealan primjer tijela koje zrači toplotu jeste apsolutno crno tijelo koje absorbuje
cjelokupno zračenje, svih talasnih dužina, pravaca i polarizacija, koje na njega pada (a=1,
r=0, t=0) i ne reflektuje ništa. Apsolutno crno tijelo ne postoji u prirodi, a najpribližnijia
svojstvima apsolutno crnog tijela je čađ za koju se koeficijent apsorpcije nalazi u intervalu
a=0,9÷0,96.
Koeficijent emisivnosti za građevinske materijale nalazi se u opsegu 0.85-0.95, 0.95 asfalt,
azbest i sl., a za polirano zlato svega 0.01.
Takođe, apsolutno crno tijelo je i idealan emiter odnosno emituje maksimalno zračenje što
je dato Štefan-Bolcmanovim zakonom.
Apsolutno bijelo tijelo reflektuje sve zračenje koje na njega pada (a=0, r=1, t=0), dok
apsolutno providno tijelo propušta cjelokupno zračenje (a=0, r=0, t=1).

Ilustracija 10 Energija dozračena nekoj površini se dijelom odbija, dijelom propušta,

a dijelom apsorbuje.

Emisivnost

Emisivnost predstavlja sposobnost materijala da zrači energiju, a kvantifikuje se

koeficijentom emisivnosti ε koji predstavlja odnos izračene energije nekog materijala i
izračene energije idealnog emitera-apsolutno crnog tijela iste temperature).
Bezdimenziona je veličina, a zavisi od:
o talasne dužine;
o strukture i stanja površine koja emituje;
o temperature površine.
Koeficijenti emisivnosti ε raznih površina pri temperaturama 0 ºC i 100 ºC prikazani su u
Tabeli 3.

Materijal 
Aluminijum, valjani sjajni 0.05
Beton 0.93
Staklo 0.90
Drvo 0.94
Malter, gipsani 0.93
Pjesak, suvi 0.88
Ciglani blok, crveni 0.93

Tabela 3: Koeficijent emisivnosti materijala.

Emisivnost materijala je veoma bitna osobina energetski efikasnih rješenja transparentnih

površina poput prozora i balkonskih vrata te je sve vise u upotrebi niskoemisiono staklo,
često označavano kao Low-E. Staklo je presvučeno tankim metalik filmom čime se
smanjuje prohodnost toplotnih zraka kroz staklo dok se istovremeno propušta svjetlost,
odnosno, reflektuje toplotu natrag u pravcu njenog izvora. To praktično znači da ljeti
toplotni zraci Sunca ne prodiru u prostoriju, a zimi se toplota grijnih tijela ne gubi kroz
prozore usljed velike emisivnosti.
Pri prenosu toplote zračenjem važnu ulogu imaju i boje, naročito pri prenosu toplote preko
fasada, pa tako u dijelovima gdje je tamna boja dolazi do povećane apsorpcije i
zagrijavanja objekta, a u dijelovima gdje je svjetlija boja npr. ravni krovovi zračenje se ne
upija.

Kombinovani način prenosa toplote

U svakodnevnoj praksi susrećemo se sasva tri načina prenosa toplote istovremeno. Obično
su provođenje i konvekcija procesi koji su praćeni jedan drugim, kada se toplota prenosi sa
fluida na fluid. Ako posmatramo proces prenošenja toplote u opštem slučaju on uključuje:
- prelazak toplote sa toplijeg fluida na zid,
- provođenje toplote kroz zid,
- prelazak toplote sa zida na hladniji fluid.

Prenošenje toplote kroz jednoslojan ravan zid okružen vazduhom

Neka je dat ravan homogen zid, debljine d i toplotne provodljivosti λ, pri čemu su poznate
temperature vazduha unutar i izvan prostorije tu i ts, respektivno kao i koeficijenti prelaza
toplote sa vazduha na zid unutar i izvan prostorije u, s (Slika 11). Gustine toplotnog
fluksa pri prelazu toplote sa vazduha na zid, unutrašnje površine zida na spoljašnju
površinu zida i sa spoljašnje površine zida na vazduh su date sljedećim jednačinama:

q   u (t u  t uz ), q  (t uz  t sz ), q   s (t sz  t s )
d
gdje je:
au[W/m2K] – koeficijent prelaza toplote sa unutrašnjeg vazduha na zid,
as[W/m2K] – koeficijent prelaza toplote sa zida na spoljašnji vazduh,
tu[C] – temperatura unutrašnjeg vazduha,
ts[C] – temperatura spoljašnjeg vazduha,
tuz[C] – temperatura unutrašnje površine zida,
tuz[C] – temperatura spoljašnje površine zida,
λ[W/mK] – koeficijent toplotne provodljivosti jednoslojnog zida,
d[m] – debljina zida.
Gustina toplotnog fluksa dobija se rješavanjem prethodnog sistema jednačina pod
pretpostavkom da se radio o stacionarnom prenosu toplote što znači da je q=const:

Toplotna otpornost ravnog homogenog zida predstavlja imenilac u poslednjoj jednačini:

1 d 1 m2 K 
R  
u   s  W 
Vrijednosti toplotne otpornosti u međuproračunima treba zaokruživati na 3 decimalna
mjesta.

Ilustracija 11.Prenos toplote kroz jednoslojan ravan homogen zid okružen

vazduhom.

Koeficijent prolaza toplote U [W/m2oC] brojno je jednak količini toplote koja u

jedinici vremena protekne kroz jediničnu površinu pregradnog zida sa strane
toplijeg na stranu hladnijeg fluda ako je razlika njihovih temperatura 1 °C:
1 1  W 
k U  
R 1 d 1  m 2 K 
 
u  s
 Prenošenje toplote kroz ravan višeslojan zid okružen vazduhom

Neka je dat višeslojni ravan homogeni zid koji se sastoji iz više slojeva različitih
materijala okružen vazduhom.Pretpostavljamo da su poznate debljine slojeva di i njihova
toplotna provodljivost λi kao i temperature unutrašnjeg i spoljašnjeg vazduha tu i ts i njima
odgovarajući koeficijenti prelaza toplote u, s, respektivno.U stacionarnom stanju (bez
toplotnih izvora) količina toplote koja protekne kroz bilo koju izotermsku površinu
višeslojnog zida jednaka je tj. q1=q2=q3=const. U razmatranom slučaju prenos toplote
uključuje:
- prelaz za vazduha na zid (strujanje i zračenje);
- provođenje kroz zid (provođenje);
- prelaz sa zida na vazduh (strujanje i zračenje),
te se gustina toplotnog fluksa može predstaviti jednačinama za prelaz toplote sa fluida na
zid:

q   u (t u  t uz ), q   s (t sz  t s )

i provođenje toplote kroz pojedine slojeve zida:

1
q t uz  t12 
d1
2
q t12  t 23 
d2

q
3
d3
t 23  t sz 
U slučaju višeslojnog zida prethodni sistem jednačina se svodi na:

tu  t s
q n
 U (t u  t s )
1 di 1
 
u i 1 i s
gdje je:
tu [ºC]-temperatura unutrašnjeg vazduha,
ts[ºC]-temperatura spoljašnjeg vazduha,
u [W/m2K] – koeficijent prelaza toplote sa vazduha u prostoriji na unutrašnju ,površinu
zida,
s [W/m2K]– koeficijent prelaza toplote sa spoljašnje površine zida spoljašnji vazduha,
di [m]– debljina i-tog sloja zida,
i [W/mK]– toplotna provodljivost i-tog sloja zida.
Toplotna otpornost R (m2K/W) višeslojnog zida data je izrazom:
n
1 di 1
R  
i i 1 i e
Što je veća toplotna otpornost zida ili bilo kojeg elementa građevinske konstrukcije to je
bolja toplotna izolacija. Toplotna otpornost zida može se smanjivati pogodnim izborom
materijala boljih toploto-izolacionih svojstava (manje λ) ili za isti matrijal povećavanjem
debljine sloja odabranog materijala (odabranog λ).
Ukupna toplotna otpornost kao krajnji rezultat zaokružuje se na dva decimalna mjesta.
Koeficijent prolaza toplote (U-vrijednost (W/m2K))3 višeslojnog zida iznosi:
1 1
k U   n
1 di 1

R

i i 1 i e
Koeficijent prolaza toplote daje kvatitativnu mjeru kvaliteta toplotne izolacije elementa
građevinske konstrukcije. Što je U-vrijednost manja, odnosno otpor veći, to je objekat
bolje izolovan. Najmanje dozvoljene vrijednosti koeficijenta prolaza toplote za pojedine
elemente konstrukcije određene su Pravilnikom o energetskoj efikasnosti zgrada i date su
u Prilogu A u skladu sa Pravilnikom Srbije s obzirom na to da u Republici Srpskoj
odgovarajući Pravilnici još uvijek nisu stupili na snagu.

3
Važno je skrenuti pažnju na činjenicu da koeficijent prolaza toplote ima istu jedinicu kao i koeficijent
prelaza toplote, a to je W/m2K.
Prilog A:
Toplotne karakteristike građevinskih materijala
Tabela 1: Toplotna svojstva materijala.
 Relativni
Specifična Toplotna koeficijent
Gustina,
toplota, provodljivost, difuzije
Materijal / proizvod ρ
c λ vodene
kg/m3
J/(kgxK) W/(mxK) pare,
μ
I ZIDOVI
1. Puna opeka (šupljikavost 1 800 920 0,76 12
0 do 15 %) 1 600 920 0,64 9
1 400 920 0,58 7
1 200 920 0,47 5
2. Šuplji blokovi i i šuplja opeka 1 400 920 0,61 6
(gustina zajedno sa otvorima) 1 200 920 0,52 4
3. Porozna opeka 800 920 0,33 2,5
4. Klinker opeka, puna klinker opeka, 1 900 880 1,05 35
šuplja 1 700 880 0,79 30
5. Blokovi od elektrofilterskog pepela 1 500 920 0,58 5
1 300 920 0,47 4
6. Silikatna puna opeka 2 000 920 1,10 20
1 800 920 0.99 16
1 600 920 0.79 13
7. Silikatna šuplja opeka (gustina 1 400 920 0,70 7
zajedno sa otvorima) 1 200 920 0,56 4
8. Porolit 1 200 920 0,52 4
1 600 920 0,64 4
9. Termo šljakoblok (gustina zajedno
1 400 920 0,58 4
sa otvorima)
1 200 920 0,52 4
440 860 0,13 5
460 860 0,14 5
10. Blokovi od porobetona
500 860 0,16 5
650 860 0,18 5
11. Blokovi od gas betona 800 1 050 0,35 7
 600 1 050 0,27 5
12. Puni blokovi od lakog betona 1 000 840 0,47 4
1 200 840 0,52 5
1 400 840 0,64 7
1 600 840 0,80 9
1 000 1 050 0,44 2
13. Betonski blokovi sa otvorima u
dva reda od lakog betona (gustina bez 1 200 1 050 0,49 3
otvora)
1 400 1 050 0,56 4
14. Isto kao 13, otvori u tri reda 1 400 1 050 0,49 5
(gustina bez otvora) 1 600 1 050 0,56 6
15. Zid od prirodnog kamena 2 000 920 1,16 22
16. Betonski šuplji blokovi sa
otvorima u tri reda (gustina zajedno sa 1 600 960 0,74 10
otvorima)
17. Porozna opeka 0,22-0,35
II MALTERI
18. Krečni malter 1 600 1 050 0,81 10
19. Podužni krečni malter 1 700 1 050 0,85 15
1 800 1 050 0,87 20
1 900 1 050 0,99 25
20. Cementni malter 2 100 1 050 1,40 30
Cementni estrih 2 200 1 050 1,40 30
21. Pigmentni fasadni malter 1 850 1 050 0,70 15
22. Cementni malter + lateks
1 900 1 050 0,70 30
(sintetički dodaci)
23. Gipsani i krečno gipsani malter 1 500 920 0,70 9
Laki gipsani malter 1 000 920 0,47 4
24. Perlit malter 500 1 050 0,13 4
Toplotnoizolacioni malter 600 920 0,19 6
Gipsani malter na trsci 1 000 920 0.47 3
Gipsani malter na rabic
1 200 920 0,58 4
mreži
 III PRIRODNI KAMEN I ZEMLJA
2 600 do
25. Granit, kristalasti škriljac 920 3,5 65
2800
2 600 do
26. Gusti krečnjak, dolomit, mermer 920 2,3 do 3,5 65
2 850
27. Peščar, amorfni krečnjak 2 600 920 1,7 50
1 500 do
28. Pesak i sitni šljunak 840 1,2 do 1,7 15
2 000
1 500 do
29. Zaraslo zemljište, humus 840 1,5 do 2,6 50
2 000
IV MATERIJALI ISPUNA I NASIPNI MATERIJALI
30. Pesak, suvi 1 800 840 0,58 1,4
31. Šljunak, suvi 1 700 840 0,81 1,5
32. Usitnjena opeka 800 840 0,41 1,3
33. Usitnjena pluta 50 840 0,04 1,1
34. Perlit, nasut 100 840 0,05 1,3
35. Keramzit, nasut 400 840 0,22 1,3
36. Piljevina 250 2 090 0,09 1,2
37. Nasuta zemlja (vlažna) 1 700 840 2,1
V BETONI
38. Betoni sa kamenim agregatima 2 500 960 2,33 90
2 400 960 2,04 60
2 200 960 1,51 30
2 000 960 1,16 22
1 800 960 0,93 15
39. Keramzit beton 1 400 1 000 0,58 10
1 200 1 000 0,47 6
1 000 1 000 0,38 4
800 1 000 0,29 3
40. Pareni, gas betoni 800 1 050 0,29 7
600 1 050 0,23 5
500 1 050 0,19 3
 400 1 050 0,14 2
41. Beton od usitnjene opeke 1 600 920 0,76 6
1 400 920 0,58 4
1 200 920 0.47 3
42. Šljakobeton 1 600 960 0,76 5
1 400 960 0,58 4
1 200 960 0,47 3
VI MATERIJALI ZA OBLAGANJA
43. Gips - kartonske ploče
- do 15 mm 900 840 0,21 12
- do 18 mm 900 840 0,23 8
44. Pune gipsane ploče 1 400 840 0,70 12
1 200 840 0,58 8,5
1 000 840 0,47 6
45. Gipsane ploče sa punjenjem, 800 840 0,35 4
otvorima ili porozne 600 840 0,29 3
46. Klinker pločice 1 900 920 1,05 100
47. Pločice od opeke 1 800 920 0,79 20
48. Fasadne ploče, glazirane 1 800 920 0,92 300
49. Keramičke pločice
- zidne, glazirane 1 700 920 0,87 200
- podne, neglazirane 2 300 920 1,28 200
50. Keramički mozaik
- 50 mm x 50 mm - 16%
140
fuge
- 20 mm x 20 mm - 21%
1 900 880 0,99 100
fuge
- 12 mm x 12 mm - 26%
90
fuge
51. Stakleni mozaik
- 20 mm x 20 mm - 20%
2 300 840 0,70 150
šupljina
52. Linoleum 1 200 1 880 0,19 500
53. Guma 1 000 1 470 0,16 10 000
54. Unapred izrađeni betonski 2 500 960 2,33 90
elementi 2 400 960 2,04 70
55. Laki betonski elementi 1 200 920 0,47 10
56. Ploče od gustog krečnjaka, 2 650 do
880 2,33 65
dolomita i mermera 2 850
Ploče od peščara 2 600 880 2,33 50
57. Prozorsko staklo 2 500 840 0,81 10 000
58. Armirano staklo 2 600 840 0,44 100 000
59. Šuplji stakleni blokovi 1 100 840 0,44 4 000
60. Drvo
700 do 2 090 do
- hrast 0,21 40 do 60
800 2 510
500 do
- smreka, bor 2 090 0,14 70
600
61. Vodootporne panelne ploče 600 2 090 0,12 60
- teške, za spoljnje
620 2 090 0,13 60
oblaganje
- lakše, za unutrašnje
400 2 090 0,08 30
oblaganje
62. Vodootporne šper ploče 660 2 090 100
- za unutrašnje oblaganje 550 2 090 0,14 60
63. Iverne ploče
- tvrde 1 000 1 880 0,12 17
- meke 400 2 090 0,058 6
300 2 090 0,052 3
200 2 090 0,047 2
64. Iverne ploče, presovane 600 2 090 0,099 60
65. Ploče od drvene vune (izolit,
heraklit i sl.)
- debljine 15 mm 550 2 010 0,140 11
- debljine 25 mm 500 1 670 0,099 8
 - debljine 35 mm 450 1 670 0,093 6
- debljine 50 mm 400 1 670 0,081 5
66. Papirnate tapete 600 1 340 0,15 5
- perive 700 1 340 0,15 10
- plastične 700 1 250 0,20 3 000
67. Bitumen 1 100 1 050 0,17 1 200
68. Asfalt 2 100 1 050 0,70 2 500
- asfalt, 20 mm 1 900 1 050 0,70 2 000
69. Bitumenska lepenka 1 100 1 460 0,19 2 000
70. PVC, homogeni 1 400 960 0,23 10 000
71. PVC, na filcu 800 960 0,12 3 000
72. Podne obloge - tepisi
- napeti tafting 250 1 230 0,070 1,5
- lepljeni tafting 270 1 230 0,081 10
- iglasti fil, lepljen 300 1 460 0,090 10
73. Daske za pod 520 1 670 0,140 15
74. Parket 700 1 670 0,21 15
75. Tvrde ploče od drvenih vlakana 900 1 670 0,19 70
76. Polietilenske folije 1 000 1 250 0,19 80 000
77. PVC folija, meka 1 200 960 0,19 42 000
78. Bitumenska traka sa uloškom
aluminijske folije debljine 900 1 460 0,19 100 000
0,1 mm
0,2 mm 950 1 460 0,19 150 000
79. Bitumenske trake, varene,
debljine 5 mm, 1 000 1 460 0,19 140 000
sa aluminijskom folijom 0,2 mm
80. Krovna lepenka 1100 1460 0,19 2000
81. Višeslojni bitumenski premaz,
1 100 1 460 0,17 10 000
armiran u jednom sloju - 10 mm
82. Višeslojna bitumenska
1 100 1 460 0,19 14 000
hidroizolacija debljine 13 do 16 mm
Višeslojna bitumenska 1 200 1 460 0,19 14 000
 hidroizolacija na
perforiranoj lepenki
83. PVC krovne trake, meke 1 200 960 0,19 20 000
84. PIB (poliizobutil) trake 1 600 960 0,26 300 000
85. CR (hloropren-kaučuk) trake 1 300 1 000 0,23 100 000
86. CSM (hlorosulfidni polietilen)
1 500 1 000 0,30 80 000
trake
87. EPDM (etilen-propilen-kaučuk)
1 200 1 040 0,30 100 000
trake
88. Crep 1 900 880 0,99 40
89. Ploče od škriljaca 2 800 820 2,90 120
X METALI
90. Čelik 7 800 460 53,5
- liveni čelik 7 200 500 46,5 600 000
91. Aluminijumska folija
600 000
0,10
0,15 2 700 940 203 700 000
0,20 800 000
92. Bakarna folija
700 000
0,10 9 000 380 380

0,15 800 000

93. Olovo 11 500 130 35
94. Cink 7 100 390 110
XI TOPLOTNOIZOLACIONI MATERIJALI
14 840 0,038 1
23 840 0,034 1
95. Staklena vuna 30 840 0,032 1
60 840 0,032 1
80 840 0,034 1
30 840 0.038 1
96. Kamena vuna
80 840 0.034 1
 100 840 0,033 1
160 840 0,037 1
180 840 0,039 1
97. Staklena pena 145 840 0,056 10 000
120 1 670 0,041 10
98. Pluta, ekspandirana, impregnirana
160 1 670 0,044 22
99. Ploče od prošivene trstike 800 1 260 0,046 2
100. Ploče od presovane slame
350 1 470 0,098 3
(stramit)
101. Beton sa dodatkom piljevine 550 1 465 0,14 5
800 1 465 0,24 10
102. Sintetičke ploče od višeslojnog 1 400 1 590 0,19 50 000
poliestera 1 500 1 090 0,23 50 000
103. Ploče od akrilne smole 1 180 1 000 0,19 8 000
104. PVMD i PVC ploče 1 400 960 0,21 16 000
105. Polistirenske ploče (u
15 1 260 0,041 25
blokovima)
20 1 260 0,041 35
25 1 260 0,041 40
30 1 260 0,041 45
106. Polistiren, izrađen u kalupina 20 1 260 0,041 40
25 1 260 0,041 50
30 1 260 0,041 60
40 1 260 0,041 35
107. Fenolne ploče, rezane iz blokova
60 1 260 0,041 40
108. Poliuretanske ploče, 30 1 380 0,035 40
Izrezane iz blokova 40 1 380 0,035 50
109. PVC ploče 50 1 260 0,041 200
110. Urea ploče 15 1 260 0,040 3
111. Ekstrudirani polistiren (HPS)
Do debljine 80 mm, sa
33 1500 0,035 50
glatkom površinom
 Do debljine 80 mm, sa
33 1500 0,035 120
brušenom površinom
Iznad debljine 80 mm, sa
33 1500 0,038 50
glatkom površinom
Iznad debljine 80 mm, sa
33 1500 0,038 120
brušenom površinom
112. Vuna ovce 20 900 0,040 1
113. Kokosova vlakna 100 1600 0,045 1
114. Vlaknaste drvene ploče 190 2000 0,045 10
115. Toplotnoizolacioni malter 0,09-0,25 8-10
116. Celulozna vlakna 85 1800 0,040 1
117. Pamuk 20 840 0,040 1
118. Perlitne ploče 150 1000 0,060 5
119. Duvano staklo 140 1100 0,060 ¥
15 1500 0,025 30
120. Poliuretanska pena
80 1500 0,040 100
121. Perlitni nasip 90 1000 0,055 3
Tabela 2: Otpori prelazu toplote sa vazduha na zid.
 Literatura

C.P.Kothandaram. (1994). Fundamentals of heat and mass transfer. New Delhi: New
Age International (P) Ltd.
V.Georgijević, Tehnička fizika, Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd,
2008
V.M.Vilems, K,Šild, S.Dinter, Građevinska fizika, priručnik, Deo I, Toplotna zaštita,
Zaštita od vlage, Komfor, Provjetravanje, Građevinska knjiga, Beograd, 2006
Pravilnik o energetskoj efikasnosti zgrada, Beograd, 2011
H.Hens, Building Physics-Heat, Air and Moisture Transfer, Erhnst & Sohn, 2007
SRPS ISO 6946
Incropera, F.P. and Dewitt, D.P. (2002).,Introduction to Heat Transfer, Fourth Edition,
John Wiley and Sons.
http://tim-bg.blogspot.com/2012/02/zasto-ugraditi-niskoemisiono-staklo.html