See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/271700933

Organizacija održavanja

Chapter · January 2007

CITATIONS READS

0 1,689

2 authors:

Zdravko Milovanovic Ljubisa Papic

University of Banja Luka DQM Research Center, Prijevor, Serbia
137 PUBLICATIONS   37 CITATIONS    45 PUBLICATIONS   76 CITATIONS   

SEE PROFILE SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

PRIJEDLOG MJERA I AKTIVNOSTI NA UVOĐENJU OPTIMALNOG UPRAVLJANJA POKAZATELJIMA KONKURENTNOSTI ENERGETSKIH I PROCESNIH
POSTROJENJA (UVOĐENJE ASSET MANAGEMENT-A NA NAJVIŠEM NIVOU)"-FAZA I View project

All content following this page was uploaded by Zdravko Milovanovic on 02 February 2015.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Poglavlje 5

ORGANIZACIJA ODRŽAVANJA

5.1 POJAM I PRINCIPI ORGANIZACIJE ODRŽAVANJA

Organizacija procesa održavanja tehničkih sistema, zasnovana na
iskustvima i saznanjima iz organizacije rada, kao i na razvoju modernih
naučnih disciplina teorije sistema, informacija i njihove povratne
povezanosti, obuhvata organizovanje svih poslova unutar radne
organizacije, odnosno obavlja funkciju dinamičkog usklađivanja i
usmjeravanja skupa različitih međusobno povezanih aktivnosti radnog
procesa. Pored strukture organizacije (broj i vrsta radnih mjesta sa
horizontalnom podjelom rada uz vertikalno povezivanje), ona obuhvata sve
metode i znanja primijenjena kod izvođenja svih pozitivnih aktivnosti u
procesu održavanja, zasnovanih na pratećem informacijskom sistemu
(prijem i obrada podataka i predaja informacija). Zbog toga se ovaj dio
inženjerstva ponekad izdvojeno izučava i analizira. Usložnjavanjem
tehničkog sistema raste složenost i same strukture održavanja, čime njegova
organizacija postaje kompleksnija.
Sa aspekta osnovne koncepcije sistema održavanja razlikuje se
sopstveni sistem održavanja, koji se nalazi u okviru poslovnog sistema koji
koristi tehničke sisteme, i eksterni sistem održavanja („outsourcing“), u
slučaju kada se poslovi održavanja povjeravaju nekom drugom preduzeću ili
specijalizovanoj organizaciji na bazi odgovarajućih ugovora i posebno
dogovorenih uslova.

169
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Organizacija održavanja se, sa aspekta funkcije i samog procesa

održavanja, u praksi provodi kao centralizovani ili decentralizovani oblik
organizacije, slika 66. Sam izbor odgovarajuće koncepcije, zasnovan na
analizi različitih uticajnih faktora (oblik organizacijske strukture preduzeća,
obim sredstava za rad, struktura tehničkog sistema, vrsta tehnološkog
procesa, rad u višem hijererhijskom sistemu i dr.), je veoma kompleksan,
jer često ima kombinovan karakter sa pretežnom jednom od dviju datih
koncepcija, ili je pak povjeren spoljašnjim kooperantima (specijalizovanim
organizacijama).
Svaka od ovih koncepcija ima određene prednosti i mane. Dobre
strane decentralizovane organizacije održavanja su visoka efikasnost,
mogućnost uske specijalizacije znanja i vještina, mogućnost eksternog
korištenja specijalizovanih organizacija i jednostavan tok podataka i
informacija, kao i brža intervencija u slučajevima pojave iznenadnog otkaza
tehničkog sistema, dok su loše strane slabija motivacija za rezultate
održavanja, troškovi i politika se ne vode na zahtjevanom nivou vođenja
procesa rada, povećan broj održavalaca (neracionalni kapaciteti), uvećane
zalihe, slabije iskorištenje sredstava za rad, slabo iskorištenje svih
mogućnosti specijaliste rada, održavanje ostaje uvijek u formi sporednog
dijela preduzeća.

Preduzeće Preduzeće

Proizvodnja
Pogon 1 Pogon ... Održavanje

Održavanje

a) decentralizovano održavanje b) centralizovano održavanje

Slika 66. Položaj održavanja u okviru preduzeća

S druge strane, dobre strane centralizovanog sistema organizacije

održavanja su razvijen informacioni sistem, povećana (stalna) motivacija za
dobre rezultate održavanja, troškovi i politika se vode na nivou kompanije,
smanjen broj održavalaca (racionalniji kapaciteti), manje zalihe, poboljšan
170
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

preventivni rad na održavanju, mogućnost definisanja održavanja u funkciji

proizvodnje, kao i mogućnost korištenja modernih pristupa održavanju
(razvoj novih metoda upravljanja, primjena robotike, senzorske tehnike i
automatizacije upravljanja, povećanje zahtjeva za sigurniji i humaniji rad
rukovaoca opremom, kao i poboljšanje uticaja opreme na životnu sredinu).
Loše strane centralizovanog sistema organizacije održavanja su složen
informacioni sistem i protok podataka i informacija, duže trajanje popravki,
problem zainteresovanosti i dr.
Sniženje troškova održavanja uz povišenje raspoloživosti opreme,
ima značajan uticaj na efektivnost rada svakog preduzeća preko troškova
proizvodnje (eksploatacije), na koje značajno utiču troškovi održavanja, kao
i na kvalitet življenja svakog pojedinca i društva. Sam izbor i definisanje
modela organizacije održavanja u okviru ukupnog proizvodnog procesa
treba da obezbijedi sve potrebne organizacijske elemente, počev od
pripremnih poslova održavanja pa do izbora najracionalnijeg načina
izvršenja svih zadataka podsistema održavanja kao ukupnog proizvodnog
sistema (poslovi neposrednih aktivnosti održavanja).
Najčešći oblik organizacije procesa održavanja tehničkih sistema
podrazumijeva egzistiranje određenih organizacionih cjelina organizovanih
u obliku linijske ili hijerarhijske strukture, od kojih se posebno ističu:
tehnička priprema održavanja, operativna priprema održavanja, ekonomsko-
finansijska prateća služba, preventivno održavanje, investicijsko održavanje,
tehnička kontrola održavanja, ponekad i sa zajedničkom službom za
snabdijevanje energentima (energetika preduzeća).
Linijska struktura sistema održavanja, sa dva ili više redno vezanih
mjesta održavanja (radionica), predstavlja najjednostavniju organizaciju
sistema održavanja, u kojoj pored osnovnog održavanja egzistiraju jedna ili
više radionica različitog stepena opremljenosti (samim tim i različitih
mogućnosti i nadležnosti). Ovakva organizacija se najčešće koristi za
tehničke sisteme koji se proizvode pojedinačno ili u manjim serijama, a
koriste se u veoma specifičnim uslovima (hidro, termo i nuklearna
postrojenja, sistemi u procesnoj industriji, proizvodni sistemi specijalne
namjene i dr.).
Hijerarhijska struktura sistema održavanja definisana je time što
svaki viši nivo organizacije opslužuje jedan ili više nižih nivoa. Za slučaj
većeg broja tehničkih sistema održavanih u jedinstvenom sistemu
održavanja, pored osnovnog održavanja koje se obavlja na prvom nivou,
postoji i radionica drugog stepena sa određenim nadležnostima i nivoem
171
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

opremljenosti. Za obavljanje postupaka održavanja veće složenosti postoji

radionica trećeg nivoa, dok se najsloženiji postupci održavanja obavljaju u
specijalizovanim pogonima za održavanje (remontni zavodi, depoi i sl.).
Ponekad ovaj dio poslova preuzima i sam proizvođač tehničkih sistema.
Pored linijske i hijerarhijske strukture, sistemi održavanja se mogu i
organizovati kao kombinacija ovih struktura odnosno jednim dijelom sa
linijskim a drugim dijelom sa hijerarhijskim načinom organizacije.

5.2 ZADACI ORGANIZACIJE TEHNIČKOG SISTEMA

I PROCESA RADA

Održavanje sredstava rada u proizvodnom stanju, njihova

poboljšanja ili promjene njihove funkcije, uz pravovremeno i kontinualno
obezbjeđenje energentima (električna energija, voda, para, gas i sl.) imaju za
cilj obezbjeđenje ostvarivanja određene funkcije kriterijuma i ranije
definisanih ciljeva. S obzirom da proces održavanja ima značajan uticaj na
ukupnu efektivnost tehničkih sistema, neophodno je tačno definisati zadatke
i obim poslova, zatim načine realizacije postavljenih zadataka i njihovo
održivo raščlanjivanje s ciljem efikasnije rada, slika 67.
Nakon realizacije raščlanjivanja i obrade ukupnog zadatka, vrši se
sinteza odnosno povezivanje užih i širih nizova zadataka u sve šire grupe, s
ciljem osiguranja realizacije izvršenja ukupnog zadatka. Sam proces sinteze
poslova i zadataka u uže i šire grupe obavlja se sistemski, uz primjenu
principa pravilo sličnosti i pravilo bliske vezanosti poslova, [6] .
Prema pravilu sličnosti, grupišu se pojedinačni zadaci u uže, a ovi
zatim u šire zadatke, a prema kriterijumu iste vrste poslova putem kojih se
zadaci izvršavaju. Korištenje pravila bliske povezanosti zahtijeva grupisanje
poslova prema njihovoj međusobnoj povezanosti i uslovljenosti sa
stanovišta izvršenja zadataka slijedećeg višeg hijerarhijskog nivoa.
Dosadašnja iskustva u primjeni analize i sinteze poslova i zadataka,
pokazala su opravdanost korištenja pravila sličnosti za grupisanje
(uglavnom pojedinačnih zadataka) na nižem nivou ukupnog zadatka,
odnosno pravila bliske povezanosti poslova na višim nivoima (u većini
slučajeva). Za sve tipove organizacije održavanja tehničkih sistema
karakteristično je postojanje pripreme i kontrole održavanja, po pravilu
vezane za najviši rukovodni nivo u održavanju.

172
 TEHNICKO
ODRŽAVANJE

Tekuce održavanje Investiciono održavanje

Priprema održavanja (radove izvodi smjensko (radove izvodi pogonski
osoblje) centar održavanja)

CENTRALNO PLANIRANJE TEHNICKA I OPERATIVNA Priprema sklopova za Preventivne periodicne

PRIPREMA U POGONU - Opsluživanje od strane rukovaoca - Otklanjanje otkaza agregatnu zamjenuu okviru popravke (servisi i remonti) Servisi i remonti
1. PLANIRANJE - Otklanjanje otkaza - Priprema dijelova za zamjenu servisa ili remonta proizvodnih linija
- raspoloživosti 1. IZRADA TEHNOLOGIJE - Preventivni periodicni pregledi
- pouzdanosti - Podmazivanje
(POSTUPAKA) ODRŽAVANJA
- funkcionalne pogodnosti - Tehnicka dijagnostika
- periodicni pregledi
- servisa i remonta - Preventivne zamjene dijelova
- podmazivanje Plan procesa
- uvodenja i pracenja postupaka - Ucestvovanje u servisima
- traženje i otklanjanje slabih mjesa
preventivnog održavanja Radionica i dnevna smjena:
- tehnicka dijagnostika
- rezervnih dijelova (za nabavku i popravka rezervnih sklopova i dijelova
- preventivne zamjene dijelova
popravku) - servisi i remonti
- supstitucija uvoza
Smjensko osoblje
- troškova održavanja 2. PLANIRANJE I TERMINIRANJE
- izvodenja postupaka održavanja
2. KONSTRUISANJE, STANDARDI I Smjensko osoblje u proizvodnom pogonu
- radne snage
TEHNICKA ARHIVA - rezervnih dijelova (specijaliste za pojedine postupke odr žavanja)
3. OPERATIVNA ISTRAŽIVNJA - troškova
- raspoloživosti i pouzdanosti Poslovi u toku remonta
4. TEHNICKI INSPEKTORAT

Centralne radionice i skladišta:

Inženjeri, inspektori, tehnolozi, planeri, termineri, programeri Aktivnosti rukovaoca (otklanjanje otkaza, podmazivanje, dijagnostika,
izrada rezervnih dijelova, reparatura sklopova, mobilne remontne brigade
zamjena dijelova)
Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Slika 67. Osnovna podjela poslova organizacije održavanja tehničkih sistema

173
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

5.3 PROJEKTOVANJE ORGANIZACIJE ODRŽAVANJA

Podloge za samo projektovanje organizacije održavanja obuhvataju

sve tehničko-tehnološke podatke o planiranoj opremi za instalaciju,
strukturu osoblja i način njihovog osposobljavanja, karakteristike
zahtijevane sigurnosti u radu (odabrani nivo pouzdanosti, ljudski resursi,
materijalna dobra, životna sredina), o nivou razvijenosti okruženja u kojem
sistem funkcioniše, kao i aspekte odabrane politike održavanja i pripadajuće
podjele poslova. Radni vijek jednog sredstva za rad prikazan je na slici 68,
za slučaj kada postoji ili nepostoji sistem održavanja.

NIVO OPTIMALNE RADNE SPOSOBNOSTI

Intenzitet

1
5

EKSPLOATACIJA

ODRŽAVANJE
REMONTNI REMONTNI REMONTNI REMONTNI
ZAHVAT 1 ZAHVAT 2 ZAHVAT 3 ZAHVAT 4

A B C D E F G H Vrijeme
Razvoj sredstva Radni vijek sredstva
Životni vijek sredstva

Slika 68. Radni vijek sredstva za rad, [38]

Legenda:
1- Kriva radne sposobnosti bez održavanja sredstva za rad,
2- Kriva radne sposobnosti sredstva za rad do predviđene granice između dva planska
remonta, s prosječnim nivoem radne sposobnosti u uslovima organizovanog
održavanja,
3- Kriva zahtijevanog nivoa pouzdanosti,
4- Kriva utroška normativnih elemenata (resursa) u uslovima rada bez održavanja,
5- Kriva utroška normativnih elemenata (resursa) u uslovima rada sa održavanjem

174
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Primjeri jednog takvog organizacijskog rješenja, koje je obuhvatilo

sve potrebne i neophodne organizacijske cjeline, te čini održavanje kao
funkciju i proces u okviru proizvodnog i poslovnog sistema, dato je na slici
69. Nešto drugačiji koncept održavanja brodskog sistema, kao specifičnog
tehničkog sistema, dat je na slici 70.

ORGANIZACIJA
Opšti poslovi PROCESA
ODRŽAVANJA

TEHNICKA Projekti i Tehnicka

PRIPREMA Planiranja konstrukcije Tehnologija Razvoj održavanja dijagnostika

OPERATIVNA Materijalni
PRIPREMA Operativni plan Lansiranje Dispeceri sektor

EKONOMSKO
FINANSIJSKI Obracun Obracun Finansijska
POSLOVI Knjigovodstvo proizvodnje dohodaka operativa

PREVENTIVNO Energetske i Gradevinski

ODRŽAVANJE Osnovna oprema Alat i pribor druge instalacije objekti

INVESTICIONO Mašinska Radionica za sve Unutrašnji Transportna

ODRŽAVANJE radionica popravke Elektro radionica transport sredstva

Kontrola
TEHNICKA Kontrole svih
ispravnosti
KONTROLA Prijemna kontrola Ispitna stanica popravki
sredstava

Slika 69. Jedan od načina organizacije procresa održavanja, [6]

Po definisanju neophodnih podloga za uvođenje odgovarajuće

organizacije održavanja, dalji postupak za organizovanje procesa održavanja
ima slijedeći tok, [6] :
‰ utvrđivanje svih poslova (analiza) i zadataka,
‰ terminisanje svih aktivnosti po dužini trajanja i po tehnološkim
vremenima trajanja,
‰ određivanje broja izvršioca za poslove (po broju i strukturi) po
organizacionim nivoima,

175
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

definisanje sistema i protoka informacija,

‰
određivanje neophodne dokumentacije
‰ za sve aktivnosti
(tehničko-tehnološke, organizacijske i upravljačke).

Administracija Posada

Koncept
održavanja
Sprovodenje Funkcionisanje
održavanja BROD održavanja
Resursi:
- osoblje
- rezervni dijelovi
- postrojenje
Okolina Zakonitost

a) koncept održavanja
Troškovi životnog Konceptualno Detaljno Proizvodnja Ispitivanja Otpis i povlacenje
Eksploatacija
ciklusa LCC projektovanje projektovanje oprema narudžbe

LCC, specifikacija Realizacija Eksperimenti

Pouzdanost i pouzdanosti, pouzdanosti, Utvrdivanje Menadžment
pristupacnost i predvidanje Kontrola kvaliteta LCC
pristup održavanju kvaliteta održavanja
raspoloživost zahtjeva FMECA, FTA Prezentacija

MA-CAD Procjena mogucnosti Projektovanje Podešavanje koncepta održavanja i

projektovanja prikupljanje podataka

b) ciklus životnog vijeka broda

Slika 70. Sistem brodskog održavanja, [39]

Organizacija održavanja u jedinici za održavanje helikoptera, kao

specifičnog tehničkog sistema kod kojeg se takođe zahtijeva visoka
raspoloživost i pouzdanost u radu, data je na slici 71.

176
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

I STANJE SREDSTVA
N
P POTREBA ZA R/D
U
KONTROLA T RASPOLOŽIVOST R/D
REFERENCE PROIZVODNJE I
RASPOLOŽIVO LJUDSTVO

STANJE PRIORITETA

ANALIZA ULJA
MAGACIN R/D
RADNI NALOG ANALIZA GORIVA
KALIBRACIONI
CENTRI ANALIZA MAZIVA

VERIFIKACIONI TIM

K-DIR RADIONICE
SPECIJALIZOVANE SEKCIJE

ALATNICA MOTOR

KONTROLA KVALITETA
KONSTRUKCIJA

ROTOR
FAZNI TIM
HIDRO-PNEUMO

ELEKTRO-OPREMA

AVIM / RADIONICA INSTRUMENTI

AVIONIKA

BATERIJE

NAORUŽANJE

ZANATSKO

K-DIR RADIONICE

VERIFIKACIONI TIM

RADNI NALOG ZA PC PREDAJA SREDSTVA

EKSPLOATACIJA

Slika 71. Organizacija održavanja helikoptera tipa UH-1H

na osnovnom nivou održavanja u oružanim snagama BiH, [40]

177
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

5.4 PRIPREMA POSLOVA ODRŽAVANJA

U okviru programa EUREKA sedam projekata posvećeno je razvoju
novih strategija održavanja i racionalizaciji poslova održavaoca, [41] . Od
korektivnog održavanja, koje se obavljalo nakon zastoja i otkaza opreme,
preko preventivnog održavanja po vremenu koje sadrži preventivne poslove
(pranje, čišćenje, podmazivanje, preglede i zamjene) definisane u određenim
vremenskim ili radnim ciklusima (pređeni kilometri, sati rada), planskog
održavanja za obavljanje većih zahvata u poslovima održavanja, do danas
novih i već efikasnih strategija integralnog produktivnog održavanja (TPM)
i održavanja po stanju, ostvareni su značajni rezultati u racionalizaciji
poslova održavanja, a time i na povišenju proizvodne efikasnosti preduzeća,
kao i preduzeća za obavljanje uslužnih djelatnosti.
Podaci o dosadašnoj primjeni strategije održavanja po stanju
pokazuju ohrabrujuće rezultate: troškovi održavanja smanjuju se za 50-80%,
otkazi opreme za 50-60%, troškovi nabavke i zaliha rezervenih dijelova i
komponenti za 20-30%, a vrijeme zastoja opreme za 50-80%. Ako se
pogleda uticaj otkaza (izgubljena proizvodnja 73%, cijena otklanjanja 58%,
efekat na profit 44% i gubljenje radnog morala 2%), postaje jasno da je
održavanje glavna pretpostavka za racionalnu proizvodnju i obavljanje
usluga. Za obavljanje poslova održavanja, bez obzira na nivo korištene
strategije održavanja, nužnu pretpostavku predstavlja uvođenje i primjena
informacionog sistema za održavanje, zasnovanog na računarskom
programskom sistemu i obradi podataka na računarskoj opremi povezanoj u
lokalnu mrežu, [39] i [42].
Za kvalitetno planiranje i upravljanje procesima proizvodnje
odnosno eksploatacije, neophodno je osigurati odgovarajući nivo planiranja
i upravljanja održavanjem tehničkih sistema, s ciljem optimalnog
funkcionisanja kako pojedinih elemenata sistema tako i sistema u cjelini.
Ovi poslovi se povjeravaju najčešće segmentu pod nazivom Priprema
poslova u održavanju, koja ima za zadatak rješavanje poslova klasifikovanih
u dvije grupe: poslovi pripreme (tehničke i operativne) i poslovi
neposrednog održavanja. Određena organizacija održavanja konkretnog
tehničkog sistema treba da osigura obavljanja svih pripremnih poslova u
obliku koji će omogućiti njihovo najracionalnije izvođenje, ne narušavajući
time funkcionalnost tehničkog sistema. Polazeći od zacrtanih ciljeva

178
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

održavanja, projektovana organizaciju održavanja, zajedno sa svojim

organizacijskim cjelinama (tehnička i operativna priprema, ekonomsko-
finansijski poslovi, preventivno i održavanje prema stanju, investicijsko
održavanje, tehnička kontrola održavanja i sl.), mora se zasnivati na
optimizaciji proizvodnje, a ne na održavanju i mora težiti svom daljem
razvoju i usavršavanju.
Dakle, definisan sistem održavanja, uz prateće elemente integralne
logističke podrške, predstavlja osnovu na bazi koje se rješava i način
upravljanja sistemom održavanja. Poseban značaj se pri tome dodjeljuje
informacionom sistemu održavanja, kao bazi objektivnog i efikasnog
upravljanja održavanjem. Danas se za ovakve metode upravljanja
održavanjem koristi pojam Upravljanje održavanjem pomoću računara
(Computer Aided Maintenance Management - CAMM).

5.4.1 TEHNIČKA PRIPREMA ODRŽAVANJA SISTEMA

Podjela poslova u tehničkoj pripremi održavanja najčešće obuhvata:
plansku pripremu, konstruktivnu pripremu, tehnološku pripremu, razvoj i
unapređenje održavanja, kao i arhiviranje prateće dokumentacije.
Poslovi i aktivnosti koje obavlja planska priprema održavanja
najčešće obuhvataju: pregled tehničkih sredstava po tipovima i grupama, s
podacima o mjestu eksploatacije i količinama (baza podatka, koja definiše
grupe, familije, broj komada, strukturu, složenost, periode održavanja,
normative materijala i rada, preventivne intervencije i dr.), program rada
procesa održavanja sa stanovišta tehnološkog procesa (programiranje faza
procesa, strukture i obima prateće tehničko-tehnološke dokumentacije,
normativa vremena i materijala, programiranje rezervnih dijelova,
programiranje rokova, definisanje spoljašnjih usluga, kao što su atestiranja,
inspekcije i dr.), definisanje godišnjih i polugodišnjih poslova (obim i
struktura, preventivne aktivnosti u planskim periodima), izradu vremenskih
planova (materijala, rezervnih delova, alata i pribora, vremena, radne snage,
kapaciteta i dr.), izrada kontrolnih planova (repromaterijala, rezervnih
dijelova, alata i pribora, radne snage, kapaciteta i dr.), usaglašavanje
planova sa planom proizvodnje (tzv. svodno planiranje), kao i izradu
finansijskog plana za proces održavanja (prihodi, rashodi i dohodak).
Konstruktivna priprema održavanja pored ostalog obavlja i
slijedeće poslove: projektovanje novih dijelova sistema (koordinacija
179
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

poslova), izradu defektacionih lista, izradu projektno konstruktivne

dokumentacije (sastavnice, crteži, šeme), izradu kataloga rezervnih dijelova
sa specifikacijom nabavka-sopstvena izrada), definisnje montažnih šema
(raspored opreme, instalacija, saobraćajnih ili transportnih puteva i dr.),
izradu dokumentacije temeljenja mašina, izradu ostale tehničke
dokumentacije (uputstva za montažu, rukovanje i održavanje),
standardizaciju i unifikaciju, određivanje životnog vijeka i predloga za
modernizaciju, rekonstrukciju, revitalizaciju i zamjenu, šeme opreme i
ostalih logističkih elemenata proizvodnje, zatim definisanje postupaka
demontaže, popravke i montaže elemenata tehničkog sistema, kao i
kontinualno ažuriranje (kompletiranje) dokumentacije.
Tehnološka priprema održavanja zadužena je za realizaciju
poslova izrade: tehnologije preventivnog održavanja, tehnološke
dokumentacije, dokumentacije montaže i demontaže, regeneracije i izrade,
definisanje normativa materijala, rada, resursa i dr. Takođe, ona vrši izbor
potrebnih pribora i potrebne pomoćne opreme, definisanje strukture i obima
radne snage, i učestvuje u montaži i nabavci nove opreme. Glavni dio
poslova tehnološke pripreme najčešće obavljaju tehnolozi, raspoređeni po
pojedinim usko specijalistički definisanim tehnološkim cjelinama. Najčešće
jedan tehnolog pokriva 20 do 30 mehaničara, odnosno 10 do 20 električara
ili pak 50 do 60 radnika kod građevinskih poslova, donosno 10 do 20
radnika u oblasti mjerno regulacione tehnike.
Razvoj i unapređivanje procesa održavanja podrazumijeva
kontinualan razvoj i unapređivanje procesa rada na održavanju, pratećeg
informacijskog sistema (kao primjer može poslužiti informacioni sistem sa
segmentima: BAZAP - baza zajedničkih podataka, TEHPO - podsistem
tehničkih podataka o opremi, PREOD - podsistem preventivnog održavanja,
NAZAL - podsistem nabavke i zalihe rezervenih dijelova i materijala,
UPROB - podsistem planiranje i praćenje poslova održavanja, KOROD -
podsistem korektivnog održavanja, KONPR - podsistem kontrolnih
pregleda, POENE - podsistem praćenje potrošnje energenata, PRAVO -
podsistem praćenje vozila, ODSTA - podsistem održavanje po stanju),
tehnologije, tehnološke pripreme, društvenog i ličnog (socijalnog)
standarda. Cilj ovog segmenta u tehničkoj pripremi održavanja je postizanje
povećanja produktivnosti rada radnika (adekvatnije praćenje, planiranje i
priprema radova održavanja, uvođenje preventivnog održavanja, izrada i
usavršavanje tehnoloških postupaka održavanja), povećanje odnosa otkaza i
troškova održavanja, uz definisanje najznačajnijih faktora koji utiču na
180
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

visinu troškova održavanja, primjenom adekvatnije tehnike planiranja

(mrežno planiranje, neuronske mreže, ekspertni sistemi i dr.).
Arhiva, kao organizacijska cjelina u pripremi održavanja, prihvata,
odlaže i čuva originalnu konstruktivno-tehnološku dokumentaciju,
umnožava i distribuira potrebne kopije dokumentacije na zahtjevana radna
mjesta, zatim sprovodi izmjene u dokumentaciji i vodi i ažurira matične
podatke o tehničkim sistemima, slika 72.

Tekuće održavanje

Priprema održavanja Mašinsko održavanje Elektro održavanje

¾ Planiranje i ¾ Mašinska obrada ¾ Električarski poslovi

terminiranje ¾ Bravarski poslovi ¾ Elektronika
¾ Tehnologije ¾ Pregledi i ¾ Izvođenje postupaka
¾ Normativi dijagnostika održavanja
¾ Datoteke ¾ Podmazivanje ¾ Vinklovanje motora
¾ Troškovi ¾ Obnavljanje ¾ Akumulatorska
¾ Rezervni dijelovi ¾ ... ... ... stanica
¾ Nadzor ¾ ... ... ...
¾ ... ... ...

Slika 72. Osnovni prikaz moguće organizacije tekućeg održavanja

i obima zahtijevanih poslova

5.4.2 OPERATIVNA PRIPREMA ODRŽAVANJA

Cilj operativne pripreme održavanja je izvođenje kompletne
normativne pripreme procesa održavanja, radi osiguranja njegove normalne
realizacije. Operativna priprema održavanja ima slijedeće elemente:
operativno planiranje (planovi mjesečni, nedjeljni i dnevni, terminiranje,
podešavanje aktivnosti, operativni planovi za osoblje, dijelove, materijal,
alat i dr., usaglašavanje termina sa radnim zahtjevima, finansijske analize i
praćenje izvršenja planova, nadzor stanja objekata), lansiranje (definiše i
umnožava radnu dokumentaciju: radni nalog, radne liste, trebovanja, uz

181
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

kompletiranje dokumentacije održavanja), dispečiranje u pogonu ili

radioničku pripremu (na bazi termin planova određuje radnu grupu, vrši
snabdijevanje materijalom, obezbjedjuje transport i ostalu logistiku),
materijalno obezbjeđenje (po zadatoj dinamici naručuje materijale i
dijelove, obezbjeduje saradnju sa kooperantima, vrši ažuriranje stanja u
magacinima), kao i izrada tehnologija održavanja kod dislociranih priprema.

5.4.3 ORGANIZACIJA EKONOMSKO-FINANSIJSKIH

POSLOVA ODRŽAVANJA TEHNIČKIH SISTEMA

Najčešće se nalazi u okviru organizacione cjeline održavanja,

posebno kod specijalizovanih preduzeća za održavanje, organizovana i bavi
se izvršavanjem svih pratećih neophodnih ekonomsko-finansijskih poslova,
kao što su: vođenje materijalnog i pogonskog knjigovodstva, obračun
ukupnih prihoda, rashoda i dobiti, vođenje finansijske operative u
održavanju (radne evidencije, zaduženja, isplate, naplate, fakturisanja i sl.),
kao i kontinualno praćenje zakonske legislative i njene primjene u oblasti
koje prate interno poslovanje.

5.4.4 ORGANIZACIJA PREVENTIVNOG I

INVESTICIONOG ODRŽAVANJA TEHNIČKIH
SISTEMA
Stalna težnja svakog preduzeća je poslovanje sa što manjim
zastojima u proizvodnji i sa što nižim troškovima, uz zadržavanje
zahtijevanog nivoa kvaliteta i pouzdanosti. Ekonomičnost i kvalitet u
održavanju u direktnoj su sprezi sa izborom metoda održavanja, baziranih
na određenim načelima (načela: "čekaj i vidi"- podrazumijeva se
popravljanje sredstva za rad nakon nastanka otkaza, "oportunističkog
održavanja" - nakon početnih otkaza uvode se periodični pregledi pojedinih
dijelova, "preventivnog održavanja" - zasnovano na redovnim pregledima i
popravkama prema kalendaru, s ciljem predupređenja nastanka otkaza,
"predskazivnog (prognoznog) održavanja" - predviđa se ili prognozira
vrijeme nastanka otkaza, "održavanja prema stanju"- koje nalaže stalno
praćenje stanja sredstva za rad i reagovanja po potrebi). Na bazi preethodno

182
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

datih načela razvijaju se različite metode održavanja u različitim oblastima

industrije i u različito organizovanim preduzećima. Zavisno od izabranog
kriterijuma podjele, u okviru tabele 15 prikazan je jedan od mogućih načina
svrstavanja metoda održavanja tehničkih sistema.

Tabela 15. Moguća klasifikacija metoda održavanja

Kriterijum podjele

Izvor Vrijeme u odnosu

finansijskih sredstava
A. Tekuće održavanje
(popravke iznenadnih
otkaza finansirane iz
tekućih i obrtnih sredstava
preduzeća u sklopu
korektivnog održavanja)
B. Investiciono održavanje
(unaprijed planirane
preventivne aktivnosti
finansirane iz investicionih
(osnovnih) sredstava
preduzeća)
Pristupi
održavanju
Tehnološka namjena na nastanak
otkaza
Korektivno
- Popravka iznenadnih otkaza održavanje
- Preventivni pregledi,
čišćenja i podmazivanja
- Traženje i otklanjanje slabih
mjesta Preventivno
- Kontrolni pregledi održavanje
- Planske popravke (male,
srednje i velike)
Dijagram vijeka trajanja
mašinskih elemenata

Legenda:
MP- mala popravka,
SP- srednja popravka,
VP- velika popravak

183
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

S obzirom da se, zbog složenosti i višedimenzionalnosti procesa

održavanja, u praksi često vrši preplitanje sadržaja i karakteristika radova u
održavanju, neophodno je poznavati procedure preventivnog i korektivnog
održavanja, slika 73. Imajući u vidu specifičnost poslova, u okviru poslova
preventivnog održavanja i korištenja samostalnih radionica održavanja,
najčešće se organizaciono odvajaju: održavanje alata i pribora, održavanje
energetike, održavanje transporta, održavanje dizalica i kranova,
preventivne popravke, poslovi tehničke dijagnostike, poslovi elektronike,
održavanje hidraulike i pneumatike, održavanje građevinskih objekata i dr.

PREVENTIVNO KOREKTIVNO

Servisiranje Inspekcija

1. Utvrdivanje otkaza
2. Identifikacija otkaza
NE DA
Otkaz otkriven 3. Informacije o otkazu
4. Lokacija otkaza
5. Planirane aktivnosti

NE Potrebno NE
Popraviti
zamijeniti

DA DA

Posjedovanje DA
Demontaža
dijelova
NE
Popravka NE Zahtjev
Zahtjevi
opreme (Porudžbina)

DA
Nabavka Nabavka

Popravka NE
Zahtjev
dijelova

DA
Nabavka

NE
Popravka alata i Zahtjev
pribora
DA
Nabavka

Korektivne aktivnosti (popravka, zamjena, montaža)

Kontrola, sredivanje radnog mjesta

SERVISIRANJE Inspekcije i testiranja

Slika 73. Procedure preventivnog i korektivnog održavanja, [6]

184
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Dok preventivno održavanje obuhvata planirane popravke i

aktivnosti koje pripadaju tom dijelu radova (slika 74), korektivno
održavanje, kao neplansko realizuje slijedeće radove: podešavanja,
popravke (male, srednje i velike), zamjene dijelova, revitalizaciju,
rekonstrukciju i modernizaciju tehničkog sistema, montažu i demontažu i
dr., slika 75.

5.4.5 ORGANIZACIJA TEHNIČKE KONTROLE

ODRŽAVANJA TEHNIČKIH SISTEMA

Tehnička kontrola u okviru procesa održavanja zasniva se na obimu

znanja iz različitih naučnih oblasti. Obuhava kontrolu svih tehničkih i
tehnoloških faktora u procesu održavanja (materijal, rezervni dijelovi,
pomoćna oprema, mjerna oprema, radovi i sl.).
Kontrola kvaliteta u održavanju, kao poseban segment organizacione
strukture održavanja obuhvata: preventivnu kontrolu, prijemnu kontrolu,
prijem dijelova i materijala, kontrolu mašina, statističku kontrolu i analizu
uzroka i posljedica.
Tehnička kontrola se najčešće locira u okviru tehničke kontrole
proizvoda ili tehničke kontrole proizvodnje (eksploatacije). U okviru
procesne tehnike, tehnička kontrola održavanja je najčešće izdvojena
organizaciona cjelina, zbog evidentnih razlika u kontroli proizvoda i resursa
održavanja.
Od posebnog je interesa da tehnička kontrola organizaciono ima
neutralan položaj, kao i da je u pogledu rukovodno-organizacijske strukture
odvojena od izvršioca čije radove kontroliše.

185
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

PROJEKTOVANJE SISTEMA PREVENTIVNOG ODRŽAVANJA

POSTAVLJANJE SISTEMA ODRŽAVNJA

- Organizaciona struktura
M1 - Tehnicka i ekonomska efektivnost
- Sistemska i kadrovska podrška
- Mjesto i uloga održavanja u proizvodnji
- Pouzdanost i pogodnost održavanja

DEFINISANJE PREDMETA ODRŽAVANJA

M2 - Tehnicki sistem
- Strategija održavanja i terotehnologija

DEFINISANJE KRITERIJUMA ZA IZBOR LOGISTICKIH

M3 PARAMETARA

KADA TREBA ODRŽAVATI TEHNICKI SISTEM

- Planiranje i terminiranje
M4 - Standardi (norme) za održavanje
- Rekonstrukcije
- Procjena logistickih parametara, postupaka,
rezervnih dijelova i vremena održavanja

KAKO TREBA ODRŽAVATI TEHNICKI SISTEM

- Definisanje koncepcije organizacije i tehnologije

- Projektovanje strategije održavanja
M5 - Projektovanje sistema i upravljanje održavanjem
- Veza sistema održavanja sa sistemom proizvodnje
- Tekuce i investiciono održavanje
- Optimizacija rješenja

M6 PROJEKTOVANJE LOGISTICKE PODRŠKE

M7 PROJEKTOVANJE INFORMACIONOG SISTEMA

OPTIMIZACIJA SISTEMA ODRŽAVANJA

- Statisticke anallize
M8
- Planirana i ostvarena pouzdanost i gotovost
- Ostvarena tehnicka i ekonomska efikasnost

OPERATIVNO SPROVOÐENJE SISTEMA

M9 PREVENTIVNOG ODRŽAVANJA

Povratne informacije za sve module

Slika 74. Postupak projektovanja sistema preventivnog održavanja, [28]

186
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

A POJAVA OTKAZA

B ZAUSTAVLJANJE MAŠINE

C DIJAGNOSTIKA OTKAZA

D DEMONTAŽA

CIKLUS KOREKTIVNOG ODRŽAVANJA

E IZDVAJANJE SKLOPA

F IDENTIFIKACIJA OTKAZA

G DETALJNA DEMONTAŽA

OTKLANJANJE OTKAZA
H
(popravka ili zamjena elemenata)

I MONTAŽA

J REGULACIJA I PODEŠAVANJE

K KONTROLA I VERIFIKACIJA

L PUŠTANJE U RAD

Slika 75. Jedan od mogućih modela korektivnog održavanja, [6]

187
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

5.5 MJESTO I ULOGA TEHNIČKE DIJAGNOSTIKE

U ORGANIZACIJI ODRŽAVANJA
Razvoj održavanja, kao dijela procesa proizvodnje, vezan je za
razvoj metoda i tehnika tehničke dijagnostike, kao i za usavršavanje
njegove organizacijske strukture. Jednim dijelom preventivno, a u većoj
mjeri održavanje prema stanju, zavisi od uspostavljanja sredstava za
praćenje i proračun efektivnosti tehničkih sistema, odnosno od
primjenljivosti različitih sredstava i metoda tehničke dijagnostike.
Uspostavljanjem dijagnostičkog centra, u zavisnosti od veličine sistema za
održavanje, efikasnije se obavlja prikupljanje dijagnostičkih podataka i
informacija, vrši njihova obrada i interpretacija, s ciljem kontrole i
predviđanja stanja tehničkog sistema.
Dijagnostički centar se organizaciono najčešće zasniva na radu
određenih grupa za analizu nivoa pouzdanosti, zatim za analizu određenih
dijagnostičkih parametara korištenjem metoda sa i bez razaranja materijala,
kao i na poslovima vezanim za modernizaciju, rekonstrukciju i revitalizaciju
(reinženjering tehničkih sistema). Model procesa stvaranja organizacije
sistema održavanja u osnovi je cikličnog karaktera, slika 76. Naime,
evidenta je stalna potreba za kontinualnim unapređivanjem uspješnosti
sistema održavanja, što se postiže preko povratnih veza zasnovanih na
mjerenju karakterističnih veličina uspješnosti, uspoređevinjam ostvarenog
sa planiranim i dr. Svaki od koraka sa prethodne slike ima karakteristike
višedimenzionalnosti (višestruke uslovljenosti), i može se prikazati sa tri
vektora, saglasno odgovarajućim karakteristikama konstruktivnih osobina
(pouzdanost, pogodnost održavanja, složenost i nivo postignute
automatizacije).

5.6 PREGLED NEKIH KONCEPCIJA ODRŽAVANJA

U okviru ovog poglavlja razmatraju se primjeri nekih osnovnih

koncepata sistema organizacije održavanja:
‰ REMAX, Institut IAMA, Beograd,
‰ TOPIS II, Mašinski faklultet, Beograd,
‰ IIS- Institut za industrijske sisteme FTN Novi Sad,

188
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

MIMS, Strojarski fakultet, Slavonski Brod,

‰
KROV 3, Mašinski fakultet, Beograd,
‰
‰ UH 1, Program za praćenje međuremontnog resursa glavnih
komponenti i podkomponenti vazduhoplova, OS BiH, Sarajevo.

1 PROCES 2
x - broj specijalnosti i kvalifikacija održavalaca EKSPLOATACIJE x - vremenski period eksploatacije
y - pouzdanost (ZAHTJEV ZA y - uslovi eksploatacije
z - pogodnost održavanja ODRŽAVANJE) z - funkcija stanja u otkazu

1 2
ODREÐIVANJE ODREÐIVANJE
z z
KARAKTERISTIKA KARAKTERISTIKA
TS, STRUKTURE, PROMJENA
LOKACIJE y
STANJA TS y
I BROJA x x

ODREÐIVANJE
RAD NA OPERACIJA ZA
IZVOÐENJE I
POBOLJŠANJU
SISTEMA INFORMACIJE NJIHOVI
PARAMETRI
ODRŽAVANJA

PODSISTEM
RUKOVOÐENJA
ODRŽAVANJEM 3
5 GRUPISANJE
OCJENA RADOVA NA
USPJEŠNOSTI z ODRŽAVANJU I z
SISTEMA IZRADA
ODRŽAVANJA TEHNOLOŠKIH
y y

x
PROJEKATAx

4 DEFINISANJE
FUNKCIONISANJE OPTIMIZACIJA
ORGANIZACIONIH
SISTEMA NADLEŽNOSTI U VARIJANTI SISTEMA
z
ODRŽAVANJA I SIS. ODRŽAVANJA ODRŽAVANJA
MJERENJE PO NIVOU I
KARAKTERISTICNIH NOSIOCIMA y

VELICINA SISTEMA x
ODRŽAVANJA
5 3
x - kriterijumi uspješnosti funkcionisanja sistema održavanja x - razlike u mogucim varijantama i razlikama kriterijuma
y - karakteristike funkcionisanja sistema održavanja y - kriterijumi grupisanja operacija
z - pogodnost održavanja z - moguce kategorije radova
4
x - organizaciona varijanta
y - kategorija radova
z - raspoloživost, troškovi

Slika 76. Ciklični model procesa stvaranja i unapređivanja organizacije

sistema oržavanja pod uticajem karakteristika tehničkog sistema, [6]

189
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

5.6.1 SISTEM ZA PLANIRANJE REZERVNIH

DIJELOVA - REMAX
Jedan od bitnijih zadataka u sistemu i organizaciji održavanja
tehničkog sistema je i obezbjeđenje podrške snabdijevanja potrošnim
materijalom, rezervnim dijelovima, kao i pogonskim i energetskim
sredstvima. Pojačanim dimenzionisanjem skladišta rezervnog i potrošnog
materijala utiče se pozitivno na stranu gotovosti odnosno efektivnosti
tehničkih sistema, ali uz značajan porast troškova investicija i troškova obrta
sredstava uloženih ("zarobljenih") u skladištu.
Korištenjem matematičkih modela, zasnovanih na procesu
održavanja, moguće je lakše i jednostavnije izvršiti optimizaciju "zaliha".
Jedna grupa ovih modela omogućava neposrednu optimizaciju sa stanovišta
troškova, gotovosti ili drugih kriterijuma, dok druga grupa ukazuje na
potrebne količine rezervnih dijelova u okviru tehničkog sistema, s ciljem
zadovoljenja zahtjeva u procesu održavanja sa unaprijed definisanom
vjerovatnoćom. Sama optimizacija se u drugom slučaju postiže naknadnim
upoređivanjem pojedinih varijanti sa aspekta neophodnih finansijskih
sredstava za formiranje skladišta i ostvarivanje potrebne gotovosti tehničkih
sistema.
REMAX sistem planiranja rezervnih dijelova zasnovan je na
kontinualnom praćenju stanja zaliha, distribuciji dijelova sa praćenjem
transporta, cijenama i neophodnim iniciranjem narudžbi. Pri tome se koristi
potrebna tehničko tehnološka dokumentacija definisana na slici 77, s ciljem
blagovremene nabavke dijelova zasnovane na analizi tržišta (kooperaciji) i
praćenju poslova ulazne kontrole. Stepen kritičnosti u pogledu korištenja
rezervnog dijela vrednuje uticaj neraspoloživosti rezervnog dijela na vršenje
funkcije kriterijuma tehničkog sistema, za koji se dio obezbjeđuje, odnosno
direktno utiče na troškove nastale zbog posljedice otkaza.
Sam karakter otkaza (slučajni otkazi, otkazi zbog zamora materijala i
dr.) razvrstava rezervne dijelove u dvije grupe: neoplanske rezervne dijelove
sa eksponencijalnom raspodjelom vremena rada do otkaza i dijelove čija se
potrošnja može u određenoj mjeri planirati, predviđati ili terminirati (sa
normalnom, Vejbulovom i sličnom raspodjelom vremena rada do otkaza).
Sa aspekta vrijednosti troškova, raspodjela troškova (cijena) rezervnih
dijelova za konkretni tehnički sistem najčešće odgovara Pareto zakonu.

190
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Baza podataka neophodna za proces upravljanja rezervnim

dijelovima i materijalima za održavanje u REMAX sistemu prikazana je na
slici 78. Ona obuhvata analizu elemenata nabavke, distribucije, stanja
skladišta, sa aspekta ostvarenja plana proizvodnje i nadzora nad njegovom
realizacijom (neophodan ulaz robe određenog kvantiteta i kvaliteta).

REMAX: Tehničko-tehnološka dokumentacija

Nadzor Disponiranje Upravljanje

postrojenja materijala proizvodnjom
‰ Terminiranje ‰ Rezervacije po planu ‰ Praćenje radnih
intervencija održavanja, ‰ Zahtjevi za nabavku naloga
‰ Obezbjeđenje rezervnih ‰ Nadzor porudžbina ‰ Terminiranje
dijelova, materijala i ‰ Evidentiranje (predviđanje)
izvršilaca, prijema ‰ Analize i ocjene
‰ Utvrđivanje slabih ‰ Evidentiranje
mjesta, izdavanja
‰ Troškovi po postrojenju
i otkazu

Slika 77. Neophodne podloge za uspostavljanje sistema REMAX

5.6.2 INTEGRISANI PRODUKTIVNI INFORMACIONI

SISTEM U ODRŽAVANJU - TOPIS II
Ovaj informacioni sistem je razvijen u okviru integralnog
softverskog paketa za upravljanje proizvodnjom. Zasnovan je na osam
međusobno povezanih modula, uz potpunu otvorenost za uključenje
elemenata logističke podrške, slika 79.

191
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

ULAZ ROBE
NADZOR
PLAN POSTROJENJA
PROIZVEDNJE Kvalitativna i
Statistika Statistika PLAN
kvantitativna Reklamacija
kontrola kvaliteta nabavnih cijena ODRŽAVANJA

Zahtjevi Uslovi u Katalog Dobavljaci

pogledu djelova
cijena i
rokova

Rezervacija
isporuka

kolicina
Postupak za

reklamiranih

dijelova
Dobavljaci

Lista
dopunu

kolicina

Pokretanje
nabavki

DISTRIBUIRANJE
dobavljaca
Preporuke

dijelova
Katalog
ugovora
Nadzor
NABAVKA

Baza

Pracenje
podataka za
Katalog
dijelova

Cijene

cijena
rezervne
dijelove i
Narucivanje
kooperacije

materijale za
održavanje

Analize (ASC i
narudžbi
Nadzor
Cijena

dr.)
dokumentacija
Istraživanje

Tehnicka
Zahtjevi
tržišta

Unutrašnji
transport

Katalog Lista Nadzor

djelova djelova porudžbina

Kontinuirano Periodicni Izvještaji prema IZMJENE I

OBRACUN pracenje izvještaji planu rada DOPUNE
TROŠKOVA stanja TEHNICKE
DOKUMENTACIJE

STANJE SKLADIŠTA

Slika 78. Model upravljanja rezervnim dijelovima po sistemu REMAX

5.6.3 SISTEM ODRŽAVANJA - IIS

Koncepcija održavanja pod nazivom IIS, zasnovana na integralnoj
sistemskoj podršci (ISP), zasniva se na nekoliko bitnih pretpostavki za
efikasno održavanje: vrednovanju značaja održavanja, specifičnostima
tehnoloških izabranih procesa, kao i korišćenju određenih upravljačkih

192
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

modula, praćenih adekvatnim menadžerskim procesima. Pri tome se

održavanje tretira ravnopravno sa ostalim elementima ISP: nabavkom,
alatima, energetikom, uslovima rada, transportom, zaštitom i servisiranjem.

MAŠINSKI TEHNIČKI SISTEM

TOPIS II Projektovanje Proizvodnja Eksploatacija

Proizvođač Korisnik
Projektovanje za Projektovanje održavanja Planiranje i
održavanje TS upravljanje
KPO-
JUPITER
• struktura • modeli • planiranje
• metode • podrška • upravljanje

M
O
D
U
L
I

Slika 79. Osnovno struktura TOPIS II

193
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Polazeći od osnovnih funkcija preduzeća prikazanih na slici 80,

definišu se modeli održavanja IIS (slika 81), kao i sam izbor politike
održavanja i ponašanje menadžera održavanja u samoj organizaciji
održavanja tehničkog sistema, slika 82.

Marketing Razvoj
Upravljanje
sistemom

Priprema rada Upravljanje

proizvodnjom

PROIZVODNE
Rukovanje RADNE JEDINICE Izdavanje
materijalom alata

Upravljanje novcanim
RJ 1 RJ 2 RJ r

tokovima
Upravljanje kvalitetom Održavanje sistema

Kontrola Opšti poslovi Integralna sistemska

podrška

Slika 80. Osnovne funkcije preduzeća

5.6.4 UPRAVLJAČKI INFORMACIONI SISTEM ZA

ODRŽAVANJE - MIMS
Razvoj novih metoda upravljanja, uz primjenu robotike i
automatizacije upravljanja i povećanje zahtjeva za sigurniji i humaniji rad
rukovaoca opremom, kao i poboljšanje uticaja opreme na životnu sredinu,
postavljaju sve složenije zadatke održavanja. Smanjenje troškova
održavanja uz povišenje raspoloživosti opreme, utiče na efikasnost rada
svakog poduzeća.
194
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Za obavljanje poslova održavanja, bez obzira na nivo korištene

strategije održavanja, nužnu pretpostavku predstavlja uvođenje i primjena
Informacionog sistema za održavanje, baziranog na računarskom
programskom sistemu i obradi podataka na računarskoj opremi povezanoj u
lokalnu mrežu. Jedan takav sistem je poznat pod nazivom Upravljački
informacijski sistem za održavanje (Menagement Information Maintenance
System - MIMS), razvijen u svojim podsistemima za konvencionalno
održavanje, prema projektu Strojarskog fakulteta u Slavonskom Brodu i
programskoj realizaciji preduzeća Informatički inženjering - ININ, za
održavanje po stanju prema podsistemu rješenom u programskom sistemu
MIMIC 2001 naučnog parka za održavanje iz Mančestera, [43] .

Operativno održavanje
Terminer
Izrada programa
Obezbjedenje
rada
materijala i
rezervnih dijelova
Upravljanje

TEHNICKA UP
zalihama

Evidentiranje otkaza i PRIPREMA

Obezbjedenje
izrada planova

PROIZVODNE RADNE JEDINICE

alata
M
UPRAVLJANJE
Planiranje Energetika PROIZVODNJOM
intervencija
R

Priprema Obezbjedenje RUKOVANJE

dokumentacije uslovarada MATERIJALOM
KP

Izvještavanje-kontrola Transport PRIPREMA I

procesa sistem-okolina
SKLADIŠTE ALATA OP

Zaštita i
Analiza obezbjedenje UPRAVLJANJE UNT
održavanja KVALITETOM
Poslovoda

Servisiranje
Kontrola

Projektovanje
poboljšanja

Slika 81. Moduli održavanja u okviru IIS sistema

Sistem MIMS rađen je modularno, tako da se može koristiti za

različite strategije održavanja, za različite nivoe organizacije održavanja,
kao i za različite tipove organizacije (centralizovano, decentralizovano,
održavanje povjereno specijalizovanim preduzećima). Sistem ostavlja
mogućnost modularnog uvođenja funkcije održavanja, uzimajući u obzir i
195
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

finansijske, organizacijske ili kadrovske mogućnosti korisnika, počev sa

informatizacijom skladišta pa do uvođenja podsistema održavanja po stanju.

a) izbor politike održavanja b) menadžer u održavanju

Slika 82. Elementi sistema IIS

Podsistemi sistema MIMS prikazani su na slici 83. Sistem MIMS

sadrži slijedeće podsisteme: BAZAP - baza zajedničkih podataka, TEHPO -
podsistem tehničkih podataka o opremi, PREOD - podsistem preventivnog
održavanja, NAZAL - podsistem nabavke i zalihe rezervenih dijelova i
materijala, UPROB - podsistem za planiranje i praćenje poslova održavanja,
KOROD - podsistem za korektivno održavanje, KONPR - podsistem
kontrolnih pregleda, POENE - podsistem za praćenje potrošnje energenata,
PRAVO - podsistem za praćenje vozila, ODSTA - podsistem za održavanje
po stanju.
Podsistem BAZAP sadrži zajedničke podatke potrebne za rad ostalih
podsistema i za vezu sa Informacionim sistemom preduzeća, slika 84. U
njemu se nalaze zajedničke šifre, podaci o zaposlenima i partnerima, te
programi za rad menadžera.
Podsistem TEHPO sadrži podatke o postrojenjima i opremi, zatim o
lokaciji opreme, proizvođačima, rezervenim dijelovima i proizvođačima

196
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

rezervnih dijelova. U njemu postoji mogućnost dobijanja karte opreme sa

tehničkim podacima, podacima o statusu opreme (u radu, na popravci,
otpisana), kao i dobijanje podataka koji definišu strukturu i pripadnost
opreme.

BAZAP

PREOD TEHPO NAZAL

KONPR UPROB KOROD

POENE PRAVO

ODSTA

Prikupljanje
podataka

1. Ucitavanje programske podrške

2. Mjerenje i prikupljanje podataka o stanju
3. Vracanje izmjerenih podataka u sistem

Slika 83. Podsistemi sistema MIMS

Podsistem TEHPO dat na slici 85 sadrži slijedeće module: PODACI

O OPREMI (Tehnički podaci, Radne karakteristike, Dobavljivost,
Proizvođač, Tip, Naziv, Vijek trajanja, Slika, Tehnički opis, itd.);
LOKACIJA OPREME (Tehnološki raspored, Radni status, itd.); ZAMJENA
(Obavljene zamjene, Razlozi zamjene, Datumi zamjene, itd.);
POSTROJENJE (LINIJA), MAŠINA, UREĐAJ (Podaci o sastavu,

197
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Pripadnost, Sastav po inventarnim brojevima, Sastav po uređajima i

sklopovima, itd.); REZERVENI DIJELOVI (Pripadni rezerveni dijelovi,
Status zamjene, Normativ zamjene, Količina po preporuci proizvođača,
itd.); PROIZVOĐAČI RDK (Proizvođači rezervenih dijelova i komponenti,
Dobavljivost, itd.).

PREDUZECE

KADROVI PARTNERI ŠIFRE

IZVJEŠTAJI

Slika 84. Moduli podsistema BAZAP

Podsistem PREOD sadrži podatke o preventivnom održavanju

(pranje, čišćenje, podmazivanje, pregledi, zamjene), a koje se održava u
određenim ciklusima rada (vremena, pređenim kiloetrima itd.). Takođe se
definišu i tehnološke operacije za obavljanje poslova preventivnog
održavanja, izrađuju planovi preventivnog održavanja po održavaocima i
opremi i prati obavljanje planiranih zadataka. On sadrži slijedeće module,
slika 86: MJESTA PREVENTIVNOG ODRŽAVANJA (Oznake, Nazivi, Broj
istih mjesta, Crtež s oznakama, Vrste preventivnog održavanja, itd.);
TEHNOLOŠKE OPERACIJE (Vremena operacija, Ciklus obavljanja,
Izvršioci, Potrebni materijali i alati, Potrebni rezerveni dijelovi, itd.);
IZRADA PLANA (Definisanje zadnjeg datuma obavljanja, Izrada plana,
itd.); PRAĆENJE PLANA (Prijava obavljenih operacija, Rebalans plana,
Promjene ciklusa, itd.); GRUPNE OPERACIJE (Grupne operacije za
klasifikacijske grupe, Potrebni radnici, Potrebno vrijeme, Potrebni materijali

198
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

i RDK); IZVJEŠTAJI (Operacije preventivnog održavanja, Plan i stanje

poslova preventivnog održavanja, Plan troškova preventivnog održavanja i
sl.).

BAZAP

PODACI O
OPREMI

LOKACIJA POSTROJENJE
ZAMJENA
OPREME (LINIJA)

MAŠINA

UREÐAJ

REZERVNI PROIZVOÐACI
ELEMENTI (RDK) HDK

IZVJEŠTAJI

Slika 85. Moduli podsistema TEHPO

Podsistem NAZAL sadrži podatke o stanju materijala i rezervenih

dijelova u skladištu, prometu materijala (ulaz, izlaz i povrat) i porudžbinama
za isporuke materijala i rezervnih dijelova od dobavljača. U njemu se prate
minimalne, maksimalne i signalne količine materijala i rezervenih dijelova.
Podsistem NAZAL sadrži slijedeće module, slika 87: MATERIJALI (Šifra,
Naziv, Jedinica mjere, Konto, Kvalitet, Standard, Dimenzije, Klasifikacije,
Kataloška oznaka, Dopunska oznaka, Minimaks količine, ABC
kategorizacija, Tehnički opis, itd.); MOGUĆNOST DOBAVLJAČA (Rok,
199
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Cijena, Količina, Isporuke i sl.); INVENTURNO I POČETNO STANJE

(Preuzimanje početnog stanja, Priprema za inventuru, Sprovođenje
inventure); PORUDŽBENICA (Oznaka, Dobavljač, Način plaćanja, Način
otpreme i sl.), SADRŽAJ NARUDŽBENICE (Broj zahtjeva, Redni broj
isporuke, Ugovoreni rok isporuke, Ugovorena količina, Ugovorena cijena i
sl.), BAŽDARENJE INSTRUMENATA (Popis instrumenata, Ciklus do
pregleda, Datum zadnjeg pregleda, Nađeno stanje i sl.); SKLADIŠTE (Stanje
na skladištu, Stanje po grupama, Stanje po nazivu); ULAZNA KONTROLA
(Prijem materijala, Reklamacije dobavljačima, Rješenje reklamacije i sl.);
PROMET (Pregled i unos dokumenata ulaza i izlaza: prijema, izdavanja,
povratnica, otpremnica, reversa, storno dokumenata i sl.); IZVJEŠTAJI
(Podaci za skladišni broj i za klasifikacijsku grupu, Stanje zaliha, Promet za
period, Količine manje od signalne).

BAZAP TEHPO NAZAL

MJESTA
PREVENTIVNOG
ODRŽAVANJA

TEHNOLOŠKE IZRADA
OPERACIJE PLANA

GRUPNE
OPERACIJE

PRACENJE
PLANA

IZVJEŠTAJI

Slika 86. Moduli podsistema PREOD

200
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Podsistem KONPR sadrži podatke o obaveznim pregledima

(zakonski ili propisi poduzeća), rezultatima tih pregleda kao i mjestima
mjerenja.

BAZAP

MATERIJALI

MOGUCNOSTI INVENTURA I
PORUDŽBINA
DOBAVLJACA POCETNO
STANJE

SADRŽAJ
PORUDŽBINE

BAŽDARENJE SKLADIŠTE ULAZNA

INSTRUMENATA KONTROLA

PROMET
(DOKUMENTI)

IZVJEŠTAJI

Slika 87. Moduli podsistema NAZAL

Sadrži slijedeće module, slika 88: MJESTA KONTROLNIH

PREGLEDA (Oznaka mjesta pregleda, Naziv mjesta pregleda, Ciklus, Vrsta
kapaciteta za obavljanje pregleda, Kapacitet, Potrebno vrijeme, Potrebni
uslovi, Opis posla); PLAN KONTROLNIH PREGLEDA (Inventarni broj,
Mjesto pregleda, Planirani datum pregleda, Izvršilac); STANJE
KONTROLNIH PREGLEDA (Ostvareni kontrolni pregledi, Datum,
Izvršilac, Rezultat pregleda, Opis nalaza); KONTROLNA MJERENJA
201
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

(Oznaka mjesta mjerenja, Naziv mjesta mjerenja, Ciklus, Vrsta kapaciteta,

Kapacitet, Potrebno vrijeme, Uslovi za obavljanje); DOZVOLJENE
VELIČINE (Mjesta mjerenja, Dozvoljena donja vrijednost, Dozvoljena
gornja vrijednost, Dozvoljena srednja vrijednost, Oznaka veličine, Jedinica
mjere); PLAN MJERENJA (Inventurni broj, Mjesto kontrolnih mjerenja,
Veličina, Planirani datum); IZMJERENE VELIČINE (Mjesto kontrolnih
mjerenja, Datum mjerenja, Izmjerena veličina); SKICA MJERENJA (sadrži
skicu opreme s označenim mjestima mjerenja).
Podsistem KOROD sadrži podatke o svim zastojima i otkazima na
opremi, istoriju rada opreme u eksploataciji, radne naloge za obavljanje
popravki i otklanjanje otkaza i utroške rezervenih dijelova, materijala i rada
po radnim nalozima.

TEHPO

PLAN MJESTA STANJE

KONTROLNIH KONTROLNIH KONTROLNIH
PREGLEDA PREGLEDA PREGLEDA

KONTROLNA
MJERENJA

DOZVOLJENE PLAN
VELICINE MJRENJA

IZMJERENE SKICA
VELICINE MJERENJA

Slika 88. Moduli podsistema KONPR

Podsistem KOROD sadrži slijedeće module, slika 89: PRIJAVA

ZASTOJA I OTKAZA (Inventurni broj opreme, Datum i vrijeme prijave,
Vrsta zastoja ili otkaza, Podnosiic prijave, Opis zastoja ili otkaza i dr.);
RADNI NALOG (Broj radnog naloga, Broj prijave za koju se otvara, Uzrok

202
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

zastoja, Status otkaza, Mjesto troška radova i materijala sa radnog naloga,

Datum i vrijeme početka rada, Datum i vrijeme završetka radova, Datum i
vrijeme puštanja u eksploataciju, Opis zadatka, Opis obavljenog posla);
UTROŠAK VREMENA (Utrošak rada kooperatata i vlastitih radnika na
održavanju); UTROŠAK MATERIJALA I REZERVNIH DIJELOVA I
KOMPONENTI (Šifra materijala i rezervenih dijelova i komponenti,
Utrošak na radnom nalogu); ZAMIJENJENA OPREMA (Inventarni broj i
Ident broj opreme za zamjenu, Inventurni broj i Ident broj zamijenjene
opreme, Razlog zamjene); OSTALI TROŠKOVI PO RADNOM NALOGU
(Naziv troška, Iznos i dr.); ZAVRŠNI IZVJEŠTAJI (Zastoji opreme,
Pokazatelji: srednje vrijeme između dva otkaza - SVIK, Broj otkaza,
Raspoloživost, Pouzdanost, Slaba mjesta i Slaba oprema, Popis opreme u
otkazu, Neizvršeni radovi za remont, Podaci o radu linija i postrojenja).

BAZAP TEHPO NAZAL

PRIJAVA TROŠKOVI PO
RADNI
ZASTOJA I RADNOM
NALOG
OTKAZA NALOGU

UTROŠAK
VREMENA

UTROŠAK
IZVJEŠTAJI
MATERIJALA
I RDK

ZAMIJENJENA
OPREMA

Slika 89. Moduli podsistema KOROD

203
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Podsistem POENE sadrži podatke o potrošnji energenata, mjernim

mjestima, te pregledima potrošnje po mašinama, linijama, pogonima i
mjernim mjestima. Podsistem POENE sadrži slijedeće module, slika 90:
MJERNA MJESTA ZA VODU (Mjerno mjesto, naziv, Oznaka brojila i dr.);
POTROŠNJA TOPLE VODE (Godina, Mjesec, Oznaka brojila, Naziv
mjesta brojila, Početno stanje, Završno stanje i sl.); MJERNA MJESTA ZA
ELEKTRIČNU ENERGIJU (Mjerno mjesto, Naziv, Oznaka brojila i dr.);
POTROŠNJA ELEKTRIČNE ENERGIJE (Godina, Mjesec, Mjerno mjesto,
Brojilo, Potrošnja radne energije viša tarifa, Radna energija niža tarifa,
Angažovana snaga, Izmjerene vrijednosti za svaku tarifu i dr.);
POTROŠNJA ENERGENATA (Godina, Mjesec, Dan, Inventurni broj
mašine, Šifra energenta, Potrošena količina i sl.); ZAVRŠNI IZVJEŠTAJI
(Potrošnja vode za izabrani period i brojilo, Ukupna potrošnja vode,
Potrošnja električne energije po vrsti, brojilu i ukupno, Potrošnja CO2, O2 i
kiselina i ostalih potrošnih materijala).

TEHPO

MJERNO MJESTO MJERNO MJERNO MJESTO

ZA OSTALE MJESTO ZA ZA ELEKTRICNU
ENERGENTE TOPLU VODU ENERGIJU

POTROŠNJA POTROŠNJA POTROŠNJA

ENERGENATA TOPLE VODE ELEKTRICNE
ENERGIJE

IZVJEŠTAJI

Slika 90. Moduli podsistema POENE

Podsistem PRAVO sadrži podatke o vozilima poduzeća (praćenje

rada, potrošnja ulja i goriva, raspoloživost vozila). Sadrži slijedeće module,
slika 91: VOZILA (Registracijska oznaka, Tip, Naziv, Klasifikacija,

204
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Proizvođač, Godina proizvodnje, Datum puštanja u eksploataciju, Tehnički

opis); PRAĆENJE RADA (Registracijski broj, Šifra vozača, Datum, Putni
nalog, Prevezeno kilometara, Prevezeno kilograma, Utrošeno gorivo,
Utrošeno mazivo i dr.); GORIVA (Datum određivanja, Cijena, Valuta i dr.);
ZAVRŠNI IZVJEŠTAJI (Rad vozila, Nalozi, Potrošnja goriva i maziva,
Ukupno po pozilu, Ukupno po vozaču).

PREOD BAZAP TEHPO KOROD

VOZILA

PRACENJE
RADA

GORIVA

IZVJEŠTAJI

Slika 91. Moduli podsistema PRAVO

Podsistem UPROB sadrži modul za planiranje i praćenje poslova

održavanja, koji za svoj rad koristi podatke iz postojećih podsistema.
Omogućava izradu plana održavanja, proračun cijene održavanja, izradu
pojedinačnih planova po svakom učesniku, planova potreba resursa
(kapaciteta, materijala, dokumentacije, alata, itd.), kao i praćenje odvijanja
planova. Sadrži sljedeće module, slika 92: PODACI (Podaci o planu: načinu
rada na planu, terminskoj jedinici, početku radnog dana, trajanju radnog
dana); AKTIVNOSTI PLANA (Oznaka aktivnosti, Naziv aktivnosti, Vrsta,
Veza s jednom od prethodnih aktivnosti, Vrsta veze - preklop, zazor, Isti
početak, Slijedni početak, Dužina trajanja, Podaci o kapacitetima za

205
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

aktivnosti: Oznaka kapaciteta, Količina, Cijena jednog sata rada); OSTALI

RESURSI (Podaci o resursima za aktivnosti: potrebni materijali, gotova
roba, rezerveni dijelovi i komponente, alati i dokumentacija, Cijena resursa);
PRIJAVA GOTOVOSTI (Plan, Aktivnost, Datum prijave, Procenat
gotovosti); PREGLEDI I IZVJEŠTAJI (Stanje plana, Plan aktivnosti, Plan
pojedinih izvršioca i kapaciteta, Dnevno potrebni resursi, Plan potreba,
Rezervacije materijala, Kalkulacija, Termin plan - linijski dijagram,
Kumulativ realizacije, Plan troškova).

TEHPOD BAZAP NAZAL

OSNOVNI
PODACI O
PLANU

AKTIVNOSTI OSTALI
PLANA RESURSI

PRIJAVA
GOTOVOSTI

PREGLEDI I
IZVJEŠTAJI

Slika 92. Moduli podsistema UPROB

Podsistem ODSTA omogućava uvođenje strategije održavanja po

stanju. U prvoj fazi održavanja uvođenje po stanju organizuje se za glavnu
opremu (generatori, turbine, pumpe, kompresori). Praćenjem rezultata
mjerenja dobiju se pokazatelji za izabrane parametre (temperatura, vibracije,
itd.), koji određuju vremenski ciklus ponovnog mjerenja i daju prognozu
očekivanog otkaza komponente. Podsistem ODSTA predstavlja programski
paket razvijen za održavanje po stanju parka za održavanje iz Mančestera u
okviru sistema za održavanje MIMIC 2001. Kao cjelina je ugrađen i u sastav
MIMS.

206
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Podsistem ODSTA slijedeće module, slika 93: MJESTA MJERENJA

RADNIH PARAMETARA (Oprema, Šifra mjesta mjerenja); PARAMETRI
ZA MJERENJE (Izabrani parametri, Veličine i jedinice mjerenja za izabrano
mjesto mjerenja, Ciklus mjerenja); REZULTATI MJERENJA (Veličine kao
rezultati mjerenja, Ulaz mjernih veličina u sistem MIMS); IZBOR
INSTRUMENTA (Definisanje mjernih instrumenata, Izbor instrumenta);
PARAMETRI INSTRUMENTA (Karakteristike instrumenta, Unos programa
u memoriju instrumenta za mjerenje, Unos mjesta mjerenja); ULAZ
IZMJERENIH VRIJEDNOSTI (Povezivanje instrumenta i računara,
Priprema za prenos izmjerenih vrijednosti, Prenos vrijednosti u rezultate
mjerenja); ANALIZA REZULTATA (Obrada rezultata, Proračun trendova,
Proračun ciklusa mjerenja, Prognoza preostalog vijeka upotrebe
komponenti).

PREOD TEHPOD

MJESTA MJERENJA
RADNIH IZBOR
PARAMETARA INSTRUMENATA

PARAMETRI PARAMETRI
ZA MJERENJE INSTRUMENATA

REZULTATI ULAZ
MJERENJA IZMJERENIH
VRIJEDNOSTI

ANALIZA
REZULTATA

PREGLEDI I
IZVJEŠTAJI

Slika 93. Moduli podsistema ODSTA

207
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

5.6.5 SISTEM ZA PREGLED VOZILA I RADNIH MAŠINA

SA STANOVIŠTA EKSPLOATACIJE I ODRŽAVANJA
- KROV 3
Program KROV 3 namijenjen je korisnicima koji žele imati na
jednom mjestu pregled vozila i radnih mašina sa aspekta eksploatacije i
održavanja. Program omogućava otvaranje, izdavanje, evidenciju i pregled
putnih naloga, kako za vozila tako i za radne mašine. U oblasti održavanja,
ovaj program omogućava relativno lako otvranje radnih naloga, njihovu
evidenciju, kao i evidenciju svih zaposlenih koji su direktno ili indirektno
vezani za proces održavanja.
Linije menija imaju svoje pripadajuće menije: OSNOVNI PODACI,
EKSPLOATACIJA, KOREKTIVNO ODRŽAVANJE, PREVENTIVNO
ODRŽAVANJE, PREGLEDI, PROZOR i POMOĆ, slika 94.

Slika 94. Izgled i organizacija korisničkog prozora

programa KROV 3, [43]

208
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

U okviru menija OSNOVNI PODACI dat je pregled baza podataka,

sa kojim je omogućena laka manipulacija (unos novih podataka o vozilima,
radnim mašinama, zaposlenim, kao i niz pomoćnih podataka), slika 95.

Slika 95. Prikaz opcije OSNOVNI PODACI, [43]

Sve opcije u meniju su u suštini tabele u okviru baza podataka, sa

kojima ovaj program radi. Svaka od datih tabela ima svoju propisanu formu
za unos novih i brisanje starih podataka, s ciljem ažuriranja adekvatne baze
podataka sa kojom će program raditi.
209
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Potrebno je naglasiti da su neke od tabela međusobno povezane, pa

je neophodno prvo formirati sve tabele za sve pomoćne podatke, koji će
predstavljati paletu opcija za sve ostale tabele. Pregled svih pomoćnih tabela
može se vidjeti korištenjem opcije POMOĆNI PODACI, takođe u okviru
padajućeg menija OSNOVNI PODACI, slika 96.

Slika 96. Pregled opcije POMOĆNI PODACI, [43]

U okviru ove opcije moguće je realizovati razne izmjene u tabelama

pomoćnih podataka, s ciljem stvaranja uslova za pristupanje formiranju
ostalih tabela u bazi. To su tabele sadržane u opciji padajućeg menija
OSNOVNI PODACI: Vozila, Radne mašine, Zaposleni, Evidencija
akumulatora i Ažuriranje auto guma. Preko ovih formi se vrši unos novih,

210
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

promjena postojećih i ažuriranje podataka. Kao primjer, dat je prozor za

unos podataka Vozila, slika 97.

a) karton vozila

b) karakteristike vozila

Slika 97. Prikaz opcije Vozila, [43]

211
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Jedan dio polja se automatski popunjava na osnovu izabranih opcija

(žuta polja). Nakon unosa svih podataka neophodno je potvrditi unos sa
opcijom OK ili odustati od promjene sa opcijom ODUSTANI. Ukoliko je
potvrđen unos, u tabeli prozora Lista vozila će se pojaviti novounešeno
vozilo. Dugme simbolički predstavljeno sa lupom služi za pregled
postojećih unijetih podataka o vozilu i za njihovo eventualno
ispravljanje.Dugme simbolički predstavljeno sa crvenim iksom i znakom
uzvika služi za brisanje vozila iz baze. Preostale opcije u ovom meniju su
Podešavanje štampe, Pregled prije štampanja, Štampanje i Izlaz.
U okviru padajućeg menija EKSPLOATACIJA smješetene su sve
opcije vezane za samu eksploataciju vozila: Otvaranje putnih naloga,
Trebovanje za gorivo, Pregled trebovanja za gorivo i Pregled putnih
naloga, slika 98. Sve ove opcije „vuku“ podatke iz baze kojom su definisani
osnovni podaci.

Slika 98. Prikaz opcije Putni nalog, [43]

212
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Pripadajući meni Korektivno održavanje se sastoji iz četiri opcije, od

kojih prve dvije se odnose na vozila (dio iznad horizontalne linije), dok se
druge dvije odnose na mašine (dio ispod horizontalne linije).
Pokretanjem opcije Pregled radnih naloga, otvara se prozor
prikazan na slici 99, koji omogućava unošenje svih potrebnih podataka. Kao
dodatna opcija osnovnom paketu jeste Preventivno održavanje, koje je
specifično i karakteristično za svaki vozni park.

Slika 99. Prikaz opcije Radni nalog, [43]

Padajući meni Pregledi omogućava prikaz unešenih podataka prema

različitim kriterijumima datim na slici 100. To su opcije: Vozila za
registraciju, Radne mašine za registraciju, Neispravna vozila, Neispravene
mašine, Spisak ugrađenih akumulatora, koji takođe vrše selekciju i prikaz
po kriterijumima definisanim u skladu sa nazivom svake od date opcije.
Ukoliko se želi pregled vozila ili mašina po nekom drugom kriterijumu,

213
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

potrebno je koristiti prozor dat na slici 101 pod nazivom Parametarski

izvještaji (posebno za vozila i posebno za mašine).

Slika 97. Prikaz opcije Pregledi, [43]

Baza vozila u opciji Izvještaji se nalazi u prozoru Sva vozila, dok je

izvještaj dobijen za vozila koja su prebačena u prozor Izabrana vozila. U
početku je moguće da se neki od izvještaja ne pojavljuju, iz razloga
nekompletnog unosa potrebnih podataka, pa je neophodno Parametarske
izvještaje koristiti tek nakon nekog vremena po definisanju svih potrebnih
parametara.
Padajući meni Prozor daje dodatnu mogućnost različitog pregleda
prozora koji je otvoren. Kada se dobije tabelarni pregled neispravnih vozila
ili neki parametarski izvještaj, podaci se mogu dodatno urediti na način
definisan u ovom meniju.

214
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

5.6.6 PROGRAM ZA PRAĆENJE ODRŽAVANJA

VAZDUHOPLOVA - UH 1
Aktivnosti održavanja vazduhoplovstva se organizuju na način da se
komandantu na bojnom polju osigura maksimalan broj sigurnih i za misiju
sposobnih letjelica. Ove aktivnosti moraju biti posvećene brzoj, trajnoj i
pouzdanoj podršci u jako pokretljivom, integrisanom bojnom polju, koje se
očekuje u budućim borbama. Svaka jedinica vazduhoplovstva je odgovorna
za obavljanje održavanja na nivou jedinice njoj dodjeljenih letjelicama.

Slika 101. Prikaz opcije Izvještaji, [43]

U osnovi, iako je vojna struktura u BiH po prirodi zasnovana na

hijerarhiji, održavanje u vazduhoplovstvu je decentralizovano. Svaka
jedinica, sve dok zadovoljava zahtjevane standarde, ima potpunu slobodu u
sprovođenju aktivnosti održavanja unutar svog domena (mogućnosti).
Aktivnosti koje nije moguće provesti unutar jedinice sprovode se na nekom
od pripadajućih viših nivoa održavanja unutar vojne strukture ili u nekoj od
civilnih firmi putem ugovornih odnosa, kako u zemlji tako i u inostranstvu.
Osim redovnih aktivnosti održavanja, bitan segment u organizaciji
održavanja jeste i dijagnostički program, koji zajedno sa redovnim
programom ispitivanja kvaliteta korištenih sredstava, utiče na povoćanje

215
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

bezbjednosti i smanjenje ukupnih troškova održavanja. Takve aktivnosti se

obično provode u civilnim firmama putem ugovornih odnosa. Na taj način
vojska štedi značajna sredstva koja bi bila utrošena za kupovinu skupe
opreme i obuku ljudstva. Primjeri takvih aktivnosti su: analiza ulja
(inostranstvo), rendgenski pregledi konstrukcije (Energoinvest Sarajevo),
itd.
Sistem inspekcija preventivnog održavanja vazduhoplova se sastoji
od periodičnih inspekcija, provjera i servisa. Prateći informacioni sistem je
namjenjen da bi obezbjedio sistematsko ispitivanje vazduhoplova i
pridružene opreme u toku vijeka upotrebe istih. Koristi se kod planiranih
inspekcija, provjera, servisa i operacija održavanja, a koje su zahtjevane
određenim situacijama, uslovima i unaprijed određenim intervalima.
Propisane inspekcije i operacije održavanja propisane su u odgovarajućim
tehničkim uputstvima, tehničkim biltenima, porukama o bezbjednosti leta ili
porukama o preventivnim aktivnostima u avijaciji.
Odgovornost najvišeg rukovodioca (komadanta) je obezbjeđenje
pravilnog održavanja i osiguranje izvršavanja svih njegovih operacija, u
skladu sa odgovarajućim publikacijama za održavanje.
Organizacija ekonomsko-finansijskih poslova se organizuje preko
nadležnog ministarstva odbrane (MO). U cilju poboljšanja efikasnosti i
efektnosti podrške jedinicama ostvaruje se kompletnost podataka putem
izvještaja, vrši se konsolidacija lokacija skladišta, odgovara se na opravdane
zahtjeve jedinica, obezbjeđuje procedura za nabavku i remont rezervnih
djelova i opreme. Putem tendera i drugih vrsta javnih nabavki obezbjeđuju
se vanarmijski ugovori o nabavci i podršci po pitanju održavanja. Jedinice
bataljona i više imaju sopstveno materijalno knjigovodstvo, bez mogućnosti
sklapanja ugovora i direktne nabavke. Takve aktivnosti se sprovode samo na
nivou nadležnog MO, uz učešće nižih organizacionih cjelina.
Sve provjere (inspekcije), obavljeni servisi i operacije održavanja
moraju biti dokumentovane na odgovarajućim formularime. Komandant je
ovlašten da poveća obim i učestalost bilo koje operacije održavanja kada se
vazduhoplov nađe u neobičnoj situaciji, kao što je: nepovoljno prirodno
okruženje ili vremenski uslovi, vrsta misije, periodi duže neaktivnosti ili je
posada vazduhoplova ili osoblje održavanja na obuci.
Izgledi nekih od korisničkih prozora programa za praćenje održavanja
vazduhoplova UH 1 dati su na slikama 102 do 107.
Kontrola proizvodnje. Sekcija kontrole proizvodnje upravlja
održavanjem letjelica i ostalim funkcijama snabdijevanja jedinice
216
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

vazduhoplovstva. Organizacija sekcije kontrole proizvodnje varira zavisno

od broja i tipa letjelica koje su dodjeljenje jedinici, zatim od nivoa
održavanja, misije jedinice, raspoloživosti prostora, terena, kao i okoline.

Slika 102. Izgled korisničkog prozora programa za praćenje održavanja

vazduhoplova UH 1

Kontrola kvaliteta. Aktivnosti kontrole kvaliteta nadopunjuju one u

kontroli proizvodnje. Upravljanje kontrolom kvaliteta je koordinirano sa
svim fazama upravljanja proizvodnjom da se osigura maksimalna
produktivnost. Ispravno napravljene procedure kontrole kvaliteta
osiguravaju zadovoljavajući nivo kvaliteta, istovremeno smanjujući potrebe
za kontrolama i aktivnostima upravljanja. Standardi kontrole kvaliteta nikad
ne smiju biti žrtvovani da bi se povećao obim obavljenih poslova. Da bi se
osigurala potpuna objektivnost, osoblje kontrole kvaliteta je direktno
odgovorno komandantu jedinice. Tehnička kontrola održavanja letjelica
osigurava pridržavanje standarda i prakse utvrđene u odgovarajućim
publikacijama (uputstva, standardi i normativi i dr.), te osigurava da se
poštuju svi odgovarajući tehnički propisi. Ona takođe provjerava efikasnost
organizacije vazduhoplovno tehničke radionice i kvalitet rada. Prije
izvođenja kontrole, osoblje kontrole kvaliteta će se upoznati sa najnovijim
uputstvima, kako bi osiguralo da se kontrola provodi prema aktuelnim
zahtjevima.

217
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Elementi održavanja letjelice. Elementi održavanja letjelica srednjeg

nivoa i nivoa jedinice su odgovorni za održavanje koje prelazi sposobnosti i
odgovornosti šefa faznog tima. Elementi održavanja letjelica najčešće
obuhvataju: planirano održavanje, neplanirano održavanje, kao i odloženo
održavanje.

Slika 103. Prikaz opcije IZVJEŠTAJI (REPORTS), [40]

Sekcija radionice za popravku komponenti. Sekcija radionice za

popravku komponenti vrši popravke i preventivno servisno održavanje
komponenti letjelica i struktura koje zahtijevaju visok nivo specijalizovanih
tehničkih vještina. Pri tome, opšta područja odgovornosti uključuju sljedeće
cjeline: pogonsku sekciju, konstrukcione elemente, pneumatiku, elektroniku
letjelica, električne sisteme, sisteme naoružanja, kao i prenosne mehanizme.
Osoblje u pogonskoj sekciji servisira i popravlja pogonske mašine, dok se u
sekcija za popravku konstrukcionih struktura vrši popravka i održavanje
tijela vazduhoplova. Zaposleni u sekciji pneumatike održavaju, popravljaju i
ispituju probleme na pneumatskim sistemima. Sisteme elektronske opreme
letjelice održava sekcija elektronske opreme letjelice, dok održavanje,
ispitivanje i popravku električnih sistema letjelica vrši sekcija elektrike.
Sekcija naoružanja održava i servisira sisteme naoružanja, a sekcija
prenosnih mehanizama vrši popravke i održavanje sisteme prenosnih
mehanizama i rotorske sisteme.
218
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

Podloge za projektovanje organizacije održavanja u jedinicama za

održavanje vazduhoplova obuhvataju rješavanja pitanja održavanja
vazduhoplova na nivou jedinice (OVJ) i održavanja vazduhoplova na
srednjem nivou (OVSN). Svaka jedinica vazduhoplovstva, ovlaštena da
obavlja održavanje u jedinici, odgovorna je da njene letjelice budu spremne
za misiju. Obično, to održavanje obavlja rukovodilac posade, uz pomoć
sekcija za održavanje, naoružanje, elektroniku i popravku djelova u sklopu
četa ili vodova. Pri tome, operacije OVJ obuhvataju: preventivno
održavanje, evidenciju održavanja i publikaciju i regulacije.

Slika 104. Pregled opcije PREGLED PO SATIMA, [40]

Ako obim poslova u odjeljenjima/vodovima OVJ postane veći nego

što mogu savladati, jedinice će tražiti pomoć. Elementi OVJ traže pomoć od
čete OVSN koja ih podržava. Jedinice OVSN su odgovorne da osiguraju
rezervno održavanje i tehničku pomoć u pogledu ispravne procedure za
provođenje preventivnog servisnog održavanja (PSO) i održavanje u jedinici

219
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

za vrijeme intezivnih aktivnosti. Podržavana jedinica OVJ zavisi prije svega

o podržavanju OVSN u pogledu pomoći u održavanju. Bitni elementi za
operacije OVSN su: koordinacija, vremenska ograničenja, radni sati,
radioničke operacije, tok operativne gotovosti letjelica (TOG), metode
proizvodnje i radionički dokovi.

Slika 105. Pregled opcije PREGLED PO VAZDUHOPLOVIMA, [40]

Operacije OVSN obuhvataju: planirano održavanje letjelica, sistem

kontrole preventivnog periodičnog održavanja, sistem kontrola faznog
održavanja, planiranje (priprema, koordinacija, osoblje, opcije radnog
opterećenja), inicijalnu kontrolu (prijem), kontrolu u toku rada, završnu
kontrola, sistem kontrola preventivnog faznog održavanja. Dnevno
preventivno održavanje ili preventivno servisno održavanje sastoji se od
dnevnog preventivnog održavanja, preventivnog servisnog održavanja, kao i
od redovnih i posebnih kontrola. Neplanirano održavanje letjelica gotovo
uvijek podrazumijeva vršenje određenih specijalnih kontrola, kao i potrebe
za nepredviđenim radovima. Pri tome, izvještaji i procjene moraju biti
220
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

zasnovane na planu raspoređivanja letjelica za misije, dnevnim izvještajima

o stanju letjelica lokalne jedinice (funkcije, priprema), kao i na materijalnoj
gotovosti letjelica i njenih vođenih projektila.

Slika 106. Pregled opcije STANJE SVIH KOMPONENTI PO

VAZDUHOPLOVIMA, [40]

Najznačajnija područja sa kojima se rukovodioci u jedinicama za

održavanje helikoptera susreću prilokom procjene i projektovanja
održavanja obuhvata: procjenu izvođenja, određivanje radne snage jedinice,
programa sati letenja, odnosa radnih sati održavanja i sati letenja,
normiranih i dodijeljenih radni sati, zatim o efektivnosti održavanja, kao i
planiranom kapacitetu radnih sati održavanja.
Jedinica za održavanje helikoptera posjeduje odgovarajuću opremu za
tehničku dijagnostiku i opremu za testiranje. Ova oprema uključuje posebne
namjenske uređaje i komplete za testiranje, kao i drugu opremu za testiranje,
koja se koristi s ciljem utvrđivanja ispravnosti. Oprema testira sisteme na

221
 Održavanje i pouzdanost tehničkih sistema

ispravnost funkcije, analizira neispravne djelove i predstavlja osnovu za

dobijanje pouzdane slike upotrebljivosti. Najčešće sadrži: uređaje za
provjeru temparature ispušnih gasova, uređaje za testiranje vibracija,
elektronski uređaj za centriranje elise, komplet za balansiranje propelera,
elektronsku vagu, uređaj za testiranje mjerača količine goriva, uređaj za
testiranje elektronskog sistema goriva, uređaj za testiranje žiroskopa, uređaj
za testiranje sistema za otkrivanje požara, uređaj za testiranje pilotovog
statičkog sistema, uređaj za testiranje hidraulike, uređaj za testiranje
rotacije, kao i komplet alata za pregled letjelice.

Slika 107. Pregled opcije TBO I RC KOMPONENTE I

PODKOMPONENTE, [40]

222

View publication stats