MINISTERIO DE EDUCACIÓN Y CIENCIAS

INSTITUTO DE LINGÜÍSTICA GUARANÍ DEL PARAGUAY

IDELGUAP

Temimbo’e: Sandra Elizabeth Vega Fernández.

Mbo’ehára: Antonia Díaz.

Horqueta- Paraguay
 GUARANI
TEMBIAPORÃ

1) Ñomongueta maitei rehegua.

2) Tavaygua jerovia.
3) Kuatia ñe’ê’i.
4) Kuatia atã’i.
5) Ñe’ênga.
6) Pukarã.
7) Kû jererã.
8) Maravichu.
9) Ñe’ê poty’i rehegua (Acróstico).
10) Mombe’u gua’u.
11) Ára pokõindy aty.
12) Jasy kuéra rera.
13) Mba’yru ógapegua.
14) Ñe’ê hera jojava (Sinónimo).
15) Ñe’ê ojojogua nungáva.
16) Kuatia ñe’ê.
17) Sa’y kuéra (Colores).
18) Ára jere (Estaciones del año).
19) Mbya rete pehêgue rehegua (El cuerpo).
20) Yvyra kuéra ñane retãmegua.
21) Pohã ñana réra.
22) Yvoty kuéra réra.

1) Ñomongueta maitei rehegua:

-Mba’éichapa reiko?
-Aiko porã, ha nde?
-Iporã avei.
-Mba’éicha piko oiko nde ru?
-Ha’e oiko porã, hesãi.

2
 -Ha nde sy?
-Oiko porã avei.
-Che maitei chupe kuera guarã.
-Aguije vete ndéve.
-Néi, che ahátama.
-Jajoecha peve.
-Jajoechapeve.

2) Tavaygua jerovia:
 Kuña hyeguasúva iporã ramo, imembýta peteî kuña.
 Ne nambi nde akatuagua haku ramo, oî máva oñe’ê térã imandu’a porãva
nderehe.
 Ani remenda terã reho ygápe araapy jave, reguereko ramo jepe ménarã terã
jeguata repy.
 Reisu’urõ ne kû, oî imandu’áva nderehe.
 Ere reipota’ÿre máva oî’ÿva réra, ha’ e imandu’a nderehe.

3) Kuatia Ñe’ê’i:
 Vito
Aipota eipuruka chéve ne aranduka Matemátikaregua. Ajapopa va’êrã che rembiapo
mbo’ehaopegua, che mba’evaningo okañy. Ko’êro aguerajeýtama ndéve.

Aguije.
Ne irû Kola.
Paraguai, 16 jasykõi, 2004pe.

 Che ru:
Anike eheja aketerei, chemombay 06:00 aravo jave.
Aguije.
Fernando.
03, jasykõi, 2002pe.

4) Kuatia’atã’i:
Mbo’ehára (Vy’apavê rehegua ava peteî hápe).
Opa mba’e porã ndéve guarã. Tupã há isy tanderovasa akointe há tome’ê ndéve
po’a, tesãi há py’aguapy.
¡Vy’apavê nde arape!
Ne remimbo’e nde rayhúva.
Arturo

3
 Paraguai, 30 jasyrundy 2002pe.

Ara mbohapyhápe.
Fernanedo Barreto.
Omoguahê ivy’apavê Mbo’ehára Ritape há ojerure Tupã há isýpe akõinte tohovasa
há tome’ê chupe, po’a, tesãi há py’aguapy.
Paraguai-30 jasyrundy 2002pe
5) Ñe’ênga:

 Arriero perõ há kupi’i ojagarrarõ nde roga, rehejántemava’erã.

 Nde resápegua yvyra nderehechái, há nde rapicha resapegua kapi’i
rehecha.
 Menos precio há tatatîgui jajerovánte va’erã.
 Aníkena che ra’y, ndechukoité plata rereko haguére nde bolsillope.

6) Pukarã:
 Arriéro oporandu mbyápe:
Nderehecháipa peteî kavaju isã mbukúva ohasárõ ko’árupi?
Nahániri, ndahechái he’i mbyá.
Oimérô há’e che rechámante.

 Che jarýi oguereko 90 año há olee gueteri, he’i la mbo’ehára.

Oleehápemango la oleétarõ, he’i chupe la alumno peteî.
 Ma’erãiko chamigo, peka’u veloriohápe, he’i pa’i arriero kuérape.
Ha ore rasê haguâ pa’i he’i chupe hikuái.
7) Kû jererã:
 Yvyra piru pa’i pukúre mitãnguéra iñapesã hi’ãgui omboguejy mba’eita
yvyrasÿiregua.
 Py’a jokoha tembi’u chyryry vy’aguasuhápe oñemotîmbo.
 Tata piriri pelota tata mitãme ñembosarairã, py’a pererepe ochutava’êrã.
 Yvyra puku kupépe aguapy apuka puku.
8) Maravichu:
 Maravichu, maravichu mba’emotepa.
Oveveva ijyképe. (kyha).

4
 Maravichu, maravichu mba’emotepa.
Kora morotîme vaka pytã’i. (Ñane kû).
 Maravichu, maravichu mba’emotepa.
Ijape itatî há iñe’ã itaju. (Ryguasu rupi’a)
 Maravichu, maravichu mba’emotepa.
Gua he’i há ho’a ýpe. (Guapo’y).

9) Ñe’ê poty’i rehegua:

Sy kuera:
Oguahêvo Sy ara

HorY che ñe’ã

Hi’ãnteKo chéve

KunU’û mborayhúpe

ToguãhE ndéve che aguyje

Che sy, aRa ha ara

Na’ikAne’iva mborayhu ome’ê

10) Mombe’u gua’u:

Pombéro:
Pombéroje há’e peteî karai karape, hete haguepáva. Pyhare osêva omondýi
hagua ija’e’yvare há oñangareko hagua ohaihúvape.
Oñemoîje chupe tatakuápe: ka’a, pet, eira há guaripola jajehaihuka hagua
chupe.
Ñañemoirû ramo karai pyharére ikatundema ñase jaguata tape pytû
ivaivévare, kuñataî porã, ñande kichiha roga rekávo.
Oî avei teju jagua há Luisõ.
11) Ára pokõindy aty:
 Ara teî
 Ara kõi
 Ara apy
 Ara rundy
 Ara po

5
  Ara poteî
 Ara pokõi

12) Jasykuéra réra:

 Jasyteî, jasykõi, jasyapy, jasyrundy, jasypo, jasypoteî, jasypokõi,
jasypoapy, jasyporundy, jasypa, jasypateî, jasypakõi.

13) Mba’yru ógapegua:

 Kyse, asadera, tenedor, paila, pava, jarra, kuimbe, colador, rayador, ña’ê
japepo, kaguaka, kagua, ña’embe, apyka, tembiporurenda, tembiporu,
ta’angambyry. .

14) Ñe’ê héra jojava

 Óga-Tapÿi  Pytû- Pyhare

 Apyka- guapyha  Overa- Omimbi
 Omuña- Oñani  Mbo’i- Kytî
 Saraki-Kyre’ÿ  Vava- Kacha
 Viru- pirapire  Inimbe- Tupa
 Saraki-Kyre’ÿ  Mondaha- Popinda

15) Ñe’ ê ojojogua nungáva:

 Mbo’i- Mbói  Sevo’i- Sevói

 Póra- Porã  Pytû- Pytu
 Oke- Okê  Yva- Ýva
 Sái- Sa’i  Áva- Ãva
 Tupã- Tupa  Hu’û- Hu’u
 He’ê- Hee  Téra- Terã

16) Kuatia Ñe’ê:

Paraguái, 26 jasypateî 1999pe.
Che angirû Maria:

6
Vy’ápe amoguahê ndéve che maitei, aipota nde avei revy’a remoñe’êvo ko
kuatiañe’ê.
Amombe’use ndéve amoguahêmaha hu’ãme che aranduchauka
mbo’ehaopegua ha osê porãmbaite chéve.
Upévare aipota reipurukami cheve ku nde aranduka ha kuatia haipyre
Guarani rehegua reguerekóva amoñe’êmi hagua pytu’u jave.
Ikatuove aháta nerendápe ñañomonguetami, heta mba’e oî omombe’uséva
ndéve, ha oiméne nde avei.
Embohovaimíkena ko che kuatia ñe’ê, aha’arõt.
Maitei rory nde ru, nde sýpe, há ndéve guarã peteî añuã tuicháva.
Susana.

17) Sa’y kuéra:

 Pytã, morotî, hovy, hû, sa’yju, pytãngy, hovyû, pytãhû, hovymby, sa’yky.

18) Ára jere:

 Ara poty
 Ara’aku
 Ara roguekúi
 Ara ro’y

19) Mbya rete pehengue rehegua:

 Nambi, kuã, tesa, pysã’i, juru, syva, kû, apysa, tî, po, akã, retyma, jyva,
akãrangue, ahy’o, ajura, pyapy, rañyka, pyta.
20) Yvyrakuéra ñane retãmegua:
 Yvyra pytã- arasa
 Yvyra ro- Pacholi
 Tajy- Yvyra pajé
 Ka’i kyhyjeha- pindo
 Chivato guasu- karanda’y

21) Pohã ñana réra.

7
 Menta’i, ahenho, zarzaparrilla, ruda, jate’i ka’a, orégano, juruvea, arnika,
perdudilla, mbokaja’i, toronjil, perejil, jerva de lucero, verbena, romero,
mister del campo, ysypo, milhombres, kokû.
22) Yvoty kuéra réra.
 Rosa, Santa Rita, orquídeas, girasol, jazmin, mburukuja, lirio,
clavel,pacholi, hortensia,tulipán,dalia,elecho,narcisos, margarita, flores de
loto, lontana.