1. Tembung camboran yaiku tembung loro utawa luwih sing digandheng dadi siji nuwuhake teges anyar.
Tembung camboran ana 2, yaiku:
1. Camboran wutuh Tuladha: a. Randha royal (jenenge panganan) d. Nagasari (jenenge panganan) b. Semar mendem (jenenge panganan) e. kuping wajan (=tambeng utawa ndableg) c. Raja Lele (jenise pari) f. Sapu tangan (=kacu) 2. Camboran tugel Tuladha: a. Lunglit (balung kulit) b. Bangjo (abang ijo) c. dubang (idu abang) 2. Tembung saroja yaiku tembung loro utawa luwih kang padha tegese dienggo bebarengan lan nduweni teges mbangetake. Tuladha: a. Wadya bala f. Angkara murka k. Blaka suta b. arum wangi g. Ayem tentrem l. Tedheng aling-aling c. adi luhung h. Rukun sentosa m. Sumebar warata d. welas asih i. Gemah ripah n. Antheng jatmika e. edi peni j. Gagah prakosa o. Gandhes luwes 3. Seselan –in - Pinaringan (paring) - kinepung (kepung) - Ginanjar (ganjar) - Sinigar (sigar) - Sinawang (sawang) - winates (wates) - Linuwih (luwih) - tinulis (tulis) 4. Teka-teki tembang pucung Bapak pucung Bapak pucung cangkemu madhep mandhuwur Dudu watu dudugunung Sabamu ing sendhang kendhi Sabamu ing alas gajah Pencokanmu lambung kering Ngon-ingone sang Bupati Prapteng wisma si pucung mutah kuwaya Prapteng marga si pucung lembehan grana 5. Tembung panyandra - rambute negembang bakung - pundhake nraju emas - galake kaya macan manak - bangkekane nawon kemit - athi-athine ngudup turi - alise nanggal sepisan - eseme pahit madu - drijine mucuk eri - gulune ngolan-olan - tangane nggandhewa pinenthang - pipine nduren sajuring - untune miji timun - mripati damar kanginan (blalak-blalak) 6. Imbuham-um - lumaku (laku) - sumebar (sebar) - gumantung (gantung) - gumrojog (grojog) - sumaur (saur) - cumawis (cawis) - kumampul (kampul) - tumata (tata) 7. Angka Jawa: 1. 1 3. 3 5. 5 7. 7 9. 9 2. 2 4. 4 6. 6 8. 8 0. 0 bayarane bapak 750 ewu rupiyah byr[n bpk\ ;750;[awu rupiyh 8. Cangkriman / bedhekan 1. Kabel, cangkrimane: Bapak pucung Dudu tampar dudu dhadhung Dawa kaya ula Penclokanmu kayu garing Prapting griya Si pucung ngelokake cahya 2. Tuma, cangkrimane: Turune ing endhas, mangane ing endhas, bebuwang uga ing endhas. 3. Sepur, cangkrimane: Bapak pucung Renteng-renteng kaya kalung Dawa kaya ula Pencokanmu wesi, iring Sing disaba si pucung mung turut kutha - Pitik walik saba amben = sulak - Ora mudhun-mudhun yen ora nggawa mrica sakanthong = kates - Lawa 5, kalong 3 dadi pira? = 8 - Ing ndhuwur lawang ana cecak, yen cecak lunga lawang iku dadi kewan sing bisa mabur, kewan apa iku? = lawa 9. kalimat langsung/kandha menjadi kalimat tak langsung - Mas Bayu takon marang agus, “kowe mau mrene karo sapa?” (ukara langsung) Mas Bayu takon marang agus, karo sapa agus mau olehe mrene. (ukara ora langsung) - Sari kandha,”aku mengko arep tuku gula jawa ing pasar.” (ukara langsung) Sari kandha menawa dheweke arep tuku gula jawa ing pasar. (ukara ora langsung) 10. Aksara Jawa lan pasangane: aH nN cC r R k K fL tT ha na ca ra ka da ta sS wW lL pP dD jJ y Y sa wa la pa dha ja ya vV mM gG bB q Q z Z nya ma ga ba tha nga belajarku wiwit jam 5 sore belj/ku wiwitJm\ ;5;[so[r 11. kalimat yang berpola SPOK/JWLK :Bapak maos koran ing ruang tamu J W L K (ket. Panggonan)
12. Perangane layang:
13. Parikan PARIKAN 1. Abang-abang ora legi, 9. elor kedhung kidul ya kedhung, kadhung nantang ora wani. kedhung gedhe akeh iwake, 2. Wajik klethik gula jawa, Bapak nundhung simbok ya nundhung luwih becik sing prasaja. kowe dewe malah ngayekake. 3. Yeng kembang kembange kacang, 10. iwak yuyu iwak wader, Dudu kembange puspa nyidra, pethuk bulus lagi silem, Sih cilik dikudang-kudang yen sinau dadi pinter, Bareng gedhe gawe rekasa mbesuk lulus ati ayem. 4. Nyunggi Ember ngiwa nengen 11. iwak lele mati kethuthuk, Lungguh jejer nggo tamba kangen. sandatane pring oratan, 5. Wedang bubuk gula tebu, ngawe-awe sing kalung andhuk, mata ngantuk njaluk turu. entenane ing prapatan. 6. Abang-abang ora legi, 12. uwit jeruk amba godhonge, kadung nantang ora wani. wohe mateng dipethik bocah, 7. manuk emprit nucuk pari, aja umuk yen lagi duwe, dadi murid sing teberi. entenane sesuke susah 8. wit kecipir mrambat kawat, 13. kutha sala dalane rame, ora mampir anggere liwat. sriwedari tengah pernahe, aku gela amarga kowe, angger janji arang nyatane. 14. Ukara tanduk (kal. Aktif) lan ukara tanggap (kal. Pasif) Ukara tanduk Ukara Tanggap 1. Mbak Titin nampa layange Dina 1. Layange Dina ditampa Mabak Titin 2. Pak Mansur nimbali Galih 2. Galih ditimbali Pak Mansur 3. Aku nyilih bukune Ratna 3. Bukune Ratna taksilih 15. Dwilingga salin swara Toleh = tolah-toleh Takon = tokan-takon Mlaku = mloka-mlaku 16. Senjata/gaman tokoh pandhawa - Yudhistira / Puntadewa (pembarep)= jimat kalimasada - Werkudara / Bima sena (nomer loro)= kuku pancanaka, gada rujakpolo, lukitasari - Arjuna / Janaka / Permadi (panengah) = keris pulanggeni, keris kalanadhah, panah sarotama, pnh. Pasopati 17. Paribasan Rawe-rawe rantas, malang malang putung (Sakabehe pepalang bisa disingkirake kanggo nggayuh kan dikarepake) Dudu sanak dudu kadang, yen ilang meli kelangan (Nadyan wong liya, yen nandhang sengsara kudu dibelani) Gupak pulut, ora mangan nangkane (Melu rakasa nanging ora melu ngrasakake kepenake) Kriwikan dadi grojogan (Prakara sepele dadi prakara gedhe) Suwe mijit wohing ranti (Pegawean sing gampang dilakoni utawa dirampungake) Anak polah bapa kepradah (Wong tuwa nemu alangan amarga saka polahe aneke) Bathok bolu isi madu (Wong asor nanging duwe kepinteran) Dewenehi ati ngrogoh rempela (Wis dhiwenehi setithik, banjur njaluk luwih akeh) Jer basuki mawa beya (Kabeh gegayuhan mbutuhake wragad) Kaya banyu karo lenga (Paseduluran kang ora bisa rukun) Mburu uceng kelangan dheleg (Mburu barang sing sepele malah kelangan barang sing luwih aji) Kacang ora ninggal lanjaran (kebiyasakane anak niru wong tuwane) 18. Aji-aji dari tokoh dalam cerita wayang - Arjuna / Janaka / Permadi (panengah)= aji sepiangin, cundha manik, - Yudhistira / Puntadewa (pembarep)=jimat kalimasada, - Werkudara / Bima sena (nomer loro)=kutang antakesuma,