Univerzitet u Novom Sadu

Prirodno-matematički fakultet
Departman za hemiju, biohemiju i zaštitu
životne sredine

Koenzim Q

-Seminarski rad iz predmeta Uvod u Biohemiju 2-

Predmetni nastavnik: Student:

Prof. dr Neda Mimica-Dukić Bojan Balić
br. indeksa 276/16

Novi Sad, maj 2018.

0
Sadržaj

1. Uvod………………………………………………………………………………………………....2
2. Funkcije koenzima Q………………………………………………………………………………..3
2.1. Koenzim Q i elektron transportni lanac.......................................................................................3
2.2. Koenzim Q kao antioksidans.......................................................................................................4
3. Biosinteza i posljedice nedostataka koenzima Q u organizmu...........................................................5
4. Zaključak…………………………………………………………………………………………….7
5. Literatura…………………………………………………………………………………………….8

1
1. Uvod

Koenzim Q (ubihinon) je veoma bitna komponenta elektron transportnog lanca i procesa

oksidativne fosforilacije gdje ima bitnu ulogu u prenosu elektrona s ciljem proizvodnje ATP-a. Ovo
je samo jedna od velikog broja uloga koje ovaj koenzim ima i koje se neprestano otkrivaju. Takođe,
jedna od njegovih glavnih uloga je sigurno kao regenerišući antioksidans, gdje sprječava oksidaciju
DNK, proteina i lipida.
Ubihinon je liofilni molekul koji se sastoji iz hinonske grupe koja ima poliizoprenski rep
(Ilustracija 1) različite dužine (od 6 do 10 jedinica) u zavisnosti od vrste (kod čoveka 10 jedinica, a
kod miševa 9). Hinonski prsten može da se nađe u oksidovanom stanju kao ubihinon ili u redukovan
stanju kao ubihinol. Redukovani je više hidrofilan od oksidovanog oblika pa se zato on može naći
bliže površini membrane.
Nalazi se u svim membranama svake ćelija i u krvnom serumu, gdje je vezan za lipoproteine
niske i veoma niske gustine. Njegova biosinteza se odvija preko Acetil-CoA u mevalonatnom putu u
više reakcionih koraka. Mnoštvo faktra može da utiče na koncentraciju koenzima Q u krvnom serumu i
tkivu kao što su genetske mutacije, starost, kancer kao i neki antibiotici.

Ilustracija 1: Hemijska struktura ubihinona

2
2. Funkcije koenzima Q

Neposredno pošto je otkriven, pokazalo se da je ovaj koenzim esencijalan u funkcionisanju

elektron transportnog lanca u mitohondrijama. Njegova uloga je da prenosi elektrone od kompleksa I
do kompleksa II i do kompleksa III, dok istovremena pumpa protone u spoljašnju membranu
mitohondrije stvarajući protonski gradijent koji kasnije služi za sintezu ATP-a (Bentinger, Tekle, &
Dallner, 2010). Pored ove ‘’glavne’’ funkcije, ubihinon igra značajnu ulogu:

 kod ćelijskog rast i diferenciacije

 kao antioksidans
 u preventiranju stvaranja pora na mitohondrijalnoj membrani
 stabilizacije membrane

2.1. Koenzim Q i elektron transportni lanac

ATP koji je glavni oblik energije za mišićnu kontrakciju, najvećim djelom se sintetiše u
unutrašnjoj membrani mitohondrija gdje se isto može naći i koenzim Q. Kao što je već rečeno, on ima
funkciju u prenosu elektrona pri čemu istovremeno pumpa protone van mitohondrijalne membrane,
stvarajući protonski gradijent. Vraćanjem protona u unutrašnjost membrane preko ATP-sintaze, stvara
neophodnu silu za sintezu ATP-a. Postoje dva proteinska kompleksa u elektron transportnom lancu
gdje se odvija transfer elektrona i protona posredstvom koenzima Q. Prvi je NADH-dehidrogenaza
(kompleks I) gdje se ubihinon redukuje u ubihinol i 4 protona se transportuju van membrane.
Pronađeno je da se ubihinon prije potpune redukcije, prvo redukuje u semiubihinon (Ilustracija 2).

Ilustracija 2: Redukcija ubihinona u semiubihinon, ubihinol

Ovaj proces se ponavlja dva puta, tako što dolazi do reoksdiacije i ponovne redukcije prije nego
se elektroni transportuju do slećeg proteinskog kompleksa. Ovako na kraju za svaki ciklus
redukcije/oksidacije se pumpa po 4 protona van membrane i s tim imamo dva puta veći potencijal za
sintezu ATP-a nego da se vrši samo jedan ciklus. Redukovani oblik ubihinona zatim difunduje duž
unutrašnje membrane mitohondrija do kompleksa III gdje se ponovo oksiduje, a ovakav oblik ponovo
dolazi do kompleksa I gdje se ovaj proces ponavlja (Ilustracija 3).(Crane, 2001)

Ilustracija 3: Mehanizam prenosa elektrona i protona u unutrašnjoj membrani mitohondrije preko koenzima Q (Crane, 2001)

3
 2.2. Koenzim Q kao antioksidans

Značajan dio koenzima Q u ćelijskim membranama se nalazi u obliku redukovanog ubihinola

koji se pokazao kao veoma dobar antioksidans. On se uglavnom nalazi u blizini nezasićenih lipidnih
repova u membranama i služi kao primarno sredstvo za neutralisanje slobodnih radikala i sprječavanje
lipidne peroksidacije. Ovaj sistem je veoma efektivan jer se u membranama nalaze enzimi koji mogu
da redukuju oblike koenzima Q (semiubihinon, ubihinon) nastale u reakcijama sa lipidnim ili
kiseoničnim radikalima. To su enzimi:

1. NADH citohrom b5 reduktaza

2. NADH/NADPH oksidoreduktaza
3. NADPH koenzim Q reduktaza

Reduktaze 1 i 3 služe za jednoelektronske transfere, da bi redukovali nastali semiubihinon koji

nastaje kada ubihinol reaguje sa nekim radikalom. Reduktaza 2 služi za dvoelektronske transfere i ona
može da redukuje ubihinon direktno do ubihinola, bez nastajanja radikalskog intermedijera (Ilustracija
2) i po tome je veoma značajna.
Postoje 4 glavne grupe antioksidanata rastvornih u mastima koje se pojavljuju u organizmima:
karotenoidi, tokoferoli estrogeni i koenzim Q. Postoji 8 podgrupa vitamina E koji imaju antioksidantnu
aktivnost, α, β, γ i δ tokoferoli i tokotrieonoli, ali samo α-tokoferol igra uloga antioksidanta u ljudskom
organizmu. Pod uticajem oksidativnog stresa nastalog posredstvom nedostatka selenijuma i α-
tokoferola koncentracija koenzima Q se znatno povećava kao i koncentracija NADH/NADPH
oksidoreduktaze (Crane, 2001). Takođe postoji povezanost antioksidantne aktivnosti ubihinona I
vitamina E, gdje on igra ulogu u regenerisanju tokoferola kao primarnog antioksidanta. Naime
ubihinol može da redukuje tokoferol radikale direktno do tokoferola, kako se pokazalo kada je
posmatrano da u lipoproteinima niske gustine, mala količina koenzima Q štiti zanačajno veće količine
tokoferola od radikalizacije (Crane, 2001; Rauchova, Drahota, & Lenaz, 1995). U još jednom
istraživanju došlo se do zaključka da se pentanskom ekstrakcijom koenzima Q iz mitohondrija,
povećava stepen lipidne peroksidacije. Njegovom ponovnom reinsercijom, smanjila se koncentracija
malondialedhida (jedan od krajnjih proizvoda lipidne peroksidacije) što pokazuje njegovu
antioksidantnu sposobnost. Pentanskom ekstrakcijom se takođe uklonio α-tokoferol, ali i bez njega
koenzim Q je mogao da izvrši u cjelosti svoj posao kao antioksidans.

Ilustracija 4: Antioksidantna dejstva koenzima Q u procesu lipidne peroksidacije (Bentinger, Brismar, & Dallner, 2007)

4
 Sposobnost koenzima Q da inhibira lipidnu peroksidaciju se zasniva na njegovim reakcijama
tokom procesa peroksidacije. Prvenstveno se zaustavlja proizvodnja lipidnih peroksi radikala (LOO*).
Ubihinol redukuje ove radikale dok se on prevodi u semiubihinon i dobija se H 2O2, a isto tako
regeneriše vitamin E iz α-tokoperoksi radikala, nasuprot regeneraciji sa askorbatom koja je manje
favorizovana reakcija (Ilustracija 4).
Koenzim Q takođe štiti proteine od oksidacije, u eksperimentima gdje se na
submitohondrijalnim česticama odvija proces lipidne peroksidacije, dodatkom ADP-Fe3+ i askorbata
dolazi do intezivne proteinske oksidacije u vidu proteinske karbonilacije. Uklanjanjem koenzima Q iz
ovakvih sistema pentanskom ekstrakcijom dolazi do povećanja stepena oksidacije, a smanjuje se kada
ga vratimo.
Oksidativni stres može da naruši integritet DNK tako što prouzrokuje niz reakcija koje dovodi
da aktivacije enzima nukleaza koji cijepaju kičmu DNK. Još jedan vid narušavanja strukture DNK
oksidativni stresom je oksidacija DNK baza, prvenstveno 8-hidroksi-deoksiguanozina. Oksidacija
DNK u izolovanim mitohondrijama se dešava u prisustvu ADP-Fe3+ i askorbata što povećava sadržaj
oksidovanog guanina. Inkubacija u prisustvu sukcinata i antimicina koji povećavaju koncentracije
ubihinona, poništava oksidatvno oštećenje DNK, pa se može doći do zaključka da je koenzim Q
antioksidans koji preventira oksidaciju DNK. (Bentinger i drugi., 2007)

3. Biosinteza i posljedice nedostataka koenzima Q u organizmu

Produkcija ubihinona kod čovjeka se odvija preko dva metabolička puta (Ilustracija 5). Polazno
jedinjenje za sintezu hinonskog prstena je aminokiselina tirozin (moguće i preko fenilalanina) koja se
prevodi u 4-hidroksibenzoat. Poliizoprenski rep se sintetiše iz acetil koenzima A preko određenih
reakcija koje se zajedno trivijalno nazivaju mevalonatski put, do farnezil pirofosfata (takođe i
prekursor holesterola i dolihola) pa do dekaprenoil pirofosfata. Ovo jedinjenje se zatim kondenzuje sa
4-hidroksibenzenskom kiselinom katalizovan pomoću enzima dekaprenoil-4-hidroksi- benzoat
transferaze do dekaprenil-4-hidroksi-benzoata, a ono se zatim nizom reakcija prevodi do ubihinona.

Ilustracija 5: Biosinteza koenzima Q

5
 Nedostatak koenzima Q je stanje koje može da se tretira, ali prije toga mora da se ustanovi
dijagnoza. To se može uraditi direktnim mjerenjem nivoa koncentracije u mišićima i potvrditi
prisustvom oslabljenog funkcionisanja kompleksa respiratornog lanca (kompleski I, II i III).
Istraživanja su pokazala da je mogući uzrok nedostatka ovog koenzima kod čovjeka neki vid genetske
mutacije, ali još uvijek nije u potpunosti razvijena metoda za izdavanje dijagnoze. Ovaj efekat se može
kontrirati sa oralnom suplementacijom koenzima Q.
Brojna oboljenja se dovode u vezu sa njegovim nedostatkom kao što su kardiomiopatije,
degenerativna mišićna i neurološka oboljenja i drugo. To su uglavnom:

 Encelomiopatija
 Cerebralna ataksija
 Leigov sindrom sa retardacijom rasta
 Ataksija
 Izolovana miopatija
 Parkinsonova bolest
 Alchajmerova bolest
 Kancer
 Dijabetes

Koenzim Q se pokazao da ima određena neuroprotektivna svojstva kod pacijenata sa ranom ili
srednje razvijenom Parkinsonovom bolešću. Naime, on može da ima preventivnu ulogu u celularnoj
disfunkciji koja se javlja kod ovih pacijenata, kao i da služi da preventira pojave ove bolesti kod
pacijenata sa genetskom sklonošću prema oboljevanju. Takođe se kod ovih pacijenata pronašlo da su
koncentracije koenzima Q u krvi i mitohondrijama veoma niske.
Istraživanja pokazuju da je Alchajmerova bolest povezana sa oksidativnim oštećenjem i da je
djelom prouzrokovana disfunkcijom mitohondrija. Generalno, tokom starenja nivoi ovog koenzima
takođe opadaju i predpostavlja se da su te niske vrjednosti koncetracije jedan od glavnih uzroka
razvijanja hroničnih oboljenja kod starijih osoba. Zato se peporučuje suplementacija sa ovim
koenzimom, u nadi da se kontriraju efekti koje starenje i druge bolesti nose sa sobom.(Doimo i drugi.,
2014; Garrido-maraver i drugi, 2014)

6
4. Zaključak

Koenzim Q je izuzetno bitna komponenta u ljudskom organizmu koja ima jako velik broj uloga
kako u normalnom funkcionisanju metabolizma (kao jedan od glavnih efektora u elektron
transportnom lancu mitohondrija) tako i u prevenciji bolesti raznih priroda. Nezamjenljiv je u
negiranju efekata lipidne peroksidacije, gdje se stvaraju slobodni radikali, a pored toga što je on sam
antioksidans utiče i na obnavljanje drugih antioksidanata i tako umnožava svoju sposbnost.
Dokazano je da njegov nedostatak utiče na razvijanje nekih težih oboljenja ili je on njihova
poslejdica.Sa znanjem da se koncetracija ovog jedinjenja u organizmu smanjuje sa procesom starenja,
možemo na vrijeme da reagujemo i kontriramo negativne efekte koje prate ovu pojavu oralnom
suplementacijom. U istraživanjima se svakodnevno pronalaze nova saznanja koja povezuju procese u
fiziološkom funkcionisanju sa ubihinonom i sigurno će rasti u budućnosti.

7
Literatura

Bentinger, M., Brismar, K., & Dallner, G. (2007). The antioxidant role of coenzyme Q. Mitochondrion, 7(S), 41-
50.

Bentinger, M., Tekle, M., & Dallner, G. (2010). Coenzyme Q - Biosynthesis and functions. Biochemical and
Biophysical Research Communications, 396(1), 74–79.

Doimo, M., Desbats, M. A., Cerqua, M., Trevisson, E., Salviati, L. (2014). Genetics of coenzyme Q10
deficiency. Molecular Syndromlogy, 5(3-4), 156-162.

Garrido-maraver, J., Cordero, M. D., Oropesa-avila, M., Vega, A. F., Mata, M. D., Pavon, A. D., Alcocer-gomez,
E., Calero, C. P., Paz, M. V., Alanis, M., Lavera, D., Cotan, D., Sanchez-alcazar, J. A. (2014). Clinical
applications of coenzyme Q10. Frontiers in Bioscience, 19, 619-633.

Crane, F. L. (2001). Biochemical Functions of Coenzyme Q10. Journal of the American College of Nutrition,
20(6), 591–598.

Pobezhimova, T. P., Voinikov, V. K. (2000). Biochemical and physiological aspects of ubiquinone

function. Membrane & cell biology, 13(5), 595-602.

Rauchova, H., Drahota, Z., & Lenaz, G. (1995). Function of Coenzyme-Q in the Cell - Some Biochemical and
Physiological-Properties. Physiological Research, 44, 209–216.