Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Ch−¬ng 4

Hµn vµ c¾t kim lo¹i b»ng khÝ

4.1. Kh¸i niÖm chung
4.1.1. Thùc chÊt vµ ®Æc ®iÓm
a/ thùc chÊt
Hµn vµ c¾t b»ng khÝ lµ ph−¬ng ph¸p hµn hoÆc c¾t, sö dông nhiÖt cña ngän löa sinh ra
khi ®èt ch¸y c¸c chÊt khÝ ch¸y (C2H2, CH4, C6H6 v.v...) hoÆc H2 víi «xy ®Ó nung ch¶y kim
lo¹i.
Th«ng dông nhÊt lµ hµn vµ c¾t b»ng khÝ ¤xy - Axªtylen v× nhiÖt sinh ra do ph¶n øng
ch¸y cña 2 khÝ nµy lín vµ tËp trung, t¹o thµnh ngän löa cã nhiÖt ®é cao (vïng cao nhÊt ®¹t
tíi 3200oC); cßn ngän löa gi÷a O2 vµ c¸c chÊt khÝ ch¸y kh¸c chØ cho nhiÖt ®é tõ
2000÷22000C. Tuy nhiªn khi hµn d−íi n−íc th−êng dïng ngän löa gi÷a O2 vµ H2 v× C2H2
rÊt dÓ næ ë ¸p suÊt cao vµ nhiÖt ®é lín.
b/ ®Æc ®iÓm
• Cã thÓ hµn ®−îc nhiÒu lo¹i kim lo¹i vµ hîp kim (gang, ®ång, nh«m, thÐp ... )
• Hµn ®−îc c¸c chi tiÕt máng vµ c¸c lo¹i vËt liÖu cã nhiÖt ®é nãng ch¶y thÊp.
• Hµn khÝ ®−îc sö dông réng r·i v× thiÕt bÞ ®¬n gi¶n vµ rÎ tiÒn.
• N¨ng suÊt thÊp, vËt hµn bÞ nung nãng nhiÒu nªn dÓ cong vªnh.
Hµn khÝ dïng nhiÒu khi hµn c¸c vËt hµn cã chiÒu dµy bÐ, chÕ t¹o vµ söa ch÷a c¸c chi
tiÕt máng, söa ch÷a c¸c chi tiÕt ®óc b»ng gang, ®ång thanh, nh«m, magiª, hµn nèi c¸c èng
cã ®−êng kÝnh nhá vµ trung b×nh. Hµn c¸c chi tiÕt b»ng kim lo¹i mµu, hµn v¶y kim lo¹i,
hµn ®¾p hîp kim cøng v.v...
Ngän löa khÝ hµn còng cã thÓ dïng ®Ó c¾t c¸c lo¹i thÐp máng, c¸c lo¹i kim lo¹i mµu
vµ nhiÒu vËt liÖu kh¸c.
4.1.2. KhÝ hµn
KhÝ hµn th−êng dïng gåm «xy kü thuËt vµ c¸c lo¹i khÝ ch¸y (C2H2, CH4, C3H8,
C6H6v.v...) hoÆc H2.
Trong hµn khÝ th−êng dïng lµ C2H2 v× nhiÖt ®é ngän löa cao (3200oC) vµ cã vïng
hoµn nguyªn tèt.
Khi hµn thÐp cã chiÒu dµy d−íi 3÷4 mm, hµn gang, ®ång thau, hîp kim nhÑ, hµn v¶y
ta cã thÓ dïng khÝ kh¸c cã nhiÖt ®é ch¸y thÊp h¬n (2000÷2200oC) nh− H2, khÝ than
mªtan, pr«pan, butan, x¨ng, dÇu ho¶....

a/ ¤xy kü thuËt
Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 35
Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

¤xy dïng ®Ó hµn khÝ lµ «xy kü thuËt chøa tõ 98,5÷99,5% «xy vµ kho¶ng 0,5÷1,5%
t¹p chÊt (N2, Ar).
Trong c«ng nhiÖp, ®Ó s¶n xuÊt «xy dïng ph−¬ng ph¸p ®iÖn ph©n n−íc hoÆc lµm l¹nh
vµ ch−ng cÊt ph©n ®o¹n kh«ng khÝ. ¤xy hµn chñ yÕu dïng ph−¬ng ph¸p lµm l¹nh kh«ng
khÝ. Nh− chóng ta ®· biÕt, trong thµnh phÇn kh«ng khÝ chøa kho¶ng 78,03 % N2, 0,93 %
Ar vµ 20,93 % O2, nhiÖt ®é ho¸ láng cña chóng t−¬ng øng lµ: (-195,80C), (-185,70C) vµ (-
182,060C).
B»ng ph−¬ng ph¸p lµm l¹nh kh«ng khÝ xuèng nhiÖt ®é d−íi -182,060C nh−ng trªn
nhiÖt ®é hãa láng cña N2 vµ Ar, sau ®ã cho N2 vµ Ar bay h¬i ta thu ®−îc «xy láng.
¤xy kü thuËt cã thÓ b¶o qu¶n ë thÓ láng hoÆc khÝ. ë thÓ láng, «xy ®−îc chøa b»ng
c¸c b×nh thÐp vµ gi÷ ë nhiÖt ®é thÊp, khi hµn cho «xy láng bay h¬i, cø 1 lÝt «xy thÓ láng
bay h¬i cho 860 lÝt thÓ khÝ ë ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn. B¶o qu¶n ë thÓ láng, tuy ®ßi hái dung
tÝch b×nh chøa bÐ, nh−ng tèn kÐm trong kh©u b¶o qu¶n l¹nh.
Trong c¸c ph©n x−ëng c¬ khÝ, chñ yÕu dïng «xy thÓ khÝ, ®Ó gi¶m thÓ tÝch b×nh chøa,
th«ng th−êng «xy ®−îc nÐn ë ¸p suÊt cao vµ chøa b»ng b×nh thÐp cã dung tÝch 40 lÝt, ¸p
suÊt 150 at.
b/ KhÝ Axªtylen
Axªtylen lµ hîp chÊt cña c¸cbon vµ hy®r« cã c«ng thøc hãa häc lµ C2H2, khèi l−îng
riªng ë ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn 1,09 kg/m3, nhiÖt trÞ 11.470 Cal/m3. Axªtylen ®−îc s¶n xuÊt
tõ ®Êt ®Ìn CaC2. Khi nÊu ch¶y hçn hîp ®¸ v«i, than ®¸ hoÆc than cèc trong lß ®iÖn (nhiÖt
®é tõ 1.900÷2.3000C) ta thu ®−îc ®Êt ®Ìn kü thuËt:
CaO + 3C → CaC2 + CO ↑
§Êt ®Ìn kü thuËt chøa kho¶ng 65÷80% CaC2, kho¶ng 10÷25% CaO vµ kho¶ng 6 %
c¸c t¹p chÊt nh− (CO2, SiO2). Khi cho ®Êt dÌn t¸c dông víi n−íc ta thu ®−îc Axªtylen
theo ph¶n øng:
CaC2 + 2H2O = C2H2 + Ca(OH)2 + 30.400 Cal/mol
TÝnh chÊt cña khÝ Axªtylen
- C2H2 thuéc nhãm CnH2n-2. NhiÖt ®é tõ (- 82,4÷83,6oC) ë thÓ láng, d−íi (- 85oC) ë
thÓ r¾n khi va ch¹m dÓ næ.
- NhiÖt ®é tù bèc ch¸y kho¶ng 420oC (ë ¸p suÊt 1 at).
- DÓ ph¸t næ khi ¸p suÊt > 1,5 at vµ nhiÖt ®é trªn 500oC hoÆc hçn hîp víi khÝ kh¸c,
vÝ dô: Hçn hîp víi kh«ng khÝ (chøa tõ 2,2÷82% C2H2), hçn hîp víi ¤xy (chøa tõ
2,3÷93% C2H2) cã kh¶ n¨ng ph¸t næ ë nhiÖt ®é th−êng vµ ¸p suÊt 1 at. Hçn hîp chøa 45%
C2H2 + 55% CH4 vµ hçn hîp chøa 18% C2H2 + 82% H2 cã kh¶ n¨ng ph¸t næ ë nhiÖt ®é
th−êng vµ ¸p suÊt trªn 18 at.

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 36

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

- ë nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt thÊp dÔ trïng hîp t¹o thµnh c¸c hîp chÊt kh¸c nh− benzel
(C6H6), stir«n (C8H8) ...
Sù hßa tan cña axªtylen: cã kh¶ n¨ng hoµ tan trong nhiÒu chÊt láng víi ®é hoµ tan
lín, ®Æc biÖt lµ trong axªt«n, vÝ dô:
- Hoµ tan trong n−íc : 1,15 lÝt C2H2/ lÝt.
- Hoµ tan trong Benzel : 4 lÝt C2H2/ lÝt.
- Hoµ tan trong dÇu ho¶: 5,7 lÝt C2H2/ lÝt.
- Hoµ tan trong axªt«n (CH3COCH3): 23 lÝt C2H2/lÝt.
Sù hoµ tan trong axªt«n ®−îc sù dông nhiÒu trong c«ng nghiÖp: dïng c¸c chÊt bät
xèp (than gç, sîi ami¨ng, ®iat«mit) thÊm −ít axªt«n ®Ó vµo b×nh chøa, sau ®ã nÐn
axªtylen vµo b×nh ®Ó gi¶m kh¶ n¨ng næ cña axªtylen ë ¸p suÊt cao.
C¸c t¹p chÊt trong axªtylen
- Kh«ng khÝ: lµm t¨ng kh¶ n¨ng g©y næ, nªn chØ cho phÐp chøa 0,5÷1,5%.
- H¬i n−íc: lµm gi¶m nhiÖt ®é cña ngän löa hµn.
- H¬i axªt«n (CH3COCH3): ¶nh h−ëng xÊu ®Õn qu¸ tr×nh hµn, nªn chØ cho phÐp chøa
(45÷50)g/m3 C2H2.
- PH3: lµ chÊt cã h¹i v× t¨ng kh¶ n¨ng tù næ cña hçn hîp. cho phÐp chøa 0,09%.
- H2S: lµm h¹i ®Õn chÊt l−îng mèi hµn, nªn chØ cho phÐp chøa (0,08÷1,5)%.

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 37

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

4.2. ThiÕt bÞ hµn khÝ

4.2.1. S¬ ®å chung cña mét tr¹m hµn khÝ
C¸c thiÕt bÞ chÝnh cña mét tr¹m hµn hoÆc c¾t b»ng khÝ gåm cã c¸c bé phËn chÝnh
sau: B×nh chøa «xy, b×nh chøa hoÆc thïng ®iÒu chÕ axªtylen, khãa b¶o hiÓm, van gi¶m ¸p,
d©y dÉn khÝ, má hµn. 5 4

6
1 2

H.4.1. S¬ ®å mét tr¹m hµn vµ c¾t b»ng khÝ

1. B×nh chøa «xy; 2. B×nh chøa axªtylen; 3. Van g¶m ¸p; 4. §ång hå ®o ¸p
5. Kho¸ b¶o hiÓm; 6. D©y dÉn khÝ; 7. Má hµn hoÆc má c¾t; 8. Ngän löa hµn

4.2.2. B×nh chøa khÝ

B×nh chøa khÝ dïng ®Ó chøa khÝ «xy vµ khÝ axªtylen, ®−îc chÕ t¹o tõ thÐp tÊm dµy
4÷8 mm b»ng ph−¬ng ph¸p dËp hoÆc hµn. B×nh cã ®−êng kÝnh ngoµi 219 mm, cao 1.390
mm, dung tÝch 40 lÝt, träng l−îng 67 kg. B×nh chøa «xy chøa ®−îc mét l−îng khÝ cã ¸p
suÊt kho¶ng 150 at t−¬ng øng víi 6 m3 khÝ (ë 200C vµ 1 at) bªn ngoµi ®−îc s¬n mµu xanh
hoÆc xanh da trêi.
B×nh chøa axªtylen chøa ®−îc ¸p suÊt khÝ n¹p tíi d−íi 19 at, ®−îc s¬n mµu vµng.
Trong b×nh chøa bät xèp (th−êng lµ than ho¹t tÝnh) vµ tÈm axªt«n (kho¶ng 290÷320 gram
than ho¹t tÝnh tÈm 225÷230 gram axªt«n/ mét lÝt thÓ tÝch b×nh chøa).
4.2.3. B×nh ®iÒu chÕ axªtylen

B×nh ®iÒu chÕ khÝ dïng ®Ó ®iÒu chÕ khÝ axªtylen tõ ®Êt ®Ìn. Trong thùc tÕ, ng−êi ta
dïng nhiÒu lo¹i b×nh ®iÒu chÕ khÝ kh¸c nhau, ®−îc ph©n lo¹i theo c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n:
- Theo n¨ng suÊt: cã c¸c lo¹i nhá (d−íi 3,2 m3/h) vµ lo¹i lín (trªn 5 m3/h).
- Theo ¸p lùc khÝ: thÊp (0,01÷0,1 at), trung b×nh (0,1÷1,5 at) cao (1,5÷1,75 at).

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 38

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

- Theo nguyªn t¾c t¸c dông gi÷a ®Êt ®Êt ®Ìn vµ n−íc: ®¸ r¬i vµo n−íc, n−íc r¬i vµo
®¸ vµ ®¸ tiÕp xóc víi n−íc H×nh (H.4.2) giíi thiÖu s¬ ®å nguyªn lý cña mét sè b×nh ®iÒu
chÕ khÝ ®iÓn h×nh.

2 3 6 C2H2

4
6
C2H2
1 5 1
2 2

C2H2

a/ 7 b/ 7 c/ 7

H.4.2. S¬ ®å nguyªn lý b×nh ®iÒu chÕ khÝ a xªtylen

a) KiÓu ®¸ r¬i vµo n−íc b) KiÓu n−íc r¬i vµo ®¸ c) KiÓu ®¸ tiÕp xóc n−íc
1) N−íc 2) §Êt ®Ìn (®¸) 3) Nãn cÊp ®Êt ®Ìn 4) PhÔu cÊp n−íc
5) Van ®iÒu chØnh l−îng n−íc 6) èng dÉn khÝ ra 7) Ghi ®ì ®Êt ®Ìn

B×nh ®iÒu chÕ kiÓu ®¸ r¬i vµo n−íc (H.4.2a) cã hiÖu suÊt sinh khÝ cao (trªn 95%), khÝ
C2H2 ®−îc lµm nguéi vµ lµm s¹ch tèt, nh−ng ®ßi hái ®Êt ®Ìn cã ®é h¹t ®Òu, tèn nhiÒu
n−íc, kÝch th−íc lín vµ ®iÒu chØnh phøc t¹p.
KiÓu b×nh ®iÒu chÕ n−íc r¬i vµo ®¸ (H.4.2b) cã kÝch th−íc bÐ, tèn Ýt n−íc, kh«ng cÇn
cì h¹t ®Òu nh−ng hiÖu suÊt thÊp (85÷90 %), khÝ C2H2 kh«ng ®−îc lµm s¹ch vµ bÞ nung
nãng m¹nh. Hai lo¹i b×nh trªn thuéc lo¹i ®iÒu chØnh l−îng khÝ b»ng c¸ch ®iÒu chØnh l−îng
chÊt tham gia ph¶n øng. KiÓu b×nh ®iÒu chÕ ®¸ tiÕp xóc víi n−íc (H.4.2c) cã kÕt cÊu ®¬n
gi¶n, thuËn tiÖn trong sö dông nh−ng khÝ C2H2 còng kh«ng ®−îc lµm s¹ch vµ lµm nguéi.
4.2.4. Kho¸ b¶o hiÓm
§Ó tr¸nh hiÖn t−îng ngän löa ch¸y ng−îc theo èng dÉn khÝ trë vÒ b×nh ®iÒu chÕ khÝ
g©y næ b×nh ng−êi ta dïng khãa b¶o hiÓm. Trong qu¸ tr×nh hµn, do mét nguyªn nh©n nµo
®ã, l−u l−îng khÝ phun ra ë má hµn hoÆc má c¾t gi¶m m¹nh hoÆc tèc ®é ch¸y cña hçn
hîp t¨ng, dÉn ®Õn tèc ®é ch¸y cña hçn hîp lan truyÒn nhanh h¬n tèc ®é ®i ra cña khÝ sÏ
g©y ra hiÖn t−îng ngän löa quÆt.
Sù gi¶m l−u l−îng khÝ xÈy ra khi tiÕt diÖn lç dÉn khÝ ë má hµn hoÆc má c¾t gi¶m,
èng dÉn bÞ t¾c ... Sù t¨ng tèc ®é ch¸y xÈy ra khi nhiÖt ®é khÝ vµ nhiÖt ®é m«i tr−êng t¨ng,
l−îng «xy t¨ng...
Kho¸ b¶o hiÓm ®−îc ph©n lo¹i theo c¸c ®Æc tr−ng sau:
• Theo kÕt cÊu: lo¹i hë, lo¹i kÝn.

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 39

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

• Theo l−îng tiªu thô khÝ: lo¹i nhá, lo¹i lín.

C2H2 1
1
C2H2
6
C2H2
2
C2H2
3

4 3

2
b/
a/ 5
H.4.3. S¬ ®å nguyªn lý kho¸ b¶o hiÓm
a) KiÓu hë b) KiÓu kÝn
1) èng dÉn khÝ vµo 2) èng dÉn khÝ ra 3) Van ®iÒu chØnh
møc n−íc 4) èng tho¸t khÝ 5) Van 6) Van an toµn

Khãa b¶o hiÓm kiÓu hë (H.4.3a) dïng cho b×nh cã ¸p lùc thÊp. KhÝ C2H2 ®−îc dÉn
vµo qua èng (1), ®i qua n−íc vµo ng¨n chøa khÝ tíi èng (2) ®i ra má hµn hoÆc má c¾t. Khi
cã ngän löa quÆt, ¸p suÊt trªn mÆt n−íc cña cña khãa b¶o hiÓm t¨ng lªn, ®Èy n−íc d©ng
lªn trong èng (1) chÆn kh«ng cho khÝ ®i vµo, ®ång thêi mùc n−íc h¹ xuèng, miÖng èng
tho¸t (4) hë, khÝ qua èng tho¸t ®i ra ngoµi.
Kho¸ b¶o hiÓm kiÓu kÝn (H.4.3b), dïng cho b×nh cã ¸p lùc trung b×nh. Khi C2H2 dÉn
vµo qua èng (1), ®Èy viªn bi cña van (5) næi lªn vµ ®i qua van, tËp trung ë ng¨n chøa khÝ,
sau ®ã qua èng (2) ®i tíi má hµn hoÆc má c¾t.
Khi cã ngän löa quÆt, ¸p suÊt trªn mÆt n−íc t¨ng, viªn bi bÞ ®Èy xuèng ®ãng kÝn
®−êng dÉn khÝ, nÕu ¸p suÊt khÝ trong van v−ît qu¸ gi¸ trÞ cho phÐp, mµng chÆn cña van an
toµn (6) bÞ ph¸ vµ khÝ tho¸t ra ngoµi.
4.2.5. Van gi¶m ¸p

Van gi¶m ¸p lµ dông cô dïng ®Ó gi¶m ¸p suÊt khÝ trong b×nh chøa xuèng ¸p suÊt
lµm viÖc cÇn thiÕt vµ tù ®éng duy tr× ¸p suÊt ®ã ë møc æn ®Þnh. §èi víi khÝ «xy ¸p suÊt khÝ
trong b×nh ®¹t tíi 150 at, ¸p suÊt khÝ lµm viÖc vµo kho¶ng 3÷4 at, cßn khÝ axªtylen ¸p suÊt
trong b×nh tíi 15÷16 at, ¸p suÊt lµm viÖc 0,1÷1,5 at.
Trªn h×nh sau tr×nh bµy s¬ ®å nguyªn lý cña mét sè van gi¶m ¸p:

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 40

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

1 2 3 4 5
p1 p1
p2 p2

10
6
9

8 7
a/ b/

H.4.4. S¬ ®å nguyªn lý van gi¶m ¸p

a/ Van kiÓu thuËn; b/ Van kiÓu ngÞch
1. §−êng dÉn khÝ cao ¸p; 2. Lß xo phô; 3. Van; 4. Van an toµn;
5. §−êng dÉn khÝ ra; 6. Buång thÊp ¸p; 7. Lß xo chÝnh; 8. VÝt
®iÒu chØnh; 9. Mµng ®µn håi; 10. thanh truyÒn

Nguyªn lý lµm viÖc: khÝ ®−îc dÉn vµo van theo èng (1) vµ qua èng (5) ®i tíi má hµn
hoÆc má c¾t. ¸p lùc khÝ trong buång h¹ ¸p (6) phô thuéc vµo ®é më cña van (3). Khi lß
xo chÝnh (7) ch−a bÞ nÐn, van (3) chÞu t¸c dông cña lß xo phô (2) vµ ¸p lùc cña khÝ, ®ãng
kÝn cöa van kh«ng cho khÝ vµo buång h¹ ¸p (6). Khi vÆn vÝt ®iÒu chØnh (8), lµm cho lß xo
chÝnh (7) bÞ nÐn, van (3) ®−îc n©ng lªn, cöa van më vµ khÝ ®i sang buång h¹ ¸p.
Tuú thuéc vµo ®é nÐn cña lß xo chÝnh (7), ®é nÐn cña lß xo phô (2), ®é chªnh ¸p
tr−íc vµ sau van, cöa van (3) ®−îc më nhiÒu hay Ýt, ta nhËn ®−îc ¸p suÊt cÇn thiÕt trong
buång h¹ ¸p. Nhê cã mµng ®µn håi (9), van cã thÓ tù ®éng ®iÒu chØnh ¸p suÊt ra cña khÝ.
NÕu do mét nguyªn nh©n nµo ®ã, ¸p suÊt khÝ ra (p2) t¨ng, ¸p lùc t¸c dông lªn mÆt
trªn cña mµng ®µn håi (9) t¨ng, ®Èy mµng ®µn håi dÞch xuèng vµ th«ng qua con ®éi van
(3) bÞ kÐo xuèng, lµm cöa van ®ãng bít l¹i, l−îng khÝ ®i vµo buång h¹ ¸p gi¶m, lµm ¸p
suÊt khÝ ra gi¶m. Ng−îc l¹i, nÕu p2 gi¶m, cöa van (3) më lín h¬n, l−îng khÝ vµo buång h¹
¸p t¨ng, lµm p2 t¨ng trë l¹i.
4.2.6. D©y dÉn khÝ
D©y dÉn khÝ dïng ®Ó dÉn khÝ tõ b×nh chøa khÝ, b×nh chÕ khÝ ®Õn má hµn hoÆc má
c¾t. Yªu cÇu chung ®èi víi èng dÉn khÝ: chÞu ®−îc ¸p suÊt tíi 10 at ®èi víi d©y dÉn «xy, 3
at víi d©y dÉn axªtylen, ®ñ ®é mÒm cÇn thiÕt nh−ng kh«ng bÞ gÊp khóc. D©y dÉn ®−îc chÕ
t¹o b»ng v¶i lãt cao su, cã ba lo¹i kÝch th−íc sau:
- §−êng kÝnh trong 5,5 mm, ®−êng kÝnh ngoµi kh«ng quy ®Þnh.
- §−êng kÝnh trong 9,5 mm, ®−êng kÝnh ngoµi 17,5 mm.
- §−êng kÝnh trong 13 mm, ®−êng kÝnh ngoµi 22 mm.

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 41

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

4.2.7. Má hµn
§©y lµ dông cô dïng ®Ó pha trén khÝ ch¸y vµ «xy, t¹o thµnh hçn hîp ch¸y cã tØ lÖ
thµnh phÇn thÝch hîp ®Ó nhËn ®−îc ngän löa hµn hoÆc c¾t theo yªu cÇu. Má hµn cã 2 lo¹i
lµ má hµn kiÓu hót vµ má hµn ®¼ng ¸p.
3
2
O2

6
5 4 1
C2H2
a/

O2

C2H2

b/

H.4.5. S¬ ®å nguyªn lý cÊu t¹o cña má hµn khÝ

a/ Má hµn kiÓu hót; b/ Má hµn ®¼ng ¸p
1. D©y dÉn khÝ C2H2 2. D©y dÉn khÝ oxy 3. Van ®iÒu chØnh C2H2
4. Van ®iÒu chØnh oxy 5. Buång hót 6. §Çu má hµn

Má hµn kiÓu tù hót (H.4.5a) sö dông khi hµn víi ¸p suÊt khÝ C2H2 thÊp vµ trung b×nh.
KhÝ C2H2 (¸p suÊt 0,01÷1,2 at) ®−îc dÉn vµo qua èng (1), cßn khÝ «xy (¸p suÊt 1÷4 at)
®−îc dÉn vµo qua èng (2). Khi dßng «xy phun ra ®Çu miÖng phun (5) víi tèc ®é lín t¹o
nªn mét vïng ch©n kh«ng hót khÝ C2H2 theo ra má hµn. Hçn hîp tiÕp tôc ®−îc hoµ trén
trong buång (6), sau ®ã theo èng dÉn (7) ra miÖng má hµn vµ ®−îc ®èt ch¸y t¹o thµnh
ngän löa hµn. §iÒu chØnh l−îng khÝ «xy vµ C2H2 nhê c¸c van (3) vµ (4). Nh−îc ®iÓm cña
má hµn tù hót lµ thµnh phÇn hçn hîp ch¸y kh«ng æn ®Þnh.
Má hµn ®¼ng ¸p dïng khi hµn víi ¸p lùc khÝ C2H2 trung b×nh. KhÝ «xy vµ C2H2 ®−îc
phun vµo buång trén víi ¸p suÊt b»ng nhau (0,5÷1 at) vµ tiÕp tôc ®−îc hßa trén trong èng
dÉn cña má hµn, ®i ra miÖng má hµn ®Ó ®èt ch¸y t¹o thµnh ngän löa.
4.3. Thuèc hµn
Thuèc hµn lµ nh÷ng chÊt dïng ®Ó khö «xy cho kim lo¹i, t¹o ra c¸c hîp chÊt dÔ ch¶y,
dÔ t¸ch khái vòng hµn vµ t¹o mµng xØ ®Ó che phñ mèi hµn. Thuèc hµn chñ yÕu dïng khi
hµn mét sè thÐp hîp kim, gang vµ kim lo¹i mµu.

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 42

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Yªu cÇu ®èi víi thuèc hµn:

- NhiÖt ®é ch¶y ph¶i thÊp h¬n nhiÖt ®é ch¶y cña kim lo¹i vËt hµn.
- Thuèc hµn ph¶i nhÑ vµ cã tÝnh ch¶y lo·ng tèt, kh«ng g©y ¨n mßn kim lo¹i.
- Kh«ng sinh khÝ ®éc, dÔ lµm s¹ch mèi hµn
Khi hµn gang th−êng dïng hçn hîp K2O vµ Na2O; Khi hµn ®ång ®á, ®ång thau
th−êng dïng bor¨c (Na2B4O7), axit boric (H3BO3); Khi hµn nh«m th−êng dïng muèi
florua.

4.4. C¸c lo¹i ngän löa hµn

Khi hµn khÝ, tuú thuéc vµo tØ lÖ thµnh phÇn cña hçn hîp ch¸y cã thÓ nhËn ®−îc ba
lo¹i ngän löa hµn kh¸c nhau: Ngän löa b×nh th−êng, ngän löa «xy hãa, ngän löa c¸cbon
hãa. Ngän löa hµn cã thÓ chia lµm 3 vïng: nh©n ngän löa cã mµu s¸ng tr¾ng, vïng trung
t©m cã mµu s¸ng vµng, vïng ®u«i («xy ho¸) mµu vµng sÉm cã khãi.
4.4.1. Ngän löa b×nh th−êng
O2
Ngän löa b×nh th−êng nhËn ®−îc khi tØ lÖ = 11
, ÷ 1,2 .
C2 H 2
a/ Vïng nh©n ngän löa
Trong vïng nµy x¶y ra ph¶n øng ph©n
hñy C2H2: C2H2 → 2C + H2. Ngän löa cã
I II III
mµu s¸ng tr¾ng, nhiÖt ®é thÊp vµ thµnh T(oC)
phÇn khÝ giµu c¸cbon. 3.150
b/ Vïng ch¸y kh«ng hoµn toµn
Trong vïng nµy x¶y ra ph¶n øng ch¸y
kh«ng hoµn toµn cña c¸cbon:
C2H2 + O2 = 2CO + H2 + Q↑
L (mm)
Ngän löa vïng nµy cã mµu s¸ng xanh,
H.4.6. S¬ ®å cÊu tróc ngän löa hµn
nhiÖt ®é cao nhÊt (3.2000C), khÝ chøa nhiÒu I/ Nh©n ngän löa; II/ Vïng ch¸y ch−a
CO vµ H2 lµ nh÷ng chÊt hoµn nguyªn. hoµn toµn; III/ Vïng ch¸y hoµn toµn
Nh÷ng chÊt nµy kh«ng tham gia vµo c¸c ph¶n øng cacbon ho¸ vµ «xy ho¸ nªn gäi lµ
vïng hoµn nguyªn.
c/ Vïng ch¸y hoµn toµn
Trong vïng nµy xÈy ra ph¶n øng ch¸y hoµn toµn: s¶n phÈm cña vïng trªn ch¸y víi
«xy cña kh«ng khÝ: 2CO + H2 + 1,5O2kk = 2CO2 + H2O + Q↑
Ngän löa vïng nµy cã mµu vµng sÉm, chøa nhiÒu CO2 vµ H2O lµ nh÷ng chÊt «xy ho¸
vµ nhiÖt ®é thÊp h¬n vïng gi÷a.

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 43

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

4.4.2. Ngän löa «xy hãa

O2
Ngän löa «xy ho¸ nhËn ®−îc khi tØ lÖ > 1,2 .
C2 H 2
Qu¸ tr×nh ch¸y còng chia ra thµnh 3 vïng vµ vïng ch¸y kh«ng hoµn toµn x¶y ra theo
ph¶n øng sau: C2H2 + 1,5O2 = 2CO + H2 + 0,5O2 + Q↑
Sau ®ã chóng l¹i ch¸y tiÕp víi «xy cña kh«ng khÝ:
2CO + H2 + 0,5O2 + O2kk = 2CO2 + H2O + Q↑
Chóng ta nhËn thÊy nh©n cña ngän löa ng¾n l¹i, vïng gi÷a d− O2 vµ chøa c¶ CO2 nªn
cã tÝnh «xy hãa m¹nh vµ gi÷a 2 vïng kh«ng ph©n biÖt râ ranh giíi, ngän löa cã mµu tõ
vµng nh¹t ®Õn vµng sÉm.
Ngän löa «xy hãa chØ dïng khi hµn ®ång thau, c¾t vµ ®èt s¹ch bÒ mÆt c¸c chi tiÕt
m¸y hoÆc kÕt cÊu m¸y.
4.4.3. Ngän löa c¸c bon hãa
O2
Ngän löa nµy nhËn ®−îc khi tØ lÖ < 11
, .
C2 H 2
Qu¸ tr×nh ch¸y nh− sau: C2H2 + 0,5O2 = CO + H2 + C + Q↑
Sau ®ã ch¸y tiÕp víi «xy cña kh«ng khÝ: CO + H2 + C + 2O2kk = 2CO2 + H2O +Q↑
Nh©n cña ngän löa kÐo dµi, vïng gi÷a cã mét nguyªn tö cacbon tù do nªn ngän löa
mang tÝnh c¸cbon ho¸ vµ cã n©u sÉm.
Ngän löa c¸cbon hãa ®−îc dïng khi hµn gang, thÐp giã vµ thÐp hîp kim, hoÆc ®Ó t«i
bÒ mÆt c¸c chi tiÕt m¸y.

4.5. C«ng nghÖ hµn khÝ

4.5.1. C¸c lo¹i mèi hµn
- Khi hµn khÝ th−êng dïng nhÊt lµ mèi hµn gi¸p mèi, nÕu vËt dµy S > 5 mm th× cÇn
v¸t mÐp ch÷ V, X.
- Khi hµn vËt máng dïng mèi hµn kiÓu uèn mÐp vµ kh«ng cÇn que hµn phô.
- Mèi hµn chång dïng khi vËt hµn cã chiÒu dµy S < 3 mm, hµn ®Ýnh c¸c tÊm, thái,
tÊm lãt, ly hîp cña èng dÉn.
4.5.2. C«ng t¸c chuÈn bÞ tr−íc khi hµn
Tr−íc khi hµn cÇn ph¶i tiÕn hµnh c¸c c«ng t¸c chuÈn bÞ sau:
- TiÕn hµnh v¸t mÐp trªn m¸y bµo, m¸y mµi, b»ng dòa hay b»ng má c¾t khÝ.
- Lµm s¹ch xØ, «xýt, dÇu mì trªn mÐp hµn réng (20÷30) mm b»ng c¸ch dïng má ®èt,
sau ®ã dïng bµn ch¶i s¾t ®Ó lµm s¹ch hoÆc lµm s¹ch b»ng ph−¬ng ph¸p tÈm thùc.
- G¸ l¾p vËt hµn hîp lý vµ hµn ®Ýnh mét sè ®iÓm ®Ó ®¶m b¶o vÞ trÝ t−¬ng ®èi cña kÕt
cÊu trong qu¸ tr×nh hµn.
Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 44
Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

4 2 1 3 5 1 4 6 3 7 5 2

4.5.3. Kü thuËt vµ chÕ ®é hµn khÝ

a/ Ph−¬ng ph¸p hµn
Tuú thuéc vËt liÖu hµn, chiÒu dµy vËt hµn, cã thÓ sö dông hai ph−¬ng ph¸p hµn kh¸c
nhau: hµn ph¶i vµ hµn tr¸i.
2 1

3 4

a/ b/

H.4.7. S¬ ®å c¸c ph−¬ng ph¸p hµn khÝ

a) Hµn ph¶i b) Hµn tr¸i
1) Má hµn 2) Que hµn phô 3) Mèi hµn 4) VËt hµn

Ph−¬ng ph¸p hµn ph¶i: Khi hµn ph¶i (H.4.7a), trong qu¸ tr×nh hµn ngän löa hµn
h−íng vÒ phÝa mèi hµn, má hµn lu«n ®i tr−íc que hµn. §Æc ®iÓm cña hµn ph¶i lµ nhiÖt chñ
yÕu tËp trung vµo vòng hµn nªn ®é ngÊu cña mèi hµn s©u, vïng hoµn nguyªn h−íng vµo
mÐp hµn, mèi hµn nguéi chËm vµ ®−îc b¶o vÖ tèt, l−îng tiªu hao khÝ gi¶m. Ph−¬ng ph¸p
nµy ®−îc øng dông khi hµn c¸c tÊm dµy hoÆc kim lo¹i vËt hµn dÉn nhiÖt nhanh. Th−êng
dïng khi S > 5 mm.
Ph−¬ng ph¸p hµn tr¸i (H.4.7b): trong qu¸ tr×nh hµn ngän löa hµn h−íng vÒ phÝa
ch−a hµn, que hµn ®i tr−íc má hµn ®i sau. Trong tr−êng hîp hµn tr¸i, mÐp hµn ®−îc nung
nãng s¬ bé nªn kim lo¹i vòng hµn ®−îc trén ®Òu h¬n, ®ång thêi quan s¸t mèi hµn dÔ, mÆt
ngoµi mèi hµn ®Ñp. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc dïng khi hµn c¸c tÊm máng (S < 3 mm) hoÆc
kim lo¹i vËt hµn dÔ ch¶y.
b/ ChÕ ®é hµn khÝ
Khi hµn khÝ, dùa vµo tÝnh chÊt cña vËt liÖu, kÝch th−íc, kÕt cÊu vËt hµn, vÞ trÝ mèi
hµn vµ kiÓu mèi hµn ®Ó chän chÕ ®é hµn hîp lý, bao gåm chän gãc nghiªng má hµn, c«ng
suÊt ngän löa vµ ®−êng kÝnh que hµn phô.
Gãc nghiªng má hµn (α): so víi mÆt
ph¼ng hµn ®−îc chän theo nguyªn t¾c sau:
ChiÒu dµy cµng lín, gãc nghiªng má hµn cµng α
Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 45
H.4.8. Gãc nghiªng má hµn
Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

lín; NhiÖt ®é ch¶y vµ ®é dÉn nhiÖt cña vËt liÖu

hµn cµng cao, gãc nghiªng cµng lín.
VÝ dô khi hµn ®ång gãc nghiªng α = 60÷80o, cßn khi hµn ch× α ≤ 10o. B¾t ®Çu hµn
gãc nghiªng lín, gÇn kÕt thóc gãc nghiªng gi¶m.
C«ng suÊt ngän löa: c«ng suÊt ngän löa tÝnh b»ng l−îng khÝ ®−îc ®¸nh gi¸ qua
l−îng khÝ tiªu hao trong mét giê, chän theo nguyªn t¾c: VËt hµn cµng dµy, c«ng suÊt ngän
löa cµng lín; vËt liÖu cã nhiÖt ®é ch¶y vµ ®é dÉn nhiÖt cµng cao, c«ng suÊt ngän löa cµng
lín. C«ng suÊt cña ngän löa khi hµn ph¶i cao h¬n hµn tr¸i.
• Khi hµn thÐp c¸cbon thÊp, ®ång thau, ®ång thanh th−êng chän l−îng tiªu hao C2H2
trong mét giê theo c«ng thøc sau:
VC2H2 = (100 ÷ 120).S [lÝt/h] - ®èi víi hµn tr¸i
VC2H2 = (120÷150).S [lÝt/h] - ®èi víi hµn ph¶i
Trong ®ã S lµ chiÒu dµy vËt hµn [mm].
• Khi hµn ®ång ®á do tÝnh dÉn nhiÖt lín nªn tÝnh theo c«ng thøc sau:
VC2H2 = (150÷200).S [lÝt/h]
§−êng kÝnh que hµn: phô thuéc vËt liÖu hµn vµ ph−¬ng ph¸p hµn. Khi hµn thÐp
c¸cbon chän theo c«ng thøc kinh nghiÖm sau:
S
Hµn tr¸i: d = +1 [mm]
2
S
Hµn ph¶i: d= [mm]
2
c/ ChuyÓn ®éng cña má hµn vµ que hµn khÝ
C¨n cø vµo vÞ trÝ mèi hµn, kiÓu mèi hµn, chiÒu dµy vËt hµn ®Ó chän chuyÓn ®éng cña
que hµn vµ má hµn cho hîp lý. Khi hµn sÊp vµ hµn gãc cã thÓ tiÕn hµnh theo ph−¬ng ph¸p
hµn ph¶i hoÆc hµn tr¸i. Khi hµn sÊp, dÞch chuyÓn que hµn vµ má hµn th−êng theo ®−êng
dÝch d¾c (H.4.9a).
Khi hµn gãc, t¹i c¸c ®iÓm biªn ®¶o chiÒu chuyÓn ®éng, que hµn vµ má hµn cã thêi
gian dõng thÝch hîp ®Ó nung nãng mÐp hµn tèt, ®Ó kim lo¹i trén ®Òu vµ mèi hµn liªn kÕt
tèt (H.4.9b).
Khi hµn sÊp c¸c tÊm máng, ng−êi ta cßn sö dông ph−¬ng ph¸p hµn nhá giät
(H.4.9c). Khi hµn, nung ch¶y que hµn t¹o thµnh tõng giät d¾p lªn mÐp hµn, sau ®ã nhÊc
que hµn ra, ®−a má hµn s¸t vµo vËt hµn nung ch¶y giät kim lo¹i ë mèi hµn t¹o thµnh mét
®iÓm hµn, sau ®ã tiÕp tôc lÆp l¹i ®Ó hµn ®iÓm tiÕp theo.
Que hµn
Má hµn
Má hµn

Que hµn
Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 46
Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

d/ Hµn c¸c mèi hµn cã vÞ trÝ kh¸c nhau trong kh«ng gian
Trªn (H.4.10) giíi thiÖu ph−¬ng ph¸p hµn t¹i c¸c vÞ trÞ mèi hµn kh¸c nhau:
- Khi hµn ®øng th−êng dïng hµn tr¸i tõ d−íi lªn (H.4.10a).
- Khi hµn ngang, má hµn ®Æt lÖch trôc víi h−íng hµn ®Ó h¹n chÕ kim lo¹i vòng hµn
bÞ r¬i khi hµn (H.4.10b).
- §èi víi hµn trÇn (H.4.10c), cÇn nung nãng mÐp hµn tèt míi ®−a que hµn vµo, khi
hµn nªn hµn tõng líp máng vµ hµn nhiÒu lÇn nÕu mèi hµn lín.

c/
a/ b/

H.4.10. Ph−¬ng ph¸p hµn mét sè vÞ trÝ mèi hµn ®Æc biÖt
a) Hµn ®øng b) Hµn ngang c) Hµn trÇn

4.6. C¾t kim lo¹i b»ng khÝ

4.6.1. Thùc chÊt cña qu¸ tr×nh c¾t kim lo¹i b»ng khÝ

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 47

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Thùc chÊt cña qu¸ tr×nh c¾t kim lo¹i b»ng khÝ lµ ®èt ch¸y kim lo¹i c¾t b»ng dßng
«xy, t¹o thµnh c¸c «xýt (FeO, Fe2O3, Fe3O4), lµm nãng ch¶y c¸c «xyt ®ã vµ thæi chóng ra
khái mÐp c¾t t¹o thµnh r·nh c¾t.
S¬ ®å qu¸ tr×nh c¾t kim lo¹i b»ng khÝ
®−îc tr×nh bµy trªn (H.4.11): Khi b¾t ®Çu O2 C2H2+O2
1
c¾t, kim lo¹i ë mÐp c¾t ®−îc nung nãng
®Õn nhiÖt ®é ch¸y nhê nhiÖt cña ngän löa 3
nung, sau ®ã cho dßng «xy thæi qua, kim
2
lo¹i bÞ «xy hãa m·nh liÖt (bÞ ®èt ch¸y) t¹o
thµnh «xýt. S¶n phÈm ch¸y bÞ nung ch¶y
vµ bÞ dßng «xy thæi khái mÐp c¾t. TiÕp
theo, do ph¶n øng ch¸y cña kim lo¹i to¶ 5 4
nhiÖt m¹nh, líp kim lo¹i tiÕp theo bÞ nung
H.4.11. S¬ ®å c¾t b»ng khÝ
nãng nhanh vµ tiÕp tôc bÞ ®èt ch¸y t¹o 1) Dßng «xy c¾t 2) Dßng hçn hîp khÝ ch¸y
thµnh r·nh c¾t. 3) Ngän löa nung nãng 4) R·nh c¾t 5) Ph«i c¾t

4.6.2. §iÒu kiÖn ®Ó c¾t ®−îc b»ng khÝ

§Ó c¾t b»ng khÝ, kim lo¹i c¾t ph¶i tho¶ m·n mét sè yªu cÇu sau:
- NhiÖt ®é ch¸y cña kim lo¹i ph¶i thÊp h¬n nhiÖt ®é nãng ch¶y cña kim lo¹i ®ã.
§èi víi thÐp c¸cbon thÊp C < 0,7% nhiÖt ®é ch¸y vµo kho¶ng 13500C cßn nhiÖt ®é ch¶y
gÇn 1.5000C nªn tho¶ m·n ®iÒu kiÖn nµy. §èi víi c¸c lo¹i thÐp c¸cbon cao th× nhiÖt ®é
ch¸y gÇn b»ng nhiÖt ®é ch¶y nªn tr−íc khi c¾t ph¶i ®èt nãng s¬ bé ®Õn 300÷6500C.
- NhiÖt ®é nãng ch¶y cña «xýt kim lo¹i ph¶i thÊp h¬n nhiÖt ®é nãng ch¶y cña kim
lo¹i ®ã. ThÐp hîp kim cr«m hoÆc cr«m-niken, do khi ch¸y Cr t¸c dông víi O2 ®Ó t¹o
thµnh «xýt cr«m Cr2O3 cã nhiÖt ®é nãng ch¶y tíi 2.050oC v× vËy ph¶i dïng thuèc c¾t míi
cã thÓ c¾t ®−îc. Nh«m vµ hîp kim cña nh«m, do nhiÖt ®é nãng ch¶y thÊp, khi ch¸y t¹o
thµnh «xýt nh«m Al2O3 cã nhiÖt ®é nãng ch¶y tíi 2.000oC, mÆt kh¸c l¹i dÉn nhiÖt nhanh
nªn còng kh«ng thÓ c¾t b»ng khÝ, trõ khi dïng thuèc c¾t.
- NhiÖt to¶ ra khi kim lo¹i ch¸y ph¶i ®ñ lín ®Ó ®¶m b¶o sù c¾t ®−îc liªn tôc, qu¸
tr×nh c¾t kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n. Khi c¾t c¸c tÊm máng b»ng thÐp c¸cbon thÊp nhiÖt l−îng
sinh ra khi ch¸y ®¹t tíi 70% chØ cÇn nhiÖt l−îng cña ngän löa 30% n÷a lµ ®ñ c¾t liªn tôc.
- ¤xýt kim lo¹i nãng ch¶y ph¶i cã ®é ch¶y lo·ng tèt, ®Ó dÔ t¸ch ra khái mÐp c¾t.
Gang kh«ng thÓ c¾t b»ng khÝ v× nhiÖt ®é nãng ch¶y cao h¬n nhiÖt ch¸y vµ khi ch¸y t¹o ra
«xýt silic SiO2 cã ®é sÖt cao.
- §é dÉn nhiÖt cña kim lo¹i kh«ng qu¸ cao, tr¸nh sù t¶n nhiÖt nhanh lµm cho mÐp c¾t
bÞ nung nãng kÐm lµm gi¸n ®o¹n qu¸ tr×nh c¾t.
4.6.3. Má c¾t khÝ

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 48

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

§Ó c¾t b»ng khÝ chñ yÕu sö dông c¸c má c¾t dïng nhiªn liÖu khÝ. S¬ ®å cÊu t¹o
chung cña chóng ®−îc tr×nh bµy trªn h×nh sau:
7 5

4 2
O2

6 1
3
C2H2

H.4.12. S¬ ®å nguyªn lý cÊu t¹o cña má hµn khÝ

1/ èng dÉn khÝ C2H2 2/ èng dÉn khÝ «xy 3/ Van ®iÒu chØnh dßng C2H2 4/
Van ®iÒu chØnh dßng «xy nung 5/ Van ®iÒu chØnh dßng «xy c¾t
6/ èng dÉn hçn hîp khÝ ch¸y 7/ èng dÉn dßng «xy c¾t

KhÝ axªtylen ®−îc dÉn vµo èng (1) ®i qua van (3), cßn «xy ®−îc dÉn vµo èng (2),
sau ®ã ph©n lµm hai nh¸nh, mét dßng ®i qua van (4) vµ tíi miÖng phun hót khÝ axªtylen
vµ hßa trén t¹o ra hçn hîp ch¸y ®Ó nhËn ®−îc ngän löa nung nãng, mét dßng ®i qua van
(5) tíi ®Çu má phun ®Ó t¹o ra dßng «xy c¾t.
4.6.4. kü thuËt c¾t khÝ
a/ B¾t ®Çu c¾t
Khi c¾t ph«i tÊm theo ®−êng c¾t hë, b¾t ®Çu c¾t tõ mÐp ph«i. Víi ph«i tÊm dµy d−íi
50 mm, má c¾t ®Æt th¼ng gãc víi mÆt ph¼ng c¾t (H.4.13a). NÕu chiÒu dµy ph«i lín h¬n 50
mm, khi b¾t ®Çu c¾t nªn nghiªng má c¾t mét gãc 5÷10o theo h−íng c¾t ®Ó nung nãng tèt
mÐp c¾t, sau ®ã ®Æt th¼ng gãc (H.4.13b).
I II

H−íng c¾t H−íng c¾t

a/ c/
b/
5÷10o

H.4.13. Kü thuËt c¾t khÝ

Khi c¾t ph«i tÊm theo ®−êng c¾t kÝn, qu¸ tr×nh c¾t b¾t ®Çu ë gi÷a tÊm, bëi vËy ph¶i
t¹o lç tr−íc b»ng ph−¬ng ph¸p khoan hoÆc dïng má c¾t ®Ó t¹o lç c¾t ban ®Çu.
Khi dïng má c¾t ®Ó t¹o lç, ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng næ, ®èi víi tÊm máng d−íi 20 mm,
®Æt má c¾t t¹i vÞ trÝ c¾t lç, më khÝ nung nãng tr−íc sau ®ã míi më «xy c¾t, víi c¸c tÊm

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 49

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

dµy b¾t ®Çu nung nãng ë vÞ trÝ (I) vµ di chuyÓn chËm má c¾t ®Õn vÞ trÝ (II) míi b¾t ®Çu më
«xy c¾t (H.4.13c).
b/ Tèc ®é c¾t
Tèc ®é c¾t lµ tèc ®é dÞch chuyÓn cña má c¾t däc theo ®−êng c¾t, còng lµ mét th«ng
sè ¶nh h−ëng lín tíi qu¸ tr×nh c¾t. Khi tèc ®é c¾t nhá h¬n tèc ®é «xy hãa kim lo¹i theo
chiÒu dµy c¾t th× mÐp c¾t bÞ ph¸ háng, ®ång thêi n¨ng suÊt c¾t gi¶m.
Ng−îc l¹i, nÕu tèc ®é c¾t qu¸ lín, dÉn tíi c¾t bÞ sãt hoÆc qu¸ tr×nh c¾t bÞ gi¸n ®o¹n
do mÐp c¾t kh«ng ®−îc nung nãng tèt.
Tuú theo kim lo¹i c¾t, chiÒu dµy vËt c¾t, tèc c¾t th−êng tõ 75 - 550 (mm/phót).
c/ Kho¶ng c¸ch tõ má c¾t ®Õn kim lo¹i c¾t
Trong qu¸ tr×nh c¾t khÝ cÇn ph¶i khèng chÕ kho¶ng c¸ch tõ má c¾t tíi vËt c¾t thÝch
hîp. Khi c¾t thÐp tÊm, c¨n cø vµo chiÒu dµi nh©n ngän löa vµ chiÒu dµy tÊm c¾t ta cã thÓ
chän kho¶ng c¸ch nµy nh− sau:
h = l + 2 [mm]. l - chiÒu dµi nh©n ngän löa
§Ó gi÷ ®−îc kho¶ng c¸ch nµy kh«ng ®æi khi c¾t ta g¸ thªm mét cÆp b¸nh xe.
d/ VÞ trÝ vµ sù di chuyÓn má c¾t
- Khi c¾t tÊm theo ®−êng th¼ng, hîp lý nhÊt lµ má c¾t nªn ®Æt nghiªng mét gãc
20÷300 vÒ phÝa ng−îc h−íng c¾t (H.a).
- Khi c¾t ph«i tiÕt diÖn trßn (H.b), b¾t ®Çu nung nãng ë mÆt trªn vµ dÞch chuyÓn má
c¾t mét qu¶ng ng¾n, më «xy c¾t ®Ó tiÕn hµnh c¾t.

20÷300

a/ b c d

H.4.14. VÞ trÝ vµ sù di chuyÓn má c¾t

- §èi víi ph«i tiÕt diÖn vu«ng b¾t ®Çu c¾t tõ gãc, ban ®Çu má c¾t ®Æt nghiªng 2÷3o
theo chiÒu ng−îc h−íng c¾t, lóc ®Õn gÇn cuèi nghiªng theo chiÒu ng−îc l¹i (H.c).
- §èi víi ph«i thÐp gãc, má c¾t th−êng ®Æt vu«ng gãc víi mÆt c¾t, b¾t ®Çu c¾t tõ mÐp
tíi ®Ønh ®Õn mÐp tiÕp theo (H.d).

Ch−¬ng 5

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 50

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Hµn ®iÖn tiÕp xóc

5.1. Thùc chÊt vµ ®Æc ®iÓm
5.1.1. Thùc chÊt
Hµn ®iÖn tiÕp xóc (cßn gäi lµ hµn tiÕp xóc) lµ d¹ng hµn ¸p lùc, sö dông nhiÖt do biÕn
®æi ®iÖn n¨ng thµnh nhiÖt n¨ng b»ng c¸ch cho dßng ®iÖn cã c−êng ®é lín ®i qua mÆt tiÕp
xóc cña hai chi tiÕt hµn ®Ó nung nãng kim lo¹i.
S¬ ®å nguyªn lý cña ph−¬ng ph¸p hµn P
P
®iÖn tiÕp xóc nh− sau: Khi hµn, hai mÐp hµn
®−îc Ðp s¸t vµo nhau nhê c¬ cÊu Ðp, sau ®ã
cho dßng ®iÖn ch¹y qua mÆt tiÕp xóc, theo
®Þnh luËt Jun-Lenx¬ nhiÖt l−îng sinh ra
trong m¹ch ®iÖn hµn x¸c ®Þnh theo c«ng
thøc:
Q = 0,24. R. I 2 . t
H.5.1. S¬ ®å nguyªn lý m¸y hµn ®iÖn tiÕp xóc
I - c−êng ®é dßng ®iÖn hµn,
t - thêi gian dßng ®iÖn ch¹y qua vËt hµn; R - ®iÖn trë cña toµn m¹ch.
Do bÒ mÆt tiÕp xóc gi÷a hai mÐp hµn cã ®é nhÊp nh«, diÖn tÝch tiÕp xóc thùc tÕ bÐ
h¬n so víi diÖn tÝch tiÕp xóc danh nghÜa, mÆt kh¸c trªn bÒ mÆt cã mµng «xýt vµ kh«ng
s¹ch hoµn toµn nªn ®iÖn trë tiÕp xóc lín, l−îng nhiÖt sinh ra trong m¹ch chñ yÕu tËp trung
ë mÆt tiÕp xóc cña hai mÐp hµn, nung nãng kim lo¹i ®Õn tr¹ng th¸i hµn. Khi hai mÐp hµn
®−îc nung nãng ®Õn tr¹ng th¸i hµn, hai chi tiÕt hµn ®−îc Ðp vµo nhau víi ¸p lùc lín t¹o
thµnh mèi hµn.
Ph−¬ng ph¸p nµy phô thuéc vµo ®iÖn trë suÊt ρ. Kim lo¹i cã ®iÖn trë suÊt nhá th×
c−êng ®é dßng ®iÖn cÇn ph¶i lín vµ ng−îc l¹i. VÝ dô: khi hµn ®ång, nh«m vµ hîp kim cña
chóng th× ph¶i dïng m¸y hµn cã c«ng suÊt lín.
5.1.2. §Æc ®iÓm
- Thêi gian hµn ng¾n, n¨ng suÊt cao. Mèi hµn ®Ñp vµ bÒn.
- DÔ c¬ khÝ hãa vµ tù ®éng hãa c¸c hÖ thèng hµn ®iÖn tiÕp xóc.
- §ßi hái ph¶i cã m¸y hµn c«ng suÊt lín (dßng ®iÖn hµn cã thÓ lªn ®Õn vµi chôc ng×n
Ampe). ThiÕt bÞ hµn ®¾t, vèn ®Çu t− lín.

5.2. Hµn tiÕp xóc gi¸p mèi

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 51
Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Hµn tiÕp xóc gi¸p mèi lµ ph−¬ng ph¸p hµn ®iÖn tiÕp xóc mµ mèi hµn ®−îc thùc hiÖn
trªn toµn bé mÆt tiÕp xóc cña hai chi tiÕt hµn.
5.2.1. Nguyªn lý chung 1 2 l1 l2 3 4
S¬ ®å nguyªn lý cña ph−¬ng ph¸p P
nh− sau: hai chi tiÕt hµn (1) vµ (4) ®−îc
kÑp chÆt trªn gi¸ cè ®Þnh (2) vµ gi¸ di
déng (3), ®−îc nèi víi hai ®Çu cuén d©y
5
thø cÊp cña biÕn ¸p hµn (5). Nhê mét c¬
cÊu Ðp c¬ khÝ hoÆc thñy lùc hai chi tiÕt
hµn ®−îc Ðp vµo nhau khi hµn.
Theo tr¹ng th¸i nung kim lo¹i mÐp
hµn, cã hai kiÓu hµn gi¸p mèi: hµn gi¸p
mèi thuÇn ®iÖn trë vµ hµn gi¸p mèi nãng
ch¶y. H.5.2. S¬ ®å m¸y hµn ®iÖn tiÕp xóc gi¸p mèi

5.2.2. ChuÈn bÞ chi tiÕt tr−íc khi hµn

Hµn tiÕp xóc gi¸p mèi ®−îc øng dông ngµy cµng réng r·i trong c«ng nghiÖp, h×nh
sau giíi thiÖu mét sè kÕt cÊu ®−îc chuÈn bÞ tr−íc khi hµn tiÕp xóc gi¸p mèi.

a/

b/

H.5.3. ChuÈn bÞ chi tiÕt hµn

a/ ChuÈn bÞ kh«ng ®óng; b/ ChuÈn bÞ ®óng

5.2.3. Kü thuËt vµ chÕ ®é hµn

a/ Hµn ®iÖn tiÕp xóc gi¸p mèi thuÇn ®iÖn trë

- Lùc Ðp: sau khi hai chi tiÕt hµn ®−îc Ðp s¸t vµo nhau víi lùc Ðp s¬ bé tõ 10÷15
N/mm2, tiÕn hµnh ®ãng ®iÖn nung kim lo¹i mÐp hµn ®Õn tr¹ng th¸i dÎo, c¾t ®iÖn vµ Ðp kÕt
thóc víi lùc Ðp tõ 30÷40 N/mm2 ®Ó t¹o thµnh mèi hµn.
- §iÖn ¸p hµn: U = 1÷12V.

- C−êng ®é dßng ®iÖn hµn: cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc sau:
Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 52
Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Th
Ih = (A).
0,24. K 2 . ρtb . t 0,24. m1 . Rtx . t
+
C. γ . F 2 F . π . γ . C. λ
Trong ®ã: Th- NhiÖt ®é cÇn hµn (00C);
K2- hÖ sè tæn thÊt nhiÖt. §èi víi thÐp c¸cbon kÕt cÊu thÊp lÊy b»ng 0,75; c¸c lo¹i
thÐp kh¸c lÊy b»ng 0,9.
ρtb- ®iÖn trë suÊt trung b×nh. ρtb = ρo (1 + αTh) (Ω.cm).
ρo- ®iÖn trë suÊt vËt hµn ë 0oc. α- hÖ sè nhiÖt ®iÖn trë.
§èi víi thÐp ρtb phô thuéc Th vµ ®−îc x¸c ®Þnh theo gi¶n ®å. Th−êng th× ®èi víi
thÐp hîp kim thÊp vµ c¸cbon thÊp ρtb = 48 MΩ.cm; C¸c lo¹i thÐp kh¸c ρtb = 96 MΩ.cm
m1 - HÖ sè phô thuéc ®iÖn trë tiÕp xóc lÊy gÇn ®óng = 0,4.
Rtx - §iÖn trë tiÕp xóc lóc b¾t ®Çu hµn; C - §iÖn dung kim läai vËt hµn.
γ - Khèi l−îng riªng kim lo¹i vËt hµn; F - DiÖn tÝch tiÕt diÖn chi tiÕt.
λ - HÖ sè dÉn nhiÖt ( Calo/cm.s); t - Thêi gian cÇn thiÕt nung nãng
Ta cã J √ t = K . 103; J- mËt ®é dßng ®iÖn, ®èi víi thÐp J = 20 ÷ 60 A/mm2
K - HÖ sè phô thuéc tÝnh chÊt vËt hµn, tiÕt diÖn chi tiÕt vµ chiÒu dµi phÇn nh«:
VËt liÖu hµn ChiÒu dµi phÇn nh« §−êng kÝnh vËt hµn K
l1, l2 (mm) (mm)
ThÐp Cacbon thÊp d 4 ÷10 10
ThÐp hîp kim thÊp (0,7÷1)d 10 ÷ 40 8
§ång 2d -- 27
§ång thanh 1,5d -- 20
Nh«m 1,5d -- 12÷15

- C«ng suÊt hµn: C«ng suÊt riªng th−êng lÊy (0,12÷0,15) KVA/mm2. Khi hµn èng
lÊy b»ng 0,2 KVA/mm2 .
- Lùc Ðp: Lùc Ðp s¬ bé tr−íc khi nung nãng cã thÓ x¸c ®Þnh víi ¸p suÊt (10÷15)
N/mm2, vµ sau khi nung nãng víi ¸p suÊt (30÷40) N/mm2
- ChiÒu dµi phÇn nh« l1, l2: l1 = (0,5÷1,5)d ; l2 = (0,5÷4)d.
Hµn tiÕp xóc gi¸p mèi thuÇn ®iÖn trë ®ßi hái c¸c mÐp hµn ph¶i ph¼ng vµ song song
víi nhau, tiÕt diÖn t¹i mÐp hµn kh«ng chªnh lÖch nhau nhiÒu vµ bÒ mÆt tiÕp xóc ph¶i ®−îc
lµm s¹ch kü tr−íc lóc hµn. Hµn tiÕp xóc gi¸p mèi thuÇn ®iÖn trë chñ yÕu øng dông ®Ó hµn
c¸c thanh, thái vµ d©y kim lo¹i cã tiÕt diÖn ®¬n gi¶n (h×nh trßn, vu«ng, ®a gi¸c... ) cã diÖn
tÝch tiÕp xóc d−íi 1000 mm2.
b/ Hµn gi¸p mèi nãng ch¶y

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 53

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

§©y lµ ph−¬ng ph¸p hµn mµ kim lo¹i mÐp hµn ®−îc nung ®Õn tr¹ng th¸i nãng ch¶y.
Cã hai ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh hµn gi¸p mèi nãng ch¶y: liªn tôc vµ gi¸n ®o¹n.
Víi qu¸ tr×nh hµn liªn tôc: ban ®Çu hai mÐp hµn ®−îc Ðp nhÑ, ®ång thêi ®ãng ®iÖn.
Ban ®Çu do tiÕp xóc kh«ng hoµn toµn, mËt ®é dßng ®iÖn t¹i c¸c ®Ønh tiÕp xóc lín, nhanh
chãng lµm nãng ch¶y c¸c ®Ønh nhÊp nh«, diÖn tÝch tiÕp xóc t¨ng dÇn vµ c−êng ®é dßng
®iÖn t¨ng nhanh.
Khi kim lo¹i trªn mÆt tiÕp xóc nãng ch¶y hoµn toµn, c¸c «xyt vµ mét phÇn kim lo¹i
nãng ch¶y cïng vËt lÉn bÞ ®Èy ra ngoµi do t¸c dông cña lùc ®iÖn tõ, c¾t ®iÖn vµ tiÕn hµnh
Ðp víi lùc Ðp lín ( tõ 2500÷5000 N/mm2) t¹o thµnh mèi hµn.
§iÖn ¸p hµn khi hµn nãng ch¶y liªn tôc U = 1÷12 V, mËt ®é dßng ®iÖn tõ 10÷50
A/mm2.
Víi qu¸ tr×nh hµn gi¸n ®o¹n: ®iÖn ®−îc ®ãng liªn tôc, cßn hai chi tiÕt hµn ®−îc Ðp
tiÕp xóc víi nhau theo chu kú. Khi hai mÐp hµn tiÕp xóc, kim lo¹i bÞ nung nãng bëi dßng
®iÖn ch¹y qua mÆt tiÕp xóc, cßn khi hai mÐp hµn t¸ch ra, gi÷a hai mÐp hµn xuÊt hiÖn tia
löa ®iÖn lµm t¨ng tèc ®é nung nãng mÐp hµn.
Khi kim lo¹i hai mÐp hµn nãng ch¶y tèt, tiÕn hµnh Ðp kÕt thóc víi lùc Ðp tõ 15 ÷ 50
N/mm2, ®Ó t¹o thµnh mèi hµn. §iÖn ¸p hµn nãng ch¶y gi¸n ®o¹n U = 5÷15 V, mËt ®é
dßng ®iÖn J = 3÷15 A/mm2.
Hµn gi¸p mèi nãng ch¶y kh«ng ®ßi hái lµm s¹ch bÒ mÆt hµn kü tr−íc khi hµn, hµn
®−îc c¸c tiÕt diÖn phøc t¹p h¬n vµ chªnh lÖch nhau lín.
Ph−¬ng ph¸p hµn nãng ch¶y gi¸n ®o¹n c«ng suÊt cña thiÕt bÞ yªu cÇu thÊp h¬n hµn
liªn tôc.

5.3. Hµn ®iÓm

5.3.1. §Þnh nghÜa
Hµn ®iÓm lµ ph−¬ng ph¸p hµn ®iÖn tiÕp xóc mµ mèi
hµn kh«ng thùc hiÖn liªn tôc trªn toµn bé bÒ mÆt tiÕp xóc
mµ chØ thùc hiÖn theo tõng ®iÓm riªng biÖt gäi lµ ®iÓm hµn.
5.3.2. C¸c ph−¬ng ph¸p hµn ®iÓm
Khi hµn ®iÓm hai chi tiÕt hµn d¹ng tÊm ®−îc ®Æt xÕp chång lªn nhau. Theo c¸ch bè
trÝ ®iÖn cùc hµn cã hai kiÓu hµn ®iÓm: hµn mét phÝa vµ hµn hai phÝa.
- Khi hµn ®iÓm hai phÝa (H.5.4a), c¸c tÊm hµn ®−îc ®Æt gi÷a hai ®iÖn cùc hµn. Sau
khi Ðp s¬ bé vµ ®ãng ®iÖn, dßng ®iÖn trong m¹ch chñ yÕu tËp trung ë mét diÖn tÝch nhá
trªn mÆt tiÕp xóc gi÷a hai tÊm n»m gi÷a c¸c ®iÖn cùc, nung nãng kim lo¹i ®Õn tr¹ng th¸i
nãng ch¶y. TiÕp theo c¾t ®iÖn vµ Ðp víi lùc Ðp ®ñ lín, t¹o nªn ®iÓm hµn.
Ph−¬ng ph¸p hµn hai phÝa mçi lÇn hµn chØ ®−îc mét ®iÓm hµn gi÷a hai tÊm, nh−ng
cã thÓ ®−îc c¸c tÊm dµy hoÆc hµn cïng mét lóc nhiÒu tÊm xÕp chång.
Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 54
Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

P P

a/ b/

H.5.4. Nguyªn lý c¸c ph−¬ng ph¸p hµn ®iÓm

a/ Hµn ®iÓm 2 phÝa; b/ Hµn ®iÓm mét phÝa

- Khi hµn ®iÓm mét phÝa (H.5.4b), hai ®iÖn cùc bè trÝ cïng mét phÝa so víi vËt hµn.
Sù nung nãng c¸c ®iÓm hµn do dßng ®iÖn ch¹y qua tÊm d−íi cña vËt hµn. §Ó t¨ng c−êng
dßng ®iÖn ch¹y qua c¸c ®iÓm hµn, ng−êi ta bè trÝ thªm tÊm ®Öm b»ng ®ång.
Sau khi ®iÓm hµn ®−îc nung ch¶y, tiÕn hµnh Ðp víi lùc Ðp ®ñ lín ta nhËn ®−îc hai
®iÓm hµn. Cßn hµn mét phÝa, mçi lÇn hµn chØ hµn ®−îc hai tÊm, nh−ng cïng mét lóc cã
thÓ hµn ®−îc tõ hai (trªn m¸y cã hai ®iÖn cùc) hoÆc nhiÒu ®iÓm hµn (trªn m¸y hµn nhiÒu
®iÖn cùc).
- Ph−¬ng ph¸p hµn ®iÓm b»ng ®iÖn cùc gi¶ (H.5.5)
P
§©y lµ ph−¬ng ph¸p hµn ®iÓm mµ nguyªn lý
lµ lîi dông c¸c phÇn nh« ra cña hai chi tiÕt cÇn
hµn ®Ó coi chóng nh− lµ c¸c ®iÖn cùc hµn. Mçi
phÇn nh« vµ tiÕp xóc cña hai chi tiÕt sÏ lµ mét P

®iÓm hµn. H.5.5. Hµn ®iÓm b»ng ®iÖn cùc gi¶

5.3.3. ChÕ ®é hµn ®iÓm

ChÕ ®é hµn ®iÓm phô thuéc vµo vËt liÖu hµn. Khi hµn thÐp c¸cbon thÊp hoÆc thÐp
hîp kim thÊp, dïng chÕ ®é hµn mÒm:
J = 80 - 160 A/mm2; P = 15 - 40 N/mm2; t = 0,5 - 3 gi©y
Khi hµn thÐp kh«ng rØ vµ c¸c hîp kim dÉn nhiÖt nhanh nh− hîp kim nh«m, hîp kim
®ång hoÆc c¸c tÊm cã líp phñ b¶o vÖ, dïng chÕ ®é hµn cøng:
J = 120 - 360 A/mm2; P = 40 - 100 N/mm2; t = 0,001- 0,1 gi©y
§iÖn cùc th−êng chÕ t¹o b»ng ®ång hoÆc hîp kim ®ång cã tÝnh dÉn ®iÖn vµ dÉn nhiÖt
cao, bªn trong cã n−íc lµm nguéi, do ®ã mÆt tiÕp xóc gi÷a ®iÖn cùc vµ chi tiÕt Ýt sinh nhiÖt
so víi t¹i ®iÓm hµn.

5.4. Hµn ®−êng

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 55

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

5.4.1. Nguyªn lý chung

Hµn ®−êng lµ ph−¬ng ph¸p hµn tiÕp xóc, trong ®ã mèi hµn lµ tËp hîp c¸c ®iÓm hµn
liªn tôc. S¬ ®å nguyªn lý cña hµn ®−êng tr×nh bµy trªn h×nh sau:

P P

P
a/
b/
H.5.6. S¬ ®å nguyªn lý m¸y hµn ®−êng

Khi hµn ®−êng ng−êi ta sö dông c¸c ®iÖn cùc kiÓu con l¨n (H.5.6a), nhê ®ã vËt hµn
cã thÓ dÔ dµng chuyÓn ®éng ®Ó dÞch chuyÓn ®iÓm hµn dïng ®Ó hµn 2 tÊm kim lo¹i cã
chiÒu dµy tõ 0,3÷3 mm víi nhau. Hµn ®−êng còng ®−îc dïng ®Ó hµn c¸c lo¹i èng khi s¶n
xuÊt èng cã mèi hµn (H.5.6b).
Theo chÕ ®é hµn ng−êi ta ph©n ra ba kiÓu hµn ®−êng: hµn ®−êng liªn tôc, hµn ®−êng
gi¸n ®o¹n vµ hµn b−íc.
- Khi hµn ®−êng liªn tôc: trong qu¸ tr×nh vËt hµn chuyÓn ®éng, ®iÖn cùc th−êng
xuyªn Ðp vµo vËt hµn vµ ®ãng ®iÖn liªn tôc. Ph−¬ng ph¸p nµy ®¬n gi¶n vÒ c«ng nghÖ
nh−ng vËt hµn bÞ nung nãng liªn tôc, dÔ bÞ cong vªnh, vïng ¶nh h−ëng nhiÖt lín vµ ®iÖn
cùc bÞ nung nãng m¹nh, chãng mßn, nhÊt lµ khi ®−êng hµn dµi.
- Khi hµn ®−êng gi¸n ®o¹n: vËt hµn chuyÓn ®éng liªn tôc, nh−ng dßng ®iÖn chØ
®−îc cÊp theo chu kú, thêi gian cÊp tõ 0,01÷0,1 gi©y, t¹o thµnh c¸c ®o¹n hµn c¸ch qu·ng.
- Khi hµn b−íc: vËt hµn dÞch chuyÓn gi¸n ®o¹n, t¹i c¸c ®iÓm dõng vËt hµn ®−îc Ðp
bëi c¸c ®iÖn cùc vµ cÊp ®iÖn t¹o thµnh ®iÓm hµn.
5.4.2. ChÕ ®é hµn ®−êng
a/ B−íc hµn: lµ kho¶ng c¸ch gi÷a 2 ®iÓm hµn th−êng lÊy S = (1,5 ÷ 4,5) mm.

b/ §−êng kÝnh ®Üa ®iÖn cùc

§èi víi c¸c m¸y hµn ®−êng th−êng cã ®iÖn cùc chÕ t¹o b»ng ®ång, ®−êng kÝnh ®Üa
®iÖn cùc: D = 200 ÷ 250 mm.

π. d 2 . σ b
c/ Lùc Ðp: khi hµn x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: P = [N]
4
Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 56
Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Trong ®ã d - ®−êng kÝnh ®iÖn cùc [mm]; σb - giíi h¹n bÒn cña vËt liÖu hµn [N/mm2].
d/ Thêi gian hµn
Thêi gian hµn lµ tæng thêi gian dßng ®iÖn ch¶y qua ®−êng hµn ®Ó hµn vµ thêi gian
0,06. S
phô ®−îc tÝnh nh− sau: t= (s).
Vh
S - b−íc hµn; Vh - tèc ®é hµn, th−êng lÊy b»ng (0,5÷3) m/phót.
®/ Dßng ®iÖn hµn: khi hµn ®−êng nªn chän cao h¬n hµn ®iÓm tõ (20 ÷ 80)%.

ch−¬ng 6

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 57

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Hµn Gang, ®ång, nh«m

6.1. hµn gang
6.1.1. §Æc ®iÓm cña hµn gang
- Gang lµ hîp chÊt Fe-C mµ C > 2%, ngoµi ra cßn Mn, Si, S, P...gang hîp kim cã thªm
Cr, Ni, Al, Ti, Mo, Cu vµ c¸c nguyªn tè kh¸c.
- L−u huúnh S dÓ t¹o thµnh c¸cbÝt, do ®ã dÓ sinh nøt khi hµn.
- Gang cã tÝnh dÎo kÐm, ®é cøng, dßn cao nªn khi hµn dÓ nøt.
- Khi hµn gang th−êng sinh ra sù biÕn ®æi côc bé grafit thµnh xªmentit nªn cµng t¨ng
®é dßn vµ cøng cña gang.
- Trong qu¸ tr×nh hµn C bÞ ch¸y vµ t¹o ra khÝ CO g©y cho mèi hµn rç khÝ, cßn Si bÞ
ch¸y t¹o thµnh SiO2 khã nãng ch¶y.
- NhiÖt ®é ch¶y cña gang kh«ng cao vµ ®é ch¶y lo·ng lín nªn khi hµn mèi hµn ®øng,
hµn trÇn hoÆc mèi hµn ngang rÊt khã.
6.1.2. C¸c ph−¬ng ph¸p hµn gang
a/ Hµn nguéi
Hµn nguéi cã mét sè yÕu tè kü thuËt nh− sau:
- Tr−íc hÕt v¸t mÐp hµn råi khoan c¸c lç vµ tar« ren
sau ®ã c¾m c¸c chèt thÐp cã d = (5÷13)mm (nh− h×nh
vÏ) v× ®é liªn kÕt gi÷a thÐp vµ gang kh«ng tèt l¾m.
- Dïng que hµn thÐp c¸cbon C 08 cã bäc mét líp
thuèc dµy 0,3 mm hµn «m xung quanh phÇn nh« ra cña
chèt cho dÝnh chÆt víi gang sau ®ã hµn ®¾p cho ®Çy mèi H.6.1. Hµn nguéi gang
hµn.
- NÕu hµn c¸c vÕt nøt th× trøc hÕt ph¶i khoan c¸c lç nhá ë 2 ®Çu vÕt nøt ®Ó vÕt nøt
kh«ng cßn ph¸t triÓn.
¦u ®iÓm dïng que hµn thÐp lµ cho phÐp söa chöa c¸c chi tiÕt nhá mµ kh«ng cÇn th¸o
rêi ra khái kÕt cÊu.
Ngoµi ra cßn cã thÓ dïng que hµn m«nen: 30%Cu, 65%Ni, 1,5%Mn, 3%Fe cßn thµnh
phÇn thuèc bäc: 45% grafit, 15% tinh qu¼ng cao lanh, 20% ®Êt sÐt, 10% than gæ vôn vµ
10% xót dïng ®Ó hµn c¸c kÕt cÊu kh«ng chÞu bÒn cao.

b/ Hµn nãng
Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 58
Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Hµn nãng lµ ph−¬ng ph¸p hµn cã nung nãng s¬ bé 500÷6000C:

- ChuÈn bÞ hµn: v¸t mÐp, lµm s¹ch, khoan lç ë 2 ®Çu vÕt nøt.
- ChÕ t¹o khu«n b»ng vËt liÖu: bét grafit, c¸t r©y nhµo
trçn víi thuû tinh láng cã khi trçn víi ®Êt sÐt.
- L¾p khu«n lªn vÞ trÝ hµn ®Ó kh«ng cho gang láng ch¶y
ra ngoµi. SÊy khu«n vµ nung s¬ bé chæ mèi hµn ®Õn
500÷6000C b»ng ngän löa khÝ ch¸y. H.6.2. Hµn b¸nh xe gang
b»ng hµn nãng
- Dïng que hµn gang cã d = (6÷20) mm; Ih= 300÷1000 A.
- Khi mèi hµn ë tr¹ng th¸i láng cho bor¾c (Na2B4O7) vµo vòng hµn ®Ó t¹o xØ. Ngoµi ra
cßn bá vµo vòng hµn fªr« silic ®Ó t¨ng nång ®é Si cho gang, do ®ã gang x¸m sau khi hµn
xong ph¶i lµm nguéi chËm ®Ó chèng nøt.
Chó ý: - Cã thÓ hµn gang b»ng ph−¬ng ph¸p hµn khÝ b»ng c¸ch dïng ngän löa c¸cbon
ho¸. TÊt c¶ c¸c tr−êng hîp hµn gang b»ng ngän löa hµn khÝ ®Òu hµn nãng.
- Thuèc hµn gang: bor¾c vµ mét sè chÊt: Na, bic¸cb«nat, «xyt silic.
- Còng cã thÓ sö dông c¸c lo¹i que hµn ®ång vµ mét sè que hµn chÕ t¹o b»ng kim lo¹i
kh¸c ®Ó hµn gang.
- Ph−¬ng ph¸p hµn nãng tèt h¬n hµn nguéi.

6.2. hµn ®ång vµ hîp kim ®ång

6.2.1. §Æc ®iÓm chung
- §ång vµ hîp kim ®ång cã ®é dÉn ®iÖn vµ dÉn nhiÖt cao (gÊp 6 lÇn Fe), do ®ã ®Ó t¹o
nªn vòng hµn yªu cÇu nguån nhiÖt lín. Vïng ¶nh h−ëng nhiÖt lín lµm gi¶m c¬ tÝnh cña
vËt hµn, g©y biÕn d¹ng lín khi nung nãng vµ lµm nguéi.
- ë nhiÖt ®é cao ®é bÒn mèi hµn gi¶m, do ®ã øng nhiÖt sinh ra khi hµn dÓ t¹o nªn nøt
nÎ trong mèi hµn.
- Cu dÓ bÞ «xy ho¸ t¹o nªn CuO hoÆc Cu2O khi nguéi lµm cho mèi hµn dßn.
- NhiÖt ®é ch¶y thÊp nªn dÔ qu¸ nhiÖt, khi hµn trÇn, hµn ®øng kim lo¹i dÓ bÞ ch¶y ra
ngoµi.
- Khi hµn ®ång thau, kÏm dÔ bÞ ch¸y lµm thay ®æi thµnh phÇn kim lo¹i mèi hµn so víi
vËt hµn.
- ë nhiÖt ®é cao H2 vµ CO khuyÕt t¸n vµo kim lo¹i vµ t¸c dông víi «xy trong kim lo¹i
t¹o thµnh H2O vµ CO2 kh«ng hoµ tan trong kim lo¹i mµ sÏ bay ra ngoµi víi ¸p suÊt lín.
Khi mèi hµn nguéi l¹nh ¸p suÊt nµy g©y nøt nÎ cho mèi hµn.

6.2.2. Hµn ®ång ®á

a/ Hµn ®ång ®á b»ng khÝ hµn
Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 59
Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

- VËt hµn ph¶i chuÈn bÞ tèt, lµm s¹ch mèi hµn, vËt hµn máng S = (1,5÷2)mm th× dïng
kiÓu uèn mÐp, S = (3÷10)mm v¸t mÐp 450, S > 10mm v¸t mÐp 900. Dïng ngän löa b×nh
th−êng, cã thÓ nung s¬ bé (400 - 5000C).
- Dïng que hµn ®ång cã thµnh phÇn nh− vËt hµn hoÆc cã thªm c¸c chÊt khö «xy nh− P,
Si nh−ng nhiÖt ®é ch¶y cña que nµy ph¶i thÊp h¬n ®ång.
- Trong qu¸ tr×nh hµn ph¶i dïng thuèc hµn ®Ó b¶o vÖ mèi hµn khái bÞ «xy ho¸ vµ khö
«xy cña «xýt ®ång. Th−êng hay dïng nhÊt lµ bor¾c Na2B4O7 vµ axits borÝc H3BO3.
b/ Hµn ®ång ®á b»ng hå quang ®iÖn
- Cã thÓ dïng ®iÖn cùc than hoÆc ®iÖn cùc kim lo¹i. C¸c que hµn ®−îc bäc thuèc hµn
nh− hµn khÝ.
- Que hµn lµ hîp kim ®ång cã chÊt khö «xy lµ Phètpho P víi dq = (1,5÷10) mm, Ih =
(35÷65)dq.

6.2.3. Hµn ®ång thau

a/ Hµn ®ång thau b»ng khÝ hµn
- §Æc ®iÓm cÇn chó ý lµ sù bèc h¬i cña kÏm (9050C) gÇn b»ng nhiÖt ®é ch¶y cña ®ång
thau (<10000C) hoÆc t¹o thµnh ZnO cã h¬i ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ, lµm mê kÝnh hµn...V×
thÕ khi hµn cÇn h¹n chÕ sù ch¸y cña kÏm.
- Dïng ngän löa cã thµnh phÇn O2/C2H2= 1,25 -1,4 lµn ngän löa cã thõa «xy ®Ó t¹o
thµnh líp ZnO trªn mÆt mèi hµn ®Ó ng¨n c¹n sù bèc h¬i cña kÏm vµ «xy ho¸ cña m«i
tr−êng.
- Que hµn cã thÓ dïng lo¹i LCuZn32 vµ pha thªm c¸c chÊt khö «xy nh− Al, Si, Ni, Mn
- Thuèc hµn th−êng dïng bor¾c hoÆc axÝt borÝc.
b/ Hµn ®ång thau b»ng hå quang ®iÖn
- Dïng que hµn cã lâi: LCuSi3Zn17; BCuSi3Mn; LCuMnFeZn39 thµnh phÇn thuèc
bäc tuú theo thµnh phÇn vËt hµn vµ lâi que hµn.
- §−êng kÝnh que hµn: nÕu S < 8 th× d = S; nÕu S >8 th× d = S-1 (mm). Ih= (27÷40)d.

6.2.4. Hµn ®ång thanh

a/ Hµn ®ång thanh b»ng khÝ hµn
- Khi hµn ®ång thanh ®Ó gi¶m sù ch¸y cña thiÕc vµ kÏm th× nªn dïng ngän löa b×nh
th−êng.
- Thuèc hµn khi hµn ®ång thanh thiÕc hoÆc ®ång thanh silic th−êng dïng bor¾c, cßn
khi hµn ®ång thanh nh«m th× dïng lo¹i: 45% KCl + 20%BaCl +20%NaCl +15%NaF.
b/ Hµn ®ång thanh b»ng hå quang ®iÖn: TiÕn hµnh nh− hµn ®ång thau.

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 60

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

6.3. Hµn nh«m vµ hîp kim nh«m

6.3.1. §Æc ®iÓm chung
- Nh«m cã ¸i lùc m¹nh víi «xy ®Ó t¹o thµnh «xyt nh«m Al2O3, «xyt nµy cã Tch=
20500C rÊt cao so víi nh«m vµ hîp kim cña chóng Tch= 600 - 6500C. «xyt nµy ë trong mèi
hµn g©y rç xØ vµ ng¨n c¶n qu¸ tr×nh hµn.
- ë nhiÖt ®é cao nh«m vµ hîp kim nh«m cã ®é bÒn rÊt thÊp nªn chi tiÕt hµn cã thÓ bÞ
ph¸ ho¹i do khèi l−îng b¶n th©n nã.
- Khèi l−îng riªng cña «xyt nh«m lín h¬n nh«m vµ hîp kim nh«m nªn khã næi lªn
vòng hµn.
- ë nhiÖt ®é cao dÓ hoµ tan khÝ H2 t¹o nªn rç khÝ.
6.3.2. Hµn nh«m b»ng khÝ hµn
- Chi tiÕt tr−íc khi hµn ph¶i lµm s¹ch «xyt nh«m c¸ch mÐp hµn (30 - 35)mm. NÕu S ≤
1,5mm th× ph¶i uèn mÐp, nÕu S > 4mm th× cÇn v¸t mÐp.
- Th−êng sö dông ngän löa hµn b×nh th−êng ®Ó hµn v× nÕu thõa çy th× dÓ t¹o thµnh
«xyt nh«m, cßn thõa axªtylen th× dÓ t¹o thµnh rç khÝ.
- C«ng suÊt ngän löa lÊy lín h¬n khi hµn thÐp mét Ýt W = 150.S (l/giê).
- Que hµn cã thµnh phÇn nh− vËt hµn, khi hµn nh«m cã thÓ dïng que AK (cã 5% Si)
th× mèi hµn tèt h¬n.
- Thuèc hµn chñ yÕu lµ c¸c muèi clo vµ flo (NaCl, KCl, NaF, CaF2, ...). Sau khi hµn
xong ph¶i röa s¹ch mèi hµn ®Ó tr¸ch ¨n mßn do thuèc hµn cßn thõa trªn mèi hµn.
6.3.3. Hµn nh«m b»ng hå quang ®iÖn
- Hµn b»ng ®iÖn cùc nãng ch¶y th−êng dïng nhÊt lµ hµn tù ®éng trong m«i tr−êng b¶o
vÖ (thuèc hµn hoÆc khÝ). Thuèc hµn gåm muèi clo vµ flo. VÝ dô: 20%KCl + 24%LiCl +
39%KF +17%NaF ®Ó hµn nh«m-magiª.
- Khi hµn ®iÖn cùc than hoÆc vonfram, nªn dïng lo¹i cã dq = 12, 15, 20 mm víi dßng
mét chiÒu hoÆc xoay chiÒu Ih= (200 - 500)A. Thuèc hµn nh− hµn khÝ.
- §−êng kÝnh que hµn phô thuéc vµo chiÒu dµy vËt hµn S. nÕu S = (5 ÷ 7) mm th× dq =
S +1; S = (8 ÷ 10) mm th× dq = S/2 + 2; S = (11 ÷ 15) mm th× dq = S/2 + 3.
- C−êng ®é dßng ®iÖn tÝnh theo c«ng thøc: Ih= B.dq (A)
B - mËt ®é dßng ®iÖn, lÊy B = (32 - 35)A/mm ®−êng kÝnh ®iÖn cùc.
dq - ®−êng kÝnh que hµn (mm).
Dïng dßng ®iÖn mét chiÒu nèi nghÞch lµ tèt nhÊt.
- Hµn hå quang tù ®éng d−íi líp thuèc lµ ph−¬ng ph¸p cã n¨ng suÊt cao vµ chÊt l−îng
mèi hµn tèt, que hµn lµ d©y nh«m nguyªn chÊt hoÆc hîp kim AK.

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 61

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Ih K
Tèc ®é d©y hµn Vd = (m/h).
Q
Q - khèi l−îng mét mÐt d©y hµn (g/m).
K - hÖ sè ch¶y, K = 8 - 8,3 (g/A.h).
Ph−¬ng ph¸p hµn nh«m tù ®éng còng ®−îc dïng phæ biÕn víi khÝ b¶o vÖ (H2, Ar,
CO2 v.v...), chÕ ®é hµn nh− hµn tù ®éng d−íi líp thuèc.

Ch−¬ng 7

C¸c ph−¬ng ph¸p hµn ®Æc biÖt

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 62
Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Ngoµi c¸c ph−¬ng ph¸p hµn ®−îc sö dông réng r·i nh− hµn hå quang, hµn ®iÖn tiÕp
xóc, hµn khÝ, trong thùc tÕ ng−êi ta cßn sö dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p hµn kh¸c víi nh÷ng
øng dông rÊt ®a d¹ng, ®−îc gäi chung lµ hµn ®Æc biÖt.

7.1. Hµn v¶y

7.1.1. Thùc chÊt vµ ®Æc ®iÓm
a/ Thùc chÊt cña qu¸ tr×nh hµn v¶y
Hµn v¶y lµ ph−¬ng ph¸p hµn dïng c¸c kim lo¹i hoÆc hîp kim hµn cã nhiÖt ®é nãng
ch¶y thÊp (gäi lµ v¶y hµn) ®iÒn ®Çy vµo mÐp hµn ®· ®−îc nung nãng t¹o nªn liªn kÕt hµn.
Mèi liªn kÕt gi÷a hai chi tiÕt hµn chñ yÕu do sù khuÕch t¸n cña c¸c nguyªn tö kim
lo¹i v¶y hµn vµ vËt hµn t¹o nªn. Qu¸ tr×nh hµn v¶y ®−îc chia ra c¸c c«ng ®o¹n sau:
- Nung nãng kim lo¹i mèi hµn ®Õn nhiÖt ®é t−¬ng ®−¬ng víi nhiÖt ®é nãng ch¶y cña
v¶y hµn.
- Lµm nãng ch¶y v¶y hµn.
- Cho v¶y hµn ë thÓ láng ®iÒn ®Çy mèi hµn.
- Hoµ tan kim lo¹i c¬ b¶n ë trong v¶y láng vµ sù ph©n ly, khuyÕt t¸n gi÷a chóng víi
nhau.
- Thùc hiÖn qu¸ tr×nh kÕt tinh cña v¶y hµn trong mèi hµn.
b/ ®Æc ®iÓm
- Hµn v¶y cã thÓ tiÕn hµnh hµn trong lß cã khÝ b¶o vÖ, hµn trong ch©n kh«ng hoÆc
trong lß muèi, do ®ã kh«ng yªu cÇu thuèc hµn. ChØ khi hµn hë b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p
nung nãng kh¸c míi yªu cÇu thuèc hµn.
- Khi tiÕn hµnh hµn v¶y trong c¸c lß th× tÝnh kinh tÕ cao, ®¶m b¶o ®−îc bÒ mÆt mèi hµn
ph¼ng, ®Ñp.
- Sau khi hµn v¶y kh«ng yªu cÇu gia c«ng c¬ khÝ.
- Hµn v¶y cã thÓ chÕ t¹o ®−îc nh÷ng s¶n phÈm mµ c¸c ph−¬ng ph¸p hµn kh¸c kh«ng
thùc hiÖn ®−îc. VÝ dô: trong kü thuËt ®iÖn cã mét sè s¶n phÈm yªu cÇu thÐp hµn víi ®ång,
®ång víi b¹c v.v... Kh«ng yªu cÇu tr×nh ®é tay nghÒ cña c«ng nh©n cao.
7.1.2. V¶y hµn
Theo lo¹i v¶y hµn ®−îc sö dông, ng−êi ta ph©n hµn v¶y ra hai d¹ng: hµn b»ng v¶y
hµn cøng (nhiÖt ®é nãng ch¶y cña v¶y hµn > 4500) vµ hµn b»ng v¶y hµn mÒm (T0 nãng
ch¶y cña v¶y hµn < 4500).

a/ v¶y hµn cøng

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 63

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

V¶y hµn cøng cã nhiÖt ®é nãng ch¶y trªn 450oC, ®é bÒn kÐo tõ 6÷50 KG/mm2. Hµn
b»ng v¶y hµn cøng chñ yÕu dïng ®Ó hµn c¸c m¶nh hîp kim khi chÕ t¹o dông cô c¾t, hµn
nèi èng, hµn c¸c chi tiÕt trong söa ch÷a khi ®ßi hái ®é bÒn mèi hµn t−¬ng ®èi cao.
V¶y hµn nµy th−êng dïng:
• §ång thau: LCuZn58 cã Tc= 8200C; LCuZn46 ...dïng ®Ó hµn c¸c chi tiÕt b»ng ®ång
thau, ®ång ®á.
• Nguyªn liÖu hµn b¹c cã thµnh phÇn c¬ b¶n lµ b¹c, ®ång vµ kÏm.
• Nguyªn liÖu hµn bÒn nãng: lµ hîp kim cã chøa tõ (50÷90)%Cu, (20÷40)%Zn, (3÷8)%
Ni, (2÷5)% Mn, < 2% Fe. Lo¹i nµy dïng nhiÒu ®Ó hµn c¸c m¶nh hîp kim cøng vµo dông
cô c¾t.
b/ V¶y hµn mÒm
Khi hµn b»ng v¶y hµn mÒm, sö dông v¶y hµn cã thµnh phÇn c¬ b¶n lµ thiÕc, cã nhiÖt
®é ch¶y nhá h¬n 400oC, ®é bÒn kÐo d−íi 7 KG/mm2.
Hµn b»ng v¶y hµn mÒm chñ yÕu dïng ®Ó hµn kÝn c¸c b×nh chøa khÝ v©ãcc b×nh chøa
chÊt láng, kh«ng ®ßi hái vÒ ®é bÒn cao.
7.1.3. Thuèc hµn v¶y
Thuèc hµn v¶y cã nhiÖm vô lµm s¹ch c¸c «xyt vµ c¸c chÊt bÈn kh¸c trong v¶y hµn,
®ång thêi t¹o kh¶ n¨ng tèt cho kim lo¹i v¶y hµn thÈm thÊu vµo kim lo¹i vËt hµn, gi¶m
®−îc søc c¨ng bÒ mÆt cña kim lo¹i nãng ch¶y.
- Thuèc hµn khi hµn v¶y cøng: hay dïng bor¾c (Na2B4O7), axýt boric (H2BO3).
- Thuèc hµn dïng khi hµn v¶y mÒm: th−êng ë thÓ láng, chñ yÕu lµ dung dÞch cña
muèi clo: clorua kÏm, clorua am«n, axit phètphoric vµ c¸c hçn hîp kh¸c.

7.2. Hµn nhiÖt

7.2.1. Thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p hµn nhiÖt
Hµn nhiÖt lµ ph−¬ng ph¸p hµn dùa trªn c¬ së cña ph¶n øng to¶ nhiÖt gi÷a mét «xýt
kim lo¹i víi mét kim lo¹i kh¸c cã ¸i lùc hãa häc víi «xy m¹nh h¬n, th«ng dông nhÊt lµ
ph¶n øng gi÷a nh«m vµ «xýt s¾t tõ Fe2O3:
3Fe2O3 + 8Al → 4Al2O3 + 9Fe + 185.000 cal/mol
Ph¶n øng b¾t ®Çu x¶y ra khi nung nãng mét l−îng nhá hçn hîp ®Õn nhiÖt ®é kho¶ng
1.200 - 1.300oC, sau ®ã ph¶n øng tiÕp tôc ®−îc duy tr× nhê nhiÖt cña ph¶n øng vµ lan
nhanh ra toµn khèi hæn hîp lµm nhiÖt ®é t¨ng lªn tíi 3.000oC, nung nãng ch¶y s¾t t¹o
thµnh thÐp láng vµ lµm nãng ch¶y c¸c t¹p chÊt t¹o thµnh xØ láng. Th«ng th−êng, hçn hîp
nhiÖt nh«m gåm (20 - 220)% Al vµ (78 - 80)% Fe2O3.
7.2.2. C¸c ph−¬ng ph¸p hµn nhiÖt

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 64

Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Theo nguyªn t¾c t¹o thµnh mèi hµn, ng−êi ta ph©n ra hµn nhiÖt nãng ch¶y vµ hµn
nhiÖt ¸p lùc.
a/ Hµn nhiÖt nãng ch¶y
Hµn nhiÖt nãng ch¶y lµ ®Æt hai chi tiÕt hµn c¸ch nhau mét kho¶ng hÑp t¹o thµnh khe
hµn vµ sö dông khu«n c¸t bao quanh mÐp hµn. Ph¶n øng nhiÖt nh«m ®−îc tiÕn hµnh trong
nåi chøa riªng.
Sau khi nung nãng khu«n vµ mÐp hµn, tiÕn hµnh måi ph¶n øng, khi thÐp láng nãng
ch¶y tèt vµ xØ næi lªn hÕt, tiÕn hµnh më lç rãt ë ®¸y nåi ph¶n øng ®Ó rãt thÐp láng vµo
khu«n. ThÐp láng cã nhiÖt ®é cao nung ch¶y mÐp hµn, sau ®ã ®«ng ®Æc t¹o thµnh mèi hµn.
4 5
AA
A 2 3
1
6

A
H.6.1. S¬ ®å hµn nhiÖt nãng ch¶y
1. Chi tiÕt hµn; 2. Khu«n; 3. HÖ thèng rãt; 4. Nåi chøa; 5. XØ; 6. ThÐp láng

b/ Hµn nhiÖt ¸p lùc

Hµn nhiÖt ¸p lùc lµ ®Æt hai chi tiÕt s¸t nhau vµ còng ®−îc bao quanh nhê mét khu«n
c¸t. §Çu tiªn ng−êi ta rãt xØ láng vµo khu«n tr−íc ®Ó nung nãng s¬ bé, sau ®ã rãt thÐp
láng vµo khu«n tiÕp tôc nung mÐp hµn lªn ®Õn tr¹ng th¸i hµn vµ tiÕn hµnh Ðp hai chi tiÕt
vµo nhau víi ¸p lùc ®ñ lín ®Ó t¹o ra mèi hµn.
Hµn nhiÖt ®−îc sö dông ®Ó hµn c¸c ®−êng ray, ®−êng èng b»ng thÐp trong l¾p ®Æt vµ
söa ch÷a ë nh÷ng n¬i kh«ng thÓ tiÕn hµnh b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p hµn kh¸c.

7.3. Hµn ®iÖn xØ

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 65
Gi¸o tr×nh: c«ng nghÖ hµn

Hµn ®iÖn xØ lµ ph−¬ng hµn sö dông nhiÖt sinh ra khi cho dßng ®iÖn cã c−êng ®é lín
®i qua mét líp xØ cã ®iÖn trë lín ®Ó nung kim lo¹i mÐp hµn vµ lµm nãng ch¶y ®iÖn cùc
hµn.
1
S¬ ®å nguyªn lý cña ph−¬ng ph¸p hµn xØ
®iÖn ®−îc tr×nh bµy trªn (H.6.2): Hai tÊm hµn 2
8
®−îc ®Æt theo ph−¬ng th¼ng ®øng c¸ch nhau 3
mét kho¶ng b»ng khe hë hµn. 4
MÆt d−íi cña khe hµn ®−îc ch¾n bëi tÊm
®Öm (7), hai bªn ®−îc bao kÝn bëi hai hép lµm
nguéi (8). Khi hµn, cÊp thuèc hµn vµo khe
hµn, ®−a ®iÖn cùc hµn (2) ®i xuèng vµ g©y ra 7 6 5

hå quang. NhiÖt cña ngän hå quang lµm nãng H.6.2. S¬ ®å hµn ®iÖn xØ
1/ VËt hµn 2/ §iÖn cùc 3/ Thuèc hµn 4/ XØ láng
ch¶y kim lo¹i vµ thuèc hµn t¹o thµnh vòng hµn 5/ Kim lo¹i láng 6/ Mèi hµn 7/ TÊm ®Öm
vµ xØ láng.
Khi xØ láng d©ng lªn tiÕp xóc víi ®iÖn cùc hµn lµm t¾t hå quang, dßng ®iÖn tiÕp tôc
ch¹y qua líp xØ láng. Do ®iÖn trë cña líp xØ cao, nhiÖt to¶ ra lín, lµm cho kim lo¹i ®iÖn
cùc vµ kim lo¹i mÐp hµn tiÕp tôc nãng ch¶y.
Nhê sù lµm nguéi nhanh cña c¸c hép lµm nguéi, kim lo¹i láng ë phÇn d−íi vòng hµn
liªn tôc ®«ng ®Æc, ®ång thêi hÖ thèng hép lµm nguéi dÞch chuyÓn lªn phÝa trªn theo tèc ®é
h×nh thµnh mèi hµn.
Hµn ®iÖn xØ ®−îc øng dông ®Ó hµn c¸c tÊm dµy, kÝch th−íc lín theo c¸c ®−êng hµn
th¼ng ®øng trong chÕ t¹o vá tµu thuû, th©n m¸y cì lín ...

Tr−êng ®¹i häc b¸ch khoa ®µ n½ng - 2006 66