rð¼køk-1
AR
01. ykÄwrLkf ÞwøkLkku WËÞ
{kýMk yuf Mkk{krsf «kýe Au. íku Mk{ks{kt hneLku ÃkkuíkkLkku íkÚkk
Mk{ksLkku rðfkMk fhu Au. yk {kxu Mk{Þu Mk{Þu íku Ãkkuíku rLk{koý fhu÷e
Mk{ksÔÞðMÚkk{kt VuhVkh fhu Au. yu{ktLkk fux÷kf VuhVkhku ¾qçk s
{n¥ðLkk Ãkwhðkh ÚkÞk Au. yu VuhVkhkuyu {kLkðeLke SðLkÃkØrík fkt
íkku çkË÷e Lkkt¾e Au yÚkðk íkku Ãkhkýu íkuLku çkË÷ðkLke Vhs Ãkkze Au.
EríknkMk{kt ykðk VuhVkhkuLkwt ¾qçk s {n¥ð hnu÷wt Au. Mkk{kLÞ heíku
EríknkMk yu yuf Mk¤tøk «r¢Þk Au. íkuLkk rð¼køk Ãkkze þfkÞ Lkrn;
Ãkhtíkw {kºk yÇÞkMkLke Mkh¤íkk ¾kíkh rð¼køk Ãkkzðk sYhe nkuðkÚke
rðîkLkkuyu yuðk VuhVkhkuLku æÞkLk{kt hk¾eLku {kLkðEríknkMkLkk {wÏÞ
ºký ¼køk Ãkkzâk Au : «k[eLk Þwøk, {æÞ Þwøk y™u ykÄwrLkf (yðko[eLk)
Þwøk. ynª ykÃkýu yu ðkík ÞkË hk¾eþwt fu ykÄwrLkf ÞwøkLkku {kLkðe fu
Mk{ks MktÃkqýoÃkýu ykÄwrLkf s nkuÞ íkuðwt sYhe LkÚke. íku{kt «k[eLk
yLku {æÞ ÞwøkLkkt ík¥ðku Ãký òuðk {¤u Au, fux÷ktf yuLkk yu MðYÃk{kt
íkku fux÷ktf çkË÷kÞu÷kt MðYÃk{kt.
«k[eLk Þwøk :
«k[eLk ÞwøkLkk Mk{Þ rðþu {ík¼uË Au. fux÷kf rðîkLkku ¼khík{kt
E.Mk.1206{kt {wÂM÷{ Mk¥kkLke MÚkkÃkLkk ÚkE íÞkt MkwÄeLkk
DE
Mk{Þøkk¤kLku «k[eLk ¼khík íkhefu yku¤¾kðu Au; Ãkhtíkw {kuxk
¼køkLkk rðîkLkku n»koLkk yðMkkLk (E.Mk.647) MkwÄeLkk Mk{ÞLku
«k[eLk ¼khík íkhefu Mðefkhu Au. yk Mk{Þøkk¤k{kt ¼khíkeÞ
A
MktMf]ríkLkku rðfkMk íkuLke [h{Mke{k MkwÄe ÃknkUåÞku níkku. MkkrníÞ,
f÷k, rð¿kkLk, MÚkkÃkíÞ ðøkuhu ûkuºku yk Mk{Þøkk¤k{kt ¼khík{kt
AC
rðï«rMkØ rðîkLkku ÚkE økÞk. íku{ýu h[u÷k W¥k{ økútÚkku yksu
Ãký ¼khíkeÞku{kt økkihðLke ÷køkýe ÃkuËk fhu Au. ÞwhkuÃk{kt EMkwLke
Ãkkt[{e MkËe MkwÄeLkk Mk{ÞLku «k[eLk Þwøk økýðk{kt ykðu Au.
{æÞ Þwøk :
D
{æÞ Þwøk yux÷u «k[eLk yLku ykÄwrLkf ÞwøkLke ðå[uLkku Mk{Þ.
N
ÞwhkuÃkLkk Ëuþku{kt {æÞ ÞwøkLkku Mk{Þ EMkwLke Ãkkt[{e MkËeÚke ÃktËh{e
MkËe MkwÄeLkku økýkÞ Au.
NA
Mkk{kLÞ heíku yuf yuðe ¾kuxe {kLÞíkk Q¼e ÚkE Au fu fkuE Ãký
ËuþLke çkkçkík{kt íkuLkku {æÞ Þwøk yux÷u ytÄfkhÞwøk. yu ¾kuxe
{kLÞíkk «{kýu ÞwhkuÃk{kt {æÞ ÞwøkLke þYykíkLkkt Ãkkt[ Mkku - AMkku
KA
sux÷kt ð»kkuo ytÄfkhÞwøk íkhefu yku¤¾kÞ Au. ÞwhkuÃk{kt ytÄfkhÞwøk
{kxu yuðku íkfo ykÃkðk{kt ykðu Au fu, {æÞ ÞwøkLkk ykht¼{kt
ÞwhkuÃkLkk {kuxk ¼køkLkk «Ëuþku WÃkh ÍLkqLke òríkykuyu yk¢{ýku
fÞkO. íkuÚke íku «Ëuþku{kt ytÄkÄqtÄe yLku yhksfíkk MkòoÞk. ðuÃkkh-
VE
hkusøkkh Ãkze ¼ktøÞk. {kuxkt y™u Mk{]Ø LkøkhkuLkwt ÃkíkLk ÚkÞwt. y™uf
¼ÔÞ y™u MkwtËh E{khíkkuLkku Lkkþ ÚkÞku. íku MkkÚku MkkrníÞ, f¤k
y™u rð¿kkLkLkku rðfkMk yxfe økÞku. Ä{oLkwt «¼wíð ðæÞwt. Ä{o{kt
VI
Mkzku «ðu~Þku. xqtf{kt fneyu íkku, «k[eLk ÞwhkuÃk{kt rðfkMk Ãkk{u÷e
økúeMk y™u hku{Lke ¼ÔÞ MktMf]ríkyku ÃkkuíkkLkwt Mk¥ð yLku Mðíð
økw {kðe çku X e. ¼khík{kt Ãký «k[eLk Þw økLkk ytí k ÃkAeLkk
AG
Mk{Þøkk¤k{kt {kuxu ¼køku ykðwt s òuðk {¤u Au. E.Mk. 648 Úke
IN
E.Mk. 1818 MkwÄeLkku Mk{Þ yux÷u ¼khíkLkku {æÞ Þwøk.
ÞwhkuÃk{kt yrøkÞkh{e MkËeLkk ytík ¼køkÚke þY ÚkÞu÷kt Ä{oÞwØkuLku
Ãkrhýk{u ytÄfkhÞwøkLke ÃkrhÂMÚkrík{kt Äe{u Äe{u ÃkrhðíkoLk ykðíkwt
DH
økÞwt. 15{e MkËe{kt ÃkrhðíkoLkLke yu «r¢Þk ÍzÃke y™u ÔÞkÃkf
çkLkíke økE y™u íku Lkðòøk] r ík-hu Lku M kkt íkhefu yku ¤¾kE.
Lkðòøk]ríkyu ÞwhkuÃkLku Lkðk rð[khku y™u Lkðe ði¿kkrLkf yLku
AN
«&™kÚkof árü ykÃke. Ãkrhýk{u ÞwhkuÃkLkkt ykŠÚkf y™u Mkk{krsf
SðLk{kt {kuxk VuhVkhku ÚkÞk. ¿kkLk-rð¿kkLkLkk ûkuºku «økrík ÚkE.
ytÄ©Øk y™u ðnu{ku Ëqh ÚkÞkt. fkuE Ãký çkkçkík «Þkuøk fu fMkkuxeLke
yuhý WÃkh [fkMkeLku s MðefkhðkLkwt ð÷ý rðfMkðk ÃkkBÞwt. íku
,G
MkkÚku Lkðk ËrhÞkE {køkkuo y™u ¼kiøkkur÷f «Ëuþku þkuÄkÞk.
yu{kt fku÷tçkMku þkuÄu÷ y{urhfk ¾tz (E.Mk. 1492) y™u ðkMfku-
Ë-økk{kyu ÞwhkuÃkÚke ¼khík ykððkLkku þkuÄu÷ ËrhÞkE {køko
MY
(E.Mk. 1498) {n¥ðLkk Au.
ykÄwrLkf ÞwøkLkku WËÞ :
15{e MkËe{kt þY ÚkÞu÷e ¼kiøkkur÷f y™u ði¿kkrLkf þkuľku¤kuLke
«ð]r¥k yu ÃkAeLkk Mk{Þ{kt Ãký [k÷w hne. Ãkrhýk{u y™uf Lkðkt
«Ëuþku fu MÚk¤ku þkuÄkÞkt. yuLkkÚke ÞwhkuÃkLkk ðuÃkkh-ðkrýßÞLkku
rðfkMk ÚkÞku. ðuÃkkhe ðøkoLkwt {n¥ð ðæÞwt. ðuÃkkhe ðøko Lkðk {æÞ{
ðøkoLku Lkk{u yku¤¾kÞku. yk Mk{Þu ¼khík Mkrník yurþÞkLkk ½ýk
Ëuþku nwLLkh-Wãkuøk y™u ðuÃkkhLke çkkçkík{kt Mk{]Ø níkk. ÞwhkuÃkLkk
÷kufku yk ðkíkÚke {krníkøkkh níkk. Ãkrhýk{u Lkðk ËrhÞkE
{køkkuoLke þkuÄ ÚkðkÚke ÞwhkuÃkðkMkeyku ¼khík y™u yurþÞkLkk çkeò
Ëuþku{kt sðk ykíkwh çkLÞk. fux÷kf Lkðk þkuÄkÞu÷k y{urhfk-
¾tz{kt sðk EåAíkk níkk. yu{Lke yu EåAkLku íku{Lkk hkòykuLkku
xufku {¤íkkt ÞwhkuÃkðkMkeyku yu «Ëuþku{kt økÞk y™u íÞkt ðMkkníkku
(MktMÚkkLkku / Colonies) MÚkkÃke. yk{, ðMkkníkku MÚkkÃkðkLke yux÷u
fu MktMÚkkLkðkËLke «r¢Þk þY ÚkE. yuðe «r¢ÞkLkk yuf ¼køkYÃku
16{e MkËeLkk ykht¼{kt ykÃkýk Ëuþ{kt Mkki«Úk{ rVhtøkeyku
(ÃkkuxwoøkeÍ) ykÔÞk. íku{Lkk ÃkAe nku÷ìLzLkk z[ (ð÷tËkyku) y™u
zuL{kfoLkk zurLkþ ÷kufku ykÔÞk. AuÕ÷u £uL[ku y™u ytøkúuòu ykÔÞk.
ytøkúuòuyu íkku ykÃkýk ËuþLkk {kuxk ¼køk WÃkh «íÞûk fu Ãkhkuûk
hksMk¥kk Ãký MÚkkÃke. ºkeò {hkXk rðøkún (E.Mk. 1818){kt
ytøkúuòuLkku rðsÞ Úkíkkt ¼khík{kt Mk¥kkLke MkðkuoÃkrhíkk {kxu su
«kËurþf Mk¥kkyku ðå[u Mkt½»kkuo ÚkÞk fhíkk níkk íkuLkku Ãký ytík
ykÔÞku. ¼khík{kt E.Mk. 1818 Úke ytøkúuòu MkðkuoÃkhe çkLÞk. íku
MkkÚku ykÃkýk ËuþLkk {æÞ ÞwøkLkku ytík ykÔÞku, yLku ykÄwrLkf
ÞwøkLkku ykht¼ ÚkÞku. ík{u Äkuhý 7 {kt ðkìhLk nì®MxøÍ rðþuLke
fux÷ef ðkíkku þeÏÞkt níkk, ¾Át Lku ? rçkúrxþ EMx EÂLzÞk ftÃkLkeLkku
íku «Úk{ økðLkoh sLkh÷ níkku. íkuLke Ãknu÷kt õ÷kEð Lkk{Lkk rçkúrxþ
EMx EÂLzÞk ftÃkLkeLkk økðLkohu ykÃkýk Ëuþ{kt ytøkúus Mk¥kkLkku
ÃkkÞku fuðe heíku LkktÏÞku y™u ytøkúus Mk¥kkLkku rðMíkkh fuðe heíku
1
ÚkÞku yu rðþuLke ðeøkíkku ík{u nðu ÃkAeLkk «fhý{kt þe¾þku.
ykiãkurøkf ¢ktrík :
yuf çkksw ÞwhkuÃkLkk Ëuþku yurþÞkLkk Ëuþku{kt íkÚkk Lkðk þkuÄkÞu÷k
«Ëuþku{kt MktMÚkkLkku MÚkkÃkíkk síkk níkk, íkku çkeS çkksw íkuyku
WíÃkkËLkLkkt Lkðkt MkkÄLkku y™u Lkðe ÃkØríkykuLke þkuÄ íkhV Ãký
ðéÞk níkk. yuLkwt {wÏÞ fkhý yu níkwt fu Lkðk ËrhÞkE {køkkuo, Lkðk
«ËuþkuLke þkuÄ y™u Lkðkt ði¿kkrLkf MktþkuÄLkkuLku ÷eÄu ÞwhkuÃkLkk ÷kufkuLkku
Lkðk «Ëuþku MkkÚkuLkku ðuÃkkh ðæÞku níkku. ‘sYrhÞkík yu MktþkuÄLkLke
sLkuíkk Au’ yu LÞkÞu ÞwhkuÃkLkk fkheøkhku ykuAk Mk{Þ{kt fE heíku ðÄw
Lku ðÄw WíÃkkËLk ÚkkÞ íkuðe yðLkðe ÃkØríkyku þkuÄðk ÷køÞk.
Ãkrhýk{u WãkuøkLkk ûkuºku Lkðkt Lkðkt Þtºkku þkuÄkÞkt. yuLkkÚke WíÃkkËLk{kt
yLku íkuLke ÃkØríkyku{kt su ÃkkÞkLkwt ÃkrhðíkoLk ÚkÞwt íku ‘ykiãkurøkf ¢ktrík’Lku
Lkk{u yku¤¾kÞwt. Mk{Þøkk¤kLke árüyu E.Mk. 1750 Úke. E.Mk.
1850 MkwÄeLkku Mk{Þ ykiãkurøkf ¢ktríkLkk Mk{Þ íkhefu yku¤¾kÞ
Au.
AN
ykiãkurøkf ¢ktrík :
ykiãkurøkf ¢ktrík Mkki«Úk{ $ø÷ìLz{kt y™u íku Ãký fkÃkz Wãkuøkûkuºku
ÚkE. íkuLku {kxu fux÷ktf [ku¬Mk fkhýku níkkt :
(1) {qze :
,G 1760{kt Mkki«Úk{ Mfkux÷ìLz{kt ¾Lkes fku÷MkkLkku WÃkÞkuøk fheLku
$ø÷ìLz{kt ½ýk {qzeÃkríkyku níkk. íku{ýu ÃkkuíkkLke {qzeLkwt
hkufký Lkðkt ÞtºkkuLke þkuľku¤{kt yLku ¾heËe{kt fÞwO.
MY
(2) ÷ku¾tz - fku÷Mkku :
ÞtºkkuLke {sçkqíkkE y™u xfkWÃkýk {kxu sYhe ÷ku¾tzLku fk[k
÷ku¾tz{ktÚke økk¤eLku þwØ fhðk íku{s ÞtºkkuLku [÷kððk
DE
fku÷MkkLke {kuxk «{ký{kt sYh níke. yk ÷ku¾tz-fku÷Mkku
íku{s çkeò Wãkuøkku {kxu sYhe ¾Lkeòu Ãký $ø÷ìLzLku {kuxk
«{ký{kt {¤u íku{ níkkt.
(3) fk[ku {k÷ :
A
fkÃkzWãkuøk {kxu sYhe Y suðku fk[ku {k÷ $ø÷ìLz ¼khík,
AC
y{urhfLk MktMÚkkLkku fu çkeò Ëuþku{ktÚke ¾qçk s MkMíke ®f{íku
{u¤ðe þfu íku{ níkwt.
(4) ykçkkunðk :
$ø÷ìLz fkÃkzWãkuøk {kxu sYhe ykçkkunðk Ähkðíkwt níkwt.
D
(5) fwþ¤ fkheøkhku :
Þtºkku [÷kððk sYhe fwþ¤ y™u íkk÷e{ Ãkk{u÷k fkheøkhkuLke
N
$ø÷ìLzLku yAík Lknkuíke.
NA
(6) çkòh :
Wãkuøkku îkhk íkiÞkh ÚkÞu÷ {k÷Lku ðu[ðk {kxu sYhe çkòh
{kxu íku{Lke ÃkkMku ÃkkuíkkLkk ð[oMð nuX¤Lkk «Ëuþku níkk s.
KA
(7) ¼kiøkkur÷f MÚkkLk :
$ø÷ìLzLkwt ¼kiøkkur÷f MÚkkLk y™u íkuLku {¤u÷kt Mkkhkt çktËhku
ðuÃkkh {kxu ¾qçk s yLkwfq¤ níkkt.
WÃkÞwoõík Ãkrhçk¤ku WÃkhktík hksfeÞ ÂMÚkhíkk, Mk÷k{íke, «kuíMkknLk
VE
ðøkuhu y™u Ãkrhçk¤ku ÞwhkuÃkLkk yLÞ Ëuþku fhíkkt $ø÷ìLz ÃkkMku
ðÄkhu {kºkk{kt yLkwfq ¤ nku ðkÚke ykiãkurøkf ¢ktrík Mkki«Úk{
$ø÷ìLz{kt ÚkE níke.
VI
rðrðÄ ûkuºkku{kt ykiãkurøkf ¢ktrík :
ykiãkurøkf ¢ktríkLkku ykht¼ fkÃkzWãkuøkÚke ÚkÞku. fkÃkzWãkuøk{kt
¢ktrík Úkíkkt fktíký y™u ðýkx {kxuLkkt Lkðkt MktþkuÄLkku ÚkÞkt. E.Mk.
1733{kt ßnkìLk fu Lkk{Lkk fkheøkhu Qzíkku fktX÷ku (^÷k#øk
AR
þxh) çkLkkÔÞku. íkuLkkÚke fkÃkzLkwt ðýkxfk{ çk{ýwt çkLÞwt. fktíku÷k
MkqíkhLke {ktøk yríkþÞ ðÄíkkt yk {ktøk sìBMk nkhøkúeÔÍu Ãkqhe
fhe. íkuýu E.Mk. 1764{kt ‘ÂMÃk®Lkøk suLke’ Lkk{Lkku [h¾ku
AG
þkuæÞku. íkuLkk ðzu yufMkkÚku ykX íkkh fktíke þfkíkk níkk. íÞkh
çkkË E.Mk. 1769{kt rh[kzo ykfohkexu ÂMÃk®Lkøk suLke{kt MkwÄkhku
fhe s¤þÂõíkÚke [k÷íkku [h¾ku (ðkìxh£u{) çkLkkÔÞku. yk þkuÄkuÚke
IN
$ø÷ìLz{kt fkh¾kLkk-ÃkØríkLkku ykht¼ ÚkÞku. E.Mk.1779{kt
MkuBÞwy÷ ¢kuBÃkxLku s¤þÂõíkÚke [k÷íkku ‘ÂMÃk®Lkøk BÞq÷’ Lkk{Lkku
Þktrºkf [h¾ku rðfMkkÔÞku. íkuLkkÚke ðÄkhu ÍzÃkÚke ðÄw Íeýwt Mkqíkh
DH
fktíke þfkíkwt níkwt. E.Mk. 1785{kt yuz{tz fkxohkExu Þktrºkf
þk¤ (Ãkkðh÷q{)Lke þkuÄ fhe. íkuLkk ðzu [kh {kýMkkuLkwt fk{ yuf
{kýMk fhe þõÞku. yk þkuÄkuLku ÷eÄu fkÃkz Wãkuøk{kt {kuxwt ÃkrhðíkoLk
ykÔÞwt. fkh¾kLkk-ÃkØrík þkuÄkE yLku ykøk¤ síkkt fkÃkzLke
rðþk¤ r{÷ku þY ÚkE. Er÷ÞkMk nkuðuyu E.Mk. 1846{kt
MkeððkLkku Mkt[ku çkLkkÔÞku.
fkÃkz Wãku ø k ÃkAe ÷ku ¾ t z-Wãku ø k{kt ¢kt r ík ykðe. E.Mk.
÷ku¾tz økk¤ðkLke ¼êe þY ÚkE. yþwØ ÷ku¾tzLku fku÷MkkLke {ËËÚke
¼êe{kt økk¤ðkÚke ÷ku¾tz þwØ çkLÞwt. þwØ ÷ku¾tzLkkt Þtºkku ðÄkhu
{sçkqík y™u xfkW çkLÞkt. sìBMk M{exLku yÂøLkLku «ßðr÷ík
hk¾ðk {kxu nðk VUfðk {kxuLkwt Þtºk þkuæÞwt suÚke ÷ku¾tzLkwt WíÃkkËLk
ðÄw ÍzÃke çkLÞwt.
E.Mk. 1965{kt sìBMk ðkìxu ðhk¤Þtºk çkLkkÔÞwt. ðhk¤ÞtºkkuLkku
WÃkÞkuøk hu÷ðu yLku ykøkçkkux{kt Úkðk ÷køÞku. E.Mk. 1812{kt
ðhk¤ yuÂLsLkÚke [k÷íkwt ytøkúus snks (Mxe{h) ‘fku{ux’ Mk{wÿ{kt
Mkki «Úk{ íkhíkwt {wfkÞw t. E.Mk. 1814{kt ßÞkìso MxeðuLMkLku
÷ku¾tzLkk Ãkkxk WÃkh [k÷íkwt ðhk¤-Mkt[kr÷ík hu÷ðu yuÂLsLk
çkLkkÔÞw t . íku Lku Ãkrhýk{u E.Mk. 1830{kt r÷ðhÃkw ÷ y™u
{kLk[uMxh þnuhku ðå[u rðï{kt Mkki«Úk{ðkh hu÷ðuMkuðk þY ÚkE.
E.Mk. 1892{kt YzkuÕVu zeÍ÷ yuÂLsLkLke þkuÄ fhe. 19{e
MkËeLke þYykík{kt ßnkìLk {ufkz{ (Mcadam) Lkk{Lkk yuf fkurxþ
EsLkuhu ‘{ufkz{’Lkk{u zk{hLkk hkuz çkLkkððkLke ÃkØrík þkuÄe.
E.Mk. 1903{kt hkEx çktÄwykuyu yìhkuÃ÷uLkLke þkuÄ fhe. íkuÚke
ðknLkÔÞðnkh ÍzÃke çkLÞku. E.Mk. 1831{kt {ìõzkuŠ{fu ÷ýýe
{kxuLkwt Þtºk ‘rhÃkh’ þkuæÞwt. E.Mk. 1844{kt MkuBÞwy÷ {kuMkuo
xur÷økúkV y™u. E.Mk. 1876{kt økúunk{ çku÷u xur÷VkuLkLke þkuÄ
fhe íkuÚke MktËuþkÔÞðnkh-ûkuºku ¢ktrík ykðe. suÚkúkux÷u çkes ðkððkLkwt
‘rzÙ÷’Lkk{Lkwt {þeLk þkuæÞwt. yk{, swËk swËk ûkuºku ykiãkurøkf ¢ktrík
ÚkE. yk ¢ktrík yksu Ãký [k÷w s Au y™u ¼rð»Þ{kt Ãký [k÷w
s hnuþu.
ykiãkurøkf ¢ktríkLkkt Ãkrhýk{ku :
ykiã kurøkf ¢ktríkLku ÷eÄu ÔÞkÃkkh, ðknLkÔÞðnkh ™u ðuÃkkh-
WãkuøkLkku rðfkMk ÚkÞku. íkuLkkÚke {kLkðSðLkLke «ríkfq¤íkkyku{kt
½xkzku ÚkÞku Ãkhtíkw íku MkkÚku fux÷kf Lkðk «&™ku Ãký Q¼k ÚkÞk
níkk. ykiãkurøkf ¢ktríkLkkt {n¥ðLkkt Ãkrhýk{ku yk «{kýu níkk :
nMíkWãkuøk y™u øk]nWãkuøkLku çkË÷u fkh¾kLkk-ÃkØrík y{÷{kt
2
ykðe. fkh¾kLkk-ÃkØríkÚke Ãknu÷ktLkku Mðíktºk fkheøkh {sqh{kt
Ãk÷xkÞku. þhehçk¤Lku çkË÷u Þtºkçk¤Úke WíÃkkËLk ðÄkhu ÍzÃke,
MkMíkwt, rðÃkw÷ {kºkk{kt, yufMkh¾k ykfkh y™u ðsLkLkwt Úkðk
÷køÞwt. Þtºkku îkhk çkLkíkku {k÷ MkMíkku nkuðkÚke øk]nWãkuøk Ãkze
¼ktøÞk. økk{zkt íkqxeLku rðþk¤ Lkøkhku Q¼kt ÚkÞkt. fkh¾kLkkLkku
{sqh WíÃkkËf {kxu WíÃkkËLkLkwt yuf MkkÄLk níkku. yLÞ WíÃkkËfku
MkkÚku nrhVkE{kt xfe hnuðk íkuLku WíÃkkËLkLkkt MkkÄLkku ÃkkA¤
ykuAk{kt ykuAku ¾[o fhðku Ãkzíkku. íkuÚke íku {sqhLku Ãký ykuAk{kt
ykuAwt ðuíkLk ykÃkíkku. ykuAk ðuíkLkLku Ãkrhýk{u {sqhLku fkh¾kLkkLke
LkSf ÍqtÃkzk{kt hnuðkLke Vhs Ãkze. íkuÚke øktËk y™u øke[ ðMkðkxku
yÂMíkíð{kt ykÔÞk. {sq h ku Lke [k÷eyku { kt «Ëq » ký y™u
ykhku ø ÞLkk y™u f «&™ku Q¼k ÚkÞk. Lkðe {q z eðkËe
yÚkoÔÞðMÚkk{kt ÄrLkf ðÄkhu ÄrLkf y™u økheçk ðÄkhu økheçk
çkLÞku. Ãkrhýk{u {sqhLkkt †e-çkk¤fkuLku Ãký Lkkufhe ({sqhe)
fhðkLke Vhs Ãkze. MktÞwõík fwxwtçkLku çkË÷u rð¼õík fwxwtçk«Úkk
yÂMíkíð{kt ykðe. Mk{ks{kt {kr÷f y™u {sËqh yuðk çku Lkðk
ðøkkuo Q¼k ÚkÞk. çktLkuLkkt rník LkËeLkk çku rfLkkhkLke su{ Mkk{Mkk{u
nkuðkÚke çktLku ðå[u Mkw{u¤ þõÞ Lk níkku. yuf Mk{kLk Ëw:¾ËËo
Ähkðíkk {sqhku rðþk¤ fkh¾kLkkt{kt yuf s Mk{Þu Ãkzíke rhMkuMk
y™u ÃkkMkÃkkMkuLkk ðMkðkxLku fkhýu yuf MkkÚku çkuMkeLku Mk{kLk Ëw:¾Lke
÷køkýe yLkw¼ððk ÷køÞk. íku{ktÚke Awxfkhku {u¤ððk íku ÃkkuíkkLkk
nfku {kxu òøkúík çkLÞk. íku {kxu ©{Sðe Mkt½ku y™u MktøkXLkku
MÚkkÃÞkt. íku{ktÚke Auðxu fk÷o {kfMkoLke rð[khMkhýeÚke «uhkE
hrþÞkLkk ©{Sðeykuyu MkkBÞðkËe ¢ktrík fhe Mk¥kk {u¤ððk{kt
DE
MkV¤íkk «kÃík fhe. yksu {kLkðu fwËhíke Ãkrhçk¤kuLku LkkÚkeLku
Ãknu÷ktLkk {kLkðSðLk fhíkkt yksLkwt {kLkðSðLk ykuAwt fü{Þ
çkLkkÔÞwt Au. íku{kt ykiãkurøkf ¢ktríkLkku s Vk¤ku Au. yksu ykÃkýu
A
rð[kh fu ðkýeÚke su ftE fheyu Aeyu íku ykiãkurøkf ¢ktríkLkwt s
Ãkrhýk{ Au.
AC
fk[k {k÷Lke þkuÄ y™u çkòh :
ykiãkurøkf ¢ktríkLku ÷eÄu fkh¾kLkktLkk {kr÷fkuLku ðÄw Lku ðÄw WíÃkkËLk
fheLku ðÄkhu {k÷ ðu[e Mk{]Ø Úkðwt níkwt; Ãkhtíkw yu {kxu íku{Lku yuðk
D
«ËuþkuLke sYh níke fu su íku{Lku fk[ku {k÷ Ãkqhku Ãkkzu y™u yu fk[k
{k÷{ktÚke fkh¾kLkkt{kt íkiÞkh ÚkÞu÷ku {k÷ ðu[ðk {kxuLkwt çkòh
N
Ãký {¤e hnu. Lkðe ¼kiøkkur÷f þkuľku¤kuyu yk çktLku sYrhÞkíkku
Ãkqhe fhe. yurþÞk, ykr£fk y™u y{urhfkLkk «Ëuþku ÞwhkuÃkLke
NA
sYrhÞkík Ãkqýo fhðk sYhe çkÄe s MkkÄLkMkk{økúe Ähkðíkk níkk.
yurþÞk-ykr£fk WÃkh ÞwhkuÃkLkku rðsÞ :
ykÃkýu ykøk¤ òuÞwt fu 16{e y™u 17{e MkËe{kt rVhtøkeyku,
KA
ð÷tËkyku, ytøkúuòu, £uL[ku ðøkuhu ÞwhkurÃkÞLk «òykuyu ¼khík{kt
ÃkkuíkkLkkt MktMÚkkLkku MÚkkÃkeLku ðuÃkkh þY fÞkuo níkku. íku{ýu ¼khík
WÃkhktík [eLk íku{s yÂøLk-yurþÞkLkk çk{ko, ®nËe[eLk, rMkÞk{,
VE
ELzkuLkurþÞk, ©e÷tfk ðøkuhu Ëuþku{kt Ãký ðuÃkkhe MktMÚkkLkku MÚkkÃÞkt
níkk.t [eLk{kt íkku Auf 16{e MkËeÚke MÃkurLkþ ÷kufku ðuuÃkkh fhíkk
ÚkÞk níkk. yk heíku 19{e MkËeLkk ytík MkwÄe{kt yk çkÄk Ëuþku{kt
VI
yuf yÚkðk çkeS ÞwhkuÃkeÞ «òykuLkwt ykŠÚkf fu hksfeÞ ð[oMð
MÚkÃkkE økÞwt níkwt. yk WÃkhktík EhkLk, Ehkf, òuzoLk, çknuheLk
ðøkuhu {æÞÃkqðo yurþÞkLkk y¾kíke Ëuþku WÃkh Ãký ÞwhkurÃkÞLk
«òykuLke ÷k÷[w Lksh Ãkze níke. yurþÞkLkk yLÞ ËuþkuLke su{
ynªLkk hksfíkkoyku Ãký rLkçko¤ çkLÞk níkk. çkeS çkksw yu Mk{Þu
AR
Ãký y¾kíke Ëuþku ¾Lkes íku÷ {kxu òýeíkk níkk s yLku ¾Lkes
íku÷ rðrðÄ WãkuøkkuLkk fk[k {k÷ íkhefu {n¥ðLkwt níkwt. ykÚke
ykht¼{kt rVhtøkeyku, £uL[ku y™u íÞkh çkkË íku{Lku Ãkøk÷u Ãkøk÷u
AG
$ø÷ìLz y™u s{oLke suðk Ëuþku Ãký íÞkt ÃkkuíkkLkwt ð[oMð MÚkkÃkðk
Ëkuze økÞk.
ÞwhkuÃkLkk Ëuþku çkòh y™u fk[k {k÷Lke þkuÄ {kxu fuð¤ yurþÞkLkk
IN
s Lkrn, ykr£fkLkk Ëuþku{kt Ãký økÞk níkk. Ãknu÷kt ykr£fk ¾tz
íku{Lkk {kxu y¿kkík níkku y™u íkuÚke íku ‘ytÄkrhÞku ¾tz’ fnuðkíkku.
15{e MkËe{kt yk ¾tzLkk rfLkkhkLkk «Ëuþku{kt fux÷kf MkknrMkfku
DH
ÃknkUåÞk níkk. ynªLkk ‘fuÃk’ Lkk{u «Ëuþ{kt Mkki«Úk{ z[ ÷kufkuyu
ðuÃkkhe MktMÚkkLk MÚkkÃÞwt níkwt. íku ÃkAe $ø÷ìLz, £kLMk ðøkuhu Ëuþkuyu
Ãký ðuÃkkhe MktMÚkkLkku MÚkkÃkðkLke «ð]r¥k þY fhe níke. E.Mk.
1840{kt zurðz r÷®ðøMxLk Lkk{u Mfkurxþ ÃkkËheyu ¾tzLkk ytËhLkk
AN
«ËuþkuLke Ãký þkuÄ fhe níke. íkuÚke ÞwhkuÃkLkk ÷kufkuLke Mkk{úkßÞðkËe
«ð]r¥kLku W¥kusLk {éÞwt. çkuÂÕsÞ{Lkk hkò r÷ÞkuÃkkuÕzu fkìtøkkuLkku
rðþk¤ «Ëuþ fçksu fÞkuo yLku íÞkt ÃkkuíkkLke Mk¥kk MÚkkÃke. 19{e
,G
MkËeLkk ytí k MkwÄe{kt ykr£fk ¾tzLkk {ku xk ¼køkLkk «Ëu þku
ÞwhkurÃkÞLk Ëuþkuyu ðnU[e ÷eÄk. íku{ýu yu «Ëuþku{kt ¾kýku ¾kuËkðe
yLku Wãkuøkku {kxu sYhe ¾Lkeòu íkÚkk fk[ku {k÷ «kÃík fÞkO yux÷wt
MY
s Lkrn, yu «ËuþkuLku íku{ýu íkiÞkh {k÷Lkk ðu[ký {kxuLkkt fuLÿku
Ãký çkLkkÔÞkt. yk{, yurþÞk y™u ykr£fkLkk «Ëuþku WÃkh rðsÞ
{u¤ðe íku «ËuþkuLkwt þku»ký fhe ÞwhkuÃkLkk Ëuþku Mk{]Ø çkLÞk.
¼khíkLkk Mkt˼o{kt rðïLkk yÚkoíktºk WÃkh yMkh :
¼khík{kt ytøkúuS þkMkLk MÚkÃkkÞwt yu Ãknu÷kt søkíkLkk Ëuþku{kt ¼khík
yuf Mk{]Ø Ëuþ íkhefu yku¤¾kíkku níkku. yuftËhu ¼khík ¾uíke«ÄkLk
Ëuþ nkuðk Aíkkt ¼khík{kt yuðkt fux÷ktÞ Lkøkhku níkkt fu su swËk
swËk nwLLkh-WãkuøkkuÚke Ä{Ä{íkkt níkkt. yk Lkøkhku{ktLkkt fux÷ktf
íkku íkuLkk nwLLkh {kxu ËwrLkÞk¼h{kt «rMkØ níkkt. ¼khíku íkuLkk nwLLkh-
Wãkuøk{kt rðrðÄ «fkhLkk fkÃkzLkk WíÃkkËLk {kxu Lkk{Lkk {u¤ðe
níke. ZkfkLkk fkheøkhku yuðk W¥k{ «fkhLke {÷{÷Lke Mkkze
çkLkkðíkk fu su yuf LkkLkfze ðªxe{ktÚke ÃkMkkh ÚkE síke. økwshkíkLkwt
Ãkkxý íkuLkk Ãkxku¤kt {kxu ¾qçk s «rMkØ níkwt. f~{eh íkuLke þk÷
y™u økk÷e[k {kxu òýeíkwt níkwt. Mkh¾us, ykøkúk, çkÞkLkk, øk¤e-
WãkuøkLkkt òýeíkkt fuLÿku níkkt. íku WÃkhktík øk¤e, fkøk¤, MkwøktrÄík
y¥kh, fkuÃkhkt, {he-{Mkk÷k, þý ðøkuhLke ÞwhkuÃk{kt {kuxk ÃkkÞu
rLkfkMk Úkíke. íkuLkk çkË÷k{kt ÞwhkuÃk{ktÚke Ãkw»f¤ MkkuLkwt ¼khík{kt
ZMkzkE ykðíkwt. ykðwt Lk ÚkkÞ íku {kxu {wõík ÔÞkÃkkhLke Lkerík{kt
{kLkíkk $ø÷ìLzLku Ãký ¼khík{ktÚke ykÞkík Úkíke [esðMíkwyku
WÃkh E.Mk. 1700 y™u 1720{kt ykÞkík - sfkík ÷kËðkLke
Vhs Ãkze níke.
ykiãkurøkf ¢ktrík ÃkAe yk yk¾e ÃkrhÂMÚkrík çkË÷kE økE. çku
½xLkkyku yufMkkÚku þY ÚkE yLku ykøk¤ ðÄe : (1) ykuãkurøkf
¢ktrík (1750-1850) (2) ¼khík WÃkh $ø÷ìLzLkwt ykrÄÃkíÞ
(E.Mk.1757-1857)
xqtf{kt, su{ su{ $ø÷ìLz{kt ykiãkurøkf ¢ktrík ykøk¤ ðÄe íku{
íku{ íkuLkwt ¼khíkYÃke Mkk{úkßÞ Ãký rðMíkhíkwt økÞwt. ¼khík WÃkh
ð[oMð «kÃík fÞko ÃkAe ytøkúuòuyu yuðe Lkerík y¾íÞkh fhe fu
suÚke ¼khíkLkkt f]r»k yLku WãkuøkkuLkku rðfkMk Lk ÚkÞku Ãký íku{kt
3
ÃkrhðíkoLk ÚkÞwt. ÃkrhðíkoLkLkku ÷k¼ $ø÷ìLzLku {éÞku. ¼khíkLkk
nMíkWãkuøkku yLku øk]nWãkuøkkuLkwt ÃkíkLk ÚkÞwt. Lkðk yLku yòÛÞk
Wãkuøkku fu su Mkhfkhu þY fhe Wãkuøkku-MkknrMkfkuLku Ëk¾÷ku çkuMkkzðku
òuEyu íku íkku rðËuþe þkMkLku Lk s fÞwO; Ãkhtíkw Lkðk Wãkuøkku þY
fhðk RåAíkk MkknrMkfkuLku Mkhfkhe hknu fux÷ef AqxAkxku ykÃkðe
òuEyu íku Ãký Lk ykÃke. Ãkrhýk{u fkheøkhku çkufkh çkLÞk. íkuyku
hkuS-hkuxeLke þkuÄ{kt økk{zu Ãkhík VÞko; Ãkhtíkw Lkðe rçkúrxþ
f]r»kLkeríkLku Ãkrhýk{u f]r»k (¾uíke) Ãký çkhçkkË ÚkE níke. fkÞ{e
s{eLkËkhe-«ÚkkLku ÷eÄu ¾uzqíkku s{eLk-{nuMkq÷ ¼hðk{kt rLk»V¤
síkkt s{eLkËkhkuyu íku{Lke s{eLkku ykt[fe ÷eÄe. {wtçkE suðk
«ktík{kt hiÞíkðkheLku ÷eÄu Mðíktºk ¾uzqík økýkuríkÞk{ktÚke ¾uíkËkMk
fu {sqh çkLÞku níkku. f]r»kLkk ðkrýßÞefhýLku ÷eÄu yLkksLku ¼kuøku
hkufrzÞk ÃkkfLkwt ðkðuíkh ðæÞwt níkwt. íkuÚke yLkksLke yAík Q¼e
ÚkE. Ãknu÷kt Ëh ºký-Ãkkt[ fu Mkkík ð»kuo yufkË ð¾ík «kËurþf
Äkuhýu Ëw»fk¤ku Ãkzíkk níkk íku rçkúrxþ þkMkLk{kt fkÞ{e {nu{kLk
AN
çkLÞk. ykðk Mktòuøkku{kt þnuh{ktÚke økk{zu Ãkhík Vhu÷k fkheøkhu
f] r»k WÃkhLkwt {kÚkk ËeX ¼khý ðÄkhe ËeÄwt. Ãkrhýk{u f]r »k
yLkkf»kof çkLke.
®nË{kt rçkúrxþ þkMkLku yÃkLkkðu÷e ykuãkurøkf Lkerík Lkðk «fkhLkk
Wãkuøkku þY fhLkkh ®nËe Wãkuøk-MkknrMkfku {kxu «kuíMkknf Lk
,G {qfe ®nË{kt MkðkuoÃkhe çkLke økÞk. íÞkh çkkË ÷kìzo zu÷nkWMkeyu
níke. íku{ Aíkkt Lkðk ðkíkkðhý{kt Q¼e ÚkÞu÷e ykAe-Ãkkík¤e
íkfku{ktÚke Ãký Lkðk Wãku økku MÚkkÃkðkLke íkíÃkhíkk ÄhkðLkkh
MY
hýAkuz÷k÷ Akuxk÷k÷, fkðMkS Ëkðh, ðk÷[tË nehk[tË, ÷k÷k
©ehk{, s{þuËS íkkíkk, fMíkqh¼kE ðøkuhuyu Mkk{k Ãkkýe{kt
íkhðwt Ãkzu íkuðe ÂMÚkrík{kt Ãký fkÃkzWãkuøkku, ÷ku¾tz- Ãkku÷kË,
DE
ðnkýðxk suðk Lkðk WãkuøkkuLke MÚkkÃkLkk fhe yLku íkuLku MkV¤
çkLkkÔÞk. yk{ Aíkkt E.Mk. 1947{kt ¼khík ykÍkË ÚkÞwt íÞkhu
fw÷ WíÃkkËLk{kt Lkðk «fkhLke WíÃkkËLk-ÃkØríkðk¤k MktøkrXík
WãkuøkkuLkku rnMMkk {kºk 1Ãk% níkku.
A
su heíku ¼khík f]r»k yLku WãkuøkkuLkwt ytøkúuòuyu ÃkíkLk fÞwo, ftEf
AC
íkuðe s Lkeríkherík ÞwhkurÃkÞLkkuyu rðïLkk yLÞ Ëuþku{kt yÃkLkkðeLku
su-íku ËuþLkk yÚkoíktºkLku ¾kuhðe LkkÏÞwt níkwt.
EMx EÂLzÞk ftÃkLke y™u ¼khík{kt hkßÞku :
E.Mk. 1498{kt ÞwhkurÃkÞLku Ãkrù{-®nË{kt «ðuþ fÞkuo níkku.
D
÷øk¼øk yu s E.Mk. 1Ãkh6 {kt çkkçkhu ®nËLkk ðkÞÔÞ ¾qýuÚke
«ðuþ fhe ®nË{kt {kuøk÷ Mk¥kkLkku ÃkkÞku LkkÏÞku. E.Mk. 1498
N
ÃkAe ¢{þ: ÞwhkurÃkÞLkku ®nË{kt ykðíkk hÌkk yLku swËkt swËkt
MÚk¤kuyu ðuÃkkh fhðkLkku ÃkhðkLkku {u¤ðe ðuÃkkhe {Úkfku (fkuXeyku)
NA
MÚkkÃkíkk økÞk. rVhtøkeyku yLku ð÷tËkykuLkku Äefíkku ðuÃkkh òuE
ytøkúuòuyu Ãký E.Mk. 1600{kt rçkúrxþ EMx RÂLzÞk ftÃkLkeLke
MÚkkÃkLkk fhe. E.Mk.1608{kt íkuLkwt Ãknu÷wt ðuÃkkhe ðnký Mkwhík
KA
çktËhu ykÔÞwt. íkuLkk fÃíkkLk nkìrfLMku snktøkehLkk Ëhçkkh{kt ðuÃkkh
fhðkLke ÃkhðkLkøke {køke Ãký MkV¤íkk {¤e Lkrn. Auðxu Mkh
xkì{Mk hku E.Mk. 1613 {kt snktøkeh ÃkkMkuÚke Mkwhík{kt fkuXe
VE
MÚkkÃkðkLkku ÃkhðkLkku {u¤ððk{kt MkV¤ ÚkÞku. íÞkh çkkË ytøkúuòuyu
Mkwhík WÃkhktík y{ËkðkË, ¼Y[, ¾t¼kík, ykøkúk, {A÷eÃkè{,
MkuLx sÞkoso ([uLkkE) yLku Vkoxo rðr÷Þ{ (fku÷fkíkk) ðøkuhu
MÚk¤ku yu fkuX eyku MÚkkÃke. E.Mk. 1707 {kt ykih tøkÍu çkLkwt
VI
yðMkkLk Úkíkkt furLÿÞ {wøk÷ Mk¥kk Lkçk¤e Ãkze. {n¥ðkfktûke
«ktíkeÞ MkqçkkykuLke Mðíktºk Mk¥kk yÂMíkíð{kt ykðe. ®nËLke
hksfeÞ ÂMÚkrík «ðkne çkLke. Ãkrhýk{u 17{e MkËe{kt Äefíkku
ðuÃkkh fhíkk ®nËLkk ðuÃkkheykuLke {w~fu÷eyku 18{e MkËe{kt ðÄðk
AR
÷køke. ðkhtðkh Úkíkkt ÞwØku yLku Mk¥kkÃk÷xk ð¾íku Lkðe MkLkË
«kÃík fhLkkh «ktíkeÞ MkqçkkykuLku fu fuLÿ{kt hnu÷k Lkk{{kºkLkk
çkkËþknkuLku {kuxe hf{ yLku RLkk{ku ykÃkðkt Ãkzíkkt. MkirLkfku ÃkkfLku
AG
LkwfMkkLk ÃknkU[kzíkk fu ÷qtxe ÷uíkk. ykÚke «òLke yLku ðuÃkkheykuLke
ykŠÚkf ÂMÚkrík fVkuze çkLke. ðuÃkkhLke çkkçkík{kt WÃkÞwoõík ÂMÚkríkLku
÷eÄu (EMx RÂLzÞk ftÃkLke) ðøkuhu ðuÃkkhLke çkkçkík{kt Mk{Ëw:r¾Þk
IN
¼uøkk ÚkÞk. rçkúrxþ EMx RÂLzÞk ftÃkLkeyu MÚkkrLkf ðuÃkkheykuLkk
MkkÚkÚke ÃkkuíkkLke íkhVuý{kt Mk¥kkÃk÷xk fhkððk{kt hMk ÷eÄku.
íku{ktÚke Auðxu E.Mk. 17Ãk7 {kt Ã÷kMkeLkk ÞwØ{kt rMkhks-WËT-
DH
Ëki÷kLku nhkðe çktøkk¤Lkk [kuðeMk ÃkhøkýkLke òøkeh «kÃík fhe
yLku ÃkAe E.Mk.17Ãk9 {kt Mkwhík{kt rfÕ÷kLke Mk¥kk «kÃík fhe.
íÞkh çkkË E.Mk. 1764 {kt çkfMkhLkk ÞwØ{kt rðsÞ {u¤ðe
çkt økk¤, rçknkh yLku ykurhMkkLke ËeðkLke Mk¥kk «kÃík fhe.
ðu÷uM÷eyu MknkÞfkhe ÞkusLkk îkhk ®nËLkkt Ëuþe hkßÞkuLkk Äýk
çkÄk hkòykuLku Lkk{{kºkLkk hkò çkLkkðe ËeÄk. E.Mk. 1818{kt
ºkeò {hkXk rðøkúnLku ytíku ytøkúuòu yLÞ «kËurþf Mk¥kkykuLku ÃkkA¤
¾k÷Mkk-Lkerík îkhk fux÷ktÞ Ëuþe hksÞkuLku ¾k÷Mkk fheLku ®nË{kt
rçkúrxþ Mkk{úksÞLkku rðMíkkh fÞkuo. E.Mk. 1849{kt ºkeò þe¾
rðøkún{kt þe¾kuLkk Ãkhk¼ð fhe Ãktòçk ¾k÷Mkk fÞwo. E.Mk.
18Ãk7Lkk Mktøkúk{{kt rðsÞ «kÃík fhe ytøkúuòu Ëeð-Ë{ý-økkuðk,
fkMke{çkòh, ÃkkUrz[uhe, [LÿLkøkh ðøkuhu fux÷kf «ËuþkuLku çkkË
fhíkkt Mk{økú ®nËLkkt hksÞLkk «íÞûk fu Ãkhkuûk Mk¥kkÄeþ çkLke økÞk.
su Ëuþe hksÞ nS Mðíktºk yÂMíkíð Ähkðíkkt níkkt íÞkt Ãký ÃkkuíkkLkku
«ríkrLkrÄ hk¾e ytøkúuòu rðÁØLke økríkrðrÄ WÃkh ytfwþ «kÃík fhe
÷eÄku. íku{ýu Mk{kLkíkk yLku ÷kÞfkíkLkk ykÄkh WÃkh fk{ fhíke
Lkðe ðneðxe yLku LÞkrÞf ÔÞðMÚkk Q¼e fhe. ÷kÞfkíkLkk Äkuhýu
Lkkufhe {¤íkkt Lkðku {æÞ{ ðøko Q¼ku ÚkÞku. fux÷kf ytøkúus økðLkoh
sLkh÷ku yLku ðkRMkhkìÞyu «økríkþe÷ Lkerík y¾íÞkh fhe ®nËLkk
÷kufku{kt {æÞ{ ðøkoLke {ËËÚke òøk]rík ykýðkLkwt - Lkðe heíku
rð[khðkLkwt {n¥ðLkwt fkÞo fÞwO. íku{ktÚke Mkk{krsf - ÄkŠ{f MkwÄkhýkLkkt
yktËku÷Lkku ÚkÞk. rþûký{kt ðÄkhku ÚkÞku. ¾kuxe {kLÞíkkyku yLku
ðnu{ku Ëqh ÚkÞkt. ÄkŠ{f çkkçkíkkuLku LkðuMkhÚke íkÃkkMkðkLke ÿr»xLkku
÷kufku{kt rðfkMk ÚkÞku.
{w½÷-Mkk{úkßÞLkwt rð½xLk
{w½÷-Mkk{úkßÞLkk AuÕ÷k þÂõíkþk¤e çkkËþkn ykihtøkÍuçkLkk
Mk{Þ{kt {w½÷-Mkk{úkßÞLkku rðMíkkh Auf Ërûký MkwÄe ÚkÞku níkku.
íku [wMík MkwLLke {wÂM÷{ níkku. íkuLke yMkrn»ýw ykŠÚkf, Mkk{krsf
y™u ÄkŠ{f LkeríkLku ÷eÄu íkuLkk Mk{Þ{kt s íku W¥kh{kt nkuÞ íkku
Ërûký{kt y™u Ërûký{kt nkuÞ íkku W¥kh{kt Xuh Xuh çk¤ðk Vkxe
LkeféÞk níkk; Ãkhtíkw íku yux÷ku çkÄku þÂõíkþk¤e níkku fu íkuýu çkÄk
s çk¤ðk Ëçkkðe ËeÄk.
rðþk¤ Mkk{úkßÞ WÃkh rðþu» k ÞkuøÞíkk nkuÞ íkku s þkMkLk
MkV¤íkkÚke ÚkE þfu. ykihtøkÍuçkLkk W¥khkrÄfkheyku ykihtøkÍuçk
suðe rðþu»k ÞkuøÞíkk íkku Lknkuíkk s Ähkðíkk Ãkhtíkw Mkk{ksLÞ
þkMkfLke Mkh¾k{ýeyu Ãký rLkçko¤ níkk. íkuÚke «ktíkeÞ MkqçkkykuLke
4
{n¥ðkfktûkk{kt ðÄkhku ÚkÞku. Ãkrhýk{u {w½÷-Mkk{úkßÞLkk ÃkíkLkLke
«r¢Þk ÍzÃke çkLke. E.Mk. 1707 ÃkAe rËÕneLke økkËe WÃkh
{w½÷kuLke Mk¥kk Lkk{{kºkLke çkLke hne. «ktíkeÞ Mkqçkkyku Mðíktºk-
þkMkfkuLke su{ ðíkoðk ÷køÞk. MkykËík¾kLkLke Ëu¾hu¾ nuX¤Lkwt
yðÄ y™u y÷eðËeo¾kLkLke Ëu¾hu¾ nuX¤Lkkt çktøkk¤, rçknkh
y™ ykurhMMkk Mðíktºk ÚkE økÞkt. Ërûký{kt ykMkVòn rLkÍk{-
W÷-{wÕ f y™u hku r n÷¾tzLkk hku rn÷kykuy u Mðíkt ºk hkßÞku
MÚkkÃÞkt. òx-÷kufkuyu ¼híkÃkwh{kt, þe¾kuyu Ãktòçk{kt Lkk¼k,
ÃkríkÞk¤k, fÃkqhÚk÷k ðøkuhu hkßÞkuLke MÚkkÃkLkk fhe. {nkhkò
hýrsík®Mknu LkkLkkt þe¾ hkßÞkuLku yuf fhe, þe¾-Mkk{úkßÞLke
MÚkkÃkLkk fhe. yu rMkðkÞ fux÷ktf {hkXe y™u hksÃkqík-hkßÞku
Ãký çk¤ðkLk çkLÞkt níkkt. yu{kt yk{uhLkk hkò MkðkE sÞ®MknLkwt
hkßÞ MkkiÚke «¼kðþk¤e níkwt. yk hkòyu yk{uhLkk rfÕ÷k ÃkkMku
sÞÃkwh Lkk{u Lkðwt þnuh ðMkkÔÞwt níkwt. fkçkq÷ y™u ftËnkh Ãký
Mðíktºk çkLÞkt.
yk{, ykihtøkÍuçkLkk yðMkkLk ÃkAe {w½÷-Mkk{úkßÞ y™uf LkkLkkt
LkkLkkt hkßÞku{kt ðnU[kE økÞwt níkwt. yu çkÄkt hkßÞku ðå[u rLkhtíkh
Mkt½»kkuo Ãký ÚkÞk fhíkk níkk. Ãkrhýk{u ÷~fhe y™u ykŠÚkf árüyu
íkuyku rLkçko¤ çkLÞkt. íku{Lke ykðe Lkçk¤kEykuLkku [k÷kf ytøkúuòuyu
ÃkqhuÃkqhku ÷k¼ WXkÔÞku. ykLkkÚke Äe{u Äe{u rçkúrxþ EMx EÂLzÞk
ftÃkLkeLkk hkßÞLkku rðMíkkh E.Mk. 1757 ÃkAe Äe{u Äe{u ðÄíkku
økÞku y™u 19{e MkËeLkk {æÞ ¼køk{kt (E.Mk.1858) íkku
÷øk¼øk Mk{økú ®nË «íÞûk fu Ãkhkuûk heíku íku{Lkwt økw÷k{ çkLke
økÞwt. nðu ÃkAeLkk «fhý{kt ík{u yk rðþu ðÄw rðMíkkhÚke þe¾þku.
DE
{hkXe Mk¥kkLkku WËÞ yLku rðfkMk :
{hkXe Mk¥kkLkku WËÞ {w½÷-Mk{úkx ykihtøkÍuçkLkk Mk{Þ{kt ÚkÞku
A
níkku. yuLke MÚkkÃkLkk rþðkSyu fhe níke.
• AºkÃkrík rþðkS (1627 Úke 1680) :
AC
¼khík{kt {w½÷kuLke Mk¥kk {kuxu ¼køku W¥kh ¼khík{kt níke yu
Mk{Þu Ãký Ërûký ¼khík{kt LkkLkkt Mðíktºk {wÂM÷{ hkßÞku
suðkt fu yn{ËLkøkh, çkeòÃkwh, çkn{Lke, økkuð÷fkUzk ðøkuhu
yÂMíkíð Ähkðíkkt níkkt. yu hkßÞku ðå[u rLkhtíkh Mkt½»ko [kÕÞk
D
fhíkku. yu Mk{Þu {nkhk»xÙ{kt fux÷kf Mktíkku ™u ¼õíkku ÚkE
økÞk fu su{ýu {nkhk»xÙLke «ò{kt MðÄ{oLkk hûkýLke y™u
N
MðkíktºÞLke ¼kðLkk ÃkuËk fhe. snktøkehLkwt su ð»kuo yðMkkLk
NA
ÚkÞw t íku s ð»ku o E.Mk. 1627{kt {kíkk SòçkkEyu
rþðLkuheLkk rfÕ÷k{kt rþðkSLku sL{ ykÃÞku. rþðkSLkk
rÃkíkk þknS ÃkqLkkLkk òøkehËkh y™u çkeòÃkwhLkk Mkw÷íkkLkLkk
MkhËkh níkk. ykÚke rþðkSLku çkk¤ÃkýÚke s ÷~fhe íkk÷e{
KA
{¤e níke. yu íkk÷e{ íku{Lku ËkËkS fkU zËu ð Lkk{Lkk
fkh¼kheyu ykÃke níke. íku {ýu rþðkSLku ½kuzuMkðkhe,
¼k÷kVUf, ÃkèkçkkS, íkhý»k {Õ÷ÞwØ ðøkuhu þe¾ÔÞkt. {kíkk
VE
SòçkkEyu hk{kÞý, {nk¼khík y™u ÃkwhkýkuLke þkiÞoÚke
¼hÃkqh ðkíkkoyku Mkt¼¤kðeLku rþðkSLku Lkezh, MkknrMkf,
Mðkr¼{kLke y™u MðËuþ«u{e çkLkkÔÞk níkkt.
VI
ÞwðkLk ðÞu rþðkSLku Mðk{e hk{ËkMk Lkk{u Mk{Úko økwÁLkku
{u¤kÃk ÚkÞku. yu{ýu rþðkSLku økkiçkúkñýLke hûkk, MðËuþ«u{
yLku økuhe÷k ÞwØ ÃkØríkLkk ÃkkX ¼ýkÔÞk. íku{Lke «uhýkÚke
rþðkSyu {hkXkykuLkwt MktøkXLk MkkæÞwt. ¾kMk fheLku {kð÷k
AR
òríkLkk ÷kufkuLke MkirLkf íkhefu ¼híke fhe. íku{Lku rþMíkçkØ
MkirLkfku çkLkkÔÞk yLku økuhe÷k ÞwØ ÃkØrík þe¾ðe. yk ÃkAe
E.Mk. 1646{kt rþðkSyu Mkki « Úk{ íkku h ýkLkku økZ
AG
(rfÕ÷ku) SíÞku íÞkh çkkË rMktnøkZ, hkurnzk, [fLk, ÃkwhtËh,
MkwÃkk, hksøkZ, çkkhkðíke, ELËkÃkwh, fkuLzkýk ðøkuhu rfÕ÷k
SíÞk yLku fux÷kf Lkðk Ãký çkktæÞk. rþðkSLke yk «fkhLke
IN
«ð]r¥kÚke çkeòÃkwhLkku Mkw÷íkkLk rþðkSLkku Ëw~{Lk çkLÞku.
rþðkSyu yVÍ÷¾kLk suðk þrõíkþk¤e MkuLkkÃkríkLkku ðÄ
fÞkuo. yk Ëhr{ÞkLk rþðkSyu ykihtøkÍuçk MkkÚku Ãký Mkt½»ko{kt
DH
Qíkhðwt Ãkzâwt. E.Mk. 166Ãk{kt ykihtøkÍuçku yk{uhLkk hkò
sÞrMktnLku rþðkS ÃkkMku {kufÕÞku. rþðkSyu sÞrMktn MkkÚku
ÃkwhtËh {wfk{u MktrÄ fhe. íku {wsçk íkuyku ykihtøkÍuçkLku {¤ðk
ykøkúk økÞk. ykihtøkÍuçku rþðkS yLku þt¼kS (rÃkíkk-
AN
Ãkwºk)Lku LkshfuË fÞko; Ãkhtíkw íkuyku [k÷kfe ðkÃkheLku {eXkELkk
xku Ãk÷k{kt Aw ÃkkELku íÞkt Úke ¼køke Aq xâk. íÞkh çkkË
ykihtøkÍuçku ÷E ÷eÄu÷k rfÕ÷k rþðkSyu ÃkkAk Síke ÷eÄk.
,G
E.Mk.1674{kt rþðkSyu hkÞøkZ-rfÕ÷k{kt ÃkkuíkkLkku
hkßÞkr¼»kuf fhkÔÞku yLku ‘AºkÃkrík Mk{ú k x rþðkS
MY {nkhks’Lkwt ÃkË Äkhý fÞwO. yk{, rþðkSyu rðrÄMkhe heíku
Mðíktºk {nkhk»xÙ hkßÞLke MÚkkÃkLkk fhe.
• ÃkuþðkykuLkku WËÞ :
E.Mk. 1680{kt rþðkSLkwt yðMkkLk Úkíkkt íku{Lkku {kuxku
Ãkwºk þt¼kS økkËeyu çkuXku ykihtøkÍuçk MkkÚkuLke ÷zkE{kt
þt¼kSLke nkh ÚkE. þt¼kS fuË ÃkfzkÞku. ykihtøkÍuçku íkuLku
¢qhíkkÚke {khe Lkt¾kÔÞku. þt¼kSLkk {]íÞw ÃkAe rþðkSLkk
Ãkwºk hkòhk{u AºkÃkríkÃkË Mkt¼kéÞwt. ykihtøkÍuçku hkÞøkZ
WÃkh nw{÷ku fhe þt¼kSLke ÃkíLke ÞuþwçkkE yLku çkk¤Ãkwºk
þknwLku fuË fÞko. hkòhk{ ¼køkeLku rsLSLkk rfÕ÷k{kt
¼hkE økÞku. íkuýu MkíkkhkLku hksÄkLke çkLkkðeLku ðneðx
þY fÞku o . E.Mk.1700{kt hkòhk{Lkw t {] í Þw ÚkÞw t .
hkòhk{Lke ÃkíLke íkkhkçkkEyu Ãkku í kkLkk çkeò LkkLkk
Ãkw º krþðkS-çkeòLku økkËe WÃkh çku M kkze íku Lkk ðíke
hkßÞðneðx Mkt¼kéÞku. íkkhkçkkE þqhðeh, íkusMðe yLku
fwþ¤ ¾xÃkxe †e níke. íkuýu çknkËwh {hkXk MkhËkhkuLkku
MkkÚk ÷E {w½÷kuyu Síku÷k yLkuf rfÕ÷kyku yLku «Ëuþku
ÃkkAk {u¤ÔÞk. yk çkksw E.Mk. 1707{kt ykihtøkÍuçkLkwt
yðMkkLk ÚkÞwwt. íkuLkku Ãkwºk çknkËwhþkn-Ãknu÷ku rËÕ÷eLke
økkËeyu çkuXku. íkuýu þknwLku fuË{ktÚke Akuze {qõÞku. ykÚke
AºkÃkríkÃkËLke «krÃík {kxu {hkXk MkhËkhku{kt çku Ãkûk Ãkze
økÞk - þknwLkku yLku çkeòu íkkhkçkkELkku . ytí ku þknw
AºkÃkríkÃkË Äkhý fhe MkíkkhkLke økkËe WÃkh çkuX ku .
íkkhkçkkEyu fkuÕnkÃkwh{kt ÃkkuíkkLkwt y÷øk hkßÞ MÚkkÃÞwt.
AºkÃkrík þknw yu þkMkLkLku MkwÔÞðrMÚkík fhðk çkk÷kS
rðïLkkÚk Lkk{Lkk yuf r[íkÃkkðLk çkúkñýLku Ãkuþðk ÃkË
ykÃÞw t. íkuLku þkMkLkLke Mðíktº kíkk Ãký ykÃke. çkk÷kS
rðïLkkÚk fwþ¤ MkuLkkÃkrík yLku çkknkuþ ðneðxfíkko Ãký
níkku. íkuÚke íkuýu ÃkuþðkÃkËLku «ríkck yÃkkðe yux÷wt s Lkrn,
íkuLku {sçkqík Ãký çkLkkÔÞwt. Ãkrhýk{u ÃkAeLkk Mk{Þ{kt {hkXk
5
 hkßÞLke çkÄe Mk¥kkyku ÃkuþðkLkk nkÚk{kt [k÷e økE yLku
AºkÃkríkÃkË fuð¤ Lkk{Lkwt çkLke økÞwt . nðuÚke ÃkuþðkE
ðtþÃkhtÃkhkøkík çkLke.
• çkkShkð Ãknu÷ku (17h0 Úke 1740)
çkk÷kS rðïLkkÚkLkk {]íÞw ÃkAe íkuLkku ÞwðkLk Ãkwºk çkkShkð
Ãknu÷ku Ãkuþðk çkkShkð Ãknu÷ku çkLÞku. íkuLkwt {q¤ Lkk{
rðMkkS níkwt. E.Mk.17h0{kt ÃkuþðkÃkË {u¤ÔÞk ÃkAe íkuýu
{hkXk hkßÞLkku rðMíkkh fhðk W¥kh íkhV fq[ ykht¼e.
økwshkík, {k¤ðk íkÚkk çkwtËu÷¾tz WÃkh rðsÞ {u¤ðe Auf
rËÕne MkwÄe ÃknkUåÞku Ãkhtíkw {w½÷ -Mk{úkxLkwt {kLk Mkk[ððk
rËÕne WÃkh yk¢{ý Lk fÞwO. çkkShkðLkk rðsÞÚke Mk{økú
W¥kh ¼khík{kt {hkXkykuLkku «¼kð ðæÞku níkku. Mk{Þ síkkt
{hkXe Mk¥kk Ãký MÚkkÃke níke. Ërûký{kt fýkoxfLkk Lkðkçk
WÃkh Ãký ÃkkuíkkLkwt ykrÄÃkíÞ MÚkkÃÞwt níkwt. íkuýu {hkXe
Mk¥kkyku ðå[u MktøkXLk yLku yufíkk ò¤ððk {hkXk Mkt½Lke
MÚkkÃkLkk fhe níke. íkuLkk Mk{Þ{kt (E.Mk. 1739)
EhkLkLkk þkn LkkrËhþknu rËÕne WÃkh yk¢{ý fhe ¼khu
÷qtx [÷kðe níke.
• çkk÷kS çkkShkð (1749 Úke 1761)
çkkShkð Ãknu÷kLkk yðMkkLk ÃkAe çkk÷kS çkkShkð WVuo
LkkLkkMkknuçk Ãkuþðk çkLÞku. íkuLkk Mk{Þ{kt {hkXkykuyu Ãkqðo{kt
MY
rçknkh yLku ykurhMMkk MkwÄe íkÚkk W¥kh{kt Ãktòçk MkwÄe
hkßÞrðMíkkh fÞkuo. Ërûký{kt Ãký Auf íkwtøk¼ÿk LkËe MkwÄeLkk
«Ëuþku {u¤ÔÞk. íÞkt [kuÚk yLku MkhËuþ{w¾e W½hkððkLkk
yrÄfkhku Ãký {u ¤ÔÞk. yk{, çkk÷kS çkkShkðLkk
DE
Mk{Þ{kt {hkXe Mk¥kk MkðkuoÃkhe çkLke níke.
• ÃkkýeÃkíkLkwt ºkeswt ÞwØ (1761)
E.Mk.1747{kt yV½kLk MkhËkhku y u EhkLkLkk
A
LkkrËhþknLke fík÷ fhe íku ÃkAe yn{Ëþkn yçËk÷e
AC
Lkk{Lkk yuf MkhËkhu íÞkt Ëw hkoLk ðtþLke MÚkkÃkLkk fhe.
yn{Ëþkn ¾qçk s {n¥ðkfktûke níkku. íku ¼khík{kt Ãký
ÃkkuíkkLke Mk¥kk MÚkkÃkðk EåAíkku níkku. íkuýu rËÕne Síke
÷E íÞkt MkqçkuËkhkuLke rLk{ýqtf fhe; Ãkhtíkw h½wLkkÚkhkð WVuo
D
hk½kuçkk Lkk{Lkk yuf {hkXe MkhËkhu yn{ËþknLkk yk
MkqçkuËkhLku rËÕne{ktÚke nktfe fkZâku. íkuÚke yn{Ëþkn
N
{hkXkyku WÃkh økwMMku ¼hkÞku. çkeS çkksw {hkXkykuyu W¥kh
¼khík{kt yÃkLkkðu÷e rðMíkkhðkËe hkurn÷k, òx, hksÃkqík
NA
ðøkuhuLkk íku{Lkk MktçktÄku çkøkzâk níkk. yn{Ëþkn yk
ðkíkÚke ðkfuV níkku. íkuýu hkurn÷kykuLke íkÚkk yÞkuæÞkLkk
LkðkçkLke {ËË ÷eÄe. 14{e òLÞwykhe, 1761Lkk hkus
KA
rËÕne ÃkkMkuLkk ÃkkýeÃkíkLkk {uËkLk{kt yn{Ëþkn yçËk÷e
yLku MkËkrþðhkð ¼kWLkk Mku L kkÃkrík ÃkËu çkk÷kS
çkkShkðLkk {hkXk ÷~fh ðå[u ¼Þtfh ÞwØ ÚkÞwt. íku{kt
{hkXkykuLkku ½kuh ÃkhksÞ ÚkÞku. ÃkkýeÃkíkLkk yk ºkeò
VE
ÞwØÚke {hkXkykuLke ÷~fhe íkkfkík Lkçk¤e Ãkzðk ÷køke.
íku{Lke yufíkk yLku MktøkXLk Ãký Ze÷kt ÚkÞkt. yk Ëhr{ÞkLk
VI
——×——×——×——————×——×——×——
¼khík{kt ytøkúuS Mk¥kkLkku ÃkkÞku Lkt¾kE økÞku níkku. yk
yøkkW E.Mk. 1Ãkh6{kt çkkçkh yLku Eçkúkne{ ÷kuËe ðå[u
ÃkkýeÃkíkLkwt ÞwØ ÷zkÞwt níkw.
AR
• Ãkuþðk {kÄðhkð Ãknu÷ku (1761 Úke 177h)
ÃkkýeÃkíkLkk ºkeò ÞwØ{kt ÃkhksÞ ÃkkBÞk ÃkAe çkk÷kS
çkkShkð xqtfe {ktËøke ¼kuøkðeLku {]íÞw ÃkkBÞku. íkuLkk {]íÞw
AG
ÃkAe íkuLkk çkeò LktçkhLkk Ãkwºk {kÄðhkðLku {kºk 16 ð»koLke
ÞwðkLk ô{hu Ãký íkuýu hksLkeríkLkk ÃkkX Mkk[k yÚko{kt þe¾e
÷eÄk níkk. íkuýu fwLkun yLku rnt{íkÚke fk{ ÷E {kºk 11
IN
ð»koLkk xqtfk økk¤k{kt zøk{øke økÞu÷e {hkX Mk¥kkLku {sçkqík
çkLkkððk{kt {n¥ðLkku Vk¤ku ykÃÞku. íkuýu niËhkçkkËLkk
rLkÍk{ yLku {iMkqhLkk niËhy÷eLku ºký ð¾ík ÃkhksÞ
DH
ykÃÞku. E.Mk. 1770{kt íkuýu ykøkúk yLku {Úkwhk{kt Sík
{u¤ðe òx, hkurn÷k yLku yV½kLkku WÃkh «¼wíð MÚkkÃke
W¥kh ¼khík{kt Ãký {hkXe Mk¥kkLkku «¼kð ðÄkÞkuo. yk{,
AN
íku yuf {nkLk rðsuíkk Ãkwhðkh ÚkÞku. ¼khíkLkk f{LkMkeçku
yk çkknkuþ Ãkuþðk {kºk h7 ð»koLke ô{hu yfk¤u yðMkkLk
ÃkkBÞku.
,G {hkXe Mk¥kkLkwt ÃkíkLk:
{kÄðhkð Ãknu÷kLkkt {]íÞw çkkË Vhe yufðkh {hkXk MkhËkhku ðå[u
Mk¥kkLke ¾U[íkký þY ÚkE. LkkhkÞýhkð Ãkuþðk çkLÞku Ãkhtíkw íkuLkk
s fkfk hk½kuçkkyu íkuLkwt ¾qLk fhkÔÞwt. ÃkuþðkELke ¾ut[íkký{kt
økkÞfðkz, rMktrÄÞk, ¼kUMk÷u, nku÷fh ðøkuhu {hkXk MkhËkhku{kt
ytËhkuytËh fkðíkhkt h[kÞk. yk ¼khu fwMktÃkLkku ÷k¼ ytøkúuòuyu
÷eÄku. E.Mk.1776 çkkË ð¾íkkuð¾ík ytøkúuòu MkkÚku {hkXkykuLku
Mkt½»ko{kt Qíkhðwt Ãkzâwt. yu Mkt½»kkuo EríknkMk{kt ‘{hkXk rðøkúnku’Lkk{u
òýeíkk Au. AuÕ÷k ºkeò {hkXk rðøkú n(E.Mk. 1818){kt
ytøkúuòuLku nkÚku {hkXkykuLkku ½kuh ÃkhksÞ ÚkÞku. Ãkuþðk çkkShkðLkk
ÃkíkLk MkkÚku rþðkSyu MÚkkÃku÷ MðhkßÞ yLku ÃkuþðkELkku ytík
ykÔÞku.
ytík{kt yu{ fne þfkÞ fu {hkXkykuLkk WËÞ yLku rðfkMk{kt
rþðkS, çkk÷kS rðïLkkÚk, çkkShkð Ãknu÷ku, {kÄðhkð Ãknu÷ku
suðkykuLkku rMktn-Vk¤ku níkku ßÞkhu íkuLkk ÃkíkLk{kt h½wLkkÚkhkð yLku
Ëku÷íkhkð suðk fux÷kf {hkXk MkhËkhku ðå[uLkk yktíkhf÷nku {wÏÞ
sðkçkËkh níkk.
6
 02.ytøkúuòuLkku ¼khík WÃkh rðsÞ
«k[eLk fk¤Úke ¼khík yLku Ãkrù{Lkk fux÷kf Ëuþku ðå[u «íÞûk fu
Ãkhkuûk heíku MktÃkfo níkku. ¼khík Mk{]Ø Ëuþ níkku. ¼khíkLkkt {he{Mkk÷k,
íkuòLkk, {÷{÷, huþ{e fkÃkz, øk¤e íku{s yLku fe{íke [eòuLke
ÞwhkuÃk{kt ¾qçk s {ktøk níke. yu÷ufÍkrLzÙÞk yLkuf fkìLMxurLxLkkuÃk÷
(RMíktçkw÷) suðk ðuÃkkhLkkt {wÏÞ fuLÿku {khVíku Ãkr©{ yLku ÃkqðoLkk
Ëuþku ðå[u ðuÃkkh EhkLke y¾kík yLku hkíkk Mk{wÿLku s¤{køkuo íkÚkk
{æÞ yurþÞkLkuLkk s{eLk{køkuo Úkíkku níkku; Ãkhtíkw E.Mk.14Ãk3{kt íkwfo
{wMk÷{kLkkuyu fkuLMxurLxLkkuÃk÷ Síke ÷uíkk ÞwhkurÃkÞLk «òykuLku ¼khík
íkhVLkku Lkðku s¤{køko þku ÄðkLke Vhs Ãkze. E.Mk.1498{kt
Ãkkuxowøk÷Lkkt ðkMfku-Ë-økk{kyu yk fkÞo{kt MkV¤íkk {u¤ðe. íÞkh ÃkAe
ÞwhkurÃkÞLkku, ¢{þ: ¼khík{kt ðuÃkkh fhðk ykðíkk hÌkkt. 17{e MkËeLke
þYykíkÚke s ytøkúuòuyu Ãký yk fkÞo{kt ÍtÃk÷kÔÞwwt.
¼khík{kt ytøkúuòuLkwt ykøk{Lk yLku ðuÃkkhe {ÚkfkuLke MÚkkÃkLkk :
¼khík{kt rVhtøkeykuLkku yLku ð÷tËkykuLkku Mk{]Ø ðuÃkkh òuELku
$ø÷ìLzLkk fux÷kf ðuÃkkheykuyu ÃkqðoLkk Ëuþku MkkÚku ðuÃkkh fhðk
‘EMx ErLzÞk ftÃkLke’ Lkk{Lke ðuÃkkhe ÃkuZeLke MÚkkÃkLkk fhe.
E.Mk.1600{kt $ø÷ìLzLke hkýe yur ÷Íkçku Úku EMx ErLzÞk
ftÃkLkeLku ÃkqðoLkk Ëuþku MkkÚku ðuÃkkh fhðkLkku ÃkhðkLkku ykÃkíkkt
E.Mk.1608{kt ftÃkLkeLkwt «Úk{ ðnký Mkwhík çktËhu ykÔÞwt; Ãkhtíkw
íku{Lku rVhtøkeykuLkk ð[oMð yLku rðhkuÄLku fkhýu ðuÃkkh fhðkLke
ÃkhðkLkøke {¤e þfe Lkrn. yk¾hu E.Mk.1613{kt Mkwhík{kt
DE
fkuXe MÚkkÃkðkLke ÃkhðkLkøke {¤e. íÞkh çkkË y{ËkðkË, ¼Y[,
¾t¼kík, ykøkúk ðøkuhu MÚk¤kuyu Ãký ytøkúuòuyu ðuÃkkhe {Úkfku
MÚkkÃÞkt. Ãkr©{ ¼khíkLkkt yk çkÄkt MÚk¤kuyu {hkXe Mk¥kkLkku WËÞ
A
Úkíkkt íku{Lke Mk÷k{íke Mkk{u òu¾{ Q¼wt ÚkÞwt. íkuÚke íku{ýu Ërûký
yLku Ãkq ð o ¼khíkLkk rfLkkhkLkk «Ëu þ ku{kt fkuX eyku (ðu Ãkkhe
AC
{Úkfku)MÚkkÃke suðe fu {A÷eÃkè{, MkuLx ßÞkuso ([uLLkE) yLku
Vkuxo rðr÷Þ{ fku÷fk¥kk. íÞkh çkkË Ãkr©{ rfLkkhu rVhtøkeyku
ÃkkMkuÚke {wtçkELkku xkÃkw ¾heãku, su rðfMkeLku yksLkwt {wtçkE çkLÞwt.
fkuXeyku Mkwhrûkík hk¾ðk rfÕ÷uçktÄe fhe yLku ¢{þ: sYrhÞkík
D
{wsçkLkwt ÷~fh Ãký rðfMkkÔÞwt.
N
Ã÷kMkeLkwt ÞwØ (17Ãk7) yLku çktøkk¤{kt ytøkúus Mk¥kkLkku WËÞ:
E.Mk. 17Ãk7Lkk Mk{Þu çktøkk¤{kt Lkðkçk íkhefu rMkhks-WËT-
NA
Ëki÷kLkwt þkMkLk níkwt. økkËe {u¤ððk {kxu íkuLkk fwxwtçk{kt s ͽzk
Q¼k ÚkÞk níkk. íkuLkk Wíkkðr¤Þk Mð¼kðLku fkhýu hkßÞ{kt
Ãký íkuLkk fux÷kf rðhkuÄe Q¼k ÚkÞk níkk. «ò ÃkhuþkLk níke.
ðuÃkkheykuLku ðuÃkkh{kt ¼khu LkwfMkkLk ðuXðwt Ãkzíkwt. ðuÃkkhe nkuðkLku
KA
Lkkíku ytøkúuòuLke rMÚkrík Ãký yuðe s níke. òu hksøkkËe WÃkh
ÃkkuíkkLku yLkwfq¤ ÔÞrõík nkuÞ íkku ðuÃkkhe Mkøkðzku ðÄkhu {u¤ðe
þfkÞ yu nuíkwÚke íku{ýu hks{nu÷Lke ¾xÃkxku{kt hMk ÷uðkLkwt þY
VE
fÞwO. fku÷fkíkk{kt hûkýLku çknkLku fkuXeLku Vhíku rfÕ÷uçktÄe fhe Ãkhtíkw
Lkðkçk rMkhks-WËT- Ëki÷kyu yu rfÕ÷u çktÄe íkku ze Lkkt¾e. yk
Mk{k[kh {ÿkMk ([uLLkE) ÃknkU[íkk s çktøkk¤Lkk ytøkúuòuLku {ËË
VI
fhðk hkuçkxo f÷kEðLke Lkuíkkøkehe nuX¤ yuf LkkLkfzwt ytøkúus MkiLÞ
çktøkk¤ ykÔÞwt.
ytøkúuòu LkðkçkLkk MkiLÞ Mkk{u xfe þfu íku{ Lk nkuðkÚke f÷kEðu
AR
yuf fkðíkÁt ½zâwt. LkðkçkLkk MkuLkkÃkrík {ehòVhLku LkðkçkÃkËLke
÷k÷[ ykÃkeLku Vkuzâku. LkðkçkLkk çkeò rðhkuÄeykuLku Ãký ÃkkuíkkLkk
AG
Ãkûk{kt ÷eÄk. íÞkh çkkË Lkðkçk ytøkúuòuLku fLkzøkík fhu Au yuðwt
çknkLkwt fkZeLku Lkðkçk Mkk{u Ã÷kMkeLkk {uËkLk{kt E.Mk. 17Ãk7{kt
ÞwØ ònuh fÞwO. yøkkWLke ÞkusLkk «{kýu yk ÞwØ{kt {ehòVh
IN
rLkr»¢Þ hÌkku. Ãkrhýk{u rMkhks-WËT-Ëki÷k nkÞkuo. íkuLke níÞk
fhðk{kt ykðe yLku íkuLke søkkyu {ehòVhLku Lkðkçk çkLkkððk{kt
ykÔÞku . çkË÷k{kt {ehòVhu yt ø kú u òu Lku çkt økk¤{kt [ku ð eMk
DH
ÃkhøkýktLke òøkeh ykÃke. yk{,Ã÷kMkeLkk ÞwØÚke ¼khík{kt ytøkúus
Mk¥kkLke þYykík ÚkE.
ytøkúuòuyu {ehòVhLku Lkðkçke íkku yÃkkðe, Ãkhtíkw ÄkÞko {wsçkLkk
AN
ðuÃkkhe nfku {u¤ððk{kt íku{Lku MkV¤íkk {¤e Lkrn. ykÚke ytøkúuòuyu
Vhe ðkh Lkðkçke WÚk÷kðe. {ehòVhLku Ãk˼úü fhe íkuLkk s{kE
{ehfkMke{Lku çktøkk¤Lkku Lkðkçk çkLkkÔÞku; Ãkhtíkw {ehfkMke{ íkku
{ehòVh fhíkktÞ {n¥ðkfktûke níkku. ytøkúuòuLku {ehfkMke{Lkku ¼Þ
,G
÷køÞku. íkuÚke ÃkwLk: ytøkúuòuyu {ehfkMke{Lku WÚk÷kðe {ehòVhLku
økkËeyu çkuMkkzâku.
çkfMkhLkwt ÞwØ (1764) :
MY
Lkðkçke síke hnuíkkt {ehfkMke{u yðÄLkk LkðkçkLkku ykþhku ÷eÄku.
yk Mk{Þu {w½÷ þnuLkþkn þknyk÷{u Ãký yðÄLkk LkðkçkLkku
ykþhku ÷eÄku níkku. {ehfkMke{u þknyk÷{ y™u yðÄLkk
LkðkçkLke {ËËÚke E.Mk. 1764{kt çkfMkh ¾kíku ytøkúuòu rðÁØ
ÞwØ fÞwO; Ãkhtíkw ytøkúuòuy u yk MktÞwõík MkuLkkLku Ãký nhkðe.
{ehfkMke{ LkkMke økÞku. {w½÷ þnuLkþknuu ytøkúuòuLku çktøkk¤, rçknkh
y™u ykurhMMkk «ktíkku{kt {nuMkq÷ W½hkððkLke Mk¥kk ykÃke. yk
nfÚke ðuÃkkhe ytøkúuòuLke hksfeÞ {n¥ðkfktûkk{kt ðÄkhku ÚkÞku.
yk çkksw çktøkk¤{kt ‘rî{w¾e þkMkLk-ÃkØrík’Lkku rðfkMk ÚkÞku.
ðneðxLke sðkçkËkhe Lkðkçk ÃkkMku hne ßÞkhu {nu M kq ÷
W½hkððkLke Mk¥kk ytøkúuòu ÃkkMku hne. ÃkrhÂMÚkríkLkku ÷k¼ ÷E
ytøkúuòuyu ÷kufkuLkwt yuðe heíku þku»ký fÞwO fu suÚke Lkðkçk «ò{kt
yr«Þ çkLÞku. ¾uíke, Wãkuøk y™u ðuÃkkh Lkü ÚkÞkt. Lkðkçk ÃkkMku
Lkk{Lke s Mk¥kk hne. yk{, ¼khíkLkk y{wf ¼køk WÃkh yttøkúus
ykrÄÃkíÞLke þYykík ÚkE.
¼khík{kt rçkúrxþ Mk¥kkLkku rðfkMk :
• ðkìhLk nuÂMxtøMk y™u ytøkúuS hkßÞ :
õ÷kEð ÃkAe ðkìhLk nuÂMxtøMk EMx EÂLzÞk ftÃkLkeLkku çktøkk¤
¾kíkuLkku økðLkoh rLk{kÞku. yk Mk{Þu ¼khíkLkk swËk swËk
¼køkku{kt ytøkúuòuyu ðuÃkkhe {ÚkfkuLke MÚkkÃkLkk fhu÷e yLku
íkuLkk hûký {kxu {ÞkorËík «{ký{kt MkiLÞLke Ãký ÔÞðMÚkk
fhu÷e níke íku ðeøkík ykÃkýu òuE økÞkt; Ãkht íkw Lkðk
Mktòuøkku{kt MkiLÞ ðÄkhu nkuÞ íkku ðÄkhu hksfeÞ ÷k¼ {¤e
þfu íku{ níkku. swËk swËk «ktíkku{kt hnu÷ MkiLÞLku sYh «{kýu
yuf «ktík{ktÚke çkeò «ktíkLkk økðLkohLke {ËËu {kuf÷e þfkÞ
íku{s çkeò Ãký fux÷kf nuíkwykuLku æÞkLk{kt hk¾e ¼khíkLkk
swËk swËk økðLkohku ðå[u rLkÞ{Lk fhðkLkk nuíkwÚke økðLkoh
sLkh÷ Lkk{Lkwt yuf Lkðwt ÃkË E.Mk. 1773{kt Q¼wt fhðk{kt
ykÔÞwt y™u ðkìhLk nu®MxøMkLku økðLkoh sLkh÷ çkLkkððk{kt
7
 ykÔÞku íku ®nËLkk çkÄk s økðLkohku ({wtçkE, {ÿkMk, çktøkk¤
ðøkuhu)Lkku WÃkhe çkLÞku. íkuLku {hkXkyku y™u {iMkwhLkk niËhy÷e
MkkÚku ÞwØku fhðkt Ãkzâkt. {nkËS ®MkrÄÞk MkkÚku Mk{kÄkLk fhe
{hkXk ÞwØLkku ytík ykÛÞku.
yk Mk{Þu {iMkwh{kt niËhy÷eLkwt þkMkLk níkwt. niËhy÷e
¼khík{ktÚke ytøkúuòuLku nktfe fkZðk {ktøkíkku níkku. ykÚke
niËhy÷eyu ytøkúuòu Mkk{u ÞwØ ònuh fÞwO; Ãkhtíkw ÞwØ
Ëhr{ÞkLk s niËhy÷eLkwt yðMkkLk ÚkÞwt. òufu íkuLkk ðeh
Ãkwºk xeÃkwyu ÞwØ [k÷w hkÏÞwt. Auðxu íkuLku ytøkúuòu MkkÚku MktrÄ
fhðkLke Vhs Ãkze. Síku÷k «Ëuþku yufçkeòLku Ãkhík MkkUÃke
ËuðkLkwt Lk¬e ÚkÞwt.
• fkìLkoðkìr÷Mk y™u ytøkúuS hkßÞLkku rðMíkkh :
ðkìhLk nu®MxøMk ÃkAe fkìLkoðkìr÷Mk økðLkoh sLkh÷ rLk{kÞku.
íkuLkk Mk{Þ{kt {iMkwhLkk xeÃkw MkkÚku ºkeòu {iMkwh rðøkún ÚkÞku.
ytøkúuòuyu {hkXk y™u rLkÍk{Lke {ËË {u¤ðe. ºkýuLkk
AN
MktÞwõík MkiLÞ Mkk{u xeÃkw nkÞkuo. íkuLku MktrÄ MðefkhðkLke Vhs
Ãkze. MktrÄ «{kýu ytøkúuòuLku xeÃkw ÃkkMkuÚke Mkkzk ºký fhkuz
YrÃkÞk ËtzYÃku {éÞk. xeÃkwLku ÃkkuíkkLkk hkßÞLkku yzÄku ¼køk
Ãký økw{kððku Ãkzâku íkÚkk íkuLkk çku ÃkwºkkuLku ò{eLk íkhefu
ytøkúuòuLku nðk÷u fhðk Ãkzâk. yk ÞwØÚke rçkúrxþ EMx
,G
EÂLzÞk ftÃkLkeLkk «Ëuþ{kt Mkkhku yuðku ðÄkhku ÚkÞku. [kuÚkk
MY
y™u AuÕ÷k {iMkwh rðøkún{kt ytøkúuòu Mkk{u ÷zíkkt xeÃkw ðehøkrík
ÃkkBÞku. íkuLkwt {kuxk ¼køkLkwt hkßÞ ytøkúuòuyu ¾k÷Mkk fÞwO.
• ðu÷uM÷eLke MknkÞfkhe ÞkusLkk ytLku ytøkúus Mk¥kkLkku
rðMíkkh:
DE
fkìLkoðkìr÷Mk ÃkAe Mkh ßnkìLk þkìh økðLkoh sLkh÷ çkLÞku
níkku. íkuýu yÃkLkkðu÷e íkxMÚk LkeríkLku ÷eÄu EMx EÂLzÞk
ftÃkLkeLke «ríkck yuf íkhV ½xe íkku çkeS çkksw nheV {hkXk
A
ðÄkhu þÂõíkþk¤e çkLÞk níkk. ykÚke snkìLk þkìh ÃkAe
ðu÷uM÷eLke ¼khíkLkk økðLkoh sLkh÷ íkhefu rLk{ýqf Úkíkkt
AC
íkuýu EMx EÂLzÞk ftÃkLkeLku ¼khík{t MkðkuoÃkhe çkLkkððk y™u
ftÃkLkeLke «ríkck ÃkwLk: «kÃík fhðk yuf ÞkusLkk çkLkkðe. su
‘MknkÞfkhe ÞkusLkk’ íkhefu yku¤¾kE. yk ÞkusLkk yLkwMkkh
ftÃkLke Mkhfkhu ¼khíkLkk hkòykuLkwt hûký fhðkLkwt {kÚku ÷eÄwt.
D
su hkòyku MknkÞfkhe ÞkusLkk Mðefkhu íku{Lkk hûký {kxu
N
MÚkkÞe ytøkúus ÷~fh hk¾ðkLkwt níkwt. íkuLkk çkË÷k{kt ¼khíkeÞ
hkòykuy u ÷~fhe ¾[o yÚkðk íkux÷e QÃksLkku «Ëuþ
NA
ytøkúuòuLku ykÃkðkLkku níkku íkÚkk ftÃkLkeLke ÃkhðkLkøke rMkðkÞ
íku ÞwØ fu MktrÄ fhþu Lkrn yuðe þhík Ãkk¤ðkLke níke. ðÄw{kt
íku{ýu ÃkkuíkkLkk Ëhçkkh{kt yuf ytøkúus «ríkrLkrÄ hk¾ðkLkku
níkku fu su hkßÞ{kt Úkíke økríkrðrÄ WÃkh Lksh hk¾u.
KA
ðu÷uM÷eyu «Úk{ niËhkçkkËLkk rLkÍk{ y™u íÞkh çkkË ¢{þ:
yÞkuæÞkLkk Lkðkçk, Ãkuþðk çkkShkð çkeòu, økkÞfðkz,
®MkrÄÞk, ¼kUMk÷u yLku Auðxu nku÷fh ÃkkMku yk ÞkusLkkLkku
VE
Mðefkh fhkÔÞku. yk ÞkusLkkLkku y{÷ fheLku ðu÷uM÷eyu
½ýk «ËuþkuLku EMx EÂLzÞk ftÃkLkeLkk «Ëuþ{kt òuze Ëuíkkt
ftÃkLkeLkk «Ëuþ{kt LkkUÄÃkkºk rðMíkkh ÚkÞku. yk WÃkhktík
VI
ðu÷uM÷eyu íkktòuh, fýkoxf, Mkwhík, VÁ¾kçkkË ðøkuhu yuf
Þk çkeò çknkLku ¾k÷Mkk fÞkO. yÞkuæÞkLkk Lkðkçk ÃkkMkuÚke
Ëkuykçk y™u hkurn÷k¾tzLkk «Ëuþ Ãkzkðe ÷eÄk. {hkXkyku
ÃkkMkuÚke Ãký fux÷kf «Ëuþku {u¤ÔÞk. yk{, Mkkík ð»koLkk
AR
(E.Mk.1798 Úke E.Mk. 1805) xq t f k økk¤k{kt
ðu÷uM÷eyu EMx EÂLzÞk ftÃkLkeLkku rðMíkkh çk{ýku fÞkuo.
• nu®MxøMk (1813 Úke 1823) :
AG
ðkìhLk nu®MxøMku ykht¼u÷wt y™u ðu÷uM÷eyu [k÷w hk¾u÷wt fkÞo
÷kìzo nu®MxøMku ÃkwÁt fÞwO. íkuýu E.Mk. 1814-16 Ëhr{ÞkLk
LkuÃkk¤ MkkÚku ÞwØ fÞwO. yk ÞwØ{kt nu®MxøMkLkku rðsÞ ÚkÞku.
IN
LkuÃkk¤e økwh¾kyku yu™u þhýu ykÔÞk íÞkh çkkË íkuýu E.Mk.
1816Úke LkuÃkk¤ MkkÚku r{ºkíkk¼Þko MktçktÄku hk¾e ¼khíkLkk
÷~fh{kt økwh¾kykuLke {kuxe MktÏÞk{kt ¼híke fhe.
DH
økwh¾kykuLkku «&™ Ãkíkkðe íku ÃkªZkhkykuLku ytfwþ{kt ÷uðk
íku{Lke MkkÚku E.Mk. 1817-18{kt ÞwØ{kt QíkÞkuo. íku{Lku
Ãký nhkðe ÃkkuíkkLkk ytfwþ nuX¤ ÷kðe ËeÄk Ãkhtíkw íkuLkwt
Mkki Úke {n¥ðLkwt fkÞo yk ð»ko Ëhr{ÞkLk ºkeò {hkXk
rðøkún {kt {hkXkyku Mkk{u {u ¤ðu÷ e Sík níkw t. E.Mk.
1707{kt ykihtøkÍuçkLkk yðMkkLk ÃkAe su «kËurþf Mk¥kkyku
Mðíktºk çkLke y™u MkðkuoÃkrhíkk {kxu ytËhkuytËh ÷zíke -
ͽzíke níke íku{kt MkkiÚke ðÄkhu þÂõíkþk¤e {hkXkyku níkk.
{hkXkykuLkku ÃkhksÞ Úkíkkt ¼khík{ktÚke {hkXe MkðkuoÃkrhíkk™ku
ytík ykÔÞku y™u EMx EÂLzÞk ftÃkLke MkðkuoÃkhe Mk¥kk çkLke.
Mk{økú ¼khík WÃkh «íÞûk fu Ãkhkuûk heíku ytøkúuòuLkwt ykrÄÃkíÞ
MÚkÃkkÞwt. nðu ytøkúuòu fkuE Ãký òíkLkk hksfeÞ yðhkuÄ
ðøkh ÃkkuíkkLke {hS {wsçk þkMkLk fhðk þÂõík{kLk çkLÞk.
hkò hk{{kunLkhkÞ suðk Mkk{krsf MkwÄkhfku ykÄwrLkf
árüÚke rð[khðk y™u fkÞo fhðk Mkûk{ çkLÞk. yk{, E.Mk.
1818Lkk Mk{ÞÚke ¼khíkLkk ykÄwrLkf ÞwøkLke þYykík
økýðk{kt ykðu Au.
• rðr÷Þ{ çkuÂLxf (1828 Úke 1835) :
rðr÷Þ{ çku®Lxf rðrþü «rík¼k Ähkðíkku økðLkoh sLkh÷
níkku. íkuýu ¼khík{kt MkðkuoÃkhe çkLku÷e #Âø÷þ EMx EÂLzÞk
ftÃkLkeLke Mk¥kk ÂMÚkh fhðk{kt {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðe
níke. Mkk{kLÞ heíku íkuLku yuf WËkh økðLkoh sLkh÷ íkhefu
yku¤¾ðk{kt ykðu Au; Ãkhtíkw Lkðkt MktþkuÄLkku «{kýu íku Ãký
Mkk{úkßÞðkËe níkku Aíkkt íkuýu Mkk{úkßÞLkku rðMíkkh fÞkuo Lk
níkku, fkhý fu íkuLkk Mk{Þ{kt EMx EÂLzÞk ftÃkLke MkðuoMkðko
çkLke økE níke; Ãkhtíkw ftÃkLkeyu su{Lke su{Lke ÃkkMkuÚke «Ëuþku
«kÃík fÞko níkk íku{Lkk{kt yMktíkku»k níkku. nkhu÷k hkòykuLke
ykr©ík «ò{kt Ãký yMktíkku»k níkku. yk yMktíkku»k{ktÚke
yufíkk Q¼e ÚkkÞ íkku ftÃkLkeLkkt fhu÷kt fk{ku WÃkh Ãkkýe
Vhe ð¤u. íkuÚke çkì®Lxfu WËkh Lkerík yÃkLkkðeLku ®nËe «òLkkt
rË÷ Síke ÷uðkLkwt {n¥ðLkwt fkÞo fÞwO. íkuLkkÚke ftÃkLke Mkk{uLkk
¼rð»ÞLkk ¼Þ Ãký Ëqh ÚkÞk y™u ftÃkLkeLku ¼khík{kt ÂMÚkhíkk
«kÃík ÚkE. yk{, íkuýu ftÃkLkeLkk Mkk{úkßÞLku Mk÷k{íke Ãkqhe
Ãkkze Mkk{úkßÞðkËe Lkerík s yÃkLkkðe níke. íkuLkkÚke rðÁØ
Lkerík yÃkLkkðíkkt zu ÷nkWMkeLkkt fkÞku oLku ÷eÄu E.Mk.
1857Lkku «Mktøk çkLÞku níkku. yu «MktøkLke ðeøkíkðkh
{krníke ykøk¤Lkk «fhý{kt ykÃkýyu òuEþwt.
8
• ÷kìzo zu÷nkWMkeLke ¾k÷Mkk Lkerík yLku Mkk{úkßÞ rðMíkkh
(1848 Úke 1856) :
E.Mk. 1848{kt 36 ð»koLke ÞwðkLkðÞu ÷kìzo zu÷nkWMke
¼khíkLkku økðLkoh sLkh÷ çkLÞku. íku Wøkú Mkk{úkßÞðkËe
{kLkMk Ähkðíkku níkku. íku áZÃkýu {kLkíkku níkku fu fkuE Ãký
¼kuøku Mk{økú ¼khík ftÃkLkeLkk ð[oMð Lke[u ykððwt s òuEyu.
yk {kxu íkuýu Sík, sÃíke y™u ¾k÷Mkk Lkerík y{÷{kt
{qfe. þe¾kuLku ÞwØ{kt yk¾he ÃkhksÞ ykÃke Ãktòçk ¾k÷Mkk
fÞwO. BÞkLk{kh (çk{ko)Lku nhkðe htøkqLk MkrníkLkku Ãkuøkw «ktík
Ãkzkðe ÷eÄku. yÃkwºk {]íÞw Ãkk{Lkkh hkòykuLkku Ë¥kf Ãkwºk
÷uðkLkku yrÄfkh AeLkðe ÷ELku Mkíkkhk, siíkÃkwh, ÍktMke,
Mktçk÷Ãkwh, LkkøkÃkwh, ykfox, íkktòuh, fýkoxf ðøkuhu hkßÞku
¾k÷Mkk fÞkO. LkkLkkMkknuçkLkwt ÃkuLþLk çktÄ fÞwO. yÞkuæÞk{kt
økuhÔÞðMÚkkLkwt çknkLkwt fkZe LkðkçkLku Ãk˼úü fhe íkuLkwt hkßÞ
¾k÷Mkk fÞwO. rLkÍk{Lkk hkßÞLkku Mk{]Ø yuðku ðhkz «ktík
ftÃkLkeLkk Ëuðk Ãkuxu ¾k÷Mkk fÞkuo. zu÷nkWMke Mkk{úkßÞðkËe
nkuðk Aíkkt Ëe½oárü Ähkðíkku MkwÄkhf Ãký níkku. íkuLkk
Mk{Þ{kt s ¼khík{kt E.Mk. 1853{kt {wtçkEÚke Úkkýk
MkwÄeLke 22 (35 rf{e) {kE÷ ÷ktçke Mkki«Úk{ hu÷ðu
Lkt¾kE. ykÄwrLkf xÃkk÷ÃkØrík þY fhe. $ø÷ìLz y™u ¼khík
ðå[u íkkhÔÞðnkh þY ÚkÞk. íkuýu çkk¤÷øLk «ríkçktÄf Äkhku
y™u rðÄðk ÃkwLkŠððkn Äkhku ÃkMkkh fhkÔÞku. íkuýu ykÄwrLkf
rþûkýLkk rðfkMk {kxu fhu÷e ¼÷k{ýkuLku ykÄkhu E.Mk.
1957{kt {wtçkE, [uLLkkE ({ÿkMk) y™u fku÷f¥kk ¾kíku
DE
¼khíkLke Mkki«Úk{ ºký ÞwrLkðŠMkxeyku þY ÚkE.
yk{, Ã÷kMkeLkk Þw Ø Úke çkhkçkh 100 ð»ko Lkk Mk{Þ
Ëhr{ÞkLk ¼khík{kt EMx EÂLzÞk ftÃkLkeLke Mk¥kk y™u íkuLkwt
A
Mkk{úkßÞ [h{ Mke{kyu ÃknkUåÞkt. ¼khíkeÞ hkòykuLkk
ytËhkuytËhLkk fwMktÃk íkÚkk yufíkkLku y¼kðu ytøkúuòuyu
AC
“¼køk÷k Ãkkzku y™u hkßÞ fhku”Lke LkeríkÚke ¼khíkLkkt
hsðkzktykuLkwt ÃkíkLk fÞwO. ¼khíkLkk ¼kuøku $ø÷ìLz Mk{]Ø
çkLÞwt. rçkúrxþ Mkk{úkßÞLkku ÃkkÞku ðÄkhu {sçkqík fhðk
ðneðxLke Lkðe «ýk÷eyku Ãký Q¼e fhe.
D
¼khík{kt rçkúrxþ hkßÞðneðx :
N
• ftÃkLkeLkk yrÄfkheykuLkku ðneðx :
«kht¼{kt EMx EÂLzÞk ftÃkLkeLkk ðuÃkkhe yrÄfkhe s ðneðx
NA
[÷kðíkk. íku{Lkwt {wÏÞ fkÞo [kuðeMk Ãkhøkýk{kt {nuMkq÷
W½hkððkLkwt níkwt. çkfMkhLkk ÞwØ ÃkAe çktøkk¤, rçknkh y™u
ykurhMMkkLke ËeðkLke Mk¥kk {¤íkkt ÔÞðÂMÚkík heíku {nuMkq÷
KA
W½hkðLkkh yrÄfkheyku Lku hk¾ðk{kt ykÔÞk; Ãkht í kw
¼khíkLkk ðneðxLke òýfkhe Lk nku ð kÚke ft ÃkLkeLkk
yrÄfkheyku {nuMkq÷ W½hkððkLkwt fkÞo çkhkçkh fhe þõÞk
Lkrn.
VE
• rî{w¾e þkMkLkÃkØrík :
çkfMkhLkk ÞwØÚke ftÃkLkeLku çktøkk¤, rçknkh y™u ykurhMMkkLke
VI
ËeðkLke ({nuMkq÷ W½hkððkLke) Mk¥kk «kÃík Úkíkkt çkuðze
hkßÞMk¥kk MÚkÃkkE. {nuMkq÷ W½hkððkLke Mk¥kk ftÃkLke ÃkkMku
ykðe y™u «òfeÞ fkÞkuo fhðkLke sðkçkËkhe Lkðkçk ÃkkMku
hne. ftÃkLke ÃkkMku sðkçkËkhe rðLkkLke Mk¥kk ykðe ßÞkhu
Lkðkçk ÃkkMku Mk¥kk rðLkkLke sðkçkËkhe. ft à kLkeLkk
AR
yrÄfkheyku «òLku ÷qtxe ÃkkuíkkLkkt r¾MMkkt ¼híkkt.
• rLkÞk{fÄkhku (huøÞw÷u®xøk yìõx) :
ftÃkLkeLkk yrÄfkheyku su heíku {nuMkq÷ W½hkðíkk níkk
AG
íkuLkkÚke rî{w¾e þkMkLkÃkØríkðk¤k «ËþLke «òLke ykŠÚkf
ÂMÚkrík çkøkze. E.Mk. 1770{kt çktøkk¤{kt Ëw»fk¤ Ãkzíkkt
½ýk ÷kufku {]íÞw ÃkkBÞk Aíkkt yrÄfkheykuyu íku íkhV fkuE
IN
æÞkLk ykÃÞwt Lk níkwt. ð¤e, rðþk¤ ¼khíkLkk swËk swËk
¼køkku{kt ftÃkLkeyu ÃkkuíkkLkkt ðuÃkkhe {Úkfku Q¼kt fÞkO níkkt.
íkuLke Mk{ûk Ãkzfkh Q¼ku Úkíkkt yufçkeòLku ÞkuøÞ Mk{Þu sYhe
DH
÷~fhe MknkÞ ÃknkU[kzðk{kt {w~fu÷e Q¼e Úkíke níke. ykÚke
ftÃkLkeLkk ¼khík{kt rðrðÄ «Ëuþku{kt Vu÷kÞu÷kt rníkkuLkwt
rLkÞ{Lk fhðk y™u ðneðx MkwÄkhðkLkk nuíkwÚke E.Mk.
AN
1773{kt rçkúrxþ Ãkk÷o{uLxu rLkÞk{f Äkhku (huøÞw÷u®xøk
yìõx) ÃkMkkh fÞkuo. yk fkÞËk {wsçk çktøkk¤Lkku økðLkoh
‘økðLkoh sLkh÷’ çkLÞku. {wtçkE y™u {ÿkMk «ktíkLkk økðLkohku
íkuLkk ytfwþ Lke[u {qfðk{kt ykÔÞk. íku{Lku økðLkoh sLkh÷Lke
,G
{tsqhe rðLkk ÞwØ fu MktrÄ fhðkLke {LkkE fhðk{kt ykðe.
ft à kLkeLkk yrÄfkheyku ¾q ç k ÷kt r [Þk níkk. íku y ku
MY økuhfkÞËuMkh ÃkiMkk ¼uøkk Lk fhu íku {kxu $ø÷ìLz ÃkkAk Vhíkkt
íku{ýu ÃkkuíkkLke MktÃkr¥kLke ònuhkík fhðe Ãkzíke y™u MktÃkr¥k
fE heíku «kÃík fhe Au íkuLke MÃküíkk Ãký fhðe Ãkzíke. íku{kt
hne økÞu÷e ¾k{eykuLku Ëqh fhðk E.Mk. 1784{kt ÃkexLkku
Äkhku ÃkMkkh fhðk{kt ykÔÞku níkku.
• MkLkËe Mkuðk (rMkrð÷ MkŠðMk)Lke þYykík :
{sçkqík ðneðxe {k¤¾wt MÚkkÃkðk rMkrð÷ MkŠðMkLke Mkk[e
þYykík fhLkkh fkìLkoðkìr÷Mk níkku. íkuýu ðneðxLkk hksfeÞ
y™u ÔÞkÃkkhe yu{ çku y÷øk rð¼køkku Ãkkzâk. ðneðxe
yrÄfkheykuLku ¼ux fu ÷kt[ ÷uðk Ãkh {LkkE fhe íku{s íku{Lkk
Ãkøkkh{kt ðÄkhku fÞkuo. Mkkhku Ãkøkkh {¤íkkt $ø÷ìLzLkk W{hkð
fwxwtçkLkk MkÇÞku Ãký Lkkufhe fhðk ÷÷[kÞk. E.Mk. 1833
MkwÄe íku{Lke MkeÄe rLkÞwÂõík Úkíke Ãkhtíkw íku ÃkAe Lkkufhe {kxuLke
sYhe Ãkheûkk EÂLzÞLk rMkrð÷ MkŠðMk ICIS îkhk ¼híke
fhðkLkwt Lk¬e ÚkÞwt. þYykík{kt yk Lkkufheyku{kt ¼khíkeÞkuLku
MÚkkLk ykÃkðk{kt ykðíkwt Lk níkwt.
• LÞkÞÔÞðMÚkk :
E.Mk. 1774{kt f÷f¥kk{kt Mkðkuoå[ LÞkÞk÷ÞLke MÚkkÃkLkk
fhðk{kt ykðe. ytøkúuòu ¼khíkLkk fkuE fkÞËk òýíkk Lk
nkuðkÚke fux÷kf Mk{Þ MkwÄe rçkúrxþ LÞkÞkÄeþkuyu ytøkúuS
fkÞËk {wsçk LÞkÞ ykÃkðkLkwt fkÞo fÞwO. E.Mk. 1781{kt
rçkúrxþ fkÞËku ytøkúuòu Ãkqhíkku {ÞkorËík fhðk{kt ykÔÞku.
fkÞËk{kt yufMkh¾kÃkýwt ÷kððk fkìLkoðkìr÷Mku fkÞËkLkwt ÃkwMíkf
‘fkìLkoðkìr÷Mk fkuz’ íkiÞkh fhkÔÞwt. íkuýu ðfe÷ku {kxu fkÞËkLke
Ãkheûkk Ëk¾÷ fhe. fkÞËkLkk hkßÞ{kt fkÞËk Mk{ûk çkÄe
ÔÞÂõíkyku Mk{kLk økýkÞ Au; Ãkht íkw ¼khík{kt rçkúr xþ
hkßÞy{÷ Ëhr{ÞkLk ytøkúuòu y™u ¼khíkeÞku {kxu y÷øk
y÷øk LÞkÞÃkØríkyku níke.
• ðneðxe ûkuºkLkwt fuLÿefhý (E.Mk.1833) :
9
 ¼khík{kt ðÄíkk síkk ytøkúus hkßÞ rðMíkkhLkku ðneðx hksfeÞ yMkh :
fhðku ¾qçk s frXLk çkLkíkku síkku níkku. ykÚke ðneðxe Ãknu÷kt økk{Lkku ðneðx økúk{Ãkt[kÞík fhíke Ãkhtíkw ytøkúus hkßÞ
fkÞoûk{íkk rMkØ fhðk E.Mk. 1833Lkk fkÞËk îkhk økðoLkh ðneðxLku fkhýu yk yrÄfkh ytøkúus yrÄfkheyku ÃkkMku [kÕÞku

AR
sLkh÷ y™u íkuLke fkWÂLMk÷Lku ¼khík{ktLkkt EMx EÂLzÞk økÞku. hksfeÞ heíku ¼khík $ø÷ìLzLkwt økw÷k{ çkLÞwt Ãkhtíkw ytøkúuS
ftÃkLkeLkk ðneðxLke MktÃkqýo Mk¥kk MkkUÃke Ëuðk{kt ykðe. rþûkýLku ÷eÄu ytøkúuS ¼ýu÷ku ðøko ¼khík{kt {køkýe fhðk ÷køÞku,
ytøkúuòuLkk yk Lkðk {k¤¾k{kt ¼khíkeÞkuLku fkuE rðþu»k MÚkkLk su{ktÚke ykøk¤ síkkt ðneðx{kt ¼køkeËkheLke Mðíktºkíkk {kxu {kuxk

AG
ykÃkðk{kt ykÔÞwt Lk níkwt. ÷~fh{kt ¼khíkeÞkuLku çkZíke ÃkkÞk WÃkhLkw t yktËku÷ Lk ÚkÞwt. ¼khíkLku {nkí{k økktÄe suðk
{¤íke Lkrn. yËk÷íkku{kt LkkLkk nkuÆkyku WÃkh s rLk{ýqf hksÃkwÁ»kku {éÞk.
Úkíke; Ãkht íkw ¼khíkeÞ «òLke ÷køkýe Ëw¼ kíkkt E.Mk. ykŠÚkf yMkh :

IN
1833Lkk fkÞËkÚke Ëhuf nkuÆk WÃkh ÷kÞfkíkLku Äkuhýu «k[eLk Mk{ÞÚke ¼khíkLkk 90% ÷kufku økk{zkt{kt ðMkíkk níkk.
¼khíkeÞkuLke rLk{ýqf ÚkE þfu yu{ Lk¬e fhðk{kt ykÔÞwt. økk{zkt Mðkð÷tçke níkkt Ãkhtíkw nðu økk{zkt íkqxðk ÷køÞkt y™u Lkðkt
ðkMíkð{kt ykðk yrÄfkhku {éÞk Lkrn. þnuhku Q¼kt Úkðk ÷køÞkt. økk{ y™u þnuh ðå[uLkku MktçktÄ yuf{køkeo

DH
¼khík WÃkh rçkúrxþ þkMkLkLke yMkh : níkku. økk{{ktÚke þnuh{kt çkÄwt òÞ Ãký þnuh{ktÚke fþwt økk{{kt
¼khík{kt ytøkúuS þkMkLkLku Ãkrhýk{u Mkk{krsf, ykŠÚkf, hksfeÞ òÞ Lkrn. s{eLk çkòh{kt ÷u-ðu[Lkwt MkkÄLk çkLkíkkt Mðíktºk ¾uzqík
y™u MkktMf]ríkf ûkuºku ½ýkt Mkkhkt-LkhMkkt Ãkrhýk{ku ykÔÞkt níkkt. s{eLkrðnkuýku y™u Ëuðk{kt zqçku÷ku økheçk ¾uzqík çkLÞku. nMíkWãkuøkku

AN
ytøkúuòu nòhku rf÷ku{exh ËqhÚke ¼khíkeÞ «òLke Mkuðk fhðk Ãkze ¼ktøÞk. f]r»kLkk ðkrýßÞefhýLku ÷eÄu hkufrzÞk ÃkkfkuLkwt
Lkrn Ãkhtíkw íku{Lkk MðkÚko {kxu ¼khík ykÔÞk níkk. Mðk¼krðf WíÃkkËLk ¾kã yLLkLku ¼kuøku ðæÞwt. íkËwÃkhktík Ëw»fk¤ku ðÄw Ãkzðk
heíku ykÚke s íku{ýu ¼khík{kt yuðe fkuE Lkerík y¾íÞkh fhe Lk ÷køÞk. çkeS çkksw MkknrMkf ¼khíkeykuyu Lkðe Q¼e ÚkÞu÷e
níke fu su ¼khíkeÞ «òLkk rník{kt nkuÞ ¼÷uLku ÃkAe Ãknu÷e Lkshu
íku{ ÷køkíkwt fu{ Lk nkuÞ ! íku{ýu yuðe s Lkerík y¾íÞkh fhe fu
,G ykŠÚkf íkfku ÍzÃkeLku Lkðk «fkhLke WíÃkkËLkÃkØrík yÃkLkkðe.
MkwíkhkW fkÃkz, ÷ku¾tz-Ãkku÷kË, þý-Wãkuøk ðøkuhu y™uf ûkuºkku{kt
suÚke ¼khík $ø÷ìLzLkwt MktMÚkkLk çkLke hnu y™u ¼khíkLku ¼kuøku «ÞkusfeÞ fk{økehe çkòðeLku íkuykuyu Mðíktºk y™u ykÄwrLkf
MY
$ø÷ìLz Mk{]Ø çkLku. íkuyku yk fkÞo{kt MkV¤ Ãký ÚkÞkt. òufu ¼khíkLkk rLk{koý {kxuLkku ÃkkÞku LkktÏÞku.
¼khíkLku íkuLkkÚke y™uf VkÞËk Ãký ÚkÞu÷k Au. ytøkúuòu íkífk÷eLk þiûkrýf yMkh :
Mk{Þ{kt rðïLke çkeò fkuE Ãký «ò fhíkkt ðÄw «økrík fhe þõÞk ðneðxe {k¤¾kLkwt ytøkúuSfhý Úkíkkt ¼khík{kt ytøkúuS òýLkkhk
níkk. íku{ýu ¼khík{kt ÃkkuíkkLkk ÷k¼ {kxu su ÔÞðMÚkk fu MktMÚkkøkík ÷kufkuLke sYhe Q¼e ÚkE. yk sYrhÞkík Ãkqhe fhðk {ufku÷uLkk
DE

{k¤¾kt Q¼kt fÞkO íkuLkkÚke ¼khíkeÞku {kxu «økríkLke Lkðe rËþkyku «ÞíLkkuÚke ytøkúuS ¼k»kk îkhk rþûký ykÃkðkLkwt Lk¬e ÚkÞwt. [kÕMko
¾q÷e níke. rðïLke yu ð¾íkLke MkkiÚke «økríkþe÷ «òLkk MktÃkfo ðwzLke ¼÷k{ýÚke {ÿkMk ([uLLkkE), {wtçkE y™u f÷f¥kk{kt
y™u íkuýu yòýu Ãký Q¼e fhu÷e íkfkuLku Ãkrhýk{u ¼khíkeÞ «òLkk ÞwrLkðŠMkxeykuLke MÚkkÃkLkk ÚkE. fLÞk - fu¤ðýeLke þYykík
A

{kLkMk{kt ykðu÷wt ÃkrhðíkoLk ¾qçk {kuxk ÃkkÞk WÃkhLkwt Au. yksu ÚkE. ytøkúuS ¼k»kkLkku WÃkÞkuøk fheLku rðï{kt rðrðÄ ûkuºkku{kt
¼khík rðrðÄ ûkuºku su «økrík fhe Au y™u fhe hÌkwt Au íku{kt «íÞûk ykðíkkt ÃkrhðíkoLkku Lku Mk{sLkkh yu f {æÞ{ ðøko ¼khík{kt
AC

fu Ãkhkuûk heíku rçkúrxþ þkMkLkLkku Vk¤ku LkkLkkuMkqLkku LkÚke. ¼khík{kt yÂMíkíð{kt ykÔÞku. íku{ýu MðkíktºÞLke ÷zíkLkkt {tzký fhðk{kt
ytøkúuS þkMkLk Lku Ãkrhýk{u Mkk{krsf, hksfeÞ, ykŠÚkf y™u {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðe.
Mkiûkrýf ûkuºku ÚkÞu÷e yMkhku xqtf{kt Lke[u {wsçk níke :
Mkk{krsf yMkh :
D

¼khíkeÞ Mk{ks{kt fux÷ef Mkk{krsf fwYrZyku ½h fhe økE níke

N

su{kt Mkíke ÚkðkLkku rhðks, ËefheLku ËqÄÃkeíke fhðkLkku rhðks,

çkk¤÷øLk, rðÄðkrððknLke {LkkE, Ënus«Úkk ðøkuhu {wÏÞ níke.
NA

ytøkúuS rþûkýLku Ãkrhýk{u íku{s ytøkúuòu MkkÚkuLkk MktÃkfoÚke hkò

hk{{kunLkhkÞ, Ëwøkkohk{ {nuíkk, Lk{oË, {rnÃkíkhk{ YÃkhk{,
fhMkLkËkMk {q¤S, çknuhk{S {÷çkkhe ðøkuhu y™uf MkwÄkhfku
ÃkuËk ÚkÞk. íku{ýu Mkíke«Úkk-LkkçkqËe, ÷øLk {kxuLke Mkt{ríkðÞ,
KA

rðÄðk ÃkwLkŠððkn ðøkuhu y™uf fkÞËkyku ÃkMkkh fhkÔÞk. íÞkh

ÃkAe fLÞk fu¤ðýeLkwt {n¥ð ðæÞwt.
VE

——×——×——×——————×——×——×——
VI

10
 03.¼khík{kt Mkk{krsf y™u ÄkŠ{f MkwÄkhýkLkkt yktËku÷Lkku
ykuøkýeMk{e MkËe{kt ¼khíkeÞ Mk{ks ytÄ©Øk, ðnu{ku, y¿kkLkíkk,
fwrhðkòu, ¿kkrík«Úkk suðkt yrLkükuLke [wtøkk÷{kt VMkkÞu÷ku níkku. Mktfwr[ík
y™u fqÃk{tzqf Mk{ks{kt †eykuLke ÂMÚkrík çkËíkh níke. çkk¤feLku
ËqÄÃkeíke fhðkLkku rhðks, Mkíke«Úkk, rðÄðkrððkn-rLk»kuÄ ðøkuhu suðk
fwrhðkòu ÔÞkÃku÷k níkk. ÃkkùkíÞ rþûkýLku fkhýu ykðkt yrLkükuLku
Ëqh fhðk {kxu ykuøkýeMk{e MkËe{kt Lkðòøk]rík ykðe íkÚkk Mkk{krsf
y™u ÄkŠ{f MkwÄkhýkLkkt yktËku÷Lkku þY ÚkÞkt. ytøkúuS fu¤ðýeyu
ykuøkýeMk{e MkËe{kt Mkk{krsf MkwÄkhýk{kt {n¥ðLkku ¼køk ¼sÔÞku.
çktøkk¤{kt Mkehk{ÃkkuhLkk ÃkkËheykuyu ÃkkuíkkLkk Ä{oLkku «[kh fhðk y™u
Ä{o - ÃkrhðíkoLk fhkððkLkk ykþÞÚke ytøkúuS rþûký ykÃkíke þk¤kyku
þY fhe. íku{kt hkò hk{{kunLkhkÞ suðk fux÷kf WíMkkne ÞwðkLkku
òuzkÞk.
¼khík{kt Mkhfkhe Äkuh ýu ytø kúuS rþûkýLke þYykík ÚkE, íku Úke
¼khík{kt rþrûkík ðøko ðæÞku . Þwð kLkku{kt Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk,
çktÄw¼kðLkku rðfkMk ÚkÞku. íku{Lkk{kt çkkirØf òøk]rík ykðe. Ãkrhýk{u
¼khíkeÞ Mk{ks yLku Ä{o{kt «Mkhu÷kt ytÄ©Øk, ðnu{ku, fwrhðkòu
ðøkuhuLku LkkçkqË fheLku ¼khík{ktÚke rðËuþe þkMkLk Ëqh fhðkLke íku{Lku «uhýk
{¤e. ð¤e, {ìõMk{q÷h, {kurLkÞuh rðr÷ÞBMk, rðr÷ÞBMk òìLMk ðøkuhu
ytøkúus rðîkLkkuyu MktMf]ík økútÚkkuLkku yÇÞkMk fÞkuo y™u Ãkrh[Þ fhkÔÞku.
«k[eLkíkkLkk økkihðLke Mk¼kLkíkk hk»xÙeÞ ¼kðLkkLkk WËÞ{kt yøkíÞLkwt
Ãkrhçk¤ Ãkwhðkh ÚkÞwt. ¼khík{kt Mkk{krsf MkwÄkhýkLkkt yktËku÷Lkku ÚkÞkt.
DE
yk{kt hkò hk{{kunLkhkÞ Mkki«Úk{ níkk.
hkò hk{{kunLkhkÞ (E.Mk. 1772-1833)
hkò hk{{ku nLkhkÞ yku økýeMk{e MkËe{kt ykðu÷ ¼khíkeÞ
A
Lkðòøk]ríkLkk rÃkíkk íkhefu yku¤¾kÞ Au. íku{Lkku sL{ E.Mk.
1772{kt çktøkk¤Lkk nwøk÷e rsÕ÷kLkk hkÄkLkøkh økk{{kt çkúkñý
AC
fwxwtçk{kt ÚkÞku níkku. hkò hk{{kunLkhkÞLkwt ÷øLk çkk¤Ãký{kt ÚkÞwt
níkwt. ð¤e, íku{Lkk {kuxk¼kELkwt yðMkkLk Úkíkkt íku{Lkkt ¼k¼e Mkíke
ÚkÞkt. yk ½xLkkykuyu hkò hk{{kunLkhkÞLku ¾qçk yMkh fhe.
íku{ýu Mkíke«Úkk, çkk¤÷øLk, ¿kkrík«Úkk, ËqÄÃkeíke fhðkLkku rhðks
D
ðøkuhuLkku Wøkú rðhkuÄ fÞkuo y™u yu {kxu yktËku÷Lkku [÷kÔÞkt. íku{ýu
çkLkkhMk{kt MktMf]ík þk†kuLkku y™u Ãkxýk{kt VkhMke íkÚkk yhçke
N
¼k»kkykuLkku yÇÞkMk fÞkuo. yk WÃkhktík íku{ýu ytøkúuS, økúef y™u
NA
rnçkúw ¼k»kkyku Ãký þe¾e. íku{ýu çktøk÷k, ®nËe, MktMf]ík, VkhMke,
ytøkúuS ðøkuhu ¼k»kkyku{kt ÃkwMíkfku ÷ÏÞkt. íku{ýu E.Mk. 1821{kt
çktøkk¤e{kt ‘MktðkË fki{wËe’ y™u E.Mk. 1822{kt VkhMke{kt
‘r{hkík-W÷-y¾çkkh’ Lkk{Lkkt Mk{k[khÃkºkku þY fÞkO. íkuýu
KA
E.Mk. 1814{kt ‘ykí{eÞ Mk¼k’, E.Mk. 1827{kt ‘rçkúrxþ
EÂLzÞk Þw rLkxur hÞLk yì MkkurMkÞu þLk’ y™u E.Mk. 1828{kt
‘çkúñkuMk{ks’Lke MÚkkÃkLkk fhe. rËÕneLkk {w½÷ çkkËþknu íku{Lku
VE
‘hkò’Lke ÃkËðe ykÃke. hkò hk{{kunLkhkÞu Mk{ksMkwÄkhk {kxu
ytøkúuS rþûkýLku {n¥ðLkwt økýkÔÞwt. íku{ýu fku÷fkíkk{kt ®nËw
fkì÷us Lke MÚkkÃkLkk fhe. íku {ýu y¾çkkhe Mðkíkt ºÞ, ðkýe-
Mðkíkt º Þ, †e-yrÄfkh, ÔÞÂõík-Mðkíkt º Þ, fkhku ç kkheÚke
VI
LÞkÞíktºkLku y÷øk hk¾ðk suðe çkkçkíkkuLke rçkúrxþ MkhfkhLku
¼÷k{ý fhe.
AR
hkò hk{{kunLkhkÞu Mkíke«ÚkkLkk rðhkuÄ{kt Íwtçkuþ [÷kðe níke.
íkuLkk Ãkrhýk{u E.Mk. 1829{kt rðr÷Þ{ çkì®Lxfu Mkíke«Úkk WÃkh
AG
«ríkçkt Ä {qf íkku fkÞËku ½zâku . yk{, hkò hk{{ku n LkhkÞu
ykuøkýeMk{e MkËe{kt ¼khíkLke Lkðòøk]rík {kxuLke Mkk{krsf,
ÄkŠ{f y™u hksfeÞ [¤ð¤kuLkku ÃkkÞku LkkÏÞku. rËÕneLkk çkkËþknu
IN
ÃkkuíkkLke òøkehe nf ytøkuLkk fuMk çkkçkíku hkò hk{{kunLkhkÞLku
E.Mk. 1830{kt $ø÷ìLz {kufÕÞk. E.Mk. 1833{kt rçkúMxkì÷
{wfk{u íku{Lkwt yðMkkLk ÚkÞwt.
DH
çkúkñkuMk{ks :
hkò hk{{kun LkhkÞu E.Mk. 1814{kt ‘ykí{eÞ Mk¼k’Lke
MÚkkÃkLkk fhe. E.Mk. 1828{kt yk Mk¼kLkw t Lkk{ çkË÷eLku
AN
‘çkúkñkuMk{ks’ hk¾ðk{kt ykÔÞwt. yk Mk{ksLkku nuíkw Mkk{krsf
ðnu{ku, ytÄ©Øk, fwrhðkòuLku Ëqh fhe yufuïhðkËLkku «[kh
fhðkLkku níkku. E.Mk. 1825{kt yufuMðhðkËLkwt rþûký ykÃkðk
,G
{kxu ðuËktík fkì÷us þY fhðk{kt ykðe. yk MktMÚkkLkk MkÇÞku
ËuðËuðeyku, {qŠíkÃkqò fu LkkíkòíkLkk ¼u˼kð{kt {kLkíkk Lkrn.
E.Mk. 1833{kt hkò hk{{kunLkhkÞLkwt yðMkkLk ÚkÞwt. yu ÃkAe
MY
hðeLÿLkkÚk xkøkkuhLkk rÃkíkk ËuðuLÿLkkÚk xkøkkuhu çkúkñkuMk{ksLke
ykøkuðkLke ÷eÄe. íku{ýu ‘çkúkñkuÃkkMkLkk’ Lkk{Lke «kÚkoLkk Ëk¾÷
fhe, çkúkñkuMk{ksLkk rMkØktíkkuLkku «[kh fhðk {kxu ‘ík¥ðçkkurÄLke
Ãkrºkfk’ Lkk{Lkwt {krMkf þY fÞwO. ‘ík¥ðçkkurÄLke ÃkkXþk¤k’Lke
MÚkkÃkLkk fhe, suLkk îkhk çkúkñkuMk{ksLkk rMkØktíkkuLkku «[kh þY
fÞkuo. íku{ýu ‘çkúñÄ{o’ Lkk{u yuf økútÚk Ãký «fx fÞkuo.
fuþð[tÿ MkuLk :
E.Mk. 1857{kt fuþð[tÿ MkuLk çkúkñkuMk{ks{kt òuzkÞk y™u
ÃkqýoMk{ÞLkk fkÞofíkko çkLÞk. E.Mk. 1862{kt íku{Lku Mk{ksLkwt
yk[kÞoÃkË yÃkkÞwt. fuþð[tÿ MkuLku íku{Lke ðkýe y™u rð[khku îkhk
MktMÚkkLke MkÇÞMktÏÞk{kt ðÄkhku fÞkuo. Mk{økú çktøkk¤k{kt íkÚkk íkr{÷Lkkzw
y™u Ãktòçk{kt Ãký çkúñkuMk{ksLke þk¾kyku MÚkÃkkE.
fuþð[tÿ MkuLkLku ËuðuLÿLkkÚk xkøkkuh MkkÚku {ík¼uË Úkíkkt íku{ýu E.Mk.
1866{kt ‘Äe çkú k ñ Mk{ks ykì V EÂLzÞk’ Lkk{Lkk Lkðk
çkúkñMk{ksLke MÚkkÃkLkk fhe. {q¤ MktMÚkk ‘’ykrË çkúkñkuMk{ks‘
íkhefu [k÷w hne. Lkðk çkúkñkuMk{ks «økríkþe÷ Mk{ksMkwÄkhýkLke
íkhVuý fhíkku níkku. yk Mk{ks yktíkh¿kkíkeÞ ÷øLk, rðÄðk
ÃkwLk÷oøLk, ÃkzËk-«ÚkkLkku rðhkuÄ ðøkuhu MkwÄkhkyku{kt {kLkíkku níkku.
íku{Lke yMkhLku ÷eÄu Mkhfkhu E.Mk. 1872{kt çkk¤÷øLk-rðhkuÄe
‘Lkurxð {ìhus yìõx’ çkLkkÔÞku su{kt ðh {kxu 18 ð»ko y™u fLÞk
{kxu 14 ð»koLke ô{h Lk¬e fhðk{kt ykðe. fuþð[tÿ MkuLku ÃkkuíkkLke
14 ð»koLke ÃkwºkeLkwt ÷øLk fq[-rçknkhLkk Mkøkeh ðÞLkk {nkhkò
MkkÚku fÞko íkuÚke íku{Lkk yLkwÞkÞeykuyu íku{Lkku Mk¾ík rðhkuÄ fÞkuo.
íkuyku Mk{ks{ktÚke Aqxk Ãkzâk. íku{ýu E.Mk.1878{kt ‘MkkÄkhý
çkúkñkuMk{ks’ Lkk{Lke MktMÚkk MÚkkÃke.
çkúkñkuMk{ksu ®nËw Mk{ksLke árü çkË÷ðk{kt {n¥ðLkku Vk¤ku ykÃÞku.
®nËwÄ{oLkk sz y™u ytÄ©Økðk¤k rð[khkuLku Ëqh fÞko. Mk{ks{kt
†eykuLke ÂMÚkrík MkwÄkhðk {kxu MkV¤íkk «kÃík fhe.
11
Eïh[tÿ rðãkMkkøkh :
Eïh[tÿ rðãkMkkøkhLkku sL{ E.Mk. 1820{kt ÚkÞku níkku. íku{ýu
MktMf]íkLkwt øknLk yæÞÞLk fÞwO níkwt. íku{Lkk yøkkÄ ÃkktrzíÞ {kxu
íku{Lku ‘rðãkMkkøkh’Lke WÃkkrÄ ykÃkðk{kt ykðe níke. íku{Lkk
y™u çkuÚÞwLk Lkk{Lkk rçkúrxþ yrÄfkheLkk «ÞíLkkuÚke fku÷fkíkk{kt
‘rnËw çkkr÷fk rðãk÷Þ’ MÚkkÃkðk{kt ykÔÞwt. íku{ýu fLÞkfu¤ðýeLku
{n¥ð ykÃÞwt, íkuÚke YrZ[wMík ®nËwykuyu íkuLkku Mk¾ík rðhkuÄ fÞkuo.
rðãkMkkøkhu çkk¤÷øLk, rðÄðkrððkn-rLk»kuÄ íkÚkk çknwÃkíLke«Úkk
rðÁØ [¤ð¤ [÷kðe. íku{Lkk «ÞíLkkuLku ÷eÄu Mkhfkhu E.Mk.
1856{kt rðÄðkÃkwLk÷oøLkLkku fkÞËku ½zâku.
«kÚkoLkkMk{ks :
fuþ ð[t ÿ MkuLkLke «u h ýkÚke {w t çkE{kt E.Mk. 1867{kt zkì .
ykí{khk{ Ãkkt zw htø ku «kÚkoLkkMk{ksLke MÚkkÃkLkk fhe. E.Mk.
1870{kt hk{f]»ý ¼ktzkhfh íkÚkk LÞkÞ{qŠík {nkËuð økku®ðË
hkLkzu íku{kt òuzkÞk y™u «kÚkoLkk Mk{ksLku {sçkqík çkLkkÔÞku.
Eïh «íÞu L ke ¼Âõík y™u Mkk{krsf Mkw Ä khýk yu çku
«kÚkoLkkMk{ksLkk ykËþkuo níkk. íku yufuïhðkË y™u {qŠíkhrník
«kÚkoLkk{kt {kLkíkku níkku. íkuLkk yLkwÞkÞeyku ÃkkuíkkLku fkuE Mkt«ËkÞLkk
yLkwÞkÞe íkhefu {kLkíkk Lknkuíkk. ÃkzËk«Úkk, çkk¤÷øLk, yk¼zAux
íku{s ¿kkrík«ÚkkLkku rðhkuÄ, rðÄðk - ÃkwLk÷oøLk, †e-rþûký yLku
yktíkh¿kkíkeÞ ÷øLkkuLku W¥kusLk íkÚkk «kiZrþûkýLkk «[khLkkt fkÞkuo fÞkO.
Mk{ksu hkrºkþk¤kyku, rðÄðkyku {kxuLkk rLkðkMk, ÃkAkík ðøkkuoLkk Wíf»ko
MY
{kxuLke MktMÚkkyku MÚkkÃke. ÃktZhÃkwh{kt yLkkÚkk©{ MÚkkÃÞku. hkLkzuLkk
«ÞíLkkuÚke Ãkqýu{kt ‘zu¬Lk yìßÞwfuþLk MkkuMkkÞxe’, {wtçkE{kt ‘rðÄðk
÷øLk{tz¤’, h{kçkkE hkLkzuLkk «ÞíLkkuÚke ‘ykÞo {rn÷kMk{ks’ y™u
‘MkuðkMk{ks’Lke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe. «kÚkoLkkMk{ksu rð[khkuLkk
DE
«Mkkh y™u «[kh {kxu ‘MkwçkkuÄÃkrºkfk’ Lkk{Lkwt Mkk{rÞf þY fÞwO.
økwshkík{kt y{ËkðkË, ðzkuËhk, Mkwhík, LkðMkkhe, LkrzÞkË, Ãkux÷kË,
¾uzk, Mkkursºkk ðøkuhu MÚk¤kuyu «kÚkoLkkMk{ksLke þk¾kyku þY fhðk{kt
A
ykðe níke. íku yøkkW Ëwøkkohk{ {nuíkkS, fhMkLkËkMk {q¤S, frð
Lk{oË, frð Ë÷Ãkíkhk{ ðøkuhuyu Mk{ksMkwÄkhkLkk «ÞíLkku fÞko níkk.
AC
y{ËkðkË{kt ¼ku÷kLkkÚk rËðurxÞkLkk Lkuò nuX¤ «kÚkoLkkMk{ks fkÞohík
çkLÞku. yk WÃkhktík {neÃkíkhk{ Lke÷ftX, ÷k÷þtfh Wr{Þkþtfh,
{rý÷k÷ Lk¼w¼kE ðøkuhu MkwÄkhfku †e-rþûký, rðÄðkrððkn yLku
çkk¤÷øLkrðhkuÄ suðk MkwÄkhk fhðk Mkr¢Þ çkLÞk níkk.
D
ykÞoMk{ks :
N
Ãkqðo ¼khík{kt çkúkñkuMk{ks y™u Ãkrù{ ¼khík{kt «kÚkoLkkMk{ks
ÄkŠ{f y™u Mkk{krsf MkwÄkhkLke «ð]r¥kyku fhíkk níkk íku ykÃkýu
NA
ykøk¤ òuÞwt. íku Mk{Þu W¥kh ¼khík{kt ykÞoMk{ks ykðe s
«ð]r¥kyku fhíkku níkku. ykÞoMk{ksLke MÚkkÃkLkk ËÞkLktË MkhMðíkeyu
E.Mk. 1875{kt {wtçkE{kt fhe níke. íku{Lkku sL{ Mkkihk»xÙ{kt {kuhçke
LkSf xtfkhk økk{{kt MkLkkíkLke çkúkñý fwxwtçk{kt ÚkÞku níkku. íku{Lku
KA
LkkLke ðÞu {qŠíkÃkqò y™u f{ofktzLke rçkLkWÃkÞkurøkíkk Mk{òE. íku{ýu
MkíÞLke þkuÄ{kt øk]níÞkøk fÞkuo. 15 ð»ko MkwÄe Ëuþ¼h{kt Ãkrh¼ú{ý
fhe ÞkuøkLkku yÇÞkMk fÞkuo. MkLÞMík ÷E {Úkwhk{kt Mðk{e rðhòLktË
VE
ÃkkMku ®nËw þk†kuLkku yÇÞkMk fÞkuo.
Mðk{e ËÞkLktË MkhMðíkeyu ðøko y™u ¿kkríkrðneLk Mk{ksh[Lkk
îkhk ÄkŠ{f, Mkk{krsf y™u hk»xÙe Þ árüyu ËuþLke yuf íkk
MkkÄðkLkku «ÞíLk fÞkuo. íku{ýu ðuËku{kt ¼khíkeÞ Ä{o y™u MktMf]ríkLkkt
VI
ËþoLk fÞko. íku{ýu ÷kufkuLku ‘ðuË íkhV ÃkkAk ð¤ku’Lkku çkkuÄ ykÃÞku.
íku{ýu ‘MkíÞkÚko «fkþ’ Lkk{Lkk økútÚkLke h[Lkk fhe. íku{ýu sýkÔÞwt
fu ðu Ë ku { kt {q Š íkÃkq ò , r¢Þkfkt z , çkk¤÷øLk, Mkíke«Úkk,
yMÃk]~ÞíkkLkku WÕ÷u¾ ÚkÞku LkÚke. íku{ýu yufuïhðkËLkku çkkuÄ
AR
ykÃÞku. íkuyku ®nËe ¼k»kk{kt çkkuÄ ykÃkíkk níkk íkuÚke íku{Lkk
rð[khku Ëuþ{kt ÷kufku MkwÄe ÃknkU[e þõÞk. ykÞoMk{ksLkku ÷knkuh,
Ãktòçk, W¥kh«Ëuþ, hksMÚkkLk y™u økwshkík{kt ÍzÃkÚke «[kh
AG
ÚkÞku y™u íku {n¥ðLkwt Mkk{krsf y™u hksfeÞ Ãkrhçk¤ çkLÞku.
ykÞoMk{ksu Ä{kOíkh Ãkk{u÷k ®nËwykuLku ®nËwÄ{o{kt ÃkkAk ÷kððk
{kxu ‘þwrØ [¤ð¤’ þY fhe, suLku fkhýu rðÄ{o MðefkÞkuo nkuÞ fu
MðefkhðkLke Vhs Ãkze nkuÞ íkuðk ®nËwykuLku ÃkkAk ykððk {kxuLkkt
IN
îkh «Úk{ðkh ¾wÕ÷kt {wfkÞkt.
Mðk{e ËÞkLktË MkhMðíkeLkk yðMkkLk ÃkAe ÷k÷k ntMkhks, Ãktrzík
DH
økwÁË¥k, Mðk{e ©ØkLktË y™u ÷k÷k ÷sÃkíkhkÞ suðk Lkuíkkykuyu
yk MktM ÚkkLke «ð]r ¥kyku [k÷w hk¾e. ÷k÷k nt Mkhksu E.Mk.
1889{kt ÷knkuh{kt ‘ËÞkLktË yìtø÷ku-ðirËf fkì÷us’Lke MÚkkÃkLkk
fhe. Mðk{e ©ØkLktËu E.Mk. 1902{kt nhîkh ÃkkMku ‘fktøkze
AN
økwÁfw÷’ MÚkkÃÞwt. yk WÃkhktík økwshkík{kt ðzkuËhk{kt ‘ykÞofLÞk
rðãk÷Þ’ þY fhðk{kt ykÔÞwt, su{kt rþMík, ©{, MktÞ{ y™u
[krhºÞLkk ÃkkXkuLkwt rþûký ykÃkðk{kt ykðu Au.
,G hk{f]»ý r{þLk :
hk{f]»ý Ãkh{ntMk ¼khíkeÞ MktMf]ríkLkk ßÞkuríkÄoh y™u çkÄk s
Ä{kuoLkk MkíÞLku Ãkk{Lkkh Mktík y™u MkwÄkhf níkk. íku{Lkku sL{
nwøk÷e rsÕ÷kLkk fk{khÃkwfqh økk{{kt ÚkÞku níkku. íku{Lku çkk¤ÃkýÚke
s ÄkŠ{f «ð]r¥kyku{kt hMk níkku. íkuyku fku÷fkíkk ÃkkMku ykðu÷k
Ërûkýuïh{kt fk÷e{kíkkLkk {trËhLkk Ãkqòhe níkk. íku{ýu EïhLku
rðrðÄYÃku òuðk y™u Ãkk{ðkLkku «ÞíLk fÞkuo níkku. íku{Lkk þwØ
[krhºÞ y™u ¿kkLk¼ÂõíkLkk WÃkËuþÚke y™uf ÷kufku íku{Lke ÃkkMku
ykðíkk. fuþð[tÿ MkuLk yLku ËÞkLktË MkhMðíke suðk ÄkŠ{f y™u
Mkk{krsf MkwÄkhfku MkkÚku íku{Lke {w÷kfkík ÚkE níke. ÃkkùkíÞ
yMkh{kt ykðu÷k ÷kufkuLku hk{f]»ýLkk çkkuÄÚke ÃkkuíkkLkkt Ä{o y™u
MktMf]rík{kt ÃkwLk: ©Øk ÃkuËk ÚkE.
LkhuLÿLkkÚk Ë¥k (E.Mk. 1863-1902) Lkk{Lkk çktøkk¤e MLkkíkf
hk{f]» ý Ãkh{nt MkLkk Mkt Ãkfo {kt ykÔÞk. hk{f] »ýu LkhuLÿLke
¿kkLkrÃkÃkkMkkLke ík]rÃík fhe. ¼khíkeÞ y™u ÃkkùkíÞ ík¥ð¿kkLkLkk
Ÿzk yÇÞkMke LkhuLÿ hk{f]»ýLkk rþ»Þ çkLÞk y™u MktLÞMík Äkhý
fheLku Mðk{e rððufkLktË Lkk{ Äkhý fÞwO.
Mðk{e rððufkLktËu ÷kufkuLku Ëw:¾e {kLkðkuLke Mkuðk fhðk y™u íku{kt
s EïhLkkt ËþoLk fhðkLkku çkkuÄ ykÃÞku. íku{ýu ¼khíkLkk ÞwðkLkku{kt
¼qíkfk¤ «íÞu økkihð yLku ¼rð»Þ {kxu ©Øk òøkúík fhe. íku{ýu
E.Mk. 1893{kt ÞwLkkExuz MxuxTMkLkk rþfkøkku{kt ¼hkÞu÷e yr¾÷
rðï Ä{o Ãkrh»kË{kt nkshe ykÃke. íku{kt íku{ýu AxkËkh ¼k»ký
îkhk ¼khíkeÞ MktMf]rík y™u ík¥ð¿kkLkLke Mk{s ykÃke. íÞkh
çkkË ÞwLkkExuz MxuxTMk, ÞwhkuÃk, ErsÃík, [eLk, òÃkkLk ðøkuhu Ëuþku{kt
«ðkMk fheLku ¼khíkeÞ MktMf]ríkLkku Vu÷kðku fÞkuo. íkuyku ¼khíkeÞ
MktMf]ríkLkk «þtMkf y™u «¾h hk»xÙ«u{e níkk. Mðk{e rððufkLktËu
E.Mk. 1897{kt økwÁLkk Lkk{ WÃkhÚke çku÷qh{kt hk{f]»ý r{þLkLke
MÚkkÃkLkk fhe. yk r{þLku rðrðÄ fkÞkuo îkhk {kLkðMkuðk fhðkLkku
ykËþo yÃkLkkÔÞku. hk{f]»ý r{þLk ¼qftÃk, hkuøk[k¤ku, hu÷Mktfx,
Ëw»fk¤ suðe fwËhíke ykÃkr¥kyku ð¾íku hkníkfkÞkuo y™u íkçkeçke
Mkkhðkh îkhk Mk{ksMkuðkLkwt fk{ fhu Au. hk{f]»ý Ãkh{ntMkLkk
12
SðLk{ktÚke «uhýk {u¤ðe ‘sLkMkuðk yu s «¼wMkuðk’Lkk MkqºkLkku
r{þLku y{÷ fÞkuo. Ëuþ{kt þk¤kyku ¾ku÷e íku îkhk rþûký y™u
Ëðk¾kLkkt îkhk MkuðkLkwt fkÞo fhðk{kt ykðu Au. yk r{þLkLke
þk¾kyku ¼khík{kt y™u ËuþrðËuþ{kt yksu fkÞohík Au.
rÚkÞkuMkkìrVf÷ MkkuMkkÞxe :
rÚkÞkuMkkìrVf÷ MkkuMkkÞxeLke MÚkkÃkLkk E.Mk. 1875{kt y{urhfkLkk
LÞqÞkìfo{kt {ìz{ çkìÕðuxTMfeyu fhe. rðïçktÄwíð, rðïLkk Ä{kuoLkwt
íkw÷Lkkí{f yæÞÞLk yLku økqZ Ëiðe þÂõíkykuLke þkuÄ yu yk
MktMÚkkLkk WÆuþku níkk. {ìz{ çkìÕðuxTMfe y™u ykìÕfkux ¼khík{kt
ykÔÞkt yLku [uLLkkE LkSf yzÞkh{kt MktMÚkkLke MÚkkÃkLkk ÚkE.
¼khík{kt yk MktMÚkkLkwt fk{ zkì.yu™e çkuMkLxu WÃkkze ÷eÄwt. yuLke çkuMkLxu
çkLkkhMk{kt ‘MkuLxÙ÷ ®nËw Mfq÷’Lke MÚkkÃkLkk fhe, su ÃkkA¤Úke
‘çkLkkhMk ®nËw Þw rLkðŠMkxe’ íkhefu yku¤¾kE. yk MktMÚkkyu
ðk[Lkk÷Þku, Ëðk¾kLkkt, þk¤kyku þY fÞkO y™u «ð[Lkku íku{s
økútÚkkuLkk «fkþLk îkhk MktMÚkkLkk rMkØktíkkuLkku «[kh fÞkuo.
{wÂM÷{ Mk{ks{kt MkwÄkhLke [¤ð¤ :
ykuøkýeMk{e MkËeLke þYykík{kt W¥kh«Ëuþ{kt hkÞçkhu÷eLkk MkiÞË
yn{Ë yLku çktøkk¤Lkk þheyíkwÕ÷k suðk ÷kufkuLke ykøkuðkLke
nuX¤ {wMk÷{kLkku{kt Mkk{krsf y™u ÄkŠ{f òøk]ríkLkku ykht¼ ÚkÞku.
íku{ýu ÄkŠ{f Lkuíkk rËÕneLkk þkn ð÷eWÕ÷knLkk WÃkËuþ{ktÚke
«uhýk {u¤ðe níke. íkuyku {kLkíkk níkk fu ¼khík{kt EM÷k{ Ä{o
Ëqr»kík ÚkðkÚke Ëuþ WÃkh ytøkúuòuLkwt þkMkLk ykÔÞwt níkwt. íku{ýu
EM÷k{-Ä{o y™u MktMf]ríkLku {sçkqík y™u þwØ fhðk ðnkçke
DE
yktËku÷Lk [÷kÔÞwt.
ðnkçke yktËku÷Lk çkkË Úkkuzk {wMk÷{kLkku{kt ÃkkùkíÞ rð[khkuLkku
«¼kð ðÄíkkt ytø kú uS rþûkýLkwt «{ký ðæÞwt . W÷u {kykuLke
YrZ[wMíkíkkLku ÷eÄu {wMk÷{kLkku ytøkúuS rþûký y™u ykŠÚkf íkÚkk
A
Mkk{krsf ÷k¼kuÚke ðtr[ík hÌkk, íkuÚke {wMk÷{kLkku{kt rþrûkík y™u
AC
{æÞ{ ðøkoLkku WËÞ Xef Xef Mk{Þ MkwÄe ÚkÞku Lkrn.
E.Mk. 1857Lkk rðÃ÷ð{kt {wMk÷{kLkkuyu Mkr¢Þ ¼køk ÷eÄku
íkuÚke ytøkúuòu y™u {wMk÷{kLkku ðå[u ðuh¼kðLkk ðÄe. fux÷kf
«økríkþe÷ {wMk÷{kLkkuLku íku{Lke Mkk{krsf ÂMÚkrík MkwÄkhðkLke
D
y™u þkMkfku «íÞu MknfkhLke Lkerík yÃkLkkððkLke sYrhÞkík
÷køke. ykÄwrLkf rþûkýLkku Vu÷kðku fhðk íkÚkk ÃkhËk«Úkk yLku
N
çknwÃkíLkeíð suðkt Ëq»kýku Ëqh fhðk Úkkuze [¤ð¤ku ÚkE. Lkðkçk
yçËw÷ ÷íkeVu E.Mk. 1863{kt fku÷fkíkk{kt MÚkkÃku÷e ‘{kunt{rËLk
NA
r÷xhhe Mkku M kkÞxe’yu yk rËþk{kt fk{ fÞw O . Mkh Mki Þ Ë
yn{˾kLku ÄkŠ{f yLku Mkk{krsf MkwÄkhýk {kxu þY fhu÷wt
yktËku÷Lk ‘y÷eøkZ [¤ð¤’Lkk{u yku¤¾kÞwt.
KA
Mkh MkiÞË yn{˾kLkLkku sL{ {w½÷ ËhçkkhLkk W{hkð fwxwtçk{kt
ÚkÞku níkku. íkuyku E.Mk. 1857Lkk rðÃ÷ð ð¾íku ftÃkLke MkhfkhLke
Lkkufhe{kt níkk yLku íku ð¾íku ftÃkLkeLku ðVkËkh hÌkk níkk. E.Mk.
1869{kt rLkð] r¥k ÃkAe íku yku $ø÷ì Lz økÞk y™u ÃkkùkíÞ
VE
WËkh{íkðkËÚke «¼krðík ÚkÞk. íku{ýu {wMk÷{kLkkuLku ytøkúuS
fu¤ðýe ÷ELku íku{Lkwt ÃkAkíkÃkýwt y™u YrZ[wMíkíkk Ëqh fhðkLkku
ykøkún fÞkuo. íku{ýu E.Mk. 1870{kt ‘íknrÍçk-W÷T-y¾÷kf’
VI
Lkk{Lkwt Mkk{krÞf þY fÞwO E.Mk. 1875{kt y÷eøkZ{kt {wÂM÷{
fkì÷usLke MÚkkÃkLkk fhe, su ‘y÷eøkZ {wÂM÷{ ÞwrLkðŠMkxe’ íkhefu
yku¤¾kÞ Au. íku{ýu ytøkúuS MkkrníÞ y™u rð¿kkLkLkk økútÚkkuLkku
WËqo{kt yLkwðkË fhe {wMk÷{kLkkuLku ÃkkùkíÞ ¿kkLkÚke Ãkrhr[ík
AR
fhkÔÞk. íku{ýu çkwh¾k«Úkk y™u çkk¤÷øLk«ÚkkLkku rðhkuÄ fÞkuo
y™u rðÄðkrððknLke íkÚkk fu ¤ðýeLke íkhVuý fhe. MkiÞ Ë
yn{˾kLkk ®nËwyku MkkÚku MktçktÄku Mkkhk níkk íku{ Aíkkt {wÂM÷{ku
AG
¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkìtøkúuMk{kt ¼køk ÷u íkuLkku íkuyku rðhkuÄ fhíkk níkk.
þe¾ Mk{ks :
ykuøkýeMk{e MkËeLkk MkwÄkhkLke yMkhu þe¾ Mk{ksLku Ãký «¼krðík
IN
fÞkuo. økwÁîkhkyku{kt «ðuþu÷kt Ëq»kýku Ëqh fhðk {kxu y™u Mkkhe
ÔÞðMÚkk {kxu ‘rþhku{rý økwÁ îkhk «çktÄf Mkr{rík’Lke h[Lkk
fhðk{kt ykðe. þe¾ku{kt ÄkŠ{f rþûkýLke MkkÚku ÃkkùkíÞ fu¤ðýe
DH
ykÃkðk {kxu y{]í kMkh{kt ‘¾k÷Mkk fkì÷ us ’ íkÚkk þk¤kyku
MÚkkÃkðk{kt ykðe.
ÃkkhMke Mk{ks :
AN
ytøkúuS fu¤ðýe Ãkk{u÷k ÃkkhMke ÞwðkLkkuyu Ä{o y™u Mk{ksMkwÄkhýk
{kxu E.Mk. 1851{kt ‘hnLkw{k-E-{ÍËÞhçkLk Mk¼k’Lke MÚkÃkkLkk
fhe. ËkËk¼kE LkðhkuS yk MktMÚkkLkk yøkúýe Lkuíkk níkk. yk
,G
MktMÚkkyu ‘hk~ík økkuVíkkh’ Lkk{Lkwt {w¾Ãkºk þY fhe ÃkkhMke MkwÄkhýk
yktËku÷LkLku ðuøkðtíkwt çkLkkÔÞwt. fu. ykh. fk{k íkÚkk çknuhk{S
{÷çkkheyu Ãký Ä{o yLku Mk{ks - MkwÄkhýkLkwt fkÞo fÞwO. fk{kyu
MY
rþûkýLkk «[kh WÃkh y™u {÷çkkheyu Mºke-WLLkrík Ãkh ¼kh {qõÞku.
íku{ýu çkk¤÷øLkLkku rðhkuÄ fÞkuo íkÚkk rðÄðkrððknLku W¥kusLk ykÃÞwt.
{÷çkkheLkk «ÞíLkkuLku ÷eÄu Mkhfkhu E.Mk. 1891{kt ÷øLk {kxu
ÃkwÏík ðÞ Xhkðíkku fkÞËku ½zâku níkku.
Mk{ksMkwÄkhýkLke yLÞ «ð]r¥kyku :
«økríkþe÷ ¼khíkeÞku çkkirØf y™u WËkh rMkØktíkku WÃkh ykÄkrhík
Mk{ksLke ÃkwLkho[Lkk fhðk «ÞíLkku fhíkk níkk íÞkhu Mkhfkhu Ãký
yk Mk{MÞk «íÞu MkkLkwfq¤ ð÷ý yÃkLkkÔÞwt níkwt. ykuøkýeMk{e
MkËeLkk Ãkqð ko Äo {kt Mkhfkhu fhu ÷kt Mk{ksMkwÄkhýkLkkt fux÷ktf
LkkUÄÃkkºk fkÞkuo Lke[u {wsçk níkkt :
(1) økðLkoh sLkh÷ rðr÷Þ{ çkì®Lxfu E.Mk. 1829{kt çktøkk¤{kt
Mkíke«ÚkkLku økuhfkÞËuMkh ònuh fhe. íÞkh ÃkAe {wtçkE íkÚkk {ÿkMk
«ktíkku{kt Ãký Mkíke«Úkk LkkçkqËeLkk MkwÄkhk ÚkÞk. Ëuþe hkßÞku{kt
Ãký yk rhðks LkkçkqË fhðk{kt ykÔÞku. (2) ËefheLku ËqÄÃkeíke
fhe çkk¤níÞk fhðkLkku rhðks y{wf ¿kkríkyku{kt níkku. íku rhðks
ð¾íkkuð¾ík fkÞËk îkhk çktÄ fhkððk{kt ykÔÞku. (3) [kÕMko
ðwzLkk ¾heíkk{kt sýkÔÞk yLkwMkkh Mkhfkhu †e-rþûký þk¤kyku
þY fhe. (4) E.Mk. 1856Lkk fkÞËk yLkwMkkh ®nËw rðÄðk-
ÃkwLk÷oøLkLku {kLÞíkk «kÃík ÚkE. (5) E.Mk. 1872{kt ÷øLkÄkhku
ÃkMkkh fhe 14 ð»koÚke Lke[uLke fLÞkykuLkkt ÷øLk WÃkh «ríkçktÄ
{qfðk{kt ykÔÞku íkÚkk çknwÃkíLke«ÚkkLku økwLkku økýðk{kt ykÔÞku.
yk fkÞËkÚke yktíkh¿kkíkeÞ ÷øLkku {kLÞ hk¾ðk{kt ykÔÞkt.
Mk{Þ síkkt ÷kufku{kt hk»xÙeÞ [uíkLkk rðfrMkík çkLke y™u íkuyku
MðkíktºÞ [¤ð¤ íkhV ðéÞk. ‘EÂLzÞLk Lku þLk÷ Mkkur þÞ÷
fkìLVhLMk’ suðe MktMÚkkykuyu †eyku íkÚkk ÃkAkík ðøkoLkk ÷kufkuLku
yMkh fhíkkt Ëq»kýku Ëqh fhðk WÃkh æÞkLk ykÃÞwt. E.Mk. 1919Lkk
{kìLxuøÞw-[uBMkVzoLkk MkwÄkhk ÚkðkÚke ¼khíkeÞkuLku ðÄkhu ðneðxe
Mk¥kkyku {¤e. íku{ Aíkkt yufÃkíLkeíð, †eykuLku r{÷fík{kt
yrÄfkh ykÃkðk íkÚkk yMÃk]~ÞkuLku {trËh{kt «ðuþ ykÃkðk ytøkuLkk
fkÞËk ÃkMkkh fhðkLkku «ÞkMk rLk»V¤ økÞku. E.Mk. 1937{kt
13
®nËw †eykuLku r{÷fík{kt yrÄfkh y™u nrhsLkkuLku {trËh{kt «ðuþ
ykÃkíkk fkÞËk ÃkMkkh fhðk{kt ykÔÞk.
yMknfkh (E.Mk. 1921) y™u MkrðLkÞ fkLkq L k¼t ø k
(E.Mk.1930-32) suðe [¤ð¤ku{kt {kuxe MktÏÞk{kt †eykuyu
¼køk ÷eÄku. íkuLkkÚke Mk{ks{kt †eykuLkwt MÚkkLk MkwÄÞwO. økktÄeSyu
yMÃk]~Þíkk-rLkðkhýLku {n¥ð ykÃkíkkt ÃkAkík ðøkkuoLke ÂMÚkrík
MkwÄkhðkLkk «ÞkMkku{kt LkkUÄÃkkºk «økrík ÚkE.
LkkhkÞý økwÁ :
ÃkAkík òríkyku íkÚkk yMÃk]~ÞkuLkk Wíf»ko {kxu ykSðLk Mkuðk
fhLkkh íkÚkk {kLkðÄ{o y™u {kLkð{kºkLke Mk{kLkíkkLkku MktËuþ
ykÃkLkkh LkkhkÞý økwÁLkku sL{ fuh÷Lkk yuBÃkøko økk{{kt E.Mk.
1856{kt ÚkÞku níkku. {kíkkrÃkíkkLkk Ãkrðºkíkk y™u MkkËkELkk
MktMfkh LkkhkÞý økwÁLku ðkhMkk{kt {éÞk. LkkhkÞý økwÁyu ÷kufkuLku
yuf s ¿kkrík, yuf s Ä{o y™u yuf s Eïh{kt {kLkðkLkku WÃkËuþ
ykÃÞku. íku{ýu ÷kufkuLku Ÿ[-Lke[Lkk ¼u˼kð, ¿kkrík¼uË ðøkuhu
LkkçkqË fhðk yLkwhkuÄ fÞkuo.
LkkhkÞý økwÁ rfþkuh ðÞÚke s ykæÞkÂí{f ð]r¥kðk¤k níkk. ½h
Akuze Mk¾ík íkÃk fheLku Lke[÷k MíkhLkk ÷kufkuLke MkuðkLkk ûkuºku ðéÞk.
íku{ýu ík{k{ ÷kufkuLku rþûký ÷uðk yLkwhkuÄ fÞkuo. LkkhkÞý økwÁ
rLkhûkhíkkLku ðnu{ku y™u yrLkükuLkwt {q¤ {kLkíkk. íku{ýu yMÃk]~ÞkuLku
¼ýíkk fÞko. íku{Lku Mk{kLk nfku yÃkkðe {kLkðLke {kVf SðLk
Sðíkk fÞko. íkuyku fLÞk - fu¤ðýe {kxu ¾kMk «ÞíLkþe÷ níkk.
MY
íku{ýu E.Mk.1903{kt ‘©e LkkhkÞý Ä{o ÃkrhÃkk÷Lk Þkuøk{T’
Lkk{Lke MktMÚkkLke MÚkkÃkLkk fhe. íkuyku {wÂõík {kxu rþûký, yufíkk
{kxu MktøkXLk yLku økheçkeLkkçkqËe íkÚkk ykŠÚkf ykçkkËe {kxu
DE
WãkuøkkuLkk rðfkMkLku ykð~Þf økýíkk. íkuyku fku{e rð¾ðkËku y™u
Mkkt« ËkrÞf ík¥ðkuÚke Ëq h hnuð k ÷ku fkuLku Mk{òðíkk. íku {ýu
yktíkhhk»xÙeÞ ¼kE[khk {kxu «[kh fÞkuo y™u Ëuþ-rðËuþ{kt
yæÞkí{ðkËe MkwÄkhf íkhefu Lkk{Lkk {u¤ðe. hðeLÿLkkÚk xkøkkuhu
A
LkkhkÞý økwÁLku ÃkkuíkkLkk ÞwøkLkk {nkLk Mktík MkwÄkhf íkhefu økýkÔÞk
AC
Au.
ßÞkuríkçkk Vq÷u :
ßÞkuríkçkk Vq÷u {nkhk»xÙLkk òýeíkk Mk{ksMkwÄkhf níkk. íku{ýu
†eyku íkÚkk Ër÷íkkuLkk «&™ku nkÚk WÃkh ÷eÄk. E.Mk. 1857{kt
N D
NA
——×——×——×——————×——×——×——
KA
VE
VI
íku{ýu Ãkqýu{kt fLÞkþk¤k þY fhe. Ër÷íkkuLkkt çkk¤fku {kxu Ãký
þk¤k þY fhe. íku{ýu rðÄðkykuLku ÃkwLk÷oøLk fhðk{kt {ËË fhe.
Mk{ks{kt çkúkñýkuLkk ykrÄÃkíÞ Mkk{u Ãkzfkh VUõÞku. ÷kufku{kt
AR
ykí{rðïkMk, ®n{ík y™u WíMkkn søkkzðk {kxu íku { ýu
‘MkíÞþkuÄf Mk{ks’Lke MÚkkÃkLkk fhe.
X¬hçkkÃkk :
AG
y{]ík÷k÷ X¬h WVuo X¬hçkkÃkkLkku sL{ ¼kðLkøkh{kt E.Mk.
1869{kt ÚkÞku níkku. íkuyku ykSðLk yufrLkc Mkuðf níkk. íku{ýu
EsLkuheLke rzøkúe {u¤ðe níke. Mkkhk ÃkøkkhLke Lkkufhe AkuzeLku økktÄeSLkk
IN
«¼kð nuX¤ íku{ýu Lke[÷k ÚkhLkk ÷kufku y™u yMÃk]~ÞkuLke Mkuðk fhe.
X¬hçkkÃkkyu ‘Ãkt[{nk÷ ¼e÷ Mkuðk {tz¤’Lke MÚkkÃkLkk fhe y™u íkuLkk
îkhk Ãkt[{nk÷Lkk Ÿzkýðk¤kt støk÷ku íku{s Ãknkze rðMíkkhku{kt ðMkíkk
DH
¼e÷kuLkkt SðLk{kt {kuxwt ÃkrhðíkoLk ykÛÞwt. X¬hçkkÃkk ™u íku{Lkk
MkkÚkeËkhkuyu ¼e÷kuLku ËkÁ íkÚkk yLÞ çkËeyku{ktÚke íku{s fwxuðku y™u
ðnu{ku{ktÚke {wõík fÞko. ¼e÷kuLkkt çkk¤fku {kxu þk¤kyku ¾ku÷e. íku{Lku
AN
hUrxÞk fktíkíkkt fÞkO íkÚkk fwxeh - Wãkuøkku{kt Mkk{u÷ fÞkO. økktÄeSyu
MÚkkÃku÷ yr¾÷ ®nË nrhsLk Mkt½Lkk {tºke íkhefu X¬hçkkÃkkyu ð»kkuo
MkwÄe Mkuðkyku ykÃkeLku nrhsLkkuLkk Wíf»ko{kt fe{íke Vk¤ku ykÃÞku. íku{ýu
,G fwËhíke ykVíkku ð¾íku ÷kufkuLku hkník ykÃkðk{kt ™kUÄÃkkºk «ËkLk fÞwO.
®MkøkMk¼k :
Ãktòçk{kt y{]íkMkh{kt MkhËkh Xkfwh®Mkøk MktÄkLkðkr÷Þkyu E.Mk.
1873{kt ®MkøkMk¼kLke MÚkkÃkLkk fhe. yk Mk¼kLkku nuíkw þe¾
÷kufku{kt Mkk{krsf Ëq»kýku Ëqh fhðkLkku íkÚkk ÃkkùkíÞ fu¤ðýeLku
W¥kusLk ykÃkðkLkku níkku. ÷~fh{kt òuzkÞu÷k y™u rLkð]¥k ÚkÞu÷k
þe¾ MkirLkfkuyu MkwÄkhkLkk rð[khku þe¾ ¾uzqíkku{kt Vu÷kÔÞk. fux÷kf
þe¾ku {tz¤eyku h[eLku «kÚkoLkk íkÚkk ¼sLkku îkhk økk{zkt{kt
MkwÄkhkLkku «[kh fhíkk. yk Mk¼kyu Ãktò çkLkk çkkir Øf y™u
MkktMf]ríkf SðLk{kt ÃkrhðíkoLk ykÛÞwt. ®MkøkMk¼kLke þk¾kyku
ÃktòçkLkkt þnuhku y™u fMkçkkyku{kt MÚkÃkkE níke.
14
 04. ¼khík{kt hk»xÙðkËLkku WËÞ
hk»xÙðkË yux÷u þwt ? Mkk{kLÞ heíku hk»xÙðkË yux÷u ÃkkuíkkLkk hk»xÙ
«íÞu yufkí{íkk y™u økkihðLke ¼kðLkk. sYh Ãkzu ÃkkuíkkLkk hk»xÙ «íÞu
íkLk, {Lk y™u ÄLk LÞkuåAkðh fhðk íkiÞkh hnuðkLke ¼kðLkk. yk{,
hk»xÙðkË yu yuf ¼kðLkkøkík ÏÞk÷ Au. íku{kt yufíkkLke y™u hk»xÙ
«íÞu ¼Âõík¼kð fu ðVkËkheLke ¼kðLkk hnu÷e òuðk {¤u Au. yuf s
«Ëuþ{kt ðMkðkx, yuf ¼k»kk, yuf Ä{o, yuf s «fkhLkkt MkkrníÞ,
MktMf]rík y™u yiríknkrMkf ÃkhtÃkhkÚke yufíkkLke ¼kðLkkLkku sL{ ÚkkÞ
Au. yk yufíkkLke ¼kðLkk{ktÚke s hk»xÙðkËLke ¼kðLkk sL{u Au.
hk»xÙðkËLkwt MðYÃk WËk¥k fu WËkh nkuÞ íku ykð~Þf Au Ãkhtíkw òu
hk»xÙðkË Wøkú, Mktfwr[ík fu rðf]ík çkLku íkku íku ÂMÚkrík{kt íku hk»xÙLkk ÷kufku
fkuE Ãký ¼kuøku (yLÞ «òLkk ¼kuøku Ãký) ÃkkuíkkLkku rðfkMk MkkÄðk
frxçkØ çkLku Au. EríknkMku íkuLkk fzðk yLkw¼ðku Exk÷e y™u s{oLke{kt
Úkíkk yLkw¼ÔÞk Au. òufu fux÷ef yÃkðkËYÃk ½xLkkykuLku æÞkLk WÃkh
Lk ÷uíkkt ¼khík yu çkkçkíku økkihð ÷E þfu Au fu yuftËhu ¼khík{kt
hk»xÙðkËLkwt MðYÃk WËkh hÌkwt Au. yk çkkçkíku rðïLkk ÷kufku ¼khík
ÃkkMkuÚke «uhýk {u¤ðe þfu íku{ Au.
ykÄwrLkf hk»xÙðkËLkku Mkki«Úk{ WËT¼ð ÞwhkuÃk{kt ÚkÞu÷ku òuðk {¤u Au.
Lkðòøk]rík, Ä{oMkwÄkhýk, y{urhfk y™u £ktMkLke ¢ktríkyku, Exk÷e
y™u s{oLkeLkk yufefhý ðøkuhu Ãkrhçk¤kuyu ÞwhkuÃk{kt hk»xÙðkËLkku WËT¼ð
y™u Vu÷kðku fhðk{kt {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðu÷e Au. ¼khík{kt
ÞwhkuÃkeÞ «òykuLkk ykøk{Lk y™u ¾kMk fheLku ¼khík{kt rçkúrxþ
DE
þkMkLkLke Lkerík-heríkLku Ãkrhýk{u hk»xÙðkËLkku WËT¼ð ÚkÞku níkku. E.Mk.
1857{kt ¼khík{kt yuf {n¥ðLke ½xLkk çkLke. yk ½xLkkLku ¼khík{kt
hk»xÙðkËLkk WËÞLkkt {n¥ðLkkt Ãkrhçk¤ku{kt «Úk{ ½xLkk íkhefu økýðk{kt
ykðu Au. ykÚke nðu ykÃkýu Mkki«Úk{ E.Mk. 1857Lke ½xLkk rðþu
A
ðkík fheþwt.
AC
E.Mk. 1857Lkku Mktøkúk{ :
yk ð»kuo rçkúrxþ þkMkLk Mkk{u yuf Mkþ† Mktøkúk{Lke þYykík ÚkE.
íkuLke þYykík {uhX{kt ÷~fhLkk rMkÃkkEykuyu fhe. íÞkhu çkkË
yk Mktøkúk{ Úkkuzk Mk{Þ{kt ÍzÃkÚke ¼khíkLkk rðrðÄ «Ëuþku{kt
D
Vu÷kÞku. Mktøkúk{{kt ÷~fhLkk ¼khíkeÞ rMkÃkkEyku WÃkhktík yMktíkwü
hkòyku, Xkfkuhku, s{eLkËkhku- òøkehËkhku, fux÷kf ¾uzqíkku,
N
fkheøkhku ðøkuhu Ãký òuzkÞk níkk. yk {nkLk Mktøkúk{u ¼khík{kt
NA
rçkúrxþ Mkk{úkßÞLkk ÃkkÞk n[{[kðe LkkÏÞk. íkuLku Ëçkkðe Ëuðk
÷øk¼øk ËkuZ ð»ko ÷køÞwt. ¼khíkLke MðíktºkíkkLke [¤ð¤Lku yk
çkLkkðu «uhýk ykÃke níke. E.Mk. 1857 Ãknu÷kt Lke[u «{kýu
fux÷ktf {n¥ðLkkt çktzku ÚkÞkt níkkt :
KA
fux÷ktf {n¥ðLkkt çktzku :
E.Mk.1757 Úke E.Mk. 1857 MkwÄeLkkt Mkku ð»koLkk Mk{Þ{kt
÷øk¼øk Mk{Mík ¼khík «íÞûk fu Ãkhkuûk heíku ytøkúuòuLkk ð[oMð
VE
nuX¤ ykðe økÞwt níkwt. yk «r¢Þk íku{Lku {kxu Mkh¤ Lk níke. yk
«r¢Þk Ëhr{ÞkLk ËuþLkk rðrðÄ «ËuþkuLkk ÷kufkuyu ytøkúuòu Mkk{u
ð¾íkkuð¾ík çktz fheLku íku{Lku ¼khu Ãkzfkh ykÃÞku níkku.
VI
E.Mk. 1817-18{kt Ãkrù{ ½kxLkk ¾kLkËu þ {kt , E.Mk.
1824{kt çkhkfÃkwh{kt rMkÃkkEyku{kt íkÚkk E.Mk. 1825 yLku
E.Mk. 1831{kt yLkw¢{u çkkøk÷ký y™u ÄkhLkk ¼e÷kuyu çktzku
AR
fÞkO níkkt. økwshkík{kt fku¤e ÷kufkuyu íkÚkk MknhkLkÃkwh{kt økwsohkuyu
ytøkúuòu Mkk{u ykðk s «ÞkMkku fÞko níkk. fux÷ktf çktzku íkku ½ýkt
AG
ð»kkuo MkwÄe [k÷w hÌkkt níkkt. Ëk.ík., ykurhMMkk{kt ¾kUË òríkLkwt
çktz ykþhu Lkð ð»ko MkwÄe [kÕÞwt níkwt. çktøkk¤Lkk MktLÞkMkeyku y™u
Vfehku ykþhu 30 ð»ko ytøkúuòu Mkk{u ÷zíkk hÌkk níkk. rçknkhLkk
IN
MktÚkk÷kuyu E.Mk. 1854-56{kt çktzku fÞkO. fux÷kf hkòykuyu
Ãký ytøkúus MkhfkhLkku «ríkfkh fÞkuo níkku. ®nËe rMkÃkkEykuyu
Ãký fu x ÷kf çk¤ðk fÞko níkk. íku { kt xeÃkw Mkw ÷ íkkLkLkk
DH
þknòËkykuLke «uhýkÚke ðuÕ÷kuh{kt E.Mk. 1806{kt ÚkÞu÷
çk¤ðku økt¼eh níkku. Lkðk «fkhLke Ãkk½zeyku ÃknuhðkLkku íkÚkk
fÃkk¤{kt rík÷f fhðkLke {LkkE fhíkku nwf{ Ä{o{kt Ëhr{ÞkLkøkehe
AN
fhíkku ÷køkðkÚke ðuÕ÷kuh{kt rMkÃkkEykuyu ytøkúus yrÄfkheykuLke
níÞk fhe níke. yk heíkLkk çk¤ðk {kuxu ¼køku fkuE yuf «Ëuþ
Ãkqhíkk {ÞkorËík y™u y÷øk - y÷øk ÚkÞu÷k nkuðkÚke íkuLku ½kíkfe
heíku f[ze Lkk¾ðk{kt ytøkúuòuLku çknw {w~fu÷e Lkze Lknkuíke. yk{
,G
Aíkkt ¼rð»ÞLke ½xLkkyku WÃkh íku{Lke økt¼eh yMkh òuðk {¤u
Au.
{uhX{kt rMkÃkkEykuLkk çktzÚke þY ÚkÞu÷ E.Mk. 1857Lkku Mktøkúk{
MY
rçkúrxþ þkMkLk Mkk{uLkku MkkiÚke ðÄw ÔÞkÃkf y™u Wøkú Ãkzfkh níkku.
y™uf çkkçkíkku{kt íku ¼khíkLkk EríknkMk{kt yÃkqðo níkku. íkuLkk ÔÞkÃk
íkÚkk ÷kufkuLkk xufkLku ÷eÄu fux÷kf EríknkMkfkhku íkuLku ¼khíkLkku
«Úk{ MðkíktºÞ Mktøkúk{ økýu Au.
Mktøkúk{Lkkt fkhýku :
¼khík{kt rçkúrxþ þkMkLku yÃkLkkðu÷e Lkerík-heríkLku fkhýu ¼khík{kt
çknku¤k «{ký{kt Q¼ku ÚkÞu÷ku yMktíkku»k yu E.Mk. 1857Lkk
Mktøkúk{Lkwt {wÏÞ fkhý níkwt. yk yMktíkku»k fu{ Q¼ku ÚkÞku íkuLke
ðeøkíku [[ko nðu ykÃkýu fheþwt.
hksfeÞ fkhýku :
E.Mk. 1967{kt çkfMkhLkk Þw Ø çkkË rçkúrxþ EMx EÂLzÞk
ftÃkLkeLku çktøkk¤, rçknkh y™u ykurhMMkkLke ËeðkLke Mk¥kk E.Mk.
1765{kt {¤e. yk ÃkAe ft ÃkLkeyu rðMíkkhðkËLke Lkerík
yÃkLkkðe. ft ÃkLkeLkk økðLkoh sLkh÷kuy u yLÞkÞe rðøkú nku,
fwrx÷Lkerík íkÚkk yÞkuøÞ òuzkýLkeríkÚke ¼khíkLkk ½ýk «Ëuþku
WÃkh Mk¥kk MÚkkÃke. ðu÷uM÷eyu MknkÞfkhe ÞkusLkk îkhk y™uf
hkòykuLku ftÃkLkeLkk ykr©ík çkLkkÔÞk. ®MkÄw, Ãktòçk y™u yðÄ
suðkt hkßÞkuLku SíkeLku ¾k÷Mkk fhðk{kt ykÔÞkt.
zu÷nkWMkeyu yÃkwºk {]íÞw Ãkk{Lkkhk hkòLkku yLÞLkk ÃkwºkLku Ë¥kf
÷uðkLkku yrÄfkh Lkk{tsqh fheLku LkkøkÃkwh, Mkíkkhk, ÍktMke, íkktòuh,
fýkoxf ðøkuhu hkßÞku ¾k÷Mkk fÞkO. WËknhý íkhefu ÍktMkeLkk hkò
øktøkkÄhhkðLkwt yÃkwºk yðMkkLk Úkíkkt íkuLkk Ë¥kf ÃkwºkLkku yrÄfkh
y{kLÞ fhe ÍktMkeLkwt hkßÞ ¾k÷Mkk fhðk{kt ykÔÞwt. Ãkrhýk{u
Íkt M keLke hkýe ÷û{eçkkEyu Íkt M ke ÃkkAw t {u ¤ððk E.Mk.
1857Lkk Mktøkúk{{kt {n¥ðLkku ¼køk ¼sÔÞku. ð¤e, zu÷nkWMkeyu
yÔÞðMÚkkLkk çknkLkk nuX¤ yðÄLkk Lkðkçk ðkSËy÷eþknLku
Ãk˼úü fhe íkuLkwt hkßÞ ¾k÷Mkk fÞwO. Ãkrhýk{u ðkSËy÷eþknLke
çkuøk{ nshík{nk÷u ÷¾Lkki{kt E.Mk. 1857Lkk Mktøkúk{Lke
15
ykøkuðkLke ÷eÄe. íku Ãknu÷kt AuÕ÷ku Ãkuïk çkkShkð çkeòu yÃkwºk
yðMkkLk Ãkk{íkkt íkuLkk Ë¥kf Ãkwºk LkkLkkMkknuçk ÃkuïkLku ðkŠ»kf YrÃkÞk
8 ÷k¾Lkwt ÃkuLþLk ykÃkðkLkku ELkfkh fhðk{kt ykÔÞku. LkkLkkyu
ÃkuLþLk {u¤ððk fhu÷k ík{k{ «ÞkMkku rLk»V¤ síkkt fkLkÃkwh{kt
Mktøkúk{Lke Lkuíkkøkehe Mkt¼k¤e. ð]Ø {w½÷ çkkËþkn çknkËwhþknLkk
ðkhMkËkhLku çkkËþkn íkhefu y{kLÞ fhe yuðe þhík {qfe fu íkuLkk
þknòËkyu {nu÷ Akuzðku Ãkzþu íkÚkk íkuLku {krMkf YrÃkÞk yuf
÷k¾Lku çkË÷u Võík YrÃkÞk 15 nòhLkwt ð»kkoMkLk {¤þu. íkuLkkÚke
{wÂM÷{kuLke ÷køkýe Ëw¼kE y™u íkuyku {kuxe MktÏÞk{kt Mktøkúk{{kt
òuzkÞk. yk WÃkhktík yLÞ hksfwxwtçkku{kt Ãký yuðku zh ÃkuËk ÚkÞku
fu ¼rð»Þ{kt íku{Lke Ëþk Ãký ykðe s Úkþu íkuÚke íkuyku Ãký
Mktøkúk{{kt òuzkÞkt.
¾k÷Mkk fhu÷ hkßÞku{kt s{eLkËkhku íkÚkk òøkehËkhkuLke Mk¥kk LkkçkqË
fhðkLke LkeríkLku fkhýu s{eLkËkhku y™u ÃkøkkhËkhku Ãký Mktøkúk{{kt
òuzkÞk. WËknhý íkhefu rçknkhLkk søkËeþÃkwhLkk òøkehËkh hkò
AN
fwtðh®Mkn. ¾k÷Mkk fhu÷ hkßÞku{kt Lkðwt ðneðxeíktºk y{÷{kt {qfíkkt
sqLkk ðneðxeíktºk{kt hkßÞLkku yk©Þ ¼kuøkðíkk y™uf rðîkLkku
yLku f{o[kheyku {w~fu÷ ykŠÚkf ÂMÚkrík{kt ykðe Ãkzâkt. íku{ktÚke
Aqxðk íku{ýu Mktøkúk{{kt òuzkðkLkwt ÃkMktË fÞwO. MknkÞfkhe ÞkusLkk{kt
Mkk{u÷ ÚkÞu÷ yÚkðk Síke ÷eÄu÷kt hkßÞkuLkkt ÷~fhku rð¾uhe
,G yLkwÞkÞeykuLku Vh{kLk ¢Þwt níkwt.
Lkk¾ðkÚke çkufkh çkLku÷k nòhku rMkÃkkEyku, Ëuþe hkßÞkuLkku yk©Þ
{u¤ðíkk Ãký nðu ÃkkÞ{k÷ ÚkÞu÷k y™uf fkheøkhku Ãký Mktøkúk{kt
MY
òuzkÞk. yk{, hkßÞ ¾k÷Mkk ÚkðkÚke hkò y™u íkuLke MkkÚku
Mktf¤kÞu÷ ðøko ykŠÚkf {w~fu÷e ¼kuøkðíkku níkku. Mktøkúk{ íkuLkkÚke {wÂõík
{u¤ððkLke ykþkLkwt yuf rfhý níkku íkuÚke yu çktLkuyu ¼uøkk {¤e
DE
Mktøkúk{{kt ÍtÃk÷kÔÞwt níkwt.
ykŠÚkf fkhýku :
rçkúrxþ EMx EÂLzÞk ftÃkLkeyu yÃkLkkðu÷e ¾uíke, ðuÃkkh y™u
A
Wãkuøk ytøkuLke Lkerík ¼khíkLkk ¼kuøku $ø÷ìLzLku Mk{]Ø çkLkkððk
{kxuLke níke. íkuLku Ãkrhýk{u ¼khíkeÞ Mk{ksLkk {kuxk ¼køkLkk
AC
ðøkkuo ykŠÚkf heíku ÃkkÞ{k÷ ÚkE økÞk. fkìLkoðkìr÷MkLke fkÞ{e
s{kçktÄe y™u {LkhkuLke hiÞíkðkhe ÃkØríkLku ÷eÄu s{eLkËkhku íkÚkk
¾uzqíkku çkhçkkË ÚkÞk. s{eLkËkhku y™u ¾uzqíkku s{eLkrðnkuýk çkLkíkkt
íku{ýu Mktøkúk{{kt ¼køk ÷eÄku. ¼khík{kt íkiÞkh Úkíkwt MkwíkhkW ™u
D
huþ{e fkÃkz $ø÷ìLzLkkt çkòhku{kt ðu[kÞ Lkrn íku {kxuLkku íkuLkk
WÃkh $ø÷ìLzLke {wõík ÔÞkÃkkhLke ykŠÚkf rð[khMkhýe{kt {kLkíke
N
Mkhfkhu 70 xfkÚke 80 xfk sux÷e ¼khu Ÿ[e sfkík Lkkt¾e Ãkhtíkw
íkuLke Mkh¾k{ýe{kt $ø÷ìLzÚke ¼khík ykðíkwt fkÃkz íku{s yLÞ
NA
{k÷Lku ¼khíkLkwt çkòh {¤e hnu íku {kxu íku{Lkk WÃkh Lkk{{kºkLke
sfkík Lkk¾e. Ãkrhýk{u ¼khíkeÞ Wãkuøk y™u ðuÃkkh íkqxe økÞk.
øk]nWãkuøkku íkqxe ÃkzðkÚke yMktÏÞ fkheøkhku çkufkh ÚkÞk. çkufkh
KA
fkheøkhku hkuS - hkuxeLke þkuÄ{kt ¾uíke fhðkLkk ykþÞÚke økk{zu
(ðíkLk) økÞk. íkuÚke ¾uíke (s{eLk) WÃkhLkku çkkuòu ðÄe økÞku.
19{e MkËeLkk ÃkqðkoÄo{kt øk¤e íkÚkk [k-fkìVeLkk çkøke[kLkk ytøkúus
VE
{kr÷fku íku{Lkk ¾uzqíkkuLkwt yríkþÞ þku»ký fhíkk níkk. yk Mk{Þu
yLkuf {kuxk Ëw»fk¤ku ÃkzðkÚke ÷k¾ku ÷kufku {]íÞw ÃkkBÞk Ãkhtíkw Mkhfkhu
fkuE yMkhfkhf Ãkøk÷kt ÷eÄkt Lkrn. ykðkt fkhýkuMkh ¾uzqíkku,
s{eLkËkhku, fkheøkhku ðøkuhuyu Mktøkúk{{kt ¼køk ÷eÄku níkku.
VI
Mkk{krsf y™u ÄkŠ{f fkhýku :
hkò hk{{kunLkhkÞ suðk Mkk{krsf, ÄkŠ{f MkwÄkhfkuLku «íÞûk fu
Ãkhkuûk heíku xufku ykÃke ftÃkLke Mkhfkhu Mkk{krsf MkwÄkhýkLkku su
AR
fkÞo¢{ yÃkLkkÔÞku níkku íkuýu ÷kufku{kt ¼Þ Q¼ku fÞkuo níkku fu
ytøkúuòu ¼khíkLkkt Ä{o y™ MktMf]ríkLkku Lkkþ fhðk {køku Au. íku{Lku
÷køÞwt fu ftÃkLke Mkhfkh EhkËkÃkqðof r¾úMíke Ä{o ytøkefkh fhkðu
AG
Au. fux÷kf ÃkkËheykuyu ¾wÕ÷uyk{ ®nËw y™u EM÷k{-Ä{o íkÚkk
÷kufkuLkk rhðkòuLke ®LkËk fhe Ãkhtíkw r¾úMíke Ä{o{kt hnu÷k Mkzk
rðþu íkuyku õÞkhuÞ rLk»Ãkûk heíku fþwt çkkuÕÞk Lknª. Mkíke«Úkk WÃkhLkk
IN
«ríkçkt ÄÚke YrZ[wMík ¼khíkeÞku W~fuhkÞk níkk. r¾úM íke Ä{o
ytøkefkh fhLkkh ¼khíkeÞkuLku fkÞËkLkwt hûký ykÃke íku{Lke Ãkiík]fLke
r{÷fík{kt ¼køk {u ¤ððkLkku yrÄfkh ykÃkðk{kt ykÔÞku .
DH
÷~fh{kt, su÷ku{kt íkÚkk hu÷ðu{kt ¼khíkLke Mkk{krsf ÔÞðMÚkkLke
ðkhtðkh yðøkýLkk fhðk{kt ykðíke, su YrZ[wMíkkuLku øk{íkwt Lkrn.
Mk{ksLkku {kuxku ¼køk íku Mk{Þu YrZ[wMík níkku. íkuÚke yk Lkðkt
ÃkrhðíkoLkkuyu íkuLkk{kt yMktíkku»k Q¼ku fÞkuo. Ãkrhýk{u fux÷kf ÷kufku
ÃkkuíkkLkk Mkk{krsf-ÄkŠ{f {k¤¾kLku xfkðe hk¾ðk yk Mktøkúk{{kt
òuzkÞk níkk. ½ýk {ki÷ðeykuyu ytøkúuòu Mkk{u ðnkçke y™u VheËe
yktËku÷Lkku suðkt ‘Ä{oÞwØ’ yÚkðk ‘sunkË’ (¢wÍuz) fhðk ÃkkuíkkLkk
®nËe rMkÃkkEyku{kt ytMkíkku»k :
rðþk¤ ¼khík{kt rçkúrxþ MkirLkfku y™u yrÄfkheykuLke MktÏÞk ½ýe
ykuAe níke. ÷~fh{kt ¼khíkeÞ y™u ytøkúus MkirLkfkuLkwt «{ký
÷øk¼øk 7:1Lkwt níkwt. ÷~fh{kt Wå[ nkuÆkyku ytøkúus yrÄfkheyku
{kxu yLkk{ík hk¾ðk{kt ykðíkk. ®nËe rMkÃkkEykuLku çkZíkeLke
íkfku ½ýe {ÞkorËík níke. íku MkqçkuËkhÚke ykøk¤ çkZíke {u¤ðe
þfíkku Lkrn. ®nËe yLku ytøkúuS rMkÃkkELkk Ãkøkkh ðå[u Ãký {kuxku
íkVkðík níkku. ÃkkÞˤLkk ®nËe rMkÃkkELku {krMkf Yk. 7 s ßÞkhu
ytøkúus rMkÃkkELku {krMkf Yk. 150 sux÷ku Ÿ[ku Ãkøkkh {¤íkku.
ytøkúus yVMkhku íku{Lkk ®nËe rMkÃkkEykuLku ½ýk n÷fk y™u íkwåA
Mk{síkk níkk. íku{Lke MkkÚku ríkhMfkhÃkqýo ðíkoLk y™u yÃkþçËku
yu Mkk{kLÞ çkkçkík økýkíke. íku Þwøk{kt ¼khíkeÞku {kxu Mk{wÿLkwt
fk¤wt Ãkkýe yku¤tøkðkLke {LkkE níke. íkuLkwt Ãkk÷Lk Lkrn fhLkkhLku
¿kkrík çknkh {qfðkLke ¼khu Mkò fhðk{kt ykðíke. Ëk.ík.,
òýeíkk MkwÄkhfku fhMkLkËkMk {q¤S, {rnÃkíkhk{ YÃkhk{ ðøkuhuLku
$ø÷ìLzLke {wMkkVhe fhðk çkË÷ ¿kkrík çknkh {qfðk{kt ykÔÞk
níkk. yk{ nkuðk Aíkkt rMkÃkkEykuLku VhrsÞkíkÃkýu rðËuþku{kt
rçkúrxþ ÞwØku {kxu {kuf÷ðk{kt ykðíkk. íkuÚke yLÞ ®nËeykuLke
su{ rMkÃkkEykuLku Ãký ÷køÞwt fu íku{Lkku Ä{o ¼Þ{kt {wfkÞku Au.
ð¤e, ¼khíkLkkt sqLkkt hksfwxwtçkkuLku Úkíkk yLÞkÞku rMkÃkkEykuLku
yMkÌk ÷køkíkk níkk. rMkÃkkEyku Ãký ¼khíkeÞ Mk{ksLkwt yuf
ytøk nkuðkÚke Mkk{kLÞ «òyu ¼kuøkððkt Ãkzíkkt Ëw:¾kuLke MkeÄe
yMkh íku{Lkk WÃkh Úkíke.
íkkífkr÷f fkhý :
ÃkhËuþe þkMkLk rðÁØ ÷kufkuLkku hku»k, ¢{þ: swËkt swËkt ûkuºku ðÄíkku
síkku níkku. Ëhr{ÞkLk{kt E.Mk. 1857Lkk òLÞwykhe {rnLkk{kt
¼khíkLkk ÷~fh{kt yuÂLVÕz hkEV÷ Ëk¾÷ fhðk{kt ykðe. íku{kt
ðÃkhkíke fkhíkqMkku çkLkkððk {kxu økkÞ y™u zw¬hLke [hçkeLkku
16
WÃkÞkuøk ÚkÞku níkku. yk fkhíkqMkkuLku ðkÃkhíke ð¾íku Ëktík ðzu íkkuzðe
Ãkzíke. ÄkŠ{f árüyu økkÞ y™u zw¬hLkwt {ktMk ¾kðkLke {Lkk
nkuðkÚke yLkw¢{u ®nËw y™u {wÂM÷{ MkirLkfkuLke ÄkŠ{f ÷køkýe
Ëw¼kE. ytøkúuòu íku{Lku Ä{o¼úü fhðk {køku Au íkuðwt íkuykuLku ÷køÞwt.
íku{ýu íku{Lkk WÃkhe yVMkhkuLku yk ytøku VrhÞkË fhe Ãkhtíkw íkuLkku
Mktíkku»kfkhf ¾w÷kMkku Lk {¤íkkt Mkki«Úk{ çknuhk{ÃkwhLke 19{e
Ãk÷xLku yk [hçkeðk¤k fkhíkqMkkuLkku WÃkÞkuøk fhðkLkku ELfkh fÞkuo.
íkuÚke yk¾uyk¾e Ãk÷xLk s rð¾uhe Lkk¾ðk{kt ykðe. 21 {k[o,
1857Lkk rËðMku çkhkfÃkw h Lke [ku º keMk{e ÷~fhe Ãk÷xLku
[hçkeðk¤e fkhíkqMkku ykÃkðk{kt ykðíkkt {tøk÷ Ãkktzu Lkk{Lkk MkirLkfu
íkuLku MÃkþo fhðkLkku ELfkh fÞkuo. íkuLke ÄhÃkfz fhðk{kt ykðíkkt
ytøkúus yrÄfkheLku íkuýu økku¤eÚke ½kÞ÷ fÞkuo Ãkhtíkw íkhík s {tøk÷
Ãkkt zu Lku ÃkfzeLku ykX{e yu r«÷, 1857{kt Vkt MkeLku {kt [zu
÷xfkððk{kt ykÔÞku. yk heíku {tøk÷ Ãkktzu E.Mk. 1857Lkk
Mktøkúk{Lkku «Úk{ þneË çkLÞku.
Mktøkúk{Lkk {wÏÞ çkLkkðku :
10{e {u, 1857Lku rËðMku {uhX{kt ®nËe Mki rLkfku yu íku {Lku
ykÃkðk{kt ykðu÷e [hçkeðk¤e fkhíkqMkkuLkku WÃkÞkuøk fhðkLke Lkk
Ãkkze. íku{kt Úke E.Mk. 1857Lkk Mkt ø kú k {Lke þYykík ÚkE.
11{uLkk hkus íkuyku rËÕne ÃknkUåÞk. rËÕneLkk MkirLkfku íku{Lke
MkkÚku òuzkE økÞk. íku{ýu ¼uøkk {¤e rËÕneLkku fçkòu {u¤ðe ÷eÄku
y™u 80 ð»koLkk ð]Ø {w½÷ Mk{úkx íkhefu ònuh fÞkuo.
çku ø k{ rÍLLkík {nk÷ íkÚkk þknòËkykuLke Mk{òðx çkkË
DE
çknkËwhþknu Mktøkúk{Lkwt Lkuík]íð Mðefkhe ÷eÄwt. íkuLkkÚke Mktøkúk{Lku
«kuíMkknLk {éÞwt y™u Mktøkúk{ ËuþLkk ½ýk ¼køkku{kt Vu÷kÞku. su
«Ëuþku{kt Mktøkúk{Lkwt MðYÃk LkkLkwt níkwt íku «Ëuþku{kt Ãký ytøkúus
A
þkMkfku {kt ¼Þ WíÃkLLk ÚkÞku . W¥kh«Ëuþ , rçknkh, ®MkÄ,
{æÞ«Ëuþ, hksMÚkkLk, økwshkík, {nkhk»xÙ ðøkuhu «Ëuþku{kt {kuxe
AC
MktÏÞk{kt ÷kufkuyu yk Mktøkúk{{kt ¼køk ÷eÄku.
rçknkh{kt søkËeþÃkwhLkk hkò fwðh®Mknu ykøkuðkLke ÷E fux÷kf
«Ëuþku Síke ÷eÄk. fkLkÃkwh{kt LkkLkkMkknuçk Ãkuïk y™u íku{Lkk
{wÏÞ Mk÷knfkh íkhefu yrÍ{wÕ÷kLku rLkÞwõík fÞko. LkkLkkMkknuçkLkkt
D
MkiLÞkuLke ykøkuðkLke çknkËwh y™u þÂõíkþk¤e íkkíÞk xkuÃkuyu
Mðefkhe. hkýe ÷û{eçkkEyu ÍktMke{kt MkuLkkÃkríkÃkË Mkt¼k¤e
N
÷zkE{kt þq h ðehíkk çkíkkðe. W¥kh«Ëu þ Lkk Ãkq ð o ¼ køk{kt
÷wr ÄÞkýkLke þe¾ xwf zeyu ytø kú us MkuLkkLku økku h¾Ãkw h y™u
NA
ykÍ{økZ{kt Ú ke ¾Ëu z e {q f e. sw ÷ kELke þYykík{kt
ðkSËy÷eþknLkk LkkLkk þknòËk rçkhSMkfkËhLku íkuLke {kíkk
nshík{n÷Lkk hks«ríkrLkrÄíð nu X¤ økkËeyu çku Mkkzðk{kt
KA
ykÔÞku. ÷¾LkkiLke fkuXeLku ½uhe ÷uðk{kt ykðe. {rnLkkyku MkwÄe
½uhku [k÷w hÌkku. fkuXe WÃkh ðkhtðkh nw{÷k fhe ½ýk ytøkúuòuLku
{kuíkLku ½kx WíkkÞko. yk¾hu çkeS ytøkúus MkuLkkLke MknkÞ «kÃík
Úkíkkt fkuXe{kt çk[e økÞu÷ ytøkúus MkirLkfku {wÂõík {u¤ðe þõÞk.
VE
fkLkÃkwh{kt 4 sqLk, E.Mk. 1857 Úke Mktøkúk{ þY ÚkÞku. fkLkÃkwhLkk
yt ø kú s u y{÷Ëkh ÂÔn÷hu LkøkhLkk çkÄk s yt ø kú u ò u MkkÚku
‘yu L xÙ u L [{u L x’ Lkk{Úke òýeíkk MÚk¤u yk©Þ {u ¤ ÔÞku .
VI
Mktøkúk{fkheykuyu þnuhLkku fçkòu Mkt¼k¤e ÷E Ãkuïk LkkLkkMkknuçkLku
ykøkuðkLke ÷uðkLke Vhs Ãkkze. 22 rËðMkLkk ½uhk çkkË yLkks -
ÃkkýeLkku ÃkwhðXku ¾qxe síkkt ytøkúuòuLku þhýkøkrík MðefkhðkLke
Vhs Ãkze. yk Ëhr{ÞkLk fkLkÃkwhLkku fçkòu ÷uðk ykðíkk sLkh÷
AR
Lke÷Lkk ÷~fhu ¼khíkeÞku WÃkh ¼Þtfh yíÞk[khku økwòÞkoLke
{krníke fkLkÃkwh{kt Vu÷kE. íkuÚke Mkíke[kihk ½kx íkÚkk çkeçke½h{kt
ytøkúuòuLke níÞkLke fÁý ½xLkkyku çkLke.
AG
yk WÃkhktík W¥kh ¼khík{kt çkhu÷e, çkLkkhMk, y÷knkçkkË,
ykøkúk, yks{økZ íkÚkk økkuh¾Ãkwh{kt ®nËe MkirLkfku Mktøkúk{{kt
òuzkÞk níkk. hsÃkqíkkLkk{kt ys{uh, LkMkehkçkkË, ykçkw ðøkuhu{kt
IN
íkÚkk {æÞ¼khík{kt øðkr÷Þh, {tËMkkih, #Ëkuh y™u Äkh{kt Ãký
Mktøkúk{Lkkt á~Þku òuðk {éÞkt níkkt. Ërûký ¼khík{kt Mkíkkhk,
fkuÕ nkÃkwh , òu þÃkw h, Mkkðt íkðkze, Lkkhøkw tz y™u Äkhðkz{kt
DH
Mktøkúk{fkheykuLkk «ÞkMkku ðehíkk¼Þko Ãkhtíkw AqxkAðkÞk níkk.
1857Lkku çku÷økk{ Mktøkúk{ y™u økwshkík :
økwshkík{kt Mktøkúk{Lkku ykht¼ y{ËkðkËLke 7{e ÷~fhe xwfzeyu
AN
sqLk, 1857{kt fÞkuo níkku Ãkhtíkw íkhík s íkuLku Ëçkkðe Ëuðk{kt
ykÔÞku níkku. Ãkt[{nk÷Lkk ËknkuË, Ík÷kuË y™u økkuÄhk{kt sw÷kE
{rnLkk{kt Mktøkúk{Lkk çkLkkðku çkLÞk. MkirLkfkuyu fku¤e, ¼e÷ íkÚkk
LkkÞfzk òríkLkk ÷kufkuLke {ËË ðzu Mkhfkhe f[uheyku fçksu fhe
,G
Ãkhtíkw Auðxu Mkhfkhe ˤkuyu íku{Lku nhkÔÞk. y÷çk¥k Ãkt[{nk÷Lkk
LkkÞfzk ÷kufkuLkku Mktøkúk{ ÷øk¼øk yuf ðhMk MkwÄe [k÷w hÌkku níkku.
økwshkík{ktÚke rçkúrxþ þkMkLkLku LkkçkqË fhðkLkku çkeòu yuf «ÞkMk
MY
MkÃxuBçkh, 1857{kt ÚkÞku. yk {kxu y{ËkðkË{kt þkneçkkøk{kt
yuf ykÞku sLk fhðk{kt ykÔÞw t . rçkúr xþ þkMkLkLku ðVkËkh
ðzkuËhkLkk økkÞfðkzLku «Úk{ Ãk˼úü fhe ÃkAeÚke økwshkík fçksu
fhðkLkku yk ykÞkus LkLkku nu íkw níkku . íku Lkk {w Ï Þ Lkuí kkyku
økkÞfðkzLkk Mkkðfk ¼kE økku®ðËhkð (çkkÃkw økkðfðkz), ¼kUMk÷u
hkò, ðzkuËhkLkk rLknk÷[t Ë Íðuh e y™u ÃkkxýLkk ðkrýÞk
{økLk÷k÷ níkk. ÞkusLkk «{kýu {ne LkËeLkkt fkuíkhku{kt MkÃxuBçkh,
1857{kt 4000Lkwt ÷~fh Q¼wt fÞwO Ãkhtíkw yk ytøkuLke çkkík{e
ytËhLkk s yuf {kýMku yøkkWÚke s MkhfkhLku ykÃke ËeÄe nkuðkÚke
Mkhfkh y™u økkÞfðkzLkkt ˤkuyu yku®[íkku nw{÷ku fÞkuo. fux÷kf
{hkÞk, fux÷kf fuË ÃkfzkÞk y™u çkkfeLkk LkkMke økÞk. {økLk÷k÷
ðkrýÞk y™u rLknk÷[tË ÍðuheLku íkkuÃkLku økku¤u [zkÔÞk. ßÞkhu
çkkÃkw økkÞfðkz y™u ¼kUMk÷uLku ðzkuËhkLke su÷{kt ÃkqÞko.
¾uzk rsÕ÷k{kt ykýtËLkk {w¾e økhçkzËkMk Ãkxu÷u fku¤e, ¼e÷,
LkkÞfzk ðøkuhu òríkLkk 2000 ÷kufkuLku ¼uøkk fhe ¾kLkÃkwhLkk
Xkfkuh Sðk¼kELkk MkkÚkÚke Mktøkúk{ Auzâku. íku{Lku ytøkúuòuLkku Mkk{Lkku
fhðk {k÷kS òuþe y™u f]»ýËkMk Ëðuyu Ãký {n¥ðLkku MkkÚk
ykÃÞku níkku Ãkhtíkw økhçkzËkMkLkk MkkÚkeyku ÃkfzkE økÞk. íku{Lku
Mkhfkhu íkkuÃkLku økku¤u [zkÔÞk ßÞkhu økhçkzËkMkLku ËuþrLkfk÷Lke
MkòYÃku yktËk{kLk {kuf÷e ykÃÞk ßÞkt íku{Lkwt {hý ÚkÞwt.
W¥kh økwshkík{kt Ãkkxý, ¾uhk¤w, rðòÃkwh, r¼÷kuzk, {wtzuxe ðøkuhu
søÞkLkk òøkehËkhkuyu fku¤e, Äkhk¤k, ¼e÷, Xkfhzk ðøkuhu
MÚkkrLkf ÷kufkuLke MknkÞÚke Mktøkúk{ fÞkuo níkku. ykìøkMx, 1857{kt
hksÃkeÃk¤kLkk LkktËkuËLke ®nËe MkirLkfkuLke xwfzeyu Mktøkúk{ fÞkuo Ãkhtíkw
huðkfktXkLkk Ãkkur÷rxf÷ yusLxLku nkÚku nkhe íkuyku rð¾uhkE økÞk.
Mkkihk»xÙ{kt W{hÃkwhLkk òuÄk {kýufLke Lkuíkkøkehe nuX¤ {k[o,
1857{kt yku¾k{tz¤Lkk ðk½uhkuyu Mktøkúk{ fÞkuo. ðk½uhkuyu Mkk[k
yÚko{kt «òfeÞ yktËku÷Lk (Mktøkúk{) fÞwO. íkuLkwt MðYÃk Wøkú níkwt.
ðk½uhkuyu yku¾k, çkuxîkhfk ðøkuhu søÞkyuÚke økkÞfðkze y™u
17
rçkúrxþ Úkkýkt ykìøkMx, 1859{kt fçksu fÞkO. yk Mktøkúk{Lku f[ze
Lkk¾ðk{kt ytøkúuòuLku ½ýe {w~fu÷e Ãkze. E.Mk. 1862Lkk {æÞ¼køk
Mkw Äe yk Mktøkú k{ AqxkuAðkÞku [k÷w hÌkku níkku. yk WÃkhktík
rzMkuBçkh, 1858{kt MkiLÞ MkkÚku íkkíÞk xkuÃku økwshkík{kt ykÔÞku
níkku. íku ÃktËh rËðMk Ãkt[{nk÷{kt hÌkku níkku Ãkhtíkw ytøkúuòuLkwt ÷~fh
íkuLke Ãkk[¤ Ãkzíkkt íkuLku ËknkuË y™u ÷ªçkze ÚkE ðktMkðkzkLkk støk÷
íkhV LkkMke sðkLke Vhs Ãkze níke.
Mktøkúk{Lkku ytík :
Mktøkúk{ Ëhr{ÞkLk ytøkúus MkhfkhLku þ†ku y™u MkirLkfkuLkku Lkðku
ÃkwhðXku $ø÷ìLz, EhkLk ðøkuhu MÚk¤uÚke {éÞku níkku. E.Mk. 1857
Lke 10{e {u yu Mktøkú k{Lke þYykík ÚkE níke Ãkhtíkw E.Mk.
1857Lkk sqLkLkk ytík{kt ytøkúuòu ÃkkMku çkLkkhMk y™u y÷knkçkkË
ÃkwLk: ykðe økÞkt níkkt. sw÷kELkk ytík{kt fkLkÃkwh Síke ÷eÄwt níkwt.
MkÃxuBçkh, 1857{kt rËÕne ÃkkAwt {u¤ÔÞwt. çknkËwhþkn y™u íkuLke
çkuøk{ rÍLLkík{nk÷ fuË ÃkfzkÞkt. íku{Lkk þknòËkykuLkku ðÄ
fÞkuo. çknkËwhMkkn y™u íkuLke çkuøk{Lku htøkqLkLke su÷{kt hk¾ðk{kt
ykÔÞkt ßÞkt íku{Lkkt {]íÞw ÚkÞkt.
{k[o, 1858{kt ÷¾Lkki ÃkkAwt {u¤ÔÞwt. ÍktMkeLke hkýe ÷û{eçkkE
yuf rðïkMk½kíkeLku fkhýu ÍktMkeLkwt ÃkíkLk ÚkÞk ÃkAe fkÕÃke íkhV
LkkMke økE. íkuýeyu ÃkAe Ãký ¾qLk¾kh ÷zkE ÷ze. hkýe y™u
íkuLke çku †e - MkkÚkeËkhku - {tËhk íkÚkk fkþe ðehøkrík ÃkkBÞkt.
MY
ytøkúu s yVMkhkuLkk fÚkLk «{kýu hkýe ÷û{eçkkE Mktøkúk{Lkk
ykøkuðkLkku{kt ©uc y™u [krhºÞþe÷ †eLkuíkk níke. søkËeþÃkwhLkk
fwtðh®Mkn ÷zkE{kt {hýíkku÷ ½k ðkøkðkÚke yur«÷, 1858{kt
{]íÞw ÃkkBÞk. LkkLkkMkknuçk Ãkuïk ytrík{ ÃkhksÞ çkkË LkuÃkk¤ ¼køke
DE
økÞk. ÃkkA¤Úke íku{ýu ¼kðLkøkh rsÕ÷kLkk rþnkuh økk{u ðMkðkx
fÞkuo nkuðkLkwt {LkkÞ Au ßÞkt E.Mk. 1902{kt íku{Lkwt yðMkkLk
ÚkÞwt nkuðkLkwt fnuðkÞ Au. yuf Ãkrhr[íku rðïk½kík fhe íkkíÞkLku
A
Mkhfkhe yVMkhLku nðk÷u fÞkuo. Mkhfkhu 18 yur«÷, 1859Lkk
hkus íkkíÞkLku VktMke ykÃke nkuðkLkku Mkhfkhe ynuðk÷ «rMkØ fÞkuo.
AC
òufu swËkt swËkt MkkÄLkkuLku ykÄkhu yuðwt òýðk {¤u Au fu íkkíÞk íkku
Axfe økÞu÷ y™u yLÞ ¼¤íke s ÔÞÂõíkLku VktMke yÃkkÞu÷.
íkkíÞkyu SðLkLkkt ytrík{ ð»kkuo LkðMkkhe{kt økkéÞkt nkuðkLkwt {LkkÞ
Au.
D
rçknkh, hsÃkq íkkLkk, {æÞ«Ëuþ , {nkhk»xÙ, økwshkík ðøku hu
MÚk¤kuyu Mktøkúk{Lkwt òuh ykuAwt fhe íkuLku Mk{kÃík fhðk{kt ytøkúuòuLku
N
rðþu»k {wMkeçkík Ãkze Lk níke. y÷çk¥k Mk{økú Mktøkúk{Lkku ytík
ykýe, þktrík ÃkkAe {u¤ðíkkt ytøkúuòuLku ËkuZ ðhMkÚke Ãký ðÄkhu ytøkúuòu ÃkkMkuÚke Mk¥kk ÃkkAe {u¤ððkLkk {q¤ æÞuÞ{kt Mktøkúk{ rLk»V¤
NA
Mk{Þ ÷køÞku níkku.
Mktøkúk{ rLk»V¤ fu{ økÞku ? :
E.Mk. 1857Lkku «Mktøk ¼khíkLkk EríknkMkLke yuf {n¥ðLke
KA
½xLkk Au. yk Ãknu÷ku çkLkkð níkku fu su{kt ¼khíkËuþLkk rðrðÄ
«ËuþLkk ÷kufku rðËuþe íkkfkíkLke Mkk{u «{ký{kt ½ýe Mkkhe yufíkk
rMkØ fhðk{kt MkV¤ ÚkÞk níkk. yk ½xLkkyu fux÷kf yu ðkt
VE
ðehhíLkku L ke ¼khíkeÞ EríknkMkLku ¼u x ykÃke fu su { Lke
ðehíkk{ktÚke yksu Ãký ¼khíkLke «ò «uhýk {u¤ðu Au. y™u íku{Lkkt
fkÞkuo {kxu økkihðLke ÷køkýe yLkw¼ðu Au. y÷çk¥k íkuyku íku{Lkk
VI
ytrík{ æÞuÞ - ytøkúuòu ÃkkMkuÚke Mk¥kk Ãkhík {u¤ððk{kt rLk»V¤
økÞk - íkuLkk {kxu íku{Lkk{kt hnu÷e fux÷ef {ÞkoËkyku sðkçkËkh
níke :
(1) Mktøkúk{{kt Mktf÷LkLkku y¼kð níkku. Mktøkúk{ furLÿÞ LkuíkkøkeheLku
AR
çkË÷u MÚkkrLkf Lkuíkkøkehe Lke[u ÷zkÞku. ßÞkt íkkfkík ykuAe
Ãkzíke íÞkt ðÄkhkLke Lkðe íkkfkík, þ†ku ™u MkirLkfkuLkk
MðYÃk{kt, ÃknkU[kzðkLke ÔÞðMÚkk Lk níke. y÷çk¥k yk{
ÚkðkLkwt fkhý MkhfkhLke Mkh¾k{ýe{kt Mktøkúk{eyku ÃkkMku MktËuþk
AG
y™u ðknLkÔÞðnkhLkkt MkkÄLkku {ÞkorËík «{ký{kt níkkt.
(2) Mktøkúk{Lke þYykík rLkrùík íkkhe¾ fhíkkt ðnu÷e ÚkE. íkuÚke
Mktøkúk{ {kxuLkwt ykÞkusLk ðuhrð¾uh ÚkE økÞwt y™u ytøkúuòu
IN
[uíke økÞk.
(3) Mktøkúk{Lkwt Wøkú MðYÃk {kuxu ¼køku W¥kh ¼khíkLkk fux÷kf
DH
rðMíkkhku Ãkqhíkwt {ÞkorËík níkwt. Ëk.ík; økwshkíkLkk 1857Lke
ykMkÃkkMk òýeíkk Mk{ksMkw Äkhfku Lk{oË, {neÃkíkhk{
YÃkhk{, fhMkLkËkMk {q¤S, ËkËk¼kE LkðhkuS ðøkuhuyu
MkeÄe fu ykzfíkhe heíku Mktøkúk{Lku xufku ykÃÞku Lkníkku. íku{ýu
AN
÷¾u÷ MkkrníÞ{kt õÞktÞ 1857 rðþu íku Ëhr{ÞkLk fu ÃkAe
Ãký fkuE LkkUÄÃkkºk ÷¾kýku WÃk÷çÄ ÚkÞkt LkÚke. yk çkíkkðu
Au fu Lkðe [uíkLkkÚke W¼híkk rþrûkík ðøkoLkku xufku Mktøkúk{Lku
,G {éÞku Lk níkku.
(4) rðþk¤ ¼khík íkuLke «kËurþf rðrðÄíkk {kxu òýeíkku Au.
swËk swËk hkßÞLkk ÷kufkuLke ¼k»kk, ¾kuhkf, Ãknuhðuþ ðøkuhu
swËk swËk Au. íkuyku rçkúrxþ þkMkLk Ãknu÷kt swËe swËe «kËurþf
Mk¥kkyku Lke[u Sðíkk ykÔÞk níkk. íkuÚke nS íku{Lkk{kt
¼khík {kÁt hk»xÙ Au fu y{u yuf ¼khíkLkk Lkkøkrhfku Aeyu
íku ð e hk»xÙ e ÞíkkLke ¼kðLkk «ò{kt fu hkòyku { kt
(ykøkuðkLkku{kt) rðfkMk Ãkk{e Lk níke. ½ýk çkÄk hkòyku
íkku yu Mk{Þu Ãký ytøkúuòuLkk Ãkûku níkk yÚkðk íkku WËkMkeLk
níkk.
(5) þe¾ku y™u økwh¾kyku ytøkúuòuLku Ãkûku hneLku ÷zâk. íku{ýu
Mktøkúk{Lku rLk»V¤ çkLkkððk{kt {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðe.
(6) Mktøkúk{Lkkt ÷~fh, þ†ku y™u MkuLkkÃkríkLke Mkh¾k{ýe{kt
ytøkúuòu íku s çkkçkíku ðÄkhu [rZÞkíkk níkk.
(7) swËk swËk ykøkuðkLkku ¼khík{ktÚke ytøkúuòuLku nhkððkLku çkË÷u
Ãkkuíku økw{kðu÷ Mk¥kk ÃkkAe {u¤ððkLkk ykþÞÚke ÷zíkk níkk.
íkuÚke íkuyku yLÞLku {kxu fu Mk{qn {kxu ÷zâk Lkrn.
Ãkrhýk{ku :
økÞku Aíkkt íkuLkkt fux÷ktf Þwøk «ðíkof Ãkrhýk{ku «kÃík ÚkÞkt níkkt íku
LkkUÄðwt òuEyu.
(1) #Âø÷þ EMx EÂLzÞk ftÃkLkeLku çkË÷u ‘rçkúrxþ íkks’Lkwt þkMkLk:
yk Mktøkúk{Úke ytøkúuò u{kt ÃkkuíkkLkwt ¼khíkYÃke Mkk{úkßÞ
¾qt[ðkE sðkLkku ¼Þ ÃkuËk ÚkÞku. íku{Lku ÷køÞwt fu ftÃkLkeyu
¼khík{kt su rðþk¤ hksfeÞ Mk¥kkyku «kÃík fhe Au íku
ò¤ðe hk¾ðkLke þÂõík íkuLkk{kt LkÚke. {kxu E.Mk. 1858
Úke ftÃkLke ÃkkMkuÚke $ø÷ìLzLke hkýeyu ðneðxe Mk¥kk ÷E
÷eÄe. nðuÚke EMx EÂLzÞk ftÃkLkeLkk ‘økðLkoh sLkh÷’Lku
18
 çkË÷u $ø÷ì LzLke hkýeLkku «ríkrLkrÄ $ø÷ìLzLke økkËe
(íkks)Lku Lkk{u ¼khík{kt þkMkLkLkkt Mkqºkku Mkt¼k¤ðkLkku
nkuðkÚke Lkk{Ëkh ‘ðkEMkhkìÞ’Lkwt þkMkLk þY ÚkÞwt. yk
VuhVkhÚke íkífk÷eLk fkuE hksfeÞ ÃkrhðíkoLk ÚkÞwt Lk níkwt;
Ãkht íkw yu f ÔÞkÃkkhe ft ÃkLkeLkk ykÃk¾w Ë y™u Mkt fw r[ík
ðneðxLku çkË÷u «{ký{kt çktÄkhýeÞ y™u WËkh þkMkLkLke
þYykík ÚkE. ð¤e, ytø kúus MkhfkhLku ¼khík «íÞuLke
hksfeÞ, Mkk{krsf, ykŠÚkf, ÄkŠ{f íkÚkk ÷~fhe Lkerík{kt
{n¥ðLkk VuhVkhku fhðkLke Vhs Ãkze. E.Mk. 1858 y™u
E.Mk. 1861Lkk ÄkhkykuÚke ¼khík{kt çktÄkhýeÞ þkMkLkLkku
ÃkkÞku Lkt¾kÞku. Ëuþe hkßÞkuLke yktíkrhf çkkçkík{kt ˾÷økehe
fhðkLkwt çktÄ fhðk{kt ykÔÞwt. ytøkúuòuyu Úkkuzktf ð»kkuo çkkË,
{wÂM÷{kuLku ÃkkuíkkLke íkhVuý{kt ÷E ‘¼køk÷k Ãkkzku y™u hks
fhku’Lke Lkerík ðÄkhu yÚkoÃkqýo heíku y{÷{kt {qfe.
(2) ykŠÚkf Lkerík{kt ÃkrhðíkoLk :
Mkt ø kú k { Ëhr{ÞkLk yt ø kú u ò u y u Ãký Mkt Ë u þ k y™u
ðknLkÔÞðnkhLkk ûkuº ku {w~fu ÷ e yLkw ¼ðe níke. íku Úke
¼rð»Þ{kt ykðk fkuE Mktø kú k{Lku Mkh¤íkkÚke yt fw þ{kt
÷kððkLkk {wÏÞ nuíkw WÃkhktík fux÷ktf fkhýkuMkh Mkhfkhu hu÷ðu
íkÚkk MktËuþkÔÞðnkhLkkt MkkÄLkkuLkku rðfkMk fÞkuo. ¼khíkLkk
¼kuøku $ø÷ìLzLku Mk{]Ø fhðkLke Lkerík WÃkh Úkkuzkuf ytfwþ
{q õÞku . ¼khíkLkk Wãkuø kkuLku fu x÷ef AqxAkxku ykÃke.
Ãkrhýk{u 20{e MkËeLke þYykík{kt fux÷kf WãkuøkkuLkk
DE
rðfkMk {kxuLke íkfku Q¼e ÚkE. Ëk.ík., E.Mk. 1907{kt
íkkíkk yìLz MkLMk, íkkíkk ykÞLko yìLz Mxe÷ ft ÃkLkeLku
MkV¤íkkLkk Ãkkxk WÃkh {qfe.
A
(3) Mkk{krsf - ÄkŠ{f Lkerík{kt ÃkrhðíkoLk :
Mktøkúk{Lku ÷eÄu Mkhfkhu «òLke Mkk{krsf-ÄkŠ{f çkkçkíkku{kt
AC
˾÷økehe fhðkLkw t yku A w t fhe ËeÄw t . VhrsÞkík
Ä{oÃkrhðíkoLkLke «r¢Þk çkt Ä fhe. yk{ fhe Mkhfkh
YrZ[wMík ÷kufkuLkku xufku {u¤ððk {køkíke níke. òufu Mktøkúk{{kt
òuðk {¤u÷e ®nËw-{wÂM÷{ yufíkkLku íkkuzðk Mkhfkhu fku{e
D
÷køkýe íkÚkk ¼u˼kðkuLku W~fuhðkLke LkeríkÚke {wÂM÷{
ykøkuðkLkku (Mkh MkiÞË ynu{Ë suðk)Lku Mknfkh ykÃÞku.
N
(4) ÷~fhLkwt ÃkwLkøkoXLk :
NA
Mktøkúk{ çkkË ÷~fh{kt Wå[ ðýoLkk ®nËwykuLke ¼híke ÷øk¼øk
çktÄ fhe íkuLke søÞkyu økwh¾k, þe¾, {hkXk, hksÃkqík,
ÃkXký ðøkuhu Lke ¼híke fhe. yt økúus Mki rLkfkuLke Mkt ÏÞk
KA
ðÄkhðk{kt ykðe y™u íkkuÃk¾kLkwt íku{Lku nMíkf hk¾ðk{kt
ykÔÞw t. ®nËe MkirLkfkuLkkt Ãkøkkh, ¼ÚÚkkt y™u Mkøkðzku
ðÄkÞkO.
yk{, 1857Lkku Mktøkúk{ ¼khíkLkk EríknkMk{kt yuf Þwøk - «ðíkof
VE
½xLkk Au. íkuLkkÚke #Âø÷þ EMx EÂLzÞk ftÃkLkeLku çkË÷u Mkk[k
yÚko{kt $ø÷ìLzLkwt yux÷u fu ytøkúuòuLkwt þkMkLk þY ÚkÞwt. Mðk¼krðf
heíku yuf ðuÃkkhe ftÃkLke fhíkkt yuf ËuþLkwt þkMkLk ðÄkhu WËkh y™u
VI
çknw{w¾e ykÞk{kuðk¤wt nkuÞ íku Mk{S þfkÞ íkuðe ðkík Au. Mktøkúk{
íkku rLk»V¤ økÞku Ãkhtíkw íkuýu íÞkh ÃkAeLke MðíktºkíkkLke [¤ð¤Lku
Mkíkík «u h ýk Ãkq h e Ãkkze yLku yksu Ãký íku ¼khíkeÞku {kt
MðËuþkr¼{kLkLkwt ®Mk[Lk fhu Au. y÷çk¥k yk Mktøkúk{Lku swËk swËk
AR
÷u¾fku y™u EríknkMkfkhkuyu swËk swËk MðYÃku hsq fÞkuo Au. íkuLke
Mkki«Úk{ yku¤¾ 1857Lkk çk¤ðk íkhefu fhkððk{kt ykðe.
ÃkkA¤Úke ðeh Mkkðhfhu íkuLku ¼khíkLkk «Úk{ MðkíktºÞ Mktøkúk{
AG
íkhefu yku¤¾kÔÞku. yk Mktøkúk{ ¼khík{kt #Âø÷þ EMx EÂLzÞk
ftÃkLke E.Mk. 1818{kt MkðkuoÃkhe çkLke íku ÃkAe íkuLke rðÁØLkku
yk «Úk{ y™u økt¼eh Ãkzfkh níkku. íkuýu ¼khík{ktÚke rçkúrxþ
IN
Mkk{úkßÞLku LkkçkqË fhðkLke þõÞíkkyku Q¼e fhe níke. ykÚke
Mktøkúk{ rLk»V¤ økÞku nkuðk Aíkkt íkuýu rçkúrxþ Mkk{úkßÞLkk ÃkkÞk
yuf {kuxk ÄhíkeftÃkLke su{ n[{[kðe s {qõÞk níkk íku rLkŠððkË
DH
Au.
1858Lkk Mktøkúk{ ÃkAe ytøkúuòu Mkk{u [k÷w hnu÷ku Mkþ†
«ríkfkh :
AN
E.Mk. 1857Lkk Mktøkúk{Lkk ytík ÃkAe Ãký ½ýkt ð»kkuo MkwÄe
¼khíkLkk swËk swËk ¼køkku{kt swËk swËk Mk{Þu ytøkúus-þkMkLk
rðÁØ rðÿkunku Vkxe Lkef¤ðkLkk [k÷w hÌkk níkk. E.Mk. 1857
Ãknu÷kt MkiÞË yn{Ë çkhu÷ðe îkhk þY fhðk{kt ykðu÷ ðnkçke
,G
yktËku÷Lk Auf E.Mk. 1870 MkwÄe [k÷w hÌkwt níkwt. yk yktËku÷LkLku
Ëçkkðe Ëuðk {kxu ytøkúuòuLku íku{Lke nòhku ½kuzuMkðkhe Ãk÷xLkkuLkku
WÃkÞkuøk fhðku Ãkzâku níkku.
MY
E.Mk.1867{kt W¥kh«Ëuþ{kt MknhkLkÃkwh LkSf ËuðçktË {wfk{u
{wÂM÷{ çkk¤fkuLku ÄkŠ{f rþûký ykÃkðkLkk nuíkwÚke yuf MktMÚkk
þY fhðk{kt ykðe níke. MktMÚkkLkku nuíkw íkuLkk rðãkÚkeoyku{kt
{wÂM÷{kuLke Mðíktºkíkk {kxu [kník y™u ytøkúus-þkMkLk rðÁØ
LkVhíkLke ¼kðLkk Q¼e fhðkLkku níkku. yk MktMÚkk Mkh MkiÞË
yn{˾kLkLke «ð]r¥kykuLkku rðhkuÄ fhíke, fkhý fu Mkh MkiÞË
yn{˾kLk {wÂM÷{kuLku ytøkúuS rþûký ykÃkðkLkk yLku ytøkúus-
þkMkLk «íÞu {wÂM÷r{kuLku ðVkËkh çkLkkððkLkk rn{kÞíke níkk.
fwfk yktËku÷Lk :
ÃktòçkLkk ÷wrÄÞkýk{kt þe¾ku îkhk økwÁ ¼kE hk{®Mkn (1824-
1885)Lke ykøkuðkLke nu X¤ yk yktËku÷Lk ÚkÞwt níkwt . fw fk
yktËku÷Lk Lkk{Äkhe yktËku÷Lk íkhefu Ãký yku¤¾kÞ Au. ytøkúus
þkMkLku ¾uzqíkku, {sqhku y™u fkheøkhkuLke fhu÷e ÃkkÞ{k÷e, ÃktòçkLku
¾k÷Mkk fhðkLke Lkerík, {nkhkýe rÍLËk÷, ËeðkLk {q÷hks y™u
{nkhkò Ëw ÷ eÃk®Mkn MkkÚku fhu ÷ ku y¼ÿ ÔÞðnkh, rnLËw -
{wÂM÷{{kt ¼køk÷k ÃkzkððkLkk nuíkwÚke Ãktòçk{kt økkÞLkk ðÄ
WÃkhLkku WXkðe ÷eÄu÷ku «ríkçktÄ, fux÷kf ÄkŠ{f Lkuíkkykuyu
ÃkkuíkkLke òøkehku çk[kððk ytøkúuòu «rík Ëþkoðu÷e ðVkËkhe ðøkuhu
fkhýkuyu fwfkykuLku ytøkúuòuLkk rðhkuÄe çkLkkÔÞk níkk. {wÂM÷{ku
îkhk Úkíkk økkÞLkk ðÄLku fkhýu íku{ýu ½ýk {wÂM÷{kuLku {khe LkkÏÞk
níkk. fwfk (Lkk{Äkhe) ÷kufkuLke yuf xku¤eyu E.Mk. 1871{kt
÷wrÄÞkýk LkSf hkÞÃkwh - {k÷kuÄLkk rfÕ÷k WÃkh yk¢{ý fhe
økkÞðÄLkk «&™u ytøkúuòu WÃkh nw{÷ku fÞkuo níkku. íku{Lke çkeS
yuf xku¤eyu 15 òLÞwykhe, 1872Lkk rËðMku ¾òLkku (xÙushe)
{u¤ððkLkk nuíkwÚke {k÷uhfkux÷k Lkøkh WÃkh nw{÷ku fÞkuo níkku Ãkhtíkw
MkhfkhLkkt Mk{ÞMkhLkkt Ãkøk÷ktLku fkhýu ÃkrhÂMÚkrík WÃkh ytfwþ
ykÔÞku. ÷kìzo LkkuÚkoçkúwf (1872-1876)Lkk þkMkLk Ëhr{ÞkLk
yk yktËku÷Lk íkuLke [h{Mke{kyu ÃknkutåÞwt níkwt. hksfeÞ ÷qtxVkx
19
y™u ¾qLkk{hfe ðÄe økE níke. Auðxu 68 Lkk{Äkhe þe¾ (fwfk) yLÞ MÚkkrLkf sLkòríkykuLkkt yktËku÷Lkku :
ÃkfzkÞk. çkesu s rËðMku íku{ktLkk 49Lku íkkuÃkLku økku¤u Wzkze {khe (1) ¾uzqík yktËku÷Lkku :
Lkk¾ðk{kt ykÔÞk. ¼kE hk{®MknLku çk{ko{kt nËÃkkh fhðk{kt ykÔÞku

ßÞkt E.Mk. 1885{kt 61 ð»koLke ô{hu íku {]íÞw ÃkkBÞku. íÞkh
çkkË Ãký Lkk{Äkhe þe¾ku (fwfkyku)Lkwt yktËku÷Lk [k÷w hÌkwt níkwt.
fwfkyku íku{Lkk ykí{MkL{kLk yLku çkr÷ËkLkLku ÷eÄu ¼rð»ÞLkk
AR
E.Mk. 1857 ÃkAe fux÷ktf ¾uzqík yktËku÷Lkku ÚkÞkt. íku{kt
çktøkk¤{kt øk¤eLkwt ðkðuíkh fhíkk ¾uzqíkkuLkku rðÿkun {wÏÞ níkku.
yk WÃkhktík Ãký fux÷kf ¾uzqík - rðÿkunku ytøkúus MkhfkhLke
LkeríkLku ÷eÄu çktøkk¤, rçknkh yLku {nkhk»xÙ{kt ÚkÞk níkkt.

¢ktríkfkheyku {kxu Ãký «uhýkMkúkuík hnuþu. íku{ýu ÃktòçkLkk þe¾ku{kt
Mðkr¼{kLk y™u ËuþËkÍLke ÷køkýe Vu÷kððk{kt {n¥ðLke ¼qr{fk
¼sðe níke.
AG
(2) ykrËðkMke sLkòríkykuLkkt yktËku÷Lkku :
ykrËðkMke òLkòríkyku îkhk ËuþLkk rðrðÄ ¼køkku{kt
fux÷kf rðÿkunku ÚkÞk níkk. Ëk.ík. E.Mk. 1879-1880

IN
MktÚkk÷ yktËku÷Lk (1855-56) : y™u VheÚke 1886{kt yktÄú«Ëuþ{kt rçkúrxþ þkMkLk íku{s
MktÚkk÷ku Mðíktºk r{òs {kxu òýeíkk níkk. yøkkW íkuyku {wÂM÷{ s{eLkËkhku y™u þknwfkhkuLke rðÁØ{kt hk{Ãkk rðÿkun ÚkÞku
yk¢{ýfkhku Mkk{u Ãký ÷zâk níkkt . Mkk{kLÞ heíku íku y ku

AkuxkLkkøkÃkwh «ËuþLkkt støk÷ku{kt ¾uíke fheLku SðLk økwòhíkk níkk.
E.Mk. 1793Lkk fkÞ{e s{kçktÄeLkk fkÞËk «{kýu su s{eLk
íkuyku ¾uze ¾kíkk níkk íku s{eLkËkhku ÃkkMku [k÷e økE. íkuÚke MktÚkk÷ku
DH
níkku. E.Mk. 1890{kt rçknkhLkk AkuxkLkkøkhÃkwh «Ëuþ{kt
{wtzk rðÿkun rçkhMkk {wtzkLke Lkuíkkøkehe{kt ÷zkÞku níkku. su
E.Mk. 1900{kt Ëçkkðe Ëuðk{kt ykÔÞku. rçkhMkk {wtzk fuË
ÃkfzkÞku y™u Úkkuzkf Mk{Þ{kt s su÷{kt {]íÞw ÃkkBÞku. íkuLkk

AN
nk÷Lkk Íkh¾tz{kt ykðu÷ hks{n÷Lke xufheykuLkk «Ëuþ{kt
[kÕÞk økÞk. yk s{eLk Ãký s{eLkËkhkuLkk íkkçkk{kt níke. VheÚke
MktÚkk÷kuLku íÞktÚke ¾Mkðwt Ãkzâwt. nðu MktÚkk÷ku ytøkúuòu Mkk{u E.Mk.
1855-56{t þ†ku nkÚk{kt ÷uðk {sçkqh ÚkÞk. ¼køk÷Ãkwh,
{Lk¼q{ y™u hk{n÷Lkk MktÚkk÷ku ¼uøkk ÚkÞk. hks{n÷ rsÕ÷kLkk
,G
rMkæÄw (Siddhu), fkLnq, [kt Ë y™u ¼kY (Bharoo) Lkk{Lkk [kh
MY
¼kEykuyu íku{Lku Lkuíkkøkehe Ãkqhe Ãkkze. ÷øk¼øk 10,000 Mkþ†
MktÚkk÷ku íkehfk{Xkt, ík÷ðkh y™u ¼k÷k MkkÚku ¼køkk Ëene økk{u
¼uøkk ÚkÞkt. íku{ýu ÃkkuíkkLke òíkLku Mðíktºk ònuh fhe ËeÄe. hku»ku
¼hkÞu÷ k Mkt Úkk÷ku y u þknw fkhku, s{eLkËkhku y™u {nuM kq÷ e
DE
{]íÞw ytøku yuðe þtfk Au fu íkuLku Íuh ykÃkeLku {khe Lkk¾ðk{kt
ykÔÞku níkku. Ãkqðo ¼khíkLkk {rýÃkwh{kt rxfuLÿ síkLke
ykøkuðkLke nuX¤ rðÿkun ÚkÞku. yk rðÿkun Ãký Ëçkkðe
Ëuðk{kt ykÔÞku níkku y™u rxfuLÿ síkLkku ðÄ fhðk{kt ykÔÞku.
yk WÃkhktík Ãký ¼khíkLkk yLÞ ¼køkku{kt E.Mk. 1857 ÃkAe
fux÷kf Mkþ† rðÿkunku ÚkÞk níkk. yk rðÿkunku yu ðkíkLke rLkþkLke
níkk fu rçkúrxþ þkMkLkLke rðÁØ ËuþLkk rðrðÄ ¼køkku{kt yLku
ðøkkuo{kt ÔÞkÃkf yMktíkku»k níkku. íku{ktLkk {kuxk ¼køkLkk MÚkkrLkf
níkk y™u íku{ýu ¼khíkLkk rçkúrxþ þkMkLkLku {kxu fkuE økt¼eh
Ãkzfkh Q¼ku fÞkuo Lk níkku.

yrÄfkheykuLkkt ½hku íku{s hu÷ðu MxuþLkku y™u øk¤eLkkt fkh¾kLkkt

WÃkh nw{÷k fÞko. íku{Lkwt Mkqºk níkwt - ‘s{eLkËkhku, þknwfkhku y™u
ytøkúus yrÄfkheykuLku ¾ík{ fhku’ íku{ýu Mkkrnçkøkts{kt fux÷kf
A

rçkúrxþ yrÄfkheykuLku {khe LkkÏÞkt.

Mkhfkhu Ãký íku{Lke Mkk{u ykfhkt Ãkøk÷kt ÷eÄkt. ÃknMk y™u
AC

{nuþÃkwh{kt MktÚkk÷kuLku {kýMkku y™u þ†kuLke ¼khu ¾wðkhe ðuXðe

Ãkze. ÷øk¼øk 200 MktÚkk÷ku {kÞko økÞk. MktÚkk÷kuLku 10 rËðMk{kt
þhýu ykððkLke yÚkðk ykfhe MkòLkku Mkk{Lkku fhðk íkiÞkh
hnuðkLke [uíkðýe ykÃkðk{kt ykðe. LkðuBçkh{kt {kþo÷ ÷kì ònuh
D

fhðk{kt ykÔÞku. 10,000 MktÚkk÷ku {kÞko økÞk. yk heíku

MktÚkk÷kuLkwt yktËku÷Lk f[ze Lkk¾ðk{kt ykÔÞwt.
N
NA

——×——×——×——————×——×——×——
KA
VE
VI

20
 06. økktÄeÞwøkLkkt hk»xÙeÞ yktËku÷Lkku-1
økktÄeS su-íku ÷zík Ëhr{ÞkLk MÚkkrLkf fkÞofhkuLku {køkoËþoLk
ykÃkðk ®nË ¼h{ktÚke swËk swËk LkuíkkykuLku çkku÷kðíkk. íku{Lke
ÃkkMku su - íku «ËuþLku æÞkLk{kt hk¾e h[Lkkí{f fkÞkuo Ãký
fhkðíkk. Ëk.ík.; [tÃkkhý MkíÞkøkún Ëhr{ÞkLk s rLkhûkhíkk
y™u øktËfeLkk «&™Lku nkÚk{kt ÷uðk íku{ýu ÃkqLkkLkk MkwrðÏÞkík
‘®nËMkuðf Mk{ks’Lkk fkÞofíkko zkì. ËuðLku [tÃkkhý íkuzkÔÞk
níkk. yk{, MÚkkrLkf fkÞofhku, çknkhLkk MðÞtMkuðfku, rçknkhLkk
çkkirØfku ðøkuhuLkwt Mktf÷Lk fheLku ÷zíkLku Ëkuhðýe ykÃkðkLke
økktÄeSLke y®nMkf ÃkØríkyu yuf yMkhfkhf þ† íkhefuLkwt
fk{ fÞwO níkwt.
yMknfkhLke [¤ð¤ (1920-22) :
E.Mk. 1915{kt økktÄeS ¼khík ykÔÞk íku Mk{Þu ®nËLkk
{ðk¤ðkËe LkuíkkykuLke su{ økktÄeS ytøkúuòuLke þw¼rLkck{kt
rðïkMk hk¾íkk níkk. òu fkuE Ãký {køkýe ÞkuøÞ Ëk¾÷k -
Ë÷e÷ MkkÚku MkhfkhLku øk¤u Wíkkhðk{kt ykðu íkku Mkhfkh íku
MkíÞLkku Mðefkh fhu Au íkuðwt íku {kLkíkk níkk. ykÚke «Úk{
rðïÞwØ{kt $ø÷ìLzLku {ËË fhðk ®nËeykuLku íku{ýu yÃke÷
fhe níke Ãkhtíkw «Úk{ rðïÞwØLke Mk{krÃík ÃkAe hku÷ux yìõx
(1919), sr÷Þktðk÷k çkkøkLkku níÞkfktz (1919) ðøkuhu fux÷kf
yuðk çkLkkðku çkLÞk fu suÚke økktÄeSLku ÷køÞwt fu ®nË{ktÚke
ytøkúus þkMkLk LkkçkqË fhðk{kt s ®nËeykuLkwt rník Au. ytøkúuòu
DE
ðuÃkkh fhðk ¼khík ykÔÞk níkk y™u ðÄkhu Mkkhe heíku ðuÃkkh
fhðkLkk ykþÞÚke hksfeÞ yrÄfkhku «kÃík fhðkLke Lkerík
yÃkLkkðe níke. íku{ktÚke íku{ýu ¼khík{kt yuf þÂõíkþk¤e rçkúrxþ
A
Mkk{úkßÞ MÚkkÃÞwt níkwt. ytøkúuòu fk[ku {k÷ MkMíkk ¼kðu ÷E síkk
y™u $ø÷ìLzLkkt fkh¾kLkktyku{kt ðÃkhkþe [eòu íkiÞkh fhe
AC
¼khík{kt íku {kU½k ¼kðu ðu[íkk. yk{, ¼khíkLkk ÷kufkuLkwt ykŠÚkf
þku»ký fhíkk ykÚke økktÄeS rðËuþe {k÷Lke ykÞkík s ¼khík{kt
çktÄ ÚkE òÞ y™u ytøkúuòuLkk ðuÃkkhLku {kuxku Vxfku Ãkzu íku{
EåAíkk níkk. suLkku {wÏÞ WÆuþ ðuÃkkh Au, yuðe ðuÃkkhe MkhfkhLkk
D
ðuÃkkhLku íkkuze Ãkkzðk{kt ykðu íku{s rðr¼LLk ûkuºku Mkhfkhe
Lkeríkyku y™u fkÞo¢{kuLkku çkrn»fkh ÚkkÞ íkku ykÃkkuykÃk íkuyku
N
ÃkkuíkkLke ËwfkLk çktÄ fheLku ÃkkuíkkLkk Ëuþ [kÕÞk òÞ. ykðk
NA
íkfoÚke økktÄeSyu yMknfkhLke [¤ð¤ þY fhe níke. íkuLkkt
¾tzLkkí{f (Lkfkhkí{f) y™u h[Lkkí{f yu{ çku ÃkkMkkt níkkt.
¾tzLkkí{f (Lkfkhkí{f) ÃkkMkwt :
KA
E.Mk. 1920Lkk fkìtøkúuMkLkk ðkŠ»kf yrÄðuþLk{kt yMknfkhLkku
Xhkð «[tz çknw{íkeÚke ÃkMkkh fhðk{kt ykÔÞku níkku. Xhkð
«{kýu MkhfkhLku ÷zík ykÃkðk Mkhfkhe Mk{kht¼ku, r¾íkkçkku,
þk¤k-fkì÷uòu, ÄkhkMk¼kyku, yËk÷íkku, MÚkkrLkf MðhkßÞLke
VE
MktMÚkkyku íkÚkk rðËuþe {k÷Lkku çkrn»fkh ÷kufkuyu fhðkLkku
níkku. ÷zíkLkku Vu÷kðku fhðk økktÄeSyu Ëuþ¼h{kt «ðkMk fÞkuo.
MktÏÞkçktÄ rðãkÚkeoykuyu þk¤k-fkì÷uòu Akuze ËeÄe. {kuxe
VI
MktÏÞk{kt rþûkfkuyu hkSLkk{kt ykÃÞkt. r[¥khtsLkËkMk, {kuíke÷k÷
LknuÁ, ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷, hksøkkuÃkk÷k[khe, hksuLÿ«MkkË suðk
òýeíkk ðfe÷kuyu ðfe÷kík Akuze y™u çkkfeLkwt SðLk ËuþLke
AR
Mkuðk{kt yÃkoý fÞwO. rðãkÚkeoykuyu MðÞtMkuðfku çkLke MkhfkhLku
Mknfkh ykÃkLkkhkykuLke Mkk{u rðhkuÄe Ëu¾kðku fÞko. ÷ðkËe
AG
yËk÷íkku [÷kðe. ykiãkurøkf fuLÿku, yMk{Lkk [kLkk çkøke[k
íkÚkk fku÷MkkLke ¾kýku{kt {sqhkuyu nzíkk÷ku Ãkkze.
yk Ëhr{ÞkLk r«LMk ykìV ðuÕMkLkwt ¼khík{kt ykøk{Lk ÚkÞwt.
IN
íkuLkk çkÄk fkÞo¢{kuLkku çkrn»fkh fhðk{kt ykÔÞku. íkuLkk
ykøk{LkLkk rËðMku (17 LkðuBçkh, 1921) Mk{økú ¼khík{kt
nzíkk÷ Ãkkzðk{kt ykðe. {wtçkE{kt økktÄeSyu yuf ònuh Mk¼k{kt
DH
rðËuþe fkÃkzLke nku¤e fhe.
h[Lkkí{f (nfkhkí{f) ÃkkMkwt :
Mkhfkhe Lkkufheyku AkuzLkkhLku hkuS - hkuxeLkk rðfÕÃk íkhefu
AN
hUrxÞk îkhk ¾kËe WíÃkLLk fhðk WÃkh ¼kh {qõÞku. ¾kËeLkwt
WíÃkkËLk fheLku rðËuþe fkÃkzLku ¼khík{kt ðu[kíkwt yxfkððkLkwt
níkwt. Mkhfkhe rþûkýLkku çkrn»fkh fhLkkh rþûkýÚke ðtr[ík
,G
Lk hnu íkuLkk rðfÕÃk íkhefu hk»xÙeÞ þk¤k-fkì÷uòu (rðãkÃkeXku)
þY fhðk{kt ykðe. Ëk.ík., økqshkík rðãkÃkeX (y{ËkðkË),
rçknkh rðãkÃkeX, fkþe rðãkÃkeX ðøkuhu. rðËuþe {k÷Lkku
MY
çkrn»fkh fhe íkuLkk rðfÕÃkYÃku MðËuþe {k÷Lkkt WíÃkkËLk, ¾heËe
y™u ðÃkhkþ WÃkh ¼kh {qfðk{kt ykÔÞku. yk WÃkhktík ËkYçktÄe,
yMÃk]~ÞíkkrLkðkhý, ®nËw-{wÂM÷{ yufíkk suðk h[Lkkí{f
fkÞo¢{ku nkÚk Ähðk{kt ykÔÞk. ÷zík [÷kððk MðhkßÞ Vtz
Q¼wt fhðk{kt ykÔÞwt.
[kihe[kihkLkku çkLkkð y™u ÷zík - {kufqVe :
yMknfkhLke [¤ð¤ Ëuþ¼h{kt y®nMkf heíku Ãkqhk WíMkknÚke
[k÷e hne níke. ÷kufku{ktÚke fkhkðkMk y™u Mkhfkhe Ë{LkLkku
¼Þ LkkçkqË ÚkÞku níkku. þnuh y™u rþrûkík {æÞ{ðøkoLke ÷zík{kt
nðu {sqhku y™u økk{zktLkk ¾uzqíkku Ãký {kuxe MktÏÞk{kt òuzkðk
÷køÞk níkk. økktÄeS çkkhzku÷e íkk÷wfk{kt Lkk - fhLkwt yktËku÷Lk
þY fhðk òíku çkkhzku÷e økÞk Ãkhtíkw íÞkt y®nMkf ÷zík þY
ÚkkÞ íku yøkkW W¥kh«Ëuþ{kt økkuh¾Ãkwh LkSf [kihe[kihk økk{u
yuf Mkh½Mk Ãkh Ãkku÷eMkkuyu çkuVk{ økku¤eçkkh fÞkuo. fux÷kf
÷kufku {kÞko økÞk y™u ½ðkÞk. Ãkku÷eMkkuyu íku{Lke fkhíkqMkku
¾qxe økE íÞkhu Úkkýk{kt ¼hkELku çkkhýkt ðkMke ËeÄkt. W~fuhkÞu÷k
÷kufkuyu íkuLku ykøk ÷økkze. íku{kt Ãkku÷eMkLkk 22 {kýMkku {hý
ÃkkBÞk. yk ®nMkf «MktøkÚke økktÄeSLku yíÞtík Ëw:¾ ÚkÞwt. íku{ýu
y®nMkf heíku ÷zík [k÷u íkku yuf ðhMk{kt MðhkßÞ yÃkkððkLke
ònuhkík fhe níke Ãkhtíkw yk çkLkkðÚke íku{Lku ÷køÞwt fu ÷kufku
y®nMkkLkk rMkØktíkLku nS çkhkçkh Mk{S þõÞk LkÚke. {kxu
íku{ýu yktËku÷LkLku Mk{uxe ÷uðkLkwt Wr[ík {kLÞwt. ÷zík çktÄ hnuíkkt
yk¾ku Ëuþ rLkhkþk{kt økhfkð ÚkE økÞku. fux÷kf ËuþLkuíkkykuyu
økktÄeSLkk rLkýoÞLke xefk fhe. Mkhfkhu økktÄeSLke ÄhÃkfz
fhe. íku{Lkk WÃkh hksÿkunLkku fuMk [÷kðe A ð»koLke fuËLke
Mkò fhðk{kt ykðe.
21
Mðhks ÃkûkLke MÚkkÃkLkk :
÷kufku{kt ykðu÷e hksfeÞ òøk]ríkLku xfkðe hk¾ðkLkk nuíkwÚke
yMknfkhLke ÷zík - {kufqVe çkkË r[¥khtsLkËkMk {wLkþe y™u
{kuíke÷k÷ LkunÁyu Mðhks ÃkûkLke h[Lkk fhe. íku{Lkku nuíkw
ÄkhkMk¼kyku{kt «ðuþe MkhfkhLke yÞkuøÞ LkeríkykuLkku rðhkuÄ
fhðkLkku níkku.
MkkÞ{Lk fr{þLk (1927)Lkku çkrn»fkh :
®nËLku MkwÄkhk ykÃkðkLkk nuíkwÚke Mkhfkhu LkðuBçkh, 1927{kt
Mkh òìLk MkkÞ{LkLkk yæÞûkÃkËu yuf fr{þLkLke h[Lkk fhe.
®nËLku MkwÄkhk ykÃkðkLkk nkuÞ íÞkhu íku fuðk y™u fux÷k nkuðk
òuEyu íku òýðk {kxu fr{þLk{kt ®nËe MkÇÞku nkuðk òuEyu,
fkhý fu ®nËeyku s ®nËeykuLkkt Ëw:¾-ËËoLku ðÄkhu Mkkhe heíku
Mk{síkk nkuÞ Ãkhtíkw fr{þLkLkk Mkkík MkÇÞku{ktÚke yuf Ãký
MkÇÞ ¼khíkeÞ Lk nkuðkÚke fkìtøkúuMk Mkrník ¼khíkLkk çkÄk hksîkhe
Ãkûkkuyu íkuLkku rðhkuÄ fÞkuo.
AN
MkkÞ{Lk fr{þLkLkk MkÇÞku {wtçkE çktËhu QíkÞko íku rËðMku yk¾k
Ëuþ{kt nzíkk÷ku, Mkh½Mkku y™u Mk¼kyku îkhk íkuLkku rðhkuÄ
fhðk{kt ykÔÞku. Ëu¾kðfkhkuyu ‘MkkÞ{Lk ÃkkAku ò’Lkkt Mkqºkkuðk¤k
ðkðxk VhfkÔÞk. ÷knkuh{kt ÷k÷k ÷sÃkíkhkÞu fkZu÷k yuf
Mkh½Mk Ëhr{ÞkLk ÷k÷k ÷sÃkíkhkÞ WÃkh Mk¾ík ÷kXe{kh
,G íkk÷wfkLkk ¾uzqíkkuyu {nuMkq÷ Lk ¼ÞwO. srÃík{ktÚke çk[ðk ykþhu
ÚkÞku. Úkkuzk rËðMk çkkË íku{Lkwt {]íÞw ÚkÞwt. íkuLkkÚke ÷kufkuLke
MY
hk»xÙeÞ ¼kðLkk ðÄw Mkíkus çkLke.
Ãkqýo MðhksLkku Xhkð :
yk Ëhr{ÞkLk sðknh÷k÷ LknuÁ y™u Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍLke
ykøkuðkLke nuX¤ fkìtøkúuMk{kt ÞwðkLk LkuíkkykuLkwt sqÚk WËÞ ÃkkBÞwt.
DE
íkuyku Ãkqýo MðhksLkk rn{kÞíke níkk. {kuíke÷k÷ LknuÁ íkífk¤
MktMÚkkrLkf Mðhks {¤u íkuLkkÚke Mktíkku»k {kLkLkkhk níkk. ykÚke
çktLku ðå[u Mk{kÄkLk MðYÃku fku÷fkíkk yrÄðuþLk{kt yuðwt
A
Xhkððk{kt ykÔÞwt fu E.Mk. 1929Lke yk¾h MkwÄe{kt MkktMÚkkrLkf
Mðhks ykÃkðk{kt Lk ykðu íkku Ãkqýo Mðhks {ktøkðk{kt ykðþu.
AC
ytíku fkìtøkúuMkLkwt yrÄðuþLk sðknh÷k÷ LknuÁLkk «{w¾ÃkËu
÷knkuh{kt {éÞwt. MkktMÚkkrLkf Mðhks ykÃkðk{kt ykÔÞwt Lk níkwt
íkuÚke 31 rzMkuBçkh, 1929Lke {Ähkíku MktÃkqýo MðhkßÞLke
{køkýeLkku Xhkð ¾wÕ÷k yrÄðuþLk{kt økktÄeSyu hsq fÞkuo su
D
MkðkoLkw{íku ÃkMkkh ÚkÞku. íÞkh çkkË 26{e òLÞwykhe, 1930Lku
N
rËðMku MðkíktºÞLkk þÃkÚk ÷uðk{kt ykÔÞk íku {wsçk «ríkð»ko yk¾k
Ëuþ{kt 26 òLÞwykheyu «Úk{ ðkh MðkíktºÞ rËLk QsððkLkwt
NA
Lk¬e fhðk{kt ykÔÞwt.
MkrðLkÞ fkLkqLke¼tøkLke [¤ð¤ (1930) :
y{ËkðkË{kt {¤u÷e fkìtøkúuMkLke fkhkuçkkhe Mkr{ríkyu Ãkqýo
KA
MðhksLke «krÃík {kxu MkrðLkÞ fkLkqLk¼tøk (yÞkuøÞ Mkhfkhe
fkÞËkLkku rðLkÞ Mkrník ¼tøk fhðku)Lke [¤ð¤ þY fhðkLkku
yrÄfkh økktÄeSLku ykÃÞku. økktÄeSyu LkðMkkhe rsÕ÷kLkk Ëktze
økk{Lkk ËrhÞkrfLkkhu sE {eXkLkk fkÞËkLkku ¼tøk fhðkLkwt
VE
Lk¬e fÞwO. 12{e {k[uo Mkkçkh{íke yk©{ (y{ËkðkË)Úke
Ëktzefq[ þY ÚkðkLke níke íku á~Þ Lkshu òuðk {kxu ËuþrðËuþLkk
nòhku ÷kufku ¼uøkk ÚkÞk. Ëhhkus Mkktsu Úkíke yuf «kÚkoLkkMk¼k{kt
VI
økktÄeSyu fÌkwt, ‘{khku sL{ rçkúrxþ Mkk{úkßÞLkku Lkkþ fhðk
{kxu s ÚkÞku Au... nwt fkøkzk... fqíkhkLku {kuíku {heþ Ãký
Mðhks ÷eÄk rðLkk yk yk©{{kt Ãkøk {qfðkLkku LkÚke.’
AR
Ëktzefq[ :
12{e {k[o, 1930Lkk rËðMku Mkðkhu ‘þqh Mktøkúk{fku Ëu¾ ¼køku
Lknª’, yu økeík íkÚkk ‘nrhLkku {khøk Au þqhkLkku’ ¼sLk økðkÞk
AG
çkkË ÃkkuíkkLkk 78 MkkÚkeyku Mkrník Ëktzefq[ þY fhe. 370
rf{e sux÷e fq[ fhe Ãk[eMk{k rËðMku økktÄeS 5{e yur«÷u
Ëktze ÃknkUåÞk. 6êe yur«÷u økktÄeSyu ËrhÞkfktXuÚke [Ãkxe
{eXwt WÃkkzeLku {eXkLkk fkÞËkLkku ¼tøk fÞkuo. íku MkkÚku nòhku
IN
÷kufkuLkku økøkLk¼uËe LkkË økkS QXâku : ‘Lk{f fk fkÞËk íkkuz
rËÞk’. {eXkLke [Ãkxe ¼híkkt yu Þ¿kÃkwÁ»k çkkuÕÞk fu ‘rçkúrxþ
DH
Mkk{úkßÞLke E{khíkLkk ÃkkÞk{kt nwt ykÚke ÷qýku ÷økkzwt Awt.’ yk
MkkÚku økwshkík íkÚkk ¼khíkLke «ò{kt y¼qíkÃkqðo òøk]rík ykðe.
yk¾k Ëuþ{kt MkrðLkÞ fkLkqLk¼tøkLke [¤ð¤ þY ÚkE.
Lkk-fhLke ÷zík :
økwshkík, W¥kh«Ëuþ y™u çktøkk¤Lkk r{ËLkkÃkwh rsÕ÷k{kt {nuMkq÷
Lk ¼hðkLkku «[kh fhðk{kt ykÔÞku. økwshkíkLkk çkkuhMkË y™u
çkkhzku÷e íkk÷wfkyku{kt Lkk-fhLke ÷zík [k÷e. çkkhzku÷e
[kh nòh ¾uzqík fwxwtçkkuyu rnshík fhe y™u Ãkkt[ {rnLkk
MkwÄe çknkh hÌkk. ¾uzk rsÕ÷kLkk hkMk økk{Lkk ¾uzqíkkuyu {nuMkq÷
Lk ¼ÞwO. íkuykuyu Mkhfkhe y{÷ËkhkuLkku çkrn»fkh fÞkuo yLku
økk{{ktÚke rnshík fheLku Lkk-fhLke ÷zíkLku MkV¤ çkLkkðe.
yøkíÞLkk MkíÞkøkúnku :
økktÄeSLke yÃke÷Lku {kLk ykÃkeLku {eXkLkk fkÞËkLkk ¼tøk MkkÚku
nòhku †eyku íkÚkk ÃkwÁ»kkuyu rðËuþe fkÃkz íkÚkk ËkYLke ËwfkLkku
WÃkh þktík rÃkfu ®xøk fÞwO. ¾kËe«[kh íkÚkk yMÃk] ~Þíkk-
rLkðkhýLkku fkÞo¢{ Ëuþ¼h{kt þY ÚkÞku. rËÕne{kt 1600
†eykuyu rÃkfu®xøk fheLku ÄhÃkfz ðnkuhe ÷eÄe. Mkwhík{kt
{eXwçknuLk rÃkrxx y™u ÃkqßÞ fMíkqhçkkLke ykøkuðkLke nuX¤
{kuxe MktÏÞk{kt †eykuyu rÃkfu®xøk - fkÞo{kt ¼køk ÷eÄku. {wtçkE
y™u {æÞ «ktíkku{kt E{khíke ÷kfzkt fkÃkeLku MkrðLkÞ fkLkqLk¼tøk
fhðk{kt ykÔÞku.
økktÄeSyu Mkwhík rsÕ÷kLkk ÄhkMkýkLkk {eXkLkk yøkhku WÃkh
nÕ÷ku ÷E sðkLkku EhkËku ònuh fÞkuo. íku{Lke ÄhÃkfz fhðk{kt
ykðe. íku{Lkk ÃkAe ykøkuðkLke Mkt¼k¤Lkkh yççkkMk íkiÞçkSLke
Ãký ÄhÃkfz ÚkE. íkuÚke MkhkursLke LkkÞzwLke ykøkuðkLke nuX¤
50-50 MkirLkfkuLke ºký xwfzeyku ÄhkMkýk sðk Lkef¤e. Ãkku÷eMku
íku{Lke ÄhÃkfz fheLku íku{Lku Akuze {qõÞkt. 21 {uLkk rËðMku
E{k{ MkknuçkLke ykøkuðkLke Lke[u 2500 MðÞtMkuðfkuyu {eXkLkk
yøkhku WÃkh nÕ÷ku fÞkuo. {wtçkE LkSf ðzk÷kLkk {eXkLkk yøkhku
WÃkh 1500 {kýMkkuyu ÄMkkhku fÞkuo. yu s heíku Äku÷uhk y™u
ðeh{økk{{kt Ãký {eXkLkk fkLkqLkLkku ¼tøk fhðk{kt ykÔÞku.
MkhfkhLke Ë{LkLkerík :
fkìtøkúuMkLku økuhfkÞËuMkh MktMÚkk ònuh fhðk{kt ykðe. MktMÚkkLke
r{÷fíkku sÃík fhðk{kt ykðe. y¾çkkhku WÃkh fzf rLkÞtºkýku
÷kËðk{kt ykÔÞkt. y¾çkkhku ÃkkMkuÚke ò{eLk ÷uðk{kt ykÔÞk.
[¤ð¤Lku f[ze Lkk¾ðk Ãkku÷eMku ËuþLkk rðr¼LLk ¼køkku{kt
22
÷kufku WÃkh yMkÌk ºkkMk økwòÞkuo. 90,000 {kýMkkuLku su÷{kt
Ãkqhðk{kt ykÔÞk íkkuÃký ÷zík Ãkwhòuþ{kt [k÷w s hne.
Ëhr{ÞkLk{kt ÷tzLk{kt E.Mk. 1930{kt «Úk{ økku¤{uS Ãkrh»kË
¼hðk{kt ykðe. fkìtøkúuMkLkk yuf Ãký «ríkrLkrÄyu íku{kt nkshe
Lk ykÃke. íkuÚke íku{kt fkuE yøkíÞLkku rLkýoÞ ÷E þfkÞku Lkrn.
yu ÃkAe {k[o, 1931{kt økktÄe-EŠðLk fhkh ÚkÞk. íku {wsçk
çkÄk MkíÞkøkúne fuËeykuLku su÷{wõík fhðk{kt ykÔÞk. [¤ð¤
{kufqV hk¾ðk{kt ykðe. Mkhfkh Ãkûku fhkh¼tøk ÚkÞkLkk çkLkkðku
çkLkðk Aíkkt ËuþLkwt rðþk¤ rník ÷ûk{kt hk¾e çkeS økku¤{uS
Ãkrh»kË (1931){kt fkìtøkúuMkLkk yuf{kºk «ríkrLkrÄ íkhefu økktÄeSyu
nkshe ykÃke Ãkhtíkw íku{kt fku{e «&™Lkku Wfu÷ Lk ykðíkkt Ãkrh»kË
rLk»V¤ økE. økktÄeS rLkhkþ ÓËÞu ÃkkAk VÞko.
÷zíkLkku çkeòu íkçk¬ku (1932) :
økktÄeS $ø÷ìLzÚke ÃkkAk VÞko íku Ãknu÷kt EŠðLkLku çkË÷u rð®÷øzLk
ðkEMkhkìÞ íkhefu rLkÞwÂõík ÃkkBÞku níkku. íku fzf LkeríkLkku ykøkúne fku{e [wfkËku y™u ÃkqLkk fhkh (1932) :
níkku. ykÚke W¥kh«Ëuþ{kt sðknh÷k÷ LknuÁ, ÃkwÁ»kku¥k{ËkMk
xtzLk ðøkuhu íkÚkk ðkÞÔÞ MkhnË «ktík{kt yçËw÷ økVkh¾kLk,
íku{Lkk ðze÷çktÄw zkì. ¾kLkMkknuçk ðøkuhuLke ÄhÃkfz fhðk{kt
ykðe. økktÄeSyu Ëuþ{kt ÃkkAk Vhe «ktíkkuLkk «ríkrLkrÄyku ÃkkMkuÚke
Mkhfkhe sw÷{kuLkk ynuðk÷ {u¤ÔÞk. íku ytøku ðkEMkhkìÞLku
VrhÞkË fhe Ãkhtíkw Mkhfkhu æÞkLk Lk ykÃkíkkt VheÚke MkrðLkÞ
fkLkqLk¼tøkLke ÷zík þY fhðkLkku fkìtøkúuMku Xhkð fÞkuo. ykøkuðkLkku ðå[u ‘ÃkqLkk-fhkh’ ÚkÞk. íku {wsçk fku{e [wfkËk{kt ykÃkðk{kt
ÃkkuíkÃkkuíkkLkk «ktík{kt íkiÞkhe {kxu økÞk. Ëhr{ÞkLk{kt økktÄeS,
DE
ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ íkÚkk çkeò ykøkuðkLkkuLke ÄhÃkfz fhðk{kt
ykðe. fux÷kf Lkðk ðxnwf{ku çknkh Ãkkzðk{kt ykÔÞk.
fkìtøkúuMkLke çkÄe Mkr{ríkyku WÃkh «ríkçktÄ {wfkÞku.
A
÷zíkLkkt {wÏÞ ÷ûkýku :
÷kufkuyu çk{ýk ðuøkÚke ÷zík þY fhe. MkhfkhLkk ðxnwf{Lkku
AC
¼tøk fheLku Mk¼kyku, Mkh½Mkku, økwÃík ÃkrºkfkykuLkwt «fkþLk,
Lkk-fhLke ÷zík, {eXkLkwt WíÃkkËLk, rÃkfu®xøk ðøkuhu fkÞo¢{ku
[k÷w hk¾ðk{kt ykÔÞk. «ríkçktÄ Aíkkt rËÕne{kt fkìtøkúuMkLkwt ðkŠ»kf
yrÄðuþLk ¼he ÄhÃkfzku ðnkuhðk{kt ykðe. yk ÷zík{kt
D
fux÷kf «Ëuþku{kt ÃkhËuþe fkÃkz, rçkúrxþ çkìtfku, ðe{k ftÃkLkeyku,
rçkúrxþ Ëðkyku, ÃkhËuþe ¾ktz, fuhkuMkeLk ðøkuhu ík{k{ {k÷Lkk økktÄeÞwøkLkkt yLÞ hk»xÙeÞ yktËku÷Lk{kt E.Mk. 1940-41{kt
N
çkrn»fkh {kxu ¾kMk MkÃíkknku QsðkÞkt. ÷zík Ëhr{ÞkLk yuf ÔÞÂõíkøkík MkíÞkøkún fhðk{kt ykÔÞku íkÚkk E.Mk. 1942{kt ‘rnLË
NA
ytËks {wsçk 1,00,000 {kýMkkuLku su÷{kt Ãkqhðk{kt ykÔÞkt. Akuzku’ [¤ð¤ þYykík fhðk{kt ykðe.
KA
——×——×——×——————×——×——×——
VE
VI
íku{kt nòhku †eyku y™u {kuxe MktÏÞk{kt çkk¤fkuLkku Ãký Mk{kðuþ
AR
Úkíkku níkku. íkuLkkÚke ÷zíkLkku swMMkku çk{ýku ÚkÞku. Mk¼k-Mkh½Mk
WÃkh ÷kXe{kh íkÚkk økku¤eçkkhLkk çkLkkðku Mkk{kLÞ çkLÞk.
ðíko{kLkÃkºkkuLke ÷k¾ku YrÃkÞkLke ò{eLkøkeheyku sÃík fhðk{kt
AG
ykðe.
rðrþü «ð]r¥kyku : økwshkík, W¥kh«Ëuþ y™u çktøkk¤{kt Lkk-
fhLke ÷zík [k÷e. rçknkh y™u çktøkk¤Lkkt fux÷ktf MÚk¤kuyu
IN
[kufeËkh-fh Lk ¼hðkLke ÷zík [k÷e. {æÞ«Ëuþ, ðhkz,
fýkoxf, W¥kh«ËuþLkk fux÷kf ¼køkku íkÚkk [uLLkkE y™u
rçknkh{kt støk÷Lkk fkÞËkLkku ¼tøk fhðkLke ÷zík [k÷e. yk
DH
WÃkhktík økktÄerËLk, þneËrËLk, æðsrËLk, ÃkuþkðhrËLk ðøkuhu
rËLk Qsððk{kt ykÔÞk. fkìtøkúuMkLkk ðkŠ»kf yrÄðuþLkLke su{
«ktíkku{kt yLku rsÕ÷kyku{kt «ríkçktÄLku yðøkýeLku Ãkrh»kËku
AN
¼hðk{kt ykðe.
ykìøkMx, 1932{kt $ø÷ìLzLkk ðzk«ÄkLk hk{Mku {ufzkuLkkÕzu
‘fku{e [wfkËku’ ònuh fÞkuo. íku {wsçk nrhsLkku (Ër÷íkku)Lku
,G
Ãký rnLËwykuÚke y÷øk økýeLku y÷øk {íkËkh - {tz¤ku ykÃkðk{kt
ykÔÞkt. íkuLkk rðhkuÄ{kt ÃkqLkk LkSf Þhðzk su÷{kt økktÄeSyu
yk{hýktík WÃkðkMk ykËÞko. fkìtøkúuMkLkk yøkúýeyku yLku
MY
zkì.yktçkuzfh ðå[uLke {tºkýkykuÚke, økktÄeS yLku yktçkuzfh
ykðe níke íkuLkk fhíkkt ½ýe ðÄkhu çkuXfku Ër÷íkku (nrhsLkku)Lku
ykÃkðk økktÄeS Mkt{ík ÚkÞk. ÃkqLkk-fhkhLkku yuf MkwÄkhk íkhefu
Mkhfkhu Mðefkh fÞkuo. Ër÷íkku {kxuLkkt y÷øk {íkËkh-{tz¤ku
hË fhðk{kt ykÔÞkt. økktÄeSyu WÃkðkMk Akuzâk.
yMÃk]~Þíkk-rLkðkhý :
WÃkðkMk Akuzâk ÃkAe økktÄeSyu íku{Lkwt æÞkLk yMÃk]~Þíkk-
rLkðkhý íkhV furLÿík fÞwO. økktÄeSLke rðLktíkeLku {kLk ykÃkeLku
Ëuþ¼h{kt yLkuf MÚk¤kuyu {trËhku yLku ònuh fqðk Ër÷íkkuLkk
WÃkÞkuøk {kxu ¾wÕ÷kt {qfðk{kt ykÔÞkt. nrhsLk Mkuðf Mkt½Lke
MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe (1932), suýu yMÃk]~Þíkk - rLkðkhýLku
ûkuºku {n¥ðLke fk{økehe çkòðe.
23
 07. økktÄeÞwøkLkkt hk»xÙeÞ yktËku÷Lkku-2
ÞwhkuÃk{kt s{oLkeLkkt MkiLÞkuyu 1939Lkk MkÃxuBçkhLke Ãknu÷e íkkhe¾u
Ãkku÷ìLz WÃkh yk¢{ý fhíkktLke MkkÚku s rîíkeÞ rðïÞwØLke þYykík
ÚkE. s{oLke rðÁØ $ø÷ìLz y™u £kLMku ÞwØLke ½ku»kýk fhe.
ðkEMkhkìÞ r÷Lkr÷Úkøkkuyu ®nËLkk Lkuíkkyku fu furLÿÞ ÄkhkMk¼kLke
Mk÷kn ÷eÄk rðLkk ¼khíkLku $ø÷ìLzLkk Ãkûku ÞwØ{kt Mkk{u÷ fhe
ËeÄwt. fux÷kf ðxnwf{ku Ãký çknkh Ãkkzâk. fkìtøkúuMk {nkMkr{ríkyu
¼khíkLku Mðíktºk Ëuþ ònuh fhðkLke {køkýe fhe. $ø÷ìLz
÷kufþkneLkku «[kh fhíkwt níkwt Ãkhtíkw ¼khík{kt ÔÞÂõík-MðkíktºÞ,
ònuhMk¼kyku yLku Ëu¾kðku WÃkh ytfwþ {qfðk{kt ykÔÞku níkku.
«ktríkf MkhfkhkuLku ÞwØLkeríkLkku y{÷ fhðkLkwt sýkðeLku íku{Lku
Mk¥kkneLk çkLkkðe Ëuðk{kt ykðe níke. íkuÚke fkìtøkúuMk fkhkuçkkhe Mkr{ríkyu
çkÄkt fkìtøkúuMke «ÄkLk{tz¤kuLku hkSLkk{kt ykÃke Ëuðk sýkÔÞwt. íku
«{kýu ykìõxkuçkh, 1939{kt ykX «ktíkku{ktÚke fkìtøkúuMk «ÄkLk{tz¤kuyu
AN
hkSLkk{kt ykÃke ËeÄkt.
ykìøkMx ykìVh :
fkìtøkúuMkLkk Lkuíkkyku {kLkíkk níkk fu $ø÷ìLz {w~fu÷e{kt nkuðkÚke
rçkúrxþ ®nËLke Mkhfkh fkìtøkúuMkLkku MkkÚk ÷uðk íkiÞkh Úkþu Ãkhtíkw
fkìtøkúuMkLke Mkt{rík rðLkk MkhfkhLku ®nË{ktÚke MkirLkfku y™u LkkýktLke
,G ðMkkuLkk Ëhçkkh økkuÃkk¤ËkMk ËuMkkE yLku ¼Âõík÷û{e ËuMkkE,
{ËË {¤íke níke. ð¤e, fkìtøkúuMk rMkðkÞLkk ÃkûkkuLkku MkhfkhLku
MY
xufku níkku Aíkkt ykìøkMx, 1940{kt ðkEMkhkìÞu ònuh fÞwO fu
ÞwØ ÃkwÁt ÚkÞk ÃkAe ®nËLkwt çktÄkhý ½zðk yuf Mkr{rík Lke{ðk{kt
ykðþu. ÞwØ Ëhr{ÞkLk íkuLke fkhkuçkkhe Mkr{rík{kt íkÚkk ÞwØ-
Mk÷knfkh Mkr{rík{kt ¼khíkLkk LkuíkkykuLku Lke{ðkLke Ãký
DE
ðkEMkhkìÞu íkiÞkhe çkíkkðe. hkòyku íkÚkk ÷½w{íkeykuLkk hûkýLkk
çknkLkk ík¤u fku{e y™u ðøkeoÞ ík¥ðkuLku W¥kusLk ykÃkðk{kt
ykÔÞwt. Ãkrhýk{u fkìtøkúuMku íkuLkku yMðefkh fÞkuo.
A
ÔÞÂõíkøkík MkíÞkøkún :
AC
ykìøkMx, 1940{kt ðÄko ¾kíku {¤u÷e fkìtøkúuMk fkhkuçkkhe Mkr{ríkyu
Xhkð fÞkuo fu «òLkkt {kLk, ykçkY y™u MðkíktºÞLkwt hûký
fhðk ÷zík [÷kððe yu fkìtøkúuMkLke Vhs Au. økktÄeSyu Mkhfkh
Mk{ûk {køkýe {qfe fu y{Lku y®nMkf heíku y{khe ÞwØrðhkuÄe
D
LkeríkLkku íkÚkk ÞwØ ytøkuLkk «ÞkMkkuLkku yMknfkh fhðkLkku «[kh
fhðk Ëuðk{kt ykðu íkku fkìtøkúuMk MkrðLkÞ fkLkqLk¼tøkLkku fkÞo¢{
N
{kufqV hk¾þu. yu ÃkAe fkìtøkúuMku Ëuþ{kt MkíÞkøkún ÞkusðkLke
sðkçkËkhe økktÄeSLku MkkUÃke. rðïÞwØLkk Mk{Þu økktÄeS
NA
MkhfkhLke {w~fu÷eyku ðÄkhðk {køkíkk Lk níkk. íkuÚke ÔÞÂõíkøkík
MkíÞkøkún þY fhðkLkwt íku{ýu Lk¬e fÞwO.
økktÄeSyu «Úk{ ÔÞÂõíkøkík MkíÞkøkúne íkhefu rðLkkuçkk ¼kðuLke
KA
ÃkMktËøke fhe, fkhý fu rðLkkuçkk Ãknu÷uÚke h[Lkkí{f fkÞo
fhíkk níkk yLku MkíÞkøkúne íkhefuLkkt íku{Lkkt Wå[ Äkuhýku {kxu
økktÄeSLku íku{Lkk{kt ©Øk níke. 17{e ykìõxkuçkh, 1940Lkk
hkus ðÄko LkSf ÃkðLkkh økk{u rðLkkuçkkyu ÞwØrðhkuÄe ¼k»ký
VE
ykÃkeLku ÔÞÂõíkøkík MkíÞkøkúnLke þYykík fhe. Ãkkt[{u rËðMku
yux÷u fu 22{e ykìõxkuçkhu Mkhfkhu íku{Lke ÄhÃkfz fheLku
ºký {kMkLke Mkò Vxfkhe.
VI
sðknh÷k÷ LknuÁyu W¥kh«ËuþLkk rsÕ÷kyku{kt ònuhMk¼kyku
AR
ÞkuS ÷kufkuLku ÷zíkLkku ÏÞk÷ ykÃÞku. yu ÃkAe íkuyku MkíÞkøkún
þY fhu íku Ãknu÷kt s íku{Lke ÄhÃkfz fhe íku{Lku [kh ð»koLke
Mk¾ík fuËLke Mkò fhðk{kt ykðe. y{ËkðkË{kt ðÕ÷¼¼kELke
®nË Mkthûký Äkhk nuX¤ ÄhÃkfz fhðk{kt ykðe. íku{Lku Ãký
AG
su÷{kt hk¾ðk{kt ykÔÞk. yk{, LkðuBçkh, 1940Lkk ytík Ãknu÷kt
{kuxk ¼køkLkk fkìtøkúuMke ykøkuðkLkku, fkìtøkúuMk {nkMkr{ríkLkk MkÇÞku,
{kS «ÄkLkku, MktMkËeÞ Mkr[ðku ðøkuhuLku Ãkfze ÷uðk{kt ykÔÞk.
IN
÷kufku{kt fkìtøkúuMkLke ÞwØ - rðhkuÄe LkeríkLkku «[kh fhðk †eyku
Mkrník nòhku MkíÞkøkúneyku rðrðÄ MÚk¤kuÚke rËÕne íkhV fq[
fhe økÞk. Ë{Þtíke Ä{korÄfkhe y™u MkÞwoíkkE Äkuºkuyu fkìtøkúuMkLkk
DH
h[Lkkí{f fkÞo¢{ y™u MkíÞkøkúnLkku MktËuþku yutþe økk{ku{kt
ÃknkU[kzâku níkku. y™uf MkíÞkøkúneykuyu ÄhÃkfzku ðnkuhe ÷uðkLkwt
ÃkMktË fÞwO. ÔÞÂõíkøkík MkíÞkøkún{kt yk¾k Ëuþ{ktÚke ºkeMk nòh
WÃkhktík fkÞofhku su÷{kt økÞk. íku{Lke ÃkkMkuÚke YrÃkÞk A ÷k¾Lkku
Ëtz ðMkq÷ fhðk{kt ykÔÞku. økwshkík{kt {kuhkhS ËuMkkE, ¼Y[Lkk
zkì. [tËw÷k÷ ËuMkkE, MkwhíkLkk fLkiÞk÷k÷ ËuMkkE, ¾uzk rsÕ÷kLkk
fw{khe {rýçknuLk ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ ðøkuhuyu ÔÞÂõíkøkík
MkíÞkøkún{kt ¼køk ÷E ÄhÃkfzku ðnkuhe níke.
rzMkuBçkh, 1941{kt Mkhfkhu çkÄkt MkíÞkøkúneykuLku Akuze ËeÄkt.
òLÞwykhe, 1942{kt rðïÞwØ{kt çkË÷kÞu÷k MktòuøkkuLku æÞkLk{kt
hk¾eLku fkìtøkúuMkLke fkhkuçkkhe Mkr{ríkyu ÔÞÂõíkøkík MkíÞkøkún
çktÄ fhðkLkku rLkýoÞ fÞkuo.
‘®nË Akuzku’ yktËku÷Lk :
yur«÷, 1942Úke økktÄeSyu ÃkkuíkkLkk rð[khku «økx fhðk {ktzâk
fu ytøkúuòuyu ðu¤kMkh ®nË Akuze sðwt òuEyu. sw÷kE, 1942{kt
fkìtøkúuMk fkhkuçkkheyu Xhkð fÞkuo fu rçkúrxþ Mkhfkh ®nË{ktÚke
[kÕÞk sðkLke Ëh¾kMík Lk Mðefkhu íkku ËuþÔÞkÃke ÷zík [÷kððe.
{wtçkE{kt {¤u÷e fkìtøkúuMk {nkMkr{ríkLke çkuXf{kt 8{e ykìøkMx,
1942Lke hkºku ‘®nË Akuzku’ Lkk{Úke yku¤¾kíkku Xhkð ÃkMkkh
fhðk{kt ykÔÞku. íkuLkk xufk{kt økktÄeSyu fÌkwt fu, ‘yksu AwÃkkELku
fþwt fhðwt LkÚke. yk ¾wÕ÷ku çk¤ðku Au. {nkMk¼k {kxu íkku
yux÷wt hnu Au - fhUøku Þk {hUøku.’
÷zíkLke þYykík :
fkìtøkúuMk {nkMkr{ríkLke çkuXf 8{e ykìøkMxLke {kuze hkºku Ãkqhe
ÚkE. 9{e ykìøkMxLke ðnu÷e Mkðkhu økktÄeS, ðÕÕk¼¼kE,
sðknh÷k÷ LknuÁ, {ki÷kLkk ykÍkË WÃkhktík yk¾k Ëuþ{ktÚke
ykøkuðkLk fkìtøkúuMke LkuíkkykuLke ÄhÃkfz fhðk{kt ykðe. fkìtøkúuMkLke
{nkMkr{rík, «ktríkf rsÕ÷k y™u íkk÷wfk Mkr{ríkyku økuhfkÞËuMkh
ònuh fhðk{kt ykðe. ðíko{kLkÃkºkku WÃkh «ríkçktÄku {qfðk{kt
ykÔÞk. «ktríkf y™u rsÕ÷k fûkkLkk fkìtøkúuMke LkuíkkykuLku Ãký
Ãkfze ÷uðk{kt ykÔÞk.
økktÄeS Mkrník çkÄk ËuþLkuíkkykuLke ÄhÃkfzLku Ãkrhýk{u ËuþLkkt
þnuhku íkÚkk økk{ku{kt yufkyuf Mk¾ík nzíkk÷ku Ãkze, Mkh½Mkku
fkZðk{kt ykÔÞkt y™u Ëu¾kðku Þkusðk{kt ykÔÞk. 9{e ykìøkMxu
y{ËkðkË, {wtçkE íkÚkk Ãkqýu{kt íkkuVkLkku Vkxe LkeféÞkt. íku rËðMku
24
{wtçkE yLku y{ËkðkË{kt økku¤eçkkhku ÚkÞk, íkuÚke ÷kufku hku»ku
¼hkÞk.
nzíkk÷ku :
ËuþLkkt y™uf þnuhku íkÚkk økk{ku{kt ÷kufkuyu yufkyuf nzíkk÷ku
Ãkkze. fkh¾kLkktyku{kt {sqhkuyu nzíkk÷ku Ãkkze. ÷ktçkk Mk{Þ
MkwÄe ðuÃkkh-ÄtÄk çktÄ hÌkk. s{þuËÃkwhLkk ÷ku¾tzLkk fkh¾kLkk{kt
íkÚkk {wtçkE y™u [uLLkkELke fkÃkzLke r{÷ku{kt nzíkk÷ku Ãkze.
y{ËkðkËLke fkÃkzLke 75 r{÷kuLkk yuf ÷k¾ [k¤eMk nòh
{sqhkuyu Ëuþ¼h{kt 105 rËðMkLke þktík y™u y¼qíkÃkqðo nzíkk÷
Ãkkze. y{ËkðkËLkkt çkÄkt s çkòhku Ãký Mkkzk ºký {rnLkk
MkwÄe szçkuMk÷kf çktÄ hÌkkt. þk¤k-fkì÷uòu{kt Ãký ÷ktçkk Mk{ÞLke
nzíkk÷ku Ãkkzðk{kt ykðe níke.
¼ktøkVkuzLke «ð]r¥kyku :
Ëuþ{kt [khufkuh ytøkúus Mkhfkh rðÁØ ÷kufkuLkku hku»k ¼¼qfe
QXâku. þnuhku y™u økk{zktyku{kt ÷kufkuLkkt rðþk¤ xku¤kt Ãkku÷eMkku
y™u ÷~fhLkk rMkÃkkEyku MkkÚku yÚkzk{ý{kt ykÔÞkt. ÷kufkuyu
Ãkku÷eMkÚkkýkt, ÃkkuMx - ykìrVMkku, hu÷ðu MxuþLkku, Mkhfkhe
f[uheyku ðøkuhu Mkhfkhe r{÷fíkku WÃkh nw{÷k fÞko. íkkh-
xur÷VkuLkLkkt Ëkuhzkt fkÃke Lkk¾ðk{kt ykÔÞkt. ykðk çkLkkðku
rçknkh, {wtçkE «ktík, [uLLkkE «ktík, {æÞ«Ëuþ íku{s W¥kh«Ëuþ{kt
MkkiÚke {kuxk «{ký{kt çkLÞk. hu÷ðu{kt Ãký ¼ktøkVkuz ÚkðkÚke
fux÷kf rsÕ÷kyku y÷øk Ãkze økÞkt. çktøkk¤ ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe
®nËÚke rð¾qxwt Ãkze økÞwt. rçknkh{kt hu÷ðuLku MkkiÚke ðÄw LkwfMkkLk
DE
ÚkÞwt. {æÞ«Ëuþ, W¥kh«Ëuþ yLku {wtçkE «ktíkku{kt çkkìBçkLkku Ãký
WÃkÞkuøk fhðk{kt ykÔÞku níkku.
hk»xÙeÞ Mkhfkhku :
A
W¥kh«ËuþLkk çkr÷Þk rsÕ÷kLkk ÷kufkuyu ðknLkÔÞðnkh íkÚkk
AC
MktËuþkÔÞðnkh fkÃke Lkk¾eLku fkìtøkúuMke Lkuíkk [eíkw ÃkktzuLke ykøkuðkLke
nuX¤ hk»xÙeÞ MkhfkhLke h[Lkk fhe. Mkhfkhe y{÷ËkhkuLku
su÷{kt ÃkqÞko Ãkhtíkw ºký rËðMk çkkË ÷~fhu ykðe íku{Lku AkuzkÔÞk.
÷kufku WÃkh Ë{LkLkwt ¼ÞkLkf þ† Wøkk{ðk{kt ykÔÞwt. çktøkk¤Lkk
D
íkk{÷wf Ãkhøkýk{kt, rçknkhLkk ¼køk÷Ãkwh íkÚkk {rZÃkwh{kt y™u
ËϾý{kt Mkíkkhk{kt hk»xÙeÞ MkhfkhkuLke h[Lkk fhðk{kt ykðe.
N
MkhfkhLke Ë{LkLkerík :
Mkhfkhu ÷zíkLku f[ze Lkk¾ðk {kuxk ¼køkLkk fkìtøkúuMke Lkuíkkyku,
NA
MðÞtMkuðfku íku{s íku{kt ¼køk ÷uLkkhkykuLke ÄhÃkfzku fhe. Úkkuzk
{rnLkkyku{kt s 70,000 fhíkkt ðÄkhu ÷kufkuLku su÷{kt Ãkqhðk{kt
ykÔÞkt. ÷kXe[kso y™u økku¤eçkkh Mkk{kLÞ çkLÞkt. Ãkku÷eMkku
KA
îkhk ÷qtxVkx fhðk{kt ykðe. ÷zík{kt 1028 {kýMkkuyu òLk
økw{kÔÞk. 3200 {kýMkku ½kÞ÷ ÚkÞk. Ãkxýk{kt Mkhfkhe f[uhe
WÃkh fkìtøkúuMkLkku æðs Vhfkððk síkkt rðãkÚkeoyku WÃkh økku¤eçkkh
VE
fhkíkkt Mkkík sýk þneË ÚkÞk. y{ËkðkË{kt ÚkÞu÷k økku¤eçkkhkuLku
fkhýu A rðãkÚkeoyku íkÚkk ¾uzk (nðu ykýtË) rsÕ÷kLkk yzkMk
MxuþLku økku¤eçkkhÚke fux÷kf rðãkÚkeoyku {]íÞw ÃkkBÞk níkk.
‘®nË Akuzku’ ÷zík{kt rðãkÚkeoyku, ¾uzqíkku íkÚkk {æÞ{ðøkoLkk
VI
÷kufkuyu MkkiÚke ðÄkhu ¼køk ÷eÄku níkku. yk ÷zík ykÍkËe
{kxuLke yk¾he ÷zík nkuðkÚke íku{kt MkkiÚke ðÄkhu çkr÷ËkLkku
ykÃkðk{kt ykÔÞkt níkkt. yk ÷zík ð¾íku fkìtøkúuMkLkk ÷øk¼øk
AR
çkÄk s ykøk¤ Ãkzíkk Lkuíkkyku su÷{kt níkk Aíkkt «òyu MðÞt¼q-
ÃkkuíkkLke {u¤u ÷zík WÃkkze ÷eÄe níke. yk ÷zíkÚke ytøkúus
MkhfkhLku ¾kíkhe ÚkE økE fu nðu ðÄkhu Mk{Þ MkwÄe ¼khíkLkk
AG
÷kufku rðËuþe Mk¥kk [÷kðe ÷uþu Lkrn. yk ÷zík çkkË Ãkkt[
ðhMku ¼khíkLku E.Mk. 1947{kt MktÃkqýo ykÍkËe {¤e.
ykÍkË ®nË Vkus :
IN
ykÃkýu òuÞwt fu rðïLkk swËk swËk Ëuþku{kt ¼khíkLku ykÍkËe
yÃkkððk {kxu Mkr¢Þ «ð]r¥kyku þY ÚkE níke. sÃkkLk{kt
hkMkrçknkhe çkkuÍ, yV½krLkMíkkLk{kt {ki÷ðe çkhfíkwÕ÷k,
DH
ÚkkE÷ìLz{kt øÞkLke «eík{®Mkn y™u çkkçkk y{h®Mkøk, s{oLke{kt
hkò {nuLÿ «íkkÃk, yÂøLk yurþÞk{kt [tÃkf h{ý rÃkÕ÷kE
ðøkuhuyu «ð]r¥kyku þY fhe. rçkúrxþ ÷~fhLkk ¼khíkeÞ
AN
y{÷Ëkh {ush {kunLk®Mkøku sÃkkLkLku þhýu økÞu÷k ¼khíkeÞ
MkirLkfku{ktÚke E.Mk. 1942{kt ‘ykÍkË ®nË Vkus’Lke h[Lkk
fhe. sÃkkLke ÷~fhe yrÄfkheyku y™u hkMkrçknkhe çkkuÍ
ðå[u {ík¼uË Úkíkkt {kunLk®Mkøku hkSLkk{wt ykÃÞwt.
,G
Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ :
Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍLkku sL{ E.Mk. 1897{kt ykurhMMkkLkk fxf{kt
MY
ÚkÞku níkku. E.Mk. 1921{kt ÷tzLk{kt ykE.Mke.yuMk. Ãkheûkk
W¥keýo fhe íkuyku ¼khík ykÔÞk. ¼khík{kt ykÔÞk ÃkAe økktÄeS
y™u r[¥khtsLkËkMk (ËuþçktÄw)Lke yMkhÚke fkìtøkúuMk{kt òuzkÞk.
íkuyku MðkíktºÞLke [¤ð¤ku{kt ¼køk ÷ELku yrøkÞkh ð¾ík
hksfeÞ fuËe íkhefu ÃkfzkÞk. 41 ð»koLke ô{hu íkuyku E.Mk.
1938Lkk nrhÃkwhk fkìtøkúuMk yrÄðuþLkLkk «{w¾ çkLÞk. íkuyku
yux÷k ÷kufr«Þ çkLÞk fu økktÄeSyu ÃkMktË fhu÷ W{uËðkhLku
nhkðeLku E.Mk. 1939Lkk rºkÃkwhk fkìtøkúuMk yrÄðuþLkLkk «{w¾ÃkËuÚke
hkSLkk{wt ykÃÞwt y™u E.Mk.1939{kt Vkìhðzo ç÷kìfLke h[Lkk
fhe. Vkìhðzo ç÷kìfu rðïÞwØ þY Úkíkkt ÞwØ - rðhkuÄe «[kh
þY fÞkuo. Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍu Ëuþ¼h{kt «ðkMk fhe ðeh Mkkðhfh
suðk ¢ktríkðehkuLku {¤e ËMk {rnLkk{kt yuf nòh Mk¼kyku
MktçkkuÄe. íku{kt íku{ýu $ø÷ìLz y™u r{ºk hk»xÙkuLku fkuE Ãký
«fkhLke {ËË Lk ykÃkðk yLkwhkuÄ fÞkuo.
E.Mk. 1940{kt rçkúrxþ Mkhfkhu Mkw¼k»k[tÿ y™u íku{Lkk
MkkÚkeykuLku su÷{kt fuË fÞko. su÷{kt íku{Lkk «íÞu ¼u˼kð¼ÞwO
ðíkoLk hk¾ðk{kt ykðíkkt íkuyku WÃkðkMk WÃkh QíkÞko. íku{Lke
íkrçkÞík ÷Úkzíkkt íku{Lku su÷{ktÚke {wõík fheLku íku{Lkk s {fkLk{kt
LkshfuË hkÏÞk. íÞktÚke íkuyku 17{e òLÞwykhe, 1941Lkk
hkus hkºku yuf ðkøÞu Lkef¤e økÞk. íkuyku {kuxh{kt økkun{
ÃknkUåÞk. íÞktÚke Ãkuþkðh, fkçkw÷ y™u {kìMfku ÚkE çkŠ÷Lk økÞk.
íÞktÚke Mkw{kºkk ÚkELku sÃkkLk økÞk.
E.Mk. 1943{kt Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍu “ykÍkË ®nË Vkus”Lkwt Lkuík]íð
Mkt¼kéÞwt. íku{Lku ‘LkuíkkS’ íkhefu ðÄkðe ÷uðk{kt ykÔÞk. íku{ýu
VkusLku ‘[÷ku rËÕ÷e’Lkwt Mkqºk ykÃÞwt. íku{ýu Ërûký-Ãkqðo yurþÞkLkk
ËuþkuLkku «ðkMk fheLku ‘íkw{ {wÍu ¾qLk Ëku, {I íkwBnu ykÍkËe Ëqtøkk’
îkhk íÞktLkk ¼khíkeÞku ÃkkMku {kík]¼qr{Lke Mðíktºkíkk {kxu íku{Lkk
MkðoMðLkwt çkr÷ËkLk ykÃkðkLke {køkýe fhe.
25
 Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍu fLko÷ ÷û{eLkk Lkuík]íð nuX¤ hkýe ÷û{eçkkELkk
Lkk{u †eykuLke yuf y÷øk ÷~fhe xwfze íkiÞkh fhe. 21{e
ykìõxkuçkh, 1943Lkk hkus Mkw¼k»k[tÿyu ®MkøkkÃkwh{kt Mðíktºk
¼khíkLke fk{[÷kW Mkhfkh (ykhÍe nfq{íku ykÍkË ®nË)Lke
MÚkkÃkLkk fhe. suLku sÃkkLk, s{oLke, Exk÷e, [eLk, rMkÞk{,
çkúñËuþ, rVr÷ÃkkELMk, fkuykrþÞk yLku {t[wrhÞk yu{ Lkðk
Ëuþkuyu {kLÞíkk ykÃke. yk fk{[÷kW Mkhfkh{kt Mkw¼k»k[tÿ
MkhfkhLkk ðzk, ðzk«ÄkLk y™u ÞwØ íkÚkk ÃkhËuþLke çkkçkíkkuLkk
«ÄkLk ÃkLÞk. yk fk{[÷kW Mkhfkhu $ø÷ìLz y™u y{urhfk
Mkk{u ÞwØLke ònuhkík fhe.
Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍu ¼khíkeÞ ÞwØfuËeyku y™u Lkkøkrhfku{ktÚke
——×——×——×——————×——×——×——
08. ¼khíkLkk MðkíktºÞMktøkúk{{kt økwshkíkLkwt «ËkLk
19{e MkËe{kt ¼khík{kt Q¼e ÚkÞu÷e Mkk{krsf, ÄkŠ{f y™u hk»xÙeÞ
òøk]rík økwshkík{kt Ãký ð¥kuykuAu ytþu ykðe níke. E.Mk. 1857Lkk
MY
{nkLk Mktøkúk{Úke þY fheLku ykÍkËeLke «krÃík MkwÄe ÚkÞu÷ rðrðÄ
yktËku÷Lkku{kt økwshkíku Ãký ÃkkuíkkLkwt «ËkLk ykÃku÷ Au. E.Mk. 1915{kt
økktÄeSLkk Ërûký ykr£fk{ktÚke ¼khík{kt ykøk{Lk çkkË ÷øk¼øk
çkÄe s hksfeÞ ÷zíkku{kt økktÄeS y™u ðÕ÷¼¼kELkk {køkoËþoLk
DE
nuX¤ økwshkíku {n¥ðLkku ¼køk ¼sÔÞku níkku. økktÄeÞwøk Ëhr{ÞkLkLke
÷zík{kt økwshkíku yuf rðrþü ¼qr{fk ¼sðe níke. {kuxk ¼køkLke
÷zíkkuLkku «kht¼ økwshkíkÚke Úkíkku ™u ÃkAe Mk{økú Ëuþ{kt íkuLkwt yLkwfhý
A
fhðk{kt ykðíkwt. Ëk.ík., ¼khík{kt MkíÞkøkúnLke ÃkØríkLku y{÷{kt
{qfíkku Mkki«Úk{ ¾uzqíkkuLkku MkíÞkøkún yux÷u ¾uzk MkíÞkøkún. yu s
AC
heíku yMknfkhLke [¤ð¤{kt çkrn»fkh, MðËuþe, hk»xÙeÞ rþûký,
¾kËe, ËkYçktÄe, yMÃk]~ÞíkkrLkðkhý ðøkuhu «ð]r¥kyku{kt Ãký økwshkík
y™u økwshkíkeyku {ku¾hu hÌkk níkk. ynª ykÃkýu økktÄeÞwøk{kt
økwshkíku fhu÷k fux÷kf Lk{qLkkYÃk y™u {n¥ðLkk MkíÞkøkúnku rðþu
D
yÇÞkMk fheþwt.
N
¾uzk MkíÞkøkún :
E.Mk. 1917{kt økwshkíkLkk ¾uzk rsÕ÷k{kt yríkð]rüLku fkhýu
NA
[ku{kMkw Ãkkf rLk»V¤ økÞku. rLkÞ{ «{kýu Ãkkf A ykLkeÚke
ykuAku nkuÞ íkku yzÄwt {nuMkq÷ {w÷íkðe hk¾ðkLkku Mkhfkhe
fkÞËku níkku Ãkhtíkw Mkhfkhe {nuMkq÷e y{÷Ëkhku íku {kxu íkiÞkh
Lk níkk. ¾uzk rsÕ÷kLkk fX÷k÷ økk{Lkk {kunLk÷k÷ Ãktzâk,
KA
þtfh÷k÷ Ãkhe¾ ðøkuhu ykøkuðkLkkuyu rsÕ÷kLkk rðrðÄ økk{Lkk
¾uzqíkku ÃkkMku {nuMkq÷ {w÷íkðe hk¾ðk yhS fhkðe. [tÃkkhý{kt
MkV¤ MkíÞkøkúnLke ykøkuðkLke ÷eÄe. E.Mk.1917{kt økktÄeSLku
VE
økw s hkíkMk¼kLkk «{w ¾ Lke{ðk{kt ykÔÞk níkk. yk
økwshkíkMk¼kLkk fkÞofhkuyu økktÄeSLkk {køkoËþoLk «{kýu ¾uzqíkku
ÃkkMku {nuMkq÷ Lk ¼hðkLke «rík¿kk ÷uðzkðe.
VI
¼híke fhe y™u íku MkirLkfkuLku Mk½Lk íkk÷e{ ykÃke. ykÍkË
®nË Vkusu E.Mk. 1944{kt ¼khíkLke Ãkqðo MkhnËu ykhkfkLk
y™u EBVk÷ rð¼køkku{kt rðsÞku {u¤ÔÞk. ykÍkË ®nË VkusLkk
AR
MkiLÞLku þ†ku y™u Mkhtò{Lkk ÃkwhðXkLke ¼khu íktøke y™u ¼khu
ðhMkkËLku ÷eÄu ÃkeAunX fhðe Ãkze. [khuf nòh sux÷k
MkirLkfkuLke ¾wðkhe ÚkE y™u Ãk[eMk nòh MkirLkfku fuË ÃkfzkÞk.
AG
Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ htøkqLk y™u çkUøkfkìf AkuzeLku rð{kLk-{køkuo
xkurfÞku sðk LkeféÞk. sÃkkLku fhu÷e ònuhkík {wsçk 18
ykìøkMx, 1945Lkk hkus Vku{kuoMkk íkkEÃkuE rð{kLke {ÚkfuÚke
IN
rð{kLk QÃkzâwt. íkhík s íkuLku ykøk ÷køke. Mkw¼k»k[tÿ y™u
íku{Lkk MkkÚkeËkh Mk¾ík ËkÍe síkkt {]íÞw ÃkkBÞk.
DH
AN
,G
{nuMkq÷ Lk ¼hðkÚke Mkhfkhu sÃík fhu÷k yuf ¾uíkh{kt zwtøk¤eLkku
Ãkkf íkiÞkh ÚkÞu÷ku níkku. økktÄeSyu íku Ãkkf fkÃke ÷kððkLke
{kunLk÷k÷ ÃktzâkLku Mk÷kn ykÃke. {kunLk÷k÷u íku{Lkk MkkÚkeykuLke
{ËËÚke íku fk{ íkhík s Ãkkh Ãkkzâwt. íku{ fhðk {kxu Mkhfkhu
{kunLk÷k÷Lku ÃkfzeLku 15 rËðMkLke Mkò fhe. íku Aqxâk íÞkhu
÷kufkuyu íku{Lkwt Mðkøkík fÞwO. økktÄeSyu íku{Lku ‘zwtøk¤e [kuh’Lkwt
rçkÁË ykÃÞwt. Mkhfkhu Mk{kÄkLk fhíkkt MkíÞkøkúnLkku MkV¤
ytík ykÔÞku. ¼khík{kt MkíÞkøkúnLke ÃkØríkLku y{÷{kt {qfíkku
Mkki«Úk{ ¾uzqík MkíÞkøkún yu ¾uzk MkíÞkøkún níkku. íkuLkkÚke økwshkík
y™u ¼khíkLkk ¾uzqíkku{kt yøkkW õÞkhuÞ Lk òuðk {¤u÷e òøk]rík
™u Lkezhíkk ykðe. ËuþLku ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ suðk Ãkku÷kËe
{Lkkuçk¤Lkk Lkuíkk {éÞk.
çkkuhMkË MkíÞkøkún :
çkkuhMkË íkk÷wfk{kt çknkhðrxÞkykuLkku ºkkMk ¾qçk ðÄe økÞku
níkku. Ãkku÷eMk íku{Lku Ãkfze þfíke Lk níke. Ãkrhýk{u íku{Lku
Ãkfzðk {kxu Mkhfkhu yuf ðhMk {kxu ðÄkhkLke Ãkku÷eMk hk¾ðkLkwt
XhkÔÞwt. Ãkhtíkw íku ytøkuLkk ¾[oLkk ykþhu YrÃkÞk yZe ÷k¾
çkkuhMkË íkk÷wfkLkkt çkÄkt økk{ku yLku ykýtË íkk÷wfkLkkt y{wf
økk{ku ÃkkMkuÚke ðMkq÷ fhðkLkwt Mkhfkhu XhkÔÞwt. su yLkwMkkh
ô{h÷kÞf Ëhuf †e-ÃkwÁ»k ÃkkMkuÚke {kÚkk ËeX YrÃkÞk yZeLkku
fh «òLku ykÃkðkLkku Úkíkku níkku. yk fh «òLke árüyu yLÞkÞe
níkku. økwshkík «ktríkf Mkr{rík ðíke ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷Lke Mkq[LkkÚke
{kunLk÷k÷ Ãktzâk y™u hrðþtfh {nkhksu yk ytøku íkÃkkMk
fhe, suLkk yLkwMktÄkLku çkkuhMkË íkk÷wfk Ãkrh»kË{kt Ëtz Lk ¼hðkLkku
÷kufkuyu Xhkð fÞkuo. ðÕ÷¼¼kEyu ònuh ¼k»kýku{kt MkhfkhLke
fzf þçËku{kt xefk fhe. ÷kufku{kt yux÷e çkÄe òøk]rík ykðe
fu íku{ýu Ëtz Lk ¼Þkuo y™u {¬{ hÌkk. yk¾hu {wtçkE «ktíkLkk
øk]n{tºkeyu íkk. 8-1-1924Lkk hkus íku ðuhku hË fÞkuo. yk{,
çkkuhMkË MkíÞkøkún{kt ÷kufkuLkku rðsÞ ÚkÞku.
26
çkkhzku÷e MkíÞkøkún (1928):
E.Mk. 1927{kt çkkhzku÷e íkk÷wfkLkk {nuMkq÷{kt Mkhfkhu 22%
sux÷ku ¼khu ðÄkhku fÞkuo. íkuÚke çkkhzku÷e íkk÷wfkLkk ¾uzqíkku
hku»ku ¼hkÞk. çkkhzku÷e{kt ¼hkÞu÷e íkk÷wfkLkk ¾uzqíkkuLke Ãkrh»kËu
{nuMkq÷ - ðÄkhkLkku rðhkuÄ fÞkuo. ðÄkhkLkwt {nuMkq÷ Lk ¼hðkLkku
Xhkð fÞkuo. ¾uuzqíkkuLke ÷zík {kxuLke Ãkqðo-íkiÞkhe níke. ¾uzqíkkuLkk
WíMkknLku òuE™u fwtðhS¼kELke rðLktíkeÚke ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷u
{nuMkq÷-ðÄkhk Mkk{u MkíÞkøkúnLke ykøkuðkLke ÷uðkLke Mkt{rík
ykÃke. Vuçkúwykhe, 1928{kt ¼hkÞu÷e ¾uzqíkkuLke Ãkrh»kË{kt
ðÕ÷¼¼kEyu MkíÞkøkúnLkkt òu¾{ku Mk{òÔÞkt. yu{ fheLku
¾hu¾h ¾uzqíkku ÷zík {kxu íkiÞkh Au fu Lkrn íkuLke çkhkçkh
[fkMkýe fhe. fkhý fu ykðuþ{kt ykðeLku ÷zík WÃkkze nkuÞ
íkku ykðuþLkku Q¼hku þktík ÚkE síkkt ÷zík íkqxe Ãkzu. ðÕ÷¼¼kEyu
Mkhfkh {nuMkq÷-ðÄkhku ÃkkAku Lk ¾U[u íÞkt MkwÄe {nuMkq÷ Lk
¼hðkLke Mk÷kn ykÃke. økðLkohLku yk ytøku Ãkºk ÷¾e {nuMkq÷-
ðÄkhku ÃkkAku ¾U[ðk sýkÔÞwt. íkuLkku fkuE sðkçk Lk ykððkÚke
÷zík fuðk «fkhu ÷zðe íkuLke ÔÞðMÚkk økkuXððk{kt ykðe. ÷zík
ytøku Ãkrºkfk «økx fhðkLkwt {wÏÞ fk{ swøkíkhk{ Ëðuyu Mkt¼kéÞwt.
hkusLke 5,000 Ãkrºkfkyku ðnU[kíke. ‘LkðSðLk’ yLku ‘Þtøk
EÂLzÞk’ Lkk{Lkk Mkk{rÞf{kt Ãký ÷zíkLkk Mk{k[kh ykðíkk.
÷zíkLku íkkuze Ãkkzðk Mkhfkhu {nuMkq÷ ¼hðk LkkurxMkku fkZe.
{nuMkq÷ Lk ¼híkkt sÃíkeyku þY fhe. çkkhzku÷e íkk÷wfk{kt 63
Ãkxu÷ku y™u 19 ík÷kxeykuyu hkSLkk{kt ykÃÞkt. Mkhfkhu Wøkk{u÷k
Ë{LkLkk þ† Aíkkt ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷Lkk {køkoËþoLkLku ÷eÄu ¾uzqíkku
DE
Auðx MkwÄe {¬{ hÌkkt. {nuMkq÷-ðÄkhk ytøku íkÃkkMk-Mkr{rík
Lke{ðk, sÃík fhu÷e r{÷fíkku ÃkkAe ykÃkðk y™u fuËeykuLku
Akuze {qfðk Mkhfkh Mkt{ík ÚkE. MkíÞkøkún Mk{kÃík ÚkÞku.
A
yk ÷zík økwshkíkLkk yuf íkk÷wfkLkk ¾uzqíkkuLke ÷zík s níke.
AC
økktÄeS fkuE yuf «ËuþLku {kìzu÷ íkhefu ÃkMktË fhíkk. íÞkt
÷zík [÷kðe íkuLku MkV¤ çkLkkðíkk. íku{ fhe ßÞkt ßÞkt yLÞkÞ
Úkíkku nkuÞ íÞkt íÞkt Ëuþ¼h{kt yk «fkhLke ÷zík þY fhðkLkku
MktËuþku ÃknkU[kzíkk. ykÚke, çkkhzku÷e MkíÞkøkúnLke ÷zík «íÞu
Ëuþ yk¾kLkwt æÞkLk furLÿík ÚkÞwt níkwt. íku{kt rðsÞ {¤íkkt ¾uzqíkku
D
y™u yLÞ «òsLkkuLkk WíMkkn{kt y¼qíkÃkqðo ðÄkhku ÚkÞku. yk
N
÷zíkÚke ðÕ÷¼¼kELku ¼khíkLkk Mkðo{kLÞ Lkuíkk íkhefuLkwt MÚkkLk
{éÞwt. økwshkíkLkk ÷kufkuyu íku{Lku ‘MkhËkh’Lkwt WÃkLkk{ ykÃkeLku
NA
rçkhËkÔÞk. çkkhzku÷eLkk yk MkhËkh íÞkh ÃkAe ¼khík yk¾kLkk
MkhËkh çkLÞk.
ÄhkMkýk y™u yLÞ MkíÞkøkúnku :
KA
økktÄeSyu MkrðLkÞ fkLkqLk-¼tøkLke hk»xÙeÞ ÷zík{kt {eXkLkk
fkÞËk-¼tøkLku ÷zíkLkku {wÏÞ fkÞo¢{ çkLkkÔÞku níkku, suLkk
VE
——×——×——×——————×——×——×——
VI
¼køkYÃku íku{ýu Mkwhík rsÕ÷kLkk ÄhkMkýkLkk {eXkLkk yøkhku
AR
WÃkh Äkz ÃkkzðkLkku ÃkkuíkkLkku EhkËku ònuh fÞkuo. ðkEMkhkìÞLku
íkuLke òý fhe. íku{kt íku{ýu {eXk WÃkhLkku fh y™u ¾kLkøke{kt
{eXwt ÃkfððkLkku «ríkçktÄ Ëqh fhðk rðLktíke fhe. yk heíku
AG
økktÄeSyu MkhfkhLkk Ë{Lk Mkk{u ðÄw Wøkú Ãkøk÷wt ¼hðkLkku
rLkÄkoh fÞkuo íÞkhu Mkhfkhu økktÄeSLke 5{e {u, 1930Lke hkíku
yuf ðkøÞu ÄhÃkfz fhe. økktÄeSLku Þhðzk su÷{kt ÷E sðk{kt
IN
ykÔÞk. yk òýeLku yk¾k Ëuþ{kt Ëu¾kðku ÞkuòÞk. Ãkqýu, {wtçkE,
fku÷fkíkk ðøkuhu þnuhku{kt nzíkk÷ku Ãkze.
økkt ÄeS ÃkAe {eXkLkk MkíÞkøkú nLke ykøkuðkLke yççkkMk
DH
íkiÞçkSyu Mkt¼k¤e. 12{e {uLkk hkus íku{Lke Ãký Mkhfkhu ÄhÃkfz
fhe. yu ÃkAe «ÏÞkík fðrÞºke y™u fkìtøkúuMkLkkt òýeíkkt †e-
Lkuíkk MkhkursLke LkkÞzwyu ÄhkMkýk MkíÞkøkúnLke Lkuíkkøkehe ÷eÄe.
AN
íku{Lkk {køkoËþoLk nuX¤ 50-50 MðÞtMkuðfkuLke ºký xwfze 16
{u yu ÄhkMkýk sðk Lkef¤e. MðÞtMkuðfkuLku ÃkfzeLku Akuze
{qfðk{kt ykÔÞk. 21{e {uLkk rËðMku 2500 MðÞtMkuðfkuyu
E{k{MkknuçkLke ykøkuðkLke nuX¤ ÄhkMkýkLkk yøkhku WÃkh
,G
nw{÷ku fÞkuo. Ãkku÷eMk y{÷Ëkhkuyu fq[ fhe hnu÷k ÷kufkuLku
rð¾hkE sðkLkku nwf{ fÞkuo, Ãkhtíkw [wLktËk MðÞtMkuðfkuLke yuf
xwfzeyu yk [uíkðýeLkku þktríkÚke yLkkËh fÞkuo. Ãkku÷eMk ÷ku¾tzLke
MY
yýeðk¤e Ãkkt[ Vqx ÷ktçke ÷kXe ðzu MðÞtMkuðfku WÃkh íkqxe
Ãkze. çku fu ºký r{rLkx{kt s{eLk ½kÞ÷ ËunkuÚke AðkE økE.
Ãknu÷e xwfzeLkk çkÄk MkÇÞkuLku ÃkAkze Lkk¾ðk{kt ykÔÞk. çkeS
xwfzeyu fq[ fhðk {ktze. íkuLkk Ãký Ãkku÷eMku «Úk{ xwfze suðk
s nk÷ fÞko. íku{kt 320 sýkLku økt¼eh Eò ÚkE y™u 2 sýk
{]íÞw ÃkkBÞk. yk Mk{Þu Úkkuzkf s hk»xÙðkËe Ëkõíkhku yu{Lke
Mkkhðkh {kxu WÃk÷çÄ níkk.
Ãknu÷e sqLkLke Mkðkhu {wtçkE LkSfLkk ðzk÷kLkk {eXkLkk yøkhku
WÃkh 1,500 {kýMkkuyu nÕ÷ku fÞkuo. Ãkku÷eMkkuyu ½uhkð fhe
íku{Lku yxfkððk Aíkkt ½uhkðku íkkuzeLku íkuyku ykøk¤ ðæÞk. yk
WÃkhktík yLÞ yøkhku WÃkh Ãký nÕ÷k fhðk{kt ykÔÞk níkk.
Ëhuf Xufkýu MðÞtMkuðfkuLku rLkËoÞíkkÚke {khðk{kt ykÔÞk. íku{Lke
ÄhÃkfzku fhðk{kt ykðe. yk çkÄk MkíÞkøkúnku y®nMkf níkk.
MðÞtMkuðfkuyu økktÄeSLkku y®nMkkLkku WÃkËuþ çkhkçkh Ãk[kÔÞku
níkku. MkíÞkøkúnku Ëhr{ÞkLk MðÞtMkuðfkuyu Ëk¾ðu÷e rþMík
LkkUÄÃkkºk níke. ÄhkMkýk yLku ðzk÷kLke su{ Äku÷uhk y™u
rðh{økk{ Ãký {eXkLkk fkLkqLk¼tøkLkkt fuLÿku çkLÞkt níkkt.
økktÄeSLke nkf÷Lku {kLk ykÃkeLku †eykuyu Ãký nòhkuLke MktÏÞk{kt
yk ÷zík{kt ¼køk ÷eÄku níkku. †eykuyu ÄhÃkfzku ðnkuhe yLku
su÷{kt Ãký økE. íku{ýu ËkYLke íkÚkk rðËuþe fkÃkzLke ËwfkLkku
ykøk¤ rÃkfu®xøk fhðk{kt {n¥ðLke ¼qr{fk rLk¼kðe níke.
27
 09. MðkíktºÞ«krÃík y™u ®nËLkk ¼køk÷k
MkkÞ{Lk fr{þLkLkku nu ðk÷ çknkh Ãkzâk çkkË MkhfkhLkk
{k¤¾k{kt VuhVkhkuLke þõÞíkk íkÃkkMkðk {kxu $ø÷ìLz{kt ºký
økku ¤{uS Ãkrh»kËku ¼hðk{kt ykðe níke. fkìtøkúuMku íku{ktÚke {kºk
çkeS økku¤{u S Ãkrh»kË{kt ¼køk ÷eÄku níkku. ËuþLke Mkhfkh
{kxu fuðwt çktÄkhý ½zðwt íku {kºk ¼khíkLkk ÷kufku Lk¬e fhu
yuðe fkì tø kú uM ku ònuhkík fhe níke. yk {kxu íku ý u Ãkw Ï íkðÞ
{íkkrÄfkhLkk Äkuhýu ®nËLkk ÷ku f ku îkhk [qt x kÞu ÷ e
çkt ÄkhýMk¼kLke h[Lkk fhðkLke {køkýe fhe níke.rçkú rxþ
Mkhfkhu yk {køkýeLke yðøkýLkk fhe ykì økMx, 1935{kt
®nË MkhfkhLkk ÄkhkLke ònuhkík fhe. yk fkÞËkÚke ®nËLku
y{wf {ÞkoËkyku MkkÚku «ktríkf MðkÞ¥kíkk {¤e. fkÞËk {wsçk
«ktríkf MkhfkhkuLkk «ÄkLkku ÄkhkMk¼kLkk MkÇÞku níkk y™u íkuyku
ÄkhkMk¼kLku sðkçkËkh níkk. ÄkhkMk¼kykuLke Mk¥kkyku ðÄkhðk{kt
ykðe. yk{ Aíkkt, {kºk 14% ÷kufku Lku {íkkrÄfkh ykÃkðk{kt
ykÔÞku níkku. økðLkoh sLkh÷ y™u økðLkohku Lke rLk{ýqf nS
rçkúrxþ MkhfkhLkk nkÚk{kt níke y™u íkuyku ÄkhkMkÇÞkuyuLku
sðkçkËkh Lk níkk. yk fkÞËku fkìtøkúu MkLku MðefkÞo Lk níkku Aíkkt
íkuýu fkÞËk yLkwMkkh E.Mk. 1937{kt ÚkLkkh [qtx ýeyku{kt ¼køk
÷uðkLkwt Lk¬e fÞwO.
MY
E.Mk. 1916{kt ÷¾Lkki fhkh ÃkkAk ¾U[e ÷eÄk çkkË, íkuyku VheÚke
y÷øk ÚkE økÞk. {wÂM÷{ ÷eøk ¼khíkLke {wÂM÷{ fku{Lke «ríkrLkrÄ
MktMÚkk nkuðkLkku Ëkðku fhíke níke. fkìtøkúuMk fkuE yuf Ä{oLkk ÷kufkuLke
DE
Lkrn Ãkhtíkw Mk{økú ¼khíkLkk ÷kufkuLke MktMÚkk níke. íkuLkk ½ýk òýeíkk
Lkuíkkyku {wÂM÷{ku níkk. yøkkW {ku÷uo-r{Lxku MkwÄkhk{kt rð¼ksLk
LkeríkLkk ¼køkYÃku y÷øk {wÂM÷{ {íkËkh {tz¤ku Ëk¾÷ fhðk{kt
A
ykÔÞkt níkkt. E.Mk. 1919Lkk {kuLxuøÞw-[uBMkVzo MkwÄkhk{kt yLku
E.Mk. 1935Lkk rnLË MkhfkhLkk fkÞËk{kt yk LkeríkLku rðMík]ík
AC
fhðk{kt ykðe níke.
yk{ Aíkkt òLÞwykhe, 1937{kt ÞkuòÞu÷e [qtxýeyku{kt (1935Lkk
Äkhk yLkwMkkh) A «ktíkku{kt fkìtøkúuMkLku MÃkü çknw{íke {¤e. çkeò
ºký «ktíkku{kt íkuýu yuf{kºk {kuxk Ãkûk íkhefu çkuXfku {u¤ðe. {wÂM÷{kuLke
D
y™k{ík çkuXfkuLke 25 xfkÚke ykuAe çkuXfku {wÂM÷{ ÷eøkLku {¤e.
fkìtøkúuMku yrøkÞkh{ktÚke A «ktíkku{kt íkuLkk «ÄkLk{tz¤ku håÞkt. çkeò
N
çku «ktíkku{kt íkuýu yLÞ ÃkûkkuLke {ËËÚke MkhfkhkuLke h[Lkk fhe.
NA
yk «ÄkLk{tz¤kuyu Mk{ksMkwÄkhýkLku ûkuºku fux÷ktf {n¥ðLkkt fk{ku
fÞkO. «kÚkr{f rþûký, ËkYçktÄe, ¼kzwykíkLku ÷økíkk fkÞËkyku,
¾uíkeLke MkwÄkhýkLku ÷økíkk fkÞËk, økúk{rðfkMk, ykiãkurøkf ðuíkLk,
øk]nWãkuøkku, ÃkAkík ðøkkuoLkku Wíf»ko, ykiãkurøkf ͽzkyku ðøkuhu
KA
«&™ku ÍzÃkÚke nkÚk WÃkh ÷eÄk. ykÍkËeLke ÷zík{kt ¼køk ÷uðk
çkË÷ su÷{kt Ãkqhu÷k ÷kufkuLku su÷{wõík fÞko. ðíko{kLkÃkºkku WÃkhLkk
«ríkçktÄku WXkðe ÷eÄk. E.Mk. 1935Lkk fkÞËk nuX¤ íku{Lke ÃkkMku
VE
rðþk¤ Mk¥kkyku Lk nkuðkÚke, íku{Lke rMkrØyku {ÞkorËík nkuÞ íku
Mðk¼krðf Au.
VI
AR
ÃkkrfMíkkLkLke {køkýe :
{kunB{Ë Efçkk÷ ™u [kiÄhe hnu{íky÷e suðk {wÂM÷{ Lkuíkkyku
«[kh fhíkk níkk fu rnLËwyku yLku {wÂM÷{ku çku y÷øk «fkhLke
AG
hk»xÙeÞíkk Ähkðu Au. {kxu íkuykuLku çku y÷øk hkßÞku{kt ðnU[ðk{kt
ykðu . {k[o, 1940{kt ÷knkuh{kt {¤u ÷ {w M÷{ ÷eøkLkk
yrÄðuþLk{kt {wÂM÷{kuLke çknw{íke Ähkðíkk «ËuþkuLkk çkLku÷k
Mðíktºk hk»xÙ ÃkkrfMíkkLkLke {køkýeLkku Xhkð ÃkMkkh fhðk{kt
IN
ykÔÞku. íÞkh ÃkAe ÃkkrfMíkkLkLke h[LkkLku {wÂM÷{ ÷eøku íkuLkwt
{wÏÞ æÞuÞ çkLkkÔÞwt.
DH
r¢ÃMk r{þLk :
rzMku Bçkh, 1941{kt sÃkkLku ÞwLkkExuz Mxu xTMk Mkk{u ÞwØ
ònuh fÞwO. sÃkkLkLkk MkiLÞkuy u rVr÷ÃkkRLMk, RLzkuLkurþÞk,
AN
®nËe [eLk yLku {÷kÞk Síke ÷eÄk. íku ÃkAe Vuçkúw ykhe,
1942 Lkk ytík MkwÄe{kt ®MkøkkÃkw h yLku ht økwLk Ãký Síke
÷eÄkt. ¼khíkLkk ÃkqðofktXu çkkìBçk{khku fhðk{kt ykÔÞku. yk{,
ÞwTØ ¼khíkLke MkhnË LkSf ykðe økÞwt. yk ÃkrhÂMÚkrík{kt
,G $ø÷ìLzLke Mkhfkhu íkuLkk yuf yøkíÞLkk «ÄkLk Mkh MxuVzo
r¢ÃMkLku ¼khíkLku {Lkkðe ÷uðk fux÷ef Ëh¾kMíkku MkkÚku ¼khík
{kuf ÕÞk.
r¢ÃMk Ëh¾kMíkku:
¼khík{kt þõÞ yux÷k ðnu ÷kt Mkkt MÚkkrLkf Ëhßòu Ähkðíkk
¼khíkeÞ Mkt½ Lke h[Lkk fhðk{kt ykðþu. ÞwØ ÃkqÁt ÚkÞk
ÃkAe íkhík s çktÄkhý ½zðk {kxu çktÄkhýMk¼kLke h[Lkk
fhðk{kt ykðþu. yuf yÚkðk ðÄw «ktíkku Lkðwt ½zu÷wt çktÄkhý
Mðefkhðk íkiÞ kh Lk nku Þ íkku íkuyku ÃkkuíkkLkwt y÷øk çktÄkhý
½ze þfþu. íku «ktíkku Lku Ãký ¼khíkeÞ Mkt½Lkku Mk{kLk Ëhßòu
ykÃkðk{kt ykðþu. Ëuþe hkßÞkuLku Ãký Lkðwt çktÄkhý Lk
MðefkhðkLke Aq x hnuþu. Lkðwt çkt Äkhý Lk ½zkÞ íÞkt MkwÄe
ðkRMkhkìÞLke fkhkuçkkhe Mkr{rík{kt, Mkthûký rMkðkÞLkkt çkÄkt
¾kíkkt ®nËe «ríkrLkrÄykuLku MkkUÃke Ëuðk{kt ykðþu. íku{kt ÞwØ
Ëhr{ÞkLk ¼khíkLkk Mkt hûkýLke Mkt Ãkq ýo sðkçkËkhe rçkúrxþ
MkhfkhLku nMíkf hk¾ðkLke níke. yk Ëh¾kMíkku Ãkhku û k
heíku {w  M÷{ ÷eøkLke ÃkkrfMíkkLkLke {køkýeyku Mðefkhðk
su ð e níke, Ãkrhýk{u fkU ø kú u M ku íku L kku yMðefkh fÞku o .
{w  M÷{ ÷eøku Ãký íku Mðefkhe Lkrn fkhý fu íku { kt
ÃkkrfMíkkLkLke h[LkkLkku MÃkü Mðefkh ÚkÞku Lk níkku .
yu r «÷, 1942{kt $ø÷ì L zLke Mkhfkhu r¢ÃMk Ëh¾kMíkku
yu f kyu f ÃkkAe ¾U [ e ÷eÄe.
ðuðu÷ ÞkusLkk:
rîíkeÞ rðïÞwØ ÃkwÁt Úkíkkt $ø÷ìLz{kt Mkk{kLÞ [qtxýeyku
ÚkR. íku{kt yux÷eLkk {swh ÃkûkLku çknw{íke {¤íkkt f÷u{uLx
yux÷e $ø÷ìLzLkk ðzk«ÄkLk çkLÞk. íkuyku ®nËLku Mðíktºkíkk
ykÃkðk ykíkwh níkk. íku{Lke Mkq[LkkÚke rntËLkk ðkRMkhkìÞ ðuð÷u
ð[økk¤kLke ÞkusLkk ònuh fhe. yk ðuðu÷ ÞkusLkk WÃkh
28
rð[khýk fhðk ®nËLkk rðrðÄ hksfeÞ ÃkûkkuLkk LkuíkkykuLke
Ãkrh»kË rMk{÷k{kt ¼hðk{kt ykðe. íku{kt ðkRMkhkìÞLke fkhkuçkkhe
Mkr{rík{kt {wÂM÷{ku {kxuLke çkÄe çkuXfku {wÂM÷{ ÷eøku Mkq[ðu÷k
Lkuíkkyku{ktÚke s ¼hkÞ yuðku ykøkún ÷eøkLkk {nt{Ëy÷e Íeýkyu
hkÏÞku. Ãkrhýk{u ðuðu÷ ÞkusLkk Ãký rLk»V¤ økR.
{wtçkR{kt LkkrðfkuLkku çk¤ðku:
{wtçkR{kt ¼khíkeÞ Lkkrðfku{kt ytøkúus yVMkhku îkhk Úkíkku
yÃk{ksLkf ðíkkoð, íku{Lkk íkhVLkku ¼u˼kð íkÚkk ykuAwt ðuíkLk
ðøkuhu fkhýMkh yMktíkku»k níkku. Ãkrhýk{u Vuçkúwykhe, 1946 {kt
íku{ýu çk¤ðku fÞkuo. fux÷ktf ÞwØsnkòu fçksu fhe íkuLkk
WÃkh rºkhtøkku æðs VhfkÔÞku. íkuLke yMkh fku÷fkíkk yLku
rðþk¾kÃkèLk{TLkk ™kiMkirLkfku WÃkh Ãkze. yk¾hu ðÕ÷¼¼kR
Ãkxu÷Lke Mk{òðxÚke ™kiMkirLkfku þhýu økÞk. yk «MktøkÚke
MkhfkhLku ¾kíkhe ÚkE fu nðu íku ¼khíkeÞ Lkkifkˤ fu ÷~fh
WÃkh ykÄkh hk¾e þfþu Lkrn íku{s ¼khík{kt ðÄw ð¾ík
þkMkLk xfkðe þfþu Lkrn.
fìrçkLkux r{þLk :
{wtçkRLkk ™kif kMkiLÞLkk çk¤ðkLkk çkeò rËðMku $ø÷ì LzLkk
ðzk«ÄkLk õ÷u{uLx yux÷eyu ¼khíkLku Ãkqýo Mðhks ykÃkðkLke
ðkxk½kxku fhðk fìrçkLku x fûkkLkk ºký «ÄkLkku ¼khík
{kuf÷ðkLke ònuhkík fhe. íku «{kýu {k[o, 1946 {kt furçkLkux
r{þLk ¼khík ykÔÞwt. hksfeÞ ÃkûkkuLkk ykøkuðkLkku MkkÚku
DE
ðkxk½kxku fhe. ¼khíkLku Mðhks ykÃkðkLke íkuLke ÞkusLkk
ònuh fhe. íku{kt ÷kt çkk økk¤kLke Þku sLkk yLku ð[økk¤kLke
Mkhfkh h[ðk {kxuLke Þku sLkkLkku Mk{ku ðu þ Úkíkku níkku .
A
ÞkusLkkLkku nuíkw Ëuþ Lkk ¼køk÷k Ãkkzâk ðøkh ¼khíkLku Ãkqýo
Mðhks ykÃkðkLkku níkku.
AC
÷ktçkk økk¤kLke ÞkusLkk {wsçk ¼khíkLkk «ktíkku Lku (1) rnLËw
çknw{ íkeðk¤k (2) {wÂM÷{ çknw{íkeðk¤k íkÚkk (3) r{©
ðMkríkðk¤k yu{ ºký sqÚkku{kt ðnut[ðk{kt ykÔÞk. yk sqÚkkuLkwt
fuLÿ Mkhfkh MkkÚkuLkwt òuzký {hrsÞkík hk¾ðk{kt ykÔÞwt.
D
íku îkhk fkU økúu Mk íkÚkk {wÂM÷{ ÷eøk çktLku Lku Mkt íkku»kðkLkku
N
r{þLku «ÞkMk fÞkuo. {wÂM÷{ fku{Lkk «ríkrLkrÄykuLkwt «{ký
Mkh¾w t hk¾eLku çkkfeLke fku{kuLku ðMkrík «{kýu «ríkrLkrÄíð
NA
ykÃkðkLkwt níkwt. íku{ kt {wÂM÷{kuLke çkuXfku {wrM÷{ ÷eøk îkhk
s ¼hkÞ yuðku {nt{Ëy÷e Íeýkyu ykøkún hkÏÞku. rçkúrxþ
Mkhfkhu íku L kku yMðefkh fhíkkt ÷eøku çkt L ku Þku s Lkk
KA
MðefkhðkLke Lkk Ãkkze. ÷eøku ÃkkrfMíkkLk {u ¤ððk MkeÄkt
Ãkøk÷kt ¼hðkLke ËuþLkk {wÂM÷{kuLku yÃke÷ fhe. íku {wsçk
16 ykuøkMx, 1946 Lkk hkus fku÷ fkíkk íkÚkk ËuþLkk yLÞ
¼køkku{kt ¼Þt fh íkkuVkLkku ÚkÞkt.
VE
çktÄkhýLke h[Lkk :
sw÷kE, 1946{kt çktÄkhýLke h[Lkk {kxu [qtxýeyku ÚkE.
fkìtøkúuMk 210 Mkk{kLÞ çkuXfku{ktÚke 201 yLku {wÂM÷{ ÷eøku 78
VI
çkuXfku{ktÚke 73 çkuXfku {u¤ðe. yk heíku fkìtøkúuMk hk»xÙeÞ MktMÚkk
nkuðkLkku íkÚkk ÷eøku íku {wÂM÷{kuLke «ríkrLkrÄ MktMÚkk nkuðkLkku
Ëkðku Ãkwhðkh fÞkuo.
ð[økk¤kLke Mkhfkh :
AR
çktÄkhýMk¼kLke h[Lkk çkkË ð[økk¤kLke Mkhfkh MÚkkÃkðk {kxuLkk
«ÞkMkku þY fhðk{kt ykÔÞk.ðkEMkhkìÞu fkìtøkúuMk íkÚkk ÷eøk çktLkuLku
yk{tºkýku {kufÕÞkt. ÷eøku yMðefkh fÞkuo ßÞkhu fkìtøkúuMku Mðefkh
AG
fÞkuo. çkeS MkÃxuBçkh, 1946Lkk hkus sðknh÷k÷ LknuÁLkk
ðzk«ÄkLkÃkË nuX¤ ð[økk¤kLke MkhfkhLke MÚkkÃkLkk fhðk{kt
ykðe. íku{kt ®nËw, {wÂM÷{, þe¾, ÃkkhMke, ÃkAkík òríkyku
IN
ðøkuhu fku{kuLkwt «ríkrLkrÄíð níkwt. yk{ Aíkkt {wÂM÷{ ÷eøku íkuLkku
rðhkuÄ fÞkuo. íkuÚke Mkhfkh{kt òuzkÞk. ð[økk¤kLke Mkhfkh{kt
÷eøkLkk MkÇÞkuyu yMknfkh þY fÞkuo. íkuyku ÃkkrfMíkkLk {u¤ððk
DH
{kxu s íku{kt Ëk¾÷ ÚkÞk níkk íku{ ÷køÞwt. {wÂM÷{ ÷eøku
çktÄkhýMk¼kLkku Ãký çkrn»fkh fÞkuo.
yux÷eLke ònuhkík :
AN
yk ÃkrhÂMÚkrík{kt $ø÷ìLzLkk ðzk«ÄkLk yux÷eyu Vuçkúwykhe,
1947{Lkkt ònuhkík fhe fu rçkúrxþ Mkhfkh furçkLkux r{þLk
ÞkusLkk {wsçk h[kÞu÷ ¼khíkLke MkhfkhLku çkkhíkLke ík{k{
,G
Mk¥kk MkkUÃkeLku, sqLk 1948 MkwÄe{kt ¼khík{ktÚke rðËkÞ ÷uþu. íku
MkkÚku ¼khíkLkk ðkEMkhkìÞ íkhefu ðuðu÷Lku MÚkkLku {kWLx çkuxLkLku
Lke{ðk{kt ykÔÞk.
MY
{kWLx çkuxLk ÞkusLkk :
{k[o, 1947{kt {kWLx çkuxLku ðkEMkhkìÞLkku nkuÆku Mkt¼kéÞku
íÞkhu ËuþLkk fux÷kf «ktíkku{kt ®nMkf íkuVkLkku [k÷w níkkt. ÷eøkLkk
MkÇÞkuLkk yMknfkhLku ÷eÄu ð[økk¤kLke Mkhfkh fk{ fhe
þfíke Lk níke. fkìtøkúuMky™u ÷eøk ðå[u Mk{kÄkLk þõÞ Lk níkwt.
íkuÚke {kWLx çkuxLku ¼khíkLkk ¼køk÷kLkku rLkýoÞ fÞkuo. rLkçko¤
fuLÿ Mkhfkh y™u rðhkuÄe «ktíkku MkrníkLkk y¾trzík ¼khík
fhíkkt {sçkqík fuLÿ Mkhfkh y™u Mknfkh ykÃkíkk «ktíkku MkrníkLkwt
rð¼krsík ¼khík ðÄkhu Mk{]Ø Úkþu yuðe {kWLx çkuxLkLke
Ë÷e÷ sðknh, MkhËkh ðøkuhu fkìtøkúuMke LkuíkkykuLku Mkk[e ÷køke.
ËuþLke íku ð¾íkLke Ëw:¾Ë ÂMÚkrík{kt fkìtøkúuMkLkk Lkuíkkyku ÃkkMku
ÃkkrfMíkkLkLkku Mðefkh fhðk rMkðkÞ çkeòu rðfÕÃk Lk hnuíkkt
økktÄeS Mknrík fkìtøkúuMke Lkuíkkykuyu ¼køk÷kLkku Mðefkh fÞkuo.
MðkíktºÞ«kró yLku Mk¥kkLkwt nMíkkíkthý (VuhçkË÷e)
{kWLx çkuxLk ÞkusLkk «{kýu $ø÷ìLzLke Ãkk÷o{uLxu sw÷kE,
1947{kt ®nË MðkíktºÞÄkhku ÃkMkkh fÞkuo. íku {wsçk 15{e ykìøkMx,
1947Lkk hkus ¼khík y™u 14{e ykìøkMxLkk hkus ÃkkrfMíkkLk
yuý çku Mðíktºk hk»xÙkuLkwt rLk{koý ÚkÞwt. ÃkkrfMíkkLk{kt ®MkÄ,
çk÷qr[MíkkLk, Ãkrù{ Ãktòçk, MkhnË «ktík y™u Ãkqðo çktøkk¤Lkku
Mk{kðuþ fhðk{kt ykÔÞku níkku. çkkfeLkk «Ëuþku ¼khík{kt hÌkk.
Mðíktºk ¼khíkLkk «Úk{ økðLkoh sLkh÷ íkhefu {kWLx çkuxLkLku
Lke{ðk{kt ykÔÞk.
íkkífkr÷f fk{økehe (hksfeÞ yufíkk) :
¼khík{kt 562 Ëuþe hkßÞku níkk. íku{ktLkkt fux÷ktf {kuxkt hkßÞku
Mðíktºk ÚkðkLkwt MðÃLk Mkuðíkkt níkkt. Ãkhtíkw Mðíktºkíkk {u¤ÔÞk çkkË
MkhËkh ðÕÕ¼¼kE Ãkxu÷u hkòyku{kt Ëuþ¼Âõík òøkúík fhe
ÔÞðnkÁ çkwrØÚke ÷øk¼øk çkÄkt ËuMke hkßÞkuLkwt ¼khíkLkk Mkt½{kt
29
rð÷eLkefhý fÞwO y™u yu heíku hksfeÞ yufíkk rMkØ fhe. íku
íkhr{ÞkLk ÃkkrfMíkkLku f~{eh WÃkh E.Mk. 1948{kt nw{÷ku fÞkuo.
íku hkßÞ rðrÄMkh heíku íÞktLkk hkò nrh®Mknu ¼khíkLkk Mkt½
MkkÚku òuze ËeÄwt. ¼khíkLkk ÷~fhu ÃkkrfMíkkLkLkk nw{÷k¾kuhkuLku
f~{ehLkk {kuxk ¼køk{ktÚke ÃkkAk nktfe fkZâk. sqLkkøkZLkk
Lkðkçku sqLkkøkZLku ÃkkrfMíkkLk MkkÚku òuzkÞu÷wt ònuh fhíkkt «òyu
¢ktrík fhe. sqLkkøkZLke «òLkk ÷kuf{íkÚke sqLkkøkZLku ¼khíkeÞ
Mkt½ MkkÚku òuze Ëuðk{kt ykÔÞwt. niËhkçkkËLkk rLkÍk{u ÃkkuíkkLku
Mðíktºk ònuh fhíkkt íkuLke Mkk{u ¼khík Mkhfkhu Ãkku÷eMk - Ãkøk÷kt
÷ELku nuËhkçkkËLku ¼khíkeÞ Mkt½{kt Mkk{u÷ fÞwO. Ãkkìtrz[uhe,
fkrhf÷ yLku {knu £uL[kuLkk çkkíkk ík¤u níkkt. E.Mk. 1950{kt
¼khík MkhfkhLke rðLktíkeÚke £uL[ Mkhfkhu íku ¼khíkLku MkkUÃke
ËeÄkt. Ëeð, Ë{ý y™u økkuðk ÃkkuxwoøkeÍkuLkkt MktMÚkkLkku níkkt.
E.Mk. 1962{kt ¼khíkeÞ ÷~fhu íku fçksu fÞkO y™u íku{Lku
¼khík-Mkt½ MkkÚku òuze Ëuðk{kt ykÔÞkt.
AN
økktÄeSLke níÞk :
¼khík Mðíktºk ÚkÞk çkkË ¼e»ký fku{e h{¾k{ku Vkxe LkeféÞkt.
yk fku{e ykøkLku Xkhðk økktÄeSyu ¼khu «íÞLkku fÞko. økktÄeSLke
ðkík fux÷kfLku øk{íke Lk níke. Ãkrhýk{u 30 òLÞwykhe 1948Lkk
,G E.Mk. 1950Úke 26{e òLÞwykheLkku rËðMk ‘«òMk¥kkf rËLk’
hkus LkÚkwhk{ økkuzMku Lkk{Lke ÔÞÂõík îkhk íku{Lke níÞk ÚkE.
¼khíkLke yk{sLkíkkLke òøk]rík{kt y™u MðíktºkíkkLke [¤ð¤Lku
MY
Ëkuhðýe ykÃkðk{kt 30 ðhMk MkwÄe økktÄeSyu {nk{q÷ku Vk¤ku
ykÃÞku níkku. ¾hk yÚko{kt íkuyku ykÄwrLkf ¼khíkLkk hk»xÙrÃkíkk
níkk y™u Au. íkuyku nt{uþkt rnLËw - {wÂM÷{ yufíkk{kt íku{s
DE
¼khíkLkk rðrðÄ ðøkoLkk ÷kufku ðå[uLke yufíkk{kt {kLkíkk níkk
y™u íku {kxu s íku{ýu ÃkkuíkkLkk y{qÕÞ SðLkLkwt çkr÷ËkLk ykÃÞwt.
A
AC
——×——×——×——————×——×——×——
N D
NA
KA
VE
VI
rLkhkr©íkkuLkku ÃkwLkðoMkðkx :
ËuþLkwt rð¼ksLk Úkíkkt ÷k¾ku ÷kufku ÃkkrfMíkkLk{ktÚke ¼khík{kt
AR
ykÔÞk. íku{Lku ðMkðkx y™u hkusøkkhe ykÃkðkLke yrík
rðfx sðkçkËkhe Lkðe MkhfkhLku {kÚku ykðe. íku {kxu
ËuþLkk ÷kufku y™u Mkhfkhu íku {Lku Ãkq híke Mkøkðzku ykÃke.
rLkhkr©íkku çkÄk MkkÚku yufYÃk ÚkE økÞk. íku {ýyu Lkq íkLk
AG
SðLkLke þYykík fhe.
¼khíkLkwt çktÄkhý :
E.Mk. 1945Lke [qtxýeyku {wsçk çktÄkhýMk¼kLke h[Lkk fhðk{kt
IN
ykðe níke. çktÄkhýMk¼kyu çktÄkhý ½zðk zkì. çkkçkkMkknuçk
yktçkuzfhLkk yæÞûkÃkËu çktÄkhý Mkr{ríkLke rLk{ýqf fhe.
DH
zkì. hksuLÿ«MkkËLku çktÄkhýMk¼kLkk «{w¾ [qtxðk{kt ykÔÞk.
çktÄkhý Mkr{ríkyu ºký ðhMk fhíkk ykuAk Mk{Þ{kt ¼khík
{kxu ÷kufþkne çktÄkhý ½zâwt. çktÄkhýMk¼kyu íkuLku ÃkMkkh
fhíkkt 26{e òLÞwykhe, 1950Úke íkuLkku yý÷ fhðk{kt ykðu
Au. E.Mk. 1930 Úke 26{e òLÞwykheLkk rËðMkuLku ykÃkýu
MðkíktºÞrËLk íkhefu Qsðíkk níkk. íku rËðMkÚke çktÄkhýLkku
y{÷ þY Úkíkkt, ËuþLke Mk¥kk «òLkk nkÚk{kt ykðe, íkuÚke
íkhefu Qsððk{kt ykðu Au. 15{e ykì økMx, 1947Lkku
‘MðkíktºÞrËLk’ y™u 26{e òLÞwykheLkku ‘«òMk¥kkf rËLk’
ykÃkýk hk»xÙe íknuðkhku Au.
{kWLx çkuxLk rLkð]¥k ÚkELku MðËuþ ÃkkAk síkkt, [¢ðíkeo
hksøkkuÃkk÷[khe økðLkoh çkLÞk níkk. íkuyku ¼khíkLkk AuÕ÷k
økðLkoh sLkh÷ níkk. çktÄkhýLkku y{÷ Úkíkkt zkì. hksuLÿ«MkkË
¼khíkLkk «Úk{ hk»xÙ«{w¾ çkLÞk.
30
 10. MktMkkÄLk : yÚko y™u «fkh
fkuE Ãký ËuþLkk ykŠÚkf yLku MkktMf]ríkf rðfkMkLkku {q¤¼qík ykÄkh
Ëuþ{kt «kÃÞ MktMkkÄLk-†kuíkku Ãkh hnu Au. íku{kt Ãký ¾kMk fheLku
MktMkkÄLkkuLke rðþu»kíkkyku, íkuLkkt WíÃkkËLk yLku WÃkÞkuøkLke ûkuºkeÞ
rðíkhý íkhknLkku yÇÞkMk ÚkkÞ Au. MktMkkÄLk rðþu rðøkíku òýfkhe
{u¤ðeyu íku Ãknu÷kt MktMkkÄLk þwt Au, íkuLke MÃkü Mk{s {u¤ðeyu.
MktMkkÄLkLkku yÚko :
{kLkð îkhk Mktøkúrník yLku rðïkMk çkuMku íkuðe ðMíkw fu ÃkËkÚkoLkk
økwý, ûk{íkk yLku fkÞo - su {kLkðLke r{÷fík çkLke òÞ Au,
MktMkkÄLk fnuðkÞ Au. ynª [ku¬Mk WÆuþkuLke ÃkqŠík {kxu su Ãký
WÃkkÞ fk{{kt ÷uðk{kt ykðu Au, íku MktMkkÄLk nkuÞ Au. ynª ¾wË
{kLkð îkhk ÷k¼ WXkððkLke ûk{íkk yLku ÃkkuíkkLku {w~fu÷e{ktÚke
çknkh fkZe ÷uðkLke ûk{íkkLkku Ãký Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. yk{ fkuR
Ãký ðMíkwLkku {kLkðLke sYrhÞkík Ãkqhe fhðkLkk nuíkwÚke WÃkÞkuøk{kt
÷uðkÞ íkku MktMkkÄLk çkLke òÞ Au. «køk yiríknkrMkf fk¤{kt
{kLkðLku Ähíke{kt ÄhçkkÞu÷kt ¾LkeòuLke òýfkhe Lk níke, íku
yuLkku WÃkÞkuøk òýíkku Lk níkku. íkuLku {kxu íku MktMkkÄLk Lk níkkt;
Ãkhtíkw ykÄwrLkf {kLkð {kxu yk ÃkËkÚkkuo ½ýk [{kífkhe Au. íku
ÃkËkÚkkuo íku{Lkk ÷k¼ íkÚkk íku{Lke sYrhÞkíkLkk Mktíkku»k ¾kíkh
fk{ fhu Au. íkuÚke íku{Lkk {kxu íku MktMkkÄLk Au.
fkuR Ãký ÔÞrfík fu ðMíkwLke fkÞo fhðkLke ûk{íkk fu ÞkuøÞíkk
Mk{Þ íkÚkk MÚkkLk {wsçk r¼LLk nkuR þfu Au. Ëk.ík., fuð÷ 25
DE
ð»ko Ãkqðuo Ëk{kuËh LkËe Ëuþ {kxu ½ýe {w~fu÷eykuLkwt fkhý níke
Ãkhtíkw Mkk{krsf - hksLkiríkf nuíkwÚke íkuLkk ykÞkusLk {kxu fkÞkuo
fhðk{kt ykÔÞk. Ãkrhýk{u s¤rðãwík, ®Mk[kR, LkkifkÃkrhðnLk,
A
ÞkuøÞ Lknuhku ðøkuhu ½ýk ÷k¼ku «kÃík Úkðk ÷køÞk. nðu yk
LkËe MktçktrÄík ûkuºkku {kxu MktMkkÄLk çkLke økR Au.
AC
Mkk{kLÞ þçËku{kt, «f]rík, {kLkð yLku MktMf]rík - yk ºkýuLke
ÃkkhMÃkkrhf r¢Þkyku îkhk s MktMkkÄLkkuLkwt rLk{koý ÚkkÞ Au.
su{fu, s{eLk Ãkh ¾uíke ÚkkÞ Au, ÃkrhðnLk {kxu hu÷{køkkuo,
{kuxh{køkkuo ðøkuhu çkLkkðkÞ Au. ðuÃkkh-ðkrýßÞ {kxu økkuËk{ku
D
íkÚkk fkÞko÷Þku çkLkkðkÞ Au. íkuÚke ¼qr{ yuf MktMkkÄLk Au.
¾uíkeLkk ÃkkfkuLke QÃks s{eLkLke V¤ÿwÃkíkk Ãkh rLk¼oh fhu Au.
N
s{eLk Ãkh Akuzðk, ð]ûkku Qøku Au íkuÚke s{eLk yuf MktMkkÄLk
NA
Au. fqðk fu ík¤kðkuLkk ÃkkýeÚke yÚkðk LknuhkuLkk ÃkkýeÚke ®Mk[kR
fhðk{kt ykðu Au suLkkÚke WíÃkkËLk ðÄu Au. yk «fkhu WÃkÞkuøk
fhðk{kt ykðu÷wt s¤ yuf MktMkkÄLk Au. støk÷ku{ktÚke {¤íkk
÷kfzktLkku WÃkÞkuøk {fkLk, Ãkw÷, snkòu, VŠLk[h, fkøk¤,
KA
ËeðkMk¤e, f]rºk{ huþ{ ðøkuhuLke çkLkkðx{kt ÚkkÞ Au. íkuÚke
støk÷ku yuf MktMkkÄLk Au. ÷ku¾tz, íkktçkwt, sMkík, yìÕÞwr{rLkÞ{,
MkkuLkwt ðøkuhu ¾Lkes-yÞMf ÃkËkÚkkuoLkk WÃkÞkuøkÚke {þeLkku-Þtºkku,
VE
íkkh, rMk¬k, ½huýkt ðøkuhu çkLkkððk{kt ykðu Au íkuÚke ¾Lkeòu
Ãký MktMkkÄLk Au.
fku ÷ Mkku , ¾Lkes íku ÷ , fw Ë híke ðkÞw , s¤rðãw í k yLku
VI
Ãkh{kýwþrfíkÚke fkh¾kLkkt, Ã÷kLx, ÃkrhðnLkLkkt MkkÄLkku,
hu÷økkze, snks ðøkuhu [÷kðkÞ Au. íku þÂõík fu QòoLkkt
MktMkkÄLkku Au. yk çkÄkt s MktMkkÄLkku {kLkðòík {kxu rðrþü
{n¥ð Ähkðu Au.
AR
MktMkkÄLkLkk «fkhku:
MktMkkÄLk {wÏÞ çku «fkhku{kt rð¼krsík ÚkR þfu :
AG
(y) fwËhíke MktMkkÄLkku (çk) {kLkð-MktMkkÄLkku.
MktMkkÄLkkuLkk «fkh
MktMkkÄLkku
IN
fwËhíke MktMkkÄLkku {kLkð MktMkkÄLkku
DH
yktíkrhf MktMkkÄ™ku çkkÌk MktMkkÄLkku
AN
ÃkwLk:«kÃÞ y¾qx (MkLkkíkLk) ÷ktçkk økk¤u «kÃÞ
(y) fwËhíke MktMkkÄLkku :
,G
fwËhíke MktMkkÄLkku fwËhík ÃkkMkuÚke fwËhíke heíku «kÃík ÚkÞu÷
Au. {kLkðSðLkLkk yÂMíkíðLku xfkðe hk¾ðk{kt, Mkw¾e
MY yLku Mk{]Ø çkLkkððk{kt íkÚkk ykŠÚkf rðfkMk{kt yk s
fwËhíke MktMkkÄLkku WÃkÞkuøke çkLÞkt Au. nðk, Ãkkýe,
MkqÞo«fkþ, ðLkMÃkrík yLku «kýeyku {kLkðSðLkLku xfkðe
hk¾Lkkhkt fwËhíke MktMkkÄLkku Au. yk rMkðkÞ ¼qr{MktMkkÄLkku,
¾Lkes MktMkkÄLkku, støk÷-ðLÞ MktMkkÄLkku, s¤-MktMkkÄLkku,
Ãkþw-MktMkkÄLkku ðøkuhu {níðLkkt fwËhíke MktMkkÄLkku Ãký
Au. Ëhuf MktMkkÄLkLkwt {kLkðòík {kxu rðrþü {n¥ð Au.
xqtf{kt, fwËhíke ÃkÞkoðkhýLkkt su fkuR ík¥ðku {kLkðeLke
sYrhÞkíkku Mktíkku»kðk{kt WÃkÞkøke çkLku íku fwËhíke MktMkkÄLkku
Au. fwËhíke MktMkkÄLkkuLku íkuLkkt «krÃíkMÚkkLkLku ykÄkhu çku
«fkhu rð¼krsík fhe þfkÞ : (1) çkkÌk MktMkkÄLkku :
Ãk]ÚðeLke MkÃkkxe Ãkh ykðu÷kt, ¼qr{, støk÷ku, LkËe, «kýeyku
íkÚkk Úkkuzk «{ký{kt ¾LkeòuLkku Mk{kðuþ fhðk{kt ykðu
Au. (2)yktíkrhf MktMkkÄLkku : yk MktMkkÄLkku{kt Ãk]ÚðeLkk
Ãkuxk¤{ktÚke {¤íkkt ¾Lkeòu yLku þÂõíkLkkt MkkÄLkku íkÚkk
Mkkøkh-MktMkkÄLkkuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Auü
¼khíkLku fwËhíke MktMkkÄLkkuLke Mk{]rØLke ¼ux {¤e Au.
ykÃkýku Ëuþ ÷øk¼øk çkÄk s «fkhLkkt MktMkkÄLkku Ähkðíkkuu
Ëuþ Au.Ëuþ{kt ðMkíkk ÷kufku íku{s íkuLkk «kýeMk]rü {kxu
sYhe ¾kuhkf, Ãkkuþkf yLku hnuXký {kxuLke sYhe
MkkÄLkMkk{økúe ðøkuhu fwËhíke MktMkkÄLkku îkhk «kÃík ÚkkÞ
Au. yk rMkðkÞ ËuþLkk ÷kufkuLke ykŠÚkf «ð]r¥kyku, íku{Lkk
yLkufrðÄ ÔÞðMkkÞku íku{s hk»xÙLkk ykŠÚkf rðfkMk
yLku Mkt[k÷Lk-þÂõík {kxu Ãký fwËhíke MktMkkÄLkku Ãkh
ykÄkh hk¾ðku Ãkzu Au. ËuþLkk yÚkoíktºkLku økrík{kt hk¾ðk
{kxu íkÚkk ËuþLke ðMíkeLke rðrðÄ sYrhÞkíkkuLku Ãkku»kðk
{kxu Ãký fwËhíke MktMkkÄLkkuLkku Vk¤ku LkkUÄÃkkºk hÌkku Au.
ykÃkýu yu Ãký òýðwt òuRyu fu fux÷ktf fwËhíke MktMkkÄLkku
Lkkþðtík Au. yufðkh íkuLkku ðÃkhkþ ÚkR òÞ íku ÃkAe
íkuLke íkhík s ÃkwLk:«krÃík þõÞ LkÚke. ½ýk ÷ktçkk Mk{Þ
ÃkAeÚke fËk[ yu ÃkwLk:«kÃÞ çkLke þfu. Ëk.ík., fku÷Mkku,
31
 ÃkuxÙku÷ ¾Lkes MktMkkÄLkku. fux÷ktf MktMkkÄLkku ÃkwLk:«kÃÞ
ÞkuøÞ Au. Ëk.ík., ¾kíkhLkk «ÞkuøkÚke ¾uíke÷kÞf ¼qr{Lku
nòhku ð»ko MkwÄe f]r»kÞkuøÞ çkLkkðe hk¾u Au. LkËeyku
Mkíkík ðnuíke hnu Au. LkËeyku ¾hk yÚko{kt fwËhíke MktMkkÄLk
Au. støk÷kuLkkt ð]ûkku fkÃkeLku ÃkwLk:ðLkefhý fhe íkuLke
ûkríkÃkqŠík ÚkR þfu Au.
fku÷Mkku, ÃkuxÙku÷ ðøkuhu ÃkËkÚkkuoLkku yufðkh WÃkÞkuøk þY
ÚkÞk ÃkAe Äe{u Äe{u Mk{kÃík Úkðk {ktzu Au. ÷ku¾tz, íkktçkwt,
MkeMkw, sMkík, yìÕÞwr{rLkÞ{, MkkuLkwt ðøkuhuLkwt MðYÃk çkË÷eLku
ðkhtðkh WÃkÞkuøk ÚkR þfu Au. ßÞkhu, MkqÞo þÂõík,
{nkMkkøkh yLku rðþk¤ ¼q¼køkLke ykçkkunðk yuðkt
fwËhíke MktMkkÄLkku Au suLkku {Lkw»Þ Ãkhtíkw {Lkw»Þ íkuLku
fkh¾kLkkt, Lkøkhku ðøkuhuLkk f[hkÚke øktËw fhíkku hnu Au.
fwËhíke MktMkkÄLkku yLku {kLkð :
{kLkðeÞ WÃkÞkuøk {kxuLkk nuíkwÚke MktMkkÄLkku WÃkÞkøke Au.
(1) ¾kuhkf {kxu :
½ýk ÷kt ç kk fk¤Úke yks Mkw Ä e {Lkw » Þ fw Ë híke
ÃkÞkoðhý{ktÚke ÃkkuíkkLkku ¾kuhkf {u¤ðíkku hÌkku Au. þY
þY{kt íkku støk÷ku{ktÚke {¤íkkt V¤-Vq÷Lkku ¾kuhkf íkhefu
WÃkÞkuøk fhíkku níkku. íku ÃkAe «kýeykuLkku rþfkh fhe
íkuLkkt {ktMk íkÚkk {kA÷ktLkku ¾kuhkf íkhefu WÃkÞkuøk fhkÞku.
MY
¾uíkeLke þkuÄÚke ¾kuhkf{kt yLkks yLku þkf¼kSLkku
WÃkÞkuøk ðÄíkku økÞku. ÃkþwÃkk÷Lk «ð]r¥kLku Äe{u Äe{u ðuøk
{¤íkk ¾kuhkf{kt ËqÄ yLku íkuLke çkLkkðxkuLkku W{uhku Úkíkku
økÞku. Mkkøkh-MktÃkr¥k{kt {kA÷kt, rðrðÄ «fkhLke ÷e÷
DE
yLku þuðk¤Lkku ¾kuhkf íkhefu WÃkÞkuøk fhkÞ Au. íkku
ð¤e nðu íkku {þY{Lkku Ãký yknkh{kt WÃkÞkuøk ÚkkÞ Au.
yk{, {Lkw»ÞLkku ¾kuhkf ÃkÞkoðkhý{ktÚke WÃk÷çÄ fwËhíke
A
MktMkkÄLkku Ãkh s ykÄkh hk¾u Au. Ãkþw-Ãkûkeyku íkÚkk
Sðstíkwyku Ãký ÃkkuíkkLkk ¾kuhkf {kxu fwËhíke MktMkkÄLkLkk
AC
YÃk{kt ¼qr{ yLku ðLkMÃkrík-Mk]rü{ktÚke s {u¤ðu Au. xqtf{kt,
{Lkw»Þ Mkrník Ãkþw-Ãkûke íkÚkk Sðstíkw {kxu ¾kuhkfLke
sYrhÞkík Ãkq he Ãkkzðk{kt fw Ë hík{kt Ú ke «kÃík Úkíkkt
MktMkkÄLkkuLkku WÃkÞkuøk ykÄkh Mk{kLk çkLku Au.
D
(2) Ãkkuþkf {kxu :
N
ÃkÚÚkhÞwøkLkku ÃkwhkíkLk {Lkw»Þ ÍkzLke Ak÷, ð]ûkkuLkkt ÃkkLk,
ðu÷kðu÷e fu ÃkAe [k{zk Úkfe ÃkkuíkkLkwt þheh Zktfíkku níkku.
NA
¾uíke«ð]r¥k{kt fÃkkMkLke þkuÄ ÃkAe MkwíkhkW fkÃkzLkku WÃkÞkuøk
ðÄíkku økÞku. yksu íkku økh{ yLku huþ{e fkÃkz WÃkhktík
f]rºk{ huMkk{ktÚke çkLkíkkt LkkÞ÷kìLk, xuhur÷Lk, Ãkkur÷ÞuMxh
KA
suðkt fkÃkzLkku WÃkÞkuøk Ãkkuþkf çkLkkððk{kt ÚkkÞ Au. yk
f] rºk{ hu M kk {kxu L kku òu R íkku fk[ku {k÷ fw Ë híke
MktMkkÄLkku{ktÚke {u¤ðkÞ Au.
VE
(3) hnuXký {kxu :
hnuXký yu {Lkw»ÞLke yuf «kÚkr{f sYrhÞkík Au.
{Lkw»ÞLke sYrhÞkíkkuLkk yuf ¼køkYÃk «kÚkr{f árüyu
VI
Ãký yk©ÞLke sYh Ãkzu Au. ykrË{kLkð þY þY{kt íkku
økwVkykuLkku hnuXký íkhefu fktRf ÂMÚkh fne þfkÞ íkuðku
ðMkðkx þY fÞkuo. Mk{Þ síkkt íkuýu huíke, [qLkku, ÃkÚÚkh,
÷kfzwt, ÷ku¾tz, Mxe÷ íkÚkk yLÞ fwËhíke MktMkkÄLkkuLkku
AR
{n¥k{ WÃkÞkøk fheLku, çknw{k¤e R{khíkku Q¼e fhe
Au. {Lkw»Þ ÃkkuíkkLkkt Mkw¾-MkøkðzkuLkk Mktíkku»k ¾kíkh Ãký
ykðkt hnuXkýku{kt rLkðkMk fhíkku ÚkÞku Au. {Lkw»ÞLke fÕÃkLkk
AG
hnuXký çkkçkíku nðu íkku ykfkþe økúnku MkwÄe økE Au. íÞkt
Ãký ðMkðkx fhðkLkwt MðÃLk Au. òufu ¾wçk {q~fu÷ nkuðk
Aíkkt fwËhíke MktMkkÄLkkuLkku «íÞûk fu Ãkhkuûk xufku ÷RLku
IN
Ãký yk ÞkusLkk Mkkfkh fhðkLke {Úkk{ý{kt íku Ãkzâku
Au. yk{, fwËhíke MktMkkÄLkkuyu {Lkw»ÞLkk ðMkðkx {kxuLkkt
hnuXký íkiÞkh fhðk{kt sYhe Mk{køkúe Ãkqhe Ãkkze Au.
DH
yux÷u s fwËhíke MktMkkÄLkkuLkwt y÷øk {n¥ð Au.
(4) ykŠÚkf «ð]r¥k {kxu :
ykŠÚkf WíÃkkËLk-«ð]r¥kLke «uhýk íkhefu {Lkw»Þ {n¥ðLkk
AN
Ãkrhçk¤ íkhefu hÌkku Au. fwËhíke MktMkkÄLkku {Lkw»ÞLke
ykSrðfk fu hkuShkuxeLke «ð]r¥kLkk MkkÄLk íkhefu økhs
Mkkhu Au. fwËhík{kt Úke {u¤ðu÷e [es-ðMíkwykuLkku íku
,G WÃk¼kuõíkk çkLÞku Au. yLkufrðÄ ÔÞðMkkÞku Ãký yu s
fwËhíke MktMkkÄLkku Ãkh rLk¼oh Au. ðLÞ MktÃkËkLku fkhýu
s {Lkw»ÞLke ykŠÚkf «ð]r¥kyku yLku ÔÞðMkkÞkuLkku rðfkMk
þõÞ çkLÞku Au. ÷kfzkt fkÃkðkLkku, ËeðkMk¤e, fkøk¤,
hk[h[e÷wt ðøkuhuLkk WíÃkkËLk {kxuLkk ÔÞðMkkÞku{kt ðÄkhku
ÚkÞku Au. ÃkþwÃkk÷Lk - ÔÞðMkkÞ yLku zuheWãkuøk Auðxu
íkku «kýeMktÃkr¥kLku s yk¼khe Au. MkkøkhMktÃkr¥kLku ÷eÄu
{íMÞWãkuøk rðfkMk Ãkk{e þõÞku Au. ¾Lkes MktMkkÄLkku
Ãkh ykÄkrhík ¾ký«ð]r¥k íkÚkk yLÞ ½ýkçkÄk Wãkuøkkuu
rðfMÞk Au. yk{, {Lkw»ÞLkk økwshkLk {kxu sYhe yuðe
ykrÚkof «ð]r¥kykuLkk rðfkMk{kt fwËhíke MktMkkÄLkkuLkwt ½ýwt
{n¥ð Au. xqtf{kt, {Lkw»ÞLke ykŠÚkf «ð]r¥kykuLkku ½ýkuçkÄku
ykÄkh fwËhíke MktMkkÄLkku Ãkh hnu÷ku Au.
(5) ykiãkurøkf WíÃkkËLk {kxu :
Mkk{kLÞ heíku fkuR Ãký WãkuøkLke MÚkkÃkLkk {wÏÞíðu sYhe
fk[k {k÷ yLku çk¤íký {kxu ÃkÞkoÃík {kºkk{kt sYhe
Mkt[k÷LkþÂõík rðLkk þõÞ LkÚke. yux÷u s Wãkuøkku {kxu
òuRíkku fk[ku {k÷ íkÚkk Mkt[k÷Lkþrõík fwËhíke MktMkkÄLkkuLkk
¼køkYÃk {¤íkkt ¾Lkeòu{ktÚke «kÃík ÚkkÞ Au. ¾LkesMktMkkÄLkku
Ãkh ykÄkrhík WãkuøkkuLkku rðfkMk Auðxu íkku fkuR Ãký
hk»xÙ {kxu WÃkfkhf çkLke hnu Au. MkwíkhkW fkÃkz, ¾ktz,
¾kã íku÷, V¤ku ðøkuhu f]r»kÃkuËkþku Ãkh ykÄkrhík Wãkuøkku
Ãký yu s heíku {n¥ð Ähkðu Au.
ykiãkrøkf WíÃkkËLk {kxu sYhe fku÷Mkku, ¾Lkes íku÷,
fwËhíke ðkÞw íkÚkk yýwþrfík {kxu sYhe ÞwhurLkÞ{,
ÚkkurhÞ{ ðøkuhu ¾™es MktMkkÄLkku{ktÚke «kÃík ÚkkÞ Au.
yLkufrðÄ ðknLkku {kxu Ãký Mkt[k÷Lkçk¤ íkhefu yuðkt s
¾Lkes MktMkkÄLkku íkuLkk ÃkkÞk{kt Au. ðíko{kLk Þwøk ¿kkLk-
rð¿kkLk-{krníke, xìfLkku÷kuS yLku WãkuøkefhýLkku Þwøk
Au. ËwrLkÞk{kt çkÄkt s hk»xÙku ÃkkuíkkLke ykiãkrøkf WíÃkkËLk
32
 - «ð]r¥kLkk ðuøkLku ½ýwt {n¥ð ykÃku Au. yk Mktòuøkku{kt
Wãkuøkku yLku Mkt[k÷LkþÂõík {kxu Ëhuf hk»xÙLku fwËhíke
MktMkkÄLkku Ãkh s ykÄkh hk¾ðku Ãkzu Au, su Auðxu íkku
fwËhíke MktMkkÄLkkuLkwt {n¥ð MÃkü fhu Au.
(çk) {kLkð-MktMkkÄLkku :
{Lkw»Þ ykŠÚkf {n¥ð fu {qÕÞ Ähkðíke fkuR Ãký ðMíkw fu
MkuðkLkku sLkf, rðíkhf yLku WÃk¼kuõíkk Au. yk rMkðkÞ
fux÷ef ðkh íku rðLkkþf Ãký çkLÞku Au. ÃkrhðíkoLkþe÷
Ãkrhçk¤YÃk {Lkw»Þ yk Ãk]Úðe Ãkh rðnhíkku yLku rð[híkku
hÌkku Au . «ríkfq ¤ ÃkrhÂMÚkrík{kt Ãký íku ýu fwË híke
MktMkkÄLkkuLkku rðrðÄ WÃkÞkuøk fheLku ÃkkuíkkLke sYrhÞkíkku
Mktíkku»ke Au. {Lkw»Þ Qòo yLku ûk{íkkLkku yuf yûkÞ
¼tzkh Au.
yux÷u s íkku {Lkw»Þ MðÞt yuf {nkLk MktMkkÄLk Au. MkkÚku
MkkÚku sirðf sYrhÞkíkku yLku RåAkykuLke ÃkqŠík {kxu
MktMkkÄLkkuLkwt rLk{koý fhLkkh Ãkrhçk¤ Ãký Au. {kLkðLkku
yÇÞkMk, ¼kiríkf søkíkLkku WÃkÞkuøk fhe, íku{ktÚke MkktMf]ríkf
søkíkLkk h[rÞíkk íkhefu ÚkkÞ Au. y{uÍkuLk «ËuþLkk
ykrËðkMkeLku {Lk fku÷Mkku yu {kºk fk¤ku ¾zf Au. ßÞkhu
Ãkrù{ ÞwhkurÃkÞLk {kxu íku {n¥ðLkwt Mkt[k÷Lk~krfíkLkwt MkkÄLk
MY
Au. ¼kiríkf søkík{kt ykðu÷kt fwËhíke MktMkkÄLkkuLkku WÃkÞkuøk
{wÏÞíðu íkku {Lkw»Þ s fhu Au. fwËhíke ík¥ðku{ktÚke
{kLkð«ÞkMkku îkhk WíÃkLLk fhu÷e fu çkLkkðu÷e ðMíkwyku
DE
yÚkðk çkkçkíkku yux÷u s MkktMf]ríkf ík¥ðku. LkËe yu fwËhíke
ík¥ð Au yLku íkuLkk Ãkh çktÄ çkktÄðk{kt ykðu íku MkktMf]ríkf
ík¥ð Au. yk MkktMf]ríkf ík¥ðkuLku íkku {Lkw»Þ MkkÚku MkeÄku s
A
MktçktÄ Au.
• {kLkð MktMkkÄLk yLku rðfkMk :
AC
fkuR Ãký hk»xÙLkk ykŠÚkf rðfkMkLkku {q¤ ykÄkh {kLkð-
MktMkkÄLk Ãkh hnu Au. fwËhíke MktMkkÄLkkuLke su{ hk»xÙLkk
rðfkMk{kt {kLkð-MktMkkÄLkLkwt Ãký yÚkoÃkqýo «ËkLk Au.
hk»xÙLkk ði¿kkrLkf, Mkk{krsf íkÚkk MkktMf]ríkf rðfkMkLkk
D
{q¤{kt {kLkð-MktMkkÄLk sux÷wt Wã{e yLku økwýð¥kkMk¼h
nkuÞ íkux÷ku íku hk»xÙLkku MkðkOøke rðfkMk ¾qçk ÍzÃke çkLku.
N
{Lkw»Þ ÃkkuíkkLke rð[khþÂõík, rs¿kkMkk, fwþ¤íkk, çkwrØ-
NA
[kíkwÞo íkÚkk rðfkMkLke Mkíkík Ít¾Lkk Úkfe yLkuf ûkuºkku{kt
«økrík MkkÄe þfu Au. ÃkwhkíkLk Ãkk»kkýÞwøkÚke yksrËLk
MkwÄeLke yLkufrðÄ þkuÄLku fkhýu {Lkw»ÞLkk SðLk{kt ½ýkt
ÃkrhðíkoLkku ykÔÞkt. íkuLkwt SðLk ÂMÚkh ÚkÞwt yLku Äe{u Äe{u
KA
íkuýu fwËhíke ÃkÞkoðhý™ku ÷k¼ WXkððk {ktzâku.
ykÃkýk ði¿kkrLkfku yLku MktþkuÄfkuyu ¿kkLk-rð¿kkLkLke
rûkríkòuLku ½ýe rðMík]ík fhe Au yLku {kLkðSðLk Mkw¾e
VE
yLku Mk{] Ø çkLkkÔÞw t Au . ¾Lkeòu íku { s fw Ë híke
MktþkuÄLkku{ktÚke rðrðÄ ykiãkurøkf ÃkuËkþku - xktfýeÚke
{kt zeLku sBçkku sì x Mkw ÄeLkkt MkkÄLkku çkLkkÔÞk Au .
VI
{kusþku¾Lke [esðMíkwykuLkk WíÃkkËLk{kt fkuE f{e hk¾e
LkÚke. yux÷us «§ yu Au fu {kLkðu þkLkwt WíÃkkËLk fÞwO
Au íku ÃkqAðk fhíkkt, þkLkwt WíÃkkËLk fÞwO ™Úke íku ÃkqAðwt
ÞkøÞ ™Úke? {kLkðu yuf íkhV Ãkh{kýw{ktÚke yuf Ãk¤{kt
AR
søkíkLkku rðLkkþ Mksuo íkuðk yýwçkkìBçk çkLkkÔÞk Au, íkku
çkeS íkhV [tÿ-Ähíke Ãkh ÃknkUåÞk ÃkAe nðu {tøk¤
ÃkhLkkt «ÞkýkuLke þYykík fhe [qõÞku Au. 21 {e MkËe íkku
AG
¿kkLk-rð¿kkLkLke yLku {krníke-rðMVkuxLke Au. Mkw¾-
Mk{]rØLke ykuÚku ¼kiríkf MkwrðÄkyku íkuLke [hMkMke{kyu
ÃknkU [e Au. yk{kt íkuLkku ¾hku Þþ ði¿kkrLkfku yLku
IN
MktþkuÄfkuLku Vk¤u òÞ Au. ykÃkýu íÞkt økrýíkþk†,
¾økku¤þk†, ðLkMÃkríkþk†, ðiËfþk† ðøkuhu ûkuºku Ãký
su fktR yMkkÄkhý rMkrØ «kÃík ÚkE íku Ãký íkuykuLku
DH
yk¼khe Au. MktËuþkÔÞðnkhLkkt MkkÄLkku, RLVku{uoþLk
xufTLkku÷kìS, fBÃÞqxh ðøkuhuLkwt «ËkLk ði¿kkrLkfkuyu íku{s
MktþkuÄfkuyu s fÞwO Au. ykÞo¼è, zkì. søkËeþ[tÿ çkkuÍ,
AN
zkì. hk{kLkws, zkì. nku{e¼k¼k, zkì. Mke. ðe. hk{Lk,
zkì. rð¢{ Mkkhk¼kR, sÞtík Lkkh÷efh, zkì. fMíkwhehtøkLk,
zkì. yu. Ãke. su. yçËw÷ f÷k{ ðøkuhuyu rð¿kkLkûkuºku
LkkUÄÃkkºk Vk¤ku ykÃÞku Au.
,G
Ëu þLkk RsLku hku Lkwt ËkË {kt økíkw t fki þÕÞ çknw n u íkw f
ÞkusLkkyku{kt, ÃkrhðnLkLkk {køkkuoLkk yktíkh{k¤¾k{kt,
çknw{k¤e ÔÞkÃkkhe fu hnuXký - Mktfw÷ku{kt íkÚkk yãíkLk
ykiãkurøkf yuf{ku{kt Aíkwt ÚkkÞ Au. ®Mk[kRLke MkwrðÄkykuLkku
ÔÞkÃk ðæÞku Au yLku s¤-rðãwík WíÃkkËLk{kt Ãký ðÄkhku
fÞkou Au. Ãkrhýk{u f]r»kûkuºku Lkðe Lkðe þkuÄku Úkíkkt, fux÷ef
økt¼eh çke{khe yLku hkuøkkuLku fkçkq{kt ÷uðk{kt ykÃkýu MkV¤
ÚkÞkt Aeyu.
MkkrníÞ yLku f÷k ûkuºku W¥k{ f]ríkykuLkk MksoLkLke ¼ux
{¤e Au. íkuÚke s íkku hk»xÙLkku MkktMf]ríkf ðkhMkku økkihððtíkku
çkLÞku Au. Mktøkeík, Lk]íÞ, r[ºkf÷k íkÚkk MÚkkÃkíÞLkkt
ûkuºkku{kt Ãký ¼khíkLkwt «ËkLk {n¥ðLkwt yLku {nk{q÷wt
Au . yk LkðMkso Lk Ëu þ Lke rðrðÄ ûku º k-Mkt ç kt r Äík
ÔÞrfíkykuLku yk¼khe Au. ¼khíku rçkÂM{Õ÷kt¾kLk suðk
þnuLkkRðkËf, ÃkLLkk÷k÷ ½ku»k yLku zkì. nrh«MkkË
[kihrMkÞk suðk çktMkheðkËfLke søkíkLku ¼ux ykÃke Au.
Ãktrzík hrðþtfhu rMkíkkhðkËLk yLku ÍkfehnwMkuLk, rfþLk
{nkhksu íkçk÷kðkËfLkkt ûkuºku rðï{kt «rMkrØ «kÃík fhe
Au. rþðfw{kh þ{koyu MktíkwhðkËLkLkk ûkºku økkihððtíkw
MÚkkLk «ó fÞwO Au. ¼e{MkuLk òuþe yLku sþhks Ãktrzík
ykÃkýk Mkw « rMkØ økkÞfku Au . Lk] í ÞLkk ûkºku
¼híkLkkxâ{T{kt Mð. WËÞþtfh, Árõ{ýe yÁtÿu÷
yLku {] ýkr÷Lke Mkkhk¼kRLkwt økkihððtí kw «ËkLk Au .
fÚkfLk]íÞ{kt økkuÃkef]»ý, fw{wrËLke ÷kr¾Þk, rçkhsw
{nkhksu økkihððtíkw MÚkkLk «kÃík fÞwO Au. ËþoLkk Íðuhe
yLku htsLkk ÍðuheLkwt {rýÃkwhe Lk]íÞ{kt {n¥ðÃkqýo «ËkLk
Au . fw [ eÃkw z e-Lk] í Þ{kt fu ÷ w [ hý Mðk{e, Þkr{Lke
f]»ý{qŠík, ðuËkLík{T MkíÞLkkhkÞýLkk Lkk{ òýeíkkt Au.
fLkw ËuMkkR, LktË÷k÷ çkkìÍ, hrðþtfh hkð¤, {fçkw÷
rVËknwMkuLk, ¼qÃkuLk ¾Ï¾h ðøkuhu r[ºkf¤kûkuºku Mkw«rMkØ
Lkk{ku Au. Mkk{k÷k÷ þknu r[ºkf¤k yLku MÚkkÃkíÞLkk
ûkuºku {n¥ðÃkqýo «ËkLk fÞwO Au. MÚkkÃkíÞLkk ûkuºku çkk¤f]»ý
33
 ËkuþeLkwt økkihððtíkw ÞkuøkËkLk Au. ¼khíku søkíkLku {nkLk
ËkþorLkfku, Mktíkku, fu¤ðýefkhku yLku MðÃLkÿükykuLke
¼ux ykÃke Au. ðkÕ{erf, ðuËÔÞkMk, frð fkr÷ËkMk,
ÃkkrýrLk, hðeLÿLkkÚk xkøkkuh, y{]íkk «eík{, W{kþtfh
òuþe, {Lkw¼kR Ãkt[ku¤e ðøkuhuLkwt MkkrníÞûkuºku {n¥ðÃkqýo
yLku økkihððtíkw «ËkLk Au. fçkeh, LkkLkf, hk{f]»ý
Ãkh{ntMk, ¿kkLkuïh ykÃkýk Mktíkku Au. þtfhk[kÞo, Mðk{e
rððufkLktË, yh®ðË ½ku»k yLku Tzkì. hkÄkf]»ýLkT ¼khíkLkk
{nkLk ËkþorLkfku Au. hðeLÿLkkÚk xkøkkuh, {nkí{k
økkt Äe, zkì. Íkfeh nw Mku Lk, {ËLk{kunLk {k÷rðÞk,
Rïh[tÿ rðãkMkkøkh ðøkuhuLkwt fu¤ðýeûkuºku ÞkËøkkh
ÞkuøkËkLk Au. nfefík{kt yk Ãký {kLkð-MktMkkÄLkLku s
MkeÄku MÃkþo fhu Au . Wãku ø k, ðu à kkh, ðkrýßÞ,
ÔÞðMÚkkÃkLkLkkt ûkuºkku{kt Ãký ¼khíkLkk WãkuøkÃkríkyku,
ðuÃkkheyku, ÔÞðMÚkkÃkfku, rLkÞkusfkuLkku LkkUÄÃkkºk Vk¤ku
AN
——×——×——×——————×——×——×——
,G
MY
11. fwËhíke MktMkkÄLkku : rðíkhý y™u WÃkÞkuøk-1
ykÃkýe çkÄe s «ð]r¥kyku ¼qr{ ykÄkrhík Au. òufu ¼qr{ yux÷u
DE
s{eLk - yux÷ku s {ÞkorËík yÚko Lk ÷R þfkÞ Ãkhtíkw yk þçË{kt
ÔÞkÃkf yÚko Mk{kÞu÷ Au. s{eLkLkk Mkt˼o{kt Ãk]ÚðeLkwt fuðzwt Ãkz
æÞkLk{kt ÷uðwt òuRyu? þwt {÷kR sux÷wt Ãkkík¤wt fu ÃkAe MkVhsLkLke
A
Ãkkík¤e Ak÷ sux÷wt? nfefík{kt s{eLkLkwt WÃk÷wt Ãkz íkku ytËhLkk
¼qÃk]ceÞ Ãkh {wÏÞíðu ykÄkh hk¾u Au. ¾uíke«ð]r¥k ¼÷u ¼qÃk]cLkk
AC
WÃk÷k Ãkz Ãkqhíke {ÞkorËík nkuÞ Aíkkt ykÃkýe ¾ký«ð]r¥k íkku s{eLk{kt
nòhku Vqx Ÿzu MkwÄe Qíkhe Au. ykÃkýk ¾Lkes íku÷Lkk fqðk
Mk{wÿíkr¤ÞuÚke Ãký Ÿzu QíkÞko Au. s{eLkLku MÃkþeoLku hnu÷k
ðkíkkðhý{kt ykÃkýu rðnheyu Aeyu. s{eLk yLku ðkíkkðhýLkk
D
Mkw¼øk MktÞkuøkÚke ðLkMÃkríkMk]rü rLk{koý ÚkR Au. suLkk WÃkh ykÃkýu
Ëhuf Ãk¤u ykÄkh hk¾ðku Ãkzu Au. «kýeMk]rü «íÞûk fu Ãkhkuûk heíku
N
ykÃkýe «ð]r¥kykuLku Ãkku»ku Au yLku fk[ku {k÷ Ãkqhku Ãkkzu Au. Mkkøkhku
NA
- {nkMkkøkhku ¾kuhkf{kt {kA÷kt Ãkqhkt ÃkkzLkkh ¼tzkhYÃk Mkkrçkík
ÚkÞk Au. MkkÚku s¤ÃkrhðnLkLku fkhýu íku ¼qr{¾tzku ðå[u Mkuíkw Mk{kLk
çkLku÷k Au. ðkíkkðhý yu fux÷wt {n¥ðLkwt Au yu fnuðkLkwt sYhe
™Úke íku{ Aíkkt ðkíkkðhý{kt rðrðÄ Ãkrhçk¤ku ykŠÚkf «ð]r¥kyku Ãkh
KA
ykuAk-ðÄíkk «{ký{kt yLkwfq¤ fu «ríkfq¤ yMkh ÃknkU[kzu Au íku
Ãký ¼q÷ðwt òuRyu Lkrn.
s¤, MÚk¤, ðkÞw, ðLkMÃkrík yLku «kýeyku íkÚkk ¾wË {kLkð Ãký
VE
¼qr{ WÃkhLkkt ík¥ðku Au suLku MktÞwõík heíku ¼q-ykðhý fne þfkÞ.
{kLkðeLke çkÄe s «ð]r¥kyku Ãk]Úðe ÃkhLke ¼q-ykðhýeÞ ÃkrhÂMÚkrík{kt
s hneLku ÚkkÞ Au. ¼q-ykðhýeÞ ÃkrhÂMÚkríkLku ¼kiøkkur÷f yÚkðk
fwËhíke ÃkrhÂMÚkrík íkhefu Ãký yku¤¾kðe þfkÞ. yk{, ykŠÚkf
VI
«ð]r¥kLkk ÃkkÞkYÃk ¼qr{ Ãkrhçk¤ ½ýwt {n¥ðLkwt Au. Ãký ynª yuf
Au. ykÃkýk ËuþLkk yÚkoíktºkLkku ÃkkÞku MkwËZ fhðk{kt
fux÷kf yÚkoþkMºkeykuLkku Vk¤ku «þtMkLkeÞ Au. [kýõÞu
(fki rxÕÞu) yÚko þkMºkLke {nk{q÷ e ¼u x ykÃke Au .
AR
¼khíkLkk zkì. y{íÞoMkuLkLku rðïLkk Mkw«rMkØ yÚkoþk†e
íkhefu Lkkuçku÷ «kRÍ (RLkk{) «kÃík ÚkÞwt Au.
ËuþLkk yLkufrðÄ ûkuºku ÚkÞu÷ku rðfkMk yLku rMkrØ òu
AG
þõÞ çkLÞkt nkuÞ íkku íku ËuþLkk {kLkð - MktMkkÄLkLku
yk¼khe Au. hk»xÙLkk rðfkMk{kt ©r{fku, ÔÞkðMkkrÞfku,
¾uzqíkku suðkyu Ãký Vk¤ku ykÃÞku Au. xqtf{kt, hk»xÙLke
IN
Mk{]rØ{kt {kLkð-MktMkkÄ™ yuf ykøkðwt yLku rðrþü
{níð Ähkðu Au. rþrûkík, fu¤ðkÞu÷ yLku Mkûk{ ¼khík
Mkhfkhu {kLkð-MktMkkÄLk rðfkMk {t ºkk÷Þ (HRDM-
DH
Human Resource Development Ministry) þY fhe
ÞkuøÞ - yLkwfq¤ «ríkMkkË ykÃÞku Au.
çkkçkík ÞkË hk¾eyu fu «ð]r¥kykuLkwt Mkt[k÷Lk fhLkkh {kLkð-Ãkrhçk¤
WíÃkkËf nkuR þfu íku{s WÃk¼kuõíkk Ãký nkuR þfu. xqtf{kt, ¼qr{ yu
«ð]r¥k {kxuLkku fuð¤ htøk{t[ s LkÚke; Ãkhtíkw ykŠÚkf «ð]r¥kLkk
Mkt[k÷Lk {kxu fk[ku {k÷ Ãkqhku ÃkkzLkkh ½xf Ãký Au. yk Mk{økú
çkkçkíkLku ykÃkýu ykŠÚkf «ð]r¥kykuLkk {wÏÞ ykÄkh íkhefu {q÷ðeþwt.
rðíkhý yLkwMkkh MktMkkÄLkku :
fwËhíke MktMkkÄLkkuLke rðrðÄíkk ½ýeçkÄe òuðk {¤u Au. nfefík{kt
«f]rík, {kLkð yLku MktMf]ríkLkk Ãkrhýk{YÃku MktMkkÄLkkuLkwt ðirðæÞ
òuðk {¤u Au. yk ºkýuÞLkk MktÞkuøk y÷øk y÷øk MÚk¤kuyu
yLku y÷øk y÷øk Mk{Þu r¼LLk r¼LLk nkuÞ Au. rðíkhý
yLkwMkkh MktMkkÄLkku {wÏÞ [kh rð¼køkku{kt ðnU[kÞ Au:
(1) MkðoMkw÷¼ MktMkkÄLkku :
Mkk{kLÞ heíku íkÆLk Mkh¤íkkÚke fwËhíke heíku rðLkk {qÕÞu
{¤íkkt MktMkkÄLkku MkðoMkw ÷¼ MktMkkÄLkku fnuðkÞ Au.
ðkíkkðhý{kt hnu÷k LkkRxÙkusLk, ykìrfMksLk ðøkuhu ðkÞwyku
yLku MkqÞo«fkþ ðøkuhuLkku yk «fkhLkkt MktMkkÄLkku{kt Mk{kðuþ
ÚkkÞ Au.
(2) Mkk{kLÞ Mkw÷¼ MkkÄLkku :
ynª Ãký fwËhíke ¼uxYÃku MktMkkÄLkku {¤u÷kt nkuÞ, Aíkkt
{Lkw»ÞLkk Úkkuzkf «ÞíLkkuÚke WÃk÷çÄ nkuÞ íkuðkt MktMkkÄLkku
Mkk{kLÞ Mkw÷¼ MkkÄLkku fnuðkÞ Au. f]r»kWíÃkkËLk-ÞkuøÞ
¼qr{, s{eLk, Ãkkýe, [hkýûkuºkku ðøkuhuLkku yk{kt Mk{kðuþ
ÚkkÞ Au.
34
(3) rðh÷ MktMkkÄLkku :
fwËhíke «r¢ÞkLkk ÃkrhÃkkfYÃku {ÞkorËík sÚÚkk{kt {¤e
ykðíkkt MktMkkÄLkku rðh÷ MktMkkÄLkku íkhefu yku¤¾kÞ Au.
fku÷Mkku, ¾Lkes íku÷, íkktçkwt, ÷kun-yÞMf, f÷kR, MkkuLkwt,
ÞwhurLkÞ{ ðøkuhu ¾Lkeòu {ÞkorËík {kºkk{kt fux÷ktf ûkuºkku
Ãkqhíkkt s «kÃÞ nkuÞ Au. yux÷u s íku{Lke {ÞkorËík
WÃk÷ÂçÄLku æÞkLk{kt hk¾eLku s fËk[ rðh÷ MktMkkÄ™ku
fnuðkíkkt nþu.
(4) yuf÷ MktMkkÄLkku :
Mk{økú rðï{ktÚke yuf - çku MÚk¤kuyuÚke {¤e ykðíkkt
rðrþü MktMkkÄLkkuLku yuf÷ MktMkkÄLkku fnuðkÞ Au. Ëk.ík.,
¢kÞku÷kRx suðe Äkíkw - ¾Lkes - su Vfík fwËhíke
MðYÃku økúeLk÷ìLz{ktÚke {¤u Au. hurzÞ{, ÚkkurhÞ{ suðk
yýw-¾LkeòuLkku Mk{kðuþ Ãký yk{kt fhe þfkÞ.
s{eLk : {n¥ðLkk MktMkkÄLk íkhefu
s{eLk ÃkhLkkt çkÄkts MktMkkÄLkku Ãkife s{eLk yLku Ãkkýe yu
{Lkw»ÞLkk yrMíkíð {kxu ykøkðwt {n¥ð Ähkðu Au. {Lkw»ÞLke
¾kuhkf fu Ãkkuþkf suðe {q¤¼qík sYrhÞkíkku «íÞûk fu Ãkhkuûk
heíku s{eLk Ãkh yð÷tçku Au. s{eLk yu ¾uíkeLkwt fwËhíke {kæÞ{
Au. {kxu s Mk{Mík {kLkðMktMf]ríkLkku RríknkMk yuLke MkkÚku
Mktf¤kÞu÷ku Au. Ãk]Úðe Ãkh yÂMíkíð Ähkðíke çkÄe [uíkLkMk]rü
ÃkkuíkkLkwt Ãkku»ký yuf Þk çkeS heíku s{eLk-MktMkkÄLk{ktÚke s
{u¤ðu Au. Sðkýw-Vqtøk suðe Mkqû{Úke {ktze Ãkqýkìtøke MkwÄeLke
DE
çkÄe ðLkMÃkrík ÃkkuíkkLkku ¾kuhkf s{eLk{ktÚke {u¤ðu Au. {kLkðÃkku»ký
{kxu sYhe yLkks, þkf¼kS, V¤V¤krË ðøkuhu s{eLkLku
yk¼khe Au.
A
MktMkkÄLk íkhefu s{eLkLke WÃkÞkrøkíkk òuíkkt s{eLk þwt Au íku
Mk{Syu. s{eLk çkLkðkLke «r¢Þk Mk{S ÷Eyu. þY þY{kt
AC
økh{ hnu÷e Ãk]Úðe Mk{Þ síkkt Äe{u Äe{u Xtze Ãkzíke økE. íkuLkku
WÃk÷ku ÃkkuÃkzku xwfzk ÚkÞk yLku ¼qfku ÚkÞku. Ëhr{ÞkLk íkuLkk Ãkh
su SðMk]rü níke íku{ktÚke ðLkMÃkrík íku{s «kýeykuLkkt sirðf
ík¥ðku íku{kt ¼éÞkt. su yuf Ãkkík¤k ÃkkuÃkzk(fð[) YÃku s{k
D
ÚkÞwt, suLkk WÃkhLkk MíkhLku ykÃkýu s{eLk fneyu Aeyu. xqtf{kt,
s{eLk çkLkkððk{kt Ãk]ÚðeLkk {q¤ ¾zfku, íkuLkkt ÿÔÞku, íku{kt Úkíkku
N
½Mkkhku, ¾ðký, MkUrÿÞ ík¥ðku íku{s ykçkkunðk - yk çkÄkt
NA
Ãkrhçk¤kuLkku Vk¤ku Au. yk rMkðkÞ s{eLkLku ¾uíke÷kÞf
çkLkkððk{kt çkìõxurhÞkLkku Ãký LkkUÄÃkkºk Vk¤ku Au.
s{eLkLke WÃkÞkurøkíkk :
KA
{Lkw»ÞLku fwËhíku ykÃku÷ ©uc çkrûkþku Ãkife yuf s{eLk MktMkkÄLk
Au. ykrËfk¤Úke s{eLk yu fwËhíke r{÷fík hne Au. s{eLkLke
WÃkÞkurøkíkk yux÷u íkuLkwt {Lkw»Þ {kxuLkk fwËhíke MktMkkÄLk íkhefuLkwt
{n¥ð. rðïLke çkÄe MktMf]ríkykuLkku «kht¼ yLku rðfkMk
VE
LkËeíkxLke V¤ÿwÃk s{eLk{kt ÚkÞku íku nfefík s s{eLkLke
WÃkÞkurøkíkk MÃk»x fhu Au. yuf rðîkLku Mkk[u s fÌkwt Au fu -
{kLkðMktMf]ríkLkku EríknkMk yu s{eLkLkku RríknkMk Au yLku ÔÞrfíkøkík
VI
rþûký-¿kkLkLkku «kht¼ s{eLkÚke s ÚkkÞ Au. fkuE Ãký ËuþLkku
ykŠÚkf rðfkMk ¾uíkeLkk Mkt˼uo ËuþLke s{eLkLke òík Ãkh ykÄkh
hk¾u Au. V¤ÿwÃk s{eLk Ähkðíkk «Ëuþku{kt ¾uíke™ku rðfkMk ðÄkhu
s ÚkkÞ yu Mkns çkkçkík Au. ¾uíkeLkk fux÷kf Ãkkf WãkuøkkuLku
AR
fk[ku {k÷ Ãkqhku Ãkkzíkk nkuðkÚke ¾uík-ykÄkrhík Wãkuøkku ðÄw rðfkMk
Ãkk{u Au. MkwíkhkW fkÃkz, QLk, huþ{, ¾ktz, [k{zkt, ík{kfw, [k,
fkìVe ðøkuhu ¾uíke Ãkh s ykÄkrhík Au.
AG
¼khíkLku MktçktÄ Au íÞkt MkwÄe ¾uíkeÞkuøÞ s{eLk ðÄkhu nkuðk
Aíkkt nìõxh ËeX ¾uíkeÃkkufkuLkwt WíÃkkËLk yuftËhu yLÞ Ãkrù{e
Ëuþku fhíkkt ykuAwt ÚkkÞ Au. fux÷ktf Mkk{krsf fkhýku, ®Mk[kRLke
IN
yÃkqhíke Mkøkðzku, ði¿kkrLkf yr¼øk{kuLkku ykuAk «{ký{kt Úkíkku
y{÷ ðøkuhu fkhýku sðkçkËkh nkuR þfu. òufu nðu f]r»kûkuºku
½ýkt çkÄkt ÃkrhðíkoLkku ykðíkkt Ëu¾kÞk Au. MkhfkhLkku Ãký yk
DH
ûkuºku LkkUÄÃkkºk Vk¤ku hÌkku Au. yLkufrðÄ ¼qÃk]c-ÃkrhÂMÚkrík
Ähkðíkk ykÃkýk Ëuþ{kt s{eLkkuLkwt ðirðæÞ Ãký òuðk {¤u Au.
¼khík{kt s{eLkku yLku íkuLkk «fkhku :
AN
(1) fktÃkLke s{eLkku :
LkËeykuLkk rLkûkuÃkÚke íkiÞkh Úkíke yk s{eLkku ½ýe s
V¤ÿwÃk nkuÞ Au. ¾uíke {kxu yk s{eLkku ½ýe s yLkqfw¤
,G
Au. íku{kt hkMkkÞrýf ík¥ðku, [qLkku, Ãkkuxkþ, ÷kun yLku
ðLkMÃkrík-ÿÔÞkuLkwt «{ký MkkÁt yuðwt hnu÷wt Au. ¼khík{kt
MY W¥khLkku {uËkLk«Ëuþ yLku LkËeLkku {w¾rºkfkuý «Ëuþ ykðe
ftkÃkLke s{eLkku Ähkðu Au. ÃkqhLkkt {uËkLkku yLku øktøkk -
çkúñÃkwºkLkk {w¾rºkfkuý «ËuþLke Lkðe fktÃkLke s{eLkku ¾Ëh
íkhefu yku¤¾kÞ Au. ßÞkhu LkËe-¾eýkuLkk WÃkhðkMk{kt
ykðu÷e yuftËhu sqLkku fktÃk Ähkðíke s{eLkku çktøkh íkhefu
òýeíke Au . yk rMkðkÞ Ãkrù{e çktø kk¤, rçknkh,
W¥kh«Ëuþ, yMk{, ykurhMMkk, yktÄú, íkr{÷Lkkzw, økwshkík
yLku {nkhk»xÙ hkßÞkuLke fktÃkLke s{eLkku Au, ynª zktøkh,
½ô, þuhze, þý, Lkkr¤Þuh, hçkh, fu¤kt suðk Ãkkfku
÷R þfkÞ Au.
(2) fk¤e s{eLkku :
{wÏÞíðu ½kMkLkkt {q¤ MkzðkÚke, ðLkMÃkríkLkkt ÃkkLk MkzðkÚke
yLku ÷kðkÞwõík ¾zf-ûkuºkku ÃkhÚke ZMkzkíkk ÃkkýeLkk
«ðkn{kt ¾U[kR ykðíkkt MkurLÿÞ ík¥ðku ÃkÚkhkðkÚke ykðe
s{eLkku íkiÞkh ÚkkÞ Au. fk¤e s{eLkku V¤ÿwÃk økýkÞ Au.
ËϾý ¼khíkLkk Wå[«Ëuþ {kt ykðu÷ k {nkhk»xÙ ,
{æÞ«Ëuþ yLku økwshkíkLkk fux÷kf rðMíkkhku{kt yk
«fkhLke s{eLkku ykðu÷e Au. yk s{eLkku {wÏÞíðu fÃkkMkLkk
ÃkkfLkkt WíÃkkËLk yLku ð]rØ {kxu ðÄw yLkqfw¤ Au. yk
heíku yk s{eLkku fÃkkMkLke fk¤e s{eLkku íkhefu òýeíke
çkLke Au. MÚkkrLkf ûkuºku fux÷kf íkuLku huøkwh íkhefu
yku¤¾kðu Au.
(3) hkíke s{eLkku :
÷kuník¥ð íkÚkk yLÞ MkurLÿÞ ík¥ðkuLku fkhýu yk s{eLkLkku
htøk hkíkku Ëu¾kÞ Au. «{ký{kt s{eLkLkwt Ãkz Ãkkík¤wt íkÚkk
fMk ðøkhLkwt nkuÞ Au. s{eLkLke ¼us-økúnýþÂõík ykuAe
òuðk {¤u Au. ¼khíkeÞ îeÃkfÕÃkLkk Ërûký yLku ÃkqðoLkk
¼køkku{kt ykðe s{eLkku ykðu÷e Au. [qLkku yLku ÃkkuxkþLkkt
ík¥ðku Ähkðíke yk s{eLkku yuftËhu V¤ÿwÃk nkuíke LkÚke.
¼khík{kt íkr{÷Lkkzw, yktÄú, ykurhMMkk, {æÞ«ËuþLkku
35
 Ãkqðo¼køk, fýkoxf, rçknkhLkku Ërûký ¼køk, {rýÃkwh,
rºkÃkwhkLkk ¼køkku ykðe heíku s{eLkku Ähkðu Au. hkíke
s{eLk{kt swðkh-çkkshe, {fkR, sð, fXku¤ yLku çkxkfk
Ãkkfu Au. yk WÃkhktík {økV¤e yLku {h[kt Ãký Ãkfðe
þfkÞ Au. ¾kíkhkuLkk WÃkÞkuøkÚke ykðe s{eLkku{ktÚke MkkÁt
WíÃkkËLk {u¤ðe þfkÞ Au.
(4) Ãkz¾kW s{eLkku :
÷kun yLku yìÕÞwr{rLkÞ{ ík¥ðku Ähkðíke yk s{eLkku
økh{ yLku ¼usðk¤e ykçkkunðk Ähkðíkk Ãkrù{½kxLkk
«Ëuþku, Akuxk LkkøkÃkwhLkku Wå[«Ëuþ yLku W¥kh-ÃkqðeoÞ
hkßÞkuLkk fux÷kf ¼køkku{kt òuðk {¤u Au. ðÄw ðhMkkËLku
fkhýu s{eLkLkk WÃkhLkk Míkh{ktÚke Ãkku»kf ík¥ðku Lke[uLke
íkhV ÄkuðkR òÞ Au. sirðf ÿÔÞkuLkwt «{ký ykuAwt
nkuðkÚke yk s{eLk ykuAe V¤ÿwÃkíkk Ähkðu Au. zktøkh,
þuhze, Lkkr¤Þuhe ðøkuhuLkwt WíÃkkËLk ykðe s{eLk{ktÚke
{u¤ðkÞ Au.
(5) Ãknkze s{eLkku :
ÃkðoíkkuLkk Zk¤kð-«Ëuþku{kt yLku ¾eý-«Ëuþku{kt ykðe
s{eLkku òuðk {¤u Au. {kuxk ¼køkLke s{eLkku ¾kzk-
xufhkðk¤e nkuðkÚke ¾uíke {kxu ½ýe ykuAe WÃkÞkøke Au.
Ãknkze s{eLkku{kt {wÏÞíðu ÃkøkrÚkÞkt ykfkhLke ¾uíke
MY
yÃkLkkððk{kt ykðu Au. [k, fkìVe suðe çkkøkkÞík ¾uíke
Ãký ykðe s s{eLkku{kt Úkíke òuðk {¤u Au.
s¤-MktMkkÄLkku yLku çknwnuíkwf ÞkusLkkyku :
DE
fwË híke Mkt M kkÄLkkuLkk ði rðæÞ{kt s¤-MktM kkÄLk {kLkðLkk
yÂMíkíð yLku rðfkMk MkkÚku Mktf ¤kÞu÷ yrík {q ÕÞðkLk
MktMkkÄLk Au. Ãk]Úðe ÃkhLkkt Mk½¤k MkSðku {kxu «kÚkr{f
A
sYrhÞkíkLkk Äkuhýu Ãký íkuLkwt {n¥ð LkkUÄÃkkºk Au. yux÷u
s s¤ yu s SðLk Au. yuðwt fnuðk{kt fþwt ¾kuxwt LkÚke.
AC
¼khík suðk f]r»k«ÄkLk Ëuþ{kt íkku íkuLkw rðþu»k {n¥ð Au.
fkuR Ãký hk»xÙ{kt íku Lkkt s¤MktMkkÄLkkuLkku WÃkÞkuøk hk»xÙ-
rðfkMk {kxu fu x÷k «{ký{kt ÚkkÞ Au íkuLkk Ãkh hk»xÙLke
Mk{] rØLkku ykÄkh hnu ÷ku Au. {wÏÞíðu ½hu÷w WÃkÞkuøk {kxu,
D
¾uíke {kxu yLku ykiãkrøkf WÃkÞkuøk {kxu yk s¤MktMkkÄLkkuLkku
ðÃkhkþ ÚkkÞ Au. òuf u s¤Mkt MkkÄLkkuLkk {wÏÞ çku ¼køk
N
Ãkkze þfkÞ : (1) MkÃkkxe ÃkhLkkt s¤MktMkkÄLkku (2) ¼qr{økík
s¤Mkt M kkÄLkku . MkÃkkxe ÃkhLkkt s¤Mkt MkkÄLkku{ kt LkËeyku ,
NA
Íhýkt , ík¤kðku , Mkhkuðhku íkÚkk Mk{wÿku Lkkt ÃkkýeLkku Mk{kðuþ
ÚkkÞ Au. ßÞkhu ðhMkkËLkwt Ãkkýe rAÿk¤w ¾zfku îkhk Lke[u
QíkheLku s{eLkLkk Ãkz{kt Mktø kúnkÞu÷w t Ãkkýe ¼qr{økík s¤-
KA
MktMkkÄLk íkhefu yku¤¾kÞ Au.
¼khík{kt MkÃkkxe ÃkhLkkt s¤-MktMkkÄLkkuLkku WÃkÞkuøk{kt ÷R þfkÞ
íkuðk s¤sÚÚkk{ktÚke çkÄwt Ãkkýe WÃkÞkuøk{kt ÷R þfkíkwt LkÚke.
yk s heíku s¤MktMkkÄLk yLðÞu ¼qr{økík-s¤Lkku fux÷kuf
VE
¼køk s WÃkÞkuøk{kt ÷E þfkÞ Au.
MkÃkkxe ÃkhLkkt s¤-MktMkkÄLkku Ãkife ykÃkýu {kuxk ¼køku ™Ëeyku,
MkhkuðhkuLkk yLku ík¤kðkuLkkt ÃkkýeLkku {n¥k{ WÃkÞkuøk fheyu
VI
Aeyu. ykÃkýu ¼khíkLke MkÃkkxe ÃkhLkkt s¤-MktMkkÄLkku{kt {wÏÞíðu
Mk{krðü LkËeyku yLku MkhkuðhkuLkkt ÃkkýeLkku ðÄkhu WÃkÞkuøk
fheyu Aeyu. íku{Lkku MktrûkÃík{kt ÏÞk÷ {u¤ðeyu.
AR
¼khíkLke LkËeyku :
«k[eLk Mk{ÞÚke ¼khíkLkk ykŠÚkf, MkktMf]ríkf yLku hksfeÞ
rðfkMk{kt LkËeykuLkwt LkkUÄÃkkºk ÞkuøkËkLk hÌkwt Au. ®Mk[kR yLku
AG
s¤rðãwíkLkk nuíkw {kxu LkËeykuLkkt ÃkkýeLkku rðþu»k WÃkÞkuøk ÚkkÞ
Au. {wÏÞíðu çku sqÚk{kt ¼khíkLke LkËeyku rð¼krsík ÚkR þfu
Au: (1) W¥kh ¼khíkLke LkËeyku (2) Ërûký ¼khíkLke LkËeyku
(1) W¥kh ¼khíkLke LkËeyku :
IN
W¥kh ¼khíkLke LkËeyku Ãký ºký rð¼køkku{kt ðnU[e þfkÞ:
(f) ®MkÄw yLku íkuLku {¤íke LkËeyku :
DH
rn{k÷ÞLkk {kLkMkhkuðh ÃkkMkuÚke Lkef¤íke søkíkLke
{kuxe LkËeyku{kt ®MkÄwLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. íku sB{w-
f~{eh ÚkR ÃkkrfMíkkLk{kt ðneLku Au ð xu
AN
yhçkMkkøkhLku {¤u Au. íkuLku Ãkqðo íkhVÚke Íu÷{,
r[Lkkçk, hkðe, rçkÞkMk yLku Mkík÷ws LkËeyku
þk¾kLkk YÃku {¤u Au. ¼khíkLkk Ãktòçk{kt ÚkRLku
ðnuíke yk Ãkkt[ LkËeykuLkku «Ëuþ ®Mk[kRûkuºku Mk{]Ø
,G Au. yk LkËeyku Ãkife Mkík÷ws LkËe MkkiÚke {kuxe Au.
íkuLkk Ãkh MkkiÚke {kuxe çknwnuíkwf ÞkusLkk ¼kfhk-
Lkktøk÷ íkiÞkh ÚkÞu÷e Au.
(¾) øktøkk yLku íkuLku {¤íke LkËeyku :
W¥kh ¼khíkLke ¾qçk s {n¥ðLke LkËe yux÷u
øktøkk LkËe. rn{k÷ÞLkk fk{uík-rþ¾h ÃkkMkuLkk
økt ø kku º ke{kt Úke Lkef¤íke yk LkËe W¥khkt [÷,
W¥kh«Ëuþ, rçknkh íkÚkk Ãkrù{e çktøkk¤{kt ÚkRLku
Auðxu çktøkk¤Lke ¾kzeLku {¤u Au. rn{k÷ÞLkk
Ãknkze «Ëuþ{ktÚke Lke[u Qíkhe nhîkh ÃkkMku
{uËkLk{kt «ðuþu Au. ½ýe s Ãkrðºk økýkíke yLku
½ýkt çkÄkt Þkºkk MÚk¤kuLku MÃkþoíke yk s øktøkk
LkËeLkkt Ãkkýe «Ëq r »kík ÚkÞkt Au . økt ø kks÷
þwØefhý «fÕÃk nuX¤ Mkhfkh îkhk «Ëqr»kík
ÃkkýeLkk þwØefhýLkk «ÞíLkku Ãký ÚkÞk Au.
øktøkkLku W¥kh íkhVÚke økku{íke, ½k½úk, øktzfe
yLku fku M ke su ð e þk¾k-LkËeyku {¤u Au .
Ãkrù{uÚke Þ{wLkk LkËe ðnu Au. íku øktøkkLku Mk{ktíkh
ðnu Au. y÷knkçkkË («Þkøk) ÃkkMku íku øktø kkLku
{¤u Au. yk Ãkrðºk h{ýeÞ Mktøk{MÚk¤u fwt¼{u¤ku
¼hkÞ Au. Ërûký íkhVÚke íkuLku [tçk÷ çku íkðk,
yLku fuLk LkËeyku {¤u Au. íkuLkk rfLkkhu rËÕ÷e,
{Úkw h k yLku ykøkú k þnu h ku ykðu ÷ kt Au .
y÷knkçkkËÚke ykøk¤ síkkt øktø kkLku Ërûký
íkhVÚke þkuý LkËe yLku Ëk{kuËh LkËe {¤u Au.
øktø kk LkËeyu íkuLkk {w¾ ÃkkMku ½ýku rðþk¤ íkÚkk
V¤ÿw Ãk zuÕxk «Ëuþ çkLkkÔÞku Au. økt økkLkku {wÏÞ
«ðkn Ãkqðo íkhV VtxkR çkktøk÷kËuþ{kt ðnu Au.
íku {u ½ Lkk Lkk{u yku ¤ ¾kÞ Au . çkeòu Vkt x ku
¼khík{ktÚke ðnu Au su nwøk÷e Lkk{u yku¤¾kÞ
36
 Au. økt økk LkËe yLku íkuLke þk¾k-LkËeyku {kt
çkkhu{kMk Ãkkýe hnu Au. ð»ko Ëhr{ÞkLk íku{kt çku
ð¾ík Ãkqh ykðu Au. ®Mk[kR {kxu ¾qçk {n¥ðLke
yLku WÃkÞkuøke yk LkËe Au. Ëk{kuËh LkËe Ãkh
Ëk{ku Ëh ¾eý ÞkusLkk íkiÞkh fhu÷ e Au.
(øk) çkúñÃkwºk yLku íkuLku {¤íke LkËeyku:
çkúñÃkwºk LkËe Ãký rn{k÷Þ{ktÚke Lkf¤u Au. Ãkqðo{kt
ðne ¼khíkLkk RþkLk ¾qýu ð¤ktf ÷R yÁýk[÷
«Ëuþ{kt «ðuþ fhu Au. ríkççkík{kt íku íMkktøkÃkku
íkhefu yku¤¾kÞ Au. ÃkAe Auðxu çkktøk÷kËuþ{ktÚke
ðne øktøkkLkk {wÏÞ «ðkn ÃkÈk MkkÚku {¤e skÞ
Au. yk LkËe ¼khu ðhMkkËe «Ëuþku{ktÚke ðnuíke
nku ðkÚke [ku{ kMkk{kt rðLkkþf Ãkq h ykðu Au .
òLk{k÷Lke ¼khu nkrLk ÚkkÞ Au. yk fkhýu
rfLkkhkÚke ËqhLkk ¼køkku{kt s ¾uíke ÚkR þfu Au.
çkúñÃkwºk{kt Ãkkýe hnuíkw nkuðkÚke yktíkrhf s¤{køko
íkhefu WÃkÞkøke Au. íku Lku rfLkkhu rËçkú w økZ,
økwðknkxe, íkuÍÃkwh þnuhku ykðu÷kt Au.
(2) Ërûký ¼khíkLke LkËeyku:
Ërûký ¼khík{kt Lk{oËk, íkkÃke, {nkLkËe, økkuËkðhe,
f]»ýk yLku fkðuhe {wÏÞ LkËeyku Au. íku{Lkkt {q¤ ykuAe
Ÿ[kR Ähkðíkk Ãknkzku{kt Au, íkuÚke [ku{kMkk{kt çknw
Ãkkýe nkuÞ Au. yk LkËeyku ËrûkýLkk Wå[«ËuþLkk
DE
yMk{kLk ¼qÃk]»X ÃkhÚke ðnuíke nkuðkÚke fux÷ktf MÚk¤kuyu
s¤ÄkuÄ ykðu÷kt Au. íkuÚke íku s¤{køko íkhefu ykuAe
WÃkÞkøke Au. s¤-rðãwíkþÂõíkLkk WíÃkkËLk{kt yk LkËeyku
A
yksu ½ýe s WÃkÞkuøke ÚkR þfe Au. fýkoxf hkßÞ{kt
þhkðíke LkËe WÃkh òuøkLkku ÄkuÄ «ÏÞkík Au.
AC
Lk{oËk, íkkÃke, {nkLkËe {æÞ¼khíkLke LkËeyku fnuðkÞ
Au. fkðuhe, f]»ýk, økkuËkðhe yLku íkwøk¼ÿk Ãkrù½kxLkk
Ãknkze «Ëuþku{ktÚke Lkef¤u Au. ËrûkýLkk Wå[«ËuþLkku
Zk¤ Ãkqðo íkhVLkku Au. ykÚke Ërûký ¼khíkLke {kuxk
D
¼køkLke LkËeyku Ãkqðo íkhV ðne çktøkk¤Lke ¾kzeLku {¤u
Au Ãkhtíkw íkkÃke yLku Lk{oËk Ãkrù{ íkhV ðne yhçk
N
MkkøkhLku {¤u Au. Lk{oËk A¥keMkøkZLkk y{hftxfLkk
Ãknkze «Ëuþ{kt ÚkRLku ®ðæÞ íkÚkk MkkÃkwíkkzk ðå[uLke
NA
¾eý{ktÚke ðneLku økwshkík{kt «ðuþu Au. íku ¼Y[ ÃkkMku
¾t¼kíkLkk y¾kíkLku {¤u Au. Lk{oËk økwshkíkLke yuf
{kuxe LkËe Au. ykÚke íku{kt ÃkqhLke ÃkrhÂMÚkrík MkòoÞ Au
KA
yLku òLk{k÷Lke íkkhkS fhu Au. nðu íkku økwshkík{kt
íkuLke rðþk¤ s¤hkrþLkku ®Mk[kR yLku rðãwík-WíÃkkËLk
{kxu Lkðkøkk{ ÃkkMku {kuxku çktÄ çktÄkR hÌkku Au yLku
÷øk¼øk ÃkqýoíkkLkk ykhu Au. yk çktÄ ÃkhLkk s¤kþÞLku
VE
MkhËkh-Mkhkuðh Lkk{ ykÃkðk{kt ykÔÞwt Au. {æÞ«Ëuþ,
{nkh»xÙ íkÚkk hksMÚkkLk Ãký yLÞ ÷k¼kÚkeo hkßÞku
Au. íkkÃke LkËe Lk{oËkLke Ërûkýu ÷øk¼øk Mk{ktíkh hneLku
VI
Mkwhík ÃkkMku ÚkRLku ¾t¼kíkLkk y¾kíkLku {¤u Au. íkuLkk Ãkh
fkfhkÃkkh yLku WfkR MÚk¤u çktÄku çkktÄe, ®Mk[kR yLku
s¤rðãwíkLkk WíÃkkËLk{kt íkuLkku WÃkÞkuøk ÚkkÞ Au. {nk
LkËe {if÷Lkk zwtøkhku{ktÚke Lkef¤e, ykurhMMkk{ktÚke ÃkMkkh
AR
ÚkR Auðxu çktøkk¤Lke ¾kzeLku {¤u Au. fxf þnuh ÃkkMku
íkuLkk Vktxk ÃkkzeLku zuÕxk ({w¾rºkfkuý) håÞku Au. íku
ykurhMMkkLke MkkiÚke {kuxe LkËe Au. Ãkrù{½kx{kt LkkrMkf
AG
ÃkkMku ºÞt ç kf-zw t ø kh{kt Ú ke Lkef¤e, {nkhk»xÙ ,
yktÄú«Ëuþ{ktÚke ðneLku íku çktøkk¤Lke ¾kzeLku {¤u Au.
økkuËkðhe LkËeyu Ãký íkuLkk {w¾ ykøk¤ zuÕxk håÞku
IN
Au. f]»ýk LkËe Ãkrù{½kx{ktLkk {nkçk¤uïh ÃkkMkuÚke
Lkef¤e, {nkh»xÙ, fýkoxf yLku yktÄú«Ëuþ{kt ðneLku
Auðxu çktøkk¤Lke ¾kzeLku {¤u Au. íkuLku W¥khuÚke ¼e{k
DH
LkËe yLku ËrûkýuÚke íkwtøk¼ÿk LkËe {¤u Au. f]»ýk LkËe
Ãkh yktÄú«Ëuþ{kt LkkøkkswoLk Mkkøkh çktÄ çkktÄðk{kt ykÔÞku
Au. fkðu he LkËe ËrûkýLke øktø kk fnuðkÞ Au. íku
AN
fýkoxfLkk Ãkrù{½kx{ktÚke Lkef¤e, íkr{÷Lkkzw{kt ÚkRLku
çktøkk¤Lke ¾kzeLku {¤u Au. òufu íkuLkkÚke h[kÞu÷ku zuÕxk
LkkLkku nkuðk Aíkkt V¤ÿwÃk Au. yk LkËe Ãkh fýkoxf{kt
f] » ýhksMkkøkh yLku íkr{÷Lkkzw { kt {u ¥ kw h çkt Ä
,G
çkktÄðk{kt ykÔÞk Au. fkðuhe LkËe Ãkh rþðMk{wÿ{T ÄkuÄ
ykuðu÷ku Au. ríkÁr[hkÃkÕ÷e, íkktòÃkwh suðkt þnuhku fkðuhe
MY Ãkh ðMku÷kt Au.
çknwnuíkwf ÞkusLkkyku :
ðÄíke ðMíkeLke MkkÚku yLkksLke {ktøk ðÄu yu Mðk¼krðf Au.
ðÄw yLkksLke {ktøkLku ÃknkU[e ð¤ðk yLkksLkwt WíÃkkËLk ðÄkhðwt
Ãkzu. ¾uíkeLkku Mk½Lk rðfkMk ÚkkÞ íkku s yLkks-WíÃkkËLk ðÄu.
ðÄw WíÃkkËLk {kxu Ãkkýe yLku ðes¤e sYhe çkLku Au. ykÃkýk
Ëuþ{kt Ëh ð»kuo ykðíkkt fux÷ef LkËeykuLkkt Ãkqh V¤ÿwÃk s{eLkLkwt
Äkuðký fhu Au. ykÚke ÃkqhLku rLkÞtºký{kt ÷uðkLke sYrhÞkík Au
Aíkkt «&Lk rðfx Au. Wãkuøkku{kt yLku ¾uíke{kt ðes¤eLke sYrhÞkík
Q¼e hnuðkLke s. MðkíktºÞ«krÃík ÃkAe ËuþLke çkkhu{kMk ÃkkýeÚke
¼hÃkqh hnuíke LkËeyku Ãkh çknwnuíkwf ÞkusLkkyku íkiÞkh fhe
®Mk[kR, ÃkqhrLkÞtºký, rðãwík-WíÃkkËLkLkk Ãk&Lkku n÷ fhðk
¼khík{kt Mkíkík «ÞíLkku Úkíkk hÌkk Au.
çknwnuíkwf ÞkusLkkLkk nuíkwyku :
çknwnuíkwf ÞkusLkkyku{kt Lke[uLkk suðk nuíkwyku hnu÷k nkuÞ Au:
(1) ®Mk[kRLkku rðfkMk (2) çktÄkuLkkt Ãkkýe îkhk s¤rðãwíkLkwt
WíÃkkËLk (3) LkËeyku{kt ykðíkkt ÃkqhLkwt rLkÞtºký, (4) s{eLk-
ÄkuðkýLkku yxfkð (5) LknuhkuLkku s¤{køko íkhefuLkku rðfkMk,
(6) {íMÞ WãkuøkLkku rðfkMk (7) Mknu÷økknLkkt MÚk¤ku íkhefuLkku
rðfkMk (8) LkSfLkkt þnuhku yLku økk{zktLku MðåA ÃkeðkLkwt
Ãkkýe Ãkqhwt Ãkkzðwt.
¼khíkLke çknwnuíkwf ÞkusLkkyku :
• ¼kfhk-Lkktøk÷ ÞkusLkk :
rn{k[÷ «Ëuþku Mkík÷ws LkËe Ãkh ¼kfhk ÃkkMku yuf {kuxku
çktÄ çkktÄðk{kt ykÔÞku Au. íÞktÚke Úkkuzu Ëqh Ãktòçk{kt
Lkktøk÷ ÃkkMku yuf LkkLkku çktÄ çkktæÞku Au. ynª rðþk¤
MkhkuðhLke h[Lke ÚkR Au, su økku®ðËMkkøkh Lkk{Úke
yku¤¾kÞ Au. yk ÞkusLkk RsLkuhe fk{Lkk Mkt˼uo Wíf]ü
Lk{qLkku økýkÞ Au. ynª s¤-rðãwík {kxuLkk [kh {kuxk
37
 yuf{ku Au. yk ÞkusLkkLku fkhýu Ãktòçk, nrhÞkýk,
hksMÚkkLkLke Mkqfe ¼qr{Lku ®Mk[kELkku ÷k¼ {éÞku Au.
ynª su ðes¤e ÃkuËk ÚkkÞ Au íkuLkku ÷k¼ rn{k[÷ «Ëuþ,
Ãktòçk, nrhÞkýk yLku rËÕ÷eLku {¤u Au.
• nehkfwz ÞkusLkk :
ykurhMMkk hksÞ{kt ykðu÷e {nkLkËe Ãkh Mktçk÷Ãkwh ÃkkMku
çktÄ çkktÄe yk ÞkusLkk íkiÞkh ÚkÞu÷e Au. yk hkßÞLke
MkkiÚke {kuxe çknwnuíkwf ÞkusLkk Au. íku ËwrLkÞkLkku MkkiÚke
÷ktçkku çktÄ økýkÞ Au. ykurhMMkkLkk ÷ku¾tz, Ãkku÷kË,
yìÕÞw r{rLkÞ{ su ðk WãkuøkkuLku ðes¤e {¤íkkt íkuLkku
ykuãkurøkf rðfkMk ÍzÃke çkLÞku Au. ½ýe s{eLkLkku ®Mk[kR
÷k¼ {éÞku Au.
• Ëk{kuËh - ¾eý ÞkusLkk :
Mðíktºk ¼khíkLke «Úk{ çknqnuíkwf ÞkusLkk yux÷u Ëk{kuËh
LkËe WÃkh íkiÞkh fhkÞu÷ Ëk{kËh-¾eý Þkus Lkk.
{wÏÞíðu [kh çktÄkuLkk Mktfw÷Lkku Mk{kðuþ ynª ÚkkÞ
Au. Ëk{kuËh LkËe WÃkh ËwøkkoÃkwh ¾kíku çkktÄðk{kt ykðu÷ku
{wÏÞ çktÄ {n¥ðLkku Au . fkhý fu íku{kt Úke 117 rf{e
÷ktç ke Lknuh fkZðk{kt ykðe Au su s¤{køko íkhefu
½ýe WÃkÞkuøke Au. ykÚke {wÏÞíðu rçknkh yLku Ãkrù{
çkt økk¤Lkku yki ãkrøkf íku{ s ykŠÚkf rðfkMk ÍzÃke
MY
çkLÞku Au.
• LkkøkksowLkMkkøkh ÞkusLkk:
yktÄú«Ëuþ{kt f]»ýk LkËe Ãkh yk ÞkusLkk Mkkfkh Ãkk{e
DE
Au. íkuLkk Ãkh yuf rðþk¤ s¤kþÞ íkiÞkh fhðk{kt ykÔÞwt
Au. yk ÞkusLkk{kt f]»ýk LkËeLkk çktLku fktXu Lknuhku íkiÞkh
fhðk{kt ykðe Au, suLkku ®Mk[kR{kt LkkUÄÃkkºk Vk¤ku Au.
A
Ërûký ¼khíkLke yk MkkiÚke {kuxe ÞkusLkk Au suLkku
yktÄú«ËuþLkk ykŠÚkf rðfkMk{kt ½ýku {kuxku Vk¤ku Au.
AC
——×——×——×——————×——×——×——
N D
NA
KA
VE
VI
• Lk{oËk ÞkusLkk :
økwshkíkLke MkkiÚke {kuxe LkËe Lk{oËk Ãkh Lkðkøkk{ ÃkkMku
Lk{oËk ÞkusLkk Mkkfkh ÚkR hne Au. Lk{oËk ÞkusLkk
AR
økwshkíkLke MkkiÚke {kuxe çknwnuíkwf ÞkusLkk Au. Lkðkøkk{Úke
5.6 rf÷k{exh WÃkhðkMk{kt su çktÄ çkktÄðk{kt ykðe
hÌkku Au íkuLke ÷tçkkR ykþhu 1210.02 {exh hk¾ðk{kt
AG
ykðe Au. çktÄLke Mkqr[ík Ÿ[kR 137.16 {exh hk¾ðk{kt
ykðe Au.
{æÞ«Ëuþ, {nkhk»xÙ yLku økwshkík yu{ ºkýu hkßÞkuLke
IN
MkrnÞkhe LkËe Lk{oËk LkËe ÃkhLkku çktÄ çktÄkíkk su rðþk¤
s¤kþÞ íkiÞkh ÚkÞwt Au íkuLkwt Lkk{ MkhËkh Mkhkuðh hk¾ðk{kt
ykÔÞwt Au. Lk{oËk ÞkusLkk Ãkqýo Úkíkkt MkhËkh Mkhkuðh{ktÚke
DH
s¤rðãwík WíÃkLLk Úkþu. yk WÃkhktík ®Mk[kELkku ÷k¼ Ãký
{¤þu.
Lk{oËkLke {wÏÞ Lknuh 532 rf{e ÷ktçke Au, su ËwrLkÞk{kt
AN
MkkiÚke {kuxe ®Mk[kR Lknuh Au. Lk{oËkLkwt Mk{økú Lknuhíktºk
40,000 rf{e ÷ktçkwt nþu, su ËwrLkÞk{kt MkkiÚke {kuxk
Lknuhíktºk Ãkife yuf nþu. ÞkusLkkLku Ãkrhýk{u WíÃkLLk
ÚkLkkh s¤rðãwíkLkk WÃkÞkuøk ytøku yLku ®Mk[kR çkkçkíku
,G økwshkík, {nkhk»xÙ, {æÞ«Ëuþ íkÚkk hksMÚkkLk ðå[u ÞkøÞ
Mk{sqíke ÚkÞu÷ Au. yk ÞkusLkk íkiÞkh Úkíkkt íkuLkkt Ãkkýe
fåA yLku Mkkihk»xÙLkk ykuAk ðhMkkËðk¤k «ËuþLkk Mke{kzk
MkwÄe ÃknkU[þu. ykÚke yk «Ëuþku{kt ®Mk[kR WÃkhktík ÃkeðkLkk
ÃkkýeLke sYrhÞkík Ãký Ãkqhe Úkþu yLku s¤Mktfx n¤ðwt
çk™þu. rðãwík-WíÃkkËLk þY Úkíkkt økwshkíkLkk ykiãkurøkf
rðfkMkLku ðuøk {¤þu. yk{, økwshkíkLkku ykŠÚkf rðfkMk
MkkÄðk{kt yk ÞkusLkk {n¥ðÃkqýo Vk¤ku ykÃkþu. yk ÞkusLkk
íkiÞkh Úkíkkt økwshkíkLke ½ýe ¾uíke÷kÞf s{eLkLku ®Mk[kR
{kxuLkwt Ãkkýe {¤e hnuþu. ykÚke Lk{oËk ÞkusLkkLkk «¼kð
nuX¤Lkk Ëw»fk¤økúMík rðMíkkhkuLku hkník Úkþu. yk çkÄe
árüyu rð[khíkkt Lk{oËk ÞkusLkk økwshkík {kxu SðkËkuhe
Mk{kLk Au.
38
 12. fwËhíke MktMkkÄLkku : rðíkhý yLku WÃkÞkuøk-2
støk÷ku yu ÃkÞkoðhýu {kLkðòíkLku ykÃku÷e y{qÕÞ çkrûkþ Au. støk÷ku
yu Ëe½ofk÷eLk fwËhíke MktMkkÄLk Au. {kLkðe y™u MktMf]ríkLkk rðfkMk
MkkÚku støk÷ku økkZ MktçktÄ Ähkðu Au. ½ýk «k[eLk Mk{ÞÚke {kLkðeLke
rðrðÄ sYrhÞkíkku støk÷kuyu Mktíkku»ke Au. {kLkðe íkuLke WíÃkr¥kÚke
yksrËLk MkwÄe ÃkkuíkkLke rðrðÄ sYrhÞkíkku yLku ykŠÚkf «ð]r¥kyku
{kxu støk÷ku Ãkh rLk¼oh hÌkku Au. «k[eLk ÞwøkÚke støk÷kuyu {kLkðeLku
¾kuhkf yLku Ãkkuþkf Ãkqhk Ãkkzâkt Au. yksu Ãký hk»xÙLkk ykŠÚkf
rðfkMk{kt støk÷ku {n¥ðÃkqýo Vk¤ku ykÃku Au. ð¤e, ÃkÞkoðhýLku
Mktíkwr÷ík hk¾ðk{kt Ãký støk÷kuLkwt ½ýwt {n¥ð Au.
ËuþLke hk»xÙeÞ ðLkLkerík {wsçk fkuE Ãký «ËuþLkk ¼kiøkkur÷f
rðMíkkhLkk 33% rðMíkkh{kt støk÷ku nkuðkt òuEyu, Ãkhtíkw ¼khík{kt
íkuLkwt «{ký 23% s Au. yu{ktÞ økwshkík{kt íkku fuð¤ 10% Au.
ykÃkýu yk çkkçkíkLku økt¼ehíkkÚke Mk{SLku òøk]rík fu¤ðe støk÷kuLkk
WAuh íkÚkk síkLk {kxu rðþu»k «ÞkMkku fhðkLke sYh Au. støk÷ nþu
íÞkt {tøk÷ Úkþu. støk÷ku nþu íkku ðLÞMk]rüLkwt Ãký MktðÄoLk yLku
Mkthûký Úkþu. ¼khíkLke ðLÞ Mk]rü{kt ½ýwt ðirðæÞ Au.
yk{, fwËhíke ðLkMÃkrík Au íkku ðLÞMk]rü Au. ykÃkýu «Úk{ ¼khíkLke
fwËhíke ðLkMÃkrík - støk÷ku rðþu ÏÞk÷ {u¤ðeyu.
støk÷kuLkk «fkhku :
¼khík{kt ¼qÃk]c y™u ykçkkunðkLkk ðirðæÞLku fkhýu støk÷kuLkk
{wÏÞ Ãkkt[ «fkhku òuðk {¤u Au : (1) ðhMkkËe støk÷ku (2)
DE
{kuMk{e fu ¾hkW støk÷ku (3) ËrhÞkrfLkkhkLkkt ¼híkeLkkt støk÷ku
(4) rn{k÷ÞLke ðLkMÃkrík (5) fktxk¤e ðLkMÃkríkLkkt støk÷ku.
(1) ðhMkkËe støk÷ku :
A
200 Mku{e fhíkkt ðÄw ðhMkkË íkÚkk Ÿ[wt íkkÃk{kLk Ähkðíkk
AC
«Ëuþku{kt rLkíÞ ÷e÷kt støk÷ku òuðk {¤u Au. ynª ð]ûkkuLkkt
çkÄkt ÃkkLk ÃkkLk¾h suðe fkuE yuf Éíkw{kt yufMkkÚku
¾he Ãkzíkkt LkÚke. ykÚke yk støk÷ku çkkhu{kMk Mkíkík
÷e÷kt hnu Au. ykÃkýk Ëuþ{kt rn{k÷ÞLke ík¤uxeLkku íkhkE
«Ëuþ, EþkLk ¼khíkLkku Ãknkze «Ëuþ, Ãkrù{ ½kxLkk Ãkrù{
D
Zku¤kðku íku{s ytË{kLk-rLkfkuçkkh xkÃkwyku{kt çkkhu {kMk
N
÷e÷kt støk÷ku ykðu÷kt Au. {wÏÞíðu ðktMk, MkeMk{, hkuÍðwz,
íkkz y™u Lkkr¤Þuhe suðkt ð]ûkku ynª òuðk {¤u Au.
NA
(2) {kuMk{e fu ¾hkW støk÷ku :
100 Úke 200 Mku{e ðhMkkË Ãkzíkk Ãknkze «Ëuþ{kt yk
støk÷ku òuðk {¤u Au. WLkk¤k Ëhr{ÞkLk Ãkkt[Úke Mkkík
KA
yXðkrzÞkt MkwÄe ÷ktçke ÃkkLk¾h Éíkw{kt ð]ûkkuLkkt çkÄkt
ÃkkLk ¾he Ãkzíkkt nkuðkÚke yk støk÷kuLku ¾hkW støk÷ku
íkhefu Ãký yku¤¾ðk{kt ykðu Au. òufu Ëhuf «fkhLkkt
VE
ð]ûkLkkt ÃkkLkLku ¾hðkLkku ÃkkuíkkLkku y÷øk y÷øk Mk{Þ
nkuðkÚke fkuE Ãký Mk{Þu Mk{økú støk÷ íkÆLk ðuhkLk Ëu¾kíkwt
LkÚke. ¼khík{kt ®ðæÞk, MkkíkÃkwzk, Ãkqðo½kx, AkuxkLkkøkÃkwhLkku
Wå[«Ëuþ íkÚkk rn{k÷ÞLkk fux÷kf Zku¤kðku Ãkh yk
VI
«fkhLkkt støk÷ku Au. {wÏÞíðu Mkkøk, Mkk÷, [tËLk, MkeMk{,
{nwzk suðkt ð]ûkku ynª ÚkkÞ Au. yk ð]ûkkuLkwt ykŠÚkf
{qÕÞ ðÄkhu Au.
AR
(3) ËrhÞkrfLkkhkLkkt ¼híkeLkkt støk÷ku :
¼khíkLkk Mk{wÿrfLkkhu {wÏÞíðu LkËeykuLkk {w¾rºkfkuý
AG
«Ëuþ{kt ßÞkt Ãkkýe ¼hkE hnu Au íku rðMíkkhku{kt ¼híkeLkkt
stø k÷ku ykðu÷kt Au. øktøkkLkk {w¾rºkfkuý{kt ykðu ÷wt
‘MkwtËhðLk’ íkuLkwt W¥k{ áüktík Au. ynª {wÏÞíðu [uh y™u
IN
MkwtËhe ð]ûkku ÚkkÞ Au. MkwtËheLkt ÷kfzwt xfkW y™u {sçkqík
nkuðkÚke nkuzeyku çkLkkððk{kt íkuLkku WÃkÞkuøk ÚkkÞ Au. ¼khík{kt
{nkLkËe, økkuËkðhe íkÚkk f]»ýk LkËeykuLkk zuÕxk «Ëuþku{kt
DH
íkÚkk økwshkíkLkk fkËð-fe[zðk¤k ËrhÞkrfLkkhkLkk
rðMíkkhku{kt Ãký ¼híkeLkkt støk÷ku ykðu÷kt Au. yk støk÷kuLku
‘{uLøkúwð’ íkhefu Ãký yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
AN
(4) rn{k÷ÞLke ðLkMÃkrík :
rn{k÷ÞLkk 2000 Úke 3000 {exhLke Ÿ[kE Ähkðíkk
rðMíkkhku{kt þtfwÿw{ støk÷ku {wÏÞíðu òuðk {¤u Au. yríkþÞ
,G
Xtze ykçkkunðk Ähkðíkk «Ëuþku{kt yk støk÷ku rðþu»k
òuðk {¤u Au. ð]ûkku {wÏÞíðu þtfw ykfkhLkkt y™u íkuLkkt
ÃkkLk yýeËkh nkuÞ Au. zk¤eyku Lke[u íkhV Z¤u÷e nkuÞ
MY Au. {wÏÞíðu [ez, ËuðËkh íkÚkk Vh suðkt ð]ûkku ÚkkÞ Au.
yk ð]ûkkuLkwt ÷kfzwt Ãkku[wt nkuðkÚke íku{ktÚke Ëðk y™u [kLke
Ãkuxeyku, h{íkøk{íkLkkt MkkÄLkku, ËeðkMk¤e, fkøk¤ y™u
f]rºk{ fkÃkzLke çkLkkðx{kt íkuLkku WÃkÞkuøk ÚkkÞ Au.
(5) fktxk¤e ðLkMÃkríkLkkt støk÷ku :
¼khík{kt 80 Mku{eÚke ykuAku ðkŠ»kf ðhMkkË Ähkðíkk
«Ëuþku{kt fktxk¤e ðLkMÃkríkLkkt støk÷ku òuðk {¤u Au. Íkze-
Íkt¾hk¤e ðLkMÃkrík Ähkðíkkt yk støk÷ku{kt {wÏÞíðu çkkð¤,
çkkuhze suðkt fktxk¤kt ð]ûkku rðþu»k Au. ynª ð]ûkkuLkkt {q¤
Ÿzkt y™u Ak÷ òze nkuÞ Au. íkuLkk ÷ktçkk fktxk nkuÞ Au.
hksMÚkkLk, Ãktòçk, nrhÞkýk økwshkík ðøkuhu suðkt
hkßÞku{kt y™u rðþu»kík: ËrûkýLkk «Ëuþ{kt yk «fkhLke
ðLkMÃkrík òuðk {¤u Au. yk{÷e, ÷e{zku, ðz ðøkuhuLkkt
ykAkt støk÷ku Ãký ykðk rðMíkkhku{kt òuðk {¤u Au. fktxk¤e
Úkkuh suðe Íkt¾hk¤e ðLkMÃkríkLkkt ykAkt støk÷ku {wÏÞíðu
hksMÚkkLk íkÚkk fåALkk hýrðMíkkhku{kt òuðk {¤u Au.
støk÷kuLkwt {n¥ð y™u ÞkuøkËkLk :
støk÷ku yuf yuðwt fwËhíke MktMkkÄLk Au fu suLkku ðÄkhku fu
½xkzku fhðku íku {kLkðLkk nkÚk{kt Au. støk÷ku {kLkðeLke rðrðÄ
sYrhÞkíkku Mktíkku»ku Au. ËuþLkk ykŠÚkf rðfkMk{kt støk÷kuLkku
{n¥ðÃkqýo Vk¤ku Au. íku ËuþLku yLkufrðÄ heíku VkÞËkfkhf Au.
(1) støk÷ku nðk{kLkLku rð»k{ çkLkíkwt yxfkðu Au. støk÷kuLku
÷eÄu nðk{kLk ¼usðk¤wt çkLku Au, su ðhMkkË ÷kððk{kt
{ËËYÃk ÚkkÞ Au.
(2) støk÷ku hýLku ykøk¤ ðÄíkwt yxfkðu Au. V¤ÿwÃk s{eLkkuLkwt
ykÚke hûký ÚkkÞ Au.
(3) ¼khu ðhMkkËLkk Mk{Þu støk÷ku s{eLkLkwt Äkuðký yxfkðu
Au, íkuÚke s{eLkLkwt Mk¥ð Mk[ðkE hnu Au.
39
(4) støk÷Lke ðLkhkSLkkt ÃkktËzkt, {q¤ ðøkuhu îkhk s{eLk{kt
MkurLÿÞ ík¥ðku s{k ÚkkÞ Au yLku íkuÚke sirðf ÿÔÞkuLku
xfkðe hk¾u Au.
(5) støk÷ku nðkLkwt «Ëq»ký ½xkzu Au. nðkLku þwØ fhðk{kt
íku{Lkku {kuxku Vk¤ku Au.
(6) ðnký çkktÄðkÚke {ktzeLku çk¤íký {kxuLkwt ÷kfzwt y™u
VŠLk[h çkLkkðð{kt ðÃkhkíkwt ÷kfzwt yk støk÷ku s ykÃkýLku
ÃkqÁt Ãkkzu Au.
(7) støk÷-ÃkuËkþku Ãkh ykÄkrhík y™uf WãkuøkkuLku fk[ku {k÷
Ãkqhkt ÃkkzLkkhkt yk støk÷kuLkwt Wãkuøkku {kxu ½ýwt {n¥ð Au.
fkøk¤, ËeðkMk¤e, f]rºk{ fkÃkz, {fkLk - çkktÄfk{,
hu÷ðuLkk zçkk ðøkuhu WãkuøkkuLkku ykÄkh støk÷ku Au.
(8) {Ä, økwtËh, ÷k¾, [tËLk, hçkh, {eý suðe økkiý ÃkuËkþku
{kxu Ãký yk s støk÷ku íku{Lkku †kuík ðøko hkuS-hkuxe
{u¤ðu Au.
AN
(9) støk÷-MktðÄoLk-ò¤ðýe, ð]ûkkhkuÃký suðe støk÷ MkkÚku
Mktf¤kÞu÷e LkkLke{kuxe «ð]r¥kyku{kt {kuxku ðøko hkuS-hkuxe
{u¤ðu Au.
(10) ðLÞ ðþwyku yLku ÃkûkeykuLkku ykþhku-ykÄkh Mk{kt yk
støk÷ku yuf LkiMkŠøkf ÃkÞkoðhýLkku {knku÷ Q¼ku fhu Au.
,G òýeíkku çkLÞku Au. {æÞ«Ëuþ{kt ykðu÷ku ‘fkLnk hk»xÙeÞ
fux÷ktf rðrþü y¼ÞkhÛÞku y™u hk»xÙeÞ WãkLkku
«ðkMkeykuLkkt ykf»koýfuLÿ çkLÞkt Au. yk heíku «ðkMkLk
MY
WãkuøkLku Ãký W¥kusLk ykÃkLkkhkt yk støk÷kuLkwt rðþu»k
ÞkuøkËkLk Au. ÃkÞkoðhýLke Mk{íkw÷k ò¤ððk{kt Ãký
støk÷kuLkwt rðþu»k {n¥ð Au.
DE
ykŠÚkf rðfkMk {kxu støk÷ku MkkÚku Mktf¤kÞu÷ WãkuøkkuLkku rðfkMk
ðÄkheLku íkÚkk støk÷kuLkku çkuMkw{kh Lkkþ fheLku {kLkðu rððuf¼kLk
økw{kðe «&™ku Q¼k fÞko Au. støk÷ku ykuAkt Úkíkkt Ëw»fk¤Lkwt
«{ký ðæÞwt Au. ð]ûkku fÃkkíkkt s{eLkLkwt QÃk÷wt Ãkz ¾uíke÷kÞf
A
hnuíkwt LkÚke. Ãkqh-nkuLkkhíkku ðÄðk ÷køke Au. «Ëq»ký ðÄðk
AC
MkkÚku yLÞ Mk{MÞkyku Ãký Q¼e Úkðk ÷køke Au. Ãkþw-Ãkûkeyku
ykuAkt Úkðk ÷køÞkt Au. fux÷ktf ðLÞ «kýeyku y™u Ãkûkeyku
Lkü«kÞ yðMÚkk{kt ykðe [qõÞkt Au. ykÃkýu-{kLkðMk{ksu òu
ÃkkuíkkLkwt ÷ktçkk økk¤kLkwt rník Mkk[ððwt nkuÞ, íkku støk÷kuLku xfkððk
D
{kxu Mkíkík òøkúík hnuðwt Ãkzþu. støk÷kuLkwt MktðÄoLk y™u Mkthûký
fhðwt yu ykÃkýwt fuð¤ fíkoÔÞ LkÚke Ãký ykÃkýku Ä{o Au.
N
ðLÞ «kýeMk]rü :
NA
¼khíkLkk Mkt˼o{kt ðLÞ «kýeMk]rü ðirðæÞÃkqýo Au. nkÚke,
Lke÷økkÞ, ½qz¾h, yufþªøke økUzku, fkr¤Þkh nhýkuLke rðrðÄ
òík, fMíkqhe {]øk, {kWMk zeÞh, Úkkr{Lk ðøkuhu {¤e ykðu Au.
®nMkf «kýeyku{kt yurþÞkE ®Mkn ykr£fkLke çknkh fuð¤
KA
¼khík{kt s òuðk {¤u Au. Mk{økú yurþÞk{kt {kºk økehLkkt
støk÷ku{kt s ®Mkn {¤e ykðu Au. ¼khíkLkk hk»xÙeÞ «kýe ðk½
íkuLke ¼ÔÞíkk y™u MkwtËhíkk {kxu ÷kufkuLkwt æÞkLk ¾U[u Au. Ãkrù{
VE
çktøkk¤Lkku ‘hkìÞ÷ çkUøkk÷ xkEøkh’ ¾qçk òýeíkku Au. íku rMkðkÞ
hªA, Þkf, ÷tøkwh, røkçkLk suðe ðktËhkLke òíkku Ãký òuðk {¤u
Au. støk÷{kt ÃkûkeykuLke y™u MkrhMk]ÃkkuLke yLkuf rðM{Þfkhf
òíkku òuðk {¤u Au.
VI
ðLÞSðLk ykÃkýku Mk{]Ø MkktMf]ríkf ðkhMkku Au. ykÃkýkt
Ä{oÃkwhkýku y™u MktMf]rík{kt Mk{kÞu÷e «kýeykuLkk MkthûkýLke
¼kðLkkLku yksu ÃkwLk:Srðík fhðkLke sYh Au. Mðíktºkíkk ÃkAe
AR
¼khík{kt ðLÞSðLkLkk MkthûkýLku yrøkú{íkk ykÃkðk{kt ykðe
Au. 1972Lkk ‘ðLÞSð MkthûkýÄkhk’ yLðÞu fkuE Ãký hkßÞ
Mkhfkh ÃkkuíkkLkk hkßÞLkk fkuE Ãký rðMíkkh{ktLkk ðLÞSðkuLkk
AG
hûký {kxu «[kh fu «Mkkh yÚkuo íku rðMíkkhLku hk»xÙeÞ WãkLk
fu y¼ÞkhÛÞ íkhefu ½kur»kík fhe þfu Au. hk»xÙeÞ WãkLk
y™u y¼ÞkhÛÞ ðå[u hnuXký - ÔÞðMÚkkMktçktÄe fux÷kf
IN
ÃkkÞkLkk íkVkðík Au. ynª rþfkh Ãkh «ríkçktÄ, «kýeykuLke
fe{íke [esðMíkwyku suðe fu nkÚkeËktík, YðktLke nuhkVuhe Ãkh
«ríkçktÄ, yMkwhrûkík «kýeykuLkk MkthûkýLke ÞkusLkkyku, «f]rík
DH
rþûký rþrçkh îkhk ðLÞSðLk Ãkhíðu Mk¼kLkíkk fu¤ððkLkk
«ÞíLkku Ãkh ¼kh {qfðk{kt ykðu Au.
yksu ¼khíkLkk rðrðÄ «Ëuþku{kt 69 Úke ðÄw hk»xÙeÞ WãkLkku
y™u 392 Úke ðÄw y¼ÞkhÛÞku Au. ynª «kýeyku Mk÷k{ík
heíku rð[hu Au, rðnhu Au. ðLÞSðkuLkk Mkthûký MkkÚku fwËhíke
MkkIËÞoLke ò¤ðýe Ãký ÚkkÞ Au. ykÃkýk ËuþLkku sqLkk{kt
sqLkku hk»xÙeÞ WãkLk ‘fkìçkuox LkuþLk÷ Ãkkfo’ Au, su ðk½ {kxu
WãkLk’ ðk½ y™u Mkkçkh {kxu «ÏÞkík Au. fýkoxf{kt çktËeÃkwh
hk»xÙeÞ WãkLk Au. íkuLke çkksw{kt s íkr{÷Lkkzw{kt {Ëw{÷kE
y¼ÞkhÛÞ Au. ynª nkÚke Mkwhrûkík Au. fuh¤{kt ÃkurhÞkh
y¼ÞkhÛÞ{kt nkÚke, ðk½ yLku yLÞ «kýeyku òuðk {¤u
Au. økwshkík{kt økehLkwt y¼ÞkhÛÞ, hksMÚkkLk{kt ¼híkÃkwh
¾kíku Ãkûkeyku {kxuLkwt «ÏÞkík hk»xÙeÞ WãkLk Au. yMk{{kt
çkúñÃkwºk LkËeLku rfLkkhu fkÍehtøkk hk»xÙeÞ WãkLk Au, su
yufþªøke økUzk {kxu òýeíkwt Au. Ãkrù{ çktøkk¤k{kt MkwtËhðLk
hk»xÙeÞ WãkLk Au. økwshkík{kt ðu¤kðËh hk»xÙeÞ WãkLk Au.
íÞkt fkr¤Þkh nhý Mkwhrûkík Au.
¼khík{kt ðLÞ SðkuLke ½xíke MktÏÞk æÞkLk{kt hk¾eLku íkuLkk
Mkthûký {kxuLke fux÷ef rðrþü ÞkusLkkyku þY fhe Au. íku{kt
1970{kt ‘«kìsuõx xkEøkh’ Lkk{u þY fhu÷e ÞkusLkk {n¥ðLke
Au. yk ÞkusLkk ðLÞSðLkLku MkthûkýLkku MkÚkðkhku - ykÃkýk
Ëuþu {kÚku ÷eÄu÷e sðkçkËkheLkwt «íkef Au. yu s heíku økeh ®Mkn
y¼ÞkhÛÞ ÞkusLkk, fMíkqhe {]øk ÞkusLkk, nkÚke ÞkusLkk,
{økh WAuh suðe ÞkusLkk Ãký nkÚk ÄhkE Au.
ðLÞ Sðku ykÃkýk r{ºkku nkuðk WÃkhktík ÃkrhðkhLkk MkÇÞku Au.
íku{Lkk Mkthûký {kxu «ò{kt Mk¼kLkíkk fu¤ðkÞ yu sYhe Au.
íku{Lku {kxu «u{ yLku MkL{kLkLke ¼kðLkk fu¤ððe òuEyu.
ðLÞSðLkLku ÷økíkk fkÞËkykuLkwt Ãkk÷Lk fhe MkhfkhLkk «ÞkMkku{kt
÷kufkuLke ¼køkeËkhe nkuðe òuEyu. yux÷u s íkku Ëh ð»kuo ykìõxkuçkh
{kMk{kt ykÃkýu ðLÞSðLk MkÃíkkn Qsðeyu Aeyu.
¾Lkes MktMkkÄLk :
ykŠÚkf rðfkMk{kt ¾rLkòuLkku Vk¤ku LkkLkkuMkqLkku LkÚke. ËuþLkk
ykŠÚkf rðfkMk{kt ¾rLkòu y™u Mkt [ k÷LkþÂõíkLkkt MkkÄLkku
ÃkkÞkLkkt økýkÞ Au . yksu Þt º kku y™u fBÃÞq xhLkku Þw øk Au ,
su { kt rðrðÄ ¾rLkòu y™u Mkt [ k÷LkþÂõíkLkku WÃkÞku ø k
yLkðkÞo Au .
40
¼khík Mkhfkhu 1958{kt hk»xÙeÞ ¾rLksrðfkMk rLkøk{Lke MÚkkÃkLkk
fhe. {n¥ðLke ¾LkeòuLkk rLk»fhý {kxu yk rLkøk{ fkÞo fhu
Au. ¾rLkòuLke çkkçkík{kt yurþÞk ¾tz{kt ¼khíkLkwt MÚkkLk {ku¾hkLkwt
Au. {kuxk ¼køkLkk {n¥ðLkkt ¾Lkeòu íkr{÷Lkkzw, {æÞ«Ëuþ,
yktÄú«Ëuþ, ykurhMMkk, Ãkrù{ çktøkk¤k, rçknkh, økwshkík,
{nkhk»xÙ, yMk{ ðøkuhu hkßÞku{ktÚke {¤u Au. Ãk]ÚðeLkk Ãkuxk¤{ktÚke
y™uf ¾Lkeòu {¤e ykðu Au. íku{ktÚke 2000Úke ðÄw ¾Lkeòu
ykÃkýk Wãkuøkku íku{s SðLkÔÞðnkh MkkÚku Mktf¤kÞu÷k Au.
{kxu s yksLkk ÞwøkLku ‘¾Lkes Þwøk’ fne þfkÞ.
÷ku¾tz :
(Iron Ore = ÷kunyÞMf) fkuE Ãký ËuþLke ykŠÚkf MkæÄhíkkLkku
ykÄkh fux÷kf ÃkkÞkLkkt ¾Lkeòu WÃkh hnu÷ku nkuÞ Au. íku{kt
÷kunyÞMf {wÏÞ Au, fkhý fu Þtºkku, çkktÄfk{, ÃkrhðnLkLkkt
MkkÄLkku y™u yMktÏÞ LkkLke{kuxe [esðMíkwyku çkLkkððk ÷ku¾tzLkku
WÃkÞkuøk fhðk{kt ykðu Au. Ãk]ÚðeLkk Ãkuxk¤{ktÚke ÷kunyÞMf
fkZðk{kt ykðu Au, suLku þwØ fheLku fk[wt ÷ku¾tz (Pig Iron)
çkLkkððk{kt ykðu Au. fk[k ÷ku¾tz{kt {ìtøkuLkeÍ, [qLkkLkku ÃkÚÚkh,
V÷kuhTMÃkkh ðøkuhu r{© fhe ¾kMk «r¢Þk{ktÚke ÃkMkkh fheLku
Ãkku÷kË (Steel) yLku ¢kur{Þ{ ðøkuhu r{© fheLku fkx fu zk½
Lkk ÷køku íkuðwt Ãkku÷kË (Stainless Steel) çkLkkððk{kt ykðu Au.
÷kunyÞMfLkk WíÃkkËLk{kt ¼khíkLkku ¢{ rðï{kt Lkð{ku Au.
yLkw{krLkík sÚÚkkLke árüyu çkúkrÍ÷Lkwt «Úk{ y™u ¼khíkLkwt
MÚkkLk çkeswt Au.
DE
¼khík{kt MkkiÚke ðÄw ÷kunyÞMf rçknkh{ktÚke {¤e ykðu Au.
Íkh¾tz{kt ®Mkøk¼q{ y™u {kLk¼q{{kt ËuþLkk 50% fhíkkt ðÄw
WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. çkeò ¢{u ykurhMMkk Au. ykurhMMkk{kt
A
fuykuLòh, {Þqh¼ts y™u çkkuLkkELke ¾kýku {n¥ðLke Au.
íÞkh çkkË fýkoxf, {æÞ«Ëuþ, íkr{÷Lkkzw, yktÄú«Ëuþ,
AC
{nkhk»xÙ, fuh¤{kt ÷kunyÞMfLkwt WíÃkkËLk ÚkÞk Au.
{ìtøkuLkeÍ (Manganiese)
÷ku¾tz-Ãkku÷kËLkk Wãkuøk{kt {ìtøkuLkeÍLkku WÃkÞkuøk yrík {n¥ðLkku
Au. stíkwLkkþf Ëðkyku, hMkkÞýku, fk[, xkì[oLkk ÃkkðhMku÷,
D
Ã÷kÂMxf, r[LkkE {kxeLkkt ðkMkýku, rðãwíkLkkt MkkÄLkku yLku
AkÃkfk{ Wãkuøk{kt {ìtøkuLkeÍ ðÃkhkÞ Au.
N
rðï{kt {ìtøkuLkeÍLkwt MkkiÚke ðÄw WíÃkkËLk hrþÞk fhu Au, ßÞkhu
NA
¼khík rðï{kt Aêk ¢{u ykðu Au ¼khík{kt {ìtøkuLkeÍ-yÞMfLkkt
{wÏÞ WíÃkkËf hkßÞku ykurhMMkk, {æÞ«Ëuþ, {nkhk»xÙ y™u
fýkoxf Au, su{kt {æÞ«Ëuþ{kt ¼tzkh y™u sçk÷Ãkwh íku{s
økwshkík, y™u yktÄú«Ëuþ{kt Ãký {ìtøkuLkeÍLkwt WíÃkkËLk ÚkkÞ Au.
KA
íkktçkwt (Copper)
ykrËfk¤Úke íkktçkkLkk rðrðÄ WÃkÞkuøkku Úkíkk ykÔÞk Au. íkktçkk
MkkÚku çkeS ÄkíkwLku r{© fheLku rðrðÄ Äkíkwyku çkLkkððk{kt
VE
ykðu Au. su{fu íkktçkkLku sMkík MkkÚku r{© fhðkÚke rÃk¥k¤ çkLku
Au y™u f÷kE MkkÚku r{© fhíkkt fktMkw çkLku Au. rðï{kt íkktçkkLkk
yÞMfLkk WíÃkkËLk{kt Þw.yuMk. «Úk{ MÚkkLku Au. íkktçkkLkk
VI
yÞMfLkk WíÃkkËLk{kt ¼khík ½ýwt ÃkkA¤ Au.
íkktçkkLkk yÞMfLkk WíÃkkËLk{kt Íkh¾tzLkku ®Mkøk¼q{ rsÕ÷ku
Ëuþ{kt «Úk{ MÚkkLku Au. íÞkh çkkË {æÞ«ËuþLkku çkk÷k½kx
rsÕ÷ku, hksMÚkkLk{kt ÍwLkÍwLkw y™u yÕðh rsÕ÷k, yktÄú«Ëuþ{kt
AR
øktíkwh, Lku÷kuh, ¾B{k{ rsÕ÷k, fýkoxf{kt r[ºkËwøko y™u nMkLk
rsÕ÷k{kt íkÚkk rMkr¬{ y™u økwshkík{kt íkktçkkLkk yÞMfLkwt
WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. økwshkík{kt ytçkkS ÃkkMku íkktçkkLkk yÞMfLke
AG
¾ký ykðu÷e Au. økwshkík hkßÞ ¾Lkes rðfkMk rLkøk{ íkuLkku
ðneðx fhu Au. ynªLkk ¾zf{ktÚke íkktçkwt, MkeMkwt y™u sMkík
yufMkkÚku {¤e ykðu Au. íkuÚke íkuykuLku Aqxwt ÃkkzðkLkku ¾[o ðÄe
IN
síkku nkuðkÚke nk÷{kt yk ¾ký{ktÚke íkktçkkLkwt WíÃkkËLk Úkíkwt LkÚke.
MkkuLkwt (Gold) :
«k[eLk Mk{ÞÚke yks MkwÄe {kLkðòíkLku MkkuLkk «íÞu ¾qçk {kun
DH
hnu÷ku Au. íkuLkk økwý yLku rðï{kt yLÞ ¾Lkeòu fhíkkt íkuLkk
ykuAk «{kýLku ÷eÄu fe{íke Äkíkw íkhefu MkkuLkkyu ÃkkuíkkLkwt {qÕÞ
ò¤ðe hkÏÞwt Au. yktíkhhk»xÙeÞ LkkýkfeÞ ÷uðzËuðz{kt íku{s
AN
ËuþLke ykŠÚkf íkkfkík {kxu MkkukLkkLkk sÚÚkkLkwt ÃkeXçk¤ nkuðwt
sYhe Au. yLkuf «fkhLke [esðMíkwyku y™u ½huýkt {kxu Ãký
íkuLkku ðÃkhkþ ðÄw nkuÞ Au. rðï{kt MkkuLkkLkk yÞMfLkwt MkkiÚke
ðÄw WíÃkkËLk Ërûký ykr£fk{kt ÚkkÞ Au. ¼khík{kt MkkuLkkLkk
,G
yÞMfLkk ytËkrsík sÚÚkkLkk {wÏÞ ºký rðMíkkhku Au. fýkoxf{kt
fku÷kh y™u nwrík {wÏÞ Au. yktÄú«Ëuþ{kt hk{røkrh yLku yLktíkÃkwh
Au. nk÷{kt fku÷khLke MkkuLkkLke ¾kýLkwt WíÃkkËLk ÷øk¼øk çktÄ
MY
fhðk{kt ykÔÞwt Au. Ëuþ{kt MkkuLkkLkk yÞMfLkku yLkw{krLkík
sÚÚkku ÷øk¼øk 88 ÷k¾ xLk Au.
yçkh¾ (Mica) :
yçkh¾ yu rðãwíkLkwt yðknf nkuðkÚke rðãwíkLkkt MkkÄLkku{kt
íkuLkku rðþu»k ðÃkhkþ Au. yk rMkðkÞ Ãký íkuLkk yLkuf WÃkÞkuøk
Au. rðï{kt yçkh¾Lkkt WíÃkkËLk{kt ¼khíkLkwt MÚkkLk «Úk{ Au.
rðïLkk yçkh¾Lkk fw÷ WíÃkkËLkLkk ÷øk¼øk 60% sux÷wt
WíÃkkËLk ¼khík{kt ÚkkÞ Au. ¼khík{kt MkkiÚke ðÄw WíÃkkËLk rçknkh{kt
ÚkkÞ Au. rçknkh{kt nÍkheçkkøkLke ¾ký {n¥ðLke Au. yk
rMkðkÞ yktÄú«Ëuþ, hksMÚkkLk, íkr{÷Lkkzw, fuh¤, {æÞ«Ëuþ,
Ãkrù{e çktøkk¤k y™u ykurhMMkk{kt Ãký íkuLkwt WíÃkkËLk ÚkkÞ Au.
çkkìõMkkEx :
rðï{kt Mkki«Úk{ðkh çkkìõMkkEx £ktMkLkk ÷ìMk çkkìõMk Lkk{Lkk
rðMíkkh{ktÚke {¤e ykÔÞwt níkwt. {kxu íkuLku çkkìõMkkEx fnuðk{kt
ykðu Au. çkkìõMkkEx{ktÚke yìÕÞwr{Lkk y™u íku{ktÚke yìÕÞwr{rLkÞ{
Äkíkw {u¤ððk{kt ykðu Au. yksLkk Þwøk{kt yìÕÞwr{rLkÞ{Lkk
½ýk WÃkÞkuøkku òuðk {¤u Au. yìÕÞwr{rLkÞ{ MkkÚku çkeS ÄkíkwLku
¼u¤ðeLku r{© Äkíkwyku Ãký çkLkkððk{kt ykðu Au.
ykìMxÙur÷Þk çkkìõMkkExLkk WíÃkkËLk{kt rðï{kt «Úk{ MÚkkLku Au
y™u ¼khíkLkwt MÚkkLk Ãkkt[{wt Au. ¼khík{kt rLk»fhý fhe þfkÞ
íkuðk çkkìõMkkExLkk sÚÚkkLkwt «{ký ÷øk¼øk 252.53 fhkuz
xLk Au. yktÄú«Ëuþ, rçknkh, økkuðk, økwshkík, sB{w-f~{eh,
fýkoxf, fuh¤, {æÞ«Ëuþ, ykurhMMkk, íkr{÷Lkkzw y™u
W¥kh«Ëuþ yuLkk WíÃkkËf hkßÞku Au. økwshkík{kt fåA y™u
ò{Lkøkh rsÕ÷k{kt íkuLkwt WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. V÷kuhTMÃkkh yu yuf
¾Lkes Au. y™u íku {kºk økwshkík{kt Akuxk WËuÃkwh íkk÷wfkLkk
yktçkkzwtøkh{kt {¤u Au. yk rMkðkÞ ¼Y[ rsÕ÷kLkk ͽrzÞk
íkk÷wfk{kt Ãký V÷kuhTMÃkkh {¤e ykðu Au.
41
Mkt[k÷LkþÂõíkLkkt MktMkkÄLkku :
• ¾Lkesíku÷ :
yksLkku Þwøk Mkt[k÷LkþÂõíkLkkt MkkÄLkku WÃkh rLk¼oh Au.
¾Lkesíku÷Lkk WÃkÞkuøkku y™u {n¥ð ðÄw nkuðkÚke íkuLku ‘«ðkne
MkkuLkwt’ Ãký fnu Au. Mkk{kLÞ heíku «Míkh ¾zfku{ktÚke
¾Lkesíku÷ þkhfk{ fhðkÚke {¤e ykðu Au. íku{kt y™uf
«fkhLke yþwrØyku nkuÞ Au, íkuuÚke íkuLkku MkeÄku WÃkÞkuøk
ÚkE þfíkku LkÚke yLku íkuLku rhVkELkheyku{kt þwØ fhðk{kt
ykðu Au. íku{ktÚke fuhkuMkeLk, ÃkuxÙku÷, zeÍ÷ yLku ÂMÃkrhx
{¤u Au. çkkfeLkku su f[hku hnu Au íkuLku LkuÃÚkk fnu Au. yk
LkuÃÚkk ½ýe [esðMíkwLkk WíÃkkËLk {kxuLkku fk[ku {k÷ Au.
íku{ktÚke yu¢ur÷f ÞkLko, Ãkkur÷ÞuMxh rV÷k{uLx ÞkLko,
rMkLÚkurxf hçkh, Ã÷kÂMxf, ykiãkurøkf ykÕfkunkì÷ y™u
çkeò ½ýk Wãkuøkku{kt fk[k {k÷ íkhefu ðÃkhkíkk ÃkËkÚkkuo
{u¤ððk{kt ykðu Au.
AN
yMk{ y™u økwshkík ¾Lkesíku÷Lkkt {wÏÞ WíÃkkËf hkßÞku
Au . yMk{{kt rËøçkku E , {ku h kLk, Lkknku h fku rxÞk,
ÁÿË¥kMkkøkh {kuxkt WíÃkkËf ûkuºkku Au. Ërûký ¼khík{kt
f]»ýk LkËeLkk {w¾«Ëuþ{ktÚke WíÃkkËLk þY fhðk{kt ykÔÞwt
Au. økwshkík{kt ¾Lkesíku÷Lkk WíÃkkËLk{kt ytf÷uïh «Úk{
,G
MÚkkLku Au. íÞkh çkkË Lkðkøkk{, f÷ku÷, {nuMkkýk, ÷wýus
MY
ðøkuhu Au. ¼khík{kt ¾Lkesíku÷Lkk fw÷ WíÃkkËLkLkwt 25%
WíÃkkËLk {kºk ytf÷uïh{ktÚke {u¤ððk{kt ykðu Au. ykìE÷
yìLz Lku[h÷ økìMk fr{þLk (ONGC) ¾Lkesíku÷ {u¤ððkLkwt
y™u MktþkuÄLkLkwt fkÞo fhu Au. yk rLkøk{u ¾t¼kíkLkk
DE
y¾kík{kt, çkkìBçkunkELkk rðMíkkhku{kt Mk{wÿLkk íkr¤Þk WÃkh
þkhfk{ fheLku ¾Lkesíku÷ y™u fwËhíke ðkÞw {u¤ððk{kt
MkV¤íkk {u¤ðe Au. ËuþLkwt fw÷ WíÃkkËLk ËuþLke {ktøk {kxu
A
yÃkqhíkwt Au. íkuÚke ðÄkhkLke sYrhÞkík {kxu ¾Lkesíku÷
ykÞkík fhðwt Ãkzu Au. ykÞkíke ¾Lkesíku÷Lku {ÚkwhkLke
AC
rhVkELkhe{kt y™u ðzkuËhk LkSf ykðu ÷e fkuÞ ÷e
rhVkELkhe{kt {kuf÷ðk {kxu Mk÷kÞk - {Úkwhk ÃkkEÃk÷kELkLkku
WÃkÞkuøk fhðk{kt ykðu Au. yk ÃkkEÃk÷kELkLkku yuf Vktxku
rðh{økk{Úke ðzkuËhkLke fkuÞ÷e rhVkELkhe MkwÄe òÞ
D
Au. ¾Lkesíku÷Lku þwØ fhðk {kxu fku[eLk, [uLLkkE, {wtçkE
y™u yMk{{kt rhVkELkheyku MÚkkÃkðk{kt ykðe Au y™u
N
çkeS ò{Lkøkh y™u Mkwhík ÃkkMku nShk ¾kíku íkiÞkh ÚkE
NA
hne Au. Ëuþ{kt ¾Lkesíku÷Lkwt WíÃkkËLk 1991-92{kt 300
÷k¾ xLk ÚkÞwt níkwt.
¾Lkesíku÷ WíÃkLLk fhíkk rðMíkkhku{ktÚke fwËhíke ðkÞw Ãký
{¤u Au. fwËhíke ðkÞwLkwt WíÃkkËLk 1991-92{kt 18.6
KA
rçkr÷ÞLk ½Lk {exhLkwt ÚkÞwt níkwt. suLke Mkk{u 14.4 rçkr÷ÞLk
½Lk {exh fwËhíke økìMkLkku ðÃkhkþ ÚkÞku níkku.
• fku÷Mkku :
VE
fku÷Mkku «k[eLkfk¤Úke ÏÞkrík Ãkk{u÷ Mkt[k÷LkþÂõíkLkwt ¾Lkes
Au. fku÷MkkLke WÃkÞkurøkíkkLku ÷eÄu íkuLkku ðÃkhkþ y™u {ktøk
¾qçk s ðÄe økÞkt Au. íkuÚke s íkuLku ‘fk¤ku nehku’ fnu Au.
VI
íkuLkku MkkiÚke ðÄw WÃkÞkuøk Äkíkw økk¤ðkLke ¼aeyku{kt ÚkkÞ
Au. yk rMkðkÞ rðãwík-WíÃkkËLk{kt, hu÷ðu [÷kððk{kt íku{s
htøk - hMkkÞý Wãkuøk{kt fku÷Mkku ðÄw ðÃkhkÞ Au. fku÷Mkku
yu Ãk]ÚðeLkk Ãkuxk¤{kt hnu÷e ðLkMÃkríkLkwt çkË÷kÞu÷wt MðYÃk
AR
Au. ðLkMÃkríkLkwt ½ýk ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe {tË-ËnLk ÚkðkÚke
íku{ktÚke fku÷Mkku çkLku Au. fku÷Mkku WíÃkLLk fhíkkt hkßÞku{kt
Ãkrù{e çktøkk¤k, rçknkh, {æÞ«Ëuþ, {nkhk»xÙ, ykurhMMkk,
AG
yktÄú«Ëuþ yLku økwshkík Au.
Ãkrù{e çktøkk¤k{kt hkýeøkts, ËkSo®÷øk, rçknkh{kt ÍrhÞk
yLku zkÕxLkøkts fku÷MkkLkkt {wÏÞ WíÃkkËLk ûkuºkku Au.
IN
{æÞ«Ëuþ{kt ®Mkøkþi÷e, W{rhÞk rðÏÞkík ûkuºkku Au. yk
rMkðkÞ {nkhk»xÙ { kt ðÄko , yku rhMMkk{kt íkkÕ[u h ,
yktÄú«Ëuþ{kt økkuËkðhe-¾eý rðMíkkhku{kt fku÷Mkku {¤e
DH
ykðu Au. {u½k÷Þ{kt økkhku y™u ¾kMke xufheyku{kt Úkkuzk
sÚÚkk{kt fku÷MkkLkwt WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. hksMÚkkLk{kt sÞÃkwh,
sB{w-f~{eh{kt fuhðk y™u fk÷kfkux íku{s økwshkík{kt
fåA rsÕ÷ku fku÷MkkLkwt WíÃkkËLk fhu Au.
• Qòo (Energy) :
ËuþLkk ykŠÚkf rðfkMk{kt Qòo yu {n¥ðLke çkkçkík Au.
Ëuþ{kt ÃkkhtÃkrhf QòoLkk †kuík ÷kfzwt, Aký y™u ¾uíkefeÞ
yðrþü ÃkËkÚkkuo Au. økk{zkt{kt Ãký ÃkkhtÃkrhf Qòo-
ÃkËkÚkkuoLku çkË÷u fuhkuMkeLk, rðãwík, fwËhíke økìMk ðøkuhuLkku
ðÃkhkþ ðÄíkku òÞ Au.
• rðãwíkþÂõík (Electricity) :
rðãwík (ðes¤e) yu QòoLkwt MkkiÚke Mkh¤ y™u MkðoMkk{kLÞ
{kæÞ{ Au. rðãwík rðrðÄ heíku WíÃkLLk fhe þfkÞ Au.
su{fu LkËeykuLkk ÄkuÄ{ktÚke s¤rðãwík ÃkuËk fhðk{kt ykðu
Au. fku÷Mkku y™u SZ÷{ktÚke íkkÃkrðãwík ÃkuËk fhðk{kt ykðu
Au. Ãkh{kýw þÂõík ÞwhurLkÞ{ y™u ÚkkurhÞ{ ¾Lkeòu{ktÚke
ÃkuËk fhðk{kt ykðu Au. ÃkðLk - Qòo ÃkLkð[¬e îkhk
{u ¤ððk{kt ykðu Au. þÂõíkLkkt su MkkÄLkku Au íku{ kt
rðãwí kþÂõíkLkku ðÃkhkþ {n¥k{ Au . ¾uíke, Wãku økku,
ÃkrhðnLk, øk]nðÃkhkþ ðøkuhu ûkuºkku{kt rðãwíkLkku ðÃkhkþ
ÔÞkÃkf çkLÞku Au. ykÃkýk hku®sËk ÔÞðnkh{kt rðãwíkþÂõík
yuf yrLkðkÞo ytøk çkLke økE Au.
¼khík{kt Mkðo « Úk{ fýko x f{kt rþðMk{w ÿ {T LkSf
s¤rðãwík-{Úkf MÚkkÃkðk{kt ykÔÞwt níkwt. {nkhk»xÙ{kt
¾kÃkku÷e, fkuÞLkk, ðiíkhýk ðøkuhu MÚk¤kuyu rðþk¤fkÞ
rðãwík-{Úkfku Au. íkr{÷Lkkzw{kt™u ÃkurhÞkh, økwshkík{kt
fkfhkÃkkh y™u WfkE ðøkuhu ðÄw rðãwík WíÃkLLk fhíkkt
{Úkfku Au.
íkkÃkrðãwík{kt òýeíkkt {Úkfku{kt økw shkík{kt Äwðkhý,
y{ËkðkË, økktÄeLkøkh y™u ftz÷k ðøkuhu økýkðe þfkÞ.
®Mkøkþi÷e (W¥kh«Ëuþ), fkuhçkk ({æÞ«Ëuþ) y™u Vhk¬k
(Ãkrù{e çktøkk¤k){kt LkuþLk÷ Úk{o÷ Ãkkðh fkìÃkkuohuþLk
(NTPC) îkhk hk»xÙ fûkkLke rðãwík økúez - ÞkusLkkyku
þY ÚkE Au.
rðãwík WíÃkLLk fhðk {kxu yýwþÂõíkLkku WÃkÞkuøk fhðk{kt
ykðu Au. 1948{kt xÙkìBçku{kt ‘yÃMkhk’ Lkk{Lkwt «Úk{
42
 yýwrhyuõxh MÚkkÃkðk{kt ykÔÞwt níkwt. [uLLkkE LkSfLkwt
fÕÃk¬{ íkÚkk {wtçkE LkSf xÙkìBçku{kt ykðu÷wt ¼k¼k yýw
MktþkuÄLk fuLÿ, økwshkík{kt fkfhkÃkkh íkÚkk hksMÚkkLk{kt
hkðík¼kxk yýwþÂõík WíÃkÒk fhíkkt {n¥ðLkkt fuLÿku Au.
QòoWãkuøkLkk rðfkMk{kt AuÕ÷k ºký ËkÞfk{kt ¾qçk s
ðÄkhku ÚkÞku Au. íkuLku ÷eÄu Wãkuøkku y™u ¾uíkeûkuºku WíÃkkËLk{kt
LkkUÄÃkkºk ðÄkhku ÚkÞku Au. 1992-93{kt QòorðfkMkLkk
fkÞo¢{Lku yrøkú{íkk ykÃkðk{kt ykðu÷e Au. rðãwíkLkk
WíÃkkËLk{kt nðu ¾kLkøke ûkuºkLku Ãký Mkk{u÷ fhðk{kt ykðe
hÌkwt Au y™u rðãwíkLkwt WíÃkkËLk ðÄkhðkLkk «ÞíLkku ÚkE
hÌkk Au. Ëuþ{kt rðãwík-WíÃkkËLk y™u rðfkMk{kt NTPC
(LkuþLk÷ Úk{o÷ Ãkkðh fkìÃkkuohuþLk), NHPC (LkuþLk÷ nkEzÙku
Ãkkðh fkìÃkkuohuþLk), NEEPCO (LkuþLk÷ E÷urõxÙrMkxe yìLkSo
Ãkkðh fkìÃkkuohuþLk) ðøkuhu suðe fux÷ef {n¥ðLke MktMÚkkyku
——×——×——×——————×——×——×——
13. ¼khík - f]r»k - MktMkkÄLk
DE
¼khík ¾uíke«ÄkLk Ëuþ Au. ËuþLkk ykþhu 64% ÷kufku f]r»k«ð]r¥k{kt
hkufkÞu÷k Au. f]r»k yu ykÃkýk ËuþLkk ÷kufkuLke ÃkkÞkYÃk ykŠÚkf
«ð]r¥k Au. ¼khíkLkk fwËhíke MktMkkÄLkku{kt f]r»k-MktMkkÄLkLkwt MÚkkLk
A
½ýwt s {n¥ðLkwt Au. f]r»k yu hk»xÙeÞ fwËhíke MktMkkÄLk økýkÞ Au.
hk»xÙLke fw÷ ykðfLkk ykþhu 30% ykðf ¾uíke{ktÚke {¤u Au.
AC
yk{, f]r»k-MktMkkÄLk ykÃkýk ËuþLkwt {n¥ðLkwt MktMkkÄLk Au.
f]r»k-MktMkkÄLkLkwt {n¥ð :
¼khík{kt f]r»k-MktMkkÄLkLkwt {n¥ð ðÄw Au. f]r»k ¼khíkLkk ÷kufkuLku
hkusøkkhe Ãkqhe Ãkkzu Au. f]r»k ËuþLke ðMkríkLku {wÏÞíðu ¾kuhkf
D
Ãkqhku Ãkkzu Au. ¾kuhkf yu {kLkðeLke «kÚkr{f sYrhÞkík Au.
N
f]r»k Ãkþwyku {kxu ½kMk[khku Ãkqhku Ãkkzu Au. f]r»k îkhk {kLkðLku
¾kuhkf WÃkhktík ð†ku Ãký «kÃík ÚkkÞ Au. f]r»kÃkuËkþku îkhk
NA
¼khíkLkk ÷kufku ¾kãÃkkf WÃkhktík íku÷erçkÞkt, V¤V¤krË y™u
Ãkeýkt Ãký {u¤ðu Au. yk WÃkhktík huMkkÞwõík Ãkkf{ktÚke fkÃkz
{kxuLkku sYhe fk[ku {k÷ Ãký {¤e hnu Au. ykÚke ykÃkýk
Ëuþ{kt f]r»k Ãkh ykÄkrhík WãkuøkkuLkku ðÄw rðfkMk ÚkÞku Au.
KA
ykÃkýk ËuþLkk rLkfkMk-ðuÃkkh{kt þý, [k, fkìVe, fÃkkMk,
íkuòLkk, ík{kfw, ¾ktz ðøkuhu [eòu ½ýwt {n¥ð Ähkðu Au. f]r»k
- ÃkuËkþku ykÃkýLku rðËuþe nqtrzÞk{ý {u¤ðe ykÃkðk{kt {kuxku
VE
Vk¤ku ykÃku Au. yk{, ¼khíkLkk ÷kufkuLku ¾kuhkf Ãkqhku Ãkkzðk{kt
íku{s ðuÃkkh y™u WãkuøkkuLkk rðfkMk{kt f]r»k MktMkkÄLkLkku ½ýku
{n¥ðLkku Vk¤ku Au. ykÚke ¼khíkLke Ãkt[ð»keoÞ ÞkusLkkyku{kt
VI
f]r»k-MktMkkÄLkLkk rðfkMkLku {n¥ð ykÃkðk{kt ykÔÞwt Au. f]r»k-
MktMkkÄLkLkk rðfkMk{kt s ËuþLkku rðfkMk hnu÷ku Au.
fkÞohík Au.
AR
Mkhfkh nMíkfLkkt økwshkík rðãwík çkkuzo suðk y™uf rLkøk{
y™u çkkuzo îkhk Ëuþ{kt ðes-QòoLkk WíÃkkËLk y™u
rðfkMk{kt {n¥ðLkkt fkÞkuo ÚkkÞ Au. WÃkhktík ¾kLkøke Äkuhýu
AG
ÃkðLk-Qòo ÃkuËk fhðkLkk ÃkhðkLkk Ãký fuLÿ Mkhfkhu
ykÃÞk Au,su{kt økwshkík{kt ËrhÞkrfLkkhu y™u ËuþLkk
rðMíkkhku{kt fu ßÞkt ÃkðLkLke økrík f÷kfLkk Mkíkík 30
IN
rf{e fu íkuuÚke ðÄw Au íÞkt ÃkðLk - QòofuLÿku rðfkMk Ãkk{e
hÌkkt Au ™u íku îkhk ËuþLkwt rðãwíkLkwt WíÃkkËLk ðÄkhðk{kt
ykðe hÌkwt Au. økwshkík, íkr{÷Lkkzw, {nkhk»xÙ y™u
DH
ykurhMMkk{kt rðþk¤ fËLke ÃkðLk[¬e (rðLzVk{o),
økwshkík{kt yku¾k (ò{Lkøkh), {ktzðe (fåA), ÷ktçkk
(ò{Lkøkh){kt rðþk¤ fËLkkt rðLzVk{o þY fhkÞkt Au.
AN
,G
MY
f]r»k«ð]r¥k {kxuLke yLkwfq¤íkkyku :
¼khík{kt f]r»k-MktMkkÄLkLkk rðfkMk {kxu ½ýk yLkwfq¤ Mktòuøkku
Au. Ëuþ{kt ¾uíke÷kÞf {kuxkt V¤ÿwÃk {uËkLkku Au. ykÃkýu íÞkt
ykçkkunðk-ÃkrhÂMÚkrík Au. ¼khíkLkk ¾uzíkku {nuLkíkw y™u fwþ¤
Au. òufu ¼khík{kt ðhMkkËLke yrLkÞr{íkíkk y™u yrLkrùíkíkk
Au, Ãkhtíkw ¼khík{kt ÃkkýeÚke ¼hÃkqh ½ýe LkËeyku ykðu÷e Au.
íkuLkk Ãkh çktÄku çkktÄe Lknuhku fkZðkLke ½ýe yLkwfq¤íkk Au.
®Mk[kELkk rðfkMk îkhk yrLkrùík ðhMkkËLke {w~fu÷eLku Ëqh
fhðk ykÃkýu íÞkt Mkkhk «ÞíLkku ÚkE hÌkk Au. ¼khíkLke
s{eLk-rðMíkkhLkku ykþhu 50% su x ÷ku ¼køk ¾u í keLkk
WÃkÞkuøk{kt ÷uðk{kt ykðu Au.
f]r»k-ÃkØríkLkk «fkhku :
(1) Mkk{kLÞ ¾uíke :
¼khík {kuMk{e ykçkkunðkLkku Ëuþ Au. {kuMk{e «ËuþkuLkk
Ëuþ{kt Mkk{kLÞ «fkhLke ¾uíke-ÃkØríkLkku WÃkÞkuøk ðÄw
ÚkkÞ Au. ¼khík{kt ßÞkt 70 Úke 80 Mku{e fhíkkt ðÄw
ðhMkkË Ãkzu Au íkuðk «Ëuþku{kt yk ÃkØríkLkku WÃkÞkuøk Úkíkku
òuðk {¤u Au. f]r»kLke yk ÃkØrík ðhMkkË Ãkh ykÄkrhík
Au. {kºk ðhMkkË îkhk Úkíke ¾uíkeLku MkkËe ¾uíke yÚkðk
Mkk{kLÞ ¾uíke fu ÃkAe ykfkþe ¾uíke fnuðk{kt ykðu Au.
yk f]r»k {kºk ðhMkkË Ãkh ykÄkrhík nkuðkÚke ykÃkýk
Ëuþ{kt ¾uíke ðkhtðkh rLk»V¤ Úkíke nkuÞ Au. Ëk.ík,
hksMÚkkLkLkku y™u økwshkíkLkku W¥kh ¼køk.
43
(2) Mkqfe ¾uíke :
¼khíkLkk fux÷kf «Ëuþku{kt 50 Mku{eÚke Ãký ykuAku fu
yÕÃk ðhMkkË Ãkzu Au. yk «Ëuþku{kt Úkíke ¾uíkeLku Mkqfe
¾uíke fnuðk{kt ykðu Au. yk ÃkØríkÚke su «Ëuþku{kt ¾uíke
ÚkkÞ Au íÞkt s{eLkLku 10 Úke 12 Mku{e Ÿze ¾kuËeLku íku{kt
ðhMkkËLkk ÃkkýeLkku Mktøkún fhðk{kt ykðu Au. Ërûký
¼khíkLkk Wå[ «Ëuþku{kt y™u økwshkíkLkk ¼k÷«Ëuþ{kt
yk «fkhu ¾uíke fhðk{kt ykðu Au. yk ¾uíke Ãký ðhMkkË
Ãkh ykÄkrhík Au. ykÚke ½ýe ð¾ík ÃkkfLke ðkðýe
Mk{ÞMkh ÚkE þfíke LkÚke.
(3) ®Mk[kELke ¾uíke :
fqðk, Ãkkíkk¤fqðk y™u ík¤kð, Mkhkuðh, LkËe WÃkh fu
rðþk¤ çktÄku îkhk s¤kþÞku íkiÞkh ÚkkÞ Au. yk
s¤kþÞku{ktÚke Lknuh fkZe, íku îkhk ¾uíkhkuLku Ãkkýe ÃkqÁt
Ãkkzðk{kt ykðu Au íkuLku ®Mk[kELke ¾uíke fnu Au. ¼khík{kt
hksMÚkkLk, Ãktòçk, W¥kh«Ëuþ, rçknkh, {nkhk»xÙ íkÚkk
økwshkík{kt ®Mk[kE îkhk ¾uíke ÚkkÞ Au.
(4) çkkøkkÞíke ¾uíke :
Mkk{kLÞ heíku çkøke[kyku y™u ðkzeyku{kt ÷uðkíkk ÃkkfLku
çkkøkkÞíke ¾uíke fnu Au. ¾uíkeLke yk yuf ÃkØrík Au.
¼khíkLkk Ÿ[k ÃknkzkuLkk Zku¤kððk¤k «Ëuþku{kt [k, fkìVe,
MY
fkufku ðøkuhu ÃkeýktLkk, Lkkr¤Þuhe, þuhzeLke ¾uíke ÚkkÞ Au.
yk WÃkhktík yk «Ëuþku{kt íks, ÷®ðøk, E÷kÞ[e, MkkuÃkkhe,
{he, òÞV¤ ðøkuhu suðk íkuòLkkLke ¾uíke Ãký ÚkkÞ Au.
ynª Mkw¾z ([tËLk) suðkt ð]ûkku Ãký WAuhðk{kt ykðu Au.
DE
çkkøkkÞíke ¾uíke {kxu ykçkkunðk {n¥ðLkwt Ãkrhçk¤ Au.
¼khík{kt sB{w-f~{eh yLku rn{k[÷ «Ëuþ{kt MkVhsLk,
yk÷w, y¾hkux ðøkuhu V¤kuLkku Ãkkf ÷uðk{kt ykðu Au.
A
fksw, fu¤kt, fuhe, yLkkLkMk, Lkkhtøke, ÃkÃkiÞkt, ðøkuhu V¤ku
fuh¤, økkuðk, fýkoxf, yktÄú«Ëuþ y™u íkr{÷Lkkzw{kt
AC
ðÄkhu ÚkkÞ Au. Ërûký ¼khík íku{s Ërûký økwshkík{kt
Mkwhík, ð÷MkkzLkk «Ëuþku{kt V¤V¤krËLke ½ýe ðkzeyku
Au. nk÷{kt Ëuþ y™u ËwrLkÞkLkk çkòh{kt Vq÷kuLke {ktøk
ðÄðkÚke Vq÷kuLke ¾uíkeLkwt {n¥ð Ãký ðæÞwt Au.
D
¼khík{kt f]r»k-MktMkkÄLkLkku rðfkMk :
N
ykÃkýk ¼khíku MðkíktºÞ«krÃík ÃkAe yLLk WíÃkkËLkLkk ûkuºku Mkkhe
«økrík MkkÄe Au. f]r»k-MktMkkÄLkLkk rðfkMk {kxu su «ÞíLkku ÚkÞk
NA
yu yk «økrík {kxu fkhý¼qík Au. fqðk{ktÚke fkuMk îkhk Ãkkýe
fkZeLku ®Mk[kE Úkíke níke íku{kt yksu çkË÷kð ykÔÞku Au. yksu
{kìLkkuç÷kìf ÃktÃk fu Mkçk{ŠMkçk÷ ÃktÃk îkhk ®Mk[kE fhðk{kt
KA
ykðu Au. f]r»k«ð]r¥k {kxu xÙìõxh, xÙuMkMko, ÚkúuMkMko suðkt ykÄwrLkf
ykuòhku y™u stíkwLkkþf ËðkykuLkk Atxfkð {kxuLkk ÃktÃk ðøkuhuLkku
WÃkÞkuøk ðæÞku Au. ykuAk ÃkkýeLkku WÃkÞkuøk fhe ðÄw f]r»kQÃks
{u¤ððk {kxu xÃkf ®Mk[kE - ÃkØrík y™u VwðkhkLke rÃkÞík
VE
ÃkØríkLkku ¾uzqíkku WÃkÞkuøk fhðk ÷køÞk Au. Ëuþ{kt ®Mk[kELke
ÞkusLkkyku îkhk ®Mk[kELke Mkøkðzku rðfMkkðe f]r»k-WíÃkkËLk
ðÄkhðk «ÞkMkku fhðk{kt ykðu Au. ¾uzqíkku NPP (LkkExÙkusLk,
VI
VkìMVhMk y™u Ãkkuxkþ), DAP (zkÞ yu{kurLkÞ{ VkìMVux) y™u
íkuðk ÞwrhÞk ¾kíkhLkku WÃkÞkuøk fhu íku{s çkkÞku VŠx÷kEÍhLkku
WÃkÞkuøk fhu íku {kxuLkk «ÞíLkku Úkðk ÷køÞk Au. òufu f]r»k-
WíÃkkËLk ðÄkhðk {kxu hkMkkÞrýf ¾kíkhLkk ðÄw Ãkzíkk
AR
WÃkÞkuøkÚke MðkMÚÞ Ãkh {kXe yMkhku ÚkkÞ Au yu ¼w÷kE sðwt
Lkrn òuEyu.
fux÷ktf hkßÞku{kt ¾uzqíkkuLke Mknfkhe {tz¤eyku y™u ®Mk[kE
AG
{kxu Mknfkhe rÃkÞík {tz¤eyku MÚkkÃkðk{kt ykðe Au. ¾uzqíkkuLku
f]r»kÃkuËkþkuLkk ðksçke ¼kð {¤u íku {kxu MÚkkrLkf {kfou®xøk
Þkzo MÚkkÃkðk{kt ykÔÞk Au. ¾uzqík Mknfkhe {tz¤eyku ¾uzqíkkuLku
IN
¾heË-ðu[kýLke ÔÞðMÚkk{kt MknkÞYÃk ÚkkÞ Au. økwshkík hkßÞ{kt
økwshkík íku÷erçkÞkt WíÃkkËf Mkt½ (GROFED), økwshkík Mxux
fku-ykìÃkhurxð {kfuo®xøk MkkuMkkÞxe r÷r{xuz (GUJCOMASOL)
DH
y™u hk»xÙ e Þ zu h e rðfkMk rLkøk{ (National Dairy
Develpment Board NDDB) ðøkuhu MktMÚkkyku ¾uzqíkku ÃkkMkuÚke
Ãkku»kýûk{ ¼kðu f]r»kÃkuËkþkuLke ¾heËe fhu Au. fux÷ef ðkh
AN
Mkhfkh Ãký {økV¤e y™u zwtøk¤e suðe f]r»kÃkuËkþ ¾heËu Au.
f]r»kûkuºku Mkhfkh îkhk nkÚk Ähkíkkt MktþkuÄLkkuLkku ÷k¼ ¾uzqíkkuLku
{¤e hnu íku {kxu Mkhfkh økúk{MkuðfkuLke rLk{ýqf fhu Au.
ËuþLku fwþ¤ f]r»krðËku y™u f]r»kði¿kkrLkfku {¤e hnu íku {kxu
,G ËuþLkk ÷øk¼øk Ëhuf hkßÞ{kt f]r»k ÞwrLkðŠMkxeyku MÚkkÃkðk{kt
ykðe Au. økwshkík çkLkkMkfktXk rsÕ÷k{kt Ëktíkeðkzk ¾kíku MkhËkh
Ãkxu÷ f]r»k ÞwrLkðŠMkxe ykðu÷e Au. íkuLke fkì÷us fûkkLke Ãkuxk
þk¾kyku ykýtË, LkðMkkhe y™u sqLkkøkZ{kt Au. yk WÃkhktík
rsÕ÷k fûkkyu ‘¾uzqík íkk÷e{ fuLÿ’ Ãký MÚkkÃkðk{kt ykÔÞkt
Au. EÂLzÞLk fkWÂLMk÷ ykìV yìrøkúfÕ[h rhMk[o (ICAR)
y™u rzÃkkxo{uLx ykìV yìrøkúfÕ[h rhMk[o yìLz yußÞwfuþLk
(DARE) suðe hk»xÙ eÞ Mkt MÚkkykuLke «ð]r¥kykuLku Ãkrhýk{u Ëuþ Lkk
f]r»k-WíÃkkËLk{kt ðÄkhku ÚkÞku Au . ykÃkýu íÞkt ¾uzqíkkuLku
ðíko{kLkÃkºkku, ykfkþðkýe y™yu ËqhËþoLk suðkt Mk{qn{kæÞ{ku
îkhk f]r»k-WíÃkkËLk ðÄkhðk {kxuLke ði¿kkrLkf ÃkØríkykuLkwt
¿kkLk {køkoËþoLk ÃkqÁt Ãkkzðk{kt ykðu Au. ykÃkýk hk»xÙLke
WËkh f]r»kLkeríkLku fkhýu Ãký f]r»k-MktMkkÄLkLkku rðfkMk ÚkÞku
Au. ykÃkýe Mkhfkh f]r»krðfkMk {kxu ¾uzqíkkuLku ykŠÚkf ÷kuLk,
íkøkkðe fu MkçkrMkze MðYÃku LkkýkfeÞ MknkÞ ykÃku Au. yk
çkÄk «ÞíLkkuLku fkhýu f]r»k-WíÃkkËLk ðæÞwt Au y™u f]r»k-
Mkt MkkÄLk ûku ºku Ëuþu «økrík MkkÄe Au . ¼khík{kt f]r»kûku ºku
‘nrhÞk¤e ¢ktrík’Lku ðuøk ykÃÞku Au.
¼khíkLke f]r»kÃkuËkþku :
¼khík rðþk¤ Ëuþ Au. ykÃkýu íÞkt rðrðÄ «fkhLke s{eLk Au.
¼khík{kt íkkÃk{kLk yLku ðhMkkËLkk «{ký{kt yu x ÷u fu
ykçkkunðk{kt ¾qçk s rðrðÄíkk Au. ykÚke ¼khíkLke f]r»kÃkuËkþku{kt
Ãký ½ýe rðrðÄíkk Au. ykÃkýk Ëuþ{kt ½ô, zktøkh, swðkh-
çkkshe y™u {fkE suðk ÄkLÞ Ãkkfku, {økV¤e, MkkuÞkçkeLk,
yuhtzk, ík÷, MkhMkð suðkt íku÷erçkÞkt íku{s fkìVe y™u [k
suðkt ÃkeýktLke f]r»kÃkuËkþku ÚkkÞ Au. ykÃkýu íÞkt hkufrzÞk ÃkkfkuLkwt
WíÃkkËLk Ãký ÚkkÞ Au. Mkk{kLÞ heíku WÃk¼kuõíkk ßÞkhu Ãký
WíÃkLLk ÚkÞu÷ku {k÷ çkòh{kt ÷E òÞ íÞkhu [k÷w çkòh ¼kðu
íkhík s íkuLke Mkk{u Lkkýkt [qfððk{kt ykðu Au yÚkðk Lkkýkt
«kó ÚkkÞ Au. íkuðk Ãkkfku hkufrzÞk Ãkkfku íkhefu yku¤¾kÞ Au.
44
Ëk.ík., fÃkkMk, ík{kfw, {økV¤e, þý, þuhze, SÁ, EMkçkøkw÷,
ðrhÞk¤e y™u çkq÷ku suðk Ãkkfku hkufrzÞk Ãkkfku Au. ÄkLÞ
ÃkkfkuLke Mkh¾k{ýeyu hkufrzÞk ÃkkfkuLkk WíÃkkËLk {kxu ¾uzqíkku
nfkhkí{f yr¼øk{ Ähkðu Au. ykÃkýu íÞkt rðrðÄ «fkhLkkt
V¤V¤krË y™u ftË{q¤Lke f]r»kÃkuËkþku Ãký ÚkkÞ Au.
ykÃkýk Ëuþ{kt {wÏÞíðu Éíkw yLkwMkkh y™u çkòhLke {ktøk
«{kýu ¾uzqíkku f]r»kÃkuËkþkuLkwt WíÃkkËLk fhu Au. Mkk{kLÞ ¾uíkeLku
çku rð¼køk{kt ðnU[ðk{kt ykðu Au : (1) ¾heV Ãkkf (2)
hðeÃkkf. ¾heV Ãkkfku{kt zktøkh, çkkshe, {fkE, þuhze,
{økV¤e, fÃkkMk, swðkh, MkkuÞkçkeLkLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. ¾heV
ÃkkfLke ¾uíke WLkk¤k{kt y™u [ku{kMkk{kt ÷uðkÞ Au. sð, ½ô,
hkÞzku, swðkh, yuhtzku, y¤Mke ðøkuhu hðeÃkkf Au. hðeÃkkfLke
¾uíke rþÞk¤k{kt ÷uðkÞ Au.
nðu ykÃkýu ¼khíkLke rðrðÄ f]r»kÃkuËkþku {kxuLkk yLkwfq¤
Mktòuøkku y™u íku ÃkuËkþ Ãkfðíkkt ¼khíkLkkt hkßÞku rðþu {krníke
{u¤ðeþwt. ykÃkýu su íku f]r»kÃkuËkþkuLke fux÷ef rðþu»k òýfkhe
Ãký «kÃík fheþwt.
¾uíkeLkk Ãkkf :
• zktøkh :
¼khík{kt zktøkh MkkiÚke yøkíÞLkku Ãkkf Au. ËuþLke ¾uíke
nuX¤Lke su fw÷ s{eLk Au íkuLkk ºkeò ¼køk{kt íkuLkwt
ðkðuíkh ÚkkÞ Au. zktøkh W»ý frxçktÄLkku Ãkkf Au. ykÃkýk
Ëuþ{kt íku [ku{kMkw fu ¾heV Ãkkf Au. nðu íkku ykÃkýk
DE
Ëuþ{kt zktøkhLkku Ãkkf WLkk¤k{kt Ãký ®Mk[kE îkhk ÷uðk{kt
ykðu Au.
zktøkhLkk Ãkkf {kxu LkËeykuLkkt {uËkLkLke fu {w¾rºkfkuý
A
«ËuþLke fktÃkLke V¤ÿwÃk s{eLk {kVf ykðu Au. zktøkhLkk
Ãkkf {kxu økh{ y™u ¼usðk¤e ykçkkunðk, 125 Mku{e fu
AC
íkuÚke ðÄw ðhMkkË y™u 30° Úke 40° Mku sux÷wt íkkÃk{kLk
suðe yLkwfq¤íkkyku sYhe Au. ßÞkt ykuAku ðhMkkË Ãkzu Au
íkuðk rðMíkkhku{kt ®Mk[kE îkhk Ãkkýe ÃkqÁt ÃkkzeLku zktøkhLkku
Ãkkf ÷uðk{kt ykðu Au.
D
¼khík{kt zktøkh Ãkrù{ çktøkk¤, íkr{÷Lkkzw, yktÄú«Ëuþ,
ykurhMMkk, W¥kh«Ëuþ, {æÞ«Ëuþ, yMk{, fuh÷, rçknkh
N
y™u økw shkík{kt {ku xk «{ký{kt Ãkkfu Au. zkt økhLkk
NA
WíÃkkËLk{kt ¼khíkLkwt MÚkkLk ËwrLkÞk{kt [eLk ÃkAe çkeswt Au.
¼khíkLkk ÷øk¼øk [kuÚkk ¼køkLkk ÷kufkuLkku {wÏÞ ¾kuhkf
[ku¾k Au.
KA
• ½ô :
¼khík{kt zktøkh ÃkAe çkeòu yøkíÞLkku Ãkkf ½ô Au. ½ô
Mk{þeíkku»ý frxçktÄLkku Ãkkf Au. ykÃkýk Ëuþ{kt íku
rþÞk¤kLke Éíkw{kt ÷uðkíkku rþÞk¤w fu hðeÃkkf Au. Ãkku»kf
VE
ík¥ðkuLke árüyu ½ôLkwt yLkks íkhefu ½ýwt {n¥ð Au.
½ô{kt fkçkkuonkEzÙuxTMk, «kuxeLk y™u [hçke nkuÞ Au. yk
WÃkhktík íku{kt ÷kun y™u VkìMVhMk suðkt ¾Lkes ík¥ðku Ãký
VI
nkuÞ Au. ½ô{ktÚke hkux÷e, ¼k¾he, rçkÂMfx, çkúuz ðøkuhu
suðe rðrðÄ «fkhLke ðkLkøkeyku çkLku Au. ykÚke ½ôLku
yLkksLkku hkò fnuðk{kt ykðu Au.
½ôLkk ÃkkfLku fk¤e fu V¤ÿwÃk økkuhkzw s{eLk {kVf
AR
ykðu Au. yk ÃkkfLku 20° Úke 30° Mku. íkkÃk{kLkðk¤e Xtze
ykçkkunðk y™u 40 Úke 75 Mku{e sux÷k ðhMkkËLke
yLkwfq¤íkk sYhe Au. Íkf¤Úke ½ôLkku Mkkhku Ãkkf ÚkkÞ
AG
Au. òu yríkþÞ XtzeLku ÷eÄu rn{ Ãkzu íkku ½ôLkk ÃkkfLku
LkwfMkkLk ÚkkÞ Au. ¼khík{kt ½ôLkku Ãkkf Ãk{kuxu çkkøku íkku
®Mk[kE îkhk ÷uðkÞ Au.
IN
¼khík{kt W¥kh«Ëuþ, Ãkt òçk, nrhÞkýk, {æÞ«Ëuþ,
rçknkh, hksMÚkkLk{kt ¾ô {kuxk «{ký{kt Ãkkfu Au. Ãktòçk
y™u nrhÞkýk{kt ®Mk[kELku ÷eÄu ½ôLkwt nìõxh ËeX WíÃkkËLk
DH
MkkiÚke ðÄw ÚkkÞ Au. Ãktòçk ¼khíkLkku ‘½ôLkku fkuXkh’
fnuðkÞ Au. økwshkíkLkku ¼k÷«Ëuþ Mkkhe òíkLkk ½ô Ãkfðu
Au su ‘¼kr÷Þk ½ô’Lku Lkk{u òýeíkk Au.
AN
• swðkh-çkkshe-{fkE y™u fXku¤ :
swðkh, çkkshe, {fkE y™u sð yu òzkt ÄkLÞ íkhefu
yku¤¾kÞ Au. íku Mkqfk «Ëuþ{kt ßÞkt ykuAku fu yÃkqhíkku
ðhMkkË Ãkzíkku nkuÞ íÞkt Ãkkfu Au. {nkhk»xÙ, fýkoxf,
,G
{æÞ«Ëuþ, hksMÚkkLk, økwshkík y™u W¥kh«Ëuþ òzkt
ÄkLÞkuLkwt WíÃkkËLk fhíkkt {n¥ðLkkt hkßÞku Au. {fkE n÷fwt
MYÄkLÞ Au. íku zwtøkhk¤ «Ëuþ{kt ðÄw Ãkkfu Au.
ykÃkýu íÞkt fXku¤Lkwt WíÃkkËLk Ãký MkkÁt ÚkkÞ Au. fxku¤
«kuxeLk ÃkqÁt Ãkkzu Au. íkwðuh y™u {Mkqh, {øk, y™u yzË,
íku{s [ýk yu fXku¤Lke rðrðÄ òíkku Au. ðÄw ðhMkkË
Ãkzíkku nkuÞ íÞkt yk Ãkkfku Úkíkk LkÚke. íku rMkðkÞ ÷øk¼øk
çkÄkt hkßÞku{kt fXku¤Lkwt WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. fXku¤ s{eLkLke
V¤ÿwÃkíkk ò¤ððk{kt MknkÞYÃk çkLku Au. ykÚke ÄkLÞ
ÃkkfkuLkwt ðkðuíkh ÚkÞwt nkuÞ íku s{eLk{kt s fXku¤Lkwt ðkðuíkh
fhðk{kt ykðu Au. Ëk.ík., yuf s ¾uíkh{kt ½ô y™u
[ýkLkku yufMkkÚku Ãkkf ÷uðk{kt ykðu Au. yu s heíku ÃkkfLke
÷ýýe ÃkAe ¾uíkh{kt fXku¤Lkku Ãkkf ÷uðk{kt ykðu Au, su
s{eLkLkkt yøkkW Lkkþ Ãkk{u÷kt Ãkku»kf ík¥ðkuLku ò¤ððk{kt
MknkÞ fhu Au.
• íku÷erçkÞkt :
íku÷erçkÞkt{kt {økV¤e, yuhtzku, ík÷, MkqÞo{w¾e, MkhMkð,
MkkuÞkçkeLk ðøkuhuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. ¼khík{kt MkhMkð,
{økV¤e y™u ík÷Lkk íku÷Lkku hMkkuE{kt ðÄw WÃkÞkuøk ÚkkÞ
Au. Ãkrù{ ¼khík{kt {økV¤eLkk íku÷Lkku, Ãkqðo y™u W¥kh
¼khík{kt MkhMkðLkk íku÷Lkku y™u Ërûký ¼khík{kt fkuÃkhu÷Lkku
ðÄw WÃkÞkuøk ÚkkÞ Au. {økV¤eLkk ÃkkfLku fk¤e, fMkðk¤e,
økkuhkzw y™u ÷kðkLke huíker{r©ík s{eLk ðÄw yLkwfq¤
ykðu Au. Ãkkýe Lkrn ¼hkE hnu íkuðe s{eLk {økV¤eLkk
Ãkkf {kxu sYhe Au. {økV¤eLkk Ãkkf {kxu 20° Úke 25°
Mku íkkÃk{kLk ™u 50 Úke 75 Mku{e ðhMkkË {kVf ykðu Au.
¼khík{kt økwshkík, ykÄú«Ëuþ, íkr{÷Lkkzw ™u {nkhk»xÙ
{økV¤e Ãkfðíkkt {wÏÞ hkßÞku Au. økwshkík{kt {økV¤eLkwt
WíÃkkËLk MkkiÚke ðÄw Mkkihk»xÙ{kt ÚkkÞ Au. Lkkr¤ÞuheLkk ÃkkfLku
ËrhÞkrfLkkhkLke ûkkhðk¤e s{eLk, økh{ y™u ¼usðk¤e
ËrhÞkE ykçkkunðk ðÄw {kVf ykðu Au. ¼khík{kt fýkoxf,
45
 fuh÷, íkr{÷Lkkzw yLku yktÄú«Ëuþ suðkt Ërûký ¼khíkLkkt
hkßÞku{ kt íkÚkk økku ðk, yt Ë {kLk y™u rLkfku çkkh{kt
Lkkr¤ÞuheLkk çkøke[k ykðu÷k Au. Lkkr¤ÞuhLkkt fkuÃkhkt{ktÚke
íku÷ {u¤ðkÞ Au. nk÷{kt MkqÞo{w¾eLkk íku÷Lkku WÃkÞkuøk
ðæÞku Au.
• fÃkkMk :
fÃkkMk ¾heV Ãkkf Au. fÃkkMkLkk ÃkkfLku ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe
¼us s¤ðkE hnu íkuðe fk¤e, ¾Lkes ÿÔÞkuLkk ðÄw
«{kýðk¤e ÷kðkhMkLke s{eLk ðÄw yLkwfq¤ ykðu Au.
íkuLku økh{ ¼usðk¤e ykçkkunðk, 30 Úke 70 Mku{e sux÷ku
ðhMkkË y™u 30° Úke 50° sux÷wt íkkÃk{kLk {kVf ykðu
Au. rn{ ÃkzðkÚke fÃkkMkLkk ÃkkfLku LkwfMkkLk ÚkkÞ Au.
¼khík{kt økwshkík, {nkhk»xÙ, Ãktòçk y™u nrhÞkýkLkkt
hkßÞku{kt fÃkkMkLkwt ðÄw WÃËkLk ÚkkÞ Au. yk WÃkhktík
fýkoxf, íkr{÷Lkkzw, {æÞ«Ëuþ, hksMÚkkLk, yktÄú«Ëuþ
AN
y™u W¥kh«Ëuþ{kt Ãký fÃkkMkLkwt WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. MkwíkhkW
fkÃkz Wãkuøk {kxu fÃkkMk fk[ku {k÷ Ãkqhku Ãkkzu Au.
¼khík{kt Ãktòçk, nrhÞkýk y™u ykMkÃkkMkLkk rðMíkkhku{kt
÷tçkk íkkhLkk fÃkkMkLkwt WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. {nkhk»xÙ,
yktÄú«Ëuþ, {æÞ«Ëuþ, økwshkík y™u hksMÚkkLk{kt xqtfk
,G • hçkh :
y™u {æÞ{ íkkhLkk fÃkkMkLkwt WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. ¼khík{kt
MY
fÃkkMkLkk WíÃkkËLk{kt økwshkík çkÄkt hkßÞku{kt «Úk{ MÚkkLk
Ähkðu Au.
fÃkkMk{ktÚke Lkef¤íkk fÃkkrMkÞkLkku íku÷erçkÞkt íkhefu WÃkÞkuøk
ÚkkÞ Au. nk÷{kt ykÃkýk ¾kuhkf{kt fÃkkrMkÞkLkk íku÷Lkku
DE
WÃkÞkuøk ðÄðk ÷køÞku Au. fÃkkrMkÞk ËwÄk¤kt ZkuhLkk Ëký
íkhefu çknw s WÃkÞkuøke Au.
• þý :
A
þýLkk WíÃkkËLk{kt çkkhíkLkwt ËwrLkÞk{kt çkeswt MÚkkLk Au.
çkktø÷kËuþLkwt «Úk{ MÚkkLk Au. þý [ku{kMkw Ãkkf Au. þýLkk
AC
ÃkkfLku LkËeykuLkk {w¾rºkfkuý«ËuþLke, Ëh ð»kuo Lkðku fktÃk
ÃkÚkhkíkku nkuÞ íkuðe VhÿwÃk s{eLk ðÄw yLkwfq¤ ykðu Au.
þýLkk ÃkkfLku økh{ y™u ¼usðk¤e ykçkkunðk, 30° Úke
40° Mku. íkkÃk{kLk y™u 100 Mku{eÚke ðÄw ðhMkkË yLkwfq¤
D
¼kiøkkur÷f Mktòuøkku Au.
N
¼khík{kt þýLkwt MkkiÚke ðÄw ðkðuíkh Ãkrù{e çktøkk¤kLkk
øktøkkLkk {w¾rºkfkuý «Ëuþ{kt ÚkkÞ Au. yk WÃkhktík yMk{,
NA
rçknkh, ykurhMMkk y™u W¥kh«Ëuþ{kt Ãký þýLkku Ãkkf
÷uðk{kt ykðu Au. {÷çkkh-rfLkkhu y™u {nkLkËeLkk
{w¾rºkfkuý«Ëuþ{kt Ãký þýLke ¾uíke ÚkkÞ Au.
þý{kt Ú ke fku Ú k¤k, MkkËze, Ëkuhzkt y™u nMíkf÷k
KA
fkheøkheLkk Lk{qLkk çkLku Au.
• [k y™u fkìVe :
[k y™u fkìVe W»ýfrxçktÄLkk Ãkkfku Au. yk Ãkkf {kxu
VE
ykþhu 200 Mku{e ðhMkkË 20° Úke 32° Mku íkkÃk{kLk
sYhe Au. çktLku ÃkkfkuLku økh{ y™u ¼usðk¤e ykçkkunðk
{kVf ykðu Au. yk ÃkkfkuLku Ãknkze Zku¤kðku Ãkh Wøkkzðk{kt
VI
ykðu Au, fkhý fu yk ÃkkfkuLkkt {q¤{kt Ãkkýe ¼hkE hnu
íkku LkwfMkkLk ÚkkÞ Au. fkìVeLku íkuLkk Ãkh MkqÞoLkku MkeÄku íkkÃk
Lkrn Ãkzu yu heíku ð]ûkLke AkÞk{kt Wøkkzðk{kt ykðu Au.
rn{ ÃkzðkÚke Ãký fkìVeLkk ÃkkfLku LkwfMkkLk ÚkkÞ Au.
AR
ËwrLkÞk{kt [kLkwt MkkiÚke ðÄw ðkðuíkh y™u WíÃkkËLk ¼khík{kt
ÚkkÞ Au. [kLke rLkfkMk fhðk{kt ¼khík ËwrLkÞk{kt «Úk{
MÚkkLku Au.
AG
¼khík{kt [kLkwt ðkðuíkh y™u WíÃkkËLk {wÏÞíðu yMk{
hkßÞ{kt ÚkkÞ Au. yk WÃkhktík Ãkrù{e çktøkk¤k, W¥kh«Ëuþ,
íkr{÷Lkkzw, fuh¤, fýkoxf ðøkuhu hkßÞku{kt [kLkwt WíÃkkËLk
IN
ÚkkÞ Au. Ãkrù{ çktøkk¤{kt ËkSo®÷øk rðMíkkh{kt, Ërûký
¼khík{kt Lke÷røkrhLke xufheykuLkk Zku¤kðku Ãkh [kLkk ½ýk
çkøke[k ykðu÷k Au. [kLkkt LkkLkkt ÃkktËzkt [qtxðk {kxu
DH
[eðxðk¤e fwþ¤ †e-{sqhkuLke ½ýe {ktøk hnu Au.
¼khík{kt fkìVe fuh¤, fýkoxf yLku íkr{÷Lkkzw hkßÞku{kt
ðÄw Ãkkfu Au. fýkoxfLkk fwøko «Ëuþ{kt fkìVeLkwt WíÃkkËLk
ðÄw ÚkkÞ Au. Ërûký ¼khíkLkkt hkßÞku{kt fkìVeLkwt WíÃkkËLk
ðÄw Úkíkwt nkuðkÚke íÞktLkk ÷kufku fkìVe ÃkeðkLkwt ðÄw ÃkMktË
fhu Au.
hçkh yu hçkhLkk ð] ûkLkk hMk{kt Úke {¤u Au . Ÿ[k
íkkÃk{kLkðk¤k y™u ðÄw ðhMkkËðk¤k rðMíkkhku{kt yk Akuz
Mkkhe heíku Qøku Au. Mk{økú ð»ko Ëhr{ÞkLk Mkkhe heíku
ðnU[kÞu÷ku ðhMkkË yk ÃkkfLku ðÄw yLkwfq¤ Au. fuh¤
y™u íkr{÷Lkkzw yu hçkh Ãkfðíkkt {n¥ðLkkt hkßÞku Au.
• þuhze :
þuhzeLkwt ðíkLk ¼khík {LkkÞ Au. þuhze hkufrzÞku Ãkkf
Au. þuhzeLkk ðkðuíkh{kt y™u WíÃkkËLk{kt ËwrLkÞkLkk Ëuþku{kt
¼khíkLkwt «Úk{ MÚkkLk Au. þuhze{ktÚke ËirLkf ðÃkhkþ{kt
WÃkÞkuøke ¾ktz, ¾ktzMkhe y™u økku¤ çkLku Au, ykÚke íku
hkufrzÞku Ãkkf økýkÞ Au.
÷kðkLke fk¤e s{eLk, LkËeyku L kk {u Ë kLk«Ëu þ fu
{w¾rºkfkuýðk¤e V¤ÿwÃk s{eLk þuhzeLkk Ãkkf {kxu ðÄw
yLkwfq¤ Au. yk ÃkkfLku økh{ yLku ¼usðk¤e ykçkkunðk,
30° Mku sux÷wt íkkÃk{kLk y™uu 100 Úke 150 Mku{e sux÷ku
ðhMkkË sYhe Au. ßÞkt ykuAku ðhMkkË nkuÞ íÞkt ®Mk[kEÚke
þuhzeLkku Ãkkf Mkkhe heíku ÷E þfkÞ Au.
¼khík{kt W¥kh«Ëuþ, {nkhk»xÙ, yktÄú«Ëuþ, fýkoxf,
rçknkh, Ãktòçk, nrhÞkýk y™u økwshkík{kt þuhzeLkwt
WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. ®Mk[kELke Mkøkðz ðÄíkkt økwshkík{kt
y™u Ërûký ¼khík{kt þuhzeLkwt ðkðuíkh ðæÞwt Au. ykÚke
økwshkík{kt rðrðÄ MÚk¤kuyu ¾ktzLkkt fkh¾kLkkt MÚkÃkkÞkt
Au. yk fkh¾kLkkt Mknfkhe Äkuhýu [k÷u Au. ykÚke
økwshkík{kt þuhzeLkk WíÃkkËLk {kxu ¾uzqíkku «kuíMkkrník ÚkÞk
Au. òufu ¼khík{kt Úkíkk þuhzeLkk WíÃkkËLkLkwt ÷øk¼øk yzÄwt
WíÃkkËLk yuf÷wt W¥kh«Ëuþ s fhu Au.
• ík{kfw :
ík{kfw W»ý frxçktÄ íku{s Mk{þeíkku»ý frxçktÄ çktLkuLkku
Ãkkf Au. ¼khík{kt íkuLku [ku{kMkw y™u rþÞk¤kLke çktLku
46
 Éíkw{kt Ãkfððk{kt ykðu Au. ík{kfwLkk ÃkkfLku ÷kðkhMkLke
fk¤e s{eLk fu huíkk¤-økkuhkzw s{eLk ðÄw yLkwfq¤ ykðu
Au . ykçkku nðk fhíkkt s{eLkLke òík Ãkh ík{kfw Lke
økwýð¥kkLkku {wÏÞ ykÄkh hnu Au. ík{kfwLku 100 Mku{e
sux÷ku ðhMkkË y™u 20° Mku sux÷wt íkkÃk{kLk sYhe Au.
¼khík{kt yktÄú«Ëuþ y™yu økwshkík hkßÞ{kt ík{kfwLke
¾uíke MkkiÚke ðÄw ÚkkÞ Au. yktÄú«ËuþLke ík{kfw Ÿ[e òíkLke
Au. økwshkíkLkku [hkuíkhLkku «Ëuþ ík{kfwLkk WíÃkkËLk {kxu
Ëuþ¼h{kt òýeíkku Au. [hkuíkhLku ‘MkkuLkuhe ÃkkLkLkku {w÷f’
fnuðk{kt ykðu Au.
ík{kfwLkwt MkuðLk MðkMÚÞLku ½ýwt LkwfMkkLk fhu Au. Mkhfkh
íkuLkk Ãkh «ríkçktÄ {qfðkLkwt rð[khe hne Au. Ãkrhýk{u
ík{kfwLke ¾uíke Äe{u Äe{u ykuAe Úkíke òÞ Au. ykÃkýu
¼khíkLkk f]r»k-MktMkkÄLk rðþu {krníke {u¤ðe. nðu ykÃkýu
ykì MxÙ u r÷ÞkLkk f] r»k-Mkt M kkÄLkLke Mkt rûkó{kt {krníke
{u¤ðeþwt.
ykìMxÙur÷Þk - f]r»k-MktMkkÄLk :
ykìMxÙur÷Þk{kt ¾uíke y™u ÃkþwÃkk÷LkLke «ð]r¥k yufMkkÚku [k÷u
Au. ¼khík{kt Ãký ¾uzqíkku ¾uíke MkkÚku ÃkþwÃkk÷LkLkku ÔÞðMkkÞ fhu
Au. ¾uíkeLkk rðfkMk{kt ykìMxÙur÷Þk íku{s ¼khík{kt ®Mk[kELke
Mkøkðzu yøkíÞLkku ¼køk ¼sÔÞku Au. ykìMxÙur÷Þk{kt 300 WÃkhktík
LkkLke{kuxe ®Mk[kE ÞkusLkkyku íkiÞkh fhðk{kt ykðe Au. ð¤e,
ynª Ãkkíkk¤fqðk ¾kuËeLku çkqr{økík s¤Lkku rðÃkw÷ «{ký{kt
DE
WÃkÞkuøk fhkÞku Au. ykìMxÙur÷Þk{kt ¾uíkWíÃkkËLk{kt 70% sux÷e
¾uíke ¾kãÒkLke ÚkkÞ Au. {kuxkt þnuhku{kt yLku fMçkkLke LkSf
V¤ku y™u þkf¼kS WøkkzðkLke, ÃkþwÃkk÷Lk y™u zuheWãkuøkLke
A
«ð]r¥k [k÷u Au.
ykìMxÙur÷Þk{kt ½ôLkwt {kuxu ÃkkÞu WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. ynª ½ôLkwt
AC
Mkki«Úk{ ðkðuíkh Ërûký ykìMxÙur÷Þk{kt MÃkuLMkhLke ¾kze y™u
MkìLx rðLMkuLxLkk y¾kíkeÞ «Ëuþ{kt ÚkÞwt níkwt. rðõxkurhÞk,
LÞq MkkWÚkðuÕMk íkÚkk LkiÉoíÞ yLku yÂøLk ykìMxÙur÷Þk{kt ½ôLke
N D
NA
——×——×——×——————×——×——×——
KA
VE
VI
¾uíke {kuxu ÃkkÞu ÚkkÞ Au. ¼khík{kt Ãktòçk yLku nrhÞkýk{kt
AR
®Mk[kELku ÷eÄu ½ôLkwt nìõxh ËeX WíÃkkËLk MkkiÚke ðÄw ÚkkÞ Au.
Ãktòçk ¼khíkLkku ½ôLkku fkuXkh fnuðkÞ Au, yu ík{u òýyku
Aku. ykìMxÙur÷Þk{kt heðheLkkt y™u fkuxkuð LÞq MkkWÚkðuÕMkLkkt
AG
ûkuºkku {n¥ðLkkt ½ô WíÃkkËf ûkuºkku Au. yk WÃkhktík ykux, sð,
{fkE, MkqÞo{w¾e, MkkuÞkçkeLk, þuhze y™u fÃkkMk Ãký ynª
Wøkkzðk{kt ykðu Au. EþkLk y™u LkiÉoíÞ ¾qýu ykðu÷k
IN
ykìM xÙ ur÷ÞkLkk ¼q{ æÞ «fkhLke ykçkkun ðkðk¤k rþÞk¤w
ðhMkkËLkk «Ëuþ{kt V¤V¤krËLke ¾uíke fhðk{kt ykðu Au. ynª
ÿkûk{ktÚke ËkY çkLkkðe ÞwhkuÃkLkk Ëuþku{kt íkuLke rLkfkMk ÚkkÞ Au.
DH
ykìMxÙur÷Þk{kt ykuAk ðhMkkË Ähkðíkk «Ëuþ{kt xqtfk ½kMkLkkt
{uËkLkku ykðu÷kt Au. íku{kt yãíkLk ÞtºkkuLkku WÃkÞkuøk fheLku yLku
ði¿kkrLkf ÃkØríkykuLke {ËËÚke ½ôLke ¾uíke fhðk{kt ykðu Au.
AN
¼khík{kt Ãký nðu ¾uíkeLkkt yãíkLk ÞtºkkuLkku WÃkÞkuøk ¢{þ:
ðÄðk ÷køÞku Au.
ykìMxÙur÷Þk{kt ÂõðLMk÷ìLz{kt þuhze y™u fÃkkMkLkwt WíÃkkËLk
ðÄw «{ký{kt ÚkkÞ Au. ÃkþwykuLkk ¾kuhkf {kxu ykux, çkk÷eo
,G
y™u {fkE suðkt n÷fkt ÄkLÞkuLkku Ãkkf Ãký ynª ÷uðk{kt ykðu
Au. ykìMxÙur÷Þk{kt ykuAk ðhMkkËðk¤k rðMíkkhku{kt ®Mk[kE îkhk
¾uíke fhðk{kt ykðu Au. ynªLke {hu y™u zk‹÷øk LkËeyku
MY
®Mk[kELke árüyu ½ýwt {n¥ð Ähkðu Au. ynª MLkkuE y™u Ìkw{
zu{ {wÏÞ ®Mk[kE ÞkusLkkyku Au. ykìMxÙur÷Þk{kt ½ôLkwt WíÃkkËLk
rðÃkw÷ «{ký{kt Úkíkwt nkuðkÚke ynªíke ½ôLke rLkfkMk fhðk{kt
ykðu Au.
ykìMxÙur÷Þk y™u ¼khíkLke f]r»kÃkuËkþ{kt ½ýwt MkkBÞ Au. ¼khík{kt
Ãký ½ôLkku Mkkhku yuðku Ãkkf ÚkkÞ Au. ð¤e, yk Ãkkf {kuxu ¼køku
®Mk[kE îkhk ÷uðk{kt ykðu Au. ykìMxÙur÷Þk y™u ¼khík{kt
swðkh, çkkshe íkÚkk {fkE suðkt n÷fkt ÄkLÞkuLkku Ãkkf ÷uðk{kt
ykðu Au. ¾uíke {kxu ykìMxÙur÷Þk{kt yãíkLk ÞtºkkuLkku WÃkÞkuøk
ÚkkÞ Au. ¼khík{kt Ãký nðu ¾uzqíkku ¾uíke {kxu yãíkLk ÞtºkkuLkku
WÃkÞkuøk fhíkk ÚkÞk Au. yk{, ykìMxÙur÷Þk y™u ¼khík f]r»k-
MktMkkÄLkLke çkkçkík{kt MkkÁt yuðwt MkkBÞ Ähkðu Au.
47
 14. ¼khík : ÃkþwÃkk÷Lk y™u zuheWãkuøk
ykÃkýu òýeyu Aeyu fu ¼khík ¾uíke«ÄkLk Ëuþ Au. ¾uíkeLkk ÔÞðMkkÞ
MkkÚku ¼khík{kt ÃkþwÃkk÷LkLkku ÔÞðMkkÞ Ãký {kuxk «{ký{kt rðfMÞku
Au. ¾uzqíkku ¾uíkeLkk ÔÞðMkkÞ MkkÚku ÃkþwÃkk÷Lk Ãký fhu Au. Ãkþw-
MktMkkÄLkLke çkkçkík{kt ¼khík ¾qçk s Mk{]Ø Au. ¼khík{kt ÃkþwykuLke
MktÏÞk ½ýe {kuxe Au. ËwrLkÞk{kt MkkiÚke ðÄw Ãkþwyku ¼khík{kt Au.
ð¤e, ¼khík{kt rðrðÄ «fkhLkkt Ãkþwyku Au. íku{kt ËqÄ ykÃkLkkhkt
Ãkþwyku y™u çkkuòu ðnLk fhLkkhkt Ãkþwyku yuðk çku {wÏÞ «fkh
Au : økkÞ, ¼UMk, ½uxkt-çkfhkt, Ÿx ðøkuhu ËqÄ ykÃkLkkhkt Ãkþwyku
Au. ËwÄk¤kt ÃkþwykuLku fkhýu çkkhík{kt zuheWãkuøkLkku Ãký Mkkhku
rðfkMk ÚkÞku Au. ½kuzk, çk¤Ë, Ÿx, økÄuzkt, ¾å[h, Ãkkzk ðøkuhu
çkkusðnLk fhLkkhkt Ãkþwyku Au.
ÃkþwÃkk÷Lk Wãkuøk :
¼khík{kt W¥kh«Ëuþ, Ãktòçk, nrhÞkýk, hksMÚkkLk, {æÞ«Ëuþ,
AN
íkr{÷Lkkzw, Ãkrù{e çktøkk¤k y™u økwshkík{kt ÃkþwÃkk÷Lk {kuxk
«{ký{kt ÚkkÞ Au. ¼khík{kt ÃkþwykuLke ðÄkhu MktÏÞk W¥kh«Ëuþ
y™u {æÞ«Ëuþ{kt Au. yk{ Aíkkt, Ÿ[e yku÷kËLkkt ÃkMkwyku
{wÏÞíðu Ãktòçk, nrhÞkýk, hksMÚkkLk yLku økwshkík{kt Au.
¼khík{kt þkneðk÷ ®MkÄe ðøkuhu Ÿ[e yku÷kËLke økkÞku Au.
,G íkiÞkh fhðk{kt ykðe Au. yk økkÞku ½ýwt ðÄkhu ËqÄ ykÃku Au.
økwshkíkLke økeh yLku fktfhuS økkÞku íkÚkk òVhkçkkËe, {nuMkkýe
MY
y™u Mkwhíke ¼UMkku ðÄw WíÃkkËLk {kxu òýeíke Au.
¼khík{kt ½uxkt-çkfhkt, Ÿx, ½kuzk, økÄuzkt ðøkuhu Ãkþwyku Ãký
{kuxe MktÏÞk{kt Au. ½uxkt - çkfhktLkku WAuh ËqÄ {ktMk, QLk y™u
ðk¤ {u¤ððk {kxu ÚkkÞ Au. Ãknkze Zku¤kðku Ãkh ykuAk
DE
ðhMkkËðk¤k «Ëuþ{kt íkuLkku {kuxk «{ký{kt WAuh fhðk{kt ykðu
Au. rn{k÷ÞLkk Zku¤kðku, hksMÚkkLk, økwshkík y™u {nkhk»xÙLkk
Mkqfk «Ëuþku{kt ½uxktLkku WAuh {kuxk «{ký{kt ÚkkÞ Au. ¼khík{kt
A
½uxktLke MktÏÞk Ãký ½ýe Au. f~{eh{kt Ãk~{eLkku ½uxwt {w÷kÞ{
QLk {kxu «ÏÞkík Au. yk WÃkhktík hksMÚkkLk{kt yLku økwshkíkLkk
AC
fåA rsÕ÷k{kt Ÿx, økÄuzkt, ½kuzk suðkt Ãkþwyku Ãký WAuhðk{kt
ykðu Au. yk çkÄkt s Ãkþwyku {kýMkLku ½ýe heíku WÃkÞkuøke Au.
økkÞ, çkUMk, ½uxkt, çkfhkt, Ÿx ðøkuhu ÃkþwykuLkwt ËqÄ {kýMkkuLkk
¾kuhkf íkhefu WÃkÞkuøk{kt ÷uðk{kt ykðu Au. QLke þk÷, Mðuxh,
D
Äkçk¤k, fkux ðøkuhu QLkLkkt fÃkzkt ½uxktLkk ðk¤{ktÚke çkLku Au.
N
hýrðMíkkh{kt huíkk¤ s{eLk nkuÞ Au. huíkk¤ s{eLk{kt {wMkkVhe
{kxu y™u çkkusðnLk {kxu Ÿx ½ýwt WÃkÞkuøke «kýe Au. Ÿx
NA
hýLkwt ðnký fnuðkÞ Au.
Ãkþw-MktMkkÄLkLkwt {n¥ð :
Ãkþwyku ykÃkýwt {nk{q÷wt ÄLk Au. ykÃkýk ËuþLkk ykŠÚkf rðfkMk{kt
KA
Ãkþw-MktMkkÄLkLkku {kuxku Vk¤ku Au. ykÃkýu íÞkt ¾uíkeLkkt rðrðÄ
fk{ku {kxu ÃkþwykuLkku ðÄw WÃkÞkuøk ÚkkÞ Au. Ãkþwyku ykÃkýLku
ËqÄ, {ktMk, [k{zwt y™u QLk ykÃku Au. çkkhík{kt {nËtþu ÷kufku
þkfknkhe Au. ykÚke íkuyku {kuxu ¼køku ËqÄ fu ËqÄLke çkLkkðxkuLkku
VE
¾kuhkf{kt WÃkÞkuøk fhu Au. ykÃkýk Ëuþ{kt ÃkþwykuLkk [k{zkLke
rðrðÄ [eòu çkLkkððk{kt ykðu Au. fkLkÃkwh, fku÷fkíkk, fkuÕnkÃkwh,
ykøkúk, [uÒkkE, rËÕ÷e ðøkuhu [{oWãkuøkLkkt {n¥ðLkkt fuLÿku Au.
VI
íku{kt fkLkÃkwh ½ýwt yøkíÞLkwt fuLÿ Au. yk{, ¼khík{kt [{oWãkuøk
AR
{kuxk «{ký{kt rðfMÞku Au. ÃkþwykuLkk AkýLkku WÃkÞkuøk ¾kíkh
íkhefu ÚkkÞ Au. yk fwËhíke ¾kíkh ¾uíkeLkk Ãkkf {kxu W¥kh
økýkÞ Au. yk WÃkhktík, {hu÷kt ÃkþwykuLkkt nkzfkt{ktÚke Ãký
¾kíkh çkLkkððk{kt ykðu Au. {k÷Lke nuhVuh {kxu ÃkþwykuLkku
AG
WÃkÞkuøk fhðk{kt ykðu Au. yk{, Ãkþwyku Ãkk¤eLku {kýMk
ÃkkuíkkLke ykSrðfk Ãký h¤u Auu. xqtf{kt fne þkfÞ fu ykÃkýk
ËuþLke ykŠÚkf Mk{]rØ y™u rðfkMk{kt Ãkþw - MktMkkÄLkLkwt
IN
½ýwt {n¥ð Au.
Ãkþw-MktðÄoLk y™u {kðsík :
DH
Ãkþw ÃkkMkuÚke ÞkuøÞ WíÃkkËLk {u¤ððk y™u ÔÞÂMÚkík {kðsík
fhðe sYhe Au. ¼khík{kt Ãkþw MktMkkÄLkLkkt MktðÄoLk y™u {kðsík
yLku ði¿kkrLkf Zçku ÃkþwÃkk÷Lk fhðk ytøkuLkwt ÃkþwÃkk÷fkuLku ¿kkLk
ÃkqÁt Ãkkzðk{kt ykðu Au. ËuþLkkt fux÷ktf fuLÿku{kt ði¿kkrLkf
yr¼øk{ yÃkLkkðe ÃkþwÃkk÷Lk fhðk {kxu MktþkuÄLkku [k÷u A.
¼khíkLke økkÞku MkkÚku Ãkrù{Lkk ËuþkuLke sMkeo y™u ÂMðMk suðe
Ÿ[e yku÷kËLke økkÞku, Mktfhý fhe r{© yku÷kËLke økkÞku
½uxktLke òík MkwÄkhðk {kxu Ãký Ëuþ{kt MktþkuÄLk fuLÿku MÚkkÃkðk{kt
ykÔÞkt Au. økwshkík{kt Ãkkxý ¾kíku ykðwt yuf ½uxktWAuh fuLÿ
ykðu÷wt Au. ykìMxÙur÷Þk{ktÚke ‘{uheLkku’ ½uxkt ykÞkík fhe ykÃkýu
íÞktLkkt ½uxktLke òík MkwÄkhðk «ÞkMkku fhðk{kt ykÔÞk Au. Ãkþw-
Mkthûký {kxu Ãkþwr[rfíMkk fuLÿku Ãký þY fhðk{kt ykÔÞkt Au.
ÃkþwÃkk÷Lk ÔÞðMkkÞ{kt Ãkk¤u÷kt ÃkþwykuLke ði¿kkrLkf Zçku fk¤S
÷uðk{kt ykðu y™u íkuLke {kðsík fhðk{kt ykðu yu ¾qçk sYhe
Au. Ãkk¤u÷kt ÃkþwykuLku hnuðkLke søÞk ¾qçk MðåA hk¾ðe òuEyu.
¾kMk fheLku ËwÄk¤kt Ãkþwyku ÃkkMkuÚke ðÄw ËqÄ-WíÃkkËLk {u¤ððk
{kxu íku{Lku økh{e, Xtze, ðhMkkË ðøkuhuÚke hûký {¤u íkuðwt
hnuXký ÃkqÁt Ãkkzðwt òuEyuu. ykðkt hnuXký{kt Ãkþwyku {kxu
ykhk{ËkÞf ¼kUÞíkr¤Þwt, WÃkh AkÃkÁt, ºký çkksw Ëeðk÷ fu
ykzþ, øk{ký yLku {qºkLkef (økxh)Lke ÔÞðMÚkk sYhe Au.
MðåA (økwýð¥kkðk¤k) ËqÄ-WíÃkkËLk {kxu ÃkþwykuLku Ëkuníkkt
Ãknu÷kt Lkðzkððkt sYhe Au. ÃkþwLkwt ykhkuøÞ s¤ðkE hnu yu
{kxu AkýLkku íðrhík rLkfk÷ fhðku òuEyu. ¼kUÞíkr¤ÞkLke
íkÚkk {qºkLkefLke Ëhhkus ÃkkýeÚke íkÚkk yXðkrzÞk{kt yuf-çku
ð¾ík rVLkkE÷Úke MkVkE sYhe Au. ÃkþwLkk hnuXkýLke ykMkÃkkMk
MðåAíkk hk¾ðkÚke hkuøkLkku WÃkÿð ykuAku ÚkkÞ Au. øk{ký
MðåA hk¾ðe ™yu {rnLkk{kt yufkË ðkh [qLkk ðzu Äku¤ðe
òuEyu. ËqÄ Ëkunðk {kxu MðåA, stíkwhrník ðkMkýkuLkku WÃkÞkuøk
fhðku òuEyu. ËqÄ ËkunLkkhu Ãký nkÚkLku MðåA fhðk òuEyu.
Ãkþwyku Ãký ík¤kð yLkw¼ðu Au. íkuLke ËqÄ-WíÃkkËLkûk{íkk Ãkh
yð¤e yMkh Ãkzu Au. ykhk{ËkÞf hnuXký, MðåA y™u Mkqfwt
÷ÃkMke Lk ÃkzkÞ íkuðwt ¼kUÞíkr¤Þwt, Ãkqhíke søÞk, nðk - WòMk,
rLkÞr{íkíkk, Ãkqhíkk «{ký{kt Mk{íkku÷ yknkh y™u rðþu»k íkku
íku{Lke MkkÚku MLkunk¤, {kÞk¤w ðíkoLk íku{Lke íkký{kt ½xkzku fhu
Au. MðåA yLku Ãkrðºk ðkíkkðhý, Äe{k yðksu hu÷kíkwt {Äwh
Mktøkeík ËwÄk¤kt ÃkþwykuLkk ËqÄ-WíÃkkËLk{kt ðÄkhku fhu Au yLku
48
økwýð¥kkðk¤wt ËqÄ {¤u Au. fux÷ef økkiþk¤kyku{kt ykðwt
ðkíkkðhý òuðk {¤u Au.
ÃkþwykuLku Ãkeðk {kxuLkwt Ãkkýe Ãký MðåA nkuðwt sYhe Au. ÞkuøÞ
Mk{Þu rðrðÄ hkuøkku {kxu hMkefhý fhkððwt òuEyu. SðstíkwykuÚke
ÃkþwykuLkwt hûký fhðwt òuEyu. fkuE hkuøk suðwt sýkÞ íkku íkhík
Ãkþw-Mkkhðkh fuLÿ{kt ÷E sE Ãkþwr[rfíMkf ÃkkMku Mkkhðkh
yÃkkððe òuEyu y™u íkuLke Mk÷kn ÷uðe òuEyu. yk{, ÃkþwykuLke
ði¿kkrLkf Zçku fk¤S ÷E íku{Lke {kðsík fhðkÚke íkuyku MðMÚk
hnu Au, ðÄw ËqÄ-WíÃkkËLk ykÃku Au yLku ÷ktçkwt SðLk Sðu Au.
zuheWãkuøk :
¾uíkeLkk Ãkqhf ÄtÄk íkhefu ËwÄk¤kt Ãkþwyku Ãkk¤ðkLkku rhðks
yksu Ãký ykÃkýu íÞkt Au. Ãkhtíkw yk çkkçkík{kt ÃkrhðíkoLk ykÔÞwt
Au. yksu ËqÄ-WíÃkkËLkLku ÔÞkÃkkhe ÔÞðMkkÞLkwt MÚkkLk {éÞwt Au.
yksu ËqÄ-WíÃkkËLk ÔÞðMkkÞu yuf Mðíktºk ÔÞðMkkÞ íkhefu
ykøkðwt MÚkkLk «kÃík fÞwO Au. yuf Mk{Þ yuðku níkku ßÞkhu
MÚkkrLkf ðuÃkkheyku ËqÄLke ¾heËe ð¾íku {kÃk{kt y™u Lkkýkt
[qfððkLke çkkçkík{kt ËqÄ-WíÃkkËfkuLkwt þku»ký fhíkk. yk þku»kýLku
økt¼ehíkkÚke ÷uðk{kt ykðíkwt Lk níkwt, fkhý fu íÞkhu ¾uíkeLke
ykðf {wÏÞ økýkíke. ßÞkhu ÃkþwÃkk÷LkLke ykðf økkiý økýkíke.
çkeò rðïÞwØ Ëhr{ÞkLk ËqÄ y™u ËqÄLke çkLkkðxkuLke sYrhÞkík
÷~fh {kxu Q¼e ÚkE. ykÚke íku ð¾íkLke Mkhfkhu zuhe rðfkMk
{kxu «ÞíLkku fhu÷k. ykLku Ãkrhýk{u ¾kLkøke ûkuºku ËqÄ y™u
ÄqÄLke çkLkkðxku íkkÞih fheLku Ãkqhe Ãkkzðk {kxuLkk fhkhÚke
DE
Ãkku÷þLk zuhe yÂMíkíð{kt ykðe níke Ãkku÷þLk zuhe îkhk yufrºkík
fhðk{kt ykðíkk ËqÄ yLku [qfðkíkkt LkkýktLke ÃkØríkÚke ËqÄ-
WíÃkkËfkuLku ËqÄLkku ÄtÄku yuf rðþk¤ ûkuºku Au íkuðku árüfkuý
A
{éÞku. ykýtË rsÕ÷k (yøkkWLkku ¾uzk rsÕ÷ku){kt Ãkku÷þLk
zuheLkku {wtçkE MkhfkhLku ËqÄ ÃkqÁt ÃkkzðkLkku fhkh (fkìLxÙkõx)
AC
Ãkqhku Úkíkku níkku. yk íkfLkku ÷k¼ ÷E ykýtË-rðMíkkhLkk
rLkckðkLk Mknfkhe fkÞofhkuyu Mknfkhe Äkuhýu ËqÄLkku ÔÞðMkkÞ
rðfMkkððkLkwt fk{ nkÚk Ãkh ÷eÄwt. þYykík{kt «kÚkr{f {tz¤eLkk
MðYÃk{ktÚke rsÕ÷k zuhe ¾uzk rsÕ÷k ËqÄ WíÃkkËf Mknfkhe Mkt½
D
N
NA
——×——×——×——————×——×——×——
KA
VE
VI
íkhefu yÂMíkíð{kt ykðe. ËqÄLku ÷ktçkku Mk{Þ xfkððk ykÄwrLkf
AR
Þtºk-Mkk{økúe ðMkkððk{kt ykðe. ÃkhËuþkuLke {ËËÚke yãíkLk
y{q÷ zuheLke 1946{kt MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe. y{q÷ îkhk
Mk{økú hk»xÙLku ËqÄLkk Mknfkhe ûkuºku ËeðkËktzeYÃk «uhýk {¤e
AG
Au. y{q÷Lku Ãkøk÷u økwshkík{kt ËqÄ-WíÃkkËfkuLke Mknfkhe
{tz¤eyku y™u rsÕ÷k zuheyku þY ÚkE Au. økwshkíkLkk {kuxk
¼køkLkk rsÕ÷kyku{kt yk «ð]r¥k ÍzÃkÚke rðfMke Au. ykýtË{kt
IN
y{q÷ zuhe, {nuMkkýk{kt ËqÄMkkøkh zuhe, ®n{íkLkøkh{kt Mkkçkh
zuhe y™u Mkwhík{kt Mkw{q÷ zuhe ykðu÷e Au. ¼khík{kt rðrðÄ
MÚk¤kuyu ‘y{q÷ ÃkìxLko’ «{kýuLke zuheyku þY ÚkE Au. ykýtËLke
DH
y{q÷ zuhe ËwrLkÞk¼h{kt òýeíke Au. Ëuþ{kt zuhe Wãkuøk þY
Úkíkkt ËqÄ y™u ËqÄLke ÃkuËþku ðÄðk {ktze Au. ËqÄ{ktÚke {k¾ý,
½e, ÃkLkeh, ËqÄLkku ÃkkWzh, çkuçkeVqz, ykEMk¢e{, [kìf÷ux
AN
suðe [eòu çkLku Au.
¼khík{kt ËqÄ y™u ËqÄLke rðrðÄ çkLkkðxku - ÃkuËkþku{ktÚke
Mkkhe yuðe ykðf ÚkkÞ Au. yksu ¼khík{kt ËqÄ-WíÃkkËLk {kuxk
«{ký{kt Úkíkwt nkuðkÚke zuheWãkuøkLkku Mkkhku rðfkMk ÚkÞku Au.
,G
fkLkÃkwh, y÷eøkZ, rËÕ÷e, {wtçkE, y{]íkMkh ykýtË ðøkuhu
zuheWãkuøkLkkt {n¥ðLkkt fuLÿku Au.
LkuþLk÷ zuhe zuð÷Ãk{uLx çkkuzo (NDDB)
MY
økwshkík{kt Mknfkhe zuheWãkuøk Mkkhk «{ký{kt ÔÞðÂMÚkík heíku
[k÷u Au. økwshkíkLkk zuheWãkuøkLkk rðfkMkÚke «uhýk {u¤ðe Ëuþ
{kxu Mknfkhe Äkuhýu zuheykuLkk ÍzÃke rðfkMk {kxu y{q÷
ÃkìxLko (ÃkØrík) «{kýu ËqÄLke zuheyku MÚkkÃkðkLkk nuíkwÚke LkuþLk÷
zuhe zuð÷Ãk{uLx çkkuzoLke h[Lkk fhðk{kt ykðe Au. yk çkkuzoLkku
{wÏÞ WÆuþ Mk{økú Ëuþ{kt ËqÄ-WíÃkkËfku y™u økúknfLkk rníkLku
÷ûk{kt hk¾e MkkÄLkkuLkku ði¿kkrLkf heíku WÃkÞkuøk fhðkLkku y™u
Ëuþ{kt ËqÄLkwt WíÃkkËLk ðÄkhe ïuík¢ktrík ÷kððkLkku Au. LkuþLk÷
zuhe zuð÷Ãk{uLx çkkuzo îkhk MkLku 1970Úke ykìÃkhuþLk ^÷z
(ïuík¢ktrík)Lkku fkÞo¢{ þY fhkÞku Au. ïuík¢ktrík ÷kððk{kt
Mð. ©e rºk¼wðLkËkMk Ãkxu÷ yLku zkì. fwrhÞLkLkku {n¥ðÃkqýo
Vk¤ku Au. yk fkÞo¢{ îkhk Mk{økú Ëuþ{kt ðes¤eLke su{
ËqÄLkk ðÃkhkþLke ÞkusLkk r{Õf økúez y{÷e çkLkkððkLkku Au.
49
 15. ¼khík - Wãkuøkku
ykÃkýu fwËhík ÃkkMkuÚke fux÷ef ÃkuËkþku MkeÄe s {u¤ðeLku íkuLku
WÃkÞkuøk{kt ÷Eyu Aeyu. yLkks, V¤ku y™u ðLkMÃkrík íkuLkkt
WËknhýku Au. støk÷ku{ktÚke ÷kfzwt, yki»kÄeÞ ðLkMÃkrík, økwtËh
y™u ÷k¾ {u¤ðeyu Aeyu. «kýeyku ykÃkýLku ËqÄ, {ktMk y™u
[k{zkt ykÃku Au. yu s heíku s{eLkLke MkÃkkxe Lke[uÚke ¾Lkeòu
{u¤ððk{kt ykðu Au. yk çkÄe [esðMíkwyku fwËhík ÃkkMkuÚke MkeÄe
s «kÃík ÚkkÞ Au. íku «f]ríkË¥k ÃkuËkþ Au. íkuLku «kÚkr{f ÃkuË kþku
fnu ð k{kt ykðu Au . ðLkWãku ø k, f] r»kWãku ø k, ¾kýWãku ø k,
ÃkþwÃkk÷Lk íkíkk {íMÞWãkuøk ¾kuhkf y™u ykiãku røkf WÃkÞkuøk
{kxu fk[ku {k÷ Ãkqhku Ãkkzu Au . ykÚke íku «kÚkr{f «ð]r¥kyku
íkhefu yku¤¾kÞ Au.
½ýe «kÚkr{f ÃkuËkþku íkuLkk Ãkh fkuE «r¢Þk fÞko ðøkh WÃkÞkuøk{kt
÷E þfkíke LkÚke. Ëk.ík., ½ô, fÃkkMk y™u fk[wt ÷ku¾tz. {kLkð
AN
íkuLkk Ãkh fkuE {kæÞ{ îkhk «r¢Þk fhu Au. íkuLkk ÃkuËkþ WÃkÞkuøk{kt
÷E þfkÞ íkuðwt íku{kt YÃkktíkh fhðk{kt ykðu Au. «r¢Þk îkhk YÃkktíkh
Ãkk{u÷e yk ÃkuËkþku WÃkÞkuøk{kt ÷E þfkÞ Au. yk {kLkðMkŠsík
ÃkuËkþku Au. fk[k {k÷Lku YÃkktíkrhík fhe ÃkuËkþLku WÃkÞkuøk{kt ÷E
þfkÞ íkuðe çkLkkððkLke «ð]r¥k rîíkeÞ fûkkLke «ð]r¥kyku fnuðk{kt
,G
ykðu Au. YÃkktíkrhík ÚkÞu÷e ÃkuËkþ íkuLkk fk[k MðYÃk fhíkkt ðÄw
MY
fe{íke nkuÞ Au.
Wãkuøk yux÷u þwt ?
fwËhík îkhk «kÃík Úkíke ÃkuËkþkuLku WÃkÞkuøk{kt ÷E þfkÞ íkuðe
çkLkkððkLke «r¢ÞkLke «ð]r¥kLku Wãkuøk fnuðk{kt ykðu Au.
DE
Wãkuøk fk[k {k÷{ktÚke Lkðe [esðMíkwLkwt WíÃkkËLk fhu Au
suLkku ðÃkhkþ WÃk¼kuõíkk fhu Au. yk{, Wãkuøk yu WíÃkkËLkLke
«r¢ÞkLke «ð]r¥k Au. Wãkuøk yu hk»xÙLkk ykŠÚkf rðfkMk y™u
A
íkuLke þÂõíkLkku {kÃkËtz Au. yksu rËLk «ríkrËLk Lkðk-ykÄwrLkf
Wãkuøkku rðfkMk Ãkk{e hÌkk Au. WãkuøkkuLke MÚkkÃkLkk {kxu fk[ku
AC
{k÷, Mkt[k÷Lk-þÂõíkLkkt MkkÄLkku, ykçkkunðk, {kLkð©{,
ÃkrhðnLk-MkwrðÄkyku, çkòh, {qze y™u MkhfkhLke Lkerík
suðkt Ãkrhçk¤ku yøkíÞLkku ¼køk ¼sðu Au.
D
WãkuøkkuLkwt ðøkeofhý :
{qzehkufký, ©r{fkuLke MktÏÞk íkÚkk WíÃkkËLkLkk «{kýLkk ykÄkhu
N
WãkuøkkuLkwt ºký rð¼køk{kt ðøkeofhý fhðk{kt ykðu Au : (1)
fwxeh Wãkuøk (2) ÷½w Wãkuøk (3) ¼khu Wãkuøk
NA
(1) fwxeh Wãkuøk (øk]nWãkuøk) :
ðtþÃkhtÃkhkøkík heíku fkuE yuf fku{ yÚkðk fwxwtçk fkuE
yuf-çku [es ðMíkwLkwt WíÃkkËLk fhu, su{kt {qzehkufký
KA
ykuAwt nkuÞ, {kuxu ¼køku ½h{kt s ðMíkw çkLkíke nkuÞ yLku
ÞtºkkuLkku WÃkÞkuøk {ÞkorËík yÚkðk LkrnðíkT nkuÞ íkuðk WãkuøkLku
fwxeh Wãkuøk fnuðk{kt ykðu Au. Ëk.ík., yøkhçk¥ke,
VE
¾k¾hk, ÃkrzÞk-Ãkíkhk¤kt, ÃkkÃkz, yÚkkýkt ðøkuhu. nðu íkku
swËe swËe ¿kkrík-òríkLke çknuLkku Ãký LkkLkwt {tz¤ MÚkkÃke
fwxeh Wãkuøk [÷kðu Au.
VI
AR
(2) ÷½w Wãkuøk :
su{kt Mðíkt ºk WíÃkkËLk-MÚk¤ nku Þ, fwxeh Wãkuø kLke
Mkh¾k{ýeyu ðÄw ©r{fku nkuÞ, MkkËkt Þtºkku y™u Úkkuzwt
ðÄw {qzehkufký nkuÞ íkuðk Wãkuøk ÷½w Wãkuøk fnuðkÞ.
AG
Ëk.ík., h{fzkt, VŠLk[h y™u ðkMký ðøkuhuLkwt WíÃkkËLk
fhíkk Wãkuøkku ÷½w Wãkuøkku Au. ÷½w Wãkuøkku {kuxu ¼køku
¾kLkøke y™u Mðíktºk ÔÞÂõíkøkík {kr÷feLkk nkuÞ Au.
IN
(3) ¼khu Wãkuøk :
ÔÞkÃkf fË{kt rðMíkhu÷kt nkuÞ, {kuxk «{ký{kt {qzehkufký
DH
fhkÞwt nkuÞ, rðÃkw÷ {kºkk{kt Þtºkku y™u fwþ¤ fheøkhku,
{kLkð©{ nkuÞ íku{s hk»xÙeÞ y™u yktíkhhk»xÙeÞ rðþk¤
çkòh Ähkðíkk nkuÞ íkuðk WãkuøkLku çkkhu Wãkuøk fnuðk{kt
ykðu Au. Ëk.ík., ÷ku¾tz y™yu Ãkku÷kË Wãkuøk, fkÃkz
Wãkuøk, ¾Lkes íku÷Lkk þwØefhýLkku Wãkuøk, rð{kLk y™u
snks çkLkkððkLkku Wãkuøk ¼khu Þtºk Wãkuøk ðøkuhu.
yk WÃkhktík fux÷kf Wãkuøkku ÃkkÞkLkk Wãkuøkku Au. su Wãkuøk{kt
WíÃkLLk ÚkÞu÷ku {k÷, çkeò Wãkuøk{kt ðÃkhkÞ íkuðk ¼khu
Wãkuøkku ÃkkÞkLkk Wãkuøkku økýkÞ Au. Ëk.ík., ÃkuxÙkufìr{fÕMk,
rMk{uLx, {þeLkxwÕMkLkk Wãkuøkku. fux÷kf Wãkuøkku su ðMíkwyku
WíÃkLLk fhu Au íku WÃk¼kuõíkk {kxu fux÷ef hku®sËe ðÃkhkþLku
÷økíke nkuÞ Au. ykLku WÃk¼kuõíkk Wãkuøk fnu Au. Ëk.ík.,
Xtzkt Ãkeýkt, çkufhe, ¾kãíku÷, ðeòýw WÃkfhýku ðøkuhu.
fkÃkz Wãkuøk :
¼khík{kt fkÃkz Wãkuøk yu MkkiÚke sqLkk Wãkuøkku{ktLkku yuf Wãkuøk
Au. ð¤e, ¼khík{kt yk Wãkuøk MkkiÚke ðÄw ÔÞkÃk Ähkðu Au.
¼khík{kt ykÄwrLkf fkÃkz WãkuøkLke þYykík E.Mk. 1854{kt
{wtçkE ¾kíku y™u økwshkík{kt 1861{kt y{ËkðkË ¾kíku ÚkE
níke. yksu íkku ykÃkýk Ëuþ{kt y™uf MÚk¤kuyu fkÃkzLke r{÷ku
ykÃku÷e Au. òufu AuÕ÷kt fux÷ktf ð»kkuoÚke yk Wãkuøk{kt {tËe
òuðk {¤u Au y™u fux÷ef r{÷ku çktÄ Ãký ÚkE økE Au. yk{
Aíkkt, ¼khíkLkk yÚkoíktºk{kt fkÃkz WãkuøkLkwt ykøkðwt MÚkkLk Au.
¼khíkLkk fw÷ ykiãkurøkf WíÃkkËLk{kt fkÃkz WãkuøkLkku {n¥ðLkku
Vk¤ku Au. ð¤e, ½ýk ÷kufkuLku íku {sqhe Ãkqhe Ãkkzu Au. íku fw÷
rðËuþe nqtrzÞk{ýLkku 1/3 ¼køk h¤e ykÃku Au. fÃkkMk, þý,
huþ{, QLk y™u f]rºk{ huMkk fkÃkz Wãkuøk {kxu fk[ku {k÷ Ãkqhku
Ãkkzu Au. yk Mkt˼o{kt fkÃkz WãkuøkkuLkwt Ãkkt[ rð¼køkku{kt ðøkeofhý
fhkÞwt Au : (1) MkwíkhkW fkÃkz (2) QLke fkÃkz (3) huþ{e
fkÃkz (4) þrýÞwt fkÃkz (5) f]rºk{ huMkkÞwõík fkÃkz.
MkwíkhkW fkÃkz Wãkuøk :
yk Wãkuøk ½ýk «k[eLk Mk{ÞÚke òýeíkku Au. ykiãkurøkf ¢ktrík
ÃkAe MkwíkhkW fkÃkz Wãkuøku ÍzÃkÚke rðfkMk MkkæÞku. yksu íkku
¼khík{kt MkwíkhkW fkÃkzLke 1000 Úke Ãký ðÄw r{÷ku Au. íku{kt
ykþhu 700 fktíkýr{÷ku Au y™u çkkfeLke fktíký íkÚkk ðýkx
fhíke r{÷ku Au {nkhk»xÙ, økwshkík y™u íkr{÷Lkkzw{kt MkwíkhkW
fkÃkz Wãkuøkku ðÄw rðfMÞku Au. økwshkík{kt MkwíkhkW WãkuøkLkwt
MkkiÚke {kuxwt fuLÿ y{ËkðkË.
50
fux÷kf ËkÞfkÚke fkh¾kLkk{kt s f]rºk{ huMkk (rMkLÚkurxf ÞkLko)
WíÃkLLk fhíke ÃkØrík þkuÄkE Au. íku{ktÚke hìÞkuLk, LkkÞ÷kìLk,
xurhLk, VkEçkh, Ãkkur÷ÞuMxh ÞkLko, MxuÃk÷ ðøkuhu «fkhLkwt
huMkkÞwõík fkÃkz çkLkkððk{kt ykðu Au. hkMkkÞrýf «r¢Þk îkhk
yk fkÃkz çkLku Au. íku{kt MkwíkhkW, QLke y™u huMkkÞwõík fkÃkzLkku
r{© WÃkÞkuøk ÚkkÞ Au. Ãkqýu, ¼eðtze, ðzkuËhk, Mkwhík ÃkkMku
WÄLkk, ÃkktzuMkhk, Mk[eLk, WßsiLk, økkrÍÞkçkkË, {kuËeLkøkh,
LkkøkÃkwh ðøkuhu fuLÿku{kt yk Wãkuøk rðfMÞku Au.
QLke fkÃkz Wãkuøk :
¼khík{kt økh{ fkÃkz WãkuøkLke þYykík fwxeh Wãkuøk íkhefu
ÚkE níke. yk WãkuøkLke Mkðo«Úk{ r{÷ fkLkÃkwh{kt þY ÚkE
níke. íÞkh ÃkAe Äkheðk÷ y™u çkìtø÷kuh{kt QLke fkÃkz çkLkkðíke
r{÷kuLke MÚkkÃkLkk ÚkE. Ãktòçk{kt QLke fkÃkzLkku Wãkuøk ðÄw
rðfMÞku Au. y{]íkMkh, ÷wrÄÞkýk, ÃkkýeÃkík y™u [tËeøkZ-
yk WãkuøkLkkt {wÏÞ fuLÿku Au. {nkhk»xÙ{kt Ãký QLke fkÃkz
Wãkuøk Mkkhku rðfMÞku Au. Mkku÷kÃkwh {wÏÞ fuLÿ Au. økwshkík{kt
ò{Lkøkh, ðzkuËhk y™u y{ËkðkË{kt yk Wãkuøk rðfkMk ÃkkBÞku
Au. fýkoxf{kt çkìtø÷kuh{kt QLke fkÃkzLke r{÷ku Au.
huþ{e fkÃkz Wãkuøk :
fýkoxf, Ãkrù{e çktøkk¤k íkÚkk sB{w-f~{eh hkßÞku huþ{Lkkt
{wÏÞ WíÃkkËfku Au. rçknkh, ykurhMMkk, {æÞ«Ëuþ, Ãktòçk ðøkuhu
hkßÞku Ãký hu þ{-WíÃkkËLk fhu Au . [uLLkkE, Úkt òðh,
fkuEBçkíkwh, ðkhkýMke, Mkwhík, ò{Lkøkh, y{ËkðkË, ÷wrÄÞkýk
DE
huþ{Lkwt fkÃkz yLku huþ{Lkkt ð†kuLkwt WíÃkkËLk fhíkkt {n¥ðLkkt
fuLÿku Au.
þý Wãkuøk :
A
þýLkk WíÃkkËLk{kt rðï{kt ¼khíkLkwt MÚkkLk {ku¾hkLkwt Au. þýLkk
AC
huMkk{ktÚke þrýÞwt fkÃkz, þýLkk fkuÚk¤k ðøkuhu çkLku Au þý
Wãkuøk {wÏÞíðu Ãkrù{e çktøkk¤k{kt nwøk÷e LkËeLkk rfLkkhu
xexkøkh, nkðhk, rMkÞkÕËkn, fku÷fkíkk{kt rðfMÞku Au.
¾Lkes íku÷ þwØefhý y™u ÃkuxÙkufìr{fÕMk :
D
yk Wãkuøk ¾Lkes íku÷ WÃkh ykÄkrhík Au. Ãk]ÚðeLkk Ãkuxk¤{ktÚke
su ¾Lkes íku÷ {¤u Au íku{kt ½ýk ÃkËkÚkkuo ¼¤u÷k nkuÞ Au. yk
N
ÃkËkÚkkuoLku swËk ÃkkzeLku ¾Lkes íku÷Lku þwØ MðYÃk{kt {u¤ððwt Ãkzu
Au. íku ÃkAe s íkuLku rðrðÄ WÃkÞkuøk{kt ÷E þfkÞ Au. fk[k
NA
íku÷{ktÚke rðrðÄ ÃkËkÚkkuo swËk Ãkkzðk {kxu rðrðÄ «r¢Þkyku
fhðe Ãkzu Au. yk «r¢Þkyku {kxu rðrþü «fkhLkkt ÞtºkkuLkkt
Mktfw÷ íkiÞkh fhðk{kt ykðu Au. yk Mktfw÷ rhVkELkhe íkhefu
KA
yku¤¾kÞ Au.
yksu ¼khík{kt ònuh ûkuºk{kt ½ýe rhVkELkheyku þY ÚkE Au.
ònuh ûkuºkLke EÂLzÞLk ykìE÷ fkìÃkkuohuþLk nMíkfLke rËøçkkuE,
VE
økwðknkxe, çkhkiLke, fkuÞ÷e, nÂÕËÞk, {Úkwhk ðøkuhu{kt rhVkELkhe
ykðu÷e Au. økwshkík{kt ðzkuËhk ÃkkMku fkuÞ÷e{kt økwshkík
rhVkELkhe fkÞohík Au. {wtçkE yLku rðþk¾kÃkèLkB{kt ‘rnLËwMíkkLk
ÃkuxÙkur÷Þ{ fkìÃkkuohuþLk r÷r{xuz’ (HPCL) nMíkfLke rhVkELkheyku
VI
Au. {wtçkE{kt ‘¼khík ÃkuxÙkur÷Þ{ fkìÃkkuohuþLk r÷r{xuz’ (BPCL)
Mkt[kr÷ík rhVkELkhe Ãký Au. yk WÃkhktík Ãký fku[eLk, [uLLkkE
íkÚkk çkkuøkkEøkktð{kt çkeS ftÃkLkeykuLke rhVkELkheyku ykðu÷e
Au. ¾Lkes íku÷Lkwt þwØefhý fheLku íku{ktÚke ÃkuxÙku÷, zeÍ÷,
AR
ÂMÃkrhx, ÃkuxÙ kur÷Þ{ sur÷, fuhkuMkeLk ðøkuhu suðe yLkuf
ykzÃkuËkþku {u¤ððk{kt ykðu Au. yk ykzÃkuËkþkuLkku WÃkÞkuøk
½ýk Lkðk Wãkuøkku {kxu fhðk{kt ykðu Au. yk ykzÃkuËkþku
AG
ÃkuxÙkufìr{fÕMk íkhefu yku¤¾kÞ Au. Ã÷kÂMxfLkku rððufneLk
WÃkÞkuøk «Ëq»ký Vu÷kðu Au.
ðzkuËhk{kt ÃkuxÙkufìr{fÕMk WãkuøkLkwt rðþk¤ Mktfw÷ ykðu÷wt Au su
IN
‘EÂLzÞLk ÃkuxÙkur÷Þ{ fkìÃkkuohuþLk r÷r{xuz’ (IPCL)Lkk Lkk{u òýeíkwt
Au. IPCLLke MÚkkÃkLkk 22{e {k[o, 1969{kt ÚkE níke. ynª
{wÏÞíðu Ãkkur÷ÞuMxh, ÞkLko, rV÷k{uLx ÞkLko íkÚkk LkkÞ÷kìLk
DH
rV÷k{uLx ÞkLko WíÃkLLk fhðk{kt ykðu Au. WÃkhktík LkuÃÚkk{ktÚke
øku÷kuMkeLk, nkEMÃkez zeÍ÷ y™u f]rºk{ hMkkÞýku ðøkuhuLkwt
WíÃkkËLk fhðk{kt ykðu Au.
AN
htøk-hMkkÞý y™u ËðkWãkuøk :
rðrðÄ hMkkÞýku, yu{kurLkÞk, Mkkuzk yìþ, yuÂLxçkkÞkurxõMk,
fkuÂMxf Mkkuzk, ÃkuxÙkuhMkkÞý, Ãkkur÷{h ðøkuhu ÃkËkÚkkuoLkwt wíÃkkËLk
htøk-hMkkÞý y™u ËðkWãkuøk ytíkøkoík ÚkkÞ Au. øktÄfLkku íkuòçk
,G
y™u Mkkuzk yìþ çkkhu hMkkÞýku Au. øktÄfLkku íkuòçk, Mkkuzk
yìþ y™u fkìÂMxf MkkuzkLkwt WíÃkkËLk fhíkô fkh¾kLkkt {wtçkE,
[uÒkkE, íkwíkefkuheLk, ðkhkýMke y™u rËÕ÷e{kt Au. yk WÃkhktík
MY
økwshkík{kt y{ËkðkË, Äúktøk½úk, ÃkkuhçktËh, ðuhkð¤, yíkw÷
(ð÷Mkkz), ytf÷uïh, ðzkuËhk y™u {eXkÃkwh{kt Ãký yk
hMkkÞýku çkLkkððkLkkt fkh¾kLkkt Au.
hkMkkÞrýf ¾kíkh :
yksu hkMkkÞrýf ¾kíkhkuLkku WÃkÞkuøk ðÄíkku òÞ Au. íkuLke
{ktøkLku ÃknkU[e ð¤ðk ykÃkýk Ëuþ{kt ykþhu 70 fkh¾kLkkt
hkMkkÞrýf ¾kíkh WíÃkLLk fhu Au. VŠx÷kEÍh fkìÃkkuohuþLk
ykìV EÂLzÞk r÷r{xuz (FCIL) îkhk ®MkËhe{kt hkMkkÞrýf
¾kíkhLkwt fkh¾kLkwt MÚkÃkkÞwt níkwt. yksu FCIL îkhk Mkt[kr÷ík
yLÞ yuf{ku {wtçkE, økkuh¾Ãkwh, ËwøkkoÃkwh, íkkÕ[uh y™u nÂÕËÞk{kt
ykðu÷kt Au. Mknfkhe ûkuºku EÂLzÞLk Vk{oMko VŠx÷kEÍh fku-
ykìÃkhurxð r÷r{xuz (IFFCO - EVfku) îkhk yu{kurLkÞk y™u
ÞwrhÞk ¾kíkhLkwt WíÃkkËLk fhðk{kt ykðu Au. yk {kxuLkkt fkh¾kLkkt
f÷ku÷, ftz÷k, Vw÷Ãkwh y™u yuykuL÷k{kt ykðu÷kt Au.
økwshkík{kt Mkwhík ¾kíku f]»k¼khíke fku-ykìÃkhurxð r÷r{xuz
(KRIBHCO) r¢¼fku îkhk Mkwhík ÃkkMku nShk{kt økìMk-ykÄkrhík
Ã÷kLx fkÞohík Au. ðzkuËhk{kt økwshkík Mxux VŠx÷kEÍh ftÃkLke
(GSFC) y™u ¼Y[{kt økw shkík Lk{oËk VŠx÷kEÍh ft ÃkLke
(GNFC) ¾kíkhLkwt {kuxk ÃkkÞu WíÃkkËLk fhu Au. rðrðÄ «fkhLkkt
hMkkÞýkuLkku WÃkÞkuøk ½ýk çkÄk Wãkuøkku{kt ÚkkÞ Au. ykhe
htøk-hMkkÞýLkk WãkuøkLkwt ½ýwt {n¥ð Au. ¼khíkLke fw÷ rLkfkMk{kt
hkMkkÞrýf rLkfkMkLkku 12% Vk¤ku Au.
EsLkuhe Wãkuøk :
fkuE Ãký Wãkuøk{kt rðrðÄ «fkhLkkt ÞtºkkuLkku WÃkÞkuøk ÚkkÞ Au.
ykÚke Þtºkku y™u íkuLkk rðrðÄ ¼køkkuLkwt WíÃkkËLk fhíkk EsLkuhe
WãkuøkLkwt ½ýwt {n¥ð Au. ykÍkËe«krÃík ÃkAeLkkt ð»kkuo{kt ¼khík{kt
EsLkuhe WãkuøkLkku LkkUÄÃkkºk-rðfkMk ÚkÞku Au. E.Mk. 1958{kt
hkt[e ¾kíku nuðe yuÂLsrLkÞ®høk fkìÃkkuohuþLkLke MÚkkÃkLkk ÚkE
51
íÞkhÚke ykÃkýk Ëuþ{kt EsLkuhe WãkuøkLke þYykík ÚkE. yksu
yk Wãkuøk rðþk¤fkÞ ÞtºkkuÚke {ktzeLku íkuLkk LkkLkk LkkLkk rðrðÄ
¼køkkuLkwt WíÃkkËLk fhu Au. ¼khu EsLkuhe WãkuøkkuLke MÚkkÃkLkk
{kxu ykÃkýu yLÞ ËuþkuLkku MknÞkuøk ÷eÄku Au.
rðþk¾kÃkèLkB{kt hkMkkÞrýf ¾kíkhku y™u ÃkuxÙku-hMkkÞýLku ÷økíkkt
rðþk¤ Þtºkku çkLkkððk{kt ykðu Au. ¢uLkLkkt Ãkku÷kËLkkt çkeçkkt,
xÙkLMkr{þLk xkðMko ðøkuhu ¼khu EsLkuhe WíÃkkËLkku íÞktLkkt Au.
ËwøkkoÃkwh{kt ¾Lkes ¾kuËfk{ fhðk {kxu sYhe yuðkt ÞtºkkuLkwt
WíÃkkËLk fhðk{kt ykðu Au. fkÃkz, ¾ktz, rMk{uLx, fkøk¤,
hMkkÞýku, yki»krÄyku ðøkuhuLkk WíÃkkËLk {kxuLkkt sYhe Þtºkku
{wtçkE{kt çkLku Au.
rnLËwMíkkLk {þeLk xwÕMk (HMT) {kuxe MktÏÞk{kt LkkLkkt-{kuxkt
ÞtºkkuLkwt WíÃkkËLk fhu Au. ykLkt yuf{ku fkh¾kLkkt ©eLkøkh,
çkìtø÷kuh, ®Ãkòuh (nrhÞkýk), niËhkçkkË y™u f÷{MMkuhe
(fuh¤){kt ykðu÷kt Au. ¼khu rðãwíkÞtºkkuLkwt WíÃkkËLk ¼kuÃkk÷,
AN
niËhkçkkË, çkìtø÷kuh, ÍktMke ðøkuhu MÚk¤kuLkkt fkh¾kLkkt{kt ÚkkÞ
Au. YÃkLkkhkÞýÃkwh{kt rnLËwMíkkLk fìçkÕMk ÷r{xuz rðrðÄ
«fkhLkk rðãwíkðknf íkkh y™u Ã÷kÂMxfLkk íkkh ðøkuhu {kxuLkkt
ÞtºkkuLkwt WíÃkkËLk fhu Au.
fkøk¤ Wãkuøk :
,G
fkøk¤ Wãkuøk yu ½ýwt {n¥ð Ähkðíkku Wãkuøk Au. Ëuþ{kt
MY
fkøk¤Lke «Úk{ r{÷ Mkehk{Ãkwh (Ãkrù{ çktøkk¤k) ¾kíku 1812{kt
MÚkÃkkE níke. 1816{kt [uLLkkE ({ÿkMk) LkSf fkøk¤Lkwt
fkh¾kLkwt þY ÚkÞwt níkwt. ¢{þ: ÷¾Lkki y™u xexk½h{kt fkøk¤Lkkt
fkh¾kLkkt þY ÚkÞkt. fkøk¤ WãkuøkLkku ðÄw rðfkMk Ãkrù{e
DE
çktøkk¤k, yktÄú«Ëuþ, ykurhMMkk, {nkhk»xÙ, fýkoxf íkÚkk
{æÞ«Ëu þLkkt hkßÞku{kt ÚkÞku Au. rçknkh, økwshkík y™u
Lkkøkk÷ìLz{kt Ãký fkøk¤Lkwt Úkkuzk «{ký{kt WíÃkkËLk ÚkkÞ Au.
A
ðÃkhkÞu÷ku fkøk¤, çkøkkMk (þuhzeLkk fq[k), ðktMk, þý, ½ô
y™u [ku¾kLke fwþfe fkøk¤ WãkuøkLkku fk[ku {k÷ Au. íku{ktÚke
AC
Mkk{kLÞ ðÃkhkþ {kxuLkk fkøk¤Lke rðrðÄ òíkku çkLkkððk{kt
ykðu Au. W¥k{ «fkhLkk fkøk¤ {kxu Ãkku[wt ÷kfzwt {n¥ðLkku
fk[ku {k÷ Au, su ¼khík{kt rn{k÷ÞLkk Ÿ[k Zku¤kðku ÃkhÚke
{¤u Au. òufu íkuLku fkøk¤Lke r{÷ku MkwÄe Mknu÷kEÚke ÃknkU[kze
D
þfkíkwt LkÚke. ykÚke yksuÞ ykÃkýu W¥k{ «fkhLkk fkøk¤Lke
(4)
ÃkhËuþÚke ykÞkík fheyu Aeyu. Mkk{kLÞ ðÃkhkþLkk fkøk¤Lkk
N
WíÃkkËLk{kt ykÃkýu Mðkð÷tçke çkLÞk Aeyu.
NA
¾ktz Wãkuøk :
¾ktz Wãkuøk {kxu þuhze fk[ku {k÷ Au. ¼khík{kt þuhzeLkwt
WíÃkkËLk MkkÁt ÚkkÞ Au. þuhzeLkk hMk{ktÚke {wÏÞíðu ¾ktz,
¾ktzMkhe y™u økku¤ çkLku Au. þuhzeLkk ÃkkfLke ÷ýýe fÞko
KA
ÃkAe íkuLku íkhík s fkh¾kLkkt{kt {kuf÷ðk{kt ykðu Au. þuhzeLke
÷ýýe ÃkAe íkuLku ðÄw Mk{Þ hk¾e {qfðkÚke íku{ktLkku hMk MkwfkE
òÞ Au. ykÚke ¾ktzLkkt fkh¾kLkkt þuhze Ãkfðíkk «ËuþLke
VE
LkSf nkuÞ Au. ¾ktz Wãkuøk þuhzeLke ÷ýýeLke Éíkw Ëhr{ÞkLk
(ykìõxkuçkhÚke yur«÷) s [k÷w nkuÞ Au.
¼khík{kt ¾ktzLkwt Mkki«Úk{ fkh¾kLkwt fkuEBçkíkwh{kt þY ÚkÞwt níkwt.
VI
AuÕ÷k [kh ËkÞfk Ëhr{ÞkLk ¼khík{kt ¾ktzLkkt fkh¾kLkkt{kt
½ýku ðÄkhku ÚkÞku Au. yksu Ëuþ{kt Mknfkhe Äkuhýu ¾ktzLkkt
½ýkt fkh¾kLkkt fkÞohík Au. ¼khík{kt W¥kh«Ëuþ rçknkh,
yktÄú«Ëuþ, økwshkík, {nkhk»xÙ y™u fýkoxf ¾ktz WãkuøkLkkt
AR
{wÏÞ WíÃkkËf hkßÞku Au. W¥kh«Ëuþ{kt MknhkLkÃkwh, þk{÷e,
{kuxLkk, ÷fMkh, çkkøkÃkík, økkuh¾Ãkwh, ViÍkçkkË {n¥ðLkkt fuLÿku
Au. rçknkh{kt [tÃkkhý, {ÄwçkLke y™u MkËh¼tøkk ¾ktz WãkuøkLkkt
AG
fuLÿku Au. yktÄú«Ëuþ{kt rðþk¾kÃkèLk{T, ©efkfw÷{T íkÚkk
yLktíkÃkwh{kt yk Wãkuøk rðfMÞku Au. {nkhk»xÙ{kt y{nËLkøkh,
fkuÕnkÃkwh, Mkíkkhk {wÏÞ fuLÿku Au. fýkoxf{kt çku÷økktð yk
IN
Wãkuøk rðfMÞku Au. økwshkík{kt Mkwhík, çkkhzku÷e, [÷Úkký,
MkkÞý, {hku÷e íkÚkk ð÷Mkkz ðøkuhu ¾ktz WãkuøkLkkt {n¥ðLkkt
fuLÿku Au.
DH
WãkuøkkuLkwt yktíkh{k¤¾wt y™u íkuLkku rðfkMk :
¼khíkLkk WãkuøkkuLkwt ðøkeofhý íkuLke {kr÷feLke árüyu Ãký
fhðk{kt ykðu Au íku Lke[u «{kýu Au :
(1) MkhfkhLke {kr÷feLkk fu ònuh ûkuºkLkk Wãkuøkku :
su Wãkuøkku MkhfkhLke {kr÷fe y™u MkhfkhLkk Mkt[k÷Lk
nuX¤ nkuÞ íku ònuh ûkuºkLkk Wãkuøkku Au.
(2) ¾kLkøke {kr÷feLkk fu ¾kLkøke ûkuºkLkk Wãkuøkku :
su Wãkurøkf yuf{kuLke {kr÷fe y™u Mkt[k÷Lk ¾kLkøke
nkuÞ Au íkuðk yuf{ku ¾kLkøke {kr÷feLkk fu ¾kLkøke ûkuºkLkk
Wãkuøkku fnuðkÞ Au. yk «fkhLkk WãkuøkkuLkwt Mkt[k÷Lk
ÔÞÂõíkøkík {kr÷fe, ¼køkeËkhe, MktÞwõík {qze ftÃkLkeLkk
Äkuhýu ÚkkÞ Au. yk ûkuºkLkk Wãkuøkku{kt LkkLkk y™u {kuxk
ÃkkÞkLkk ykiãkurøkf yuf{kuLkku Mk{kðuþ íkkÞ Au.
(3) MktÞwõík ûkuºkLkk Wãkuøkku :
ònuh ûkuºkLkk WãkuøkkuLke fux÷ef {ÞkoËkyku nkuÞ Au. yk{kt
{wÏÞíðu rçkLkfkÞoËûkíkk y™u fk{[kuhe òuðk {¤u Au.
ykLku rLkÞtrºkík fhðk - ytfwrþík fhðk íkÚkk sYhe {qze
yufºk fhðk y™u ¾kLkøke ûkuºkkuLkk rLk»ýkíkkuLke {ËË
÷uðkLkk nuíkwÚke ònuh y™u ¾kLkøke ûkuºkLke MktÞwõík {kr÷feLkk
Wãkuøkku Ãký MÚkkÃkðk{kt ykÔÞk Au. òuufu MktÞwõík ûkuºkLkk
Wãkuøkku Ãkh MkhfkhLkwt ðÄw ð[oMð hnu Au.
Mknfkhe ûkuºkLkk Wãkuøkku :
Ëuþ{kt ½ýe ÔÞÂõíkyku ykŠÚkf árüyu Mkûk{ nkuíke LkÚke.
íkuyku ÔÞÂõíkøkík heíku Wãkuøk þY fhe þfu íkuðe ÂMÚkrík{kt
nkuíke LkÚke. ykÚke íkuyku hk»xÙLkk ykiãkurøkf rðfkMk{kt
Vk¤ku ykÃke þfíke LkÚke. ykÚke ykÃk{k Ëuþ{kt Mknfkhe
Äkuhýu ½ýk LkkLkk{kuxk Wãkuøkku þY ÚkÞk Au. ykðk
Wãkuøkku Mknfkhe ûkuºkLkk Wãkuøkku Au. Ëk.ík., ËqÄLke
zuheyku, ¾ktzLkkt fkh¾kLkkt, ¾kãíku÷ ðøkuhu Wãkuøkku
Mknfkhe Äkuhýu [k÷u Au.
Wãkuøkku yu hk»xÙLkk ykŠÚkf rðfkMkLke [kðe Au. ¾uíke y™u
Wãkuøk yu ykÃkýk ËuþLke çku {n¥ðLke ykŠÚkf «ð]r¥kyku Au.
¼khík AuÕ÷k ºký-[kh ËkÞfkÚke ykiãkurøkf árüyu rðfrMkík
hk»xÙ çkLke hÌkwt Au. yk hk»xÙLke ¼krð Mk÷k{íke {kxu þw¼
ykþk Au.
52
y{ËkðkË y™u ykuMkkfkLkku fkÃkz Wãkuøk-íkw÷Lkkí{f
yÇÞkMk :
fkÃkz Wãkuøk ½ýku «k[eLk Wãkuøk Au. ykiãkurøkf ¢ktrík ÃkAe
fkÃkz WãkuøkLkku ðÄw ÍzÃkÚke rðfkMk ÚkÞku Au. fkÃkzLke Mkki«Úk{
r{÷ Þw.fu. {kt ÷UfuþÞkh þnuh{kt þY ÚkE níke. MkwíkhkW
fkÃkz Wãkuøk{kt [eLk ËuþLkwt MÚkkLk {ku¾hu Au. ¼khík{kt ykÃkýk
økwshkík hkßÞLkwt y{ËkðkË þnuh ™u sÃkkLkLkwt ykuMkkfk þnuh
Ãký fkÃkz WãkuøkLkkt rðï{kt {n¥ðLkkt fuLÿku Au. ykÃkýu yk
çku þnuhkuLkk fkÃkz Wãkuøk rðþu fux÷ef {n¥ðLke ðeøkíkkuLkku
yÇÞkMk fheþwt.
y{ËkðkËLkku fkÃkz Wãkuøk :
økw s hkíkLkk fkÃkz Wãku ø kLkk sLkf íkhefu hkðçknkËw h
hýAkuz÷k÷ Akuxk÷k÷Lkwt Lkk{ òýeíkwt Au. íku{ýu y{ËkðkË{kt
E.Mk. 1859{kt þnuhLke «Úk{ fkÃkz r{÷Lkku ÃkkÞku LkkÏÞku
níkku. yuf Mk{Þu økwshkík{kt fkÃkzLke 119 r{÷ku níke. íku{ktÚke
67 sux÷e r{÷ku íkku y{ËkðkË{kt s níke. y{ËkðkË{kt fkÃkz
Wãkuøk {kuxk ÃkkÞu rðfkMk ÃkkBÞku nkuðkÚke y{ËkðkË ¼khíkLkwt
{kL[uMxh fnuðkíkwt níkwt.
y{ËkðkË{kt fkÃkz WãkuøkLkk rðfkMk{kt ½ýkt Ãkrhçk¤kuyu ¼køk
¼sÔÞku Au. fÃkkMkLkk WíÃkkËLk{kt økwshkík ¼khík{kt «Úk{ MÚkkLku
Au. ykÚke fkÃkz Wãkuøk {kxu sYhe fk[ku {k÷ Mkh¤íkkÚke {¤u
Au. y{ËkðkË Mkkçkh{íke LkËeLku rfLkkhu Au. ykÚke sYhe
Ãkkýe {¤e hnu Au. Mkkçkh{íke y™u ÄwðkhýLkkt rðãwík{Úkfku
DE
rðãwíkLke sYrhÞkík Ãkqhe Ãkkzu Au. ynª Ãknu÷kt íkku MkMíke
yLkwfq¤íkkyku Au. yk þnuh hu÷ðu, Mkzf yLku nðkE {køkkuoÚke
Ëuþ y™u ËwrLkÞkLkk rðrðÄ ¼køkku MkkÚku òuzkÞu÷wt Au.
A
1891{kt y{ËkðkË{kt ‘r{÷ {kr÷f {tz¤’Lke MÚkkÃkLkk ÚkE
níke. yk {tz¤u fkÃkz WãkuøkLkkt rníkkuLkwt hûký fhðkLkk
AC
«ÞkMkku fÞko níkk. ykÚke fkÃkz WãkuøkLkk rðfkMk{kt ¾qçk
økrík ykðe. y{ËkðkË{kt íkiÞkh Úkíkk MkwíkhkW fkÃkzLke {ktøk
Ëuþ y™u íkwrLkÞkLkk çkòhku{kt hnuíke. y{ËkðkËLkwt {Mfíke
fkÃkzçkòhLkwt {nksLk MkkiÚke {kuxwt yLku ÔÞðÂMÚkík {tz¤ Au.
D
fkÃkz WãkuøkLke xufTLkku÷kìS MktþkuÄLk {kxu E.Mk. 1947{kt
y{ËkðkË{kt yxehk (ATIRA - Ahmedabad Textile
N
Industrial Association) Lkk{Lke Mkt M Úkk MÚkkÃkðk{kt ykðe
níke. Mðkíkt º Þ«kró ÃkAe økw s hkík MkhfkhLke WËkh
NA
fkÃkzLkeríkLku Ãkrhýk{u y{ËkðkË{kt fkÃkz Wãku øk ¾qç k
rðfkMk ÃkkBÞku.
þYykík{kt fkÃkz Wãkuøk {kxuLke sYhe ÞtºkMkk{økúe ÃkhËuþÚke
KA
ykÞkík fhkíke níke. Ãkhtíkw ÃkAeÚke íkku ykÃkýk Ëuþ{kt s
Þtº kMkk{økú eLkw t WíÃkkËLk fhíkkt yu f {ku Lkku rðfkMk ÚkÞku .
økwshkíkeykuLke MkknrMkf ÔÞkÃkkhe ð]r¥k y™u r{÷{kr÷fku y™u
fk{Ëkhku ðå[uLkk Mkw{u¤¼Þko MktçktÄkuLkku Ãký fkÃkz WãkuøkLkk
VE
rðfkMk{kt {kuxku Vk¤ku Au. AuÕ÷k çku ËkÞfkÚke y{ËkðkËLkk
fkÃkz Wãkuøk {kxu {w~fu÷e Q¼e ÚkE Au. r{÷kuLke ºkkfku y™u
Mkk¤ku ½ýe sqLke ÚkE økE Au. fÚk¤u÷e ykŠÚkf ÃkrhÂMÚkríkLku
VI
fkhýu Lkðe ÞtºkMkk{økúe ¾heËðkLke WãkuøkÃkríkyku ÃkkMku ykŠÚkf
ûk{íkk hne LkÚke. ðíko{kLk Mk{Þ{kt yLÞ ½ýk Wãkuøkku rðfkMk
ÃkkBÞk Au. ykLke fkÃkz Wãkuøk Ãkh rðÃkheík yMkh ÚkE Au.
yksu fkÃkz Wãkuøk{kt yLÞ fkÃkz WãkuøkkuLke Mkh¾k{ýeyu
AR
½ýwt ykuAwt ð¤íkh {¤u Au. nk÷{kt fkÃkz WãkuøkLke ½ýe r{÷ku
çktÄ Ãkze økE Au. Ãkrhýk{u r{÷Lkk fk{Ëkhku y™u {sqhku ykŠÚkf
{w ~ fu ÷ eyku yLkw ¼ ðe hÌkk Au . fkÃkz Wãku ø kLkk Mkíkík
AG
ykÄwrLkfefhý Ãkhíðu ÷ûÞ Lkrn yÃkkíkkt yksu yk Wãkuøk
Ãkh ½ýe {kXe yMkh ÚkE Au.
ykuMkkfkLkku fkÃkz Wãkuøk :
IN
ykuMkkfk sÃkkLkLkwt «k[eLk Lkøkh Au. yk þnuh ËuþLkwt çkeò
¢{Lkw t {kuxwt þnuh Au . sÃkkLk {wÏÞ [kh xkÃkwy kuLkku Ëuþ Au
: nku ¬kEzku, nkuLþw, rþfkufw y™u õÞqþw . ykuMkkfk yu
DH
Ërûký nku Lþw xkÃkw Lkk yku M kkfk «kt í kLkw t ÃkkxLkøkh Au .
ykuMkkfk{kt fkÃkz WãkuøkLkku {kuxk ÃkkÞu rðfkMk ÚkÞku Au.
íkuÚke íku ‘sÃkkLkLkwt {kL[uMxh’ fnuðkÞ Au.
AN
nkuLþw xkÃkw Lke s{eLk ÷kðkLke çkLku÷ e Au. ykÚke yk xkÃkw
rðMíkkh{kt fÃkkMk Ãkw»f¤ «{ký{kt Ãkkfu Au. ykuM kkfkLke
fkÃkzLke r{÷kuLku òu Eíkk fk[k {k÷ íkhefu ÷kt çkk íkkhðk¤k
fÃkkMkLke ykÞkík fhðk{kt ykðu Au . yku M kkfk LkSf
,G
rðþk¤fkÞ s¤rðãw í k {Úkfku Au . ykÚke yk þnu hLke
fkÃkzLke r{÷ku Lku Mkt[ k÷LkþÂõík ¾qçk s MkMíke {¤e hnu
Au. ynª MkknrMkf ÔÞkÃkkhe ð]r¥kðk¤k Wãku økÃkríkyku Au.
MY
íkuyku fkÃkz Wãkuøk{kt ðÄw Lku ðÄw {q ze hkufu Au. yku Mkkfk
çktËh Au. ykÚke ynªLke ykçkkunðk ¼usðk¤e Au. ¼usðk¤e
ykçkkunðk fkÃkz Wãkuøk {kxu ¾qç k yLkwfq ¤ Au. yku Mkkfk
sÃkkLkLkwt MkkiÚke {ku xwt Lkkýkt-fuLÿ Au . íku Ëu þLkwt {n¥ðLkwt
hu÷ðu stfþLk Au. ynªLke ¼qr{økík hu÷÷kELk rðïrðÏÞkík
Au. þnuhLke W¥khu Exk{e yu ykt íkhhk»xÙ eÞ rð{kLk{Úkf
Au. ykuMkkfk Mk{k[kh-{kæÞ{kuLkwt yktíkhhk»xÙeÞ fuLÿ Au.
sÃkkLkLke Mkhfkh yk WãkuøkLku ½ýwt «kuíMkknLk ykÃku Au.
yk WãkuøkLkk rðfkMk y™u MktþkuÄLk {kxu Mkhfkh ðÄw Lkkýkt
Vk¤ðu Au. sÃkkLkLkwt Mkðo«Úk{ ‘yuõMÃkku rðïËþoLk’ - Expo-
70 ykuMkkfk Lkøkh{kt ykÞkursík ÚkÞwt níkwt. íku{kt fkÃkz
Wãkuø k rðþu ½ýe {krníke hsq ÚkE níke.
xqtf{kt, ykuM kkfk{kt fkÃkz Wãkuøk {kxu yLkwfq ¤ ykçkku nðk,
ykuA e ¾[ko ¤ rðãw í kþÂõík, ÃkrhðnLkLke ©u c fûkkLke
MkwrðÄkyku, MkMíke y™u fkÞoûk{ {sqhe, yÂøLk yurþÞkLkwt
rðþk¤ çkòh y™u fÃkkMkLke ykÞkík {kxu çkt Ë hku L ke
MkøkðzLku fkhýu ykuMkkfk{kt fkÃkz Wãkuøk {ku xu ÃkkÞu rðfkMk
ÃkkBÞku Au. sÃkkLk fkÃkz Wãku øk {kxu ÷ktçkk íkkhLke ykÞkík
fhu Au.
AuÕ÷kt fux÷ktf ð»kkuoÚke ÷kufku rMkLÚkurxf ÞkLko íkhV ykf»kkoÞk
Au. 1967Úke sÃkkLk{kt rMkLÚkurxf ÞkLko çkLkðk ÷køÞwt Au.
÷kuf kuLkku MkwíkhkW fkÃkz y™u fÃkzkt «íÞuLkku WíMkkn {tË
Ãkzâku Au. ð¤e, íÞkt íkiÞkh ð†Wãkuøk Ãký {kuxk ÃkkÞu
rðfMÞku Au. yLku íkuLke rLkfkMk fhu Au. yk çkÄkt fkhýkuLku
÷eÄu ykuMkkfkLkk fkÃkz WãkuøkLkku rðfkMk {tË Ãkzâku Au.
òufu fkÃkzLke r{÷kuLkk {kr÷fkuy u ½ýk xuf TrLkf÷ MkwÄkhk
fÞko Au. yLku ykÄwrLkf rzÍkELkLke Mkk¤ Ëk¾÷ fhe Au.
yk{ Aíkkt, nk÷{kt íkku yk WãkuøkLkk ÃkwLk:rðfkMk {kxu ¾kMk
þõÞíkk sýkíke LkÚke.
53
s{þuËÃkwh y™u zuxÙkuExLkku ÷ku¾tz y™u Ãkku÷kË Wãkuøk -
íkw÷Lkkí{f yÇÞkMk :
÷ku¾tz y™u Ãkku÷kËLkk WãkuøkLkwt ½ýwt s {n¥ð Au yu ík{u òýku
Aku. xktfýe y™u MkkuÞÚke {ktzeLku rðþk¤fkÞ Þtºkku y™u íkuLkk
rðrðÄ ¼køkku ÷ku¾tz-Ãkku÷kË{ktÚke çkLku Au. ¼khíkLkk Íkh¾tz
hkßÞ{kt ykðu÷w s{þuËÃkwh ÷ku¾tz - Ãkku÷kË Wãkuøk {kxu
søk«rMkØ þnuh Au. xkxkLkøkh íkhefu òýeíkk yk þnuh{kt
‘xkxk ykÞLko yìLz Mxe÷ ftÃkLke (TISCO-rxMfku)’ îkhk
Ãkku÷kËLkku Wãkuøk þY ÚkÞku. s{þuËS xkxkLke ÞkËe{kt 1919{kt
sqLkk økk{ Mkkf[eLkwt Lkðwt Lkk{ s{þuËÃkwh hk¾ðk{kt ykÔÞwt.
¼khík{kt Ãkku÷kË WãkuøkLkk rÃkíkk íkhefu s{þuËS xkxkLkwt Lkk{
{ku¾hu Au.
rxMfkuLkk fkh¾kLkk {kxu ®Mkøk¼q{ LkSfLke fkun÷Lk íkÚkk
Lkkuyk{wLzLke ¾kýku{ktÚke fk[wt ÷ku¾tz hu÷{køko îkhk ÷kððk{kt
ykðu Au. Wãkuøk {kxu sYhe fku÷Mkku hkýeøkts y™u ÍrhÞkLke
AN
¾kýku{ktÚke ÷kððk{kt ykðu Au. Ãkkzkuþ{kt ykurhMMkk hkßÞ Au.
íÞktÚke çkkuLkkE, fuykuLòh y™u øktøkkÃkwh ûkuºkku{ktÚke {ìtøkuLkeÍ
yLku [qLkkLkk ÃkÚÚkh {tøkkððk{kt ykðu Au. s{þuËÃkwh Mkwðýohu¾k
y™u ¾hfkE LkËeLkk Mktøk{MÚkkLku ykðu÷wt Au. ykÚke Wãkuøk
{kxu sYhe íkkswt Ãkkýe {¤e hnu Au. yk Wãkuøk {kxu Ëuþ{kt
,G ÷ku¾tz - Ãkku÷kËLkku Wãkuøk ¾qçk rðfMÞku Au. zuxÙkuEx{kt ÷ku¾tz
rðþk¤ çkòh «kÃÞ Au. ykðe yLkwfq¤íkkLku fkhýu s{þuËÃkwh
÷ku¾tz-Ãkku÷kË WãkuøkLkwt yrík {n¥ðLkwt yLku ÏÞkrík«kó Lkøkh
MY
çkLÞwt Au. ÷ku¾tzLkkt Ãkíkhkt, hu÷ðuLkkt M÷eÃkMko yLku Ãkkxk, ðkÞh,
Mkr¤Þk, ¾uí keLkkt Þt ºkku- yku [khku y™u hu÷ðu yu ÂLsLkLkwt
fkh¾kLkk{kt WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. yk WÃkhktík Ãký ynª ÞtºkMkk{økúe,
DE
MkkEf÷ íku{s çkeò Þktrºkf WãkuøkkuLkku rðfkMk ÚkÞku Au.
s{þuËÃkwh ËuþLkk yLÞ ¼køkku MkkÚku Ãkkfe Mkzfku, hu÷{køko
y™u nðkE{køkoÚke òuzkÞu÷wt Au. ÷ku¾tzLke þwØ Äkíkw yux÷u fu
‘rÃkøk ykÞLko’ yk fuLÿLkwt {wÏÞ WíÃkkËLk Au. ynª rðrðÄ
A
ðMíkwykuLkwt WíÃkkËLk fhíkk yuf{ku Au. íku{kt xkxk yuÂLsÞrLkÞ®høk
AC
yìLz ÷kufku{kurxð ftÃkLke (TELCO) ¼khíkLkwt ¾kLkøke ûkuºkLkwt
{kuxk{kt {kuxwt ¾kh¾kLkwt Au.
¼khík{kt hkWhfu÷k, r¼÷kE, ËwøkkoÃkwh, çkkufkhku y™u ¼ÿkðíke
ðøkuhu Ãký ÷ku¾tz - Ãkku÷kË WãkuøkLkkt {n¥ðLkkt fuLÿku Au.
D
N
NA
——×——×——×——————×——×——×——
KA
VE
VI
rðï{kt zuxÙkuEx, rþfkøkku (Þw.yuMk.), {kuMfku y™u ÷urLkLkøkúkz
(hrþÞLk VuzhuþLk) ðøkuhu ÷ku¾tz - Ãkku÷kËLkkt {wÏÞ fuLÿku Au.
Þw.yuMk.Lkk r{rþøkLk Mxux{kt ykðu÷wt zuxÙkuEx þnuh {kuxhkuLkk
AR
WíÃkkËLk {kxu rðï«rMkØ Au. ykÚke zuxÙkuEx yu {kuxhkuLke
hksÄkLke fnuðkÞ Au. ynª xÙf çkLkkððkLkku Wãkuøk Ãký rðfMÞku
Au. zuxÙkuEx nuLkúe VkìzoLkwt ðíkLk Au. íkuÚke Vkìzo ftÃkLke {kuxhkuLkk
AG
WíÃkkËLk{kt rðï{kt «Úk{ ÃktÂõík{kt MÚkkLk Ähkðu Au. s{þuËÃkwh{kt
÷ku¾tz-Ãkku÷kËLkk WãkuøkLkk rðfkMk {kxu su yLkwfq¤íkkyku Au
íku yLkwfq¤íkk zuxÙkuEx{kt Ãký Au. zuxÙkuEx LkËeLkk rfLkkhu ykðu÷wt
IN
yk þnuh MkkiÚke {kuxwt yktíkrhf çktËh Au. Þw.yuMk.Lkkt ykiãkurøkf
y™u ÔÞkÃkkhe fuLÿku MkkÚku ÃkrhðnLk y™u MktËuþkÔÞðnkhÚke
òuzkÞu÷wt Au. ynª {uMkkçkeLkeLke ¾ký{ktÚke fk[wt ÷ku¾tz {¤u
DH
Au. yk WÃkhktík MkwrÃkrhÞh MkhkuðhLkkt ¾Lkes ûkuºkku{ktÚke {kuxk
«{ký{kt fk[wt ÷ku¾tz {¤u Au.
zuxÙkuEzLke LkSf rþfkøkku y™u çku®LMkøkLkk ykiãkurøkf rðMíkkhku
Au. LkSfLkk rðMíkkhku{ktÚke {ìtøkuLkeÍ, zku÷ku{kEx suðe ¾Lkeòu
{¤u Au. ynª ykiãkurøkf MkknrMkfíkk, {qze y™u fwþ¤ fk{Ëkhku
{kuxe MktÏÞk{kt Au. ð¤e, xufTLkku÷kìSLkwt Míkh íkku Þw.yuMk.{kt
Ÿ[k «fkhLkwt Au s. yk çkÄkt Ãkrhçk¤kuLku fkhýu zuxÙkuEx{kt
- Ãkku÷kË, {kuxhku WÃkhktík MðÞtMk[kr÷ík ÞtºkMkk{økúe, {þeLkxqÕMk,
htøk-hMkkÞýku, íkkhLkkt Ëkuhzkt, xkÞMko, ykìrVMk {þeLkhe,
{kuxhLku ÷økíke Mkk{økúe y™u ¾uíkeLkkt Þtºkku-ykuòhkuLkwt WíÃkkËLk
fhíkk ½ýk yuf{ku Au.
s{þuËÃkwh MkwÞkursík Lkøkh Au. þnuh{kt WãkLkku, rþûkýMktMÚkkyku
y™u Mkkhk hMíkkyku Au zuxÙkuEx{kt Ãký MkwtËh çkkøkçkøke[k,
rþûkýMktMÚkkyku, Wãkuøk MkkÚku Mktf¤kÞu÷kt MktþkuÄLk fuLÿku Au.
ynª ¾qçk s Ãknku¤k hks{køkkuo, økøkLk[wtçke E{khíkku Au. yk
þnuh{kt ÷ku¾tz-Ãkku÷kËLku Mk{ktíkh {kuxh Wãkuøk [k÷u Au. yãíkLk
MkwrðÄk Ähkðíke, rðrðÄ «fkhLkk fË y™u h[Lkkðk¤e
{kuxhfkhLkwt zuxÙkuEx{kt Ãkw»f¤ WíÃkkËLk ÚkkÞ Au. s{þuËÃkwh
y™u rzxÙkuEx rðï{kt ÷ku¾tz - Ãkku÷kËLkk Wãkuøk {kxu «rMkØ
y™u çktLku þnuhku{kt yk WãkuøkLkk rðfkMk {kxu sYhe yLkwfq¤íkk
Au. ykÚke ÷ku¾tz - Ãkku÷kË WãkuøkLkk rðfkMkLke çkkçkík{kt yk
çktLku þnuhkuLke íkw÷Lkk fhðk{kt ykðu Au.
54
 16. {kLkð MktMkkÄLk
ykÃkýu «fhý 10{kt MktMkkÄLkkuLkk {wÏÞ çku «fkhku rðþu yÇÞkMk
fÞkuo Au : (1) fwËhíke MktMkkÄLk (2) {kLkð MktMkkÄLk. yk «fhý{kt
ykÃkýu ¼khíkLkk {kLkð MktMkkÄLk rðþu {n¥ðLke çkkçkíkkuLkku «kÚkr{f
Ãkrh[Þ {u¤ðeþwt.
{kLkð MktMkkÄLk yu fkuE Ãký ËuþLke {kuxe {qze Au. ËuþLkk rðfkMkLkku
yu {kuxku ykÄkh Au. ËuþLkku rðþk¤ rðMíkkh nkuÞ yÚkðk íkku íkuLke
ÃkkMku rðrðÄ fwËhíke MktMkkÄLkku nkuÞ yux÷k {kºkÚke ËuþLkku rðfkMk
Úkíkku LkÚke. ËuþLkk ykŠÚkf rðfkMkLkku ykÄkh ËuþLke ðMíkeLkwt fË
y™u ðMíkeLke økwýð¥kk Ãkh hnu÷ku Au. ÷kufkuLkkt MðkMÚÞ, rþûký,
fkÞofwþ¤íkkyku, {nuåAkyku ðøkuhu ËuþLke WíÃkkËõíkk{kt ðÄkhku fhu
Au. Ãkrhýk{u ËuþLkku ykŠÚkf rðfkMk ÚkkÞ Au. ËuþLke økwýð¥kkðk¤e
{kLkððMíkeLku {kLkð MktMkkÄLk fnuðk{kt ykðu Au {kLkððMíkeLku
sLkMktÏÞk íkhefu Ãký yku¤¾eyu Aeyu.
¼khíkLke ðMíke :
¼khíkLkku fw÷ rðMíkkh 32,92,054 [kuhMk rf÷ku{exh Au.
rðMíkkhLke árüyu ¼khík ËwrLkÞkLkk fw÷ rðMkkíkhku Võík 2.42%
rðMíkkh s Ähkðu Au. rðMíkkhLke árüyu ËwrLkÞk{kt ¼khík
Mkkík{k ¢{u Au. Ãkhtíkw ËwrLkÞkLke fw÷ ðMíkeLkk 16 xfkÚke ðÄw
ðMíke íku{kt ðMku Au. ykÚke ¼khík{kt ðMíkeLkwt «{ký ðÄkhu Au.
rðï{kt Ëh Mkkík {kýMku yuf ¼khíkðkMke Au. ðMíkeLke árüyu
rðï{kt [eLkLkku «Úk{ ¢{ Au y™u íÞkh ÃkAe ¼khík çkeò ¢{u
DE
Au. 2001Lke sLkøkýLkk {wsçk ¼khíkLke fw÷ ðMíke 102.70
fhkuz Au.
ðMíkeð]rØ :
A
ykÃkýk Ëuþ{kt ÍzÃke ðMíkeðÄkhku LkkUÄkÞku Au. 1921{kt fw÷
AC
ðMíke 25.1 fhkuz níke íku. 2001Lke sLkøkýLkk yLkwMkkh
102.70 fhkuz ÚkE. 1921 ÃkAeLkk «íÞuf sLkøkýLkk ð»kuo
ykÃkýk ËuþLke ðMíke{kt ðÄkhku Úkíkku hÌkku Au.
1921 y™u 1931Lkk ËkÞfk Ëhr{ÞkLk ¼khík{kt ðMíkeð]rØ
Äe{e({tË) níke. ðMíkeð]rØLkku ðkŠ»kf Ëh 1.01 xfk níkku.
D
1951 Úke ºký Ëþfk Ëhr{ÞkLk ðMíkeð]rØLkku Ëh 2.5 hÌkku
N
Au. ¼khík Mkhfkh ðMíkeðÄkhkLke Mk{MÞkÚke ®[ríkík nkuðkÚke
yuýu s «ÞkMkku fÞko íkuLku Ãkrhýk{u yksu ðMíkeð]rØLkku Ëh
NA
1.7% sux÷ku Lke[ku økÞku Au. ðMíkeð]rØ yu ðMíke{kt Úkíkku
fwËhíke ðÄkhku y™u MÚk¤ktíkhLku fkhýu Úkíkku [kuϾku ðÄkhku
Mkq[ðu Au. sL{ y™u {]íÞwLkk «{ký ðå[uLkk íkVkðíkLku fwËhíke
KA
ðÄkhku fnu Au. Ëuþ{ktÚke çknkhLkk Ëuþku{kt síkk ÷kufku y™u
çknkhLkk Ëuþku{ktÚke Ëuþ{kt ykðe ðMkíkk ÷kufku [kuϾw MÚk¤ktíkh
fnuðkÞ Au.
AuÕ÷e çku MkËe Ëhr{ÞkLk s ykÃkýk Ëuþ{kt ðMíkeðÄkhkLkku Ëh
VE
Ÿ[ku økÞku Au. íku Ãknu÷kt ðMíkeðÄkhkLkku Ëh ½ýku Lke[ku níkku.
íkuLkwt fkhý íku Mk{Þu {]íÞw Ãkk{íkk níkk. Ëw»fk¤Lkkt ð»kkuo{kt
¼q¾{hk fhíkkt Ãký ðÄw {kýMkku yÃkqhíkk Ãkku»kýLku fkhýu
VI
{híkk níkk. ð¤e, íku Mk{Þu íkçkeçke MkwrðÄkyku y™u ÃkrhðnLkLke
MkwrðÄk Ãký ykuAe níke. ykÚke çkk¤{]íÞw y™u Mkøk¼ko {rn÷kLkkt
{]íÞwLkwt «{ký ðÄw níkwt. yk{, {]íÞwËh ðÄkhu Ÿ[ku nkuðkÚke
AR
ðMíkeLkk ðÄkhkLkku «&™ WËT¼ðíkku Lkrn.
yksu ÃkrhÂMÚkrík çkË÷kE Au. íkçkeçke MkwrðÄkyku{kt ðÄkhku
AG
ÚkÞku Au. {kuxk ¼køkLkk Sð÷uý [uÃke hkuøkku fkçkq{kt ÷E þfkÞ
Au. ÍzÃke ÃkrhðnLkLke MkwrðÄk{kt Ãký Mkkhe «økrík MkkÄe þfkE
Au. hk»xÙeÞ y™u yktíkhhk»xÙeÞ MíkhuÚke fwËhíke ykÃkr¥k Mk{Þu
IN
íkçkeçke íku{s yLÞ MknkÞ íkkífkr÷f {¤e þfu Au. Ãkrhýk{u
{]íÞwËh{kt Mkkhku ½xkzku LkkUÄkÞku Au. {kýMkLke ykÞw»Þ -
{ÞkoËk Ãký ðÄe Au. 1920{kt ykÞw»Þ-{ÞkoËk {kºk 20 ð»koLke
DH
níke íku yksu 62 ð»ko sux÷e ÚkE Au. yk{ Aíkkt, fux÷ktf
fkhýkuMkh nS sL{Ëh{kt LkkUÄÃkkºk ½xkzku ÚkÞku LkÚke. Ëuþ{kt
rLkhûkhkuLkwt «{ký ðÄw Au. íkuyku{kt yuftËhu ytÄ©Øk ðÄw
AN
òuðk {¤u Au íkuyku Mkk{krsf {kLÞíkkyku y™u YrZykuLku s÷Ëe
Akuze þfíkkt LkÚke. íkuyku ‘LkkLkk fwxwtçk’Lkk ykËþoLku yÃkLkkðíkkt
LkÚke. yk WÃkhktík çkk¤÷øLk, økheçke, rðÄðkrððknLku W¥kusLk
ðøkuhu fkhýkuMkh sL{Ëh{kt yÃkurûkík ½xkzku Lk Úkíkkt ykÃkýk
,G
Ëuþ{kt ðMíkeLkwt «{ký ðÄw Au.
fkuE rLkrùík rðMíkkh{kt Ëh nòhLke ðMíkeyu yuf ð»ko Ëhr{ÞkLk
sL{íkkt Srðík çkk¤fkuLke MktÏÞkLku sL{Ëh fnuðk{kt ykðu Au.
MY
fkuE rLkrùík rðMkíkkh{kt Ëh nòh ÔÞÂõíkyu «ríkð»ko {]íÞw
Ãkk{LkkhLke MktÏÞkLku {]íÞwËh fnuðk{kt ykðu Au. ykÃkýk Ëuþ{kt
ðMíkeð]rØ {kxuLkwt {wÏÞ fkhý ðMíke{kt Úkíkku fwËhíke ðÄkhku
Au. ykÃkýu íÞkt AuÕ÷k fux÷kf ËkÞfkykuÚke {]íÞwËh{kt Mkkhku
yuðku ½xkzku LkkUÄkÞku Au. yk{ Aíkkt, sL{Ëh{kt {]íÞwËhLke
íkw÷Lkk{kt òuEyu íkux÷ku ½xkzku LkkUÄkÞku LkÚke. yk{ sL{Ëh
y™u {]íÞwËh ðå[uLkk {kuxk íkVkðíkLku Ãkrhýk{u ykÃkýk ËuþLke
ðMíke{kt ÍzÃkÚke ðÄkhku Úkíkku hÌkku Au. ¼khík{kt ÚkÞu÷e ÍzÃke
ðMíkeð]rØ yu yuf økt¼eh Mk{MÞk Au.
ðMíkeLkwt rðíkhý :
ËwrLkÞkLkk çkÄk s Ëuþku{kt ðMíkeLkwt rðíkhý yufMkh¾wt nkuíkwt
LkÚke. íku s heíku yuf s ËuþLkk rðrðÄ «Ëuþku fu rðMíkkhku{kt
Ãký ðMíkeLkwt rðíkhý yufMkh¾wt nkuíkwt LkÚke. fkuEf MÚk¤u ðMíke
øke[ nkuÞ Au íkku fkuE MÚk¤u yÕÃk ðMíke nkuÞ Au. {kýMkLku
Ãkku íkkLke ykSrðfk Úkfe íku Lke Mkk{rsf y™u MkktMf] ríkf
«ð]r¥kykuLke ykð~Þõíkk sL{u Au. yk çkÄe çkkçkíkku æÞkLk{kt
hk¾eLku {kLkðe yuLku yLkwfq¤ yuðk MÚk¤Lke ÃkMktËøke fhe íÞkt
rLkðkMk fhu Au. Mk{Þ síkkt sYrhÞkík yLkwMkkh íku MÚk¤{kt Ãký
ÃkrhðíkoLk fhu Au. yk fkhýu rðrðÄ MkÚk÷kuyu ðMíkeLkwt «{ký
yufMkh¾wt hnuíkwt LkÚke. íku{kt yMk{kLkíkk òuðk {¤u Au. yk{,
{kLkððMíkeLkk rðíkhýLke rðþu»kíkk yu íkuLke yMk{kLkíkk Au.
¼khík{kt Ãký çkÄk s «Ëuþku{kt ðMíkeLkwt rðíkhý yufMkh¾wt
LkÚke. çkeò þçËku{kt fneyu íkku ðMíkeLkk rðíkhýLke çkkçkík{kt
¼khíkLkk çkÄk «Ëuþku{kt ½ýe yMk{kLkíkk òuðk {¤u Au. V¤ÿwÃk
{uËkLkku, LkËeLkku ¾eý«Ëuþ {w¾rºkfkuý «Ëuþ{kt ðMíkeLkwt «{ký
ðÄw nkuÞ Au. Ëk.ík., Ãkrù{e çktøkk¤, W¥kh «Ëuþ y™u fuh¤,
ßÞkhu xufheyku, Ãkðoíkku y™u hýLkk rðMíkkhku{kt ðMíkeLkwt «{ký
½ýwt ykuAwt nkuÞ Au. Ëk.ík., yÁýk[÷ «Ëuþ.
55
ðMíkeLkk rðíkhý Ãkh ÃkÞkoðhýLkkt rðrðÄ Ãkrhçk¤ku ½ýe yMkh
fhu Au. Ëk.ík., MÚk¤Lke ðÄw Ÿ[kE, Mk¾ík Xtze yLku þw»fíkk
(Aridity). yk WÃkhktík «ËuþLkkt ykçkkunðk, ¼qÃk]c, s{eLk,
Ãkkfku (ðLkMÃkrík), ¾Lkes, Ãkkýe y™u ðes¤eLkku ÃkwhðXku,
þÂõíkLkkt MkkÄLkkuLke «kró Ãký yMkh fhu Au. ÃkrhðnLk y™u
MktËuþkÔÞðnkhLke MkwrðÄk, rþûký y™u ykhkuøÞ - MkuðkLke
MkwrðÄk íku{s xufTLkku÷kìSLkku rðfkMk y™u ykŠÚkf rðfkMk,
MÚk¤ktíkh ðøkuhu ðMíke-rðíkhý Ãkh yMkh fhLkkh Ãkrhçk¤ku
Au. ðMíkeLkk rðíkhýLke íkhknLku òýðkLke yuf heík ËþLke
ðMíkeøke[íkkLke òýfkhe - {krníke {u¤ððkLke Au.
ðMíkeLke øke[íkk :
ðMíkeøke[íkk yux÷u rLkrùík rðMíkkh y™u íku{kt ðMkðkx fhíke
fw÷ sLkMktÏÞk ðå[uLkwt «{ký. «íÞuf [kuhMk rf÷ku{exh{kt
Mkhuhkþ sux÷k ÷kufkuLkku ðMkðkx nkuÞ íkuLku ðMíkeLke øke[íkk
fnuðk{kt ykðu Au. Ëuþ fu «ËuþLke fw÷ ðMíkeLku íkuLkk ¼qr{rðMíkkh
AN
ðzu ¼køkðkÚke ðMíkeLke øke[íkk þkuÄe þfkÞ Au. s{eLkLkk
rðMíkkhLkk «{ký{kt ðMíke ðÄw nkuÞ íkku íku «ËuþLke ðMíkeøke[íkk
ðÄw y™u ykuAe nkuÞ íkku ðMíkeøke[íkk ykuAe.
¼khíkLkku fw÷ s{eLkrðMíkkh 3292054 [kuhMk rf÷ku{exh Au
y™u ¼khíkLke fw÷ ðMíke 2001Lke sLkøkýkLkk {wsçk 102.70
,G sLkMktÏÞkLkwt MÚk¤ktíkh ðÄíkkt þnuhe ðMíkeLkk «{ký{kt LkkUÄÃkkºk
fhkuz Au. 2001Lke sLkøkýLkk yLkwMkkh ¼khík{kt Ëh [kuhMk
MY
rf÷ku{exhu 324 {kýMkkuLkku ðMkðkx Au yux÷u fu ¼khíkLke
ðMíkeøke[íkk Ëh [kuhMk rf÷ku{exhu 324 Au. (Ãkrhrþü-2{kt
¼khíkLkkt hkßÞkuLke ðMíkeøke[íkk Ëþkoðe Au íku swyku)
ðMíkeLkwt {k¤¾wt :
DE
ðMíkeLkk {k¤¾k{kt ½ýe ðeøkíkkuLkku Mk{kðuþ fhðk{kt ykðu Au.
íku{kt rðrðÄ ðMíkesqÚkkuLkkt yktfzkt yLku «{ký íkkhððk{kt ykðu
Au. ðMíkesqÚkku{kt †e-ÃkwÁ»kLkwt sqÚk, økúkBÞ-þnuhe ðMíkeLkwt sqÚk,
A
ðÞsqÚk, Mkkûkhíkk sqÚk, ÔÞðMkkÞ sqÚk, ¼k»kk y™u Ä{oLkkt
sqÚkkuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. ykÃkýu yk {k¤¾k rðþu xqtf{kt
AC
òýfkhe {u¤ðeyu.
ðÞsqÚk :
ykÃkýe ðMíke{kt çkk¤fku, «kiZku yLku ðrhc (ð]Øku) nkuÞ
D
Au. yk sqÚkku ðÞsqÚkku íkhefu yku¤¾kÞ Au. ðÞsqÚkLkku yÚko
ËuþLke sLkMktÏÞkLkwt rðr¼LLk ðÞ «{kýuLkwt rð¼ksLk Au.
N
ËuþLke ðMíkeLku Mkk{kLÞ heíku ºký ðÞsqÚk{kt ðnU[ðk{kt ykðu
Au. (1) çkk¤fkuLkwt sqÚk (0-14 ð»ko), «kiZkuLkwt sqÚk (15-59
NA
ð»ko) y™u 59 ð»koÚke ðÄw ðÞLkkt ð]ØkuLkwt sqÚk. yk ºkýuÞ
sqÚkku{kt {wÏÞ íkVkðík çkk¤fku y™u ð]ØkuLke ðMíkeLkk «{ký{kt
òuðk {¤u Au. çkk¤fkuLke ðMíkeLkk ðÞsqÚkLkwt «{ký çkkhík{kt
KA
fw÷ ðMíkeLkk 36% Au. ßÞkhu ð]ØkuLke ðMíkeLkk ðÞsqÚkLkwt
«{ký 7% Au. «kiZkuLkk ðÞsqÚkLkk «{ký{kt MkkiÚke ykuAwt
ÃkrhðíkoLk òuðk {¤u Au yux÷u fu yu «{ký ÷øk¼øk ÂMÚkh
hnu Au. ÂMðzLk suðk rðfrMkík Ëuþ{kt çkk¤fkuLkk ðÞsqÚkLkwt
VE
«{ký ½ýwt Lke[wt Au ßÞkhu sÃkkLk suðk Ëuþ{kt ð]ØkuLkk
ðÞsqÚkLkwt «{ký ½ýwt Ÿ[wt Au.
VI
òrík«{ký :
òrík«{ký yux÷u Ëh nòh ÃkwÁ»kkuyu †eykuLkwt «{ký. ¼khík{kt
2001Lke sLkøkýLkk {wsçk 1000 ÃkwÁ»kkuyu 933 †eyku Au.
AR
yux÷u fu ¼khík{kt òrík«{ký 933 Au. ¼khík{kt 1951Lke
sLkøkýLkk ÃkAe òrík«{ký ¢{þ: ½xíkwt økÞwt Au. {kºk fuh÷
y™u ÃkkUrz[uhe íku{kt yÃkkðË Au. fuh¤{kt MkkiÚke ðÄw òrík«{ký
AG
Au. íÞkt Ëh nòh ÃkwÁ»kkuyu 1058 †eyku Au. íÞkh ÃkAe
ÃkkUrz[uheLkku ¢{ Au, suLkwt òrík«{ký 1001 Au. ¼khíkLkkt
çkkfeLkkt hkßÞku{kt òrík«{ký ykuAwt Au yux÷u fu 1000 ÃkwÁ»kkuyu
IN
†eykuLke MktÏÞk 1000 fhíkkt ykuAe Au. Ë{ý y™u ËeðLkwt
òrík«{ký 709 Au su Mk{økú Ëuþ{kt MkkiÚke ykuAwt Au. økwshkík{kt
òrík«{ký 921 Au.
DH
økúkBÞ y™u þnuhe ðMíke :
ykÃkýk Ëuþ{kt ykÍkËe Ãkqðuo ðMíkeLkku {kuxku ¼køk økk{zkt{kt
hnuíkku níkku. íku Mk{Þu þnuhkuLkwt «{ký ykuAwt níkwt Ãkhtíkw ykÍkËe
- «krÃík ÃkAe Ëuþ{kt Ãkt[ð»keoÞ ÞkusLkkykuLkku y{÷ þY ÚkÞku.
÷kufku ykSrðfkLke þkuÄ{kt y™u yLÞ fkhýkuMkh þnuhku y™u
Lkøkhku{kt sELku ðMkðkx fhðk ÷køÞkt. ¢{þ: þnuhku íkhV
ðÄkhku ÚkÞku Au. 2001Lke sLkøkýLkk «{kýu 74.16 r{r÷ÞLk
÷kufku þnuhku y™u {nkLkøkhku {kt ðMku Au. økk{zkt{ktÚke þnuhku
íkhV ÷kufkuLkwt MÚk¤kíkth ðÄíkkt þnuhku y™u LkøkhkuLke MktÏÞk{kt
Ãký ðÄkhku ÚkÞku Au. 23 þnuhku 1 r{r÷ÞLkÚke ðÄw ðMíke
Ähkðu Au. ßÞkhu 10 sux÷kt {nkLkøkhku{kt ðMkíkk ÷kufkuLke
MktÏÞk 49.25 r{r÷ÞLk Au. þnuhku{kt ykSrðfk, rþûký,
ÃkrhðkhLkk rðfkMkLke ðÄw íkfku, rðrðÄ MkwrðÄkykuLke «kró
y™u WãkuøkefhýLke «r¢ÞkLku fkhýu ÷kufkuþnuhku íkhV MÚk¤ktíkh
fhu Au. Ãkrhýk{u þnuhefhýLke «r¢Þk ÍzÃke - ðuøke÷e çkLku
Au. òufu þnuhefhý ÍqtÃkzÃkèe, «Ëq»ký, økwLkk¾kuhe íku{s
fux÷ef Mkk{krsf çkËeykuLke Mk{MÞkyku Ãký Mksuo Au.
Mkkûkhíkk :
Mkkûkhíkk yux÷u Ëuþ{kt Mkkûkh ÷kufkuLke xfkðkhe. Mkkûkhíkk yu
ËuþLke ðMíkeLke økwýð¥kk y™u ËuþLkk Mkk{krsf rðfkMkLku
{kÃkðkLkku yuf {n¥ðLkku {kÃkËtz Au. Mkkûkhíkk yu ËuþLkk ykŠÚkf
rðfkMkLke [kðe Au.
¼khík{kt 1991{kt sLkøkýLkk ÚkE íku ð¾íku Mkkûkhíkk Lk¬e
fhðk {kxu su {kÃkËtz Mkq[ðkÞku íku yk «{kýu níkku : Mkkík
ð»koÚke ðÄw ðÞsqÚkLke su ÔÞÂõík fkuE Ãký yuf ¼k»kk Mk{sÃkqðof
ðkt[e y™u ÷¾e þfíke nkuÞ íkuLku Mkkûkh yux÷u fu yûkh¿kkLk
Ãkk{u÷e ÔÞÂõík økýe þfkÞ Au.
¼khík{kt MkkûkhíkkLkwt «{ký ¢{þ: ðÄíkwt økÞwt Au. 2001{kt
¼khík{kt MkkûkhíkkLkwt «{ký 65.38% ÚkÞwt. ÃkwÁ»kku{kt MkkûkhíkkLkwt
«{ký 75.35% Au y™u †eyku{kt íku «{ký 54.16% Au.
fuh¤{kt 2001{kt MkkûkhíkkLkwt «{ký 90.92% níkwt. ¼khík{kt
íku MkkiÚke ðÄw Mkkûkhíkk-«{ký Ähkðíkwt hkßÞ Au. MkkûkhíkkLkwt
MkkiÚke ykuAwt «{ký 47.5% rçknkh hkßÞ{kt Au. ykÃkýk økwshkík
hkßÞ{kt MkkûkhíkkLke xfkðkhe 69.70% Au. ÃkwÁ»kku{kt yk
xfkðkhe 80.50% ™yu †eyku{kt 58.80% Au. ykÃkýku ykËþo
56
íkku 100% MkkûkhíkkLkku s Au. yk {kxu Mkhfkhu Mkkûkhíkk-
yr¼ÞkLkLkku ‘Mkðo rþûkk yr¼ÞkLk’ fkÞo¢{ y{÷{kt {qõÞku
Au. íkuLke MkV¤íkk {kxu «òLkku MknÞkuøk sYhe Au.
ÄkŠ{f sqÚkku :
¼khík{kt rðrðÄ Ä{kuoLkk ÷kufku ðMku Au. «íÞuf Ä{o Ãkk¤íke
«òLkwt «{ký ½ýwt s yMk{kLk Au. ¼khík{kt ®nËw Ä{o Ãkk¤íke
«òLkwt «{ký MkkiÚke ðÄw Au. íÞkh ÃkAe ¢{þ: EM÷k{ Ä{o,
r¾úMíke Ä{o, þe¾ Ä{o, çkkiØ Ä{o y™u siLk Ä{oLku Ãkk¤Lkkhk
÷kufku ðMku Au.
¼k»kk-sqÚkku :
¼khíkLkk çktÄkhý{kt rLkËuoþ ÚkÞk «{kýu {wÏÞ ¼k»kkyku 18
Au. íku{kt ®nËe ¼k»kk çkku÷LkkhLke MktÏÞk MkkiÚke ðÄw Au. íÞkh
ÃkAe ¢{þ: çktøkk¤e, íku÷wøkw, {hkXe, íkr{÷, WËqo y™u økwshkíke
çkk»kk çkku÷LkkhkLke ðMíke Au. økwshkíke ¼k»kkLkwt MÚkkLk ¼khíkLkk
¼k»kkfeÞ {k¤¾k{kt Mkkík{wt Au.
ÔÞðMkkrÞf sqÚkku :
yk sqÚk{kt rðrðÄ ÔÞðMkkÞ{kt hkufkÞu÷k ÷kufkuLku økýíkhe{kt
÷uðk{kt ykðu Au. íkuLkk çku ¼køk Ãkzu Au : (1) fk{ fhLkkhk
÷kufku (2) fk{ Lkrn fhLkkhk ÷kufku. Mk{Þktíkhu ÔÞkðMkkrÞf
VuhVkh Úkíkku hnu Au.¼khík{kt WãkuøkefhýLku ðuøk {¤ðkÚke
Wãkuøkku{kt fk{ fhLkkh ÷kufkuLkwt «{ký ðÄðk ÷køÞwt Au.
ðMíke{kt ÃkrhðíkoLk :
DE
ðMíke{kt çku «fkhLkkt ÃkrhðíkoLk òuðk {¤u Au : (1) MktÏÞkí{f
ÃkrhðíkoLk y™u (2) økwýkí{f ÃkrhðíkoLk.
MktÏÞkí{f ÃkrhðíkoLk :
A
ykÃkýu ykøk¤ WÃkh òÛÞwt Au fu Ëhuf sLkøkýLkk Mk{Þu
ðMíkeLkwt «{ký yufMkh¾wt hnuíkwt LkÚke. íku s heíku ËuþLkk Ëhuf
AC
«Ëuþ - rðMíkkh{kt Ãký ðMkíkeLkwt «{ký fkÞ{ {kxu yufMkh¾wt
hnuíkwt LkÚke. su - íku sLkøkýLkk ð»ko y™u «ËuþLke sLkMktÏÞk{kt
ðĽx Úkíke hnu Au. sLkMktÏÞk{kt Úkíke ðĽx yu ðMíkeLkwt
MktÏÞkí{f ÃkrhðíkoLk fnuðkÞ. ËuþLkk fkuE «Ëuþ - rðMíkkh{kt
D
yrík øke[ ðMíke íkku fkuE rðMíkkh{kt {æÞ{ ðMíkeøke[íkk ™u
N
fkuE rðMíkkh{kt yÕÃk øke[ ðMíke òuðk {¤u Au.
ðMíke{kt MktÏÞkí{f ÃkrhðíkoLk {kxu ðMíkeð]rØLkku Ëh y™u ðMíkeLkwt
NA
MÚk¤ktíkh yu çku {wÏÞ Ãkrhçk¤ku Au. ðMíke rðíkhý Ãkh yMkh
fhLkkhkt Ãkrhçk¤ku{ktLkkt {kuxk¼køkLkkt Ãkrhçk¤ku MÚk¤ktíkh {kxuLkkt
KA
VE
——×——×——×——————×——×——×——
VI
fkhýku Au. yk WÃkhktík ÔÞÂõíkLke ¼qr{neLk ÂMÚkrík, {kÚkkËeX
AR
ykuAe s{eLk, þnuhkuLkw t ykf»koý , ykŠÚkf yLku Mkk{krsf
Mktòuø kku, Lkkufhe{kt çkË÷e ðøku hu Ãký MÚk¤ktíkh {kxuLkkt
fkhýku Au.
AG
økwýkí{f ÃkrhðíkoLk :
ðMíke{kt økwýkí{f ÃkrhðíkoLk{kt MÚk¤ktíkhLkku Mkrðþu»k Vk¤ku nkuÞ
Au. ÔÞÂõíkLkkt rð[kh y™u Mð¼kð, íkuLke hnuý efhýe,
IN
SðLkþi÷e ðøkuhu{kt ykðíkwt ÃkrhðíkoLk yu økwýkí{f ÃkrhðíkoLk
Au. MÚk¤ktíkh ÔÞÂõíkLkk árüfkuýLku rðþk¤ çkLkkðu Au. íkuLke
Mkk{krsõíkk rðfMku Au. íkuLkk{kt MkktMf]ríkf ÃkrhðíkoLk ykðu Au.
DH
MÚk¤ktíkh õÞkhuf yrLküku Ãký Mksuo Au. ÔÞÂõíkLkwt SðLk
{kusþku¾ðk¤wt çkLku Au. íku ÔÞMkLkku íkhV Z¤u Au. Þwðf -
ÞwðíkeykuLkkt ð÷ýku y™u {qÕÞku çkË÷kÞ Au. ðMíkeLkk økwýkí{f
AN
ÃkrhðíkoLk{kt ¾tík, Wã{, Wå[ hk»xÙeÞ ¼kðLkk, WíMkkn, MkknMk
suðk økwýku ¼køk ¼sðu Au. yk{, ÔÞÂõíkLkk ði[krhf, Mkk{krsf,
MkktMf]ríkf SðLk{kt fux÷ktf {n¥ðLkkt ÃkrhðíkoLkku ykðu Au su
ðMíke{kt ykðu÷wt økwýkí{f ÃkrhðíkoLk Au.
,G
økwýkí{f ðMíkeð]rØLke rËþk{kt «ÞkMk :
ËuþLke ðMíke{kt Úkíkk ðÄkhkLku Mk{kððkLke ûk{íkkLkku ykÄkh
MY
½ýe çkkçkíkku WÃkh hnu Au. íku{kt rðþu»k fheLku ËuþLkkt MktMkkÄLkku
yLku yÚkoíktºk {n¥ðLkkt Ãkrhçk¤ku Au. ykÃkýk Ëuþu MðkíktºÞ
«kÃík fÞko ÃkAe rðrðÄ ûkuºkku{kt ½ýe «økrík MkkÄe Au. Ëuþ{kt
f]r»kûkuºku ™u Wãkuøkûkuºku WíÃkkËLk ðæÞwt Au. Ãkhtíkw ðMíkeð]rØLke
sYrhÞkíkLku ÃknkU[e þfkÞ yux÷k Ëhu rðfkMk MkkÄe þfkÞku
LkÚke. Ãkrhýk{u økheçkeLke hu¾k Lke[u Sðíkk ÷kufkuLke ðkMíkrðf
MktÏÞk nS ½ýe {kuxe Au. {kuxk ¼køkLke ðMíkeLkwt SðLkÄkuhý
økheçkehu¾kÚke Ãký Lke[wt Au. ¼khíkLkk ÷kufkuLke ðkŠ»kf {kÚkkËeX
ykðf Ãký ykuAe Au. yzÄk WÃkhLke ðMíke yÃkqhíkk Ãkku»kýÚke
ÃkezkÞ Au. ËuþLkk rðfkMkLkwt {kÃk {kLkð MktMkkÄLkLkk rðfkMkLku
ykÄkhu Lk¬e ÚkkÞ Au. ykÞw»Þ yÃkuûkk, Mkkûkhíkk, sL{Ëh
y™u {]íÞwËh yu {kLkð MktMkkÄLk rðfkMkLkk fux÷kf {kÃkËtzku
Au. {kLkð MktMkkÄLk rðfkMkLke çkkçkík{kt ¼khíkLke ÂMÚkrík çkeò
rðfrMkík ËuþkuLke íkw÷Lkk{kt nS Lke[e-Lkçk¤e Au. ¼khíkLkku
2003Lkku {kLkðrðfkMk yktf 0.590 Au su ½ýku Lke[ku fnuðkÞ.
ykÃkýu Mkkiyu ykÃkýk {kLkð MktMkkÄLkLke økwýkí{f MkwÄkhýk
{kxu õÞk ðÄw yMkhfkhf «ÞkMkku fhðk òuEyu íku rð[khðwt
òuEyu.
57
 17. ELV{uoþLk xufTLkku÷kìS ({krníke íkfTrLkf)
ík{u ËirLkf ðíko{kLkÃkºkku{kt, ònuhkíkku{kt, xeðe [ìLk÷ku{kt yÚkðk íkku
fux÷ktf Mkk{rÞfku{kt ðkhtðkh ELV{uoþLk, ELV{uoþLk MkkuMkkÞxe,
ELVkuxuf, Lkkì÷us ðfMko suðk þçËku ðktåÞk nþu ! søkík yksu
nhûkýu yux÷wt ÃkrhðíkoLkþe÷ Úkíkwt òÞ Au fu suLke MkkÚku ykÃkýu
[k÷ðkLkwt Au. 20{e MkËe MktþkuÄLkLke fnuðkÞ Au íku{ nðu 21{e
MkËe ‘{krníke-rðMVkux’Lke Au. y™u yux÷u s nðu ELV{uoþLk
xufTLkku÷kìS ({krníke íkfTrLkf) suðku þçË Lkðku Lk s ÷køkðku òuEyu.
{kLkðLku íkuLke Wí¢ktríkLke MkkÚku MkkÚku y™uf sYrhÞkíkku Q¼e Úkðk
{ktze. þYykík{kt «kÚkr{f sYrhÞkíkku suðe fu ¾kuhkf y™u òríkLkwt
yÂMíkíð xfkððkLke çkkçkíkku s {wÏÞ níke. íku ÃkAe hnuXkýLke sYrhÞkík
yu íkuLke ¼kiríkf sYrhÞíkk níke. Mk{Þ síkkt MkktMf]ríkf y™u Mkk{krsf
rLk{koý íkhV ykøk¤ ðÄíkku økÞku Ãký Mk{Þ síkkt {kLkðsYrhÞkíkku
ðÄíkkt, íkuLku Mktíkku»kðk fwËhíke MktMkkÄLkkuLkk Lkðk †kuíkkuLkku WÃkÞkuøk y™u
AN
yLðu»ký yksrËLk MkwÄe íkuýu [k÷w hkÏÞkt Au.
{kLkð sux÷wt fhu Au íkuLkk fhíkkt íku ðÄkhu rð[khu Au. {kLkðMkns
yk Mð¼kðLku fkhýu s rð¿kkLk y™u xufTLkku÷kìS rðfMÞkt Au. nk,
yuf çkkçkík [ku¬Mk Au fu su{ su{ íku {w~fu÷eyku, «ríkfq¤íkkyku
òuíkku òÞ Au íku{ íku{ íkuLkkÚke Ëqh ¾Mkðk «ÞíLk fhu Au yÚkðk íkku
,G y™u «Mkhý{kt MknkÞ¼qík Úkíkkt MkkÄLkku. 1950 ÃkAeÚke ykðkt
íku {w~fu÷eyku ykuAe fhðkLkku «ÞíLk fhu Au. Ãkrhýk{u s
MY
ykrË{kLkð{ktÚke yksLkku rð[khðtík, çkwrØþk¤e íkÚkk «økríkLkkt
rþ¾hku Mkh fhíkku {kLkð WËT¼ÔÞku Au.
xufTLkku÷kìS þwt Au ?
Þktrºkf MknkÞ rðLkk ykiãkurøkf WíÃkkËLk - «ð]r¥k nkuÞ yuðe
DE
fÕÃkLkk yksu ÚkE þfíke s LkÚke. íkuÚke Þktrºkf {ËËÚke su-íku
fk[k {k÷{ktÚke WÃkÞkuøke [esðMíkwyku çkLkkððk{kt ykðu Au.
ykðe «ð] r¥k ‘ykiã kurøkf WíÃkkËLk-«ð]r¥k’ fnuðkÞ Au.
A
ykiãkurøkf ¢ktrík îkhk ðÄw «uhýk {¤íkkt {kuxk ¼køkLke
WíÃkkËLkLke «ð]r¥k{kt Þktrºkfefhý ÷kðeLku {kLkð ykuAe {nuLkíku
AC
ðÄw WíÃkkËLk fhðk ÷køÞku. yk{, fk[k {k÷Lkwt Þktrºkfe MknkÞ
îkhk MðYÃk çkË÷eLku íkuLke WÃkÞkurøkíkk{kt ðÄkhku fhLkkh «ð]r¥k
Auðxu íkku ykÄwrLkf {kLkð yLku rð¿kkLkLkwt MkrnÞkÁt LkðMksoLk
Au. yk LkðMksoLk yux÷u s xufTLkku÷kìS. Ãkrh¼k»kk{kt òu fnuðwt
D
nkuÞ íkku “ykiãkurøkf «r¢ÞkykuLkku, kuòhku y™u xufrLkfLkku
[ku¬Mk fÞkuo yLku æÞuÞkuLke rMkrØ {kxu {kLkðeÞ «ÞíLkku îkhk
N
Úkíkku ÔÞðÂMÚkík WÃkÞkuøk yux÷u s xufTLkku÷kìS” {kLkðu fhu÷ku
rð¿kkLk y™u xufTLkku÷kìSLkku rðfkMk yu fkuE Mkku fu nòh ð»koLkku
NA
{kºk rðfkMk LkÚke. íkuLkk {kxu {kLkðu nòhku ð»ko rðíkkÔÞkt Au.
íku{kt íkuLke ð»kko MkwÄeLke íkÃkùÞko Au. {kLkð-fwíkqn÷ð]r¥kÚke þY
ÚkE rð[khþÂõík, ®[íkLk yu ÃkAe MksoLkkí{f ð]r¥k íkhV ð¤íkkt
KA
xufTLkku÷kìSLkku rðfkMk Úkðk {ktzâku. {kLkðu rðfMkkÞu÷e Ëhuf
Lkðe xufTLkku÷kìSyu íkuLke SðLkþi÷e çkË÷e Au. xufTLkku÷kìSLkwt
fkiþ÷ ðÄíkk {kLkðu rðrðÄ ûkuºkku{kt LkkUÄÃkkºk «økrík MkkÄe Au.
VE
xufTLkku÷kìS yLku rð¿kkLkLkku Ãkqhf MktçktÄ :
ykrË{kLkð ÃkkuíkkLkk hûký {kxu ÃkÚÚkhLkku WÃkÞkuøk fhíkku níkku.
‘Ãkk»kkýÞwøk’{kt ð»kkuo MkwÄe hÌkk ÃkAe íkktçkkLke þkuÄ ÚkE yux÷u
¾kuhkf hk¾ðk fu hktÄðk íku{ s rðrðÄ MkkÄLkkuLke çkLkkðx{kt
VI
íkktçkwt {kuxk ÃkkÞk Ãkh ðÃkhkíkwt ÚkÞwt. yk{ ‘íkk{úÞwøk’Lkk {kLkðLkku
AR
rðfkMk y™u MktþkuÄLk ykøk¤ ðÄíkkt fktMkk suðe r{©Äkíkw
þkuÄkE. íkuLkkt ðkMkýku yLku MkkÄLkkuLkku ðÃkhkþ ðæÞku. fktMÞÞwøk
ÃkAe ÷ku¾tz þkuÄ Úkíkkt ÷kunÞwøkLkku «kht¼ ÚkÞku. yk{, Äkíkwyku
rðþuLkwt ¿kkLk yu s rð¿kkLk íkÚkk ÄkíkwykuLkku rðrðÄ ûkuºkku{kt
AG
WÃkÞkuøk yu xufTLkku÷kìS. {kLkð-Wí¢ktríkLke MkkÚku MkkÚku s
xufTLkku÷kìS y™u rð¿kkLk yufçkeòLkkt Ãkqhf hÌkkt Au.
“ðíko{kLk 21{e MkËe ‘ELV{uoþLk xufTLkku÷kìS’ Lke MkËe çkLke
IN
hnuþu.” yuý ðkhtðkh çkku÷kíkkt rðÄkLkku ykÃkýu ðktåÞkt Au y™u
õÞktf òuÞkt Au. Ëuþ-rðËuþ hnuíkkt ykÃkýkt MLkunesLkku MkkÚkuLke
ðkík[eíkÚke {ktze rçkLkíkkhe MktËuþkykuLke Úkíke ykÃk-÷u ûkýðkh{kt
DH
òuEyu Aeyu. fkuE Ãký ËuþLke fu þnuhLke {krníke òuEyu, íkku
íkhík s fBÃÞwxhLkk x[wfzk ÃkzËk WÃkhíke {u¤ðeyu Aeyu.
Ëqh çkuXkt çkuXkt yíÞkhu ÷tzLk fu LÞqÞkìfoLke «ÏÞkík nkuxu÷ku{kt
fÞwt ‘{uLkwt’ (¼kusLk) Au íku Ãký òýe þfkÞ Au. ËqhLkkt ¼kiøkkur÷f
ytíkhku nðu yk çkkçkíku ½ýkt ykuAkt ÚkÞkt Au. Ëe{u Äe{u ËwrLkÞk
yk Mkt˼uo Mkktfze çkLkíke òÞ Au.
ELV{uoþLk xufTLkku÷kìS yux÷u {krníkeLkwt MktÞkusLk, «r¢Þk, Mktøkún
MkkÄLkkuLkk ¢{þ: WÃkÞkuøku íkku ykÃkýk SðLk y™u fkhrfËeoLku
«økríkþe÷ çkLkkððkLke ûk{íkk ðÄkhe Au. yðfkþ-MktþkuÄLkkuLkk
¼køkYÃku ‘ËqhMkt[kh WÃkøkúnku’ yu ELV{uoþLk xufTLkku÷kìSLkk
ÃkkÞk{kt Au. ÃkMkoLk÷ fBÃÞqxh, ELxhLkux, MkuÕÞw÷h VkuLk yu
yksLkk «ðíko{kLk Mk{ÞLke ELV{uoþLk xufTLkku÷kìSLke yãíkLk
V¤©rík Au. xur÷økúkV, hurzÞku ™u xur÷rðÍLk îkhk Úkíkku
Mkt Ë u þ kÔÞðnkh ¾q ç k s ÍzÃke çkLÞku Au . ELV{u o þ Lk
xufTLkku÷kìSLke rðfkMk - fq[ yux÷e çkÄe ÍzÃke çkLkíke òÞ
Au fu yuf ËMkfk yøkkWLke þkuÄ sqLke çkLkíke òÞ Au. yksfk÷
E-{u÷, E-økðLkoLMk, E-fkì{Mko suðk þçËku yLku íkuLkku Úkíkku
WÃkÞkuøk Auðxu íkku {krníke MktçktrÄík Au. íkçkeçke rð¿kkLk{kt Ãký
nðu ELV{uoþLk xufTLkku÷kìS ({krníke-íkfTrLkf)Lkku «ðuþ ÚkE
[qõÞku Au. xuMx xâqçk çkuçkeÚke {ktzeLku ÷uMkh rfhýkuÚke Mkqû{
÷½w þ†r¢Þk þõÞ çkLke Au.
{krníke - rðfkMkLkk {kæÞ{ íkhefu :
{krníke yu rðfkMkLkwt {kæÞ{ Au. rðfkMk {kxu ðÄw ¿kkLk yrLkðkÞo
Au. rðfkMkLkkt ûkuºkku yuf ÃkAe yuf rðMíkhíkkt òÞ Au. íkuLke
MkhnËku íkqxíke òÞ Au. yk{ ÚkðkÚke ÔÞÂõíkykuyu ÃkkuíkkLkk
ðíkLkÚke fu rðMíkkhÚke Ëqh sðwt Ãkzu Au. ¾kLkøkefhý, WËkhefhý
y™u ðirïfefhý ÷eÄu Mkhfkhe MktMÚkkyku, rçkLkMkhfkhe
MktøkXLkku ™u WãkuøkÃkríkykuyu {krníkeLkku ykÄkh ÷uðku s Ãkzu.
su{Lke ÃkkMku yãíkLk {krníke nþu íkuyku s yk MÃkÄkoí{f
Mk{Þøkk¤k{kt xfe þfþu y™u rðfMke þfþu. {krníke-íkfrLkf
yu rð¿kkLkLke çkrûkMk Au. ¿kkLk, rð¿kkLk y™u íkfrLkfkuyu søkíkLke
íkkMkeh çkË÷e Lkkt¾e Au. sw÷kE 1969{kt Lke÷ yk{oMxÙkUøkÚke
[tÿ ÃkhLke ¾uÃk ({w÷kfkík)Lkku «kht¼ ÚkÞu÷ku. {tøk¤Lkk økún
ÃkhLke íkiÞkheyku {kxu {Úkk{ý{kt Ãkzu÷k yksLkk {kLkð ÃkkMku
{krníkeLkku ½ýku ¾ksLkku Au. fkuE Ãký hk»xÙ{kt {krníke«ËkLk
MkkiÚke rðþu»k {n¥ð Ähkðu Au. Lkðkt hkMkkÞrýf ¾kíkhku, çkes,
stíkwLkkþfku, f] r»k-WíÃkkËLkLke yãíkLk heíkku, Lkðe Lkðe
58
xuf T Lkku÷ kì S, Ëhu f ûku º k{kt Úkíke Lkðe þku ľku ¤ku , Lkðk
{k÷Mkk{kLkku, hnuýefhýeLke Lkðe ÃkØríkyku ðøkuhuLke {krníke
Mkk{kLÞ «òsLkLku {¤íke hnuðe òuEyu.
Ëuþ-ÃkhËuþLkk Mk{k[khkuÚke ÷kufku ðkfuV hnu yu sYhe Au.
yLkufrðÄ ûkuºkkuLkk rðfkMk {kxu íkÚkk søkíkLkkt yLÞ hk»xÙku
MkkÚkuLkk MktÃkfkuo y™u Mknfkh {kxu Ãký {krníkeÚke ðkfuV hnuðwt
¾qçk sYhe Au. rþûký Ãký {krníke«ËkLkLke «r¢Þk MkkÚku s
{q¤¼qík heíku Mktf¤kÞu÷wt Au. rðfMkíkk síkk fkuE Ãký hk»xÙ {kxu
‘{krníke rðíkhý’ yu yrLkðkÞo çkLku Au. rðÃkw÷ {kºkk{kt
{krníke«ËkLkLkkt MkkÄLkku{kt ðíko{kLkÃkºkku, Mkkk{rÞfku, [÷r[ºkku, hurzÞku
y™u ËqhËþoLk økýkðe þfkÞ. yk Ãkife hurzÞku yLku ËqhËþoLk íkku
{krníke-«MkkhýLkkt ½ýykt yMkhfkhf MkkÄLkku Au.
¼khík{kt {krníke íkfrLkf :
AuÕ÷k yuf ËMkfk{kt {krníke - íkfrLkfLkk Mkt˼uo ¼khík Ãký
rðïLkkt yLÞ rðfrMkík hk»xÙkuLke nhku¤{kt ykðu Au. ytíkrhûk{kt
AkuzkÞu÷k WÃkøkúnkuÚke {ktzeLku VìõMk, ELxhLkux, E-{uE÷, xur÷-
fkìLVhLMk, ðerzÞku fkìLVhLMk yLku yLÞ ðeòýw {kæÞ{kuLkku
WÃkÞkuøk òýu Mkknrsf çkLkíkku òÞ Au. ykÃkýk Ëuþ{kt
íkkhMkuðkLkku ykht¼ 1839{kt y™u xur÷VkuLk MkuðkLkku «kht¼
1882{kt ÚkÞku níkku . ¢{þ: íku { kt Mkw Äkhk-ðÄkhk fhe
MktËuþkÔÞðnkh y™u {krníke-íkfrLkfLkku ½ýku rðfkMk MkÄkíkku
økÞku. {krníke-íkfrLkf ûkuºku ¼khík nðu Mkçk¤ hk»xÙkuLke MkkÚku
ykðeLku Q¼wt Au. yk {kxu 1999{kt xur÷fku{ Lkerík{kt çkÄkLku
{kxu Ãkku»kkÞ íkuðe ËqhMktËuþkLke ÔÞðnkh-Mkøkðzku Q¼e fhkE
DE
Au. 1970 ÃkAe íkku fBÃÞqxh, fBÞwrLkfuþLk y™u ftxÙku÷
EsLkuheLkku rðfkMk LkkUÄÃkkºk ÚkÞku Au. yk ºkýu ûkuºkku{kt ÃkhMÃkh
MktçktÄ y™u òuzkýÚke {krníke, WíÃkkËLk y™u MkuðkykuLkkt ûkuºku
A
su çkË÷kð ykÔÞku Au íku ‘{krníke ¢ktrík’Lku Lkk{u yku¤¾kÞ Au.
{wÏÞíðu ÔÞðnkrhf Mkuðkûkuºku íkuLkku WÃkÞkuøk ¾qçk yøkíÞLkku
AC
çkLÞku Au. yk xufTLkku÷kìS {krníkeMkt[kh, {krníkeLke «kuMku®Mkøk-
«r¢Þk, xur÷-fkìBÞwrLkfuþLk, fBÃÞqxh {kE¢ku«kuMkuMkh y™u
hkuçkkìxLkku WÃkÞkuøk fhu Au.
nðu 21{e MkËe{kt {wÏÞ ºký xufTLkku÷kìS{kt çkkÞkì xufTLkku÷kìS,
D
Qòo xufTLkku÷kìS yLku ELV{uoþLk xufTLkku÷kìSLkku rðfkMk Úkþu
yk çkkçkíku su hk»xÙku yk xufTLkku÷kìSLke yðøkýLkk fhþu íku
N
{kLkðrðfkMkLke nhýVk¤{kt ÃkkA¤ hne sþu yu [ku¬Mk Au.
NA
¼khík yk ºkýuÞ xufTLkku÷kìS{kt yíÞkhÚke Mkíkfo hne Mk¼kLkíkkÚke
«ð]¥k Au. ËuþLkk nk÷Lkk hk»xÙÃkrík zkì. yu.Ãke.su. yçËw÷ f÷k{
¾wË yuf ¢ktríkfkhe ði¿kkrLkf nkuE yk çkkçkíku fþe f[kþLku
yðfkþ LkÚke. ¼khíkLkk ËqhMktËuþ-ÔÞðnkh{kt {kuxwt ÃkrhðíkoLk
KA
ykÔÞwt Au. ¼khíkeÞ xur÷økúkV yìõxLku MÚkkLku MktMkË{kt Ä
fBÃÞwrLkfuþLk fLðsoLMk rðÄuÞf hsq fhðk{kt ykÔÞwt. 1994-
95 ÃkAe yk ûkuºku yufÄkhku rðfkMk ÚkÞku Au. Ëuþ{kt xur÷VkuLk-
òuzkýLke MktÏÞk LkkUÄÃkkºk ðÄe Au. ÷k¾kuLke MktÏÞk{kt {kuçkkE÷
VE
VkuLk y™u ELxhLkux Mkuðk Ãkqhe ÃkzkE hne Au. hk»xÙeÞ {krníke-
yktíkh{k¤¾kfeÞ MkwrðÄkyku {kxu {sçkqík ykÄkh Q¼ku fhðk
LkuþLk÷ ELxhLkux çkìfçkkuLk y™u ‘Mkt[kh Mkkøkh «kìsuõx’Lkku
VI
«Úk{ íkçk¬ku ¼khíku MktÃkLLk fÞkuo Au. yk ÞkusLkk{kt 33 {kuxkt
LkøkhkuLku òuzðk{kt ykÔÞkt Au. Ëuþ{kt ¾kLkøke ftÃkLkeyku Ãký
yu{Lkwt ‘ykìÂÃxf÷ VkEçkh Lkuxðfo’ Q¼wt fhe hne Au.
økwshkík{kt ELV{uoþLk xufTLkku÷kìS :
AR
ELV{uoþLk xufTLkku÷kìSLku MktçktÄ Au íÞkt MkwÄe Þw.yuMk.{kt rMkr÷fkuLk
ðì÷e y™u ¼khík{kt niËhkçkkËu yMkkÄkhý «økrík MkkÄe Au.
çkË÷kíkk rðï{kt y™u çkkhík{kt yøkúMkh hnu÷k Mkk{kLÞ {kLkðeLkk
AG
SðLk{kt yÃkurûkík çkË÷kð ÷kððk {krníke-íkfrLkfLkku WÃkÞkuøk
sYhe Au. økwshkík{kt {krníke-íkfrLkfLkk ûkuºku ykÃkýk økwshkíkLkk
s zkì. Mkk{ rÃkºkkuzkLkwt {n¥ðÃkqýo «ËkLk Au. ík{k{ ûkuºkLkk ðneðxLku
ðËkhu ðuøke÷ku çkLkkððk yLku ytíkrhÞk¤ rðMíkkhLkk ÷kufkuLku
IN
Mkh¤íkkÚke {krníke {¤e hnu íku {kxu íkÚkk ðneðxLku ðÄw ÃkkhËþof
çkLkkððk {kxu Ãký økwshkík hkßÞ Mkhfkhu íkçk¬kðkh ík{k{
DH
rð¼køkkuLku (rþûký Mkrník) fBÃÞqxhefhýÚke òuzðkLkku «ÞíLk
þY fhe ËeÄku Au.
økktÄeLkøkh{kt rðþk¤fkÞ ‘ELVkurMkxe’Lke MÚkkÃkLkk ÚkE Au.
rsÕ÷kLkkt {n¥ðLkkt fkÞkuo fhðk íkÚkk MkeÄku MktÃkfo fhðk {kuxk
AN
¼køkLke Mkhfkhe y™u ¾kLkøke ftÃkLkeykuLke f[uheyku{kt VìõMkLke
ÔÞðMÚkk ÚkE xur÷ fkìLVhLMk y™u ðerzÞku fkìLVhLMkLkk {kæÞ{Úke
{krníkeLke ykÃk-÷u Mkh¤íkkÚke ÚkkÞ Au. çkkuzoLke ònuh ÃkheûkkLkkt
,G
Ãkrhýk{ku Ãký rðãkÚkeoku ELxhLkuxLkk {kæÞ{Úke ½hçkuXkt òýe
þfu Au yuðe ÔÞðMÚkk økwshkík{kt yksu WÃk÷çÄ çkLke Au. {krníke-
íkfrLkf ûkuºku økwshkík Ãký yksu yøkúuMkh hkßÞ çkLke hÌkwt Au.
26 òLÞwykhe, 2001Lke ÄhíkeftÃkLke ½xLkk ÃkAeÚke íkku ykÃkr¥k
MY
- ÔÞðMÚkkÃkLkLkk Mkt˼uo ykÞkusLk, Lkfþk, Ã÷kLk ðøkuhu Ãký
fBÃÞqxhÚke ÚkkÞ Au. ßÞkuøkúkrVf ELV{uoþLk rMkMx{ (GIS) ykLke
Mkkûke Ãkqhu Au. ËqhMktðuËLk - «kýe (rh{kux Mku®LMkøk-RS) WÃkøkúnLke
{ËËÚke ½ýe çkÄe {krníke {u¤ðkÞ Au. s¤MktMkkÄLk †kuíkkuÚke
{ktze ¾Lkes MktMkkÄLkkuLkk †kuík y™u íkuLkk sÚÚkkLke ík{k{ {krníke
rðrþü LkfþkykuLkk yÚko½xLk îkhk {¤e hnu Au.
xufTLkku÷kìSLkk ÍzÃke rðfkMkLkkt fkhýku :
(1) MkkÄLkLke Mkwøk{íkk :
{kLkðLku fkuE Ãký MkkÄLk ðÄkhu Mkwøk{ hnu íku nuíkwLku
æÞkLk{kt hk¾ðk{kt ykðu Au. Ëk.ík., 1950Lke ykMkÃkkMk
hurzÞku rhMkeðh Mkux {kuxk fËLkk níkk. ßÞkhu yíÞkhu
hurzÞku, xuÃkhufzoh ðøkuhu Ãkkìfux{kt hk¾e þfkÞ Au.
õ{ÃÞqxh-{þeLkLkk fË{kt Ãký ½xkzku ÚkÞku Au.
(2) Mk{Þøkk¤ku :
xufTLkku÷kìSLke þkuÄ yLku íkuLkk MðefkhLkku Mk{Þøkk¤ku xqtfku
çkLÞku Au. þkuÄ ÚkÞk ÃkAeÚke íkhík s y{÷efhý yÚkðk
íkku ÔÞðnkÁ WÃkÞkuøk ÚkðkLke þYykík ÚkE òÞ Au.
(3) xufTLkku÷kìS y™u {kLkðfÕÞký :
çkkÞìxufTLkku÷kìSLkk rðfkMkÚke ÁrÄhLkk hkuøkkuLkwt rLkËkLk
yãíkLk çkLÞwt Au. ÁrÄhLkk rLkËkLk {kxu yksu yuðe
rfx {¤u Au fu su{kt çkÄe s Mkk{økúe WÃk÷çÄ nkuÞ.
yìÂLxçkkÞkìrxf ËðkykuLkku ðÃkhkþ ðÄðk {ktzâku Au.
yLkufrðÄ hkuøkku{ktÚke {kLkðeLku {wÂõík {¤íkkt yuftËh
ykÞw»Þ{ÞkoËk{kt ðÄkhku ÚkÞku Au.
(4) ykŠÚkf ûk{íkk÷ûke xufTLkku÷kìSLkku Mðefkh :
Mk{ÞLke {ktøk MkkÚku rËLk«ríkrËLk Ã÷kÂMxfLkku yLkufrðÄ
ûkuºk{kt WÃkÞkuøk ðÄíkku òÞ Au. íku ðsLk{kt n÷fwt, fkx Lk
59
 ÷køkðku, Mknu÷kEÚke Lk íkqxðwt, W»{kLkwt {tËðknf nkuðwt ðøkuhu
økwýÄ{kuo Ähkðíkwt nkuðk Aíkkt MkMíkwt y™u fkÞoûk{ Au.
(5) {krníkeLkku ðuøkðtíkku «Mkkh :
xufTLkku÷kìS ytøkuLke {krníke ÍzÃke çkLke Au. íku ytøkuLkwt ¿kkLk
Ãký ŸzkýÃkqðof WÃk÷çÄ çkLÞwt Au su fux÷ktf ð»kkuo Ãknu÷kt
yþfÞ níkwt. íkuLkwt rðþu»k fkhý rðþk¤ y™u ÍzÃke ÃkrhðnLk
íkíkk MktËuþkÔÞðnkhLke MkwrðÄkyku þõÞ çkLke íku Au.
(6) xufTLkku÷kìSLkk çkË÷kðÚke Úkíkku ÷k¼ :
f]r»kûkuºku ð»kkuoÚke AkrýÞk ¾kíkhLkku WÃkÞkuøk Úkíkku. nðu
Äe{u Äe{u hkMkkÞrýf ¾kíkhLkku ðÃkhkþ ðÄðk {ktzâku
Au. {wMkkVheLkkt {kæÞ{ íkhefu ÍzÃke {wMkkVheLkkt MkkÄLkkuLke
ÃkMktËøke Úkðk {ktze. MkkEf÷Úke {ktze rð{kLkLke {wMkkVhe
yk çkkçkíkLke Mkkûke Ãkqhu Au.
Lkðe sYrhÞkíkku - Lkðe xufTLkku÷kìS - Lkðe {krníke :
AN
rËLk«ríkrËLk ÷kufkuLke sYrhÞkíkku ðÄíke [k÷e Au. SðLkþi÷e{kt
Ãký çkË÷kð ykðíkku òÞ Au. xufTLkku÷kìSLkk rðfkMkLke MkkÚku
sYrhÞkíkku ðËw Ãkku»kkíkkt Mkns heíku {kLkð ¼kiríkf MktÃkr¥k íkhV
ð¤íkku òÞ Au. MkkWËe yhurçkÞk, fwðiík, MktÞwõík ykhçk y{ehkík
ðøkuhu suðk Ëuþku ¾Lkes íku÷Lku fkhýu ÄLkkZâ çkLÞk Au. ¾Lkes
,G Ãkhtíkw ÔÞkÃkkhe nuíkwÚke Mktf¤kÞu÷k Au. òufu ‘ðÕzo xÙuz MkuLxh’
íku÷Lkwt MÚk¤ktíkh fhðk {kxu MkUfzku rf{e ÷ktçke ÃkkEÃk÷kELkLke
sYhe Ãkzu, rhVkELkheyku MÚkkÃkðe Ãkzu, rðãwík{Úkf Q¼wt fhðwt
MY
Ãkzu. hMíkkyku, çktËhku, nðkE{Úkfku ðøkuhu yãíkLk yLku Mkûk{
nkuðkt òuEyu. ykÃkýk økúkBÞrðMíkkhku WÃkh Ãký xufTLkku÷kìSLke yMkh
òuðk {¤u Au. rMk{uLx-fkìrL¢xLkkt {fkLkkuÚke {ktze, hMkkuzk{kt ðÃkhkíkkt
fku÷Mkk fu ÷kfzktLke søÞkyu nðu hktÄýøkìMkLkku ðÃkhkþ ðÄðk
DE
÷køÞku Au. ðes¤eLke MkwrðÄkyu økúkBÞSðLkLke íkkMkeh çkË÷e Lkkt¾e
Au. WÃkLkøkhkuLke LkSf{kt ‘Vk{o-nkWMk’Lke Úkíke h[Lkk æÞkLkkf»kof
çkLku Au. Äe{u Äe{u {q¤ økúkBÞ MktMf]ríkLku Íkt¾Ãk ÷køkíke òÞ Au.
A
nðu ¾uzqíkku ÃkkMkuLkkt íku{Lkkt yku¤¾fkzo, hìþLkfkzo, ¾uzqíkÃkkuÚke ðøkuhuLku
fBÃÞqxhefhýLkku ykuÃk yÃkkðk {ktzâku Au.
AC
{krníke-íkfTrLkfLkk VkÞËk :
{krníke-íkfTrLkfLkku rðfkMk yux÷u {kLkð-rðfkMk. «kÚkr{f SðLk
sYrhÞkíkkuÚke {ktzeLku rþûký, MðkMÚÞ y™u hkusøkkheLke íkfku
D
Auðxu íkku SðLkLke økwýð¥kk ðÄkhu Au. xur÷VkuLk y™u {krníkeLkkt
yLÞ WÃkfhýku SðLkLke sYrhÞkík çkLke økÞkt Au. SðLkLke
N
Mkw¾kfkhe fksu yuf ÃkAe yuf WÃkfhýkuLkwt W{uhý Úkíkwt òÞ Au.
Äe{u Äe{u Mkk{kLÞ SðLkÄkuhý{kt LkkUÄÃkkºk MkwÄkhku Úkíkku hÌkku Au.
NA
ykÃkýk Ëuþ{kt Mkhfkh îkhk ½ýk ykŠÚkf MkwÄkhkyku yÃkLkkðkE
hÌkk Au. íkuLke MkkiÚke rðþu»k yMkh {krníke-xufTLkku÷kìSLkk ûkuºk
WÃkh Ãkze Au. nrhÞk¤e ¢ktríkLke yÒk ûkuºku íkÚkk ïuík¢ktríkLke
ËqÄ-WíÃkkËLk ûkuºku òuðk {¤u÷e nhýVk¤ ykLkwt MkeÄwt Ãkrhýk{
KA
Au. {krníke - íkfTrLkfLku ÷eÄu Wãkuøkku y™u {qzehkufkýfkhku {kxu
½ýe íkfku Q¼e ÚkE Au. yk ûkuºk{kt ÍzÃke rðfkMk ÚkkÞ yu {kxu
MkhfkhLkk «ÞíLkku ÍzÃke yLku nfkhkí{f hÌkk Au. ËqhËþoLk,
VE
xur÷VkuLk, ELxhLkux íkÚkk MkuÕÞw÷h VkuLk, Mkuxu÷kEx VkuLkLkk
ðÃkhkþ{kt Ãký LkkUÄÃkkºk ðÄkhku ÚkÞku Au. ¾kLkøkefhýLku ÷eÄu
MÃkÄko ðÄe hne Au. ¼khík{kt fuh¤ y™u fýkoxf suðkt hkßÞku{kt
VI
{krníke-íkfrLkfLkku WÃkÞkuøk ¾uzqík íkÚkk yLÞ sLkMk{ks ÃkkuíkkLkk
——×——×——×——————×——×——×——
SðLk{kt fhíkku ÚkÞku Au. økwshkík Ãký nðu Äe{u Äe{u yk Mkt˼uo
ykøk¤ ðÄe hÌkwt Au. {krníke -íkfTrLkf yu ykÄwrLkõíkkLkwt Ãkku»kf
Ãkrhçk¤ çkLke hne Au íkuLkk ðÃkhkþLkwt ¿kkLk y™u MkçkkLkíkk nðu
AR
yrLkðkÞo Au. su Mk{ks {krníkeMk¼h nþu íku s nðu yLÞ
hk»xÙkuLke MÃkÄko{kt xfe þfþu y™u rðfkMk fhe þfþu.
rMkr÷fkìLk ðì÷e :
AG
ELV{uoþLk xufTLkku÷kìS þçË MkkÚku ‘rMkr÷fkuLk ðì÷e’ suðku þçË
fkuE Ãký {krníkeMk{ks {kxu Lkðku Lk nkuE þfu. ELV{uoþLk
xufTLkku÷kìS Mkt˼uo ½ýk rðfrMkík Mk{ksLkwt yuf Mktfw÷ yux÷u
IN
rMkr÷fkuLk ðì÷e. h¾u {kLkíkk fu yk fkuE rLkrùík ¼kiøkkur÷f
rðMíkkh fu hksfeÞ rðMíkkhLkwt yrÄf]ík Lkk{ Au. Þw.yuMk.Lkk
Mkhfkhe ËVíkhu rMkr÷fkuLk suðe fkuE ðì÷e Ähkðíkku «Ëuþ LkÚke.
DH
Ãký fìr÷VkuŠLkÞkLkk òýeíkk MkkLk£kÂLMkMfkuLke Ërûkýu ykðu÷k
ykþhu 30 {kE÷Lkk rðMíkkh{kt ykðu÷kt fux÷ktf MÚk¤kuLkwt Mktfw÷
Au. søkík{kt Q¼hu÷e ‘{krníke-íkfTrLkf’Lkk WËÞMÚkkLk Mk{ku
yk rðMíkkh òýeíkku çkLÞku Au. yk ûkuºk{kt Ãkk÷ku ykÕxku, ðwzMkkEz,
Ãkkuxkuo÷k ðì÷e y™u yuÚkxoLk suðkt Mõ¤ku ykðu÷kt Au, ßÞkt ELV{uoþLk
xufTLkku÷kìS yLðÞu ½ýe òýeíke yktíkhhk»xÙeÞ ftÃkLkeyku fkÞohík
Au. Ëuþ-rðËuþ MkkÚkuLkk íku{Lkk MktçktÄku fuð¤ {krníkeMk¼h LkÚke,
WÃkh nw{÷ku y™u ‘Ehkf ÞwØ’Lke ÃkrhÂMÚkrík ÃkAe ynª yk ûkuºku
ytþík: ykux ykðu÷e yLkw¼ðkÞ Au. Mk{økú søkík yksu yrðhík
þkuÄkuLkk ÃkrhðíkoLk{kt ÷ÃkuxkÞu÷wt Au. íÞkhu [ku¬Mk Mðefkhðwt Ãkzþu
fu 21{e MkËe ‘{krníke-rðMVkux’Lke MkËe nþu !
rððufÃkqýo WÃkÞkuøk :
rð¿kkLk y™u xufTLkku÷kìSLkk MkËwÃkÞkuøkÚke MkV¤íkkykuLkkt rþ¾hku
MkwÄe {kLkð ÃknkUåÞku Au. íkçkeçke rð¿kkLk{kt Ãký {kLkð yMkkÄkhý
MkV¤íkkLku ðÞkuo Au. çkk¤fLkku sL{ MkneMk÷k{ík çkLÞku Au,
Ãkhtíkw ykÚke sL{Ëh ðæÞku Au. ykÞw»Þ-{ÞkoËk ðÄe Au.
ðMíkeðÄkhku ÍzÃke çkLÞku Au. Ãkrhýk{u fwËhíke MktMkkÄLkkuLkk ¼tzkhku
ykuAk Úkíkk òÞ Au. «økrík WÃkh íkuLke rðÃkheík yMkhku ÚkkÞ Au.
þnuhefhý y™u Wãkuøkefhý ðæÞwt Au. íkuLke ykzÃkuËkþYÃku
rðrðÄ «Ëq»kýkuLkku «&™ ÃkzfkhYÃk çkLÞku Au. yk Mktòuøkku{kt
Mk{økú {kLkðMk{wËkÞLkk fÕÞký {kxu Lke[uLke çkkçkíkkuLku æÞkLkÚke
rð[khe yÃkLkkððkLkku «ÞíLk fheyu. «&™ku ykÃkýu Q¼k fÞko
nkuÞ íkku Wfu÷ Ãký ykÃkýu s þkuÄðku hÌkku. (1) xufTLkku÷kìSLkku
ÔÞkðnkrhf yLku çkwrØÃkqðofLkku WÃkÞkuøk fheyu. (2) fwËhíke
MktMkkÄLkkuLkku rððufÃkqðof fhfMkhÞwõík WÃkÞkuøk fheyu. (3)
ðLkMktðÄof fheyu y™u ðLÞ Sðku çk[kðeyu. (4) rðrðÄ
«Ëq»kýku Vu÷kðíkk «Ëq»kfkuLku yxfkðe, fwËhíke Mk{íkw÷k ò¤ðeyu.
(5) MkqÞoþÂõík, ÃkðLkþÂõík, s¤rðãwík-þÂõík, ¼híkeþÂõík,
ËrhÞkE {kuòt{ktÚke {¤íkkt þÂõík-WíÃkkËLk ytøku MktþkuÄLkku nkÚk
Äheyu. (6) Mk{økú {kLkðMk{wËkÞLkk fÕÞkýLku æÞkLk{kt hk¾eLku
«Þøkku nkÚk Äheyu. (7) xufTLkku÷kìS{kt Ãký sYh Ãkzâu MkwÄkhk-
ðÄkhk fhe {n¥k{ Mk{ks-WÃkÞkuøke fkÞkuo nkÚk Äheyu. (8)
ELV{uoþLk xufTLkku÷kìSLkk rþûkýLkku «kÚkr{f «kht¼ þk÷uÞ fûkkÚke
nkÚk ÄhðkLkku «ÞíLk fheyu. (9) hk»xÙLkk yuftËh Mk{wr[ík
rðfkMkLkku ykÄkh íkuLkk çkwrØÄLk Ãkh hnuíkku nkuE, çkwrØÄLk
yLÞºk ZMkzkE Lk òÞ íku rð[kheyu.
60
 18. ÃkrhðíkoLkLke rËþk{kt ¼khíkeÞ Mk{ks
{Lkw»Þ Mkk{krsf «kýe Au. yuLkku sL{, WAuh yLku rðfkMk Mk{ks{kt
s ÚkkÞ Au. ßÞkhu çku yÚkðk ðÄw ÔÞÂõíkyku MkkÚku {¤eLku SððkLkwt
þY fhu Au. y™u ÃkkuíkkLke rðrðÄ sYrhÞkíkku Mktíkku»kðk yufçkeò
MkkÚku Mknfkh MkkÄu Au íÞkhu Mk{ks yÂMíkíð{kt ykðu Au.
Mk{ks þçË yLkuf yÚko{kt ðÃkhkÞ Au. ßÞkhu ykÃkýu çkkhíkeÞ
Mk{ks yu{ fneyu Aeyu íÞkhu ykÃkýk Ëuþ{kt ðMkíke çkÄe
ÔÞÂõíkykuLkk çkLku÷ Mk{qnLkku WÕ÷u¾ fheyu Aeyu. õÞkhuf [ku¬Mk
Mkt˼o{kt Mk{qnLkku WÕ÷u¾ fheyu íÞkhu Mker{ík yÚko{kt Mk{ks þçËLkku
WÃkÞkuøk fheyu Aeyu, su{fu økwshkíke Mk{ks. Mk{ks yu Mk{qn fu
Mk{wËkÞ Au. íku{kt hnu÷e ÔÞÂõíkykuLke rðrðÄ sYrhÞkíkku y™u
Mk{MÞkyku Ãký nkuÞ Au. yk sYrhÞkíkkuLku Mktíkku»kðk y™u Mk{MÞkykuLku
Wfu÷ðk MktøkXLk sYhe çkLku Au. íku {kxu ¼uøkk {¤eLku, MkkÚku hneLku,
Mk{qn ®[íkLk-rð[kh fheLku sYrhÞkíkkuLku Mktíkku»kðk yLku Mk{MÞkyku
Wfu÷ðk «ÞíLk fhðku Ãkzu Au. ¼uøkkt hnuðk yLku fk{ku fhðk {kxu
fux÷kf rLkÞ{ku ½zðk Ãkzu. yk{, rLkÞ{kuLku ykÄeLk fkÞo fhíkkt
MðiÂåAf MktøkXLkku yux÷u Mk{ks.
Mk{ks yux÷u òøkúík heíku y™u Mk{sËkheÃkqðof {q¤¼qík sYrhÞkíkku
suðe fu ykðkMk, hûký, ¾kuhkf, ykSrðfk, ykhkuøÞ, ÄtÄku-
hkusøkkh, {LkkuhtsLk, fÃkzkt, ðknLkÔÞðnkh ðøkuhu Ãkqhe fhðk
{kxu MktøkrXík ÚkÞu÷ku Mk{qn. ykðkt MktøkXLkku ykÃk{u¤u y™u yufkyuf
çkLkíkkt LkÚke. íku {kxu y™uf ðhMkkuLkku Mk{Þøkk¤ku y™u yLkuf
DE
ÃkuZeykuLkk rðþk¤ yLkw¼ðkuLke sYh Ãkzu Au. íÞkhu íku{ktÚke Mk{ks
çkLku Au.
Mk{ksLkkt rðrðÄ ÷ûkýku Au, suðkt fu Mknfkh, MÃkÄko, MkkBÞ, fk{Lke
ðnU[ýe, ÃkrhðíkoLk y™u Lkðh[Lkk. yuf÷ku {Lkw»Þ Ãkkuíku Mkwhûkk
A
«kÃík fhe íkuLkwt ykÞw»Þ ¼kuøkðe MkðkOøke rðfkMk MkkÄe þfíkku LkÚke.
AC
Mkwhûkk {u¤ððk, ÔÞÂõíkíðLkku rðfkMk fhðk, ÔÞðnkhkuLkwt rLkÞ{Lk
fhðk íkÚkk MkkðosrLkf fk{ku fhðk {kxu Mk{ksh[Lkk {n¥ðLkku
¼køk ¼sðu Au.
yk{, yk[kh y™u rð[khLkkt ©ucík{ rþ¾hku Mkh fhðk, MkwMktf]ík
D
{kLkð çkLkðk {kxu {kýMku Mk{ksLke h[Lkk fhe Au. Mk{ks rðLkk
{kýMk støk÷e yðMÚkk{kt rLkÞ{kuLkk çktÄLk ðøkh Sðíkku nkuík. nðu
N
ykÃkýu ‘ÃkrhðíkoLk’Lku Mk{Syu.
NA
ÃkrhðíkoLk :
ÃkrhðíkoLk þçËÚke ík{u Mkki Ãkrhr[ík Aku. ÃkrhðíkoLk yu ÷ktçkk
økk¤kLke «r¢Þk Au. fux÷ktf ÃkrhðíkoLkLku rðfkMk MkkÚku MktçktÄ
Au. íkuLkku ykÄkh ÔÞÂõík y™u Mk{ksLke Mðefkhð]r¥k WÃkh Au.
KA
ÃkrhðíkoLkku ÔÞÂõíkøkík yLku Mkk{qrnf Ãký nkuÞ Au. ykðkt
ÃkrhðíkoLkku yLkuf {kæÞ{kuÚke y™uf ûkuºkku{kt ykðíkkt nkuÞ Au.
¼kiríkf heíku íku{s çkkÌk heíku Úkíkwt ÃkrhðíkoLk òuEu þfkÞ Au
VE
yLku yLkw¼ðe þfkÞ Au. Ëk.ík., Ãknuhðuþ, ykðkMk, yknkh-
rðnkh, çkktÄfk{, çkuXf-ÔÞðMÚkk, SðLk-ÃkØrík, MkkÄLkkuLkkt
fË y™u ykfkh, ÃkrhðnLk, MktËuþk-ÔÞðnkh ðøkuhu{kt ykðíkkt
VI
ÃkrhðíkoLkku yu ¼kiríkf yÚkðk çkkÌk ÃkrhðíkoLkku Au.
sqLke çkkçkíkkuLke søÞkyu Lkðe çkkçkíkku ykðu íku íkÆLk Mðk¼krðf
«r¢Þk Au. ykÃkýu òýeyu Aeyu fu, Ãknu÷ktLkk Mk{Þ{kt ÷kufku
Ãkkx÷k WÃkh çkuMkeLku ¼kusLk ÷uíkk níkk. yksu zkE®Lkøk xuçk÷
AR
WÃkh çkuMkeLku ¼kusLk ÷uðkÞ Au. s{ýðkh{kt Q¼k Q¼k yuf
nkÚku Úkk¤e ÃkfzeLku ¼kusLk ÷uðkLke «Úkk «[r÷ík çkLke Au. yk
AG
çkÄkt ¼kiríkf ÃkrhðíkoLkku Au. yk ÃkrhðíkoLk Mk{ksLku MÃkþuo Au Þk
Mk{ksu yk ÃkrhðíkoLkLku MðefkÞwO Au.
çkkÌk ÃkrhðíkoLkLke su{ Mk{ks{kt yktíkrhf ÃkrhðíkoLk Ãký ykðíkwt
IN
nkuÞ Au. {kLkðeLkk SðLkLke hnuýefhýe{kt ÃkrhðíkoLk ykðu Au
íku{ rð[khku{kt Ãký yLku Au. íkuLke fkÞoÃkØrík, heík¼kík,
Mkk{krsf ÔÞðnkhku, {kLkðMktçktÄku ðøkuhu{kt Ãký ÃkrhðíkoLk ykðu
DH
Au. yk{, ÔÞÂõík y™u Mk{ks çktLku{kt ÃkrhðíkoLk ykðu Au.
ðkr÷Þku ÷qtxkhk{ktÚke Ér»k çkLÞku yu ðiÞÂõíkf ÃkrhðíkoLk Au.
Mk{qn÷øLkku yu Mkk{wËkrÞf ÃkrhðíkoLk Au.
AN
Ãknu÷ktLkk Mk{Þ{kt {kýMkku yufçkeòLku {¤íkk íÞkhu ykLktË
y™u nuíkÚke ¼uxíkk, hk{ hk{ fnuíkk y™u nkÚk r{÷kðíkk.
yksu {kýMkku yufçkeòLku {¤u Au íÞkhu Lk{Míku fneLku {¤ðkLkku
ykLktË {kýu Au. yk Ãký ÃkrhðíkoLk Au Lku ?
,G
Mk{økú rðï{kt ÷øk¼øk ík{k{ ûkuºkku{kt ÃkrhðíkoLkku ¾qçk s ÍzÃkÚke
ykðe hÌkkt Au. Ãkrhðíko LkLkk ÍzÃke Ëku h ðå[u {q¤ ¼q ík
MktfÕÃkLkkyku{kt fkuE Ãký òíkLkwt ÃkrhðíkoLk ykðe þõÞwt LkÚke.
MY
Ëk.ík., {kýLku hnuðk {kxu hnuXkýLke sYh Ãkzu Au. Ãknu÷kt Ãký
½h sYhe níkwt y™u yksu Ãký hnuðk {kxu hnuXkýLke sYh
Ãkzu Au. Ãknu÷ktLke y™u yksLke hnuðkLke MktfÕÃkLkk yuLke yu s
Au; Ãkhtíkw ½hLke çkktÄýe{kt ÃkrhðíkoLk [ku¬Mk ykÔÞwt Au.
yøkkWLkkt ½h y™u yksLkkt ½hLke íkw÷Lkk fheyu íkku ÃkrhðíkoLk
yð~Þ Ëu¾kþu. yksLkkt ½h yãíkLk MkøkðzkuÚke Mkßs çkLÞkt
Au. ½hLkwt fË, ykfkh, htøk, hk[h[e÷wt, nðk-Wòþ-ÔÞðMÚkk
ðøkuhu{kt LkðeLkíkk Þk ÃkrhðíkoLk òuðk {¤u Au.
¼kiríkf y™u çkkÌk ÃkrhðíkoLk ½kuzkøkríkyu ykðu Au y™u yktíkrhf
ÃkrhðíkoLk økkuf¤økkÞLke økríkyu ykðu Au. yktíkrhf ÃkrhðíkoLk
÷ktçkku y™u ðÄw Mk{Þ {køku Au. rð[khku{kt, {kLÞíkkyku{kt yLku
{qÕÞku{kt ÃkrhðíkoLk yu yktíkrhf ÃkrhðíkoLk Au. rð[khku{kt ÃkrhðíkoLk
yu {kLkðeLkk SðLk MkkÚku, {Lk MkkÚku òuzkÞu÷e çkkçkík Au. YZ
ÚkÞu÷k rð[khkuLku MÚkkLku Lkðk rð[khku yÃkLkkððk yu y½he
çkkçkík Au. yuðwt s {kLÞíkkykuLkwt yLku {qÕÞkuLkwt Au. MkkÁt þwt
Au ? íkuLkkÚke fÞk ÷k¼ Úkþu yu òuÞk - òÛÞk ÃkAe {kýMk
rð[kh, {kLÞíkk fu {qÕÞku{kt ÃkrhðíkoLk fhu Au. ykðkt çkÄkt
ÃkrhðíkoLkku Lkðh[Lkk {kxuLke ¼qr{fk Ãkqhe Ãkkzu Au.
nðu ykÃkýu Lkðh[Lkk rðþu rð[kheþwt.
Lkðh[Lkk :
Lkðh[Lkk yux÷u Lkðe h[Lkk. Lkðe h[Lkk yux÷u {q¤¼qík
çkkçkík{kt ÃkkÞkLkku VuhVkh. fkuE sqLke çkkçkík{kt ðíko{kLk Mk{Þ
y™u MktòuøkkuLku yLkwYÃk sYhe VuhVkh fheLku Lkðku ykfkh,
Lkðwt MðYÃk ykÃkðkLke «r¢ÞkLku Lkðh[Lkk fnuðkÞ. ík{u òuÞwt
nþu fu LkËe{kt Ãkqh ykðu Au íÞkhu fktXk WÃkhLke huíke ½MkzkE
òÞ Au. y™u íÞkt Äkuðký ÚkðkÚke ¾kzku Ãkzu Au. yu huíke çkeS
søÞkyu ÃkÚkhkÞ Au y™u íÞkt xufhku ÚkkÞ Au. yk{ Úkíkkt
LkËeLkk Ãkx{kt fu søÞk{kt VuhVkh ÚkkÞ Au. ÄhíkeftÃk ÚkkÞ Au.
íÞkhu {fkLkku íkqxe Ãkzu Au. s{eLk{kt ríkhkzku fu Vkxku Ãkzu Au.
61
ßðk¤k{w¾e Vkfu íÞkhu ¾kzkLke søÞkyu xufhk y™u xufhkLke
søÞkyu fkzk Ãkzu Au. õÞkhuf s¤ íÞkt MÚk¤ y™u MÚk¤ íÞkt
s¤Lke ÂMÚkrík Ãký MkòoÞ Au.
ËrhÞku ¾Mke síkkt õÞkhuf hý Ãký çkLku Au. yk çkÄe Lkðh[Lkk
Au. “Ãk]ÚðeËþoLk” Lkk{Lkk ÃkwMíkf{kt ËþkoÔÞkLkwMkkh ykýtË
rsÕ÷kLkk íkkhkÃkwh, ¾t¼kík, Mkkursºkk ðøkuhu rðMíkkhku y™u
y{ËkðkË rsÕ÷kLkk Äku÷uhkLke ykMkÃkkMkLkk rðMíkkhku{kt yøkkW
ËrhÞku níkku. íÞkt ¾kuËfk{ fhíkkt ¾kÁt Ãkkýe {¤u Au. yk
Lkðh[LkkLkwt WËknhý Au.
ÃkrhðíkoLk y™u Lkðh[Lkk yuf rMk¬kLke çku çkkswyku Au.
økwVkðkMke {kýMk ðÕf÷ Ãknuhíkku níkku. ÃkAe [k{zktLkkt fÃkzkt
Ãknuhíkku níkku. [k{zkt{ktÚke MkwíkhkW, VkEçkh y™u f]rºk{ huMkkLkkt
fÃkzkt Ãknuhíkku ÚkÞku Au. yk ÃkrhðíkoLk Ãký Au y™u Lkðh[Lkk
Ãký Au. ÃkrhðíkoLk rðLkk Lkðh[Lkk þõÞ s LkÚke. nðu ykÃkýu
ÃkrhðíkoLk y™u Lkðh[Lkk ÚkðkLkkt Ãkrhçk¤ku rðþu òýeþwt.
AN
ÃkrhðíkoLk y™u Lkðh[LkkLkkt Ãkrhçk¤ku :
• fwËhíke Ãkrhçk¤ku :
¼khík ¼kíkeøk¤ Ëuþ Au. íkuLku fwËhík íkhVÚke yLkufrðÄ
¼uxku {¤e Au. Ãkðoíkku, Ãknkzku, ¾eýku, fkuíkhku, [kuíkhV ,G
{nkMkkøkhku, Mk{wÿku, LkËeyku, Íhýkt, støk÷ku, ¾Lkeòu
ðøkuhuÚke yk Ëuþ ¼hu÷ku Au. íkuýu ¼khíkeÞ Mk{ksLkk
MY
ÃkrhðíkoLk{kt {kuxku Vk¤ku ykÃÞku Au. LkËerfLkkhu ¾qzuíkku
ðMÞk. íku{ýu MktMf]rík rðfMkkðe. fwËhíke MktÃkr¥kLkku WÃkÞkuøk
fheLku {kLkðeyu rðfkMkLke Þkºkk [k÷w hk¾e Au. s{eLkku,
«kýeyku, ðLkMÃkríkMk]rü, s¤MktÃkr¥k ðøkuhuyu {kLkðLkk
DE
SðLk{kt ÃkrhðíkoLk ÷kððk{kt ÞkuøkËkLk ykÃÞwt Au. Ëk.ík.,
s{eLk{ktÚke fwËhíke økìMk y™u íku÷Lkk ¼tzkhku {éÞk. íkuLkkÚke
ykŠÚkf rðfkMk ÚkÞku Au. yLkufkuLku hkuS - hkuxe {¤e Au.
A
{k{Mkku ykŠÚkf árüyu Mk{]Ø çkLÞk Au. LkËeykuLkkt Ãkkýe
yksu ¾qçk WÃkÞkuøke ÚkE Ãkzâkt Au. Lk{oËkLkk ÃkkýeÚke
AC
y™ufrðÄ ÷k¼ ÚkkÞ íku{ Au. íkuLkkÚke {kLkðSðLk y™u
«kýeMk]rüLkk SðLk WÃkh fux÷ef Lkfkhkí{f yMkhku
Ãký ÚkE hne Au.
D
• ði¿kkrLkf þkuľku¤ku :
rðï{kt ði¿kkrLkf þkuľku¤ku ÚkE y™u íku ¼khík{kt ykðe.
N
rð¿kkLk, ykhkuøÞþk†, ÃkrhðnLk, nðkE{køkkuo, ðes¤e,
Þtºkku, ¾uíkeLkkt MkkÄLkku, stíkwLkkþf Ëðkyku ðøkuhuÚke ¼khík
NA
yksu rðfkMkLku ÃktÚku Au. ¾uíke{kt nrhÞk¤e ¢ktrík ÚkE.
ïuík¢ktrík ÚkE. yk çktLku ¢ktríkyku Úkfe ÷kufkuLke hnuýefhýe,
SðLk SððkLke þi÷e, ykðkMk, ð†, rþûký ðøkuhu{kt
KA
¼khu ÃkrhðíkoLk ykÔÞwt Au. xur÷rðÍLk, xur÷VkuLk, ELxhLkux,
VìõMk ðøkuhuÚke rðï yuf çkLÞwt Au. yk {kæÞ{kuyu {kýMkLku
{krníke ÃknkU[kze Au. fBÃÞqxhÚke ÍzÃk ðÄe Au. fk{{kt
Mkw½zíkk ykðe Au. íkuLkk ËirLkf SðLk{kt {kuxku VuhVkh
VE
ÚkÞku Au.
• ykiãkurøkf Ãkrhçk¤ku :
VI
ði¿kkrLkf þkuľku¤kuyu ykiãkurøkf ¢ktríkLku ðuøk ykÃÞku
Au. ykiãkurøkf ¢ktríkyu ¼khíkLkk ÷kufkuLku Lkðe hkusøkkhe
yÃkkðe Au. íkuLkkÚke þnuhefhý ðæÞwt Au. þnuhefhýu
{kýMkLkk SðLkLku çkË÷ðk{kt ½ýku {kuxku Vk¤ku ykÃÞku
Au. rðrðÄ xufTLkku÷kìSLkk WÃkÞkuøkÚke íkuLkk ¿kkLk{kt ð]rØ
AR
ÚkE Au. ¼khíkeÞ Mk{ks yk xufTLkku÷kìSÚke yksu ¼khu
«¼krðík ÚkÞku Au. fkh¾kLkktÚke {ktzeLku ¾uíkhku y™u hMkkuzk
MkwÄe yk xufTLkku÷kìS ÃknkU[e Au. íkuýu {kýMkLke Mk{økú
AG
SðLk-ÔÞðMÚkk çkË÷e Lkk¾e Au. ði¿kkrLkf ð÷ý Ähkðíkku
yksLkku ¼khíkeÞ sLkMk{qn ðnu{ku Akuzðk ÷køÞku Au.
yøkkWLke Mkh¾k{ýe{kt ytÄ©Øk Ëqh Úkðk ÷køke Au.
IN
rþûký ÷uLkkhkt ðÄðk ÷køÞkt Au. ykhkuøÞûkuºku ykÞw{ÞkoËk
ðÄe Au y™u {]íÞwLkku Ëh ½xâku Au.
• ÄkŠ{f Ãkrhçk¤ :
DH
Mk{ks-ÃkrhðíkoLk{kt y™u íkuLke Lkðh[Lkk{kt ÄkŠ{f Ãkrhçk¤ku
½ýku yøkíÞLkku ¼køk ¼sðu Au. Ä{o¼kðLkk {kýMkLku
Eïh MkkÚku òuze ykÃku Au. {kuûk, sL{, ÃkwLksoL{, {]íÞw,
Lkfo, Mðøko, fwËhíke fkuÃk, «fkuÃk, ¼Þ, ËÞk, ÷køkýe,
ykÂMíkfíkk - LkkÂMíkfíkk, ÃkkÃk-ÃkwÛÞ, f{oLkk rMkØktíkku
ðøkuhu ytøkuLkk rð[khku yLku {kLÞíkkyku Mk{Þu Mk{Þu
çkË÷kíkkt hnu Au. yux÷k «{ký{kt íku Mkk{krsf ÃkrhðíkoLkLku
«¼krðík fhu Au. Mk{kLkíkk, çktÄwíkk, Vhs, íÞkøk, Mk{Ãkoý,
©Øk, rðïkMk, ®nMkk-y®nMkk, yMÃk]~Þíkk, ríkhMfkh
ðøku hu su ðk økw ý ku Lku fu yðøkw ý ku Lku rðMíkkhðk fu
yxfkððk{kt ÄkŠ{f Ãkrhçk¤ku {ËËYÃk ÚkkÞ Au yÚkðk
íkku yðhkuÄYÃk çkLku Au Ãkhtíkw yuftËhu íku ÃkrhðíkoLk{kt
ÞkuøkËkLk ykÃku Au.
ÃkrhðíkoLk yLku Lkðh[Lkk Mk{ks {kxu nt{uþkt MðefkÞo s
nkuÞ íku ykð~Þf LkÚke. ykÃkýk Ëuþ{kt Ä{oLkku «¼kð
{kLkðMk{ks WÃkh ¾qçk Au. yk «¼kð rðfkMkLku Ãkku»ku
íkuðku, fk{ fhðk «uhu íkuðku y™u ði¿kkrLkf yr¼øk{ Mðefkhu
íkuðku nkuÞ íkku íkuLkkÚke Úkíkkt ÃkrhðíkoLk y™u Lkðh[Lkk nt{uþk
ykðfkÞo y™u rðfkMkLku yLkwYÃk nkuÞ Au. ynª yu ðkík
ÞkË hk¾ðe sYhe Au fu rðþk¤ yÚko{kt Ä{o y™u rð¿kkLkLkku
Mk{LðÞ yrLkðkÞo Au.
• hksfeÞ Ãkrhçk¤ku :
÷kufþkne Ëuþ{kt hksfeÞ Ãkrhçk¤ ¾qçk {n¥ðLkwt økýkÞ
Au. ¼khík rðï{kt {kuxk{kt {kuxku ÷kufþkne Ähkðíkku Ëuþ
Au. ÷kufþkne{kt Ãkûkku yrLkðkÞo çkLku Au. MÚkkrLkf, «kËurMkf
yLku hk»xÙeÞ fûkkLkk Ãkûkku ÃkkuíkkLke LkeríkykuLkku y{÷
fheLku ÷kufíktºkLku ÃkrhðŠíkík fhu Au. ÃkûkeÞ hksfkhý
÷kufkuLkkt {Lk {LkkðeLku {ík «kÃík fhu Au y™u õÞkhuf
«òfÕÞkýLkkt fkÞku o fheLku ÷ku f ku L kk SðLkLku ,
yÕÃkMktÏÞfkuLku rðþu»k Mkøkðzku ykÃkeLku, ykŠÚkf MknkÞ
fheLku íku{Lkk ÏÞk÷kuLku yLku íku îkhk SðLkLkk ÔÞðnkhkuLku
çkË÷kðku «ÞíLk fhu Au. íkksuíkh{kt (2003{kt) Þw.yuMk.yu.
÷zkE îkhk yV½krLkMíkkLk y™u Ehkf{kt hksfeÞ
Mk¥kkÃk÷xku fhkðeLku íÞkt ÃkrhðíkoLkkuLku ðuøk ykÃÞku Au.
¼khíkeÞ Mk{ks{kt rçkúrxþ þkMkLk Ëhr{ÞkLk ½ýk {n¥ðLkk
VuhVkhku ÚkÞk níkk. ykÍkËe ÃkAe ÷kufþkne þkMkLkÔÞðMÚkk
62
 îkhk ½ýkt ÃkrhðíkoLkkuLkku yLkw¼ð ykÃkýu yksu fheyu
Aeyu. hksfeÞ Mk¥kkÃk÷xk îkhk Mkk{krsf ÃkrhðíkoLk fhe
þfkÞ Au yuðku rðïLkku EríknkMk Au.
• ði[krhf Ãkrhçk¤ :
ÃkrhðíkoLk y™u Lkðh[LkkLkkt WÃkÞwoõík Ãkrhçk¤ku{kt Mkrðþu»k
{n¥ðLkwt òu fkuE Ãkrhçk¤ nkuÞ íkku íku Au ði[krhf Ãkrhçk¤.
{kLkðeLku ðk[k Au. rð[kh ðk[k îkhk yr¼ÔÞõík ÚkkÞ
Au.su rð[khu Au íku rðfMke þfu Au, su rðfMke þfu Au íku
çkeòykuLku rðfMkkðe þfu Au. søkíkLke {nkLk ¢ktríkyku{kt
rð[khfkuLkku Vk¤ku {n¥ðLkku Au. rð[khLku fkuE Mke{k fu
çktÄLk nkuíkkt LkÚke. rð[khkuLkk ykËkLk-«ËkLkÚke Mkk{krsf
ÃkrhðíkoLk þõÞ çkLku Au. òu rð[khku{kt yÃkuûkrûkík çkË÷kð
ykðu íkku {kLkðeLkku ÔÞðnkh, íkuLkk yk[kh-rð[kh, fíkoÔÞku
yLku SðLkþi÷e Ãký çkË÷kÞ. rð[khku fwxwtçkku, sLkMk{qnku
yLku õÞkhuf hk»xÙkuLku Ãký çkË÷e þfu [u. çkwØ, {nkðeh,
Mkku¢uxeMk, {nkí{k økktÄe, rððufkLktË suðkykuyu ÷kufkuLkk
rð[khkuLku çkËÕÞk. íkku íku{Lkk yLkwÞkÞeykuyu y™uf ÷kufkuLkkt
SðLk çkËÕÞkt. Ãkq. Ãkktzwhtøk ykXð÷uyu yLkuf {kAe{khkuLkkt
SðLkLku çkËÕÞkt. íku{Lkk yk[khý{ktÚke ÷kufkuyu [kuhe,
ÔÞðMkLk, ÷qtxVkx ðøkuhu Akuzâkt. Ãkq. hrðþtfh {nkhksu
[hkuíkhLkk çkkhiÞk ðøkuhuLkkt SðLk{kt ½ýkt ÃkrhðíkoLkku
÷kððk{kt {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðe.
ði[krhf ¢ktríkLku yLÞ ¢ktríkykuLke sLkuíkk fnuðkÞ Au.
DE
íkuLkkÚke ÔÞÂõík y™u Mk{rü Lk¾þe¾ çkË÷kÞ Au.
{nkÃkwÁ»kkuLkk rð[khku yLku íku{Lkk yk[hýÚke ÷kufkuLkk
SðLk{kt ÃkrhðíkoLk ykðu Au. rð[kh Ãkkuíku s yuf [uíkLkk
A
yLku yuf þÂõík Au. yu ÃkkuíkkLke økríkyu fk{ fhu Au.
yuLku çk¤ ykÃkLkkh {kýMkku {ks{ktÚke Q¼k Úkíkk s hnu
AC
Au. ði[krhf ¢ktrík {kxu yLkufkuLkku MknÞkuøk {¤u íkku ÍzÃkÚke
ÃkrhðíkoLk ykðu Au. su{ yLLk yuðku ykuzfkh nkuÞ Au
íku{ suðk rð[khku yuðwt yk[hý nkuÞ Au. MkkÂ¥ðf ÃkrhðíkoLk
{kxu rðÄkÞf, h[Lkkí{f y™u MkkÂ¥ðf rð[khku yrLkðkÞo
D
Au.
ynª ykÃkýu ÃkrhðíkoLkLke çkkçkíkku òýe. nðu ykÃkýu
N
ÃkrhðíkoLkLke ykzu ykðíkkt yðhkuÄf Ãkrhçk¤ku rðþu [[ko
fheyu.
NA
• ÃkrhðíkoLkLkkt ûkuºkku :
ÃkrhðíkoLkLkkt yðhkuÄf Ãkrhçk¤ku :
ßÞkt SðLk nkuÞ Au íÞkt ÃkrhðíkoLk y™u Lkðh[Lkk Úkíkkt hnu Au.
ÃkrhðíkoLk yLku Lkðh[LkkLke økríkLku yðhkuÄLkkhkt Ãkrhçk¤ku
KA
Ãký nkuÞ Au. yk Ãkrhçk¤ku yz[ýku ÃkuËk fhu Au. rLkhûkhíkk,
YrZ[wMíkíkk, ytÄ©Øk, yMkrn»ýwíkk, ðnu{ku, ¾kuxk heíkrhðkòu,
sqLke «kýeyku y™u «Úkkyku, çktrÄÞkh {kLkMk y™u økuhMk{s
VE
yu çkÄkt ÃkrhðíkoLkLku yðhkuÄLkkhkt ík¥ðku Au. õÞkhuf rðËuþeykuLkku
«íÞûk fu Ãkhkuûk nMíkûkuÃk Ãký yðhkuÄYÃk çkLku Au. ykÃkýu íku
Ãkife fux÷ktf yðhkuÄf Ãkrhçk¤ku rðþu [[ko fheyu.
VI
• rLkhûkhíkk :
rLkhûkhíkk yu yÃkurûkík ÃkrhðíkoLkLku yðhkuÄLkkÁt {kuxwt
Ãkrhçk¤ Au. Lkðk rð[khkuLku, þkuÄkuLku fu ¿kkLkLku Mk{sðk
Mkkûkhíkk y™u rþûký yrLkðkÞo økýkÞ Au. rþrûkík ÔÞÂõík
AR
fkuE Ãký rð[kh, çkkçkík fu ðMíkwLku Mkkhe heíku Mk{S þfu
Au. rþrûkík ÔÞÂõík ÃkkuíkkLkk rð[khku, yr¼«kÞku, ÏÞk÷ku
fu {tíkÔÞku çkeò Mk{ûk Mkhfkhf heíku hsq fhe þfu Au
AG
yLku Mk{òðe þfu Au. Mk{ks{kt rLkhûkhkuLkwt þku»ký ÚkkÞ
Au. y™u íkuLkku økuh÷k¼ WXkðeLku Mk{ksLku ¾kçkkur[Þk{ktÚke
çknkh ykððk Lk ËuLkkhk ½ýk ÷kufku Au. ykÄwrLkf Mk{Þ{kt
IN
rLkhûkhíkkLku ykÃkýu Mkk{krsf f÷tf fhe þfeyu.
• YrZ[wMíkíkk :
YrZ[wMíkíkk Mkk{krsf ÃkrhðíkoLkLku yðhkuÄíkwt yuf Ãkrhçk¤
DH
Au. su Mk{ks WÃkh YrZ[wMík ÷kufkuLkku «¼kð ðÄkhu nkuÞ
íku Mk{ks sz yLku MÚkrøkík hnu Au. ykðku Mk{ks sqLke,
¾¾zÄs ÃkhtÃkhkykuLku ð¤øke hnu Au. ykðk Mk{ks{kt
AN
ÃkrhðíkoLk y™u Lkðh[LkkLku ÍkÍku yðfkþ nkuíkku LkÚke.
¼khík{kt YrZ[wMíkíkkLkwt «{ký ðÄkhu nkuðkÚke ÃkrhðíkoLkLke
÷nuh ÍzÃkíke Vu÷kíke LkÚke. YrZ[wMíkíkk Lkðk rð[khkuLku
Mk{ks{kt «ðuþðk y™u Vu÷kððk{kt yðhkuÄ Q¼ku fhu
,G
Au. ykðk YrZ[wMík Mk{ks{kt Lkðk rð[khku ÍzÃkíke MðefkÞo
çkLkíkk LkÚke íkuÚke ÃkrhðíkoLk Ãký ÍzÃkíke ykðíkwt LkÚke.
MY Ãkrhýk{u ykðk Mk{kòu ÍzÃkÚke rðfMke Ãký þfíkk LkÚke.
íkuyku Mk{krsf heíku ðÄw ÃkAkík hnu Au.
rLkhûkhíkk y™u YrZ[wMíkíkk ytÄ©ØkLku, ðnu{kuLku y™u
¾kuxk rhðkòuLku Ãkku»ku Au. íkuLkkÚke Mktfwr[ík yLku çktrÄÞkh
{kLkMkðk¤ku Mk{ks h[kÞ Au. ynª ytÄ©ØkLku ÷eÄu
Mk{ks{kt ði¿kkrLkf {kLkMk «ðuþe þfíkwt LkÚke. ði¿kkrLkf
{kLkMkLku y¼kðu rðfkMk ÁtÄkÞ Au. rðfkMk yu s
ÃkrhðíkoLkLkwt ãkuíkf Au. ðnu{ku y™u ytÄ©Øk ÔÞÂõíkLke
rð[khþÂõíkLku fwtrXík fhe Lk¾u Au. íku ÔÞÂõíkLku yuf
çktrÄÞkh fu {ÞkorËík ûkuºk{ktÚke çknkh Lkef¤ðk Ëuíkkt LkÚke.
fux÷ef fnuðkíke {kLÞíkkyku Mk{ksLku Mkßsz heíku sfze
hk¾u Au. yux÷u íÞkt ÞkuøÞ - yÞkuøÞLkk rð[khLku ÍkÍe
{kuf¤kþ hnuíke LkÚke. LkðuMkhÚke rð[khðwt yu s Lkðh[Lkk
íkhVLkwt «Úk{ fË{ Au. yksLkk s{kLkkLkwt ÷kufþkne {qÕÞ,
rð[kh yLku ðkýe-MðkíktºÞ yuwt s rðfMku÷wt MðYÃk Au.
nðu ykÃkýu ÃkrhðíkoLkLkkt ûkuºkku rðþuLkku yÇÞkMk fheþwt.
ÃkrhðíkoLk yu Mkkðorºkf çkkçkík Au. Mk{økú Ãk]Úðe WÃkh íkuLke
yMkh ÚkkÞ Au. íku{ktÞ {kLkðSðLk WÃkh íkuLke «Úk{ yMkh
ÚkkÞ Au. {kLkðeLkk yknkh-rðnkh, Ãkkuþkf, hnuýefhýe,
ykðkMk, {LkkuhtsLkLkkt MkkÄLkku, øk]nMkòðx, øk]nh[Lkk,
Lkøkhh[Lkk ðøkuhu ûkuºkku WÃkh íkuLke yMkh ÚkkÞ Au. xqtf{kt,
Mk{ksh[Lkk ÃkrhðíkoLkÚke «¼krðík ÚkkÞ Au. {kLkððMkðkx,
çkktÄfk{, hMíkk, ðknLkÔÞðnkh, ÔÞðMkkÞ, ÔÞðMkkÞLkkt MÚk¤ku,
çkòh, ðMíkwLkk ¼tzkhku y™u íkuLkkt WíÃkkËLkûkuºkku, {k÷Lkkt Ãkì®føk,
{k÷Lke {ktøk MkwæÄkt çkË÷kÞ Au.
yãíkLk xufTLkku÷kìS yLku íkuLkkt WÃkfhýkuLku ÷eÄu {kýMkLke
fwþ¤íkkyku yLku fk{ fhðk fhkððkLke ÃkØríkyku çkË÷kÞ
Au. íku çkÄktLku fkhýu {kLkðMk{ksLke rËLk[Þko Ãký çkË÷kÞ
63
Au. fkixwtrçkf ÔÞðMÚkk Ãký çkË÷kÞ Au. rþûkýÔÞðMÚkk y™u
rþûký«Úkk{kt Ãký VuhVkhku ykðu Au. rþûký{kt ÃkrhðíkoLk ykðíkkt
Mk{ks{kt Ãký ÃkrhðíkoLk ykðu Au, fkhý fu ÷kufku yãíkLk
rþûký {u¤ðu Au yLku ykðk rþrûkík ÷kufkuLkk Mk{ks{kt ½ýkt
ÃkrhðíkoLkku ykðu Au. ¿kkLkLke Mke{kyku Mkíkík rðMíkhíke hnu Au.
ykhkuøÞ yLku f]r»kLkkt ûkuºkku{kt yãíkLk xufTLkku÷kìSLku ÷eÄu
ÃkrhðhíLk ykðu Au. ¾uíkWíÃkkËLk y™u íkuLke ðu[kýÃkØrík{kt
Ãký VuhVkhku ÚkkÞ Au.
yk{, rþûký, ¾uíke, Wãkuøk, hkusøkkhe, ðknLkÔÞðnkh,
MktËuþkÔÞðnkh, çkìtfku, ðe{k, ykhkuøÞ, {LkkuhtsLk yLku íkçkeçke
Mkuðkyku suðkt MkuðkLkkt ûkuºkku{kt ÃkrhðíkoLk ykðu [u.
nðu ykðkt ÃkrhðíkoLkku y™u Lkðh[LkkLke yMkhku y™u íkuLkkt
Ãkrhýk{ku rðþu [Þko fheyu.
ÃkrhðíkoLkLke yMkhku y™u Ãkrhýk{ku :
ykÃkýu òuÞwt fu Mk{ksLkkt y™uf ûkuºkku{kt ÃkrhðíkoLk ykðu Au.
AN
yk ÃkrhðíkoLkkuLku ÷eÄu Mk{ks ÍzÃkÚke çkË÷kÞ Au. yãíkLk
MkøkðzkuLkku WÃkÞkuøk fheLku íku ðÄw Mkw¾Mkøkðzku Ãkk{u Au. yLku
¼kuøkðu Au. ykhkuøÞ ytøku òøkúík çkLku Au. ytÄ©Øk{ktÚke
çknkh ykðu [u. yktĤwt yLkwfhý fhðkLku çkË÷u MkkhkMkkhLkku
rððuf fhðkLkwt þe¾u Au. Mktfwr[íkíkk AkuzeLku WËkhíkk Ëk¾ðu
,G Au. ykhkuøÞûkuºku òøk]ríkLku fkhýu Mkhuhkþ ykÞw{ÞkoËk ðÄíkkt
Au. ÃkhMÃkhkð÷tçkLkLku Mk{su Au. {kLkðLkwt {qÕÞ Mk{su Au.
MY
Mk{ÞLkku MkËwÃkÞkuøk fhu Au. rðrðÄ fkiþÕÞku rðfMkkðu Au. ûk{íkk
y™u Ëûkíkk Ãkk{u Au. þheh fhíkkt çkwrØLkku ðÄw WÃkÞkuøk fhu
Au. ÃkkuíkkLke sðkçkËkheyku Mk{su Au. Mðíktºk heíku rð[kh fhðkLke
þÂõík rðfMkkðu Au. rLkýoÞ fhðkLkwt Mkk{ÚÞo fu¤ðu Au. ÃkhtÃkhkøkík
DE
SðLkþi÷e íÞsu Au. þh{-Mktfku[ AkuzeLku LÞkÞ yLku ÃkkuíkkLkk
nf {kxu ÍÍq{u Au. Mk{ksLkk rðfkMk{kt ÃkkuíkkLkwt ÞkuøkËkLk ykÃkðk
íkíÃkh çkLku Au. yLÞ Mk{kòuLkk MktÃkfo{kt ykðíkkt íku ÃkkuíkkLkk
A
Mk{ksLkwt {qÕÞktfLk fhu Au y™u ykøk¤ ðÄðk {kxu ÔÞÂõíkøkík
íkÚkk Mkk{qrnf heíku íktËwhMík MÃkÄko fhu Au.
AC
yk{, Mk{ks-ÃkrhðíkoLkLku fkhýu ÔÞÂõík ÔÞÂõíkøkík y™u
Mkk{qrnf heíku rðfkMk fhðkLke «uhýk Ãkk{u Au yLku «økríkLkk
ÃkÚk WÃkh ykøk¤ ðÄu Au.
¼khíkeÞ Mk{ksLke Mkkt«ík ÂMÚkrík :
D
ykÃkýwt ¼kiríkf ÃkÞkoðhý çkË÷kÞwt Au Ãký yktíkrhf ÃkÞkoðhý
N
ÍkÍwt çkË÷kÞwt LkÚke. nsw íku{kt ykððkt òuEíkkt fux÷ktf rðÄkÞf
ÃkrhðíkoLkku ykÔÞkt LkÚke íku nfefík Au. «k{krýõíkk, Lkiríkõíkk,
NA
rLkÞr{íkíkk, Lkkøkrhf íkhefuLke Vhòu, ðknLkÔÞðnkhLke òøk]rík,
{kusþku¾Lkkt MkkÄLkkuLkku rðfkMk {kxuLkku WÃkÞkuøk, {qÕÞkuLke
ò¤ðýe, ÔÞðMkkÞ «íÞuLke rLkck, MkkIËÞo íkhVLkku yr¼øk{,
ði¿kkrLkf árüfkuý y™u ÔÞðMÚkkÃkLk ðøkuhu{kt ykÃkýu nsw
KA
ÍkÍk ykøk¤ ðæÞkt LkÚke.
yksu Lkðku Mk{ks Q¼ku ÚkE hÌkku Au. MktÞwõík fwxwtçkku yLku
Mkk{krsf çktÄLkku íkqxðk ÷køÞkt [u. ÷øLk ytøku WËkhíkk ykðe
VE
Au. yktíkh¿kkíkeÞ y™u yktíkhhk»xÙeÞ ÷øLkku íkÚkk Mk{qn÷øLkku
Úkðk ÷køÞkt Au. MkòíkeÞ ÷øLkku økkuXðkÞ Au. †eyku ½hLke
çknkh Lkef¤eLku MkuðkLkkt rðrðÄ ûkuºkku{kt òuzkðk ÷køke Au. íku
VI
Ãkøk¼h ÚkðkLke MkkÚku ðÄw Mðíktºk Úkðk ÷køke Au. rþûký {u¤ðe
hne Au y™u nðu íku{kt yøkúuMkh hnuðk ÷køke Au. íkuyku ðneðxe
çkkçkíkku íku{s hksfkhý{kt Mkr¢Þ ¼køk ÷E hne Au. yk{,
†eyku yksu [q÷kÚke [kuhk MkwÄe ÃknkU[e hne Au.
AR
Mk{ksLkk þkur»kík yLku ðtr[ík Mk{qnku{kt Ãký [uíkLkk ykðe Au.
íkuyku nðu ÃkkuíkkLkk nfku {kxu ðÄw òøkúík çkLÞk Au. rþûký
{kxuLke íkíÃkhíkk ðÄe Au. MÚkkrLkf MðkhkßÞLke MktMÚkkyku y™u
AG
rþûkýLke MktMÚkkykuLkk rðfkMk{kt Mk{ksLkwt ykŠÚkf ÞkuøkËkLk
LkkUÄÃkkºk çkLke hÌkwt Au. ykŠÚkf Mk{]rØ ðÄðk ÷køke Au. Mkk{krsf
y™u ÔÞðMkkrÞf MktøkXLkku ðÄw Mkr¢Þ çkLÞkt Au. yLku çknuíkh
IN
y™u WLLkík SðLk Sððk yksLkku Mk{ks Mkr¢Þ çkLÞku Au.
rLkðkMkku{kt, hnuýefhýe{kt y™u Mkk{krsf MktçktÄku{kt Ãký
EåALkeÞ ÃkrhðíkoLkku ykÔÞkt Au. Ãký, ¼kðLkkLkwt ûkuºk Mktfwr[ík
DH
çkLkðk ÷køÞwt Au y™u ykztçkhLkwt ûkuºk rðMíkhðk ÷køÞwt Au.
ÔÞÂõík ÃkkuíkkLke Vhòu{ktÚke ÃkeAunX fhðk ÷køke Au y™u nfku
{kxu ykøkúne çkLke Au.
ÃkrhðíkoLk y™u Ãkzfkhku :
ðMíkerðMVkuxLku fkhýu yLku fux÷ktf ûkuºkku{kt ÍzÃke ÃkrhðíkoLkLku
fkhýu yksLkk Mk{ks Mkk{u y™uf Ãkzfkhku Ãký ykðe hÌkk
- 32 ð»ko{ktÚke 62 ð»ko MkwÄeLke Ãkkrhðkrhf Mk{MÞkyku Q¼e
Úkðk ÷køke Au. yuf s fwxwtçk{kt ºký ÃkuZeyku yksu ðMku Au.
íkuÚke íku{Lke ðå[u {kuxe ¾kE Q¼e ÚkE Au. ð]ØkuLke MktÏÞk
ðÄíkkt y™u íku{ktLkk {kuxk ¼køkLkk yLkwíÃkkËf nkuðkÚke íku{Lku
rð¼kð {kxu, MkkhðkhMkuðk {kxu y™u ð]ØkðMÚkk{kt Mkt¼k¤
{kxuLkk «&™ku Ãkzfkhku çkLke hÌkk Au. ºký ÃkuZeyku ðå[u
yLkwfq÷LkLkk «&™ku Q¼ku ÚkÞk Au. yuf çkksw swLkðkýe y™u
YrZ[wMík rð[khkuðk¤k {kýMkku Au, íkku çkeS çkksw ykÄwrLkf
Mk{ks{kt WAhu÷e yrík [Ãk¤ ÃkuZe Au. íkuÚke õÞkhuf ði[krhf
Mkt½»ko ÚkkÞ Au. íku{Lke ðå[u yLkwfq÷Lk fE heíku MkkÄðwt yu
{kuxku Ãkzfkh Au.
SðLkrLkðkon yu çkeòu Ãkzfkh Au. ¼kiríkf MkwrðÄkykuLke «krÃík
{kxuLke yktĤe ËkuxLku ÷eÄu fhfMkh fhkíke LkÚke. ykÄwrLkf
rþûký«ÚkkÚke rþrûkík ðøkoLku þkherhf ©{ fhðku øk{íkku LkÚke.
LkkufheLku yLkwYÃk rþûký ÷uðwt LkÚke y™u Ÿ[ku Ãkøkkh òuEyu
Au. íku{kt rLk»V¤íkk {¤íkkt níkkþk sL{u Au. íkuLkkÚke íkLkkð ðÄu
Au. y™u {kLkrMkf y™u þkherhf MðkMÚk fÚk¤u Au.
rLkðkMkLke Ãkqhíke MkøkðzLku y¼kðu ykhk{ËkÞf ÔÞðMÚkk Lk
{¤íkkt øk]nMÚk SðLk {kýe þfkíkwt LkÚke. ÄtÄk-hkusøkkhLku
fkhýu {kýMkku ½h çknkh ðÄw hnu Au. MktíkkLkku íku{Lkkt
{k-çkkÃkÚke Ëqh hnu Auu. ÞwðkLkku Lkþe÷kt ÿÔÞkuLku hðkzu [Zu Au.
õÞkhuf Ënus, AqxkAuzk, çk¤kífkh, ¾qLk, þkherhf ºkkMk,
yktËku÷Lkku, ykÃk½kík suðk «&™ku MkòoÞ Au. yk çkÄk Mkk{krsf
Ãkzfkhku yksLke Mk{ksh[LkkLke ËuLk Au. Mkk{krsf y™u
Mkkðorºkf ystÃkku Mk{ksLku fkuhe ¾kíke QÄE Au. ykðe çkkçkíkku
ykÃkýe MkkiLke ®[íkkLkku rð»kÞ çkLke Au. yksu {kLkðeLkwt
y{kLkðeÞfhý ÚkE hÌkwt Au. nðu ykÃkýu ÃkrhðíkoLk y™u
Mk{ksrþûký rðþu yÇÞkMk fheþwt.
ÃkrhðíkoLk y™u Mk{ksrþûký :
64
 yufðeMk{e MkËe{kt ykðLkkhk ÃkzfkhkuLku ÃknkU[e ð¤ðk «íÞuf
Mk{ksu Mkûk{ çkLkðwt Ãkzþu. Mkûk{ yLku Mk{Úko Mk{ks {kxu
ÔÞÂõíkyu Mk{Úko çkLkðwt Ãkzþu. yksLkku Þwøk fkiþÕÞkuLkku, ykðzíkku
yLku òýfkheLkku Þwøk Au. rðfMkðk y™u xfðk {kxu, MkkíkíÞÃkq{o
rðfkMk {kxu rþûký yrLkðkÞo Au . Mkíkík rðfkMk {kxu
Mk{ksrþûký sYhe Au.
ÃkrhðíkoLkLku ÂMðfkhðk, Ãkk{ðk y™u íku {kt Úke Q¼e Úkíke
Mk{MÞkykuLkku Wfu÷ fE heíku ÷kððku yuLkwt rþûký ykÃkðkLke
sYhe Au. þk¤kLkk rþûkýLku Mk{ksrþûkýLkwt MðYÃk ykÃkðwt
òuEyu. yu{ fhðkÚke Mk{ks rþrûkík çkLku.
fuð¤ þk¤k-{nkþk¤kykuLkk rþûkýÚke Mk{økú Mk{ks rþrûkík
çkLkíkku LkÚke. Mk{ksLku MkkB«ík «ðknkuÚke yðøkík fhðku Ãkzu.
Lkðe çkkçkíkku, þkuľku¤ku, Lkðk rð[khkuLku Ãkk{ðk Mk{ksLku Mkûk{
rþûký îkhk yãíkLk hk¾ðku Ãkzu. rþûký{kt Ãký Mk{ÞLke
MkkÚku ÃkrhðíkoLk ykðu Au. yufðkh {u¤ðu÷wt ¿kkLk fu rþûký
Mk{Þ síkkt çkË÷kÞ Au y™u y«Míkwík çkLku Au. íkuÚke s rþûkýLkk
AuÕ÷k «ðknkuÚke Mk{ksLku ðkfuV hk¾ðku Ãkzu. yk{, ÃkrhðíkoLk
——×——×——×——————×——×——×——
DE
19. ðirïf Mk{MÞkyku-1
A
ÃkÞkoðhýLkku çkøkkz yLku fwËhíke ykÃkr¥kyku :
AC
¼qr{fk :
yk «fhý{kt ykÃkýu rðïLke Mk{MÞkykuLke ¼qr{fk rðþu
ÃkÞko ðhýLkku çkøkkz y™u fwËhíke ykÃkr¥kykuLkku yÇÞkMk
fheþwt.
D
ßÞkt ßÞkt ÔÞÂõík, Mk{ks yLku hk»xÙ íÞkt íÞkt Mk{MÞkyku.
yk Mk{MÞkyku rðrðÄ «fkhLke nku E þfu. ík{u yk rËþk{kt
N
rð[khþku íkku ÏÞk÷ ykðþu fu yk rðþk¤ rðïLku Ãký
NA
íkuLke Ãkkuí kkLke ½ýe çkÄe Mk{MÞkyku Au. yk{ktLke fu x÷ef
Mk{MÞkyku fku E yuf Mk{ks, hkßÞ, hk»xÙ fu «ò Ãkqhíke
Mker{ík LkÚke. íkuLkkt yLkuf ûku ºkku Au. íkuLku Mk{økú {kLkðòík
MkkÚku MktçktÄ Au. {kLkòðíkLku fwËhík MkkÚku MktçktÄu Au. fwËhíkLku
KA
Ãký {kLkðòík MkkÚku MktçktÄ Au. yk{, {kLkð y™u fwËhík
çktLkuLku ÷økíke yLkufrðÄ Mk{MÞkyku Mk{økú rðï{kt Ãku÷kÞu÷e
Au. ðMíkerðMVkux, ÃkÞkoðhýLkku Lkkþ, «Ëq»ký, økìMk-øk¤íkh,
VE
ºkkMkðkË, ¼k»kkðkË, «kLíkðkË, rLkhûkhíkk, økheçke, fku{e
nwÕ÷zku, nzíkk÷ku, çku fkhe, MkhnËsLkk «&™ku, s¤rððkË,
hksfkhýLke Mk{MÞkyku ðøkuhu {kLkðMkŠsík Mk{MÞkyku
VI
Au.
Mk{MÞkyku y™uf MíkhLke nkuÞ Au. fuxe÷f Mk{MÞkyku
Mk{økú rðï{kt Vu÷kÞu÷ e nkuÞ Au . íkuLku ÃkkuíkkLke Mk{MÞkyku
y™u Lkðh[LkkLku Ãk[kððk {kxu Mk{ksLku rþrûkík fhðku yíÞtík
AR
sYhe Au.
WËkhefhý, ¾kLkøkefhý (rLkSfhý) y™u ðirïfefhýLku
fkhýu yksu Mk{økú rðï{kt ÃkrhðíkoLk ykðe hÌkwt Au. hksfkhý
AG
rËþk çkË÷e hÌkwt Au. Mk{økú ÃkÞkoðýo Ãký çkË÷kE hÌkwt Au
íÞkhu rðþk¤ yÚko{kt rþûkýLku sux÷wt {n¥ð ykÃkeyu yux÷wt
ykuAwt Au.
IN
xqtf{kt fneyu íkku ÃkrhðíkoLk yu rLkhtíkh [k÷íke «r¢Þk Au
çktrÄÞkh, fqÃk{tzqf Mk{ks õÞkhuÞ rðfMke þfíkku LkÚke.
fqÃk{tzqfíkk Akuzðk{kt ykðu íkku s ÔÞÂõík ðirïf çkLke þfu
DH
y™u ‘ðMkwÄið fwxwtçkf{T’Lke ¼kðLkk rðfMke þfu.
yksu ¼khíkeÞ Mk{ks ÃkrhðíkoLkLku rºk¼uxu Q¼ku Au. íkuLke Mkk{u
yLkuf yðhkuÄku Ãký Au. yðhkuÄkuLku Ãkzfkhðk ÔÞÂõík yLku
AN
Mk{ksLku rþûký îkhk Mkûk{ çkLkkððkt òuEyu. ÃkrhðíkoLk y™u
Lkðh[Lkk MkkÚku MkkÚku [k÷u Au. íkuLke MkkÚku «íÞuf Mk{ksu Ãký
[k÷ðwt Ãkzu Au. su Mk{ks yu{ fhu Au íku rðïLkk «ðkn{kt
íkheLku ykøk¤ ðÄe þfu Au.
,G
MY
nkuÞ Au. íkuLke Mkk{u fux÷kf Ãkzfkhku Ãký nku Þ Au. fu x÷ef
Mk{MÞkyku hk»xÙeÞ fu «kËurþf Mk{MÞkyku íkhefu yku¤¾kÞ
Au . ¼k»kkðkË, «ktíkðkË, økheçke, ÃkûkeÞ hksfkhý,
ðMíkerðMVkux, fku{ðkË, s¤-s{eLkLke Mk{MÞkyku, çkufkhe,
rLkhûkhíkk, ðes¤e, Ãkkýe, SðLk-sYrhÞkíkLke ðMíkwyku,
ykhku øÞ, ykðkMk, r{÷fík ðøkuhu Mk{MÞkyku yk MíkhLke
Au.
fux÷ef Mk{MÞkyku MÚkkrLkf fûkkLke nkuÞ Au . íku fku E yuf
rðMíkkh, Mk{ks, íkk÷wfk fu rsÕ÷k Ãkqhíke {ÞkorËík nkuÞ
Au. íku{kt rðfkMkLke, WãkuøkkuLke, ¾uíkeLke, ÃkkýeLke, rþûkýLke,
ðknLkÔÞðnkhLke, SðLk-sYrhÞkíkLke ðMíkwykuLke «króLke,
«Ëq» kýLke, MÚk¤kt í khLke, ykhku øÞLke, ðes¤e-ÃkkýeLke
Mk{MÞkykuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au.
Mk{Þøkk¤kLkk Mkt ˼uo Mk{MÞkyku rðþu òuEyu íkku ík{Lku
ÏÞk÷ ykðþu fu fux÷ef Mk{MÞkyku ÷ktçkk økk¤kLke nkuÞ
Au íkku fux÷ef xqtfk økk¤kLke nkuÞ Au. ðirïf Mk{MÞkyku
{kuxu ¼køku ÷ktçkk økk¤kLke nkuÞ Au. íkuLkku WËT¼ð ÷ktçku
økk¤u ÚkkÞ Au íku{ íku Lkku ytí k Ãký ÷ktçkk Mk{Þ ÃkAe ykðu
Au . ¼q ¾ {hku , økheçke, ºkkMkðkË, ðMíkerðMVku x su ðe
Mk{MÞkyku ÷kt ç kk økk¤kLke Mk{MÞkyku Au . yk çkÄe
Mk{MÞkykuLkku ytík ÍzÃkÚke Lk ykðe þfu. íkuLkk Wfu÷ {kxu
rðï-MíkhLkku Mknfkh, yufíkk y™u MktøkXLk yrLkðkÞo Au.
xq t f k økk¤kLke y™u MÚkkrLkf fu {Þko rËík rðMíkkhLke
65
 Mk{MÞkyku ÍzÃkíke Wfu ÷e þfkÞ. íkk¤kçkt Äe, nzíkk÷ku,
çktÄLkkt yu÷kLk, fku{ e íkkuVkLkku, SðLksYhe [esðMíkwy kuLke
«kró, fux÷ef ðMíkw ykuLke yAík (Ãkkýe, fuhkuMkeLk, Ãku xÙku÷,
zeÍ÷, ËqÄ, þkf¼kS ðøkuhu) suðe Mk{MÞkyku xqtfk økk¤k{kt
Q¼e ÚkkÞ Au y™u Úkkuz k s Mk{Þ{kt íku Mk{kó ÚkkÞ Au.
yk MkËe yu rðfkMkLke, ÍzÃkLke, rð¿kkLk y™u xufTLkku÷kìSLke
MkËe Au . ði rïfefhý, ¾kLkøkefhý yLku WËkhefhýu
rðfkMkLkkt îkhk ¾ku÷e LkkÏÞkt Au. íkuLkkÚke rðï LkkLkwt çkLke
hÌkwt Au. Ëhu f ËuþLku rðfMkðw t Au. y™u íku{kt Úke Ãký y™u f
Mk{MÞkyku MkòoE Au. Wãkuøkefhýu ½ýk «&™ku Q¼k fÞko
Au. rð¿kkLk y™u Mktþ kuÄLkku îkhk ði¿ kkrLkf «Þkuøkku îkhk
y™u ¼kiríkfðkËLku Ãkku »kðk {kLkðòík îkhk Q¼e fhkÞu÷e
y™uf Mk{MÞkykuÚke ykÃkýyu ½uhkE hÌkkt Aeyu. õÞkhuf
½xLkkyku Ãký y™uf Mk{MÞkyku Mksuo Au. íkuLke yMkhku
÷kt çkk-xqtf k økk¤k MkwÄe [k÷u Au . E.Mk. 1991{kt y™u
AN
2003{kt ÚkÞu÷ kt çku y¾kíke Þw ØkuLke yMkh yksu rðï
yLkw¼ ðe hÌkw Au. ¾Lkes íku÷ «kó fhíkk Ëu þkuLke ykŠÚkf
çkkçkíkku WÃkh rðÃkheík yMkhku ÚkE níke. y™u ÷kufkuLku
hkíkkuhkík MÚk¤ktíkh fhðwt Ãkzâwt níkw t. ÞwØLkk ¼ÞÚke Mk{økú
rðï{kt ÷kufku{ kt íkýkð, ystÃkk y™u yrLkrùíkíkkyku suðe
,G
y™uf ®[íkkyku ðÄe økE níke.
yk yLku ykðe y™uf Mk{MÞkyku Mk{økú SðLkMk]rüLku y™u
MY
{kLkðòíkLku yMíkÔÞMík fhu Au. hkçkuíkk {wsçkLkwt SðLk
¾kuhðkE òÞ Au. fk{Ät Äk çktÄ Ãkzu Au. ðknLkÔÞðnkh
Úkt¼ e òÞ Au. SíkðMíkwykuLke yAík ðíkkoÞ Au y™u íku{ktÚke
DE
yLkiríkf ÔÞðnkhku sL{u Au. {qÕÞku s¤ðkíkkt LkÚke. {kLkðeLkwt
y{kLkðeÞfhý ÚkkÞ Au . ykLku Ãkrhýk{u ykÃkýe
rðfkMkÞkºkk Úkt¼e òÞ Au.
yk çkÚke Mk{MÞkykuLke Mk{sý fu ¤ðkÞ íku sYhe Au . íku
A
Lk sL{u íku {kxu Mkíkík fk¤S ÷uðkLke y™u søk]rík hk¾ðkLke
AC
sYh Au. ßÞkhu ykðe Mk{MÞkyku ykðe Ãkzu íÞkhu ÄehsÚke,
Mkkð[uíkeÚke y™u økt ¼ehíkkÚke íkuLkku Mkk{Lkku fhðku Ãkzu.
MknfkhLke ¼kðLkk rðfMku íkku Ãkrhýk{ku Mkkhkt ykðu. hk»xÙeÞ
yifÞLke ò¤ðýe fhðk Mkki Lkwt Mkr¢Þ ÞkuøkËkLk Ãký yux÷wt
D
s {n¥ðLkwt Au. Ëhuf ÔÞÂõík Ãkkuí kkLke Mkk{krsf, hk»xÙeÞ
y™u çktÄkhýeÞ Vhòu rLkckÚke y™u «ríkçkØíkkÚke yËk
N
fhu íkku y™uf Mk{MÞkyku ykÃkkuy kÃk n÷ ÚkE òÞ. íku {kxu
Mkßsíkk, ®n{ík y™u ÔÞÂõíkøkík Mkk{ÚÞo s fk{ ykðu.
NA
rðÄkÞf y™u h[Lkkí{f ð÷ýku s {ËËYÃk ÚkE þfu.
‘Sðku y™u Sððk Ëku’Lkk {tºkLku ykÃkýku SðLk{tºk çkLkkððku
Au. ‘ðMkwÄk yið fwxwB çkf{T’ ¼kðLkk fu¤ ðeLku ykÃkýyu
KA
rðïLkkøkrhf çkLkðkLkw t Au.
yLkuf rðÄ ðirïf Mk{MÞkyku Ãkife fux÷ef Mk{MÞkykuLkku
ŸzkýÚke yÇÞkMk fheþwt.
VE
(1) ÃkÞkoðhýLkku çkøkkz :
ÃkÞkoðhýLkk çkøkkzLke Mk{MÞk ði rïf Mk{MÞk Au . yk
Mk{MÞk {kLkðMkŠsík Mk{MÞk Au. fwËhíku çku çkkçkíkkuLkwt MksoLk
fÞwO. yuf ÄhíkeLkwt yLku çkesw {kLkðLkwt. Mkki« Úk{ ÄhíkeLkwt
VI
MksoLk ÚkÞwt. Ähíke WÃkh SðstíkwLke rðþk¤ Mk]rü MkòoE.
íku{Lkk Ãkk÷Lk - Ãkku»ký {kxu nðk, Ãkkýe, s{eLk, ð]ûkku
V¤V¤krË, yLLk, ðu ÷ kðu ÷ eyku , LkËe, s{eLk¾t z ku ,
ðkíkkðhý, SðMk]rü, ðLkMÃkríkMk]rü, ík¤kð, Ãknkzku, ¾eýku
AR
y™u Mkkøkhku Lkwt MksoLk ÚkÞw t. íÞkh ÃkAe MkòoÞku {kLkðe.
yký, ¼kiríkf y™u y¼kiríkf fu sz y™u [uíkLk ðMíkwykuLkwt
MksoLk ÚkÞwt. yk Mkso Lk yux÷u ÃkÞkoðhý. yk çkÄe çkkçkíkku
AG
yu MktÃkr¥k Au . íku{kt fwËhíke MktÃkr¥k yu {kLkðeLku fwËhíkLke
y{qÕÞ ¼ux Au. yk y{qÕÞ ¼uxLkku MkËwÃkÞku øk fheLku y™u
íkuLku rðfMkkðeLku yksu {kLkðe rðfMÞku Au. fwËhíke Mkúkuíkku
IN
Lk nkuík íkku {kLkðe rðfMÞku s Lk nkuí k. yu™ku yÚko yu ÚkÞku
fu ykÃkýku rðfkMk s ÚkÞku Lk níkku. fËk[ ykÃkýwt yÂMíkíð
s Lk nkuík. yk çkÄwt ykÃkýyu òýeyu Aeyu Aíkkt ykÃkýk
DH
Ãkku í kkLkk rðfkMk {kxu ykÃkýu - Mk{økú {kLkððMíke -
yLku frðÄ «ð] r¥kyku yuðe fhe y™u - fheyu Aeyu fu
suLkkÚke ÃkÞko ðhýLkku çkøkkz ÚkkÞ Au.
• {kLkðeLke «ð]r¥kyku :
{kLkðeyu rð¿kkLkLke {ËËÚke íkfrLkfku rðfMkkðe.
hkûkMke fËLkk Wãkuøkku þY fÞko. ðknLkÔÞðnkh {kxu
hMíkk çkLkkÔÞk. ®Mk[kE {kxu LkËeyku WÃkh çktÄku çkktæÞk
yLku Lknuhku fkZe. ykðkMk {kxu {fkLkku çkktæÞk. y™uf
«fkhLke Mkt M Úkkyku - rðïk{øk] n ku , rMkLku { k½h,
þk¤kyku, {nkrðãk÷Þku, fkìBÞwrLkxe nkì÷, Ãkkxeo Ã÷kìx,
nku xu÷ku -{ku xu÷ku , yìõMk«uM k nkEðu, økkuz kWLkku, çkMk
MxìLz ðøku hu çkktæÞkt y™u rðfMkkÔÞkt. yksu íku {kt Mkíkík
ðÄkhku Úkíkku hÌkk Au . yk çkÄktLku fkhýu ¾uíke÷kÞf
s{eLk yku A e ÚkE. st ø k÷ku fÃkkðk ÷køÞkt . íku Ú ke
Sðstí kwMk]rü Ãký Lkkþ Ãkk{ðk ÷køke.
ðMíkerðMVkux Úke fwËhíke MkúkuíkkuLkku ðÃkhkþ ðæÞku. íku{
Úkíkkt {kLkðe yu ¼q÷e økÞku fu fwËhíke Mkúkuíkku íkku {ÞkorËík
Au y™u íkuLku ðkÃkhLkkhkt y{ÞkoË Äku hýyu ðÄu Au.
ykLkwt Ãkrhýk{ yu ykÔÞwt fu fwËhík{kt yMk{íkw÷k Q¼e
ÚkE.
{kLkðu ykx÷uÚke ÃkkAwt ðk¤e Lkrn, Wãkuøkku, fkh¾kLkkt,
¾uíke íku{s ½hðÃkhkþ {kxu ÃkkýeLkk ¼tzkhkuLkku çkuVk{
WÃkÞkuøk fÞku o. Ãkkýe{kt htøk y™u Íuhe hMkkÞýku y™u
øktËfeLku Aqxkt Ãkkzâk Ãkøkh s Ëqr»kík ÃkkýeLkku s¤kþÞku
(LkËeyku, ík¤kðku){kt rLkfk÷ fÞkuo. yk{ s¤«Ëq»ký
Vu ÷kÞw t.
Wãkuø kku y™u ðknLkÔÞðnkh ðÄíkkt íku{ktÚke Lkef¤íkk
Íuhe ðkÞwyku nðk{kt ¼¤íkkt nðk{kt «Ëq »ký Vu÷kÞwt.
ðknLkÔÞðnkh y™u {Lkku htsLkLkkt MkkÄLkkuyu yðksLkwt
«Ëq»ký Vu÷kÔÞwt. støk÷kuLke ykzuÄz fkÃkýe ÚkðkÚke
y™u øktËwt Ãkkýe íku{s Íuhe hMkkÞýku ¼qø k¼o{kt sðkÚke
s{eLkwt «Ëq»ký (¼qr{-«Ëq»ký) ÚkÞwt.
yk WÃkhktík {kLkðeLke fux÷ef yrLkåALkeÞ xuðku y™u
fw Ë hík-rðhkuÄe «ð] r¥kyku Lku fkhýu Ãký ÃkÞko ðhý
çkøkzâw t yLku íku L ke Mk{íkw ÷ k òu ¾ {kE. Ëk.ík.,
¾uíkÃkuËkþkuLkwt ðÄw WíÃkkËLk fhðk {kLkðeyu stíkw Lkkþf
Ëðkyku y™u hkMkkÞrýf ¾kíkhku ðkÃkÞkO. íkuLkkÚke yÒk
66
ðøkuhu{kt hkMkkÞrýf y™u Íuhe ÃkËkÚkku oLke {kºk ðÄe
ð¤e s{eLkLke V¤ÿwÃkíkk ½xe y™u s{eLkLkwt «Ëq»ký
Ãký ðæÞwt.
støk÷ku y™yu Zku¤kððk¤k fu zwtøkhk¤ rðMíkkhku{kt
¾uíke fhðk{kt ykðe. íkuLkkÚke støk÷ku Lkkþ Úkðk ÷køÞkt.
ðLÞ «kýeMk]rüLku yMkh ÚkE. íkuLke ðMíke ½xðk ÷køke.
ðLÞ yki»krÄyku Ãký ykuAe Úkðk ÷køke. hksÃkeÃk¤k
y™u zktøk rðMíkkh{kt yk çkøkkz yksu òuðk {¤u Au.
stø k÷ku yku Akt ÚkðkÚke, fkh¾kLkkt MÚkÃkkðkÚke y™u
ðknLkku ðÄðkÚke nðk{kt ytøkkhðkÞwLkwt «{ký ðÄðk
÷køÞwt Au. Äw{kzkÚke nðk «Ëqr»kík Úkðk ÷køke Au. íkuLkkÚke
{kLkðLkwt MðkMÚÞ fÚk¤ðk ÷køÞw t Au. Ë{ fu yMÚk{kLkk
(ïkMkLkk) hku ø kku ðÄðk ÷køÞk Au . íku Lkk {q ¤ {kt
ÃkÞko ðhýLkku çkøkkz Au. rðïfûkkyu Ëh r{rLkxu [kiË
nìõxh sux ÷k rðMíkkh{ktÚ ke rð»kw ð]¥ keÞ (xÙkì rÃkf÷)
støk÷ku fÃkkÞ Au. ykÃkýu yu íkku òýeyu Aeyu fu
økkZ støk÷ku Au íkku ðhMkkË Au. støk÷ku{kt ð] ûkku Au íkku
SðLk Au.ð]ûkku Au íkku rðï [u . s¤ yu íkku SðLk Au.
íkuLkk çkøkkzÚke Mk{økú SðLkð] rüLku yfÕÃÞ Lkwf MkkLk
ÚkE hÌkwt Au.
støk÷ku fÃkkíkkt ðLÞ «kýeLke Mk]rü ½xðk ÷køke Au.
ð¤e {kLkðeyu ÃkkuíkkLke ykŠÚkf MkwÄkhðk y™u Ãkkuí kkLkk
{kusMkku¾Lku Mktíkku»kðk yLkuf «kfhLkkt Ãkt¾eyku, «kýeyku
y™u yLÞ stíkwy kuLku {khðkLkwt þY fÞwO. {kLkðe íkuLkku
DE
rþfkh fhðk ÷køÞku. ðktËhk, nkÚke, ®Mkn, ðk½, hªA,
{kuh, Ëuzfkt y™u Ãkþwy ku ðøkuhu Lke MktÏÞk ½xðk ÷køke.
MkkÃkLke fkt [¤eLku Ãký Lk Akuz e. ðktËhkLke rLkfkMk
A
fhðk ÷køÞku. Átðkxeðk¤kt «kýeykuLkk [k{zk{ktÚke
AC
Vhðk¤e xkuÃkeyku çkLkkðeLku Ãknuhðk ÷køÞku. ykÚke
ÃkÞkoðhýLkku yLknË çkøkkz ÚkÞku Au. LkËeyku y™u
Mkhkuðhku Mkrník MkkøkhkuLkkt Ãkkýe Ëqr»kík ÚkðkÚke s¤[h (2) fwËhíke ykÃkr¥kyku :
«kýeyku, ËrhÞkE «kýeyku y™u ðLkMÃkrík Lkkþ Ãkk{ðk
÷køÞku Au. òu yuf ð]û k Lkkþ Ãkk{u íkku íkuLkk WÃkh
D
Lk¼íkkt y™u Sðíkkt 10 Úke 30 òíkLkkt stíkw (Sðzkt),
N
{kux kt «kýeyku y™u yLÞ Akuz Lkkþ Ãkk{ðkLke Ãkqhe
Mkt¼kðLkk Au.
NA
Wãku økefhýÚke fkt Xk-rðMíkkhLkkt V¤ÿwÃk {uLøkúwðLkkt
støk÷ku yá~Þ ÚkðkLku ykhu Au . ykÃkýk økwshkíkLkk
ò{LkøkhLkk fktXkLke ðhMkku-sqLke {kuíke fkZðkLke «ð]r¥k
KA
{kuíkeLkkt AeÃk÷kt Lkü ÚkE sðkÚke çkt Ä ÚkE økE Au.
Ãkkýe yu fw Ë híke Mkt M kkÄLk Au . Éíkw y ku y™u
ðkíkðhýLkk íkk÷{u÷ {kxu Ãkkýe rLkýkoÞf ¼qr{fk ¼sðu
Au. Mkkhk ykhkuøÞ {kxu MðåA ÃkeðkLkwt Ãkkýe y™u
VE
MðåA nðk sYhe Au. ÃkkýeLke yAík yu rðfkMkLke
ykzu ykðíkwt Lkfkhkí{f Ãkrhçk¤ Au. yksu sux÷k
«{ký{kt Ãkkýe {¤u Au íkux ÷k «{ký{kt ykðLkkhk
VI
rËðku Mk{kt {¤ðkLkwt LkÚke.
rðï{kt {Lkw»ÞLkk ðÃkhkþ {kxuLkwt Ãkkýe 3 (ºký) xfk
Au. íku{ktÚke 0.5 xfk Ãkkýe s ÃkeðkÃkkºk Au. ykðwt
Ãkkýe rðïLke fw÷ ðMíkeLkk 42% ðMíkeLku s {¤u Au.
AR
çkkfeLke 58% ðMíke øktË wt Ãkkýe ðkÃkhu [u. íku LkkÚke
y™uf hkuøkku ÚkkÞ Au. hkuøkkuÚ ke çk[ðk Ëðk ÷uðe Ãkzu
Au. yk{ ðiËfeÞ Mkkhðkh ÃkkA¤Lkku ¾[o ðuXðku Ãkzu
AG
Au. ËhËeLke fk{ fhðkLke ûk{íkk ½xu Au y™u íku{ ktÚke
y™uf rðÄ Mk{MÞkyku MkòoÞ Au. ÃkÞkoðhýLkku çkøkkz
fhðk{kt ykiã ku røkf f[hku {ku¾ hu Au . yk f[hku
IN
{kLkðMkŠsík Au . rðï{kt Ëh ð»kuo 210 fhkuz xLk
f[hku y™u 35 fhkuz xLk yíÞtík òu¾{fkhf Íuhe
f[hku çknkh VU f kÞ Au . yýw ¼ êeyku Ãký rðÃkw ÷
DH
«{ký{kt yýwf [hku çknkh VUfu Au.
Mk{wÿ{kt íku÷ Zku¤kðkÚke y™u íku{kt Ëqr»kík Ãkkýe ykððkÚke
Mkk{w rÿf «Ëq» ký ðÄe hÌkwt Au. íkuLkkÚke íku «Ëuþ{kt
AN
ðhMkkË ykuAku Ãkzu Au. y™u s¤[h «kýeyku Lkkþ
Ãkk{ðk ÷køÞkt Au . ykÃkýu ðÄw Mk{] Ø Úkðw t nkuÞ ,
SðLkLke økwý ð¥kk «kó fhðe nkuÞ íkku ÃkÞkoðhýLkku
Úkíkku çkøkkz yxfkððku Ãkzþu. rðLkkþLku rðfkMk{kt
,G
ÃkrhðŠíkík fhðku Ãkzþu. økheçkeLke hu¾ k Lke[u Sðíkk
26% ¼khíkðkMkeykuLku Mkw ¾Mk{]rØ ¼khíkðkMkeykuLku
MY Mkw¾ Mk{]rØ ykÃkðk ÃkÞkoðhýLkwt hûký fhðwt Ãkzþu.
fkuE Ãký Mk{ks, hkßÞ fu hk»xÙLkk rðfkMk {kxu çku
«fkhLkkt MktM kkÄLkku sYhe Au. íku Au fwËhíke MktMkkÄLkku.
yk çktLkuLke ò¤ðýe fhðe yu ykÃkýku Ä{o Au.
ykÃkýu yu Mk{sðw t Ãkzu fu ÃkÞko ðhý {kLkð y™u
SðLkMk] rüLkk SðLkLku ½zLkkÁt y™u xfkðLkkÁt
Ãkrhçk¤ Au. íku ykÃkýk SðLkLku rðfMkkððk{kt MkkÞ
fhu Au. íku yrík {qÕÞðkLk y™u ykð~Þf ík¥ð Au.
íku{ktÚke {kLkð ÃkkuíkkLke SðLk-sYrhÞkíkku «kó fhu Au,
suLkk ðzu ykÃkýw t SðLk Au íku Lku þwt ykÃkýu Lkrn
çk[kðeyu ?
y{w»Þ {kxu su yýÄkhe, ykfÂM{f y™u ðýLkkUí khu÷e
ykÃkr¥k Au, su ykÃkr¥kLku hku fe þfðkLkwt {Lkw »ÞLkk nkÚk{kt
LkÚke y™u fw Ë híke «r¢ÞkLkk ¼køkYÃku MkòoÞ Au íku ðe
ykÃkr¥kLku fwË híke ykÃkr¥k fne þfkÞ. {Lkw»Þòríkyu ½ýe
rMkrØyku {u¤ðe Au. yk{ Aíkkt yks MkwÄe yu fwË híke
ykÃkr¥kykuLke rðLkkþf yMkhku{ktÚke Mkt Ãkqýo {wõík ÚkE LkÚke.
fwËhík WÃkh ytfwþ «kó fhðk íku ýu yLkuf «Þkuøkku fÞko
Au. Ãký íku{kt íkuLku ÃkqhuÃkq he MkV¤íkk {¤e LkÚke.
fwËhíke fkuÃk yu Ãký ðirïf Mk{MÞk Au. Ãk]ÚðeLkk Ãkuíkk¤{kt
y™u Ãk]Úðe WÃkhLkkt ík{k{ MÚk÷kuyu yLkuf ð¾ík fw Ëhíke
ykÃkr¥kyku Mkòoíke nkuÞ Au. [e÷eLkku ÄhíkeftÃk, yt òh
y™u fåALkk çku {nkrðLkkþf ÄhíkeftÃkku, ftz÷kLkwt ðkðkÍkuzwt,
çkt ø kk¤Lku fkt X u Mkòo í ke íkku VkLke ËrhÞkE ykÃkr¥kyku ,
yríkð]rü y™u yLkkð]rü, støk÷ku{kt Vu÷kíkku ËkðkLk¤ y™u
hkuøk[k¤k suðe fwËhíke ykÃkr¥kykuyu Mk{økú {kLkðòíkLke
Ÿ½ nhk{ fhe Lkk¾e Au . rð¿kkLku fwËhíkLku LkkÚkðk «ÞíLkku
fÞko Ãký íkuLke þÂõík {ÞkorËík Au ßÞkhu fwËhíkLke þÂõík
yLkt ík y™u y{Þko Ë Au. íku { Aíkkt íkuýu íku Lke Mkk{uLke
67
Mk{MÞkyku Lkku Mkk{Lkku ®n{íkÚke fÞku o Au y™u MknfkhLke
¼kðLkkÚke, {ËËLkk nkÚk ÷t ç kkðeLku íku nu { ¾u { çknkh
ykðu ÷ Au .
nðu ykÃkýu fwËhíke ykÃkr¥kykuLkk Ÿzký{kt zkurfÞwt fheyu.
fwËhíke ykÃkr¥kyku{kt y™uf «fkhLke ½xLkkyku çkLku Au
y™u íkuLkkÚke y™uf «fkhLke ykVíkku sL{u Au. ÄhíkeftÃk,
Ãkqh, ðkðkÍku zwt, Ëð(ykøk), Ëw »fk¤, yríkð]rü rn{þe÷k
ÄMke Ãkzðe, rn{ð»kko (rn{«íkkÃk) y™u yktÄe {wÏ Þ Au.
WÃkh Ëþkoðu÷e ykVíkku MkòoÞ Au íÞkhu y™u Mk{MÞkyku
sL{u Au. Mk{økú sLkSðLk ¾kuhðkE òÞ Au. ðuÃkkhðýs
çkt Ä ÚkE òÞ Au , fkhý fu ðknLkÔÞðnkh yxfe òÞ
Au. ðes¤eLku y¼kðu yt ÄkhÃkx AðkE òÞ Au . fkh¾kLkkt
[k÷íkkt LkÚke. Mkt Ëu þkÔÞðnkh ¾ku hðkE òÞ Au . hku øk[k¤ku
Vkxe Lkef¤u Au . økt Ë feLkw t Mkk{ú kßÞ ðíkko Þ Au . Ät Äk-
hku s økkh çkt Ä ÚkkÞ Au íku Ú ke ykŠÚkf rðfkMk yxfe òÞ
AN
Au. y™u ðMíkw y ku Lke yAík ðíkkoÞ Au . ÷kuf ku çke{kh Ãkzu
Au y™u {] í Þw Ãký Ãkk{u Au . Zku hZkt¾ h {he òÞ Au . yLLk
ðøku hu {¤íkw t LkÚke íkuÚ ke õÞkhu f ¼q¾ {hku ÃkuË k ÚkkÞ Au .
÷ku f ku {kLkrMkf yLku þkherhf ÞkíkLkkykuLkk ¼ku ø k Lku Au .
Mkkhðkh íkkífkr÷f {¤íke LkÚke. fux ÷kt f fkÞ{Lku {kxu
,G
rLkhkÄkh çkLku Au . ykðu ð¾íku «ò ™yu Mkhfkh ykðe
ykÃkr¥kyku {ktÚ ke yMkhøkúM íkku Lku çk[kððk y™yu Lkðu MkhÚke
MY
ðMkkððk ík{k{ {kLkð-MktÃkr¥k y™u LkkýktLku íku { Lkk {kxu ,
íku { Lkk íkhV ðk¤u Au . yk{ Úkíkkt yLÞ ûkuº kku Lkku rðfkMk
y™u {kLkðrðfkMk yxfu Au . ykÃkr¥køkú M ík rðMíkkhku {kt
DE
ykhku ø Þ, rþûký, ¾u í ke, Wãku ø kku , hMíkk ðøku h u L kw t
ykíkh{k¤¾w t rAÒkr¼Òk ÚkE ÚkkÞ Au .
yk{, fwËhíke ykÃkr¥kyku y™uf Mk{MÞkyku Mksuo Au. ykðe
yLkuf ykÃkr¥kyku Ãkif e nðu ykÃkýe yrík {n¥ðLke yuf-
A
çku ykÃkr¥kyku rðþu ŸzkýÚke òýeþwt.
AC
• ¼qft Ãk :
¼q f t ÃkLkku ÃkÞko Þ þçË Au Ähíkeft Ãk. ¼q f t Ãk þçË
Mkkt ¼¤íkkt s ¼÷¼÷kLkk nktò økøkze òÞ Au. ykÃkýu
¼qft ÃkLkkt Ãkrhýk{ku òýeyu yLku yLkw¼ðeyu íÞkhu
D
¼qftÃkøkúMík rðMíkkhLkk sLkSðLkLke fÕÃkLkk s ykÃkýLku
Äúwò ðe {qfu Au. rðï{kt y™u ¼khík{kt yks MkwÄe{kt
N
ÚkÞu÷k ¼qftÃkkuÚke ykÃkýu ÃkkfuV Aeyu. økwshkík{kt ytòh
NA
y™u ¼qs, y{ËkðkË ðøku hu MÚk¤u ÚkÞu÷k ¼qftÃkku y™u
Äúwòhe nS Ãký yksu ykÃkýu ¼qÕÞk LkÚke. ykÃkýu
ykðe ykÃkr¥kykuÚke çk[ðw t Au Lku ? ykðk ¼qf tÃk
ð¾íku y™u íÞkh ÃkAe ykÃkýu þw t fhðwt òuEyu íkuLkk
KA
ÔÞðMÚkkÃkLk rðþu rð[kheyu.
¼qftÃkLke ykøkkne ÚkE þfíke Lk nkuðkÚke fkÞ{ {kxu
fux÷ef çkkçkíkkuLke Mkkð[uíke hk¾ðe sYhe Au. ¼qftÃkLke
VE
yMkh õÞkt y™u fux÷e ÚkE íkuLke ¾çkh íkku ÃkAeÚke
Ãkzu Au Ãký ykðu ð¾íku øk¼hkE Lk sðwt . ½hLke çknkh
Mk÷k{ík MÚk¤u ÃknkU[ðwt. ðes¤e, økìMk ðøkuhu çktÄ fhðkt.
yøkkWLkk ¼qftÃkku{kt Úke fu yLkw¼ð{ktÚke su þeÏÞk nkuÞ
VI
íkuLku ÞkË hk¾eLku fk{økehe fhðe. ÃkrhðkhLkkt Mkki
MkÇÞkuLku Ãký y™u ytø kuLke íkk÷e{ ykÃkðe.
¼qftÃk yu fwËhíke fkuÃk Au íku{ s yuf ¼ki økkur÷f ½xLkk
Ãký Au. uÚke ¾kuxe {kLÞíkkyku{ kt VMkkðw t Lkrn. yk¾hu
AR
fwËhík ykøk¤ {kLkð ÷k[kh Au Ãký íkuLke ®n{ík y™u
Äehs ykðe ykÃkr¥kyku{kt Úke {kLkðLku çk[kðu Au.
• ðkðkÍkuzw t :
AG
ðkðkÍkuzwt yu fwËhíke ykÃkr¥k Au. rðïLkk ½ýk ¼køkku{kt
yðkhLkðkh ðkðkÍku zkt ykðu Au . íku Lke ykøkku íkhe
ykøkkne ÚkE þfu Au. ykøkkne yu íkuLkkÚke çk[ðk
IN
{kxuLke [uíkðýe Au. ðkðkÍkuzkLkkt fux÷ktf r[nTLkku nkuÞ
Au. f÷kfLkk 118 rf{eLke fu íku Úke ðÄw økríkyu ÃkðLk
DH
Vq t f kðku , ykfkþ{kt fk¤kt ðkˤku AðkE sðkt ,
ðes¤eLkk fzkfk-¼zkfk MkkÚku ðhMkkË íkqxe Ãkzðku fu
f{kuM k{e ðhMkkË Úkðku , ðíkow¤ kfkh fu ½w{heÞ heíku
ÃkðLk ykøk¤ ðÄðku ðøkuhu íkuLkkt r[nTLkku Ëu¾kÞ y™u
ykøkkne «Mkkrhík ÚkkÞ íÞkhu ykÃkýu Mkkð[uík çkLkeyu
íkku íkuLkkÚke Úkíkk LkwfMkkLkÚke çk[e þfkÞ.
ðkðkÍkuzkLke ykøkkne fu r[nTLkku òuðk-òýðk {¤u
yux÷u Mk÷k{ík MÚk¤u ÃknkU[ðwt . ½h{kt ðes¤eLke ÂM[ð
çktÄ fhðe. ðes¤eLkk Úkkt¼÷kÚke Ëqh Q¼k hnuðwt.
{kuxkt ð]ûkku , {fkLkku ðøkuhu Úke Ëqh sðwt. ZkuhZkt¾h nkuÞ
íkku íku{Lku Akuze {qfðkt. ½h{ktLke fe{íke ðMíkwyku Mk÷k{ík
MÚk¤u ¾Mku zðe. øk¼hkE Lk síkkt Äehs hk¾ðe.
yVðkykuÚke zhðwt Lkrn fu yVðkyku Vu÷kððe Lkrn.
hkuø k[k¤kÚke çk[ðk ðiËfeÞ Mkkhðkh ÷u ðe Þk Ëðkyku
íkiÞkh hk¾ðe. yMkhøkú MíkkuLku {ËË fhðe. ðMíkwy kuLke
÷qt x Úkíke yxfkððe. Mk¥kkðk¤kyku Lku Mkíðhu òý
fhðe. íkuykuLke Mkq[LkkykuLkwt fzf heíku Ãkk÷Lk fhðwt.
ðkðkÍkuzkðk¤k rðMíkkhkuLke {krníke {u¤ððe. Ãkku íku s
rðMíkkh{kt hnu Au íku rðMíkkh{kt òu Mkíkík Þk yýwf
Éíkw{ kt s ðkðkÍkuzwt ykðíkwt nkuÞ íkku íkuLkkÚke fkÞ{e
Äkuhýu çk[ðk Ãkkfku rLkýoÞ ÷u ðku.
ðkðkÍku zw t Mk{kó ÚkÞk ÃkAe hkník y™u çk[kðLkkt
fkÞku o{kt òuz kðwt y™u ÃkwLk: çkuXk Úkðk ®n{ík hk¾ðe.
níkkþk ¾t¾uhðe, ykþkðkËe çkLkðwt.
• yríkð]rü :
ºkeS fwËhíke ykÃkr¥k Au yríkð]rü. yu fkyuf ¾q çk s
ðhMkkË Ãkzu. ÃkkýeLkku ¼hkðku ¾qçk s ÚkkÞ, LkËeLkk¤kt
A÷fkÞ, çktÄku íkqxu, ½kuzkÃkqh ykðu íÞkhu {kuxk rðLkkþ
ðuhkÞ Au. òu fu nðk{kLk rð¼køku íkuLke ykøkkneyku
ykÃkðkLkqwt þY fÞwO Au. y™u íku Lkwt þk† rðfMkkÔÞw t Au.
çktÄku{ktÚke ðÄw Ãkkýe AkuzðkLke {ts qhe {¤íkkt íktºk Ãký
ËqhËþo Lk, ykfkþðkýe y™u yLÞ {kæÞ{ku îkhk
ðkht ðkh [uíkðýe ykÃku Au. nðu íkku Ëhuf hkßÞ{kt
ÃkqhrLkÞtºký, ðkðkÍkuzk, ¼qftÃk suðe fwËhíke ykÃkr¥kyku
ytøku Lkk íktº kfûkkyurð¼køkku Q¼k fhðk{kt ykÔÞk Au.
íkuy ku ykøkkuíkÁt ykÞkusLk fhu Au. sYhe
MkkÄLkkMkk{økúe y™u {kLkðçk¤Lku íkk÷e{ ykÃkeLku íkiÞkh
68
 hk¾u Au. íkuLkkÚke ½ýe s hkník hnu Au Ãký Ëhuf
ÔÞÂõíkyu Ãkku íku MkkðÄ hnuðkLke sYh Au. hkuøk[k¤ku
Vkxe Lk Lkef¤u íku {kxu ykÃkýu MkkðÄ hnuðwt.
• yLkkð]rü :
ykðe s [kuÚke ykÃkr¥k Au yLkkð]rüLke. yríkð]rü
fhíkkt yLkkð] rü ðÄw LkwfMkkLkfkhf nku Þ Au. Au Õ÷kt
fux÷ktf ðhMkkuLkkt íkkhýku fnu Au. fu yLkkð]rü ðkhtðkh
MkòoÞ Au. ðhMkkË ykðu s Lkrn. ykðu íkku ½ýku {kuzku
ykðu. çkÄu ðhMku s Lkrn. õÞktf ðÄw íkku õÞktf ykuAku.
¾uzqí kku [kíkfzku¤u íkuLke hkn swyu. Éíkw[¢ku çkË÷kÞ,
ÃkÞkoðhý{kt ¾÷u÷ Ãkzu y™u fwËhík{kt yMk{íkw÷k MkòoÞ
yu x÷u õÞktf yríkð] rü ÚkkÞ íkku õÞktf yLkkð] rü
ÚkkÞ. íkuLkkÚke yÒk Ãkkfu Lkrn, çktÄku{kt Ãkkýe Lk ¼hkÞ
yux÷u Lknuhku Úke ®Mk[kE Lk ÚkkÞ. LkËeyku{kt Ãkkýe Lk
ykðu yux÷u rfLkkhkLkk rðMíkkhku{kt fþw t Ãkkfu Lkrn.
s{eLk{kt ÃkkýeLkkt ík¤ Lke[u òÞ yux÷u fqðk MkwfkÞ,
ð] ûkku Mkw fkÞ, s{eLk{kt ¼usLkwt «{ký ykuAwt ÚkkÞ.
støk÷ku{kt ÷e÷kuíkhe ½xu íkuÚke fwËhíke MkkIËÞo Ãký Lkü
ÚkkÞ. økh{e ðÄu. nòhku {kýMkku {]íÞw Ãkk{u. ½kMk[khku
{¤u Lkrn íkÚke Ãkþwyku {]íÞw Ãkk{u. V¤V¤krË Ãkqhíkk
«{ký{kt Lk {¤u íkuÚke íkuLkk WÃkh Lk¼íke SðMk] rüLku
yMkh ÚkkÞ. ¼q¾{hku y™u økheçke ðÄu. ÷qtxVkxLkk
«Mktø kku ðÄu. {khk{khe ÚkkÞ, ðMíkwyku Lkk çkkð ðÄu,
DE
Mktøkún¾kuhe ÚkkÞ, ¼úük[kh ðÄu. yk{ rðfkMk ÁtÄkÞ.
®Mk[kE {kxu fqðk Ÿzk fhðk Ãkzu Þk ÃkwLk:†krðík fhðk
Ãkzu. ¾uík - ík÷ðkzeyku yLku ykzçktÄku çkktÄeLku ÃkkýeLkku
A
Mktøkún fhðku Ãkzu. Ãkkýe - ÃkwhðXk íktºkLku «òyu Mknfkh
ykÃkðku yu Lki ríkf Vhs çkLkðe òuEyu.
AC
• yLÞ Mk{MÞkyku :
yríkð]rüLke MkkÚku íkku VkLke ÃkðLkku Vqt fkíkk nku Þ Au.
ðes¤eLkk fzkfkÚke (ðes¤e ÃkzðkÚke) òLknkrLk ÚkkÞ
Au. yríkð]rüÚke òLk{k÷, Q¼ku Ãkkf, {fkLkku, hMíkk,
D
Lkk¤kt, Ãkw÷ku, hu ÷{køko, stø k÷ ku, ðes¤ e,
ðknLkÔÞðnkh, Ãkkýe ðøkuhuLku yMkh ÚkkÞ Au. yLku
N
NA
KA
——×——×——×——————×——×——×——
VE
VI
¼khu LkwfMkkLk ÚkkÞ Au. ÃkkýeLkku Þkuø Þ rLkfk÷ Lk
AR
ÚkðkÚke yLku f[hku ðøkuhu MkzðkÚke hku øk[k¤ku Vu÷kÞ
Au. {hu÷kt «kýeyku, Ãkûkeyku íku{s yLkks MkzðkÚke
ËwøkO Ä Vu÷kÞ Au y™u íku{ktÚke Ãký hku øk[k¤ku Vkxe
AG
Lkef¤u Au. ykðe ÃkrhÂMÚkrík{kt íktºk îkhk ykhkuøÞ¾kíkk
îkhk fu yLÞ Mkuðk¼kðe Mkt M Úkkyku îkhk yÃkkíke
Mkq[ LkkykuLkwt Ãkk÷Lk fhðwt yrLkðkÞo Au.
IN
yk WÃkhktí k LkkLke LkkLke fw Ëhíke ykÃkr¥kyku õÞktf
õÞkt f y™u õÞkhuf ykfÂM{f heíku Mkòo íke nkuÞ Au.
Ëk.ík., st ø k÷{kt ykøk ÷køkðe. ð] ûkku Lkk ½»ko ý Úke
DH
økh{eLkk rËðMkku{kt støk÷ku{kt ykøk ÷køku [u. yk{
ÚkkÞ íÞkhu su íku rðMíkkhLkk hneþkuyu çk[ðk íÞktÚke
çkesu ¾Mke sðwt Ãkzu. «kýeyku Lkku Lkkþ ÚkkÞ Au y™u
AN
yLÞ LkwfMkkLk íkku ¾qçk s Úkíkwt nku Þ Au. ½hð¾he
Lkkþ Ãkk{íke nku Þ Au.
õÞkt f ¼u¾zku ÄMke Ãkzu Au y™u ÷kufku ËxkE òÞ Au.
õÞkhuf rn{ð»kko ÚkkÞ Au. rn{rþ÷kyku ÄMke Ãkzu Au
,G
y™u {kLkðnkrLk ÚkkÞ Au. õÞktf ðkˤku Vkxu y™u
ðÄw ðhMkkË Ãkzu Au. íku LkkÚke òLknkrLk ÚkkÞ Au. su íku
MY rðMíkkh{kt Ãkqh ykðu Au y™u {k÷Mkk{kLk íku{s yLÞ
heíku ½ýwt Lkw fMkkLk Úkwt nku Þ Au. ßðk¤k{w¾e Vkxe
Lkef¤u, {nk{khe (Ã÷uøk) Vu÷ kÞ íÞkhu Úkíkk LkwfMkkLkLku
ÃknkU[ e ð¤ðk Þk íku LkkÚke çk[ðk ÔÞÂõíkøkík y™u
Mkk{q rnf Äkuhýu «ÞíLk Úkíkk nku Þ Au.
yk{, y™u ykÃkr¥kyku ðå[u ykÃkýu SððkLkwt Au íkuLkk
rLkðkhýLkk {w ÏÞ ºký ykÄkhku Au : íkkífkr÷f rLkýoÞ,
Mkw y kÞkus Lk y™u çkkuÄÃkkX. hkník y™u Ãkw LkŠLk{ko ý Lke
«r¢ÞkLku ykÃkr¥krLkðkhý MkkÚku Mkktf¤ðkLkku ykÄkh {wÏÞíðu
ºký çkkçkíkku WÃkh Au : (1) rLkýoÞLke «r¢ÞkLke økwýð¥kk,
(2) ÔÞqnh[LkkLkwt ykÞkusLk y™u (3) ¿kkLkLkwt {n¥ð. yk
çkkçkíkku íkhV rðþu»k æÞkLk ykÃkðk{kt ykðu íkku fw Ëhíke
ykÃkr¥kyku{ktÚke ykÃkýu çk[e þfeyu y™u çkeòLku Ãký
çk[kðe þfeyu. íku {kxu xqtfk y™u ÷ktçkk økk¤kLke ÞkusLkkyku
çkLkkððe hne.
69
 20. ðirïf Mk{MÞkyku - 2
ðMíke y™u rðfkMk, f]r»k-rðfkMk, ykŠÚkf Mk{MÞkyku, ykiãkurøkf
rðfkMk
(1) ðMíke y™u rðfkMk :
yøkkWLkk {kLkð MktMkkÄLk «fhý{kt ðMíke rðþu y™u «fhý
18{kt ÃkÞkoðhýLkku çkøkkz yLku fwËhíke ykÃkr¥kyku rðþu ykÃkýu
¼ÛÞk. ykÃkýu yu{kt òuÞwt fu ÃkÞkoðhýLkku çkøkkz ÚkkÞ y™u
fwËhíke ykÃkr¥kyku yðkhLkðkh ykðu - òÞ íkku ykÃkýku rðfkMk
yðhkuÄkÞ. ykÃkýk rðfkMkLke ykzu yLkuf Mk{MÞkyku {kU
VkzeLku ykðe hne Au. íku{kt ðMíke-rðMVkuxLke Mk{MÞk fuLÿ-
MÚkkLku Au. íkuLkkÚke çkuhkusøkkhe, økheçke, rLkhûkhíkk, Mkíkík
¼kððÄkhk suðe Mk{MÞkyku MkòoÞ Au. yu çkÄkLku fkhýu
ðMíkeLkku rðfkMk yÃkurûkík {kºkk{kt Úkíkku LkÚke. yºku íkuLkku yÇÞkMk
fheþwt. rðfkMk yu Mkíkík [k÷íke «r¢Þk Au. õÞkhuf yLkuf
AN
LkkLke{kuxe Mk{MÞkykuLku fkhýu íku{kt yðhkuÄ ykðu Au. íÞkhu
rðfkMk Úkt¼e òÞ Au Þk íkuLke økrík Äe{e Ãkzu Au. ykðe økrík
Äe{e Ãkzðk{kt ðMíke-rðMVkuxLke Mk{MÞk {wÏÞ fkhý¼qík çkLku
Au. yk ðirïf Mk{MÞk Au. rðfkMk yu {kLkðrð[khLkwt yLku
íkuLke {Lkkuð]r¥kLkwt Ãkrhýk{ Au. rðfMkðwt yu {kLkð{kºkLkwt ÷ûký
,G økúkBÞ y™u þnuhe ðMíke, þnuhefhý, ðÞsqÚk, «sLkLk-
Au. rðfkMk yu rîÄúwðe «r¢Þk Au, rðfkMk «økrík yLku Mk{]rØLkk
MY
rþ¾hu ÷E òÞ Au. rðfkMkLke çkeS MktfÕÃkLkk fu yÚko ‘Mkk{krsf
LÞkÞ Mkk{uLkku rðfkMk’ yuðku ÚkkÞ Au. íkuLkku yÚko yu ÚkÞku fu
Mkðo {Lkw»ÞkuLkku MkðoËuþeÞ rðfkMk Úkðku òuEyu. rðfkMk yu
Mkk{krsf, ykŠÚkf, hksfeÞ y™u MkktMf]ríkf {k¤¾wt ÃkqÁt
DE
Ãkkzu Au. rðfkMk yu ÔÞÂõíkøkík rðfkMkLkwt Mktðknf çk¤ Ãký Au.
rðfkMk yu Võík þkherhf ð]rØ Ãkqhíkku Mker{ík LkÚke. íku{kt
Mkk{krsf ÃkkMkwt Ãký yux÷wt s {n¥ðLkwt Au.
A
rðfkMkLke «r¢Þk yu ºký yr¼øk{kuLkwt Mktf÷Lk Au : (1) sirðf
yr¼øk{ (2) Mk{krsf yr¼øk{ y™u (3) ykŠÚkf yr¼øk{.
AC
rðfkMkLke {kºkk ÃkuZe Ëh ÃkuZe [k÷u íkku íku rðfkMk xfkW çkLku.
çkeS heíku fneyu íkku yu yuðku rðfkMk Au fu su ¼krð ÃkuZeykuLke
sYrhÞkíkku «kÃík fhðkLke íku{Lke Ëûkíkk Mkk{u Mk{kÄkLk fÞko
rðLkk yksLke sYrhÞkíkku Ãkqhe Ãkkzu.
D
ðMíkeLkk rðfkMkLkkt ºký ÃkkMkkt Au : Mk{ksLkk ík{k{ ÷kufkuLku
N
rðfkMkLke Mk{kLk íkfku {¤u. yuf ÃkuZeÚke çkeS ÃkuZe MkwÄe ykðe
íkfkuLkwt MÚkkÞefhý ÚkkÞ. yk MÚkkÞefhý yux÷u nðu ÃkAeLke
NA
Ëhuf ÃkuZe MkwÄe yu íkfku MkkiLku {¤u y™u s¤ðkÞ.
ðMíkeLkk rðfkMk {kxu íkuLke þÂõíkLkwt Mkþõíkefhý fhðwt Ãkzu.
íku{ ÚkkÞ íkku rðfkMkLke «r¢Þk{kt ÷kufku ¼køk ÷ELku ÃkkuíkkLkwt
ÞkuøkËkLk ykÃku y™u íkuLkku ÷k¼ Ãký {uu¤ðu. †eyku y™u ÃkwÁ»kkuLku
KA
½hLkkt y™u SðLkLkkt ík{k{ ûkuºkku{kt Mk{kLk Äkuhýu {kLkðnfku
{kýðkLke íkfku {¤u yuðe ÔÞðMÚkk yrLkðkÞo økýkÞ Au. ðMíkeLkku
rðfkMk yux÷u Mk{ksLkku rðfkMk. Mk{ksLkk rðfkMkLkkt ÷ûkýku
VE
Ãký òýðkt sYhe Au. MkwÔÞðÂMÚkík heíku MÚkkrÃkík ÚkÞu÷ y™u
Mkh¤íkkÚke [k÷íkkt hksfeÞ MktøkXLkku, ònuh MkuðkLkwt Mkt[k÷Lk,
Mkk{krsf Mkwhûkk, Mkk{krsf Mk{kLkíkk, ykhkuøÞrð»kÞf Mkt¼k¤,
VI
rþûký y™u hkusøkkhe yu íkuLkkt ÷ûkýku Au. yk ÷ûkýku Ëhuf
AR
rðfkMkþe÷ Mk{ks{kt ðíkkoðkt òuEyu.
rðfkMk {kxu fwËhíke MktMkkÄLkku yrLkðkÞo økýkÞ Au. íku MktMkkÄLkku
Mkðo MÚk¤u ÃkÞkoó {kºkk{kt «kó Úkíkkt LkÚke. rðfkMk {kxu sYhe
ík{k{ MktMkkÄLkku Ãký ík{k{ Ëuþku{kt fu ík{k{ rðMíkkhku{kt WÃk÷çÄ
AG
nkuíkkt LkÚke.
yk ík{k{ MktMkkÄLkku y™u íkuLkku WÃk¼kuøk fhLkkhk ðå[u
yktíkhMktçktÄku nkuÞ Au. yk MktçktÄku MkeÄuMkeÄk nkuÞ Au. íkuLku
IN
òuzLkkh y™u MktMkkÄLkkuLku ðkÃkhLkkh yux÷u sLkMktÏÞk fu
ðMíke. yk ðMíke rðïfûkkyu yLku ¼khík{kt y{ÞkoË Äkuhýu
ðÄíke òÞ Au. íkuýu yLkuf Mk{MÞkyku MkSo Au. yu Mkt˼o{kt
DH
ðMíke-rðMVkux yu Mk{økú rðïLke ®[íkkLkku rð»kÞ Au. yu ðirïf
Mk{MÞk Au. ¢{þ: ðÄíke síke {kLkððMíke ykŠÚkf ÔÞðnkhkuLku
MÃkþuo Au. ßÞkhu rðfkMk ykŠÚkf çkkçkíkku WÃkhktík Mkki {Lkw»ÞkuLkk
Mkðoíkku{w¾e Wíf»koLku MÃkþuo Au.
ðMíke{kt Ãký rðrðÄ ÃkkMkkt Au. íku{kt ðMíkeLke øke[íkk, sL{Ëh,
{]íÞwËh, †e-ÃkwÁ»kLkwt «{ký, ðMíkeLkwt {k¤¾wt, ðMíkeLkwt rðíkhý,
ûk{íkk, ykhkuøÞ, rþûký, ðMíkeLkku rðfkMk, ðMíkeLkwt MÚk¤ktíkh,
Mkw¾-Mk{]rØLkkt MkkÄLkku, økheçkeLkku ÏÞk÷, ðLkefhý y™u
fwËhíke MktMkkÄLkkuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. yk çkÄkt ÃkkMkktLku ðMíke
y™u íkuLkk rðfkMk MkkÚku MkeÄku MktçktÄ Au. rðfkMk {¬{ økríkyu
[k÷w hnuðku òuEu. íku{ ÚkkÞ íkku s ðMíkeLkk SðLkLke økwýð¥kk
xfe hnu. økwýð¥kk xfu íkku s ðMíke çknuíkh y™u WLLkík SðLk
Sðe þfu. nðu ykÃkýu yu òuEþwt fu ykðe ðirïf Mk{MÞkyku
þkÚke sL{e ? rðï{kt fux÷kf Ëuþku{kt ðMíke yrík ÍzÃke
økríkyu ðÄe Au. [eLk yksu ðMíkeLke árüyu rðï{kt «Úk{ ¢{u
Au yLku ¼khík çkeò ¢{u Au. fux÷kf Ëuþku{kt ðMíke ½ýe Ä{e
økríkyu ðÄu Au. íÞkt sL{Ëh ½ýku Lke[ku Au. Þw.yuMk. suðk
Ëuþku{kt fwËhíke MktMkkÄLkku, ¼qr{rðMíkkh òuíkkt íÞktLke ðMíkeLku
rðfkMk {kxu ½ýe íkfku Au, fkhý fu íkuLke ðMíke ½ýe ykuAe
25 fhkuzLke Au. íkuLkku rðMíkkh ¼khík fhíkkt ºký økýyku
ðÄkhu y™u íkuLke ðMíke ¼khík fhíkkt [kh økýe ykuAe. ykÚke
íÞktLke ðMíkeLkku rðfkMk ÍzÃkÚke ÚkkÞ Au. ßÞkt ðMíke ykuAe Au
íÞkt {kLkð MktMkkÄLkLke ¾k{eyu ½ýe Mk{MÞkyku Q¼e fhe Au
y™u ßÞkt ðÄw sLkMktÏÞk Au íÞkt rðfkMkLke ykzu ½ýe Mk{MÞkyku
ykðeLku Q¼e Au.
rðï{kt ßÞkt ðMíke y{ÞkoË Äkuhýu ðÄu Au íÞkt íkuLkkÚke y™uf
Mk{MÞkyku MkòoÞ Au. ðMíkeLkk rðfkMk {kxu sYhe fwËhíke
MktMkkÄLkku Ãkqhíkkt «{ký{kt WÃk÷çÄ nkuíkkt LkÚke y™u MktMkkÄLkLkk
WÃk¼kuõíkkLke MktÏÞk ðÄíke síke nkuðkÚke yu MktMkkÄLkku ¾qxe Ãkzu
Au. MktMkkÄLkku Ãkqhíke {kºkk{kt {¤íkkt LkÚke. íkuLke yAík ðíkkoÞ
Au. ËhufLku rðfMkðwt Au Ãký rðfkMkLkkt MkkÄLkku WÃk÷çÄ Lk Úkíkkt
rðfkMkLke økrík Äe{e Ãkzu Au. Ãkhkð÷tçkLk ðÄu Au. ykŠÚkf
çkkus ðÄu Au. Mkk{kLÞ {kýMk {kxu WÃkÞkuøke SðLk-sYrhÞkíkLke
ðMíkwyku {kU½e {¤u Au íkuÚke fux÷ef ðMíkwyku ðøkh [÷kðe ÷uðwt
Ãkzu Au. íku{ Úkíkkt ¼krð ÃkuZeLkku rðfkMk yðhkuÄkÞ Au. Ëk.ík.,
ykðkMk, yknkh, ð†, ykhkuøÞ, rþûký, {LkkuhtsLk, Wãkuøkku,
70
hkusøkkhe, ðknLkÔÞðnkh, MktËuþkÔÞðnkh, Ãkkirüf yknkh,
f]r»k ÃkþwÃkk÷Lk ðøkuhu çkkçkíkku{kt ¾U[ yLkw¼ðkÞ Au.
yk ÃkrhÂMÚkríkÚke Mk{økú rðï{kt ðMíkwLke «krÃík{kt íkeðú MÃkÄko
[k÷u Au. yAík Mktøkún¾kuheLku W¥kusLk ykÃku Au. íkuLkkÚke ðMíkwLkk
¼kðku Ÿ[k òÞ Au. ¼úük[kh, ÷kt[Áïík y™u yLkiríkf
ÔÞðnkhku Úkíkkt Lkiríkfíkk Lke[u Qíkhu Au. Mkk{krsf yÄ:ÃkíkLk
ÚkkÞ Au. ÷qtxVkx, [kuhe, zfiíke, økwtzkøkehe, yíÞk[kh, yMkktrík,
{kLkrMkf íkýkð Ãký ðÄu Au. íkuLkkÚke Mk{krsõíkkLku yMkh ÚkkÞ
Au. Mkk{krsf MktçktÄku{kt rðûkuÃk Ãkzu Au y™yu íku çkÄktÚke ðMíkeLkk Ãkku»ký ykÃÞwt. økheçkeyu ½ýkt ÃkrhðkhkuLku ykŠÚkf çkunk÷e{kt
rðfkMkLku ykt[ ykðu Au.
ykÃkýu yu Ãký òýeyu Aeyu fu rðïLke ðMíke 2001 MkwÄe{kt
A yçksLkku yktf ðxkðe økE Au. E.Mk. 2025{kt íku 8.5
yçksLke y™u E.Mk. 2050 MkwÄe{kt íkku 10 yçksLkk yktfLku
ðxkðe òÞ íkuðe økýíkhe Au. rðïLke ðMkrík{kt «ríkð»ko 8.5
fhkuzLkku W{uhku ÚkkÞ Au. yk W{uhk{kt ¼khíkLkku rnMMkku 1.7
fhkuzLkku Au. E.Mk. 2001{kt ¼khíkLke ðMíke 102.70 fhkuzLke
níke. økwshkík Ãký ¼khíkLke ðMíke{kt ðÄkhku fhðk{kt Xef
Xef ykøk¤ Au. yk ðMíke-rðMVkux ðMíkeLkk rðfkMkLke ykzu
ykðu Au. su Ëuþku{kt ðMíkeLkwt «{ký {ÞkorËík Au íÞkt Mk{MÞkyku (2) f]r»k-rðfkMk :
ykuAe Au yLku rðfkMkLke íkfku ðÄw Au. Ëk.ík., ®MkøkkÃkwh yuf
xkÃkwLkku LkkLkku Ëuþ Au. íkuLke ðMíke [k÷eMk ÷k¾Lke Au. íÞkt
rðïLke ík{k{ ðMíkwyku MkMíkk ¼kðu {¤u Au. íkuLkk ÷kufkuLke
{kÚkkËeX ykðf ½ýe Ÿ[e Au. íkkEðkLk ËuþLke ðMíke Mkðk çku
fhkuzLke Au. íÞkt Mkðk çku fhkuz xur÷VkuLk Au. íÞkt 94 xfk
DE
rþûký Au. íkuLke {kÚkkËeX ykðf yZkh nòh zkì÷h fhíkkt
ðÄw Au. íÞktLkku {kLkðrðfkMk - yktf Ÿ[ku Au, fkhý fu
ðMíkeLkk rðfkMk {kxu íÞkt ðÄw {qzehkufký ÚkE þfu Au. yuðwt s
A
ßð÷tík WËknhý EÍhkÞ÷Lkwt Au. {kLkð MktMkkÄLk Ãký Au.
AC
íkuLkk rðfkMk {kxu {kuxwt {qzehkufký fhðwt Ãkzu. òu íku{ ÚkkÞ íkku
¼khíkLkk {kLkðLkku rðfkMkyktf Ÿ[u ykðu. yksu (2003{kt)
¼khíkLkku {kLkðrðfkMk yktf 0.590 Au, su rðfrMkík Ëuþku
fhíkkt ½ýku Lke[ku yLku ÃkkA¤ Au. íkuLke ÃkkA¤ ðMíke-rðMVkuxLke
Mk{MÞk fkhý¼qík Au.
D
¼khík{kt fwËhíke MktMkkÄLkku {ÞkorËík Au y™u íkuLkk ðkÃkhLkkhk
N
y{ÞkorËík Äkuhýu ðÄu Au. íkuLkkÚke ½ýk «&™ku Qçkk ÚkkÞ Au
yLku ÚkÞk Au. WíÃkkËLk{kt MkkÄLkku yLku ðkÃkhLkkhkLke MktÏÞk
NA
ðå[u yMk{íkw÷k MkòoÞ Au. su yLkuf Mk{MÞkyku ÃkuËk fhu Au.
½hu ½hu ðes¤e, Ãkkýe ÃknkU[e þõÞkt LkÚke. MkkiLku {kxu ykhkuøÞ
yLku rþûkýLke rðÃkw÷ íkfku y™u Mkøkðzku WÃk÷çÄ LkÚke. Ãkqhíkk
KA
ykðkMkku yLku Ãkqhíke fì÷heðk¤ku ¾kuhkf nsw MkkiLkk LkMkeçk{kt
LkÚke. Mkw¾MkøkðzLkkt y™u ykLktË«{kuËLkkt MkkÄLkku yÃkqhíkkt
÷køku Au. MkhfkhLke ÂMÚkrík yuf MkktÄku íkku íkuh íkqxu íkuðe Au.
ðMíkeLkk «{ký{kt hkusøkkheLke íkfku Q¼e Úkíke LkÚke yux÷u
VE
çkufkhe y™u økheçke ðÄíke òÞ Au. íkuLku ½xkzðk yuf
ÞkusLkkyku fhðe Ãkzu Au y™u íkuLke ÃkkA¤ yZ¤f Lkkýkt
¾[oðkt Ãkzu Au. yk{, rðfkMk ÃkkA¤ ðkÃkhðkLkkt Lkkýkt yLÞ
VI
ûkuºkku{kt ðkÃkhðkt Ãkzu Au. íkuÚke rðfkMkLke Þkºkk Úkt¼e òÞ Au.
ðMíkeLkk rðfkMk {kxu su Mkøkðzku òuEyu íku {¤íke LkÚke. íkuLkkÚke
y™uf Mk{MÞkyku MkòoÞ Au. Ëk.ík., ÃkeðkLkwt MðåA Ãkkýe Lk
{¤ðkÚke y™uf «fkhLkk hkuøkku ÚkkÞ Au. ykhkuøÞrð»kÞf
AR
MkøkðzkuLkk y¼kðu yLku Ãkkirüf ¾kuhkfLkk y¼kðu y™u Lkðòík
çkk¤fku y™u «MkqíkkykuLkkt {]íÞw ÚkkÞ Au. økk{zkt{ktÚke þnuhku{kt
MÚk¤ktíkh Úkíkkt þnuhefhýLke Mk{MÞkyku Q¼e ÚkE. íkuLkkÚke
AG
øktËk ðMkðkxku Q¼k ÚkÞk. íkuÚke ykðkMk, ykhkuøÞ, rþûký,
ðes¤e, Ãkkýe, f[hkLkku rLkfk÷ suðe Mk{MÞkyku MkòoE. yuf
s ¾tzLkk ½h{kt ½ýkt {kýMkkuLkk ðMkðkxÚke Mkk{krsf y™u
IN
ykhkuøÞrð»kÞf Mk{MÞkyku MkòoÞ Au. çkuhkusøkkheyu økheçkeLku
ÄfuÕÞkt. rLkhûkhíkk ðÄe. yfwþ¤ fkheøkhku ÃkuËk ÚkÞk.
DH
çkk¤{sqhe ðÄe. íku{Lkwt þku»ký Úkðk ÷køÞwt. íkuyku îkhk Ãký
y™uf Mk{MÞkyku MkòoE. ÔÞMkLkku, yuEzTMk, yLkiríkf ÔÞðnkh,
[kuhe ðøkuhu yMkk{krsf Ëq»kýku y™u ík¥ðku VqÕÞkt - VkÕÞkt Au.
AN
íkuLkkÚke ðMíkeLkk rðfkMkLke økwýð¥kk Ãký òu¾{kE Au. íkuyku
hk»xÙLkk «ðkn{kt ¼¤ðk{ktÚke ðtr[ík hne òÞ Au.
yk{, ðMíkeLkk rðfkMkLke ykzu ½ýe Mk{MÞkyku ykðu Au. yk
Mk{MÞkyku Ãkife ðMíke-rðMVkux ykÃkýe ðirïf Mk{MÞk Au.
,G
íkuLkku Wfu÷ íkku ÔÞkÃkf ðMíkerþûký y™u ðMíkerLkÞtºký Au.
¼khík ykrËfk¤Úke f]r»k«ÄkLk Ëuþ Au. f]r»k y™u Wãkuøkku fkuE
MY
Ãký ËuþLkk rðfkMk y™u Mk{]rØ {kxu {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðu
Au. ykÍkËe ÃkAe ykÃkýu Wãkuøkku yLku yLÞ ûkuºkku{kt ½ýe
«økrík fhe Au. yk çkÄkt ûkuºkku yksu hk»xÙLke ykðf{kt Vk¤ku
ykÃku Au. íkuÚke hk»xÙeÞ ykðf{kt f]r»kLkku Vk¤ku ½xíkku økÞku Au
íku{ Aíkkt hk»xÙeÞ ykðf{kt íkuLkku 1/3 Vk¤ku hÌkku Au. ËuþLke
2/3 ðMíke yksu f]r»kûkuºk WÃkh ykÄkrhík Au.
• f]r»k (¾uíke)Lkwt {n¥ð :
yÒkLke sYrhÞkíkku {kxu Mk{økú Ëuþ f]r»k WÃkh ykÄkh
hk¾u Au . f] r»k {khVík yLLk WÃkhkt ík þkf¼kS,
V¤V¤krË ðøkuhu Ãký «kÃík ÚkkÞ Au. yÒkLkku y™u íkuLke
yLÞ ðMíkwykuLkku Ãkqhíkku ÃkwhðXku ËuþLku Mkw¾e y™u Mk{]Ø
SðLkLke ¾kíkhe ykÃku Au. f]r»k y™u Wãkuøkku yktíkhMktçktÄku
Ähkðu Au. f]r»k Wãkuøkku {kxu fk[ku {k÷ Ãkqhku Ãkkzu Au òu
f]r»k-rð»kÞf WíÃkkËLk MkkÁt nkuÞ íkku WãkuøkkuLku Ãkqhíkk
«{ký{kt fk[ku {k÷ {¤e s hnu. íkuðe s heíku Mkkhku Ãkkf
¾uzqíkkuLke ykðf{kt ðÄkhku fhu Au. ykðf{kt ðÄkhku
ÚkðkÚke ¾uzqíkku Wãkuøkku îkhk WíÃkkrËík y™u íku{Lkk SðLk
{kxu sYhe [esðMíkwyku ykMkkLkeÚke ¾heËe þfu Au.
• f]r»krð»kÞf WíÃkkËLk :
ykÍkËe ÃkAe f]r»krð»kÞf WíÃkkËLkku ykùÞo sLkf
heíku ðæÞkt Au. f]r»kWíÃkkËLk{kt Mkkzk ºkýÚke [kh økýku
ðÄkhku ¢{þ: ÚkÞku Au. Ãkrhýk{u yksu yLLkLke çkkçkík{kt
ykÃkýu Mðkð÷t ç ke çkLÞk Aeyu . yksu ¼khíkLkk
yLLk¼tzkhku{kt çkVh Mxkìf íkhefu çku fhkuz ºký ÷k¾
xLk yLLk (2003{kt) MktøkúnkÞu÷wt Au. ykðku yLkk{ík
yLLkMktøkún fkuE Ãký Ëuþ {kxu fxkufxe ð¾íku WÃkÞkuøk{kt
÷uðk {kxu h¾kÞ Au.
71
yksu ¼khík ËwrLkÞkLkk fux÷kf Ëuþku{kt yLLkLke rLkfkMk fhu
Au. ð¤e, MktøkúnkÞu÷k çkVh MxkìfÚke yLLkLkk ¼kðLku ÂMÚkh
hk¾ðk{kt {ËË ÚkkÞ Au. f]r»kÔÞkÃkkhLkku rðfkMk ÚkkÞ íku {kxu
ykð~Þf [esðMíkwyku rð»kuLkk Äkhk y™u f]r»k ðu[kýÄkhk{kt
VuhVkhku fhkþu. f]r»krLkfkMkLku ðuøk ykÃkðk {kxu f]r»krðfkMk
ÍkuLk MkrníkLkkt ðÄkhu «kuíMkknLkku y™u AqxAkxku ykðþu. ËMk{e
ÞkusLkk{kt ¾uíke{kt 4% Wãkuøkku{kt 10% WÃkhktík Mkhhuhkþ ðkŠ»kf
ð]rØËh nktMk÷ fhðkLkwt ÷ûÞktf hk¾ðk{kt ykÔÞwt Au.
¾uíkWíÃkkËLk ðÄkhðk MkwÄkhu÷kt rçkÞkhýku, hkMkkÞrýf ¾kíkhku
yLku stíkwLkkþf Ëðkyku Ãkqhe ÃkkzðkLkkt yLkuf Ãkøk÷kt ÷uðkÞkt
Au. íku îkhk ¾uíkWíÃkkËLk ðÄkhðkLkk «ÞkMkku ÚkÞk Au.
ykÃkýu ¾uíkWíÃkkËLk fE heíku ðÄkÞwO ?
¾uíkWíÃkkËLk ½ýkt Ãkrhçk¤ku îkhk ðÄkhðk{kt ykÔÞwt Au. ykÍkËe
ÃkAe ¾uíke÷kÞf rðMíkkhku ðÄkhðk{kt ykÔÞk. ½ýk rðMíkkhku
¾uíke nuX¤ ykðhe ÷uðkÞk. Ëk.ík., Ãkzíkh s{eLkkuLku V¤ÿwÃk
AN
s{eLk çkLkðkE. ¾uíkWíÃkkËLk{kt ðÄkhku fhðk {kxu s{eLkLkku
{n¥k{ WÃkkuÞøk fheLku çknwrðÄ Ãkkfku ÷uðkLkwt þY ÚkÞwt Au.
yksu ¾uzqíkku yuf s ¾uíkh{kt yuf s Éíkw{kt yufeMkkÚku yuf
fhíkkt ðÄw Ãkkfku ÷u Au.
• Lkðk MkwÄkhk :
,G
¾uíke{kt ðÃkhkíkkt sqLkkt MkkÄLkku (ykuòhku) - n¤ fu
MY
hktÃkze yøkkW fhíkkt yksu ykuAkt ðÃkhkÞ Au, fkhý fu
íku MkkÄLkku ðkÃkhðk{kt ðÄw Mk{Þ y™u þÂõík ¾h[kÞ
Au. íkuÚke yksu xÙìõxh, xÙkì÷e, ÚkúuMkh yLku ðkðýeLkkt
ykÄwrLkf ÞtºkkuLke sYh Au. ¾uíkerð¿kkLk rðfMÞwt Au.
DE
íkuLku {kxu y™u ¾uíkeLkkt MkkÄLkku ðøkuhuLkk WíÃkkËLk {kxu
ËuþLkk ½ýk ¼køkku{kt ½ýk Wãkuøk MÚkÃkkÞk Au. íkuLkkÚke
y™ufkuLku hkuS Ãký {¤u Au.
A
• hkMkkÞrýf ¾kíkhku y™u MkwÄkhu÷kt rçkÞkhýku :
fkuE Ãký ¾kMk «fkhLke s{eLk{kt yuf s Ãkkf Mkíkík
AC
÷uðk{kt ykðu íkku íku s{eLkLke WíÃkkËLkûk{íkk ½xu Au. yk
ûkrík fu ¾kux rLkðkhðk y™u yLLkWíÃkkËLk ðÄkhðk {kxu
LkkExÙkusLkÞwõík, VkìMVhMk y™u Ãkkuxkþ suðkt ¾kíkhku y™u
AkrýÞwt ¾kíkh ðkÃkhðkt òuEyu Au.
D
Mkhfkhu rçknkh{kt ®MkËhe{kt yk {kxu {kuxwt fkh¾kLkwt LkkÏÞwt
N
Au. økw s hkíkLkk f÷ku ÷ {kt EVT f ku , ðzkuËhk{kt
S.yuMk.yuV.Mke. yLku ¼Y[{kt S.yuLk.yuV.Mke., Mkwhík
NA
ÃkkMku WÄLkk{kt y™u Mkwhík{kt f]¼fkuLkkt hkMkkÞrýf ¾kíkhkuLkkt
fkh¾kLkkt Au. ¼khík{kt ¾uzqíkkuLkk MktÞwõík MknfkhÚke ykðkt
fkh¾kLkkt [k÷u Au, suLku EÂLzÞLk Vk{oMko VŠx÷kEÍh
ftÃkLke (RFFCO)Lkk Lkk{u yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
KA
MkwÄkhu÷kt rçkÞkhýyku yu ¾uíkeLkk rðfkMkLkwt yuf {kuxwt
Ãkrhçk¤ çkLke hÌkwt Au. yksu zktøkh, ½ô y™u fÃkkMkLkk
Ãkkf {kxu Ëuþ{kt rðÃkw÷ {kºkk{kt MkwÄkhu÷kt rçkÞkhýku ðÃkhkÞ
VE
Au. økwshkík{kt ÷kuf¼khíke, MkýkuMkhkyu ½ôLkwt Lkðwt
rçkÞkhý ‘÷kufðLk’ rðfMkkÔÞwt Au. yuLkkÚke ½ôLkwt ðÄkhu
WíÃkkËLk {u¤ðe þfkÞ Au. stíkwLkkþf ËðkykuLkk ðÃkhkþÚke
VI
stíkwykuÚke y™u AkuzLku ÷køkw Ãkzíkk hkuøkkuÚke ÃkkfLku çk[kðe
þfkÞ Au yLku Ãkkf{kt Úkíke ¾kux rLkðkhe þfkÞ Au.
• ®Mk[kE :
AR
hkMkkÞrýf ¾kíkhku y™u MkwÄkhu÷kt rçkÞkhýku íÞkhu ðkÃkhe
þfkÞ ßÞkhu ¾uíkhku{kt ®Mk[kE {kxuLkk ÃkkýeLke Ãkqhíke
Mkøkðzku nkuÞ. ®Mk[kELke Mkøkðzku ¾uíkeLkk rðfkMk {kxu
AG
{n¥k{ Vk¤ku ykÃke þfu íku{ Au. yksu íkku Ëuþ{kt çknw s
Úkkuzk «{ký{kt ¾uíke÷kÞf s{eLk{kt fqðkÚke, hnUxÚke,
xâqçkðu÷Úke, ík¤kð fu LknuhLkk ÃkkýeÚke ®Mk[kE ÚkkÞ Au,
ßÞkhu {kuxk ¼køkLke s{eLk{kt ¾uíke fhðk ¾uzqíkku ðhMkkËLkk
IN
Ãkkýe WÃkh ykÄkh hk¾u Au. ðhMkkËLke yrLkrùíkíkkLku
fkhýu ¼khík{kt ¾uíke yu òu¾{ økýkÞ Au. íkuÚke Ãkt[ð»keoÞ
DH
ÞkusLkkyku{kt ®Mk[kELke Mkøkðzku ðÄkhðkLkwt ykÞkusLk
fhðk{kt ykðu Au.
LkËeyku WÃkh çktÄku çkktÄðk{kt ykðu Au. Lknuhku îkhk
nòhku yufh s{eLk{kt Ãkkýe ÃknkU[kzkÞ Au. çktÄkuLkkt
Ãkkýe îkhk ðes¤e Ãký WíÃkLLk fhðk{kt ykðu Au. Ëk.ík.,
økwshkík{kt MkhËkh Mkhkuðh Lk{oËk ÞkusLkk, WfkE y™u
fkfhkÃkkh ðøkuhu WÃkhktík Äwðkhý Úk{o÷ Ãkkðh MxuþLkÚke
ðes¤e ÃkuËk fhðk{kt ykðu Au. Lk{oËkLkkt Ãkkýe yksu
(2003) ftz÷k MkwÄe ÃknkUåÞkt Au. {nkhk»xÙ, {æÞ«Ëuþ
y™u hksMÚkkLkLku yk ÃkkýeLkku ÷k¼ {¤þu ßÞkhu ðes¤eLkku
÷k¼ {nkhk»xÙ, {æÞ«Ëuþ y™u økwshkíkLku {¤ðkLkku Au.
fåA y™u Mkkihk»xÙLkk fux÷kf rðMíkkhku{kt Lk{oËkLkk ÃkkýeLkku
÷k¼ {¤þu. íkuLkkÚke ¾uíkÃkuËkþku ðÄþu. [ku{kMkkLkkt ðhMkkËe
Ãkkýe Lkfk{kt ðne Lk òÞ Ãký íkuLku hkufe hk¾ðk [ufzì{ fu
çkkuheçktÄ y™u ¾uík-ík÷kðzeyku çkktÄðk{kt ykðe hne Au.
‘økk{Lkwt Ãkkýe økk{{kt hnu y™u Mke{Lkwt Ãkkýe Mke{{kt hnu’
yu ÞkusLkk nuX¤ økwshkík{kt fk[k Ãkk¤k çkktÄeLku ÃkkýeLku
hkufeLku íkuLkku WÃkÞkuøk fhðkLkwt ykÞkusLk ÚkÞwt Au. yk
WÃkhktík ¾uíkÃkuËkþku MkwÄkhðk Ëuþ{kt s{eLkLku ÷økíkk MkwÄkhk
(fkÞËk) fhðk{kt ykÔÞk Au; suðk fu ‘s{eLkËkhe LkkçkqËe
ÞkusLkk’ yLku ‘¾uzu íkuLke s{eLk’ ðøkuhu.
su ¾uzqíkku yãíkLk ¾uíkykuòhku, MkwÄkhu÷kt rçkÞkhýku y™u
¾kíkhku ¾heËe þfu íku{ Lk nkuÞ íku{Lku Mkhfkh yLku
Mknfkhe çkìtfku (¾uíkrðfkMk çkìtf) îkhk ÷kuLk ykÃkðk{kt
ykðu Au. ¾kíkhLke ¾heË{kt MkçkrMkze ykÃkðk{kt ykðu
Au . ¾uíkÃku Ëkþku ðÄkhðk {kxu ykÃkýu rð¿kkLk y™u
xufTLkku÷kìSLkku WÃkÞkuøk fhðku Ãkzþu. MkkÚku MkkÚku ¾uzqíkkuLku
MkwÄkhu÷kt rçkÞkhýku y™u hkMkkÞrýf ¾kíkhku Ãký sYrhÞkík
{wsçk Ãkqhkt Ãkkzðkt Ãkzþu.
ykÍkËe ÃkAe yuf LkkUÄÃkkºk ÷ûký yu hÌkwt Au fu ½ýe
{kuxe MktÏÞk{kt f]r»k rðïrðãkÃkeXku y™u MktMÚkkyku ¾ku÷ðk{kt
ykðe Au. E.Mk. 2003 MkwÄe{kt ykÃkýk Ëuþ{kt 30 (ºkeMk)
f]r»k rðïrðãkÃkeXku fkÞohík Au. yk MktMÚkkyku ¾uzqíkkuLku
¾uíkerð»kÞf rþûký y™u íkk÷e{ ykÃku Au. rËÕ÷eLke Þwðk
MktMÚkk y™u W¥kh «Ëuþ{kt ykðu÷e Ãktík f]r»k rðïrðãkÃkeX
¾uíke - MktMÚkkyku{kt W¥k{ økýkÞ Au. økwshkík{kt çkLkkMkfktXk
rsÕ÷kLkk Ëkt í keðkzk ¾kíku ykðu ÷ e MkhËkh f] r »k
rðïrðãkÃkeX y™u íkuLke rðrðÄ þk¾kyku (ykýtË,
72
 LkðMkkhe, sqLkkøkZ) f]r»kûkuºku LkkUÄÃkkºk fk{økehe fhe
hne Au. ykýtËLke ¾uíkeðkze fkì÷us íkku Lk{qLkuËkh f]r»kMktMÚkk
økýkÞ Au.
• f]r»k-WíÃkkËfíkk :
ykÃkýu f]r»k-WíÃkkËfíkk y™u íkuLke yLÞ ÃkuËkþku ðøkuhu
rðþu [[ko fhe. ykÃkýu yu ÞkË hk¾ðwt Ãkzu fu WíÃkkËõíkk
yu ¾uíkÃkuËkþkuLkk MkwÄkhk {kxuLkwt {n¥ðLkwt Ãkrhçk¤ Au.
f]r»k-WíÃkkËfíkk yux÷u s{eLkLkk yuf yufh ËeX Ãkkfíkku
Ãkkf. WíÃkkËfíkkLke ðkík fheyu íkku yLÞ Ëu þkuLke
Mkh¾k{ýe{kt ykÃkýe yk WíÃkkËfíkk ½ýe Lke[e fnuðkÞ.
Ëk.ík., ¼khík{kt [ku¾kLke yufhËeX WíÃkkËfíkk Mkk{u
Þw.yuMk.{kt yk WíÃkkËfíkk [kh øk{e Au. ¼khík{kt ½ôLke
WíÃkkËfíkk yufhËeX Mkk{u £kLMk{kt ºký økýe Au. ¼khík
f]r»k-WíÃkkfíkk ðÄkhðk MktrLkc «ÞkMkku fhu Au. WíÃkkËfíkk{kt
MkwÄkhku - ðÄkhku fhðku yksu yrLkðkÞo Au.
(3) ykÃkýe ykŠÚkf Mk{MÞkyku : ykŠÚkf ÃkwLk:h[Lkk
• ¼qr{fk :
E.Mk. 1947 Ãknu÷kt ¼khík rçkúrxþ þkMkLk nuX¤ níkwt.
rçkúrxþhkuyu ¼khíkLkk yÚkoíktºkLku n[{[kðe LkkÏÞwt níkwt.
íkuykuLke Lkerík yuðe níke fu ¼khíkLkk fk[k {k÷Lku ÃkkuíkkLkk
Ëuþ{kt ykÞkík fhe íkuLkwt WíÃkkËLk fheLku ¼khík{kt íku
{k÷Lkwt ðu[ký fhðwt, yk{, íkuyku ykÃkýu íÞktÚke MkMíkk
DE
¼kðu fk[ku {k÷ {u¤ðíkk y™u íku{ktÚke WíÃkLLk ÚkÞu÷k
{k÷Lku ¼khík{kt Ÿ[e ®f{íku ðu[íkk. yk heíku íkuyku ¼khíkLkwt
çku heíku þku»ký fhíkk níkk.
ykðe LkeríkykuLku Ãkrhýk{u ¼khík ykŠÚkf heíku økheçk
A
Ëuþ çkLÞku. Mkifkyku MkwÄe ¼khík íkuLkk fkÃkz-Wãkuøk y™u
AC
øk]nWãkuøkLkk WíÃkkËLk {kxu òýeíkku Ëuþ níkku. rçkúrxþhku
¼khíkLku íkuykuLkk Wãkuøkku MkkÚku õÞkhuÞ MÃkÄko fhðk Ëuíkk
Lkrn. íkuykuyu WíÃkLLk fhu÷k {k÷ Mkk{u Ãký MÃkÄko fhðkLke
íkf ykÃkíkk s Lkrn. yk Mktòuøkku{kt ¼khík ykŠÚkf heíku
D
ÃkAkík Ëuþ çkLkíkku økÞku.
ykÍkËeyu ¼khíkLkk EríknkMk{kt yuf Lkðwt «fhý W{uÞwO.
N
nðu ykÃkýLku ykÃkýk ykŠÚkf «&™ku n÷ fhðkLke íkf
{¤e. MkkÚku MkkÚku yk Mk{Þu ykÃkýk ¾¼k WÃkh ¼khíkLkk
NA
yÚkoíktºkLku LkðuMkhÚke ½xðk fu {sçkqík fhðkLke sðkçkËkhe
ykðe Ãkze. ykŠÚkf ÃkAkíkÃkýwt yLku MÚkrøkíkíkk Ëqh fhðk
y™u Ëuþ{kt ykŠÚkf Mk{]rØ ÃkwLk: ÷kððkLkk nuíkwÚke E.Mk.
KA
1991{kt ykÃkýu Lkðe ykŠÚkf Lkerík ònuh fhe su{kt
ykŠÚkf rðfkMk {kxuLkkt y™uf Ãkøk÷kt y™u fkÞo¢{ku
Mkq[ðkÞkt níkkt.
ykÃkýu Lkð Ãkt[ð»keoÞ ÞkusLkkyku Ãkqhe fhe Au y™u ËMk{e
VE
(2002-2007) ÞkusLkk y{÷{kt {wfkE hne Au íÞkhu
ykÃkýu ykÃkýe ykŠÚkf Mk{MÞkyku n÷ fhðk yÚkkøk
«ÞíLkku fhe hÌkk Aeyu. fux÷ef çkkçkíkku{kt ykÃkýu MkV¤
VI
ÚkÞk Aeyu. fux÷ef çkkçkíkku{kt nsw MkV¤íkk {u¤ððkLke
çkkfe Au Aíkkt ykÃkýu ¾uíke yLku WãkuøkLkkt ûkuºkku{kt ½ýe
LkkUÄÃkkºk «økrík fhe Au. nðu ÃkAeLkkt «fhýku{kt ykÃkýu
økheçke, çkuhkusøkkhe, ¼kððÄkhku y™u ðMíkeð]rØ suðe
AR
Mk{MÞkykuLkku yÇÞkMk fheþwt. ð¤e ¾uíke y™u WãkuøkLkkt
ûkuºkku{kt ykÃkýu su «økrík fhe Au íkuLke Ãký {krníke {u¤ðeþwt.
• ykÃkýe {wÏÞ ykŠÚkf Mk{MÞkyku :
AG
ykÍkËe ÃkAe ¼khíku ½ýe ykŠÚkf Mk{MÞkykuLkku Mkk{Lkku
fÞkuo Au. fux÷ef Mk{MÞkyku suðe fu økheçke, çkuhkusøkkhe,
¼kððÄkhku y™u ðMíkerðMVkux (ðMíkeð]rØ) ðøkuhuyu ËuþLkwt
IN
æÞkLk ¾UåÞwt Au. yu Mk{MÞkyku þwt Au íku òýðwt ykÃkýk
{kxu sYhe Au.
DH
• økheçke :
økheçke yu ¼Þtfh Mk{MÞk Au. økheçkeLkku Mkh¤ yÚko yu
Au fu SðLk {kxuLke, ykhkuøÞ y™u ûk{íkkykuLku ÷økíke
÷½wík{ sYrhÞkíkku WÃk÷çÄ fhðkLke yMk{Úkoíkk. {kýMkLke
AN
ykuAk{kt ykuAe sYrhÞkíkku{kt yknkh, ð†ku, ykðkMk,
rþûký y™u ykhkuøÞLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au.
ykÞkusfku ‘økheçkeLke hu¾k’ þçËkuLkku «Þkuøk fhu Au.
,G
suyku ÃkkuíkkLkk SðLkLke ÷½wík{ sYrhÞkíkku Ãkqhe fhe þfu
Au íkuyku økheçkeLke hu¾kLke WÃkh Sðu Au y™u suyku íku
MY{u¤ðe þfíkk LkÚke íkuyku økheçkeLke hu¾k Lke[u Sðu Au
yu{ fnuðkÞ Au. E.Mk. 1993-94{kt ¼khík{kt 36 xfk
÷kufku økheçkeLke hu¾k Lke[u Sðíkk níkk. 2003{kt 26
xfk ÷kufku økheçkeLke hu¾k Lke[u Sðíkk níkk yuðku ytËks
Au. ÃkAkík rðMíkkhku{kt nsw ½ýk ÷kufku økheçke{kt rËðMkku
økwòhu Au. nðu ykÃkýu økheçkeLke yMkhku rðþu òýeþwt.
økheçke {kýMkLkk Mkk{kLÞ ykhkuøÞLku yMkh fhu Au.
rLkBLkfûkkLkk ykhkuøÞLku fkhýu {kýMkLke fkÞoûk{íkk ½xu
Au. Qíkhíke fûkkLke WíÃkkËfíkk ËuþLkk ykŠÚkf rðfkMk
WÃkh rðÃkheík yMkh fhu Au. ykŠÚkf rðfkMkLku y¼kðu
÷kufkuLke økheçkkE [k÷w hnu Au. yk ÃkrhÂMÚkrík y™uf
ykÃkr¥kyku Mksuo Au. íkuÚke ykÃkýe Mkhfkh økheçke Ëqh
fhðk fu ½xkzðk fux÷ktf Ãkøk÷kt ÷E hne Au.
• çkuhkusøkkhe :
ykÃkýk ËuþLke yøkíÞLke ykŠÚkf Mk{MÞk nkuÞ íkku íku Au
çkuhkusøkkhe. çkuhkusøkkheLke Mk{MÞkLku økheçke MkkÚku økkZ
MktçktÄ Au. su ÔÞÂõík fþwt {u¤ððk fk{ fhíke LkÚke fu fþwt
{u¤ðíke LkÚke (ykŠÚkf WÃkksoLk fhíke LkÚke) íku çkufkh fu
çkuhkusøkkh økýkÞ Au. çkeò þçËku{kt fneyu íkku çkuhkusøkkhe
yu yuðe ÂMÚkrík Au fu su{kt ÔÞÂõík ykŠÚkf WÃkksoLk fhðk
{kxu fk{ fhðk EåAu Au Ãký íku fk{ {u¤ððk{kt fu þkuÄðk{kt
MkV¤ Úkíke LkÚke. íkuLku fk{ {¤íkwt LkÚke.
çkuhkusøkkheLkwt çkeswt {n¥ðLkwt fkhý fk{ËkhkuLke ðÄíke
síke MktÏÞk Au. ykÃkýu íÞkt økt¼eh fne þfkÞ íkuðku
ðMíkeðÄkhku Au. ykÍkËefk¤Úke rþrûkík †e-ÃkwÁ»kkuLke
MktÏÞk ðÄe Au y™u íkuyku Ãký Lkkufheyku {kxu «ÞíLkku
fhu Au. ðÄkhk{kt ykÃkýe «ðíko{kLk rþûký«Úkkyu ðÄw
Lku ðÄw {kLkrMkf ©{ fhLkkhk {kýMkku íkiÞkh fÞko Au.
rþûký ©{çkòhLke {ktøk MkkÚku Mktf¤kÞwt LkÚke. Wãkuøkku
y™u fkh¾kLkktLku suðk {kýMkkuLke sYh Au íkuðk {kýMkku -
73
 fwþ¤ fkheøkhku - íku Ãkqhk Ãkkze þfíkwt LkÚke. çkuhkusøkkhe
½xkzðk{kt {ËËYÃk ÚkkÞ íkuðk rþûkýLke yksu ðÄw sYh
Au. ¾uíke yLku Wãkuøkku{kt ðÃkhkíkkt Þtºkkuyu Ãký çkuhkusøkkhe
Mksoðk{kt ¼køk ¼sÔÞku Au. íkuLkkÚke fk{Ëkhku Vks÷ Ãkzâk
Au y™u íkuyku çkuhkusøkkh çkLÞk Au. Mkhfkh çkuhkusøkkhe
Ëqh fhðk fux÷ktf Ãkøk÷kt ÷E hne Au. rsÕ÷u rsÕ÷u
hkusøkkh rðrLk{Þ f[uheyku ¾ku÷e Au. çkuhkusøkkhku Þk
LkkufheðktåAw íÞkt ÃkkuíkkLkkt Lkk{ LkkUÄkðe þfu Au. yksu
økwshkík{kt 30 hkusøkkh rðrLkÞ{ f[uheyku fkÞohík Au.
økwshkík{kt ÞwrLkðŠMkxe fûkkyu Ãký yLkwMLkkíkfku {kxu
ykðe 7 f[uheyku yÂMíkíð Ähkðu Au. ykðe f[uheyku
çkuhkusøkkhkuLku hkusøkkhe yÃkkððk{kt {ËË fhu Au.
• ¼kððÄkhku :
¼kððÄkhku yu ykÃkýe ykŠÚkf Mk{MÞk Au. ðkhtðkh Úkíkku
¼kððÄkhku yrLkrùíkíkkLkwt ðkíkkðhý Mksuo Au. íku ËuþLkk
AN
ykŠÚkf rðfkMk{kt {ËËYÃk Úkíkku LkÚke. Ëuþ{kt ½hðÃkhkþLke
rðrðÄ ðMíkwyku{kt Mkíkík ¼kððÄkhku Úkíkku hÌkku Au. íkuýu
{w~fu÷e MkSo Au. ík{u yu Ãký LkkUæÞwt nþu fu ík{u ÷¾ðkLke
Lkkuxku, ÃkuÂLMk÷, ykEMk¢e{ y™u Xtzkt Ãkeýkt ðøkuhu ðkÃkhku
Aku. íku ðÄw Lku ðÄw {kU½kt Úkíkkt òÞ Au. ¼kððÄkhku Mk{ksLkk
,G
rðrðÄ ðøkkuoLkk ÷kufku{kt ykŠÚkf yMk{kLkíkkyku Mksuo Au.
MY
yk{, ¼kððÄkhku økheçke Vu÷kðu Au y™u íkuLkkÚke ËuþLkk
ykŠÚkf rðfkMk Ãkh rðÃkheík yMkh ÚkkÞ Au.
økheçke-hu¾k Lke[u Sðíkk ÷kufkuLku ¼kððÄkhk Mkk{u hkník
ykÃkðk Mkhfkhu MkMíkk yLkksLke ËwfkLkku y™u Mknfkhe
DE
ðMíkw ¼tzkhku þY fÞko Au fu suÚke ÷kufku ðksçke Ëhu
SðLk-sYrhÞkíkLke ðMíkw y ku ¾heËe þfu . ð¤e,
Mktøkún¾kuhku, fk¤kçkòrhÞk y™u Ëký[kuhku Mkk{u Ãkøk÷kt
A
÷uðk Mkhfkhu fux÷kf fkÞËk Ãký fÞko Au. Mkhfkhu E.Mk.
1986{kt økúknf Mkwhûkk Äkhku ÃkMkkh fÞkuo Au. íku yLðÞu
AC
økúknfkuLkk nfkuLkwt hûký ÚkE þfu Au.
Mk{ks{kt Q¼k Úkíkk ÃkhMÃkhLkk ykÃk-÷u MktçktÄku y™u
ÔÞðnkh{kt Ãký Au í kh®Ãkze y™u fzðk yLkw ¼ ðku
ÔÞÂõíkykuLku ÚkkÞ Au. suLku {kxu ÔÞÂõík íku{s Mk{ks Ãký
D
yuf økúknf íkhefu òøkúík nkuÞ yu sYhe Au. yk òøk]rík
{kxu økúknf Mkwhûkk {tz¤ku Mk{ks{kt ÔÞÂõíkykuLku Úkíkk
N
yLÞkÞLkku Mkk{Lkku fhðkLkwt rþûký ykÃku Au. y™u LÞkÞ
(4) ykiãkurøkf rðfkMk :
NA
yÃkkðu [u. Mk{ks{kt íku îkhk òøkYõíkk ÷kððkLkwt fk{
Ãký fhu [u. ykÃkýu Äkuhý 6{kt økúknf Mkwhûkk ytøku ½ýe
s òýfkhe {u¤ðe Au. økwshkík{kt økúknf-rþûký y™u
MktþkuÄLk MkkuMkkÞxe, y{ËkðkË íkhVÚke hk»xÙeÞ Míkhu
KA
Vu÷kðku Ähkðíkwt ‘ELkTMkkEx-Äe fLÍTÞw{h {ìøkurÍLk’ Lkk{Lkwt
rî{krMkf økúknfkuLkkt rþûký íkÚkk Mkwhûkk {kxu «fkrþík
ÚkkÞ Au. WÃkhktík yk MktMÚkkLke ÃkkuíkkLke «Þkuøkþk¤k{kt
VE
SðLk {kxu WÃkÞkuøke [esðMíkwykuLkwt Ãkheûký fÞkoLkk
[fkMkýe ynuðk÷Lke ‘ELkMkkEx’{kt «fkrþík ÚkkÞ Au
MkkÚku MkkÚku fE ðMíkwyku Mk÷k{ík Au yLku fE LkÚke íku{s
fE ©uc Au íku Ãký ‘ELkMkkEx’{kt sýkððk{kt ykðu Au.
VI
ELkMkkEx{kt MðkMÚÞ, yki»kÄ, ¾kuhkf, Lkkýkt, ÃkÞkoðhý,
økúknfkuLkk nfku, fkÞËkyku y™u WÃkkÞku, Mk÷k{ík WíÃkkËLkku,
íkuLke fkÞoûk{íkk, ðMíkwLkwt xfkWÃkýwt ðøkuhu rð»kÞku Ãký
AR
ykðhe ÷uðk{kt ykðu Au.
• ÞkusLkkykuLkku rðfkMk (Ãkt[ð»keoÞ ÞkusLkkyku) :
AG
WÃkhkuõík Mk{MÞkykuLkku Wfu÷ fE heíku ÷kðeþwt ? ykÃkýu
òuÞwt Au fu ykðe Mk{MÞkyku ykŠÚkf rðfkMkLkk «&™ku
MkkÚku Mktf¤kÞu÷e Au. ykŠÚkf rðfkMk {kxu MkwykÞkursík
Ãkøk÷ktLke sYh Au. ykÃkýu ykÞkusLk îkhk ÷kufkuLkk
IN
SðLkÄkuhýLku MkwÄkhðk y™u Ÿ[u ÷E sðk «ÞíLkku fhðk
òuEyu. yk nuíkwMkh E.Mk. 1950{kt ykÞkusLk Ãkt[Lke
DH
h[Lkk fhðk{kt ykðe. Ëuþ {kxu ykÞkursík rðfkMk fhðkLkwt
ykÞkusLkfkÞo íkuLku MkkUÃkðk{kt ykÔÞwt. Ãkt[u yíÞkh MkwÄe{kt
(2003 MkwÄe{kt) ËMk Ãkt[ð»keoÞ ÞkusLkkyku y™u ºký ðkŠ»kf
ÞkusLkkyku ½ze Au.
• ykÞkusLk ºký çkkçkíkku WÃkh ¼kh {qfu Au :
(1) æÞuÞku Lk¬e fhðkt y™u yøkúíkk¢{ MÚkkrÃkík fhðku.
(2) MktMkkÄLkkuLkku {n¥k{ y™u þõÞ yux÷ku ðÄw WÃkÞkuøk
fhðku y™u (3) WíÃkkrËík {k÷Lkwt ÔÞðÂMÚk rðíkhý fhðwt
y™u ykÞkusLkLkku {n¥k{ ÷k¼ ÷kufku MkwÄe ÃknkU[kzðku.
Ãkt[ð»keoÞ ÞkusLkkykuLkkt æÞuÞku ÃkifeLkwt yuf æÞuÞ yu Ãký
Au fu ykŠÚkf MktMkkÄLkku {wêe¼h {kýMkkuLkk nkÚk{kt sðkt
òuEyu Lkrn. íku Mkk{kLÞ sLkíkk MkwÄe ykÞkusLkçkØ
heíku ÃknkU[ðkt òuEyu. ykÃkýu E.Mk. 1991Lke Lkðe ykŠÚkf
Lkerík yÃkLkkðe. íkuýu ykÃkýk ËuþLkk ykŠÚkf rðfkMk{kt
¾kLkøke MkknMkkuLku Mkn¼køke Úkðk «kuíMkkrník fÞko. nðu
ykÃkýu íÞkt yÚkoíktºkLkkt rLkÞtºkýku ykuAkt ÚkÞkt Au. Mkhfkhu
ÃkkuíkLkk MktÃkqýo rLkÞtºký nuX¤ ½ýkt ykuAkt fkh¾kLkkt
hkÏÞkt Au. Lkðe Lkerík ð]rØ y™u ûk{íkk WÃkh ðÄw Íkuf
ykÃku Au.
Ãkt[ð»keoÞ ÞkusLkkyku îkhk ykÃkýu ½ýk ykøk¤ ðæÞkt
Aeyu. ¼khíkLkk ÷kufkuLke {kÚkkËeX ykðf Äehu Äehu
ðÄíke òÞ Au. ykÃkýk ½ýk çktÄku çkktæÞk Au. ðes¤eLkwt
WíÃkkËLk y™u ®Mk[kELke Mkøkðzku ðæÞkt Au. yk çkÄktLku
Ãkrhýk{u f]r»k y™u ykiãkurøkf WíÃkkËLkku Ãký ½ýkt ðæÞkt
Au. ykLkku yÇÞkMk ík{u nðu ÃkAeLkkt «fhýku{kt fhþku.
ykÍkËe ð¾íku ykÃkýu Ëuþ ¾kuhkf-yLLkLke Mk{MÞkLkku Mkk{Lkku
fhe hÌkku níkku. íkuÚke f]r»krðfkMk íkhV íkhík s æÞkLk ykÃkðk{kt
ykÔÞwt. MkkÚku MkkÚku yu Ãký Mk{òÞwt fu ykiãkurøkf rðfkMk ðøkh
¼khík «økrík fhe þfþu Lkrn. ðkMíkð{kt yksLkk rðï{kt
çkÄk rðfMku÷k Ëuþku{kt WãkuøkkuLkku ÃkkÞku {sçkqík Au. íkuyku ÃkkMku
Mxe÷, rMk{uLx, hMkkÞýku, fkÃkz, f]r»krð»kÞf MkkÄLkku, Þtºkku
y™u Ëðkyku suðe SðLk-sYrhÞkíkLke rðrðÄ ðMíkwykuLkk
WíÃkkËLk {kxu y™uf rðþk¤fkÞ Wãkuøkku Au.
• ykiãkurøkf rðfkMkLkwt {n¥ð :
WãkuøkkuLkku rðfkMk ËuþLku y™u íkuLkkt «òsLkkuLku Mk{]rØ
74
 çkûku Au. Mkw¾Mk{]rØMk¼h SðLk Sððk {kxu yuf÷wt yÒk
Lkrn Ãký ð†, ykðkMk, ðes¤e y™u ÞtºkkuLke Ãký sYh
Ãkzu Au. ykÍkËe {¤e íÞkhu Ëuþ yk çkkçkík{kt {nËtþu
ÃkkA¤ níkku. ykðk Ëuþ{kt ÷kufkuLkwt SðLkÄkuhý rLkBLkfûkkLkwt
nkuÞ Au. MkwÄkhu÷e ¾uíke {kxu xÙìõxMko, ®Mk[kE y™u
xâqçkðuÕMkLke sYh Ãkzu Au. xâqçkðuÕMkLku fkÞkoÂLðík fhðk
ðes¤eLke {kuxhkuLke sYh Ãkzu Au. yk {kxu ykiãkurøkf
rðfkMkLke sYh Au. yksu ykiãkurøkf rðfkMk SðLkLkkt
ík{k{ ÃkkMkktLku MÃkþuo Au. yk fkhýu ykÃkýk Ëuþu «ðíko{kLk
WãkuøkkuLkk rðMíkhý {kxu y™u Lkðk Lkðk Wãkuøkku MÚkkÃkðk
WÃkh ¼kh {qõÞku Au.
ykÍkËeLke W»kk-Mk{Þu WãkuøkkuLkku ÃkkÞku Lkçk¤ku níkku. fkÃkz,
¾ktz y™u ÷ku¾tzLkk økÛÞkøkktXâk Wãkuøkku s ykÃkýu íÞkt
níkk. ÷ku ¾ t z , Mxe÷, rMk{u L x, Þt º kMkk{økú e y™u
ðknLkÔÞðnkhLkkt MkkÄLkkuLkk WíÃkkËLkLku ÷økíkkt fkh¾kLkkt
fu Wãkuøkku ÷øk¼øk níkkt s Lkrn. yk Wãkuøkku ËuþLke
sYh Mkøkðzku Ãkqhe Ãkkzðk{kt {ËËYÃk ÚkkÞ Au. E.Mk.
1950-51{kt f]r»k-WíÃkkËLkkuyu ËuþLke (hk»xÙeÞ) ykðf{kt
58.9 xfkLkku Vk¤ku ykÃÞku níkku. ßÞkhu WãkuøkkuLkku Vk¤ku
Võík 10 xfk s níkku. Ãkt[ð»keoÞ ÞkusLkkyku îkhk
ykiãkurøkf rðfkMk{kt ðuøk ykÔÞku. hk»xÙeÞ ykðf{kt f]r»kLkk
Vk¤k{kt ½xkzku ÚkÞku Au. yk{, ykiãkurøkf rðfkMk {kxu
ykÃkýku Ëuþ yksu Ãký «ríkçkØ Au.
DE
• ykiãkurøkf WíÃkkËLk :
Ãkt[ð»keoÞ ÞkusLkkyku ytíkøkoík ÷ku¾tz, Mxe÷, rMk{uLx,
hkMkkÞrýf ¾kíkhku, hu ÷ðu ðìøkLMk, hMkkÞýku y™u
A
ËðkykuLkk WíÃkkËLk {kxu MktÏÞkçktÄ Wãkuøkku MÚkÃkkÞk Au.
E.Mk. 1950-51 ÃkAe WãkuøkkuLkku yrík ÍzÃku rðfkMk ÚkÞku
AC
Au. ykiãkurøkf rðfkMkLku ÷eÄu ½høkÚÚkw WÃkÞkuøk{kt ykðíke
ðMíkwyku çkòh{kt ykððk ÷køke. xÙkÂLÍMxh (hurzÞku),
xe.ðe., ½rzÞk¤ku, ðes¤eLkkt MkkÄLkku, Mkkçkw, ÃkkWzh ðøkuhuLkku
¼khíkLkk ÷kufku rðÃkw÷ «{ký{kt WÃkÞkuøk fhu Au. yk çkÄe
D
çkkçkíkkuyu ÷kufkuLkk SðLkÄkuhý{kt MkwÄkhku fÞkuo Au.
ykÃkýu ykiãkurøkf WíÃkkËLkLkkt y™uf ûkuºkku{kt MkV¤íkk
N
nkt M k÷ fhe Au . fkÃkz-Wãku ø kLkkt ÷ûÞkt f ku xq t f k
Mk{Þøkk¤k{kt nktMk÷ ÚkÞkt. ¾ktz, rMk{uLx y™u hMkkÞý
NA
Wãkuø kku yu LkkU ÄLkeÞ «økrík fhe Au . ykÃkýu ½ýe
[esðMíkwykuLke ykÞkík fhíkk níkk íku nðu ½hyktøkýu
WíÃkLLk fheyu Aeyu.
KA
ðnkýku, rð{kLkku, xur÷VkuLk, {kuxhku, ¾xkhk (xÙf),
çkkErMkf÷ku suðe y™uf ðMíkwykuLkk WíÃkkËLkLke ÔÞðMÚkk
yksu ykÃkýu fhe þõÞk Aeyu. íkr{÷LkkzwLkk ÃkuhkBçkwh{kt
hu÷ðuLkkt ðìøkLkkuLkk WíÃkkËLkLkwt fkh¾kLkwt MÚkÃkkÞwt Au.
VE
ËðkykuLkk WíÃkkËLk {kxu ÃkeÃkhe{kt y™u ðnkýkuLkk çkktÄfk{
{kxu rðþk¾kÃkèLk{T{kt Wãkuøkku MÚkÃkkÞk Au. WËkhefhý,
¾kLkøkefhý y™u ðirïfefhýLku fkhýyu ykÃkýk
VI
Wãkuøkku{kt ykÄwrLkfíkk ÷kððk yLku {k÷Lke økwýð¥kk
ò¤ððk yksu Mkíkík «ÞíLkku ÚkE hÌkk Au. rðËuþe
xufTLkku÷kìSLkk WÃkÞkuøkÚke rðËuþkuLkkt MktÞwõík MkknMk fu
¼køkeËkheÚke ½hyktøkýu Wãkuøkkuyu fkXwt fkZâwt Au y™u
AR
çkòh{kt xfðk yãíkLk xufTLkku÷kìS yÃkLkkðe Au.
• fwxeh yLku LkkLkk ÃkkÞkLkk Wãkuøkku :
ykiãkurøkf rðfkMk{kt fwxeh y™u LkkLkk ÃkkÞkLkk WãkuøkLkk
AG
rðfkMk WÃkh ðÄw Íkuf ykÃkðk{kt ykðe hÌkku Au. yk
Wãkuøkkuyu ÷kufkuLkk SðLkÄkuhý{kt MkwÄkhku ÷kððk{kt yLku
íku{Lkk {kxu hkusøkkheLke íkfku ðÄkhðk{kt {ËË fhe Au.
IN
fwxeh-Wãkuøk yu {nËtþu «ýk÷eøkík (YrZøkík) Wãkuøk
Au. yk Wãkuøk fwxwtçkLkk MkÇÞkuLke {ËËÚke ½h{kt s [k÷u
Au. yk Wãkuøk îkhk ½hðÃkhkþLke ðMíkwyku suðe fu
DH
xkuÃk÷eyku (çkkMfux), LkkLkkt h{fzkt, çkeze, Ëkuhzkt,
ðktMkfk{, Lkuíkhfk{, ¼híkøkqtÚký ðøkuhuLkwt WíÃkkËLk ÚkkÞ
Au. yk Wãkuøk ¾uzqíkkuLku LkðhkþLkk Mk{Þu fk{ÄtÄku Ãkqhku
AN
Ãkkzu Au.
LkkLkk ÃkkÞkLkk Wãkuøkku ÃkøkkhËkh fk{Ëkhku îkhk [k÷u Au.
yk Wãkuøkku ðes¤e y™u ÞtºkkuLkku WÃkÞkuøk fheLku çkòh
{kxu ðMíkwykuLkwt WíÃkkËLk fhu Au. íkuLkk îkhk ÷k¾ku ÷kufkuLku
,G
hkusøkkhe {¤u Au. ykðk Wãkuøkku Mkh¤íkkÚke yLku xqtfk
økk¤k{kt MÚkkÃke þfkÞ Au. rçkúrxþ hkßÞ ð¾íku ¼khík{kt
MYykðk Wãkuøkku íkhV ÷uþ{kºk æÞkLk yÃkkÞwt Lk níkwt. yksu
Mkhfkh yk rËþk{kt yLkuf Ãkøk÷kt ÷E hne Au. yk
WãkuøkkuLkk rðfkMk {kxu ½ýe Mkøkðzku yÃkkE hne Au.
ykðe s yuf {kuxe Mkuðk Mkuðkûkuºkkuyu fhe Au. nðu ykÃkýu
íku rðþu xqtf{kt rð[kheþwt.
• MkuðkûkuºkkuLkku Vk¤ku :
ËuþLkk ykŠÚkf rðfkMk{kt Wãkuøkku ðøkuhuyu su Vk¤ku ykÃÞku
Au íkuðku s Vk¤ku Mkuðkûkuºkkuyu Ãký AuÕ÷kt Úkkuzkt ðhMkku{kt
ykÃÞku Au. yk ûkuºkku{kt ykhkuøÞ, ðe{k, «ðkMkÃkÞoxLk,
{LkkuhtsLk, rþûký, çkìt®føk Wãkuøkku yLku ðknLkÔÞðnkhLkku
Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. {krníkeLkk Þwøk{kt Mkuðkûkuºkkuyu {n¥ð
ðÄkÞwO Au. ½h{kt, f[uhe¾tz{kt fu fkh¾kLkk{kt {krníkeLkku
WÃkÞkuøk fhe ÷kufku WãkuøkkuLkwt fk{ fhþu. íkuLkk îkhk
÷kufkuLke ykðf ðÄþu yLku økheçke Ëqh Úkþu. Mkuðkûkuºkkuyu
hkusøkkheLkkt Lkðk ûkuºkku Ãký ¾kuÕÞkt Au. ykhkuøÞ - ûkuºku
«økrík ÚkðkÚke ÷kufkuLkwt ykÞw»Þ ðæÞwt Au. íkuýu {kýMkLke
fk{ fhðkLke ûk{íkk{kt ðÄkhku fÞkuo Au. yki»kÄrð¿kkLku
½ýkLku hkuS ykÃke Au. økúk{ ykhkuøÞ fuLÿkuLke MkuðkÚke
Ãký ÷kufkuLku ½h-yktøkýu ykhkuøÞ-rð»kÞf Mkuðkyku {¤íkkt
Lkkýkt yLku Mk{ÞLkku çk[kð ÚkÞku Au.
{LkkuhtsLk y™u «kðMk-«ÞoxLk ûkuºku sçkhËMík ÃkrhðíkoLk
ykÔÞkt Au. «ðkMkÄk{ku rðfMíkkt y™u «ðkMkeykuLke MktÏÞk
ðÄíkkt ðknLkku, íkuLke {hk{ík, ¾kã [esðMíkwyku ðøkuhuLkku
ðÃkhkþ ðæÞku Au. íkuLkkÚke y™ufkuLku hkuS {¤u Au.
rþûkýLkku ÔÞkÃk ðæÞku Au. rþrûkíkku Mkkhe f{kýe fhu Au.
íkuyku fkÞoûk{ heíku fk{ fhu Au. íkuykuLke fwþ¤íkkLkku
÷k¼ su-íku ûkuºkkuLku {éÞku Au. íkuLkkÚke hk»xÙLke ykðf{kt
ðÄkhku ÚkÞku Au. çkìt®føk MkuðkykuÚke Mkk{kLÞ {kýMkÚke
{ktzeLku {kuxk WãkuøkLkk {kr÷fkuLku ykŠÚkf ÷k¼ {éÞkt Au.
75
 ÷kuLk ðøkuhuLke ÔÞðMÚkkÚke Wãkuøkku MÚkÃkkÞk, {fkLkku çktÄkÞkt,
yLku ÷kufkuLku hnuðk {kxu ½hLkwt ½h {¤ðk ÷køÞwt. {ktËe
r{÷ku y™u fkh¾kLkktLku çkuXkt fhðk çkìtfkuyu ½ýwt s {n¥ðLkwt
ÞkuøkËkLk ykÃÞwt Au.
{krníke-xufTLkku÷kìSyu ¼kiríkf ytíkh ½xkzâwt Au y™u
½uh çkuXkt ðuÃkkhÄtÄk ÚkE þfu Au. sYhe {krníke ykuAk
¾[uo y™u ÍzÃkÚke «kó ÚkkÞ Au. VkuLk, VìõMk, {kuçkkE÷
VkuLk, E-{uE÷, ELxhLkux, ðerzÞku fkìLVhLMk suðkt
MkkÄLkkuyu ykŠÚkf ûkuºku rðfkMk fhðk {kuxwt ÞkuøkËkLk ykÃÞwt
Au. íkuýu rðfkMkLkkt îkh ¾kuÕÞkt Au.
ykÃkýk Ëuþ{kt ònuh yLku ¾kLkøke MkknMkku [k÷u Au. su
Wãkuøkku MkhfkhLkk rLkÞtºký nuX¤ Au íku ònuh MkknMkLkk
Wãkuøkku økýkÞ Au. y™u ¾kLkøke ftÃkLke ÃkkuíkkLke {u¤u su
Wãkuøkku [÷kðu Au íku ¾kLkøke MkknMkku økýkÞ Au. fux÷kf
Wãkuøkku{kt fu ftÃkLkeyku{kt Mkhfkh Mknfkh ykÃku Au,
——×——×——×——————×——×——×——
MY
21. ¼khíkLkk Mkt˼o{kt ðirïfefhý, {kLkð yrÄfkhku y™u ykíktfðkË
¼qr{fk
ðeMk{e MkËeLkk AuÕ÷k ËkÞfk{kt Mk{økú rðï{kt ½ýkt ÃkrhðíkoLkku
DE
ykÔÞkt. yk ÃkrhðíkoLkku ÷kððk{kt WËkhefhý, ¾kLkøkefhý
y™u ðirïfefhýu {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðe Au. yk ºkýuÞ
ík¥ðkuyu rðfkMkLkkt WãkuøkLkkt yLku hkusøkkheLkkt yLkuf Lkðkt
A
ûkuºkku ¾ku÷ðk{kt y™u sqLke ÃkhtÃkhkyku íkkuzðk{kt {n¥ðLkku
Vk¤ku ykÃÞku Au. yk ºký ík¥ðkuLke MktfÕÃkLkk Mk{Syu.
AC
WËkhefhý :
WËkhefhý yu Wãkuøk, ðuÃkkh y™u ÄtÄkLku ÷økíke Lkeríkrð»kÞf
çkkçkík Au. Wãkuøk, ðuÃkkh yLku ÄtÄk yu ÃkkhMÃkrhf çkkçkík
D
Au . ðu à kkhÄt Ä k fhðk WÃkh y™u íku L ke ðMíkw y ku L ke
ykÞkíkrLkfkMkLku ðÄw AqxAkx ykÃkðk{kt ykðu Au. fhðuhk
N
½xkzðk{kt ykðu Au. {k÷Lke nuhVuh Mkh¤ çkLkkðkÞ Au.
xqtf{kt Wãkuøk, ðuÃkkh y™u ÄtÄkLke Lkerík{kt ðÄw WËkhíkk
NA
Ëk¾ððk{kt ykðu Au. yk{ ÚkðkÚke rðïLkku fkuE Ãký Ëuþ
rðïLkk yLÞ Ëuþ MkkÚku Mkh¤íkkÚke ðuÃkkhÄtÄku fhe þfu [u.
Lkðkt fkh¾kLkkt fu Wãkuøkku MÚkkÃkðk{kt Ãký rLkÞtºkýku n¤ðkt
KA
fhðk{kt ykðu Au. {tsqheykuLke «r¢Þk Mkh¤ çkLkkðkÞ Au.
íku{ Úkíkkt ¼khík{ktÚke çknkhLkk Ëuþku{kt ðuÃkkh ðæÞku Au. ykÃkýu
íÞkt çknkhLkk Ëuþku{ktÚke ðMíkwykuLke ykÞkík Mkh¤ çkLke Au.
Lkðkt fkh¾kLkkt fu Wãkuøkku ÍzÃkÚke MÚkÃkkE hÌkkt Au.
VE
yk{ rðï ðuÃkkh, ÄtÄk y™u WãkuøkkuLke çkkçkík{kt yuf çkLke
hÌkwt Au. íkuLkkÚke ¼khík{kt ÄtÄk-hkusøkkh ðæÞkt Au. MÃkÄko{kt
økwýð¥kkðk¤ku {k÷ ðu[kðkÚke ÷kufkuLku íku ykMkkLkeÚke WÃk÷çÄ
VI
ÚkkÞ Au. ðu ÃkkhÄtÄk{kt íktË whMík MÃkÄko ÚkðkÚke ¼khíkLkk
y™u Wãkuøkku [÷kðkÞ Au íkuLku MktÞwõík MkknMkLkk Wãkuøkku
fnuðkÞ Au. çkkfeLkk fux÷kf Wãkuøkku ¾kLkøke ftÃkLkeyku
[÷kðu Au. yk çkÄkLkku nuíkw íkku yu Au fu ykiãkurøkf
AR
WíÃkkËLk ðÄkhðwt.
ËuþLkk rðrðÄ ¼køkku{kt, ¾kMk fheLku ÃkAkík rðMíkkhku{kt
Wãkuøkku MÚkkÃkðkLkk «ÞkMkku ÚkÞk Au. Mkhfkh EåAu Au fu
AG
ËuþLkk ykiãkurøkf rðfkMk{kt ¾kLkøke MkknMkku {n¥ðLke
¼qr{fk ¼sðu. yk nuíkw {kxu ¾kLkøke MkknMkkuLku ½ýe
Mkøkðzku Ãkqhe Ãkkzðk{kt ykðe hne Au. yu Wãkuøkku þY
IN
fhðk {kxuLkkt rLkÞtºkýku ðøkuhu Ëqh fhðk{kt ykðe hÌkkt
Au. ykÃkýe ykiãkurøkf Lkerík yk çkÄe çkkçkíkku ÔÞõík fhu
Au. Ãkt[ð»keoÞ ÞkusLkkyku ytíkøkoík {sçkqík ykiãkurøkf {k¤¾wt
DH
ÃkqÁt Ãkkzðk{kt ykÃkýu MkV¤ hÌkk Aeyu. íku{ Aíkkt rðïLkk
rðfrMkík ËuþkuLkk ykiãkurøkf rðfkMkLke nhku¤{kt çkuMkðk
{kxu ykÃkýu ½ýku ÷ktçkku hMíkku fkÃkðkLkku Au.
AN
,G
ðuÃkkheyku y™u WãkuøkÃkríkykuyu Lkðe xufTLkku÷kìS yÃkLkkððe
þY fhe Au. yLku {k÷Lke økwýð¥kk{kt Mkíkík MkwÄkhku fhe
hÌkk Au. íkuLkkÚke yk{sLkíkkLku VkÞËku ÚkÞku Au.
¾kLkøkefhý :
¾kLkøkefhý yu Ãký ðuÃkkh-ÄtÄk y™u fkh¾kLkkt íku{s
WãkuøkLku MÃkþo íke çkkçkík Au. Mk{ksðkËe Mk{ksh[LkkLku
«kuíMkkrník fhðk ykÍkËe ÃkAe fuLÿ Mkhfkhu ònuh MkknMkku
þY fÞkO, {kuxkt fkh¾kLkkt MÚkkÃÞkt yLku Lkðk Wãkuøkku þY
fÞko Ãký Mk{Þ síkkt ykðkt ònuh MkknMkku ¾kux fhíkkt ÚkÞkt.
LkVku ½xíkku økÞku yLku íku{ktLkkt fux÷ktf yuf{ku çke{kh ÃkzðkÚke
çktÄ ÚkÞkt. MkhfkhLkk yÚkoíktºk WÃkh ykLke yMkh ÚkE.
fk{Ëkhku MktøkrXík ÚkÞk Ãký Wãkuøkku LkwfMkkLk{kt ykðe Ãkzâkt.
çkeS çkksw rðï{kt økwýð¥kkLke çkku÷çkk÷k Úkðk ÷køke. ¾kLkøke
MkknMkku LkVku fhðk ÷køÞkt . yk çkÄe ÃkrhÂMÚkríkyu
¾kLkøkefhý fu rLkrsfhýLku «kuíMkknLk ykÃÞwt. Mkhfkh ònuh
MkknMkku{ktÚke ¾Mkðk ÷køke y™u íkuLkk ¾kLkøkefhý íkhV
ð÷e. Ëk.ík., ðzkuËhkLkwt ykE.Ãke.Mke.yu÷. Mkhfkhu ¾kLkøke
MkknMkLku ykÃÞwt. yk{, ònuh MkknMk rðÁØ ¾kLkøke MkknMk
ykððkÚke Wãkuøk-ÄtÄk{kt ¼khu ÃkrhðíkoLk ykÔÞwt íku{s rðËuþe
ftÃkLke {kxu ykf»koý Q¼wt fÞwO, suÚke fux÷kf ytfwþku Ëqh
ÚkÞk.
ðirïfefhý :
WËkhefhý y™u ¾kLkøkefhýu ðirïfefhýLku «kuíMkknLk
ykÃÞwt. yk çktLku ík¥ðkuuyu ðirïfefhýLku sL{ ykÃÞku.
ðirïfefhý yux÷u Mk{økú rðMðLkwt yufíkktíkýu çktÄkðwt, Mk{økú
76
rðï yuf çkLkðwt yÚkðk yufçkeòLke LkSf ykððwt. rðï
Mkktfzwt çkLke hÌkwt Au y™u íku{ktÚke rðïøkúk{Lke MktfÕÃkLkk
Q¼he ykðe Au. rðïøkúk{Lke MktfÕÃkLkk {kþo÷ {uf÷qnkLku
ykÃke Au.
fu x ÷ef MÚkkrLkf, «kËu rþf fu hk»xÙ eÞ çkkçkíkku y™u
Mk{MÞkyku ðirïf çkLke Au. ðuÃkkh-ÄtÄk y™u fkh¾kLkkt-
Wãkuø kku, rþûký{kt rðrLk{Þ, ðMíkwykuLke ykÞkík-rLkfkMk
ðøkuhu çkkçkíkkuLkkt rLkÞtºkýku rðïLkk Ëuþkuy u n¤ðkt fÞkO.
çkkhík íku{kt Úke çkkfkík hne þfu ¾Át ? Lkk, fkhý fu
¼khíkLku rðïLkk ½ýk Ëu þku MkkÚku hksfeÞ, MkktMf] ríkf,
ÔÞkÃkkrhf, þi û krýf y™u íkfT rLkfe Mkt ç kt Ä ku Au . yk
ÃkkhMÃkrhf yð÷tçkLk Au.
rðïLke MkkÚku [k÷ðk, rðï«ðkn{kt ¼¤ðk y™u rðfrMkík
hk»xÙ çkLkkððk ¼khík Mkhfkhu ÃkkuíkkLke ykŠÚkf Lkeríkyku{kt
fux÷kf VuhVkhku fÞko y™u WËkhLkerík yÃkLkkðe íku{s ðuÃkkh
ðøkuhuLku ÷økíkkt fux÷ktf rLkÞtºkýku Ëqh fÞko, fhðuhk ½xkzâk.
ðMíkwykuLke rLkfkMk{kt Ãký ðÄw AqxAkxku ònuh fhe. Lkðk
Wãkuøkku ðøkuhu MÚkkÃkðkLke «r¢Þk Mkh¤ çkLkkðe. rðïLkk
ðuÃkkheyku y™u WãkuøkÃkríkyku íku{s rçkLkrLkðkMke ¼khíkeyku
(NRI) {kxu ¼khíkLkk Ëhðkò ¾wÕ÷k fhðk{kt ykÔÞk. rðËuþku{kt
rLkfkMk fhðk ¼khíku ¼khíkLkk ðuÃkkheyku y™u WãkuøkÃkríkykuLku
fux÷ef hkníkku ykÃke. íkuLkkÚke rðïðuÃkkh ðæÞku. rðïÔÞkÃkkh
MktøkXLk (World Trade Organisation)Lkk rLkÞ{ku {wsçk
¼khík ykøk¤ ðÄe hÌkwt Au. íkuLkkÚke ðuÃkkh-ÄtÄk rðfMÞk
DE
Au. rðïLkk ÷ku fku MkkÚku ykÃkýk hksfeÞ, ÔÞkÃkkrhf,
MkktMf]ríkf, þiûkrýf, «ðkMk-ÃkÞoxLk ðøkuhu çkkçkíkku{kt MktçktÄku
MkwáZ çkLke hÌkk Au. ðuÃkkh-WãkuøkLku «kuíMkknLk {¤e hÌkwt
A
Au. íku Au ðirïfefhý.
AC
ðirïfefhýLke yMkhku :
ðirïfefhýu þnuhe Mk{ks Ãký Q¼ku fÞkuo Au. íkuLkkÚke ½ýk
÷k¼ku ÚkkÞ Au. ¼khíkLku íkku rðþu»k ÷k¼ ÚkÞku Au. íkuLkkÚke
¼khík{kt økheçke ½xe Au. E.Mk. 1991 Ãknu÷kt (ðirïfefhý
D
Ãknu÷kt) økheçkeLke hu¾k nuX¤ Sðíkk ÷kufkuLke xfkðkhe 36
níke íku ½xeLku ----- {kt 26Lke ÚkE Au. [eLk{kt yk
N
xfkðkhe ËMkÚke Lke[u Au. WíÃkkËLkLke ÍzÃk ðÄe Au. MkuðkLkkt
ûkuºkku{kt y™u íkuLke økwýð¥kk{kt Äh¾{ nfkhkí{f VuhVkhku
NA
ÚkÞk Au. çknwhk»xÙeÞ ftÃkLkeyku Þs{kLk ËuþkuLke ftÃkLkeyku
MkkÚku MktÞwõík MkknMkku fhu Au. suLkku VkÞËku Þs{kLk ËuþkuLku
ÚkkÞ Au. íkuykuyu ykŠÚkf rðfkMk MkkæÞku Au. íkeðú MÃkÄkoÚke
KA
{k÷-Mkk{kLkLke økwýð¥kk s¤ðkíkkt økúknfkuLku VkÞËku ÚkE hÌkku
Au. nk÷Lkk rðï{kt ¼kiríkf [eòuLkk WíÃkkËLk fhíkkt LkkýkfeÞ
MkkÄLkku y™u íkuLkwt {qÕÞ yLku ðu[ký ðæÞwt Au. yk çkÄku «íkkÃk
ðirïfefhýLkku Au.
VE
{kLkð yrÄfkhku :
• ¼qr{fk :
VI
ÔÞÂõíkLkku {kLkð íkhefu sL{ ÚkkÞ íÞkhÚke íkuLkk fux÷kf
nfku yÚkðk yrÄfkh nkuÞ yu yÚko{kt {kLkð yrÄfkhLke
çkkçkík fËk[ {kLkðòík sux÷e s sqLke Au. MktMf]ríkLku
ík{k{ íkçk¬u y™u ík{k{ Mk{ks-ÔÞðMÚkk{kt {kLkðe
AR
fux÷ef yÃkuûkkyku hk¾u Au. íku ÃkkuíkkLke y™u ÃkkuíkkLkkt
fwxwtçkesLkkuLke íku{s r{ºkkuLke MkkhMkt¼k¤, MktðÄoLk y™u
Mkw¾ kfkhe {kxu [ku¬Mk yÃkuûkkyku hk¾u Au. íku yk
AG
yÃkuûkkyku Mk{ks y™u yLÞ ½xfku y™u Mkhfkh
ÃkkMku hk¾íkku nkuÞ Au. õÞkhuf Mkk{krsf Ëçkký nuX¤,
hksfeÞ Ëçkký fu Ë{LkLku fkhýu fu fwËhíke Ãkrhçk¤kuLku
IN
fkhýu {kLkðeyu hk¾u÷e yÃkuûkkyku V÷u Lkrn íÞkhu íku
÷k[khe fu yMk÷k{íke yLkw¼ðu Au y™u òuhsw ÷{ fu
þku» kýLkku ¼kuøk çkLku Au. íku ð¾íku íku Mkt ½»ko fhu Au.
DH
ykðk yLkuf Mkt½»kkuo{ ktÚke {kLkð yrÄfkhLkku Mkðk÷
Q¼ku ÚkÞku Au.
{kLkð yrÄfkhkuLkk WËT¼ðLkwt çkeswt fkhý yktíkhhk»xÙeÞ
AN
rMkØktíkku y™u íkuLke «rðrÄyku Au.
• {kLkð yrÄfkh yux÷u þwt ?
ÔÞ Âõí kí ðLkk rðfkMk {kxu sYhe M kk{krsf
ÃkrhÂMÚkríkykuLku Mkk{kLÞ heíku nfku yÚkðk yrÄfkhku
,G
fnuðk{kt ykðu Au. íku ÔÞÂõíkLkk rðfkMk{kt {n¥ðLkwt
MÚkkLk Ähkðu Au. íkuLkk ðzu ÔÞÂõík ÃkkuíkkLkku Mkðoíkku{w¾e
MYrðfkMk MkkÄe þfu Au. Ëhuf ÔÞÂõíkLke EåAkyku y™u
MðÃLkkuLku Mkkfkh fhðkLkwt {kæÞ{ {kLkð yrÄfkh Au.
rðïLku ¾qýu¾qýu fkuE Ãký yÃkðkË ðøkh, y÷øk y÷øk
«òykuLku yuf MkqºkÚke MkktÄíke fkuE çkkçkík nkuÞ íkku íku
Au {kLkð yrÄfkh. {kLkð yrÄfkhku yux ÷u ÔÞÂõíkLke
y™u ÔÞÂõíkLkk Mk{q n Lke fu Mk{q n Lke ykþk -
ykfktûkkykuLku Mkkfkh fhðk íkËTLk sYhe nkuÞ yuðe
Mk{ksh[Lkk y™u Mk{ksÔÞðMÚkkLkwt ÃkkMkwt.
• {kLkrð yrÄfkh rËLk :
rðï fûkkyu {kLkð yrÄfkhkuLkku Mðefkh çkeò rðïÞwØ
ÃkAe ÚkÞku. E.Mk. 1948Lke Mkk÷{kt Þw.yuLk.Lke Mkk{kLÞ
Mk¼kyu {kLkð yrÄfkhku ytøkuLkwt ðirïf ònuhLkk{wt {tsqh
fÞwO. íku rËðMk níkku. E.Mk. 1948Lkku 10{e rzMkuBçkhLkku.
yk rËðMk yu x÷u ‘{kLkð yrÄfkhLkku sL{rËðMk’
íÞkhÚke Mk{økú rðï{kt y™u ¼khík{kt Ëh ð»kuo 10{e
rzMkuBçkhLkk rËðMkLku ‘{kLkð yrÄfkh rËLk’ íkhefu
Qsððk{kt ykðu Au.
• ðirïf ònuhkíkLkwt nkËo :
{kLkð yrÄfkhku ytøkuLke ½ku»kýk fu ònuh{kLkwt nkËo
yk {wsçkLkwt Au. {kLkð yrÄfkhkuLke ½ku»kýk {Lkw»ÞkuLku
økkihðÃkqýo SðLk fE heíku Sððk Ëuðwt íkuLke Lkðe Lkerík{¥kk
þe¾ðu Au. yk LkqíkLk Ä{o Au su søkíkLkk «MÚkkrÃkík
ÃkhtÃkhkøkík Ä{kuoÚke íkËTLk Ãkh Au. Ëhuf Lkkøkrhf økkihð
y™u yrÄfkhkuLke çkkçkík{kt {wõík y™u Mk{kLk sLBÞku
Au. íku çkwrØ y™u ytíkhkí{k Ähkðu Au. íkuýu ÃkhMÃkh
¼kík]¼kðLke ¼kðLkkÚke ÔÞðnkh fhðku òuEyu. {kLkð
yrÄfkhku MkðoÔÞkÃke y™u Ëhuf {kLkð {kxu Au. MÚk¤
fk¤ fu Mk{ksLkkt çktÄLkkuÚke yk yrÄfkhku Ãkh [u. {kLkð
yrÄfkhku yufçkeò WÃkh yð÷trçkík Au. {kLkð-Mk{ks
77
 y™u MkÇÞíkkLkk rðfkMk{kt {kLkð yrÄfkhku yLku íkuLke
ò¤ðýe ÃkkÞkLke çkkçkíkku Au. {kLkðeLkku Ëhuf {kLkð
yrÄfkh yçkkrÄík Au. yux÷wt s Lkrn Ãký çkÄe heíku
yk {kLkð yrÄfkhku yrð¼kßÞ Ãký Au.
{kLkð yrÄfkhku {kLkðeLke MkktMf]ríkf Wí¢kÂLík{kt MkkiÚke
{n¥ðLkw t fË{ Au . {kLkðLkw t þku » ký yu yíÞt í k
y½kíksLkf çkkçkík Au Ãký ykðe ½xLkkyku fu çkLkkðku
{kLkðsøkíkLku {kxu Ãký þh{sLkf Au, yuðwt yk {kLkð
yrÄfkhLke ½ku»kýkLkwt nkËo Au. yu yÚko{ kt ‘{kLkð
yrÄfkhku’ {kLkðòíkLke yuf {nkLk rMkrØ Au yLku
íku Ú ke yk {kLkð yrÄfkhku L kw t hûký fhðw t yu
{kLkðòíkLke ðirïf sðkçkËkhe Au. íku hk»xÙeÞ yLku
çktÄkhýeÞ sðkçkËkhe Ãký Au. {kLkð yrÄfkh ½ku»kýk
(Mkkðorºkf {kLkð yrÄfkh ½ku»kýk) {Lkw»ÞLkk økkihðLku
nýLkkhe ÔÞðMÚkk{kt Úke {Lkw»ÞLku çknkh fkZðkLkku
AN
«ÞkMk fhu Au.
• {kLkð yrÄfkhLkk ÷k¼ :
{kLkð yrÄfkhÚke {kLkðLkku MktÃkqýo ðfkMk ÚkkÞ Au.
íkuLkkÚke {kLkðkuLkwt þku»ký Úkíkwt yxfu Au. ÔÞÂõík ÃkkuíkkLke
EåAkLkwMkkh rðfkMk fhe þfu [u. íkuLku Mk÷k{íke {¤u Au.
,G
Mkk{krsf Ëçkký{ktÚke {wÂõík {¤u Au. hksfeÞ Ë{Lk{ktÚke
MY
Aqxfkhku {¤u Au. {Lkw»Þ ÷k[khe yLkw¼ðíkku LkÚke.
òuhsw÷{ Mkk{u hûký {u¤ðe þfu [u. ÔÞÂõíkyku fu
Mk{qnku ÃkkuíkkLke ykfktûkkyku Mkkfkh fhe þfu Au. íkuyku
Mk¥kk, MktÃkr¥k, ¿kkLk-MktÃkLLkíkk y™u çkeòt {kLkð{qÕÞkuLkku
DE
ÞkuøÞ ÷k¼ WXkðe þfu [u íku Úkfe ÃkkuíkkLke ÔÞÂõíkøkík
y™u Mkk{qrnf ®sËøke MkwÄkhðk - {Xkhðk y™u ykøk¤
ÄÃkkððk Mkûk{ çkLku Au.
A
{kLkð yrÄfkhkuLku fkhýu s ÔÞÂõíkLke økrh{kLku yLku
çkeòyku íkhV Mkrn»ýwíkk Ëk¾ððkLke ¼kðLkkLku Ãkku»ký
AC
{¤u Au. {kLkð yrÄfkhku hkßÞLke y™u Mk{ksLke Mk¥kkLku
y{ÞkoË çkLkðk WÃkh ytfwþ hk¾u Au. íkuÚke «òLku yLkuf
heíku hkníkku {¤u Au. hkßÞMk¥kk ykÃk¾wË heíku ðíkeo
þfíke LkÚke. xqtf{kt, {kLkð ÃkkuíkkLkku Mkðoøkúkne rðfkMk
D
fhe þfu Au.
N
• {kLkð yrÄfkhku :
yøkkW sýkÔÞk yLkwMkkh {kLkð yrÄfkhkuLke ½ku»kýk{kt
NA
fw÷ 30 f÷{ku Au y™u íku ºký rð¼køk{kt ðnU[kÞu÷e
Au . (1) yu f ÔÞÂõíkLku çkeS ÔÞÂõík MkkÚku (2)
ÔÞÂõíkykuLkk yuf sqÚku çkeò sqÚk MkkÚku fu ÔÞÂõík MkkÚku
y™u (3) {Lkw»Þyku yu Q¼e fhu÷e fkuE Ãký MktMÚkkyu
KA
fu MktøkXLku çkeS MktMÚkk, MktøkXLk fu ÔÞfrík MkkÚku fE
heíku ÔÞðnkh fhðku òuEyu íku sýkðu Au.
• {n¥ðLkk yrÄfkhku Lke[u {wsçk Au :
VE
• yrÄfkhkuLkk hûký ytøkuLke òuøkðkEyku :
(1) †e-ÃkwÁ»k, Ä{o, òrík, ðtþ fu hk»xÙeÞíkkLku ykÄkhu
Úkíkk ¼u˼kð{ktÚke {wÂõík.
(2) yAík{ktÚke {wÂõík yux÷u fu Mkkhk SðLkÄkuhýLke
VI
«krÃík.
(3) ÃkkuíkkLke Mkw»kwÃík þÂõíkykuLkku WÃkÞkuøk fhðkLke y™u
íku{Lku rðfMkkððkLke Mðíktºkíkk.
(4) ÔÞÂõíkøkík Mk÷k{íke, ºkkMk, MðåAtËe ÄhÃkfz fu
AR
yLÞ ®nMkf f]íÞkuLkk ¾íkhk{ktÚke fu ¼Þ{ktÚke
{wÂõík.
(5) yLÞkÞ{ktÚke {wÂõík y™u fkÞËkLkk þkMkLkLkk
AG
¼tøk{ktÚke {wÂõík
(6) rð[khku y™u ðkýeLkwt MðkíktºÞ íkÚkk {tz¤ku h[ðkLkwt
íku { s rLkýo Þ -«r¢Þk{kt ¼køkeËkh ÚkðkLke
IN
Mðíktºkíkk.
(7) çkÄk «fkhLkkt þku»ký{ktÚke {wÂõík
(8) ykŠÚkf, Mkk{krsf yLku MkktMf]ríkf yrÄfkhku.
DH
(9) fk{ fhðkLkku , rþûký-«krÃíkLkku , Mk{ksLkk
MkktMf]ríkf SðLk{kt ¼køk ÷uðkLkku íku{s f¤kyku
{kýðkLkku, ði¿kkrLkf «økrík{kt ¼køk ÷uðkLkku y™u
íkuLkk ÷k¼ku {u¤ððkLkku yrÄfkh.
(10) SððkLkku, fkÞËk Mk{ûk Mk{kLkíkkLkku y™u SðLkLke
ytøkíkíkkLkku yrÄfkh.
(11) yLÞkÞLkku rðhkuÄ y™u «ríkfkh fhðkLkku íku{s
LÞkÞ {u¤ððkLkku yrÄfkh.
(12) hkßÞLke «ð]r¥k{kt Mkn¼køke ÚkðkLkku yrÄfkh.
(13) økw÷k{e y™u ðurXÞk-ÃkØrík{ktÚke {wÂõík Ãkk{ðkLkku
yrÄfkh.
(14) ykSrðfk h¤ðkLkku yLku Mkt ø krXík ÚkðkLkku
yrÄfkh.
(15) Ëhuf ÔÞÂõíkLku {wõík heíku nhðkVhðkLkku yLku
ðMkðkx fhðkLkku yrÄfkh.
(16) MðkMÚÞÃkqýo y™u íktËwhMík SðLk SððkLke íkfku
y™u ykLktËLke «króLkku yrÄfkh.
yøkkW sýkðu÷ ½ku»kýkÃkºkLku ykÄkhu rðïLkk 160
Ëuþkuyu ÃkkuíkkLkk ËuþLkk LkkøkrhfkuLku fux÷kf yrÄfkhku
çkûÞk Au. ¼khíku íkuLkk çktÄkhýLkk ºkeò ¼køk{kt {q¤¼qík
yrÄfkhku íkhefu {kLkð yrÄfkhkuLkwt MÚkkÃkLk fÞwO Au.
ykÃkýk çktÄkhý{kt {kLkð yrÄfkhkuLku Mkrðþu»k «kÄkLÞ
yÃkkÞw t Au . ¼khíkLkk LkkøkrhfLku {q¤ ¼q í k heíku Au
yrÄfkhku yÃkkÞk Au. íku{kt Mk{kLkíkkLkku, MðíktºkíkkLkku,
þku»ký rðÁØLkku, Ä{oLke MðíktºkíkkLkku, MkktMf]ríkf yLku
þiûkrýf nfku íku{s çktÄkhýeÞ E÷kòuLkk yrÄfkhLkku
Mk{kðuþ ÚkkÞ Au.
ynª yu LkkUÄðwt yøkíÞLkwt Au fu E.Mk. 1978Lkk 44{k
çkt ÄkhýeÞ Mkw ÄkhkÚke Mkkík{ku yrÄfkh Mkt Ãkr¥kLkku
yrÄfkh - {q¤¼qík nfkuLke ÞkËe{ktÚke hË fhðk{kt
ykÔÞku Au y™u íkuLku fkLkqLke nf íkhefu MÚkkLk ykÃkðk{kt
ykÔÞwt Au. (ykŠxf÷ 300 yu)
{kLkðeLku yrÄfkhku ykÃkðk{kt ykðu Ãký íku ¼kuøkððk
Mkk{u øk{u íku fkhýu ytíkhkÞku ykðu íkku íkuLkku yÚko hnu
Lkrn. yk{, ykÃkýk çktÄkhý{kt {q¤¼qík yrÄfkhkuLkk
hûký {kxuLke òuøkðkE Ãký Au. òu LkkøkrhfLku yrÄfkhku
78
 ykÃkðk{kt Lkrn ykðu íkku Þk ¼kuøkððk Ëuðk{kt Lk ykðu
íkku íku Lkkøkrhf LÞkÞíktºkLkku ykþhku ÷E þfu Au. ykÃkýu
ðze yËk÷ík fu Mkðkuoå[ yËk÷ík{kt MkeÄk s sE þfeyu
Aeyu y™u LÞkÞ {køke þfeyu Aeyu.
fkuE Ãký Lkkøkrhf ÃkkuíkkLkk yrÄfkh {kxu ðze yËk÷ík
(nkEfkuxo) fu Mkðkuoå[ yËk÷ík (Mkw«e{ fkuxo)Lkku ykþhku
÷u íÞkhu yËk÷íkku sYhe ykËuþku çknkh ÃkkzeLku íkuLkk
nfkuLkwt hûký fhu Au. fkuE hkßÞ Mkhfkh fu fuLÿ
Mkhfkh LkkøkrhfLkk {q¤¼qík yrÄfkhkuLkwt yð{qÕÞLk
ÚkkÞ íkuðk fkÞËku ½zu fu yuðwt fkuE Ãkøk÷wt ¼hu íkku íkuLku
hËçkkík÷ fhðkLkku yrÄfkh Wå[ LÞkÞk÷Þku Ähkðu
[u. y™u LkkøkrhfkuLkk yrÄfkhku {kxu AkÃkk{kt AÃkkÞu÷k
Mk{k[khkuLku ykÄkhu Äkhu íkku ykÃk{u¤u (Mkwyku{kuxku) Ãkøk÷kt
÷E þfu Au.
• yrÄfkhkuLkk síkLk ytøkuLkkt Ãkøk÷kt :
{kLkð yrÄfkhkuLkk síkLk y™u «Mkkh {kxu fux÷ef
ÔÞÂõíkyku y™u MktMÚkkykuyu ½ýwt fk{ fÞwO Au. Ëk.ík.,
ÍqtÃkzkðkMkeykuLkku «&™. ÃkuLþLkLke «krÃík {kxu x¤ð¤íkk
rLkð]¥k fu Mkhfkhe - yÄo Mkhfkhe ¢{[kheykuLkku «&™,
Ãkku÷eMkLkwt Ë{Lk, {rn÷kykuLkwt yLku çkk¤fkuLkwt þku»ký,
rðMÚkkrÃkíkkuLkk «&™ku, ykhkuøÞLke ÔÞðMÚkk, øktËfeLkk
rLkfk÷Lkku «&™, ÃkÞkoðhýLkku «&™, {krníkeLkku yrÄfkh,
Mkhfkhe íktºkLke rLkcwhíkk Mkk{u yMkhfkhf Ãkøk÷kt ytøku
DE
ÔÞÂõíkykuyu y™u MktMÚkkykuyu, fkuxkuoyu ½ýe fk¤S
÷eÄe Au yLku LÞkÞ yÃkkÔÞku Au. yk ytøku sLkòøk]rík
y™u Mkk{qrnf [¤ð¤ fu yr¼ÞkLk ½ýwt {n¥ðLkwt
A
Ãkrhçk¤ Au. {kLkð yrÄfkhkuLkk hûký ðøkuhu {kxu ¼khíku
yLku økwshkíku fux÷ktf Ãkøk÷kt ¼ÞkO Au. íku ytøku Úkkuze
AC
{krníke {u¤ðeyu.
• ¼khík y™u økwshkík{kt {kLkð yrÄfkh Ãkt[ :
fuLÿ Mkhfkhu ¼khíkeÞku Lkk yrÄfkhkuLkk hûký y™u
Ãkku» kýíkk fk{ {kxu E.Mk. 1993{kt fu Lÿ fûkkyu
D
hk»xÙeÞ {kLkð yrÄfkh (nf) Ãkt [ (Lku þ Lk÷ Ìkw {Lk
hkExTMk fr{þLk)Lke h[Lkk fhe Au . yk Ãkt[Lku rðþk¤
N
Mk¥kkyku Ãký yÃkke Au. {kLkð yrÄfkhLkk WÕ÷t½LkLkk
NA
{k{÷kyku Lke ík{k{ fheLku LÞkÞ ykÃkðkLkw t W{Ëk
fkÞo fhu Au .
økw s hkík Mkrník Mk{økú Ëu þ Lkkt ík{k{ hkßÞku {kt ykðkt
Ãkt [ku rLkÞw õík fhðk fu h[ðk hk»xÙ eÞ Ãkt [ {kt òu økðkE
KA
fhðk{kt ykðe Au . økw s hkíkk{kt ykðw t Ãkt [ h[ðk
«ÞkMkku [k÷w Au .
økwshkíkLkkt Ãkkzkuþe hkßÞku hksMÚkkLk, {nkhk»xÙ y™u
VE
{æÞ«Ëuþ{kt ÃkkuíkkLkkt {kLkð yrÄfkh Ãkt[ku Au. {kLkð
yrÄfkhkuLkk hûký {kxu Ëhuf rsÕ÷k{kt yËk÷íkLke
MÚkkÃkLkk ÚkkÞ íku sYhe Au. ßÞkhu {kLkð yrÄfkhku
VI
WÃkh íkhkÃk {hkíke nkuÞ, fkuELkk yrËfkhku rALkðkE
síkk nkuÞ Þk fkuE Ãký «fkhLkwt Ëçkký fkuE yuf [ku¬Mk
sqÚk WÃkh Úkíkwt nkuÞ íÞkhu ykðkt Ãkt[ku òík - íkÃkkMk
{kxu òÞ Au, ÷kufkuLku {¤u Au y™u MkíÞ þkuÄu Au.
AR
õÞkhuf ykðk yrÄfkhkuLke Mkk{u ¾íkhku Q¼ku Úkíkku nkuÞ
íÞkhu su íku hkßÞLke rðÄkLkMk¼k fu Ãkk÷o{uLxLke çkuXf
[k÷w nkuÞ íÞkhu rðhkuÄ Ãkûkku íkhVÚke «&™ku ÃkwAkÞ Au,
AG
{krníke {u¤ðkÞ Au y™u íku ytøku øk]n{kt nuðk÷ hsq
fhðk {køkýeyku Ãký ÚkkÞ Au. þkMkf Ãkûk íkuLkku ð¤íkku
W¥kh Ãký ykÃku Au.
IN
yk{, {kLkð yrÄfkhkuLkk síkLk {kxu yksu fk{økehe ÚkkÞ
Au. ‘{kLkð yrÄfkhku’ yu {kLkðku {kxuLke ©uc yk[khMktrníkk
Au. {kLkð yrÄfkhkuLke ½ku»kýk ykËþkuoLke Ãkqò fhðkLkwt
DH
MkkÄLk Lk çkLkíkkt íkuLku ÔÞðnkh{kt [rhíkkÚko fhðk{kt ykðu yu
sYhe Au.
ykíktfðkË :
AN
• ¼qr{fk :
yktíkfðkË yu ðirïf rðhkx Mk{MÞk Au. ykíktfðkËLke
Mk{MÞk fku E yu f «Ëu þ fu Ëu þ Ãkq híke {ÞkorËík hne
,G
LkÚke. ykíkt f ðkË íkku rðïLkk {ku x k ¼køkLkk Ëu þ ku
MkwÄe ÃknkU[ e økÞku Au . hk»xÙLkk rðfkMk {kxu yðhku Äf
y™u ykÃkýe þkt r ík, y{Lk y™u ykçkkËeLku
MY ðu hýAu hý fhðkLkk LkkÃkkf EhkËkÚke yk[hðk{kt
ykðíke yk ykíktfðkËe «ð] r¥kLku Lku MíkLkkçkqË fhðkLkku
Mk{Þ Ãkkfe økÞku Au .
Mk{økú {kLkðòríkLkk rðfkMkLke ykzu ykðíke y™uf
Mk{MÞkyku{kt yk Lkðe W{uhkÞu÷e ðirïf Mk{MÞk Au.
íkuLkkt {q¤ Ÿzkt Au. yksu fËk[ søkíkLkku fkuE Ëuþ
ykíkt f ðkËLkk ðÄíkk-yku Ú kk «¼kðÚke {w õík LkÚke.
EríknkMk íkuLkku Mkkûke Au fu «k[eLk fk¤Úke s rðsÞLke
¾kíkhe {kxu ËwrLkÞLkkt ÷~fhku yu yLku Mkwhûkkˤkuyu
ykíkt fLkku Mknkhku ÷eÄku Au. þYykík{kt søkíkLkk W¥kh
ykÞ÷ì oLz, yÂÕsrhÞk, Ërûký ykr£fk y™u [e÷e
suðk Ëu þku{ kt s íkuLkku WÃkÿð níkku Ãký yksu íkku
ykíktfðkË rðïLkk y™u f Ëuþku {kt «MkÞkuo Au. yLku
sLkMk{ksLku zt¾e hÌkku Au.
ykÃkýk Ëuþ{kt þYykík{kt Lkkøkk÷ìLz, r{Íkuh{, yMk{
suðkt W¥kh ÃkqðoLkkt hkßÞku{kt ykíktfðkËLkku WËT¼ð ÚkÞku
níkku. ykíktfðkËLkk s yuf MðYÃk suðk LkõMk÷ðkËu
Ãkrù{ çktøkk¤ suðk hkßÞLku ÷ktçkk Mk{Þøkk¤k MkwÄe
íkuLkku rðfkMk yðhkuÄkÞ íkuðk ºkkMkðkËLke Ãkezk ykÃke
níke. ÃktòçkLkk ykíktfðkËÚke y™u íkuLkk Ëw»«¼kðÚke
ykÃkýu Ãkrhr[ík Aeyu. Ähíke WÃkhLkwt Mðøko økýkíkwt
f~{eh ykíktfðkË íkÚkk ËuþLkkt {nkLkøkhku ºkkMkðkËLkk
«¼kð nuX¤ Ëkus¾ çkLke økÞkt Au. yu÷.xe.xe.E.Lkk
WøkúðkËu ©e÷tfkLku ÷øk¼øk Q¼k VkrzÞk{kt ðuíkhe LkkÏÞwt
Au. LkuÃkk¤{kt {kykuðkËeykuyu ykíktfðkË Vu÷kÔÞku Au.
Þw.yuMk.Lkk ðÕzo xÙuz MkuLxhLku Ãký ykíktfðkËu s æðMík
fÞwO Lku ? yk yktíkfðkË þwt Au?
• ykíktfðkËLke MktfÕÃkLkk :
çk¤sçkhe, Äkf-Ä{fe, ®nMkk fu ºkkMkLkku ÔÞðÂMÚkík
79
 heíku yk©Þ ÷ELku {wÏÞíðu hksfeÞ fu ÄkŠ{f nuíkw
rMkØ fhðkLkku fkuE ÔÞÂõík fu sqÚ k «ÞíLk fhu íkku íkuLku
ykíktf ðkË fne þfkÞ. fkuE Ãký ÔÞÂõík fu sq Úk
íkhVÚke yLÞ ÔÞÂõík fu sqÚkkuLku Þk ÷kufkuLku rðLkkfkhýu
{kLkrMkf, þkherhf fu Mkktðurøkf heíku nu hkLk-ÃkhuþkLk
fhðkt, ÞkíkLkkyku ykÃkðe fu fkuE Ãký «fkhu Ëw:¾
ÃknkU[kzðwt íku ykíktfðkË fu ºkkMkðkË Au . ÔÞÂõíkLku
Mkíkík ®[íkk{kt y™u íkýkð{kt hk¾ðe, {kLkrMkf ystÃkku
ÃkuËk fhðku, Mkíkík ¼Þ{kt hk¾ðe fu yMk÷k{ík çkLkkððe
yu ºkkMkðkË Au.
• ykíktfðkË (ºkkMkðkË) þk {kxu ?
{kLkðLku fkuE Ãký òíkLkk Ëku»k ðøkh, økwLkk ðøkh fu
yLÞ fkhýkuMkh Mk{økú ÔÞðMÚkkíkt ºk íkkuz e Ãkkzðk,
Mkk{krsf ði{LkMÞ Q¼wt fhðk, rðfkMkLkkt îkh çktÄ
fhðk, fkuE hk»xÙLku {nkMk¥kk çkLkíke yxfððk fu fkuE
AN
Ãký «fkhLkku çkË÷ku ÷uðk fux÷kf {kLkðMk{qnku ºkkMkðkË
Vu÷kðu Au. õÞkhuf ykðk ºkkMkðkËLku fkuE {nkMk¥kk fu
þÂõíkþk¤e hk»xÙ îkhk «kuíMkknLk Ãký ykÃkðk{kt ykðu
Au. íkuyku ºkkMkðkË Vu÷kððk ¼kzqíke {kýMkku ¾heËu Au.
Ÿ[k «fkhLke ykŠÚkf {ËË fhu Au y™u ºkkMkðkËe
,G
xwfzeyku h[ðk{kt ykðu Au.
MY
õÞkhuf yktíkfðkËeyku ÃkkuíkkLkku «¼kð ðÄkhðk, ÃkkuíkkLkku
ÃkkÞku {sçkqík fhðk yLÞ Ëuþku{kt Ãký yMktíkku»kLke
¼kðLkk ¼zfkðu Au y™u yktíkfðkËe MktøkXLkkuLke h[LkkLku
«kuíMkknLk ykÃku Au. ykíktfðkËLkku WÃkÞkuøk {wÏÞíðu ¼qr{
DE
{kxu rðrðÄ hk»xÙeÞ sqÚkku ðå[uLkk Mkt½»ko{kt, rðrðÄ
ÄkŠ{f sqÚkku ðå[uLke MÃkÄko{kt, «MÚkkrÃkík Mkhfkhku y™u
¢kÂLíkfkhe ˤku ðå[uLke yktíkrhf ÷zík{kt «ðíko{kLk
A
hkßÞ MktMÚkkykuLku Ãk˼úü fhðk fu yÂMÚkh çkLkkððk
{kxu Úkíkku hÌkku Au.
AC
fu x ÷ef ÔÞÂõíkyku Ãkku í kkLke hksfeÞ «ð] r ¥kyku
fkÞËuMkhLke çkLkkððk ®nMkf f]íÞkuLkku ykþhku ÷u Au.
ykíktfðkËeyku ÃkkuíkkLkwt ÷ûÞ rMkØ fhðk {kxu Xtzu f÷usu
çkkìBçk Vuutfu Au, rLkËkuo»k ÷kufkuLke níÞk fhu Au. Ä{o -
D
ÍLkqLk fu hksfeÞ WÆuþku Ãkkh Ãkkzðk økuh{køkuo ËkuhkÞu÷k
Þwðfku ykíktfðkËLkku {køko yÃkLkkðu Au. ykíktfðkËeyku
N
¾ík{ Úkíkk òÞ íku{ ÃkkuíkkLkwt ¾{eh xfkððk ðÄw yk¢{f
NA
çkLkeLku rLk{o{ níÞkyku fhu Au. õÞkhfu «rMkrØ «kó
fhðkLke ð] r ¥k fu çkË÷ku ÷u ð kLke ðu h ¼kðLkk Ãký
ykíktfðkËe «ð]r¥kLkwt fkhý çkLku Au.
• ykíktfðkËLke «ð]r¥kyku :
KA
ykíktËðkËeyku fux÷ef «ð]r¥kyku fheLku ykíktfðkË fu
ºkkMkðkË Vu÷kðu Au. íkuykuLku íkk÷e{ ykÃkðk{kt ykðu Au.
íkuLkk íkk÷e{-fìBÃk fhðk{kt ykðu Au. íkuyku ykí{½kíke
VE
nw{÷k Ãký fhu Au. íkuykuLku rðrþü nrÚkÞkhku Ãký yÃkkÞ
Au. ykí{½kíke nw{÷k fhðk, {kLkðçkkìBçk çkLkðwt, çkkìBçk
VUfðk, rnxr÷Mx çkLkkððwt. nrÚkÞkhku Mktíkkzðkt y™u
VI
íkuLkku WÃkkuÞøk fhðku, Sðkýw-ÞwØ fhðwt, yÃknhý
fhðwt, rð{kLkku nkEsìf fhðkt, yÃkÌkík ÔÞÂõíkykuLku
y{kLkw»ke heíku {khe Lkkt¾ðe, Lkkýkt Ãkzkððkt, {krVÞk-
xku¤e h[ðe, {kËf ÿÔÞkuLke nuhkVuhe fhðe, Mkwhtøkku
AR
rçkAkððe, rð{kLkku îkhk {n¥ðLkkt MÚk¤ku WÃkh nw{÷k
fhðk, yktíkhhk»xÙeÞ MkhnËkuLkku ¼tøk fhðku, MkhnËu
Mkíkík ¼Þ Vu÷kððku, rðÄkLkMk¼k, Ãkk÷o{uLx nkWMk,
AG
ðes¤e½hku, yýw{Úkfku, çktÄku, Ãkw÷ku, hu÷ðu MxuþLkku,
rð{kLke {Úkfku, {kuxkt fkh¾kLkkt, þ†¼tzkh ðøkuhuLkku
Lkkþ fhðku, hMíkk íkkuzðk, yVðkyku Vu÷kððe, çkMk fu
IN
hu÷{kt çkkìBçk {qfðk, ÄkŠ{f MÚk¤kuLku LkwfMkkLk ÃknkU[kzðwt,
íku÷ - {Úkfku fu íku÷Lkk fqðk Wzkze Ëuðk, ykøk ÷økkzðe
suðe «ð]r¥kyku fheLku ykíktfðkË Vu÷kððk{kt ykðu Au.
DH
• yktíkfðkËe «ð]r¥kykuLkkt Ãkrhýk{ku :
Þw.yuMk.Lkk ðÕzo xÙuz MkuLxhLkku Lkkþ, ¼khíkLke Ãkk÷uo{uLx
ykøk¤ økku ¤ eyku L ke ÄýÄýkxe, sB{w - f~{eh
rðÄkLkMk¼k WÃkhLkku nw{÷ku, yûkhÄk{, h½wLkkÚk {trËh
WÃkhLkk nw{÷k, MkkWËe yhurçkÞkLkk ÃkkxLkøkh rhÞkÄ{kt
ykíkt f ðkËe nw { ÷ku , [u [ LÞk{kt ykí{½kíke nw { ÷ku ,
{kuhku¬ku{kt ykíktfðkËeykuLkk nw{÷k íkuLkkt WËknhýku Au.
ykÍkËe ÃkAe E.Mk. 2003 MkwÄe{kt ¼khík{kt 60,000
Úke ðÄw Lkkøkrhfku ykíktfðkËe sqÚkkuLkk rþfkh çkLÞk
Au. ºkkMkðkË Mk{økú {kLkðòíkLku Mkw¾Lke ûkýku {kýðk
Ëuíkku LkÚke. y™uf ÞkusLkkyku Mk{ÞMkh Ãkqhe Úkíke LkÚke.
{kLkðLkk rðfkMk ÃkkA¤ su Lkkýkt hkufðkt-¾[oðkt Ãkzu
Au y™u su {kLkðþÂõík fk{u ÷økkzðe Ãkzu Au íkuLke
ykzu ºkkMkðkË ykðu Au . ºkkMkðkËÚke çk[ðk fu íkuLkku
Mkk{Lkku fhðk Þk Mk÷k{íke {kxu Mkwhûkk-ÔÞðMÚkk Ãkk[¤
fhkuz ku YrÃkÞk ¾[oðk Ãkzu Au. «ò ¼Þ{kt Sðu Au
y™u {kLkrMkf yÂMÚkhíkk yLkw ¼ ðu Au . {kLkð
MktMkkÄLkLkku Lkkþ ÚkkÞ Au. økheçke ðÄu Au y™u WíÃkkËLk
½xu Au , ðMíkw y ku L ke yAíkku ðíkko Þ Au , íku L kkÚke
¼kððÄkhku ÚkkÞ Au. y™u ykŠÚkf rðfkMkLke økrík {tË
Ãkzu Au. hk»xÙku hk»xÙku ðå[uLkk Mkt çktÄku fÚk¤u Au yLku
yktí khhk»xÙeÞ «&™ku Q¼k ÚkkÞ Au.
• ykíktfðkËÚke çk[ðkLkk WÃkkÞku :
ykíktfðkËÚke çk[ðkLkk ½ýk WÃkkÞku Au. hk»xÙ¼Âõík
yLku Lkkøkrhf-þÂõíkLke yufkí{fíkk, «çk¤ hk»xÙðkË,
fíkoÔÞ - ÃkhkÞýíkk, Lkezhíkk, Mkk{qrnf y™u ðiÞÂõíkf
y™u íkfuËkhe íkÚkk «rþûký yu ykíktfðkË Mkk{uLkk
Mkt½»koLkkt yíÞtík yMkhfkhf nrÚkÞkhku çkLke þfu Au.
ykíktfðkËÚke MknwÚke {kuxwt òu¾{ MkòoÞ Au, hk»xÙeÞ
Mkwhûkk WÃkh fkirxÕÞLkk yÚkoþk†{kt ykÃkðk{kt ykðu÷e
ÔÞkÏÞk sýkðu Au fu hk»xÙeÞ Mkwhûkk yux÷u yuðe
ÃkrhÂMÚkrík su{kt ík{k{ hkßÞku Mkw¾þkÂLíkLkku yLkw¼ð
fhe þfu, Mk{]rØð]rØLkk V¤ËkÞf «ÞkMkku fhe þfu
y™u íkuLke MkkÚku s fkuE Ãký yk¢{ýLkku {wfkçk÷ku
fhðkLke MkirLkf - MkwMkßsíkk Ãký Ähkðu. ykíktfðkË
hk»xÙeÞ MkwhûkkLke yk rð¼kðLkkLkk {q¤ WÃkh ½k fhu
80
Au, yux÷u íkuLke LkuMíkkLkkçkqËe Úkðe sYhe çkLku Au.
ykt í kfðkË Mkk{u sLkòøk] rík fu ¤ ððk ykíkt f ðkË
rðhkuÄrËLkLke Wsðýe fhðe òuEyu. ¼khík{kt 21{e
{u Lkk rËðMkLku ykíktfðkË rðhkuÄrËLk íkhefu Qsððk{kt
ykðu Au. yk rËðMku ÃkuhkBçk÷qh{kt ykÃkýk ¼qíkÃkqðo
ðzk«ÄkLk hkSð økktÄeLke níÞk fhðk{kt ykðu÷e. íku
ykíktfðkËLkku ¼kuøk çkLku÷k. yk rËðMku «rík¿kkðk[Lk
Mkrník rðrðÄ sLkòøk]ríkLkk fkÞo¢{ku Þkusðk{kt ykðu
Au.
økw shkík yu f MkhnËe hkßÞ Au . ÃkkrfMíkkLk suðk
ykíktfðkËLkk yœk suðk Ëuþ Mkk{u íkuLke ËrhÞkE y™u
s{eLk-MkhnËku òuzkÞu÷e Au. yk Mktòuøkku{kt ykíktfðkËLke
yMkh y™u íkuLke Mkk{uLke ÷zkE{kt LkkøkrhfkuLke ¼qr{fk
ytøku òýðk - Mk{sðkLke ¾qçk s sYh Au. íkuðe s
heíku Mk{økú søkík yksu yktíkhhk»xÙeÞ fu çknwËuþeÞ
ykíktfðkËLkku Mkk{Lkku fhe hÌkwt Au. íkuLkk «ríkfkh {kxu
òøkríkf MktøkXLkLke sYhe Au. ¼khík yu rËþk{kt fk{
fhe hÌkwt Au Lkkøkrhfku Mkthûký y™u nku{økkzTÍo{kt
òuzkÞ y™u íkk÷e{ ÷u íkku ykíktfðkË Mkk{u ÷zðk{kt
{ËËYÃk çkLke þfu. ykíkt fðkË Mkk{uLke ÷zkE yu
sLkrníkLkku Þ¿k Au. þkMkLk íkuLke MkkÚku Mkwhûkk çktËkuçkMík
fhe þfu Au. Ãký íkuLke MkV¤íkk Lkkøkrhf òøk]rík,
MktðuËLkþe÷íkk y™u íkfuËkhe WÃkh rLk¼oh Au. «íÞuf
#[ s{eLk WÃkh Ãkku÷eMk fu MkirLkf-Ãknuhku økkuXððku
DE
yþõÞ Au yux÷u Lkkøkrhf - Mk{wËkÞ òíku s ÃkkuíkkLkk
½h, Vr¤Þk, økk{ fu þnuhLkku ÃknuhuËkh çkLku íku sYhe
Au.
A
rðËuþe LkkøkrhfkuLke ½qMký¾kuhe, {kËf ÿÔÞkuLke nuhkVuhe
AC
y™u ðuÃkkh, ½kíkf þ†kuLkku ðuÃkkh suðe «ð]r¥kyku WÃkh
Lkkøkrhfkuyu òøkúík hneLku [ktÃkíke Lksh hk¾ðe sYhe
Au. økwshkík{kt ykíktfðkË rðhkuÄe ˤ (yìÂLx xuhrhMx
MfTðkìzo) fkÞohík Au. «ò íkuLku MkkÚk ykÃku íkku ½ýkt
Mkkhkt Ãkrhýk{ku {¤u.
D
N
NA
KA
——×——×——×——————×——×——×——
VE
VI
ykíktfðkËe «ð]r¥kyku y™u ®nMkkLkkt òu¾{kuLke Mk{ks
AR
y™u Mk{økú hk»xÙ WÃkh Ãkzíke yMkhkuÚke ÷kufkuLku òøkúík
fhðkLke Ãký sYrhÞkík Au. yk{sLkíkkLke Ãkezk Mk{økú
hk»xÙLkk rðfkMk y™u hk»xÙeÞ rník {kxu LkwfMkkLkfkhf
AG
Au íku Ëþkoðe rðþu»kíkk: ÞwðkLkkuLku ykíktfðkËLku yk
«ð] r¥kÚke Ëq h hk¾ðkLkku «ÞíLk fhðku sYhe Au .
Lkkøkrhfkuyu yVðkykuÚke Ëqh hnuðwt. çkòh{ktÚke ¾heËkíke
IN
ðMíkwyku, h{fzkt, ¾kãÃkËkÚkkuo ðøkuhuLkku WÃkkuÞøk fhíkkt
Ãknu÷kt íkÃkkMk fu ¾kíkhe fhðe. þtfk Ãkzu íkku MkwhûkkíktºkLku
òý fhðe. ònuh{kt fu çkòh{kt {wMkkVheLkkt MkkÄLkku{kt
DH
fu ònuh {u¤kðzk ð¾íku ðÃkhkíke ðMíkwyku ytøku Mkkð[uíke
hk¾ðe. þtfkMÃkË {kýMkkuÚke [uíkíkk hnuðwt. MkMíke ðMíkwÚke
÷÷[kðwt Lkrn fu ¾kuxe ònuhkíkkuÚke ¼h{kðwt Lkrn.
AN
yk çkÄk WÃkkÞku WÃkhktík Mkhfkh su Ãkøk÷kt ¼hu íku{kt
ík{k{ Lkkøkrhfku Mknfkh ykÃku . yk çkÄk fhíkkt
{kLkðíkkLke {nUf Vu÷kððe, {kLkð«u{ Ëþkoððku, ðíkLk«u{,
hk»xÙ«u{ y™u rðï«u{Lkwt ðkíkkðhý Mksoðwt yu ykíktfðkË
,G
Mkk{u xfðkLkwt {kuxwt «uhf çk¤ Au. rðþu»kík: íkku Ëhuf
ÔÞÂõíkyu ykðk ºkkMkðkËÚke zÞko rðLkk ®n{ík hk¾eLku,
MY Ëûkíkk y™u ûk{íkk fu¤ðeLku, rðrðÄ fkiþÕÞku «kó fheLku
SðLkLke rðfkMkÞkºkk yrðhíkÃkýu [k÷w hk¾ðkLkk «ÞíLkku
fhðkÚke ºkkMkðkËLku zk{e þfkþu.
[k÷ku, ykÃkýu ºkkMkðkËLku LkkÚkðk «rík¿kk ÷Eyu :
“y{u ¼khíkðkMkeyku y{khk Ëu þ Lke y®nMkk yLku
MknLkþe÷íkkLke Ãkht Ãkhk{kt áZ rðïkMk hk¾eyu Aeyu .
rLkckÃkqðof þÃkÚk ÷Eyu Aeyu fu yýu Ëhu f «fkhLkk
ykíktfðkË y™u ®nMkkLkku Mkßsz rðhkuÄ fheþwt. {kLkðòríkLkk
ík{k{ ðøkkuoLke ðå[u þktrík, Mkk{krsf MkËT¼kð y™u Mk{sý
MÚkkÃkðk {kxuLkk íkÚkk {kLkðSðLkLkkt {qÕÞku {kxu ¾íkhkYÃk
y™u rðÎLkfkhe þÂõíkyku Mkk{u ÷zðkLkk Ãký y{u MkÃkÚk
÷Eyu Aeyu.”
ytík{kt ykíktfðkË Mkk{u Mk{økú søkík yufíkk Ëk¾ðu, yu
Mk{ÞLke {ktøk Au.
81
 22. ¼khík y™u MktÞwõík hk»xÙku
{Lkw»ÞòríkLke þktrík y™u Mk÷k{íkeLke Ít ¾LkkLkwt {qŠík{tík
y™u MktMÚkkfeÞ MðYÃk yux÷u MktÞwõík hk»xÙku. 20{e MkËeLkk
ÃkqðkoÄo{kt çku {kuxkt ÞwØku ÷zkÞkt. yuLke ÔÞkÃkf y™u Ëqhøkk{e
yMkhLku fkhýu yu rðïÞwØku íkhefu yku¤ ¾kÞ Au. «Úk{
rðïÞw ØLku ytí ku rðï{kt þktrík y™u Mk÷k{íke s¤ðkE hnu
yu nuíkwÚke E.Mk. 1919Lkk yur«÷{kt ‘÷eøk ykìV LkuþLMk’Lke
MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe. ¼khík yu ð¾íku yuf Mðíkt ºk
hk»xÙ Lk níkwt . rçkúrxþ Mkk{úkßÞLkk yuf ¼køk íkhefu íku
zkur{rLkÞ{ MxuxMk Ähkðíkw t yuf{ níkwt. íku{ Aíkkt íkuLke
MÚkkÃkLkk fhLkkh hk»xÙ íkhefu íkuýu íkuLkk [kxoh WÃkh Mkne
fhe níke. Þw hkuÃkeÞ Mkk{ú kßÞðkËe hk»xÙkuLke Mk¥kk÷k÷Mkk
y™u yLÞ Lkçk¤kt hk»xÙ k u WÃkh fçkòu {u ¤ ððkLke
þÂõíkþk¤e hk»xÙkuLke «ð]r¥kyku WÃkh ytfw þ hk¾ðk{kt íku
AN
rLk»V¤ økÞwt. Ãkrhýk{u su nuíkwMkh íku Lke MÚkkÃkLkk fhðk{kt
ykðe níke íku rMkØ fhðk{kt íkuLku MkrhÞk{ rLk»V¤íkk {¤e.
E.Mk. 1931{kt sÃkkLku {t[wrhÞk WÃkh yk¢{ý fÞwO, íkku
Exk÷eLkk Mkh{w ¾ íÞkh {w M kku r ÷Lkeyu ykr£fkLkk Ëu þ
yurçkrMkrLkÞk WÃkh yk¢{ý fÞwO . Ãknu÷k rðïÞwØ ÃkAe
,G økÞkt . yksu (2003) Mkt Þwõík hk»xÙkuLke MkÇÞMktÏÞk 191
fhðk{kt ykðu÷ e ðMkuoÕ MkLke MktrÄLkku s{oLke{kt Mk¥kk WÃkh
MY
ykðu÷ rnx÷hu ¼tøk fÞkuo. yk yLku ykðkt çkeòt fkhýkuMkh
E.Mk. 1939 Úke 1945 Mkw Äe çkesw t rðïÞw Ø ÷zkÞw t .
y{urhfkyu sÃkkLkLkkt çku þnuhku rnhkuþe{k y™yu LkkøkkMkkfe
WÃkh yýwçkkìB çk LkkÏÞk. yýwçkkìBçk fux ÷k ¼ÞkLkf y™u
DE
rðLkkþfkhe nku E þfu íkuLkku «íÞûk yLkw¼ð {Lkw»Þòríkyu
fÞkuo . òLknkrLk y™u Mkt Ãkr¥kLkk rðLkkþLke árüyu çkeswt
rðïÞw Ø y¼qíkÃkqðo Mkkrçkík ÚkÞwt.
A
çkeò rðïÞwØLkkt ¼ÞkLkf y™u rðLkkþfkhe Ãkrhýk{kuÚke
{Lkw»Þòrík [kUfe QXe. rðï{kt þktrík y™u Mk÷k{íkeLkwt
AC
ðkíkkðhý MÚkÃkkÞ y™u s¤ðkÞ yu {kxu Lke ÷køkýe
çk¤ð¥kh çkLke. hk»xÙku ðå[u ykðkt ¼ÞkLkf ÞwØku ¼rð»Þ{kt
Lk ÚkkÞ yu {kxu fþwtf Lk¬h fhðwt òuEyu yuðk rð[khu
ðuø k Ãkfzâku . y{urhfe «{w ¾ YÍðuÕ x y™u rçkúx LkLkk
D
ðzk«ÄkLk [Š[÷u íku{s yLÞ ËuþkuLkk Lkuíkkykuyu rðïþktrík
y™u Mk÷k{íke {kxu Lkðu MkhÚke rðïMktMÚkk MÚkkÃkðk WÃkh
N
¾kMk ¼kh {qõÞku. yk MktMÚkkLkwt Lkk{ ‘ÞwLkkExuz Lkuþ LMk’
(MktÞ w õík hk»xÙ ku ) hk¾ðwt yuðw t y{u rhfe «{w¾ YÍðu Õxu
NA
Mkq [ ÔÞw t . çkesw t rðïÞw Ø [k÷íkw t níkw t íku Ëhr{ÞkLk 1
òLÞwy khe, 1942Lkk hku s ‘zuõ÷u huþLk ykìV ÞwLkkExuz
LkuþLMk’{kt íku þçËLkku «Úk{ðkh «Þkuøk fhðk{kt ykÔÞku.
KA
25 yu r «÷Úke 26 sq L k 1945 Ëhr{ÞkLk y{u r hfkLkk
MkkLk£kÂLMkMfku ™økh{kt Ãk[kMk sux÷kt hk»xÙ k u L kk
«ríkrLkrÄykuLke yuf Ãkrh»kË {¤e. yu{kt E.Mk. 1944Lkk
VE
ykìøkMx - MkÃxuBçkh Ëhr{ÞkLk y{urhfkLkk zwBçkkxoLk ykuõMk
¾kíku [eLk, MkkurðÞuí k ÞwrLkÞLk, Þw LkkExuz ®føz{ y™u
y{urhfkLkk «ríkrLkrÄykuyu íkiÞkh fhu÷e Ëh¾kMíkku WÃkh
[[ko fhðk{kt ykðe. yuLku ykÄkhu ‘Mkt Þw õík hk»xÙku ’Lke
VI
MÚkkÃkLkk fhíkku [kxoh (çktÄkhý) ½ze fkZðk{kt ykÔÞku.
AR
26{e sq L k 1945Lkk hku s Ãk[kMk MÚkkÃkf MkÇÞku L kk
«ríkrLkrÄyku y u nMíkkûkh fÞko . Ãkku ÷ ì t zu ÃkkA¤Úke íku Lkk
WÃkh nMíkkûkh fÞko yu x ÷u yu L kku Mk{kðu þ {q ¤ 51
MkÇÞhk»xÙ ku{ kt fhðk{kt ykÔÞku . 24 ykì õxku çkh, 1945Lkk
AG
hku s yu fkðLk MkÇÞhk»xÙ kuÚ ke ‘Mkt Þ wõík hk»xÙku ’Lke rðrÄðíkT
MÚkkÃkLkk ÚkE. yuLke M{] rík{kt Ëh ð»ku o 24 ykì õxku çkhLkk
hku s ‘ÞwLkkExu z Lku þ LMk zu ’ Qsððk{kt ykðu Au . MktÞ w õík
IN
hk»xÙku Lkw t ðzw { Úkf Þw .yu Mk.Lkk LÞq Þkì fo þnu h{kt ykðu ÷w t
Au . yk s Mk{Þøkk¤k Ëhr{ÞkLk ¼khíkLke Mðkíkt º Þ
[¤ð¤ yt rík{ yLku rLkýkoÞ f íkçk¬u ÃknkU [e økE níke.
DH
ykÍkËe ÷øk¼øk nkÚkðUík{kt níke. ¼khíku Ãký yk Ãkrh»kË{kt
¼køk ÷eÄku yLku {q¤ MÚkkÃkf hk»xÙku ÃkifeLkk yuf MkÇÞhk»xÙ
íkhefu íku ýu Ãký nMíkkûkh fÞko .
çkeò rðïÞwØ u MktM ÚkkLkðkËLku {hýíkku ÷ Vxfku {kÞkuo .
yøkkWLkkt MktMÚkkLkku Äehu Äehu Mðíktºk hk»xÙku íkhefu yÂMíkíð{kt
ykðíkkt økÞkt yLku íku yku MktÞw õík hk»xÙ kuLkkt MkÇÞku çkLkíkkt
MkwÄe ÃknkU[e økE Au. E.Mk. 2002{kt ÂMðxTÍ÷ìoLz y™u
EMxLko rík{kuh MktÞwõík hk»xÙkuLkkt yLkw¢{u 190{kt y™u 191{k
MkÇÞ çkLÞkt Au. MktÞwõík hk»xÙkuLke Mk¥kkðkh ¼k»kkyku{kt
yhurçkf, [kELkeÍ, ytøkúuS, £uL[, hrþÞLk y™u MÃkurLkþ
¼k»kkykuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au.
MktÞwõík hk»xÙkuLkk [kxohLkk Lke[uLkk WÆuþkuLkku WÕ÷u¾ fhðk{kt
ykÔÞku:
(1) yktíkhhk»xÙeÞ þktrík y™u Mk÷k{íkeLke ò¤ðýe fhðe.
(2) çkÄkt hk»xÙkuLkk Mk{kLk nfku y™u ÷kufkuLkk ykí{rLkýoÞLkk
nf «íÞuLkk ykËh WÃkh ykÄkrhík hk»xÙ-hk»xÙ ðå[u
{iºke¼Þko MktçktÄku rðfMkkððk,
(3) ykŠÚkf, Mkk{krsf, MkktMf]ríkf y™u {kLkðíkkðkËe MðYÃk
Ähkðíkk yktíkhhk»xÙeÞ «&™ku Wfu÷ðk{kt ÃkhMÃkh Mknfkh
MkkÄðku y™u çkÄk s ÷kufkuLkk {kLkðnfku yLku {q¤¼qík
MðkíktºÞ «íÞuLkk ykËh{kt ðÄkhku fhðku y™u yk WÆuþku
Ãkkh Ãkkzðk MkkÁ hk»xÙku ðå[u MktðkrËíkk Q¼e fhðk {kxu
«ÞíLk fhðku.
yk WËuþkuLkk ðkt[LkÚke MÃkü ÚkkÞ Au fu MktÞwõík hk»xÙkuLkku
{wÏÞ nuíkw {Lkw»ÞòríkLku ÞwØLke rðLkkþf ¼ÞkLkfíkk{ktÚke
çk[kððkLkku Au. hk»xÙku ÃkkuíkkLke çkÄe þÂõík y™u MktMkkÄLkku
Ãkkuí kkLkk ÷kufkuLkkt SðLkÄkuhýku çknu íkh çkLkkððk{kt íÞkhu
s ðk¤e þfu ßÞkhu rðï{kt þktrík s¤ðkÞu÷e nkuÞ. ykÃkýk
hk»xÙeÞ WÆuþku , suLke ½ku»kýk ykÃkýk çktÄkhýLkk yk{w¾{kt
y™u hksLkeríkLkk {køkoËþoLk rMkØktíkku{kt fhðk{kt ykðe Au
íku, yk WÆuþku MkkÚku çkhkçkh çktÄçkuM kíkk ykðu Au.
yk WÆuþku Mkt Þwõík hk»xÙkuLkkt swËkt swËkt ytø kku îkhk rMkØ
fhðk{kt ykðu Au. íku Lkkt {wÏ Þ A ytøkku Au. nðu ykÃkýu yu
ËhufLkku xqtf {kt Ãkrh[Þ {u¤ðeyu :
82
 MktÞw õík hk»xÙku (Þw.yuLk.)Lkkt ytøkku
(1) Mkk{kLÞ Mk¼k (sLkh÷ yuMkuBç÷e), (2) Mk÷k{íke
Mkr{rík (rMkõÞwrhxe fkWÂLMk÷) (3) ykŠÚkf y™u Mkk{krsf
Mkr{rík (Efku Lkku r{f yì Lz Mkku rþÞ÷ fkWÂLMk÷) (4)
ðk÷eÃkýk Mkr{rík (xÙ MxerþÃk fkWÂLMk÷) (5) LÞkÞLke
yktíkhhk»xÙeÞ yËk÷ík (ELxhuLkþLk÷ fkìxo ykìV sÂMxMk)
yLku (6) Mkr[ðk÷Þ (Mku¢uxrhÞux)
Mkk{kLÞ Mk¼k :
MktÞw õík hk»xÙkuLkkt çkÄkt s MkÇÞhk»xÙ kuLke çkLku÷e Mk¼k íku
íkuLke Mkk{kLÞ Mk¼k. Ëhuf MkÇÞhk»xÙ ðÄw {kt ðÄw Ãkkt[
«ríkrLkrÄyku íku{kt {kuf÷e þfu Au Ãký {íkËkLk ð¾íku íku {Lkku
yu f s {ík økýkÞ. yk{, Mkk{kLÞ Mk¼k{kt Mk{kLk
DE
«ríkrLkrÄíðLkku rMkØktí k Mðefkhðk{kt ykÔÞku Au. Mkk{kLÞ
Mk¼k Mkk{kLÞ heíku ð»ko{kt yuf ðkh {¤u Au. sYh Ãkzu íkku
íkkuLke ¾kMk çkuXf çkku ÷kðe þfkÞ Au. su {n¥ðLkk {w Ækyku
A
íkuLke Mk{ûk hsq fhðk{kt ykðu íkuLkk WÃkh [[ko-rð[khýk
fheLku íku yt øku sYhe ¼÷k{ýku fhu Au. çkÄe s {n¥ðLke
AC
çkkçkíkku ytøkuLkk Xhkðku íku çku ík]íkeÞktþ çknw {íkeÚke ÃkMkkh
fhu Au . Mkk{kLÞ Mk¼k Ëh ð»ku o Ãkku í kkLkk «{w ¾ yLku
WÃk«{w¾Lke [qtxýe fhu Au. Mkk{kLÞ Mk¼kLku ykÃkýu ‘rðïLke
MktMkË’ (ðÕzo Ãkk÷o{uLx) fne þfeyu.
D
Mk÷k{íke Mkr{rík :
N
MktÞ wõík hk»xÙkuLkwt MkkiÚke {n¥ðLkw t òu fku E ytøk nkuÞ íkku íku
Au Mk÷k{íke Mkr{rík. íkuLkwt fkÞo rðï{kt þktrík y™u Mk÷k{íke
NA
ò¤ðe hk¾ðkLkwt Au. íku{kt ÃktËh MkÇÞku nkuÞ Au. Ãkkt[ fkÞ{e
MkÇÞku y™u ËMk rçkLkfkÞ{e MkÇÞku Au. Mkk{kLÞ Mk¼k
rçkLkfkÞ{e MkÇÞkuLke [q txýe çku ð»ko {kxu fhu Au. Ãkkt[
KA
fkÞ{e MkÇÞku{kt Þw.yuMk., ÞwLkkExuz ®føz{, £kLMk, [eLk
y™u hrþÞkLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. yk Ãkkt[ fkÞ{e MkÇÞku
‘rLk»kuÄkrÄfkh’ (ðexku Ãkkðh) Ähkðu Au. ðexku Lkku yÚko yu
ÚkkÞ Au fu yk Mk¥kk Ähkðíkk Ãkkt[ MkÇÞku Ãkife yu f Ãký
VE
MkÇÞ - hk»xÙ ‘Lkfkhkí{f {ík’ ykÃku íkku íku Ëh¾kMík fu
Xhkð ÃkMkkh ÚkE þfu Lkrn. Mk÷k{íke Mkr{ríkLke MkÇÞMktÏÞk
ðÄkhðe òuEyu yuðe ÷køkýe çk¤ð¥kh çkLke hne Au.
VI
ËwrLkÞkLkku MkkiÚke {kuxe ÷kufþkne Ähkðíkk Ëuþ yuðk ¼khíkLku
íku{kt MÚkkLk {¤ðwt òu Eyu yuðw t ½ýk ÷ku fku {kLku Au.
ykŠÚkf y™u Mkk{krsf Mkr{rík :
AR
MktÞw õík hk»xÙkuLkk ykŠÚkf y™u Mkk{krsf fkÞku oLkwt Mktf÷Lk
fhLkkh íku íkuLke ykŠÚkf y™u Mkk{krsf Mkr{rík Au. Mkt Þwõík
hk»xÙkuLkkt ykŠÚkf y™u Mkk{krsf fkÞkuo WÃkhktík íku MkktMf]ríkf,
AG
þiûkrýf, ykhkuøÞ rð»kÞf çkkçkíkku Ãkhíðu Ãký æÞkLk ykÃku
Au. ÷kufkuLkkt ykŠÚkf SðLkÄkuhýku Ÿ[kt ykðu yLku Mkk{krsf
SðLk çknuíkh çkLku yu {kxu íku «ÞíLk fhu Au. òrík, ¼k»kk,
IN
Ä{o , ¿kkrík su ðk ¼u Ë ¼kðku rðLkk çkÄk s {Lkw » Þku Lkk
{kLkðnfkuLkk ykËh y™u Ãkk÷Lk {kxu íku fk{ fhu Au. [kuÃkLk
MkÇÞkuLke çkLku÷e yk Mkr{ríkLkk yzkh sux÷k MkÇÞkuLke [qtxýe
DH
Mkk{kLÞ Mk¼k ºký ð»koLke {wËík {kxu Ëh ð»kuo fhu Au.
ðk÷eÃkýk Mkr{rík :
rðËuþ e þkMkLk nuX¤Lkk rðMíkkhkuLku MðkíktºÞ «kÃík fhðk{kt
AN
{ËË fhLkkh Mkr{rík íku ðk÷eÃkýk Mkr{rík. çkeò rðïÞwØ
ÃkAe rðËu þ e þkMkLk nu X ¤Lkk yrøkÞkh su x ÷k «Ëu þ ku
(hkßÞku)Lku MktÞwõík hk»xÙkuLke ðk÷eÃkýk Mkr{rík nuX¤ {qfðk{kt
ykðu÷ k. ßÞkt MkwÄe íkuyku Mðíktºk hkßÞku íkhefu yÂMíkíð{kt
,G
Lk ykðu íÞkt MkwÄe íku yku MktÞw õík hk»xÙkuLke yk Mkr{rík nuX¤
hnu y™u íku{Lkwt Mkt[k÷Lk fhðk{kt ykðu yu nuíkwÚ ke yk
Mkr{ríkLke h[Lkk fhðk{kt ykðu ÷ e. {ku x k ¼køkLkk yk
MY
«Ëuþkuyu MðkíktºÞ «kÃík fÞwO Au yLku íkuyku Mðíktºk hkßÞku
çkLÞkt Au yÚkðk yLÞ Mðíktºk hkßÞku{kt íkuyku ¼¤e økÞkt
Au. Þw.yuMk., ÞwLkkExu z ®føz{, hrþÞk, £kLMk y™u [eLk
íkuLkkt MkÇÞku Au.
LÞkÞLke yktíkhhk»xÙeÞ yËk÷ík :
MkÇÞ - hk»xÙku ðå[uLkk ͽzk yÚkðk rððkËkuLkwt rLkðkhý
fhLkkh MktMÚkk íku LÞkÞLke yktí khhk»xÙeÞ yËk÷ík. ÃktËh
LÞkÞ{q Šíkyku Lke çkLku ÷ yk yËk÷íkLkk LÞkÞ{q ŠíkykuLke
[qtx ýe Mk÷k{íke Mkr{rík y™u Mkk{kLÞ Mk¼k fhu Au. íku {Lkk
nkuÆkLke {wËík Lkð ð»koLke nku Þ Au. MktÞwõík hk»xÙkuLke swËe
swËe MktMÚkkykuLku íku Mk÷kn ykÃku Au . yk yËk÷íkLkwt fkÞ{e
{Úkf nku÷ìLz{kt ykðu÷ nuøk þnu h Au.
Mkr[ðk÷Þ :
MktÞw õík hk»xÙLkkt sw Ëkt swËkt ytøkku (¾kMk fheLku Mk÷k{íke
Mkr{rík)yu ÷eÄu ÷ k rLkýo Þ ku L kku y{÷ fhðkLkw t fk{
Mkr[ðk÷ÞLkw t Au. Mkr[ðk÷ÞLkk ðneðxe ðzk {nk{tº ke
(Mku¢ uxhe-sLkh÷) íkhefu yku¤¾kÞ Au. Mkk{kLÞ Mk¼kyu
Lk¬e fhu÷kt Äkuhýku yLkwMkkh íkuyku MktÞwõík hk»xÙkuLkk yLÞ
f{o[kheykuLke rLk{ýqf fhu Au. {nk{tºke yLku rnshíkeyku
{kxuLkk nkEfr{þLkh y™u yktíkhhk»xÙeÞ Lkkýkt-¼tzku¤Lkk
{ìLku®søk zkÞhuõxhLke rLk{ýqf Mkk{kLÞ Mk¼k îkhk fhðk{kt
ykðu Au. MktÞ wõík hk»xÙkuLkk {nk{tºkeLke rLk{ýqf Ãkkt[ ð»ko
{kxu fhðk{kt ykðu Au.
MktÞ wõík hk»xÙku y™u ¼khíkLke ¼qr{fk :
MktÞ wõík hk»xÙkuLke h[Lkk, íkuLkk WÆuþku yLku íkuLkkt ytøkku Lkku
MktûkuÃk{kt Ãkrh[Þ {u¤ ÔÞk çkkË nðu ykÃkýu MktÞwõík hk»xÙ kuLke
fk{økehe{kt ¼khíku su ¼q r{fk ¼sðe Au íku Lke xq t f {kt
òýfkhe {u ¤ ðeyu . Mkt Þ w õík hk»xÙ ku y™u íku Lke rðrðÄ
83
MktMÚkkykuLke fk{økeheLku ¼khíku þYykíkÚke s xufku ykÃku÷ku
Au. yktíkhhk»xÙeÞ þkt rík y™u Mk÷k{íke WÃkhkt ík ÷kufkuLkk
MðkíktºÞ yLku Mk{]rØLkk yuf yíÞtík {n¥ðLkk {kæÞ{ íkhefu
MktÞwõík hk»xÙkuLku ¼khíku økÛÞkt Au. Mkk{úkßÞðkË, MktMÚkkLkðkË,
htøk¼uË (Ërûký ykr£fk) ðøkuhuLkku rðhkuÄ fhðk{kt ¼khíku
{n¥ðLke yøkúýe ¼qr{fk ¼sðe Au. ELzkuLkurþÞk, r÷rçkÞk,
xâwrLkrMkÞk, ½kLkk, {kuhku¬ku ðøkuhu Ëuþku{kt [k÷íke MðkíktºÞ
[¤ð¤kuLku ¼khíku MktÞwõík hk»xÙkuLkk {t[ WÃkhÚke xufku ykÃku÷ku
Au. MktÞwõík hk»xÙkuLke þktrík MÚkkÃkðkLke fk{økehe{kt ¼khíku
Mkr¢Þ Mknfkh ykÃÞku Au. MktÞwõík hk»xÙku ÃkkMku ÃkkuíkkLkwt
MkiLÞ nku íkw t LkÚke yux÷u þktrík ò¤ðe hk¾ðkLke íkuLke
fk{økehe{kt ¼khíku ÃkkuíkkLkwt MkiLÞ {kuf÷eLku {n¥ðLke ¼qr{fk
¼sðe Au. fkurhÞkLkk ÞwØ {kt ½ðkÞu ÷k MkirLkfkuLke Mkkhðkh
fhðk ¼khíku zkìõxhkuLke xe{ {kuf ÷e níke. økkÍk, MkkÞ«Mk
fkìtø kku suðk Ëuþku{kt Q¼e ÚkÞu ÷e fxkufxe ð¾íku ¼khíku
AN
Ãkkuí kkLkk Mki rLkfku MktÞwõík hk»xÙkuLkk Lkuò nuX ¤ {kufÕÞk níkk
y™u fxkufxe Wfu÷ðk{kt Mkr¢Þ MknkÞ fhu÷e. Lkkr{BçkeÞk,
fBçkkurzÞk yLku Mkku{kr÷Þk suðk Ëuþku{ kt MktÞwõík hk»xÙ kuLke
þktrík MÚkkÃkðkLke fk{økehe{kt ¼khíku {n¥ðLkku ¼køk ¼sÔÞku
Au. rðïþktrík {kxu rLk:þ†efhý yíÞtí k sYhe Au yu{
,G íku { Lku V¤ÿw Ãk çkLkkððk{kt WÃkÞkuø ke {ËË Ãkq he Ãkkze Au .
¼khík þYykíkÚke s {kLkíkwt ykÔÞwt Au. MktÞwõík hk»xÙkuLkk
Lkuò nuX¤ ÞkuòÞu÷e rLk:þ†efhý MktçktÄe [[koyku{kt ¼khíku
MY
Mkr¢ÞÃkýu ¼køk ÷eÄku Au yLku WÃkÞkuø ke Mkq[Lkku fÞkO Au.
Ãkh{kýw -þÂõíkLkku WÃkÞkuø k þktrík{Þ WÃkÞkuø kku {kxu Úkðku
òuE yu yLku Ãkh{kýw - þ†kuLkku Mkt Ãkq ý o Lkkþ Úkðku òu Eyu
DE
yuðw t ¼khík Ãknu ÷ uÚ ke s {kLkíkw t ykÔÞw t Au y™u yuLke yuý u
Mkíkík rn{kÞík fhu÷ e Au . hk»xÙ - hk»xÙ ðå[u þkt rík y™u
ÃkhMÃkh rðïkMkLkk Mku í kw yku h[kÞ. íkku ÷~fhku ÃkkA¤
Úkíkku {çk÷¾ ¾[o ½xkze þfkÞ y™u þ†Mkk{økú e ÃkkA¤
A
¾[ko í kkt Lkkýkt yLku yLÞ MktM kkÄLkku ÷kuf ku Lkk ykŠÚkf
AC
rðfkMk ÃkkX¤ ¾[eo þfkÞ yu ðku ¼khíkLkku yr¼«kÞ Au .
yLÞ rðfkMkþe÷ ËuþkuLkk MkkÚk - MknfkhÚke ¼khíku rðïLkk
Ëu þku {kt «ðíkoíke ¼khu ykŠÚkf yMk{kLkíkkyku ½xkzðk WÃkh
Mkíkík ¼kh {q õÞku Au .
D
MktÞw õík hk»xÙkuLke Mk÷k{íke Mkr{ríkLkk rçkLkfkÞ{e MkÇÞ ÃkËu
¼khík ½ýeðkh hne [qõÞw t Au. yu Mkr{ríkLkk MkÇÞ íkhefu
N
Ãký ¼khíku yktíkhhk»xÙeÞ Í½zkykuLkk þkt ríkÃkqýo rLkhkfhý
WÃkh ¼kh {qõÞku Au yLku yu heíku þktrík y™u Mk÷k{íkeLke
NA
ò¤ðýe{kt Ãkku íkkLkku Vk¤ku ykÃÞku Au. Mk÷k{íke Mkr{rík
WÃkhktík MktÞ wõík hk»xÙkuLke rðrðÄ Mkr{ríkykuLkk MkÇÞ íkhefu
¼khíku WÃkÞku øke ¼qr{fk ¼sðe Au. ðk÷eÃkýk Mkr{ríkLkk
KA
MkÇÞ íkhefu 12 ð»ko fk{økehe çkòðe Au . yu s heíku
ykŠÚkf yLku Mkk{krsf Mkr{rík{kt ðeMk ð»ko Mkw Äe íku ýu
WÃkÞkuøke ¼qr{fk ¼sðe Au.
MktÞwõík hk»xÙkuLkkt rðrðÄ ytøkku y™u Mkr{ríkyku{kt ¼khíkeÞkuyu
VE
{n¥ðLkk nkuÆkyku Äkhý fheLku ÃkkuíkkLkkt ¿kkLk-yLkw¼ðLkku
÷k¼ ykÃÞku Au . E.Mk. 1952{kt Mkk{kLÞ Mk¼kLkk
yrÄðu þLkLkk «{w¾ íkhefu ¼khíkLkkt ©e{íke rðßÞk÷û{e
VI
Ãktrzík [qtxkE ykÔÞkt níkk. ÞwLkuMfku Lkk yæÞûk íkhefu zkì.
MkðoÃkÕ÷e hkÄkf]» ýLku (suyku ¼khíkLkk hk»xÙÃkrík íkhefu
[qtxkÞu÷k), yktíkhhk»xÙ eÞ yËk÷íkLkk LÞkÞ{qŠíkyku íkhefu
zkì . Lkøku L ÿ®Mkn, LÞkÞ{q Š ík ykh.yu M k. ÃkkXf su ð k
AR
{nkLkw ¼ kðku y u Ãkku í kkLke Mku ðkyku ykÃke Au . ¼khíkLkk
çkt Ä khý{kt hksLkeríkLkk {køko Ë þo f rMkØkt í kku { kt yu ðw t
sýkððk{kt ykÔÞwt Au fu rðïþkt rík y™u Mk÷k{íke {kxu
AG
fkÞohík yktíkhhk»xÙeÞ MktMÚkkykuLku ¼khíku Ãkkuí kkLkku Mknfkh
ykÃkðku . yu {køkoËþof rMkØktíkLku yLkwMkheLku ¼khíku MktÞwõík
hk»xÙ kuLkkt fkÞkuo{kt Mkr¢Þ Mknfkh ykÃÞku Au.
IN
Mkt Þ wõík hk»xÙku Lkk yu f yøkú ý e MkÇÞ íkhefu ¼khíku íku Lkkt
fkÞkuo { kt Mknfkh ykÃÞku Au íku { Mkt Þw õík hk»xÙ ku y™u íku Lke
rðrðÄ Mkt M Úkkyku yu ¼khíkLkk hk»xÙeÞ rðfkMk{kt {ËË fhe
DH
Au . Mkt Þ w õ ík hk»xÙ ku L ke rðrþü Mkt M Úkkyku y u ¼khíkLkk
ykŠÚkf, þi ûkrýf, xu f TrLkf÷ yLku ði ¿ kkrLkf rðfkMk{kt
{ËË fhe Au. Ëk¾÷k íkhefu W¥kh«Ëuþ Lkk íkhkE rðMíkkhLke
s{eLk ¾uí ke÷kÞf fhðk{kt Mkt Þw õík hk»xÙ kuLke yLLk y™u
¾uíkerð»kÞf MktMÚkk (Vwz yìLz yìrøkúfÕ[h ykuøkuoLkkEÍuþLk
- ‘Vkyku ’ )yu MknkÞ Ãkq he Ãkkze Au . yk s MktM Úkkyu
hksMÚkkLk{kt s{eLkku Lkw t Úkíkwt Äku ðký yxfkððk{kt yLku
¼khík{kt rLkhûkhíkk Lkkçkq Ë fhðkLkk fkÞo¢ {{kt íkuLke çkeS
yuf Mkt MÚkk ‘ÞwLkuM fku ’ yu {ËË fhe Au. ykÃkýk ykŠÚkf
rðfkMkLkk rðrðÄ fkÞo ¢ {ku { kt Ãký ykÃkýLku Mkt Þ w õ ík
hk»xÙku Lke rðrðÄ Mkt MÚkkyku Lke ½ýe {ËË «kÃík ÚkE Au .
Ãkt[ ð»keo Þ Þku s Lkkyku {kxu rðïçkì tf íkhVÚke ykÃkýLku
÷ku Lk {¤e Au. yLkuf çkkçkíkku { kt Mkt Þw õík hk»xÙ ku Lke rðrðÄ
Mkt M Úkkyku yu ykÃkýLku xu f T rLkf÷ {ËË Ãký fhe Au .
xqt f{kt , ¼khík Mkt Þw õík hk»xÙ ku Lku íku Lkk WÆu þku rMkØ fhðk{kt
çkLkíkku çkÄku Mknfkh ykÃkíkwt ykÔÞwt Au íkku ykÃkýkt hk»xÙ eÞ
æÞu Þ ku nkt Mk÷ fhðk{kt Mkt Þ wõík hk»xÙku Lke {ËË ykÃkýLku
Mkíkík {¤íke hne Au. MktÞwõík hk»xÙku Lku íkuLkkt rðrðÄ fkÞkuo {kt
Mkíkík Mknfkh ykÃkeLku ¼khíku íku Mkt M Úkk «íÞu Ãkku íkkLke
©Øk ÔÞõík fhe Au , fkhý fu ¼khík {kLku Au fu
ykt í khhk»xÙeÞ þktrík, Mk÷k{íke yLku Mknfkh {kxu MktÞ w õík
hk»xÙku yu yíÞt í k {n¥ðLkw t {kæÞ{ Au . {Lkw » ÞòríkLke
ykþkLkk «íkef Mk{kt Mkt Þw õík hk»xÙ kuLku çk¤ð¥kh çkLkkððkt
yu Mkki MkÇÞ-hk»xÙ kuLke Vhs Au. yu { ¼khík {kLku Au
yLku yu Lke yu Mkíkík rn{kÞík Ãký fhu Au .
rðïþktrík y™u ykt íkhhk»xÙeÞ Mk{s :
rðïþktrík yu ¼khíkLke rðËuþLkeríkLkku {w ÏÞ ykÄkhMíkt¼
hÌkku Au. hk»xÙ-hk»xÙ ðå[u Mk{sý y™u Mknfkh rðLkk
rðïþktríkLke MÚkkÃkLkk y™u ò¤ðýe fhðe þõÞ LkÚke.
yuf çkeòLkku ¼Þ, ÃkhMÃkh yrðïkMk y™u þt fkfwþ tf k
yk¾hu íkku ÞwØ kuLku sL{ ykÃku Au. ÞwØkuÚ ke fkuE Mk{MÞk
Wfu÷kíke LkÚke çk÷fu ÞwØ ¾wË çkeS y™uf Mk{MÞkykuLku
sL{ ykÃku Au y™u yu{ rð»kðíkwo¤ [kÕÞk fhu Au . yu
rð»kÞðíkwo¤ ¼u ˼kðku, ÞwØkuLku yxfkððkLkku y™u rðï{kt
fkÞ{e Äkuhýu þktrík MÚkkÃkðkLkku yuf{kºk hMíkku hk»xÙ -
hk»xÙ ðå[u Mk{sýLkk Mku íkwyku çkktÄðkLkku Au.
84
 Au Õ ÷k fu x ÷kf ËkÞfkyku Ëhr{ÞkLk rð¿kkLk y™u
xufTLkku÷kìSyu {kuxe nhýVk¤ ¼he Au. {krníkeLkk Mkt[Þ
y™u «Mkkhý{kt ykÄwrLkf xufTLkku÷ kìSyu y¼q íkÃkqðo ¢ktrík
MkSo Au. íkkh-xur÷økúk{ y™u xur÷VkuLkÚke þY ÚkÞu÷ {krníke-
¢ktrík yksu WÃkøkún îkhk rðíkrhík {krníke MkwÄe ÃknkU[e
økE Au. ËwrLkÞkLkk fkuE Ãký ¼køk{kt çkLkíke fku E Ãký
½xLkk yksu ykÃkýu ykÃkýk ½h{kt çkuXkt çkuXkt ËqhËþoLkLkk
ÃkzËk Ãkh Sðt ík rLknk¤e þfeyu Aeyu. çkkÌk yðfkþ{kt
Akuzðk{kt ykðu ÷kt yðfkþÞkLkku íku{kt {qfu ÷k fì{uhk îkhk
ËqhËq hLkk økú nkuLkkt Sðtík r[ºkku Ãk]Ú ðe WÃkh {kuf÷u Au . [tÿ
WÃkh íkku {Lkw»Þ ¾uÃk Ãký {khe ykÔÞku Au. çkeò økúnkuLke
òýfkhe {u¤ ððk yðfkþÞkLkku Aku zðk{kt ykÔÞkt Au .
{krníkeûkuºku ykðu÷ y¼qíkÃkqðo ¢ktrík y™u çkkÌk yðfkþ{ktÚke
Ëu¾kíkku Ãk]Ú ðeøkún {Lkw»ÞòríkLku yuf s MktËu þ ykÃku Au fu
¼÷u ËwrLkÞk swËkt swËkt hk»xÙku{kt ðnU[kÞu÷e nkuÞ Ãký ykÃkýu
Mkki yuf s økúnLkk rLkðkMkeyku Aeyu. Mkkiyu Ãk]Úðeøkún WÃkh
s hnu ðkLkwt Au . þktrík, ÃkhMÃkh Mk{sý y™u MknfkhÚke s
ykÃkýu MkkÚku hne þfeyu.
ðknLkÔÞðnkh yLku MktÃkfoLkkt MkkÄLkkuyu hk»xÙkuLku yufçkeòLke
LkSf ÷kððk{kt {ËË fhe Au . {krníke - ¢ktrík y™u
ðknLkÔÞðnkhLkkt ykÄwrLkf MkkÄLkkuyu rðïLku yuf økk{
(ø÷kì çk÷ rð÷us ) suðw t çkLkkðe {qõÞwt Au. hk»xÙ ku ðå[u
ÃkhMÃkhkð÷tçkLk ðÄíkwt òÞ Au. fkuE Ãký hk»xÙ MktÃkqýoÃkýu
ykí{rLk¼oh Au yuðku Ëkðku fhe þfu íku{ LkÚke. rðïøkúk{ y™u
DE
rðïfwxwtçk íkhV òu ykÃkýe økrík nkuÞ íkku ÃkhMÃkh Mk{sý
A
——×——×——×——————×——×——×——
AC
23. rðïMktMÚkkykuLke ¼qr{fk
N D
økÞk «fhý{kt ykÃkýu MktÞwõík hk»xÙku, íkuLke MÚkkÃkLkk, íkuLkk WÆuþku,
íkuLkkt {wÏÞ ytøkku yLku íku{Lke fk{økeheLke òýfkhe {u¤ðe. yk
NA
WÃkhktík MktÞwõík hk»xÙku{kt ¼khíku su ¼qr{fk ¼sðe Au, yLku MktÞwõík
hk»xÙku íku{s íkuLke swËe swËe MktMÚkkykuyu ¼khíkLku su {ËË fhe Au
íkuLke Ãký {krníke {u¤ðe. nðu yk «fhý{kt rðïMktMÚkkyku y™u
KA
íku{Lke fk{økehe rðþu òýfkhe {u¤ðeþwt.
rðïLkk Ëu þ ku Lkku ykŠÚkf yLku Mkk{krsf rðfkMk MkkÄðk{kt
ykíkthhk»xÙeÞ Mknfkh {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðu Au . MktÞ wõík
hk»xÙ ku yu ykðk yktíkhhk»xÙeÞ MknfkhLkwt MktM ÚkkfeÞ {k¤¾wt
VE
Au. ÷kufkuLkkt SðLkÄkuhýku Ÿ[kt ykðu , íku{Lku hkusøkkheLke íkfku
«kÃík ÚkkÞ, Mkk{krsf-ykŠÚkf, þiûkrýf y™u MkktMf]ríkf rðfkMk
{kxu ÞkuøÞ þhíkku yLku ðkíkkðhý Q¼wt ÚkkÞ yu çkÄk {kxu
VI
«ÞkMkku fhðk yu MktÞw õík hk»xÙ kuLkw t yu f {n¥ðLkwt fkÞo Au .
yuLkk WÆuþku {kt Ãký yuLkku Mk{kðuþ fhðk{kt ykÔÞku Au . yk
æÞuÞ rMkØ fhðk {kxu Mkt Þwõík hk»xÙkuLkk Lkuò nuX¤ rðrþü
yLku Mknfkh rðfMkkÔÞk rMkðkÞ çkeòu fkuE rðfÕÃk LkÚke.
AR
ÃkhMÃkhkð÷tçkLk ykÄwrLkf rðïLkku {wÏÞ {t ºk çkLÞku Au.
fkuE Ãký hk»xÙ MktÃkqýo Ãkýu yufkfe fu y÷øk hne þfu íku{
LkÚke. su «&™ku y™u ÃkzfkhkuLkku Mkk{Lkku fhðkLkku Au íku
AG
Ãký ykÃkýk MkkiLkk Au. íku MkrnÞkhk Au. «Ëq»ký, [kuϾwt
ÃkeðkLkw t Ãkkýe, ÃkÞko ðhýLkwt hûký, rðï{kt ðÄíke síke
økh{eLkwt «{ký y™u yðfkþ{kt hnu÷ ykuÍkuLkLkk Ãkz{kt
IN
Ãkzu÷ kt økkçkzkt, fwËhíke MktMkkÄLkkuLkku çkuVk{-WzkW WÃkÞkuøk
yk çkÄk yuðk «&™ku y™u Ãkzfkhku Au suLkku Mkk{Lkku Mkki
hk»xÙ kuyu ¼uøkkt {¤eLku fhðkLkku Au. ÃkhMÃkh Mk{sý y™u
DH
Mknfkh rðLkk yk «&™ku Lkku Wfu ÷ ykðe þfu íku{ LkÚke
y™u yu ÃkzfkhkuLkku Mkk{Lkku ÚkE þfu íku{ LkÚke.
yu WÃkhktík, rðfrMkík y™u rðfkMkþe÷ Ëuþku ðå[uLke ykŠÚkf
AN
yMk{kLkíkk, þ†MÃkÄko, {kLkð-nfku, ðMíke-ðÄkhku, çkk¤fkuLke
Mk{MÞkyku, †eyku MkkÚku yufMk{kLk ÔÞðnkh, økheçke, ¼q¾{hku,
hkuøk[k¤ku, fwÃkku»ký yk çkÄk ðirïf «&™kuLkwt rLkðkhý Ãký
ykt í khhk»xÙ e Þ Mk{s y™u Mknfkh îkhk ÷kðe þfkÞ.
,G
yktíkhhk»xÙeÞ Mk{sý y™u Mknfkh MkkÄðkLkk yuf {kæÞ{
íkhefu Mkt Þw õík hk»xÙkuLke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe Au , su Lke
fk{økehLke [[ko ykÃkýu yøkkW yk «fhý{kt fhe Au. MktÞ wõík
MY
hk»xÙku y™uu íkuLke rðþu» k Mkt MÚkkyku su Lke [[ko yk ÃkAeLkk
«fhý{kt ykÃkýu fhðkLkk Aeyu, íkuyku Ãký rðrðÄ ûkuºkku{kt
yktíkhhk»xÙeÞ Mk{sý y™u Mknfkh MkkÄðk{kt {n¥ðLke ¼qr{fk
¼sðu Au. yu îkhk íkuy ku rðïþktrík y™u MknfkhLke MÚkkÃkLkk
y™u ò¤ðýe{kt Vk¤ku ykÃku Au.
ûku º kku { kt fk{ fhLkkhe ¾kMk Mkt M Úkkyku (MÃku r þÞk÷kEÍT z
yusLMkeyku)Lke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe Au. yu{ ktLke fu x÷ef
MktMÚkkykuLkku ykÃkýu MktûkuÃk{kt Ãkrh[Þ {u¤ðeþwt.
(1) rðï ykhkuøÞ MktøkXLk
(ðÕzo nuÕÚk ykìøkuoLkkEÍuþLk - WHO) :
MktÞwõík hk»xÙkuLke ykŠÚkf yLku Mkk{krsf Mkr{ríkyu ykhkuøÞ
rð»kÞf çkkçkíkku {kxu yuf yktíkhhk»xÙeÞ ykhkuøÞ MktøkXLkLke
h[Lkk fhðk {kxu E.Mk. 1946{kt yuf yktíkhhk»xÙeÞ Ãkrh»kË
çkku÷kðe. íkuLke V¤©]rík YÃku rðï ykhkuøÞ MktøkXLk h[ðkLkku
rLkýoÞ ÷uðk{kt ykÔÞku. ÔÞkÃkf [[ko-rð[khýkLku ytíku E.Mk.
1948{kt rsLkeðk ¾kíku íkuLke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe. ËwrLkÞkLkk
÷kufkuLkkt þkherhf y™u {kLkrMkf ykhkuøÞ{kt MkwÄkhku ÚkkÞ
yu {kxu «ÞkMkku fhðk yu yuLkwt {wÏÞ fkÞo Au. rðï{ktÚke
[uÃke yLku ½kíkf hkuøkku LkkçkqË ÚkkÞ, {]íÞwËh{kt, ¾kMk fheLku
çkk¤fkuLkk {]íÞwËh{kt ½xkzku ÚkkÞ yuðk fkÞo¢{ku yk MktøkXLk
85
 nkÚk Ähu Au. MkÇÞ-ËuþkuLkk MknfkhÚke çkr¤Þk suðk [uÃke (3) yktíkhhk»xÙeÞ {tsqh MktøkXLk
y™u ½kíkf hkuøkLku LkkçkqË fhðk{kt yk MktøkXLkLku MkV¤íkk (ELxhLkuþLk÷ ÷uçkh ykìøkuoLkkEÍuþLk - ILO) :
{¤e Au. ûkÞ suðk Sð÷uý hkuøkLku yxfkððk yLku LkkçkqË yktíkhhk»xÙeÞ {sqh MktøkXLkLke MÚkkÃkLkk ÷eøk ykìV LkuþLMk

AR
fhðk {kxu íkuýu çke.Mke.S.Lke hMke ykÃkðkLkku fkÞo¢{ Ãký yuf MðkÞ¥k ytøk íkhefu E.Mk. 1919{kt fhðk{kt ykðu÷e.
nkÚk ÄÞkuo Au. VT÷w, xkEVkìEz, {ì÷ìrhÞk, yìEzTMk y™u MkkMko íÞkh çkkË E.Mk. 1946{kt íku MktÞwõík hk»xÙLke yuf rðrþü
suðk hku økku Mkk{u ÷ku f ku { kt òøk] rík Vu ÷ kððe y™u íku Lkk MktMÚkk çkLÞwt. rºkÃkûkeÞ {k¤¾wt Ähkðíke yu yuf yktíkh -

AG
rLkðkhýLkk fkÞo¢{ku MkÇÞËuþkuLkk MknfkhÚke íku nkÚk Ähu Mkhfkhe yusLMke Au. íku{kt Mkhfkhku, {kr÷fku y™u fk{ËkhkuLkk
Au. ÷kufku{kt hkuøk«ríkfkhf þÂõík ðÄu, yu {kxu íku{ýu þwt «ríkrLkrÄykuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. {kr÷fku îkhk fk{ËkhkuLkwt
fhðwt òuEyu, yu {kxuLkk ÷kufrþûkýLkk fkÞo¢{ku íku Þkusu þku»ký Lk ÚkkÞ, fk{fksLke ÞkuøÞ y™u {kLkðeÞ þhíkkuLkwt

IN
Au.Ãkku»kýÞwõík yknkhLke rËþk{kt ÷kufku{kt Mk¼kLkíkk ÃkuËk Ãkk÷Lk ÚkkÞ, íku{Lku ÞkuøÞ y™u ðksçke ðuíkLk «kÃík ÚkkÞ, yu
fhðkLkwt fkÞo Ãký yk MktMÚkk fhu Au. ykhkuøÞrð»kÞf rþûký, {kxu íku «ÞíLk fhu Au. {kr÷fku y™u fk{Ëkhku ðå[u Mkw{u¤
íkçkeçke rþûký, íkk÷e{ y™u MktþkuÄLk ûkuºku Ãký íku {n¥ðLke y™u MktðkËe MktçktÄku MÚkÃkkÞ yu rËþk{kt Ãký «ÞkMk fhu Au.

DH
¼qr{fk ¼sðu Au. rðfkMkþe÷ Ëuþku{kt yk MktøkXLkLke fk{økehe fk{ËkhkuLkkt rníkkuLkwt hûký ÚkkÞ yuðk fkÞËkykuLkk ½zíkh
¾hu¾h «þtMkLkeÞ Au, fkhý fu yk ËuþkuLkk fhkuzku ÷kufkuLkk y™u y{÷ {kxu íku MkhfkhkuLku yLkwhkuÄ fhu [u. fk{ËkhkuLke
ykhkuøÞ{kt MkwÄkhku fhðkLke íkhefu sYh Au. fkÞoûk{íkk y™u WíÃkkËfíkk ðÄkhðk {kxuLkk íkk÷e{Lkk fkÞo¢{ku

AN
(2) ÞwLkuMfku (ÞwLkkExuz LkuþLMk yìßÞwfuþLk÷, MkkÞÂLxrVf Þkusðk WÃkh rðþu»k ¼kh {qfu Au. E.Mk. 1969{kt yk MktøkXLkLku
yìLz fÕ[h÷ ykìøkuoLkkEÍuþLk -UNESCO) : Lkkuçku÷ Mkktrík ÃkwhMfkh yuLkkÞík fhðk{kt ykðu÷ku. 150 sux÷kt
MktÞwõík hk»xÙkuLkk Lkuò nuX¤ þiûkrýf, ði¿kkrLkf yLku MkktMf]ríkf hk»xÙku íkuLkk MkÇÞ Au. íkuLkwt {wÏÞ {Úkf SLkeðk ¾kíku ykðu÷wt Au.

£kLMkLkk MknÞkuøkÚke çkku÷kðe. LkðuBçkh 1945{kt íku Ãkrh»kËLke

,G
MktøkXLk h[ðk {kxuLke yuf Ãkrh»kË ÞwLkkExuz ®føz{Lke Mkhfkhu (4) ÞwLkuMkuV (ÞwLkkExuz LkuþLMk ELxhLkuþLk÷ r[ÕzÙLMk
E{hsLMke Vtz - UNICEF) :
çkuXf ÷tzLk ¾kíku {¤e. [[ko-rð[khýkLku ytíku 4 LkðuBçkh çkeò rðïÞwØÚke yMkh Ãkk{u÷kt çkk¤fkuLku hkník Ãkqhe ÃkkzðkLkk
MY
1946Lkk hkus ÞwLkuMfkuLke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe. íkuLkwt {wÏÞ WÆuþÚke ÞwLkkExuz LkuþLMk r[ÕzÙLMk VtzLke ÞwLkkExuz LkuþLMk
fkÞko÷Þ £kLMk ÃkìrhMk ¾kíku hk¾ðk{kt ykÔÞwt Au. ELxhLkuþLk÷ r[ÕzÙLMk E{hsLMke Vtz íkhefu E.Mk. 1946{kt
ËwrLkÞkLkk rðrðÄ Ëuþku ðå[u þiûkrýf, ði¿kkrLkf y™u MkktMf]ríkf MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe. rðfkMkþe÷ ËuþkuLkkt çkk¤fkuLkk SðLkLke
ûkuºkku{kt ÃkhMÃkh Mknfkh MkkÄðku yu yk MktMÚkkLkwt {wÏÞ fkÞo økwýð¥kk MkwÄhu, íku{Lku ÞkuøÞ y™u Ãkku»kýûký yknkh «kó
DE

Au. {kLkðSðLkLku WLLkík çkLkkðíkkt fux÷ktf ÃkkÞkLkkt {qÕÞku ÚkkÞ, íkuyku ¼q¾{hk yLku yÃkku»kýLkku ¼kuøk Lk çkLku yu {kxu
suðkt fu Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk, çktÄwíð, Mkk{krsf y™u ykŠÚkf yk MktMÚkk rðrðÄ ËuþkuLku {ËË fhu Au. çkk¤fÕÞkýLkk fkÞo¢{ku
LÞkÞ ðøkuhu «íÞu ÷kufkuLkku ykËh ðÄu y™u SðLk{kt íku [rhíkkÚko WÃkhktík fwxwtçkfÕÞký y™u {kík]fÕÞkýLkk rðrðÄ fkÞo¢{ku
A

ÚkkÞ yu {kxuLkk rðrðÄ «ÞkMkku yk MktMÚkk nkÚk Ähu Au. {kLkðnfku nkÚk Ähu Au. çkk¤fkuLkk nfkuLkku Mðefkh ÚkkÞ y™u íku «íÞu
y™u MðkíktºÞ «íÞu Mk¼kLkíkk y™u MkL{kLkLkku ¼kð søkkððk{kt ykËh Ëþkoððk{kt ykðu yu {kxu íku rðþu»k «ÞkMk fhu Au.
AC

yk MktMÚkkLke ¼qr{fk Mkrðþu»k {n¥ðLke Au. ËwrLkÞk{ktÚke fwËhíke ykÃkr¥k fu ÞwØ suðe {kLkðMkŠsík ykÃkr¥kLkk Mk{Þu
rLkhûkhíkk LkkçkqË ÚkkÞ y™u y{wf fûkk MkwÄeLkwt rþûký Mkkðorºkf çkk¤fkuLkk ykhkuøÞ y™u SðLkLkwt hûký fhðk {kxu íku íðrhík
ÚkkÞ yu {kxu íku rðþu»k «ÞíLkþe÷ Au. {Lkw»ÞSðLk ðÄw çknuíkh Ãkøk÷kt ¼hu Au. íkuLkwt {wÏÞ fkÞo÷Þ LÞqÞkìfo{kt ykðu÷wt Au.
y™u Mk{]Ø çkLku yu rËþk{kt rð¿kkLkLku yr¼{w¾ fhðwt òuEyu ykÃkýk Ëuþ{kt {wtçkE, fku÷fkíkk, [uÒkkE y™u rËÕ÷e ¾kíku
D

yuðku yuLkku ¾kMk ykøkún Au. ÞwrLkMkuVLkkt «kËurþf fkÞko÷Þku ykðu÷kt Au.
ËwrLkÞkLkk Ëuþku y™u ÷kufku{kt yhMkÃkhMk {kxu su Ãkqðoøkún, (5) ¾kuhkf (yLLk) yLku f]r»k MktøkXLk
N

¾kuxe {kLÞíkkyku y™u Ëw¼koð Ãkðoíkuo Au íkuLku Mkk[e {krníke y™u (Vwz yìLz yìrøkúfÕ[h ykìøkuoLkkEÍuþLk - Vkyku - FAO):
NA

rþûký ykÃkeLku Ëqh fhðk{kt ykðu yu {kxu íku «ÞíLkþe÷ Au.
ËwrLkÞkLkk Ëuþku rþûký ÃkkA¤ ðÄw ¾[o fhu yuðe yu Mkíkík
¼÷k{ý fhu Au. rþûký yu MkþÂõíkfhý (yuBÃkkðh{uLx)Lkwt
MkkiÚke {kuxwt yLku yMkhfkhf MkkÄLk Au yu ðkík WÃkh íku ¾kMk
KA
¾kuhkf y™u f]r»k MktçktÄe MktÞwõík hk»xÙkuLke yuf Ãkrh»kË {u,
1943 Ëhr{ÞkLk {¤e. íkuýu ¾kuhkf y™u f]r»kMktøkXLkLke h[Lkk
fhðk {kxu yuf ð[Lkøkk¤kLkk Ãkt[Lke MÚkkÃkLkk fhe. yk Ãkt[u
fhu÷e [[korð[khýkLkk V¤MðYÃku E.Mk. 1945Lkk ykìõxkuçkh

¼kh {qfu Au. rðïþktrík y™u Mk÷k{íke {kxu ÞkuøÞ ðkíkkðhý {rnLkk{kt ‘¾kuhkf y™u f]r»kMktøkXLk’ (Vkyku)Lke MÚkkÃkLkk
Q¼wt fhðk {kxu rþûký, rð¿kkLk y™u MktMf]rík suðkt ûkuºkku fhðk{kt ykðe. rðï{kt yLLkLkwt WíÃkkËLk ðÄu yLku f]r»kLkku
WÃkh rðþu»k ¼kh {qfðkLke sYh Au yuðwt yu áZÃkýu {kLku Au. rðfkMk ÚkkÞ yu {kxuLkk «ÞkMkku fhðk yu yk MktøkXLkLkwt {wÏÞ
VE

‘ÞwLkuMfku’Lkk yk{w¾{kt yuðwt fnuðk{kt ykÔÞwt Au fu ‘ÞwØLkku
sL{ {Lkw»ÞLkk {Lk{kt ÚkkÞ Au, íkku yuLke Mkk{uLkkt hûkýLkkt
Ãkøk÷kt Ãký íÞktÚke s ({Lkw»ÞkuLkk {Lk{kt) ¼hkðkt òuEyu.’
¼khíkLkk ¼qíkÃkqðo hk»xÙ«{w¾ zkì. hkÄkf]»ýLku ‘ÞwLkuMfku’Lkk
VI
æÞuÞ Au. ð]ûkku-ðLkMÃkrík, s{eLkLke ò¤ðýe, ÃkþwÃkk÷Lk,
{íM[WAuh ðøkuhuLkk rðfkMk y™u síkLkLkk rðrðÄ fkÞo¢{ku íku
nkÚk Ähu Au. f]r»kLke WíÃkkËõíkk ðÄu yu yuLke {wÏÞ rLkMkçkík

Au. f]r»kÃkuËkþkuLkk yktíkhhk»xÙeÞ ðuÃkkhLkwt ÞkuøÞ rLkÞ{Lk fhðk

yæÞûk íkhefu {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðe níke. {kxu MktøkXLk {køkoËþoLk ykÃku Au. ¾uzqíkkuLku Ãkku»kýûký ¼kðku
86
 «kÃík ÚkkÞ yu rËþk{kt íku «ÞíLkþe÷ Au. økheçk yLku Mke{ktík
¾uzqíkkuLkkt rníkkuLkwt hûký ÚkkÞ yu{kt yu rðþu»k hMk ÷u Au. yuLkwt
ðztw{Úkf Exk÷eLkk hku{ þnuh{kt ykðu÷wt Au.
(6) rðïçkìtf - (IBRD) :
rðïçkìt fLkwt Mk¥kkðkh Lkk{ Au, ELxhLku þLk÷ çkì tf Vkìh
rhfLMxÙfþLk yìLz zuð÷Ãk{uLx (IBRD) E.Mk. 1944{kt {¤u÷e
çkuèLk ð]zTÍ fkìLVhLMk{kt yk MktMÚkk h[ðkLkku rð[kh fhðk{kt
ykÔÞku. ‘rðïçkìtf’ íkhefu òýeíke ÚkÞu÷e yk MktMÚkkyu sqLk,
1945Úke ÃkkuíkkLke fk{økehe þY fhe. çkeò rðïÞwØ Ëhr{ÞkLk
¾wðkh ÚkÞu÷k ËuþkuLkk ÃkwLkrLk{koý {kxu rÄhký ykÃkðwt yu yuLkku
{wÏÞ WÆuþ níkku. rðfkMkþe÷ ËuþkuLkk rðfkMk {kxu çkìtf íku{Lku
sYhe xqtfk økk¤k y™u ÷ktçkk økk¤kLkwt rÄhký ykÃku Au hu÷ðu,
MktËuþkÔÞðnkh, Qòo-WíÃkkËLk, çktËhkuLkkt çkktÄfk{ ðøkuhu suðkt
rðfkMkfkÞkuo {kxu íku ÷ktçkk økk¤kLke ÷kuLk ykÃku Au. {nkLkøkhkuLkk
rðfkMk «kìsuõxku {kxu Ãký íku rÄhký fhu Au. yÚkoíktºkLkk Mkt[k÷Lk
MktçktÄu MkÇÞhk»xÙkuLke MkhfkhkuLku íku Mkq[Lkku fhu Au. rðïçkìtfu
fhu÷e ¼÷k{ýkuLku æÞkLk{kt ÷E ¼khíku E.Mk.1991 Úke Lkðe
ykŠÚkf Lkeríkyku y{÷{kt {qfu÷e Au.
LkkýkfeÞ ÔÞðnkh, [÷ý, fhðuhk, çkìt®føk, yÚkoíktºkLkk rðfkMk
{kxuLkk MkuðkfeÞ {k¤¾k suðk rð»kÞku WÃkh MkÇÞhk»xÙkuLkk
yrÄfkheykuLku rðþu»k íkk÷e{ ykÃkðkLkwt fkÞo Ãký çkìtf fhu Au.
y{urhfkLkk ÃkkxLkøkh ðkì®þøxLk - ze.Mke. ¾kíku íkuLkwt ðzwt
{Úkf ykðu÷wt Au.
DE
——×——×——×——————×——×——×——
A
AC
24. ¼khíkLke rðËuþLkerík
D
ykÃkýu su rðï{kt hneyu Aeyu íku{kt ykÃkýk suðk y™uf Ëuþku ykðu÷k
N
Au. fux÷kf Ëuþku ykÃkýk fhíkkt {kuxk Au íkku fux÷kf Ëuþku LkkLkk Au.
nk÷ rðï{kt Mðíktºk ËuþkuLke MktÏÞk yufMkku LkuðwtÚke Ãký ðÄkhu Au.
NA
su{ {Lkw»ÞkuLkku Mk{ks çkLku÷ku Au íku{ swËk swËk ËuþkuLkku Ãký Mk{ks
çkLku÷ku Au. íkuLku ykÃkýu rðï-Mk{ks yÚkðk yktíkhhk»xÙeÞ Mk{wËkÞ
fne þfeyu. su{ Mk{ks{kt hnuíkk {Lkw»ÞkuLkku yhMkÃkhMk MktçktÄ
KA
nkuÞ Au. íku{ rðï-Mk{ksLkk MkÇÞ yuðk swËk swËk Ëuþku ðå[u Ãký
MktçktÄku nkuÞ Au. yuf ËuþLkk çkeò Ëuþku MkkÚkuLkk MktçktÄkuLkwt Mkt[k÷Lk
su Lkeríkyku y™u rMkØktíkkuÚke ÚkkÞ Au íkuLku rðËuþLkerík fnuðk{kt
ykðu Au. xqtf{kt, yuf Ëuþu çkeò Ëuþku MkkÚku fuðk MktçktÄku hk¾ðk
VE
íkuLkwt rLkÄkohý íkuLke rðËuþLkerík îkhk ÚkkÞ Au.
rLkrùík ¼qr{«Ëuþ WÃkh fkÞ{e Äkuhýu ðMkðkx fhíkku {kLkð-
Mk{wËkÞ, suLkwt rLkÞ{Lk fkÞËk îkhk MÚkkrÃkík Mkhfkh (ÄkhkMk¼k,
VI
fkhkuçkkhe y™u LÞkÞíktºk) Úkfe Úkíkwt nkuÞ y™u su yktíkrhf heíku
MkðkuoÃkhe Mk¥kk Ähkðíkku nkuÞ yLku yuðk s yLÞ Mk{wËkÞkuÚke Mðíktºk
nkuÞ yuLku Mkk{kLÞ heíku ‘hkßÞ’ fnuðk{kt ykðu Au. yktíkrhf
yk WÃkhktík çkeS Ãký fux÷ef rðþu»k MktMÚkkyku yktíkhhk»xÙeÞ
AR
Míkhu fk{økehe çk[kðu Au, su{kt Lke[uLke MktMÚkkyku rðþu»k
WÕ÷u¾LkeÞ Au :
(1) yktíkhhk»xÙeÞ Lkkýkt-¼tzku¤ (ykE.yu{.yuV.)
AG
(2) rðïkÔÞkÃke xÃkk÷ Mkt½ (ðÕzo ÃkkuMx÷ ÞwrLkÞLk)
(3) yktíkhhk»xÙeÞ yýwþÂõík MktMÚkk
(ELxhLkuþLk÷ yuxr{f yìLkSo yusLMke)
IN
(4) yktíkhhk»xÙeÞ rðfkMk {tz¤
(ELxhLkuþLk÷ zuð÷ð{uLx yìMkkurMkÞuþLk)
(5) yktíkhhk»xÙeÞ Mkt[kh Mkt½
DH
(ELxhLkuþLk÷ xur÷fBÞwrLkfuþLk ÞwrLkÞLk)
(6) yktíkhhk»xÙeÞ Lkkýkt fkìÃkkuohuþLk
(ELxhLkuþLk÷ VkELkkLMk fkìÃkkuohuþLk)
AN
(7) rðï ðuÃkkh MktøkXLk
(ðÕzo xÙuz ykìøkuoLkkEÍuþLk - zçÕÞw.xe.yku.)
(8) f]r»krðfkMk {kxuLkwt yktíkhhk»xÙeÞ ¼tzku¤
(ELxhLkuþLk÷ Vtz Vkìh yurøkúfÕ[h÷ zuð÷Ãk{uLx)
,G
(8) rðï nðk{kLkþk† MktøkXLk
(ðÕzo {rxrhÞku÷kìrsf÷ ykìøkuoLkkEÍuþLk)
(10) rðï çkkirØf MktÃkËk MktøkXLk
MY
(ðÕzo ELxu÷ufTåÞwy÷ «kìÃkxeo ykìøkuoLkkEÍuþLk)
(11) rðï yuf rðþk¤ fwxwtçk Au yLku hk»xÙku íkuLkkt MkÇÞku Au
yu ¼kðLkkÚke MktÞwõík hk»xÙku y™u íkuLke yk rðrþü
MktMÚkkyku fk{ fhu Au.
MkðkuoÃkhe Mk¥kk y™u çkkÌk heíku çkeòykuÚke Mðíktºk nkuÞ yuðk hkßÞLkk
÷ûkýLku Mkkðo¼ki{¥ð fnuðk{kt ykðu Au. çkeò Ëuþku MkkÚku fuðk
«fkhLkk MktçktÄku hk¾ðk; çkeò þçËku{kt, fuðk «fkhLke rðËuþLkerík
yÃkLkkððe yu Lk¬e fhðkLke hkßÞLke Mk¥kk yu çkkçkík íku hkßÞ
‘Mðíktºk’ y™u ‘Mkkðo¼ki{’ Au fu fu{ íkuLke {wÏÞ fMkkuxe Au.
E.Mk. 1947{kt ykÃkýu ykÍkË ÚkÞk y™u E.Mk. 1950 Úke ykÃkýu
yuf ‘Mðíktºk, Mkkðo¼ki{, «òMk¥kkf hkßÞ’ çkLÞk. yuLkku yuf yÚko
yu fu çkeò Ëuþku MkkÚku fuðk MktçktÄku hk¾ðk íkuLkku rLkýoÞ ÷uðk {kxu
ykÃkýu Mðíktºk çkLÞk. E.Mk. 1947 Ãknu÷kt ßÞkhu ykÃkýu ykÍkË Lk
níkk íÞkhu çkeò Ëuþku MkkÚku ¼khíku fuðk MktçktÄku hk¾ðk yu ykÃkýu
Lk¬e fhe þfíkk Lk níkk Ãký yu rçkúrxþ Mkhfkh Lk¬e fhíke níke.
yk «fhý{kt ykÃkýu rðËuþLkerík rðþu Mkk{kLÞ òýfkhe {u¤ðeþwt.
¼khíkLke rðËuþLkeríkLku ½zLkkhkt rMkØktíkku y™u Ãkrhçk¤kuLke òýfkhe
{u¤ðeþwt. ykÃkýe rðËuþLkeríkLkk [k÷f rMkØktík-rçkLkòuzkýLke
Lkerík-Lke [[ko fheþwt. su ‘Ãkt[þe÷’Lkk rMkØktíkku Ãkh ykÃkýe
rðËuþLkeríkLkwt [ýíkh ÚkÞwt Au íkuLke ðkík fheþwt. ykÃkýkt Ãkkzkuþe
87
hk»xÙku suðkt fu ÃkkrfMíkkLk, [eLk, çkktø÷kËuþ, ©e÷tfk y™u LkuÃkk¤
MkkÚkuLkk ykÃkýk MktçktÄkuLke xqtfk{kt [[ko fheþwt. Ërûký yurþÞkE
Ëuþku ðå[u Mknfkh MkkÄíkk MktøkXLk ‘Mkkfo’ rðþu Ãký {krníke {u¤ðeþwt
y™u AuÕ÷u, rðïþktrík y™u yktíkhhk»xÙeÞ Mk{s ™u rLk:þ†efhý
suðk rð»kÞkuLke xqtfký{kt ðkík fheþwt.
rðËuþLkeríkLkku yÚko y™u íkuLkk WÆuþku :
rðËuþku yux÷u fu çkeò Ëuþku «íÞu ykÃkýu fuðk MktçktÄku hk¾ðk,
{ík÷çk fu fuðk «fkhLke Lkerík yÃkLkkððe yuLku rðËuþLkerík
fnuðk{kt ykðu Au. yøkkW fne økÞk íku{ ykÃkýyu su rðï{kt
hneyu Aeyu íku{kt ykÃkýk Ëuþ suðk y™uf Ëuþku ykðu÷k Au.
yu ËhufLke MkkÚku ykÃkýk ðÄíkk ykuAk «{ký{kt MktçktÄku nkuÞ
Au. fux÷kf Ëuþku MkkÚku økkZ MktçktÄku nkuÞ íkku fux÷kf Ëuþku
MkkÚku ykAkÃkkík¤k yÚkðk ¾ÃkÃkqhíkk MktçktÄku nkuÞ. ykÃkýu fkuLke
MkkÚku, fuðk yLku fux÷k «{ký MktçktÄku hk¾ðk y™u ò¤ððk
yu ykÃkýu Lk¬e fhðkLkwt Au. fkuE Ãký ËuþLke rðËuþLkeríkLkwt
AN
yu s {wÏÞ fkÞo Au.
yuf ËuþLkk çkeò Ëuþku MkkÚkuLkk MktçktÄkuLku ºký Míkhku{kt ðnU[e þfkÞ :
(1) Ãkkzkuþe Míkh :
íkÆLk LkSf ykðu÷k Ëuþku (Ãkkzkuþe Ëuþku) MkkÚkuLkk MktçktÄku, ,G
su{ fu ¼khíkLkk ÃkkrfMíkkLk, [eLk, ©e÷tfk ðøkuhu Ëuþku
MkkÚkuLkk MktçktÄku.
MY
(2) «kËurþf Míkh :
su «kËurþf rðMíkkh{kt Ëuþ ykðu÷ku nkuÞ íku rðMíkkhLkk
Ëuþku MkkÚkuLkk MktçktÄku, su{ fu ¼khíkLkk Ërûký yurþÞk,
DE
Ãkqðo yurþÞk ðøkuhu Ëuþku MkkÚkuLkk MktçktÄku.
(3) ðirïf Míkh :
rðïLke {nkMk¥kkyku MkkÚkuLkk MktçktÄku, su{ fu ¼khíkLkk
A
Þw.yuMk., hrþÞk suðe {nkMk¥kkyku MkkÚkuLkk MktçktÄku.
fÞk MíkhLkk ËuþLke rðËuþLkeríkLkwt {wÏÞ æÞuÞ ÃkkuíkkLkkt
AC
hk»xÙeÞ rníkkuLkwt hûký fhðkLkwt Au. yktíkhhk»xÙeÞ MktçktÄku{kt
hk»xÙeÞ rníkkuLkk ÏÞk÷ yíÞtík {n¥ðLkku Au. yu{kt y™uf
çkkçkíkkuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. ËuþLkkt Mkthûký y™u Mk÷k{íke,
ðuÃkkh-ðkrýßÞ y™u ykŠÚkf çkkçkíkku, rðËuþku{kt ðMkíkk
D
LkkøkrhfkuLkk òLk{k÷Lkwt hûký ðøkuhu çkkçkíkkuLkku Mk{kðuþ
íku{kt ÚkkÞ Au. rðËuþLkerík ½zíke ð¾íku xqtfk økk¤kLkkt
N
y™u ÷ktçkk økk¤kLkkt hk»xÙeÞ rníkkuLkku rð[kh fhðk{kt
NA
ykðu Au. xqtfk økk¤kLkkt y™u ÷ktçkk økk¤kLkkt hk»xÙeÞ
rníkku ðå[u {u¤ çkuMkkzeLku rðËuþLkerík ½zðe yu fÃkÁt
fk{ Au. su{ ykÃkýkt hk»xÙeÞ rníkku Au íku{ çkeò ËuþkuLkkt
Ãký hk»xÙeÞ rníkku nkuÞ Au. çkeò Ëuþku Ãký ÃkkuíkkLkkt hk»xÙeÞ
KA
rníkkuLku æÞkLk{kt hk¾eLku íku{Lke rðËuþLkerík ½zu Au. yhMk-
ÃkhMkLkkt hk»xÙeÞ rníkku ðå[u {u¤ çkuMkkzeLku MktçktÄku MÚkkÃkðk
yLku ò¤ððk yu rðËuþLkeríkLkk ½zðiÞk y™u Mkt[k÷fkuLkwt
VE
{wÏÞ fkÞo Au. rðËuþLkerík rðþuu ykx÷e Mkk{kLÞ [[ko
fÞko ÃkAe nðu ykÃkýu ¼khíkLke rðËuþLkeríkLku ½zLkkhk
rMkØktíkku yLku Ãkrhçk¤kuLke [[ko fheþwt.
VI
«Úk{ ykÃkýu ykÃkýk çktÄkhý{kt çkeò Ëuþku MkkÚkuLkk MktçktÄku
y™u rðËuþLkerík rð»ku su {køkoËþof rMkØktíkku hsq fhðk{kt
ykÔÞk Au íkuLku rð»ku òýfkhe {u¤ðeyu. çktÄkhýLke f÷{
51{kt Ëþkoððk{kt ykÔÞwt Au fu (1) ¼khík yktíkhhk»xÙeÞ
þktrík y™u Mk÷k{íke{kt ð]rØ ÚkkÞ yu {kxu «ÞkMk fhþu.
AR
(2) hk»xÙku ðå[u LÞkÞe y™u ykËhÃkqýo MktçktÄku s¤ðkÞ
yu {kxu «ÞíLk fhþu. (3) yktíkhhk»xÙeÞ fkÞËk y™u
ÚkÞu÷e MktrÄykuLkwt {kLk s¤ðkÞ yu {kxu «ÞíLkþe÷ hnuþu
AG
y™u (4) yktíkhhk»xÙeÞ íkfhkhku yÚkðk {ík¼uËkuLkwt
rLkðkhý ÷ðkËe yÚkðk {æÞMÚke îkhk ÚkkÞ yu çkkçkíkLku
«kuíMkknLk ykÃkþu. hksLkeríkLkk {køkoËþof rMkØktíkku{kt MÚkkLk
IN
Ãkku÷k yk rMkØktíkku MÃkü fhu Au fu ¼khík rðïþktrík{kt áZÃkýu
{kLku Au y™u ÞwØ îkhk Lkrn Ãký þktrík{Þ ðkxk½kxku y™u
÷ðkËe îkhk yktíkhhk»xÙeÞ Í½zkykuLkwt rLkðkhý ÚkkÞ yu
DH
{kxu íku yksu Ãký «ÞíLkþe÷ Au.
yk {køkoËþof rMkØktíkku WÃkhktík çkeòt Ãkrhçk¤kuyu Ãký ykÃkýe
rðËuþLkeríkLkk ½zíkh{kt {n¥ðLkku Vk¤ku ykÃÞku Au. Ãknu÷wt
Ãkrhçk¤ Au yktíkhhk»xÙeÞ ÃkrhÂMÚkrík yÚkðk Mktòuøkku suLku
MkktËŠ¼f Ãkrhçk¤ fne þfkÞ. ºkeswt Ãkrhçk¤ Au ykÃkýkt
{qÕÞku, ykËþkuo, yiríknkrMkf - MkktMf]ríkf ðkhMkku suLku ykÃkýu
MkktMf]ríkf Ãkrhçk¤ fne þfeyu. Ãknu÷kt çku Ãkrhçk¤ku -
¼kiøkkur÷f y™u MkktMf]ríkf, «{ký{kt MÚkkÞe Au ßÞkhu
MkktËŠ¼f Ãkrhçk¤ Mkíkík çkË÷kíkwt hnu Au. Mkíkík çkË÷kíke
síke yktíkhhk»xÙeÞ ÃkrhÂMÚkrík {wsçk ykÃkýu ykÃkýe
rðËuþLkerík Ãký çkË÷íkk hneyu Aeyu Ãký çkeòt çku Ãkrhçk¤ku
ykÃkýe rðËuþLkeríkLku MkkíkíÞ ÃkqÁt Ãkkzu Au.
nðu ykÃkýyu ykÃkýe rðËuþLkeríkLkk fux÷kf ÃkkÞkLkk rMkØktíkkuLke
xqtf{kt [[ko fheþwt.
(1) rðïþktrík y™u MknyÂMíkíð :
Mk{økú rðï{kt þktrík MÚkÃkkÞ y™u s¤ðkÞ íku{s swËkt
swËkt hk»xÙku ðå[u ÞwØ Lk ÚkkÞ yu ¼khíkLke rðËuþLkeríkLkku
{wÏÞ rMkØktík hÌkku Au. ykÃkýku Ëuþ ykÍkË ÚkÞku íÞkhu
ykÃkýu «{ký{kt ÃkAkík, økheçk y™u yrðfrMkík (Ëuþ)
níkk. ykÃkýu ÍzÃkÚke rðfkMk MkkÄðku nkuÞ íkku rðï{kt
þktrík nkuÞ yu ¾qçk s sYhe níkwt. çkÄk Ëuþku MkkÚku ykÃkýk
{iºkeÃkqýo MktçktÄku nkuÞ y™u yu{ktÞ ¾kMk fheLku ykÃkýk
Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚku, íku ð¾íku yu ykÃkýe Mk÷k{íke {kxu
yíÞtík sYhe níkwt. yk íÞkhu s þõÞ çkLku ßÞkhu Mk{økú
rðï{kt þktrík s¤ðkÞ y™u çkÄk Ëuþku MknyÂMíkíðLkk
rMkØktíkLku yLkwMkhu. ¼khíku nt{uþkt rðïþktrík yLku hk»xÙku
ðå[uLkk MknyÂMíkíðLkk ÏÞk÷Lku Mk{ÚkoLk ykÃÞwt [u y™u
yu rËþk{kt çkLkíkk çkÄk «ÞíLkku fÞko Au.
(2) Mkk{úkßÞðkË y™u MktMÚkkLkðkËLkku rðhkuÄ :
yu rþÞk, ykr£fk y™u ÷u rxLk y{u r hfk (Ërûký
y{urhfk)Lkk ËuþkuLkk ÃkAkíkÃkýkLkku ÷k¼ ÷ELku ÞwhkuÃkeÞ
Ëuþkuyu yk ¾tzku{kt ÃkkuíkkLkkt Mkk{úkßÞku MÚkkÃÞkt yLku yk
¾tzkuLkk ËuþkuLku ÃkkuíkkLkkt MktMÚkkLkku çkLkkÔÞkt. íku{Lkwt íku{ýu
þku»ký fÞwO yLku yu ËuþkuLkk ÷kufku WÃkh Ë{Lk økwòÞwO.
yuf Ëuþ çkeò ËuþLku økw÷k{ çkLkkðu y™u íkuLkwt þku»ký fhu
yu Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk y™u çktÄwíð suðkt {kLkðeÞ {qÕÞkuLkku
Mkhuy k{ ¼t øk Au . ¼khíkLke Mðkíkt ºÞ [¤ð¤ yk
Mkk{úkßÞðkË y™u MktMÚkkLkðkËLke Mkk{u níke. çkeò rðïÞwØu
88
 Mkk{úkßÞðkË WÃkh økt¼eh fwXkfhk½kík fÞkuo yLku íÞkh
ÃkAe ½ýk Ëuþku ykÍkË ÚkÞk. ÃkkuíkkLke MðkíktºÞ [¤ð¤
Ëhr{ÞkLk y™u ykÍkË ÚkÞk ÃkAe Ãký ¼khíku Mkk{úkßÞðkË
yLku MktMÚkkLkðkËLkku Mkíkík rðhkuÄ fÞkuo Au, yux÷wt s
Lkrn Ãký swËk swËk Ëuþku{kt [k÷íke MðkíktºÞ [¤ð¤kuLku
xuf ku ykÃÞku Au. ¼khíkLkk «Úk{ ðzk«ÄkLk Ãkt rzík
sðknh÷k÷ LkunÁ Mkk{úkßÞðkË y™u MktMÚkkLkðkËLkk «¾h
rðhkuÄe níkk y™u íkuLke Mkk{u rðï¼h{kt ÷kuf{ík òøkúík
fhðk{kt íku{ýu {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðe níke.
(3) htøk¼uË y™u òríkðkËLkku rðhkuÄ :
[k{zeLkk htøk y™u òrík ykÄkhu y{wf ÷kufku MkkÚku ¼u˼kð
yk[hðk{kt ykðu, íku{Lku Äwífkhðk{kt ykðu, íku{Lke MkkÚku
y{kLkðeÞ ÔÞðnkh yk[hðk{kt ykðu, íku{Lkk WÃkh
òíkòíkLkkt rLkÞtºkýku {qfðk{kt ykðu Au Ãký Mðíktºkíkk,
Mk{kLkíkk yLku çktÄwíkk suðkt {kLkðeÞ {qÕÞkuLkku ¼tøk Au.
Ãkrù{e økkuhe «òkuyu su ËuMkku{kt MktMÚkkLkku MÚkkÃÞkt íÞkt
íku{ýu htøk¼uË y™u òrík¼uËLke Lkerík yÃkLkkðe yLku íku{Lkwt
þku»ký fÞwO. yk y{kLkw»ke LkeríkykuLkku rðhkuÄ fhLkkhkyku
WÃkh yMkÌk ºkkMk økwòÞkuo. ¾wË {nkí{k økktÄeLku Ërûký
ykr£fk{kt íÞktLke økkuhe MkhfkhLke htøk¼uËLke LkeríkLkku
fzðku yLkw¼ð ÚkÞu÷ku. ½ýk ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe Ërûký
ykr£fk y™u yLÞ ykr£fe Ëu þku{ kt íÞkt Lke økku he
Mkhfkhkuyu htøk¼uË y™u òríkðkËe LkeríkykuLkku y{÷
[k÷w hkÏÞku. htøk¼uË y™u òríkðkËLkku rðhkuÄ yu ¼khíkLke
DE
rðËuþLkeríkLkku yuf {n¥ðLkku rMkØktík hÌkku Au. ykðe
y{kLkðeÞ LkeríkykuLkku ytík ykðu yu {kxu ¼khíku MktÞwõík
hk»xÙku{kt Xhkðku hsq fheLku rðïLkk ÷kuf{íkLku òøk]ík fhðkLkk
A
Mkíkík «ÞkMkku fÞko Au. Ërûký ykr£fk{kt nðu htøk¼uËLke
LkeríkLkku ytík ykÔÞku Au. íku{kt Ërûký ykr£fkLkk {nkLk
AC
Lkuíkk LkuÕMkLk {tzu÷kLke ¼qr{fk ½ýe {n¥ðLke hne Au.
(4) yurþÞk yLku ykr£fkLkk Ëuþku MkkÚku økkZ Mknfkh :
Mkk{úkßÞðkË y™u MktMÚkkLkðkËLkku ¼kuøk çkLku÷k yurþÞk
D
y™u ykr£fkLkk Ëuþku MkkÚku økkZ Mknfkh y™u yu{Lkk
Mkw¾-Ëw:¾{kt Mkn¼køke ÚkðkLke ¼khíku Lkerík yÃkLkkðe Au.
N
yk ËuþkuLke MðkíktºÞ [¤ð¤kuLku ¼khíku Mkíkík Mk{ÚkoLk ykÃÞwt
Au y™u ykÃkr¥k Mk{Þu ¼khíku íku{Lku {ËË fhe Au. rðfrMkík
NA
Ëuþku Mkk{u yurþÞk - ykr£fkLkk yÕÃkrðfrMkík ËuþkuLkwt Lkuík]íð
¼khíku fÞwO Au. MktÞwõík hk»xÙku{kt yk Ëuþku MkkÚku ¾¼u¾¼k
r{÷kðeLku rðïLku fLkzíkk rðrðÄ «&™ku suðk fu økheçke,
KA
¼q¾{hku, hkuøk[k¤ku, fwÃkku»ký, rLkhûkhíkk, ÃkÞkoðhý, hk»xÙku
ðå[uLke ykŠÚkf yMk{kLkíkk ðøkuhuLkk MÚkkÞe Wfu÷ {kxu
íkuýu Mkíkík «ÞkMkku fÞko Au. rðfkMkþe÷ ËuþkuLkwt ÃkAkíkÃkýwt
Ëqh ÚkkÞ yLku yu ËuþkuLkk ÷kufkuLkkt SðLkÄkuhýku Ÿ[kt ykðu
VE
yu {kxu rðfrMkík Ëuþku íku{Lku sYhe ykŠÚkf {ËË fhu yu
rËþk{kt ¼khík Mkíkík «ÞíLk fhíkwt ykÔÞwt Au.
(5) rLk:þ†efhý :
VI
rðï{kt fkÞ{e Äkuhýu þktrík MÚkÃkkÞ yu {kxu rLk:þ†efhý
({nkrðLkkþf þ†kuLkku íÞkøk) sYhe Au. rðïþktríkLku
ðhu÷k ¼khíku rLk:þ†efhýLkk «ÞkMkkuLku Mkíkík xufku ykÃÞku
Au, yux÷wt s Lkrn yu rËþk{kt íkuýu Lkuík]íð Ãký ÃkqÁt
AR
Ãkkzâwt Au. Ãknu÷k rðïÞwØ, çkeò rðïÞwØ y™u íÞkh
ÃkAe ËwrLkÞkLkk swËk swËk ¼køkku{kt ÚkÞu÷kt y™uf LkkLkkt-
{kuxkt ÞwØku{kt ¼ÞkLkf þ†kuLkku WÃkÞkuøk ÚkÞku Au yLku
AG
{Lkw»ÞòríkLku yfÚÞ ÞkíkLkkyku MknLk fhðe Ãkze Au.
Ãkh{kýw þ†ku yLku íku{ Lku VU fðk {kxuLkk «ûkuÃkk†ku
(r{MkkE÷ku)Lke þkuÄ ÃkAe íkku rLk:þ†efhýLke sYh ðÄe
IN
Au . Ãkh{kýw þ†ku L kku Mkt à kq ý o íÞkøk (Ãkh{kýw -
rLk:þ†efhý) yu ¼khíkLke rðËuþLkeríkLkku yuf {n¥ðLkku
WÆuþ hÌkku Au. yu rËþk{kt ¼khíku MktÞwõík hk»xÙkuLke Mkk{kLÞ
DH
Mk¼k{kt sYhe Xhkðku Ãký hsq fÞko Au.
rLk:þ†efhý Mk{økú {Lkw» ÞòríkLkk rník{kt Au Ãký
yÕÃkrðfrMkík Ëuþku {kxu íku rðþu»k sYhe Au. ÃkkuíkkLkkt
AN
xkt[kt MktMkkÄLkku {kuxkt ÷~fhku y™u þ†Mkk{økúe ÃkkA¤
¾[oðkLku çkË÷u ykŠÚkf rðfkMk ÃkkA¤ ¾[uo yu yíÞtík
sYhe Au. Ãký yk íÞkhu s þõÞ çkLku íÞkhu {nMk¥kkyku
rLk:þ†efhýLke rËþk{kt ykøku fq[ fhu. f{LkMkeçku
,G
Þw.yuMk. suðwt MkðkorÄf þÂõíkþk¤e hk»xÙ rLk:þ†efhý
fhíkwt LkÚke íkuÚke þ†MÃkÄko [k÷w hnu Au. økheçk y™u
MY yÕÃkrðfrMkík hk»xÙku Ãký yk þ†MÃkÄko{kt òuzkÞ Au y™u
ÃkkuíkkLke «òLkk rðfkMkLkk «&™kuLke yðøkýLkk fhu Au.
¼khíku rLk:þ†efhýLku Ãkku íkkLke rðËuþLkeríkLkk yuf
{n¥ðLkk æÞuÞ íkhefu MÚkkLk ykÃÞwt Au.
(6) rçkLkòuzkýLke Lkerík :
ykÃkýe rðËuþLkeríkLkku su nkËoYÃk yLku [k÷f rMkØktík
hÌkku Au íku rçkLkòuzkýLke Lkerík Au. íkuLke ykÃkýu xqtf{kt
[[ko fheþwt. çkeò rðïÞwØLku ytíku rðïLkwt çku Mk¥kksqÚkku{kt
rð¼ksLk ÚkÞwt. yuf Mk¥kksqÚkLkwt Lkuíkk níkwt Þw.yuMk. yLku
çkeò sqÚkLkwt íkuLkk níkwt MkkurðÞuík ÞwrLkÞLk. çkeò rðïÞwØLku
ytíku Mkk{úkßÞðkËLkku Ãký ytík ykÔÞku y™u Lkðkt Mðíktºk
hk»xÙkuLkku WËÞ ÚkÞku. yk çkLLku Mk¥kksqÚkku yk LkðkurËík
hk»xÙkuLku ÃkkuíkkLkk Mk¥kksqÚk{kt òuzkðk {kxu ÷÷[kððk ÷køÞkt.
fux÷ktf hk»xÙku yk yk fu íku Mk¥kksqÚk{kt òuzkÞkt Ãký
¾hkt. yk çkLLku Mk¥kksqÚkkuyu ÷~fhe òuzkýku fheLku
LkðkurËík hk»xÙku Ãkife fux÷ktfLku íku{kt Mkk{u÷ Ãký fÞko.
ÃkkrfMíkkLk y{urhfe Mk¥kksqÚk y™Lku ÷~fhe sqÚk{kt òuzkÞwt.
Äehu Äehu Mk{økú rðï çku ÃkhMÃkh rðhkuÄe Mk¥kksqÚkku y™u
÷~fhe sqÚkku{kt ðnU[kE økÞwt. yk sqÚkku ðå[uLke øk¤kfkÃk
MÃkÄkoyu Mk{økú rðï{kt íkLkkð, ¼Þ, ÃkhMÃkh yrðïkMk
y™u þtf k-fw þt fkLkwt ðkíkkðhý MksÞwO . yk Mk{økú
ÃkrhÂMÚkríkLku ‘Xtzk ÞwØ’ íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
¼khík ßÞkhu Mðíktºk ÚkÞwt íÞkhu íkuLke Mk{ûk «&™ Q¼ku
ÚkÞku fu íkuýu þwt fhðwt ? fkuE yuf Mk¥kksqÚk ÷~fhe sqÚk{kt
òuzkðwt fu fkuE Ãký sqÚk{kt Lkrn òuzkELku rçkLkòuzkýLke
Lkerík yLkwMkhðe. ¼khíkLke Lkuíkkøkeheyu y™u íku{ktÞ ¾kMk
íkku ËuþLkk Ãknu÷k ðzk«ÄkLk Ãktrzík sðknh÷k÷ LkunÁyu
rð[kÞwO fu fkuE yuf Mk¥kksq Ú k{kt òu z kðkLku çkË÷u
rçkLkòuzkýLke Lkerík yLkwMkhðkÚke hk»xÙeÞ rníkkuLkwt ðÄkhu
Mkkhe heíku hûký ÚkE þfþu. ¼khíkLke yu {kLÞíkk hne fu
89
rðïLkwt yk heíku çku nheV - sqÚkku{kt rð¼ksLk yu rðïþktrík
{kxu ¼khu nkrLkfkhf Au. rðïþktrík s¤ðkÞ yu ¼khíkLkk
rník{kt Ãký níkwt fkhý ¼khík ÍzÃkÚke ykŠÚkf rðfkMk
MkkÄðk EåAíkwt níkwt. òu ¼khík fkuE yuf Mk¥kksqÚk{kt òuzkÞ
íkku íkuLku Ãký {Lku f{Lku XtzkÞwØ{kt ½Mkzkðwt Ãkzu.
¼khíku þktríkLkku yÚko ‘ÞwØ Lkrn’, yuðku fÞkuo LkÚke. þktríkLkku
íkuýu rðþk¤ y™u nfkhkí{f yÚko fÞkuo Au. hk»xÙ-hk»xÙ
ðå[u Mknfkh ™yu MktðkËe MktçktÄkuLke MÚkkÃkLkk yLku
ò¤ðýe yu Mkk[k yÚko{kt þktrík fnuðkÞ yu{ ¼khík
{kLkíkwt ykÔÞwt Au. hk»xÙku ðå[u Mknfkh y™u MktðkËe
MktçktÄkuLke MÚkkÃkLkk{kt ¼khík íÞkhu s Vk¤ku ykÃke þfu
ßÞkhu íku ¾wË fkuE Mk¥kksqÚk fu ÷~fhe sqÚk{kt òuzkÞ
Lkrn. WÃkhktík, íkksuíkh{kt s Mðíktºk ÚkÞu÷wt ¼khík fkuE
yuf Mk¥kksqÚk{kt òuzkELku ÃkkuíkkLke Lkðe - Mkðe y™u
{qÕÞðkLk Mðíktºkíkk røkhðu {qfðk Ãký {ktøkíkwt Lk níkwt.
AN
yk{, ¼khíku ÃkkuíkkLkkt hk»xÙeÞ rníkkuLkwt hûký fhðk {kxu
rðï{kt Mkktrík s¤ðkÞ y™u ÃkkuíkkLke hk»xÙeÞ MðíktºkíkkLkwt
hûký ÚkkÞ yu {kxu fkuE Mk¥kksqÚk{kt Lkrn òuzkðkLke
Lkerík yÃkLkkðe. íku Lku rçkLkòu z kýLke Lkerík íkhefu
yku¤¾ðk{kt ykðe.
,G WÃkÞkuøkLke árüyu rðfrMkík y™u rðfkMkþe÷ Ëuþku ðå[uLke
fux÷kf yuðwt {kLku Au fu ¼khíku su Lkerík yÃkLkkðe yu
íkxMÚkíkkLke Lkerík yÚkðk yr÷ÃíkíkkLke Lkerík Au Ãký ¾hu¾h
MY
yuðwt LkÚke. yksLkk rðï{kt fkuE Ãký hk»xÙ MktÃkqýoÃkýu
íkxMÚk hne þfu Lkrn. rðïLku fLkzíke y™uf Mk{MÞkyku{kt
ykÃkýyu íkxMÚk fuðe heíku hne þfeyu ? ¼khíku ykðe
DE
y™uf Mk{MÞkykuLkk rLkðkhý{kt {n¥ðLke yLku Mkr¢Þ
¼qr{fk ¼sðe Au yu yÚko{kt ykÃkýu íkxMÚkíkkLke LkeríkLku
ðhu÷ Ëuþ LkÚke. y÷çk¥k, ykÃkýyu fkuE Mk¥kksqÚk fu ÷~fhe
sqÚk{kt òuzkÞk LkÚke Ãký rðïþktrík y™u yktíkhhk»xÙeÞ
A
Mknfkh MkkÄðkLkk çkÄk «ÞkMkku{kt ykÃkýu Mkr¢Þ Mkk{u÷økehe
AC
hne Au. yu yÚko{kt ykÃkýyu yr÷ÃíkíkkLke Lkerík yÃkLkkðe
LkÚke. nk, Mk¥kksqÚk fu ÷~fhe sqÚkLkk hksfkhýÚke (çkeò
þçËku{kt Xtzk ÞwØLkk hksfkhýÚke) yr÷Ãík hÌkk Aeyu
yu{ sYh fne þfkÞ.
D
¼khíkLke rçkLkòuzkýLke LkeríkLkku Mkk[ku y™u MkeÄku - MkkËku
yÚko yu Au fu rðrðÄ yktíkhhk»xÙeÞ {wÆkyku rðþu ¼khík
N
Mðíktºk y™yu rLk»Ãkûk heíku rð[khþu y™u yu yLkwMkkh
yktíkhhk»xÙeÞ hksfkhý{kt ðíkoþu. fkuE Mk¥kksqÚkLkk «¼kð
NA
nuX¤ fu íkuLkkt [~{ktÚke rðïLku rLknk¤þu Lkrn.
E.Mk. 1950 y™u 1960Lkk ËkÞfkyku Ëhr{ÞkLk rðïLkk
fux÷kf Ëuþku su{ su{ Mðíktºk Úkíkk økÞk íku{ íku{ {kuxk
KA
¼køkLkk Ëuþkuyu Mk¥kksqÚkku{kt òuzkðkLku çkË÷u rçkLkòuzkýLke
LkeríkLku yLkwMkhðkLkwt ÃkMktË fÞwO Au. AuÕ÷k yufkË-çku ËkÞfk
Ëhr{ÞkLk rçkLkòuzkýðkËu yuf [¤ð¤Lkwt MðYÃk Äkhý
fÞwO Au. nðu íkuLku rçkLkòuzký-[¤ð¤ (LkkìLk-yu÷kELk
VE
{qð{uLx, ‘Lkk{’ - Non Alignment Movement) íkhefu
yku¤ ¾ðk{kt ykðu Au . yk{, Lkðku rËík Ëu þ ku {kxu
rçkLkòuzkýLke Lkerík yuf ðifÂÕÃkf Lkerík íkhefu rðfMke
VI
Au. ykhtr¼f ð»kkuo{kt rçkLkòuzkýLke LkeríkLku MÃkü ykfkh
ykÃkðk{kt yLku ÔÞõík fhðk{kt ¼khíku Lkuíkkøkehe ÷eÄu÷e.
yk fkÞo{kt Ãktrzík LkunÁLkku Vk¤ku MkkiÚke rðþu»k hÌkku Au.
AR
çkË÷kÞu÷ Mkt˼o y™u rçkLkòuzkýLke «Míkwíkíkk :
AuÕ÷k ËkuZ ËkÞfk Ëhr{ÞkLk rðï hksfkhý{kt Äh{q¤Úke
VuhVkhku ÚkkÞ Au. MkkurðÞuík ÞwrLkÞLkLkwt rð½xLk ÚkÞwt Au. Mk¥kksqÚkku
AG
yLku ÷~fhe sqÚkkuLkwt {n¥ð ykuAwt ÚkÞwt Au. Xtzk ÞwØLkku ytík
ykÔÞku Au. Þw.yuMk. yLku hrþÞk nðu yufçkeòtLku Ëw~{Lk íkhefu
økýíkkt LkÚke. yu{Lke ðå[u MknfkhLkk MktçktÄku çktÄkíkk òÞ Au
yuf çkksw ÞwhkuÃkeÞ Mkt½ h[kÞku Au íkku çkeS çkksw [eLk yuf
IN
{nkMk¥kk íkhefu QÃkMke hÌkwt Au. yk çkË÷kÞu÷k Mktòuøkku{kt fux÷kf
yuðwt rð[khu Au fu Mk¥kksqÚkku y™u ÷~fhe sqÚkkuLkk hksfkhýLkku
DH
ytík ykðíkkt rçkLkòuzkýðkË nðu «Míkwík hÌkku LkÚke.
y÷çk¥k, su Mktòuøkku{kt rçkLkòuzkýðkË WËT¼ÔÞku y™u íkuLkku
rðfkMk ÚkÞku íku yksu hÌkku LkÚke Ãký íkuÚke íku y«Míkwík çkLÞku Au
yu{ fne þfkÞ Lkrn. Mk{økú {Lkw»ÞòríkLkk Wíf»ko y™u rðfkMk
{kxu nsw ½ýwt çkÄwt fhðkLkwt çkkfe Au. ykŠÚkf árüyu
yríkrðfrMkík Ëuþku yLku rðfkMkþe÷ Ëuþku yu{ rðï yksu Ãký
yux÷wt s ðnU[kÞu÷wt Au. xufTLkku÷kìS yLku fwËhíke MktMkkÄLkkuLkk
¾kE ðÄíke òÞ Au . LÞkÞe y™u Mk{íkk÷ûke rðï-
yÚkoÔÞðMÚkkLke MÚkkÃkLkk yksLke íkkíke sYrhÞkík Au. «Ëq»ký-
LkkçkqËe y™u ÃkÞkoðhýLkwt hûký y™u MktøkkuÃkLk yksLke ðirïf
Mk{MÞkyku Au. yk çkÄkLkk LÞkÞe Wfu÷ {kxu rðfkMkþe÷
Ëuþkuyu yhMkÃkhMk Mknfkh yLku MktøkXLk MkkÄðkt ÃkzMku.
rçkLkòuzkýðkËLkku yk Lkðku Mkt˼o Au.
rçkLkòuzkÞu÷k Ëuþku (‘Lkk{’-Ëuþku)Lke Ãkrh»kËku yðkhLkðkh
{¤u Au. íkuyku rðfkMkþe÷ Ëuþku (su{Lku õÞkhuf ºkeò rðïLkk
Ëuþku íkhefu Ãký yku¤¾ðk{kt ykðu Au)Lke árüyu ðirïf
Mk{MÞkykuLke [[ko fhu Au. yu «&™ku rðþu ÃkhMÃkh Mkn{íke
MkkÄðkLkku «ÞkMk fhu Au. rðfrMkík ËuþkuLku yk «&™ku rðþu
økt¼ehíkkÚke rð[kh fhðkLkwt sýkðu Au. yk¾hu íkku Mkkiyu yk
Ãk]Úðe-økún WÃkh s hnuðkLkwt Au yux÷u rðfrMkík y™u rðfkMkþe÷
Ëuþku ðå[u rLk¾k÷Mk [[korð[khýk ÚkkÞ yLku Mkki MkkÚku {¤eLku
yk «&™Lkwt rLkðkhý fhu yuLkk WÃkh yk Ãkrh»kËku{kt ¾kMk
¼kh {qfðk{kt ykðu Au.
Mk¥kksqÚkku yLku ÷~fhe sqÚkku ðå[u [k÷íkk Xtzk ÞwØÚke y¤økk
hneLku ¼khíku rçkLkòuzkýLke rðËuþLkerík yÃkLkkðe. rðï ÷~fhe
sqÚkku{kt ðnU[kÞu÷wt hnu yuLkkÚke rðïþktrík y™u Mk÷k{íke {kxu
¾íkhku Q¼ku ÚkkÞ Au. yu{ sýkðeLku ¼khíku íkuLkku rðhkuÄ fÞkuo
Ãký MkkÚku MkkÚku rðïþktrík y™u Mk÷k{íke {kxu WÃkfkhf yuðku
nfkhkí{f yr¼øk{ Ãký yÃkLkkÔÞku. yk nfkhkí{f yr¼øk{Lku
ykÃkýu rðïLkk Ëuþku ðå[uLkk þktríkÃkqýo Mkn-yÂMíkíðLkku yr¼øk{
fne þfeyu. yk þktríkÃkqýo Mkn-yÂMíkíðLkk yr¼øk{Lku
Ãkt[þe÷Lkk rMkØktíkku îkhk ðk[k ykÃkðk{kt ykðe.
Ãkt[þe÷Lkk rMkØktíkku :
E.Mk. 1954{kt ¼khík y™u [eLk ðå[u ÚkÞu÷e Mk{sqíkeLkk
¼køk íkhefu Ãkt[þe÷Lkk rMkØktíkkuLkku Mðefkh fhðk{kt ykÔÞku.
Ãkt[þe÷Lkk rMkØktíkku ¼khíkLke rðËuþLkeríkLkku {wÏÞ ykÄkhMíkt¼
90
hÌkk Au. Ãkt[þe÷Lkk rMkØktíkku{kt Lke[u {wsçk Ãkkt[ rMkØktíkkuLkku
Mk{kðuþ ÚkkÞ Au :
(1) hk»xÙkuyu yufçkeòLke «kËurþf y¾tzíkk yLku Mkkðo¼ki{íð
Ãkhíðu ÃkhMÃkh ykËh hk¾ðku.
(2) yufçkeò Ëuþ WÃkh yk¢{ý Lk fhðwt.
(3) yufçkeò ËuþLke yktíkrhf çkkçkkuík{kt ˾÷økehe Lk fhðe.
(4) yhMkÃkhMk ÷k¼ ÚkkÞ íku heíku y™u çkeò hk»xÙ «íÞu
Mk{kLkíkkLku Äkuhýu ÔÞðnkh fhðku y™u
(5) þktríkÃkqýo Mkn-yÂMíkíð, Ëhuf hk»xÙLku þktríkÚke ÃkkuíkkLkwt yÂMíkíð
xfkðe hk¾ðkLkku yrÄfkh Au yuLkku Mðefkh fhðku.
Ãkt[þe÷Lkk yk rMkØktíkkuLke ½ku»kýk çkkË ½ýk Ëuþkuyu íkuLkku
Mðefkh fÞkuo. yur«÷ 1955{kt çkkLzwtøk (ELzkuLkurþÞk) ¾kíku
{¤u÷ «Úk{ yk£ku-yurþÞkE ËuþkuLke Ãkrh»kË{kt yk rMkØktíkkuLkku
Mðefkh fhðk{kt ykÔÞku. ¼khík îkhk hsq fhðk{kt ykðu÷k
yk rMkØktíkkuLkku Mðefkh E.Mk. 1956{kt MktÞwõík hk»xÙkuLkk ÷øk¼øk
82 sux÷k Ëuþkuyu fÞkuo.
íkku yk Au ¼khíkLke rðËuþLkeríkLkk ÃkkÞkLkk rMkØktíkku. fux÷kf
rMkØktíkku suðk fu Mkk{úßÞðkË y™u MktMÚkkLkðkËLkku rðhkuÄ, htøk¼uË
y™u òríkðkËLkku rðhkuÄ yksu yux÷k {n¥ðLkk fu Mk{Þ MkkÚku
MkwMktøkík hÌkk Lk nkuÞ yuðwt çkLku Ãký yk rMkØktíkku ykhtr¼f
ËkÞfkyku Ëhr{ÞkLk ¼khíkLke rðËuþLkeríkLkk {n¥ðLkk Mke{kMíkt¼ku
níkk yu ÞkË hk¾ðwt ½xu. ð¤e þktrík{Þ Mkn-yÂMíkíð, yurþÞk
y™u ykr£fkLkk Ëuþku MkkÚku økkZ MktçktÄku. rLk:þ†efhý yksu
Ãký yux÷kt s {n¥ðLkkt yLku «Míkwík Au. Ãkt[þe÷Lkk rMkØktíkku íkku
DE
MkËkfk¤ {n¥ðLkk y™u «Míkwík hnuðkLkk. rçkLkòuzkýðkËLkku
Mkt˼o çkË÷kÞku Au Ãký yuLkk {n¥ð yLku «Míkwíkk{kt ½xkzku ÚkÞku
LkÚke yuLkku WÕ÷u¾ ykÃkýu yøkkW fhe økÞk Aeyu.
A
¼khík y™u Ãkkzkuþe hk»xÙku MkkÚkuLkk MktçktÄku :
AC
nðu ykÃkýu ¼khíkLkk Ãkkzkuþe hk»xÙku MkkÚkuLkk MktçktÄkuLke [[ko
fheþwt. íku{kt ykÃkýu ÃkkrfMíkkLk, [eLk, çkktø÷kËuþ, ©e÷tfk
yLku LkuÃkk¤ MkkÚkuLkk MktçktÄkuLke ðkík fheþwt. fkuE yuf ËuþLkk
çkeò Ëuþku MkkÚkuLkk MktçktÄkuLku ºký Míkhkuyu ðnU[ðk{kt ykðu Au
D
yuðku WÕ÷u¾ ykÃkýu yk «fhýLke þYykík{kt fhe økÞk
Aeyu. «Úk{ Míkhu ykðu Au rLkfxLkk Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚkuLkk
N
MktçktÄku. Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚkuLkk MktçktÄku fkuE Ãký Ëuþ {kxu rðþu»k
{n¥ð Ähkðu Au. su{Lke MkhnËku ykÃkýk Ëuþ MkkÚku MkrnÞkhe
NA
nkuÞ yÚkðk MÃkþoíke nkuÞ íkuðk Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚkuLkk þktríkÃkqýo,
{iºke¼Þko y™u MknfkhÃkqýo MktçktÄku ¾qçk sYhe y™u çkLLku {kxu
÷k¼ËkÞe Au. Mkthûký y™u MkhnËku WÃkhLke Mk÷k{íke {kxu
KA
Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚkuLkk {iºkeÃkqýo MktçktÄku ½ýe yøkíÞ Ähkðu Au.
MkhnËku WÃkh Úkíke økuhfkÞËu «ð]r¥k (½qMký¾kuhe, Ëký[kuhe
ðøkuhu)Lku yxfkððk {kxu Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚkuLkk Mkkhk y™u
{iºkeÃkqýo MktçktÄku sYhe Au.
VE
Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚku Mkkhk MktçktÄku nkuÞ íkku Ëuþ «kËurþf Míkhu
y™u ðirïf Míkhu yMkhfkhf ¼qr{fk ¼sðe þfu Au. ykÍkËe
ÃkAeLkk ykhtr¼f ËkÞfk Ëhr{ÞkLk ¼khík «kËurþf Míkhu y™u
VI
ðirïf Míkhu {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðe þõÞwt yuLkwt yuf fkhý
ykÃkýk Ãkkzkuþe Ëþku MkkÚkuLkk yuftËhu Mkkhk y™u {iºke¼Þko
MktçktÄku hÌkk yu Au. Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚku Mkkhk MktçktÄku çkktÄðkLke
sYh çktLku ËuþkuLku Mk{òðe òuEyu. su{ yuf nkÚkÚke íkk¤e
AR
ðkøkíke LkÚke íku{ yuf ËuþLke EåAkÚke Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚku Mkkhk
MktçktÄku çkktÄe þfkíkk LkÚke. rðïþktrík ¼ýeLkwt «Úk{ Ãkøk÷wt
Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚkuLkk Mkkhk MktçktÄkuÚke ¼he þfkÞ.
AG
Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚku Mkkhk y™u {iºke¼Þko MktçktÄku çkktÄðkLke y™u
ò¤ððkLke ykíkwhíkk ¼khíku nt{uþkt Ëk¾ðe Au. Ãkkzkuþe Ëuþku
íkhVLke ¼khíkLkeLkerík ÃkhMÃkh rðïkMk, Mk{sý y™u Mknfkh
IN
WÃkh ykÄkrhík hne Au. Ãkt[þe÷Lkk rMkØktíkku yu Ãkkzkuþe Ëuþku
«íÞuLke ¼khíkLke rðËuþLkeríkLkku {wÏÞ ykÄkh Au. fux÷kf
Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚku ¼khíkLku {ík¼uËku Q¼k ÚkÞk Au y™u íkfhkhku
DH
Ãký ÚkE Au, MkhnËe ÞwØku Ãký ÚkÞkt Au íku{ Aíkkt ¼khíku {tºkýk
y™u þktrík{Þ heíku yk {ík¼uËku y™u ͽzkLkwt rLkðkhý ÷kððk
WÃkh Mkíkík ¼kh {qõÞku Au. Ãkkzkuþe Ëuþku MkkÚkuLkk {ík¼uËku fu
AN
ͽzkykuLkk Wfu÷{kt ¼khík ºkeò ËuþLke Ëhr{ÞkLkøkehe EåAíkwt
LkÚke. Ërûký yurþÞk{kt {nMk¥kkyku rçkLksYhe [t[wÃkkík Lk
fhu yu òuðkLkku ¼khíku Mkíkík «ÞkMk fÞkuo Au. Ërûký yurþÞk{kt
þktrík, ÂMÚkhíkk yLku ykŠÚkf rðfkMk MkkÄðk {kxu Ãkkzkuþe Ëuþku
,G
ðå[uLkk Mkkhk MktçktÄku yíÞtík sYhe Au. yu{ ¼khík {kLkíkwt
ykÔÞwt Au yLku yu rËþk{kt íkuýu Mkíkík «ÞkMkku fÞko Au. yk
WÆuþ rMkØ fhðk {kxu ‘«kËurþf Mknfkh {kxu Ërûký yurþÞkE
MY
Mkt ½’ (MkkWÚk yurþÞLk yìMkkurMkÞuþ Lk Vkìh rhrsÞku Lk÷
fku-ykìÃkhuþLk - Mkkfo) SARCCLke MÚkkÃkLkk{kt ¼khíku {n¥ðLke
¼qr{fk ¼sðe Au.
¼khík - ÃkkrfMíkkLk MktçktÄku :
¼khík y™u ÃkkrfMíkkLk yuf {økLke çku Vkz suðk Ãkkzkuþe Ëuþku
Au. ykÍkËeLke MkkÚku s ¼khík y™u ÃkkrfMíkkLk yu{ Mðíktºk
hk»xÙku yÂMíkíð{kt ykÔÞkt. yiríknkrMkf, ¼kiøkkur÷f MkktMf]ríkf
y™u ykŠÚkf yuý ½ýe çkkçkíkku{kt ¼khík y™u ÃkkrfMíkkLk
ðå[u ½ýwt MkkBÞ Au. yrð¼krsík ËuþLkk ßÞkhu çku Ëuþku{kt
¼køk÷k Ãkzu íÞkhu Mðk¼krðf heíku s fux÷kf «&™ku Q¼k
ÚkkÞ. MkhnËkuLkwt rLkÄkohý, ÷~fhLkwt rð¼ksLk, MktÃkr¥k y™u
sðkçkËkheykuLkwt rð¼ksLk, LkËeykuLkk ÃkkýeLke ðnU[ýe,
ðMíkeLke nuhVuh - yk çkÄk {w~fu÷ y™u yxÃkxk «&™kuLkwt
rLkðkhý yuftËhu þktrík y™u Mk{òðxÚke fhðk{kt ykÔÞwt.
¼khík{kt òuzkÞu÷ sB{w-f~{eh hkßÞ WÃkh ÃkkrfMíkkLku E.Mk.
1948{kt yk¢{ý fÞwO yLku íkuLkk yuf ík]íkeÞktþ «Ëuþ Ãkh
÷~fhe fçkòu fÞkuo íÞkhÚke íkuLke MkkÚkuLkk MktçktÄku çkøkzðkLke
þYykík ÚkE. E.Mk. 1948, 1965 y™u 1971 yu{ ºký
ð¾ík ¼khík yLku ÃkkrfMíkkLk ðå[u ÞwØku ÚkÞkt. íkksuíkh{kt
(1999) ßÞkhu ÃkkrfMíkkLke ˤku fkhrøk÷ rðMíkkh{kt ½qMke
ykÔÞkt y™u ¼khíkLkk «Ëuþku WÃkh fçkòu s{kÔÞku íÞkhu Lk
Aqxfu ¼khíkLku ÷~fhe çk¤Lkku WÃkÞkuøk fhðku Ãkzâku.
E.Mk. 1966{kt íkkMftË fhkh, E.Mk. 1972{kt rMk{÷k Mk{sqíke,
ðzk«ÄkLk ðksÃkuÞeLke ÷knkuh þw¼uåAk çkMk Þkºkk, ÃkkrfMíkkLkLkk
÷~fhe þkMkf ÃkhðuÍ {wþhoV y™u ðzk«ÄkLk ðksÃkuÞe MkkÚku
ykøkúk{kt rþ¾h{tºkýk-yk çkÄk þktríkLkk «ÞkMkku Aíkkt ¼khík
y™u ÃkkrfMíkkLk ðå[uLkk MktçktÄku Mkkhk yLku Mkw{u¤¼Þko çkLke
þõÞk LkÚke. yøkkW Ãktòçk{kt þe¾ WøkúðkËeykuLku Mkr¢Þ {ËË
y™u íÞkhçkkË sB{w-f~{eh{kt y÷økíkkðkËeyku y™u ½qMký¾kuh
91
ykíktfðkËeykuLku Mkr¢Þ ÷~fhe {ËË ykÃkeLku ÃkkrfMíkkLku ¼khíkLku
Ãkzððk{kt fþwt çkkfe hkÏÞwt LkÚke.
f~{eh Mkrník çkÄk s «&™kuLkwt rLkðkhý rîÃkûke ðkxk½kxku
îkhk ÷kððk {kxu rMk{÷k fhkh{kt Mkn{ík ÚkÞwt nkuðk Aíkkt
ÃkkrfMíkkLk MktÞwõík hk»xÙku íku{s yLÞ yktíkhhk»xÙeÞ Ãkrh»kËku{kt
f~{eh-«&™ AuzðkLke yufuÞ íkf Akuzíkwt LkÚke. E.Mk. 1998{kt
¼khíku Ãkh{kýw-Ãkheûkýku fÞko íÞkh çkkË ÃkkrfMíkkLku Ãký Ãkh{kýw
Ãkheûkýku fÞko. yk{ nðu çkÒku Ãkkzkuþe Ëuþku Ãkh{kýw-þ†ku
Ähkðíkk Ëuþku çkLÞk Au. MkhnË WÃkh yðkhLkðkh LkkLkkt-
{kuxkt A{f÷kt ÚkÞk fhu Au. Mk{økú rðïLkwt æÞkLk ¼khík y™u
ÃkkrfMíkkLk WÃkh furLÿÞ ÚkÞwt Au. ðkxk½kxku îkhk çkLLku Ãkkzkuþe
Ëuþku ÃkkuíkkLkk çkÄk s «&™kuLkwt rLkðkhý ÷kðu yu {kxu Mk{økú
rðïLkwt, Ãký ¾kMk íkku, y{urhfkLkwt Ëçkký ykðe hÌkwt Au.
Mkíkík íkLkkðÃkqýo Ãký õÞkhuÞ Ëw~{Lkkðx¼Þko MktçktÄkuÚke çktLku
ËuþkuLku ½ýwt MknLk fhðwt Ãkzu Au. {qÕÞðkLk MktMkkÄLkku Mkthûký-
AN
Mkßsíkk y™u ÷~fh ÃkkA¤ ¾[oðkt Ãkzu Au. çktLku Ëuþku rðfkMkþe÷
Au. çktLku Ëuþku{kt økheçkeLkwt «{ký ¾kMMkwt yuðwt Au. çktLku Ëuþku
ðå[u Mkkhk y™u þktríkÃkqýo MktçktÄku çktÄkÞ, ykŠÚkf - ðuÃkkh -
ðkrýßÞLkk MktçktÄku rðfMku yu{kt çktLkuLku ÷k¼ Au. Mkkhk MktçktÄku
çkktÄðkLke ¼khíku sux÷k «{ký{kt WíMkwfíkk çkíkkðe Au yuLkku
,G «ríkçkØ Au. AuÕ÷k ËkÞfk Ëhr{ÞkLk çkkhík y™u [eLk ðå[u
ÞkuøÞ sðkçk ÃkkrfMíkkLku ykÃÞku LkÚke yu f{LkMkeçk çkkçkík Au.
MY
¼khík-[eLk MktçktÄku :
ËwrLkÞkLkk MkkiÚke ðÄw ðMíke Ähkðíkk Ëuþku, [eLk yLku ¼khík
Ãkkzkuþe hk»xÙku Au. MkËeyku ÃkÞOík ¼khík y™u [eLk Mkkhk
Ãkkzkuþeyku íkhefu hnuíkk ykÔÞk Au. çkkiØ Ä{oyu çktLku Ëuþku
DE
ðå[u økkZ yLku {iºke¼Þko MktçktÄku rðfMkkððk{kt {n¥ðLkku Vk¤ku
ykÃÞku Au. ¼khík y™u [eLk ðå[u MkktMf]ríkf ykËkLk«ËkLk
{kuxk «{ký{kt [k÷w hÌkwt Au. ykÄwrLkf Mk{Þ{kt ¼khík y™u
A
[eLk ðå[uLkk MktçktÄkuLke þYykík E.Mk. 1954{kt ÚkE yu{ fne
þfkÞ. yu ð»ko{kt ¼khík - [eLk ðå[u Mk{sqíke ÚkE. íku{kt çktLku
AC
Ëuþkuyu Ãkt[þe÷Lkk rMkØktíkkuLkku Mðefkh fÞkuo. ¼khík y™u [eLkLkk
Lkuíkkykuyu yufçkeòLkk ËuþkuLke {w÷kfkík ÷eÄe. ‘rnLËe-[eLke
¼kE-¼kE’Lkku Lkkhku økqtsíkku ÚkÞku. MktÞwõík hk»xÙku{kt [eLkLku
«ðuþ {¤u yu {kxu ¼khíku ½ýk «ÞkMkku fÞkuo.
D
¼khík y™u [eLk ðå[u MkËT¼kðLkk y™u {iºkeÃkqýo MktçktÄku{kt íÞkhu
¼tøkký Ãkzâwt ßÞkhu [eLku ÃkkuíkkLke MkhnËkuLkk Lkfþk «fkrþík
N
fÞko. yk Lkfþkyku{kt [eLku ¼khíkLkku ½ýku {kuxku rðMíkkh ÃkkuíkkLkku
NA
Au yuðwt ËþkoÔÞwt. ¼khíku yuLkku Mk¾ík rðhkuÄ LkkUÄkÔÞku. ¼khík
y™u [eLk ðå[uLke MkhnËku yktfíke {ufT{kunLk hu¾kLkku [eLku
yMðefkh fÞkuo. ¼khík y™u [eLk ðå[uLke MkhnËku Ëþkoðíke
{ufT{kunLk hu¾kLkku çkLLku Ëuþkuyu ÃkhtÃkhkøkík Mðefkh fhu÷ku Au.
KA
yuðwt ¼khíku sýkÔÞwt. çkLLku Ëuþku ðå[uLkk {ík¼uËu Wøkú çkLÞk. yu
yøkkW ríkçkuxLkk «&™u ¼khík y™u [eLk ðå[u {ík¼uË Q¼k
ÚkÞu÷k. MkËeyku sqLke ríkçkuxLke MðkÞ¥kíkkLkku ¼tøk fheLku ríkçkuxLku
VE
[eLku ÃkkuíkkLkk{kt ¼u¤ðe ËeÄu÷wt. (íkuLkk rðhkuÄ{kt íÞktLkk çkkiØ
Ä{oLkk ðzk Ë÷kE ÷k{kyu ¼khík{kt ykþhku ÷eÄu÷ku).
E.Mk. 1962Lkk ykìõxkuçkh {rnLkk{kt [eLku ¼khík Ãkh yk¢{ý
fÞwO y™u su «Ëuþku yuýu ÃkkuíkkLkk «Ëuþku íkhefu Ëþkoðu÷ yuLkk
VI
WÃkh fçkòu {u¤ÔÞku. ¼khíku MkhnËkuLkwt hûký fhðk ÷~fh
{kufÕÞwt [eLku yufíkhVe ÞwØrðhk{ ònuh fÞkuo yLku yu heíku
ÞwØLkku ytíkh ykÔÞku. íÞkh çkkË ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe ¼khíkLkk
[eLk MkkÚkuLkk MktçktÄku íktøk yLku çkøkzu÷k hÌkk. ÃkkuíkkLke MkkÚku
AR
rðï½kík ÚkÞku Au yuðe ½uhk yk½kíkLke ÷køkýe ¼khíku yLkw¼ðe.
Ëhr{ÞkLk çkLLku Ëuþku ðå[u MkhnËLkku «&™ Wfu÷ðk {kxu
©uýeçkØ {tºkýkyku ÞkuòE Ãký nsw MkwÄe íkuLkwt fkuE Mkw¾Ë
AG
Mk{kÄkLk ÚkE þõÞwt LkÚke.
çkÒku ËuþkuLke Lkuíkkøkeheyu MkhnËLkk rððkËkMÃkË «&™Lku çkkswyu
{qfeLku yLÞ ûkuºkku{kt Mkkhk MktçktÄku çkktÄðkLke þYykík fhðkLkku
IN
rLkýoÞ fÞkuo. yu Mkt˼o{kt rþûký, rð¿kkLk y™u xufTLkku÷kìS
íku{s MktMf]rík suðkt ûkuºkku{kt Mknfkh MkkÄðk {kxu Mk{sqíkeyku
MkkÄðk{kt ykðe Au. E.Mk. 1977{kt ¼khíkLkk íkífk÷eLk
DH
ðzk«ÄkLk {kuhkhS ËuMkkEyu [eLk MkkÚkuLkk MktçktÄku Mkw{u¤¼Þko
fhðkLke ònuhkík fhe. E.Mk. 1988{kt ðzk«ÄkLk hkSð
økktÄeyu [eLkLke þw¼uåAk {w÷kfkík ÷eÄe. E.Mk. 1991{kt [eLkLkk
ðzk«ÄkLk Ãký ¼khíkLke {w÷kfkíku ykÔÞk. E.Mk. 1993{kt
ðzk«ÄkLk Lkh®Mkn hkðLke [eLkLke {w÷kfkíku ¼khík - [eLk
MktçktÄkuLku MkwáZ fhðk{kt {n¥ðLkku Vk¤ku ykÃÞku.
MkhnËLkku «&™ ðkxk½kxku îkhk Wfu÷ðk {kxu çkLLku Ëuþku
ÃkhMÃkh Mknfkh y™u {iºkeÃkqýo MktçktÄku rðfMkíkk hÌkk Au.
¼khík-çkktø÷kËuþ MktçktÄku :
yuf Mðíktºk, Mkkðo¼ki{ hk»xÙ íkhefu E.Mk. 1971{kt çkktø÷kËuþLkku
WËT¼ð ÚkÞku. yu Ãknu÷kt yu ÃkkrfMíkkLkLkku ¼køk níkku yLku yu Ãkqðo
ÃkkrfMíkkLk íkhefu yku¤¾kíkku níkku. Ãkrù{ ÃkkrfMíkkLku yuLkk yk
Ãkqðo¼køkLkwt þku»ký fÞwO. íÞktLkk çktøkk¤e¼k»ke LkkøkrhfkuLke
yÃkuûkkykuLke yðøkýLkk fhe. Ãkrù{ ÃkkrfMíkkLkLkk ÷~fhe þkMkfu
íÞkt yMkÌk Ë{Lk økwòÞwO. þu¾ {wrsçkwh hnu{kLkLke Lkuíkkøkehe
nuX¤ Ãkqðo ÃkkrfMíkkLkLkk çktøkk¤e¼k»ke Lkkøkrhfkuyu íkuLkku Mk¾ík
rðhkuÄ fÞkuo y™u ÃkkrfMíkkLkÚke y÷øk ÚkðkLke MðíkktºÞ [¤ð¤
þY fhe. yk MðkíktºÞ [¤ð¤ f[ze Lkk¾ðk ÃkkrfMíkkLkLke
÷~fhu ÷kufku WÃkh ºkkMk y™u Ë{Lk økwòÞkO. yk ÷~fhLkk ºkkMkõ™u
ÃkkrfMíkkLkLke MkhfkhLkk ykrÄÃkíÞ{ktÚke {wõík ÚkðkLke ÷zíkLku
¼khíku ÃkqhuÃkqhku xufku ykÃÞku. ¼khíkeÞ ÷~fhLke Mkr¢Þ MknkÞÚke
E.Mk. 1971{kt çkktø÷kËuþ ÃkkrfMíkkLkLkk Mktfò{ktÚke {wõík ÚkÞwt
y™u yuf Mðíktºk Ëuþ íkhefu íkuLkku WËT¼ð ÚkÞku.
þYykíkLkk íkçk¬k{kt ¼khík y™u çkktø÷kËuþ ðå[u MktçktÄku
W»{k¼Þko hÌkk. yuf LkðkurËík hk»xÙ íkhefu ¼khíku çkktø÷kËuþLku
LkkýkfeÞ, xufTrLkf÷ y™u ¼kiríkf MktMkkÄLkkuLke ½ýe {ËË
fhe. ykøk¤ síkkt ¼khík y™u çkktø÷kËuþ ðå[u fux÷kf
{wÆkykuLke çkkçkík{kt {ík¼uËku Q¼k ÚkÞk Au. øktøkk LkËeLkk
ÃkkýeLkk WÃkÞkuøk y™u ðnU[ýe MktçktÄu Q¼k ÚkÞu÷k {ík¼uËkuLkwt
ðkxk½kxku îkhk rLkðkhý fhðk{kt ykÔÞwt Au. çkktø÷kËuþLkk
yuf «Ëuþ{ktÚke çkeò «Ëuþ{kt sðk-ykððkLkwt Mkh¤ hnu yu
{kxu ¼khík{kt ykðu÷ íkeLk çke½kLkku LkkLkku Ãkxku çkktø÷kËuþLku
MkkUÃkðkLkwt ¼khíku E.Mk. 1992{kt MðefkÞwO Au.
yríkð]rü, ðkðkÍkuzk suðe fwËhíke ykÃkr¥kyku ð¾íku ¼khíku
çkktø÷kËuþLku Ãkqhíkk «{ký {ËË fhe Au. ¼khík y™u çkktø÷kËuþ
ðå[uLke MkhnËku rAÿk¤w y™u fux÷ef søkkyu yrLkrùík Au yux÷u
92
MkhnË WÃkh õÞkhuf LkkLkkt A{f÷kt ÚkkÞ Au. õÞkhuf çkktø÷kËuþ{ktÚke
¼khík{kt ½qMký¾kuhe ÚkkÞ Au. ykðe ½qMký¾kuhe Lk ÚkkÞ yu {kxu
¼khík y™u çkktø÷kËuþ ðå[u ðkxk½kxku [k÷íke hnu Au.
¼khík - ©e÷tfk MktçktÄku :
©e÷tfk ¼khíkLke Ërûkýu ®nË {nkMkkøkh{kt xkÃkw Ãkh ðMku÷ku
ykÃkýku LkkLkku Ãkkzkuþe Ëuþ Au. ©e÷tfk MkkÚkuLkk ¼khíkLkk
MktçktÄku ½ýk sqLkk Au. çkkiØÄ{o ytøkefkh fÞko ÃkAe Mk{úkx
yþkufu íkuLkk Ãkwºk {nuLÿ y™u Ãkwºke Mkt½r{ºkkLku økkiík{ çkwØLkk
WÃkËuþLkku «Mkkh fhðk ©e÷tfk {kufÕÞkt níkkt. yksu Ãký
©e÷tfkLkk {kuxk çkkøkLkk ÷kufku çkkiØÄ{o Ãkk¤u Au. ¼khík{kt
ykðu÷kt çkkiØÄ{oLkk Ãkrðºk MÚk¤ku Mkkt[e, MkkhLkkÚk, çkkuÄøkÞk
ðøkuhuLke Þkºkkyu nòhku ©e÷tfkðkMkeyku Ëh ð»kuo ¼khíkLke
{w÷kfkíku ykðu Au.
½ýk ¼khíkeÞku ¾kMk fheLku, íkr{¤ ÷kufku ©e÷tfk{kt ½ýk
Mk{ÞÚke ðMkðkx fhu Au y™u íÞkt MÚkkÞe ÚkkÞ Au. [k y™u
hçkhLkkt ¾uíkhku{kt ð»kkuoÚke fk{ fhu Au. yk íkr{¤ ÷kufkuLkk
LkkøkrhfíðLkku «&™ çkLLku ðå[u {ík¼uËLkku {wÆku çkLku÷ku. çkLLku
Ëuþkuyu ðkxk½kxku îkhk Wfu÷ðkLkku «ÞkMk fÞkuo Au. suyku
¼khíkLkk Lkkøkrhfku Úkðk íkiÞkh nkuÞ íku{Lku Lkkøkrhfíð
ykÃkðkLke ¼khíku íkiÞkhe çkíkkðe Au.
©e÷tfk{kt ®Mknk÷e ÷kufkuLke çknw{íke Au. íku{Lkk íkhVÚke íkr{¤ku
«íÞu ¼u˼kð yk[hðk{kt ykðu Au. yuðe ÷køkýe çk¤ð¥kh
çkLkíkkt íkr{¤kuyu y÷øk hkßÞLke {ktøkýe fhe, yuLku Ëçkkðe
DE
Ëuðk ©e÷tfkLke Mkhfkhu ÷~fhe Ãkøk÷kt ¼ÞkO. íkr{¤kuLkk
WøkúðkËe MktøkXLk íkr{¤ xkEøkhku (r÷çkhuþLk xkEøkh ykìV
íkr{¤ E÷{ - ‘yu÷.xe.xe.E’) yu ºkkMkðkËe ÃkØríkykuLkku
A
ykþhku ÷eÄku. ©e÷tfk{kt ykíkthrðøkún suðe ÃkrhÂMÚkrík Q¼e
ÚkE. yu{kt ½ýe òLknkrLk ÚkE. ËuþLku ½ýwt ykŠÚkf LkwfMkkLk
AC
MknLk fhðwt Ãkzâwt. Mkt½»koLku yxfkððk {kxu ¼khík-©e÷tfk
ðå[u ðkxk½kxku òuÞkE. E.Mk. 1987{kt çktLku Ëuþku ðå[u
Mk{sqíke MkkÄðk{kt ykðe. yu yLkwMkkh ©e÷tfkLke MkhfkhLke
rðLktíkeÚke ¼khíku ©e÷tfk{kt þktríkhûkf ˤku {kufÕÞkt. yu{kt
D
Úkkuze MkV¤íkk Ãký {¤e. Auðxu ÃkrhÂMÚkrík ðÄw økt¼eh çkLkíkkt
¼khíku ÃkkuíkkLkkt Ë÷ku ÃkkAkt çkku÷kðe ÷eÄkt. ©e÷tfkLkk íkr{¤
N
÷kufkuLku Úkíkku yLÞkÞ Ëqh ÚkkÞ yLku íkr{¤ MktøkXLkku y™u
©e÷tfkLke Mkhfkh íkr{¤ Mk{MÞk™wt þktrík{Þ Mk{kÄkLk fhu
NA
yuðe ¼khíkLke EåAk Au.
Ãkkzkuþe ËuþLke yktíkrhf çkkçkíkku{kt Ëhr{ÞkLkøkehe Lkrn
fhðkLke LkeríkLku ¼khík ðhu÷wt Au Ãký õÞkhuf Ãkkzkuþe ËuþkuLke
KA
rðLktíkeÚke y™u ÃkkuíkkLkkt hk»xÙeÞ rníkkuLkk hûký ¾kíkh ¼khíkLku
ykðe Ëhr{ÞkLkøkehe fhðe Ãkze Au. õÞkhuf ¼khíku yuLke
®f{ík Ãký [qfðe Au. íkr{¤ xkEøkhku - yu÷.xe.xe.E.yu
¼khíkLkk ¼qíkÃkqðo ðzk«ÄkLk hkSð økktÄe Ãkh ºkkMkðkËe nw{÷ku
VE
fheLku yu{Lke níÞk fhu÷e.
¼khík-LkuÃkk¤ MktçktÄku :
VI
¼khíkLke W¥khu ykðu÷wt LkuÃkk¤ ¼khíkLkwt Ãkkzkuþe hk»xÙ Au ¼khíkLke
W¥khu y™u [eLkLke Ërûkýu rn{k÷ÞLke økkuË{kt ykðu÷ LkuÃkk¤
çktLku {kuxk Ëuþku ðå[uLkwt yuf ‘çkVh hkßÞ’ Au.
¼khík y™u LkuÃkk¤ ðå[uLkk MktçktÄku MkËeyku sqLkk Au. ykÄwrLkf
AR
Mk{Þ{kt ¼khík y™u LkuÃkk¤ ðå[uLkk {iºke¼Þko MktçktÄkuLkku ykht¼
E.Mk. 1950{kt çktLku Ëuþku ðå[u fhðk{kt ykðu÷e Mk{sqíkeÚke
ÚkÞku. yu Mk{sqíke yLkwMkkh çktLku Ëuþkuyu yufçkeòLkkt Mkkðo¼ki{íð
AG
y™u «kËurþf y¾trzíkíkkLkwt síkLk fhðkLkwt MðefkÞwO Au.
LkuÃkk¤Lkk Mkk{krsf-ykŠÚkf rðfkMk{kt ¼khíku ½ýe {ËË fhe
Au. íkuLke Ãkt[ð»keoÞ ÞkusLkk Ãkkh Ãkkzðk ¼khíku íkuLku ykŠÚkf
IN
{ËË Ãký fhe Au. LkuÃkk¤Lkk ykÄwrLkfefhý{kt çkÄk «fkhLke
{ËË fheLku ¼khíku ÃkkzkuþeÄ{o çkòÔÞku Au.
[khufkuh ¼qr{ MkhnËku Ähkðíkku Ëuþ nkuðkÚke LkuÃkk¤Lku çkeò
DH
Ëuþku MkkÚku ðuÃkkh fhðk{kt {w~fu÷e Lk Ãkzu yu nuíkwÚke ¼khík
y™u LkuÃkk¤ ðå[u [esðMíkwykuLkk ðuÃkkh y™u íkuLke yðhsðhLku
÷økíke MktrÄ fhðk{kt ykðe Au. LkuÃkk¤Lkk ykŠÚkf rðfkMk{kt
AN
yuLkkÚke ½ýku VkÞËku ÚkÞku Au.
LkuÃkk¤Lkk rnLËw hkò ¼khíkLkkt ÞkºkkÄk{kuLke {w÷kfkíku ykðu Au
íku s heíku ¼khíkLkk ½ýkt Þkºkk¤wyku LkuÃkk¤Lkkt ÞkºkkÄk{kuLke
{w÷kfkík ÷u Au. LkuÃkk¤Lkk ½ýk rðãkÚkeoyku Wå[ yÇÞkMk {kxu
,G
¼khík ykðu Au. AuÕ÷kt fux÷ktf ð»kkuoÚke LkuÃkk¤{kt hkòþkneLku
MÚkkLku ÷kufþkne-«òMk¥kkf MÚkkÃkðkLke [¤ð¤ [k÷u Au.
‘{kykuðkËeyku’ íkhefu yku¤¾kíkkt MkkBÞðkËeykuLkkt sqÚkku íÞkt
MY
ºkkMkðkËe nw{÷k fhu Au. ¼khík{kt Ãký LkfMk÷ðkËeyku íkhefu
yku¤¾kíkkt MkkBÞðkËe sqÚkku MkkÚku íku{Lkk MktÃkfkuo nkuðkLkwt çknkh
ykÔÞwt Au. ¼khík yk yk¾e çkkçkíkLku økt¼eh økýu Au. õÞkhuf
¼khík{kt ºkkMkðkËe «ð]r¥kyku fhíkkt sqÚkku LkuÃkk¤{kt ykþhku ÷u
Au íkuLkk «íÞu ¼khíku LkuÃkk¤ Mk{ûk ®[íkk ÔÞõík fhe Au.
rn{k÷Þ{ktÚke Lkef¤íke fux÷ef LkËeyku LkuÃkk¤{ktÚke ÃkMkkh
ÚkELku ¼khík{kt ykðu Au. [ku{kMkk{kt íku{kt ¼khu Ãkqh ykðu Au
y™u íkuÚke ¼khíkLku ½ýwt LkwfMkkLk ÚkkÞ Au. LkËeykuLkkt Ãkqh
hkufðk {kxu ¼khík y™u LkuÃkk¤ ðå[u Mk{sqíke ÚkkÞ yu {kxu
¼khík «ÞíLk fhu Au. [eLk MkkÚkuLkk LkuÃkk¤Lkk MktçktÄkuLku fkhýu
¼khík y™u LkuÃkk¤ ðå[u õÞkhuf økuhMk{s ÚkkÞ Au. çktLku ðkxk½kxku
îkhk ykðe økuhMk{òu Ëqh fhðkLkku «ÞkMk fhu Au. Ãkkzkuþe Ëuþku
MkkÚku Mkkhk yLku Mkw{u¤¼Þko MktçktÄku ò¤ððk EåAwf ¼khík LkuÃkk¤
MkkÚku Ãký Mkkhk yLku Mkw{u¤¼Þko MktçktÄku {kxu ½ýwt ykíkwh Au.
Mkkhk MktçktÄku çktLku Ëuþku {kxu ÷k¼ËkÞe Au.
yk WÃkhktík ¼khíkLkkt yLÞ Ãkkzkuþe hk»xÙku{kt ¼khíkLke W¥kh
MkhnËu y™u LkuÃkk¤Lke çkksw{kt ykðu÷k ¼qíkkLk y™u ¼khíkLke
Ãkqðo rËþk{kt, çkktø÷kËuþLku yzeLku ykðu÷k BÞkLk{kh (sqLkwt
Lkk{ çkúñËuþ yÚkðk çk{ko)Lkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. yk çktLku Ëuþku
MkkÚku ¼khíkLkk MktçktÄku yuftËhu Mkkhk y™u Mkw{u¤¼Þko hÌkk Au.
yk çkLLku ËuþkuLkk ykŠÚkf rðfkMk{kt ¼khíku ½ýe {ËË fhe
Au. yktíkhhk»xÙeÞ MktMÚkkyku{kt ¼qíkkLkLku MkÇÞ çkLkkððk{kt ¼khíku
{n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðe Au.
‘Mkkfo’ (MkkWÚk yurþÞLk yìMkkurMkÞuþLk Vkìh rhrsÞkuLk÷
fku-ykìÃkhuþLk) :
Ërûký yurþÞkE Ëuþku ðå[uLkk «kËurþf Mknfkh {kxuLkk yk
MktøkXLk{kt ¼khík, {k÷Ëeð, ÃkkrfMíkkLk, çkktø÷kËuþ, ©e÷tfk,
¼qíkkLk y™u LkuÃkk¤Lkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. çkktø÷kËuþLkk ÃkkxLkøkh
Zkfk{kt yk ËuþkuLkk ðzkykuLke yuf rþ¾h Ãkrh»kË {¤e. íku{kt
93
Ërûký yurþÞkE Ëuþku ðå[u «kËurþf Mknfkh MkkÄðkLke ½ku»kýk
fhðk{kt ykðe suLku Zkfk ½ku»kýkÃkºk íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu
Au. yuLku ykÄkhu yk MktøkXLkLke h[Lkk fhðk{kt ykðe Au.
Ërûký yurþÞkLkk yk rðMíkkh{kt ykðu÷k ËuþkuLkkt fux÷ktf MkrnÞkhkt
rníkku y™u «&™ku Au. yk MkrnÞkhkt rníkkuLkwt hûký fhðk y™u
MkrnÞkhk «&™kuLkwt þktrík{Þ ðkxk½kxku îkhk rLkðkhý fhðk íku{s
«kËurþf Mknfkh ðÄkhðk {kxu yk MktøkXLk h[ðk{kt ykÔÞwt Au.
MkkfoLkk fux÷kf {n¥ðLkk rMkØktíkku y™u WÆuþku Lke[u
{wsçk Au :
(1) MktøkXLkLkkt MkÇÞhk»xÙkuyu Mkkhkt Ãkkzkuþeyku íkhefu MktçktÄku
rðfMkkððk y™u ò¤ðe hk¾ðk.
(2) yk ËuþkuLkk hksfeÞ, ykŠÚkf, MkktMf]ríkf-þiûkrýf,
íkfTrLkfe y™u Mkk{krsf rðfkMk {kxu ÃkhMÃkh Mkr¢Þ
Mknfkh MkkÄðku.
(3) MkÇÞhk»xÙ ku y u yu f çkeòLke ykt í krhf çkkçkíkku { kt
AN
Ëhr{ÞkLkøkehe Lk fhðe, çku Ëuþku ðå[uLkk íkfhkhe {wÆkyku
íku{kt Lk WXkððk.
(4) Mkk{kLÞ y™u MkrnÞkhe Mk{MÞkykuLkk rLkðkhý{kt ÃkhMÃkh
Mknfkh MkkÄðku.
(5) ËwrLkÞkLkk rçkLkòuzkÞu÷k Ëuþku y™u yLÞ rðfkMkþe÷
,G Mkk{Lkku fhðk ¾kMk ¼kh {qfðk{kt ykÔÞku. íkËwÃkhktík, Ërûký
ËuþkuLkku Mknfkh MkkÄe, ðirïf Mk{MÞkykuLkk Wfu÷{kt
MY
ÃkkuíkkLkku Vk¤ku ykÃkðku.
(6) rðïþktrík y™u Mk÷k{íke {kxu fk{ fhíke yktíkhhk»xÙeÞ
MktMÚkkykuLkku ÃkkuíkkLkku Mknfkh ykÃkðku.
(7) MkÇÞhk»xÙku{kt ðuÃkkh ðÄu, yu {kxuLkk «ÞkMkku fhðk y™u
DE
ÃkhMÃkh ðkxk½kxku îkhk ðuÃkkh ykzuLkk yðhkuÄku Ëqh
fhðkLkku «ÞkMk fhðku.
(8) fkuE MkÇÞhk»xÙu çkeòt MkÇÞhk»xÙku WÃkh «¼wíð s{kððk
A
fu íkuLkk Ãkh Ëçkký ÷kððkLkku «ÞkMk Lk fhðku.
AC
——×——×——×——————×——×——×——
N D
NA
KA
VE
VI
(9) Lkþe÷k ÃkËkÚkkuoLke nuhVuh y™u Ëký[kuhe, yktíkhhk»xÙeÞ
ºkkMkðkË, yuf MkÇÞhk»xÙ{ktÚke çkeò MkÇÞhk»xÙ{kt Úkíke
økuhfkÞËu ½qMký¾kuhe suðk «&™kuLkk yMkhfkhf rLkðkhý
AR
{kxu Ãkøk÷kt ¼hðkt.
(10) MkÇÞhk»xÙ ku Lkk rðfkMk÷ûke y™u ÷ku f fÕÞký÷ûke
fkÞo¢{ku{kt yufçkeòLku Mknfkh ykÃkðku.
AG
ËwrLkÞkLke ÷øk¼øk Ãkkt[{k ¼køkLke ðMíke yk Ëuþku{kt ðMku Au.
ÃkAkíkÃkýwt, økheçke çkuhkusøkkhe, ¼q¾{hku, fwÃkku»ký, rLkhûkhíkk,
y™uf «fkhLkk hkuøkku y™u íkçkeçke MkkhðkhLke yÃkqhíke Mkð÷íkku,
IN
yLkkð]rü (Ëwfk¤), yríkð]rü (LkËeyku{kt ykðíkkt Ãkqh),
ðkðkÍkuzk suðe fwËhíke ykÃkr¥kyku - yk y™u ykðe y™uf
Mk{MÞkykuÚke yk Ëuþku ½uhkÞu÷k Au. yk Mk{MÞkykuLkku Mkk{Lkku
DH
fhðk {kxu ÃkhMÃkh Mknfkh y™u Mktf÷Lk MkkÄðkLkku yk
MktøkXLkLkku {wÏÞ WÆuþ Au.
yk MktøkXLkLkwt zwt{Úkf yLku fkÞko÷Þ LkuÃkk¤Lkk ÃkkxLkøkh
fkX{tzw{kt ykðu÷wt Au. yk MktøkXLkLkwt yrÄðuþLk Ëh ð»kuo swËk
swËk Ëuþku{kt ÞkuòÞ Au. íkuLke yrøkÞkh{e rþ¾h Ãkrh»kË
òLÞwykhe 2002{kt fkX{tzw{kt {¤u÷e. íku{kt fkX{tzw ½ku»kýkÃkºk
çknkh Ãkkzðk{kt ykÔÞwt. íku{kt {wÏíðu yktíkhhk»xÙeÞ ºkkMkðkËLkku
yurþÞk {wõík ðuÃkkh ÍkuLk (MkkWÚk yurþÞk £e xÙuz yìMkkurMkÞuþLk)
h[ðk {kxuLkku {wMkÆku íkiÞkh fhðkLkku rLkýoÞ ÷uðk{kt ykÔÞku.
‘Mkkfo’ Ëuþku{kt ¼khík rðrþü MÚkkLk Ähkðu Au. ðMíke, rðMíkkh,
fwËhíke y™u {kLkð MktMkkÄLkkuLke árüyu yu MkkiÚke {kuxku Ëuþ
Au. ykLku fkhýu ¼khík LkkLkk ËuþkuLku ËçkkððkLkku «ÞkMk fhu
Au yuðe økuhMk{s Ãký õÞkhuf Q¼e ÚkkÞ Au. ÃkkrfMíkkLk
õÞkhuf Mkkfo ËuþkuLke çkuXfku{kt ¼khík MkkÚkuLkk íkuLkk {ík¼uËku
Q¼k fhðkLkku «ÞkMk fhu Au íÞkhu ¼khík sýkðu Au fu ‘Mkkfo’
yu «kËurþf MknfkhLkwt MktøkXLk Au. íku{kt çku Ëuþku ðå[uLkk
«&™kuLke [[koLku MÚkkLk LkÚke.
94