ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ
ΤΟΜΕΑΣ ΑΣΤΡΟΓΕΩΦΥΣΙΚΗΣ
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ

Ν. ΧΑΤΖΗΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ

Φυσική της Ατμόσφαιρας (Β. Δ. Κατσούλης – Ν. Χατζηαναστασίου)

Χατζηαναστασίου)
Ηλεκτρονικές Σημειώσεις (Ν. Χατζηαναστασίου)
Χατζηαναστασίου)
 ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΜΕΡΟΣ

(70%) (30%)

Θεωρία - Φροντιστήρια Εργαστήρια (4-5)

● Τελική Εξέταση ● Προφορική-Πρακτική Εξέταση (15%)

● Ασκήσεις (15%)
 Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ

Μελέτη της δομής, των ιδιοτήτων, των φυσικών διεργασιών και

των φαινομένων που λαμβάνουν χώρα μέσα στο αεριώδες
περίβλημα του πλανήτη (δηλ. την ατμόσφαιρα)

Στενή σχέση με διεργασίες της Καθοριστικός ρόλος της ηλιακής ενέργειας

Λιθόσφαιρας και Υδρόσφαιρας (και των μετασχηματισμών της)

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ: χώρος κινήσεων αερίων μαζών και ποικίλων θερμοδυναμικών διεργασιών

μέσα της συμβαίνουν
διαρκείς ανταλλαγές θερμότητας-υγρασίας à μεταβολές ατμοσφαιρικής πίεσης, ανέμου, θερμοκρασίας,
νεφών, υετού, καιρικών διαταραχών
διάφορα οπτικά, ηλεκτρικά, ακουστικά, μαγνητικά κ.α. φαινόμενα

ατμοσφαιρικά φαινόμενα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ-ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ-ΕΡΜΗΝΕΙΑ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ-ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ-ΕΡΜΗΝΕΙΑ
έλεγχός τους ?? έλεγχός τους ??
Νόμοι της Φυσικής Δεδομένα από μετρήσεις
 Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΤΗΣ ΓΗΣ

Λεπτό αέριο περίβλημα που περιβάλλει τη Γη (πάχους???)

… περίπου 500 km
(μέση ακτίνα Γης ≈ 6371km)
 ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ

Συλλογή αξιόπιστων δεδομένων που χαρακτηρίζουν την ατμόσφαιρα και

τα φαινόμενά της και ποιοτική και ποσοτική περιγραφή τους

Ανάλυση παρατηρήσεων-μετρήσεων ορθή ερμηνεία των φαινομένων

θεμελίωση φυσικών νόμων που διέπουν την ανάπτυξη-εξέλιξή τους
Ανάπτυξη-εξέλιξη μεθόδων πρόβλεψης ατμοσφαιρικών διεργασιών, βάσει
των φυσικών νόμων
Πιθανή χειραφέτηση και έλεγχος των φυσικών διεργασιών – φαινομένων
(π.χ. τροποποίηση βροχής, τροποποίηση καιρού - weather modification -
έλεγχος του φαινομένου του θερμοκηπίου, - greenhouse effect - και της
πλανητικής θέρμανσης, - global warming)
 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ - 1
βασικά ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά της κατάστασης της ατμόσφαιρας

1. Θερμοκρασία αέρα κλίμακα Celsius t (°C) κλίμακα Fahreneit (°F)

°C=(5/9)x(°F-32)
κλίμακα Kelvin T (K) °F=(9/5)x(°C+32)
συντελεστής ογκομετρικής διαστολής αερίων (≈0.0037)

Τ (Κ) =(273.16° + t) °C ≈ 273 (1 + αt)

θερμοκρασία σε Celsius

2. Ατμοσφαιρική πίεση F δύναμη υδροστατικής πίεσης

P=
S μονάδα επιφάνειας (1 cm2)

σύστημα CGS bar (1bar=106 dynes/cm2)

βαρίδα

F συνήθης μονάδα mbar (1mbar=10-3 bar)

χιλιοστοβαρίδα
άλλη μονάδα mmHg (ύψος στήλης υδραργύρου
σε βαρόμετρο)
Εξaρτάται από: i) θερμοκρασία υδραργύρου, ii) γεωγραφικό
πλάτος φ και iii) ύψος από τη στάθμη της θάλασσας (g)
Προκειμένου να συγκρίνουμε τιμές πίεσης: φ=45° στάθμη θάλασσας
Κανονική Απαιτούνται αναγωγές σε τυπικές τιμές θερμοκρασίας, γεωγρaφικού πλάτους και ύψους

Τυπική τιμή πίεσης είναι το ύψος της στήλης υδραργυρικού βαρομέτρου των 760 mmHg με go=980.6 cm/s2
 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ – 1-bis
βασικά ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά της κατάστασης της ατμόσφαιρας

1. Θερμοκρασία αέρα

Μετατροπή
Θερμοκρασιών
μεταξύ κλιμάκων
Kelvin-Celsius-Fahrenheit
 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ - 1

2. Ατμοσφαιρική πίεση F δύναμη υδροστατικής πίεσης

P=
S μονάδα επιφάνειας (1 cm2)

?
βάρους της ???
Γιατί η ατμόσφαιρα της Γης δε συρρικνώνεται υπό την επίδραση του βάρους

ΥΔΡΟΣΤΑΤΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ (Δύναμη βάρους = Βαροβαθμίδα)

δύναμη βαροβαθμίδας
smaller pressure
gradient
force
(upward)

larger

δύναμη βάρους
 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ - 1

2. Ατμοσφαιρική πίεση

Η αρχή μέτρησης της ατμοσφαιρικής πίεσης με

υδραργυρικό βαρόμετρο

Εξάρτηση ύψους στήλης υδραργύρου από:

i) θερμοκρασία υδραργύρου,
ii) γεωγραφικό πλάτος (επιτάχυνση
βαρύτητας g)
iii) ύψος από τη στάθμη της θάλασσας
(επιτάχυνση βαρύτητας g)

Αναγωγές ύψους σε τυπικές τιμές θερμοκρασίας,

γεωγρaφικού πλάτους και ύψους από τη στάθμη
της θάλασσας
 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ - 2

πυκνότητα υδραργύρου
Δεδομένου ότι ρ0 ή ρHg(0°C)=13.596g/cm3, για τη δύναμη F0 που αντιστοιχεί στην κανονική πίεση
των 760mmHg ισχύει: 1mbar=103 dynes/cm2
ΤΥΠΙΚΗ
ΤΥΠΙΚΗ
ΤΙΜΗ F0 = 76 ρ0 g0 = 76 x 13.596 x 980.6 = 1,013,250 dynes/cm2 = 1013.2 mb
ΤΙΜΗ
ΠΙΕΣΗΣ
ΠΙΕΣΗΣ 760mmHg
1bar = 1000mb = 750.08mmHg
Άρα, 1mmHg ≈ 1.333mb ≈ 4/3 mb

1mb ≈ 0.75mmHg ≈ 3/4 mmHg 1mb = 1hPa

hectopascal

3. Ατμοσφαιρική υγρασία μέτρο ποσότητας υδρατμών στον ατμοσφαιρικό αέρα

i) Μερική πίεση υδρατμών, e (σε mb ή mmHg) - (οι υδρατμοί είναι μέρος του μίγματος του ατμοσφ. αέρα)
συνήθως
ii) Απόλυτη υγρασία, α ποσότητα (μάζα) υδρατμών g
σε
μονάδα όγκου ατμοσφ.αέρα m3

πυκνότητα υδρατμών
ποσότητα (μάζα) υδρατμών g g
iii) Ειδική υγρασία, q σε ή καθαρός αριθμός
μονάδα μάζας ατμοσφ. αέρα g Kg
ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ – 2bis

ΜΟΝΑΔΕΣ ΠΙΕΣΗΣ
 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ - 3

μάζα υδρατμών g g
iv) Αναλογία μίγματος, s σε ή καθαρός αριθμός
μάζα ξηρού αέρα g Kg
(σε δεδομένο όγκο υγρού αέρα)

μερική πίεση (τάση) υδρατμών, e, στον αέρα

v) Σχετική υγρασία, f (σε %)
κορεσμένη τάση υδρατμών, es, αέρα της ίδιας θερμοκρασίας

(οριακή πίεση υδρατμών, για μια δεδομένη

f = (100%) e/es θερμοκρασία, σε κατάσταση ισορροπίας πάνω από
καθαρό υγρό νερό επίπεδης επιφάνειας)

vi) Κοροπλήρωμα, d d= es - e (για δεδομένη θερμοκρασία) σε °C

Magnus-Tetens

vi) Θερμοκρασία σημείου δρόσου, Τd

Η θερμοκρασία στην οποία πρέπει να ψυχθεί ο αέρας

υπό σταθερή πίεση, ώστε να καταστεί κορεσμένος σε
υδρατμούς

Οι διάφορες υγρομετρικές παράμετροι σχετίζονται μεταξύ τους

 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ - 4

4. Ταχύτητα (ένταση) και κατεύθυνση ανέμου

Άνεμος: διανυσματικό μέγεθος
οριζόντια συνιστώσα > κατακόρυφη συνιστώσα
κατεύθυνση ως προς τα 8 ή 16 σημεία του ορίζοντα (0°-360°)
Βορράς
Αρχή μέτρησης π.χ. Δυτικός άνεμος: Άνεμος 270º
γωνίας ανέμου Περιγραφή Αριθμός της κλίμακας Ταχύτητα (m/s) ή (Km/hr)
Δύση Ανατολή
Beaufort

Νηνεμία 0 0-0.5 0-1

Σημείο Ασθενής αέρας 1 0.6-1.7 2-6
Παρατήρησης
Νότος Ασθενής αύρα 2 1.8-3.3 7-12

Μετρείται σε m/s ή Km/h Ομαλή αύρα 3 3.4-5.2 13-18

Μέτρια αύρα 4 5.3-7.4 19-26

ή σε Beaufort ή σε knots Έντονη αύρα 5 7.5-9.8 27-35
(1knot=1.852 Km/h) Ισχυρή αύρα 6 9.9-12.4 36-44

Μέτρια θύελλα 7 12.5-15.2 45-54

ΡΙΠΑΙΟΤΗΤΑ ΑΝΕΜΟΥ Έντονη θύελλα 8 15.3-18.2 55-65

Ισχυρή θύελλα 9 18.3-21.5 66-77

Ολική θύελλα 10 21.6-25.1 78-90

μεταβολές κατεύθυνσης/ταχύτητας του ανέμου Λαίλαπα 11 25.2-29.0 91-104

λόγω ακανόνιστων αναταρακτικών κινήσεων Τυφώνας 12 >29 >104

 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ - 4

4. Ταχύτητα (ένταση) και κατεύθυνση ανέμου

 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ - 4
σε όγδοα ή %
5. Νέφη ποσότητα, τύπος, ύψος, κατεύθυνση-ταχύτητα κίνησης
νέφη κατακόρυφης ανάπτυξης
Υψηλά νέφη
6 Km
ανάλογα με το ύψος
Σωρειτόμορφα Μέσα(μεσαία) νέφη της βάσης τους
(cumuliform) 2 Km
Χαμηλά νέφη
ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ
Στρωματόμορφα
Διεθνές Όνομα Σύμβολο Ελληνικό Όνομα
(stratiform)
Α. Ανώτερα Νέφη (Με βάση σε ύψος πάνω από 6Km)
Κυματόμορφα Cirrus Ci θύσσανος
(undulatus) Cirrocumulus Cc θυσσανοσωρείτης
Cirrostratus Cs θυσσανοστρώματα
Β. Μέσα Νέφη (Με βάση σε ύψος από 2-6Km)
Altocumulus Ac Υψισωρείτες
Altostratus As Υψιστρώματα ΑΤΛΑΝΤΑΣ
ΑΤΛΑΝΤΑΣ
Γ. Χαμηλά Νέφη (Με βάση κάτω από τα 2Km) ΝΕΦΩΝ
ΝΕΦΩΝ
Stratocumulus Sc Στρωματοσωρείτες
Stratus St Στρώματα
Nimbostratus Ns Μελανοστρώματα
Δ. Νέφη Κατακόρυφης Ανάπτυξης
Cumulus Cu Σωρείτες
Cumulonimbus Cb Σωρειτομελανίες
 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ - 4

5. Νέφη ΑΤΛΑΝΤΑΣ ΝΕΦΩΝ

 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ - 4

5. Νέφη

ΑΤΛΑΝΤΑΣ
ΝΕΦΩΝ
 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ - 4

6. Υετός (βροχή, χαλάζι, χιόνι) ΚΑΘΕ ΜΟΡΦΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ

ΠΟΥ ΠΕΦΤΕΙ ΚΑΙ ΦΘΑΝΕΙ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ

7. Ορατότητα

Όργανα μέτρησης ατμοσφαιρικών παραμέτρων:

θερμόμετρα
βαρόμετρα
υγρόμετρα
ανεμόμετρα
νεφελόμετρα
υετόμετρα
ορατόμετρα

ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ

ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ