Mašinski fakultet u Zenici

Odsjek: Opće mašinstvo

INŽENJERSKA EKOLOGIJA

Prof.dr. Šefket Goletić

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 1
 EKOLOŠKO INŽENJERSTVO

z EKOLOŠKO INOŽENJERSTVO - nastoji primjenom

znanstvenih metoda i primjenom suvremenih
tehnoloških postupaka i procesa umanjiti i rješavati
problematiku očuvanja i zaštite okoliša,
z problematiku okoliša nastoji rješavati interdisciplinarno,
cjelovito, dugoročno i sl.
z Moguća tehnološka rješenja:
- ekološke tehnologije
- čistija proizvodnja – zeleni inženjering
- povrat i recikliranje
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 2
 Definicije i pojmovi

z OKOLIŠ – sveukupnost djelovanja kemijske, fizikalne i

biološke prirode, kojima je organizam izložen i na koje
on djeluje.
z Danas se okoliš promatra interdisciplinarno kao
jedinstvo prirodnog okoliša, socijalnog okoliša i
okoliša kao rezultata čovjekovog rada.
z ONEČIŠĆIVANJE (zagađivanje ) okoliša - nepoželjne
promjene stanja okoliša koje štetno djeluju na žive
organizme, njihove uvjete života, kulturno povjesne
spomenike i dr.
z ONEČIŠĆIVALO (zagađivalo) – je štetna tvar ili štetni
oblik energije koji, ispušteni u okoliš, izazivaju
degradaciju okoliša.
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 3
 Definicije i pojmovi
• ONEČIŠĆIVAČ (zagađivač) – fizička ili pravna
osoba (industrija, transport, domaćinstva,
poljoprivreda) koji ispuštaju štetne tvari ili štetne oblike
energije u okoliš.
• EMISIJA – proces ispuštanja štetnih tvari ili štetnih
oblika energije u okoliš.
• IMISIJA – pojavnost, nagomilavanje, koncentriranje
štetnih tvari u okolišu
• TRANSMISIJA - proces difuzije t.j. širenja štetnih tvari
u okolišu.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 4
 Definicije i pojmovi

z MONITORING – praćenje stanja okoliša, t.j. sistemsko

mjerenje emisija, imisija, praćenje kakvoće okoliša i svih
promjena stanja okoliša
z ZAŠTITA OKOLIŠA (gospodarenje okolišem,
upravljanje okolišem) - proces koji obuhvaća
sveukupnost mjera, postupaka, propisa i normi, kojima
se spriječava onečiščivanje okoliša, te se poboljšava
kakvoća okoliša.
z Cilj: održavanje okoliša u stanju koje ne ugrožava
opstanak čovjeka na nekom prostoru i u nekom
vremenu

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 5
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 6
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 7
 ŽIVOTNA SREDINA KAO SISTEM

z Pod životnom sredinom u najširem smislu

podrazumijeva se ekosfera, koja obuhvata sav
mozaik ekosistema Zemlje.
z U širem smislu životna sredina je geobiosfera, koja
obuhvata čitav živi svijet, odnosno prostor na Zemlji
naseljen živim svijetom.
z Ekosfera je izgrađena od međusobno povezanih
subsfera: atmosfere, pedosfere, litosfere,
hidrosfere, kriosfere i biosfere.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 8
 Životna sredina se može posmatrati
kao šestokomponentni sistem koji čine:

1. atmosfera
2. hidrosfera
3. litosfera
4. kriosfera
5. pedosfera
6. biosfera
Svaki od ovih elemenata povezan je jedan sa drugim
ali se radi lakšeg registrovanja i praćenja promena
oni posmatraju odvojeno.
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 9
ŽIVOTNA SREDINA KAO SISTEM - EKOSFERA

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 10
 ATMOSFERA
(zemlje, nebeskog tijela, ambijenta ili ugođaja, jedinica za
pritisak i sl.)

z Zemljina atmosfera je sloj plinova

koji okružuju planetu Zemlju i koji
zadržava Zemljina gravitacija.
z Sadrži oko četiri petine azota i
jednu petinu kisika, dok su količine
ostalih plinova neznatne ili u
tragovima.
z Atmosfera štiti život na Zemlji
apsorbirajući UV sunčevo zračenje
i smanjujući temperaturne
ekstreme između dana i noći.
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 11
 HIDROSFERA

z Hidrosfera je diskontinuirani sloj vode na, ili blizu

površine Zemlje.
z Čine je sve vode u tečnom i zaleđenom agregatnom
stanju, dubinske vode i atmosferska vodena para.
z Voda je najrasprostranjenija supstanca na Zemlji.
Oko 1,4 milijarde kubnih kilometara vode u tečnom i
čvrstom agregatnom stanju čine okeane, jezera, rijeke,
sante leda i podzemne vode (hidrosfera).

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 12
 LITOSFERA

z Litosfera (gr. "kamenit" - sfera) predstavlja čvrsti

omotač planete Zemlje.
z Litosferu čini kora i najviši dio mantla (debela ljuska
sastavljena od gustih stijena, koja okružuje spoljnje
tečno jezgro).

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 13
 PEDOSFERA

z Pedosfera je tanki, rahli sloj smješten na površini

Zemlje između atmosfere i litosfere.
z Pedosfera je integrator: atmosfere, litosfere,
hidrosfere i biosfere, zato život na Zemlji ovisi o tlu
kao:
- izvoru hrane i sirovina
- zoni kretanja pitke vode
- sredini za gradnju

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 14
 BIOSFERA

z Pod ovim pojmom

podrazumijevamo čitavu oblast na
Zemlji naseljenu živim svijetom.
z Biosfera predstavlja jedinstvo žive
i nežive prirode.
z Biosfera je osnovni transformator
energije na Zemlji, koji procesom
fotosinteze pretvara zračnu
energiju sunca u aktivnu kemijsku
energiju.
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 15
 BIOSFERA

z Pruža se od oceanskih dubina od 11.034 m do visina

od 7.000 m u atosferi.
z Biosfera ne uključuje samo Zemljinu površinu, nego i
zrak, vodu, gornji sloj tla i sve žive organizme na
našoj planeti.
z Ako bismo mogli zamisliti našu planetu kao jabuku,
usporedili bi biosferu s korom od jabuke. Možemo je
podijeliti na hidrosferu, atmosferu, litosferu i
pedosferu.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 16
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 17
 BIOSFERA

z Sastoji se od velikih količina nekoliko elemenata

(MAKROELEMENTI): ugljika, dušika, sumpora,
kisika, vodika i fosfora.
z Ostali elementi su također esencijalni za život ali su
prisutni u manjim količinama (MIKROELEMENTI):
(kalcij, kalij, željezo, bakar, jod...).
z Na nivou ekosistema i biosfere govori se o stalnom
recikliranju ovih elemenata koji prelaze između
mineralnog i organskog stanja.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 18
 ŽIVOTNA SREDINA ILI ENVIRONMENT

z predstavlja definisani prostor u funkciji vremena na

kojem vladaju abiotički i biotički faktori i koji
omogućavaju egzistenciju organizma ili grupe
organizama.
z obuhvata skup ekoloških faktora kojima su organizmi
izloženi i na čija dejstva reaguju mijenjajući pri tome
njene uslove.
z obuhvata prirodnu sredinu ili biogeosferu i vještačku
sredinu ili tehnosferu, koja je nastala radom čovjeka

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 19
 ŽIVOTNA SREDINA ILI ENVIRONMENT

z Pod životnom sredinom se podrazumijeva kompleks

svih uticaja van određenog organizma, koji dolaze
kako od nežive prirode, odnosno fizikalno-kemijskih
uslova sredine, tako i od drugih živih bića, te skupno
djeluju na dati organizam, na onom mjestu na kojem
taj organizam živi.
z Prema tome, za svaki pojedinačni organizam životna
sredina je i neživa priroda, određena uslovima
(temperatura, vlažnost, pH zemljišta) i raspoloživim
resursima (energija, voda, mineralni elementi), kao i
živa priroda, koju čine druga živa bića sa kojima je u
neposrednom ili posrednom kontaktu.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 20
 ŽIVOTNA SREDINA ILI ENVIRONMENT

z Pod životnom sredinom organizama podrazumijeva se

skup raznovrsnih ekoloških faktora (fizičkih, hemijskih
ili bioloških) u odgovarajućem prostornom okviru, koji
neprekidno djeluju na organizme i za koje su
organizmi vezani svojim životnim potrebama (Savić,
1994).
z Životna sredina organizama obuhvata sve ono što ih
okružuje i što neposredno ili posredno djeluje na
njihovo stanje, razviće, rast, dužinu života, ponašanje,
brojnost itd.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 21
 ŽIVOTNA SREDINA ILI ENVIRONMENT

z Životna sredina je cjelokupno okruženje: fizičko i

biološko, živo i neživo, prirodno i vještačko,
ambijentalno i socijalno-političko, kulturno i estetsko,
koje je vremenski određeno u prošlosti i budućnosti.
z To je prostor gdje organizmi žive i sa kojim vrše
razmjene materije i energije, zadovoljavajući svoje
životne potrebe.
z Životna sredina je jedinstven funkcionalni sistem
sastavljen iz dva dijela: nežive i žive prirode
(akvatorija i teritorija).

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 22
 ENVIRONMENT

z Prema rječniku Američke agencije za zaštitu okoliša

pojam ”environment” se određuje kao zbir eksternih
uslova koji utiču na život, razvoj i preživljavanje
organizama.
z Istovremeno pojam ”ecology” se koristi da bi označio
odnos živih bića međusobno (koakcije) i prema
okruženju (akcije i reakcije) ili proučavanje takvih
odnosa.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 23
 ČOVJEKOVA ŽIVOTNA SREDINA/OKOLINA

z Čovjekova životna sredina je dio opće životne sredine

(dio geobiosfere) u kojoj živi čovjek sa ostalim živim
bićima i sa kojom je povezan složenim međusobnim
odnosima.
z Čovjekova okolina – prostor koji okružuje čovjeka sa
kojim čovjek stupa u složene međusobne odnose.
z Čovekova okolina predstavlja sve ono što nas okružuje,
odnosno sve ono sa čime je direktno ili indirektno
povezana čovekova životna i proizvodna aktivnost.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 24
 OKOLIŠ ILI ENVIRONMENT

z Okoliš (eng. environment) je pojam za cjelokupnost

prirodne i po čovjeku stvorene (antropogene) okoline,
tj. skup biotičkih faktora (živa priroda: biljke, životinje,
ljudi) i abiotičkih faktora (neživa priroda: stijene, tlo,
voda, zrak) te njihov odnos.
z Iz toga slijedi pojam zaštita okoliša (dio toga je i
zaštita prirode), koja je stručno pitanje ali i masovni
pokret (ekološki pokret), a u posljednje vrijeme i vrlo
profitabilna djelatnost.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 25
 Razlike u značenju pojmova

z Okoliš: prirodno okruženje uključujući i kulturnu

baštinu,
z Okolina: prirodno i od čovjeka stvoreno okruženje,
z Okolica: geografski pojam.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 26
 OKOLIŠ ILI ENVIRONMENT

z Globalni okoliš (eng. global environment) je

planetarni prostor u kojem se zbivaju utjecaji između
prirode i svjetskog stanovništva, kao cjelokupnost
svih njihovih međusobnih prostorno-vremenskih
utjecaja.
z Ekosistem (eng. ecosystem) je dio okoliša potreban
za održavanje života i životnih zajednica. Često se
izraz upotrebljava u obliku globalni ekosistem, čime
se misli na cjelokupnost života na Zemlji.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 27
 OKOLIŠ ILI ENVIRONMENT

z Okoliš je okruženje zraka, tla, vode, biosfere, kao i

izgrađenog (vještačkog) okoliša koji je nastao kao
rezultat aktivnosti ljudskog faktora i koji je uz to i
sastavni dio okoliša (komponente okoliša), kao i
određeni sistemi, procesi i struktura okoliša (Zakon o
zaštiti okoliša).
z Okoliš je okruženje u kome neka organizacija radi
uključujući zrak, vodu, tlo, prirodne resurse, biljni i
životinjski svijet, ljude i njihove međusobne odnose
(ISO 14000).

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 28
 OKOLIŠ ILI ENVIRONMENT

z Okolina se može tumačiti u užem i u širem

smislu.
z U prvom slučaju ona predstavlja nesporednu
sredinu u koju ulaze individue i neživa
priroda koja je neposredno vezana za njih.
z U širem smislu okolina se može promatrati
kao globalni sistem.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 29
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 30
 Utjecaj čovjeka na okoliš
Uzročnici onečišćivanja okoliša

Prirodni uzročnici: Antropogeni uzročnici:

z klimatski uvjeti • stanovništvo
z potresi • urbanizacija
(megalopolisi)
z vulkani • trošenje prirodnih
z poplave resursa
z požari • industrija
z uragani • promet
z erozije tla • poljoprivredna pro-
izvodnja

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 31
 Biosfera Atmosfera
Sociosfera
Kisik
Ugljendioksid
Biosfera

Drvo i dr. elementi

i hrana Sagorijevanje
Hidrosfera

Voda
Tretman otpada

Hidrosfera
Metali Teški metali, sumpor i dr.
postaju toksićni u okolini
Goriva
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 32
 Utjecaj čovjeka na okoliš

BIOKEMIJSKI PRIRODNI procesi (ciklički procesi):

fotosinteza organska tvar trošenje

elementarne tvari razgradnja otpad
(C,H,O,N)

ANTROPOGENE PROIZVODNE AKTIVNOST

(jednosmjerni procesi):

sirovine proizvod otpad

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 33
 Produkcija po linearnom sistemu

Produkcija Potrošnja
Društvo

Otpad
Priroda

Zalihe
Fosili i minerali
12.4.2011 Ekoinženjerstvo Litosfera
34
 Utjecaj čovjeka na okoliš

Jednosmjerni tijek proizvodnih aktivnosti :

sirovina proizvod otpad

proizvodni otpad

Ciklički tijek proizvodnih aktivnosti:

sirovina proizvod otpad

proizvodni otpad

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 35
 Produkcija Potrošnja
Društvo
POVRAT
PRIRODNI
TOKOVI Otpad
ZALIHE Priroda

Rezerve
Fosili i minerali
12.4.2011
Litosfera
36
Ekoinženjerstvo
 Utjecaj čovjeka na okoliš

z Pregled nekih najvažnijih opasnosti vezano uz zaštitu

okoliša:
- globalno zatopljenje i klimatske promjene ,
- oštećenje ozonskog omotača,
- gubitak bioraznolikosti,
- opasni otpad (prijevoz i skladištenje),
- nuklearne nesreće,
- nuklearni otpad,
- nedostatak opskrbe vodom,

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 37
Utjecaj čovjeka na okoliš- nasavak

- rizici biotehnologije,
- otapanje polarnog leda, podizanje razine mora,
- erozije tla,
- buka,
- osiromašivanje zaliha prirodnih materijalnih i
energetskih resursa,
- needuciranost i nezainteresiranost ljudi,
- rast i migracije stanovništva

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 38
Onečišćivanje biosfere

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 39
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 40
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 41
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 42
 Koji su najvažniji ekološki
problemi u Vašoj sredini ?

33% količina i kvalitet

2% vode za piće
33% 19% otpadne vode

46% 46% sakupljanje i

odlaganje smeća
19% 2% nemamo ekoloških
problema

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 43
Onečišćivanje biosfere

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 44
Onečišćivanje biosfere

z ONEČIŠĆIVAČI hidrosfere :
-industrija
-poljoprivreda
-promet
-domaćinstva

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 45
Onečišćivanje biosfere

z ONEČIŠĆIVALA hidrosfere:
- tvari (otpad) organskog porijekla
- industrijski otpad
- industrijske otpadne vode
(fenoli,kiseline,lužine, toplina)
- teški metali; Cr, Hg, Pb, Cd, Sn
- N, P, (deterđenti, gnojiva)
- pesticidi
- toplina
- radioaktivnost
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 46
 MJERE ZAŠTITE hidrosfere:

z izgradnja UREĐAJA ZA PROČIŠČIVANJE voda

z pravilan IZBOR građevinskih LOKACIJA
z sistemska i kvalitetna ZAŠTITA izvorišta vode
z primjena SAVREMENIH TEHNOLOŠKIH REŠENJA u
zaštiti voda
z primjena nacionalnih i međunarodnih NORMI i
PROPISA vezanih za zaštitu voda

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 47
 Onečišćivanje biosfere
•ATMOSFERA:
•- plinoviti omotač koji obavija Zemlju niži slojevi (do 80km)
• - ZRAK
-- atmosfera štiti život na Zemlji apsorbirajući štetno UV
-• zračečenje
• Sastav zraka:
- 78% N2
- 21% O2
- ostalo: CO2, O3, H2O, plemeniti plinovi, .....

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 48
 Onečišćivanje biosfere

z Atmosferu je moguće dijeliti:

z Troposfera- do visine od 10-15 km,
- najgušći sloj atmosfere u
kojem kruži sva atmosferska voda
- temperatura i do -60 0C

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 49
 Onečišćivanje biosfere

z Stratosfera – na visini od 15 – 50 km,

- tu je smješten ozonski omotač koji štiti Zemlju od
štetnog zračenja Sunca

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 50
 Onečišćivanje biosfere

z ONEČIŠĆIVAČI atmosfere:
- prirodne pojave (vulkani, klimatske promjene, prirodne
katastrofe i slično)
- čovjekovo djelovanje (promet, termoelektrane, industrija,
kućanstva, farme)

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 51
Onečišćivanje biosfere

z PRIMARNA ONEČIŠĆIVALA atmosfere :

- CO2, SOx, NOX, CO
- ugljikovodici ( HC )
- freoni, haloni
- smog,
- prašina
- toplina
- radioaktivna zračenja

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 52
 MJERE ZAŠTITE atmosfere:

- mjere za sprečavanje onečiščenja –

- ispravno biranje energenata, sirovina, procesa,
transportnih i prometnih sredstava, lokacija za izgradnju
proizvodnih pogona, ispravno planiranje prometnica i
regulacije prometa u naseljina, pravno regulisanje,
monitoring i sl.)

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 53
 Mjere zaštite atmosfere :

z Tehničke mjere - ugradnja filtera, uvođenje čistih

tehnologija, korištenje kvalitetnijih, “ prijateljskijih “
energenata,
z Kontrolne mjere – stalni monitoring stanja atmosfere na
određenom području, stalno pračenje emisija poznatih
onečišćivača, uvođenje ekoloških službi i inspekcija,
z Upravne mjere – propisi za nadzor i provedbu zaštite
atmosfere, primjene propisanih zakona i normi,
z Ekonomsko financijske mjere – poticaji, porezne olakšice,

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 54
 EKOLOŠKE TEHNOLOGIJE
(Ekogene i malootpadne tehnologije)

Kroz povijesni tehnološki razvoj, čovjek je koristio

znanost, tehniku i tehnologiju jednosmjerno:
sirovina proizvod otpad,
i time narušio ravnotežu prirodnih cikličkih biokemijskih
procesa.
Posljedice su sveukupno onečiščivanje okoliša (voda, tla,
zraka).
Tako nastala protuslovlja okoliša, rješavaju se danas
aditivnom zaštitom okoliša.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 55
 Ekogene i malootpadne tehnologije

ADITIVNA zaštita okoliša:

z štetne emisije nastale u proizvodnom pocesu otklanjaju
se tek nakon nastajanja (na kraju procesa – End of the
Pipe),
z primjenjuju se odgovarajuća tehnološka rješenja,
z primjenjuju se odgovarajući, za određeni slučaj
specifični, uređaji za pročiščavanje otpadnih emisija,
z takva zaštita, značajno zastupljena u današnjoj
tehnološkoj praksi, predstavlja tek djelomičnu zaštitu
okoliša.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 56
 Ekogene i malootpadne tehnologije

INTEGRALNA zaštita okoliša:

z nastajanje otpada i štetnih emisija onemogućuje se već
na početku proizvodnog procesa (Begin of the Pipe),
z primjenjuju se savremena proizvodno-tehnološka
rješenja s višom razinom iskoristivosti sirovinskih i
energetskih resursa,
z koriste se odgovarajuće (“prijateljske“) sirovine i
energenati,
z umanjena količina otpada nastalog u procesu
proizvodnje vraća se u proizvodni proces procesom
recikliranja.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 57
 Ekogene i malootpadne tehnologije

z Primjenom integralne zaštite okoliša štiti se okoliš i

time se omogućuje racionalnije korištenje tj. štednja
materijalnih i energetskih prirodnih resursa.
z Savremena tehnološka rješenja, u okviru intrgralne
zaštite okoliša, uključuju i primjenu ekogenih tj. čistijih
(malootpadnih) tehnologija, te primjenu principa
čistije proizvodnje.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 58
 EKOLOŠKE ILI EKOGENE TEHNOLOGIJE

z Ekološke ili ekogene ili čistije ili zelene tehnologije

su one kod kojih za vrijeme proizvodnje nastaju
potencijalno štetne materije i materijali, ali za vrijeme
normalnih okolnosti se njihov uticaj eliminiše
usmjerenom aktivnošću čoveka.
z Ekološka tehnologija označava, na primjer, naprave,
opremu, tehničke i tehnološke postupke za sprečavanje
ili smanjivanje emisija i produkciju otpada.
z Ekološke tehnologije su značajne sa više aspekata, a
njihovo uvođenje i primena doprinosi prije svega
pozitivnom uticaju na okoliš, smanjenju zagađivanja i
produkcije otpada.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 59
 EKOLOŠKE TEHNOLOGIJE

z Kao ekološki tehnološki (proizvodni) sistem možemo

označiti takav sistem kod kojeg su svi ulazi, procesi i
izlazi ekološki odgovarajući.
z To znači, da u proces ne ulaze materije i materijali
koji ugrožavaju ekosistem u najširem smislu. Ni za
vreme proizvodnog procesa takve materije ne
nastaju, a onda ni izlazi (proizvodi) ne narušavaju
životnu sredinu.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 60
 EKOLOŠKE TEHNOLOGIJE

z Ekološke tehnologije su one kod kojih za vrijeme

proizvodnje nastaju potencijalno štetne materije i
materijali, ali za vrijeme normalnih okolnosti se njihov
uticaj eliminiše usmjerenom aktivnošću čoveka.
z Ekološke tehnologije su značajne sa nekoliko
aspekata, a na njihovo uvođenje i primenu doprinosi
prije svega pozitivni uticaj na životnu sredinu,
smanjenje zagađenja i količine nastalih otpada.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 61
 Ekogene i malootpadne tehnologije

Ekogene (malootpadne, čistije, zelene, ekološke)

tehnologije: su savremene proizvodne tehnologije koje u
usporedbi sa klasičnim proizvodnim tehnologijama
karakterizira:
z primjena savremenih tehnoloških procesa i rješenja,
z umanjeno onečiščivanje okoliša,
z umanjeno korištenje materijalnih i energetskih resursa,
z umanjeno nastajanje otpada i negativnih emisija.

Savremeni tehnološki procesi omogućuju racionalnije

korištenje (štednju) materijalnih i energetskih resursa na
ulazu u proizvodni sistem.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 62
 Shematski prikaz ekogene tehnologije

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 63
 ČISTIJA PROIZVODNJA (TEHNOLOGIJA)

z Čistija proizvodnja ili tehnologija – kontinuirana primjena

integralne strategije za prevenciju zagađivanja, koja se
primjenjuje na industrijske procese, proizvode i usluge s
ciljem poboljšanja ukupne poslovne efikasnosti i
smanjenja rizika po okoliš i ljudsko zdravlje.
z Čistija proizvodnja podrazumijeva sprečavanje
zagađivanja na mjestu nastanka i minimizaciju nastanka
otpada, što su alternative koje imaju za cilj izbjegavanje
nastanka zagađenja kao mnogo bolje strateške opcije
od tretmana na karaju procesa.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 64
 ČISTIJA PROIZVODNJA (TEHNOLOGIJA)

z Čistija proizvodnja je u pogledu proizvodnih procesa

ušteda sirovina i energije, te smanjenje emisija i otpada.
z Čistija proizvodnja je u pogledu smanjivanje svih uticaja
koje proizvod može imati tokom svog životnog ciklusa,
od trenutka iskopavanja sirovine do trenutka njegovog
konačnog odlaganja.
z Čistija proizvodnja zahtjeva promjenu načina ponašanja,
odgovoran okolišni menadžment i razvijanje tehnoloških
mogućnosti prikladnih za okoliš (Okolišni program UN –
UNEP).

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 65
 Pregled akcija koje su neophodne u promoviranju čistije proizvodnje
(Sprečavanje nastanka zagađenja i njegovo smanjenje na izvoru)

INTEGRALNA PREVENCIJA ZAGAĐENJA

Redukcija na mjestu Reciklaža na mjestu Vanjsko

REDUKCIJA NA MJESTU NASTANKA

Povrat
nastanka nastanka recikliranje
PREVENCIJA ZAGAĐENJA I

Redizajn Redizajn
proizvoda procesa

Mjere dobrog Zamjena Promjene

gazdovanja materijala u tehnologiji

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 66
 ČISTIJA PROIZVODNJA

z Koncept čistije tehnologije (proizvodnje) se razlikuje od

”end-of-pipe” koncepta.
z Tehnologija ”end-of-pipe” uključuje upotrebu raznih
tehnologija i proizvoda (kemijskih ) za prečišćavanje
čvrstog, tekućeg i plinovitog otpada.
z Tehnologija ”end-of-pipe” može smanjiti količinu otpada
i emisija, ali u suštini ona zagađenje pretvara u drugi
medij (npr. zagađenje zraka se pretvara u otpadnu
vodu, ispuštena otpadna voda se pretvara u čvrsti otpad
i sl.).

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 67
 Shematski prikaz čistije proizvodnje

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 68
 Prednosti uvođenja čistije proizvodnje

z unapređenje proizvoda i proizvodnih procesa,

z štednja materijala i energije,
z viša razina zaštite okoliša,
z poboljšanje uvjeta rada i sigurnosti zaposlenika,
z povećanje produktivnosti proizvodnje,
povećanje konkurentnosti kompanije,
z smanjenje troškova proizvodnje i sl.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 69
 Malootpadne tehnologije

z Malootpadna industrijska proizvodnja je zasnovana

na kompleksnom iskorišćenju primarnih sirovina, na
potpunoj recirkulaciji vode i korišćenju nastalih
otpada.
z Malootpadne tehnologije se odnose ne samo na
proizvodne procese već i na iskorištenje proizvoda
okarakterisanih produženim vijekom trajanja i
mogućnošću jednostavne popravke, a koji se mogu
nakon potrošnje reciklirati ili neutralisati na ekološki
pogodan način.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 70
 Malootpadne tehnologije

z Jedan od osnovnih uslova efektivnosti u oblasti

razvoja i uvođenja malootpadnih tehnologija je
smanjenje opterećenja životne sredine primjenom
osnovnih načela:
1. Racionalizacija - manje okupiranje životne sredine od
strane proizvodnih objekata, minimalizacija potrošnje
materijala uvođenjem novi štedljivih i efektivnijih
tehnologija i tehnoloških postupaka, kao i
minimiziranje količine nastalog štetnog otpada.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 71
 Malootpadne tehnologije

1. Ušteda i racionalizacija -
korišćenje i potrošnja
elemenata antropogene
sredine se može organizovati
tako da tekući otpadi budu
smanjeni, a da se razviju
nove tehnologije koje će
omogućiti da se dobiju
sirovine od već primenjenog
prerađenog prirodnog
materijala (npr. reciklaža i sl.)
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 72
 Malootpadne tehnologije

2. Reciklaža - prerada
energije i otpada tako da
se mogu iskoristiti kao
ulazne energije ili materijali
za dalju proizvodnju.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 73
 Malootpadne tehnologije

3. Kvantitativno
ublažavanje delovanja
otpada i štetnih emisija na
životnu sredinu
- smanjenje proizvodnih
objekata, izmena i uvođenje
štedljivijih tehnologija.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 74
 Malootpadne tehnologije

4. Kvalitativno
ublažavanje uticaja
otpada i štetnih emisija
na životnu sredinu -
skladištenje i reciklaža
otpada okrenuta ka
smanjenju uticaja na
životnu sredinu.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 75
 Reciklažne tehnologije

z Reciklažnom tehnologijom se naziva skup

međusobno povezanih postupaka i operacija, koje
vode promeni otpada u sekundarnu sirovinu i druge
proizvode.
z U opštem slučaju reciklaža se može okarakterisati
kao korišćenje proizvodnih, preradljivih i potrošnih
otpada, materijala i energije u izvornom ili
promenljivom obliku, bez obzira na mesto ili vreme
nastanka otpada i njegovu primenu.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 76
 Reciklažne tehnologije

z Kao karakteristika reciklaže se pre svega naglašava

aspekat dvostrukog smanjenja opterećenja životne
sredine:
• na strani ulaza u proizvodni proces se korišćenjem
otpada štede prirodni izvori primarnih sirovina i
energije,
• na strani izlaza iz proizvodnog procesa se smanjuje
količina štetnih materija koje se emituju u životnu
sredinu na taj način što se otpadi ponovo iskoriste.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 77
 Reciklažne tehnologije

1. Ograničiti i kontrolisati produkciju otpada i izvora

njihove produkcije
2. Obezbediti ponovno korišćenje, reciklažu i
vrednovanje otpada
3. Kontrolisati skladištenje otpada
4. U ili na zemljište odlagati samo višak otpada koje nije
moguće preraditi
5. Odgovornost za zdravu životnu sredinu za budućnost
6. Informisati ljude o zaštiti životne sredine

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 78
 Reciklažne tehnologije

z Prema ponašanju radnog predmeta možemo

reciklažne tehnološke procese podijeliti na:
1. Mehaničke
2. Kemijske
3. Biološke
4. Kombinovane tehnološke procese.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 79
 Reciklažne tehnologije

z Ukoliko se u toku reciklažnog procesa radni predmet

ponaša pasivno i treba na njega delovati spoljašnjim
silama (mehanički) da bi postigli promjene, govorimo
o mehaničkim reciklažnim tehnologijama.
z U slučaju da se radni predmet ponaša aktivno, to
znači da nakon stvaranja pogodnih spoljašnjih uslova
materije ulaze u reakciju i aktivno tu učestvuju, čovjek
se u ovom slučaju koncentriše na stvaranje optimalnih
uslova reakcije. Tada govorimo o kemijskim ili
biološkim reciklažnim tehnologijama.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 80
 IZVORI ZAGAĐIVANJA ZRAKA

z Prema vremenu trajanja zagađivanja:

• izvori trajnog zagađivanja zraka (visoke peći, termoenergane,
cementare i dr),
• izvori povremenog zagađivanja zraka (cinčaone, drobilice
kamena itd).
z Podjela izvora u zavisnosti od vrste emitovanih
materija (polutanata):
• izvori koji emituju čestice,
• izvori koji emituju plinove,
• izvori koji emituju čestice i plinove.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 81
 ZAŠTITA OKOLIŠA
Ciljevi zaštite okoliša jesu:

z sprečavanje zagađivanja okoliša, poboljšavanje i

obnova oštećenog okoliša,
z zaštita ljudskog zdravlja i poboljšavanje uvjeta okoliša
za kvalitet života,
z zaštita prirodnih resursa i njihovo racionalno
korištenje,
z učešće javnosti u aktivnostima u vezi zaštite okoliša,
z postizanje održivog razvoja,
z uspostava i razvoj institucija za zaštitu okoliša itd.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 82
Opšti i posebni problemi i zadaci u zaštiti okoliša

z Zaštita okoliša reguliše ograničavanje uticaja pogona

i djelatnosti na okolinu i odnosi se na područja
namijenjena urbanizaciji, industriji, saobraćaju,
poljoprivredi i druge čovjekove aktivnosti.
z Prema tome, zaštita okoliša je kompromis između
zahtjeva za ekonomskim razvojem i zahtjeva za
očuvanjem kvaliteta okoliša.
z To se postiže, između ostalog, osiguravanjem i
uvođenjem okolinske komponente u strateški
menadžment firmi/organizacija.
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 83
 Usklađivanje odnosa čovjeka sa okolišem

z kvalitetna ekološka edukacija i ekološko

opismenjavanje,
z poznavanje ekološke problematike (problemi
zagađivanja okoliša, ekološke posljedice i zaštita
okoliša),
z kvalitetno ekološko informisanje,
z formiranje i prihvatanje pozitivnog stava prema
okolišu (izgradnja ekološke svijesti i kulture).

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 84
 Opšti i posebni problemi i zadaci u zaštiti okoline

z Zaštita okoliša je evoluirala u nešto aktivniji koncept -

okolinsko upravljanje.
Termin okolinsko upravljanje po ISO EN BAS 14000 znači
upravljanje uz uvažavanje okolinske komponente.
z Stav je Deklaracije o okolišu i održivom razvoju, donesene u
Rio de Ženeiru, 1992. godine, da je povezivanje privrednog
razvoja sa zaštitom okoliša jedini put prema dugotrajnom
privrednom napretku.
z Na Rio konferenciji formiran je "Globalna okolinska pomoć"
(Global Environmental Facility - GEF) sa ukupnim fondom od
tri milijarde dolara godišnje, čiji zadatak je da bude glavni
kofinansijer za podsticanje održivog razvoja u zemljama u
razvoju. Bosna i Hercegovina je postala članica GEF-a u
oktobru 2001. godine.
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 85
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 86
 Okolinsko upravljanje

z Okolinsko upravljanje ili okolinski menadžment ili

skraćeno ekomenadžment (eng. Environmental
Management - upravljanje za okolinu ili okolinsko upravljanje)
predstavlja jednu od savrmenih formulacija koja se vrlo
često sreće u upotrebi.
z U stranoj literaturi se češće koristi termin ”environmental
management” mada se koristi i izraz “ecological
management” ili “eco-management”.
z Svi navedeni termini imaju slično značenje i odnose se na
niz upravljačkih aktivnosti u vezi sa zaštitom i korištenjem
okoliša.
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 87
 DEFINICIJE OKOLINSKOG MENADŽMENTA

z Ako pod menadžmentom (upravljanjem) podrazumijevamo

proces kojim se usmjerava, planira, motiviše, organizuje,
koordinira i kontroliše privredna ili druga aktivnost, onda
pod okolinskim (ekološkim) menadžmentom treba
podrazumijevati proces kojim se usmjerava, planira,
motiviše, organizuje, koordinira i kontroliše privredna ili
druga aktivnost u oblasti okoliša ili u vezi sa okolišem ili
radi ostvarivanja ciljeva u domenu zaštite i korištenja
okoliša itd.
z Ponekad se za okolinski menadžment kaže da on
predstavlja sistem upravljanja zaštitom okoliša s ciljem da
se u industriji i drugim privrednim granama uspostavi
sistematizovan pristup koji obezbjeđuje da se razlozi koji se
tiču okoliša ugrade u biznis strategiju i praksu.
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 88
 CILJEVI EKOLOSKOG MENADŽMENTA

z Ciljeve upravljanja zaštitom okoliša je moguće

posmatrati i kroz ciljeve sistema upravljanja zaštitom
okoliša.
z Tako je, na primjer, ciljeve ekomenadžment i audit
sheme Evropske unije (prema EMAS Pravilu iz 2001)
moguće posmatrati kao opšte i konkretne.
a) opštim ciljem se smatra procjena i unaprjeđivanje
okolinskog učinka neke organizacije i obezbjeđenje
relevantnih informacija javnosti i drugim
zainteresovanim subjektima,
b) konkretnim ciljem se smatra implementacija
konkretnih akcionih mjera i aktivnosti.
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 89
 KORISTI OD OKOLINSKOG MENADŽMENTA

Najčešće se navode sljedeće prednosti koje se

primjenom instrumenata okolinskog menadžmenta
ostvaruju:
z smanjenje troškova (ušteda),
z obezbjeđenje poštovanja okolinskih propisa,
z smanjenje rizika po okoliš,
z unapređenje odnosa sa institucijama koje se staraju
o donošenju i sprovođenu propisa,
z unaprjeđenje javnog imidža,
z povećanje entuzijazma zapsolenih itd.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 90
Prevencija zagađenja – emisija čvrstih čestica

z Ventilacija razređivanjem

z Odsisne haube

z Ventilatori i injektori

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 91
 Uređaji za prečišćavanje

z Taložne komore

z Inercijalni uređaji

z Filteri

z Mokri separatori (skruberi)

z Elektrostatički separatori

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 92
 POSTUPCI ODSUMPORAVANJA DIMNIH GASOVA

z Svi postojeći postupci za smanjenje emisije SO2 iz

dimnih gasova mogu se podeliti u tri osnovne grupe:
1.Postupci prije procesa sagorijevanja (desulfurizacija
goriva),
2.Postupci za vrijeme sagorijevanja,
3.Postupci poslije procesa sagorevanja (odsumporavanje
dimnih gasova, ODG).
z Postupci ODG su najefikasniji način smanjenja emisije
oksida sumpora.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 93
 Metode prečišćavanja otpadnih voda

Moguća je klasifikacija metoda za prečišćavanje prema

prirodi procesa na:
z Fizičke: rešetke, taloženje, flotacija, filtracija,
membranski procesi i sl.
z Kemijske: koagulacija, aeracija, dezinfekcija, adsorpcija
i sl.
z Biološke metode: aerobne, anaerobne.
Način čišćenja i metod tehnologije prečišćavanja zavisi od
sastava otpadnih voda.
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 94
 TRETMAN INDUSTRIJSKIH OTPADNIH VODA

Tretman industrijskih otpadnih voda vrši se:

z Fizičkim metodama: sedimentacija, destilacija-provjetravanje
sa ciljem odstranjenja primjesa.
z Fizičko-kemijskim metodama. adsorpcija, na
jonoizmenjivačima, ekstrakcija i slično.
z Kemijskim metodama: neutralizacija, koagulacija,
oksidacija,redukcija i sl.
Sistemi za tretman industrijskih otpadni voda se prave za dva
proizvodna procesa:
z Diskontinualni proizvodni proces: čišćenje sa najmanje dvije
reaktivne posude.
z Kontinualni proizvodni proces: protočno čišćenje
Proces čišćenja zavisi od pojedinačnog sastava voda.
12.4.2011 Ekoinženjerstvo 95
 NAJBOLJE RASPOLOŽIVE TEHNIKE
(Best Available Technyques - BAT)

z Set tehnika, aktivnosti, procesa i radnih metoda

razvijenih i testiranih na industrijskoj osnovi i
dizajniranih za upotrebu u specifičnom
industrijskom kontekstu u uvjetima koji su
ekonomski održivi za kompaniju i provedenih u cilju
uklanjanja, ili tamo gdje to nije ostvarljivo,
smanjenja nastanka emisija i otpada na minimum.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 96
 Direktiva Savjeta 96/61/EC od 24. 09. 1996,
Integralno sprječavanje i kontrola zagađenja- IPPC, čl. 2

BAT tehnike
) TEHNIKE: korištene tehnologije i način na koje je
postrojenje projektovano i izgrađeno, održavano i način na
koji funkcioniše i stavlja se van pogona
) DOSTUPNE: tehnike koje su razvijene do stepena koji
omogućava primjenu u relevantnom sektoru industrije, u
datim uslovima
) NAJBOLJE : najefikasniji način u postizanju visokog
opšteg nivoa zaštite životne sredine, kao cjeline

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 97
 ODRŽIVI RAZVOJ

z Održivi razvoj je razvoj kojim se ispunjavaju

potrebe sadašnjih generacija bez uskraćivanja
mogućnosti budućim generacijma da zadovolje
svoje potrebe.
z Održivi razvoj predstavlja generalno usmerenje i
težnju da se stvori bolji svijet sa izbalansiranim
socijalnim, ekonomskim i ekološkim faktorima.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 98
 ODRŽIVI RAZVOJ

z Održivi razvoj se može definisati kao razvoj koji svim

stanovnicima neke zajednice pruža osnovne
ekološke, društvene i ekonomske usluge bez
ugrožavanja prirodnih, izgrađenih i društvenih
sistema.
z Koncept održivog razvoja je prihvaćen na
Konferenciji UN o okolišu i razvoju održanoj u Rio de
Ženeiru (Brazil), juna 1992. godine, a regulisan je
kroz Deklaraciju o održivom razvoju i zaštiti okoliša
(Rio deklaracija).

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 99
 ODRŽIVI RAZVOJ

z Cilj Rio deklaracije jeste povezivanje privrednog

razvoja sa zaštitom okoliša, što se smatra jedinim
putem prema dugotrajnom društvenom napretku.
z Na konferenciji UN u Riu usvojeno je još nekoliko
važnih dokumenata, kao što su:
z Konvencija o promjeni klime,
z Konvencija o biološkoj raznolikosti,
z Akcioni plan održivog razvoja za 21. vijek, nazvan
Agenda 21 (to što treba učiniti) itd.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 100

 ODRŽIVI RAZVOJ

z Pojam ODRŽIVI RAZVOJ postaje okosnica nove

međunarodne globalne (ekološke) politike,
održavanjem UN Konferencije o okolišu i razvoju
(UNCED) u Riu 1992. god.
z Agendu 21 prihvatilo je i potpisalo 179 država.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 101

Pravni aspekti upravljanja okolišem

z Zakonom o zaštiti okoliša/životne sredine,

z Zakonom o zaštiti zraka/vazduha,
z Zakonom o vodama,
z Zakonom o zaštiti prirode,
z Zakonom o upravljanju otpadom i
z nizom podzakonskih akata koji obezbjeđuju
provođenje navedenih zakona.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 102

Pri korištenju okoliša moraju se ispoštovati
načela zaštite okoliša kao što su:

z načelo održivog razvoja,

z načelo predostrožnosti i prevencije,
z načelo integralnog pristupa,
z načelo supstitucije,
z načelo zagađivač plaća,
z učešće janosti i pristup informacijama itd.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 103

 Politika zaštite okoliša

z Pod politikom zaštite okoliša podrazumijeva se

sveukupnost mjera i postupaka za zaštitu okoliša s ciljem:
- održivi razvoj gospodarstva i društva u cijelosti,
- smanjenja onečiščivanja okoliša ,
- očuvanja prirodnih ( neobnovljivih ) resursa,
- osiguranja primjene i uvođenje principa održivog razvoja
- kontinuirano usavršavanje mjera zaštite i kontinuirano
podizanje razine kakvoće okoliša,
- stalni razvoj ekološke svijesti.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 104

 Politika zaštite okoliša

Danas se politika okoliša razumijeva kao javno upravljanje

okolišem i obuhvata:
- sprečavanje daljnjeg onečiščavanja okoliša,
- javni nadzor nad izvorima onečiščenja okoliša,
- racionalno korištenje prirodnih materijalnih i
energetskih resursa,
- usmjeravanje proizvodnih procesa, proizvoda i usluga
prema ekogenim tehnologijama i prema čistijoj
proizvodnji.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 105

 Politika zaštite okoliša

z Jedno od osnovnih načela politike zaštite okoliša danas,

temelji se na 4 R principu:
z REDUCE - smanji (otpad, nepoželjne emisije),
z REUSE - ponovno upotrijebi (povratnu ambalažu),
z RECICLE - vrati u ponovnu preradu (recikliraj),
z REPLACE - zamijeni (agresivne tvari, energiju, procese)

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 106

 PRISTUP INFORMACIJAMA O OKOLIŠU

z Arhuska konvencija o pristupu informacijama, učešću

javnosti u donošenju odluka i pristupu pravosuđu u
oblastima koje se odnose na okoliš, usvojena 1998.
a stupila na snagu 30. oktobra 2001. godine.
z Cilj ove konvencije je da se doprinese zaštiti prava
svakog pojedinca, sadašnjih i budućih generacija da
žive u životnoj sredini adekvatnoj za njihovo zdravlje i
blagostanje.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 107

 Arhuska konvencija je instrument zaštite
okoliša i ona sadrži:

z pristup informacijama,
z pravo javnosti da učestvuje u donošenju odluka o
okolišu i
z saradnju sa pravosudnim organima u slučaju kada
su prethodna dva prava povrijeđena.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 108

 PROCJENA UTICAJA NA OKOLIŠ (PUO)

z Procjena uticaja na okoliš - PUO (Environmental Impact

Assessment – EIA) predstavlja proces sistematske
identifikacije i ocjene potencijalnih uticaja (efekata)
projekata, planova, programa i aktivnosti na okoliš ili
njegove pojedine sastavnice (komponente).
z Procjena uticaja na okoliš (PUO) je postupak
ocjenjivanja prihvatljivosti zahvata, s obzirom na okoliš,
kao i određivanje potrebnih mjera zaštite okoliša, kako bi
se negativni uticaji sveli na najmanju moguću mjeru, te
postigao visok nivo zaštite okoliša (FMOIT).

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 109

 PROCJENA UTICAJA NA OKOLIŠ (PUO)

z PUO je identifikacija, opis i odgovarajuća procjena u

odnosu na svaki pojedinačni zahvat ili aktivnost u skladu
sa odredbama propisa koji uređuju ovu oblast.
z Procjena uticaja na okoliš (PUO) obuhvata identifikaciju,
opis, procjenu, direktan ili indirektan uticaj projekta ili
aktivnosti na okoliš ili njegove pojedine sastavnice:
- ljude, biljni i životinjski svijet,
- vodu, zrak, tlo, prostor, klimu, krajolik i sl.,
- materijalna dobra i kulturno naslijeđe,
- međudjelovanja navedenih faktora.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 110

 Procedura PUO definisana je:

z Zakonom o zaštiti okoliša (čl. 53-64), Sl. novine FBiH br.

33/03).
z Pravilnikom o pogonima i postrojenjima za koja je
obavezna procjena uticaja na okoliš i pogonima i
postrojenjima koji mogu biti izgradeni i pušteni u rad
samo ako imaju okolinsku dozvolu (Sl. novine FBiH br.
19/04).
z Pravilnikom o uvjetima za podnošenje zahtjeva za
izdavanje okolinske dozvole za pogone i postrojenja koja
imaju izdate dozvole prije stupanja na snagu Zakona o
zaštiti okoliša.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 111

Internacionalni propisi o PUO

z IPPC direktiva 96/61/EZ od 24.09.1996.

z SEVEZO II direktiva
z EIA direktiva 85/337/EEZ dopunjena
direktivom 97/11/EZ
z Konvencija o procjeni uticaja na okoliš preko
državnih granica (ESPOO, Finska 1991.)

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 112

 IPPC DIRECTIVA 96/61/EC
(Integralno sprečavanje i kontrola zagađenja)

z Procedura PUO definisana je IPPC direktivom EU.

z IPPC je stupila na snagu u zemljama članicama,
oktobra 1999.
z Primenjuje se za sve nove aktivnosti od oktobra 1999.
z Postojeće aktivnosti treba da se prilagode do 2007.
z IPPC je pravni instrument koji postavlja ciljeve koji
treba postići i pristup kojeg se treba držati, ali
dozvoljava svakoj zemlji članici da sama odabere
administrativni aranžman koji zadovoljava njene uslove.
z Implementacija Direktive je pod nadzorom organa EU.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 113

 Svrha PUO je:

z Osnovna svrha je integriranje okolinskih aspekata u

procese planiranja i donošenje odluka, što na kraju treba
da rezultira akcijama koje su okolinski prihvatljive. (PUO je
proces i alat za planiranje projekta i donošenje odluka).
z Osigurati da se okolinski i socio-ekonomski troškovi, te
koristi od projekata, koji donose ekonomski razvoj, uzmu u
obzir na pravi način.
z Osigurati da se neobjašnjivi negativni uticaji izbjegnu ili
umanje u ranoj fazi procesa planiranja.
z Osigurati da donosioci odluka imaju sve podatke o
koristima projekta i okolinskim troškovima.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 114

 Svrha PUO je:

z Osigurati da sve zainteresovane strane (organi vlasti,

investitor, lokalna zajednica – javno mnijenje, NVO,
mediji itd.) učestvuju u procesu analize i odlučivanja o
projektu ili aktivnosti.
z Uspostaviti sistem za ublažavanje negativnih uticaja
projekta i aktivnosti na okoliš i monitoring.
z Osigurati zaštitu zdravlja ljudi i njihovih životnih zajednica,
te poljoprivrednog zemljišta i sl.
z Očuvatiti socijalne, kulturno-historijske i materijalne
vrijednosti.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 115

 Procjena uticaja na okoliš odgovara, u osnovi,
na četiri ključna pitanja:

1. Kakav bi okoliš bio kada ne bi bilo zahvata?

(Utvrđivanje nultoga stanja).
z Ovime će se utvrditi i opisati trenutno stanje prirodnih
resursa i značajki okoliša na koje bi zahvat mogao uticati,
te smjer njihovog razvoja kada zahvata ne bi bilo.
2. Što će se dogoditi okolišu kao posljedica zahvata?
(Predviđanje).
z Ovim se postupkom opisuju i, koliko je moguće,
kvantificiraju posljedice nekog zahvata za okoliš u smislu
okolišnih resursa ili ljudi (primatelja) na koje zahvat utiče,
svojstva i raspon izazvanih promjena, njihove prostorne
rasprostranjenosti i trajanje.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 116

 Procjena uticaja na okoliš odgovara, u osnovi,
na četiri ključna pitanja:

3. Je li to bitno? (Procjena - vrednovanje)

z Predviđanje uticaja nije dovoljno.
z Većina donositelja odluka (a sigurno i većina službenika
nadležnih ministarstava i vanjskih sudionika) ne posjeduje
stručna znanja koja bi im omogućila shvaćanje pravog
značenja tehničkih nalaza predviđenih uticaja.
z Potrebne su im i informacije pomoću kojih mogu procijeniti
koliko je određeni uticaj važan (značajan), kako bi ga pri
donošenju odluke mogli usporediti s drugim troškovima i
koristima zahvata, odnosno kako bi odlučili treba li
dopustiti da se sa zahvatom nastavi.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 117

 Procjena uticaja na okoliš odgovara, u osnovi, na četiri
ključna pitanja:
4. Ako je bitno, možemo li u tom smislu nešto učiniti?
(Mjere zaštite okoliša)
z Na kraju, važno je shvatiti može li se, ako je uticaj doista
značajan, učiniti nešto da ga se izbjegne, smanji (ublaži),
sanira ili nadomjesti odgovarajućom vrijednošću.
z Nositelj zahvata može tada takve mjere uključiti u svoj
projekt, a nadležno ministarstvo može propisati
odgovarajuće uvjete okolišnom dozvolom.
z Kako bi nadležno ministarstvo i vanjski sudionici mogli
odlučiti može li se određeni zahvat odobriti, ključno je da
informacije vezane za okoliš koje nositelj zahvata navodi u
dokumentu o PUO daju jasne odgovore na navedena četiri
pitanja.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 118

 Okolinsko dijagnosticiranje i definiranje mogućnosti
za smanjenje zagađivanja okoliša (MOED)

z MOED je procjena uticaja pogona i postrojenja ili

aktivnosti na okoliš u cilju pronalaženja mogućnosti za
sprečavanje nastanka emisija (zagađenja) i njihovo
smanjenje na izvoru, te za pružanje podataka privrednim
društvima u cilju orijentiranja politike prema čistijim
procesima i tehnologijama koje su tehnički i ekonomski
održive.
z MOED može dijagnosticirati cjelokupna industrijska
postrojenja ili samo jedan njihov dio (pojedine pogone,
proizvodne linije, tehnološke cjeline, postrojenja itd).

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 119

MOED je osobito podesan za kompanije čiji se otpadni tokovi
mogu opisati bilo kojim od sljedećih pridjeva: nepoznat,
količinski velik, opasan, ili nepoznati troškovi.

ZNAČAJNE OPASAN IGNORIRANJE NIVO

KOLIČINE OTPAD OTPADNIH TROŠKOVA
TOKOVA

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 120

Provođenjem MOED-a kompanija ima tzv. višestruke koristi:

z ušteda sirovina, energije i vode,

z poboljšanje kvaliteta proizvoda,
z mogućnost plasiranja proizvoda na nova tržišta,
z ojačani imidž,
z povećanje nivoa obučenosti i zadovoljstva zaposlenika,
z povećanje konkurentnosti,
z smanjenje rizika od nesreća na poslu,
z veća prilagodljivost na promjene zakonodavstva,
z bolja komunikacija i odnosi sa vlastima, kupcima i javnim
mnijenjem, itd.

12.4.2011 Ekoinženjerstvo 121