Ey daire-i esbabdan zuhur eden i�leri, h�diseleri esbaba

isnad eden gafil, cahil! Mal sahibi zannetti�in esbab, mal sahibi
de�illerdir. As�l mal sahibi, onlar�n arkas�nda i� g�ren Kudret-i
Ezeliyedir. Onlar, ancak o Kudretten gelen Hakik� Tesirleri il�n ve
ne�retmekle muvazzaft�rlar. Demek daire-i esbab, h�k�metin
kalem dairesi h�km�ndedir ki, yukar�dan gelen Emirlerin
Tebligat� o Daireden yap�l�yor. ��nki �zzet ve Azamet perdeyi
iktiza eder; Tevhid ve Celal dahi �irketi reddeder, tesiri esbaba
vermiyor.
Evet Sultan-� Ezel�'nin memurlar� vard�r amma, icraat��lar�
de�illerdir ki, Saltanat ve Rububiyetinde ortak olsunlar. Ancak o
memurlar�n vazifesi dell�ll�kt�r ki, Kudretin �craat�n� il�n ediyorlar.
Veya o memurlar, n�z�r m�ahidlerdir ki, g�rd�kleri Evamir-i
Tekviniyeye kar�� yapt�klar� itaat ve ink�yad ile istidadlar�na g�re bir
nevi ibadet yapm� olurlar. Demek esbab, ancak ve ancak Kudretin
�zzetini, Rububiyetin Ha�metini izhar i�in vaz'edilmi� bir tak�m
vas�talard�r. Yoksa, Kudretin acz ve
LEM �A LAR 11
lerdir. Be�er sultanlar�n�n memurlar� ise; sultanlar�n ihtiya� ve acz
lerini def' i�in tayinlerine zaruret has�l olan yard�mc� ve ortaklar�d�r.
Binaenaleyh Allah'�n memurlar�yla insan�n memurlar� aras�nda
m�nasebet yoktur. Yaln�z gafil ve cahil olanlar h�diselerde ve
vukuattaki Hikmetleri, g�zellikleri g�remediklerinden, Cenab-� Hak'tan
�ekva ve �ikayetlere ba�larlar. �te o �ekva ve �ikayetlerin hedefini
de�i�tirmek i�in esbab vaz'edilmi�tir. ��nki kusur onlardan ��k�yor,
onlar�n kabiliyetsizli�inden ileri geliyor. Bu S�rra bir misal-i latif
suretinde bir temsil-i manev� rivayet ediliyor ki:
Hazret-i Azrail AleyhisSel�m, Cenab-� Hakk'a demi� ki:
-Kabz-� Ervah vazifesinde senin ibad�n benden �ekva
edecekler. Benden k�secekler.
Cenab-� Hak Lisan-� Hikmetle ona demi� ki:
-Senin ile ibad�m�n ortas�nda musibetler, hastal�klar
perdesini b�rakaca��m. T� �ekvalar� onlara gidip sana k�smesinler.
Evet nas�lki hastal�klar perdedir, ecelde tevehh�m olunan
fenal�klara mercidirler. Ve Kabz-� Ervahta hakik� olarak Hikmet ve
g�zellik, Hazret-i Azrail AleyhisSel�m'�n Vazifesine m�tealliktir. �yle
de Hazret-i Azrail AleyhisSel�m da bir perdedir. Kabz-� Ervahta
zahiren merhametsiz g�r�nen ve Rahmetin Kemaline m�nasib
d�meyen baz� h�l�ta merci olmak i�in o memuriyete bir n�z�r ve
Kudret-i �lahiyeye bir perdedir.
Evet �zzet ve Azamet ister ki, esbab Perdedar-� Dest-i
Kudret ola akl�n nazar�nda; Tevhid ve Celal ister ki, esbab ellerini
�eksinler Tesir-i Hakik�den...
T E N B � H
Arkada�! Tevhid iki �e�it olur:
Birisi �miyane Tevhiddir ki: "Allah'�n �eriki yok ve bu K�inat
Onun m�lk�d�r." der. Bu k�s�m Tevhid sahiblerinin fikirce gaflet ve
dalalete d�meleri korkusu vard�r.
�kincisi Hakik� Tevhiddir ki: "Allah birdir, m�lk Onundur, V�cud
Onundur, her �ey Onundur." der; l�-yetezelzel bir itikada sahibdirler.
Bu k�s�m Tevhid sahibleri, her �eyin �st�nde Cenab-� Hakk'�n
12 MESNEV�-� NUR�YE
Sikkesini g�r�r ve her �eyin cebhesinde bulunan m�hr�n�, damgas�n�
okur. Ve bu sayede huzur� bir Tevhid melekesi m�liki olurlar ki, dalalet
ve evham�n taarruzundan kurtulurlar.
Kur'an-� Hak�m'den istifade etti�imiz ikinci k�s�m Tevhidin birka�
mertebelerini birka� lem'a z�mn�nda izah edece�iz:
* * *
B�R�NC� LEM'A : Bak�n�z! Her bir masnuun y�z�nde �yle bir
sikke vard�r ki, ancak her �eyi halkeden H�l�k'a mahsustur. Ve her bir
mahlukun cebhesinde �yle bir h�tem vurulmu�tur ki, her �eyi yapan
S�ni'den maada kimsede o h�tem bulunmaz. Ve Kudretin ne�retti�i
mektublar�ndan her bir mektubun �hirinde, taklidi kabil olmayan �yle
bir turra vard�r ki, ancak Sultan-� Ezel ve Ebed'e hast�r. O gibi
sikkelerden yaln�z hayat �zerinde parlayan Sikke-i �'caza bak�n�z ki;
hayat ile bir �eyden pek �ok �eyler husule gelir, �cad edilir. Ve pek �ok
�eyler dahi bir �ey-i v�hide Emr-i Rabbaniyle ink�lab ederler. Mesel�:
Su, bir �ey-i v�hid iken pek �ok uzuvlara, cihazlara Allah'�n izni ile
men�e olur, �cad edilirler. Ve mideye giren pek �ok muhtelif yemekler
ve meyvelerden H�l�k-� Te�l� tek bir cismi �cad eder, tek bir cisim
husule getirir.
�te kalb, ak�l, �uur sahibi olan bir adam, bu ciheti
d��n�rse anlar ki, bir �eyden �ok �eyleri �cad edip ��kartmak ve
�ok �eyleri bir �eye tahvil etmek, ancak her �eyi halkeden ve her
�eyi yapan S�ni'a mahsus bir sikkedir.
�K�NC� LEM'A : Say�s�z h�temlerden canl� mahlukata
vaz'edilen hayat h�temine bak�n�z! Evet canl� bir mahluk, c�miiyeti
itibariyle, K�inata k���k bir misaldir, �ecere-i �leme g�zel ve tatl� bir
meyvedir, kevn ve v�cuda bir n�vedir ki, Cenab-� Hak o n�vede pek
�ok �lemlerin �rneklerini dercetmi�tir. Sanki o z�hayat gayet hak�mane
muayyen nizamlar ile b�t�n v�cudlardan sa��lm� bir katre veya bir
noktad�r. Bu itibarla bir z�hayat� halketmek, b�t�n K�inat� Yed-i
Tasarrufuna alan Cenab-� Hak'tan maada hi� bir �eye isnad edilemez.
Evet akl� bozulmayan bir �ah�s, teemm�l� neticesinde anlar ki:
Mesel� bal ar�s�n� pek �ok �eylere fihriste yapan ve Kitab-� K�inat�n
ekser mesailini insan�n mahiyetinde yazan ve incir n�vesinde
LEM�ALAR 13
incir a�ac�n�n pro�ram�n� derceden ve insan�n Kalbini binlerce �lemlere
�rnek ve pencere yapan ve be�erin kuvve-i h�f�zas�nda tarih-i hayat�n�
taallukat�yla beraber yazan, ancak ve ancak her �eyi yaratan H�l�k olabilir.
Ve b�yle bir Tasarruf, yaln�z ve yaln�z Rabb-�l �lem�n'e mahsus bir
h�temdir.
���NC� LEM'A: Cenab-� Hakk'�n canl� mahlukata bast��� hayat
h�teminin gayr-� m�tenah� nak� ve keyfiyetlerinden bir n�muneyi
g�sterece�iz. ��yle ki:
Nas�l ki suyun katrelerinden, �i�enin par�alar�ndan tut, seyyar
y�ld�zlara kadar �effaf veya �effaf gibi her �eyde �emsin cilvelerinden
�emse mahsus bir turra, bir cilve bulunur. Kezalik �ems-i Ezel�'nin de
b�t�n canl� mahlukatta "�hya ve Nefh-i Hayat" cihetiyle bir Tecelli-i
Ehadiyeti vard�r ki, b�t�n esbab iktidar ve ihtiyar sahibi olduklar� farz
edilse dahi, o sikkenin ne mislini ve ne taklidini, ne m�nferiden ve ne
m��temian yapmaktan �cizdirler. Buna binaen �effaf �eylerde g�r�nen o
timsaller �emsin timsali olup, �emsten o �effaf �eylere in'ikas etmi�
olduklar�na h�kmedilmedi�i takdirde, o say�s�z katrelerde ve zerrelerde her
birisinde hakik� bir �emsin maddesiyle mevcud bulundu�una h�kmetmek
l�z�m gelir.
Kezalik �ems-i Ezel�'nin �ualar menzilesinde olan Tecelli-i
Esmas�n�n nokta-i merkeziyesi olan Hayat, �ems-i Ezel�'ye isnad
edilmedi�i takdirde, bir sine�e, bir �i�e�e var�ncaya kadar her bir z�hayatta
nihayetsiz bir Kudret, muhit bir �lim, mutlak bir irade gibi V�cib-�l
V�cud'dan maada hi�bir �eyde v�cudu m�mk�n olmayan sair S�fatlar�n
mevcud olmas�na cahilane, ahmakane, g�l�n� bir b�t�l h�k�m l�z�mgelir.
Ve ayn� zamanda, �u b�t�l h�k�m ile her bir zerreye ve her bir sebebe bir
Uluhiyet-i Mutlakay� isnad etmekle say�s�z �erikleri isbat etmek
mecburiyeti has�l olur.
Maahaza tohum olacak bir habbe veya bir �ekirdekteki garib, acib,
muntazam vaziyete bak�n�z ki; o habbe, tohumu olacak cismin b�t�n
eczas�yla m�nasebetdar oldu�u gibi, nev'iyle yani ebna-y� cinsiyle de ve
b�t�n mevcudat ile de m�nasebetleri vard�r. Ve onlara kar�� o
m�nasebetleri nisbetinde vazifeleri vard�r. E�er o tohumcuk habbenin
Kadir-i Mutlak'tan nisbeti kesilip kendi nefsine isnad edilirse, yani kendi
kendine olmu�tur denilirse, her bir tohumda, her �eyi g�recek bir g�z�n ve
her �eye muhit bir ilmin bulunmas�n�
14 MESNEV�-� NUR�YE
itikad etmek l�z�m gelir. Bu ise, s�b�k temsilde her bir �effaf zerrede
hakik� bir �emsin v�cudunu iddia etmek gibi g�l�n� bir hamakatt�r.
D�RD�NC� LEM'A: Bir kitab el yaz�s�yla yaz�l�rsa, yaln�z
bir adama ve bir kaleme ihtiya� vard�r. Fakat matbaada bas�l�rsa, kalem
i�ini g�ren pek �ok demir kalemler l�z�md�r. Ve o demir harfleri
yapmak i�in ustalar ve �l�t ve edevat ve m�rettibler gibi �ok �eylere
ihtiya� olur. Kezalik �u Kitab-� K�inatta yaz�l� sat�rlar, kelimeler ve
harflerin bir V�hid-i Ehad'in Kalem-i Kudretiyle yaz�lm� oldu�u cihete
h�kmeden adam, pek rahat ve kolay ve makul bir yola s�l�k etmi� olur.
Fakat, o yaz�lar�, o harfleri tabiata ve esbaba isnad eden herifler, imtina
ve muhalin en suubetli ve ��kmaz bir yoluna zehab etmi� olurlar. ��nki
bu yola zehab edenler i�in tek bir z�hayat�n tab' ve bast�r�lmas� i�in
ekser K�inat�n tab'�n� l�z�m olan techizat l�z�md�r. Bu ise, vehmin
kabul edemedi�i bir hurafedir.
Ve keza topra��n, suyun, havan�n her bir c�z'�nde nebatat
adedince manev� gizli matbaalar l�z�md�r ki, mahiyetleri ve cihazlar�
m�tehalif say�s�z meyve ve �i�eklerin te�kil�t�n� yapabilsinler. Veyahut
o nebatat� o kadar z�net ve intizamlar�yla beraber ye�illendirmek i�in, o
�� unsurun herbir c�z'�nde b�t�n a�a�lar�n, meyvelerin ve �i�eklerin
h�ssalar�n�, cihazlar�n� ve mizanlar�n� bilip yapabilecek bir Kudret, bir
�lim l�z�md�r. ��nki bu �� unsurun her bir c�z'�, her bir nebat�n
te�kiline medar ve men�e olabilir. Evet bir saks�daki toprak, cihazlar�
ve �ekilleri ve sair S�fatlar� muhalif olan herhangi bir nebat�n tohumunu
ye�illendirmeye kabiliyeti vard�r. Binaenaleyh ikinci yola zehab
edenlerce o k���k saks� i�erisinde say�s�z gizli makine ve fabrikalar�n
v�cudu l�z�mgelir ki, hurafeciler dahi bundan utan�yorlar.
BE��NC� LEM'A: Bir kitabda yaz�l� bir harf, yaln�z bir cihetle
kendisini g�sterir ve kendisine delalet eder. Fakat o harf, k�tibine �ok
cihetlerle delalet eder ve nakka��n� tarif eder.
Kezalik Kitab-� K�inatta m�cessem olarak yaz�lan herbir
kelime, kendi mikdar�nca kendini g�sterirse de pek �ok cihetlerden
m�nferiden ve m��temian S�ni'ini g�sterir, Esmas�n� izhar eder. Ve
kendi evsaf�yla, e�kaliyle, nak�lar�yla �deta S�niini medh i�in yaz�lm�
bir kasidedir. Buna binaen, me�hur Hebenneka gibi ahmakla�an bir