Bonaventura, Doctoris Seraphici Opera Omnia (Quaracchi) Vol 01 2

V
Digitized by the Internet Archive

in 2010 with funding from
Boston Library Consortium IVIember Libraries
http://www.archive.org/details/doctorisseraphic12bona
DOCTORLS 8ERAPHICI
S. BONAVENTURAE
S. R. E. EPISCOPI CARDINALIS
OPERA OMNIA
lUSSU ET AUCTORITATE
R." P. BERNARDINI A PORTU ROMATINO

TOTIUS ORDINIS MINORUM S. P, FRANCISCI MINISTRI GENERALIS
EDITA
STUDIO ET CUM PP. COLLEGII A 8. BONAVENTURA

.\D PLLIRIMOS CODICES MSS. EMENDAT.\
ANECDOTIS AUCTA PRGLECiOMENIS SCHOLIIS NOTISQDE ILLUSTRATA
TOMUS I.
DlSTEIBUTIO II.
AD CLARAS AQUAS (QUARACCHl)

PROPE FLORENTIAM
EX TYPOGRAPHIA COLLEGII S. BONAVENTURAE
MDCCCLXXXIIT.
8W0
'«sr^s^*
273668
. ,,
DIST. XXdl. DUBIA. 41i
ratio consonabat, et Scriplura non contradicebat. Nam

"veritatem, quia unus et idem est Deus, qui est et si Scriptura contradiceret, quantumcumque ratio di-
cogitatur et dicitur^ et aequaliter verus. Potest ctaret, non esset dicendum. Et propterea non licuit
iterum fieri comparatio ad actum essendi et cogitandi dicere tres essentias, quia ratio non consonabat. Quare
et loquendi; et sic habet sermo Augustini veritatem: autem ratio magis consonet in hoc nomine persona
quoniam Deus in suo esse iiabet summam veritatem; quam in hoc nomine essenlia, patet, si attendatur
cogitatio vero nostra cum sit creata et exemplata a signiflcatum utriusque. Ex verbis igitur ^
Augustini
summa veritate, non potest esse summe vera; simi- quae Magister ponit, quare dictum est ab Ecclesia
liter nec locutio, et ideo minus de veritate habet. — tres personae, patet, quod triplex fuit ratio. Prima
Et rursus, cum magis assimiletur summe vero actus ' fuit, quia necessitas immineljat; secunda, quia ratio
-cogitandi interior quam actus loquendi exterior, ma- consonabat; tertia, quia Scriptura in nullo contradi-
'
gis habet dc veritate cogilatio quam locutio quia Deo ,
cebat, immo etiam consonabat. Lnde minus dicit et
est simihor. Rationes vero ad oppositum procedunt plus intelligit, quando dicit, quod Scriptura non con-
secundum priraam viam ". tradicit.
DUB. III. DoB. IV.
Item quaeritur de hoc quod dicit Auguslinus, Item obiieitur contra illud quod ibi nulla pe-
quod licuit loquendi et disputandi necessitate tres nitus est diversitas , sicut nec singularitas ; quia si
personas dice?'e, quia Scriptura non contradicit; hoc est verum, ergo ibi est oranis^ identitas: ergo
sed simililer, si dicantur non esse tres personae, Scri- naturae et personae.
ptura non contradicit: ergo licet dicere, Patrem, Respondeo: Dicendum. quod facienda est vis in
Filium et Spiritum sanctum non esse tres personas; verbo ". Diversitas enim attenditur quantum ad prin-
sed non licet dicere nisi verum : ergo huius opposi- cipia essentialia sive substantialia. Quia ergo in divinis
tum esf falsum. quantum ad substantiaha nulla cadit differentia; ideo

Respondeo: Dicendum, quod ista non fuit tota dicit, quod nulla diversitas ideo non sequitur, quod ;
ratio dicti, sed Augustinus subticet partem causae. penitus omnimoda est identitas nisi addatur deter-
^*
,
Ratio enim fuit, sicut ipse aperit in sequentibus, quia minatio, scilicet quoad essentiaha; et sic patet ilhid.
' Vat. cum cod. cc et qui cogitatur et qui dicitur. convenit cum verbis Augustini, a Magislro (liic c. 3.) relutis,
- Vat. absque auctoritate codd. et ed. 1 summo. quae non explicant diversum significatum vocabulorum persona
3 Scot. , I. Sent. d. 22. q. 1 . cum Ocham Thoma ab
, et essentia , sed rationes ,
quare tres personas contitetur Eccle-
-irgenUna et nonnullis modcrnis asserit, fleri posse, ut aliquid sia. — Paulo superius cod. T consonabat pro consonet.
distinctius nominetur ,
quam cognoscatur ,
quod sub aliquo re- ^ Cod. X omnino ; forte melius ot conformius cum ipsa
spectu concedi posse videtur ,
quatenus de facto aliquis con- responsione legeretur omnimoda.
fuse cognoscens interdum nomine praecise significante uti potest. ' Id est, \erbum diversitas in sensu stricto est accipiendum.
Sed in lioc sensu sententiac et solutioni a S. Bonavcntura datae Hoc modo accipit Aristot. , X. Metaph. text. 1 2. (IX. c. 3.) di-
non opponitur. cens : Differentia vero et diversitas aliud est. Diversum nam(|ue
< Verbum est desideratur in pluribus mss. Mox post Respon- et illud , a quo diversum , non est nccesse aliquo esso diver-
deo ex antiquioribus codd. et ed. 1 supplevimus Bicendum. sum ; omne etenim quodcumque sit ens , aut idem aut diver-
" Codd. intcr se dissenliunt ;
plures , intei" quos sunt GH sum est. Differens vero ab aliquo , aliquo dilferens est ;
quare
YZ aa cum ed. I , exhibent lectionem in texlum receptam; plures necesse est aliquid idem esse quo differunt ; hoc vero idem
ut L T bb ee ff habent autem pro igitur ; alii demum cum Vat. aut genus aut species est etc.
nullam particulam ponunt. Fide mss. et ed. 1 nmtavimus insu- ^ E vetustioribus mss. et ed. I substituimus omnimoda
per hoc loco interpunctionem ; Vat. siquidem hanc propositio- pro omnino. Dein plurimi codd. omittunt verbum est. De —
nem Ex verbis usque ad ponit coniungit cum praecedente et a hac solutione cfi-. infra d. 24. dub. unir.
verbo quare novam format proposilionem. Sed tunc sensus non
AD LECTOREM. Publicata prima huius editionis distributione , a pluribus viris eruditis obsorvatum est, expedire, ut
deinceps aliquatenus restringamus numerum notarum crilicanm : satis iam probatum esse, editionem Vaticanam saepe et in
minutiis saepissime ab antiquis codicibus dissidere ; lectores autem operum S. Bonavenlurae fere omnes parum curare, ut in
notis ratio reddatur de parvis verborum mutationibus in textu faclis, quando ipsae sensum niinime tongant. Auctoiitate horum
virorum confirmati, saepius deinceps corrigemus huiusmodi menda et defectus Vaticanae editionis, quin in notis huius rei men-
tionem faciamus. Nihil tamen in textu mutabimus, nisi suffulti auctoritate antiquiorum codicum, saltem eorum quibus maior
praestanda est fldes.
. '
SENTENTIARUiM LIB. 1.
DISTINCTIO XXIV
Cap. umcum. sio consortii, quia aliquod consortium esse non potest
ipsi solitario, neque solitudo solitarii recipit /acMwiis^
Quid significetur his nominibus : unus veL una, duo nec alieno a se diceret nostram ». Altende, lector, his
vel duae, Ires vel tria, trinus vel trinitas, plw- verbis et vide, quia nomine consortii pluralitatem si-
res vel pluralitas, dislinctio vel distinctae, cum gniflcavit. Professio ergo consortii est professio plura-
his utimur loquentes de Deo. litatis, quam professus est (Vicens faciamus elnostram.
Pluraliter enim utrumque dicitur; sed hac professione
Hic diligenler inquiri oportet, cum iu Trinitale non pluralitatis non diversitatem vel multitudinem posuit,
sit diversilas vel singularitas nec multiplicitas vel so- , sed solitudinem et singularitatem negavit. Sic ergo,
litudo, quid signiflcetur his nominibus, scilicet unus cum dicimus: plures personas vel pluralitatem perso-
vel una , duo vel duae , tres vel tria , triniis vel Iritii- naruni, singularitatis et solitudinis intelligeuliam exclu-
taSjphires yA plwalilas, dislinctae vel distinctio, cma dimus.
dicitur: unus Deus, duae personae vel tres personae, Ita etiam, cum dicimus: tres personas, noniine ter- Quw ires
. . . r. . .1. personae.
plures personae, distinctae sunt persouae; vel cum di- nam non quanlitalem numeri ui Deo ponimus vel ah-
citur: personarum, pluralitas personarum,

distinctio quam diversitatem , sed intelligentiam non ad alium
trinitas et luiiusmodi. Yidemur enim hoc
personarum nisi ad Patrem et Filium et Spiritum sanctum dirigen-
dicentes quantitates et rerum multitudinem
numerorum dam signiflcamus, ut sit haec" dicti inlelligentia : tres
vel multiplicitatem in Deo ponere. Quid ergo ista ibi personae sunt, vel tres sunt Pater et Filius et Spiritus
signiflcent, ipso de quo loquimur aperiente, insinuare sanctus, id est, nec tantum Pater nec tantum Filius
curemus. nec tantum Pater et Filius in deitate sunt, sed etiam
Si diligenter praemissis auctoritatum verbis^ in- Spiritus sanctus, et non alius ab his. Similiter, non tan-
veiba hacc lendimus , ut dictorum intelHgentiam capiamus, magis tum est ibi haec persona vel illa vel haec et illa, sed ,
S" 'iiram
ponunt.
videtur horum verborum usus introductus ratione re- haec et illa et illa ', et non alia. Et hoc fore ila iiUel-
ijôvendi atque excludendi a simplicitate deitatis quae ligendum Augustinus satis ostendit, ubi dicit°, quod
ibi non sunt, quam ponendi aliqua. illo nomine non diversitatem intelligl voluit, sed siu-
Cum enim dicitur: unus Deus, multiludo deorum gularitatem noluit.

Quid dicii excluditur nec numeri quantitas in divinitate ponitur,
, Similiter , cum dicimus " : duo sunl Pater et Filius, Q'"* duae
unusDeui. '""""""'^
jgjj^|^j,^,j^ dicerctur Deus est, nec multi sunt vel plu-
: non dualitatis quantitatem ibi ponimus, sed hoc signi-
res dii. Unde Ambrosius in prinio libro de Fide'' ait: flcamus ,
quod non est tantum Pater nec tantum Filius,
«Cum unum dicimus Deum, unitas exludit numerum sed Pater et Filius et hic non est ille ita et de aliis
, ;
deorum nec quantitatem in Deo ponit, quia nec nu- huiusmodi. Ita eliam cum dicimus Pater et Filius sunt :
merus nec quantitas ibi est » duae personae, hoc signiflcamus, quod non tanlum Pater
Similiter, cum dicitur: U7ius est Pater, vel unus est persona, nec lantum Filius est persona, sed Pater
Quidumisest Filius, et huiusmodi, ratio dicti haec est, quod est persona, et Filius est persona, et liaec non est illa.
non sunt multi patres vel multi fdii, ita et de similibus. Cum autem dicimus distinctae sunt" personae, : .
Quid di-
Item, cum dicimus: plures esse personas, singu- vel distinclio esl in personis, confusionem atque per-
Quid piii-laritatem atque solitudinem excludimus, non diversi- mixtionem excludimus, et hanc non esse illam signifl-
"''""'"''"'
tatem vel multiplicitatem * ibi ponimus, quasi diceretur: camus. Cumque addimus distinctae sunt personae pro- :
sine solitudine ac singularitate personas confltemur. prietatibus sive differenles proprietatibus , aliam esse
Unde Hilarius in libro quarto de Trinilate^ sic ait: hanc personam et aliam illara suis proprietatibus signi-
« Dixit Faciamus hominem ad imaginem et si-
Deus ; flcamus. Et cum dicimus aliam el aliam, non diver- :
militudinem noslram. Quaero nunc an solum Deum , sitatem vel alienationem ibi ponimus sed confusionem ,
sibi locutum existimes an hunc sermonem eius intel- , Sabellianam excludimus.

Ugas ad alterum extitisse? Si solum fuisse dicis, ipsius Ita etiam , cum dicuntur discretae personae , vel ^^^^^ "^'^-
voce argueris dicentis: Faciamus et noslram. Sustulit cum dicitur discretio esse in personis, eandem intelli-
enim singularitatis ac solitudinis intelligentiam profes- gentiam facimus. Eo " enim modo ibi accipitur dislin-
1 Solummodo Vat. et ed. 6 cum cod. D non bene sibi. 5 iNum. 17. Ultima tamen verba ab originali non parum
- Seilicet d. XXIll. Sententia Magistri opinantis, unitatem ditferunt, sic dicente Itilario: Sustulit singularis intelligentiam
et numeros in divinis tantum privative, non positive accipi, professionc consortii. Consortium autem esse aliquod solitario
ab aliis Scholasticis communius non tenetur ; cfr. Comment. Bo- ipse (al. ipsi) sibi non potest. Neque rursum recipit solitarii
naventurae, liic a. 1. q. 1. a. 2. q. 2. solitudo faciamns; neque quisquam alieno a se nosiram loqui-
^ Cap. 2. n. 19; secundum sensum. Sic enim legitur in tur. — Locus s. Scripturae est Gen. 1, 26.
Ambrosio: «Diversitas plures facit, unitas potestatis excludit nu- ^ Vat. et plures edd. Imius contra omnes codd. et ed. 1.
meri quantitatem, quia unitas numerus non est». Eadem repetit ' Vat. et ed. 2 omittunt et illa, quod hic significat ter-
Ambros., III. de Spiritu sancto, c. 13. n. 93. — Codd. omnes et tiam personam Trinitatis.
edd. 1,2,3,7,9 citant librum Ambrosii sub titulo de Tri- 8 Libr. VII. de Trin. c. i. n. 9.
nitate. Paulo ante solummodo Vat. et ed. 1 adiidunt si post ' Vat. cum pluribus edd. dicitur.
tanquam. '" Solummodo Vat. et ed. 4 omiltunt simt.
* Vat. et edd., exceptis 1,6, contra codd. legunt nec " Vat. et plures edd. eodem , et paulo anle Ita et loco
diversitatem nec multiplicitatem. Ha eiiam.
. ,
; ,,
DISTINCTIO XXIV. 419
ctio, qiio discrelio. Et congrue dicitur ibi esse discre- diclum Deura nec singulai'em nec multiplicem esse
sit',
tio vel distinctio, non diversitas vel divisio sive sepa- confltendum, idque Sanctorum auctoritatibus sil con-
ratio. Unde Ambrosius in primo libro de Fide ' : « Non flrmatum, in contrarium videtur sentire Isidorus di- Expiic
''"'*'""''
est ipse Pater, qui Filius, sed inter Patrem et Fi- cens * : « Distinguendum est Inter trinitatem et unita-
liuni espressa distinctio est » tem. Est enim unitas simplex et siugularis, trinitas
Cum vero dicitur ^- Irinitas , id signiflcari videtur, vero multiplex et numerabilis; quia est trinitas trium
quod signiflcatur, cum AMiwr tres-personae, ut, sicut : unitas». Ecce uuilatem dicit esse singularem, et trini-
non potest dici.-Pater est tres personae, vel Filius est tatem multiplicem et numerabilem. Sed ad hoc dicimus,
tres personae, ila non debeat dici: Pater est trinitas, quia sinc/ukirem accepit, sicut et alii accipiunt ununi;
vel Filius est trinitas. multipiicem vero et numerabilem ^ , sicut alii dicunt
Hic non est praetermittendum, quod, cum supra trinum.
COMMENTARIUS IN DISTINCTIONEM XXIV.

Quid nomen numerale in divinis significet.
Hic diligenter inquiri oportet, cum in Trinitate non sit diversitas.
DIVTSIO TEXTUS.
Supra excepit ' Magister hoc nomen persona a quaerit et solvit generaliter; in secunda solutionem
generali regula nominum substantialium , ostendens suam adaptat nominibus distinctivis " in speciali, ibi:
quod dicendum est tres personae, non tres essentiae Cum enim dicitur unus Deus. Et haec secunda
vel tres suhstantiae. Hic incipit secunda pars, in pars habet quatuor partes. In prima parte determi-
qua determinat, quid signiflcetur, cum dicitur tres nat ,
quid significent unus et plures; in secunda
personae; et haec pars habet duas partes. In prima quid signiflcent duo et tres, ibi: Ita etiam, cuni di-
ostendit,quid significelur ^
per dictionem nuraeralem cimus tres personas nomine ternarii; in tertia, quid
in secnnda, quid significetur per hoc nomen persona, signiflcent discretus et distinetus, ibi: Cum autem
infra distinctione vigesima quinta: Praeterea consi- dicimus: distincta.e sunt personae; in quarta, quid
derandum est, cum hoc nomen persona , ut prae- signiflcent trinitas et trimts , ibi : Cmn ergo dicitur
dictum est. trinitas etc.
Prima iterum pars habet duas : in prima
TRACTATIO QUAESTIONUM.
Ad intelligentiam eorura ,
quae dicuntur in prae- Tertio, de nomine' complectente utrumque,
senti distinctione, est quaestio de terminis numerali- sicut hoc nomen trinus.
bus, qualiter accipiantur in divinis. Et circa boc Etquantum ad primura duo quaeruntur.
quaeruntur principaliter tria. Primo quaeritur, utrum hoc noraen uniis di-
Primo quaeritur de termino numerali et par- catur posilive, vel privative in divinis.
titivo , sicut est hoc nomen unus. Secundo, utrum dicatur secundum substantiam,
Secundo, de terraino simpliciter numerali, sicut vel secundum relationera.
est hoc nomen tres.
' Id est, de Fide ad Gralianum, c. 2. n. 16. neralium pro substaniialium , sed hoc minus respondet verbis
2 Edd. 2, 5 addunt Beus irinus vel cum dicitur. Magistri, d. praeced. c. I. Paulo infra Vat. cum uno alterove
3 Disl. XXIII. c. 6. codice post vel addit ires dii vel.
* Non invenimus in editionibus Isidori locum istum (etiam 2 In Vat., fere omnibus mss. et ed. I dissentientibus , ad-
ab aliis Scholasticis citatum), scilicet verba : Est unitas simplex ditur per nomen numerale sive.
et singularis, trinitas vero multiplex et numerabilis. 3 Vat. perperam cum aliquibus mss. distinciis. Mox |)ost
5 Sola Vat. numeralem, et postea omittit alii. Ed. 8 sicut Imec flde plurimorum mss. et ed. I adiecimus secunda, quo
post accipiunt unum glossando addit in essentia, ita in flne vocabulo lectio distinctior redditur. In subnexis propositionibus
post irinum, addit in personis. Vat. cum paucis codd. pro significenl bis ponit significetur
NOTAE AD COMMENTARIUM. addito per , et tertia vice signiflcet.
' Vat. sola excipit. Mox plurimi codd. cum ed. 1 cje- * Cod. bb termino. Inferius post sicut ed. I addit est.
: :
SENTENTIARUM IJB. I.
ARTICULUS I.
De termino nuinerali el pariitivo unus.
QUAESTIO I.
Utrum hoe nomen unus positive, vel privative dicatur in divinis.
Quod autem '

dicatur privative in omnibus, lioc positive, est principiura multitudinis et quantitatis ':
videtur sed in Deo nulla est quantitas : ergo nec unum po-
1. Per eius rationem. Nam Pliilosophus ' dicit, sitive dicitur.
Ad oppo- quod ummt est quod non dividitur ; sed ista ratio 0. Item, hoc ipsum videtur, quia, si Deus est
'"""'
data est per privationem: ergo unum dicitur pri- positive unus et lapis unus , ergo Deus et lapis sunt
vative. duo: ergo Deus et creatura constituunt numerum
2. Item, Commentator dicit super Melapliysicara ^ et si hoc , Deus est pars numeri ,
quod supra im-
quod unum etmulta opponuntur sicut privatio et probatum est °. Si dicas, quod non sequitur, quia
habitus , quia unum dicit privationem , multitudo di- unum non dicitur univoce; illud enim " nihil est,
cit habitum ;
quod si verum est, unum non tantum ut videtur; quia, si aliquid ponit, cum istud etiam
in Deo, sed etiam in omnibus dicitur privative. possit convenire creaturae, ad minus analogice, et
3. Item, hoc ipsum videtur ratione, quia unum secundura analogiam attendalur numeratio, ut cum
opponitur ei quod est multa: aut ergo contradicto- dicitur: huraanitas et albedo sunt duae essentiae:
rie, aut contrarie, aut privative, aut relative. Non ergo hoc non solvit.
contradictorie ; hoc patet. Iterum * nec relative, quia 1. Ab eodem habet aliquid esse et meFundamenta.
Contra:
relativa sunt simul, et unum dependet ab alio mu- unum^° quoniam forma, quae dat esse, dat esse
,
tuo; sed unum non dependet a multis. Non contra- dislinctum; si ergo ens non dicitur privative, sed
rie, quia unum contrariorum non est alterius prin- positive pari ratione nec unimi de aliquo dicitur
,
cipium : sed unum est principium multorum ' ergo : privative.
per locum a divisione opponitur privative. Sed con- 2. Item, quod sonat in coraplementum sonat
stat ,
quod multa dicit positionem : ergo unum non in habitum , non in privationera ; sed unum sonat in
dicit nisi privationem °. compleraentum ,
quia quanto aliquid perfectius, tanto
4. Itera, quod in Deo specialiter dicatur priva- raagis accedit ad unitatem": ergo unnra non dicitur
tive. videtur, quia unura, secundum quod dicitur privative.
1
Supple cum ed. 4 mms. Mox ex mss. et ed. 1 adie- " Plura de hac quadruplici oppositione eiusque principiis
cimus "ftoc et eius. invenies in .\ristot., de Praedicam. c. de Oppositis.
2 Verba Aristotelis invcnies supra pag. 40S , nola ! ' Cfr. Aristot., V. Metaph. text. 12, et X. text 21. (IV. c. 6,
transcripta. — In flne argumenti cod. Y p«- primtionnn pro Gt IX. c. 6). Boeth., I. Arilhmeticae, c. 7. dicit: Quare constat,
pnvati\:e. primam essc unitatem cunctorum, qui sunt in naturali dispo-
3 Libr. X. text. 9: Multum igitur et unum sunt contraria silione nimierorum, et etiam rite totius, quamvis prolixae,
ea contrarietate , secundum quam sunt contraria privatio et genitriccm pluralitatis agnosci. — Paulo ante Vat. absque ulla
habitus... quia indivisibilitas est privatio divisibilitatis, et divisi- auctoritate mss. et ed. 1 omittit secundum. Mox post nulla est
bilitas est quasi habitus. — In flne argumenti , fere omnibus Vat. cum aliquibus mss. addit omnino.
mss. et ed. 1 obnitenlibus , Vat. , omisso etiam , exhibet dicit ' Dist. 1 9. p. II. q. 4. — In principio huius argumenti in
privationem pro dicitm' privative. pluribus codd. et ed. 1 deest ipsum,. Dein Vat. contra anti-
* Vat. cum pluribus codd. Item; cod. Y quamlibet parli- quiores mss. et ed. 1 videtur igitur, quod lapis et Deus pro
culam omittit. Mox post simul cod. X addit natura ,
quod et ergo Deus et lapis. Mox nonnulli codd. ut SZ bb Deus cum
ab Aristotele, de Praedicam. c. de Ad aliquid sive de Relatione, creatura pro Deus et creatura.
additur. ' Ex plurimis mss. et edd. 1. 2, 3, 6 restauravimus enim,
5 Cfr. Dionys., de Div. Nom. c. 5. et 13. Vide etiam arguni. pro quo Vat. certe.
immediate subsequens. —
Locam a divisione de quo mox , 1» Cfr. Dionys., de Div. Nom. c. 8. et 1 3 ; Boeth., de Uni-
cst sermo , Petrus Hispanus in Summula super librum Topico- tate et Uno. De ratione addita vide supra pag. 84 , nota 7. —
rum, circa finem, sic definit: Est habitudo unius condividentium Vnt. cum cod. cc , aliis codd. et ed. 1 refragantibus , omittit esse
ad rehquum, ut: si Socrates est animal , aut est animal ratio- secundo loco positum.
nale aut irrationale; sed non est irrationale: ergo rationale. 11 In libr. de Causis, prop. 17: « Omnis virtus unita plus
Maxima : Posito uno membrorum dividentium m aliquo subiecto, est infinita quam virtus multiplicata » . Vide etiam Dionys., loc.
removetur reliquum (et remoto uno, ponilur reliquum). paulo ante cit.
, ,
DIST. XXIV. ART. I. QUAKST. I. 421
3. Item , si unum est privativum , constat quod quod dicitur privative; unde et ratio eius assigna- conoiusio
non nisi ' multitudinis. Sed contra : nulla privatio tur per privationem divisionis sive multitudinis. Et
antecedit habitum naturaliter - ; sed unum naturali- hoc est ,
quia unum est primum , et prima non ha-
ter antecedit mnlta: ergo unum non est privatio. bent intelligi a nobis neque notificari nisi per poste-
4. Item , nulla privatio constituit suum habitum riora; et inde est, quod privative dicitur ^ Unde uni-
nec salvatur in illo; sed unum salvatur in multis tas in substantia, vel quantitate, vel qualitate, quia
et illa constituit ": ergo non opponitur ut privatio: habet aliquid prius, per quod possit intelligi, di-
non ergo accipitur privative. citur positive, ut identitas, aequalitas, similitudo, et
eorum opposita privative'.
CONCLUSIO. Si autem loquamur quantum ad rem intellectam,
sic unum habet respectum ad materiam, et habet snbdist
Dnum in Deo dicitur solummodo positive, et non respectum ad formam. Ratione respectus ad mate-''"''
privative; in creaturis vero aliquando positive, riam est in se indivisum, tamen potentia divisibile
aliquando privative etiam secundum rem. est ; et quia potentia materialis se habet per mo-
dum privationis, similiter et unum. Ratione respe-
Respondeo Dicendum quod quorundam
:
, opinio ctus ad formam, quae dat esse distinctum et limi-
fuit, et Magistri principaliter quod quidquid , , sit de tatum, positionem ^ Quoniam igitur in Deo
sic dicit
hoc- nomine unum in creaturis in Deo non , dicitur unum omnino secundum formam, in creaturis
est
positive, sed privative, ut dicit in littera et assu- attenditur etsecundnm formam et secundum mate-
mit auctoritatem ab Hilario; quamvis Hilarius non riam, hinc est, quod in Deo solura positive, in crea- concio
''"°°''''''
dicat expresse, nisi quod horum nominum usus in turis aliquando accipitur positive, aliquando priva-
Deo inventus est magis causa privandi quam aliquid live etiam secundum rem.
'
ponendi. Et ratio sua fuit, quia unum, positivedi- \. Ad illud ergo quod obiicitur primo, qnod sojmio (
,
''°"'"™
ctum , est principium quantitatis et numeri ; Deus definitur sive notificatur privative; patet responsio
autem non habet in se quantitatem nec in se est nu- quia secundura rationem sui norainis, eo quod pri-
merabilis nec alii connumerabilis. mum, sic debet notiflcari.
Sed quamvis haec positio probabilis videatur *, 2. Ad illud quod obiicitur secundo, quod oppo-
tamen communiter non tenetur. Et ratio huius est, nitur ut privatio; dicendura, quod unum per respe-
quia, cum unum multo completius sit in Deo quam ctum ad materiam accipitur privative , et sic accipit
in creaturis , multo fortius ibi dicitur positive. Et Comraentator; per respectum a.dformam, accipitur
rursus, cum omnis unitas ad primam unilatem re- contrarie, secundum quod raultitudo formaliter ac-
ducatur, et non est reductio habitus ad privationem, cipitur; per respectum ad actum consequeîtem, qui
necesse est ,
quod unus ^ in Deo aJiquid ponat. est mensurare, accipitur relative et secundum genus
Et propterea.dicendum quod est loqui de hoc
, relativorum , in quo unum non dependet ab allero
nomine unus in creaturis quantum ad rem intel- sicut patet in scientia et scibili'"; et sic diversae su-
distmctione
lectam, vel quantum ad rationem intelligendi. Si per hoc opiniones sunt verae.
,
ioquamur quantum ad rationem intelligendi, sic dico. 3. Ad illud quod obiicitur " quod in Deo non
' Supple: privativum, vel cum Vat. ct ajiquibus codd. omnes codd. et ed. 1 , mulata interpunctione , legit dicitw
respectu. unum. Unitas autem m svbstantia etc. Cod. : dicitur unim
^ Arislot., II. de Caelo et Mundo, text. 18. (c. 3.): y.aX t^? simpliciter ; sed unum et unitas in etc.
cT6p:â£M? TipoTEpov ?] xaiitfaais (affirmatio), iuxta translationem ' Aristot., loc. cit. text. 1 : Item unius quidem est... idem,
Arabico-ialinam : Habitus est antc privationem, ut calidum et simile et aequale: multitudinis vero diversum , dissimile et
frigidum. Et text. 22. (c. 4.) reperilur propositio subsequens: inaequale est. Cfr. etiam V. Metaph. text. 27. (IV. c. 22.).
Quoniam autem prius natura in unoquoque genere unum mul- * August., de Genesi ad Lit., libr. imperfect. c. 10. n. 32:
tis et simplex compositis etc. <t Vis ipsa formae commendatur nomine unitatis. Hoc est enim
3 Sub hoc respectu Dionys., de Div. Nom. c. 13. | •!. ait: vere formari, in quoniam summe unum
unum aliquid redigi;
<c Non enim est multitudo non participans uno » . Vide etiam est omnis formae principium». Cfr. etiam libr. de Vera Reli-
supra d. 19. p. II. q. 4. definitionem numeri ex Aristotele gione, c. 36. n. 66. —
B. Albert., hic a. I.ait: Sunt enim tres
et Boethio allatam. — Plura similia argumenta invenies apud actus formae sive eius quo res est id quod est primus est
,
:
Avicennam, III. Metaph. c. 6. dare esse, secundus autem dare rationem naturae, et tertius
Vat. cum solo recentiore codd. cc habeaiur, et inferius est terminare; et ab isto ultimo actu formae est ratio unius,
multo formalius pro multo fortius. quia per hoc eflicitur in se indivisa et ab aliis divisa ; et haeo
5 Vat. cum cod. cc unum. est eius deflnitio , et hoc intendit Philosophus, quando dixit,
" Aristot., X. Metaph. text. 9. (IX. c. 3.) : Dicitur autem ex quod id quod non dividitur, dicitur unum, secundum quod
contrario ipsum unum, et significatur ex divisibili indivisibile non dividitur; hoc modo bene dicimus, quod haec res una,
eo quod mullitudinem esse et divisibile magis est sensibile liaec res et illa sunt duae, et hoc modo bene dicimus, quod
quam esse indivisibile. Quare multitudo ratione prior quam indi- Deus est unus.
visibile propter sensum est. — Paulo ante, antiquioribus mss. 5 In Vat. desideraturcfeaw, quod exhibetur a mss. et ed. 1.
et ed. 1 refragantibus, Vat. et pro neque; hic vero contra fere '» Cfr. de hoc Arislot., X. Metaph. text 2-22. (IX. c. 1-6.).
, ,
422 SENTENTIARUM LIB. I.
est prineipium nunierandi etc. ; dicendum, quod unum alii connumerabile ; et hoc modo est in solo Deo. Et
dicit privationem multitudinis secundum generalem sic palet, quod dicitur Deus unus positive , et quo-
nominis rationem; sed illa privatio, etsi nomine te- modo dirterat unitas eius a creatura.
nus sit privatio, tamen reaiiter est positio; quia i. Quod ergo obiicitur, quod unum est princi-
quanto magis est privatio divisionis in aliquo, tanto pium multitudinis ; dicendum, quod verum est in
illud est completius et perfeclius. Cum igitur in Deo unitate creata, sed non est verum in unitate perfecta
sit perfectissima unitas, ibi accipitur secundum omni- et increata — dico principium intra, sicut pars '.
modam privationem multitudinis. Hoc autem modo b. Unde si dicatur : Deus et creatura sunt duo,
dicitur ununi, quod non liabet in se' actu multitudi- aut hoc improprie dictum est, et duo cadit a ratione
nem, nec est in potentia ad multitiidinem. neque per numeri secundum rem; aut si dicit numerum, hoc
divisionem neque per aggregationem. Hoc aulem unum est solum a parte intelligentis; quia, cum inteliigit di-
ûnum i.i
est^ perfectissimum et summum et infinitum, etillud versa et distincta, accipit sub ratione numeri, sicut,
non est in polentia ad numerum, et hoc non est cum intelligit intellectus noster , concernit tempus *.
SCHOLIOK
I. Pro intelligentia liuius quaestionis liaec praenotiimus. ad materiam ,
quae lum est potentia divisibilis, tum ad for-
1 . Unum cum
dupliciler aecipitur : vel quatenus convertitur mam se habet per modum privationis; et sic iterum concedit,
ente , Primum
vel quatenus est formaliter principium numeri. quod unum non dicat quid posiUvum. Secundo ,
quatenus
est transcendens omne genus sicut ens, verum, bonum, et , unum respicit formam ; sub hoc respectu unum iuxta eius
haec unitas essentialis invenitur in omnibus rebus; secundum sentenUam importat aliquid posiUvum idenUflcatum tamen cum ,
est in praedicaniento quantitatis et dicitur unitas accidentalis. eius subiecto ut aliquis actus formae; et sic unum addit
Unitatem accidentalem non esse in Deo, una omnium est sen- super ens raUonem posiUvae perfoctionis. De hac controversia
tentia. Unde tota quaestio est de unilate essentiali. cfr. Caietanus (ad S. I. q. 11. a. 1.) et Forestus (de Trinitatis
2. Controversia est inter philosophos et theologos ,
quid hoc Mysterio q. 5. pag. 235 seqq.) ,
qui niUtur sententiam S.
unum, secundum rationem addat super ens. Differentia sententia- Thomae praeserUm ex q. 1. de Verit. a. 1. ita interpretari, ut
rum prineipalium doctorum a mulUs auctoribus determinatur, ut in reparum vel nihil a Seraphico discedat.
sequitur. S. Thom. (S. I. q. II. a. 1.), Henr. Gand. (Quodl. I. III. Solutiones ad 2. 3. i. fundantur in hoo ,
quod unum
q. 1 .) aliique , Aristotelem et eius eommentatorem Averroem et multa sub diversa ratione opponuntur vel privative, vel
secuti, resolvunt : « quod unum non addit super ens rem ali- contrarie , vel relalive. Respectu ad materiam unum privat
quam, sed tantum negationem divisionis ». Et (S. I. q. M. divisionem et multitudinem actualem , ad quam raUone mate-
a. I. ad 3.) dicit S. Thom. lUnuni addit aliquid secundum ra- : riae est in potenUa ; respectu ad formam quae tiim esse tuni
—
,
tionem super ens ». Omnino oppositum docuit Avicenna teste , unum esse unum
posiUve et contrarie ad
confert, sumitur
S. Thoma (loc. cit.), asserendo, quod unum addat rem aliquam multa; respectu «ad actum consequentem qui est mensurare » ,
positivam super substantiam entis, ut albus supcr hominem. cum unum sit mensura multorum, accipitur relative; nam sic
Ipse enim tenuit falsam opinionem, non dari nisi accidentalem non privatio. Haec oppositio relaUva
est pars multitudinis et
unitatem, quae est prineipium numeri. — Mediam viam inter ad multitudinem perUnet ad genus imperfecte relaUvorum, quae
opinionem Avicennae et Averrois tenent S. Bonav. (hic) , Alex. nec semper sunt simul, nec unum ab alio dependet; cuius
Hal. (S. p. I. q. 13. m. 1. 2, et q. 65. m. 2. a. 1.), B. Albert. exemplum est in scientia et scibili. — De hac specie relationis
(hic. a. 3.), Petr. a Tar. (qui hio q. I. a. 2. doctrinam Sera- cf. infra d. 30. q. 3. et Scholion.
phici dilucide contrahit), Richard. a Med. (hic q. 1 . a. 1 . prae- Haec doctrina Seraphici amplius explicatur a B. Alberto M.
sertim ad 1.). Hi docent, unum importare aliquid positivum, (hic a. 3.) his verbis: rDicendum, quod est unum indivisibile
sed tantum virtualiler ab ente distinctum. Scot. (IV. Metaph. reductum ad materiam vel disposiUonem materiae, ot unum
c. 2, et II. Sent. d. 3. q. 2.) cum suis putat , unum esse quid reductum ad naluram formae, sicut dicimus continuitate unum; et
positivum et ex natura rei fornmliter distinctum ab ente. cum dicimus conUnuitate unum , dicimus materia unum et forma
II. S. Bonaventura praeter duplicem speciem unilatis di- unum, quia continuitas disposiUo materiae est. Quidquid autem
sUnguit duplicem modum loquendi de unitate , scilicet quoad conUnuitate est unum ,
potenUa est multa ; omnis autem potenUa
rem intellectam , id est secundum raUonem essendi, et quoad in genere privaUonis est, praecipue potentia materiae, quae est
ratimem intelligendi, id estsecundum modum, quo intellectui potentia conUnui; quod patet, quia conUnuum potenUa passiva
nostro raUo unitatis innotescit. Intellectus enim humanus sim- multum est, et non potenlia activa. Unum ergo reductum ad mate-
plicissima ,
quae sensui minus sunt obvia , semper a posteriori riae unitatem oppositionem habet ad multum, sicutprivalio ad ha-
intelligit et notiflcat, unde eUam unum vel punclum per ne- bitum; quia talis unitas susceptibilis est mulUtudinis; et haec est
gationem divisionis explicat. Itaque sanctus Doctor concedit intenUo Philosophi et commenU (commentatoris) hoc dicenUi?.
quod unitas secundum rationem innotescendi dicat privationem Unum autem, quod reductum est ad formam, habet tres consi-
dioisionis. —
Secundum raUonem vero essendi iterum ipse derationes, secundum formalem raUonem unius, et secun-
scil.
unum dupliciter disUnguit: primo, quatenus habet respectum dum id quod est, et secundum id quod est proximum et
• AnUquiores codd. cum ed. I exhibent in se , quod Vat. mss. et ed. 1 post intra perperam adiungit se, et mox post
cum cod. cc minus apte omitut. Unde addit non est verum.
* Codd. GZ et ed. I addunt unum. Mox codd. VX ideo * Arislol., de Memoria et Reminiscentia , c. I : Non con-
pro illud. tingit intelligere aliquid sine conUnuo , neque sine tempore
' Id est: XJnum tunc est principium mulUtudinis, quando quae non in tempore sunt etc.
ipsum sicut pars intrat mullitudinem. — Vat. contra fere omnes

,: . ,
DIST. XXIV. ART. I. QUAEST. 11. 423
consequens ipsum. Primo modo consideratum habet nuntur relative unum

Sed distinguitur ibidem in et multum.
nem contrarietatis ad multum, quia utrumque ponitur in specie, relativis quod quaedam sunt, quorum utrumque dependet ad
,
et mutuo se expellunt ab eodem susceptibili... Si autem acci- alterum, et iHorum utrumque ponit reliquum, ut pater et filius,
piatur unum secundum id quod est, ipsum nullam habet op- ct dominus et servus; quaedam autem sunt, quorum unum
positionem ad multum, sed potius est principium mulli et dependet ad alterum, et non e converso, et ideo ibi unum po-
salvatur substantialiter in ipso multo. Et hoc attendit Avicenna nit alterum et non e converso, ut scientia et scibile ; et sic op-
dicens ,
quod non habet oppositionem ,
quia nec privatio facit ponuntur relativc unum et multum, quia multum ponit unum
habitum nec salvatur in ipso... Si accipiatur unum secundum et non convertitur »
rationem proximo se consequentem quae est ratio mensurae; ,

IV. Quoad conclusionem praeter citatos cfr. B. Albert., hic
tunc unum, quod est certum, est mensurans multum, quod est a. 1. 2. 3. — .T:gid. R., hic 1. princ. q. 2. — Henr. Gand., S.
incertum; et sic opponuntur ut mensura et mensuratum. Et hoc a. 23. q. 1. — Durand. , hio q. 1. 2. — Dionys. Carth. , hio
intendit Aristoteles in X. Primae philosophiae et Commentator q. 1. 2. — Biel, hic q. 1.
ibidem et Avicenna in sua Metaphysica dicentes, quod oppo-
QUAESTIO II.
Utrum unus in divinis secundum suhstantiam, an secundum relatimmi dicatur.
Secundo quaeritur, utrum imus dicatur secun- habet duas notiones : ergo non debet dici unus
dum substantiam an secundum relationem. Et quod , sed duo.
secundum substantiam, videtur: 4. Item , notio et proprietas sunt idem : ergo cum
1. Quia « pns et unum convertuntur » , sicut vult pi'oprietas dicatur, « quod convenit uni soh =
», nulla
"'''"'" Philosophus ' et Boethius; sed ens dicitur secundum notio potest dici de tribus. Sed hoc nomen mius
ii^m
substantiam: ergo et unum. praedicatur de qualibet persona: ergo non dicit
2. Item, haec conceditur: «Pater et Filius et notionem.
Spiritus sanctus sunt unus Deus » ; sed si sunt unus Contra: 1. Regula est superius habita distin-FuQiiamenia.
Deus, cum Deus non diminuat de ratione unius, ctione vigesima secunda': «Omne quod praedicat sub-
ergo sunt unus. Sed nihil dicitur in summa de tri- stantiam vel essentiam, dicitur de tribus singulari-
bus singulariter, quod non dicatur substantialiter - ter in summa » ; sed hoc non convenit huic nomini
ergo etc. Si tu dicas, quod, quando adiective tenetur, quod est unus '
: ergo etc.
tunc non dicitur substantialiter; contra: eadem est 2. Item , nihil pertinens ad essentiam sive sub-
significatio termini, quando tenetur adiective, et stantiam multiplicatur sive plurificatur; sed hoc quod
quando tenetur substantive. Item, cum substantiva- est unus plurificatur, quia Pater est unus , et Filius
tur in neutro^, dicitur substantialiter ; cura ergo est unus, et sunt duo, quia unus et unus: ergo etc.
eadem sit signiflcatio termini in masculino et in neu- 3. Item, idem est esse unum et esse distin-
tro, cum una sit impositio, ergo dicitur substantia- ctum ; sed cum dico : Pater est distinctus , hoc quod
liter in masculino. Praeterea, alia nomina in mascu- est distinctus non dicitur substantialiter: ergo nec
lino dicuntur substantialiter, ut hoc nomen aeternus; hoc quod est unus.
unde in Symbolo ^
: « Non tres aeterni , sed unus Item, respectu cuiuscumque termini est di-
4.
aeternus » : ergo similiter unus. cere alium in divinis, ille terminus dicit relationem
3. Item , cum dicitur : « Pater est unus » , aut — unde non dicitur alius Deus sed respectu —
tenetur substantialiter, aut notionaliter. Si substan- eius quod est unus est dicere alium , nam Pater est
'-, habeo propositum; si notimaliter — sed Pater unus, et Filius est alius: ergo etc.
1 Libr. IV. Metaph. text. 3. (III. c. 2.): « Si itaque ens et stantiam , si adiective teneantur, ut hoc nomen potens, hoc
unum idem ac una natura sunt, propterea quod se invicem nomen iustus , de tribus personis dicuntur in summa in plu-
sequuntur etc». Cfr. etiam X. text. 8. (IX. c. 2.). — Boeth. ralinumero, ut: Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt itisti,
de Una persona et duabus naturis Christi , c. i. ait : « Quod enim sunt potentes.
non est unum, nec esse omnino potest; esse enim atque unum ' Vat. cum uno alterove cod. adiicit genere , et paulo
convertitur». Vide etiam eiusdem librum de Unitate et Uno. infra cum cod. cc loco una exhibet eadem.
2 Vide supra d. XXII. lit. Magistri , c. 3, et ibid. dub. 2. ^ Athanasiano.
circa lit. — Infra post iunc plurimi mss. cum ed. 1 omittunt = Porphyr., de Praedicab. c. de Proprio. — Plures codd.
non, sed falso, quia contra scopum obiectionis. S. Doctor forte ut AVXY cum ed. I quia pro quod.
alludit ad ultimam partem verborum Alani de Insulis, Theologic. « In lit. Magistri, c. 4, et dub. 2. circa lit.
Regulae, reg. 23: Ideo autem apponimus substantivo modo, ' Sequimur communiorem mss. et ed. 1 lectionem, addendo
quia nomina significanlia substantiam vel substantiae circum- quod est.
, ;
;,
SENTENTI.VRUM LIB. I.
C NCLU S 1 0. importat distinctionem et suppositum certum et dicit
rationem producentis, appropriatum est unitati per-

Cum Deo sit unitas tum essentialif, tuni perso-
in sonali.
nalis, qua una persona distinguitur ab alia, 1. Et ideo patet \ quod sic non accipitur ut soii.ui
''°" °"
terminus unus, si adiective 'usurpatur, utram- ens neque ut converlibile cum eo sed solum , in
que unitatem potest significare , si vero sul>- neutro.

stantive, tune mn&attribuitur personali unitali, etiam secundum, quod '
2. Patet ibi est fallacia
. unum autem essentiali. figurae dictionis ex commutatione ^ istius termini

tinus. Quamvis
non varietur significatio per
enira
Respondeo: Dicendum, quod, cum ratio unita- substantivationem neque per generis diversitatera
tis sit ratio distinctionis cum indivisione, in divinis potest uihilominus variari modus supponendi, ma-
autem ponamus et ' essentiam distinctam ab aliis xime si usus hoc faciat, et ratio sit conveniens
essentiis per se ipsam , et personam distingui ab aliis usui.
per proprietatem , necesse est in diviiiis ponere et Ad illud ergo quod obiicitur, quod aeternus di-
unitatem essentialem et personalem. Quoniam igitur citur essentialiter ;

patet responsio, quia aeternitas
persona non est aliud ab essentia, unitas essentiae dicitur solum essentialiter, sed unitas'' personaliter.
et personae non sunt duae unitates secundum rem — Aliqui tamen dicunt, quod hoc est in hoc nomine AUasoi
sed una, ratione differens: ideo imitas de hac et unus, quia est nomen partitivum et habens in se
iila non dicitur aequivoce, quoniam nec isti nec illi articulum.
imponitur specialiter. 3. Ad illud quod obiicitur': aut praedicat no-
Quia ergo concretum accipit speciaiem signifi- tionem , etc ; dicendum ,
quod praedicat notionem
cationem ab abstracto, hoc nomen unus importat sed attendendum, quod non quamcumque, seAper-
concinsio 1. iu diviuis unitatem essentialem et personalem. Et sonalem , quae facit esse unum, et illa est una in
cum adiective tenetur, indifferenter importat utram- qualibet persona.
que; determinatur autem per adiunctum. Cum ergo
'
4. Ad
quod obiicitur, quod notio dicitur
illud
concinsio-2. additur termino essentiali, importat essentialem; cum de uno; dicendum, quod est significare notionem
additur notionali , importat personalem. sub ratione propria , ut per hoc noraen paternitas
Cum autem substantivatur, tunc^ necesse est, et communiter, ut per hoc nomen relatio , notio
quod se ipso determinetur. Et ideo, cum neutrum unitas et proprietas quae idem dicunt sub ra- ,
genus importet, quod dicit, sub indistinctione, in neu- tionibus diversis. Sensus enim est: «personaest* una»,
coDciuiio 3. zra genere convenienter attributum est sive appro- id est, unica personali proprietate in se indistincta et
priatum unitati essentiali. In masculino vero, quia ab aliis distincta.
SCHOLION.
Quoad soliit. ad I. cfr. Alex. Ilal., S. p. I. q. 63. m. 2. 3. ad I. — B. Albert., hic a. i. — Pelr. a Tar., hic q. 1
a. I, et Richard. a Mcd., hic a. 1. q. 3. ad 3. — Praeter hos 3. — .Egid. R. , hic I.. princ. q. i. — Dionys. Carlh.
quoad conclusionem cfr. S. Thom., hic q. I. n. 4 ;

S. I. q. 30.
ARTIGULUS II.
De nominibus pure numeralibus.
Secundo principaliter quaeritur de secundo ar- Primo quaeritur, utrura dicantur positive, aut
ticulo", scilicet de nominibus pure numeralibus, ut privative.
sunt duo et tres etc. Et circa hoc similiter quaerun- Secundo, utrum dicantur secundum substantiam,
tur duo. aut secundum relationem.
' Vat. cum pluribus codd. omittit H, ac paulo infra post 5 Va(. cum nonnullis mss. et ed. I mutatione. Deinde post
necesse est addit etiam. potest eadem cum solo cod. cc addit tam^n, denique ponit di-
2 Ita maior pars mss., dum ceteri cum ed. I et Vat. po- versificari pro variari, ac facit loco faciat.
nunt cnim. 6 Supple: etiam; et mox post Iwc est subaudi: ideo, pro
3 Ex antiquioribus niss. et ed. I supplevimus hic tunc, ot quo Vat. praeter fidem mss. et ed. I addit speciale.
paulo infra post m neutro adiecimus genere. Pro se ipso ed. I

1 In cod. Y additur quod unus. — De notione persomli,
m se ipso , codd. K aa bb se ipstim determinet pro se ipso de- quae hic occurrit, vide infra d. 26. q. 1. et i.
terminetur. Dein plures mss. ut G M V Y Z cum

1 ed. I sine s Ex plurimis mss. et ed. I adiecimus est.
s In Vat. et cod. cc hic desideratur de secundo articuto,

distinctione loco sub indistinolione.
* In ed. I additur primum. scilicet.
: ;, — , "
DIST. XXIV. ART. II. QUAEST. I. 425
QUAESTIO I.
Ulrum nomina pu7'e numeralia in divinis positive, an privative dicantur.
Et quod dicantur privative solum , videtur 3. Item , Bernardus '

: « Si una est essentia, tres
1 . Per auctoritatem Magistri in littera ', qui di- ,

quis numerum neget»? quasi dicat, nid-
Ad oppo- cit, horum usus magis inductus est causa pri-
quod « lus: ergo etc.
vandi quam ponendi » et videtur per auctoritates ; 4. Item , hoc ipsum videtur ratione, quia dis-
aliorum firmari auctoritas Magistri. Dicit enim Boe- creta quantitas est maioris abslractionis quam con-
. thius in libro de Trinitate^: « IUud vere unum est, tinua: ergo et discretio magis quam duratio. Sed
in quo nullus est numerus»; sed in divinis ununi nomen dicens durationem in divinis dicitur positive,
est verissime: ergo in divinis non est numerus: ergo ut aeternus: ergo et nomen dicens discretionem.
isti termini in divinis aut falso dicuntur, aut non 5. Item , in quocumque est ponere speciem po-
praedicant numerum. Sed non dicunt aliud quani sitive, est ponere genus; sed in Deo est ponere tri-
numerum, si aliquid ponunt: ergo etc. nitatem: ergo et pluralitatem.

2. Item quod numerus est vir-
, Isidorus ^ dicit,
tus memeris, id est divisionis, secundum etymolo- CONCLUSIO.

giam ; sed in Deo non cadit divisio ergo nec nume- ,
rus: ergo idem quod prius. In divinis numerus dicitur quidem positiue, sed
3. Ilem, Philosophus^ dicit, quod « numerus non est ibi simpliciter , sed munerus perso-
est multitudo mensurata per unum » sed in Deo non ; narum.
cadit mensuratio, cum ipse sitimmensus: ergo etc.
4. Item , hoc videtur per rationem: quia a quo- Respondeo : Ad praedictorum intelligentiam di- ,P?r''''°"^'
*"'
cumque removetur genus, et species; sed genus cendum^ quod positio Magistri fuit, quod huiusmodi
quantitatis removetur a Deo: ergo etc. nomina numeralia in divinis non ponerent aliquid
b. Item, in quocumque est genus, necesse est sed privarent, sicut patet in httera. Et ratio huius
ponere aliquam specierum =
: ergo si numerus est in positionis fuit, quia huiusmodi nomina, si aliquid
Deo , vel est ibi binarius , vel ternarius , vel aliquis ponunt, numerum utique ponunt; sed numerum non
aliorum. Sed Sancti omnes species negant, ergo et esse in divinis ponendum, et ratio dicit et auctori-
genus : ergo idem quod prius. tas Sanctorum confirmat. Gum enim in divinis non
Contra: 1. Si tantum p?imft'ye dicerentur fm, sit divisio et separatio, non sit etiam aggj-egatio ,
uDdamenta.quia nou suut uHus vcl duo tunc ergo pari ratione
, non sit etiam memuratio ;
numerus separatio- et
posset dici : chimaerae sunt tres , quia non sunt una nem importet antecedenter, et aggregationem et men-
vel duae; sed illud non dicitur: ergo etc. surationem consequenter: numerus in divinis non
2. Item, quod dicat numerum, videtur. Euse- videtur esse " ponendus. Et ideo dictiones numerales
bius " dicit : « In divinis est numerus sed non ordo , » in divinis non dicunt aliquid, sed magis privant,
sed si est ibi numerus: ergo contingit illum signi- maiorem numerum et minorem.
scilicet
ficare esse. Et si hoc : ergo positive tenentur dictio- Sed nec positio nec ratio positionis est '"
con- m^r""'™^^"
nes, quae illum significant. veniens, si interius attendatur. Posilio enim destruit
' Circa principium. — In Vat. et cod. cc, omissis verbis in numeri esse (volunt), non numerum. Numero nummus nomen
litlem, legitur uucloritate pro per mclontatem. Paulo infi-a non- dedit et a sui frequentatione vocabulum indidit». — In flne
nulli codd. ut A T U X cum ed. -1 auctoniatem loco auctoritates. argumenti ante numerus Vat. perperam et praeter fldem mss.
- Cap. 2. et edd. 1 , 2, 3 omittit nec.
* Locus citatus ex Isidoro nec inveniri nec a corruptione * Libr. X. Metaph. text. 21. (IX. c. 6.).
emendari potuit ; niaxima pars codicum liabet virtus vel nutus 5 Aristot., II. Topic. c. 2. (c. 4.): Necessarium, de quibus
memiris, pauci nutiis memoriae. Idem locus apud B. Albertum genus praedicatur, et specierum aliquam praedicari.
hio a. I. occurrit: nutus memens; et in Comment. 1. Poster. " Cfr. De Trin. Confessio S. Eusebii Vercellensis , n. 8.
tract. 2. c. 1. ait: i Numertis enim fit ex iteratione unitatis secun- Paulo post ex plurimis mss. et ed. I adiecimus esse.
dum mentem acceptae, propter quod et numerus dicatur nutus ' Libr. V. de Consid. c. 7. n. 17; Cum tres illae personae illa
mentis vel memeris, hoc est divisionis »; et in anliquis edd. substantia sint, et illa una substantia tres illae personae, quis
Commentarii S. Thomae
merus seilicet di-
, hic a. 2: unicits numerum neget?
visionis, quam lectionem per coniecturam parum feliciter P. ^ Vat. noiandum.
Nicolai mutavit in unius meros vel unius meiismos, scilicet » Val. cum paucis codd. esfpro videtur esse, et deinde
divisio, adiungens: quod subiungitur ex Isidoro, nullibi apud ideo etiam pro Et ideo; post dictiones adiungit vel rationes.
illum occurrit. — In III. Etymolog. c. 3. Isidorus ait: «Nu- '" Vat. cum cod. cc videtur esse. Cod. W continens veri-
mcrus est multitudo ex unitatibus constituta ; nam unum semen tatem pro
S. Bomw. — Tom. I.
'
se ipsani. Ponit quod nomina designantia plu-

enim . est numerus, aliquo modo non. Nam secundum quod co.oiiarium.
ralitatem dicantur privative similiter et nomina , dicit distinctioneni personarum * secundum originem,
designantia '
unitatem. Et si hoc, si sic invicem oppo- sic dicendum est esse in divinis secundum autem ;
nuntur, ut utrumque sit privalio alterius , erit ibi cir- quod aggregationem et divisionem substantialem
culatio in notificando; et siutrumque alterius privatio dicit, non est ponendus numerus in divinis.
est — cum privatio non sit privationis, sed liabi- Ex his patent obiecta. Nam rationes ad primam Deicrminan-
tus — utrumque aliquid ponit; et ita, si dicunlur partem procedunt de numero secundum eam ac- o°ppos'.°°'
privative, dicuntur positive; et propterea ' positio non ceplionem, qua sumitur in his inferioribus quan-
est conveniens. tum ad conditiones praedictas. Unde in sensu suo
Ratio similiter positionis non est convenienter verum concludunt, quod ibi non est numerus.
ion proba- sumta. Naui numerus imporlat dislinctionem et su- Similiter rationes ad partem oppositam proce- uem funda-
"""""'
per hoc compositionem agg?-egatioms; et quamvis dunt, secundum quod numerus distinctionem certam
in divinis non sit aggregatio, nihilominus est distin- importat, et hoc quidem est ponere in divinis; et
ctio; el ideo numerus non est simpUciter removen- ideo verum concludunt in suo sensu. Unde in divi-
dus a divinis , sed numerus talis. Et Magister omnino nis negandum est esse numerum simphciter, sed
removet ; ideo positione sua defecit. Et in isto articulo concedendum est esse numerum personarum.
non sustinetur ' communiter a magistris Parisiensibus. 4. S. Ad illud tamen quod obiicitur de quanti-
Concedendum ergo, quod huiusmodi nomina di- tate conlinua, et de specie numeri, dicendum, quod
conciuiio. cuntur positive , sicut probant rationes ad hoc indu- nec quantitas continua est in Deo, quia aeternitas
ctae. Et concedendum, quod in divinis aliquo modo non est quantitas , nec Trinitas est species numeri.
iCHOLIOK
I. Circa quaestionem, quid nunieri in divinis Ibrmaliter tatibus illam duplicem negationem; difTerunt vero circa hoc,
significent, eadem redit dilTerentia opinionum, quam supra quid vnum et plura formaliter signiflcant in Deo. Hic iterum
(a. 1. q. 1.) circa rationem unius observavimus. Sententiam asserit S. Bonav. , unum, sicut alii termini rerum simplicium,
Petri Lombardi ,
quam S. Bonav. minus suOicientem esse cen- cognosci quidem et deflniri per negationem tanquam quid
set, S. Thom. tum Comment. (liic q. 1. a. L), tum in Sum.
in notius, ipsam vero negationem esse potius aliquid consequens
(1. q. 30. a. 3.) approbat eamque in lioc sensu explicat, quod ad constitutionem unius et plurium; sicut etiam incommunioa-
numerus in divinis sit transcendentalis, qui numeratis personis bilitas personam iam constitutam consequilur, ut in distinctione
addat duplicem negationem, scil. negationem divisionis in se et sequenti docetur. S. Thomas convenit cum Magistro in con-
indivisionis ab alio, et quod praeter hanc negationem nihil clusione, sed aliquatenus differt ab ipso, procedendo ab alio
aliud signiflcet. Quod autem contra hanc sententiam obiicitur, fundamento, de quo videri potest Caietanus (ad S. I. q. 30 a. 3.).
scilicet eam incidere « in circulationem », id est circulum vi- II. Cfr. praeter iam laudatos Alex. Hal., S. p. I. q. 65.
liosum, Angelicus (S. loc. cit. ad 3.) solvere nititur hac assertione, m. 2. a. 1. — Petr. a Tar., hic. q. 2. a. 1. 2. — Richard. a
quod non unum
multum, sed unum et divisum sint for-
et Med., hic a. 2. q: 2.— Mgid. R., hic l.princ. q. 2. — Henr.
maliter opposita. Ad quod contrariae sententiae assertores re- Gand. , S. a. 73.' q. 11. n. 8. et seq.; a. 7i. q. S. n. H;
spondent, divisum et multum esse idem. Ceterum duae — a. 75. q. i. n. 9. — Dionys. Carth., hic q. 2. 3.
sententiae in hac assertione conveniunt , numerum addere enti-
QUAESTIO 11.
Utrum nomina numeralia in divinis secundum substantiam , an secundum relationem dicantur.
Secundo quaeritur, utrum nomina praedicta titas in substantiam transit » ; sed numerus quantita- Ad opposi-
"""
dicantur^ secundiun substantiam, aut secundum tem dicit, ergo transit in substantiam: ergo dictiones
relationem. Et quod secundum substantiam , vi- numerales secundum substantiam dicunlur.
detur. 2. Item, omne nomen, quod dieitur ad se,
1. Sicut dicit Boethius^ et Augustinus: « Quan- dicitur secundum substantiam ' ; sed duo et tres
Auctorilate vetusdorum codd. et ed. I posuimus de- post dicendum est supple cum Vat. numerum.
5 Vat. praeter fidem mss. et ed. I addit in divitm, pro
2 Cod. Z cum ed. 1 propter hoc, cod. F ita, Val. cum quo cod.' Y habet de Deo.
aliquibus codd. sic.
« Libr. de Trin. c. i. — August., V. de Trin. c. 1. n. 2, et
5 Vat. tenelur, sed contra fere omnes codd. et ed. 1.
* Vat. contra plurimos codd. cum ed. 4 personalem. Mox ' Vide supra d. XXII. lit. Magislri, c. i.
, ;
DIST. XXIV. ART. II. QUAEST. II. 427
est nomen, quod dicitur ad se, non ad aliud: ergo sed ipsae formae iiumeraks ^. Et per hunc modum
dicuntur secundum substantiam. dicere tres in divinis non est dicere nisi ipsas per-
3. Item, cum dicitur: Pater et Filius et Spiri- sonas.
tus sanctus sunt tres ' , hoc quod est tres aut di- Sed illud non oportet dicere, quoniam si idem^
citur notionaliter , aut essentialiter ; non notiona- esset oninino, tunc videretur esse nugatio, si dice-
liter, quia nulla estnotio, quae communiter dicatur rentur tres personae, una persona; et videretur
de tribus: ergo dicitur essentialiter. nihil ' plus dici, cum dicitur: tres sunt personae,
4. Item, notiones sunt quinque; sed si ' termini quam: personae sunt personae.
numerales important pluralitatem notionum, ergo Et propter hoc alius modus dicendi est, quod s
erit quinarius in divinis: ergo non tres, sed quin- huiusmodi termini numerales dicuntur secundum
que sunt. Sed hoc falsum : ergo non dicuntur notio- relationem et important ipsas' notiones. Et hoc pa-
naliter, ergo dicuntur essentialiter sive substantialiter. tet, quia in divinis important distinctionem; distin-
CoNTRA : I . Omne nomen pertinens ad substan- ctio autem est a proprietatibus : unde tres importal
Fundanienia.tiam noH dicitur pluraliter, sed ' singulariter ; sed proprietatem trium personarum in concretione. Notio
tres tantum dicitur pluraliter : ergo nullo modo autem, quantum convenit soli, AidlaT proprietas
in
dicitur secundum substantiam, ergo dicitur secun- inquantum vero ab alio distinguit, dicitur Mmtos':
dum relationem. unde dicuntur personae tres proprietatibus suis di-
2. Item, omne nomen substantiale praedicatur stinctae. Et si tu quaeras , quid dicitur, quando
de qualibet persona; sed tres de nuUa persona prae- dicitur: tres notiones; dicendum, quod se ipsis
dicatur: ergo etc. distinguuntur proprietates , ideo non dicit nisi notio-
3. Item, si hoc nomen tres secundum substan- nes ipsas.
tiam dicitur , ergo licet ei * addere terminum sub- 1. Ad illud ergo quod obiicitur, quod quantitas
stantialem: ergo possumus dicere tres deos vel tres transit in substantiam; dicendum, quod numerusinN
substantias, quorum utrumque est contra fidem. creaturis est quantitas, sed in Deo dicit relationem;
et hoc patet sic. Distinctio in creaturis est per alicu-
CONCLUSIO. ius proprietatis vel quahtatis appositionem , et ita
per additionem; ubi autem additio, ibi limitatio; ubi
Noniina numeralia in divinis dicuntur secundum liraitatio, ibi unius ab alio divisio, et ubi haec sunt,
relationem et important ibi aggregatio diversorum et mensuratio. Et quia
quantitafis est mensurare, ad distinctionem in infe-
Respondeo: Dicendum, quod aliqui dicere vo- rioribus sequitur numerus et est modus essendi con-
-luerunt, quod huiusmodi termini numerales in Deo sequens materiam cum forma. In divinis autem est
nihil aliud dicant quam hoc nomen personae plu- distinctio solum '°
per otiginem, non per additionem
raliter. Unde si dicatur: personae sunt tres, idem alicuius, et ideo nulla additio, nulla Hmitatio; et ubi
subiicitur et praedicatur. Et 7-atio et modus intelU- hoc non est , nec mensuratio , et ideo nec quantitas.
gendi hic est: quia si ponerentur formae esse ab Sed ubi origo , ibi habitudo et relatio ; et ideo in
aeterno, sicut imponitur Platoni quod posuit^;tunc divinis numerus non dicit quantitatem, sed magis
plures essent et in aliquo certo numero. Sed nume- relationem. Et quoniam relatio non transit in sub-
rus ille non esset proprietas nec passio consequens stantiam, ideo nec termini numerales.
1 Vat. ciim cod. cc , refragantibus aliis codd. et ed. I

,
15
Vat. contra mss. et sex primas edd. perpcram numera-
male omittit tres. Mox plures codd. ut FGH 1 M WX sed pro tae. Mox Vat. cum cod. cc tres pro ipsas, sed praeter fldem
hoc, at incongrue. plurimorum mss. et ed. 1 ; ceteri codd. legunt ipsas tres.
» Vat. sola oraittit si, et paulo infra post erit adiicit hi*- ' Fide fere omnium mss. et ed. 1 substituimus hic nihil
merus, et est ante falsum. pro non, et paulo ante ex mss. et edd. 2 , 3 , 4 , 5, 6 diceren-
3 Plures codd. ut A C R S Y Z cum ed. 1 , omissa particula tur loco diceretur. Plures codd. ut T X vei-bo videretur prae-
non, pro sed ponunt et, quae lectio explicari forte posset ver- mittunt itenm , et mox post quam codd. HKVX Z aa bb
bis Alani de Insulis, citatis supra pag. 423, nota 2 : sed lectio addunt si dicerelur. Aliqui mss. ut A S V cum ed. 1 et pro
in textum recepta concordat cum praedictis in d. XXII. lil. quam.
Magistri, c. 4. et dub. 2. circa lit., et exhibet generalem regulam. * In Vat. et cod. cc desideratur ifsa^, quod in aliis mss.
* Vat. cum pluribus mss. omittit ei, quod tamen ab aliis et ed. 1 exstat.
codd. et ed. I exhibetur. Mox cod. X inconveniens, et cod. Y 5 Explicationem huius vide infra in resp. ad 4. — Vat.
falsum pro cmitra fidem. cum cod. cc praemittit esse tum ante proprietas, tum ante
5 Cfr. Timaeus, circa init. (ed. Basil. an. 1578, tom. III. unilas. Mox Vat., refragantibus antiqnioribus mss. et ed. 1
,
pag. 28 seq.) , et Parmenides , circa init. (ibid. pag. 1 32), ac tribus pro suis, et quaeris loco quaeras.
de Anima mundi , in princ. (ibid. pag. 93). — Aristot. ,
pas- 1° In Vat. et solo cod. cc minus bene omittitur solum.
sim, praesertim VII. Metaph. text. S6. seqq., et XIII. e. 4. et 5. Paulo infra plures codd. ut A G H S T V Y bb post el vbi po-
(VI. c. 16, et XII. c. 4. et 5.). nunt haec pro hoc. — Plura vide supra pag. 362, q. 4.
;
± \d illud quod obiicitur, quod dicuntur ad dum rationem dicitur de tribus , ut hoc nomen
se; dicendum, quod nomeii dici ad ali.ud, hoc' relatus et hoc nomen
distinctus et nomina consimilia.
potesl esse dupliciter: vel intray&X extra, vel im- 4. Ad
quod obiicitur, quod notiones sunt
illud
plicite vel explicite. Et illud nonien subslantialiter quinque .dicendum ; quod tres non quascumque
,
dicitur, quod non dicitur ad aliud, nec intra nec notiones importat, sed &o\um personales ^. lila enim
extra, nec implicite nec explicite. Sed terminus nu- notio, quae facit, personam esse personam et ab
meralis dicit relationem ad aliud inlra, quia im- omnibus distinctam illa dicitur unitas personae,
,
portat distinctionem numeratorum et iraplicat rela- in quantum dat esse distinctum ; et illa notio est una
tionem. unius, sicut una est unitas unius; et illae sunt tan-
B. Ad illud quod obiicituT, quod nulla notio tum tres. Et ideo cum tantum * sint tres unitates in
dicitur de tribus; dicendum, quod verum est: nulla tribus personis, hinc est, quod personae solummodo
notio determinata; sed commune ad notiones secun- tres dicuntur.
SCHOLIOK
I. Quod nomina numeralia in Deo tantum secundum relatio- stinus, Platonem docuisse, ideas esse separatas a rebus, at sub-
nem dicantur, est doctrina certissima et communissima scd ; sistentes non in se, sed in mente Creatoris. Aristoleles vero vult,
controversia est de lioc, quid ista nomina in divinis importent; Platonem docuisse, ideas per se esse subsistentes. De vera sen-
et de hac re in rcsponsione agitur. Prima opinio ibi posita, tenlia Platonis conlroversia nec nostris temporibus est composita.
quam S. Doctor reprobat, concedit quidem, liaec nomina dici Notiones seu proprietates personales se ipsis distiiigui, con-
secundum relationem, sed ita, ut nihil aliud significet locutio: stans est doctrina Seraphici (hic in corp., supra d. 1 3. q. 2. 3.
sunt tres personae, nisi hoc: suni personae. Huius opinionis Schol., infra d. 26. q. 1. et 3.).
defensores timuisse videntur, ne, si diceretur, nomina numeralia 11. Communis sententia aliorum doctorum concordat cum
imporlare aliquid distinctum ab ipsis personis divinis, inciderent Seraphico in conclusione. Alex. Hal., S. p. I. q. 65. m. 2. a. 2.
in errorem Platoni impositum, quasi numerorum sint formae — S. Thom., hic q. 2. a. 2; S. 1. q. 31. a. I. — B. Albert,
aeternae subsistentes. —
Hic notandum , S. Bonav. favere hic a. 4. — Petr. a Tar., hic q. 2. a. 3. — Richard. a Med.,
mitiori explicationi idearum Platonicarum ,

quam etiam habet hic a. 2. q. 3. — JEgid. R., hic 1. princ. q. 4. — Dionys.
S. Augustinus libro 83 Quaest. q. 46. n. 2. Putat enim S. Augu- Cnrth., hic q. 3.
ARTICULUS III.
De nomine trinus et trinitas.
Tertio loco est quaestio principalis de terlia Primo quaeritur, utrum huiusmodi nomina im-
differentia ^ nominum numeralium , sicut est hoc portent unitatem.
nomen trnius et trinitas. Et circa hoc quaerun- Secundo, dato quod sic, quaeritur, cuiusmodi
tur duo. sit illa unitas, quam important.
QUAESTIO I.
Utrum nomina, quae significant simul ununi et numerum, importent unitatem.
Quod autem importent unitatem, videtur: 2. Item, hoc videtur, quia in divinis recipitur
1. Primo per etymologiam: trinitas enim dicitur hoc nomen trinilas, sed non hoc nomen ternaritis
Fnndamenta.quasi trium unltas^, simihter et trinus. sed haec duo eandem pluralitatem important: ergo
' Ex antiquioribus mss. et ed. I hic supplevimus hoc, et 3 In Vat. et solo cod. cc indebile omitlitur tmtum. Paulo
mox post dupliciler substituimus vel pro mio nwdo, ac circa anle cod. Y post unitas unius addit in tritius personis.
finera responsionis post relalionem posuimus ad aliud loco ad • Vat. praeter fidem mss. et ed. 1 Tertio piincipaliter
aliquid. quaeritur de dijferentia, ct mox cum cod. cc post trinus
- Cod. aa non qiiamcumque notionem importat, sed solum habet vel pro et.
personalem ; cod. T nore quamcumque relationem vel notionem ^ Isidor., VII. Etymolog. c. 4: Trinifas appellatur, quod
importat. Mox post facit fide vetustiorum mss. et ed. 1 expun- fiat totum unum ex quibusdam tribus, quasi triunitas.
ximus illam.
, :
DIST. XXIV. ART. III. QUAEST. I.
hoc ' non est ratione pluralilatis : ergo hoc nomen CONCLUSIO.
trinitas ultra plurahtatem aliquid importat, et non
nisi unitatem: ergo etc. No7nen trinus vel trinitas importat cum pluralitate
3. Item, in divinis recipitur hoc nomen trinus, personarum etiam unitatem essentiae, non au-
sed non recipitur hoc nomen triplex non enim di- — tem collectivam.
citur Deus triplex sicut dicit Magister in littera", sed
,
fides communiter dicit Deum trinum — ergo ali- Respondeo: Dicendum, quod quia in divinis
quid dicit ultra hoc, quod est triplex; sed non plu- singulari modo est numerus, scilicet ex distinctione
ralitatem : ergo unitatem. suppositorum cum unitate formae, speciali modo*
4. Item, Magister dixit supra, distinctione vige- debuit exprimi nomine, quod siraul dicit plurahta-
sima secunda ^, quod hoc nomen trinitas est nomen tera et unitatem. — Quia ergo huiusmodi nomina im- conciosio.
collectivum; sed nomen collectivum non tantum portant plurahtatem et unitatem^ ideo sunt similia
importat plurahtatem, sed etiam unitatem: ergo etc. nominibus collectivis. Sed quia unitas collectivorum Diiiernnt
Contra: 1. Ex tribus persoriis nihil unum flt; est unitas aggregationis, quae consequitur pluralita- acoiiecuvi^"
Adoppo-sed ex pluribus unitatibus creatis aliquid unum^ teni; hic autem est unitas formae, quae non est plu-
resultat : ergo numerus , in creaturis dictus ,
potius ralitatem consequens: ideo non est collectivum tale
debet importare unitatem quara in divinis. Sed cum nomen. Et ideo dicit Magister, tjuod est ciuasi col-
dicitur in creaturis binarius vel ternarius, ita im- lectivum.
portat numerum ,
quod non unitatem : ergo nec hoc 1. Et per hoc patet primum in contrarium. Conce- soiutio op-
"""^' °™"'
nomen trinitas debet in divinis importare. dendura ergo, quod importat pluralitatem et unitatem.
2. Item, si trinus et trinitas important plura- 2. Ad
quod obiicitur, quod nullum
illud ergo
litatem et unitatem; cum nullum nomen sic distin- noraen simul importat" pluralitatem et unitatem;
ctum et indistinctum ^ habeat pluralitalem distinctio- dicendum quod boc verum est ratione formae; sed
,
nis et unitatem indistinctionis, de nullo nomine in cum sit unura in forraa ,

potest habere pluralitatem
divinis poterit dici. suppositorura : et hoc non est inconveniens vel im-
3. Item, si unitatem importat^: ergo cum idem possibile.
non debeat sibi copulari, male et nugatorie dicitur 3. Ad illud quod obiicitur de nugatione, dicen-
in hymno Confessorum in fine: dura, quod, sicut boc verbura cecle habet intellectum
huius verbi dandi et loci, sed cum dicitur, eede
Qui supra caeli residens cacumen locum, cadit ab intellectu alterius: siraihter in pro-
Tolius mundi macliinam gubernat, posito, et similiter intelligendum in " relativis, cum
Trinus et unus'. dicitur: f.lii pater.
SCHOLIOK
Ceteri antiqui magistri lianc et sequentem quaestionem simul S. p. I. tr. 10. q. iS. m. 1. 2. — Petr. a Tar., hic q. 3. a. 1.
tractant et in eadem solutione conveniunt. Alex. Hal., S. p. I. q. — Richard. aMed., Iiic a. 3. q. 1. — /Egid. R., liic 2. princ.
66. m. 1. 2. — Scot., Report., liic q. unic. circa fln. — S. Tliom., q. 2. — Henr. Gand., S. a. 75. q. 4. n. 16. et seq. — Dionys.
hic q. 2. a. 2; S. I. q. 31. a. I. — B. Albert., liic a. 8; Carth., hic q. S.
1 Nempe, quod in divinis nomen trinilas rccipitur. — Vaf. ^ Vat. contra antiquiores codd. addit nec, pro quo in ed.
cum cod. cc, aliis mss. et ed. 1 obnitentibus, hic nimis arcte 1 legitur nullam. Paulo ante pro sic Vat. sit,
ergo hoc nomen Trinitatis , si recipiatur in divinis , hoc etc, « Supple: trinus, vel: trinitas; cod. X important , sicut
et paulo ante repmtur, pro recipitur, ac trinarius loco ter- in praecedente argumento habetur.
' Invenitur sic in Breviario gothico secundum S. Isidorum
- Dist. XIX. c. 12. — Vat. contra plurimos codd. et ed. 1 in offlcio unius Confessoris praecipui , non Pontiflcis.
dicitur multrpliciter pro dicit Magister. * In Vat. minus bene et contra mss. et ed. 1 deest modo.
3 Cap. 3. — Vat. praeter fldem mss. et ed. 1 omittit di- Paulo ante cod. R m pro ex.
stinctione 22, qiwd hoc nomen ; et mox post nomen inserit s Cod. Y addit simiil.
quasi, quod quidem ab ipso Magistro exhibetur; sed attenden- '» Cod. T cum ed. 1 habet, qui et dein post quod cum
dum, quod hic omittitur, quia in corp. sensus explicatur. pluribus aliis codd. ut A I Y omittit Iwc. Dein cod. R. potest
* LectiO Vat. et cod. cc flt sive pro %mum nimis vaga habere ratione suppositomm pluralitatem loco potest habere
est et contradicit ccteris codd. et ed. 1. Paulo infra Vat. trina- pluralitatem suppositorum.
rius pro ternarius. " Vat. cum solo cod. cc de.
: ,
SENTENTIARUM LIB. I.
QUAESTIO II.
Utrum umta.s, quam hnportant nomina trinitas et trinus, sit unitas esscntiae, an suppositi.
Secundo quaeritur. cuiusmodi sit illa unitas, mologiam. Uno modo trinitas dicitur unitas ter; et
quatn importat hoc nomen trinitas vel trinm, utrum sic nomen numerale cadit in eo ut complementum,
videlicet suppositi, an essentiae. Et quod essentiae, et sicdicitur secundum relationem, sicul termini
videlur numerales; et unitas, quam importat, est unitaspe?--
1 . Quia lioc quod est trinitas dicitur de omni- sonalis, non essentialis, quia illa plurificatur. Alia
Fundamenm.bus siniul et ' iu singulari ; sed hoc solum convenit etymologia est : trinitas est unitas trium ' ; et tunc
termino importanti unitatem substantialem : ergo etc. unilas non numeratur, sed significatur ut commu-
2. Iteni, nulla unitas est trium nisi essentia vel nicabilis a tribus; et quoniam haec unitas- est es-
essentialis V; sed trinitas est trium unitas: ergo hoc sentialis, ideo importat unitatem essentialem.
nomen trinitas dicit unitatem essentialem; pari ra- qnidem etymologia ultima ^ absque du- ^''^j;^;'',,^^^-
Et haec
tione et hoc nomen trinus. bio habet veritatem; sed prima non videtur habere
3. Item, nec hoc nomen trinitas nec hoc no- veritatem. Nam cum eandem significationem habeat
men trinus dicitur de persona: ergo non importat trinus et trinitas, si illa est etymologia: unitas
unitatem personalem. Non enim ' conceditur per- : ter^, tunc trinus diceretur unus ter. Hoc auteni
sona esl trina, vel persona est trinitas. non potesf dici de Deo, scilicet ter unus, cum ta-
CoNTR.\ : I . Huiusmodi nomina important simul men dicatur trinus.

conciusio.
Ad opposi- piuralitatem et unitatem; sed sola unitas personae Propter hoc dicendum , quod huiusmodi nomina
est plurificabilis , non essentiae: ergo important^ important unitatem formalem sive essentiae cum plu-
unitatem personae. ralitate suppositorum ; et ideo habent quodam modo
2. Item, unitas essentiae praedicatur dePatre; naturam termini substantialis in hoc, quod dicuntur
sed neque hoc nomen trinus, neque hoc nomen tri- de tribus singulariter, et termini numeralis in hoc,
nitas praedicatur de Patre: ergo etc. quod de nullo dicuntur per se.
3. Item, unitas essentiae praedicatur de essen- i Ad illud quod
.
T obiicitur quod
^ sola unitas ,
soiuijp op-
posilorura.
tia; sed haec nequaquam dicitur: essentia divina personae est plurificabilis; dicendum, quod trinitas
est trina, nec: trinitas est trina^: ergo non dicit non importat pluralitatem circa unitatem in recto,
unitatem essentialem. sed solum in obliquo, quod sit trium vel tribus; et
Quaeritur ergo, quam unitatera imporlent, et hoc est essentiae.
utrum dicantur nomina ista secundum substan- 2. Ad quod unitas essentiae

illud quod obiicitur,
tiam, an secundum relationem. Et cum dicantur de praedicatur de Patre; dicendum, quod vernm est,
omnibus simul in singulari , videntur dici secundum sed non ratione hac , quia plures in eo conveniunt
substantiam ; cum iterum non dicantur de aliquo sin- — sicut animal praedicatur de homine, non tamen
'"
gillatim, non videntur dici secundum substantiam. ea ratione ,
qua diversae species in eo conveniunt
— et quia trinitas importat illam unitatem ut in
CONCLUSIO. pluribus, ideo etc.
3. Ad illud quod obiicitur, quod non dicitur es-

Unitas, quam important termini trinitas et trinus,
sentia trina, neque trinitas trina"; dicendum, quod
ncm est unitas personalis, sed essentialis.
hoc nomen trinus importat unitatem ut in concre-
Respondeo : Dicendum " ,

quod ad hoc consuevit tione , et ita ut inhaerentem pluribus. Et ideo de eo
solo dicitur, quod importat unitatem ut in concretione,
1 In Vat. et solo cod. cc deest et. " In Vat. et in aliquot codd. verbis unitM ter praemiltitur
2 Sola Vat. hic repelit vnitas. trinilas.
3 Vat. et uniis vel alter codex addunt Imec. "> Paritas in hoc est: sicut de liomine non praedicatur ani-
* Vat. mendose importat. mal, quatenus sub se comprehendit alias divcrsas species ani-
' Verba nec trinitas est trina ex codd. P Q adiecimus malium, scil. homine diversae
rationale et irrationale, quasi in
praesertim eo ,
quod infra in solutione liuius obiectionis occur- animalium species convenirent, sed quia homo est una species
runt. Mox codd. WY essentiae pro essentialem. animalium sic de PaUê non praedicatur unitas essentiae, qua-
:
s Vat. cum solo cod. cc praemittit Ad praedictorum intet- tenus est in aliis personis, quasi in Patre plures personae con-
ligentiam. Mox Vat. absque auctoritate mss. et ed. I convenit venircnt, sed quia est una personarum, quibus unica divina
pro consuevit. essentia convenit. — Vat. paulo superius contra fere omnes
' Ita S. Isidor., VII. Elymolog. c. 4. Vide pag. 428, nota S. codd. et sex primas edd. qua loco quia, ac dein post plures in
— Paulo infra post communicabilis , postulantibus mss. et edd. cum aliquibus codd. et ed. 1 perperam ea pro eo. Proxime
I, 2, 3, supplevimus praepositionem a, quae saepe a S. Do- infra Vat., ferc omnibus mss. et cd. 1 dissidentibus, omittit
ctore cum verbo communicabilis coniungitur. tamen, et mendose exhibet diversa specie pro diversae species.
8 A Vat. et solo cod. cc omittitur ultima. " Codd. VZ omittunt neque trinitas trina.
DISTINCTIO XXV. 431
ut hoc nomen Deus , quod quidem supponit perso- deitas non supponit personam; similiter nec hoc
nas. Et quia tale est hoc nomen Deus, ideo conce-
' trinitas; et sic patent omnia.
ditur: Deus est trinus , non: deitas est trina: quia
SCHOLIOK
In solut. ad 3. S. Doctor feiicit loculionem deitas est §. Tliomas , legitur: « Te trina tas unaque poscimus ». Dici
trina. Tamen in liymno: i Sacris solemniis iuncta sint gaudia » potest ,
quod tiic abstracti pro concreto. Auctores
(Ofiicium in festo Corp. Christi) , cuius auctor fertur esse vide in quaest. praeced.
NOTANDA CIRCA LITTERAM MAGISTRI.
In parte ista circa litteram est notandum super altenditur quantum ad formam , sed etiam quantum
hoc quod dicit: Cum dicimus, plures esse perso- ad suppositum '; et quia sunt plures hypostases, ideo
nas, singularitatem atque solitudinem excludimus; praedicta quatuor in divinis recipiuntur.
[."ni-quia'' in divinis recipimus unitatem, non singula- Distinclio autem nominum praedictorum haec Diiierentia
s" ritatem nec solitudinem; quia singularitas exclu- est. Nam de primis quatuor alietas et pluralitas minorum.
dit communicabihtatem, solitudo excludit pluralita- important distinctionem a parte rei; sed distinctio
tem; et nos ponimus unam essentiam in pluribus: et discrelio per comparationem ad nostram cogni-
ideo haec^ non recipimus. tionem, sed alietas per modum substantiae, plu-
Similiter notandum ex parte pluralitatis ,
quod ralitas per modum quantitatis, quamvis non sit ibi
ipta-recipimus ista quatuor, scilicet* alietatem, plurali- vere quantitas. Distinctio autem et discretio diffe-
tatem, discretionem alque distinctionem ; sed haec runt, quia discretio dicitur in comparatione ad vi-
quatuor e contrario non recipimus, scilicet diversita- sum, sed distinctio in comparatione ad tactum.
tem, multiplicitatem , divisionem et separationem. autem quatuor differunt sic: nam ' diversi-
Alia
Ratio autem huius est, quia separatio suppo- tas attenditursecundum substantiam; midtiplicitas
Ratioprae-nit divisionem, divisio mMZZzpfertatemj multiplicitas quantum ad veram quantitatem; divisio quantum ad
diversitatem , diversitas autem ponit formae vel na- positionem sive ad discontinuationem ; sed separatio -Miiei.
turae distinctionem. Et quia in divinis est naturae quantum ad ubi. —

Vel aliter : diversitas quantum
omuimoda unitas, ideo, cum non recipiatur diver- ad principium intrinsecum; multiplicitas quantum
sitas, nec aliquod istorum quatuor. E contra discre- ad numerum; divisio quantum ° ad terminum; se-
tio praesupponit ^ distinctionem, distinctio plurali- paratio vero attenditur quantum ad medium inter-
tatem , pluralitas alietatem. Alietas autem non tantum iectum.
DISTINCTIO XXV.
Cap. I. sona Spiritus sancti. Si enira in his locutionibiis perso-

nae vocabulum essentiae intelligentiam facit, plures
Quid significelur hoc nomine persoiia in plurali essentias conflleri videmur, et ita plures deos. Si vero
numero , sdlicet cum dicitur personae. essentiae significationem ibi non tenet, alia est huius
nominis ratio, cum dicitur: Pater est persona, vel Fi-
Praeterea considerandum est, cum hoc nonien per- lius est persona; et alia, cum dicitur: Pater et Filius
sona, ut praedlctum est S secHndum substantiam dica- et Spiritus sanctus sunt tres personae; et cum dicitur:
tur, quae sit intelligentla dicti, campluraliter profertur: alia est persona Patris, alia Filii, et huiusmodi.
tres personae, vel: duae personae et cimi , dicilur: alia « Persona enira, ut supra^ ait Augustinus, ad se Quid perso-
est persona Patris, alia est persona Filii, alia estper- dicitur , et idera est Deo esse personam quod esse , gdarl ^S-
In cod. T additur nomen. In flne responsionis e.\ pluri- ^ Vide supra d. i. a. 1. q. 2. et dub. 9. — Mox par
iss. suljstituimus omnia pro obiecta. ticula et minus bene abest a plurimis codd. et sex primis edd.
Vat. praeter fldem mss.et ed. 1 Noiandum qiiod pro ' Vat. cum solo cod. cc quia pro nam. Mox ed. 1 qiian-
quia. tum ad pro secundum. Paulo infra cod. X numerum pro ubi.
3 Vat. cum pluribus codd. minus apte hoc. * Ex plurimis mss. et edd. 1, 4, .5, 6 supplevimus quantum.
* In Vat. el solo cod. gc deest scilicet.
NOTAE AD LIBR. SENTBNTIAEUM.
^ Fide mss. et edd. 1,2, 3 , 6 substituimus praesupponit
loco supponii. Paulo ante plures codd. ut A T
I etc. post ideo 1 Dist. XXIII. c. 1.
adiiciunt minus 'congrue et, ac cod. Z ponit praedictorum pro 2 Dist. XXllI. c. 1. Cfr. pag. 401, nota 4. — Deinde posl
istonim. id est codd. et ed. 'I omittunt divina.

,
432 SENTENTLVRUM LIB. L
Deum esse». Unde mani- hoc etiam ita volunt intelligere , scilicet alius est Pater,
sicut idem est ei esse qiiod
quod essentiam divinam praedicamus, et alius est Filius, id tamen coramune habentes quod
fesle colligitur,
Wter esl persona, Filius est persona, Spiii- est persona. El hoc conflrmant aucloritale Augustini,
dicentes:
sanctus est persona, id est divina essentia; el qui in septimo libro de Trinitate = ait « Tres perso- :
lus
omnino unum el idem significatur nomine personae, id nas eiusdem essentiae, vel tres personas unam essen-
est essentia divina, cum dicitur: Paler est persona, et tiam dicimus. Tres autem personas ex eadem essentia
Filius est persoua, quod signiflcatur noraine Dei cum non dicimus, quasi aliud ibi sit quod essenlia est,
dicitur: Pater est Deus, Filius estDeus. Ita etiam idem aliud quod persona». Hac auctoritate — et praemissis
cum dicitur: Deus esl Deus, et Deus est conantur asserere in praedictis locutionibus , nomen
signiflcatur,
pei-sona; utroque enira nomine essentia divina intelli- personae essentiam signiflcare.
Sed quid respondebunt ad id quod ipse Augusli- Nonâppro-
gitur, quia utrumque secundum substantiam dicitur.
vero dicilur: Pater et Filius et Spiritus san- nus in libro de Fide ad Pelrum " dicit, « scilicet, quod
Cum
Persona ia ctus suut tres pcrsouae, quid nomine
personae signifi- alius est Pater in persona sive personaliter, alius per-
sonaliter Filius, alius personaliter Spiritus sanctus»?
'
S''"""* camus? An essentiam? Hoc enim videtur, si supra

Quomodo euira alius personaliter Pater, alius personaliter
posita verba Auguslini diligenter scrutemur.
alius personaliter Spiritus sanctus si in esse per-
Supra enim dixit, quod «ideo tres personas dicimus, Filius , ,
commune est tribus » Et sonam omnino conveniunt, id est, si persona essentiae

piima raiio quia id quod persona est , .
pro^hacopi-j^gij^^ tantum intelligentiam facit? Ideo nobis videlur aliter

«quia Pater est persona, et Filius est persona,
Spiritus sanctus est persona, ideo tres personae hoc posse dici congruentiusiuxta catholicorum Doctorum
et
dicuntur » . Videtur ergo , eandem tenere signiflcationem auctoritates.
boc nomen persona, cum dicitur: tres personae, quam

Cap. II.
liabet, cumdicitur: Pater est persona, Fllius est per-
sona Spiritus sanctus est persona quia ut ostendit ,
, ;
De triplici acceptione huhts nominis persona
Augustinus , boc dicitur — id est tres personae — pro- in Trinitate.
pter illud -, quia id quod persona est , commune est
eis. Id ergo quod commune est eis, id est Patri et Fi- Sciendum est igitur, quod hoc nomen persona mul-
lio et Spiritui sancto, videtur signiflcari nomine per- liplicera intelligentiam facit, non unam tantura. Et ut
sonae, cuni dicilur tres personae. Hilarius ait in hbro quarto de Trinitate': « Inlelligentia
Aliter etiam polest ostendi, quod ibi nomine per- dictorum ex causis est assumenda dicendi, quia non
Aiia raiio. so7iae signiflcetur essentia, cum dicitur tres personae. sermoni res, sed rei sermo subiectus est». Discernen-
Ut enim supra ' dixit Augustinus, ea uecessitate dixi- tes ergo dicendi causas huius nominis, scilicet joersonc^
mus tres personas, ut responderemus quaereutibus, significationem distinguimus dicentes ,
quod hoc nomen , persona ii
''"S"'''"-
quid tres , vel quid tria. Cum ergo quaeritur, quid tres scilicet persona, proprie secundum substantiam dicitur
vel quid tria, convenienter respondetur, cum dicitur: (res et esseniiatn signiflcat, sicut supra° ostendit Augustinus,
personae. At cum quaeritur, quid tres , vel quidtria, cum dicitur: Deus est persona, Pater est persona.
per quid de essentia quaeritur. Non enim invenitur, quid Quadam taraen necessitate ut supra dixit Augustinus ,
illi tres sint, nisi essentia. Si ergo quaestioui recte re- traiislatura est hoc noraen , ut pluraliter diceretur
spondemus, oportet ut respondeudo essentiam signifl- tres personae, cum quaereretur, quid tres, vel quid
cemus; alioquin non ostendimus, quid tres sint. Si vero tria; ubi non significat essentiam, id est naturam di- in piuraii.
respondentes essentiam signiflcamus , ipsam essentiam vinam, quae communis est tribus personis, sed subsi-
personae nomine intelligimus , cum dicitur: tres per- stentias, vel hypostases secundum Graecos. Graeci
sonae. quippe, ut supra ' dixit Augustinus , aliter accipiunt
Quibusdam videtur, quod noraine personae signi- substantiam, id est hjfpostasim aliter nos. Nos enim ,
Quidam flcetur cssentia , cura dicitur tres persotiae , propterea substandam dicimus essentiara sive naturam. Personas
Mmafferant. quia Augustiuus dicit*, ideo dici tres personas, quia autem dicimus, sicut illi dicunt, subslantias, id est
commune est eis id quod est persona, ut sit talis in- hypostases. Si '" ergo nos ita accipinius personas, ut
telligentia: Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt tres illi accipiunt substantias vel hypostases; at illi aliter
personae, id est, sunt tres id habentes commune, quod accipiunt hypostases ,

quam nos substanliam : aliter
est persona, id est, tres sunt, quorum quisque est per- ergo nos accipimus personas quam substantiara. Cum
sona, id est essentia. Sed quoraodo iuxta hanc intelli- ergo diciraus: tres personas, non ibi personae nomine
gentiam dicetur: aha est persona Patris, aliaFilii?Et essentiam signiflcamus. Quid ergo dicimus? Dicimus, quia
1 Dist. XXIII. e. 2. Loci isli indicali sunt pag. 402, nota « Cap. I. n. 3.
1. et i. ' iNum. 14.

- Codd. AD et ed. I non bene addunt id est. s Hic c. I
, et d. XXIII. c. I. 3; et sequens locus
3 Disi. XXIII. c. 1. et 2, iibi loci Augustini citati sunt.— ibid. c. 2.
Paulo ante Vat. et aliae edd., excepta I , contra codd. videtur - Vide d. XXlll. c. 2. — Paulo ante codd. C D E pro sub-
posse pro potest. — In sequentibus plurimae edd. liabent di- sistentias habent substantias, quae lectio non est falsa, dum-
cimiis pro dunims, et ostendemus pro ostendimus. modo substantiae intelligantur ut subslantiae primae , sive ut
* Libr. VII. de Trin. c. 4. n. 7. hypostases apud Graecos, quemadmodum in loco mox sequente.
^ Cap. 6. n. 11. — In flne textus post persona Val. cuni " Vat. et ed. 8 perperam Sic. Mox Vat. et ed. 2 et illi
aliis edd., excepta 1, addit est contra codd. et originale. pro ai itti.
DISTINCTIO XXV. 433
tres persoiiae sunt, id est tres subsislentiae S scilicet excellentlae conveniat, nlsi quod melius dlcitur: Trini-
tres entes; pro quo Graeci dicunt tres liypostases. : tas haec unus Deus». Sicut ergo tres res dicuntur, et
Et hic sensus adiuvatur ex verbis Augustini prae- hae sunt una res, ita tres subsistentiae " dicuntur, et
Coniirraat
"°°"'"°''
missis si iuterius intelligantur.
, Quia enim Pater est hae sunt una substantia. Ecce ostensum est, quae sit —
persona, id est essentia, et Filius persona , et Spiritus intelllgentla huius nominis persona, cum dicimus: Ires
sanctus persona; ideo dicuntur (res personae, id est tres personas.
subsistentiae ^, tres entes. Non enim possent dici tres
siobsistentiae vel entes, nlsi singulus eorum esset per- Cap. III.
sona, id est essentla. Quia ergo eis commune est id

quod est persona, id est essentia; ideo recte dlcuntur Ex quo sensu dicatur : alia persona Patris , alia Filii,
tres personae, Id est subMstentiae vel subsistentes, ut, alia Spiritus sancti; sive alius in persona Pater,
sieut essentla, quae est eis communis, vere ac proprie alius Filius, alius Spiritics sanctus.
est, ita illi Ires vere ac proprle subsistentiae vel entes
intelligantur. Ideoque Augustinus " , causas dlctorum Nunc inspiciamus, utrum secimdum eandem ratio-
discernens, dicit, tres personas esse unam essentiam nem et causam dicatur: alia est persona Patris, alia
vel eiusdem esseritlae , non ex eadem essentia , ne Filii, alia Spiritus sanctl. Quod utlque sane Intelligi
aliud intelligatur ibi esse persona, aliud essentia. Tres potest, ut sit sensus talis: aiia est subsistentla vel liy-
enim personae, una sunt essentia
id est subslstentiae , postasis Patris, alia subsistentia Filli, alla .subsistentia
et unius essentiae, non autem suntuna persona vel Spiritus sancti; et alia subslstentia Pater, alia Filius,
unius personae, licet persona secundum substantiam alia Spiritus sanctus.
ajiquando dlcatur. Nam si hoc diceretur, confusio fleret Deinde quaerilur, utrum secundum eandem ratio- AHa quae-
^^'°'
in personls. nem acclpiatur, cum dicitur : alius est in persona Pater,
Ad hoc autem, quod illi dicunt: cum quaeritur, alius in persona Filius, alius
persona Spiritus san- in
Respondetar ?2M'rf tres, vel quicl* tvia, de essentia quaeritur, quia ctus; sive alius personallter Pater, allus personallter
obieciiom.
j^Qij invenitur, quid illi tres slnt nisi essentia — per Fillus, alius personaliter Splritus sanclus.
hoc volentes nos inducere, ut nonilne personae essen- Ad quod dlcimus quia elsl posslt eodem modo ac- Responsio.
tiam intelligamus, cum i-espondemus: Ires personas — cipi, congruentius
,
tamen ex ratlone dicti aliavariatur

ita dlciraus: indubitabiliter verum est, quia non inveni- intelllgentla, ut hic personae nomine proprietas perso-
tur unum allquid, quod illi tres sint nisi essentia. nae intelllgatur, ul sit sensus talis: allus est in persona
Unum enim sunt illi tres , id est essentia divina. Unde vel personahter Pater, id est, proprielate sua Paler
Veritas ait ^ : Ego et Pater unum sumus. Verumtamen, allus est quam Fllius, et Filius proprielale sua alius
cum quaeritur, quid tres, vel quid tria, non de essen- quam Pater; paternali enim proprietale distinguitur
tia quaeritur, nec ibi quid ad essentiam refertur; sed hypostasls Patris ab hyposlasi Filii , et hypostasis Filli
cum fldes catholica tres esse proflteretur, sieut loannes flliali proprietate discernitur a Patre, et Spiritus san-
in Epistola canonica^ ait: Tres sunt, qui testimonium ctus ab utroque distinguitur processibili proprietate.
perhibent in caelo, quaerebatur, quid illi tres essent, Hoc etlam modo sane potest accipi persona in simiiiter in-
id est, an essent tres res, et quae tres res, et quo praemissis loculionibus , cum dicitur: alia esl persona 'u"t*'p?ae-
nomine illae tres res signiflcarentur. Et ideo loquendi qua Pa-
Patrls, alia Filli ", id est, alla est proprietas,
c^Sones'"'
necessitate inventum est ad respondendum hoc nomen ter est Pater, alia qua Filius est Filius, alia qua Spi-
persona, et dictum est: tres personae. ritus sanctus est Spiritus sanctus. Ila etiam nomlne
Non autem te moveat , quod dlximus tres res. Non personae quidam proprietates intelligere volunt, cum
Q^"jM ^resres enim hoc dicentes diversarum rerum numerum poni- dicuntur tres personae; sed melius est, ut subsistentias
mus in Trinitate, sed ita tres res dlcimus, ut easdem vel hypostases intelligamus, cum dicimus tres personas.
esse unam quandam summam rem conflteamur. Unde Ex praedictls colligitur, quod nomen personae in Epiiogus.
Augustimis in primo Ilbro de Doctrina chrlstlana ' sic Trinltate triplicem tenet rallonem. Est enim ubi facit
ait: « Res, quibus fruendum est, nos beatos faciunt». intelligentiam essentiae, et est ubi facit intelllgentiam
« Res igitur, quibus fruendum est, sunt Pater et Filius hypostasis, et est ubi facit intelligentiam proprietatis.
et Spirltus sanctus.Eademque Trlnitas una quaedam Quod aulem secundum substantiam dlcatur et es-
summa communisque fruentibus ea, si tamen
res est sentiam aliquando supra " ex dlctis Augustini
significet,
res, et non rerum omnium causa slt, si tamen et causa °. aperle ostendlmus. Quod vero pro hypostasi atque pro-
Non enim facile potest inveniri nomen, quod tantae prietate acclpiatur, ex auctoritatlbus Sanctorum ostendi
' Vat. et edd. I, i, 3, 8, 9 substaniiae ; codd. ABDE ' Cap. 3. n. 3. Sequens locus est ibid. c. S. n. S. —
subsisleiiliae , cod. C subsistentes. Supi-a, antc fci?s
s
m Vat. cum edd. l, 6 dicimus pro diximus.
•
Cod. C et ed. 8 hic et infi-a saepius subslantiae pro Val. cum aliis edd., exceptis 1,6, omillit si tamen et
subsistentiae ; codd. CE et ed. 8 addunt vel ante tres entes. causa contra originale et codd.
' Lib. VII. de Trin. c. 6. n. II; vide cap. praecedens. » Vat. cum. edd. 2, 3, 7, 8 et cod. C substantiae, et mox
*
Vat. et edd. i, 6,9 omittunt quid.
''
solunimodo Vat. cum aliis edd., excepta I, essentia pro siib-
= loan. tO, 30. stantia.
« I. loan. S, 7. Vulgata: Quoniam tres sunt, qui testimo- 1" Solummodo cod. A et edd. 1 , 6 addunt atia Spiritus
nium dant in caelo. Etiani cod. C cum Vulgata legit dant pro sancti; sed liaec verba ex praccedenlibus facile suppleri pos-
perliibent. Cfr. supra pag. i9, nota 3. —
Infra Vat. cum aliis sunt.
edd., excepta I
, transponit verba ad respondendum post persona. " Hic c. \, et d. XXIII. c. t.
S. Bonav. — Tom. I. So
,, ,,
434 SENTENTI.\RUM LIB. I.
oportel, ne couiecluris nostris allquid ausi dicere vi- Graeci exprimunt , hyposlases , id est subsistentias
. deamur. Dc hoc Hieronymus in expositione fldei callio- confitemur. Nec Pater Fihi vel Spiritus sancti perso-
licae ad Damasuni ' ita ait: « Non est prorsus aliquis nam ahquando exchidit; nec Filius vel Spirilus san-
in Trinitate gradus, nihilquc quod inferius superi\isve ctus Patris nomen personamque recipit, sed Pater
dici possit, sed tota deitas sui perfectione aequaUs est, semper Pater, et Filius semper Filius, et Spiritus san-
ut exceplis vocabulis, quae proprietalem indicant per- ctus semper Spirilus sanctus. Itaque substantia unum
sonarum, quidquid de una persona dicitur, de tribus sunt, sed personis ac nominibus distinguunlur » Ecce .
dignissime possit intelligi. Atque ut confutantes Arium, hic aperte dicit Hieronymus, proprietates esse perso-
unam eanderaque Trinitatis dicimus esse substantiain nas, et personas esse subsistentias. Unde manifestum
et unum in tribus personis fatemur Deum ita impie- ; flt quod diximus, scihcet personae nomlne significari
tatem SabelHi decUnantes , tres personas expressas sub et hyposlasim et proprietalem. — loannes etiam Dama-D.irr
proprietate distinguimus : non ipsum sibi Patrem, ipsum scenus ' personas diclt esse hypostases , el eas dicit
sibi FiUum ipsum sibi , Spirilum sanctum esse dicen- enles, ita inquiens : « In deitate unam naturam confi-
tes sed aham Palris aham Fihi aliam Spiritus san-

, , , temur et Ires hypostases secundum veritalem entes, id
cti esse personam. Non enim nomina tantummodo sed , est personas».
etiam nominum proprietates, id est personas, vel, ut
COMMENTARIUS IN DISTINCTIONEM XXY.

Quid significet nomen pe7'sona.
Praeterea comiderandum est, cum hoc nomen persona.
DIVISIO TEXTUS.
Supra ostendit' Magister, quid signlficetur per opinionem aliorum, qui dicunt, quod persona acci-
terminum numeralem, cum ^xdami, tres personas pitursecundum essentiam, tamen relatam ad sup-
hic secundo subdit, quid significetur per hunc ter- positum. In secunda solvit secundum opinionem
minum persona. Et dividitur haec pars in duas. In suam per distinctionem ibi Seiendum est igitur , :
prima quaerit et opponit; in secunda solvit, ibi: quod hoc nomen persona multiplicem intelligentiam
Quibusdam quod nomine personae.
videtur, facit. Et baec pars dividitur in duas. In prima parte
Prima pars habet tres partes. In prima movet ostendit, quomodo accipitur hoc nomen persona in
dubitationem in secunda opponit per auctoritatem Au-

; plurali; in secunda, quomodo accipitur in singu-
gustini ostendens, secundum substantiam,

quod dicitur lari, cum dicitur: alius est Pater, alius Filius in
ibi: Persona enim, ut supra ait Augustinus ; tertio persona ', ibi : Nunc inspiciamus , utrum secundum
opponit per rationem, tertio capitulo *
ibi: Aliter etiam eandem rationem. — Prima pars habet tres partes. In
potest ostendi , quod nomine personae: ubi mon- prima ponit distinctionem ,
per quam solvit ; in se-
strat illud idem. cunda conflrmat per auctoritatem .\ugustini, ibi:
Quibusdam videtur , quod nomine pe?'sonae. Et hic sensus adiimatur ex verbis etc. ; in tertia ad
Haec est secunda pars , in qua solvit ; et dividi- obiectlonem respondet, ibi : Ad hoc autem quod illi
tur haec pars in duas. In prima solvil secundum dicunt. — Similiter sequens pars habet tres partes. In
Codd. omnes et edd.

' I, 2, 3, 5, 7, 9: ad Alipium et NOTAE AD COMMENTARITIM.
Angustinum, Episcopos. Sed inter opera S. Hieronymi liber in-
scribitur: ad Damasum. — In lioc textu, contra editionem Hie- 1

Vat., repugnantibus codd. et ed. \, respondet, et paulo
ronymi , codd. A B C et ed. 1 , Vat. cum aliis edd. ponit divini- infra dieitur pro dicimus. Dein post hic, quod quidem in non
tas loco deitas. Deinde contra originale , eodd. ABCE et ed. paucis codd. et ed. 1 desideratur , omittit secundo , quod in
'I Vat. cum aliis cdd. addit essentiam vel ante substantiam, et omnibus fere codd. et ed. 1 exstat.
2 quae voces
postea ante impietaiem adiicit etiam. Vat. omittit tertio capilulo, in multis codd.
2 Libr. III. de Fide ortliodoxa, c. 5, ubi sic ait: Unam in ut IP TV etc. habentur , aliis codd. ut AQSVXZ loco earum
divinitate natwram confitemur, tres autem personas vere exi- exhibentibus quarto capitulo; in nostra editione Magistri est
stentes dicimus. capitulo primo.

Nota bene: Codices huic distinctioni addunt IV. caput: Nunc 3 Voces inpersona, a Vat. suppressas, restituimus au-
de proprietatibus , quod in principio distinctionis XXVI. legilur. ctoritate plurimorum mss. ut ABDFGHKPQTYZ etc. et
Sed illud ibi ponendum erat, quia S. Bonaventura in divisione te- ed. i.
xtus lioc capitulum ut parlem dislinctionis XXVI. commemorat.

: , ,
DIST. XXV. ART. I. QUAEST. I. 433
prima determinat, quomodo accipitur persona, cum Nunc impiciamus etc; secundum ibi: Deinde quae-
dicitur : alia est persona Patris; secundo, quomodo ritur, utrum secundum eandmri rationem; terlium,
accipitur, cum dicitur: alius est Pater in persona; ibi Quod autem secundum substantiam dicatur.
:
tertio hoc conflrmat auctoritatibus. Primum facit ibi:
THACTATIO QUAESTIONUM.
Ad intelligentiam huius partis duo principaliter Quantum ad primum duo quaeruntur.

quaeruntur. Primo quaeritur de persona, quid sit secnn-
Primo quaeritur de quidditate huius nominis dum rem.
persona. Secundo, quid sit secundum deflnitionem.
Secundo quaeritur de communitate eiusdem.
ARTICULUS I.
De quidditate nominis persona.
QUAESTIO I.
Utruni nomen persona in divinis dicatur secundum suhstantiam, an secundum relationem.
Et quod persona dicatur secundum substantiam, quod «est rationalis naturae individua substantia»;
videtur sed si substantia praedicatur in recto, et non per
Ex verbis Augustini septimo de
1. Trinitate': accidens, sed secundum se: tunc ergo persona dicit
, «Idemest Deo esse et personam esse». Et iterum: substantiam secundnm omnes doctores.
: « Cum dicimus personam Patris , non aliud dicimus b. Item, hoc ipsum videtur ratione, et hoc per
quam substantiam Patris » ergo persona nihil aliud : divisionem. Boethius' enim venandodefinitionemper-
dicit quam substantiam, ergo persona dicitur secun- sonae dicit, quod aut est substantia, aut accidens; et
dum substantiam. dicit, quod non est accidens: ergo substantia. Si igitur
2. Item, Anselmus in flne Monologii^: «Quot sunt persona in his inferioribus dicit substantiam et quid
personae, tot sunt substantiae » : ergo nomen personae per se existens: ergo et in Deo.
dicitur secundum substantiam. 6. Item, hoc videtur per eius absolutionem
3. Item, Hugo de sancto Victore in libro de quoniam omne nomen, quod dicitur ad se, dicit sub-
Sacramentis, in prima parte libri secundi^: Unum stantiam in divinis ,
quia tale non secundum relatio-
solum nomen est substantiaie quod de ,
singulis dinem dicitur; sed hoc nomen joersona est huiusmodi.
citur singulariter, in summa tamen non dicitur sin- Hoc patet; et Auguslinus dicit septimo de Trinitate":
gulariter, sed pluraliter pronuntiatur, ut persona: «Ad se quippe dicitur persona, ut bonus et raagnus»:
ergo hoc mmen persona est nomen substantiale. ergo etc.
4. Item, Boethius in libro de Duabus naturis 7. Item, hoc videtur per Ecclesiae responsionem:
et una persona Christi * personam deflniens dicit. quia omne nomen, quod convenienter respondetur
' Cap. 6. n. 11. — Etiam textus subsequens invenitur 5 Loc. cit. c. 2: Investiganda igitur sunt haec inquirentibus
ibid. Cfr. hic lit. Magistri, c. I. et 2. — Vat. omittil primam hoc modo quoniam praeter naturam non potest esse persona,
:
conclusionem: ergo persona etc. quoniam quae naturae dicuntur, aliae substantiae sunt aliae ,
' Cap. 78. accidentes et videmus, personam in accidentibus non posse

;
' Cap. 4: Ad se quippe dicitur persona, non ad Filium constitui. Quis enim dicat , ullam albedinis vel nigre'dinis vel
vel ad Spiritum sanctum, sicut Deus et similia. Hoc enim so- magnitudinis esse personam ? Relinquitur crgo , ut personam in
lum nomen est, quod cum dicatur de singulis ad se, plurali- substantiis dici conveniat. — Immediate ante Vat. male et
ter non singulariter accipiatur in summa. Dicimus namque

, praeter lidem codd. , excepto solo cod. cc, definiiionem pro
quod Pater est persona, et Filius persona, et Spiritus sanctus dimsionem.
persona. Pater tamen et Filius et Spiritus sanctus non una per- " Cap. 6. n. 11. — De maiori huius argumenti vide August.,
sona , sed tres. V. de Trin. c. 8. n. Per
9. absolulionem
eius quia , intellige :
* Cap. 3. -T Paulo inferius post iii recto codd. H bb addunt habet esse absolutum, non relativum. — Paulo superius post
taie cod. W addit nomen.
,
436 SENTENTIARUM LIB.
ad quaestionem factam per quid, indicat substan- C NCLUS 1 0.
tiam quia quid quaerit substantiam ' ; sed hoc

,
nomen persona ab Ecclesia haereticis responsum est Persona in divinis dicitur tum secundum sub-
quaerentibus ,
quid tres, sicut dicit Augustinus et stanliam, tum secundum relationem; de gene-
Magister^ ergo indicat substantiam. rali intellectu dicitur principalius secundum
8. Item, hoc videtur relationis abstraciione. substantiam quam secundum relationem; de
Intelligamus, quod nuUa relatio sit in divinis, et speciali vero intellectu dicitur in Deo secundum
quod in una sola hypostasi sit divina natura, sicut relalionem.
intelligunt gentiles; tunc constat^ quod adhuc est
iritelligere naturam intellectualem et habentem illam Respondeo: Dicendum. quod aliqui voluerunt opimo quo-
, ,. . , . .„ . lundam.
ergo et personam et naturam: ergo si, circumscripta solvere distmguendo signiflcationem per.so?!ae secun-
omni relatione, salvus est intellectus personae, per- dum diversitatem numeri, ut in singulari diceretur
sona non dicitur secundum relationem. Et dicitur se- secundum substantiam , in plurali secundum relatio-
cundum relationem vel secundum substantiam : ergo nem ^ — Sed haec solutio neque valet in se, neque Nôn proba-
dicitur secundum substantiam. adpropositum. In se quidem non valet ,

quia omne
Contra: 1. Boethius in iibro de Trinitate*, in plurale geminat suum singulare', ergo non mutat
Arge. quod flne : « Si personae divisae sunt , necesse est voca- signiflcationem. Ad propositum non valet, quia di-
cnndum re^bulum, quod Bx pcrsonis trahit originem, ad sub- citur in singulari: alia persona Patris, alia Filii,
stantiam non pertinere». Si ergo quae trahunt ori- quod dici non posset, si esset terrainus substantialis,
ginera a personis non pertinent ad substantiam , multo cum non sit alia substantia Patris, alia Filii.
fortiu.s nec nomen personae. Alii voluerunt solvere per distinctionem signifi- opinio aiio-
2. Item, Richardus de sancto Victore ^ dicit, quod cationis secundum diversa tempora, videlicet, quod
«persona idem est, quod per se existens, iuxta ante responsionem Ecclesiae diceretur substantialiter
quendam singularis existentiae modum naturae ra- et secundura substantiam, post responsionem dice-
tionalis»; sed singularis modus existentiae est rela- retur secundum relationera. — Sed haec solutio in nem impro-
tio in divinis: ergo etc. se non valet nec ad propositum. In se non valet,
3. Item , ralione videtur ,
quia omne nomen quia Ecclesia aliqua ratione respondit'" magis illud
quod recipit mullitudinem vel pluriflcationem, per- nomen quam aliud substantiale; et tunc non impo-
tinet ad relationem ,
secundum omnes substan-
quia suit significationem : ergo responsio Ecclesiae nihil
tia semper remanet indivisa. Et Boethius ^ dicit, quod facit ad mutationera signiflcationis. Ad propositum
« substanlia continet unitatem , relatio multiplicat non valet '
, quia secundum signiflcationera ,

quam
trinitatem nomen personae est multiplica-
» : si ergo habet post responsionem Ecclesiae, loquuntur docto-
bile, patet secundum relationem.
quod dicitur res, et currunt rationes ad utraraque partem.
4. Item, omne nomen de se importans distin- Et propterea est intelligendum, quod persona sementia
ctionem dicitur secundum relationeni; sed nomen dicitur ratimmlis naturae suppositum proprietate'
personae de se importat distinctionem ,
quia persona distinctum, secundum omnes, qui intelligunt eius
est hypostasis proprietate distincta; et Boethius'di- significationem specialem; sed suppositum rationalis
cit ,
quod « est individua » , et individuatio non est naturae constat esse substantiam, proprietatem di-
aliud quam distirictio: ergo etc. stinguentem constat esse relationem. Cum ergo per.
1 Cfr. Arislot., II Poster. c. 1. seq. cum antiquioribus edd. Boethii addit vero. — Paulo ante Vat.
- Hic in lit. c. 2, ubiet verba Augustini indicantur. cum cod. co omittit semper.
3 Vat. cum solo cod. cc contingit. ' Libr. de Duabus naturis et una persona Christi, c. 3.
••
Melius in libro: «Utrum Pater ct Filius ac Spiritus san- Vide supra arg. i. ad opp. — De definitione personae imme-
ctus de divinitate substantialiter praedicentur », seu « de Prae- diate praemissa cfr. lit. Magistri, c. 3, et infra a. <\
. q. 2. ad i.
dicatione trium personarum », quem scripsit ad loannera, dia- — Paulo superius post sed aliqui codd. ut GKP Q aa bb inserunt
conum Ecclesiae Romanae. — In ipso textu editio post divisae /i,oc, et codd. aa bb post nomen adiieiunt scilicet ; dein Vat.
sunt adiungit: siibstantia vero indivisa; plures codd. ut IS ee cum solo cod. cc post personae omittit de se.
H cum ed. 1 trahat pro trahit. ' Huius nec non et secundae sententiae , infra subsequen-
5 Libr. IV. de Trin. c. 24 : Fortassis erit planjus et ad tis, fuisse videtur Magister, hic c. 2. Cfr, S. Thom., de Potent.
intelligentiam expeditius , quod persona
si dicimus ,
sit existens q. 9. a. i.
per se solum iuxta singularem quendam rationalis existentiae s Vide Priscian., V. Grammat. c. 9.
modum. — Vat. cum cod. cc ifnde pro Iteyn. '0 Vat. cum aliquibus codd. respondet ; mox cod. R ali-
« Libr. de Trin. c. 6 ; in quo textu posl relatio cod. bb quod nomen snistantiale pro aliud substantiale.
,;
DIST. XXV. ART. I. QUAEST. I. 437
sona utrumque importet, scilicet suppositum et proita enim intelligunt secimdum substantiam.
dici
. prietatem, necesse est dici secundum substantiam et Concedendum est nihilominus, dici secundum rela-
secundum relationem. Et cum dicatur secundum sub- tionem, licet non ita principaliter, sicut probant ra-
stantiam et secundum relationem, principalius dicitur tiones sequentes ,
quoniam multitudo relationum plu-
•'
secundum substantiam, quantum est de generali et rificat ipsam personam.
primo nominis intellectu. Persona enim dicit supposi- 7. Ad illud tamen quod obiicitur, quod respon- soiuno ad?.
tum certum substantiae sive in Deo sive in creaturis.

, detur ad quaestionem hcUmperquid, quia ex hoc quoi «ca-
Et huic consonat ipse ^ modus dicendi a parte nominis. posset concludi^ quod non tantum dicit substantiam !kim'^"ub-
Sed quantum est ck speciali et ultimo nominis in- ut suppositum sed etiam ut naturam communem
,
tellectu, quia dicit suppositum distinctum proprie- dicendum, quod quid aliquando quaerit essentiam ,iTmc\teT
. tate, quae est relatio, dicitur in Deo secundum re- supposito, quid esl quod per nomen dicitur, ut : quid peT q"i"
lationem. Et hinc est, quod Sancti et doctores dicunt, est homo ? Et quod respondetur ad hanc quaestionem
nomen personae secundum substantiam dici, licet indicat suhslantiam pure et essentiam, quando est
etiam secundum relationem dicatur. quaestio de substantia. Aliquando, supposita voce inde-
Sed obiiciet aliquis: cum istimodi, scilicet dici terminale, qua.ent, qmd per no7nen dicitur , sicut si
.
secundum substantiam, et dici secundum relationem, dicatur: Brunellus currit, et quaeratur: quid Brunel-
dividant nomina divina ^ ex opposito, ut videtur; lus? utrum scilicet homo, vel asinus. Aliquando, sup-
aut non poterunt inveniri in eodem , aut illud nomen posita quidditate et signiflcatione , quaerit de eo,
1 implicat in se opposita. — Et propterea intelligendum, respeclu cuius dicitur nomen dependens, ut si di-
'
quod, sicut dicit Richardus de sancto Victore", dici catur : albi currunt , et = quaeratur ,
quid albi ? po-
secundum substantiam est dupliciter aut indicando : test responderi : homines, vel asini. Et hoc modo
substantiam secundum naluram communem, et sic quaesierunt haeretici: quid tres? Quia beatus loan-
dicitur homo secundum substantiam ; aut indicando nes dixerat in prima Canonica, capitulo quinto":
substantiam ut suppositum certum, ut quidam homo. Tres sunt qui testimonium danl etc, quaesierunt:
Primo modo dicere substantiam est dicere quid, se- quid tres? — cum sit adiectivum sin,e substantivo;
cundo modo est dicere aliquon. Dico ergo, quod et timc magis quaerit suppositum quam essentiam —
nomen essentiae vel substantiae dicitur secundum et ideo suppositum est responsum, et hoc per no-
substantiam ,
quia indicat naturam communem ; sed men persona. Unde, Spiritu sancto suggerente, per-
persona dicitur secundum substantiam ,
quia indicat optime et nobihter et cathohce, sicut dicit Richar-
suppositum certum et distinelum. Natura autem com- dus', respondit Ecclesia; et valde bene et instinctu
munis non multiplicatur nec refertur et ideo quod ; Spiritus sancti , sicut dicit Richardus , magis respondit
dicit substanliam secundura naturam communem hoc nomen quam aliud.
ita dicitur ad se, quod nullo modo potest dici secun- Sed tunc posset quaeri : quare haereticus non Quaestio in-
dum relationem; et hoc quidem modo dividitur ex quaesivit per hoc interrogativum qui ? et videtur
opposito. Supposiium autem sive hypostasis natum quod debuisset. Si enim quaerebat de supposito , et
est pluriflcari et ad aliud comparari et ita referri. qui quaerit de supposito ; debuit quaerere: qui tres?
Et quod sic dicitur secundum substantiam , nihil im- Et ad hoc est responsio, quod qiti quaerit de sup- soiuuo.
pedit ratione relationis superadditae dici secundum posito certo, sive reah; et de illo non quaerebant,
relationem; et hoc vult dicere Richardus de sancto quia in eadem auctoritate subditur^: Pater, Ver-
Victore. bum et Spiritus sanctus; sed quaerebant de sup-
Patet ergo responsio ad obiecta omnia secun- posito , respectu cuius hoc quod est tres significalur
idum utramque partem. Concedendum est enim,no- in adiacentia: et ideo magis quaesierunt : quidtres,
men personae secundum substantiam dici , ut ex- quam qui tres. Sic enim oportuit unico nomine re-
plicatum est, sicut dicunt Sancti et rationes probant; spondere, et ipsi hoc quaerebant.
1
Vat. cum solo cod. cc omittit ipse. essentiae, quia unum el indifferens esse; plures personae, quia
2 Multi codd. utACFK.LOTY etc. cum anliquis edd. plures existentiae.
(exc. 1.) nomen divinum. Dein non pauci codd. cum ed. 1 ex- Vat., refragantibus codd. et ed. I, et ex hoc potesl con-
hibent potuerunt pro poterunt, omisso insuper primo aut. cludi.
3 Libr. ly. de Trin. c. 19, ubi dicit: Timentes itaque, = Vat. cum cod. cc non incongrue hio repetit si.
ubi non est timor, recte timerent fateri, personas secundum <!
Vers. 7.
substantiam dici , si persona simpliciter substantiale esse signi- ' Libr. IV. de Trin. c. 5. (quoad sensum), ubi et sequens
flcaret, nec aliquid consigniflcaret. Significat autem, habentem textus exslat. — primoIn textu cod. notabiliter pro nolnliler,
substantiale esse ex aliqua singulari proprietate. Ideo ergo et aliquot codd. cum Vat. hic et in secundo texfu respondet
fldenter fatemur, personas in divinilate secundum substantiam pro respondit. — Paulo anle Vat. cum cod. cc et sic per hoc
dictas et substantiam significare, et plures ibi personas, non nomen pro et lioc per nomen.
plures subslanUas e.sse; quia sunt ibi plures habenles unum et * Epist. I. loan. e. S, 7. — Mox Vat. praeter fldem codd.
indifferens esse ex diflerenti proprietate. Unitas itaque ibi est et ed. 1 significat pro significatur.
iuxta modum essendi, pluralitas iuxta modum existondi; unitas
,,
8. Ad ultimum arguraentum ,
quia non recte ^ intellectu claudit relationem. Unde sicut
procedit ,
patebit melius infra ' responsio. Tamen haec 'persona in divinis ,
quae est Pater , non potest
potest dici ,
quod , elsi intellectus personae possit abstrahi a paternitate ,
quae est relatio personahs
abstrahi ab hac proprietate delcrminate , tamen de salva sua personalitate ; sic nec persona a relationis
suo generali intelleclu, claudit intellectum proprie- intellectu in generali ^ Et sic patet ,
quod non sequi-
tatis ; et quia in divinis proprietas est relatio , ideo tur, quod dicatur secundum substantiam tantum.
SCHOLIOK
I. Supra , d. 23. a. I . q. 1 , iam nonnulla de elymologia et personae consistere m privatione duplicis communicabilitatis,
significalione terniini persona dicta sunt. Hic speciales de eadem scilicet ut quod est et ut quo est (ofr. hic in quaest sequente
re quaestiones solvuntur, et non pauca de ipsa ratione perso- ad 3.), quae tamen connotat realitatem positivam, super quam
nae ponuntur. Non inutile esse putamus, iis quae supra in istae negationes fundantur. Scotum autem etiam aliam senten-
Scholio ad d. 23. a. 1. q. 3. de conceptu liuius termini dicta tiam probabilem aestimare, patet ex ipsius verbis (III. Sent.
sunt, haee addere. d. 1. q. 1.) et testimoniis plurium Scotistarum, ut Lycheti, Rada

1. In respons. legitur , « qnod persona dicitur rationalis (controv. 22. a. 2.) , Mastrii et aliorum. Communior sententia
naturae suppositum proprietate distinctum » . Haec deflnitio, cui favent S. Donaventura et S. Thomas, asserit, personam
saepius a Seraphico repetita , sumta est ex Alex. Hal. , S. p. addere super naturam aliquid positivum ,
quod a natura distin-
I. q. S6. m. 3. De Angelis S. Bonav., II. Sent. d. 3. p. I. a. 2. guitur non ut res a re, sed ut modus substantialis (Bonav., I.
q. 2. dicit: Quemadmodum individmlis discretio est exislentia Sent. d. 34. q. 1. in corp. circa flnem). S. Bonav. (hio a. 2.
formae naturalis in materia, sic personalis discretio est exi- q. 1. in corp.) respectu opinionis a Scoto approbatae explicile
stentia naturae nobilis et supereminentis in supposito»; et ibid. dicit: Quia privatio illa in persona magis est positio quam
q. 3: ilndividmtio igilur in creatura consurgit ex duplici privatio» (cfr. ibid. q. 2. ad. 3, a. I. q. 2; III. Sent. d. 10.
principio; personalis autcm discretio dicit singularitatem et a. t. q. 2; et de persona in Deo I. Sent. d. 3i. a. I. q. 1.).
dignitatem. In quantum dicit singularitatem , hoc dicit ex ipsa Utramque sententiam longiore discursu in concordiam redigere
coniunctione principiorum , cx quibus resultat ipsum quod esl; conatur Hauzeur (Collatio tom. II. col. 267-277).
seeundum dignitatem dicit principaliter ralionem formae i. Atten- II. Prima huius distinctionis quaestio duas partes habet. In
dendum etiam es(, quod iuxla Seraphicum substantiae spirituales prima parte problema, in titulo quaestionis indicatum, reiectis
altiorem gradum in genere substanliae et subsistentiae obtinent duabus falsis solutionibus, resolvitur in eo sensu, quod persona
quam corporales. iNam II. Sent. d. 3. p. I. a. 1. q. 2. in oorp. utrumque importat i. e. suppositum (sive substantiam primam)
ait: aEt quoniam quod pure est in genere substantiae plus et relationem. Sed quid principalius ? Respondet S. Bonav. cum
participat de natura per se stantis et indcpendentis, quod autem eadem distinctione, qua utitur S. Thom. (S. ]. q. 29. a. i.),
plus accedit ad naturam accidenlium magis elongatur : hinc est, scilicet quod persona accepta in generali et primo intellectu
quod substantiae spirituales per prius et verius sunt substan- huius nominis (S. Thomas : « in communi») principalius dicit
tiae, deinde corpora superiora, postremo corpora inferiora». substantiam , in speciali vero , ut haec persona divina , signiflcat
Cfr. III. Sent. d. I. a. I, et ibid. d. 5. passim, sed praecipue relationem.
a. 2. q. 2. ad 1, ubi S. Doctor, totam suam de hac re doctri- In secunda parte solvitur obiectio , quod modi praedicandi
nam in epitomen colligens, dicit, quod <t individuum in notifi- secundum substantiam et relationem ita sint oppositi, ut non
catione personae tripliciter importat dislinctionem, videlicet sin- sint compossibiles in eodem subiecto. Responsio eruitur ex
gularitatis , incommunicabilitatis et supereminentis dignitatis »,• distinctione .4ristotelica inter substantiam prmnm («suppositum
quae membra divisionis deinde accuratius explicantur. certum») et secundam (essenliam). — Ex verbis S. Doctoris
2. Fides orthodoxa de Trinitate et Incarnationo docet , fa- minime sequitur (quod nonnulli ei voluerunt impingere) ,
perso-
ciendam esse aliquam distinctionem tum in Dco, tum in creaturis nas divinas conslitui per absolutas realitates. Constanter enim
intellectualibus inter personam et nattiram. Loquendo de perso- docet Seraphicus, quod in inlellectu suppositi divini clauditur
nis creatis, talis esse debet haec distinctio, quod in Christo com- intellectus proprietatis ,
quae in divinis est relatio. Etiamsi igi-
pleta esse possit singularis natura humana, quin habeat personam tur persona dicat substantiam primam in recto, tamen connotat
humanam ; ex quo patet ,
personalitatem sive subsistentiani relationem (cfr. solut. ad 1. et ull.). — Notandum autem, quod
non pertinere ad praedicatum constitutivum naturae. In hoc sicut substantia in duplici sensu accipitur, sic etiam relatio:
etiam omnes doctores conveniunt, ipsam importare aliquem vel enim, quatenus est relatio actu referens, vel ut est relatio
ultimum aclum, substantiam perflcientem vel lerminantem, quo subsistens, sive per modum hypostasis (S. Thom., S. I. q. 29.
ipsa redditur omnino incommunicabilis. Quid autem praecise a. i.}. Si accipitur primo modo , relatio in ratione personae
sit quod persona addat super naturam, utrum aliquid

illud, manifeste importatur tantum in obliquo ; si autem accipitur
reale, an ens rationis; utrum res an modus; utrum quid po- , secundo modo, recte dicitur cum S. Thoma (ibid.), quod per-
sitivum, an negativum, haec quaestio et doctores et scholas sona in Deo signiflcat relationem in recto et essentiam m obli-
magnopere divisit. Duae opiniones extremae communiter repro- quo. Hac supposita distinctione , explicatur diversus modus de
bantur, scilicet et opinio, quae tribuitur Durando quod illud ,
hac re loquendi apud ipsum S. Thomam (De potent. q. 9.
additum nihil sit nisi ens rationis, et opposita Caietani quod ,

a. 4.) et S. Bonaventuram.
ipsum naturae addat entitatem absolutam, realiter a natura di- Obiect. 7. eodem modo solvitur a S. Thoma (loc. cit.
stinctam. Scotus probabile esse pulat , rationem formalem Summae ad 2.).
1 Dist. 27. p. I. q. 3. — Paulo ante Vat., paucis codd. suffra- 3 Codd. et edd. speciali. Sed ex contextu et doctrina in
ganlibus, quod non recle procedat pro quia non recle procedit. respons. explicata visum est nobis constare, ponendum esse in
2 Vat. speciali, refragantibus codd. nec non sex primis edd., generali.
insuper et repugnante contextu.
DIST. XXV. .\RT. I. QUAEST. 11. 439
III. Alex. Hal., S. p. I. q. 36. m. 2. — Scol., liic q. unica; Richard. a Med., hic a. 1. q. I. — .Egid. R., I. Sent. d. 23.
Report. hic q. I. — S. Thom., I. Sent. d. 23. q. 1. a. 3; S. I. q. 3. — Henr. Gand. , S. a. .53. q. i. S. — Durand., I. Sent.
q. 29. a. 4. — B. Albert., I. Sent. d. 23. a 2; S. p. 1. tr. 10. d. 23. q. 1. — Dionys. Carth., I. Sent. d. 23. q. 2. — Biel,
q. 44. ni. 1. — Petr. a Tar. , I. Sent. d. 23. q. I. a. 2. — hic q. unica.
QUAESTIO II.
Utrum recte a Boethio definita sit persona, quod sii rationalis naturae individua substantia,
et utrum haec ratio conveniat divinis personis.
Secundo quaerilur de hoc mminepersona, quid tionis : ergo si persona est substantia , cum sint plu-
sit secundum definitionem; et deflnit eam Boethius '
res personae, ergo plures substantiae. — Si tu dicas,
sic : « Persona est rationalis naturae individua sub- quod substantia stat ibi pro hypostasi; contra: hypo-
stantia ». Et quod ista definitio sit conveniens divi- stasis dicitur substantia individua, sicut dicit Boe-
nae personae, ostenditur: thius^: ergo sicut est nugatio, si diceretur: homo
1. Per intentionem auctoris, quia Boethius in- rationalis , sic et in praedicta notificatione. — Quae- Quaestio
^™"*"^
Fandamenta.tendit agere de persona Christi; constat autem, per- ritur ergo, utrum hoc nomen substantia stet pro
sonam Christi esse increatam : ergo intendit assignare communi , vel pro hypostasi ".
rationem personae divinae sive increatae. 4. Item, videtur non esse convertibilis. Nam
2. Item, quod haec sit ratio personae* in di- anima hominis est naturae rationalis substantia in-
vinis, videtur: nam in Deo constat ponendum esse dividua : ergo etc. — Ultimo quaeritur , cum
'
assignen- AUa quae-
supposilum incommunicabile , et hoc suppositum tur diversae definiliones de persona , quomodo

est substantia divina, et hoc etiam est rationalis differunt.
naturae; et non convenit ei, nisi de quo dicitur

persona: ergo est eius ratio, ut videtur. CONCLUSIO.
CoNTRA: 1. Omnis definitio dicit aggregationem,
Adopposi-cum constet ex pluribus^, alioquin esset ibi nuga- Definitio illa Boethii est bona et conveniens
tio ; in simplici autem nulla est aggregatio : ergo divinis personis.
nullum simplex est definibile. Sed persona in divi-
nis esl omnino simplex: ergo etc. Si dicas, secun- Respondeo : Dicendum ,
quod , sicut palet ex
dum quod dicunt aliqui quod quamvis sit simplex ,
intentione auctoris , haec definitio personae convenit conciusio.
secundum rem , tamen non est simplex secundum ra- et assignatur divinae personae.
tionem ; contra : aut illi rationi respondet aliquid in 1. Ad illud vero qiiod obiicitur, quod simplex soiuiioop-
re , aut nihil ; si aliquid : ergo aliqua compositio est non est definibile ; dicunt aliqui ,
quod dupliciter est somo aiio
in re; si nihil: ergo ratio omnino vana est. Sed aliquid definire. Uno modo in recto et per diffe-
propter rationem vanam non est aliquid definiendum: rentiam dicentem posilionem, ut cum dicitur : homo
ergo etc. est animal rationale, mortale; et hoc modo verum
2. Item , ratione suarum. partium non videtur est, quod definitio dicit aggregationem et composi-
convenire divinae personae. Nam rationale est dif- tionem , et hoc modo solum * aggregatum est defini-
ferentia animalis: ergo cui non convenit esse animal, bile. Alio modo contingit aliquid definire in obliquo et
non convenit natura rationalis. Sed animal non con- per differentiam dicentem privationem , ut cum dici-
venit Deo, cum sit species corporis: ergo nec hoc tur : siinitas est curvitas nasi ; et tunc non significatur,
quod est rationale. substantiam rei aggregari ex diversis, quoniam quod
3. Item, videlur quod suhstanlia non dicatur ponitur in obliquo non intrat essentiam de necessi-
in recto de persona, quia, multiplicato definito, ne- tate. Ulterius, differentia privans non ponit aliquam
cesse est multiplicari ^ definitionem et partes defini- compositionem sive appositionem ; et talis est dicta
1
Libr. de Duabus naturis et una persona Christi, c. 3. 5 Libr. de Duabus naturis et una persona Christi, c. 3.
2 Adiecimus ex cod. W persome. — Paulo inferius cod. ^ Codd. cum ed. 1 omittunt hanc quaestionem, ad quam
M cum ed. 1 individua pro divina; cod. T in marg. exhibet: tamen infra in solutione ad 3. datur responsio ;
quare cum
hoc suppositum est idem. quod substantia divina. Vat. eam in textum recepimus.
3 Secundum Aristot., VII. Metaph. text. 33. et 43. (VI. c. ' Val., favente solo cod. cc, cum diversae sint definiliones
10. 12.), deflnitio est ratio (sermo) habens partes, quae sunt sice assignentur de persona.
genus et diflerentia. ' Codd. P Q cum ed. 1 addunt quod est.
* Vat. cum uno vel altero cod. multiplicare.

,
ratio. Nam hoc quod rationalis naturae cadit in ' nis , quia nec Deus nec divina persona est definibi-
obliquo, et haec differentia individua non ponit, lis, tamen cognoscibilis et notificabilis.
est ,
improi,.iim-. sed privat. —Sed haec responsio non potest stare. Ad illud quod obiicitur de differentiis posi-
2.
Primum quidem, quia quod deflnitur per obliquuni, tis, sive de membris, dicendum, quod rationale
aut definitur sicut accidem per substantiam, aut sicut dicitur uno niodo , quod habet potentiam discernendi
per rem eiusdem generis ; sed sive sic, sive sic, est ibi bonum a malo, verum a falso et sic Deo et crea- —
additio. Nam definitiones accidentium, sicut dicit turae convenit'; alio niodo, quod habet potentiam
Philosophus ^ sunt ex additamento. Similiter, si per discernendi per inquisitionem et coUationem et dis-
?-em eiusdem gencris; tunc ergo intrat essentiam et cursum — et hoc est animae coniunctae carni. Et
non dicit totam, cum sit pars definitionis: ergo ne- sic differentia tahs primo niodo ponitur in definitione,
cesse est, illud quod apponitur, aliquid addere se- sed secundo modo obiicit.
cundum rem, et ita sive in recto, sive in obliquo 3. Ad illud quod obiicitur, quod substantia in-
necesse est dicere aggregationem. dividua. dicitur in recto; dicendum. quod numeratur,
Etpropter hoc dicendum aliter, quod haec ratio, sicut persona. Nam, sicut dicit Anselmus", plures
soiutio ,iu- intellecta de persona creata, esl notificatio dicens substantiae sunt individuae, sicut plures personae.
°'°"''
aggregationem. In Deo autem non dicit aggregatio- Ad illud quod quaerilur, utrum hoc nomen nesponi
nem secundum rem, sed secundum intelligendi ra- substantia stet pro communi , aut pro bypostasi : connexam.
tionem; quae tamen non est vana, eo quod omnia, consuevit tripliciter' responderi.
quae dicuntur in ratione personae, inveniuntur in Primo modo sic, quod substantia slet pro com- Resf. i.
jiagis expii-
"'"'
Deo licet non per diversitatem.
, Et hoc quidem — muni. Et si tu obiicias, quod illa non individuatur;
potest intelligi sic. In creaturis speciftcatio per addi- dicunt, quod differentia adveniens respicit substantiam
tionem complentem est \ individuatio per additionem ratione su-ppositi, non ratione formae, ut patet, cum
sive appositionem contrahentem. Et ideo, cum dici- dicitur : animal individuum. — Sed haec responsio i"ipro'»iiii-.
tur subslantia individim, individuum realiter ad- non videtur conveniens ,

quia '" hoc nomen substan-
ditsupra substantiam, unde^ et substantia indi- tia, secundum quod stat pro comrauni, non sup-
vidua supra naturam; et ideo necesse est, esse ponit personam. Unde haec est falsa: essentia gene-
compositam personam in creatura. Sed in Deo est rat; et haec: substantia generat.
individuatio vel distinctio per sokm originem. Et Secundo modo dicitur , quod substantia ibl tan- ««sp. %
quia persona oritur se ipsa, ideo nulla est ibi omni- tum valet quantum hypostasis; nec est nugatio.
no^ additio, sed plurificatio, et per plurificationem Nam individuatio attenditur in persona quantum
distinctio et individuatio; et ideo nec individua addit ad tripHcem incommunicabilitatem ", scilicetper p)-ae-
supra substantiam, nec substantia supra naturam. dicationem, et haec convenit hypostasi ; et per _
Ideo vere dicitur '^

et vera est ratio intelligendi ; et compositionem, quia non est alteri componibilis; et
notificatio ista convenit personae divinae, nec signi- per unionem, prout aliquid unitur digniori. Et ita
flcatur in ea aliqua compositio ; unde tenet rationem differentia individua dicit istas duas incommunicabi-
cuiusdam nolificationis et cadit a ratione deftnitio- litates '-. Unde patet, quod non est ibi nugatio: patet
1 In compluribus codd. desideratur mtarae, et mox post duplex est, scilicet ut rjuod et ut quo. Per primam communi-
vocem differentia ed. I addit qiuae est. catur superius inferiori per identitatem et essentialiter, ut ani-
2 Libr. VII. iMetaph. text. 12. (VI. c. 4.). — Paulo supe- mal communicatur homini et praedicatur de liomine. Commu-
rius aliqui codd. ut S T Z, per subiectum pro per subsiantiam. nicabilitas ut quo fit per informationem , vel saltem ad modum
Inferius post totam cod. R adiungit ratimiem. formae. Haec est triplex, cni opponitur triplex incommunicabi-
3 Cod. Y : In creaturis specificatio jit per clifferentiam vel litas. Prima fit per idenUtatem , ut natura communicalur suis
per additionem complenlem. suppositis et universale inferioribus; et tunc quod communi-

* A cod. abest unde. catur ut quo est etiam communicatum ut quod; unde est etiam
= Val. cum cod. cc, voci ideo praemisso et, omitlit omnino. praedicatio ki primo modo dicendi , ut Petrus est homo. Se-
Immediate ante cod. originem habet a se ipsa pro oritur cunda fit per compositionem in ratione formae et materiae,
se ipsa. vel accidentis et subiecti. Hac communicatione id cui commu-

5 Supple: definitio illa Boethii. — Mox vocula ista dcside- nicatur, non fit ipsum communicatum , sed aliquid tale , v. g.
ratur in plurimis mss. nec non in ed. I. corpus, vivens etc. Tertia flt per unioiiem, ut natura hu-
' Cfr. .-iugust., II. de Ordine, c. II. n. 30. seqq. mana Christi communicatur Verbo , ut ab illo sustentetur
^ Monolog. c. 78: Quot personae, tot individuae sunt sub- quae unio non est proprie per informationem nisi secundum
stanliae. quandam analogiam. His tribus modis communioabilitatis re-
' Vat. cum cod. cc dupliciter, et paulo ante mulli codd. spondet triplex incommunicabilitas ; et his tribus modis persona
persona pro subsiantia, sed perperam. Vide pag. praeced. no- est incommunicabilis. Cfr. S. Thom., hic q. I . a. 1 . ad 7, et Scotus,
tam 6. — Paulo infra pro vocabulo substantia cod. exhibet III. Sent. d. I. q. 1. n. 9. et seqq. — Paulo infra pro alteri
stet pro essentia. cod. S alii.
'" Complures codd. ut G HTZ cum, et consequcnter deinde 12 Scil. secundam et lertiam. — Vat. cum pluribus codd.
supponat pro supponit. hic et paulo infra incommunitates pro incommunicabilitates.

" Incommunicabilitas opponitur commimicabilitati , quae
DIST. XXV. ART. II. 441
etiara, quod definitio est convertibilis. Per istam du- tione definitionum, dicendum, quod persona defini-
pliceni incommunicabilitatem excluditnr anima ho- tur a Boethio sic: persona est rationalis naturae
minis, quae est alii componibilis, et humana natura individua substantia : a Richardo * sic : persona est
Non snfficit. in Christo, quae est unita digniori. — Sed tamen, intellectualis naturae incommunicabilis existentia.
licet illud rationabiliter sit diclum, adhuc restat Definitur etiam alio modo sic: persona est existens
quaestio de hypostasi, quia h}'postasis est suhstantia per se solum iuxta singularem quendam rationalis
individua. Quaeritur similiter, quomodo ibi acci- exislentiae modum. A magistris'definitur sic: persona
piatur substantia, et non potest accipi pro communi, est hypostasis distincta proprietate ad nobilitatem
nec pro hypostasi K pertinente. — Et notanda est differentia harum defini-
Et propter hoc dicitur tertio, quod hoc nomen tionum quia Boethius : et magistri definiunt personam,
nesfonsio 3. subslantia stat secundum quod substanlia di-
ibi, secundum qnod communiter dicitur in Deo et in
viditur in substantiam primam et secundam^ et ita creaturis; sed Boethius magis considerat rationem
in quadam communitate ad substanliam universalem 7-ei, magistri vero adhuc ^ rationem tramlationis.
et particularem ; et illud colligunt ex verbis Boethii, Defmitiones vero Richardi sunt personae, prout est
quando venatur defmitionem personae per praedi- in divinis praecipue; sed una est propria assignatio,
ctam divisionem substantiae, ut ibi patet l Unde hoc alia vero dehnitionis Boethii expositio sive corre-
nomen individua coarctat illam indifferentiam illius ctio'*. — Posset tamen dici, quod omnes idem di-Aiite.
nominis, ut stet pro substantia prima; et sic non cunt, differunt tamen secundum modum dicendi;
est ibi nugatio nec substantiae communis indivi- quia definitio Boethii fuit data et videbatur impro-
duatio. prietalem sonare; ideo posuit Richardus aliam magis
4. Ad illud quod ultimo quaeritwr de assigna- per propria verba; et sic usque ad quartam.
ICHOLIOK
1. Scotus (I. Sent. d. 23. q. unic.) deflnitionein Boethii liic retur, quod humana Christi natura esset persona humana, quod
positam reprobat eique aliam Richardi substituit, quod <i;jct'- est haeresis; et insuper, quod anima scparata ossct persona, quod
sona est intellectualis naturae incommunicabilis existentia ». communiter non approbatur. Dicendum igitur, quod individua
Haec tamen , ut dicit S. Bonav. (ad i.), est <t definitionis Boetliii stat pro incommunicabilis.
expositio sive correclio j>. Cum aliqua expositione deflnitio Notanda sunt ultima verba solutionis ad I. — Ultima obie-
Boethii communiter recipitur, et eodem modo explicatur ab ctio ideo non est soluta, quia ex diclis iam manifestum cst, quod
Angelico et Seraphico. In specie explicatione indigent vocabula individua ibi dicitur pro incommunicabilis.
substmitia et indmdua, de quo vide solut. ad 3. De primo II. Alex. Hal., S. p. I. q. 56. m. 3. — Scot., in utroque
vocabulo S. Doetor cum S. Thoma (S. I. q. 29. a. 1. ad 2.) Scripto I. Sent. d. 23. q. 1. — S. Thom., hic q. I. a. I ; S. I.
asserit, quod accipitur nec praecise pro substantia prima q. 29. a. 1. — B. Albert., hic a. I ; S. p. I. tr. 10. q. 4i.
(h^^postasi), nec pro substantia secunda («pro communi», id m. 2. — Petr. a Tar., hic q. I. a. I. — Richard. Med., a hio
est essentia) , sed i accipitur communiter, prout dividitur per a. I. q. 2. 3. — /Egid. R., hic I. princ. q. 3. — Hcnr. Gand.,
primam et secundam » (S. Thom. loc. cit.). — Vocabulum in- S. a. 33. ci. I. — Durand., I. Sent. d. 23. q. — Dionys.
1.
dividua non potest hic significare singulare; tunc enim seque- Carth., 1. Sent. d. 23. q. 2. — Biel, I. Sent. d. 23. q. I.
ARTICULUS II.
De communitate nominis persona.
Secundo quaeritur de secundo articuio , sciiicet sit vere commune personis increatis.
de communitate huius nominis persona. Et circa Secundo, utrum sit conimune univocum per-
hoc quaeruntur duo. sonis creatis et increatis.
Prirao quaeritur, utrum hoc nomen persona
' Cod. adiungit : quia tmc ideni dejiniretm: nitur etiam apud Richardum loc. cit. c. 24; ultinia autem col-
2 Aristot., de Praedicam. c. de Substantia, hanc divisionem ligitur ex lit. Magistri, hic c. 3.
ponit intelligens sub prima substantia ipsum individuum, ut = Supple: considerant. — Pro adliuc, quod ex praestan-
quidam homo, sub secunda speciem, ut homo. Paulo aite — tioribus codd. revocavimus, Vat. cum cod. cc addunt. Et re-
Vat.cum cod. cc post secundum quod inserit hoc nomen, et vera, quia in persona est proprietas ad nobilitatem pertinens,
subinde post dividitur in omittit substantiam. ideo hoc nomen personae transferri potest ad divina.
3 Loc. cit. (pag. 439) c. 2. — Hanc sententiam et S. Tho- « Cfr. Richard, IV. do Trin. c. 21. seqq., ubi deflnitionem
mas, hic q. I. a. 1, praefert. — Mox vocem post nominis a Boethio datam perti-actal. — Plures codd. ut A T \V X cum
sola Vat., nullo suffragante cod., addit substantia. ed. 1 correptio pro correctio. — Mox post fail cod. I inse-
••
Libr. IV. de Trin. c. 22. 23. — Sequens deflnitio inve- rit prius.
S. Bomiv. — Tom. I.
:
442 SENTENTIARUM LIB. 1.
QUAESTIO I.
Utrnm nomen persona sit commune personis increatis.
Quod autem sit vere commune personis in- 2. Item, nihil est coramune, quod de sui ra-
creatis, oslenditur tione et nomine privat communitatem; sed persona

1. Per Augustinum septimo de Trinitate': dicit individuum sive incommunicabile de ratione
«Ideo, inquit, dicuntur tres personae, quia com- sui nominis: ergo etc.
mune est eis quod est persona«; sed constat, quod omne quod dicitur secundum substan-
3. Item ,
ad plurificationem non sufficit communitas nominis liam et est commune, dicitur secundum substan-
solum ergo vere est commune secundum rem.
: tiam communem; sed nihil quod dicitur secundum
2. Item, hoc ipsum videtur mftone, quia omne substantiam communem, plurificalur: ergo persona
nomen quod recipit supra se signum distributivum,
,
non plurificatur. Sed constat quod plurificatur , et
est vere commune ad illa, in quae distribuitur^; tamen dicitur secundum substantiam : ergo non dicit
sed tale est hoc nomen persona: ergo est commune quid commune.
ad tres. Dicitur enim convenienter : quaelibet persona 4. Item, si dicit quid commune, aut nominis
refertur. tantum, aut nominis et rationis tantum, aut no-
3. Item omne quod secundum ideni nomen et
, minis et rationis et rei. Si tantum nominis: ergo
secundum eandem rationem dicitur de pluribus, est est aequivocum ^, ergo non est commune. Si tantum
vere commune ad illa; sed -persona est huiusmodi, nominis et rationis, ita quod nihil est commune
quia secundum idem nomen " el eandem rationem, sci- in re: ergo est vanitas solum. Si vero nominis et
licet praeassignatam , dicitur de Iribus: ergo etc. rationis et rei; sed communitas reahs, ut vult
4. Item, cum dico: Pater est persona, hoc no- Damascenus ", non est nisi coramunitas substantiae
men persona praedicatur, aut ergo tanquam cns cle et naturae, et haec nullo modo plurificatur: ergo
ratione tanquam accidentale*. Constat
Patris, aut hoc noraen persona nullo modo potest esse coniraune.
quod non tanquam accidentale : ergo tanquam ens cle
ratione Patris. Aut ergo dicit totum quod est Pater, CONCLUSIO.
aut non; si totum, ergo sicut pater praedicatur de
solo Patre, ita et persona; quod falsum est. Ergo Nomen pQrsmiae est commune personis increatis,
non dicit totum ergo , in plus est hoc quod est sed alia communitate c[uam ea, qua essentia
persona qmmpater, et in plus^, quod est de ra- ipsis est communis.
tione Patris, et similiter cle ratione Filii: ergo est
vere commune. Respondeo: Ad praedictorum intelligeritiam est
Contra: 1. Omne commune ad aliqua, quod notandum, quod persona absque dubio est com- conciosio i.
numeratur in illis, est vere universale ad illa, ma- munis tribus, el essentia communis; sed taraen
xime si non dicitur accidentaliter de illis. Hoc patet, alius raodus communitatis est in essentia et per-
quia Augustinus dicebat supra, distinctione decima sona. Et huius signura est, quia plurificatur persma,
nona quod non ob aliud essenlia non est universale,
°, non essentia.
'°
nisi quod nou mimeratur in singularibus. Si ergo Differentia autera harura communitatum dif-
persona est commune ad tres, et ulterius nume- ferenter accipitur a diversis. Quidara enim dicunt,opinio i. de
ratur sive pluriflcatur in illis: ergo est universale,

ergo in divinis est ponere universale; quod est scilicet secundum positionem, et secundum priva-
contra praedeterminata et contra Augustinum ', qui tionem: secundum po««hbnem, ut animal est " com-
vult, quod in divinis non sit universale nec particulare. raune ad hominem et asinum; secundum privatio-
' Cap. 4. n. 8. — De principiis tioruni argumenlorum vide ^ Lil. Magisiri, c. 7. scqq.
supra d. 19. p. 11. q. 2. ' Libr. VII. de Trin. c. 6. n. II, de quo vide supra lit.
- Cfr. Petr. Hispan., Summul. tract. de Distributione, ubi signa Magistri, d. XIX. c. 7. seqq., et ibid. in Comment. p. II. q. 2.
distributiva dividuntur in distributiva substuntiae v. g. omnis, * Sic plcrique codd.; Vat. cum cod. cc aequivocatio. Paulo
nullus, et accidentium v. g. qualiscumque, quilibel. — Paulo su- inferius sola Vat. analogum pro vanitas solum.
perius \'M.., tavente cod. cc, pro signum exhibelnomen , etdein 3 Libr. 1. de Fide orthod. c. 8. Cfr. etiam supra lit. Ma-
inferius post tres omittit ultimam huius argumenti propositionem. gistri, d. XIX. c. 9. — Paulo superius post si vero nominis
' In Vat. et solo cod. cc deest haeo proposilio: quia se- codd. et ed. 1 omittunt et rationis , male.
cundum idem etc.
'0 .\ Vat. abest tiarum, quod auctoritate complurium codd.
••
Cod. bb adiungit sive extraneum. ut GHM aa bb et ed. 1 restituimus.
^ Intellige : et quidem in plus. De sensu verborum m plus " Val. cum. cod. cc dicilur animal esse.
est vide supra pag. 3i8 , nota S.

DIST. XXV. ART. II. QUAEST. I. 443
7iem vero, nt non-animal e?,t conimune ad lapidem per nomen hypostasis. Rursus, ex his habetur,
et ad lignum. Et dicunt, quod communitas secun- quod persona ponit circa suppositum de quo dici-
,
dum positionem est in natura et essentia et in no- tur, intentionem subiiciendi, et non praedicandi
mine hoc signiQcante ; coramunitas vero secundum de pluribus. Et ita patet, quod de ratione sui no-
privationeni est in persona, quia dicitur persona minis importat privationem communitaiis , simili-
quasi incommunicabilis , id est secundum privatio- tudinem habitudinis ' et intentionem rationis. Et
nem communitatis. quia communitas eius accipitur secundum rationem
Alii dicunt ,
quod duplex est communitas quae- : nominis , ideo importat communitatem secundum pri- conciusio 2.
opinio 2. dam secundum unitatem naturae absolutae quae- ,

vationem, et proportionem sive analogiam, et ratio-
dam secundum similitudinem habitudinis compa- nem. — Tamen interomnes hos modos medius
ratae. Communitas secundum unitalem naturae magis accedit ad naturam rei, quia revera privatio
absolulae est humanitas^ respectu Petri el Pauli, illa in persona magis est positio quam privatio. Et
quia una natura universalis reperitur in utrisque. rursus , nominis intentio fundamentum et radicem
Communitas vero secundum similitudinem habitu- habet in re.
dinis relatae est illa quae attenditur in consimili Concedenda3 ergo sunt rationes \ quod persona
comparatione '^ sicut moclus regendi communis est dicit commune in divinis.
nautae ad regendam navem, el doctoris ad regen- 1. Ad illud ergo quod obiicitur, quod plurifi- soiuiio op-
f"'""""'-
das scholas, quia uterque debet esse non sorte, sed catur; iam palet responsio: quia universale dicit
arte peritus. El primus quidem modus attenditur communitatem secundum positionem el secundum
in essenlia, secundus vero attenditur in persona. unitateni naturae et secundum rem, non solum
Nam persona dicitur quasi proprietate distincta; el secundum rationem et quoniam persona hoc modo
;
ita dicit habitudinem ad proprietatem ,

quae consi- non importat communitatem, ideo non est univer-
milis est in qualibet personarum. Non °
dicit, quan- saie. —
Nihilominus tamen ratio non valet, quia uni- .\iia rauo.
tum est de se, unam formam naturalem nisi in versale plurificatur, ita quod vere numeratur propter
obliquo; sed essentia vel substantia dicit formam et veram additionem per quam contrahitur ad indivi-
,
naturam absolutam, in qua communicant. duum; sed haec persona.mn addit supra per,sonaTO^
Alii dicunt tertio modo, quod duplex est com- quoniam, ut praedictum est', non est distinctio in
opinio 3. munitas , rei scilicet et rationis: rei, sicut univer- divinis per additionem, sed per originem: ideoô--
sale ad singularia , ralionis vero , sicut aliqua in- sona nec vere numeratur, nec trahitur in partem
tentio accepta ab anima secundum consimilem modum illo modo, quo universale.
accipiendi; et sic hoc nomen individuum est com- 2. Ad quod

illudquod privat com- obiicitur,
mune secundum rationem ad Petrum et Paulum. munitatem dicendum

quod illud quod privat com-
; ,
Primo modo dicunt essentiam esse communem: munitatem non est commune secundum illam com-
,
secundo modo dicunt esse communem personam, munitatem, quam privat; seApersona privat commu-
quia hoc dicit persona in divinis, quod individuum nitatem rei , sed non communitatem rationis ; et
in creaturis. secundum illani non est communis, sed secundum
Omnes autem isti modi dicendi, si diligentius communilatem rationis.
adicinmau-attendamus, convenientes sunt, et sumti sunt ex 3. Ad illud quod obiicitur quod est commune :
significatione liuius nominis quod est persona, sive et dicitur secundum substantiam, dicitur secundum
ex distinctione '. Persona enim dicit incommunica- substantiam' communem; dicendum, quod hic est
bile secundum rationem; et hoc dicit privationem accidens, sicut hic: iste est albus, et est monachus,
communitalis. Persona ulterius, quia incommunica- ergo est albus monachus; quia aliam rationem de-
bilitatem habet ratione eius quod subest proprletati nominandi importat iste terminus albus in praemissa
distinguenti , dicit hahitudinem ad proprietatem, sicut et in conclusione. Sic recte dicendum dc hoc ter-
1
Aliqui codd. ut FG I R S V cum ed. 1 humanitatis. tiam, cum qua lectione aliquo modo convenit lectio ed. 1: sed
2 Vat. practer fidem mss. et ed. 1 operatione. haec persona non addit supra naturam; at utraque jectio, etsi
3 Vat. adiicit enim. in se non sit falsa, tamen non est ad propositum, quia, ut ex
* Cod. Y definitione; cod. T distinclione vel definitione. obiectione liquct, non agitur de respectu, quem persona habet
^ Auctoritate cod. T adiecimus verba similitudinem liabi- iid essentiam, sed de respectu, quem Iiaec persona in particu-
iiulinis, quae in Vat. desiderantur. Lectio nostra comprobatur et lari habet ad personam in communi sive in generali sumtam.
ex contextu (quia Doctor praecedentia summatim exhibet) et ex
S. Codd. recte habent personam pro essentiam, sed plurimi eorum
mutila lectione aliorum codd. importat privationem liahitndinis. non bene additur pro addit.
^ Cod. V subiicit quae probant. 8 Mutilam lectionem Vat., quae verba dicitur secundum
' Dist. 19. p. II. q. 2. — Paulo superius pro ito jtfod Val, substaniiam omittit, ope mss. rcsarcimus, et iustissime, quia
cum cod. cc ut, et subinde pro per quam exhibet propter illa verba in obiectione habentur. — Vox accidens, quae pro-
quam. Demum Vat. pro verbis sed haec persona non addit su- xime post occurrit, accipitur pro fallacia accidentis. — Paulo
pra personam substituit et hic persona non addit svpra essen- inferius Vat. cum cod. cc ergo aUam pro quia aliam.
, ,
444 SENTENTI\RUM LIB. I.
mino commune, quia prius secundum habitudinem, his modis; sed communitas reaUs duplex est, sicut
secundo secundum naturae unitatem accipitur. visum est, scilicet secundum nalurae unitatem, et
4. Quod quaeritur aut est communitas rei : secundum similem habitudinem; et primo modo lo-
aut rationis, aut, nominis; dicendum, quod omnibus quitur Damascenus, et ideo patent cetera.
SCHOLIOK
I. Quaestio liaec orta est ex dimcultate satis subtili ,
qua Fallada accideniis in solut. ad. 3. in hoc consistit quod ,
ratione nonicn personae possit esse comniune tribus personis^ in mîiori terniinus commune accipitur secundum similitudinem
divinis. Patet cnim, illud non esse commune communitate rei, Imbitudinis (iuxta secundam solutionem) in minon vero abso- ;
sicut essentia est communis illis tribus personis; non potest lute secundum unitatem naturae.
etiam esse illis commune per modum universalis, cum in Deo II. Alex. Hal., S. p. I. q. S6. m. i. a. 2. — Scot., de hac
non sit ratio universalis. — S. Bonav, U'es refert solutiones proba- et seq. q. Ucport. hic q. 2. — S. Thom. , hic q. I . a. 3 ; S. 1.
biles, secundam autem praefei-t. Magis explicalur eius sententia q. 30. a. i. — B. Albert. , hic a. 3 ; S. p. I. tr. 1 0. q. ii. m.
in seq. quaestione his verbis : « Dicitur (persona) secundum com- I. — Petr. a Tar., hic q. 1. a. 3. — /Egid. R., hic I. princ.
paralionem rerum eiusdem naturae, ideo andlogice et aequaliter, q. 1.2. — Henr. Gand., S. a. 53. q. 7. — Dnrand., hic q. 2.
et ideo quodam modo unieocey. — S. Thomas (loc. infra cit.) — Dionys. Carth., I. Senl. d. 23. q. 2. — de hac
Biel, et scq.
eligit et bene explicat tertiam solutionem, conti'a quam arguit q. hic q. unica.
Scotus, dioendo, quod nihil positum in defmitione sit ens rationis.
QUAESTIO 11.
Utruin nomen personae, dictuni de crealis et increatis personis, sit commune univocum.
Secundo quaeritur, utrum hoc nomen persona prius est in Deo quam in creaturis; et non sunt
sit commune univocura creatis et increatis personis. plura de ratione personae: ergo elc.
Et quod sic, videtur:

1. Quia eadem est ratio et idem nomen perso- CONCLUSIO.
Ad opposi- nae , secundum quod dicitur de his et de illis.
"2. Item, hoc videtur, quia personae communi- Nomen personae de creatis et increatis personis
tas est communitas consimilis habitudinis ; sed con- dicitur analogice, et quidem analogia secun-
simihs habitudo, quae reperitur in Deo, reperitur dum aequalitatem de divinis personis ad se
et ^
in creatura ,
quia sicut Pater. est suppositum di- comparatis, analogia vero longinqua de per-
vinae naturae, ita Petrus humanae: ergo etc. sonis divinis simul et creatis.
3. Item, complementum rationis personae con-
sistit in incommnnicabililate; sed incommunicabilitas Respondeo: Dicendum, quod hoc mmen persona,
communis est personis divinis et creatis: ergo etc, sicut visum est prius", non dicit nisi communita-
Contba: 1. Deus et creaturae summe distant: tem habitudinis, super quam fundatur communitas
Fandamenu.ergo uihil habeut commune, ergo nihil univocum. rationis. Quoniam ergo consimilis habitudo reperitur
2. Item, persona est substantia: ergo quae in personis creatis et in increatis, hinc est, quod
univocantur in persona univocantur in substantia. hoc nomen persona non dicitur aequivoce, sed ana- conciusiod
Sed Creator et creatura non univocantur in substan- logice.
tia ,
quia tunc Deus esset in genere ^ : ergo nec in Sed attendendum
quod communitas habitudi- , DistincUo.
persona. nis potest esse per respectum ad res eiusdem gene-

3. Item, quae univocantur in aliquo aequahter ris; et tunc est univocatio et analogia secundum
sunt in illo ; sed nihil participat aequaUter creatura aequalitatem — ut Petrus est individuum et Paulus —
cum Deo: ergo hoc ipsum quod est persona , non et aequaliter eis convenit ratio individui. Potest etiam
dicitur univoce de Deo et creatura. esse per comparalionem ad res° diversorum gene-
4. Quaeritur ergo , de quo per prius dicatur rum , ut Petrus et albedo Petri in hoc, quod est esse
Qaacstio in- ;?er50)ia ^ ; et'videtur, quod per prius dicatur de individuum, uniuntur; et per prius convenit ratio
creaturis, quia inde translatum est ad divina. Contra: individui Petro quara eius albedini. Sic dicendura
natura intellectualis et substantia et distinctio per quod hoc nomen persona , dictum de personis di-
A multis codd. et ed. I abest et. * In quaest. praeced.

Cfr. supra d. 8. p. 11. q. i. 5 In multis codicibus desunt voces ad res; in ed. I legi-
Supple cum cod. G et ed. 1 de creaturis, tur renm pro ad res. — Mox post quod est cod. T omitlit esse.
DIST. XXV. ART. II. QUAEST. II. 448
vinis, quia dicitur secundum comparationem rerum secundum analogiam; quia longe nobilius et aliter
conciusio 2. eiusdem naturae , ideo analogice '
et aequaliter ; et est natura intellectualis et hypostasis et distinctio et
ideo quodam modo univoce; similiter, cum dicitur proprietas in Deo quam in creaturis.
de personis creatis. Cum autem dicitur de personis 2. Ad illud quod obiicitur, quod est habitudo
creafis et increatis , dicitur per comparationem re- consimilis; dicendum, quod non est similitudo aequa-
conciusio 3. rum diversarum naturarum , et ideo per prius et litatis ; et propterea talis similitudo non facit uni-
poste/Hiis, Et sic persona prius dicitur de personis vocationem , sed analogiam solum.
creatis secundum nomen, sed secundum rem nomi- Ad illud quod obiicitur de incommunicabili-
3.
nis per prius dicitur de personis increatis. tate dicendum quod non est pura privatio immo
, , ,
Et quod quaeritur, ulrum persona sit commune importat distinctioneni; et cum^ alia ratio distinguendi,
conciusio 4. personis creatis et increatis ; dicendum, quod si di- distans multum ab ista sit in Deo et hoc non tan- , ,
citur commune univocum, non. Et rationes ad hoc tum secundum rem, immo etiam secundum ratio-
concedendae sunt. nem rectam, intellectus non attribuit Deo modum
1. Quod ergo obiicitur, quod eadem est ra- distinguendi , qui competit compositis. Ideo nec ra-
soiuiio op- tio etc. ; dicendum ,
quod non est eadem ratio nisi tione univocum est, sed solum analogum^
SOHOLIOK
I. Ex solutione praecedentis quaestionis arguere quis pos- communitate in ratione singulaiitatis. Singulare autem in con-
set, nomen persome esse conimune univocum divinis et creatis creto di/fert a singulari, tamen , ut dicitur in corp. , aequaliter
personis, cum communitas similis habitudinis, quae inter divinas eis convenit ratio individui. — De duplici analogia cfr. supra
personas esse asseritur, etiam inter creatas et divinas personas d. 1. a. 3. q. 1 , et d. 7. q. i. — .4d quaest. in 4. fundam. re-
statuenda esse videatur. Ipsa quaestio specificatur, dum S. Do- spondetur in 3. conclusione.
ctor distincte respondet tum comparando divinas personas inter 11. Alex. Hal., S. p. 1. q. S6. m. 4. a. 1. — S. Thom., hic
se, lum creatas cum creatis, tum creatas cum divinis. — Et q. 1. a. 2; de principiis solutionis cfr. S. I. q. 13. a. 6. et 10.
notandum, quod comparando creatas personas cum creatis, illud — B. Albert. , hic a. 2. — Petr. a Tar., hic q. 1. a. 2. —
commune unicocum non potest intelligi de generica vel speci- Richard. a Med. , hic a. 2. q. 1. — ^gid. R., hic 2. princ.
fica unitate, quam habent plura individua humana, sed de q. 1. — Ilenr. Gand., S. a. 33. q. 3. — Durand., hic q. 1.
DDBIA CIRCA LITTERAM MAGISTRI.
DUB. I. autem huius est com-

est; et sic plurificatur. Ratio
munis usus. Quia accipiunt substantiam pro natura

In parte ista sunt dubitationes circa litteram et rei; ideo pro supposito magis voluerunt accipere sub-
primo quaeritur de hoc quod dicit Magister: Dici- sistentiam.
mus, quod tres personae sunt, id est tres subsisten-
tiae ; quia contrarium dicit Boethius in libro de Dua- DUB. II.
bus naturis et una persona Christi *, assignans diffe-
rentiam inter subsistere et substare, quia «subsistit Ilem quaeritur de hoc quod dicit, quod tres
illud quod non indiget alio ut sit ; substat vero quod unam essentiam vel eiusdem essentiae
perso7ias esse
subiectum aUis, ut esse valeant, subministrat » . Vi- dicimus, non ex eadem, essentia. Videtur enim fal-
detur ergo, quod subsistere sit idem quod esse, et sum, quia Pater generat Filium de sua substantia
subsistentia idem quod essenlia: ergo nullo modo et spirat Spiritum sanctum ergo videtur, quod om- :
potest dici, quod sint plures subsistentiae. nes personae sint de eadem substantia.
Respondeo: Dicendum, quod Boethius accipit ibi Item quaeritur: quare non conceditur ista, quod
hoc nomen subsistentia secundum Marcum TuUium ^, persooae sunt ex eadem essentia, sicut conceditur
prout accipit significationem ab actu sistendi sive ista, quod sunt eiusdem es^m^me.^ Et videtur, quod
per se standi; et sic tantum una est subsistenlia. debeat concedi, quia ex dicit in divinis habitudi-
Sed nunc doctores sacrae Scripturae accipiunt prout ,
nem originis, et similiter genitivus originem impor-
magis importat respectum ad proprietatem , cui sub- tat. Si tu dicas, quod propter transitiones, quia
' Codd. aa bb cc cum ed 1 antonoma^tice , non omnino subiectum quoddam, ut esse valeant, subministrat. — Paulo in-
perperam, quia antonomasia est flgura, quae fit, quolies pro fra post verba subsistere sit idem
quod ex mss. restauravimus
nomine proprio substituitur eius epitheton. verba a Vat. omissa: esse idem quod. et subsistentia
' Ed. 1 subiicit eiiam. ^ Vide supra pag. 412, nota 7. Proxime post Vat, suf- —
3 Cod. G sola analogia. fragante cod. cc, secundum actum subsistendi pro ab actu
• Cap. 3 : Subsistit enim quod ipsum aocidentibus, ut pos- sistendi.
sit esse, non indiget; substat autem id quod aliis accidentibus
, ,,
praepositiones sunt transitivae ' — ita et obliqui casus Respondeo: Dicendum, quod unaquaeque ' res nes nipii.
sunt transitivi. Praeterea, haec recipilur: personae secundum proprie-

potest considerari tripliciter: aut
sunt in eadem essentia , et tamen hoc quod dico in tates, quas habet in propria natura; aut secundum'
est praepositio. modum, per quem fit apud animam aut secundum ;
Respondeo: Dicendum, quod quando ' ahquid proprietatem consequentem, quae inest ei ab actibus
-comparatur ad aliud ut informans sive denominans, animae, qui sunt subiicere et praedicare, compo-
'non ponitur propter hoc diversitas sive distinctio nere et dividereK Secundum ergo hanc triplicem
unius ad aUerum; sic enim comparatur deitas ad acceptionem contingit rem tripliciter nominari. Uno
Deum. Alio modo comparatur alterum^ sicut p-mci- modo per nomen, quod indicat existentiam a parte
pium ad principiatum ; et tunc de necessitate im- suae naturae album et nigrum et huius-
, sicut dicitur
portatur distinctio. Quoniam igitur haec praepositio modi. /1 /20 morfo, secundum quod anima accipit; et
ex importat habitudinem causae vel saltem principii sic quia anima omnia accipit ° per modum entis
,
ideo de necessitate dicit distinctionem inter extrema: nominat hoc modo res. Unde omne iliud res dicitur,
et ideo haec non potest esse vera, quod personae sint quod anima cogitat ut existens in natura. Alio modo
ex eadem essenlia. Sed quia genitivus non tantum contingit nominare per intentiones secundas, sicut
construitur in ratione •principii, immo ex videcla- dicitur genus, species, subiectum, praedicatum.
rationis essentiae , cum dicilur: mulier egregiae Quoniam igitur hoc nomen res dicit quasi medium
formae, ut dicit Priscianus^; ideo cum genitivo haec inter nomen, quod dicit pure forniam naturae , et
est vera: tres personae sunt eiusdem essentiae. nomen quod dicit formam intentionis ; ideo non tan-
,
tum essentiae convenit sed etiam personis et ideo , ;
DuB. m. tres res dicimus tres personas, non sic tres essen-
tias; et huic signifieationi alludit ipsum nomen. Res
Item quaeritur de hoc quod dicit: Tres res, enim dicitur a reor , reris, quod dicit actum a parte
et accipit hoc ab Augustino in primo libro de Do- animae; et aho modo ?-es venit ab hoc quod est
ctrina christiana ^ Videlur enim male dicere dicendo ratus , quod dicit stabilitatem a parle naturae; et
tres res, quia res est nomen absolutum et generale: sic res dicit stabihtatem sive ratitudinem ex parte
ergo videtur, quodsi aliquid dicat in divinis, quod di- entitatis. Et sic patent obiecta, quia uno modo est
cat essentiam sive substantiam : ergo sicut nuUo modo nomen naturae, alio modo est nomen rationis "".
recipitur tres essentiae, ita nullo modo debet recipi
tres res. Et si tu dicas, quod recipilur^ tres entes; DuB. IV.
hoc non est simile, quia ens est participium, et ita
trahit numerum aliunde et non numeratur secundum Item quaeritur de hoc verbo Hieronymi: ISon
formam propriam entitalis; res autem est nomen est prorsus aliquis in Trinitate gradus. Videtur
substantivum. Si tu dicas , quod res nominat mihi enim dicere contra iilud quod dicit Augustinus nono
formam a parte animae, vel istud nomen impositum Confessionum " : « Pater et Filius non differunt sub-
est a parte animae; hoc nihil est, quia illa sunt no- stantia, sed causa et gradu ». — Item, in divinis est
mina intentionum, et re* dividitur contra intentionem. subsistentia '\ ergo ibi est sub; sed sub dicitur relative
1
Cfr. supra d. S. a. I. q. 2. arg. 1. ad opp. , et solutio homo, quatenus esl species, vel quatenus est S!(6j>cfam in pro-
huius argumenti. positione. Medius modus, quo res considerari potcst iuxta S. Bo-
2 Vat. sola atiquando, et mox post denominaiu addit et naventuram , scil. per quem flt res apud animam , complectitur
tamen. — Paulo inferius cod. sic vero pro sic enim. generales conditiones, quae actum intellectus concomilantur
' Sic vetustioi-es codd. cum. ed. 1 ; Vat. cum cod. cc com- V. g. quod intellectus cognoscat rem per modum abstractionis
paratur aliquid ad aliud. universalitatis , entis ete. — Paulo superius pro consequentem
* Libr. XVlll. Grammat. c. I. Cfr. etiam supra d. 3. p. II. Val. cum cod. cc communem, refragantibus vetustioribus codd.,
dub. 3 ; et Ale.x. Hal., S. p. I. q. 56. m. 7. a. 3. ad 1 ; nec non nec non repugnante Scholasticorum modo loquend'.
B. Albert., hic a. 5; et S. Thom., hic circa lit. ' Verba et sic, quia anima omnia accipit, a Vat. sup-
5 Cap. S. n. S. pressa, auctoritale plurium codd. ut GHMOTZ bb et ed. 1
8 cum. cod. cc omittit verba quod recipilur, substi-

Vat. in textum recepimus.
tuit pro vocula koc, quae proxime sequitur, hic, et paulo infe- 1° Cfr. supra d. 1. dub. 7 ; B. Albert., hic a. 6; S. Thom.,
rius mutat propriam in propriae. hic a. i.
' In Vat. et cod. cc supprimitur nnaqnaeque. " Etsi codd. et edd. concordes allegant Librum 9. (vel 1 1.)
8 iVotamus, quod rei primo et terlio modo consideratae Confcssionum , verba lamen citata ibi non exstant, sed habentur
respondet conceptus, qui a Scholasticis prima intentio elsecunda in libro, qui quondam inter opera S. Augustini perperam re-
intentio vocabatur , a modernis autem idea realis et logica nun- censebatur et inscribitur: Quaestiones ex utroque Testamenio
cupatur. Prima igitur intentio est conceptus, quo intellectui re- mixtim, q. 122: « Nihil differt a Patre Filius? Nihil plane dif-
praesentatur res, prout est in se, sive secundum proprietates, fert in substantia, quia verus Filius est; differt autem in causa-
quae ei conveniunt, nulla habita ratione operationis intellectus, litatis gradu (alias: in causa vel gradu) j. TertuIIianus adv. Prax.
V. g. homo, prout est animal raliona\e. Secunda autem intentio c. 2. ait: « Tres autem non stalu, sed gradu; nec substantia,
est conceptus, quo intellectui repraesentatur res, non prout est sed forma; nec polestate, sed specie ».
in se, sed sub proprietatibus ei ab intellectu atlributis, v. g.

12 Val. cum paucis tantum n
;,
DISTINGTIO XXVI. 447
ad superius : ergo ibi est sub et supej-, ergo inferius spiritualibus. Sic gradus dicit superpositionem vel
et superius , ergo et gradus. — Item , ubicumque est loci , vel dignitatis. Ordo vero dicit habitudinem ad
auctorilas et subauctoritas , ibi est gradus; sed haec principium sine superpositione l
est in Patre et Filio: ergo etc. Ad
illud ergo quod dicit Augustinus, dicendum,
^™'
m i
Dicendum , sicut dicit Glossa , Exodi quod improprie loquitur in utroque verbo, et causa
Non ascendes per gradus ad altare etc. sumitur ibi pro principio, gradus vero sumitur
Per gradus ascendit ad altare, qui dicit Patrein maio- pro ordine.
rem Filio, et Fiiium Spiritu sancto, sicutdicit Arius». Ad illud quod obiicitur de sub , dicendum, quod
Cnde cum gradiis de ratione sui nominis tollal per- suh in divinis non dicit inferioritatem sed solum ,
sonarum aequalitatem ideo bene dicit Hieronymus, , habitudinem secundum rationem inteUigendi. Ad —
quod non esl prorsus in divinitate gradus; nihilo- illud quod
obiicitur de auctoritate, dicendum quod ,
Diflerani minus pouitur ordo. Differunt enim gradus et ordo, verum secundum quod auctoritas sonat in ratio-
est,
ordo. sicut punclus et unitas. Nam punctus est substantia nem dominii, quod ponit gradum; sed sic non est
posita; ideo solum est in corporahbus. Unitas vero in divinis , sed solum, pront sonat in rationem prin-
est substantia non habens positionem"; ideo est in cipii; et hoc ponit ordinem in cognoscendo^
DISTJNGTIO XXVI.
Cap. I. stases dicens, sub nomine pietatis tres naturas conalur

asserere. Suflficiat nobis dicere unam substantiam et
Be hoc nomine hypostasis. tres personas perfectas aequales; taceamus tres hypo-
stases, si placel. Nomen hoc non bonae suspicionis est,
Nunc de proprietatibus personarum ,
quas frequen- cum in eodem verbo sensus dissenliunt. Aut si rectum
hoc traclatu conimemoraviraus aliquid nos loqui
ter in , putatis, tres hyposlases cura interpretationibus suis
Sed primum audiamus, quid de hoc nomine
oportet. debere nos dicere, non negamus. Sed raihi credite,
HmoBjmus. hyposlasis Hieronymus dicit. Ait enim, sub hoc nomine veuenum sub raelle latet; tra.nsfigurat enim se angelus
venenum latere. Sed hoc dicit, secundum quod haere- satanae in Angelum lucis^». His verbis non negat
tici eo utebantur, ut simplices seducerent scilicet pro , utendum esse nomine hypostasis, sed haerelicos eo prave
persona et pro essentia, ut, sive diceretur una tantum usos ostendit ,contra quos cautela opus erat in distin-
hypostasis sive tres, minus peritos ad inconveniens ctione significationis; alioquiu sibi contradiceret, qui
deducerent,cum non erat hoc nonien ita apud calho- supra ti'es hypostases confltetur.
licosvulgatum, nec ita eius signiflcatio determinata,
ut modo. Et ideo Hieronymus dicit, hoc nomine non C.\p. II.
utendum fore sine distinctione vel expositione, tunc

scilicet, quando cum haereticis contendebatur, ita scri- De proprietatibus personarwn et de nominibus
Damasum Papam ' « Ab Aria-
bens de Fide catholica ad : earum relativis.
norum praesule hjpostaseon novellum nomeii a me
homine Romano exigitur. Interrogamus, quid tres hy- lara de proprietalibus personarum videamus, quae
postases arbitrentur intelligi; tres personas subsisten- etiam notiones sive relationes in Scriptura plerumque
tes, Respondemus, nos ita credere. Non sullicit
aiunt. dicuntur in illa Trinitate sancta quae ideo a nobis repe- ;
eis semusj ipsum nomen efflagilant; quia nescio quid titur ^, ut nostro cordi teuacius infigatur. Ait Auguslinus Augi
veneni in syllabis latet. Clamamus: si quis ires hypo-' in libro de Fide ad Petrum «Ahud est genuisse quara
":
stases, id est, tres subsistentes personas uon confite- natura esse , aliudque est procedere quam genuisse vel
tur, anathema sit. Si quis autem, hypostasim usiam natum esse. Unde manifestum est, quod alius est Paler,
intelligens non tribus personis unam hypostasim indi-
, alius Filius, alius Spiritus sanctus». « Et est proprium
cit, alienus a Christo est, qui scilicet, tres hypo- solius Patris, non quia non est natus ipse , sed quia
1
Vers. 26. — Glossa apud Lyr. in liunc locum : Gradus in NOTAE AD LIBR. SENTENTIARUM.
Trinitate non facies sicut Arius, qui maioreni Patrem, minorem ' Epist. 15. n. 3; in quo textu pro indicit ed. 2 inducit
Filium, minimum Spiritum sanclum docuit. originale dicit, sed adiicit particulam in ante tribus persoms.
2 Aristot., I. Poster. c. 23. (c. 27.): o Unitas substantia est Deinde codd. ACDE et ed. 1 cum originali omittunt Nomen
sine posilione, punctum autem substantia posita ». Simile habe- hoc post si placet, quae lectio, licet minus clara, fortasse ge-
tur V. Metaph. texl. 12. (IV. c. 6.). S. Bonav., II. Sent. d. 2. nuina est. Immediate post in originali legitur in eodem sensu
p. II. q. 3. fundam. 2. ait: <i Punctus est substantia posita , ut verba dissentiunt pro in eodem, verbo sensus dissenliunt; haec
dicit Philosophus, i. e. essentia habens posilionem , in quo dif- tamen leclio Magistri omnino praeferenda est.
fert ab unitate «. - Respicilur ad II. Cor. 11, 1 4.

3 Cfr. supra d. 20. a. 2. q. 1.' 2. — Vat. cum cod. cc po- 3 Solummodo ed. 2 repetuntur, ut cordi nostro tenacius
sitione pro superpositione. infigantur, scilicet proprietates personarum; in nostro textu
^ Cfr. supra d. 16. dub. 4. 5. — Hoc dubium solyit ctiam haec propositio refertur ad Trinitate sancta.
S. Thom., hic circa lil. ^ Cap. \. n. 6. Sequens locus ibid. c. 2. n. 7.
imum propriumque solius Filii

Filium genuit non
; , dum accidens, quia et quod dicitur Pater, et quod
quia ipse non genuit, sed quia de Patris essentia na- dicitur-Filius aeternum atque incomrautabile est eis».
tus est; proprium vero Spiritus sancti est, non quia Ecce his verbis aperte ostenditur, quaedam dici
nec natus est ipse nec genuit, sed quia solus de Patre de Deo secundum substantiam, quaedam secundum
Filioque procedit » Ecce breviter assignavit tres pro-
. relationem, nihil tamen secundum accidens. Ostenditur
prietates trium personarum, quarum una non est alia. etiam proprietas Patris esse, quod habet Filium, et pro-
Hoc enim signiflcavit, cum dixit: Aliud est genuisse prietas Filii, quod habet Patrem. Ideoque, cum dixit',
quam natum esse aliudque procedere , , id est, alia aeternum et incommutabile esse, quod Pater dicitur, et
proprietas sive notio est generatio, et alia nativitas, quod Filius dicitur; ila intelligi voluit, idcst: proprie-
alia processio, quae aliis nomiiiibus dicuntur paternitas, tas, qua Pater est Pater, et proprietas, qua FiUus est
filiatio , spiratio '. Has proprietates designant illa no- Filius, aeterna est et incommutabilis, quia et Pater
""^'''"
mina personarum, scilicet Pater, Filius et Spiritus san- semper est Pater semper Filius. Unde et Hi-
, et Filius
clus, quae relaliva sunt et ad se Invicem dicuntur; larius proprietates personarum assignans in duodecimo
quia notant relationes, quae non sunt Deo accidenta- libro de Trinitate * ait « Si semper Patri proprium :
les, sed in ipsis persouis ab aeterno sunt immutabili- est, quod semper est Pater, necesse est semper Filio
ter, ut non modo appellalioties sint relativae , sed etiam propriiim esse, quod seniper est Filius. Ubi enim sem-
relaliones sive notiones e» rebii^ ipsis, scilicet in per- per Pater est, semper et Filius est: ergo qui non
sonis sinl. seinper Pater est non seniper genuit » . Item in eo-
dem: « Nato Deo manifestum est proprium esse, quod
C^p. III. Filius est ».
Quod non omnia dicunlur de Deo seamdum subslan- C.\p. IV.
liam; quaedam eniin secundum relationem, nihil

lamen secundum accidens. Quare dicatur proprium esse Unigeniti, Filiim Dei
esse, ctim etiam homines sint filii Dei.
Quocirca sciendum est non omne quod dicilur de ,
Deo, dici secundum subslantiam ; quia quaedam dicun- Hic quaeritur, quomodo dicatur esse proprium
tur secundum relationem, quae non est accidens, quia natoDeo, quod est Dei Filius vel genitus ex Deo,cum
non est mutabilis. Ut enim Augustinus in quinto libro etiam homines fllii Dei dicantur et sint, secundum illud:
ugasunus. de Triiiitalc ^ ait « Nihil in Deo secundum accidens
: Filii Excelsi omnes ". Et ad Moysen de populo Israel
dicitur, quia nihil ei accidit; nec tamen omne quod Doniinus ait ": Filius meiis primogenitus Israel. Sed ma- iêlF';.';',?},^
dicitur, secundum substantiam de Deo dicitur. In rebus gna est distantia homines enim fllli Dei sunl factura ^\ "' "lios
:
,
creatis atque mutabilibus quod non secundum substan- non nativitalis proprietate; Deus autem Filius originis
tiam dicitur, restat ut secundum accidens dicatur. In proprietate Filius est et veritate nativitatis non factura ,
Deo autem nihil quidem secundum accidens dicilur, vel adoptione; et illi quidem ante sunt, quam fllii Dei
qnia nihil in eo mutabile est aut amissibile ; nec tamen sint; flunt enim fllii Dei ', non nascuntur fllii Dei. Unde
om.ne quod dicitur de Deo, secundum substanliam di- Ililarius, solum Deum natum originis proprietate Dei
citur. Dicitur enim ad aliquid, sicut Pater ad Filium, fllium oslendens inter ipsum et homines fllios Dei evi-
,
et Filius ad Patrem, quod nou est accidens; quia et dentissime dislinguit in duodecimo libro de Trinitate ', "'^''"s-
illesemper Paler, et ille semper Filius et ita semper, ; itadicens: « Vero Patri solus qui ex eo nascitur vere
quia semper natus est Fiiius, nec coepit unquam esse Filius est. Et nos quidem fllii Deo sumus, sed per factu-
Filius. Quod si aliquando esse coepisset, aut aliquando ram. Fuimus enim aliquando filii iracundiae, sed fllii
esse desineret secundum accidens diceretur.
Filius , Deo per adoptionem effecti sumus potius, quam nasci-
Et quia Pater non dicitur Pater, nisi ex eo quod est TOMr. Et quia omne quod flt, anlequam fiat, nou fuil,
non dicitur Filius, nisi ex eo quod
ei Filius, et Filius nos, cum filii non fuissemus, efficimur. Ante enim fllii non
habet Patrem; non secundum substanliam haec dicun- eramus, sed per gratiam facti sumus, non nati neque ge-
tur, sed ad invicem ista dicuntur, neque tamen secun- nerali, sed acquisiti. Acquisivit enim nos Deus sibi, et
Excepta ed. 8 c
' , aliae edd. e:. codd. minus b Exod. i, 22.
spiratio. Cod. A (in margine ab alia manu) repetit processio. ' A sola Vat. omittitur filii Dei, non inepte legendo fiunt
Immediate postea ante nomina adiecimus illa fide omnium codd. enim, non nascunlur filii Dei. Omnes codd. et aliae edd. ad-
et ed. 1. dunt saltem filii, codd. DE et ed. I
filii Dei , quae lectio
- Cap. -5. n. 6. — Paulo superius Vat. cum pluribus edd. et accuratius sensum exprimit ;
paulo superius pro sint cod. C et
codd. DE Unde Augustinus pro Ut enim Augtistinus. Posl plurimae cdd. sunt.
medium textum et post ille semper Vat. cum aliis edd. , excepto 8 Num. 1 quo textu solummodo edd. 2, 3, 7, 8
2. et 1 3 ; in
1 , bis addit cst, refragantibus codd. et originali. post Vero addunt Deo; eaedem et nonnuUae aliae edd. qui ex
3 Solummodo Vat. cum edd. 4, 6 dixerii. Deo pro ex eo. Textus Hilarii omittit vere ante Filius. Fide
* Num. 23; Magister tamen ordinem propositionum trans- eiusdem originalis et codd. A B C posuimus meliorem lectionem
mutat. — Sequens locus est ibid. n. 15. filU Deo sumus,
licet omnes edd. et codd. D E habeant filii
5 Psalm. 81, 6. — Paulo superius post dicatur flde omnium Dei sumus. correximus paulo inferius .filii Deo per pro
Iteni
codd. et edd. 1,2, 5 adiecimus esse, et ante secundum illud filii Verba aliquando filii iracundiae respiciunt ad
Dei per.
posuimus contra solam Vat. sint pro fiant. Ephes. 2, 3: Et eramus natura filii irae.
, .
DISTINCTIO XXVI. 449
per hoc dicitur nos genuisse. Genuisse enim Deum filios relatio non ita appareat in hoc nomine spiritus san-
nunquam cum proprietalis signiflcatione cognoscimus ctusj, sicut in hoc nomine donum. Unde Augustinus in AugDstin
Ex ' enim honio factus est filius Dei, non quinto libro de Trinilate '
dici. adoptione ita ait: « Spiritus sanctus, qui
ex generatione neque ei proprietas est, sed nuncupatio,

;
non sed in Trinitate intelligitur, in eo quod
est Trinitas,
ac per id non vere fllius est, quia nec proprie natus proprie dicitur spiritus sanctus, relative dicitur, cum
dicitur, nec semper fllius fuit. Unigenitus autem Deus et ad Palrem et ad Filium refertur, quia Spiritus san-
nec fuit aliquando non filius, nec fuit aliquid anlequam ctus et Patris et Filii spiritus
est. Sed ipsa relatio non
fllius, nec quidquam ipse nisi fllius. Atque ita qui sem- apparet hoc nomine, apparet autem, cum dicitur
in
per estfilius,nascibilitatis proprietate ac veritate filius donum Dei; donum enim est Patris et Filii, quia et
est eins solius, qui genuit; et ille tantum qui genuit, a Patre procedit et a Filio. Ergo Spiritus sanctus inef-
pater ipsius est; quia sicut ille fllius origine, ita ille fabilis est quaedam Patris Filiique communio. Et ideo
pater generatioue ». forlasse sic appellatur, ut iam diximus nec iterare pi-
get, quia Patri et Filio potest eadem appellatio con-
Cap. V. venire. Nanihoc ipse proprie dicitur, quod illi com-
muniter: quia et Pater spiritus et Filius spiritus, et
Quod homo dicilur filius Trinitatis, et Trinilas Pater sanctus et Filius sanctus. Ut ergo ex nomine,
paier quod utrique convenit, utriusque communio significe-
tur, vocatur donum amborum spiritus sanctus».
Homo vero, qui fllius Dei est, factura non tan- Ecce habes, quare Spirilus sanctus proprie dica-
lum Patris, sed et Filii et Spiritus sancti fllius est, id tur donum, et quod relative dicitur sive donum, sive
est lotius Trinitatis; et Trinitas ipsa Pater eius dici quod nomen sibi proprium tenet,
spiritus sanctus, et
potest. Unde Augustinus in quinto libro de Trinitate ^ quod communiter Patri et Filio convenit, sed divisim.
ait: «Nonpotest dici Trinitas pater, nisi lorte transla- Et est sciendum, quod ' cum Pater vel Filius dicitur
live ad creaturam propter adoptionem flliorum. Quod spiritus, sive sanctus, neutrum relative dicilur, sed se-
enini scriptum est': Audilsrael, Dominm Deustum, cundum substantiam.
Deus unus (st, non ulique, excepto Filio aut Spiritu
sancto, oportet intelligi; quem unum Dominum Deum Cap. VII.
nostrum recte dicimus etiam Palrem nostrum per gra- ,
tiam suam nos regenerantem » De hoc etiam Hilarius . Utrum Pater vel Filius vel Trinitas ipsa po»sit
in sexto libro de Trinitate * ait : « Omnibus pei- fldem dici spiritus sancius ".
Deus est pater, quibus est pater per eam fldem, qua
lesum Christum Dei Filium conflteraur » Ecce ostcnsum . Hic quaeri potest, utrum Pater vel Filius vel eliam
esl, quare proprium dicatur esse Dei nati, quod fllius ipsa Trinitas possit dici spiritus sanctus, sicut disiun-
est, quia scilicet ipse solus naMis proprie dicitur. Unde ctim dicitur et spiritus et sanctus. De hoc Augustinus in
Hilarius in libro tertio de Trinitate ° « Dominus
ait : quinto libro de Trinitate " sic ait: « Trinilas nullo modo
dicens: Clarifica Filium luum, non solo nomine con- potest dici filius, spiritus vero sanctus potest quidem
testatus est, se esse fllium , sed et jyroprielate. Nos fllii universaliter dici, secundum id quod scriplum est:
Dei sumus, sed non talis hic fllius. Hic enim verus et Quoniam Deus spiritus est. Itaque Pater et Filius et
proprius est fllius origine, non adoptione; verilate, non Spirilus sanctus, quoniam unus est Deus, et utique
nunciipatione; nativitate, non creatione». Deus sanctus est, etDeiis spiritus est, potest appellari
trinitas, et spiritus sanctus. Sed tamen tunc spiritus
Cap VI. sanctus relative non dicetur, sed secundum essentiam,
quia proprie Spiritus sanctus, qui non est Trinitas,
Quod Spiritus sanctus eadem proprietate donum dici- sed in Trinitate, dicitur relalive »
tur , qua Spiritus sanctus, et utroque modo relative

ad Patrem et Filium. Cap. VIII.
Ita etiam de Spiritu sancto dicendum est, qui pro- Quod non omnia, quae relalive dicunticr , suis
prie dicitur donimi Dei, cum tamen et alla plura sinl acl se vicissim respondent vocabulis.
dona Dei. Sed Spiritus sanctus ita proprietate immu-
tabili et aelerna donum" est, sicut Filius proprietate Quidam tamen putanl, spirilum sanclum vel do-
est fllius. Eo enim donum dicitur, quo spiritus sanctus, num non dici ad Palrem vel ad Filium. Si
relative
et utroque utique nomine relative dicitur, eademque enlm, inquiunt, haec relative ad se dicunlur, suis
relatione dicitur spirilus sanctus et donum; licet ipsa invicem sibi respondent vocabulis: ut, sieut dicitur:
' Haec leguntur ibid. n. 13, sed niultis a .Magistro omissis « Solummodo codd. A D addunt Dei; deinde codd. et ed.
vel mutatis. 1 omittunt esi ante filius. ' Cap. II. n. 12.
Cap. M. n. 12. — Supra Vat. et edd. I, i, 6 omiltunt 8 Codd. ABDE et edd. 1 ,
2, -3, 7 quia. Etiam alibi Ma-
et post Patris, sed. gister particula quia utitur pro quod.
3 Deut. 6, 4. Vulgata: Audi Israel, Dominus Deus noster = Codd. DE hic incipiunt d. XXVII.
Dominus unus est. 1» Cap. tl. n. 12, nonnullis a Magistro mutatis et omissis.
* Num. 30. — IjOcus s. Scripturae est loan. 4, 24. — Circa flnem textus Au-
» Num. 11. Locus citatus s. Scripturae est loan. 17, 1. gustini solummodo Vat. et ed. 4, 5 non dicititr pro non dicetur.
S. Bonav. — Tom. I. S7
450 SENTKNTIARUM LIB. I.
Patei- Filii pater, et Filius Patris fllius, ita dicatur pa- dicimus Filium Spiritus sancli , ne pater eius intelliga-
ter Spiritm sancti vcl Doni pater, et Spiritus sanctus tur Spiritus sanctus. In multisenim relativis hoc con-
vel Donum Patris spiritus vel (lonum. Sed non ita est in tingit, utnon invenialur vocabulum, quo sibi vicissim
omnibus relativis. Non enim omnia, quae relative dicun- respondeant. Cum ergo dicimus donim Patris el Filii,
tur, suis ad se invicem respondent vocabulis. Unde Au- non quidem possumus dicere palrem doni aut filium
Augusiinns. gustiuus Uoruni elidens opinionem, in quinto libro de dotii, sed ut haec vicissim respondeant, dicimus do-
Trinitate ' : « Non moveat, inquit, quoniam diximus, nim donatoris, et donatorem doni, quia hic potuit in-
Spiritum sanctum non ipsam Trinitatem, sed eum qui veniri usitalum vocabulum, illic non potuit ». « Donum
est in Trinitate, relative dici, licct non ei vicissim respon- ergo donatoris, ti donator doni cum dicimus, relative
deat vocabulum eius, ad quem refertur. Dicimus enim utrumque ad invicem dicimus ». « Donator tamen
Spiritum sanctum Palris, sed non vicissira dicimus Pa- non fuit Deus nisi ex tempore, cum Spiritus sanctus
treni Spiritus sancti , ne fdius eius intelligatur Spiritus sit dommi etiam ab aelerno ».
sanctus. Item dicimus Spiritum sanctum Filii, sed non
COMMENTARIUS IN DISTINCTIONEM XXVI.

De proprietatibus persoiiarum, sccunduni quod in ipsis personis assignantur.
lam de proprielatibus personarum videamus etc.
DIVISIO TEXTUS.
Supra Magister egit de his quae dicuntur de ' proprietates, quia hypostasibus. In secunda assignat,
Deo secundum suhslantiam ; hic secundo agit de quae sint iliae proprietates , ibi: Jani de proprie-
his Deo secundum relationem.
quae dicuntur de tatibus personarum videamus. Tertio ostendit, quid
Dividitur autem haec pars in duas. In prima agit sint illae proprietates quoniam sunt relationes sive
,
de his quae dicuntur de Deo proprie et aeternali- dictae secundum relationem, non tamen secundum
ter. In secunda agit de his quae dicuntur de Deo accidens , et hoc tertlo capitulo facit, ibi: Quocirca
temporaliter et communiter \ infra distinctione tri- sciendum est, non omne etc.
gesima: Sunt enim quaedam, quae ex tempore. Hic quaeritur, quomodo dicatur esse proprium
Prima iterum pars dividitur in duas; quia quaedam nato Deo. Haec est secunda pars, in qua movet
sunt proprietates sive relationes personales , et de dubitationes iuxta praedictas assignationes , et haec
his agit primo; quaedam nmi personales, et de pars habet duas. In prima movet dubitationem
his agit secundo, infra distinctione vigesima octava: contra assignationem proprietatis Filii. In secunda
Praeterea considerwri oportet, quod non tantum contra assignationem proprietatis Spiritus sancti , ibi:
tres etc. Prima iterum pars dividitur in duas. In Hic quaeri potest , utrum Pater. Prima pars habet
prima assignat proprietates personarum, secundum duas. In prima proponit quaestionem et solvit au-
quod in ipsis personis assignantur. In secunda vero ctoritate'' Hilarii. In secunda illam solutionem ap-
agit de ipsis, secundum quod eas contingit diversis plicat etiam circa proprietatem Spiritus sancti , quae
nominibus exprimi, infra distinctione vigesima se- estdonum, M: Ita etiam de Spiritu sancto di-
ptima: Hic quaeri poiest, utrum proprietates etc. cendum est.

Prima pars habet duas. In prima Magisler as- Similiter secunda pars habet duas partes. In
signat proprietates personarum. In secunda vero prima quaerit et solvit ; in secunda quorundam po-
circa assignationem movet dubitationem , ibi: Hic sitionem improbat. Primum facit ibi: Hic quaeri
quaeritur, quomodo proprium dicatur esse nato etc. potesl , utruni Pater elc; secundum facit ibi: Qui-
Prima pars habet tres partes secundum tria dam tamen putant, Spirituni sanctuni etc.
capitula °. In prima determinat, quibus assignentur
Cap. 12. n. 13 ; sequentes loci ibid. c. 13. et 16. n. 16. et • Sic codd. nec non ed. 1 . Vat. perperam omittit verba et
- Vat. cuni paucis edd. el ab aeterno pro etiam ab aeterno. communiter , et paulo superius inter verba Deo temporaliter
interiicit proprie et.
NOTAE AT COMMENTARITJM. 3 In sola Va(. desiderantur verba secundum tria capitula,

et quae paulo inferius sequuntur: ethoctertio capitnlo facit.
' Vat. praeter fldem codd. et ed. I verbo egit praemittit Pro auctoritate plures codd. cum ed. 1 perperam aucto-
midtipliciter. ritatem. — Vat. sola : auctoritate Augustini et Hilarii.
, :
DIST. XXVI. ART. UNICUS QUAEST. I.
ARTICULUS UNICUS.
De proprietalibus in genere.
Ad intelligentiam eorum, quae in ista distin- Secundo , dato quod sic , quaeritur ,
quid sint
ctione dicuntur de proprietatibus, quatuor quae- illae proprietates.
runtur. Tertio quaeritur, quis sit actus ipsarum.

Primo quaeritur, utrum in divinis sit ponere Quarto et ultimo quaeritur de numero earum.
proprietates.
QUAESTIO I.
Utrum in divinis ponendae sint proprietates personarum.
Quod autem in divinis sit ponere proprietates realiter. Sed tam generatio ,
quam spiratio est in una
non solum vocaliter, sed etiam realiter, ostendi- persona non multiplicata, ut in persona Patris: ergo
tur sic. cum persona sit realiter una, et proprietates reabler
1. Hieronymus dicit, et habetur in fme prae- plures, ergo ponere est proprietates realiter in
FDndainenta.cedentis distinctionis ' : «Non tantum nomina , sed divinis differentes ; sed non differentia essentiali nec
etiara nominum proprietates confitemur»: ergo etc. personali, cum sint in eadem persona: ergo notio-
2. Item, Augustinus dicit in libro de Fide ad nali. Quodsi non differunt generatio et spiratio, sicut
Petrum ^ : « Proprium est Patris ,

quod unum filium haec est vera: Pater spirat Spiritum sanctum, ita
genuit»: ergo a coniugatis, generatio est proprietas et haec: Pater generat Spiritum sanctuni; et tunc
Patris; sed constat, quod generatio realiter est in sequeretur, quod Spiritus sanctus «sset FiUus.
Deo, constat etiam, quod convenit soli Patri: ergo 6. Item , Pater et Filius sunt unum principium
secundum rem est Patris proprietas. Spiritus sancti , hoc Supra ^ probatum est, et est ratio
3. Item, proprietatis est distinguere, ergo ubi in promptu, quia unus omnino est qui spiratur.
est vera distinctio, ibi est vera proprietas; sed in Hoc quod est unum dicit unitatem non essentiae
divinis est vera distinctio : unde Damascenus ^
: « Dif- nec personae: ergo oportel, quod proprietaUs; et si
ferentiam hypostaseon, id est personarum, in tribus Iwc, necesse est ponere proprietates in divinis rea-
proprietatibus ,
paternali, fiUaU et processibili reco- liter, non nominaliter sive tantum in voce.
gnoscimus». 7. Item, in Patre est paternitas et innascibilitas

4. Item , hoc ipsum videtur ratione, quia sicut aut ergo eadem proprietas, aut alia. Si eadem pro-
alius est modus quaerendi de essentia et persona prietas, ergo et relatio eadem ; sed secundum pater-
ita alius est modus quaerendi de essentia et pro- nitatem refertur ad Filium: ergo et secundum in-
prietate. De essentia enim quaeritur per q^dd, de nascil3ilitatem. Sed hoc est falsum, ergo est alia°;
proprietate per quomodo se hahet: ergo sicut po- et persona est una : ergo necesse est ponere proprie-
nitur in divinis et essentia et persona secundum ve- tates in divinis personis etiam realiter differentes.
ritatem,ita delêt poni proprietas. Contra: 1. Hilarius de Trinitate': Pater et Fi- Ad opposi-
5. Item, supra^ probatum est, quod differunt lius et Spiritus sanctus solis differunt nominibus:
generatio et processio realiter — alioquin non differ- ergo si differunt solis nominibus, non sunt ibi rea-
rent personae — ergo generatio et spiratio differunt les proprietates , sed vocales.
• Cap. 3. ritate codd. et ed. I poni pro ponere, et dein conlra codd. BD
2 Cap. 2. n. 7. Vide hic lit. Magistri, c. 2. — Mox verba HK PQV aa bb nec tanlum pro sive tantum; cod. F vel tan-
a coniwgatis intellige: locuni sive modum argumentandi a con- tum. —A multis codd. abest in ante voce ; in codd. aa bb le-
creto ad abstractum, vel e conlrario. Concretum et abstractum gitur : nominaliter tantum sive secundum vocem.
dicuntur coniugata i. e. sub uno iugo significationis posita, quia « Sic codd. F H P Q T ee aliique ; cod. ergo alia et alia;
conveniunt in principali significato et non nisi secundum mo- Vat. cum cod. cc igitur alia.
dum significationis diCferunt. ' Conlrarium constanter docet Hilarius. Videtur igitur haeo
' Libr. III. de Fide orthod. c. 5. Cfr. et libr. I. c. 8. — De sententia formata esse ex iis locis, qui in singulis libris supra
maiori argumenti cfr. infra q. 3. laudati operis occurrunt , in quibus sanctus Doctor substantia-
^ Dist. 13. q. 3. lem personarum divinarum unitatem uiget, vel ex oppositione
Dist. II. q. 2. — In fine argumenti Vat. absque aucto- hacrelicorum v. g. libro II. n. S.
, ,
2. Ilem, Damascenus dicit primo libro ': « Opor- Quoniam ergo viderunt aliqui " summam sim-Demodopo-
tet scire. qiiod aliud est differre re, aliud ratione » plicitatem in persona sicut in essentia, posuerunt, nioT*"''"
et dicit, quod in creaturis est differentia re et quod sicut in essentiaomnino est idem quo est et
convenientia ralioiic, sed in divinis e contrario. Cum quod est, ita in persona omnino idem * qui distin-
ergo sit distinctio secundum proprietates videtur , guitur et quo , el ita suppositum et proprietas,
ergo, quod sint ibi solum secundum modum loquendi differens autem solo modo loquendi; sicut si dica-
vel intelligendi: non ergo a parte rei. tur: rogo te benignum vel benignitalem tuam.
3. Item , Tioc ipsum videtur ratione , quia in Sed ista positio non potest stare, quoniam, si-improbaior.
summe simplici non cadit dillerentia aliqua; sed cut in opponendo ' probatum est, in eadem persona
divina persona esl summe simplex: ergo aut ibi sunt proprietates diffferentes non solum modo lo-
non est proprietas, aut est solo modo loquendi: quendi, sed et realiter. Videmus enim, quod una
ergo etc. persona uno modo comparatur ad unam, ut Pater

4. Item, ita simplex esl persona, sicut essentia; ad Filium; et videmus, unam personam uno modo
sed proprietales essentiae non differunt nisi solo sive una habitudine comparari ad plures, ut Spiri-
modo loquendi, non secundum rem: ergo similiter tus sanctus ad P.itrem et Filium; el iterum, unam
proprietates personae. personam pluribus modis comparari ad plures, ut
5. Item, divina essentia propter summam sim- Filius ad Patrem et Spiritum sanctum. Similiter vi-
plicitatem se ipsa refertur ad creaturam, et ideo re- demus, plures personas eodem modo comparari ad
latio essentialis solo modo loquendi differt ab essentia, unam, ut Pater et Filius ad Spirilum sanctum:
ut cuiB dicitur Dominus; omnino eijim transil in ergo unitas habitudinis non potest accipi a parte es-
substantiam ' : ergo pari ratione persona se ipsa re- sentiae — certmn est — nec a parte personae , quae
fertur ad personam. refertur; nec ex parte personae, ad quam refertur.
6. Item , creatura propter essentialem compara- Restat ergo, quod sit alius modus dicendi, sumtus
tionem ad suum principium se ipsa refertur ad suum a parte rei.
Creatorem — alioquin inter Creatorem et creatu- Et ideo nunc communis opinio tenet, in divinis conciusio 2.
ram caderet medium, quod non esset nec Creator nec esse proprietates personarum realiter differenles a
creatura — ergo si multo essentialior est comparatio se invicem, et per hoc etiam differentes a personis
personae ad personam, ergo se ipsa refertur. Et aliquo modo. Sicut enim ,
quia in una essentia
°
si hoc : ergo videtur ,
quod ipsa proprietas vel non pluriflcata plures ponimus personas , modi
relatio non differat nisi solo modo loquendi a dicendi essentialiter et personaliter differunt non
persona. soluin differentia sumta a parte nostra sed etiam ,
a parte rei ; sic etiam dicendum de modo dicendi

CONCLUSIO. personaliter et notionaliter. Et ideo distinguunt ma-
gistri tres modos dicendi in divinis . qui sumuntur ' tks moii
° ... . , dicendi.
,
Proprielales personarum ponendae sunt in divinis, a parte rei , scihcet essenttalem , personalem et
quae non solum secundum vocem, sed etiam notionalem. Et dicitur communiter, quod tres sint
realitera se invicem, et aliquo modo etiam modi praedicandi, scilicet in quid, in quis et in quae
a personis differunt. sive in quo modo se habet. Et incidit peccatum se-
cundum figuram dictionis ex commutatione *

horum
Respondeo: Dicendum, quod omnes catholici modorum, sicut in creaturis ex commulatione prae-
conciasio i. tractatoces posuerunt proprietales personarum in di- dicamentorum. Sicut ergo in divinis vera est essen-
vinis. Cum enim sint plures personae et distinctae, tia, et verae sunt personae, ita verae sunt persona-
necesse est, quod sit ibi distinguens ; boc autem rum proprietates.
proprietatem appellamus. Sed diversificati sunt in 1. Ad illud quod
*
obiicitur in contrarium primo soimio op-
positorum.
modo positionis. de Hilario, dicendum, quod Hilarius accipit nomina
1 De Fide ortliod. o. 8: Hoc autem nosse interest, quod 5 Fundani. 7. — Paulo inferius post realitcr cod. 1 inlor-
aliud sit quoad rem , et aliud ratione ac cogitatione considerari. ponit quia alius estmodus, quo se habet Pater ad Filium
Enimvero in omnibus creaturis discretio quideni personarum alius quo se habei ad Spiiitum sancium.
quoad rem consideratur... communitas autem et coniunctio atque n Complures codd. ut AST modus. VXY
unitas ratione atque cogitatione perspicitur... In sacrosancla ' Vat., paucis tantum faventibus codd., suni. Mox post —
vero... Trinitate contrario modo se res liabet. praedicandi supple cum sola Vat. in divini^. De tribus —
' Id est, omnino est idem ac ipsa substantia vel essentia di- modis praedicandi, quae sequuntur, vide Alan. ab Insulis
vina. — Proxime post pro se ipsa cod. T per se ipsam. libr. Theolog. Regul., regul. 50.
3 Inter quos Praepositivus ; cfr. infra d. 33. q. 1 ; et Alex. 8 Sic praestantiores codd. cum ed. 1. Male sonat lextus
Hal., S. p. I. q. 68. m. 1. a. \. Vaticanae: Et incidit in peccatum , scilicet figuram dictionis
* Supple cum Vat. est et mox posl proprietas cum eadem ex commixtione.
omnino est idem.
.
DIST. XXVI. ART. UNICUS QUAEST. I. 4S3
non pro ipsis vocibus, sed pro intellectibus sive si- differre ratione respectuum ;
quia persona suppositum
gnificatis importatis per illa tria nomina. Important sive hypostasim dicit, sed proprietas dicit habitudi-
enim ibi proprietates. Nam solis non excludit ibi nera ad alterum.
proprietatis veritatem , sed excludit diversitatem 4. Ex hoc patet sequens. Quia enim proprietates
formae vel substantiae vel naturae. essentiales sunt absolutae, non possunt dicere realem
2. Ad illud quod obiicitur de Damasceno, quod differentiam, nisi essentialera habeant; et ideo solo
differunt solum ratione; dicendum, quod di/ferre modo loquendi differunt. Non sic proprietates perso-
•;
"•a- ratione est Iripliciter. Uno modo a parte noslrae nales. Unde proprietates essentiales omnino transeunt
apprehensionis , sicut differunt in Deo bonitas et in essentiara, sed personales non.
magnitudo. Alio modo differre ratione est secundum 5. Kd illud quod obiicitur, quod essentia se ipsa
differentiam attributionis , quia aliquis modus po- refertur; dicendum, quod essentia divina non potest i
nitur circa unum vel attribuitur uni, qui non attri- referri nisi ad aliara essentiara ; ad illara autera non
buitur alteri ; et sic differunt ratione essentia et refertur, quoniam relatio dicit ordinem et habitudi-
petsona et notio. Tertio modo differre ratione est nem. Sicut autem vult Philosophus^: « Deus non or-
differre secundum pluralitatem distinctionis , quae dinatur ad res, sed res ad ipsum » ; et ideo non est
non inducit diversitatem in essentia vel natura, ta- ibi relatio nisi solo modo loquendi. Sed cum persona
men tantam inducit differentiam, quod unum non ad personam refertur, ibi vere est ordo originis, et
dicitur de altero; et sic differt ratione persmia a ideo habitudo, et ideo vera relatio. Et sic patet
persona et proprietas a proprietate. Et prima qui- illud.
dem differentia seoundum rationem est minima, quia 6. Ad illud quod obiicitur, quod creatura se ipsa
nihil ei respondet a parte rei; sed ultimae respon- refertur ° ; dicendum ,
quod referri se ipso potest in-
det. Non Damascenus dividere rem contra

vult ergo telligi tripliciter: aut quia inter rei respectum et i
rationem, secundum quod res accipitur pro

nisi essentiam non cadit medium, qm3.ipsa essentia es-
natura,-nec etiam sic omnino dividit, sed quasi a sentialiter dependet; et sic quidem reperitur in crea-
principali denominat. Nani in creaturis non solura turis. Sic enim refertur materia ad formam et for-
est communitas rationalis ^, immo etiam naturalis. raa ad materiam; unde dicit Philosophus", quod
Nam Petrus et Paulus non tantum in ralione conve- « raateria hoc ipsum quod est ad alterum est »; ta-
niunt, sed etiam in naturacommuni. men nec materia est suus respectus, nec forma,
3. Ad illud quod obiicitur, quod haec' tollit quia non habent oranimodam simplicitatem. Alio
summam simplicitatem; dicendum, quod differentia modo est referri se ipso, quia inter id quod refer-
'<> rationis quaedam fundatur super quid absolutum tur et suum correlativum non cadit aliquod medium,
sive substantiale sive accidentale, quaedam super quod non sit alterwn eorum; et sic Pater refertur
respectum sive modum se habendi. Et prima dif- se ipso ad Filium , et e converso. Nam Pater est sua
ferentia omnino repugnat simplicitati, et non potest paternitas, et hoc propter suraraam simplicitatem.
esse in Deo; secunda vero non repugnat. Nam vi- Tertio modo referri se ipso est, quia ipsura quod re-
demus, respectura aliquem de novo esse circa ali- fertur non est nisi relatio et respectus purus; et hoc
quid,illo nullo modo mutato^. Videmus etiara, ali- est impossibile esse neque in Deo neque in creatura,
quid habere plures respectus, ipso sioe compositione quia, sicut dicit .\ugustinus ', «omne quod refertur est
existente. Dicendum ergo, quod proprietates persona- aliquid, excepto eo quod relative dicitur »; ahoquin
les sunt respectivae, non absolutae; et ideo possunt relationis esset relatio '. Et ita patet, quod oranis
1
Vat. conlra codd. et tres prinias cdd. rationis. de Praedicam. c. de Relatione Arislot. relativa sive ea quae
2 Supple: differentia. sunt ad aliquid deflnit : Quaecumque haec ipsa quae sunt, alio-
3 Intellige: mutatione quam dicunt ad se sive secundum
, rum esse dicuntur vel quomodolibet aliter ad alterum. — Plura
aliquam entitatem absolutam. De qua re ait Boetli., de Trin. c. 5: de eo quod nec materia nec forma sit suus respectus, vide
Age cnim , slet quisquani ; ei igitur si accedam dexter, erit supra d. 3. p. II. q. 3. ad opp. 4. nec non ipsius solut. pag. 87.
ille sinister ad me comparatus; non quod ille ipse sinister sit, — Paulo inferius post vocem forma Vat. cum cod. cc, aliis codd.
sed quod ego de.xtei- accesserim. Rursus ego sinister accedo, et ed. 1 rcfragantibus , repetit est sims respectus, et subinde
item fit ille dexter, non quod ita sit per se dexter, velut albus pro habent substituit habei.
ac longus, sed quod me accedente fil dexter, atque id quod ' Libr. VII. de Trin. c. 1. n. 2: Omnis essentia, quae re-
est, a me et ex me est, mininie vero ex se.se. Quare quae lative dicitur, est etiam aliquid, excepto relativo. Cfr. etiam
secundum rei alicuius, in eo quod ipsa est, proprietatem non XI. de Civ. Dei, c. 10. — Paulo superius post respectes cod. T
praedicaUonem
faciunt , nihil alternare vel mutare queunt nul- interserit est.
lamque omnino variare e.ssentiam. s Quod ost impossibile. Cfr. Aristot., V. Phys. text. 1 0. seqq.
^ Lib. XII. Metaph. text. S2. (XI. c. 10.): Non enim ipse (c. 2.), ubi sex rationibus huic simile probat, scil.motus non
(dux universi) propter ordinem , verum ordo proptcr ipsum est. esse niotum nec generationis generationem nec omnino muta-
5 Supple cum codd. V X ad Deum. tionis mutationem. Una ratio est, quod si mulalionis esset mu-
» Lib. II. Phys. text. 26. (c. 2.): « Eorum quae ad aliquid tatio, statuendus esset processus in infinitum, qui repugnat.
materia est; adaliam enim formam alia materia. » In libr. autem
;,..,; ,
proprietas relativa sive sit in Deo sive in creatura omnia haec, sicut prius
intelligantur
necessario differt aliquo modo ab eo cuius est pro- quoniam omne respectivum fundatur super aliquid
prietas, et niagis in creatura quam in Creatore. Et absolutum.
SOHOLION.
I. Propnetates personaks hoc loco accipiunlur in sensu res est et manct respectu obiectin (sive 1
largiore qualenus opponuntur proprietatibus essentialitnis ctione intcr proprietatem et essentiam dicilur (d. 19. p. 11. q. 2.
,
unde eliam innambilitas et spiratio acliva inter proprictatcs ad i.): « Quod paternitas non est aliud re ab essentia , est
personalcs numerantur. Infra vero d. 28 . q. 3. proprietates tamcn aliud ratione... et ratio illa per comparationem ad cs-
personales vocantur eae, quae pcrsonam ct distiuijuiint ct sentiam non est nisi modus (scil. se habendi), sed per compa-
constitmint. Dicitur enim ibi : « Ad lioc quod aliqua relatio sit rationem ad aliam poi'sonam cst res ». Ilanc formulam saepe
personalis, oportel quod dicat illius personae primam et pro- repctit, ut d. 22. q. 4. in corp ; d. 1 3. q. 3. Eodem modo
priam liabitudincm et per niodum positionis el completionis » loquuntur Alex. Hal., S. p. 1. q. 68. m. 1 ; Richard. a Med.,
In hoc scnsu innascibilitas et spiritio actim non sunt proprie- hic q. I ; Scotus aliique.
tates personales. 3. Quid sit hacc differentia secundum rem ct modum se
Duplex quacstio hoc loco traclatur. Prima est, utrum in habendi, magis determinatui- hic in solut. ad 2 , oum quo loco
divinis personis sint proprietatcs ; secunda vero, qua ratione confercndus est aliiis supra d. 22. q. 4. Dislinguitur enim
inter se et a persona distingmntur. In prima quaestione alTn'- triplex gradus, quo aliquid potest differre ratione. Primus
manda thcologi catholici conveniunt. De secunda quacstione gradus versalur circa altribula absoluta et est «ex parte noslrae
diversae fuerunt sentcntiae, quae hic ct accuratius infia d. 33. apprehensionis », et u nihil ei rospondet a parte rei u. Haec verba
q. 1. recensentur. Sententia in respons. primo posita in d. 33. intelligenda sunt praecise de differentia actuali, non autem de
Iribuitur Praepositivo (cfr. supra pag. 1 05, nota 3), a Dionysio fundamento dilTerentiae a nobis apprehensao , ut manifeste
Carth. autem Anlissiodorensi ,
quam profltebantur etiam Nomi- constat ex eis, quae leguntur supra d. 22. q. 2. ad ult. (cfr.
nales. Hi intcr proprietatem et personam essentiamque non supra d. 8. p. 11. q. 2, Scholion). Secundus gradus est « se-
admitlebant nisi distinctionem soUus rationis sive secundum cundum differentiam attributionis ^ ,
quae obtinet inter essen-
modum loquendi ; unde , retento nomine proprietalis, rem tolle- tiam ,

personara et notionem. Tertius gradus est distinclio realis,
bant. Haec opinio reprobatur a S. Bonaventura, ab Alexandro Hal., sed lantum secundum relaUonem, et haec est inter personas
a S. Thoma, Scoto aliisque. — Ad oppositani parteni declinavit et proprietates personales ad invicem.
Gilbertus Porretanus, qui proprie rcalem dislinctionem hic po- Ex ipso textu est manifestum , S. Bonaventuram docere
nendam esse docuit asserendo, quod proprietates non sunt maiorem esse distinctionem inter essentiam et proprietates sive
personao nec in personis , sed personis assistentes (cfr. d. 33. personas, quam ea est quae vulgo dicitnr tirlualis, quac est inter
q. I.). — De hac distinctione nonnulla iam supra d. 13. q. 3. attributa absolula ad invicem et ad essentiam , minorem autem
in Scholio dicta sunt ; sed hic accuratius indaganda est vera sen- esse candem, quam est ea quae est inter ipsas personas. Ratio,
tentia S. Doctoris ,
qm ratione distinguantur proprietates a per- quare differentia attribuiio)iis sit maior quam differenlia primi
sona, ab essentia, et etiam inter se, quando plures sunt in eadem gradus, in eo posita est ,
quia proprietas habet relationcm ad
persona. aliud, quam non habet essentia; et hic tnodus se habendi non
II. Modus loquendi de natura huius distinctionis , quo uti- est tantum in intellectu nostro, sod ctiam a parte rei. Diserlis
tur S. Bonav., aliquatenus difiert ab eo, qui nunc in scholis est verbis S. Doctor hoc asserit infra d. 27. p. I. q. 3. ad I. 2. 3.
communis. dicens: paternitas cc quantum ad comparationem ad subiectum

1. Saepius dicitur a S. Doctore, proprietates in eadem per- est omnino idem , ideo nullo modo est abstrahibilis a parte rei.
sona inter se differre realiter (cfr. hic fundam. 5. et in corp. Nihilominus tamen differre potest aliquo modo per compara-
d. 13. q. 3; d. 33. q. I.). Vcrbum realiter minime intelligi tionem ad obiectum ,
quae quidem differentia sumitur a parte
debet in sensu distinctionis realis et absolutae. Hoc manifestum reir. (cfr. d. 33. q. 2. ad 2.). Haec autem differentia ratio-
est ex plurimis locis, ut hic ad 3; d. 33. q. d. 25. a. 1. q. 2; I
;
nis minime importat composilionem in Deo ,
quia n paternitas
d. 7. q. 3; d. 19. p. II. q. 2. ad i. Vocatur aulcm haec distin- non est aliud re ab essenlia, est tamen aliud ratione. Et si
ctio realis, quia maior est quam rationis pure mrttmlis ; tamen obiicias: aut rationi illi respondet aliquid in re, aut nihil;
non imporMt realitatem absolutam, sed relativam., id est re- dicendum, quod ratio illa per comparationem ad essentiam non
spectum ad diversos terminos. Quod ut mclius intelligatur est nisi modus, sed per comparationem ad aliam personam est
attendendum est ad triplicem modum dicendi (hic in fine res. Et hoc palet, quoniam habere essentiam ab alio et non
respons.), scilicet essentialem, personalem et notionalem. Modus habere non dieit rem aliara, sed solum modum habere autem ;
notionalis est, quando praedicatum non convenit nec uni nec ab alio (ut in Filio est) et habere non ab alio (ut est in Palrc)
tribus, sed duabus personis, v. g. Pater et Filius spirant; sed dicil realem differenliara ,
quia nulla res est a se et ab alio».
quando dicitur Pater generat, tunc est modus loquendi per- Ita dicit S. Doctor supra d. 19. p. II. q. 2. ad 4, quod magis
sonalis. De diversis modis dicendi in divinis plura dicuntur explicatur d. 5. a. 1. q. 1. ad 1, et infra d. 34. q. 1, et q. 2.
d. 22. q. -4. ad 5. — Etiam notandum est, hanc differentiam ad 7. Quod autem differenUa attributionis minor sit tertio gradu
non esse nec substantialem nec accidentalem ,
quia , ut bene ditferentiae, iam per se patet et insinuatur in loc. cit.
observatur d. 13. q. 3. ad 5 , 1 in divinis est relationum dif- 4. S. Thomas, quod scimus, non distinguit expressis ver-
ferentia, quae nec accidentalis est, nec substantialis, sed magis bis differentiam atlributionis ut medium gradum differentiae
dicitur originalis j. a primo et tertio ; doctrinara aulcm eandem exprirait his
2. Distinctio igitur inter proprietatem et personam a Se- verbis (S. I. q. 28. a. 2. in corp.) : « Relatio realiter existens
rapliico (d. 33. q. 1. in fine corp.) sic describitur; «Proprictas in Deo est idem essenliae secundura rcm, et non dilfert nisi
cst persona et in persona, quia idem est per essentiam sive secundum intelligentiae rationem, prout in relatione importatur
modum essendi, differt taraen quantum ad modum se habendi » respectus ad suum oppositum, qui non imporlalur in nomine
Ibid. q. 2. ad 2 ; « Proprietas dislinguit in eo quod differens ,
essenliae». Verba huius loci: secundum inlelligentiae rationem ,
non essentia , sed modo; qui modus non dicit eomposilionem, non intelliguntur de distinctione rationis ratiocinantis, quod cla-
quia transit in substantiam , nee dicit solum intellcctum ,
quia rissimc patet ex verbis eiusdem (I. Sent. d. 2. q. 1. a. 2.):
, ',
DIST. XXVI. ART. UNICUS QUAKST. II. 4S5

n RelinquUur ,
quod sunt diversa ratione, non tanluni ex parle sed relinet respectiim ad obiectmn, sicque differt per istam
ipsius raliocinantis, sed ex proprielate ipsius rei». comparationem ».
Scotus (I. Sent. d. 2. q. 7. n. 41, et Quodl. 5. § Circa III. In solut. ad 6. triplex dislinguitur modus immediatae
tamenj liic utitur sua dislinctione fonnali, quam ipse, ut vult relationis, scilicet relatio per essentiak, relalio correlativorum,
Brulifer (ad liunc locuni), formavit ex distinctione aifrifiuKoTO, relacio relationis, de quo conferri potest II. Sent. d. I. p. 1.
qualcm S. Bonav. hic et supra d. 8. p. II. q. I . ad 4, et d. 1 3. a. 3. q. 2. Notanda est etiam differenlia inter relationem, quae
q. 3. docuit. Borlliol. de Barberiis (Cursus theolog. t. I. disp. 13. est ratio referendi , relativum quod formaliter refertur ut
, ,
pag. 210) recte dicit, perperam et conlra perspicua verba pater ad fllium, et relatum, quod est fundamentum ipsius
Seraphici complures interpretes S. Bonavenlurae reduxisse illam relationis, ut homo in patre et filio.
distinclionem attributionis ad puram distinclionem virtualem. IV. Alex. Hal., S. p. I. q. 68. m. I. — Scot., in utroque
Idem Barthol. de disorimine inter Scoli distinctionem formalem Scripto hic q. I. — S. Thom. , I. Sent. d. 33. q. I. a. 2, et
ex natura rei et S. Bonaventurae distinctionem aitributionis hic q. 2. a. I. 3 ; S. I. q. 28. a. I, q. 40. a. I. — B. Albert.,
haec observat: i Scotus vult, ipsam esse absolutam formalitatem, hic a. 9; S. p. I. tr. 9. q. 39. m. 2. — Petr. a Tar., hic q. 2.
seu distinctionem inter formalitates ; S. Bonav. vero, esse tantum a. I. — Richard. a Med., hic a. 3. q. I. — ^gid. R., hic 2.
secundum comparationem , seu secundum modum diversum se princ. q. 1.2. — Henr. Gand., S. a. 53. q. I. — Dionys. Carlh.,
habendi eo quod relaiio in divinis secundum rationem in (sci-
, de Iiac et seq. q. hic q. \ , et d. 27. q. 'I .
licet quatenus est in natura) identificatur formaliter cum ea
QUAESTIO II.
Qiiid sint in divinis proprielates personarum.
Secundo quaeritur de proprietatibus ,

quid sinl. quia in Deo non cadit diversitas, ideo necessario
Et quod siiit relationes, videtur: genus quantitatis transit in substantiam, cum ibi non
1. Quia dicit Hilarius duodecimo de Trinitate^: sit accidens nec diversitas generura: ergo pari ra-
Fundaraenta. « Proprium est Deo nato esse filium » ; sed filiatio est tione relatio.
relatio: ergo etc. 3. Item, sicut Deus est sua magnitudo, ita
2. Item, Damascenus ': « Dicimus divinam Verbi paternitas; sed quia Deus est sua magnitudo, ideo
hypostasim, nativitatis modo et habitudine a paternali quantitas non differt asubstantia, sed in eam tran-
hypostasi differentem » ; sed modus habitudinis est sit: ergo et paternitas simihter.
relatio: ergo etc. 4. Item, videtur quod relatio magis transit
3. Item, Riehardus de sancto Victore in libro quia inter omnia genera accidentium relatio impor-
de Trinitate ' dicit, quod personae distinguuntur pro- tat maiorem dependentiam , quia ad subiectum et
prietate originis; sed origo in divinis non est motus, obiectum; sed Deus omniiio est independens: ergo et
sed habitudo, ergo relatio: ergo etc. relatio minime manet in Deo.
4. Item, hoc ipsum videtur ratione, quia pro- 5. Item , inter omnia genera entium relatio mi-
prium est quod convenit soh^; sed nihil absolu- nus habet de entitate % sicut patet ,
quia advenit et
tum est incommunicabile in divinis et conveniens recedit sine mutatione illius quod refertur; sed in
soli: ergo omnis proprietas personalis est relativa, summo ente non debet poni , nisi quod multum ha-
ergo etc. bet de entitale: ergo etC'
Contra: 1. Sicut paternitas est relatio, ita ma-
Ad opposi- gnitudo quantitas, el ita bonitas qualitas; sed ma- CONCLUSIO.
gnitudo Dei non est quantitas, nec bonitas quahtas^:
ergo nec paternitas est relatio. Sed paternitas est Proprietates personarum sunt relationes.
proprietas: ergo etc. Sidicas, quod non est simile,
quia alia transeunt in substantiam, relatio non; con- Respondeo : Dicendum ,
quod proprietates per- concinsio.
trarium ostenditur primo sic: sonales necesse est esse relationes. Et hoc duplici
2. Sicut quantitas est unum genus acciden- ratione tum quia sunt incommunicabiles et soli
,
tis ^ distinctum a substantia , ita et relalio ; sed conveniunt, tum etiam quia realiter difTerunl, ut
1 Num. 15. Vide hic lit. Magistri, c. 3. ' Supple cum Vat. Deus est sua.
' Libr. III. de Fide orthod. c. 7. 8 Cfr. Aristot., XIV. Melaph. c. 3. (XIII. c. 1.), ubi hoc fu-
^ Libr. IV. c. IS: Nullatenus possunt iuxta aliquam qua- slus probatur; et Averroes, XII. Melaph. text. 19. ait: Quia
litalis proprietatem alternatim differre ; relinquitur, ut credan- (relatio) est debilioris esse aliis praedicamentis , ita quod quidam
tur iuxta modum originis aliquam diRerentiam habere. repulaverunt, ipsam esse ex secundis intellectis. — De ralione
* Cfr. supra pag. 152, nota I. proxime allata cfr. quaest. praec. solut. ad 3. — Codd. KV cc
5 Vide supra d. 8. p. II. dub. 4, et Boelh. de Trin. c. 4. et edd. 2 , 3 , 4 , 3 , 6 falso ad quod refertur pro quod re-
^ Vat. et cod. cc omittunt accidentis. fertur.
,.
4S6 SENTENTIARUM LIB. I.
ostensum est prius '. Sola autera relatio manet in sccundum illum respectum dicit pluralitatem, quae
divinis. vere est in divinis; et ita relatio manet. Patetetiam,
.\d cuius intelligentiam notandum, quod relatio quomodo transit, videlicet quantum ad omne quod
in aliquibus convmit cum aliis generibus', in ali- dicit compositionem. Unde non est genus neque in
Quomodore-quibus dilfert. Convenit enim in hoc, quod est prae- genere, non est accidens nec est ahud.
lalio
'
differl ." . .• . ,
m
. i .
ab.iiii8pr.ie-dicamentum et genus entis, et hoc, quod est acci- 1. 2. 3. Et sic patent
*
prima"
^
tria obiecta circa soiuUo op-
positorum.
dens ; et disconvenit in hoc, quod j^raeter alia genera hoc, quia unum sumitur a natura genens, aliud a
habet respectum non solum ad subiectum, sed etiam nalura accidentis, tertium a praedicalione identila-
ad ohiectum secundum habitudinem et dependentiam. tis. Patet etiam, quoraodo manet, scilicet quantum
Quantum ad primas conditiones impossibile est ad illud quod dicit distinctionem , non quantum ad
relationem manere in divinis, sicut alia genera^ et id quod dicit dependentiam et inclinationem, quia sic
hoc propter summam simpUcitatem. In Deo enim privat absolutionis perfectionem.

relatio non est praedicamentum nec accidens, sed 4. Et per hoc patet quartum argumentum , cjuod
. substantia est. Quantum vero ad conditiones, quas obiicit de dependentia relationis.

Quomodo hahet respectu ohiecti, necesse est quodam modo 5. Ad illud quod obiicitur, quod minus habet
latio. manere, scilicet quantum ad hahitudinem*, et hoc de ente; dicendum, quod lioc vernm est, cum differt
propter veram distinctionem ,
quae est in divinis,et essentialiter a substantia; in Deo autem non sic est.
veram originem et habitudinem et necesse est quo- ; — Posset tamen praeter rationem praedictam haec AHa ratio.
dara modo non manere, scilicet quantum ad depen- ratio reddi, quod non transit: quia enim minimum
dentiam, et hoc propter omnimodam absolutionem habet de ente, ideo minimam vel nullam facit com-
quae est in divinis. .\]ia igitur genera simpliciter positionem, etiamcura' manet secundum suara pro-
transeunt, sed relatio quodam modo manetibi, quo- prietatem. Alia vero, quae habent aliquid de enle
dam modo transit; quia alia genera i'espectum solum absoluto, faciunt compositionem ; et hinc est, quod
ad subiectum dicunt et secundum illum transeunt. relatio melius valet in summo siraplici quara aliquod
Sed relatio ultra^ dicit respectum ad ohiectum , et aliorura.
SCHOLION.
I. Praeler solutionem quaeslionis principalis explieatur etiam II. Alex. Hal., S. p. 1. q. 68. m. 2. — Scot., Report. I.
natura relationis in communi, nec non differentia, quae est inter Sent. d. 33. q. 3. — S. Tliom., S. q. iO. a. I . — B. Albert.,
relationes iti Deo et relationes in crealuris. — Ex lioc loco mani- hic a. 9. — Petr. a Tar., hic q. 2. a. 2. — Richard. a Med.,
feste apparet falsum esse, quod a quibusdam S, Bonaventurae hic a. l. q. I. — /Egid. R., hic 1 princ. q. 2, et d. 27. 1.
imponitur, eum scilicet docere, quod personae divinae constituan- princ. q. I.
tur pcr aliquid absolutum, de quo vide quaest. seq. et d. 33. q. 1
QDAESTIO III.
Utrum actus personalium proprielalimi sit hypostases distinguere, an distinctas ostendere.
Tertio quaeritur de proprietatibus quantuin ad 1. Per Boethiuni de Trinitate": « Substantiaru

actum. Et quaeritur, utrum actus ' huiusmodi pro- continet unilatem, relatio multiplicat trinitatem »: sed
prietatum sit hypostases clistinguere, aut distinctas si multiplicat, ergo chstinguit.
ostendere. Et quod sit distinguere , videtur: 2. Item , Richardus de sancto Victore de Trini-
1 Quaest. praeced. scilicet quantum ad habitudinem, quae verba in Vat. desunt.

' genenbus Vat. absque aucloritate codd. et ed.
Pro I
5 Cod. V addit hoc. Non multo post pro dicii pluraliiatem,
pmedicamentis i. e. supremis rerum generibus, quae praedi- qme complures codd. ut FGMTZ aa bb ff manet, qui; ali-
cari possunt de individuo, quae sunt decem secundum Aristo- qui codd. ut AI-IR omittunt dicil pluralilatem, subindc qui
telem. — Pro enim, quod sequitur verbum Convenit, ed. I exhibentes pro quae. Paulo inferius pro ita cod. cc cum edd.
quidem. 2, 3, 4, S, 6 illa.
3 Sensus est: sicut alia praedicamenta divinae essentiac " In pluribus codd. et ed. I deest prima. Mox cod. M
identiflcantur , sic etiam relatio , tam quantum ad conditiones, conti-a pro circa, et dein cod. Y seciindmn pro aliud.
in quibus convenit cum aliis praedicamentis ,
quam, ut paulo ' Vat. cum paucis lantum codd. et tamen pro etiam cum;
inferius dicetur, quantum ad aliquam conditionem ipsi spe- male. Circa flnem solutionis nonnulli codd. ut GH aa et ed. 1
cialem, scil. dependentiam. — Ed. I immediate superius post manet pro valet. _
voculam sicut apte interiicit nec. 8 In multis codd. et ed. I desideratur actus.
* » Cap.
Auctoritate praestantiorum mss. et ed. I restituimus hic 6.
' , :;
DIST. XXVI. ART. UiNICUS QUAEST. lil. 457
tate ' dicit, qiiod persona distinguitur proprietate relationem esse. Et si hoc, relatio consequitur esse
originis; sed proprietas dicit originem et relationera: distinctum in hypostasibus: ergo etc.
ergo etc. 4. Item, « omne quod relative dicitur, est ali-
3. Item, hoc ipsum videtur ratione", quia, cum quid , excepto eo quod relative dicitur » , sicut ra-
personae distinguantur, aut distinguuntur per aliquid tio dictat, et Augustinus dicit septimo libro de Trini-
absolutum, aut respectivum. Per absolutum non, tate". Sed Pater et Filius dicuntur relative: ergo
quia, sicut vult Augustinus', « quod ad se dicitur uterque eorura est aliquid, excepto eo quod rela-
de singulis dicitur » : ergo necesse est ,

quod diffe- tive dicitur; ergo abstracta relatione, contingit aliquid
rant per aliquid respectivum. intelligere. Quaero ergo, quid sit illud : aut essentia,
4. Item ,
proprietas Patris aut accidit ipsi liypo- aut hypostasis. Si essentia, ergo relatio est in essen-
stasi, aut est ei consubstantialis ; quodsi^ accidit, tia: ergo multipUcat eam. Si hypostasis: aut ergo
ergo sunt ibi aliqua accidentia: ergo est ibi aliqua una, aut duae. Non una, quia impossibile est intel-
compositio. Si autem est consubstantialis et conna- ligere, quod Pater et Filius sint una hypostasis: ergo
turalis: ergo cum non consequatur esse hypostasis, duae. Et si hoc, patet etc.
non tantum est ratio innotescendi , sed etiam distin- 5. Itera, abstractis omnibus proprietatibus duo-
guendi. rum individuorum, ut Petri et Pauli, solis hyposta-
5. Item, in summe simplici idem est omnino sibus remanentibus adhuc , contingit intelligere, re-
ratio essendi et cognoscendi; sed persona Palris est manere distinctionem: ergo pari ratione in hyposta-
summe simplex: ergo eodem distinguitur , quo di- sibus divinis. Quod si verura est, tunc ergo sunt'"
stingui cognoscitur. Hoc autem est per proprietatem: solura ratio distinguendi quoad nos.
ergo etc.
Contra: 1. Omne respectivum reducitur ad abso- CONCLUSIO.

Ad opposi- lutum ^ ; sed quod reducitur ad aliquid secundum
rationem intelligendi consequitur illud: ergo cum Proprietates personales sunt rationes non tantum
proprietates sint respectivae, hypostases absolutae, manifestandi distinclionem , verum etiam di-
proprietates reducuntur ad hypostases: ergo hypo-
stases sunt " priores. Sed quod prins est non distin-
guitur eo quod est posterius, quia ab eodem est esse Respondeo: Dicendum, quod circa hoc duplex
et esse distinctum: ergo etc. opinio fuit. Quidam enim dixerunt, quod abstractis opinio
2. Itera, omne '

quod distinguit ahquid, dat ei proprietatibus , impossibile est intelligere hypostases
tale esse, quale ipsum est vel habet; sed proprieta- distinctas, quia huiusmodi proprietates in divinis
tes habent de se solum esse respectivum : ergo si non solum dant personis innotescere, immo etiam
hypostases per proprietates distinguuntur , habent dant esse "; unde ipsis abstractis, abstrahitur esse et
solum esse respectivum. Sed hoc est falsum ,
quia esse distinctum.
cum sint supposita essentiae, habent esse substanliae Aliorum opinio fuit, quod proprietatilûs abstra- opinio
absolutum. ctis, adhuc est intelligere distinctionera in hyposta-

3. Item, in divinis personis est plurificatio per sibus, quoniam proprietates secundum ipsos non sunt
originem , ergo et distinctio. Sed origo dicit emana- ratio distinguendi secundum rem, sed distinctionem
tionem vel exitum, relatio autem per se non ema- manifestandi Unde dicunt, quod abstracta paterni-
'".
nat nisi prius alio emanante, quia in ad aliquid non adhuc contingit intelligere qui ab
tate et filiatione,
est motus *: ergo prius oritur hypostasis ab hypostasi alio , alius.

et a quo
Et si quaeras quomodo — ,
secundum rationem intelligendi, quam sit inteUigere distinguuntur, dicunt", quod se ipsis, sicut princi-
1
Libr. IV. c. 15. Vide pag. 453 , nota 3. — Minoreni luiiiis " Ed. adiicit proprictatihus. Mox pro disiinguitur eo
I
argumenti fere oinnes codd. antiquiores cum ed. 1 ita exhibent: fere omnes codd. cum sex primis edd. disiinguitur ab eo
sed Jiabitudo dicit originem relativam (plures codd. respecti- quod male sonat melius cod. distinguitur per illud.
; :
vam); melius cod. 0: sed origo dicit habitudinem relativam; ' In multis codd. deest omne, et paulo inferius post Sed
sed utraque non videtur esse conveniens; ipsae sum-

lectio hic hoc verbum est.
tae videntur ex fundam. 3. quaesl. praeced. 8 .\ristot., V. Phys. text. 10. (c. 2.).
2 Verba ipsum et ratione desunt in antiquioribus codd. et » Cap. I. n. 2.
ed. I. Cum Vat. ea retinuimiis, quia a S. Doctorc apponi '" Codd. F P Q pro svnt substituunt non sunt nisi, cui le-
solent. ctioni favent plerique codd. cum sex primis odd. exhibentes
3 Libi'.
V. de Trin. c. 8. n. 9 : Quidquid ergo ad se ipsum non sunt, omisso tamen perperam nisi.
tticitur Deus , et de singulis personis singulariter dicitur. " Intellige: esse personale.
Plures codd. cum Vat. quia si. 12 Verba sed distinciioner/l manifestandi, in Vat. dfsiderata,
'-
Aristot., I. Ethic. c. 6 : Id autem ,
quod per se est et restituimus ex vetustioribus mss. et ed. 1.
substantia, quod est ad aliquid prius est natura; esse enim

illo " In quibus est Praepositivus. — Mox post principia et ex
hoc appendix quaedam videtur atque accidens eius quod est. cod. T restauravimus genera.
S. Bomiv. — Tom. I. 38
: ,
458 SENTENTIARUM LIB. l.
pia el genera generalissima se ipsis distinguuntur et cta origine, solum intelligitur Deus innascibilis
differunt. Unde haec est immediata: substantia non non ens ab alio, et ila in unitate hypostasis. Quia
est quantitas. vero quod reducituF ad aliquid °
sicut ad terminum,
Et si respiciamus interius, utraque opinio con- intelligitur praecedere; hinc est, quod abstracta ori-
ludicium de tinet aliquid probabilitatis; et hoc patet sic. Fn divi- gine, iam non est intelligere hypostasim proceden-
^".^''''"nis enim hypostasibus intelligimus originem sive lem. — Vel illud intelligendum, ubi respectivum di- Aiias
emanationein , intelligimus etiam habitudinem. Secun- cit dependentiam , ratione cuius ° deficit a summa
dum rationem inteliigendi origo praecedit ipsum qui simplicitate, quod non est in Deo.
'
oritur; et secundum ralionem intelligendi habitudo 2. Ad illud quod obiicitur, quod respectivum
consequitur ipsum qui refertur. Potest igitur proprie- solum dal esse respectivum; dicendum, quod hoc
conciusio 1. tas relativa importare solum habitudinem ; et hoc verum est de respectivo, quod dicit solum habitu-
modo consequitur rationem distinctionis et est ratio dinem; sed non est verum de respectivo, quod di-
innoteseendi distinctionem, non distinguendi , sicut cit originem.

dicit secunda opinio, et probant rationes inductae 3. Ad
quod obiicitur, quod relatio non
illud
ad secundam partem de ipsa relatione. Potest enim oritur per se; dicendum, quod relatio est proprietas,
intelligi tunc distinctio, quia intelligitur qui ab alio, secundura quod est ipsa, origo vero, prout est id
et a quo alius. — Potesl etiam utrumque proprietas quod oritur; et quia origo proprie non oritur', sed
conctasio2. importare, sciUcet habitudinem et originem; et tunc est illud quo oriens oritur, ita quod non consequi-
non tantum est ratio innotescendi, sed etiam distin- tur tempore vel natura, sed secundum rationem in-
guendi. Circumscripta enim origine sive emanatione, telligendi, vel est simul necessario vel praecedit.
irapossibile est intelligere in divinis pluralitatem Ideo patet illud.
immo sicut est essentia una, ita etiam intelligitur 4. Ad illud quod obiicitur, quod omne quod
hypostasis una. Et sic procedit prima opinio et ra- relalive dicitur est aliquid, excepto eo quod rela-
tiones ad primam partem. tive dicitur';dicendum, quod illud non habet ve-
Sed notandum, quod cum idem sit divinis ' per- ritatem in summe simplici quod sic differat esse et ,
Deierniina- souis orhH et ssse ct (irf alterum se habere , tamen referri quod unum possit ab altero separari secun-
— sed
,
""'
secundum rationem inlelligendi suntordinata, ut pri- dum rem — quia ibi unum sunt ° solum se-
mum sit oriri , deinde esse intelligatur in his quae cundum intellectum nostrum; nec adhuc intellectus
habent esse ab alio, et deinde se ad alterum ha- noster sic abslrahit, ut intelligat hypostases distin-
bere. Quia vero idem sunt in Deo, ideo eodem no- ctas, abstractis proprietatibus et relationibus. Si enim
mine designantur. Unde generatio dicit originem et ab hypostasi Patris abstrahatur paternitas, vel e
liabitudinem ; tamen proprie loquendo generatio di- converso, iam non habet '° aliquid specialc, quod sit
cit originem, et paternitas habitu,dinem^. Quoniam principium intelligendi ipsam ; et ita consideratur
igitur proprietas divina secundum communem usura sub ratione goierali et incompleta. Unde et bene
loquendi importat habitudinem et originem, ideo videntur mihi dicere qui dicunt, quod remanet in-
conciusio tenendum quod proprietates non solum sunt ratio

,
tellectus huius norainis res, secundura quod est
''"""'""^' innotescendi distinctionem, sed etiam distinguendi. generale vocabulum. Et sic patet ,
quod , abstractis
1 . Et ad illud quod obiicitur, quod respectivum proprietatibus , non remanet dislinctio nec re nec in-
soiuiio op-reducitur adabsolutum; dicendum, quod reduci ad tellectu ; et ideo utroque modo sunt ratio distinguendi.
''DiScto. aliquid est dupliciter: aut sicut ad principium, aut 5. Ad illud quod ultimo obiicitur, quod Petrus
sicut ad terminum. Proprietas originis his duohus et Paulus distingui intelliguntur, abstractis proprie-
modis reducitur ad absolutum: ad hypostasim Pa- tatibus ; dicendum ,
quod non est simile. Nam distin-
"
tris reducitur innascibilitas sicut ad principium, ctio est ibi a parte propriae materiae et propriae
ad hypostasim autem Geniti et Spirati sicut ad ter- formae, quae innotescit per proprietates accidenta-
minum. Quoniam igitur quod reducitur ad aliquid les; sed in divinis solum est distinctio per originem.
sicut ad principium ipsum consequitur, ideo abstra- Ideo patet illud.
' Sola Val. relatio. pro origo vero; perperam. Mox aliqui codd. ut FIT seqidtur
2 Plures codd. ut F H X Z bb cc nec non edd. 2, 3, i, S, 6 pro consequitur.
voci divinis praemittunt in ; cod. cc cum dictis edd. dein omit- 8 Antiquiores codd. cum ed. 1 brevius sic: obiicitur, quod
tit subsequens vocabulum personis. est aliquid excepto quod relalice dicitur.
3 Cfr. infra d. 27. p. I. q. 1. in flne corp. ^ Fere omnes codd. cum ed. 1 nisi pro sed; minus con-
* Sic Vut., quani sequimur contra leclionem mss. et ed. I : grue. Paulo superius post verbum separari Vat. cum non-
inmscibilis. ' = Vat. cum cod. cc aliud. nullis codd. adiungit sive abstrahi.
^ Pro ratione cuius cod. T tunc enim. "> Vat. praeter fidem codd. et ed. 1 habetur pro habet, et
' Plures ex antiquioribus codd. omittunt et qiiia origo paulo ante, paucis tantum suffraganlibus codd., abstraheretur
proprie non oriiur, substituentes etiam paulo anle origo non pro abstrahatur.
,,
DIST. XXVI. ART. UNICUS QUAEST. III. 439
SCHOLION.
I. Differentiae attribuuntur tres actus, scilicet dividere tamen m nonnullis specialioribus rebus Scotus tum a S. Thoma
genus, constituere speciem, distinguere. Hinc data est occasio tum a S. Bonav. dissentit, de quo consuli possunt eiusdem
quaerendi ,
quos actus in divinis habeat proprietas personalis, Commentatores.
quae est quasi loco dilTerentiae. Primus ille actus dividmdi 3. S. Thom. (S. I. q. 40. a. 2.) opinionem Praeposilivi
genus manifeste impossibilis est in Deo. Sed de duobus aliis reprobat et addit :
i Unde melius dicitur, quod personae seu
actibus inquiri potesl, utrum scilicet proprietates et distingmnt hypostases distinguantur relationibus quam per originem. Licet
et constituant hypostasim solummodo quasi adventitiae
, an enim distingMmtur utroque modo, tamen prius el principa-
iam distinctas hypostases manifestent, ut nomen Socratis per- lius per relationes secundum modum intelligendi » (cfr. ibid.
sonam iam distinctam notificat. Haec quaestio fere coincidit a. 3, et I. Sent. d. 26. q. 2. Quomodo autem rela-
a. 2.). —
cum difiicillima magisque subtili quam utili quaestione, per quid tiones constituunt personas? Ad hoc explicandum S. Thomas
praecise constituantur divinae personae. Cum autem recta in- (ibid. a. 4.) utitur distinctione inter proprietatem ,
quatenus est
telligentia et solutio plurium quaestionum in dd. 27. 29. 33. relatio
,
quae praesupponit actum notionalem et proprietatem, ,
dependeat ab hac quaestione , nonnulla dicenda videntur pri- quatenus est comtitutiva personae et praeintelligitur actui notio-
mum de statu quaestionis, deinde de sententia principalium ma- nali. Haec distinctio a Scoto (I. Senl. d. 28. q. 3.) impugnatur;
gistrorum. sententia autem S. Thomae non eodem modo exponitur a Com-
II. Pro declarando quaestionis statu haec notamus. mentatoribus eius ,
qui de hoc consuli possunt.
1. In Deo qualuor dislinguuntur natura divina absoluta; : Bonaventurae a pluribus auctoribus perperam jmpu-
4. S.
principia duarum emanationum immediaia, quae sunt intelle- tatur opinio loannisa Ripa, quod per solam originem et per
ctus et voluntas; ipsae emanationes sive origines; denique aliquid absolutum personae distinguantur; immo ab iisdem
relationes et subsistentes et formales, quae sunt quasi termini asseritur,ipsum Scotum (hic. q. 1. n. 23. 24.) ita S. Bona-
illarum emanationum sive originum. venturam inteliexisse. Inter alios Lychetus ad hunc locum dicit:
2. Natura est absoluta sine relatione ad aliud ; intellectus «Est D. Bonaventurae et loan. de Ripa»; eliam Caietanus (ad
el volimtas eliam sunt absoluta , tamen respiciunt aliquo modo S. I. q. 40. a. 2.) reprehendit Scotum, quod hanc senlentiam
suas emanationes, quarum sunt immediata principia. Emana- falso attribuerit S. Bonaventurae.
Revera autem nec S. Bonav.
tiones sive origines in se quidcm non sunt aliquid relativum, hoc docuit, nec Scolus eundem reprehendit (cfr. auctor Scho-
at ipsae sunt » viae quaedam ad personas » (S. Thom., S. I. liorum et notarum marginalium in editione Scoti, Lugduni
q. iO. a. 2. et i.). 1639, et Macedo, coll. 7. diff. 4. Prolog.). Unde dicendum est,
3 Ratio hypostasis in divinis est relativa. Cum autem in Scotum nec illud asserere de S. Bonaventura, nec improbasse
omni relatione distinguendum sit fundamentum relationis (esse genuinam eius sententiam. .Nam (loc. cit.) postquam protulit sen-
inj et ipsa relatio (esse ad), etiam relationes divinac conside- tentiam, « quod proprietates, secundum quod sunt habitudines
rantur, tum quatenus consistunt in natura divina , tum quatenus non distinguant personas, sed secundum quod sunt origines »,
referuntur ad invicem. Sub ultimo respectu non sunt nisi ali- addit: « Quod verbum, licet forte ipse non sic intelligat, potest
quid relalivum ; sub primo vero quodammodo aliquid absoiutum. exponi, quod origines non distinguunt personas /braaStec
4. Omnino constat, personas divinas non constitui nec per sed quasi principiative >. Et d. 28. q. 3. n. 3. dicit, quod origo
naturam, nec per intellectum el voluntatem ; remanent igilur sit quasi via ad personam ; deinde subnectit : « Si tamen ista
tantum duae rationes, de quibus quaeri possit, utrum sint via intelligitur de distinguere quasi prindpiative alicuius
cor-
personarum distinctivae et constitutivae, scilicet origines et respondentis causae effectivae in creaturis, sicut expositum est
relationes, et hae quidem secundum esse in et esse ad. d. 26 , et non per modum principii formalis, tunc ista positio
III. Diversae de quaestione sic proposila propugnatae sunt posset habere veritatem, nec hoc argumentum essetcontra eam».
sententiae. Genuina sententia S. Bonaventurae non differt a sententia
1. Praepositivus, cui favet Petrus Lombardus, aliique pu- communi, hoc quod
opinionem antiquorum docto-
nisi in (ut
taverunt, per solas origines distingui personas ;
proprielates rum, praesei'lim Magistri, aliquo modo sane e.xponal) in modo
autem non distinguere personas , sed distinctas ostendere. Haec loquendi mediam viam tenet, scilicet quod personae consti-
opinio , secundo loco in respons. posita , a S. Thoma et Scoto tuuntur tum per origines tum per proprietates per origi- , :
reprobatur , nec ab ipso S. Bonav. approbatur, quidquid non- nes quidem inchoative, per relationes formaliter. Inlelligit
nulli dixerint, contradicentes perspicuis vcrbis S. Doctoris. autem relationes, non quatenus nudae relationes sunt, sed
5. Thomas, Scotus et alii communiter tenent opinionem hic cum originibus, et iterum origines non sine relalionibus.
primo loco positam, quod personae et constituuntur et distin- Haec nostra assertio iam satis patet ex collatione eorum quae
guuntur per proprietates relativas. Eandem sententiam etiam hic in corp. et ad 1. 2. 4; d. 27. p. I. q. 2; d. 28. q. 2. profe-
S. Bonaventuram sustinere , comprobatur praesertim ex ultima runtur , et percmptorie probatur authentica suae sententiae
responsionis proposilione. Ipse tamen eam sic explicat, ut etiam interpretatione ,
quam Seraphicus Doctor facit in anecdoto suo
secundae sententiae aliquid veri inesse demonstret. Prologo ad II. Sent., loquens de quaestione infra d. 27. p. I.
2. In ulteriore huius sententiae explicatione modus loquendi q. 2. U'actata (vide ibi Scholion). Cum S. Bonaventura convenit
principalium doclorum, quos in re omnino convenire opinamur, praeter Dionysium Carth. Richard. a Med. ,
qui duas opiniones in
non parum discrepat , et quod mirum est , expositores poste- respons. tactas conciliat dicens ,
quod emanationes sint princi-
riores S. Bonaventurae , S. Thomae et Scoti in sensu vario pium quasi effectivum distinctionis personarum, relationes vero
eorum verba intelligunt. — Nonnulli Scotum graviter censurant, eiusdem principia formalia. S. Thomam quoad rem idem do-
quod cum loan. a Ripa docuerit, personas constitui per ali- cere, iam patet ex loco eius supra relato, scil. S. I. q. 40. a. 2.
quid absolutum. Sed ex ipsius Scoti verbis (I. Sent. d. 2. q. 2. IV. Alex. Hal., S. p. I. q. 38. m. 7. — Scot., hic q. unica,
4, d. 28. q. 3; Report. d. 26. q. I.J et ex melioribus eius et d. 28. q. 3 ; Report. hic q. 2. — S. Thom., hic q. 2. a. 2,
commentatoribus constat, eum tenere opinionem communem, q. 1 . a. 2 ; S. loc. cit. — B. Albert., hic a. 5. — Petr. a Tar.,
quod personae eonstituantur per relationes. Opinionem autem hic q. 2. a. 3. — Richard. a Med., hic a. 3. q. 2. — /Egid.
loan. a Ripa in sensu differente ab illo, quem censores huius R., hic I. princ. q. 2. 3. — Henr. Gand., S. a. 36. q. — 3.
opinionis supponunt, at probabilem admittit (cfr. Report. hic Durand., hic q. 1. — Dionys. Carth. , hic q. 2. et 3. — Bicl,
q. 3; Rada, controv. 23; Macedo, col. 7. diff. 4. sect. I-S.). At- hic ((. I. et seqq.
:;
SENTI-NTIARUM LIB. I.
QUAESTIO IV.
Quot. sint in divinis proprietales personarum.
Quarto et ultiino qnaeritur de proprietatibus prietas. Et non est ahqua illarum quatuor reiatio-
quantum ad numerum. Et videtur: num: ergo sunt quinque.
1. Qnod sint infinitae, quia proprietates sunt Quaeritur ergo sufficientia et numerus notionum Dei,ermiD:
Ad opposi- respectus per quos Deus nobis innotescit; sed illi

,
in divnns, et penes quul accipiantur, et utrum sit
sunt infiniti, sicut patet de respectibus idealibus': idem numerus proprietatum et relationum.
ergo etc.
2. Item , Pater et Filius ad invicem assimilantur C N C L U S 1 0.

secnndum omnes conditiones essentiales ergo secun- ;
dum cmnes comparanlnr et secundum omnes inno- Proprie loquendo, in divinis sunt quatuor rela-
tescunt nobis sed illae sunt in nnmero indefmito
; tiones et proprietates, et quinque notiones;.in
ergo etc. sensu minus striclo nomina confunduntur et
3. Item, quanto aliquid est siniplicius, tanto habent aequalem numerum quinarium.
plures habet respectus-, ut punctus quam linea, et
linea quam superficies; sed divinum esse est sinipli- ): InteUigendum est ad illud idtimum, Denumer
, , . .
r. • ' • • .
responsio i
cissinium: ergo in eo sunt infiniti respectus. Sed quod' vis consuevit fien inter ista tria nomina:
omnes sunt ratio innotescendi : ergo notiones sunt proprietas, relatio ,et notio. Nam proprietas dici-
infinitae. tur, in quantum convenit soh; relatio , in quantum
4. Sed quod ires sint tantum , videtur per Da- dicit habitudinem ad aUum ; notio, in quantum est
mascenuni^, qui dicit, quod in divinis omnia sunt principinm cognoscendi. Et quia omnis proprietas est
unum praeter generationera, ingenerationem et pro- ratio cognoscendi * , similiter et omnis relatio; ideo
cessionem; sed istae non sunt nisi tres proprietates: riomen notionis est in plus quam illa duo. Quia quae-
ergo etc. dam proprietas est relatio, ut paternitas, quaedam
3. Item, videtur ralione ,
qiiia pidprietas con- non, ut innaseibilitas, quae non dicit respectum, sed
vertitur cum eo cuius est proiuirlas '
: simI proprie- privat; similiterquaedam relatio est proprietas, ut
tas est personae: ergo quot sunl persiniae. tot sunt quaedam non, ut activa spiratio
filiatio, ideo quia —
proprietates et non plures. Sed personae sunt tres: convenit pluribus, non uni soli et ' hinc est, quod —
ergo etc. nomen proprietatis et relationis se habent ut exce-
6. Item, flat talis ratio: omnis persona est aliqua dentia et excessa. Nomen vero notionis est in plus.
trium proprietatum ' — haec est vera — omnis notio Unde plures sunt notiones quam proprietates, plures conciusio i
est persona, igitur omnis proprietas sive notio est etiam quam relationes. Sed proprieiates et relaiio-
ahqua trium: ergo etc. nes mutuo se excedunt et aequaliter; ideo sunt nu-
Quod autem sint plures tribus, sic ostenditur. inero aequales.
1. Notiones sive proprietates sunt relaliones. In Tamen nou oportet facere vim. Nam omnis re-nesponsios
Fuadamenia.omni auteiii habitudinc sunt duae relationes secun- laiio distinguit aliquo modo ab alio, et ita est ali-
dum duo extrema; sed in divinis sunt duae origi- quo modo proprietas. Similiter omne quod distin-
nes: ergo saltem quatuor relationes. guit, aliquo rnodo importat relationem., ergo omnis
2. Item ,
proprietas est quae convenit uni soli ^ relatio proprietas, et omnis proprietds relatio. Sed
sed innascibilitas convenit soli Patri: ergo est pro- omnis noiio est proprietas vel relatio: ergo omnis
1 Cfi'. iiifra d. 35. q. 5. — Vat. cum uno vcl altero cod. ex quot sunt personae, iot sunt propiietates etnon plures, quae
respectibus pro de respectibus. conclusio in antiquioribus mss. exstat.
- Ita Avicenna, si audias B. Alberl., S. p. I. tr. 9. q. 39. ni. I. = In sola Vat. desideratur proprietatum. Paulo inferius codd.
5 Libr. I. de Fide orthod. c. 8: Rursusque propter Patrem et ed. 1 sed pro igitur. Cum aulem argumentatio lectione ista
habet Filius quidquid habet et Spiritus, hoc est, propterea quod confundatur, retinuimus textum Va(., praeserlim quia sub eadem
Pater haec habet, modo tamen ingenili, genili et processionis fere forma etiam ab Alex. Hal., S. p. I. q. 68. m. 3. hoc argu-
proprietates excipias. In his enim dumtaxat personalibus pro- mentum proponitur.
prietatibus tres sanctae Trinitatis personae inter se distinguun- 5 Cfr. supra pag. 132, nota I.
tur, non essentia, sed peculiari cuiusque personae nota indivi- ' Vat. contra vetustiores codd. ct ed. 1 brevius : Notan-
sim discretae. Cfr. et ibid. III. c. 3, quod allogatur infra lit. duni quod.
Magislri, d. XXVII. c. 3. * Cfr. supra pag. 152, nota 1.
•<
Aristol., I. Topic. c. 4 , et Porphyr. , de Praedicab. c. de 3 Melius omitteretur et vel poneretur post hinc. Fortasse est
Proprio. — Mox Val. cum cod. cc omitlit conclusionem : ergo vitium codicum , occasione praecedentis ideo ortum.
DIST. XXVI. ART. UNICDS QUAEST. IV. 461
notio est proprietas et similiter relatio. Et ita extenso Prima opmio sumsit rationem magis a longm- ludidum de
nomine sunt aequalia; ideo idem est numerus-^t quo, et ideo magis a ventate recessit; secunda magis nionibus.
eadem ratio assignandi numerum in omnibus istis de propinquo, et ideo magis veritati appropinqua-
nominibus. vit; tertia, sicut debuit, et ideo veritatem posuit et
Intelligendum igitur', quod circa numerum ])ro- invenit. Et haec est positio, quam tenet communis conciusio
. . . ri'incipaiis.
>prietatum tres fuerunt opiniones. Quidam dixerunt, opmio magistrorum, notiones esse qumque; et ratio
quod sunt infinitae; quidam, quod tres; quidam, quod huius prius visa est.
quinque. — Ratio autem huius ^ diversae opinionis 1.2. 3. Ad illud ergo quod obiicitur de respecti- soimio op-
t fuit, quia diversimode notiones consideraverunt. Qui bus et comparationibus inftnitis, dicendum quod nec ,
consideraverunt illas in comparatione ad eos quibus proprietates nec relationes sunt notiones, nisi quae
.
innotescunt, dixerunt, eas inflnitas esse, quia per important respectum distinguentem personam a per-
inflnitas comparationes et similitudines et respectus sona; et hic est respectus originis, qui tantum quin-
Deus nobis innotescit. — Qui vero consideraverunt in que modis, spectantibus ad dignitatem, potest com-
comparatione ad hypostases, quae distinguuntur vel parari; ideo patet illud.
. innotescunt, dixerunt, esse tantum tres, quia tantum 4. Ad illud quod obiicitnr, quod tantum tres,
tres sunt personae ; ideo tantum tria habent ^ pro- per verbum Damasceni ; dicendum ,
quod sub gene-
pria, .per quae suflicienter innotescunt. — Qui vero ralione comprehendit duas generationes ", simihter
consideraverunt per comparationem ad rationes , qui- sub processione.
. bus innotescunt, dixerunt, esse quinque. 5. Ad illud quod obiicitur ,
quod proprietas de-
Eadem enim est ratio innolescendi et distinguendi. bet converti cum persona; dicendum, quod verum
i-Sed ratio dislinguendi accipitur a parte originis: aut est de illa quae est proprietas personahs, faciens
'^
Qvô fositive , aut privative. Si privative; aut privat personam esse personam'; tamen non seqnitur, si
originem per modum producentis , et boc non dieit convertitur, quod tot sint, et non plures, quoniam
nobilitatem, scilicet non producere, ideo non est no- unum etidem potest habere plura convertibilia.
tio; aut privat originem per modum producti, et 6. Ad illud quod obiicitur de syllogismo illo,
hoc vel specialiter, vel generaliter. Si specialiter, dicendum, quod in processu illo est fallacia acci-
non dicit nobilitatem; si generaliter, sic dicit nobi- dentis, sicut hic: Pater est innascibihtas, et Pater
litatem; et ita notio est una sola^. Si autem acci- est paternitas; ergo paternitas est innascibihtas; quia
piatur a parte originis positive, cum duplex sit quod attribuitur subieclo sive hypostasi attribuitur
origo, et cuilibet respondeat de necessitate duplex habitudini. — Posset tamen poni figura dictionis ex *''» soiutb.
habitudo; de necessitate erunt quatuor, scilicet ge- mutatione modi praedicandi, quia in divinis essentia
neratio activa et passiva, et spiratio activa et pas- praedicatur ut quid, persona ut quis, et notio ut
siva: et in universo quinque °.
quae; et proceditur a persona ad notionem.
SCHOLIOK
I. Sub duplici respectu S. Doctor de numero proprietatum (I. Sent. d. 28. q. I. ad 3.) dubitat, utrum inspirabiliias addenda
inquiril. Piimo enim vocabula proprietas, relaiio, notio inter sit ut sexta nolio ; sed in Report. (I. Sent. d. 28. q. 5), quasi se
se distinguuntur, et unumquodque in proprio et stricto sensu retractans , istam non esse notionem afflrmat. — Tres aliae quae-
accipitur (»vis consuevit fieri inter ista tria nomina ») ; secundo stiones hic tractatae satis patent. — De notionibus agilur etiam
accipiuntur ista tria vocabula extenso nomine ut synonima supra d. 24. a. 1 . q. 2. ad 4, et infra d. 27. p. I. q. 1 . in fine corp.
(«Tamen non oportet facere vim)>). Ab his verbis incipit se- II. Alex. Hal., S. p. I. q. 68. m. 3. — Scot., Report. d. 28.
cunda pars responsionis ad uliimum quaesitum. In Vaticana au- q. 4. — S. Thom., hic q. 2. a. 3 ; S. I. q. 32. a. 3. —
tem editione ibi non incipit ne propositio quidem nova. — Se- B. Albert., hic a. 10. 13. — Petr. a Tar., hic q. 2. a. 4. —
cundum primam viam enumerantur quatuor proprietates et Richard. a Med., hic a. 4. q. 2. — yEgid. R., hic 2. princ.
quatuor relationes, -sed quinque notiones; secundum alteram q. 2. — Henr. Gand., S. a. 35. q. 3. — Durand., hic a. 2. —
viam numerus quinarius tribus illis vocabulis convenit. — Scotus Dionys. Carlh., hic. q. 4.
' Cod. bb Sed intelligendtim est. — Pro prima opinione, * Sic codd. quasi una voce conlra Val. , in qua legitur: et
quae mox tangitur, B. Albertus hic a. 10. allegat Gilbertum Por- ideo notio privaiiva est una sola, scilicet innascibilitas. Non-
retanum et Simonem Tornacensem, qui et asserebant, huius- nulli codd. ut P Q voci noiio praemittunt haec.
modi infinitas relationes, ab aeterno existenles, in Deo fuisse 5 Codd. PQ clarius: et iia in miverso sunt quinque.
assistentes, et non Deum; de quo vidc infra d. 33. q. 1. " Scil. generationem activam et passivam. — Vat. cum ali-
2 A Vat. et cod. cc abest huius. Pro subsequenli voce quibus codd. retaiiones pro generaiiones. Subinde post pro-
opinionis aliqui codd. ut P Q aa et ed. 1 positionis , aliqui ut cessione cod. Q in marg. exhibet addita verba duas proces-
ATY raiionis.
^ Perpauci codd. cum cod. cc et Vat. substituunt snnt pro ' In pluribus mss. . AC L I R S T elc. desideranlur voces
liabent, et paulo superiiis post dixeruni praetermitlunt esse, esse -personam.
atque infra loco verborum^6T comparationem exhibent qmntum.

DUBIA CIRC\ LITTERAM MAGISTRL
DuB. L enim male dicere, quia cum alvud dicat diversita-

tem in essentia, secundum hoc videtur^ quod ge-
In parte ista sunt dubitationes circa lilteram neratio activa et nativitas differant per essentiam;
et primo de hoc quod dicit Hieronymus: Ab Aria- quod est contra fidem.
norum noveUum nomcn a me hominv

praeside Responbeo: Dicendum, quod aliud non dicit
Romano exigitur. Si enim est novellum, cum Apo- il3i diversitatem a parte rei absolutae, sed per com-
stolus dicat primae ad Timotheum ultimo ', vocum parationem ad dicentem et inlelhgentem ,
quasi
noviiates esse vitandas, nullo modo debuit conce- dicat': aliud est dieere sive intelligere, Patrem ge-
dere. Praeterea, Damascenus dicit, quod «hypo- nerare, et huiusmodi; sed huic alietali non subest
stasis est substantia cum accidentibus»; sed in di- diversitas essentiae, sed alietas proprietalis.
vinis non cadit accidens, ergo nec nomen hypo-

stasis : ergo etc. DuB. IV.
Respondeo: Dicendum ,
quod novitas uno modo
Dupiex no- sonat in vitium , alio inodo non. Quando est talis Item quaeritur de hoc quod dicit, quod pro-
"'"^'
adinventio, quod sententiam etiam facit, quae non prium est Patris, non quia non est natus. Videlur
habet ortum ex veritate antiqua, tunc est vere no- enim dicere contra illud quod dicitur infra distin-
vellum ; et sic dicit Apostolus esse fugiendum , unde ctione vigesima octava ', ubi dicitur, quod hoc quod
addit profanas. Sed illud verbum quantum ad inest ingenitus est proprium Patris, sed ingenitum
telleclum sanum non erat novum, sed quantum ad non est aliud dicere quam non genitum.
intellectum, quem haeretici supponebant. Qmd — Respondeo: Dicendum, quod Augustinus loqui-
obiicitur de auctoritate Damasceni , dicendum ,
quod tur de hoc non natus, secundum quod
quod est
nomen hypostasis de se non importat respectum ad dicit puram negationem; et sic non dicit proprieta-
accidens , sed solum ad proprietatem distinguentem, tem. Ingenitus enim, prout est proprietas, non est
quae, quia in creaturis est accidens , ideo dicit sub- negatio pura.
stantiam ^ cum accidentibus ; non sic autem est in Deo.
DuB. V.
DuB. 11.
Item quaeritur de hoc quod dicit, quod vene- ista ratione Augustini, qua
Item quaeritur de
num latet sub melle; quia cum hoc non dicat nisi dicit,quod in Deo nihil dicitur secundum accidens,
propter errorem coniunctum, videtur, quod talia no- quia nihil est in eo mutabile aut amissibile. Videtur
mina^ oranino essent fugienda. enim ratio non valere quia ahqua sunt accidentia ,
Respondeo Dicendum quod venenum non la-

:
inseparabilia^; et talia non sunt amissibilia.
,
Respondeo: Dicendum, quod, sicut ipse idem soiuuo j
tebat sub nomine sed sub eorum intentione, sive

,
occasione \ qui ex hoc occasinnaliter volebant indu- Augustinus '" dicit , omne accidens aut est per natu-
Aiiier. cere in haeresim. —

Vel potest dici, quod venenum ram suam amissibile, aut potest circa subiectum
latebat non quantum ad significationem, sed propter suum intendi vel remitti. Et ipse non dicit, quod sit
dubitationem ; et ideo nunc, cum determinata sit

accidens tantum, quia potest amitti, sed quia potuit
eius signiflcatio , absque dubio est utendum ^ advenire rei prius existenti vel recedere a re iam
existente, vel saltem intendi vel remitti sive variari.
DUB. III.
— Et si tu obiicias , quod accidentia non possunt
alterari, secundum Boetbium " ; verum est de alte-
Item quaeritur de hoc quod dicit Augustinus, ratione a subiecto in subiectum , tamen certum est,
quod aliud est genuisse et natum. esse. Videtur quod in eodem intenduntur et remittuntur. — Aliter soiauo i
Vers. 20. — Verba Damasceni vidc supra pag. -tlO, <"

Verbum videtur , a mss. et ed. 1 exhibitum, a Vat. abest.
nota ' Codd. G Y cum ed. I diceret. Deinde post huitismodi
- Maior pars codd. cum Vat. subiectum pro substantiam, Vat. el pro sed.
at cod. T rectius et cum praecedentibus magis convenienter * Lit. Magistri, c. 1. scqq. Cfr. ibid. in Commcnt. q. I. 2.
substantiam. Cfr. Aristot., I. Phys. text. 28. (c. 3.), et Porphyr., de

3 Agitur de nomine hyposlasis et usia. — Pro immediate Praedicab. c. de Accidente.
sequenli voce omnino plurimi codd. cum ed. 1 omnia. Paulo '» Libr. V. de Trin. c. i. n. S. seq. , ubi et mentionem facit
superius Vat. cum aliquibus mss. non bene per errorem loco divisionis accidenlium separabilium et inseparabilium. — Vat.
propter errorem. cum uno vel altero cod. tantum post naturam suam interseril
* Codd. aa bb omittunt sive occasione. mutabile aut.

5 Vat., refraganlibus antiquioribus codd. et ed. I neo non " Libr. L Comment. in Categorias seu Praedicam. Aristote-
verbis Magistri, tenendum. lis: « Sed si quis quoque obiiciat, posse locum accidentia per-
,
DIST. XXVI. DUBIA. 46g
potest dici, quod accidens potest comparari ad sub- privata honore et deformata a sua conditione. Primo
iectum primum et ad subiectum proximum '. Et modo dicitur filius factura ; secundo modo, fdius fa-
habito respectu ad subiectum primum, omne acci- ctura et adoptione: tertio modo, neutro modo dicitur
dens dicit adveniens, quod est possibile etiam abesse, fdius, nisi valde improprie et cum additione di-
quamvis non respectu subiecti, quod est subiectum strahente; quia Dominus loannis octavo^ dicit, pec-
soiaiio 3. et causa '. — Tertius modus dicendi est iste, quod catores habere patrem diabolum, propterea quod a
illud solum est per naturam immutabile, quod est Deo recedunt, et imitantur eum.
omnino simplex. Si ergo Deus est omnino iinmuta-
bilis, ergo est omnino simplex; et in nuUo simplici DuB. VII.
est accidens': ergo in nullo immutabili est ponere

accidens. Si ergo Pater est immutabilis, et in eo est Item quaeritur de distinctione illorum trium,
paternitas: ergo non est accidens. quae ponit Hilarius, scilicet originem, veritatem et
nativitatem; et dicendum, quod haec tria dicit
DuB. VI. ad excludendum tres haereses. Contra Photinum
dicit origine, non aftopftojie; quia Photinusdicebat,
Item quaeritur de hoc quod dicit, quod filii Christum esse filium Dei adoptivum. Contra Sabel-
Dei sumus per facturam; quia secundum istum liuni dicit veritate, non nuncupatione; quia ipse
modum dicendi, cum asinus sit factus, videtur dicebat, quod idem ipse primo nuncupabatur ' pater,
quod possit dici Dei fdius; et similiter, quod arca, postea filius. Contra Arium dicit nativitate, non
quae facta est ab artifice, possit dici fdia artificis creaiione; quia Arius dicebat, Filium Dei esse crea-
quorum neutrum conceditur. Si tu dicas, quod opor- turam.
tet quod sit ad imaginem Dei factus ; contra : diabo-
lus est ad imaginem Dei factus: ergo diabolus est DuB. VIII.
fdius Dei.
Dicendum
Respondeo: quod hoc quod dico , Ilem quaeritur de hoc quod dicit, quod dici-
filius duo dicit, scilicet orlum et imitationem. Di- tur relative , quamvis ei vicissim non respondeai
•ripies imi- cendum ergo quod est imitatio per omnimodam
,
vocabuium. Videtur enim falsum, quia «proprium
'
assimilationem ; et sic Filius naturalis imitatur est Telativorum dici ad convertentiam » ergo si :
Patrem, et quia non habet socium in imitando sic non dicuntur ad convertentiam, non dicuntur relative.
ideo solus ipse est Filius naturalis. Est iterum ^ imi- Respondeo: Dicendum, quod illud verura est,
tatio expressa; et haec consistit in imagine, et haec si nomen impositum est utrique extremo; ahoquin
tenet adhuc rationem fdii et facturae. Est iterum si deficit ex una parte, non dicitur: ut si dicatur
imitatio longinqua; et haec tenet tantum rationem remus navis^. Similiter vult dicere .\ugustinus, quod
facturae, non filii. Sed attendendum, quod imitatio sub islis nominibus Pater et Filius non referuntur
sabiiistin- expressa aut ^ consitit in sua conditione , aut est ad Spiritum sanctum. Sed tamen, ubi deficiunt no-
insignita ulterius sua perfectione et decore, aut est mina, Philosophus docet fingere ", sed in divinis
mutare, malum namque si in manu teneatiir, manus mali odore 3 Cfr. Boeth., de Trin. c. 2. — Hoc dubium solvitur etiam
completur, adeo odor quod est accidens, in aliud subiectum a S. Thoma, hic circa lit.
transire potest. Sed non lioc ait Aristoteles, quoniam mutare • Cod. F etiam, cod. tamen, plures codd. perperam igitm:
accidens locum non potest, nec ita dixit impossibile esse sine 5 Vat. cum aliquibus mss. et, ed. 1 iit pro aut; fortasse
eo quo erat, sed sine eo in quo est; hoc enim signiflcat mu-
in lectio genuina est aut esi vt.
lare quidem posse locum, sed sine aiiquo subiecto non posse * Vers. 44. — Paulo superius post secundo modo cod. V
subsistere ». Lib. V. Comment. in Porphyr. recensens commu- repetit diciiur. — Hoc dubium solvit etiam B. Albert. , hic
nitates et difTerentias gencris et accidentis ait: « Accidends vero a. 15; S. Thom., hic circa lit.
participatio et intenditur et remittitur. Invenies enim quemlibet ' Aliqui codd. ut F G T VV ny,ncupaiur. Mox niendum
paulo diutius ambulantem, et paulo amplius nigrum, et si in Vaf. ,
pro nativiiate ponentis nuncupaiione , auctoritate codd.
ipsis Aelhiopibus considerabis , omnes non aeque nigro colore correximus. — Huius dubii solutionem exhibet etiam S. Tho-
esse obductos invenies». Idem repetit in fine libri de Proprio mas, hio circa lit.
et accidcnte. ' Aristot,, de Praedicam. c. de Relaiione.

1
Subiectum primuni est materia prima, subiectum proxi- ' Aristol. loc. cit. ait: Neque enim eo quod navigium est,
mum est compositum ex materia ct forma. eo ipsius temo dicitur; sunt enim navigia, quorum temones
2 Libr. II. Sent. d. 26. a. 1. q. 3. S. Doctor ait: Notandum non sunt; quare non convertitur; navignim enim non dicitur
est, quod est aliquod accidens, quod comparatur ad aliquid temonis navigium.
sicut ad subiectum et ad causam; aliquod, quod solum com- '" Ita codd. P Q ; Vat. nomina decei fingere. Lectioni a nobis
paratur ad aliquid sicut ad subiectum et ad aliud sicut ad cau- receptae favent etiam alii plurimi codd. cum ed. I
,
ponenles
sam; v. g. nigredo in corvo comparatur ad ipsum corvum sicut docei pro decet, omittendo Philosoplius. Revera Philosophus loc.
ad subieclum et causam ; lumen in aere vel species in speculo cit. ait: Aliquoties aulem forte et nomen fingere necesse erit,
comparatur solum sicut ad subiectum, non sicut ad causam, si non fuerit nomen impositum, ad quod convenienter assigne-
quia elsi ibi recipiatur, aliunde tamen habet ortum. tur. — Paulo post multi codd. cum ed. 1 carere pro iacere.
;
melius est tacere quam flngere ,

propter vitandum aliter , hoc dicit ,
quia spirator tunc non erat nomen
errorem. usitatum, ut donator.
DuB. IX. DuB. X.
Item quaeritur de hoc quod dicit ,

quod ibi non Item quaeritur de hoc quod dicit, quod donator
potuit inveniri usitatuni vocabulum. Videtur enim non dicitur nisi ex tempore; quia secundum hoc
falsum , quia ila bene spirator dicitur ad spiritum, nec donum dicitur nisi ex tempore, cum relativa
sicut donator ad donum. sint simul natura'.

Respondeo: Unus modus dicendi est, quod Au- Et ad hoc dicendum, quod potest dici ab actu do-
gustinus non loquitur simpliciter de hoc nomine nandi vel ab habitu. Primo modo dicitur solum ex tem-
r. Spiritus, sed de hoc toto Spiritus sanctus. — Vel pore, sic et^ donum; secundo modo dicitur ab aeterno.
DISTINCTIO XXVII.
Pars I.
quia semper genitus est. Ergo proprietas, qua Pater est
paler, est quia semper genuit; et haec eadem dicitur

Quae sinl illae proprietates , qidbits paternilas vel generatio. Et proprietas, qua Filius sem-
dislinguunlur personae. per est (ilius, est quia semper genilus est a Patre; et
liaec eadem dicitur fdiatio vel genitura vel nativitas
Hic quaeri potest, utrum proprielates, quas Hila- vel origo vel nascibilitas. Sic et proprietas, qua Spi-
rius supra^ assignavit, scilicet quod Pater semper est ritus sanctus est spiritus sanctus vel donum, est quia
Paler, et Filius semper est Filius, sint illae eaedem pro- procedit ab utroque ; et haec eadeni dicitur processio.
prietates, quas Augustinus superius distinxit dicens, In praemissis ergo locutionibus eaedem significalae sunt
proprium esse Patris, quod genuit Filium; el proprium proprietates.

Filii, quod genitus est a Palre; et Spirilus sancli, quod
ab utroque procedit, Ac deinde, utrum et istae sint C.\p. II.
iUae quae dicuntur paternitas, filiatio, processio. Vi-

DifficuiMs. detur quod non sint eaedem proprietates, quas ponit Quod non esl omnino idem dicere, esse Palrem.
Hilarius, et illae, quas ponit Augustinus. Si enim eae- et genuisse vel habere Filium.
dem sunt, idem est ergo Patri esse Patrem et genuisse
Filiiun; quod utique quidam concedunt. Si autem hoc Nec tanien videtur nobis, omnino esse idem dicere
est; cui ergo convenit ut sit Paler, ei convenit genuisse aliquid esse Patreni et genuisse Filium; vel aliquid esse
Filium. Naturaergo divina si Pater est, genuit Filium Filium et habere Patrem, vel esse Spiritum sanctum
si vero non genuit, Pater non est. Sed quis audeat di- et procedere ab ulroque. Alioquin Pater non esset no-
cere, aut quod ipsa genuit Filium, aut quod ipsa Pa- men hypostasis, id est personae, sed proprietatis lan-
ter Si autem ipsa Pater est, nec Filium genuit,
non sit. tum; similiter Filius et Spiritus sanctus: et ita non
non est ergo idem dicere, aliquid esse Patrem et gi- per ^ tria nomina signiflcarentur tres personae. Ideoque soiutio.
gnere Filium. Et ila non videtur ^ una eaderaque esse dicimus, quia Patris nomen non tautum relationem no-
proprielas. tat, sed etiam bypostasim, id est subsistenliam signifi-
Ad quod sine praeiudicio aliorum dicimus, quod cat, ita et Filius et Spiritus sanctus. Relationum vero
Kcsponsio. easdem proprielates notavit uterque, licet diversis ver- vocabida, scilicet paternitas, filiatio, processio, vel
bis. Quod enim Hilarius ait, ita intelligi debet: pro- gignere, gigni, procedere, ipsas tantum relaliones, non
prium Patris est, quod semper Pater est, id est, pro- hypostases significant, sive habere filium et habere
prietas Patris est, qua semper Pater est; seniper vero patrem. Ut verbi gratia, cum dicimus: Deus est pater,
Pater est, quia semper genuit Filium. Ita etproprium nomine patris et relationem notamus el divinam hypo-
Filii est, quod semper Filius est, id est, proprietas Filii stasim signiflcamus, ut sit intelligentia talis: Deus vel
*
est, qua semper Filius est; Filius vero semper est, divina essentia est Pater, id est ille qui genuit, scilicet
' Aristot., loc. cit. BE assigmverai pro assignavit. — Locus Augustiiii liabetur
- Sic maior pars codd. cum cd. I ; aliqui ut LPQ WZ si- ibid., et est V. de Trin. c. 3. n. 6.
\it et; Vat. cum cod. cc et sic. 2 Vat. cum edd. }, 6, 8 videbitur.
3 Vat. addit haec. — De ipsa Iniius cjpitis quaestione cfr.
NOTAE AD LIBR. SENTENTIARUM. Comment. hic p. L q. I.
» Dist. pracced. c. 3, et est XII. de Trin. n. 23. — Codd. •*

Vat. et omnes aliae edd. id esi conlra codd.
, .
DIST. XXVll. P. II. 4Ca
hypostasis, quae habet filiuni. Siniiliter: Deus est filius, racteristica idiomata, id est determinalivas proprie-
id est hypostasis genita vel habens patrera. Ita etiam tates. Characteristica vero, id est determinativa, sunt
Deus est Spiritus sanctus, id est hypostasis procedens hypostaseon, non naturae; etenim hypostases de-
et
ab utroque, sive ille qui procedit. Cum vero nomina terniinant ' « Esse quidem intemporaliter et
» . Item :
relationum ponimus in praedicatis, notiones ipsas tan- aeternaliter dicimus divinam Verbi hypostasim, simpli-
tum signiflcamus, non hypostases, ut cum dicitur': cem, omnia habentem, quae habet Pater, ut eius ho-
Deus genuit, id est habet fillum; et Deus genitus est, moousion, id est consubstantialem nativitatis modo et ,
id est habet patrem. Et tunc oportet intelligi in subie- habitudine a paternali hypostasi differentem, nunquara
ctis hypostases tantum, non essentianv quae illis pro- vero a paternali hypostasi secedentem ». Idem, apertius
prietatibus determinantur. exprimens personales proprielates , in eodem ait*:
« Differenliam hypostaseou, id est personarum, in tri-
Cap. III. bus proprietatibus, id est paternali et flliali et proces-

sibili, recognoscimus, insecessibiles autem ipsas hypo-
Quod proprietales determinant hypostases^ slases et indistabiles invicem et unitas quidem incon-
non substantiam , id est naturam. fusibiliter — tres enlm sunt, etsi unitae divisas autem —
indistanter. Etenim singula perfecla est hypostasis et
Illae enim proprietates singulae singulis proprie propriam proprietatem scilicet existentiae modum ,
conveniunt personis, et per eas personae determinan- proprium possidet; sed unitae sunt substantia et non
tur et a se invicem differunt, sed a se non secedunt. distant neque secedunt a paternali hyposlasi » Ecce hic .
. Unde loannes Damascenus^: « Non differunt ab invicem habes distinctas tres illas proprietates, quae supra^ di-
hypostases secundum substantiam , sed secundum cha- versis signiflcatae sunt modis.
Hic non est praetermittendum ,

quod sicut Pater eodem: «Sicut/J&MS ad patrem refertur, ita elverbum
1
et Filius el Spiritus sanctus nomina personarum sunt ad eum cuius est verbum, refertur, cura dicitur verbum.
et proprietates personales designant, ita etiam sunt et Et propterea non eo verbum, quo sapientia dicitur;
alia nomina personarum, id est, quae ipsas personas quia verbum non ad se dicitur, sed tantum relative
signiflcant et earum proprietates denotant, et easdem ad eum cuius est verbum, sicut filius ad patrera».
quas et nomina praedicta, unde et relative dicuntur, « Eo quippe est fllius, quo verbum, et eo est verbum,
sc\\\c&\. genitor , yenitus, verbum, imago. Unde Au- quo filius; sapientia vero, quo essentia, et ideo, quia
Augustinus. gustinus in quinto libro de Trinitate " « Videndum : Paler et Filius sunt una essentia el una sapientia »
est, inquit, hoc significari, cum dicitur genitus, quod Item in eodem": « Non ipse verbum, sicut
est Pater
significatur, cum dicitur filius. Ideo enira filius, quia nec fllius nec imago » .Quid autem absurdius quara
«
genitus, et quia filius, utique genitus ». « Sicut au- imaginem ad se dici »? Idem in quinto '": « Dicitur re-
tem ad patrera, sic genitus ad genitorera refer-
fllius lative fllius, relative etiara dicitur verbura et imago, et
tur, etpater ad filium , ita genitor ad geni-

sicut in omnibus his vocabulis ad Patrem refertur, nihil au-
tum » Idem in sexto libro de Trinitate ': « Verbum
. tem horum pater dicitur».
quidem solus Filius accipitur, non simul Pater el Aperte ostensum est, quod swaifiliris vel genitus Efnr>e«s.
Fihus, tanquam arabo sint unum verbum. Sic enim relative dicitur ad patrem, ita verbum et imago; et
verbum dicitur, quomodo imago , non autem Paler et quod eo dicitur verbum sive iraago, quo fllius, id est,
Filius simul ambo imago, sed Filius solus est imago eadera proprietate sive notione dicitur verbum et ima-
Patris, quemadmodum et
filim ». Idem in septimo libro go, qua fiiius ; sed non eo quo verbum, dicitur sa-
'
de Trinitate « Verbum
secundura quod sapieniia est
: , pientia vel essentia, quia non notione, qua dicitur ver-
hoc est quod Pater; secundum quod ver-
et essenlia, bum, dicitur sapientia. Nam sapientia dicitur secundum
bum, non hoc est quod Pater, quia verbura non est essentiam, non secundura relationem.
pater, et verbura relative dicitur, sicul fllius ». Itera in
' Vat. et aliae edd., excepta I , dicimus contra codd. Patrolog. Migne: quod unus sine causa sil et Patcr, alter a causa
' De Fide orttiodoxa , III. c. 6. In nova versione legitur; et Filius , alter idem a causa et procedcns esse positum agno-
Quo flt, ut pei-sonae inter se non differant ratione cssentiae, scimus).
sed accidentium ,
quae quidem sunt propriae et certae notae 5 Dist. XXVI. c. 2, et hic c. I.
quibus sigillatur hypostasis, non natura ; liypostasis enim deflni- « Cap. 7. n. 8. Sequens locus est ibid. c. 6. n. 7.
tur essentia cum accidentibus (aTivi tlai ri j^ôtpax-riipiaTixi ' Cap. 2. n. 3.

i3t[ip.aTa- )(âpaxT7)piaTixa il uTroijTczatw? , xai oi ;fua£wc. Kai 8 Cap. 3. n. 4 ; et sequens lextus cst ibid. c. 2. n. 3 , ex
yap Tfjv unoaTaaiv opiôvTat , ouaiav ÊTa auiAÊPrixoTtov). quo capitulo etiam sequens textus depromptus esl. In secundo
' Ibid. c. 7, paucis hic omissis; ceterum versio fere ad textu post tantum relative Vat. et plurimae edd. addunt dici-
verbum originali respondet. tur; in tertio post ideo sola Vat. omiltit quia.
* Ibid. c. 5. Antiqua versio fldelis est; aliqua tamen omit- ^ Ibid. c. I. n. 1. Ultima proposilio est ibid. n. 2.
tuntur: pro pateryiali et filiali et processibili recognoscimm 1» Cap. 13. n. 14; in quo textu Vat. cum cod. C et edd.
legitur in originali ttJ «vatTtto xai TcaTpix^ xal Trf atTiaTf) xat 4, 5 omittit etiam ante dicitur verbum, in originali dicitur et
uixff, xal T^ atTtaTff xat EXTcopsuTT; ETtifiYvtitjxofiEv (versio in verbum.

S. Bonav. — Tom. I.
.
SENTENTIARUM LIB. 1.
tur: Dcus de Deo, hnnen de kimine. ki akis quoque

loculionibus saepe reperiunlur nomina essentiae Jid si-
De generali regula eorum quae ad se, el ewum gnificationem personarum deducla, ut cum dicitur:
quae relative dicunlur. Deus natus, Deus mortuus , Deus passus, ubi FiLius
tantum signiflcalur. Ita et de solo Filio intelligilur, cum
El est hic adverteiida quaedam generalis regula dicilur: Deus de Deo, et huiusmodi. Unde Augustinus •
eorum quae ad se, et eorum quae relalive dicunlur de quaerens, quomodo hniusmodi dicanlur, in sexto hbro
Palre et Filio. « Quidquid enim ad se dicunlur, ut ait de Trinilate ait-: «Quomodo Deus de Deo, lumen de
;\Qgusiiniis. Augustinus in sexlo libro de Trinitate \ non dicilur alter luinine dicilur? Non enim simul ambo Deus de Deo,
sine allero, id est, quidquid dicuntur quod subslantiam sed solus Filius de Deo scilicet Patre nec ambo simul
, ;
eorum ostendat anibo simul dicuntur. Ergo nec Pater

, lumen de lumine, sed solus Filius de lumine Patre».
est Deus sine Filio, nec Filius sine Patre, sed ainbo Et est sciendum quod secundura noinina substan-
,
iiiud de ii
simul Deus » sed non ambo simul pater, non ambo

, liae tanlum dicitur iUud de illo, licet ibi illa nomina cundumn
simul filius vel vm-bum vel imago. subslantiam non significenl. Secundum vero eadem no- stamiae"
mina personarum nunquam dicitur illud de illo, sicut
Cap. V. Verbum de Verbo, vel Filius de Filio, quia huiusmodi
nomina diversis personis convenire non possunl. Quod
An secundum substantiam dicatur Beus de Deo, Augustinus, licet obscure, in eodem libro' ita dicit: AugusUnu
el huiusmodi. « Hoc non potesl illud de illo, quod

soluin de eis dici
simul ambo non sunt » id est, illo solo nomine non
:
Hic quaerilur, cum dicilur: Deus de Deo, lumen de possumus uli ad ostendendum unum de uno, quod
lumine, et huiusmodi, utrum dicantur secundum sub- simul ambobus non convenit, « sicut Verbum de Verbo
slantiam. Nam secundum relationem constat ista non dici non potest, quia non siinul ambo Verbum, nec
dici. Si vero secundum subslantiam dicunlur, simul hnago de Imagine, nec Filius deFilio, quia non simul
ambo, scilicet Pater et Filius, possunt dici Deus de ambo Filius, vel Imago ». —
Et sicut nomina substantiae
Deo, knnen de lumine, secundum praedictam regulam. aliquando intelligentiam personarum distincte faciunt,
Responsio — Ad quod dicimus, quia licet Deus secundum sub-
stanliam dicatur et lumen elsapientia et huiusmodi, et
ita etiara inlerdum totius Trinilatis simul. Unde Augu- ''j^™^™
^
stinus in quinto libro * ait: « In Patris nomlne ipse Pa- Triniiatei
nunquam tamen pro re-
relative accipiantur; aliquando ter per se pronuntiatur, in Dei vero nomine et ipse
lalivis , id est sed non relative accipiun-
pro personis , Pater et Filius el Spiritus sanctus, ut cum dicitur:
tur, ut, cum Deus genuit Deura, allerura pro
dicilur: Nemo bonus nisi solus Deus, quia Triuitas est unus
Patre, alterum pro Filio ponimus; sirailiter, cum dici-
COMMENTAEIUS IN DISTINCTIONEM XXVII.

Pars 1.
De proprietatibus personarum, quatenus exprimuntur per vocabula magis usitata.
Hic quaeri potest, utrum proprielates.
DIVISIO TEXTUS.
Supra assignavit Magisler proprietates persona- cabula magis ^

usitata , in seciinda per vocabula
les, hic secundo '
agit de ipsis proprietalibus, secun- minus usitata, infra distinctione eadein: Hic non est
dum quod per diversa vocabula exprimuntur. Et quo- praetermittendum

niam contingit eas exprimi per yocabula magis usitata Prima pars habet quatuor. Cum enira Hilarius
et minus usitata, ideo habet haec pars duas partes. et Augustinus proprietates aliis et aliis vocabulis as-
In prima agit de expressione proprietatum per vo- signent, uterque tamen consuetis ^ quia unus , scili-
' Cap. 2. n. 3. In originali legltur : Ergo nec Deus est NOTAB AD COMMENTARIUM.
Pater sine Filio, nec Filius Deus sine Palre, sed anibo simul Deus.
2
Cap. 2. n. 3. In Val. et cod. cc desideratur seciindo.
3 Iljid., sicut et sequens locus. Codd. nec non ed. \ omitlunt magis.
* Cap. 8. n. 9. — Locuss. Scripturae est Luc. 18, 19. — Multi codd., inter quos AT VX cc, ct ed. 1 consuetas.
In line textus Vat. cum pluribus edd. post nmts addit solus.
, ,
DIST. XXVII. P. I. ART. UNICUS QUAEST. I. 467
cel Augustinus Tp&r gemrare et generari, alter, sci- sed differunt quantum ad moduui significandi , sci-
licet Hilarius, per esse Patrem et esse Filium, ideo licet in concretione et in abstractione , ibi: Nec ta-
Magister primo quaerit, utrum sint eaedem proprie- men videlur nobis omnino idem. Quarto vero, quia
^
tates ab utroque assignatae. Secundo solvit osten- dixerat ,
proprietates significari in concretione , quia
dens, quod sunt eaedem, quod sine praeiu- ibi: Ad quaeri posset: respectu cuius? ostendit, quod respe-
dicio aliorum. Tertio, ne credat aliquis, quod ctu hypostasum, ibi: Illae enim proprietates singu-
omnino sinteaedem, ostendit, quod re idem sunt, ' lae singulis.
Ad intelligentiam huius partis quatuor quae- Secundo quaeritur, quae illarum sit alterius
runtur. ratio.
Primo quaeritur, utrum esse Patrem et gene- Tertio, utrum proprietates conlingat abstrahi.
rare sif una '
notio. Quarto , ulrum circa eas liceat contrarie opinari.
ARTICULUS UNICUS.
De proprietate paternitatis , de abstractione proprietatum, de certitudine huius doctrimie.
QUAESTIO I.
Utrum esse Patrem et generare sil una et eadem notio.
Quantum ad primum ,
quod sit eadem notio Contra: 1. Si eadem proprietas est esse pa-Mi
ostenditur sic. trem et generare: ergo oninino idem importatur
1. Una sola proprietas est hypostasis, quae nomine patris et nomine genitoris. Ergo sicut est
Fundamenta.dat csse distiuctum. Nam non est in ratione acciden- baptizatus, si quis baptizetur in nomine Patris, ita
tis, sed formae; sed illa est una sola unius. Sed ge- si in nomine Genitoris; sed hoc communiter ne-
nerare est proprietas, per quam hypostasis Patris gatur.
distinguitur , simililer et esse patrem: ergo est ea- 2. Item, proprietates et notiones sunt diversae
dem notio. et cognoscuntur esse diversae, quia de diversis prae-
2. Item, Patris ad Fihum est una sola relatio, dicantur — quia de uno praedicatur una, de quo
quia una tantum origo et unus niodus emanandi; non praedicatur alia — sed haec conceditur: essentia
sed generare dicit relationem Patris ad Filium, si- estPater; haec negatur: essenlia generat ': ergo etc.
--. militer et esse patrem: ergo est eadem relatio vel Si dicas , quod hoc est propter diversum modum si-
notio. gniflcandi; contra: hoc nihil est, quia tam esse pa-
3. Item^ si sunt diversae proprietates, tunc trem quam generare, utrumque in concretione di-
ergo notiones erunt plures quam quinque, imnio in- citur.
finitae. Sicut enim ad generare sequitur esse pa- 3. Item, diversae probantur esse proprietates
trem, ita sequitur ad referri ad patrem distingui a quando una de altera non praedicatur, ut paternitas
patre etc; quae si sint notiones aliae, tunc ergo infi- et innascibilitas; ieA generare, ut patebit infra",
nitus est numerus notionum. Hoc autem est incon- non dicitur de paternitate — haec enim non admit-
veniens, et sequitur, si illae proprietates sint diver- titur: paternitas generat — ergo sunt diversae.
1 Sola Vat. eaedem. tione ad evitandam ambiguilateni cum Vat. rtainuimus particulam
- .Nullo sulJragante cod., Vat. omittit quia, ct dein post cuius ad, verbis generare et referri praeniissani , etsi in antiquiori-
subiicit et. bus mss. deest.
3 Codd. Z aa cum ed. 1 eadem, lectio aliquanto concin- ° Cfr. supra d. 5. a. I. q. I.
nior, quia et infra in initio quaestionis legitur eadem notio. 6 Dist. 3.3. q. i. — Pnulo superius pro quando, quod po-
* Sic plurimi codd. cum ed. I ; cod. V Sed; Vat. cum cod. suimus auctoritate codd. GHPQX et ed. I
, Vat. quin.
cc Vel; codd. RSU omiltunt Item. In subsequenti proposi-

;
, ,
SENTENTI/VRUM LIB. I.
CONCLUSIO. duo importet, scilicet emanationem et habitudinem,

quae quamvis idem sint re, differunt tamen ratione
Paternitas et getteratio sunt una proprietas se-

intelligendi — quia hoc quod est generare importat
productionmn , et generatio emanationem; sed hoc
cundum rem ; sed secundum modum signifi-
quod est esse palrem proprie importat Imhitudinem.
candi est inter eas triplex differentia.
1. Ex his patent obiecta. Nara quod non sit soiquo owe-
baptismus in nomine Genitoris, hoc non est propter

quod omnino sunt ea- diversitatem rei sed modi exprimendi et utrumque
, ;
conciosio 1. deni proprietas ' secundum rem ; et huius ratio ma- consideratur ibi, sicut patebit in quarto*.
nifeste apparet. Nam una dicitur de altera non solura 2. .\d illud quod obiicitur, quod non praedica-
in concretione, ut Pater generat, sed etiam in ab- tur etc; dicendum, quod hoc esl propler diversum
stractione, ut paternitas est generatio; quod non esset, modum significandi. Nam hoc quod est generare
si differrent. quia non habet suppositum intra, ponit rera circa
Cum autem sit eadem proprietas, differenti essentiam , et ideo ipsam significat dislingui ; non sic
conciusio 2. tamen modo significatur, et hoc quantnm ad tria. autem hoe quod est pater, cum habeat suppositum
DifTereniiai.primum quideni ,
quia generatio proprietatem per- intra. Sensus enim est essentia est pater, id est ille :
sonae generalius exprimit quam hoc quod est pater. qui generat^
Nani, sicut dicit Augustinus et habetur in hbro ter- 3. Ad illud quod ultimo obiicitur, quod una
tio distinctione quarta ^ , ad esse patrem sequitur non praedieatur de altera dicendum quod est prae-
;
,
generare, sed non convertitur. Homo enim dicitur dicatio" per modum denominationis , et haec estDupiesprae-
generare pediculos non tamen dicitur pater eorum.

, per concretionem ; et est praedicatio per modum
Diiferentiaa.AIia ratio est ,
quia hoc quod est pater importat identitatis, et haec est per abslractionem. Quoniam
intra se hypostasim, circa quara notat proprietatem ergo generare et esse patrem est una et eadem
sed hoc verbum generat non iraportat hypostasira proprietas , ideo non secundum modum denominandi
immo eget sibi apponi ab extra; et hanc ponit Ma- tantum, sed per abstractionem praedicatur, ut pa-
Diftereniia3.gister iu littera ^ Tertia est, quia — cum proprietas ternitas est generatio.
SCHOLION.
I. Attcndendum est ad dilTerentiam inler hanc quaestionem II. Alex. Hal., S. p. I. q. 68. m. 5. a. 6. S I. — Scot., de
et eam, quae tractatur d. 33. q. 3, utrum unius iiersonae duae liac et seq. q. Heport. hic q. 1 . — S. Thom. tangit hanc q. hic
notiones de se possint praedicari. Haec differentia in solul. ad q. I. a. I ; S. q. 33. a. 2. ad 2. — B. Albert., hic a. 1. —

3. attingitur. — De duplici praedicatione per modum denomi- Petr. a Tar., hic q. 1. a. 2. — Richard. a Med., hic a. 1. q.
nationis et identitatis cfr. infra d. 33. q. 3. (Scliolion), et d. 2. — Henr. Gand., de hac et seq. q. S. a. 58. q. 3. — Biel,
34. q. 2. hic q. 1.
QUAESTIO II.
Utrum generatio sit ratio paternitatis , an e converso.
Secundo quaeritur, quae istarum slt ratio intel- 1. Auctoritate Magistri in littera': «Semperesti
ligendi alleram, id est, utrum hypostasis Patris sive filius , quia semper est genitus « : ergo generatio pas-
Pater ideo generet ,
quia pater est, vel ideo sit pa- siva est ratio essendi filium: ergo pari ratione et
ter, quia generat. Et quod ideo sit pater, quia gene- generatio activa est ratio essendi patrem , ergo etc.
rat, hoc videtur: 2. Item, secundum rationem intelligendi prius est
1
Vat. cum paucis codd. eaedem proprietates ; non con- bus mss. revocavimus baptismus , cuius loco Vat.
grue. baptizatus.
2 Ubi a Pelro Lombardo haec verba Augustini ex libro 5 Plura de hoe vide supra d. S. I. ad 3.
Enchiridion c 39. n. 12. afferuntur: Non igitur concedendum pag. 113.

est, quidquid de aliqua re naseitur, continue eiusdem rei filium 8 Plurimi codd. cum. ed. I praedicare, sed cum in subse-
nuncupandum. Ut enim omittam, aliter de homine nasci filium, quenti propositione omnes codd. et edd. unanimiter vocabulum
aliter capillum, pediculum, lumbricum, quorum nihil est fllius. praedicatio exhibeant, cum Vat. et hic maluimus praedicatio
— Paulo superius cod. S post Primum quidem subiicit esl. quam verbum praedicare. — De duplici Iiac praedicatione cfr.
3 Cap. 2. supra d. S. a. 1. q. 1. ad 2.
* Libr. Sent. d. 3. p. I. a. 2. q. 3. — Paulo ante ex prae- ' Cap. 1.

, ,
:, , ^
DIST. XXVII. P. I. ART. UNICUS QUAEST. II. 469
gmerari quam esse, et prius est esse quam referri cum proprietates reiativae e contrario sint in Deo
ergo prius est generari quam esse filium: ergo pari quam in creaturis quia — in creaturis " ut adve-
ratione prius est generare quam ' esse patrem se- nientes , in Deo ut insislentes — quod in creaturis
cundum ordinem intelligendi. Si ergo prius est ratio actus est relationis ratio, unde in inferioribus ideo
posterioris, non e converso: ergo etc. est pater, quia generat; sed in divinis e contra relatio
3. Item, hypostasis Patris est pater: aut ergo quia est ratio actus. Unde simpliciter concedunt, quod
Deus, aut quia Deus generans. Non quia Deus, quia Pater generat, quia pater; et negant conversim.
pari ratione et Filius: ergo quia Deus generans, Sed quamvis illud posset ahquo modo capi ab no» omnin
''^^"' """
ergo etc. intellectu ex parte Patris , tamen si illud considere-
Contra: \. Non generat nisi persona distincta, mus in Filio , omnino non videtur intelligibile, quod
quoniara generare non convenit essentiae , sed per- ideo, quia flhus, generetur'. Nam communiter di-'
sonae ; sed persona Patris non est distincta nisi per citur, et ratio concordat ,
quod Fihus eL quod sit et
paternitatem : ergo non convenit generare illi hypo- quod filius sit, hoc habet per generationem : ergo
stasi nisi per paternitatem : ergo ideo generat ^ quia generatio secundum rationem intelligendi praecedit
pater. fihationem; et relativa sunl simul nalura in intelh-
2. Item , in his quae non acquiruntur per actum, gendo, non tantum in essendo "
: ergo generatio est
prius est habitus quam
secundum rationem
actus ratio dicendi paternitatem in Deo Patre. Sicut enim
intelligendi — quia enim non sumus boni per opera se habet generatio passiva ad filiationem , ita activa
sed magis e converso prius sumus boni quam ope- ,

ad paternitatem.
remur bona " — sed paternitas non acquiritur per Et propterea est alia opinio, quod ideo est pa- opinio 2.
actum in Deo: ergo prius ordine intelligendi intelli- ter, quia generat. Et quod iUud sit bene dictum
gitur esse pater, quam generet. patet per differentiam assignatam inter generationem
3. Item, Pater genet-at, iste est quidam actus et esse palreni ". Nam secundum propriam rationem
divinus ,
qui per se inest Patri soh ;
quaero ,
per generatio dicit emanationem sive originem, paternitas
quid ? Aut enim quia Deus\ aut quia Deus pater dicit habitudinem. Constat autem, quod origo est ratio
aut quia ijmascihilis. Non quia Deus , quia tunc habitudinis , non habitudo ratio originis est. Et ideo
etiam inesset Filio; non quia innascibilis, quia inna- generatio est ratio paternitatis , non e converso. concinsio.
scibilitas dicit nativitatis privationem, non positio- Ideo conceduntur rationes ad hoc.
nem ^: ergo a divisione, quia Deus paler. 1. Ad ilUid ergo quod obiicitur in contrarium, soiui..io op-
quod non generat nisi persona distincta; dicendum,

CONCLUSIO. ,
quod verum est quod secundum rationem intelli- ,
gendi necesse est ante generationem intelligi hypo-

Generatio potius est ratio paternitatis
quam e converso.
stasim — secundum ordinem intelligendi loquor '" —
sed non oportet praeintelligere eam actu distin-
Ad intelhgenliam huius notandum, ctam, quia ipsa distinguitur per proprietatem gene-
opinio 1. quod hic est duplex opinio. Quidam dicunt quod ,
rationis distinctione completa, sicut melius patebit
' Vat. generari, quem eiTorem correximus ex antiquiori- e converso, quaeritur de ratione generantis, ut est generans,
bus mss. et ed. i. et non, quare generet. — Verbis a divisione, quae immediate
' Val. cum nonnullis codd. modo negativo ergo non ge- sequuntur, significatur locus sive modus argumentandi, de qyO' —
nerat nisi. cfr. supra pag. 420, nota 5.
3 Aristot., II. Eltiic. c. 4: Res igitur sane iustae et tem- ^ Supple cum cod. bb sunt. — Mox Vat. praeter fldem
perantes dicuntur, cum fuerint tales, quales vir iustus vel tem- codd. et ed. I , variata interpunctione: inmtentes. In creaturis
perans ageret; iustus vero vir et temperans est non qui haec enim actus est. Dein cod. T causa relationis pro relaiionis ratio,
agit tantum, sed qui etiam ita agit, ut iusti et temperantes et paulo inferius post quod Pater interiicit ideo. Denique pro
solent. — In pluribus codd. ut AF GST YZ et ed. 1 desidera- conversim ed. I bene conversam.
tur hona. Vat. post priui interiicit etiam, nonbene; et paulo ' In Vat. legitur sic: quod ideo sit Pater, quia Filius ge-
ante pro quia enim non cod. X, omisso quia, exliibet non neretur. Verbasit Pater interpolatoris operam sapiunt et cor-
enim. rumpunt textum. Nam sermo est de generatione passiva, in

* Pro hac sententia a B. Alberto, S. I. tr. 8. q. 34. ni. 1. qua, omnibus consentientibus, actus notionalis praecedit secun-
nec non a S. Thoma, hic q. 1. a. 2. citatur S. Anselmus, qui dum intellectum illam proprietatem. Cfr. Scholion huius quaest.
in libr. de Process. Spirit. S. c. 7. docet, Spiritum S. non pro- — Paulo inferius post Iwc habet cod. K inserit verba a Patre.
cedere a Patre, quia Pater est, sed quia Deus est. — Pro De quo cfr. Aristot. de Praedicam. c. de Relalione.
8 ,
—
etiam inesset codd. F HPQT aa bb conveniret; alii codd. cum Non mnlto post cod. T post voculam ita repetit generatio.
ed. 1 haec verba prorsus omittunt. " In praeced. quaest.
= Praeter hanc rationem, quam affert B. Albertus, S. I. 1» Textum, quem ex potioribus mss. restauravimus, Vat.
tr. 8. q. 34. m. 1 , idem auctor aliam proponit in suo Com- valde mutilatum exhibet. Omisso enim quod post verum est,
ment., hic a. 2. dicens : Sunt tamen quidam qui dicunt, quod et mutata interpunctione, a verbis necesse est initium facit no-
generat, quia innascibilis, quod sic quaerit socium, cui com- vae propositionis , sic prosequendo: Necesse est enim, ante ge-
munioet delicias suas. Sed illi, salva pace eorum, non intelli- nerationem esse hypostasim (secundum rationem intelligendi
gunt quaestionem, quia, cum quaeritur, utrum quia Pater vel loquorj. Subinde post oporiet codd. L addunt tempore.
,
470 SKNTENTIARUM LIB. 1.
infra'; tamen secundum rationem intelligendi ratio primi sequatur positio secundi. Unde quia primum,
distinguendi inchoatur in innascibilitate, et ideo ge- ideo principium °
;
quia principium , ideo vel actu
nerat, non ut prius distincta paterniiate , sed ut di- vel habitu esl principiatum. Quoniam igitur ratio
stincta quodam modo innascibilitate. primitatism aliquo genere est ratio priîcipiandi'' in
"2. Ad illud quod obiicitur, quod non acquiritur illo, ideo, quia Pater est primum respectu emana-
per actum; dicendum, quod in divinis nulla pro- tionis, generationis et processionis ,
generat et spirat.
prietas acquiritur, quia'quaelibet est essentia. Tamen Et quoniam primum in genere generationis ,
quia
secundum rationem intelligendi origo sive emanatio iunascibilis, primum « in genere spirationis ,
quia
originis est ralio relationis, sicut in his inferiori- Deus improcessibilis; ideo generat, quia Deus inna-
bus est ratio secundum esse. Unde sicut actus ge- scibilis; et ultra non est ponere: quare est innasci-
nerationis est aeternus, ita et proprietas paternita- bilis? Cum enim innascibilitas dicat primilatem, et
tis ' aeterna. Unde quamvis non acquiratur per actuni, status sit in primo , ideo etc. Et hoc est quod dici-
inest tamen per actum unde iila propositio est falsa ; tur infra, distinctione vigesima nona" circa princi-
et debet sic generaliter proponi: in eis quae non pium: « Pater est principium totius divinitatis, quia
insunt per actum etc, et tunc minor est falsa. — a nullo»; et hoc est quod in pluribus locis supra
'°.
Potest tamen dici ,
quod illud est verum de actu praesuppositum est
qui elicitur ex iilo liabitu, sicut opus meritorium Quod autem movet ad hoc dicendum, primum est Argumenta
ex gratia; sed actus generationis non elicitur nec antiqua positio magnorum doctoi-um ", qui dixerunt, 1^'e. i- d»-
intelligitur elici ex paternitate: ideo non oportet prae- quod innascibilitas in Patre dicit fontalem plenilu-
inteliigere paternitatem ad hoc quod intelligatur dinem. Fontalis autem plenitudo consistit in produ-
generare. cendo. Sed conslat ,
quod non ideo ,
quia creaturam
3. Ad Deus, aut quia
illud: aut generat, quia producit, dicitur in eo fontalis plenitudo, quia hoc
pater etc; dicendum, quod generat, quia Deus in- convenit tribus''; nec ideo, quia producit Spiritum
nascibilis; et spirat ,
quia improcessibilis ^. — Quod sanctum, quia hoc convenit Filio: ergo fontalis ple-
obiicitur, quod innascibilitas dicitur secundnm pri- nitudo in Patre ponit generationem in eodem. Si
vationem , dicunt aliqui ,

quod privatio pura non est ergo innascibilitas est fontalis plenitudo, patet etc
ratio habitus, sed privatio aliqua cum halaitu sub- Movet etiam communis opinio, quae dicit, inna- ? ex opi-
strato est ratio. Unde sicut aliquis homo hlieralis

'
scibihtatem proprium Patris; sed non potest
esse '""ni-
invitat ad comedendum, quia solus, sic Pater gene- esse proprium " et maxime proprium quod dicat ,
rat propter liberahtatem , et ne sit solus; et ideo notionem, secundum quod importat puram priva-
cum semel generavit et spiravit, non ampUus gene- tionem. ; sic enim convenit essentiae et Spiritui san-
rat, quia iam non amplius est solus, quamvis sit cto: ergo aliquid ponit: non absolutum — constat,
lilieralis. quia ratione illius non potest " esse proprietas —
'
Aliter tamen est dicendum , sicut praedictum sed non potest ponere respectum positivum respeclu
- fuit, quod innascibihtas est privatio ,
quae secundum producentvi: ergo de ratione sua ponit respectu pro-
rem est perfecta positio. Innascibilis enim dicitur dueti. Sed secundum rationem intelligendi prima
Pater, quia non est ab alio ; etnon esse ab alio est ratio respiciendi aliquem ut productura est genera-
esse primum, et primitas est nohWh positio. Primum tio: ergo ad innascibilitatis positionem sequitur po-
enim ralione primi adeo dieit nobilem positionem sitio generationis : ergo etc.
et condilionem, ut videbitur, quod ad positionem Movet etiam verbum Hilarii, duodecimo de Tri- s. cx Hiia-
Dist. 28. q. 1. 2. 3. — In fine solutmnis liuius argumenti esse. Non muUo post pi'0 ponere noniiulli codd. ut P Q bb (T
at. , codd. et ed. I obnitentibus, oppicssit verba patera/tote, qtiaerere.
sed ut distincta. ' In lil. Magistri, c. I.
2 Supple cum cod. G est.

1» Supra d. 2. q. 2, et d. II. q. 2.
' Quacstione principali solula, S. Doctor ex occasione huius " Pro magnorum doctorum aliqui codd. ut .-VRS T a (
obiectionis in his quae sequuntur solvit connexam quaestio- prima manu) Y cc magistrorum doclorum; cod. G nostrorum
nem, scil. quae sit ultima ratio, quare Deus generet et spiret. dociorum ; codd. I P Q V omisso magnorum
, , solummodo ma-
Cfr. supra d. 7. q. 2. conclus. et hic Scholion. gistrorum.
* In compluribus codd. ut A I Q S TY legitur Uberalis ens 1' Snpple cum codd. aa bb personis. — Paulo ante complu-
pro horno Uberalis. res codd., inter quos et cod. T, cum ed. 1 producat pro pro-
= Supra d. 2. q. 2. in corp., ct d. \\. q. 2. in corp., et ducit, et paulo inferiusquod producat pro quia producil.
d. 13. dub. 4; cfr. etiam infra d. 28. q. \. 2. — Mox post pri- 13 Cod. T post proprium repetit Patris. Non multo post
i)ro
vaUo cod. Q adiungit secundum vocem. dicat aliqui codd. ut W

Y dicit, pro quo verbo Vat. antiquio- ,
^ Cfr. supra pag. 215, nota 9. ribus codd. nec non ed. refragantibus subslituit vcrbum I ,
">
Ita multi codd. ut GKMNPQY ee ff; alii cum Vat. tmportat.
principiati. " Non pauci codd. ut A F GH I T V .X Y cum cd. I posset.
* Vat. , non suffragantibus codd. neque ed. 1 , voci primum Paulo inferius post sua ponit codd. QZ repetunt respectum.
praemittit est esse, et paulo superius eidem
, ;,, .
DIST. XXVn. P. I. ART. UNICUS QUAEST. 11. 471
njtate ', quod Pater est auctor Filii. Con-

ubi dicit ,
esset ,
quod omnes immediate procederent a persona
stat autem, quod per auetorem intelligit non facto- Patris. Quia sicut causa prima necessario in omni
rem, sed genitorem. Eo ergo convenit Patri esse productione sequenti immediate operatur, sic suo
genitorem ,
quo eonvenit ei esse auctorem auctorem ; modo in personis.
autem esse convenit ei per id quod dicit auctorita- Ad hoc etiam ' movet ratio. Sicut enim possi- Arguiiw
tem esse in Patre; sed summa auctoritas est in Pa- bile est intelligi hypostasim Patris et Fihi, non intel-
tre ratione innascihilitatis: ergo convenit hypostasi lecta hypostasi Spiritus sancti; sic etiam possibile i'nimim.
Patris ratione innascibilitatis generare. Et hoc viden- est inteliigi hypostasim Patris, nulla alia persona
tur dicere verba Hilarii, duodecimo de Trinitate, si intellecta. Et tunc quidem intelligeretur, non intelle-
quis atlendat, et similiter in quarto". cta paternitate. Et certum est, quod possibile est
Movet etiam verbura Philosophi ^ qui dicit, qaod hoc intelligi. Possumus enim non intellecta perso- ,
4. ex libro principia quanto sunt priora, tanto potentiora — et narum pluralitate, intelligere divinam naturara et
quod causa prima plus influit — et quae simphciter habentem illam , et quod illam non habeat ab alio
prima, summe habet influere per omnem modum. et ita intelligunt gentiles ". Sic igitur intelligendo
Si ergo videmus in ordine causarum, inter quas est contingit de isto dicere et intelligere, quod possit
ordo essenlialis, quod primitas facit, esse summam generare. Per quid ergo potest ? Nihil invenio in illa
influentiam in causa, et maiorem influentiam secun- hypostasi nisi commune praeter . innascibilitatem :
dum essentiam: pari ratione, ubi esl ordo persona- ergo, si generatio non potest ei inesse per illud quod
rum, primitas in prima persona est ratio producendi est commune, inest ei per illud quod est proprium;
aUas; et quia innascibilis ^ dicit primitatem, hinc est, hoc autem est innascibilitas: ergo etc.
quod dicit fontalem plenitudinem respectu produ- Rursus , sicut videmus plures personas in una secundu
ctionis personalis. Et huius signum videmus, quod natura , sic plures proprietates in una persona : ergo,
prima in generibus sunt principia aliorum ^ , et quae sicut ad perfectionem completissimam necesse est
sunt simphcia ut in pluribus, ita quod in eis sit oranes personas reduci ad unam quae sit principium ,
status, habent potentiam inflnitam, sicut punctus re- aliarum, sic omnes proprietates unius personae '" ad
speclu hnearum , et unitas respectu numerorum ; sic unam ,
quae sit ratio aharum. Sed in Patre est pa-
etiam divina essentia, quia prima" respectu creatu- ternilas et innascibilitas et spiratio ; sed innasci-
rarum. Unde fortassis ,
quia divina essentia est prima, biliias non est reducibilis ad alias: ergo necesse est,
ideo est omnipotentissima. Et quia omnis essentia quod aliae reducantur ad innascihilitalem, quae est,
sequitur essentiam trium personarum , impossibile sicut dixerunt, fontahs plenitudo.

Teriium
est, quod una persona producat ahquid sine altera. Amplius, paternitatis et generationis proprietas,
Quamvis autem potentia producendi respectu perso- quantum. est de generali sua signiflcatione, commu-
'^ quia genitus
narum infmitarum non debuerit esse, sicut supra nicahilis est ;
quod patet in creaturis ,
monstratum est'; attamen si per impossibile pone- generat, et filius unius fit pater alterius. In divinis
retur, quod milie personae producerentur autem paternitas est incommunicabilis : ergo cum
1 Num. 21: Nam ipsa sermonum enuntiatione cum natum cat: « Causa prima est flxa, stans cum unitate sua pura sem-
profitemur, non tamen non natum praedicamus. Neque enim per, et ipsa regit res creatas omnes et influit super eas virtutem
id ipsum est non natum atcjue nasci ;

quia illud ab altero , lioc vitae et bonitates secundum modum virtutis earum receptibilium
vero a nemine est. Et aliud est sine auctore esse semper aeter- et possibilitatem earuiTi. Prima enim bonitas intluit bonitates su-
num, aliud quod Patri, id est auctori, est coaeternum. Ubi pra res omnes influxione una, verumtamen unaquaeque rerum re-
enim Patcr auctor est, ibi et nativitas est; at vero ubi auctor cipit ex illa influxione .secundum modum suae virtutis et sui esse »
aeternus est, ibi et nativitatis a.eternitas est, quia sicut nativitas * Cod. H innascibitttas.
ab auctore est, ita et ab aeterno. auctore aeterna nativitas est. 5 Cfr. Aristot., II. Metapli. text. 4. (I. brevior c. 1.), et X.
Idem fere dicit ibid. n. Sl. text. 2. seqq. (IX. c. I.). — De potentiali infinitate puncti, qua
2 Num. 6 : In uno , ex quo auctoritatem innascibilitatis in- potest terminare inflnitas lineas, vide .supra d. 17. p. II. q. 2.
telligit (Ecclesia); in uno, per quem potestatem niliil differen- ad 2. —

Vat. absque auctoritate codd. et edd. sic prosequitur :
tem ab auctore veneratur. Cfr. et IX. n. 31. et quae sunt simpliciler prima, ita quod in eis sit staius ut in
3 Qui non cst .\ristot., sed auctor libri de Causis (cfr. supra pluribus.
d. 8. p. II. q. 2. arg. 3. ad opp.), qui tres a S. Uoctore tiic <=
Supple cura codd. G M bb est.
*
adductas rationes ponit, et quidem secundam verbis explicitis ' Supra d. 2. q. 3, et d. 7. q. 2.
in propos. 1 : k Oninis causa primaria plus est influens supra 8 Pro etiam, quod ex codd. P Q I et ed. I revocavimus,
causatum suum, quam causa universalis secunda». Primam Vat. autem, codd. Y cc Adhuc autem.
autem rationem insinuat ibid. sic; o lam orgo manifestum est '
Cfr. supra d. 26. q. 3. — Paulo inferius post hypostasi
<;t planum, quod causa longinqua est prima, et prinia est plus Vat. praeter fldem codd. et ed. non pro
1 nisi.
conipreliendens et veliementius causa rei qiiam causa propin- "I Supple: reduci necesse — Sola
est. Vat., suppressa voce
qua j> (cfr. etiam prop. 16. et 17.). Tertiam tandem rationeni au- unius, post personae interiicit reduci, et pro aliarum substituiL
ctor illc affcrt in propos. 20 : <t Causa prima regit res creatas
omnes, praclcr quod commisceatur cum eis », quam sic expli- 1' Vat. cum cod.
,,,
472 SENTIiNTLiRUM LIB. I.
hoc non sit de ratione paternitalis in quantnm pa- tis: ergo cum Pater sit «totius deitatis principium»,
ternitas , erit ratione ' alicuius ,
quod est incoramu- ut dicit .\ugustinus ', hoc est , quia est prima per-
nicabile; hoc autem est innascibilitas sive primitas, sona, ac per hoc quia innascibilis.
quia primum non potest dare alii primitatem , et Hoc sine praeiudicio aliorum dictum est. Utra- Epiioi
innascibilis non potest generare innascibilem : ergo que enira harum positionum magna est, et neutra
videtur, quod in divinis hypostasis Patris ideo gene- est contemnenda; haec* autem videtur magis ca-
ret, quia innascibiHs. dere in intelleclu quam prima, maxime si respicia-

Postremo, cum idem %\\.primum elprincipium, tur ipsius paternitatis propria acceptio, quae est
. sicut patet et Philosophus ^ dicll; aut ideo est primum, vere relatio et simul natura cum fdiatione, nec
quia principiura, aut e converso. Constat, quod ideo potest abstrahi a natura et proprietate relationis;
convenit ei ratio principii, quia est primum; ideo unde ita importat habitudinem ad Filium , sicut et
per se hoc habet. Et constat, quod status est in generare. Ideo et ista positio intelligibilior videtur;
primo principio, non quia principium , sed quia et hoc melius patebit infra^ cum agetur de inna-
primum. Et constat, quod illa est conditio nobilita- scibilitate.
SCHOLIOK
I. Eandeni quaestioneni S. Tliom. (S. I. q. 40. a. i.) Iractat hic a. 2. — Petr. a Tar., hic q. 1. a. 3. — Richard. a Med.
sub hoc tilulo: « Ulrum actus notionales praeinlelligantur pro- hic a. I. q. 3. — .Egid. R., hio 1. princ. q. 2. — Henr. Gand.,
prietatibus ». In solutione Iniius problematis saltem verbis dis- S. a. 38. q. 3. — Durand., hic q. 1. — Dionys. Carth., hic q. 2.
sentiunt S. Bonav. et Alex. Hal. (S. p. 1. q. 59. m. 3.), cum quo

convenit S. Thom. (S. 1. q. 40. a. 4.). Alex. Hal. et S. Thom. ANECDOTA.
faciunt distinctionem inter paternitatem ut est relalio (et sic
secundum intellectum praesupponit generationem ) ,

et ul est I. Clarissime suam de hac quaestione sententiam explanat
proprietas (et sic praeintelligitur generalioni). Alex. Hal. vult S. Bonav. in P.-ologo quodam ad II. Sent., cuius menlioncm
eliam, ut addatur Deus in hac formula, ita ut dicatur: Pater, fecimus in Prolegom. pag. LVlll, et pag. 90. 137. Dicit autem
in quantum Deus pater, generat. Scotus vero contra applicatio- haec: i Fortassis autem alicui videbitur, me ab eius (Alexan-
nem huius distinctionis et etiam contra sententiam S. Bonaven- di'i Hal.) sententia deviasse, cum sermo fuit de generatione ae-
turae opponit (
I. Sent. d. 28. q. 3. n. 2. 3.). — Argumentum terna in primo libro d. 27. Cum enim scribatur in Summa [ loc.
principale S. Thomae est I. ad opposit. apud S. Bonaventuram. cit. in Scholio], quod ideo generat ,
quia est Pater, magis visus
Sententiam S. Thomae, quae non ab omnibus eodem modo sum adhaerere illi opinioni, quae dicit, quod Pater ideo gene-
explicatur, bene expressisse videtur Pelrus a Tar. (hic q. I. rat, quia Deus innascibilis; cum iterum ab eodem scribatur,
a. 3.): « Secundum intellectum prius intelligitur paternitas, ut quod est aliquid dicere in divinis, cui non respondet verbum
forma Patris constitutiva ,
qua personaliter in se subsistit; deinde magis adhaesi illi opinioni, quae dicit, quod non est dicere sine
ut potentia generativa, qua agit; deinde ut actus generalionis; verbo, ac per hoc ab eius recessisse vestigio. Sed si quis recte
et ultimo ut relatio ». intelligat, non discordavi ab ipso nec in primo nec in secundo,
II. Sententia S. Bonaventurae, cui consentit Richard. a Med., quia verum non contrariatur vero.
media via inoedens, utramque sententiam aestimat probabilem, Verum aulem esse arbilror, et quod Pater generat, quia
immo eas in concordiam felici successu redigere nititur. Distin- innascibilis, etquod generat, quia Deus pater; et hoc patet
guit enim in paternitate et fecunditatem quam importat, et ,
sic. Planum est enim et secundum omnem opinionem verum,
relaUonem ad Filium; et iterum in innascibilitate distinguit et quod ideo potenlia Patris generat, quia fecunda est. lllud ergo
privationem et fontalem plenitudinem seu fecunditatem. Qua- recte dicKur esse ratio generandi, quod fecunditatem polentiae
tenus innascibililas dicit fontalem plenitudinem, radix est gene- Patris importat. Fecunditas autem importatur et nomine innasci-
rationis; et sicverum est, quodPater, quia generat, est pater, bititatis et nomine patemitatis, sed aliter et aliter. Nam pater-
id est, habet relationem ad Filium. Sed etiam verum est, quod nitas importat fecunditatem qiiasi praesupponendo et praeintel-
generat, quia pater, quatenus paternitas includit fecunditatem. ligendo, licet principaliter imponatur «6 kabitudine. Dicitur enim
De innascibilitate, quod importet plus quam meram privatio- paternitas habitudo Patris ad Filium. Innascibilitas autem impor-
nem (ut vult Scotus), cfr. d. 28. per (otam; de origine et re- tat fecunditatem ex consequenti intelleclu: nam ex primo intel-
lalione supra d. 26. q. 3. lectu importat primticmem habitudinis ad prius; sed ex illa
Quod recte interprctati simus doctrinam S. Doctoris, penitus sola privatione non posset esse proprietas, cum sit consequens
comprobatur et anecdoto Prologo S. Bonav. in II. Sent. , et alio [supple: illa privatio] essentiam. Et ideo innascibilis non solum
anecdoto additamento ad hanc quaestionem. Utrumque huic dicitur Pater, quia ab alio non accipit esse, sed quia ab alio
Scholio subnectimus. non accipit esse et quia liabet unde alii det esse.
III. Alex. Ha!., S. p. I. q. 39. m. 3. — Scot., Report. hic Qui igitur superflcialiter intelligit attendendo vel aspiciendo,
q. I. — S. Thom., hic q. I. a. I; S. I. q. 40. a. 4. — B. Albert., a quo primo nomen imponitur, utrumque nfgabit dicens, Pa-
' Vat. perperam ante vocem ratione repetit de, contradi- * Cod. Y secunda pro haec.
centibus codd. AFGPQTWYZ etc. nec non ed. 1. = Dist. 28. q. 1. seqq. — Paulo superius post unde codd.
^ Vide supra pag. 215, nota 9. — Mox ante verbum conve- aa bb addunt ista, scil. paternitas. Subinde pro Ideo et ista
nit Vat. cum cod. cc omittit ideo. permulti codd. cum ed. 1 Et ideo alia, qua lectione sensus
3 Libr. IV. de Trin. c. 20. n. 29. Vide infra d. 29. c. 1. confunditur, unde Vaticanae lectionem retinuimus. — Nota
in lit. Magistri.. — Proxime post Vat. cum cod. cc primum pro quod hic codd. G aa bb textum largissima additione locuple-
prima persona. tant, quam post Scholion invenies.

,;,
; :
DIST. XXVil. P. I. ART. UNICUS QUAEST. II. 473
trem non idco generare, quia pater est, nec ideo generare, omissa. Quomodocumque res se habeat, digna est haec trium
quia innascibilis est ,
quia nec liabitudo nec liabitudinis privatio codicum additio, quae hic inseralur. Aliquas lecliones varianles
est ratio producendi personam. Et quantum ad lioc -verum di- codicis G uncinis clausas apposuimus.
cet, sed non plene. Qui autem plenarium intellectum capit utri- « Non est autem praetermiltendum ,
quod cum quaeritur,
usque, attendens fecunditatem importari per utrumque nomen, ulrum (quare) paler generet (general), quia pater, an e con-
utrumque dicet: et quod generat, quia Deus innascibilis, et quod verso, solet fieri quaedam dislinclio, (ex) eo quod paternitas, a
generat, quia Deus pater. Verum est enim, quod Pater gene- qua nomen patris importatur, polest considcrai-i ul proprietas,
rat, quia nihil liabet ab alio, sed habet unde det alii. Verum vel ut relatio. Si consideretur ut propnetas , sic est perfcctio
est etiam, quod Pater generat, quia fecunditatem habet in personae Patris, in quantum persona lalis , et hoc, quia est
produeendo sibi per omnia similem per modum naturae. proprielas personalis, et quia omnis actus, qui convenit suppo-
Cum ergo dixi, quod Pater ideo est pater, quia generat, sito, intelligitur convenire ratione alicuius proprietalis et quali-
et non ideo generat, quia pater, non hoc dixi ratione fecunditatis et formae. Hoc modo accipiendo (
palernilatem), generare
tatis, quam nomen patemitas in divinis, sed ra-

importat hoc convenit personae Palris el intelligitur convcnire, quia est pa-
tione nomen patris imponitur; et ideo ma-
habitudinis , a qua ter. Si autcm consideretur paternilas ul relatio, cum relaUo
gistro non contradixi, sedhoc ibi dicere omisi et' nunc suppleo dicat respectum ad alterum, scilicet ad fllium, sic necessario
quod paternitas non tantummodo dicit habitudinem, sed eliam supponit intellectum filii, et intellectus filii inlellectum genera-
fecunditatem. Unde licet rationes ibi inductae ostendant, quod tionis, acperhoc, quantum ad rationem intelligendi, intellectus
non ideo generat, quia pater, et concessae sint, quia vemm paternitatis intellectum pracsupponit generationis. Et quantum
concludunt, secundum quod pater imponitur ab habitudine ad istum (liunc) intellectum verum quod (quia) ideo est
est,
addendum quod non concludunt, secundum quod nomen

fuit, pater, quia generat. El secundum hns duas vias declinari (de-
patris importat fecunditatem. Cum aulem dixi, quod Pater gc- lerminari) posse videntur raliones, quae fiunt ad partes op-
nerat, quia Deus innascibilis, non hoc dixi, in quantum hoc posilas.
quod est innascibilis importat privationem habitudinis; sic enim Huic autem distinctioni obviarc videntur quam plura.
negat magister; sed hoc dixi, in quantum in nomine innascibili- Nam talis dislincHo nec videlur in se valere , nec ad propo-
tatis clauditur potentia fecunditatis.Et hoc necessarium est ponere situm.
adhoc, quod innascibilitas sit proprietas, sicut ibi mulliplieiter 1. In se quidem videtur a rectiludine deviare primo, quia
ostensum fuit. Magis autem adhaesi huic positioni, quod Pater in divinis relatio est superius ad proprielatem sive in plus,
generat, quia Deus innascibilis , non quia innascibilitas magis quia communior; quamvis non sil in divinis proprie inferius et
sit ratio generandi quani paternitas, sed quia magis est ibi superius; omnis enim personalis proprietas est relalio, sed non
status , ultra quem non contingit quaerere. Si enim quaeratur, e converso. Sed inter inferius et superius nulla cadit distincUo.
quod [quare?] Pater generat, et respondealur : quia pater est, Nihil enim est dicere, quod albedo potcsl esse nomen coloris,
id est, fecundus fecunditate naturae, adhuc dubitabit et quaeret, vel nomen qualitatis. Igitur consimiliter nulla est distinctio, cum
quare illa potentia magis est fecunda quam alia? Et respon- distinguilur, quod paternitas potest esse nonien proprietatis, vel
debitur: hoc est, quia ipsa a nullo alio habet esse. Ideo enim relationis.
« Pater est totius deitatis principium ,
quia a nullo » , ut dicil 2. Rursus, nullum nomen in divinis potest esse proprium
Magistei'. Hac ratione reddita, ibi status est nec est ultra proce- personae, nisi dicat respectum ad alterum. Omnc enim, quod
dere. Et ideo dixi, quod Pater generat, qnia Deus innascibilis, in divinis absolute dicitur, necessario dicitur de tribus, sicut
non ut assignarem generationis propriam rationem, sed magis vult Augustinus. Si ergo paternitas nominal personae proprie-
propter inquisiUonis terminationem. Nam in nomine patris tatem, hoc non est, nisi quia dicit respectum personae ad
importatur ratio generationis ut propria, nomine vero innasci-
, pcrsonam: ergo, circumscripta relatione per intellectum, iam
bilitatis, ut prima; in uno antecedenter , in alio consequenter non erit proprietas. Intellectus igilur relalionis in divinis non
in uno communiter, in allero specialiter ». polest circumscribi ab intellectu proprietatis nec re nec ratione.
II. lam dictum est supra pag. 472, nota 3, et Prolegom. LXIII, Si igitur nulla cadit distinctio inter ea ,
quorum unum est
nota 2, quod codd. G aa bb huic quaeslioni satis diffusam disqui- ratio intelligendi reliqua , nec distinclio intcr ea quorum ,
sitionem addunt pro explicanda et defendenda sententia S. Do- unum non potest aliquo modo intelligi, altero circumscripto
ctoris. Quaeritur igitur , utrum hoc additamentum ab ipso S. Bo- redil igitur, quod nulla sit praedicla distinctio , scilicet quod
naventura sit scriptum. Manifestum est ex praecedente fragmento palernitas possit esse proprielas vel relaUo.
anecdoti Prologi, illud scriptum non fuisse parlem Commentarii, 3. Amplius, paternitas, prout est proprietas in divinis, ali-
ut ab auctore primitus erat editus. Deinde ex verbis illius addita- quo modo praedicalur: aut ergo in quid, aut in quale, aut
menli i Superius dislinctione nona » , et » sicut infra videbitur » ,
in quomodo se habet. Si in quid: ergo nomen illud magis est
(scilicet d. 28.) argui potest, illud considerandum esse tanquam substantiaenomen quam proprietatis. Si in quale; sed (et) omne
partem alicuius Commentarii in librum Sententiarum. Denique quod praedicatur in divinis ut in quale, transit in substantiam,
palfit , hanc disquisitionem non esse nisi longiorem , sed fldelem sicut vult Boelhius et Auguslinus. Et nihil tale est proprium
et in ipsis verbis saepe convenientem expositionem eius doctri- personae: ergo paternitas non est proprium personae. Restat
nae, quae in dicto Prologo continetur, ipsamque non indignam ergo, quod praedicatur ut quomodo se habens (habet), quia
esse tanto Doctore. Attamen auctoritas trium codicum, licet sint alium modum non est assignare, secundum quem, quod a pa-
anliqui, non sufficere nobis videtur, ut aflirmare possimus, ternifatc dicitur, praedicetur. El illud clarius apparet, quia non
S. Bonaventuram esse huius scripti auctorem. Fieri enim potuil, respondelur ad quaestionem factam per quale. sed per quo-
ut ex ipsis verbis Seraphici, in schola, tej?te illo Prologo, pro- modo se habens. Ergo ut proprietas est, importat habitudinem
latis, aliquis ex eius discipulis hoc additamentum composuerit ad allerum , et ita relationem : ergo impossibile videtur susHnere
et alicui exemplari huius Commentarii apposueril , vel quod praedictam distinctionem.
ex aliquo scripto discipulorum eiusdem super sententias 4. Postremo, rum quod (quia) palcrnilas po-
dislinguitur,
postea nostro Commonlario insertum sil. Examinavimus quidem lcst esse relaUo vel proprietas, aul hoc esl secundum diversila-
plurs opuscula discipulorum S. Docloris de hac re tractantia lem a parte rei , aut secundum divcrsitalem a partc intelligen-
sed frustra. Remanet aulem dubium , ne fortasse in aliis operi- tis: non secundum diversitatem a parle rei; hoc constat, quia
bus possit inveniri. —
Nihiloniinus non improbabile est, S. Bo- omnino ibi est summa simplicitas, el ideo idem cst generare
naventuram post Commentarium iam editum illi addidisse quae et esse patrem , et paternitas et generatio. Erit igitur secun-
viva voce in scholis docuerat, cum in Prologo dicat: « Hoc ibi dum divcrsitatem a parte intelligentis. Sed contra : sicut intel-
dicere omisi et nunc suppleo ». Ipsi igitur visum est, aliqua ad lectus noster imposuit vocabulum generandi ipsi producUoni el
explicandam sententiam suam opportuna fuisse in suo scripto emanaUoni, sic imposuit vocabulum palemit/xtis ipsi habitu-
S. Boiuw. — Tom. I. 60
,, ,,
,
dini et relationi. Sicut ergo non tlislinguilui', quoii generare nem intelligendi praecedat ipsam productionem generationis , et
possil nominare proprictatem personne \ol iii-odurtionem , si- quin ipsa habititdo consequatur secundum rationem inlelligendi
mililer nec Yidclur Viiliannbilitei' possc dislingui in eo quod ipsam generationem: nunquam enim pater intelligitur generare
est piiter. filium, nisi quia inlelligitur esse fecunditas in ipso; nunquam
Videtur niliilomiiuis |iniedicli distinclio non valere nd pro- inlclligitur rcferri, nisi (etiam) intelligatur habcre fllium. Et
yositwm. sic inlellcctus paternitatis ratione fecuvditaiis pracambulus est
S. Dicilur enim, quod iiilellc •lus palernilalis , ut est rcla- ad inlelleclum gencrationis sive actum gcnerandi secundum ra-
(io, priicsu])ponil inlollcclum gc cralionis, et lioc sccundum tioncm intelligendi; intclleclus vero haMtudinis et relationis est
ralionem inlclligendi, quamvis, i quanluni cst proprietas, sit c contrario. Sic igitur manifestum est, quodsi loquamur de
e convcrso. Sed rontra : quidqi d est prius aliquo secundum hoc nomine pater quantum ad intellectum iiltimum, a quo
rem \cl inlcllcrlimi, qiiod csl prius tcrlio secundum rem vel nomen imponilur, qualiscumque fiat dislinctio, quod non ideo
inlellccluni, ncccssiu-io illud priniuni esl prius illo terlio (pri- generat, quia pater, scd magis e contrario; licel possimus con-
mo), eodcm modo prioritatis scrvalo. Sed illud, a quo non cedere, quod ideo generat, quia pater, quantum ad inlellectum
converlilur consequentin |.cfr. Arislol. Praedicam. c. de Priori] et fecunditatis , qui est quasi praeambulus; et per hoc possunt
quod habet ralionem supcrioris, prius est. Ergo cum relatio sic evilari omnos obiectiones praecedentes.
se tiabeat ad proprietatem quod intelleclus paternitatis, ut est

,
Consimilis etiam modus distinguendi valet ad multas alias
relatio, praeambulus est ad intellectum paternitatis, ut est pco- quaestiones, ulpote, utrum pater generet, quia innascibilis,
prietas ; et generalionis intellectus pracambulus est ad intelle- quia quantum ad intellectum primum ,
qui privativus est
ctum paternitatis, ut est relatio , secundum jiraedictam distin- innascibilitas non est, ratio genernndi, sed quantum ad conse-
ctioneni : ergo pracambukis est ad intellectum eiusdem, ut est quenlem, qui est fontalis plenitudo. — Valet etiam ad quaestio-
proprietas, pcr illani ma.ximam : quidquid est prius priore, est nem , utrum potentia geiwrandi dicatur secundum substantiam
etiam prius posleriore. Accipiatur lioc sane quanlum ad no- an secundum relationem. — Valet nihilominus ad quacstionem
strum inlclligerc, quia in divinis non conlingit proprie prius ct quando quaeritur, utrum abstractis proprietatibus sit intelli-
posterius repei-ire. gere distinctionem in hypostasibus. Et mullae per hoc opi-

6. Rursus, inlelleclus positints in eodcm cl respectu eius- niones possunt reduci ad concordantiam (concordiam), quae
dem anlecedit intellcctum privaticum , sicut convenientia an- repugnare videntur. In huiusmodi enim quaestionibus de pro-
tecedit dilTerentiam, et sicul aflirmatio anlecedit negationcm; prietatibus non modica vis consUtuitur in intellectu, quem no-
sed palcrnilas, ul csl relnlio, dicil respectum et habitudinem ad mina praecipuc faciunt, et ideo non est in huiiismodi (his) al-
filium, ut est proprietas, dicit distinclioncm Palris a Filio, quia teri parti nimis adhaercndum, pro eo quod controversia de
proprium esl quod convciiit soli : ergo intellectus palernitatis nominibus est pertinacibus relinquenda , iuxta pbilosophicum
ut est relntio, praeambulus est ad intcllcclum ciusdem, ut est documentum [cfr. VIII. Topic. c. i. in flne.].
proprietas: ergo si paternitas consequilur intellectum genera- Ex liis igilur patet, quod iina praedictarum positionum
tionis secundum nostrum intelligerc in quantum relatio , restat (partium) sive opinionum alteram non impugnct; quoniam po-
quod el in quantum proprielas (consequaUir). tius adiuvat ad verilatem dilucidandam. Dum enim utraque
7. Amplius, quoeumque modo accipiatur palcrnitas, verum ponit, quod actus generationis competit personae Patris ratione
est dicere de eo qui genuit, quod esl paler, etiamsi non gene- fecunditatis per modum naturae, idem omnino sentiunt; dum
ret actu nec gencret de futuro: ergo potest intelligi paternitas autem dicunl, fecunditatem illam importari per haec duo no-
inesse alicui absque hoc, quod in actu generet. Si igilur pro- mina paternitas et innascibilitas , non contradicunt quia pa- ,
pria ratio alicuius et re et intellectu ponit illud, cuius est ra- ternitas importat fecunditatem quantum ad intellectum primum
Uo, videtur quod nullo modo palernitas sit ratio generandi. Si sive praeambulum; sed innascibilitas tantum quantum nd con-
tu dicas, hoc esse verum de palernitate in creatura, non in sequentem. Patei-nitas etiam importat ipsam fecunditatem , ut cst
Creatore; contra hoc est, quod paternitas non sumitur aequi- ratio generandi propria, sed innascibilitas , ut est ratio prima
voce hic et ibi: ergo intcllectus et ratio intelligendi consimilis (generandi). Paternitas enim fecunditatem importat respectu
est, sicul et consimilis est ratio nominandi et imponendi, quid- actus generandi determinate, et ita signiflcat ut rationem pro-
quid sit ex parte rei. prinm gcnerandi ; sed innascibilitas ut primam , quoniam sicut
8. Postremo , ita fist fllialio proprietas Filii et (.vel) relatio, dicit Magisler infra: « Pntcr csl principium totius divinitnlis,
sicut et paternitas Patris. Sed quocumque modo accipiatur fllia- quia a nullo ». — Et si quaeratur, quare magis persona Patris
tio , sive ut proprietas sive ut relatio, semper est verum est fecunda ad generandum quam alia persona; ratio (huius) est
dicere, quod Filius est fllius, quia genitus; et hoc saepe dicit haec, quia ipsa est prima et ita n nullo; et hoc importat hoc
Augustinus et in sermone de Purificatione beatae Virginis et in nomen innascibilis (innascibililatis), sicut infra videbitur , nec
libro de Trinitate, et hoc ipsum dicit Gregorius et habetur ulterius restat alia quaestio, quare scilicet pcrsona Innascibilis
superius distinctione nona. Ergo quocumque modo accipialur esl innascibilis (sive a nullo), immo ibi statits est. Si quis au-
paternilas , semper cst verum dicere ,

quod ideo est pater ,
quia lcni in primo statnm non inveniet nec quietem, cum primae
generat. ct primordialissimae emanntionis invesligat rationem, vidclicet
Videtur igitur, quod praedicla distinclio ncc iii se ncc acl gcnerntionis Filii Dci, ncscio si iinquam sit cnm alicnbi inven-
propositum habeat ctficaciam. Ilaec et alia plura obiici possunt
contra distinctionem praediclam. Ullimn proposilio in solo cod. G exslnt, in quo hic termina-
Responsio. Si quis igitur praedictam distinctionem superfl- tur quod adiungitur. Sed in codd. aa bb plura alia addunlur,
cialiter intelligat, aesiimo, quod plurima inveniet sibi obvian- quae non a S. Bonaventura scripta esse videnliir. Conlra mo-
tia; vim vocabuli attendamus satis fiet 'ucidum, quod
sed si , rem enim Seraphici Doctoris, qui in omnibus studet brcvitati,
videtur ambiguum. Planum est enim, quod iiaternitalis vo- non pauca ex iam dictis et fere iisdem verbis rcpetunlur. Ad-
cabulum circa personam, de qua dicitur, duo insinuat: et ditur etiam alia quaestio, scilicet utrum fecundilas in Pnlre sit
fecunditatem, per quam est principium Filii, et liabitudinem dicta secundum substantiam, an secundum relalionem, el appli-
secundum quam referlur ad ipsum. Si igilur in praedicta dicatur distinctio supra posita ad duas quaestiones: utrum potentia
stinctione, qua dicilur, quod patcrnilas polest considerari sub generandi dicatur secundum substantiam, an secundum relatio-
ratione proprielalis el iTlalionis, intelligalur fleri dislinctio inter nom (supra d. 7. q. I.), et utrum abstractis proprietatibus con-
intellectum fecunditntis ct hnbitudinis consequentis , cessat ca- tingnt inlelligere personas (in quaest. sequenti). Sed in his vix
lumnia verborum et importunitas obiectionum. Nullus enim ahquid notatu dignuin continetur, nisi illa sentenlia, quam
sanae mentis dubilot, quin fecunditas naturae secundum ratio- transcripsimus in Prolegomonis LXIII. col. I.
;,
DIST. XXVll. P. I. ART. UNICUS QLAEST. III.
QUAESTIO III.
Utrimi proprietates pos.sint abstrahi a personis divims.
Tertio quaeritur, utrum contingat proprietates ± Item, non intellecto Filio, nihilominus po-
abstrahi. Et quod non, videtur: test inteliigi hypostasis Patris esse; sed non intelle-
1. Quia oninis abstractio supponit concretioneni cto Filio, non polest intelligi paternitas: ergo ab-
Fundamenta.sed in eis solum proprie est concretio, in quibus stracta " proprietate, adhuc potest intelligi hypostasis
est denoniinativa praedicatio ^ : ergo si hoc est in illa esse, cuius erat proprielas. Sed quandocumque
accidentibus tantum, videtur, quod ubicumque est aliqua duo sic se habent, quod unum potest intelligi
ponere proprietatem abstrahibilem , est ponere pro- sine altero, unum potest abstrahi ab altero: ergo
prietatem accidentalem. Sed talis nuUo modo poni- vere potest intelligi proprietas abstrahi ab hypostasi.
tur in divinis: ergo etc. 3. Item, cum dico personam, intelligo haben-
2. Item, ubicumque est abstractio, abstractum tem naturam cum ° proprietate incommunicabili;
est simpliciusconcreto^ — hoc non habet instantiam sed constat, hoc totum non simul intelligi, ergo priiis
— sed iii divinis non est maior simplicitas et minor, unum, postea alterum: ergo prius intelligo naturam,
cum omne quod est ibi, sit simplicissimum et in deinde habentem, et tertio proprietatem incommu-
fme totius simphcitatis est: ergo in divinis non cadit nicabilem: ergo unumquodque per se est intel-
abstractio. ligibile, ergo et proprietas sine subiecto: ergo ab

3. Item , omnis abstractio aut est universalis a ipso est abstrahibilis. Si tu dicas milii, quod a
particulari , aut est formae a materia ^'
; sed in di- parte intellectus potest abstrahi, sed non a parte
vinis nec est universale nec parliculare , nec forma rei; contra: tunc secundum hoc, si abstractio est a
nec materia: ergo in divinis non est abstractio. parte modi intelligendi, ergo notio et persona non
4. Itera, quandocumque abstrahitur aliquid ab differunt nisi solo modo loquendi ; et hoc est supra
aliquo, minus' est quod remanet, quam ante abstra- improbatum".
ctionem erat ,
quia utrumque aliquid est — nihil 4. Item , relatio in divinis est vera relatio, quia,
enim non abstrahitur ab aUquo, nec nihil a nihilo, ul dicit Boelhius °

: « Deus non est sine relatione
sed aliquid ab aliquo — ergo si paternitas a per- relatus»; sed ubi est vere quantitas et quantum,
sona vel hypostasi est abstrahibilis, ergo minus ha- ibi est vera abstractio, non tantum a parte intelle-
beret de entitate quam cum paternitate. Sed contra: ctus , sed etiam rei: ergo pari ratione, uhi est vera
paternitate abstracta , intelligitur hypostasis esse relatio et vere relatus, ibi est vera abstractio.
Deus: ergo si minus haberet de entilate quam cum 5. Item, quandocumque aliqua proprietas ha-
paternitate, inteliigeretur Deus non habere suni- bet distingui ab alia secundum rem, a qua non
rhum esse. distinguitur secundum suppositum, ibi est abstra-
Contba: 1. Magister dicit in littera^: « Paler- ctio iion solum a parte intellectus, sed etiam a parte
Ad opposi- nitas , filiatio processio ipsas tantum relationes si- rei ; sed paternitas differt ab innascibilitate ,non
, ,
gniflcant»: aut ergo aliquid huic respondet in re, autem diifert Pater ab Innascibili ' : ergo vere et
aut nihil. Si nihil: ergo falso et inaniter significant; proprie est abstrahibilis proprietas sive notio a
si aliquid: ergo videtur, quod sint abstrahibiles a persona non solum a parte nostra, sed etiam a
parte rei. parte rei.
' Aristot. , de Praedicam. c. 1. ait: « Denominaliva vero di- Cfr. etiam ,\rislot., 11. Phys. text. 18. (c. 2.); III. de Anima,
cunlur quaecumque ab aliquo diCferentia casu secunduni nonien te.xt. 10. seqq. 33. et 39. (c. i. 6. 8.),etXIII. atque XIV. Me-
habent appellationem, ut a grammatica grammaticus, et a fortitu- taph. per totum (XII. XIII.); et S. Tliom. nec non Averroes in
dine fortis ». Duo igitur requiruntur ad lioc, ut aliquid sil deno- Commcnl. in hos textus.
minativum seu denominative de aliquo praedicetur, scij. quod * Hic, c. 2. — Paulo inferius pro huic, quod in plcrisque
sitconcretum adiective (non substantive, ut liomo), et quod ab codd. nec non in ed. 1 e.xstat, Vat. cum i)aucis codd. adliuc,
aliquo accidente abstracto derivetur. Hinc et facile intelligitur codd. A II N X V Mc.
quod S. Doctor statim adiungit: « ergo si lioc est in accidenti- 5 Cod. W subiungit hac.
bus tantum ». Cfr. etiam supra d. 8, a. I. q. 1. ad 2 et 3, a<' s Pro cuni ,
quod etiam Val. exhibet cum cod. cc, multi
Infra d. 33. q. 3. codd. cum ed. I ex.
2 Abstractum enim dicit formam solam, concretum vero ' Dist. 26. q. I.
formam cum subiecto. * Vide supra pag. 397, nota 2. — Minor argumenti insi-
3 Cfr. S. Tliom.,S. I. q. 40. a. 3:Dicendum, quod dupfea; nuatur ab Aristot., III. de Anima, illis textibus, quos paulo
flt abstractio per intellectum. Una quidem, secundum quod ante citavimus. — In fine argumenti anle abstraclio Vat. cum
universale abstrahitur a particulari, ut animal ab homine. Alia solo cod. cc omittit vera.
vero, secundum quod forma abstrahitur a materia, sicut forma " Vat., praestantioribus codd. nec non ed. I refragantibus,
circuli abstrahitur per intellectum ab omni materia sensibili. — differl ab innascibili Palro.
, ,
SENTENT1.\RUM LIB. 1.
CONCLUSIO. intelligendo '•'.

VA quoniam modus significandi conse-
quitur modum inleUigendi, ideo contingit signifi,-
care ipsum quo in abstractione , et hoc ex parte conciusio 2.
Abstraciio proprietaium non esl in diuinis per-
communicabilis, ut cum dicitur deiias "; et ex parte
sonis a parte rei, sed a parie intellectus
incommunicabiiis, ut cum dicitur paterni.tas.
nostri.
Concedo ergo, sicut manifestant primae ratio-
nes, quod non est ibi reatis abstractio.
Respondeo: Dicendum, quod abstrahi aliquid 2. 3. Ad illud quod obiicitur in contrarium
1. soiuuo op-
Dupiex ai)- ab aliquo est dupliciter. Uno modo abstractio est '
de significatione dicendum quod aliquid respondet,
,
quae ortum habet a naiura rei; et sic abstrahitur a parte nostri intellectus; nec oportet, quod re-
universale a particulari, et forma a raateria, quo- spondeat abstractio '. Sicut enim intellectus noster,
niam utrobique est compositio et diversitas. Alio licet sit compositus, vere inteliigit simplex per mo-
modo est abstractio, quae ortum habet ab intelleciu dum corapositi, quia ponit illam compositionem circa
nostro. Intellectus enim noster cum intelligit aliquid se , non circa rem iniellectam; ita est omnino in-
completum , de necessitale dupliciter intelligit sive telligendum de abstractione. Et per hoc patent duo
sub duplici ratione, scilicet per modum ipsius quod sequentia, quae sunt sumta a ratione intelligendi.
est et ipsius quo^. Semper enim cum aliqnid in- Ad illud quod obiicitur, quod tunc differunt Aa laiionem
"
telligit, considerat ipsum intelligibile per aliquam solum modo loquendi; dicendum, quod, sicut tactura opposu.
rationem, per quam etiam ipsum capit; et ita intel- fuit in distinctionesecundum praecedenti *, relatio
lectus noster est resolubilis in intellectum ipsius comparationem ad subiecium transit, secundum
quod est et ipsius quo^, quia compositio erat cir- comparationem ad obiectum sive terminum manet;
ca ipsum. et hoc est, quia abstractio est forraae a subiecto
Quoniara igitur reahs abstractio praesupponit non a termino , quia paternitas abstrahitur ° a Patre,
compositionem , quae nullo modo est in Deo, nec non a Filio; et quantum ad coraparationem ad Noiabiiis
quantum ad essentiam nec quantum ad personani; subiectum est omnino idem ideo nullo modo est ,
condusio I. ideo nullo raodo est ibi abstractio a parte re«. Rur- abstrahibilis a parte rei. Nihilominus taraen dif-
sus, quoniam Deum inteUigimus secundum possibi- ferre potest aliquo raodo per coraparationem ad
litatem * intellectus nostri, ideo intellectus noster obiecium, quae quidem differentia sumitur a parte
inteiligit Deum per modum ipsius quod et ipsius rei; sed sicut illa diiTerentia nihil facit ad compo-
quo; et intellectus noster est resolubilis, etquia re- silionem, ita nihil facit ad absiraclionem.
solubilis, etiam compositus, quamvis res non sit 4. 3. Et sic palent duo sequentia, quia relalio
coraposita. Quantum ad ipsum potest esse abstractio manet et distinguitur ab alia ; sed hoc esl per com-
'°.
et separatio, ut inlelligat ipsum quo est, quod est non parationera ad obiectum, non ad subiecium
SCHOLIOK
1. Cum |)roprietalcs personarum divinarum ,
ut paternitas, particulari , vel forma a materia. Haec distinclio est Aristotelis
vocabulo abstraelo exprimantur ,
quaestio oritur, in quo sensu et explicatur a S. Tliom. in Comment. ad II. Phys. text. 18.
abstractio fleri possit. Absiraciio, .îcut distinctio, potest esse lect. 3. his verbis : o Considerandum est, quod multa sunt
tum realis (a parte rei), quae importat conipositionem in re, coniuncta secundum rem ,
quorum unum non est de intellectu
a qua abslraliitur, tum secundum modum intelligendi ,
quae alterius... et ideo potest unum separatim intelligi sine alio. Et
non supponit talem compositionem. Primae speciei abstractionis hoc est unum intellectum esse abstractum ab alio. Manifestum
duplex aRferlur exemplum, et secundum fundam. 3. et S. Thom., est autem, quod posteriora non sunt de intellectu priorum, sed
S. I. q. 40. a. 3. haec species iterum dividilur in duas infe- e contra. Unde priora possunt intelligi sine posterioribus , et
riores species, scilicet quatenus abstrahitur vel universale a non e contra: sicut patet quod animal ,
est prius homine, et
' Pro abstractio est Vat. absiractione ; lectio corrupta. Im- ^ Codd., uno vel altero cxcepto, sicut et sex primae edd.
mediate post sicut et paulo inferius ex codd. I P Q aa revoca- voci deilas praeniittunt Deus et, quae lectio tamen non conve-
vimus ortum, pro quo vocabulo Vat. cum aliis mss. ponit nit cum eo quod dictum est d. 5. a. I. q. 1.
totum. ' Cod. addit a parie rei.

- Cod. IC, omisso ipsius et addito est, lectionem praebet: ^ Quaest. 2. — Paulo superius cod. V solo pro solum.
et quo est. Paulo inferius verba et hoc est, a Vat. suppressa, restituimus
3 Cod. K P Q X repetunt est. ex codd. CFLORSUW,pro quibus verbis codd. \Y et raiio
' Id cst potentialitatem sive imperfectionem. — Non multo est, cod. E el ratio huius est, ct codd. A G H K T V Z bb ee IT
post aucloritate codd. TZ et ed. 1 restituimus ideo ,

quod a cum ed. 1 et est.
Vat. abest. Aliquanto inferius pro etiam compositus cod. 1 est ' Sio codd. L T cum ed. I ; Vat. abstraliit. Paulo post
compositus, et multi codd. cum ed. 1 et compositus; niinus cod. R differt pro differre potest.
dislincte. "> Pro subiectum codd. E K. V X rem; edd. 2, 4, 6 nrf rem

5 Val. cum cod. cc inteltecto. et lioc est siibiecium.
. »
, ,
DIST. XXVII. P. I. ART. UNICUS QUAEST. IV. 477

prius estIwmo hoc honiine. Nam homo se liabet ex additione Brulifer (ad hunc locuni) intelligit abstractionem formae a
ad animal, et hic homo ex additione ad hominem. Et propter materia de separatione animae a corpore, interveniente morte.
hoc homo non est de intellectu animalis, nec Socrates de Aptius intelligitur de abstractione mathemalica, «sicut forma
intellectu hominis: unde ammai potest intelligi absque homine, circuli abstrahitur per intellectum ab omni materia sensibili
et homo absque Socrate et aliis individuis ; et hoc est abstra- (S. Thom., Sum. loc. cit.). — Plura de speciebus abslraclionis
liere universale a parUculant. Deinde explicat abstractionem, vide in S. Bonav., IV. Sent. d. 30. p. II. a. I. q. 1 , ubi in fun-
quam mathematici faeiunt a materia sensibili et naturali. «Si- dam. I. ct in corp. triplicem gradum abstractionis distinguit
militer autem et inter accidentia omnia, quae adveniunt substan- secundum actum sentiendi, imaginandi et intelligendi.
tiae, primo advenit ei quantitas, et deinde qualitates sensibiles II. Licet abstractio realis vel a parte rei non admittalur
eti actiones et passiones et motus, consequentes sensibiles qua- tamen minime sequitur, proprietates ab essentia et inter se
litates. Sic igitur quaniitas non claudit in sui intellectu quali- solo modo loquendi distingui, ut vult Praepositivus. Haec opinio
tates sensibiles vel passiones vel molus claudit tamen in sui , explicite reprobatur in solut. ad 3, et infra d. 33. q. 1. (cfr.
intellectu substantiam... Et ideo huiusmodi quantitates et quae , etiam supra d. 26. q. \. Scholion). S. Thom., S. I. q. 32. a. —
eis accidunt sunt secundum intellectum abstracla a motu et a
, 2, et q. 40. a. 3. eandem omnino doclrinam ex iisdem princi-
materia sensibili, ut dicitur in VII. Metaph. Quia igitur sic sunt piis docel.
abstracla a motu secundum intellectum, quod non claudunt III. Alex. Hal. , S. p. I. q. 68. m. 5. a. 6. § 2. — Scot.,
in suo intellectu materiam sensibilem subiectam motui; ideo I. Report. d. 26. q. 3 ;
Quodlib. q. —4. S. Thom., 1. Sent.
mathematicus potest abstrahere a materia sensibili, et nihil d. 26. q. 1. a. 2; S. I. q. 40. a. 3.— B. Albert., I. Sent. d.
diflert quantum ad veritatem consideralionis , utrum sic vel sic 26. a. S. — Petr. a Tar., I. Sent. d. 26. q. 1. a. 4. — Richard.
considerentur » . ibidem Angelicus loquitur eliam de errore Pla- a Med., I. Senl. d. 26. a. 2. q. I. 2. — ^gid. R., I. Sent. d. 26.
tonis, quod docuerit, omnia quae sunt abstracta secundum in- princ. \. q. 3. — Henr. Gand., S. a. 56. q. 3. n. seqq. —
7.
tellectum, esse abstracta secundum rem. Dionys. Carth., I. Sent. d. 26. q. 3.
QUAESTIO IV.
Ulrum de notionibus sive proprietatibus liceat contrarie opinari.
Quarlo et ultimo quaeritur, utrum peccatum Contra: 1. De duobus contrarie opinantibus p™ pane
sit contrarie de notionibus sive proprietatibus opinari. circa notiones necessarium est alterum dicere fal-
Et quod non, videtur: sura circa divina; sed mendacium circa divina est
1. Quoniam Sancti contrarias opiniones habue- mendaclum in christiana religione, et hoc est gra-
Argg. pro runt de Scripturis, et tamen non peccaverunt, sed vissiraura peccatura * : ergo etc.
St" ''*^''' solum erat eis poena. Unde Augustinus': «Falsa pro 2. Item, duobus contrarie opinantibus circa
veris approbare non est natura hominis instituti, notiones, necesse est alterum decipi et errare; sed
sed poena damnati » error circa divina est periculosissiinus. Unde Augu-
2. Itera, Hieronyraus': «Quod de Scripturis stinus primo de Trinitate^: «Nec periculosius ali-
veritatera non habet, eadera facilitate conteranitur, cubi erratur, nec fructuosius ahquid invenitur».
qua probatur»; sed notiones non habent veritatera Si ergo error circa humanitatera Christi est pecca-
a Scripturis, sed inventae sunt a magistris: ergo tum: ergo et circa notiones multo fortius.
licet multa ibi eadem ratione contemnere, qua 3. Item, cum proprietates sint ipse Deus, qui
probare. dicit vel credit, proprietates esse quod non sunt
3. Itera, hoc videtur ratione, quia numerus vel non esse quod sunt, dicit de Deo quod nou
notionura et huiusraodi non sunt de his quae sunt est; sed qui dicit, Deura non esse quod est, vel e
°
necessaria ad salutera; sed contrarie opinari licet converso, errat errore peccati: ergo cura alter sic
in his quae non spectant ad viam sdutis, et hoc opinantium sit huiusmodi, ergo etc.
sine peccato : ergo et in notionibus ^ 4. Item , sicut dicit Augustinus ' : « Non solum
4. Item, si est ibi peccatura, aut ergo fidei, ille mentitur qui dicit falsum , sed etiam qui asserit
aut morum. Non fidei, quia non est contra arti- dubium»; sed uterque opinantiura dicit quid du-
culos; non morum , quia credere falsum non respi- bium quia nulla opinio duorum est certa ergo
,
:
cit raores: ergo nullura peccatura. mentitur uterque. Sed qui mentitur circa Deum
1
Libr. I. Retract. c. 9. n. S. paulo superius pro sed error circa substituit sed errare circa,
2 In Matlh. c. 23, 35, in quo textu et eliam paulo inferius et dein consequenter peîculosissimum pro periculosissimus.
in minori huius argumenti codd. GHZ aa bb pro veritatem ^ Cum aliquibus codd. ut HZ et ed. 1 adiecimus sic, quod
exhibent auctoritatem , quae vox et in originali exstat. in Vat. desideratur.
' In Vat. et in cod. cc desideralur conclusio ergo et in ' De Mendacio, c. 3. n. 3, secundum sensum. — Circa fl-
!, quae in omnibus aliis codd. habetur. nem argumenli Vat. cum cod. cc falso substituit Verum pro
' Cfr. August., de Mendacio ad Consent., c. 3. n. 4. etpassim. Deum, et subinde eadem sola post utplus interiicil qui ; leclio-
5 Cap. 3. n. S. — Vat. in texlu citato alibi pro alieubi; cod. G nem utplus, quae idem signiflcat ac ut phmmum , sumsimus
,, ,
478 senti:ntiarum lib. i.
peccat mortaliter vel venialiter, sed ut plus morla- In autem quae sunt annexa fidei vel
liis ,
liter: ergo ulerque peccat. Scriplurae, una opinio sequitur ad fidem et

aut
Scripturam et ad alteram sequitur oppositum et
, ;
tunc dicendum, quod ante pertractalionem hcet '^
In iis quae circa notiones ab Ecclesia non sunl

contrarie opinari,
^
unmo peccatum
sed posi pertractationem non licet,
est, sicut
....
m his quae determmata
conciusio/,,
biinembns,
ilelerminata , lieet contraria opinari , non sunt per fidem et Scripturam , sicut fuit de opinione
auteni praesumtuose asserere. Porretani circa proprietates. Dicebat enim , illas non
esse Deura , et ad hoc consequitur contrarium fidei.
Respondeo quod contrarie opinari

: Dicendum ,
Cum enim Ecclesia adoret proprietatem, tunc ado-
vel potest esse circa ea quae spectant ad doclrinam raret non Deum , et non Deus esset adorandus. Unde
christianae religionis, vel circa ea quae spectant si, postquam ostensum est sibi inconveniens, non
ad doclrinam hutnanae inquisitionis. Circa ea quae retractasset errorem, fuisset ab Ecclesia haereticus
•
spectant ad doctrinam humanae inquisilionis licet iudicatus; sed retractavit in concilioRhemensi, ut
contrarie opinari et asserere; opinari quidem ' dicit Bernardus". — In his autem quae sunt an-
asserere, eo quod nexa non sequuntur nec repugnant', quia '^"""'i™ ^
quia illa non faciunt ad salutem , fidei et
nostrae inquisitioni subiecta sunt. — In his quae spe- dubia sunt, licet opinari; sed non lioet asserere,
ctant ad doctrinam religionis distinguendum esl. quia opinari est rationis conferentis, sed asserere
-Nam quaedam sunt de necessitate fidei, quaedam dubium circa Deum est rationis superbientis.
de certitudine ^ Scripturae, quaedam sunt his an- Concedendum ergo, quod uterque opinans si Epiiogus.
nexa, ut sunl illa quae faciunt ad fidei explicatio- asscrat, peccat, non propter errorem, sed propler
nem et Scripturae expositionem. praesumtionem ; et sic concedendum, quod licet
Circa ea quae sunt de necessitate fidei, opi- ibi contraria opinari.
nari contraria simphciter est peccatum in altero, 1. Ad illud quod obiicitur, nuod mendacium soiuuo op-
.
... ... ,. . .
posiloruin.
qui falsum
scilicet opinatur. Et si sit simplex opinio, in christiana religione etc. ; dicendum ,
quod non
estpeccatum erroris; si autem asserlio et defensio, est mendacium, quia neuter dicit conlra credulita-
non tantum error, sed haeresis dicenda est. tem ; non " in christiana religione, quia non est de
In his autem quae sunt de ' certitudim Scri-
,
necessitate fidei vel morum.
pturae , ignorantes Scripturas licet contrarie opi- 2. Ad
quod obiicitur, quod error ille est
illud
nari ; nec est culpa , ut si unus simplex homo credat, periculosus; dicendum, quod verum est, in quantum
quod lacob fuit pater Isaac, alter non, sed e con- est contrarius fidei ; sed si est de his quae non
verso. Et primus, hcet quidem hoc suspicetur vel speclant ad fidem, non est verum.
opinelur, non peccat^ quia ignorat Scripturam. 3. Ad illud quod obiicitur ,
quod peccat qui
Scientes autem Scripturam non licet, immo alter dicit, Deum non esse quod est etc; dicendum, quod
peccat si sim.pliciter opinetur. Si autem defendat, illud verum est, si sit determinatum per fidem vel
haeretieus est iudicandus, quoniam contradicit Scri- Scripturam ; aliter non peccat , nisi asserat vel de-
pturae sacrae. fendat.
ex cod. T; alii cum Vat. omiltunt ut, ed. 1 autem omittit sed « Serm. 80. in Cant. n. 8. 9. Vide et infra d. 33. a. 1. q. 1
ut plus mortaliter. ubi plura de opinione Gilb. Porretani exhibentur.

1 Textum, quem Vat. sic distortum et mutilatum exhibet: ' Hoo est secundum membrum disiunctionis, quam S. Do-
a-sserere ,
quia illa non faciant ad salutem. Asserere autem con- ctor facit ad ea quae sunt annexa lidei; quare cod. T, quem
traria in his quae etc, restauravimus ex mss. et ed. 1. Mox sequimur, post verba In liis bene subiungit a«tem. Vro etnon
voci religionis cod. V praemittit christianae. sequuntiir plures codd. ut ACFG K exhibent nec sequitur,
' Ed. 1 rectitudine, Vat. cum ceteris edd. et codd. neces- et codd. H I P QT W nec sequitur error. Dcin post repugnant
sitate, sed infra, ubi eadeni formula repetitur, certitudine Vat., nullo suffragante cod., interponit ei, ct paulo inferius post
quod vocabulum certe sensum rectius exprimit. asserere cum paucis codd. dubium- circa Deam. — Verba im-
3 Codd. GK aa post de inserunt necessitate vel ; dein cod. mediate subscquentia : opinari est rationis conferentis , accipe
pro certitudine substituit necessitate, et paulo post ed. 1 igno- in scnsu S. Doctoris, III. Sont. d. 24. a. 2. q. 2. sic loquentis;
rantibus pro ignorantes. « Uno modo dicitur opinio assensio unius partis cum formidine
* Verba non peccat desiderantur in non paucis codd. ; in alterius; alio iiiodo dicitur opinio assensio animae generata ex
codd. aa bb eorum looo legitur non est haereticus. Paulo ante rationibus probabilibus », ita scil., ut sit actus rationis, quo
Vat., non suffragantibus codd., post quidem omiltit hoc
licet comparatione inter argumenta probabilia diversarum sententia-
et post opinetur adiungit falsum, tamen; dein pro Scimtes rum facta, uni sententiae adliaeret, non e.\cludendo possibili-
substituit Scicnti (cod. ee Scientibus ), et post immo supprimit tateni, quod altcra sententia sit vera.
alter ,
pro quo codd. M X Z cum ed. I necessario. 8 Supplc: est mendacium. — In Vat, sic legitur: creduli-
5 Vat. absque auctoritate codd. et ed. 1 liic ct paulo infe- tatem in Cluistiana religione; lectio corrupta.
rius percontationem pro pertractationem.

,, ,
DIST. XXVII. DUBIA. 479
4. Quod uUimo obiicitur, concedendum est. iilas' êqmlm, praesumtuosus est iudicandus etiam ,
Nam qui propria auctoritate de Deo asserit vel af- si verum dicat; et si dubitat corde et affirmat ore,
firmat, quod nec Scriptura nec fides dicit nec ad mendax est; si utroque modo asserit, superbus est.
SCHOLION.
Gilbertus Porretanus putans , relationes et proprietales in Alex. Hal., S. p. I. i , 68. m. 1 . a. 2. — S. Thom., I. Sent.
Deo esse assistentes, inde arguit, eas non esse Deum (cfr. d. 33. q. 1. a. S ; S. I. q. 32. a. 4. — B. Albert. , I. Senl.
infra d. 33. q. I.). Unde orta est quaestio, utrum doctrina de d. 26. a. 14.— Pelr. Tar., I. Sent. d. 33. q. 1. a. I.—
notionibus spectet ad fidem. Quae liic de fide tanguntur, expli- /Egid. R., hic princ. 2. . 2. — Dionys. Carlh., 1. Sent. d.
cantur dilTuse III. Sent. d. 25. praecipue a. I. q. 1.3. — Con- 26. q. 5.
senliunt alii magistri:
DUBIiV CIRCA LITTERAM MAGISTRI.
DUB. I. vel passive: si active, sic est Patris et Filii, sed

appropriatur Patri; si passive, sic Filii et Spiritus
In parte ista sunt dubitationes circa litteram et sancti , et appropriatur Filio, non secundum quod
primo de hoc quod dicit: Proprium est Patris simpliciter dicitur, sed secundum quod origo dicit
quod semper est pater. Videtur enim dicere falsum emanationem per modum naturae. Sic enim cum
quia omnis proprietas differt ab eo cuius est proprie- illud sit proprium Filii, similiter et origo, secun-
tas, vel re vel ratione^; sed pater elpater conve- dum quod sic accipitur; et hoc modo accipitur hic,
niunt re, ratione et nomine: ergo unum non est et ideo non est contra illud.
proprietas alterius.
Bespondko: Dicendum, quod in Patre intelligi- DUB. III.
mus et illum qiti est pater, et quo est pater. Quando

ergo pater praedicatur de se, ratione unius subiici- Item quaeritur de hoc quod dicit, quod gignere
tur et ratione alterius praedicatur. Similiter, quando et gigni, ipsas tantuni relationes, non hyposlases
assignatur esse patrem proprium Patris, quia assi- significanl. Videtur enim falsum ,
quia cum relatio-
gnalur ut in ratione attributi, ideo ratione ipsius nes significantur in concretione, non solum "
impor-
proprietatis attribuitur ipsi hyposta.si. Unde ' dicit, tant relationes, sed etiam suppositum; sed quando
quod esse patrem est proprium Patris, non quod tantum important relationes, significantur ahstracte.
Pater sit pater. Si ergo hoc quod est gignere et gigni '
non impor-
tant relationem abstracte, sed concrete: videtur,
DlIB. II. quod non tantum importent relationes.
Respondeo Dicendum quod differenter impor-
:
,
Item quaeritur de hoc quoddicit: Eadem dici- tatur concretio. Aliter enim importatur per verbum,
tur nativitas vel origo. Videtur enim dicere conlra aliler per iiomen adiectivum. Quia enim verbum
illtid, quod dictum est supra, dislinctione tertia capi- importat actum ut egredientem, ideo in quadam
tulo de vestigio^ et tractum est ab Augustino de distantia; et ideo etiam* importat sub quadam in-
Vera Religione, scihcet quod origo appropriatur clinatione. Et propter hoc, quia in distantia importat,
Patri. non claudit immo oportet, quod

intra se suppositum,
Respondeo: Dicendum, quod origo semper di- addatur extra, locum exterioris additionis sup-
nisi
citur relative ^ Potest ergo accipi origo vel respectu pleat demonstratio est in actu proprie primae
,
quae
creaturae, vel Tes])ecln personae. Si respectu creo- et secundae personae, quoniam semper sunt prae-
turae, sic est totius Trinitafis et appropriatur Patri; sentes et demonstrativae. Et ideo quamvis importet ,
si autem res]}ectn personae , sic pntest accipi active, in concretione , tamen non importat nisi relationem
1 Vat. cuni uno vel altero cod. illa , niinus congrue. « Sic recte legitur in codd. PQ , reliqui codd. cum cd. I
' Cfr. supra pag. 152, nota I. et Vat. minus bene: qiiia relationes significant in concretione
3 Codd. P Q W adiungunt signanter. et ideo non solum important.
* Cap. I , ubi et verba Augustini habentur. 7 Vat. omittit et gigni, contra codd. L P Q WX etc, et
^ Vat. cum cod. cc relatio. — Proxime post pro Polesi dein cum codd. LO, nec non conlextu exigente, substituimus
ergo codd. L Potest autem. Paulo inferius Vat. contra fere important pro importat.
omnos codd. ct ed. 1 verbis totius Trinitatis praefigit re- 8 IVIulti codd. cum Vat. omittunt etiam , contra codd. M P QT
spectii. ot ed. I.
, .
quantum est de se , non suppositum '. — Sed no- intellectum hypostasis. Unde verbum Magistri intel-
nien adiectivam, idem significans, significat wipro- ligendum est cum praecisione, scilicet de illis ' quae
prietatem informantem, et ideo in quadam unione ita nata sunt praedicari, quod non suhiici; et ita
et indistantia; et ideo simul importat formam et sup- non habet instanliam.

^
posilum, ut ciun dicitur album, nisi significetur
in abstractione , ut cum dicitur albedo. Hoc attendens

Magister dicit, quod paternitas et filiatio, gignere et
gigni dicunt tantum relationes.

Item quaeritur de hoc quod dicit: Characteri-
Di'B. IV. stica idiomata determinativa sunt hypostaseon, non
naturae etc. Videtur enim male dicere, quia pro-
Item quaeritur de hoc quod dicit : Cum nomina prietates, quae non determinant naluram, sunt non
relationum ponimus in praedicatis , ipsas tanMm naturales; quia omnis proprietas naturalis, eo ipso
noliones significamus, non hypostases; quia si hoc quod naturalis est, naturam determinat: ergo si pro-
verum est ,
quando dicitur : essentia est Pater prielates in divinis non determinant naturam, non
cum Pater ponatur in praedicato , stat tunc ' pro sunt naturales, ergo praeter naturam: ergo acci-
notione: ergo idem est dicere: essentia est Pater, ac
si diceretur: essentia generat; sed haec est falsa: Respondeo: Dicendum, quod sicut ordo naturae
ergo etc. dicitur duphciter: aut quo natura o?-rfmafe(r, aut in
Respondeo: Dicendura, quod quaedam ponuntur quo natura est ratio o?-dinandi°; sic etiam de pro-
in praedicalo per naturam propriam et significatio- prietatibus intelligendnm : et quando dicimus pro-
nem: et talia sunt quae de se important composi- prietatem naturakm, non oportet, quod proprietas
tionem, sicut sunt verba* ; et de talibus loquitur Ma- habeat naturam ut subiectum sed quod sit conso- ,
gister. Quaedam ita ponuntur in praedicato, quod nans naturae ipsius subiecti, sicut fihus naturalis
sunt nata subiici, ut hoc nomen pater et hoc no- non dicitur, quia sit a natura vel essentia, sed a
men filius; et talia, quia non solum nata sunt patre naturaliter producente '; sic et in proposilo est
praedicari, vernm etiam subiici, possunt importare intelligendum.
COMMENTARIUS IN DISTINCTIONEM XXYIL

Pars II.
De proprietatibus personarum ,
quatenus exprimantur per vocabula minus usitata.
Hic non est praetermittendum, quod sicut Pater et Filius elc.
DIVISIO TEXTUS.
Supra egit Magister de proprietatibus persona- haec pars qualuor partes. In prima Magister assignat
libus , secundum quod exprimuntur per nomina ma- norainum differentias, per quae convenit ipsas pro-
gis usitata; hic agit secundo de eisdem, prout ex- prietates exprimi , auctoritatibus confirmans, nomina
primuntur per vocabula minus usitata. Et habet illa esse propria. In secunda vero assignat quandam
1 Haec quaestio de significalione formarum grammaticalium 3 Vat. cuni cod. cc tantum pro tunc.
non parvi momenti est pro rebus abstrusis exacte enuntiandis. * Cfr. dub. praeced. — Paulo superius verba de se omit-
Plurima et subtilissima de lioc arguinento habentur in a Gram- tuntur a Vat. et nonnullis codd. et edd.
matica speculativa » Scoti. In formis verbi suppositum tantum 5 Pro illis quae ita codd. P Q illis de quibus constat
indeterminate significatur, exccpta prima et secunda persona quod ita.
(amo, amas); nam tertia persona (amat, amant) non significat s Cfr. supra d. 20. a. 2. q. 2. in corp. quaest. — Paulo
aliquod distinctum suppositum, nisi addatur subiectum. — Mox post pro quando Vat. quoniam, refragantibus codd. FLOPQ
codd. L 0, verbis transpositis, proprietatfm ut informantem pro TY nec non ed. 1
iit proprietatem informantem. ' Pro producente plures codd. ut AG li. TXY aa perpe-
^ Vat., fere omnibus codd. et edd. obnitemibus, signi/icet ram procedenle, codd. L rectius procedens.
formam pro signi/iceiur.

. : :, ,
DIST. XXV[[. P. 11. ART. UNTCUS QUAEST. I.
regulam, qua discernunlur propria a communi-

in de Deo. In quarta ex illa solutione elicit aliam re-
bus ibi Et hic est advertenda quaedam generalis
, : gulam, ibi: Et est sciendum, quod secundum no-
regula. In tertia opponit contra praedictam regulam mina substantiae etc.
et determinat ibi Hic quaeritur, cum dicitur Deus

, :
Ad intelligentiam eorura quae dicuntur de verbo, Secundo, de connotatione.

in parte ista quatuor quaeruntur. Tertio, de ipsius comparatione.
Primo, de verbi significatione. Quarto, de translatione.
ARTICULUS UNICUS.
De nomine verbi.
QUAESTIO I.
Uirum verbum in divinis dicatur essenlialiter, an notionaliter.
Quantum ergo ad primum quaeritur primo dum perfectae expressionis ^ ; sed esse imaginem est
utrum verbum dicalur essentialiter, vel notionaliter. proprium Fiiii: ergo et verbum.
Et quod dicatur notionaliter, ostenditur 6. Item, omne verbum dicit respectum ad di-
1. Primo auctoritate canonis. Beatus loannes' centem ' ; sed esse respectivura in divinis est notio-
Fundamenia.elegantissime exprimens incarnationem dicit: Ver- naliter dictum, si dicat respectura ad personam; sed
bum caro factum est; sed unio non est facta nisi dicens non potest esse nisi persona: ergo etc.
in persona Filii ergo verburii non exprimit nisi per-

: Contra: 1. Quod dicatur essentialiter, ostendi- Ad opposi-
sonam Filii , et proprie : ergo etc. tur sic. Sicut dicit Augustinus nono de Trinitate ca-
2. Item, Augustinus decirao quinto de Trinitate': pitulo decimo': «Verbum est cxmi amore notitia»;
«In Trinitate non dicitur verbum nisi Filius, neque sed notitia est essentialiter dictum: ergo etc.
donum nisi Spiritus sanctus». 2. Itera, verbura est, quo res manifestatur et
3. Item, Anselmus in Monologio': « Apertissi- exprimitur*; sed manifestari est cuiuslibet personae,
mum est, quia nec ille cuius est verbura, potest et manifestatio est essentialis : ergo et verbum. Si
esse verbum suum , nec verbum potest esse ille cu- tu dicas , quod non dicitur raanifestatio sirapliciter,
ius est verbum » sed manifestatio alterius : obiicitur tunc ,

quia Spiri-
4. Item , ratione videtur, quia verbum est quod tus sanctus est raanifestativus Filii, loannis decimo
emanat a mente per modum conceptionis *, ergo ver- sexto': Jlle me clarificabit etc.
bum de se dicit conceptum; sed esse conceptum et 3. Item, hoc ipsum ostenditur per comparatio-
genilum sunt idem sed genitum est notionale , nera ad dicentem, quia verbum dicitur respectu
ergo etc. dicentis : sed dicentes sunt tres , sicut dicil Ansel-
b. Itera, verbura dicitur quod eraanat per mo- mus in Monologio ^°
: « Unusquisque in Trinitate se
' Cap. 1 , 14. — Mox pro sed codd. A T si. « Cfr. August. , VII. de Ti'in. c. 2. n. 3 ; et Anselm.
2 Et Monolog. 38.
Cap. 17. n. 29. In originali hic locus sic incipit: ta- c.
men non frustra in liac Trinitate non dicitur verbum etc. ' Num. 13.
3 Cap. 38. 8 Cfr. August., IX. de Trin.
c. 7. n. 12 el loan. Damasc, II.
—
;
•"
Cfr. August., IX. de Trin. c. 7. n. 12. seqq.; et Anselm., de Fide orthod. c. 21, ubi verbum vocatur animi nimtius.
Monolog. c. 11. — Deinde bb voci concepttm , quod
codd. aa l\Iox pro essentialis, quod habent Vat. et cd. 1. cum codd. A
bis occurrit, bis adiungunt vocabulum mentis. FLT, alii codd. et edd. aequalis; codd. aa bb aeqiiaUter.
a Vers. 14.
5 Cfr. August., IX. de Trin. c. 11. n. 16; et Anselm.,
Jlonolog. c. 10. — Codd. P Q W addunt qiwd esl esse imagi- "1 Cap. 62: Pater et Filius et eorum Spii-itus unusc|uisque
nem, et cod. adiungit ergo verbum dicitur quod emanat se ipsum et alios ambos dicit.
per modum imaginis.
61
.
dicit »: ergo verbum est trium. Sed nihil est trium nisi quendi et intelligendi abhorret ,
quod dicat aliquis
essentiale: ergo etc. et loquatnr sine omni verbo.
4. Item, sicut ditit Anselmus in Monologio '
: «Di- Ideo voluerunt aliqui dicere, quod sicut dicere Ofima '.
cere nihil ahud est quam cogitando intueri»; sed accipitur essentialiter et personaliter, quia tres sunt
hoc verbum. Si dicas, quod
est essentiale: ergo et qui dicunt, sicut dicit Anselmus", verbum dicitur ita et
dicere, secundum quod essentialiter dicitur, non ha- essentialiter etpersonaliter. Et secundum istam viam
bet correspondens verbum; contra: sicut dicit An- solvere nituntur obiecta ad utramque partera. Sed — improb:
selmus -, « Pater se dicendo generat Verbum » ; sed hoc est contra Augustinum et contra Anselmum ex-
omnis actus , secundum quem persona reflectitur su- presse. Nam Augustinus ' dicit, quod « verbum eo
pra se, est essentialis: ergo et rficere , prout est es- ipso quod verbum, dicitur ad alterum». Similiter
sentiale , respondet verbum : ergo etc. Anselmus « Apertissimum est, quod verbum non est
:
0. Ilem, lioc ostenditur per comparationem ad ille cuius est verbum». Et hoc patet etiam per au-
id quod per verbum dicilur. Nihil medium inter ctoritates Augustini ,

quas Magister adducit in littera ',
creaturam et Creatorem est notio vel notionale, quo- et Anselmus in Monologio hoc expresse negat.
niam medium aequaliter distat ab extremis; sed Propter hoc intelligendum, quod dicere idem senieni
Verbum est medium, quoniam omnia per Verbum est quod loqui; loqui autem est dupliciter, vel ad
facta sunt': ergo etc. se , id est apud se, vel ad alterwm. Loqui ad Loqui
se nihil aliud est quam aliquid mente concipere.

c NcLus I 0. Mens autem concipit intelligendo, et intelhgendo aliud
concipit simile alii, intelligendo se concipit simile
Verbum aeternum in diimm dicilur tanlum. sibi, quia intelligentia assimilatur inlellecto. Mens
notionaliter, non essentialiter. igitur dicendo se apud se concipit per omnia simile
sibi; et hoc est verbum conceptum". — Alio modo
Respondeo : Ad hoc dixerunt aliqui quod dice^-e ,
dicere ad alterum est conceptum mentis expriraere;
opiaio 1. tripliciter accipitur in divinis. Unn modo dicere est et huic dicere respondet verbum prolatum.
idem qnod intelligere ; aWo modo, idem quod gene- Dicendum ergo, quod sicut in nobis dupliciter EUamii
rare; unde Augiislinus^ exponit illud Genesis primo: accipitur dicere, ita in Deo. Nam dicere Dei apud dicere!
uDixit, id est Fihum genuit, in quo omnia dispo- se, hoc est intelligendo concipere; et hoc est gene-
suit»; tertio modo, dicere idem est quod creare; rare prolem similem sibi , et huic dicere respondet
etverbum non respondet ei quod est dicere, in quan- verbura natum,idest Verbum aeternum. Aho modo
tum increatum, nisi secundum quod dicere idem dicere est exterius se exprimere, et sic idem est
est quod generare ; et ita convenit soli Patri. — Sed dicere quod se per creaturam declarare, et huic
impiobaiar. jstud oou videtur intelhgibJle ,
quod sit loqui sine dicere respondet verbum creatum et verbum tem-
verbo , et quod aliquid sit dicere , cui non respon- porale.
deat verbum, sicut nec generare sine genito , nec Concedendum ergo, quod verhum sicut et di-
nosse ^ sine notitia. Et hoc etiam ipse modus lo- cere dupliciter accipitur, scilicet aeternaliter et tem-
' Cap. 63 : Niliil autem aliud est sunimo spiritui liuiusmodi Vat. sola pro sicut dicere accipitur habet cutn dicere accipia-
dicere quam quasi cogitando intueri, sicut nostrae mentis locu- tur, ct consoquenter poslea ideo pro ita et, quae est lectio
tio nitiil aliud est quam cogitantis inspectio. nostra, cui suffragantur codd. T W et eliam cod. F, in quo
' Monolog. c. 33 , ubi ostenso generaliter , mentem rationa- verbis transpositis legitur et ita. Alii codd. cum sex primis edd.
lem cogitando formare imagincm et verbum, dicit: Hoc itaque pro itn et substituunt qiiod.
modo quis neget, sunimam sapientiam, cum se dicendo intel- ' Libr. VII, de Trin. c. 2, n. 3, — Textum intcgi um An-
ligit, gignere consubstanlialem sibi similitudinem suam, id est selmi habes supra fundam. 3,
Verbum suum? * Cap, 3. — Locus Monologii proxime citatus est cap. 63,
3 loan. 1 , 3. ubi Anselmus ail: Licet igitur unusquisque seipsum, et omnes
< Libr. II. de Genes. ad lil. c. 6. n. 13: iNon ergo Dcus invicem se dicant; impossibile tamen est, in summa essentia
toties dixit: fiat illa vel illa creatura ,
quoties in hoc libro repe- esse verbum aliud praeter illud, de quo iam constat, quod sic
titur El dixit Deus. Unum quippe Verbum ille genuit, in quo nascitur ex eo, cuius est Verbum, ut et vera cius dici possit
dixit omnia ,
priusquam facta sunt singula. Cfr. ct ibid. iibr. I. imago , i't verc Filius eius sit. In quo mirum quiddam et inex-
c. 3. n. 8, et c. 6. n. 12; nee non Enarrat. in Ps. 61, v, 12, plicabile video. Ecce enim cum manifestum sit, unumquemque,
n. 18, quae in seq, q, allegatur, scilicet Patrem et Filium et Patris Filiique Spiritum, pai-iter se
5 Vat. cum cod. cc perperam nosci. Paulo inferius lide et ambos unum solum ibi esse Verbum; nulla-
alios dicere, et
plurium codd. ut FPQTW etc. reposuimus vocem aliquis, tenus tamen ipsum Verbum videtur posse dici Verbum omniuni
quae in Vat. desideralur. trium, sed tantum unius eoruni. Constat enim, ipsum esso
« Verba Anselmi liic citata vide supra arg, 3, ad oppos, imaginem et Filium eius, cuiusest Verbum. — Non pauci codd.
— Vat, , alium Anselmi textum (c. 63.) respiciens, ubi iste post Monologio omittunt hoc, cuius loco in aliis codd. ul
Doctor cUcit, non esse tres dicentes... necplura, quae dicuntur, AGK V X legitnr et.
post verba proxime antecedentia qui dicunt addit et qui dicun- " Cfr. Anselm., Monolog. c. 10. et 32. — Pro verbis sub-
tur , codd, nec non edd, obnitentibus, Paulo superius eadem sequ''iilibus Alio modo sola Val, substiluit Loqui autem sive.
,
,
:, ,,
DIST. XXVll. P. II. .^RT. UNICUS QUAEST. I. 483
poraliler. Et verbum temporaliter ' creatum nec est Augustinus te docet decimo quinto *
de Trinitate : Ratio hui
Deus nec est in Deo, sed creatura respectu Dei. quia nos non intelligimus nisi per intelligentiam , et
Verbum aeternum est Deus et est illius solius , cu- illa semper est genita. In illa autem Trinitate beala
ius est concipi, sicut dicere est illius solius,cuius aliter est quam in iraagine, quia quaelijjet persona
est concipere. Ideo rationes probantes verbum dici intelligit. Et ideo intelligere non dicit ibi rationem
notionaliter , sunt simpliciter concedendae. concipiendi , ac per hoc non complectitur totam ra-
1. 2. Ad illud quod obiicitur, quod verbum est tionem dicendi vel verbi in Deo, ut in nobis;
soiotio op- notitia, et verbum est manifestativum ; dicendum 5. Ad illud quod obiicitur, quod actus reflexus
poMorum.
^^^^ .^1^^ ^^^ ^^^ ^^^ ^^^.^ verbi, sicut nec nosse supra se etc. ; dicendum, quod, sive dicatur apud
est tota ralio dicere vel ^
manifestare, sed necesse se sive exterius ad alterura , utroque modo impli- Diceie i
.
plicat act
est, quod cadat conceptum; ideo cum notitia
ibi cat apud se actum absolutum et respecttvum. Di-absoiutun
concepta et manifestatio per conceptum sit per so- cere enim apud se est cogitando sive intelligendo so vum.
lum Filiura, non Spiritum sanctum, ideo patet illud conceptum gignere; et ratione primi est reflexio, sed
quod obiicitur. ratione secundi est relatio. Simihter dicere exterius
3. Ad illud quod obiicitur de verbo in compa- est se vel conceptum declarando aliquid extra for-
ratione ad dicentem, dicendum, quod dicere non mare. Unde dicere utroque raodo reflectitur supra
dicitur essentialiter, nisi secundum quod dicitur re- dicentera et dictum: supra dicentera , ratione actus''
spectu verbi creati, et secundum quod notat effe- absoluti ; supra dictum, ratione comparati. Et sic ma-
ctum temporalem secundum vero quod dicit respe- ; nifesta est illa obiectio, quoniam dicere non tantum
ctum aeternuui, sic solus unus est dicens. est absolulum ; et ideo non est essentiale semper.
4. Quod ergo obiicitur, quod dicere non est aliud 6. Ad illud quod obiicitur, quod Verbum est
quam cogitando intueri; dicendum, quod verura est, mediuni; dicendum, quod duplex medium, sci-est
Notaudum. ubi iutuitus non est sine concepto% ut in nobis et licet essentiae et intelligentiae Verbum non est
; et
in Patre; sed in Fiiio non est, sirailiter nec in Spi- medium in essendo — sed extremum, quoniam ipsum
ritu sancto. Quamvis enim se intelliganl, taraen Verbum omnia fecit — sed solum in intelligendo
non concipiunt prolem, quia non est in eis fecundi- quia Pater per Verbura omnia fecit. Et hoc infra me-
tas ad generandum. — Si quaeras rationem huius lius dicetur °.
SCHOLIOK
I. Nomon et ralio verbi (qiiod in homine vel verbum ex- haec duo notamusipcjmo, quod verbum creatum est effectus
terius prolatum, vel in mcnte productum esse potest) ad Deum increatum est tantum terminus productionis. Secundo, verbum
transiatum est, de quo vide infra q. 1. Ab ipso Serapliico infra creatum non praesupponit intellectionem , sed producitur , ut
q. 3. in corp. verbum mentis acciwate definitur, scilicet quod intellectio fiat; increatum vero praesupponit intellectionem es-
sit « similitudo expressa et expressiva , concepta vi spiritus sentialem et ingenitam, ipsumque est terminus conceptionis et
intelligentis , secundum quod se vel aliud intuetur»; in qua productionis, qua Pater sibi exprimit talem conceptum omnino
definitione quatuor tanguntur, ut ibi exponitur. Cum Seraphico sibi similem.
et aliis multis convenit S. Thomas (S. I. q. 27. a. I.) dicens 111. Dicere in Deo duplieiter distinguitur (hic in corp.),
«Quicumque intelligit, ex hoc ipso quod intelligit, procedit ali- scilicet aeternaliter et temporaliter, quod latius cxplicatur il.
quid intra ipsum quod est conceptio rei intellectae, ex eius Sent. d. 13. dub. 3. — Loquendo de dictionc aeterna, omnes
—
,
notitia procedens» (cfr. ibid. q. 3i. a. 1.). Dissentiunt au- concedunt, eam esse actum intellectus, ac duplicem actum
tem S. Thomas et Scotus in re secundaria. llle docet, quod intellectus esse ponendum in Deo alium , essentialem et tribus
verbum intellectus creati, formaliter loquendo, non est ipsa personis communem
quo unaquaeque persona se et alias per-
,
intellectio, sed est similitudo formalis et expressa rei cognitac sonas et omnia alium notionalem, quo Pater produ-
intelligit;
per actum intelligendi. Scotus vero (I. Sent. d. 27. q. I .) affir- cit sive dicit Verbum per memoriam fecundam. Dissentit tamen
mat, illud esse ipsam intellectionem actualem. De hac opinio- Scotus a S. Thoma in re secundaria ille enim vulf, diciionem :
num differenlia conferri possunt Caietanus, ad S. I. q. 27. a. 1 et intellectionem essentialem duos esse actus dislinctos vel di-
et Rada, toni. I. controv. 7. sparatos, dum Angelicus ponit, dictionem contineri in intellectione
II. Transferendo nomen verbi ad divina differentia atten- ,
essentiali et tantum addere expressionem et relationem. De hac
denda est inter verbum in Deo et in creatis, atque omnia, quae conlrovcrsia ,
quac polius de nomine quam de re alicuius
sunt imperfectionis, sunt excludenda (infra q. 4.). Inter alia, momcnti essc videtur, vidcsis Caielanum, ad S. I. q. 34. a. I,
quae diserimen inter verbum creatum et increatum important, et R;ida, conlrov. 8. — S. Bonavenluram in hac parte potius
' Vat. subiicitesf, quod removimus auctoritate codd. T Z. 5 jn Val. dcest vocabulum iictns, quod ex vetuslioribus
2
Vat. cum cod. ec et, ed. I cum cod. ff nec. Mox pro
concepium codd. AV co-ncepiio. Porro Vat. contra codd. et ed. 1 « In quaest. seq. Cfr. etiam d. 32. a. 2. q. 2. — Paulo
pro ideo cum ponit quia, \ivo sit habet fit , et in flne addit se- su|ierius post ipsum Verbum plui'inii codd. cum ed. 1omit-
cundo. Denique pro ideo patet plures codd. incongrue et sic. tunt omnia, quod utique cum Val. supplendum est. — Cfr.
3
Cod. conceptione, cod. bb cum ed. I conceptu. Anselm., Monolog. c. 37.
* Cap. 7. n. 12.
: ., :
cum Scoto convenirc, observat Barth. de Barberiis (tom. 1. disp. diccndi ,

proprie sumtum , non esse sine verbo , sicut nec ge-
12. q. 6. n. 376.) conlra Forestum et alios; qiiod salis insi- nerare sine filio, non contradicit ei, qui dicit, loqui vel dicere
nuatur in liac quaesl. in corp. et praecipue ad 3. et i, et q. 3. sic Iramsumi posse et secundum aliquam signiflcationem trans-
in corp. (cfr. etiam d. 32. a. I. q. I. ad 4, et a. 2. q. I. ad S.). sumtivam dici de aliquo sine verbo generato. In his igitur et
IV. Prima opinio, quae in responsione commemoratur, in omnibus aliis, si quis adspiciat diligentcr et pie, inveniet,
etiam a B. Alberto liic a. 6. proponitur. Alex. Hal. (S. p. I. me a patrum et maiorum vestigiis non fuisse ausum recedere »
q. 62. m. 2.) sex modos profert, quibus accipi possit in Deo (Cfr. etiam q. seq. in corp. de verbo improprie dioto).
verbwm el dicere, scilicet essentialiter, non connotando aliquid Secundae opinioni favet S. Thoni. in Comment. (hic q. 2.
in creatura (Pater dicit se); esseiUialiter , cointelligendo aliquo a. 2.). Idem autem in Sum. (1. q. 34. a. 4.) omnino consentit
modo verbum (quia cointelligitur intelligentia ,

quae appropria- Seraphico dicens: iVerbum in divinis, .si proprie sumitur,
tur Filio); notionaliter (Pater loquitur Verbum); notionaliter est nomen personale tantum». — Singularis prorsus et falsa
et connotando effectum in creatura (Paler loquitur nobis in est opinio Durandi (hic q. 3.) asserenlis, verbum in Deo pro-
Filio) ; essentialiter et connotando effectum indistincte trium per- prie dici essentialiter, et non nisi per appropriationem de Filio;
sonarum (locutus est Dominus ad sathan). Idcm in solut. ad 2. quae doctrina consequilur ex alia eiusdem opinione singulari
distinguit in Deo dicereverbum et dicere rem. quod nec Filius per intelleotum, nec Spiritus S. per voluntatem
Nihilominus inter S. Doctorem et ."Vlexandrum non est con- procedat.
tradictio nisi in modo loquendi, ut S. Bonav. in saepius laudato V. Alex. Hal. et S. Tliom., locis eitt. — Scot., in utroque
Prologo (cfr. pag. 472, col. II.) evidenter demonstrat his verbis; «In Scripto hic q. 2, et Report. q. 4. — B. Albert., hic a. 6; S.
secunda autem nemo me arbitrabitur discordasse, qui scit distin- p. I. tr. 8. q. 35. m. 3. a. 3. — Petr. a Tar., hic q. 2. a. 2.
guere inter propria et transstimtira. Sicut enim dicens, non — Richard. Med. a , hic a. 2. q. 2. — iEgid. R., hic 2. princ.
esse verum risum sine ore, nec esse verum volantem sine — Henr. Gand.,
q. 2. S. a. 58. q. 2.— Durand., hic q. 3. —
alis, non conlradicit ei ,
quidicil, pralum sine ore ridere , et Dionys. Carth., de hac et seqq. qq. hic q. — 3. Biel , de hac
sagittas sine alis volare; sic qui dicit , nonien loquendi ye\ et seq. q. hic q. 3.
QU.\ESTIO II.
Utrum Verbum aeternum cmmotet aliquid ex parte creaturcie.
Secundo quaeritur de Verbi aeterni connota- respeclus, sed etiam ad ea quae facta sunt opera-
tione, et est quaestio, utrum Verbum aeternum tiva potentia » : ergo Verbum significat respectum ad
connotet alicjuid ex parte creaturae. Et quod sic, facta. Sed constat, quod de Verbo aeterno loquitur,
videtur scilicet quod erat in principio.
1. Primo auctoritate Psalmi': Dixit et facla 3. Item, super illud Psalmi: Setnel locutus est
sunt; et primo Genesis: Dixit Deus: fiat, et fa- Deus , dicit Augustinus^: id est, Fihum genuit, in
ctum est: ergo cum dicere non sit aliud quam ver- quo omnia disposuit. Si ergo Verbum iraportat non
bum proferre, et ad diccre sequatur facere, et ad tanlum generationem immo etiam dispositionem ,
facere ipsum factum , ergo ad verbum sequitur fa- omnium, ergo ad omnia dicit respectum.
ctum: ergo videtur, quod Verbum connotet aliquid 4. Item Anselmus in Monologio "
, « Cum sum- :
creatum. Si tu dicas , hoc non esse dictum de mus Spiritus se ipsum dicit, dicit omnia quae facta
dicere, prout accipitur aeternaliter et respondet ei sunt » ergo eodera Verbo dicit se et creaturas. Sed
:
Verbum aeternum '\ sed prout accipitur temporaliter Verbum dicit respectura ad illud quod per Verbum
verbum creatum; contra: Augustinus
et respondet ei dicitur: ergo non tantum ad Patrem, sed etiam ad
undecimo Confessionum': « Verbo tibi coaeterno di- ea quae facta sunt dicit respectum: ergo etc.
cis quaecumque dicis, et flt quidquid dicis, nec aliter CoNTRA: 1. Omne quod connotat temporale, Adoppo-
quam dicendo facis » ergo videtur quod illud sit :

,
dicitur temporaliter; sed Verbum non dicitur tempo-
intelligenduin de Verbo aeterno. raliter in divinis, quia inprincipio erat Verbum'':

2. Item, Auguslinus in libro Octoginta trium ergo Verbum non connotat temporale. quia omnis
Quaestionuin ^ tractans illud Evangelii: In principio creatura vel creatum temporaliter incipit, accipiendo
erat Verbum, dicit: « Melius in hoc loco Verbum large tempus : ergo Verbum nihil connotat in compa-
interpretamur, ut significetur non tantuin ad Patrem ratione ad creaturas. Si tu dicas, quod connotat in
1
Ps. 32, 9, cl 148, 3. — In Val. desiderantur verba a nec aliler quam dicendo facis, nec tamen et simul et sempi-
codd. exhibitii et primo Gewsis : Dixit Dens : fiat , et fa- terne flunl omnia quae dicendo facis.
ctum est. < Quaest. 63. In originali nltima verba textus citati sunt
2
Sic codd.; Val. omittit ante esse dictum pariicalam non, sed ad illa etiam, quae per Verbum facta sunt, operativa potentia.
et deinde etiam verba: prout accipitur aeternaliter, et respon- ^ Enarrat. in Ps. 61. v. 12. n. 18; non ad verbum, sed
det ei Verbum aeternum , sed. ad sensum.
' Cap. 7, n. 9, ubi originale: Verbo Tibi coaeterno simul et ^ Cap. 34.
"
sempiterne dicis omnia quae dicis, et (it quidquid dicisutflat, loan. 1,1.
,
DIST. XXVIl. P. II. ART. UNICUS QUAEST. 11. 483
habitu, non in actu, sicut aeterna dispositio etpi-ae- similitudo vel imago alicuius cognoscibilis concipi-
destinatio ; contra : si nunquam aliquid fieret vel tur ; et verbum illud respicit, quod respicit simlli-
fiendura esset, adhuc Pater se ipsum diceret.ergo et tudo concepta. Quoniam igitur mens nostra non verbum m
Verbum mente' conciperet: ergo Verbum esset, si simul nec uno' et eodera videt se et aha, ideo aho sfra""*"""
nunquara ulla creatura esset futura vel praesens: verbo dicit se, et alio alia, iramoahis: tot enim in
ergo etc. ea sunt verba, quot inteUecta. Summus autem Spi-
2. Item , dicere Verbum est necessarium ,
quo- ritus in Patre se et omnia uno aspeclu et eodem verbum m
niam, sicut in praecedentibus probatum fuit, distin- cognoscit; et cum inteUigit se et aUa, cognoscit se"
ctione sexta ^
,
productio personae est necessaria; ut aUorum principium. Et quia in ipso vis conceptiva
sed productio creaturae est voluntaria, unde cum concipit simiUtudinera, omnia circumplectentem sub
producit eam, posset non producere. Si ergo sim- intuitu unosive aspectu, concipit sive generat unum
pliciter necessariura non claudit in se contingens, Verbuni, quod est similitudo Patris imitativa et si-
Verbum non dicit respectum aliquem ad crea- militudo rerum exemplativa et simiUtudo operativa;
turam. et ita tenet quasi medium , et dicitur Pater operari
3. Item, Creator et creatura sumrae sunt distan- per Verbum; et uUerius ipsi Verbo attribuitur, quod
tia, ergo in nullo coraraunicant; si ergo Verbum Pa- sit Dei virtus et Dei sapientia^.
tris estunum, et summe unum, ergo illo Verbo cum Et ita patet, quod
'
Verbum divinum dicit respe- conciusio
^
i.
.
bimembris.
dicalur Deus Pater, impossibile est creaturam dici. ctum ad Patrem. dicentem ipsum, a quo generatur,
Ergo si creatura non dicitur illo Verbo, non ergo per omnia consimilem. Dicit etiam respectum ad
dicit respectura ad creaturara. creaturam per modum exeraplaritatis disposiUvae
- Verbum dicit respectura ad creatu-
4. Item, si et virtutis operativae. Et quia ista non dicunt respe-
ram, ergo poterit dici Verbum creaturae; quod ex- ctum in actu, sed solum in habitu, dico, quod sicut
presse negat Anseknus in Monologio « Verbum *
: exemplar dicit respectum in habitu, el potentia si-
quo creaturam dicit, nequaquam est Verbum crea- mihter —
quia muUa scit Deus et potest, quae non
turae». Si tu dicas mihi, quod dicil respectum ad facit —
sic et Verbum aeternum. Unde sicut supra^" conciusioa.
dicentem principaliter , unde non potest dici nisi dictum est de Dono, ita etiam nunc inteUigendum
Verbum Patris; eadem ratione, cum Spiritus dicat de Verbo.
respectum ad spirantem principaliter , non poterit Concedendae igitur sunt rationes probantes,
dici: spiritus Moysis, vel spiritus Ehae; quod est con- quod dicit respectum; sed non connotat effectum
tra Scripturara '. actualiter. Unde prima ratio ", quae probat de effectu a4_^*^ im-
5. Item, si dicil respectum ad creaturam, cum actuah, solvenda est, sicut in opponendo tactum est,
omne nomen, dicens respectura ad creaturam, sit quia ibi loquitur de dicere, secundum quod ei re-
essentiale, non personale; Verbura nullo raodo dici- spondet verbum creatum, quod est quasi verbum
tur personaliter; quod est contra praedeterrainata '. prolatum; sed tamen iUud dicere est per Verbum
increatum, sicut Pater dicitur operari per FiUum; et
CONCLUSIO. hoc est quod dicit Augustinus , « quod aeterno Verbo
dicis quaecuraque dicis, et fit quidquid dicis». —
Verbum aeternum importat etiam respectum ad Potest tamen dici quod iUud dicere est aeternum
,
,
^^''^ soiutio.
creaturam per modum exemplaritatis disposi- et tantum valet, quantum disponere; sed hoc non di-
tivae et virtutis operativae. cit effectum , sed respectum in habitu ; et hoc con-
cessum est ,
quod Verbum dicit. Et quod iste sit in-
Dicendum est, sicut dicit Anselmus ", teUectus Augustini, patet per Utteram sequentem:
Yerbum in tunc verbum dicitur vel generatur, quando mente « Et simul et sempiterne dicis. Nec tamen siraul et
' Cod. T omiltit mente, et subinde pro idla substituit ' Codd. L adiungunt aspectu, et subinde post eodem cod.
aliqm. V inserit verbo. Mox codd. CFGILORSUYZ aaet alii pro
- Quaest. 1. — Paulo post pro voluntaria sola Vat. con- verbo inepte substituunt modo.
tingens , quam immutationem textus eadem Vat. facit etiam infra Ex multis codd. ut F G I L
« PQT VXZ aa cc et sex pri-
in solutione huius obiectionis. mis edd. revocavimus voculam se, quae a Vat. abest. Mox
3 Cap. 33. cod. W complectentem pro circumplectentem. Paulo inferius
• Num. \\, 17. et 25, de quo vide supra d. 17. p. II. non pauci codd. cum edd. 2, 3, 4, 5, 6 verbo concepit prae-
dub. i, d. 18. dub. 6. De spiritu Eliae cfr. IV. Reg. 2,9. et 15. figunt et (quam particulam hic accipias pro etiam).
Cfr. etiam lit. Magistri, d. XVIII. c. 4. et S. 5 Cfr. I. Cor. 1, 24; et infra d. 32. a 2. q. 2.
In qunest. praeced. '»

18, praesertim
Dist. q. 2. et 5.
" Monolog. c. 31. 33. Propositiones sequentes summam con- " Vide fundam. 1, ubi et integer textus Augustini, qui
tinent eorum quae Anselmus loc. cit. c. 32-36 docet. — Vat. deinde occurrit. — Paulo inferius cod. cc actualem pro actua-
perperam Augustinus pro Anselmus. liter.
,
sempiterna sunt ' quaecumque facis ». Ex hac auclo- mine spiritus, dicendum, quod prout de spiritu Eliae soivitu.-.
ritate patet veritas responsionis quod Verbum dicit dicitur, non accipitur ab actu personali — quia'' Spi-
habilualem respectum.
,
ritus sanctus dicitur spiritus Patris et Filii tantum —

1. Ad illud quod obiicitur in contrarium, quod sed accipitur ab actu spirandi, de quo loannis ter-
sohitio op- nullum aeternum connotat temporale; dlcendum, Wo'-: Spiritus, uhi vult spirat; et iste est actus
posiorum.
^^^^ verum est in actu; unde Verbum proprie lo- essentialis. Unde sicut dmtur Deus Eliae ,
quia fovet Expiicatnr
quendo non connotat effeclum, sed dicit respectum Eliam, vel ab aliquo alio actu, ita spiritus Eliae, quia
non ad creaturam iam entem ^ vel etiam tantum spirat Eliae; ita etiam posset dici spiritus sanctus
futuram, verum eliam possibilem fieri. Et sic pa- Eliae, sicut dicitur Danielis decimo tertio": Suscita-
tet responsio ad instantiam, quam adducit in con- vit Deus spiritum sanctum pueri iunioris. Nec hoc
trarium. est contra Magistrum ,

quia ipse loquitur de Spiritu
2. Ad illud quod obiicitur, quod productio Verbi sancto, prout est nomen impositum a proprietate
est necessaria et aeterna, sed crealurae voluntaria; personali. Et magis determinatum est illud totale
dicendum quod quamvis actualis productio creatu-

,
nomen, quod stet pro persona, quam hoc nomen
rae sit tamen potentia producendi et
voJuutaria, spiritus per se ; ideo frequentius invenimus spiritum
scientia est necessaria. Impossibile enim est, Deum dici alicuius hominis quara spiritum sanctum alicu-
non posse, et impossibile est, Deum nescire creatu- ius hominis. Altamen invenitur alicubi, quia, sicut
ras producere. dicitur spiritus Eliae, quia in eum spirat et inspi-
3. Ad illud quod obiicitur, quod non commu- rat ' , ita et spiritus sanctus Eliae ,
quia ei sancta
nicanl in aliquo; dicendum quod verum est de
,
inspirat. Et ideo fortassis ibi' dictum est, quod susci-
comraunitate essentiali et praedicalione; et hoc modo tavit spiritum sanctum, quia non fuit ad futura prae-
non communicant in Verbo ,
quia Verbum est Deus, dicendum, sed ad iniquura iudicium retractandum.
non creatura; nihilominus tamen secundum aliquara 0. Ad illud quod obiicitur, quod nomen dicens
rationem possunt habere respectum ad idem. Nihil respectum ad creaturam non est notionale; dicendum,
enim impedit, quod unius et eiusdem Deus sit quod verum est, si illum pure dicat; sed Verbum
principium , et creatura sit effectus ; et ita est de non tanium ipsum dicit nec principaliter dicit, sed
Verbo aeterno, quod dicit respectum ad Patrem principaliter dicit respectum ad Patrem , sicut et de
ut ad principium, ad creaturam autera ut ad ef- Dono dictum est °. Magis autem Fillus et Spiritus san-
fectum. ctus nominantur nominibus dicentibus respectum ad

k. Ad illud quod obiicitur, quod tunc poterit crealuram quam Pater ,
quoniam secundum rationem Notandum.
dici Verbum creaturae; dicendum, quod, sieut patet intelligendi et appropriandi quasi medium sunt inter
ex ralione nominis, verbum dicit respectum ut" ad nos et Deum, et secundum rationem appropriandi
producentem, quia iXaiwverhum dicentis; similiter sunt reducenles ad Deum. Unde secundum Augusti-
domim: et quia principalis respectus, importatus per nura '°: « Pater est principinm, ad quod reducimur;
nomen, solum dicitur respeclu personae, ideo nec Filius forma, quam sequimur; et Spiritus sanctus
Filius dicitur verbum creaturae, nec Spiritus san- gratia, qua reconciliamur ». Unde et ipsi magis pro-
obieciio. ctus donum creaturae. El si tu obiicias de hoc no- prie nobis dari dicuntur quam Pater.
SCHOLIOK
I. In respons. disiinguilur in Verbo triplex similitudo, scil. in fundam. eget explicationD qiiae fil in rcspons. dupliciter,
— Pro
,
Patris imitativa (exprcssiva), rerum creatarum exemplatim, et incipiendQ a verbis: Concedcndae igitur sunl. tota quae-
earundem operativa. Haec accepta sunt ex August., 83 Qiiaest. stione cfr. supra d. '18. q. S , et pro solut. ad. i. ibid- q. 6.
q. 63 et approbata ab Alex., S. p. I. 62. m. 1 a. 3, et ab Ange-

, . II. Cum hac quaestione coliaeret controversia quaedam
lico, S. q. 3.i. a. 3; cfr. etiam quaest. seq. ad 2. Argum. 1. — praecipue inter soliolam Tliomisticam et Scotisticam agitata, scil.
1 Pro sunt, quod auctoritate oninium codd. et edd. posui- Eliae, et ed. 1 inspirat Eliae. — De etymolagia vocis Deus
mus Vat. cum originali fiunt. Mox pro habitmlem multi vide supra pag. 60, nota 2.
— De
,
codd. ut CH li MR STU V Y Z bb habitudinalem , et codd. " Vers. 45. sententia Magistri ,

quam S. Doctor mox
AGLO habitudiiiem ; non recte; vide supra pag. 325, notn 10. affert, vide supra d. XVIII. c. 5, et Comment. ibid. q. 6.
' Vat. cum cod. cc existentem. ' Cod. T inspiratur.
3 Cod. omittit ut.

8 Dan. 1 3, 43 : Suscitavit Dominus spiritum sanctum pueri
* Plures codd. ut GHPQ ff bene adiiciunt sic. iunioris, cuius nomen Daniel.
5 Vers. 8. — Actus spirandi, de quo S. Doctor loquitur s Supra d. 18. q. 4. S.
paulo superius, idem accipiendus est ac aîtus impirandi.

— '» De Vera Religione, c. 55. n. 113, ubi originale recurri-
Post verba de quo , quae proxime sequuntur ed. 1 subiicit , mus pro reducimur. — Paulo ante codd. P Q tum post et Deum,
dicitur ; idem verbum Vat. praeter auctoritatem codd. mox tum post ad Deum addunt Patrem.
repetit post ita. Deinde pro spirat Eliae cod. inspiratur
:
DIST. XXVII. P. II. ART. UNICUS QUAEST. III. 487
ex qua cognitione producatur Verbum , utrum ex aliqua cogni- asserit, eum ad modum Scoti loqui. Sed res exigni est mo-
tione acluali essentiae personarum et creaturarum, an ex prae- menli.
supposita cognitione divinae essentiae et personarum, non autem III. In ipsa quaeslione solvenda omnes consentire viden-
creaturarum ; et utrum ista cognitio praesupponatur ut princi- lur. Alex. Hal., S. p. I. q. 62. m. I. a. i. — deScot., hac et
pium qxio Verbi, an solum ordine naturae praesupponatur, seqq. qq. hic. q. 3; Report. hic q. 6. — S.Thom., hic q. 2.
quin sit principium productionis. Haec difTerenlia oritur ex illo a. 3; S. q. 34. a. 3, et q. 37. a. 2. ad 3.— B. Albert., de
diverso modo loqueiidi, de qno in Sctiolio ad praeced. quaest. hac et seq. q. I. Sent. d. 28. a. 10; S. p. 1. tr. 8. q. 35. m. 3.
locuti sumus. S. Bonav. ad utramque partem trahitur a suis a. 5. — Petr. a Tar., hic q. 2. a. 3. — Richard. Med., a hic
interpretibus, qui verba egregia (in corp.): Summus autem a. 2 q. 3. — iEgid. R., hic 2. princ. q. 4. — Henr. Gand.,
Spiritus etc. sibi favere ex utraque parte putant. Probnbilius S. a. 59. q. 5. — Dionys. Carth., hic q. 3. circa flnem.
autem (ut nobis videtur) Barth. de Barberiis (disput. 14. q. 9.)
QUAESTIO III.
Quae sit. comparatio Verbi ad sapientiam sive notitiam.
Tertio quaeritur de comparatione Vei-bi ad sa- potentiam » ; sed potentia, sicut dicit Richardus,
pimtiam. Et cum Filius sit verbum et sapientia, secundum rationem intelligendi prior est quam sa-
quaeritur, quod istorum sit prius secundum ratio- pientia: ergo etc.
nem intelligendi. Et quod sapientia prior sit, vi- 3. Item, verbum dicit similitudinem interius
detur. conceptam, sapientia dicil habitum vel habilitatem

1. Augustinus, nono de Trinitate capitulo de- ad cognoscendum " ; sed conceptio similitudinis et
cimo " : « Verbum est cum amore notitia » , ergo speciei praecedit ipsam habilitatem: ergo et verbum
verbum secundum rationem intelligendi addit supra praecedit sapientiam in intelligendo.
notitiam; sed quod se habet per additionem ad ali- luxta hoc quaeritur, cum Filius dicatur verbum QoaesHones
quid, praesupponit illud: ergo etc. et sapientia, propter quid sapientia solum est ap-
2. Item, notitia dicit essentiale , sed verbum propriatum , non proprium , verbiom autem est pro-
personale: ergo cum essentiale sit communius, et prium. — Et iterum, cum Filius sit fiUiis et imago
omne communius secundum rationem intelligendi sit et verbtim. proprie, quaeritur, quae sit differentia
prius^: ergo etc. istorum nominum. Si enim non est differentia nisi
3. Item, verbum 6mt respectum ad creaturas, in voce, tunc videntur esse nomina synonyma.
sapientia autem dicit quid absolutum de ratione sui
nominis: ergo cum absolutum secundum rationem c NcLu .s 1 0.
inteliigendi sit prius respectivo^, ergo et sapientia

quam verbnm. Secundum ratimem intelligendi intellectus sapien-
Contra: 1. Ecclesiastici primo^: Fom sapientiae et notitiae est prior intellectu verbi.
Ad opposi- ftcie verbum Dei in excelsis; fons dicit rationem
principiv: ergo verbum est principium sapientiae. Sed Respondeo: Dicendum, quod
^ in intellectu ver.bi tnyerboim-
' portantur
secundum rationem cadunt istae conditiones, scilicet intelligentis cognitio, i™.
quod est principium est prius
intelligendi : necessario ergo verbum prius quam similitudinis conceptio et alicuius expressio. Et hoc
sapientia. patet, si consideremus generationem verbi secundum

2. Item , « Verbum , sicut dicit Augustinus in Anselmum in suo Monologio', qui dicit sic: « Cum
libro Octoginta trium Quaestionum ^ dicit operativam cogito notum hominem absentem formatur acies co- ,
1 Num. 15. — Aliqui codd. cum Vat. paulo supcrius pritis csso mulliplox potentia, ubi nulla polest csse sapientia [v. g.
pro pnor, et paulo inferius aliud pro aliquid. in rebus inanimatis et brulis]; e contra autem, ubi nulla po-
- Sub hoc respcctu Aristot., VI. Topic. c. 3 ,
(c. 4.) ait tentia est, nulla sapienlia inesse potest. Nam posse sapere absque
Haec (genus et differentiae) aulem simpliciler notiora et priora dubio est aliquid posse. Dat itaque esse posse non sapientia po-
sunt specie; interimit enim genus et differentia speciem, quare tentiae, sed polentia sapientiae (VI. de Trin. c. 15.).
priora haec specie. Sunt autem noliora; uam speeie quidem « Cfr. Arislot., VI. Ethic. c. 3, ubi quinque intellectuales
nota, necesse est genus et differentias cognosci; qui hominem habitus, scil. ars , scientia, prudenlia , sapientia, intellectus
enim cognoscit, et animal gressibile cognoscit; al genere et afferuntur; et c. 7, ubi sapientia fusius explicatur. — Mox pro
differentia notis , non necesse est et speciem cognosci quare speciei in Vat. et cod. cc habetur specierum.
ignotior species. — Paulo ante pro omne, quod ex mss. B
;
OP Q ' Cap. 33. — Mox Vat. afferenstextum Anselmi, paucis

reposuimus, Vat. esse. tanlum codd. suffragantibus formal acies cognitionis in se
—
,
3 Vide supra pag. 4S7, nota 5. talem pro formatur acies cogitationis meae in talem. Verba
• Vers. 5. in se loco nostrae lectionis meaf in non paucis mss. et in ed. 1
= Quaesl. 63, — Richardi, qui mox citatur ,

verba sunt exstant, sed falso; nostrae lectioni suffragatur cod. cum ori-
haec: Conslat ergo, quod superius diclum iam est, quia potest ginaU.
:,;: ,; .
gitationis nieae in talem qualem illam imaginem eius, qui dicit ipsam emanationem sive conceptionem
per visnm oculorum in memoriam attraxi quae ,
deinde imago , quae dicit modum expressum ema-
imago in cogitatione verbum est eiusdem hominis, nandi, et tertio loco °
verbum , quod dicit haec
quem cogitando dico. Habet igitur mens rationalis, omnia, et superaddit rationem exprimendi et ma-
cura cogitando se intelligit, secum imaginem suam ex nifestandi.
se natam, id est cogitationem sni, ad sui similitu- His visis, facile est ad obiecta respondere. Con-
dinem quasi sua impressione formatam; quae imago cedo enim, quod secundum rationem intelligendi in-
eius verbum est. Hoc itaque modo quis neget sum- teUectus notitiae et sapientiae est prior.
mam sapientiam, cum se dicendo intelligit, gignere 1. Ad illud quod obiicitur, quod Verbum est soimio
''°""'™''
consubstantialem sibi similitudinem, id est Verbum fons sapientiae; dicendum, quod istud inteUigitur de
suum » ? Verhum autem non est ahud quam simi- sapientia creata.
Utudo expressa et expressiva, concepta vi spiritus 2. M iliud quod obiicitur, quod dicit poten-
intelhgentis , secundum quod se vel ahud intuetur. tiam operativam; dicendum, quod Verbum, etsi ha-
conciasio I. Uude patet ,
quod intellectus verbi praesupponit in- beatomnipotentiam, sicut Pater, tamen ipsum Ver-
tehectuni notitiae et ênerationis et imaginis : in- bum non dicit potentiam operativam de ratione
tellectnm notitiae in intuitu spiritus intelhgentis sui nominis , nisi in quantum illa potentia est ope-
intellectum generationis in conceptione interiori rativa praevia* dispositione ; et quoniam dispositio

intellectum imaginis in simihtudine per omnia con- est actus sapientiae, ideo sapientia prior in inteUi-
formi, et superaddit his omnibus intellectum expres- gendo est.
sionis. Ad iUud quod obiicitur, quod similitudo est

3.
Quoniam igitur intuitus intelhgentis non dicit prior habihtate in intelhgendo; dicendum,
quod istud
respectum, ideo ipsa sapientia et notitia non dicit verum est^ in quibus est sapientia per acquisitio-
proprium. Sed quoniam conceptio et simililudo dinem, sicut in nobis; sed non sic in Deo, immo e
conciusio 2. cunt respectum^ ideo necesse est, tam nomen filii converso, quia ex intuitu mentis summe sapientis
quam imaginis, quam etiam verbi proprie dici. oritur Verbum, quod dicitur esse summa sapien-
Et rursus patet ordo in dicendo, et patet etiam tia, itaquod simihtudo concepta non dat sapien-
differentis modi dicendi ralio. Nam sapientia vel tiam concipienti, immo magis accipit. Quod ultimo
conciiisio3.no/liiia dicit primum in intelhgendo: deinde filius quaeritur, iam determinatum est.
SCHOLIOK
Praeler solutionem propositae quaestionis in tum
resp. De ipsa quaestione: Alex. Ilal., S. p. 1. q. 62. m. I. a. 2.
aceurate indagatur ratio verU, tum asseritur, quod Verbum — S. Tliom. quaestionem tangit S. p. I. q. 3i. a. I. ad 2.
proprie dicitur, tum differentia describitur inter quatuor no- — Petr. a Tar., hic q. 2. a. I. quaesliunc. 3. — Ricliard. a
mina secundae personae. De nomine sapientia cfr. infra d. 2?. Med., hic. a. 2. q. L — Henr. Gand. , S. a. 38. q. 2. n. U.
dub. 4, d. 32. dub. 1-5. De nomine imago cfr. infra d. 31. seqq. — Dionys. Cai'th., hic q. 3.
p. n. a. 1. q. 1. 2, et dub. 2. 3. i.
QUAESTIO IV.
Utruni nomen verbi recte sit translatum ad divina.
Quarto quaeritur de translatione huius nominis Item, cum sit verbum intelligibile et senr
2.
verbum ad divina. Et quod nullo modo debeat trans- sibile secundum duplex dicere , quaeritur, quod
ferri, ostenditur. istorum transferatur. Et quod non exterius, vult
1. Omnis translatio est secundnm similitudi- Augustinus decirao quinto de Trinitate ' : « Ver-
Adopposi-nem °; sed nihil in creatura vanius est verbo, quia bum exterius non est verbum , sed signum ver-
statim dum fit, transit et non est, verbum autem bi » : ergo si Verbuin divinum est verum verbum
Domi7ii manet in aeternum'^: ergo etc. ergo etc.
1 Omnes fere codd. cum ed. propnum pro respectum

I
• Ed. I subiicit in liis.
lectio contextui contraria. Proxime ante cod. T post similitudo 5 Cfr. supra pag. I, nota 8, et pag. 72, nota 3. — Subinde
interiicit et expressio. ed. I inter creata pro in creatura.
- Permulti codd. cum sex primis edd. modo pro loco; ine- 6 Epist. I. Petr. I, 23.
pte, ut liquet. ' Cap. II. n. 20: Verbum quod foris sonat, signum est
3 Plurimi codd. cum edd. 2, 3 patema pro praevia; le- verbi quod intus lucet, cui magis verbi competit nomen. —
ctio evidenter corrupta. Paulo ante plurimi codd. cum edd. , 6 omittunt istorim.
1
;: ,
DIST. XXVIl. P. II. ART. UNICUS QUAEST. IV. 489
3. Itein, exterius verbum exit a dicente, Ver- sapientia, lumen: sensus, quo
virtus , verbum et
butn autem divinum semper esl in dicente ,
quia cogitantur omnia; sapientia, qua omnia disponun-
ego in Palre, dicit Veritas, loannis decimo quarto '
tur; virtus, qua fiunt: verbum, quo annuntiantur;
ergo etc. lumen, quo clarescunt. Si ergo Verbum dicitur ra-
4. Item, videtur quod nec ad similitudinem tione annuntiationis , et hoc pertinet ad verbum
interioris cogitationis, quia dicit Augustinus decimo vocis, patet quod illud Verbum dicitur ad simili-
quinto de Trinitate ^: Cogitatio est quid volubile; in tudinem verbi prolali.
Deo autem nihil est volubile: ergo etc.
3. Item, cogitationes moi-talium timidae snnt,

Sapientiae nono^, et incertae providentiae nostrae;
sed in Verbo divino nulla est falsitas, nuUa dubie- Nomen verbi, intellectum cum certis conditionibus,
tas: ergo etc. convenienter tran^fertur ad divina.
6. Ilem, multa cogitamus, quae nobis displi-
cent; sed Verbum divinum est per omnia placens Respondeo : Dicendum
quod sicut , ratio pater-
Patri ^
: ergo etc. nitatis per prins reperitnr in Deo quam in creaturis,
7. Item , multa cogitamus quae non possumus ,
tamen ipsum nomen translatum est a nobis ad
sed Verbum divinum est omnipotens^: ergo etc. Deum^"; sic ratio lucis, sic sapientiae, et horum
Contra: 1. Inter omnia creata imago est expres- simiiium, sic etiam ratio verbi. Et significatum per conciusioi.
Fundamenia.sior", ergo iuler omnes emanationes ea est expres- prius et nobilius est in Deo quam in nobis; tamen
sior, quae est in imagine; sed emanatio similis nomen translalum est a nobis ad Deum.
Verbo increato in imagine est emanalio verbi a Translatio autem fit propter duo: una ratio est Dapiex ra-
mente : ergo expresslssima , ergo convenienter trans- propter similitudinem expressam , alia ratio est pro- lionir"''""
fertnr. pter inslructionem nostram; et haec duo hic sunt.
2. Item, quod dicatnr per comparationem verbi Primum quidem est similitudo verbi creati ad in- Ratio i.
intellectus, hoc videtur per comparationem ad res creatum, ad quam insinuandam distinguit beatus Au-
extra , quoniam secundum aliam Ecclesiasticus ' , gustinus in libro decimo quinto de Trinitate " ver-
translationem Septuaginta: Principium omnis ope- bum secundum triplicem differentiam. Nam unum
ris verbum ; sed per Dei Filium omnia sunt facta: est verbum sensibile, aliud est verbum intelligibile,
ergo etc. tertium est verbum medium. Verbum semibile at-
3. Item, quod verbum vocis sit simile, vide- tenditur in prolatione vocis, verbura inteUigibile in
tur, quia Verbum dicilur, quia expressivum et ma- cogitatione rei, verbum medium in cogitatione vocis.
nifestativum — unde nec Patrem quis novit nisi Fi- — Et est ordo, quia primo cogitat aliquid homo quid
lius, et cui voluerit Filius revelare, Matthaei un- sit, secundo, qualiter debeat Gog\la.tnm pronuntiare
decimo ° — sed hoc maxime est in verbo vocis, nam tertio pronuntiat.
verbum interius non patet nisi per verbum vocis: Sicut ergo ratio trinitatis reperitur in sensu,
ergo Verbum increatum dicitur ad similitudinem reperitur in ratione conversa ad sensum, reperitur
exterioris verbi. et in ratione secundum se '% sic et ratio ve)-bi. Et Rau^verw
4. Item, Basilius': Filio Dei attribuitur *ensM5, quemadmodum trinitas , in qua consistit expressatdbT."
1 Vei-s. 11. volunt ex Basilii opere contra Eunoniium, in quo opere (lib. II.
- Cap. 13. n. 25: Quicl est, inquam, iioc formabile non- n. 17.) aliqua quidem istorum nominum, quae hic Filio Dei
dumque formatum, nisi quiddani mentis noslrae, quod hac at- attribuuntur, occurrunt, Sed non omnia, neque ibi nomina ista
que hac volubili quadam molione iactamus, cum a nobis nunc explicantur , sicut flt in nostro textu. Plura praedictorum no-
hoc, nunc illud, sicut inventum fuerit vel occurrerit, cogita- minum exposita inveniuntur apud Greg. Nazianz., Orat. 36. et
tur? — Et c. 16: Quapropter ita dicitur illud Dei Verbum, ut 49. — Tertullian. vero in Apolog. c. 21. ait: » Et nos etiam
Dei cogitatio non dicatur , ne aliquid esse quasi volubile cre- Sermoni (Verbo) atque rationi itemque virtuii, per quae omnia
datur in Deo. molitum Deum ediximus, propriam substantiam spiritum inscri-
' Vers. 14. — Ed. 1 voci Sapienliae praemittit simit di- bimus, cui et Sermo insit pronuntianti , et raiio adsit dispo-
dtur. nenti, et virtus praesit perflcienti j . Et in libr. adv. Prax. c. 6.
< Cfr. Malth., 3, 17, et 17, .5. — Vocabulum Patri, in Vat. dicit, quod Deus protulit Sermonem (Verbum), « ut per ipsum
desideratum, posuimus auctoritate praestantiorum mss. et ed. 1. fierent universa, per quem erant cogitata atque disposita, immo
5 Sap. 18, 15. et facta iam quantum in Dei sensu » . — In ipso textu citato
« Cfr. supra d. 3. p. I. q. 2. ad ult., et p. II. a. 1. q. 2. post virtus qm codd. cum edd. I, 2, 3 omittunt cuncta.
— In flne argumenti Vat. cum aliquibus codd. expressiva pro "> Vide supra d. 22. q. 3, praecipue fundam. 1. — Paulo
inferius post quam sola Vat. interponit in hominibus vel.
' Cap. 37, 20, ubi Vulgata: Anle omnia opera verbum " Cap. 10. n. 19, et c. 11. n. 20. — Paulo superius voci
verax praecedat te. similiiudo Vat. cum paucis codd. praemittit expressa.
s Vers. 27, 12 XV. de Trin. c. 3. n. 5, ubi S. Doctor summam
Libr.
' Hunc textum etiani alii Scholastici, ut B. Albertus et exhibet eorum quae in aliis libris de triplici hac trinitate docuit,
S. Thomas, citant, sed non indicant, in quo Basilii scripto habea- de prima scil. et secunda in libr. XI. c. 2. et 3 ; de tertia in
tur. Editores operum illorum Scholasticorum textum sumtum libr. IX. c. i, et X. c. II.
1 ,
similitudo, non est in sensu, nec in inferiori parte eius similitudo non consistit in verbo nostro, nisi
rationis, sed in ratione secundum se; sic cum tri- sit verbum certae notitiae et complacentiae et po-
j 2. pliciter dicatur verhuni, in nullo consistit similitudo tentiae ; et hoc est verbum , quod consistit in cogi- conciusio 3.
expressa , nisi in verbo intelligibili; et lioc est ver- tatione, iuncta sibi affectiva et operativa. Unde Au-
bum, quod ad nnllam pertinet linguam. Unde dicit', gustinusnono de Trinitate ' « Verbum est cum :
quod «quilioc polest videre, aliquo modo videt il- amore notitia » el si addatur virtits, tunc est
;
lius verbi similitudinem ». ratio perfecta , et sic verbum est cum amore et
Similitudinem autem istius verbi ad illud assi- virtute notitia. — Transfertur igitur verbum a verbo
Tripiexsimi-gnat quantuni ad tria, scilicet quantum ad emana- interiori secundum praedictas similitudines et praede-
tionem sive originem quantum ad dispositionem,
terminatas conditiones ; et baec est ratio ex parte rei.
quantum ad unionem. Nam haec tria in Filio Dei Ratio autem ex parte nostra est ,
quia divina Raiio 2.
est considerare: originem, secundum quam dicitur intelligimus per creata °. Quoniam ergo, cum audi-
filius; dispositionem aeternam, secundum quam dimus Patrem et Filiura , cogitamus de patre carnali et
citur mundus archetypus et ars plena omnium ra- filio, ut sublevemur ad cogitandum generationem spi- conciusio4.
tionum viventium "; et unionem, secundum quam ritualem; ideo divinissimus loannes', qui totus erat
dicitur homo faclus. in contemplatione divinitatis elevatus, verhi noraine
Similitudo est in origine. Nam sicut Filius per usus est dicens: In principio erat Verhum; quod
simiiitudoi. modum naturae procedit per omnia Patri similis, sic Verbum qui intelligit multum proficit in cognitione
verbum intellectus a mente procedit per modum na- Fihi Dei.
turae per omnia ei simile et aequale; unde dicitur His visis ,

patent obiecta. Concedo enim , quod soimio op-
. , , posUorum.
mentis conceplus. verbum exteriusmn habet e*/»'mam smiuitudinem,
Quantum ad dispositionem est similitudo'. Nam tum quia vanum, tura quia procedit exterius, tum
simiiiindos. sicut homo nihil operatur rationabiliter quod non ,
etiam quia non est verbum sed verbi signum ver- , ;
praecogitet et raente concipiat, sic Deus Pater omnia bum autera interiu^ habet horura opposita. Concedo
in Verbo disposnit. Et sicut dispositio nostra vel etiam, quod verbum interius dubiiim, vel falsum,
praeconceptio potest esse, etiam si non sequatur vel impotens , vel displicens non habet expressam
opns, sic et dispositio aeterna et praecognitio non ab sirailitudinem, sed verbum, quod habet oppositas
opere dependet. conditiones.
Quantum vero ad unionem est similitudo. Nam Ad iUud quod obiicitur ad oppositum, quod ueiermina-
simiiiiudos. sicut verbum mentis unitur voci, ut innotescat, et verbum intelligibile habet simibtudinera; conreden- damenm.
tamen non transit in vocem, sed manet integrum in dum est. Quod autem obiicitur de verbo sensibili,
niente; per omnia in Verbo aeterno intelligen-

sic dicendura, quod ahqualem habet similitudinem , sed
dum quod unitum est carni et non transit in
est, non expressam; ideo translatio non est secundum
carnem, sed manet integrum apud Palrem. Haec igi- ipsum, sed secundum '
interius, quod est similius,
tur est similitudo. ut patet. NuUum autem verbum potest per omnia
Sed tamen haec similitudo non attenditur in illi assirailari. Nam illud solura habet cum dicente
Resiriciio. yerbo mentis generaliter. Nam, sicut idem dicit Au- idenlitatem substantialem et simultatem naturalem.
gustinus^ frequenter cogitamus quae nescimus, et quia est simul natura et duratione: quae conditio-
sic verbo nostro coniuncta est fallacia; frequenter, nes, ut dicit heatus Augustinus ', non sunt in no-
quae nolumus, et tunc iuncta est displicentia; fre- stro verbo. Et ideo quamvis sit similitudo, est ta-
quenler, quae non possumus, et timc iuncta est men nonnuUa dissimilitudo ; et ideo potest recte dici
impotentia. Divinum autem verbum est verissimum, translatio, quia non est per onmia simile. Et sic
placentissimum , omnipotentissimum; ideo expressa omnia patent.
SCHOLIOK
De translatione eiusque speciebus vide supra d. 22. q. 3, titur, quod milla species creati verbi transferri debeat , alia
et S. Thom., S. I. q. 3. a. 6. Cuni argumenta ex utraque

1 — vero ,
quod omnes species ; hinc est quod S. Doctor ad utramque
parte allata nimium imporlent, dum prima series probare ni- seriem argumcnlorum ponit aliquas restrictiones. — Responsio
1 Lib. XV. de Trin. c. 10. n. 19. Quae sententiam citatam " Cfr. supra d. 3. p. II. q. 2.
sequuntur, sumta sunt e.\ c. 1 . n. 20. ' Cap. I, 1.
- Cfr. supra pag. 130, nota I. et 3. * Supple cum cod. X verbum , et paulo inferius post illiid
^ Pro est simiUtudo multi codd. similis, ed. 1 etiam esi cum codd. A aa bb scilicet aeternum.
similis. ' Libr. XV. de Trin. c. 13-16. n. 22-26. — Inimediate
< Loc. cit. c. 14. n. 23, ct c. IS. n. 24. post Val. cum cod. cc non insunt pro non snnt in, et in fine
5 Cap. 10. n. 15. similis pro simile.
,
DIST. XXVII. P. n. DUBIA. 491
auctoris praedara est, praosertim quod de similitudine et dis- quaestionem tangit hic q. 2. a. I ; S. 1. q. 34. a. \ ; de Veri-
similitudine inter verbum Dei et noslrum dicit ; nonnulla magis tate q. 4. a. I. — B. Alberl. , hic a. 3. 4. 7. — Petr. a Tar.,
explicantur per ea quae de differentia inter vestigium et ima{)i- hic q. 2. a. I. quaestiunc. I. 2. — Richard. a Med., hic a. I.
nem etc. dicta sunt supra d. 3. p. I. q. 2, et p. II. a. 1. q. I. 2. q. I. — .Egid. R., hic. 2. princ. q. I. — Ilenr. Gand., a. .59.
Alex. Hal. , S. p. I. q. 62! m. I. a. I. 3. — S. Thom. q. 2. passim ,

praesertim n. 41.
DUB1.1l C1RC.\ litteram magistri.
DUB. I. DUB. 11.
. In parle ista sunt dubitationes circa litteram et Item quaeritur de hoc quod dicit: Eadempro-
primo de hoc quod dicit: Secundum quod sapien- prietate sive notione dicitur verbum, imago et p,-
tia est essentia, hoc est quod Pater, secundum quod lius ; quia verum ergo ibi est synonymia
si hoc est ,
Verbum, non est lioc quod Pater , quia aut hoc vel inculcatio verborum, aut aliqua differentia.
tenetur essentialiter , aut personaliter. Si essentiali- Respondeo: Dicendum, quod differentia est;et|
ter, non solum secundum quod sapientia, est unum una differentia potest accipi sic, ut verbum dicatur,
per essentiara cum Patre, sed etiam in quantum Ver- quod' procedit ex interioribus , imago , quod imi-
bum. Si personaliter, tunc est falsum quod secun-
,
tatur in exterioribus, et filius complectitur utrum-
dum quod sapientia , sit hoc quod Pater persona- que; et ideo magis et communius dicitur filius quam
liter. — Item , cum hoc sit neutri ' generis , videtur aliquod aliorum.
quod stet pro essenlia, et ita Verbum semper est Vel aliter : omnia haec tria important similitu-
hoc quod Pater, scilicet unum per essentiam vel dinem alterius; sed filius importat illain similitu-
substantiam. dinem naturaliter emanantem imago ut expresse ,
Respondeo: Dicendum, quod hoc stat ibi pro imitantem , verbum ut aliis exprimentem, quantum
significato termini, ut sit sensus: Verbum , secunduin est de se sive natum expriinere; ideo filius fre-
quod sapientia, hoc est quod Pater; quia secundum quentius nominatur illa persona propter hoc, quod
quod sapientia, aUquid ei attribuitur, quod etiam ipsam emanationera et habitudinem illarn nomine
Patri, scihcet significatum huius nominis sapientia. importat proprio.
Simihter altera est vera: Filius, secundum quod Vel aliter: imago importat illam similitudinem
^
Verbum, non est hoc quod Pater, quia aliquid attri- ut conformem, verbum importat illam ut menta-
buitur Filio, secundum quod Verbum, quod non lem sive spiritualem, sed filius connaturalem. Et
convenit Patri. Unde secundum dicit ibi habitudi- sic patet diversa ratio significandi eandem habiludi-
nem sub ratione formali , et pronomen hoc importat nem, et ita eadem proprietas est, nec tamen syno-
et demonstrat proprium significatum termini ; et ideo, nymia. — Et in prima acceptione praeit intentio verbi, '
quia sapientia significat essentiale, tenelur in prima in secunda intentio filii, in tertia intentio imaginis;
essentialiter ; quia signiflcatum Verbi est personale, tamen inter omnes medius modus est convenien-
tenetur in secunda personaliter. tior ^
Vel aliter potest dici, quod tenetur essentiali-
. ter, et secundum quod dicit habitudinem per mo- DUB. 111.
dum formalis ; unde sicut alio est Deus , alio est Pa-
ter — quia deitate est Deus, paternitate Pater -, ita Item quaeritur de hoc quod dicit, quod solus
quod nec paternitate Deus , nec deitate Pater — ita Filius est Deus ile Deo. Videtur enim falsum dicere,
accipit Augustinus, cum dicit: secundum quod Ver- quia « Spiritus sanctus est Deus de Deo »": non ergo
bum, non est hoc quod Pater ', ut non negetur uni- solus Filius.
tas in natura, sed ut negetur habitudo eiiis quod Respondeo: Dicendum, quod ista exclusio arcta-
est secundum ; quia Verbum , in quantum verbum ,

tur ex modo loquendi. Quod patet, quia non dicit
non dicit unitatem essentiae , sed distinctionem per- simphciter hoc, sed loquens de Patre et Filio dicit':
sonae, econtra sapientia. «non ambo Deus de Deo, sed solus Filins», ita
1 Forma antiquior pro neutrius; praesertim \erba iieutri * Ed. 1 hic et rursum paulo inlerius post imago subsliluit
generis apud antiquos grammaticos saepe saepius occurrunt. quia pro qtwd , quo secundo loco etiam permuiti codd. cum
' Cfr. supra pag. 339, nota 5. ed. conveniunt. Cod. Y subinde etiam post verba immediate
I
^ Cod. hic flnem propositionis facit. Deinde adiungit: subsequentia et filius coniunctionem quia repetit.
Aliter videtur posse dici, quod stat semper ly Aoc personaliter ^ Cfr. supra q. 3. huius dist.
et tantum valet hoc est Pater, ac si diceretur: est Pater. Sa- " Verba Augustini vide supra in lit. Magistri, d. X. c. 2.
pientia enim, secundum quod essentia, est Pater; secundum ' Textus Augustini habelur hic in lit. Magistri, c. 5. — Hoc
quod est Verbum, non est Pater, ut non etc. dubium solvunt etiam B. Albert., hic a. 9, et Richard., hic circa lit.
, ,
492 SENTHNTIARUM LIB. I.
qiiod ex ipso niodo loquendi solus arctalur ad facieii- Deus significat relationem. Et ilerum, si non signi-
dam exclusionem pro lâtre. ficant substantiam , sed relationem , ergo possunt pro
eis poni nomina relativa: ergo Pater de Patre.
DuB. IV. Respondeo: Dicendum, quod dici hoc de hoc
est dupliciter, scilicet secundum idem nomen, vel
Itera quaeritur de lioc quod dicit: Secunihmi secundum aliud. Secundum idem non potest esse,
noniina suhstantiae (licitur: illuil de illo. Videtur nisi conveniat duobus; et quia nomina duabus per-
enira falsum, quia bene dicitur Filius de Pat.re per sonis convenientia fere omnia sunt essentialia, licet
nomina quae uon sunt nomina substantiae. Si tu aliqua sint notionalia; ideo regula Magistri ut phi-
,
dicas, quod intelligitur secundum idem nomen; riinum veritatem habet. Taraen quidam libri habent
obiicitur, quod bene dicitur procedens de procedente maxMwe'; in quibus non est, potest poni pro glossa;
et principium de principio, sive spirans de spi- et sic cessat obiectio, quia Magister iion intendit
ranie, haec lameu nomina non dicuntur secundum excludere nomina propria quae dicuntur de uno
nisi ,
substantiara. solo. — obiicitur, quod nomina non signiti-

Qund
[tem quaeritur de lioc, quod statim addit ibi: cant substantiam; dicendura, quod significationem
Licet illa nomina substantiam non significent; qnia accipit pro suppositione , et tantnm valet non signi-
si hoc , ergo significant relationem , ergo hoc nomen fi.cant quantum non supponunt''.
DI8TINCTI0 XXVIII.
tur, filius autem latine dicitur, sed ut dicatur in/i/.ius,

non admittit loquendi consuetudo; niliil tamen inlelle-
Qiwd non tanlum Ires sunt proprielales personarmn. clui demilur, si dicatur non-fiHus ; quemadinodum
eliani, si dicatur non-genitus pro eo quod dicitur in-
Pi-aeterea considerare oportet, quod non tantum genilus, nihil aliud dicitur. Ideo non est in rebus con-
Ires praedictae proprietates sive notiones in personis siderandum, quid vel sinat vel non sinat dici usus
sunt, verum eliam quae aliis nolantur nomini-
aliae, sermonis nostri , sed quis rerum ipsarum intellectus
De noiioiie bus. Nani etiam hoc nomeii ingenilm relative dicitur eluceat. Noii ergo iam tantum A\c^m\i.s ingenitum , sed .^^^'««ijj^
ingenitus.
^g p^j|,g tf,„^,p^_ gt aiiam deslgnat nolionem quam Pa- etiam non-genitum, quod tanlum valel. Nunquid ergoeenitus.
ter vel Genitor. Non est enini idem esse patrem et esse aliud dicimus, quam non-filium? Negativa porro par-
ingenitum, id est, non ea nolione pater dicilur, qua ticula non id efficit, ut quod sine illa relative dicitur,
mgmitus. Pater enim, ut praedictum est^ dicitur se- eadein praeposita, substanlialiter dicatnr; sed id tan-
cundum proprielatera generationis ingenitus autem , tum negatur, quod sine illa aiebatur, sicut in aliis prae-
secundum proprietatem innascibilitatis. Diflert ergo Pa- dicamenlis, cumdicimus: Iiomo est, substanliam desi-
ter a Filio auctorilate generalionis, dillert etiam pro- gnamus. Qui ergo dicit: non homo est, non aliud genus
prietale inuascibililalis, id est, quia ingenitus. Unde praedicamenli enuntiat, sed tantum illud negat. Sicut
Augustinus, distinguens inter proprietatem, qua dicitur ergo secundum substantiam aio: homo est, sic secun-
pater, et illain, qua dicitur ingenitus, in quinto libro de dum substantiam nego, cum dico: non homo est. At
Augustinus. Trinitale^ sicait: hoc dicere mgrewztoj quod
«Non est sitantum valet quod dicitur genitus, quantum valet
est pairem dicere; quia etsi Filium non genuisset, ni- quod dicitur fdius, tantundem ergo valel quod dicitur
hil prohiberet dicere eum ingenitura. Et si giguat quis- non-genitus, quantum valet quod dicilur non-filius.
que tilium, non ex eo ipse est iiigenitus quia geniti ,
Relalive autem negamus dicendo non-filius, relative
homines gignunt alios ». Non ergo ideo dicitur pater, igitur negamus dicendo * non-genitus. Ingenitus porro
quia ingenitus; ideoque ^ cum « de Deo Patre utrum- quid est nisi non-genitus? Non ergo receditur a rela-
que dicatur, alia nolio est, qua intelligitur genitor, alia, tivo praedicamento, cum ingenilus dicitur. Sicut enim
qaa ingenitus. Gewtor enim dicitur adgenitum, id est genitus non ad se dicilur, sed quod ex genitore sit;
fdium. Cum vero iiujenilus dicitur, non quid sit, sed ila, cum dicitur ingenitus, non ad se dicitur, sed quod
quid non sit, dicilur». « Hoc exemplis planum facien- ex genitore non sit, ostenditur. Ulrumque tamen rela-
^ dum esl. Quod dicitur ingenitus, hoc ostenditur, quod tive dicitur. Quod autem relative pronunliatur non in-
non sitfilius; sei\ genilus et ingenilus commode dicuii- dicat subslantiam. Quamvis ergo diversum sit genitus
iiunc legitur tantum ; \iile lit. Miigislii -

Cap. 6. n. 7. In eodem capitulo occurrunt quae sequun-
hic c. 5. — Paulo arte pro ut plurimum cod. cc iit in plu- ttir, sed multis omissis et transposilis.
riOus. 3 Vat. sola Idem , et mox cum ed. 8 dicitur pro dicatur;
- Cfr. su|)i-a pag. 98, Scholion. dcnique cum aliis edd., dempta 1 , ostenditur pro dioitur con-
tra codd. et originale.
NOTAE AD LIBR. SENTENTIARUM. "
Ilaec êrba ; non-filius, relative igitur negamus dicendo
in Val. et aliis edd., cxcepta I
,
perperam omittuntur. Exslant
1 Disl. XXVI. c. 2, H (1. XXVII. c. 1. et scciq. in originah ct omnibus codd.
,;
DISTINCTIO XXVIII. 493
el ingemlus, tamen indicat diversam substantiam,

iion tum. Unde Ambrosius eorum quaestioni respondeus
quia sicut filiiis ad patrem, et non-filius ad non-patrem dicit, se in divinis Scripturis hoc nomen, scilicet in-
refertur, ita geniius ad genitorem , et non-genitus ad genitus, non legisse, ita inquiens in libro de Incarna- Ambio!
non-genitorem referatur necesse est' ». Ecce evidenter tionis dominicae sacramento ": « Cum duduin audierint
ostendit, quod ingenitus relalive dicitur et de solo quidam , dicentibus nobis , Filium Dei ,
qui generalus
Patre accipitur, aliaque notio est, qua dicitiir ingeni- est, Patri, qui geiieravit, inaequalem esse non posse,
tus, alia, qua pater. Atque tantum valet, cum dicitur quamvis ille generatus sit, iste generaverit, quia gene-
ingenitus , quantum non-genitus vel non-filius. ralio non potestatis, sed est naturae; adversus quidem
illam quaestionem vocem sibi arbilranlur occlusam,
Cap. II. sed lergiversatione damnabili in eodem loco vestigium
vertunt, ut putent, mutationem fleri quaestionis muta-
An solus Pater debeat dici non-genitus vel lione sermonis, dicentes: Quomodo possunt ingeni-
non-fllius, sicut dicitur ingenitus. tus el genitus esse unius naturae atque substantiae?
Ergo ut respoudeam raihi propositae quaestioni, primo
Ideo solet quaeri : utrum, sicut solus Pater dicitur omnium in divinis Seripturis ingenitum nusquam in-
ingenitus, ita ipse solus debeat dici non-genitus vel venio, non legi, non audivi. Cuius ergo mulabilitatis
non-filius, ut nec etiam Spiritus sanctus possit dici sunt homines huiusmodi, ut nos dicant ea usurpare,
.
non-filius vel non^genitus. Quibusdam videtur ,
quod quae non sunt scripta, cum ea quae sunt scripta di-
Pater solus debeat dici non-genitus vel non-filius; camus, el ipsi obiiciant quod scriptum non sit? Nonne
Spiritus vero sanctus, sicut non Aidluv ingenitus , ita, ipsi sibi adversantur et auctorilatem calumniae suae
inquiunt, non esl dicendus non-genitus vel non-fitius. derogant »? Attende, lector, quoniam lioc nomine inge-
Debet quidem dici et credi Spiritus sanctus non esse nilus nolebat uti Ambrosius propter haereticos. Ita et toioihi
genitus, vel non esse fllius, sed non debet dici esse nos subticere quaedam oportet propter calumniantium
. non-genitus vel non-filius. — Aiiis autem videtui', quod insidias, quae catholicis ac piis lecloribus secure credi
cum Spiritus sanctus non possit dici ingenitus, potest possunt. Sunt etenim quaedam, quae non tantae sunt
tamen dici non-genitus vel non-filius. Quod vero religionis et auctoritatis, ut eis nos oporteat semper
Auguslinus supra ail , tantum valere, cum dicilur confltendo ac recipiendo inservire, verum silentio prae-
ingenitus , quantum , cum dicitur non-genitus vel teriri queunt aliquando; nec illius lamen sunt perver-
non-filius, etjMiioIogiam nominis ostendendo eum hoc sitatis, quin, cum opportunum fuerit, eis uli liberum
dicunt, non ralioue praedicationis. habeamus*.
Cap. III. Cap. V.
Be proprietate j quam notat ingenilus. An diversum sit esse patr filium.
Si autem vis scire, quae sit proprietas, secundum Praeterea quaeri solet, cum supra^ dictum sit, quod
quam Pater dicitur ingenitus, audi Hilarium ipsam vo- aliiid est dicere ingenitum, aliud patrem, et quod di-
Hiiarias. canleni innascibilitatem , in quarto libro de Trinitale versum sit genitus et ingenitus, utrum simililer diver-
ita aientem: « Est unus ab uno, seilicel ab Ingenito sum sit esse palrem et esse filiuin , an idem. — Ad quod Responsio.
Geuitus, proprielate videlicet in unoquoque et innasci- dicimus, quia ex eodem sensu, quo dicitur diversimi
bilitatis et originis. Signiflcata ergo in Scripturis perso- genitus et ingenitus, non esse idem
et quo dicitur,
narum inlelligentia, et distincto innascibilitatis nativila- dicere genitum et ingenilum, potest dici, non esse
tisque sensu, solitarius Deus non est opinandus. Discre- idem, sed diversum esse patrem et esse filium, vel
tio ergo vel dislinctio personarum in Scripturis posita esse spiritum sanctum, quia non ea notione Pater est
est, in nullo autem naturae distinctio ». pater, qua Filius est fllius, vel qua Spiritus sanctus
est spiritus sanctus. Ideoque ex hoc sensu concedimus,
Cap IV. quod aliud est esse patrem, et aliud est esse filium,
quia alia notio est, qua Pater est paler, alia, qua Fi-
Responsio Ambrosii contra Arianos de Ingenito. lius est fllius. Sed si transponas, uf° dicas, aliud est
patrem esse, aliud fllium esse, variatur intelligentia

Ulud eliam taceri non oportet, quod Ariani ex eo et ideo non conceditur. Est enim sensus talis, ac si
Ariani. probare nitebantur, alterius substantiae esse Patrem, dicatur, aliud est, quo Pater esl, non quidem pater
alterius Filium, quia ille ingenitus, et iste genitus di- sed est; aliud, quo Filius est, non quidem filius, sed
oitur, cum diversum sil esse ingenilum, et esse geni- est; quod penitus falsum est. Eo enim Pater est, quo
' Omnia praecedentia a verbis : Hoc exemplis sumta sunt ex sancto, sed est liber de Incarnatione Domini, c. 8. n. 79. In
V. de Trin. c. 7. n. 8, paucis mulalis. — Paulo post Vat. perpe- quo textu post Scripturis Vat. cum celeris edd. ingmitus pro
ram alia pro aliaque, ed. I alia qmque. ingenitum, refragantibus codd. et originali. Circa finem ante
"^
Num. 33. Ultima propositio est ibi n. 3S. et sic legitur: adversantur Vat. sola perperam omitlit sibi.
Discretiotanttm personae in le et tmis posita est , in nullo * Codd. B C addunt arUtrium.

tamen naturae disiincta confessione. 5 Cap. 1.
-
3 Codd. et edd. I
, 2, 3, 8, 6, 8; IV. libro dc Spiritu » Codd. A D f<.
: ;
Paler Deus est, id est per esseiitiam vel naturam; at ita est, coginuu- dicere, essentiam divinam esse natam
Filius eo Deusquo Paler est Deus: eo igitur Filius

est, quod superioribus repugnat. Sed ad hoc dicimus, quod — Deieraiin
est, quo Paler idem est Patrem esse et» Fi-

est, et ita in altero id est in eo quod nata est eadem notio inlel-
, ,
lium esse; sed non idem esse patrem et esse filium.

est ligitur*, quae uotatur cum dicitur verbum el imago. lu
Aususiiin.s. Unde Augu§tinus in quinto libro de Trinitate ait °-

allero vero, scilicet sapientia, demonslralur essentia,
« sit esse 'patrem- et esse liliwn, non
Quanivis iSiversum id est, demonstratur, quod Filius sit essentia, quia sa-
est tamen diversa substantia, quia uon hoc secundum pientia secundum essentiam dicitur. Et ideo cum dici-
subslantiam dicitur,sed secundum relativum quod la- ;
tur nata sapientia, intelligitur, quod ipse, quia nalus
men relativum non est accidens, quia non est nuila- est, essentia est. Ibi tamen sapientia non pro essentia,
bile » . Ecce diversum esse dicit esse patrem et esse sed pro hyposlasi facit intelligentiam, ut, sicut quando
filium; quod iuxla rationem praedictam accipi opor- dicitur verbum vel lilius, intelligitur hypostasls cum
tet, quia scilicet alia notio est, qua est/)«to-,alia, qua sua proprielate, ita, cum dicitur nata sapientia, idem
est filius. Non enim secundum essentiam Pater dicitur intelligatur ' , id est genita hypostasis. Ideo vigilanter
paler, vel Filius filius, sed secundum relalionem. ait, idem esse intelligendum, cum dicitur verbum, et
cum dicilur nata sapientia, id est eadem relatio ea-
Cap. VI. demque hyposlasis, cui inest illa proprietas. Et ex hoc

adiuvatur illud quod supra" diximus, scilicet quod
iii sapientia genita dicitur seoundum relationem, cum dicitur Pater vel Filius vel Spiritus sanctus, non
vel secundum substantiam. tantum illae proprielates signiflcantur, ut cum dicitur
paternitas, filiatio, sed etiam hypostases cum suis pro-
Sciendum quoque est, quod sicut solus Filius dici- prielatibus.
tur verbum vel imago^ ita etiam ipse solus dicitur sa-
pientia nata vel genita. Et ideo quaeritur, ulrum hoc Cap. YII.
relative dicatur, et si relalive dicitur, an secundum
eandem relationem, qua dicitur verbimi. et imago. Dc De imagine.
Angustmus. Iioc Augustiuus in septimo libro de Trinitate' ita ail:
« Id dici accipiamus, verbim, ac si dica- cum dicitur Illud etiam sciri oportet, quia cum supra '
dictura
lur nata sapientia Imago ; et haec
, ut sit el Filius et sit, imaginem relalive dicit de Filio, sicut verbum vel
duo cum dicuntur, id est nata sapientia, in uno eo- filius, interdum lamen reperilur secundum substanliam
rum eo quod est nala, et Verbum et Imago et Filius
, dici. Unde Augu^tinus in libro de Fide ad Petrum ' De Fide ai
intelligatur —
et in his omnibus nominlbus non ostenda- dicil, quod una est sanctae Trinitalis essentialiler di-
''"™'°'
tur essentia, quia relative dicuntur at in altero, quod — vinitas et imago, ad quam factus est homo. Hilarius niiaiius.
est sapientia, eliam essenlia demonstretur, quoniam et etiam in quinto libro de Trinitate ° sic ait: « Homo flt
ad se dicitur. Se ipsa enim sapiens est, et hoc est eius ad communem imaginem. Nonien non discrepat, natura
es.se quod sapere ; unde Pater et Filius simul una sa- non dilTert. Una est enim ad quam homo creatus est
pientia, quia una essentia ». Cave, lector, qualiter hoc — species». Ex his verbis oslenditur, quod imago ali-
cauieiaadhi-intelligas, quod hic dicit Augustinus. Videtur enim di- quando essentiae intelligentiam facit, et tunc ad se
'''°*'''
cere, quod cum dicitur nata sapientia, ibi sapientia dicitur et non relative.
essenliam significel, et nata relationem notet. Quod si
' Vat., et edd. 4, 6, 7, 8, 9 quod contra codd. et olias edd. « Dist. XXVll. pars II. in princip. — Vat. cum plurimis
2 Cap. 5. 11. 6. edd. superius pro svpra , et post scilicet oniitlit qiwd.
3 Cap. '
2. n. 3. Ibid. pars II. c. 3. circa flnem.
< Vot. cum aliis edd. oontra codd. et edd. 1 , 8 intel- ' Cap. 1. n. 5. Hunc libruni non esse S. Augustini, sed
tigatur. Fulgentii Ruspensis, supra in Prolegomenis pag. LXXXIV di-
5 Vat. eum aliis edd. perperara intelligitur, refragantibus ctum est.
codd. et ed. 8. » iSum. 8.

,
:
DIST. XXVni. ART. UNICUS.
COMMENTAHIUS IN DISTINCTIONEM XXVIII.
De proprietate non personali ,

quae est innascibilitas.
Praeterea considerari oportet, quod non tantum elc.
DIVISIO TEXTUS.
Siipra egil Magister de proprietatibus ,

quae non genitus, et in hoc nomine innascibilis , ibi:
sunt personarurn et personales : hic incipil secunda Ideo solet quaeri, utrum, sicut solus etc.
'^
Tertio
pars , in qua agit de proprietatibus sive relationibus determinat huius nominis usum, ostendens, quod
non personalibus. Et dividitur haec pars in duas, quaravis non habeat ortum ex Scriptura qnod tamen ,
quia proprietas non personalis est duplex, scilicet licet eo uti, quamvis .\mbrosius videatur dicere
innascibihtas et communis spiratio, quae signiTica- contrarium — hoc enim facit ad reprehendendum
tur per hoc nonien principium. Ideo primo agil haereticos — et hoc facit ibi : lllud etiam tacere
de innascibilitate , secundo de communi spiratione, non oportet. In quarta vero determinat ^ quoddam
infra distinctione vigesima nona: Est praelerea aliud dubium, quod ex praedeterminalis habet ortum,
nomen etc. Prima pars habet duas. In prima de- ibi : Praelerea quaeri solet etc.
terminat de proprietate innascibilitatis ; in secimda, Sciendum quoque est, quod sicut solus Filius.
quia opposita circa opposita clarius elucescunt ' Haec est secunda pars huius partis *, in qua inci-
tangit incidenter de proprietate nascibilitatis et denter deterrainat de proprietate Filii sive Nati; et
nascibilis, infra distinctione eadem : Sciendum quo- haec habet duas partes secundum duo quae ibi tan- ,
que est, quod sicut Filius. git. Quia enim supra dictum fuerat, quod sapientia
Item prima pars habet quatuor partes. In pri- diceret commune imago proprium
, et ideo quia ;
nia ostendit, quid sit significatum huius nominis hoc posset generare dubium quia inveniraus e con-
,
ingenitus in se, ostendens, quod sit proprium per- trario aliquando, ideo primo ostendit, quod sapien-
sonae Patris et differens a paternitate et dictnm tia nata proprie
dicitur de Filio. Secundo vero osten-
secundum relationem. Secundo determinat eius si- dit, quod imago aliquando accipitur essentialiter, ibi:
gnificationem in aequipollenli, sicut in hoc nomine Illud etiam sciri oportet.
Ad intelligentiam eorum quae dicuntur in praedicatur , quaeritur , utrum dicat eandem relationem
senti distinctione, quatuor quaeruntur. quam hoc noraen pater.
Primo quaeritur utram hoc nomen ingenilus
, Tertio quaeritur, utrura innascibilitas sit pro-
sive innascibilis dicatur secundum substantiam vel , prietas sive relatio personalis personae Patris.
secundura relationera. Quarto et uUimo quaeritur , utrum improcessi-
Secundo, supposito quod secundura relationera bilitas dicat aliquam notionera in Patre.
' Sive, ut ait Aristot., 1. Elench. c. M. (c. 15.): Apposilis cundum quam Pater dicitw ingenitus, ibi : Si auteni vis
iuxta se contrariis , minora et maiora apparent et peiora et me- scire.
liora liominibus. Et II. de Caelo et mundo text. 40. (c. 6.) 3 Codd. P QW solvit.
Sensibiliora enim sunt iuxta se invicem posita. — Mox Vat. • Verba Sciendum quoque... usque ad Imius partis inclu-
cum paucis codd. mnascibilitatis pro nascibilitatis. sive Vat. suppressit eorum loco ponendo : Simititer secunda
Sola Vat. liic addit ; Adiimgens, quae sit proprietas se- pars.
,
ARTICULUS UNICUS.
De innascibilitate el improcessibilitate.
QUAESTIO I.
Utrum nomen ingenitus sive innascibilis secundum substantiam, vel relationem dicatur.
Quantmn ergo ad primum, quod hoc nomen 3. Ilem, negaliones se habent e contrario af-
ingenitus dicatur secundum relationem, ostenditur: firmationibus; sed genitus est in minus quam 7-ela-
1. Per Augustinum, qui dicit libro quinto de tus, et generatio quam relatio: ergo ingenitus est
i.Trinitate '
et habetur in littera: « Non receditur a in plus quam non-relatus , et ingeneratio quam
relativo praedicamento, cum ingenitus dicitur » : ergo non-relatio. Sed non-relalus vel non-relatio non di-
dicitur secundum relationem. citur secundum relationem, quia tunc opposita im-
2. Item eodem libro
, : « Sicut genitus ad ge- plicaret: ergo cum in pius sit hoc quod est inge-
nitorem, ita ingenitus ad non-genitorem » sed quod
; nitus, non est in genere relationis: ergo etc.
dicitur ad aliud dicitnr relative sive secundum re- 4. Item, omnis relatio in divinis aut est respectu
lationem: ergo etc. principii, aut respectu principiati: ergo si hoc quod
3. Item , hoc ipsum videtur ratione , quia omne est ingenitus dicit relationera, aut* respectu prin-
iilud, in quo differt persona a persona, dicitur cipii, aut respectu principiati. Sed non respectu
secundum relationem hoc — patet — sed secuu- principii, quia tunc Pater haberet principiura ,
quod
dum hoc quod est ingenilus differt Pater a Filio: est inconveniens. Si Kspeciw. principiati , tunc ergo
ergo etc. non eius est negatio, cuius fuit afDrmatio — nam
4. Item , nuila negatio privat modum signifi- genitus dicitur respectu principii, quia ab aliquo —
candi sive dicendi '; sed genitus secundum relatio- ergo si ingenitus non dicitur respectu principii, tunc
nem dicitur, ergo addita negalione, adhuc dicetur: ergo negatio non dicitur respectu eius, respectu cuius
ergo elc. fuit afOrmatio. Ergo nec dicit relationem ad princi-
Contra: 1. Omnis relatio in divinis aliquid po- piatum, quia non permittit nomen, nec ad princi-
Adopposi-nit — illud certum est — sed ingenitus nihil ponit: pium, quia non permittit res.
ergo etc. si hoc nomen aliquid
Probatio mediae:
ponit, aut ergo secimdum quod negative, aut secun- CONCLUSIO.
dum quod tenetur. Non secundum quod
privative
negative; hoc constat. Si ergo secundum quod pri- Nomen ingenitus in principali intellectu dicit re-
vative tenetur; sed privatio tollit actum et ponit lationem privative, sed ex consequenti intelle-
aptitudinem * ergo secundum hoc ingenitus idem

: ctu positive, scilicet fontalem plenitudinem.
erit quod aptits generari, et non genitus; sed hoc
nuUi convenit: ergo etc. Respondeo: Dicendum est, quod circa hoc diver-
2. Item , omnis relatio in divinis in concretione sae sunt positiones. Omnes enim posuerunt, quod
significata importat distinctionem, et ideo nulla dici- hoc quod est ingenitus dicitur secundum relatio-conciusio i.
tur de essentia secundum modum denominationis — nem , sed differenter.

haec enira est falsa: essentia generat — sed ingenitus Quidam enim dixerunt, quod ingenitus solura peiermina-
dicitur de essentia, nam divina essentia esl non ge- dicit relation is jorwaftbnm; et illud solum sufficit daV™™""
nita^, cum eius oppositum de essentia non praedi- ad hoc quod dicatur notionaliter, quoniam privatio
cetur, scilicet genitus: ergo etc. potest esse principium distinguendi et innotescendi
1 Cap. 7. n. 8, et hic lit. Magistri. c. 1. Cfr. et Aristot., II. Elench. c. 6. (c. 31.), ubi iste dicit, includi
- Loc. cit. — Vat. sola post Sicut addit dicitur, pro quo in facere in non-facere et omnino in negatione afBrmalionem.
originali legitur refertur. — Vide hic lit. Magistri, c. 1 . circa finem. * Cfr. Aristot., de Praedicam. c. de Opposilis , et V. Metaph.
3 Hanc propositionem probat August., V. de Trin. c. 7. text. 27. (IV. c. 22.), nee non IV. Metaph. text. 4. (III. c. 2.),
n. 8. exponendo exempla ex omnibus decem praedicamentorum ubi differentia inter negationem et privationem ostenditur. —
generibus, quorum aliqua Magister, hic in lit. c. 1 , adducit. Mox Vat. absque auctoritate codd. nec suflragante ed. I sed
S. dubium movens (dub. 2.),
Bonav., infra de verbis Auguslini nondum genitus pro et non genitus.
ea approbat munitque hac ratione: Quoniam terminus negatus 5 Cod. Y ingenita.
trahit signiflcationem ab alTirmato, idem est modus dicendi « Cod. V adiungit hoc erit. Paulo inferius post Itaberet
quantuni ad significationem in termino negato et afTirmato. — codd. F T inscrunt aliquod.
,
. ,
,,
DIST. XXVIII. ART. UNICUS QUAEST. I. 497
sicut'Ovis non signata a signata. El iterum, negatio extra genus , vel partira in genere et partim extra
dicit nobilitatem, sicut non regi in rege, non cau- genus^. Secundura quod est negatio extra genus
sari in causa, non produci in principio. — Sed ista sic generaliter privat etnon ponit aliquam qualita-
improbatur. positio uou potest stare, quia pura negatio nec distin- tem , sicut potest dici non-aibum quod non est in
,
guit nec dicit nobilitatem^: non distinguit, nam genere coloris nec qualitatis. Secundura quod est
negatio relationis dicitur de essentia; non dicit no- negatio in genere, sic privat albedinem et ponit
bilitatem, nam omnis nobilitas ponit aliquid per qualilalem contrariam, ut non-album, quia caret
modum positionis. albedine, sed tamen est nigrum. Secundum quod
Alii posuerunt, quod hoc quod est ingenitus partim in genere, partim extra genus, in genere
Deiermina- dicitur sccundum relationem et positive ,
quia pri- scilicet remoto" et extra genus proxiraum; sic non-
vando unam ponit aliam : sicut inaequale privat ae- album dicitur quod caret tam albedine quam colore
qualitatem et ponit relationem illi oppositam , simi- habet taraen qualitatem nihilominus.
liter et hoc quod est dissimile, unde et relationem Per hunc modum intelligendum est in propo- Tripiei sen
importat positive ; sic hoc quod est ingenitus pri- sito. Nara hoc quod est ingenitum '
importat ordi- ingeniu,
vando reiationera ad genitorem ponit relationem nera in ratione generis remoti, et ordinera ad prin-
oppositam ad non-genitorem. Et hoc dicunt sensisse cipium in ratione proximi, et ordinem talera per
Augustinura , qui dicit ,
quod « sicut genitus ad geni- raodum naturae in ratione compietivi. Si igitur in-
torem , ita non-geniius ad non-genitorem dicitur ^
» genitus sit negatio extra genus , sic dicitur ingeni-
improbatio — Sed ista positio non potest stare, quia non-genitus tus quod non generatur nec etiam habet ordinem
aut dicitur ad principimn, aut ad principiatum. vel ° relationem et hoc modo pure dicit privatio-
;
Si ad principiatum , ergo respectu illius non potest nem , et dicitur de essentia nec dicitur secundum
dici hoc noraen ingenitus , cum genitus dicatur in substantiam nec secundura relationem, eo quod pri-
respectu ad principium , et idera signiiicatura sit in vatio solum est. — Alio modo potest esse negatio in
hoc mm\x\& genitus et ingenitus, et ingenitus dif- genere; et tuhc ingenitus dicitur quod non genera-
ferat sola negatione: ergo necesse est, quod hoc tur, habet tamen ordinem ad principium, et hoc
nomen ingenitus A\cîm respectu principii. Si autem modo dicit reiationem substratam; sed tamen ex
hoc est verum ergo secundura hoc poneretur ' Pater
: hoc non dicit nobilitatem , et sic convenit Spiritui
habere principiura, respectu cuius dicatur. Et iterum, sancto , nec tamen est notio. — Tertio modo potest
illud principium dicilur non-genitor ; sed non gene- esse negatio quodam modo in genere, quodara modo
rare non dicit principium, sed privationera illius. extra genus; et sic dicitur ingenitus quod non ge-
Tertius modus dicendi est, quod hoc nomen neratur, habet tamen ordinem, sed non ad princi-
Deiermina- ingenitus , secundum quod assignatur notio Patris pium; et hoc modo dicit privationem relationis re-
dicitur secundura relationem partim privative par- , spectu principii. Si enim habet ordinera, et non ad
iim positive. Propter hoc notandura, quod, sicut dicit principium , ergo ipsum est primum et principium;
Augustinus ^ , « idem est ingenitus et non-geniius » et hoc modo dicit nobilitalem , sicut et prineipium.
Non-genitus autera tripliciter potest accipi, sicul Et decuit illam per negationem significari, quia priraa
isi^\<i%m-non-album., quia potest esse negatio in genere, vel cognoscuntur per negationera ', et hoc modo est notio.
' Vat. textum ccdd. nec non ed. 1 corrupit substituendo autem privatio, negatio a quodam delerininato genere. — Sco-
distmgiiitur pro distinguit , dein post noUlitatem addendo nec tus, Comment. in IV. Metaph. text. 4. dicit : Notandum etiani,
distinguit, et demum paulo inferius post positionis inserendo quod duplex est negalio: quaedam est simpliciter et exira ge-
propositionem : Non distinguit, quia non est relatio. Hus, per quam absolute dicitur, quod hoc non est illud; alia
- Vide supra, fundam. 2. — Explicationem huius dicti Au- est negatio in genere , sive inflnitans per quam aliquid nega-
gustini invenies infra , dub. 3. — Mox pro non genitus cod. R tur non absohite, sed intra metas alicuius gencris, sicut
,
caecum
ingenitus. dicitur, quod non habet visum; non tamen omnc non habens
3 Plures codd. ut A T V Y cum ed. 1 ponetur. visum estcaecum sed in genere animalium quod natum est
,
,
* Libr. V. de Trin. c. 7. n. 8 : Ingenitus porro quid est, habere visum. Unde negatio extra genus potest veriflcari tam
nisi non genitus? — Paulo ante pro assignatur sola Vat. assi- de non ente, quod non est natum habere allirmationem ,
quam
milatur; mendose. de ente ,
quod est natum habere et non habet. XJnde tam chi-
5 Haec divisio negationis insinuatur ab Aristot. I. Poster. , maera, quam lapis, quam etiam homo potest dici non videns;
c. 4 : Estenim contrarium aut privatio aut contradictio in eodem non sic autem de privatione
negatio inira genus quae est
,
genere, ut par aut impar in numeris, secundum quod conse- quia non omne non videns
caecum sed solum quod potest dici ,
quitur. Et IV. Metaph. text. 4. (111. c. 2.): Negationem Vcro est aptum natum habere visum. Cfi\ etiam Scoti Commenl.
et privationem unius est speculari, propterea quod utroque in I. Sent. d. 28. q. 2. n. 4. Mox post aliquam qualitatem —
modo unum speculatur id cuius est negatio aut privatio ; aut cod. K subiicit contrariam.
enim simpliciter dicimus , non inesse illud , aut aliquod genus " Vat., suflragantibus solis edd. 4,5, omittit remoto, et
statuentes. In illo siquidem uni differentia est secundum illud paulo inferius nihiloniinus.
quod in negatione , negatio namque absentla iilius est ; in ' Codd. MZ genitum , cod. geniius.
privatione vero etiam subiecta quaedain natura flt, de qua pri- » Ed. I nec.
vatio dicitur (ed. Firmin-Didot). Et ibid. lext. 27. (c. 6.); Est ''
Cfr. supra pag. 421 , nota 6. -
S. Bonav. — Tom. I. G3
;:
Sed quoniam ingenilus de ratione sui noniinis nullo est » ; et ita in principali intellectu dicit re- conciusio
''"°°''" ""
non videtur dicere nisi privationem vel negationem lationem privative , ex consequenti positive ; et ita
Deierminatiogenerationis, propter lioc dicendum est quarto modo, non dicil negationem, quae nihil ponit.
quod hoc nomen ingenitm, secundum quod conve- Unde concedendae sunt rationes ad hoc.
nit Patri proprie, dicit relationem privative, sed ex 1. Ad illud ergo quod obiicitur, quod nihil soiutio op-
lioc ipso dicit ex consequenti relationem positive. ponitsecundum quod negative dicendum quodfal-''"" ; ,
Ejpiicatur. Quod palet sic. Non generari enim dicitur qui sini- sum est, quia non est negatio ext7-a genus , sicut
pliciter non generatur; et sic convenit non tanlum si dicatur: chimaera est ingenita, immo est negatio
Patri, sed essentiae et Spiritui sancto. Sed ultra hunc cum constantia subiecti; et talis negatio in subiecto
intellectum, prout proprie convenit Patri , addit, summam relinquit nobilitatem.
quia Pater non generatur, nec per generalionem 2. Ad illud quod obiicitur, quod dicitur de es-
accipitur; et sic excluditur essentia, quae per ge- sentia; dicendum, quod verum est, sed secundum
nerationem accipitur, sed adhuc convenit Spiritui quod sotum dicitur privative, et sic non est pro-
sancto. Prout autem convenit soli Patri, sic dicitur prietas Patris ; secundum autem quod proprietas Pa-
ingenitus , quia non generatur, nec per generatio- tris, non dicitur de essentia.
nem accipitur nec generationem consequitur. Per

, 3. Ad illud quod obiicitur, quod negationes e
primum membrum excluditur Filius, per secundum contrario se habent affirmationibus; dicendum, quod
essentia, per tertium Spiritus sanctus, cuius proces- illudnon semper est verum de negatione in genere,
sio praesupponit generationem secundum ordinem sed extra genus. Non-album enim, prout est nega-
originalem ,
quia procedit ut nexus a Patre et Fiho '. tio in genere . non dicitur superius ad hoc quod est
Quamvis enim non sit in divinis prius et posterius, non-quale; similiter ingenitum ad hoc quod est non-
tamen secundmu originem et rationem intelligendi relatum non est superius.
prior est generatio Filii quam processio Spiritus sancti, 4. Ad illud quod obiicitur ultimo, quod " di-
ut supra ostensum fuit '\ et lamen simul sunt natura. cit relationem ; dicendum ,
quod secundum quod
Sic ergo large accepto verbo consequendi , cum importat relationem privative, dicitur respectu prin-
Epuogus. ibi proprie non sit praecedere et sequi, triphciter ex hoc non sequitur, quod Pater habeat
cipii; et
dicitur aliquis esse ingenitus: aut quia non produ- principium,immo quod non habeat, quia non dici-
citur per generationem , aut quia non producitur tur secundum positionem, sed secundum remotio-
per generationem nec per generationem habetur sive nem. Unde bene dicit Augustinus « quod dicitur ad ,
accipitur, aut quia nec producitur nec accipitur non-genitorem » ,

quia ingenitus significat remotionem
nec consequitur '. Hoc igitur modo ingenitus impor- genitoris. Secundum vero quod importat relationem
tat nullo modo esse ab alio, et ita primitatem ac positive et ex consequenti, sic "
respectu principiati;
per hoc fontalem plenitudinem , sicut ostensum fuil et sic non est inconveniens ,
quod aliquod nomen pri-
in principio distinctionis praecedentis * , et sicut pa- vativum aliquid ex consequenti iraportet, quod non
tetex principio distinctionis sequentis, ubi dicitur, importat afQrmativum sibi oppositum. Et sic patent
quod « Pater est principium totius deitatis quia a ,

cetera.
SOHOLION.
1. Aliqua praenotanda videntur de multiplici sensu voca- cum pnvatione propria, quae ponit aptitudinem ad aliquam
buli ingenili — de significalione huius nolionis in Patre — et formam et ipsam formam negat — hic sensus oninino excluditur
utrum sit proprielas oonstitutiva Patris. a Deo; b) cum simplici negatione formae, et sic dici potest de
1. Multiplex huius vocaJmli sensus, ut recte observat Seo- persona Patris et Spiritus S. et etiam de divina essentia, qua-
tus (hic q. 2. n. 3. 4.) , ex duplici fonle manal, cum genitus in tenus non generatur , licet per generationem communicetur
diverso sensu accipi, et particula iu triplicem modum priva- c) extenso nomine generari etiam ad communicari , divina es
tionis significare possit (cfr. S. Thom., S. I. q. 34. a. 4. ad 2 sentia non est ingemta ; d) negando omnino, quod persona sit
Aristot., V. Metaph. text. 17. 27, ed. Paris. IV. c. 12. 22.). ab alio ullo modo, vel , ut dicit Seraphicus, ponendo « quo(
Spcciatim atlendendi sunl qualuor sensus vocabuli ingeniti : a) non generatur, nec per generationem accipitur, nec generatio-
1 Vide supra d. 10. a. 2. q. 2. pitur, sed generationem consequitur, ut Spiritus sanclus; aut
« Supra d. 12. q. 4. quia non producitur nec accipitur nec consequitur, ut Pater.
' Sic potiores codd. In Vat. et nonnullis mss. desideralur '
Pars I. q. 2. ad 3. —
Dictum Auguslini, quod mox ex
secundum membrum ; aut quia non produciiur per generatio- dist. seq. citatur, scil. quod Pater est principium tolius deitatis ,
nem. — In cod. F interpolatoris manus textum sic ampliavit invenies ibi in lit. Magistri , c. 1 , et eius ex))lanationcni ibi
ingenitus , aut quia non producitur per generationem, sed per dub. I.
gen-Talionem communicalur, ut essentia; aul quia non produ- 5 Cod. T respectu cuius pro quod.
citur per generationem nec per generalioncm habetur sive acci- « Supple: dicitur.
,
DIST. XXVm. ART. LW.US QUAEST. I(. 499
nem consequituri>; et sic convenit principio sine principio et est habet ab alio , sed ex se et est principium sine principio. Fi-
proprium solius Patris. — Hinc facile componi potest apparens lius quidquid est aut habet, habet a Patre et est principiiim
conlradictio inler verba SS. Patrum et doctorum (cfr. d. 1 3. q. 4.). de principio etc. » (cfr. infra d. 29. a. 1. et 2, et dub. I. et 2.).
2. De significatione notionis ingeniii in Patre non penitus II. His suppositis, et tres solutiones, quas S. Bonav. non
conveniunt doctores. Nonnulli dixerunt, innascibilitate significari approbat, et quarta ab ipso recepta et in line responsionis
aliquid positivum , nempe positionem relationis, quae opposita posita facile intelliguntur. Haec sententia, quod innascibilitas
sit relationi genitoris. S. Tiiomas et Scotus volunt, eam forma- fundamenlaliler dicat fontalem plenitudinem in Patre, et ex con-
liter dicere puram negationem. Cum autem omnis negatio vel sequenti relationeni quasi communem ad duas personas ema-
privatio fundata sit super aliquid positivum lii duo doctores , nantes, fuit antiqua positio magnorum doctorum (supra d. 27.
discrepant in assignando fundamento istius conceptus negativi. p. I. q. 2. ad 3.), cui favent Alex. Hal. (S. p. I. q. 69. m. 2.
Scotus docet, fundamentum formale huius negalionis esse pa- et 4.), et Petrus a Tar. (hic. q. 2. a. 3.), et quam defendit
ternitatem sub ratione paternitatis. S. Thomas a suis interpreti- Richard. a Med. (hic a. 2. q. 1. et 2.). Attamen a posterio-
bus non in eodem sensu exponitur. Videtur autem docere, hoc ribus Scholasticis solutio haec antiqua derelicta , immo a Scoto
nomine importari negationem principii ab alio, fundatam in (hic. q. 2. n. 6. seqq.) impugnata est tribus argumentis, quo-
ratione principii ad alium. Vasquez putat eum convenire cum , rum principale nihil concludit, cum contra mentem Seraphici
S. Bonaventura, qui iuxta morem suum media via incedit et supponat, in fontali illa plenitudine importari aliquam relatio-
docet, innascibilitatem primario et formaliler dicere negalionem realem , distinctam a generatione et spiratione activa.
nem, sed secundario, consequmter et etiam fundamentaliter po- Etiam S. Thom. (hic q. I. a. I. ad 2; et S. I. q. 33. a. 4. ad 1.)
Sitionem , ut manifeste patet ex quaest. seq. in corp., et supra obiicit; « Non videtur verum ,
quia sic innascibilitas non esset
d. 27. p. I. q. 2. ad 3. Hoo positivum, in ratione ingeniti con- alia proprietas a palernitate et spiratione, sed includeret eas
notatum, iuxta ipsum est fontalis plenittido in Patre (cfr. loci sicut includitur propriuni in communi ». Ad quod ex mente
citt., et d. 7. q. 2, d. 13. q. 3. et passim). Seraphici responderi poterit cum dislinctione: loquendo de pnn-
3. Proprietatem constitutivam Patris formaliter esse pater- cipali et formali significatione innascibilitatis, quae dicit nega-
nitatem , est sententia communis , et manifeste docetur a S. Do- tioneni principii, haec notio non est eadem cum paternitate et
ctore (hic q. 3.). Addit tamen Seraphicus, sibi constans, quod spiratione ; loquendo de secundaria signiflcatione ,
quae impor-
etiam innascibilitas aliquo modo, id est ex consequenti intelleclu, tat illam fontalem plenitudinem, « realiler est idem cum pater-
dicit relationem posiUve, et sic constituit Patrem, sed tantum nitate et spiratione activa... differt tamen secundum rationem »
radicaliter sive inchoalive. Nam iuxta ipsum (d. 27. p. I. q. 2.) (Richard. a Med., hic a. 2. q. 2.). Ita quoad sensum etiam
paternitas supponit generationem tanquam radicem, generatio S. Bonav., hic q. 2, et dub. 1 , et q. 3. ad 2 ; cfr. eliam d. 29.
vero fecunditatem ,
quae importatur in innascibilitate ,
quatenus dub. 1. circa finem.
dicit fontalem plenitudinem in Patre. Haec concipitur ut radix III. Praeter auctores iam citatos cfr. B. Alberl., hic a. 1.2;
communis duarum emanationum atque ut fecunda non in actu d. 13. a. 9. 10; S. p. I. tr. 9. q. 39. m. 1. particula 1. —
secundo, sed primo, sive, ut dicit Richard. a Med., m hahitu. Petr. a Tar., hic q. i. a. 1. 2. — Riehard. Med., a hic a. 2.
Firmum fundamentum haec doctrina habet in illa communi q. 1. — jEgid. R., hic 1. princ. q. 2. — Henr. Gand., S. a. 57.
doctrina, quae a Concilio Florentino (Decret. unionis pro laco- q. I. — Durand., hic q. L — Dionys. Carth., hic q. 2. —
bitis) consecrata est, quod « Pater quidquid est aut habet , non Biel, de hac et seqq. qq. hic q. unica.
QUAESTIO II.
Utrum innascibilitas et paternitas importenl eandem retationem.
Secundo, supposito quod hoc nomen ingenitus 3. Item, relationes diversiflcantur penes termi-
dicatur secundum relationem, quaeritur, utrnm im- nos, quia relatio, secundum quod huiusmodi, ad al-
porlet eandem relationem, quam hoc iiomen Pater, lerum est " ; sed ingenitus dicitur per privationem
utrnm scilicet eadem relatio sH innascibilitas etpa- prioris, scilicet patris, et pater secundum positio-
ternitas. Et quod non, ostenditur sic. nem germinis sive filii: ergo dicunt respectum se-
1. Augustinus quinto de Trinitate ^

: « Aliud est cundum aliam et aliam partem: ergo etc.
Fimaamenta.(jjcepe cssB patrem , et aliudingenitum»; sed non 4. Item ,
plus differt generatio et ingeneratio
secundum essentiam : ergo secundum relationem. quam generatio et spiratio — nam hic est oppositio
2. Item, hoc videtur per rationeni, quia pos- propria, ibi autem solum disparatio — sed alia rela-
sibile est, aliquem iiitelligi esse ingenitum et non esse tio est generatio et spiratio : ergo et generatio et in-
patrem, ut in Adam ^, et e converso, ut in Cain. Si generatio. Sed generatio et paternitas est eadem, ut
ergo una relatio potest intelligi altera non intellecta, , supra ostensum est*: ergo innascibilitas et paternitas
et e converso; et poni, altera non pnsita: ergo sunt non sunt eaedem relationes.
diversae relationes. CoNTRA: 1. Omnis relatio in divinis est perso- Ad opposi-
' Cap. 6. n. 7. Cfr. hic lit. Magistri , c. 1. ' Dist. 27. p. 1. q. I. — In principio argumenti ed. I dif-
' Cod. Y quod Adam in paradiso. Mox Vat. Abel pro ferunt pro differt ; in fine vei-ba non sunt eaedem relaiiones n
Cain; mendose. mullis codd. omittuntur, cod. T pro eis mbslilvit sunt dive7'sae
' Cfr. Aristot., de Praedicam. c. de Relatione, et V. Metaph. relntiones.
lext. 20. (IV. c. 15.).
, .
nae ad personani; si ergo ingenihis dicit relationera lum respectu Filii et per modum generationis , sed
aut ergo ad Filium, aut ad Spiritum sanctum, aut innascibilis universalem dicit principalitatem sive
ad utrumque. Noii ad utrnmque, quia Pater non fontalem plenitudinem in producendo, non tantuni
comparatur unica relatione, sed diversis ad Filium quantum ad generationem , sed etiam quantum ad
et Spiritum saoctum; non ad personam Spiritus san- spirationem, non tantum respectu Filii, sed etiam
cli — hoc constat — ergo ad Filium. Si ergo relatio respectu Spiritus sancti. Et hoc patet, quia innor
ad Filium est paternitas: ergo innascibilitas est ea- scibilis dicitur , eo quod non generatur nec genera-
dem relatio. tionem consequitur: ergo in nomine innascibilis au-
2. Item, relationes in divinis personis non acci- fertur ratio nascendi et procedendi; et si hoc, poni-
dunt, sed esse tribuunt personae': ergo si unius tur ratio omnimodae principalitatis, et ideo fontalis
personae unicum est esse, unica erit eius relatio. plenitudinis.
Sed Pater est una persona, et convenit ei innasci- 1 Ad illud ergo quod obiicitur ,
quod dicit soiuiio op-
. , . , , posilorum.
bilitas et palernitas: ergo etc. respectum personae ad personam; dicendum, quod
3. Item, sicut se habet nascibilitas in Filio ad privative sive negative " non dicit respectum ad per-
fihationem, ita innascibihtas in Patre ad paternita- sonam. Et quod dicit, quod omnis relatio dicit re-
tem; sed in Fiho eadem est relatio nascibilitas et spectum ad personam, intelligitur de illa quae dicit
fiiiatio: ergo etc. positionem. Secundum autem quod accipitur quantum

4. Item, Philosophus^: « Primum et principium ad consequentem intelleetum, ad dicit respectum
idem dico » ; sed innascibilis dicit illud quod dicit in utramque personara. Quod obiicitur, quod non est —
ratione primi, pater in ratione principii: ergo di- una coramunis relatio; dicendum, quod verum est
ciinl eandem habitudinem et reiationem: non ergo quantum ad prineipalem intellectura taraen bene ,
sunt duae relationes, sed una tantum. potest esse quantum ad eonsequentem , iit aliquod
nomen dicat plenitudinem respectu utrinsque.
2. Ad illud quod obiicitur, quod relatio dat per-
CONCLDSIO.
sonae existere; dicendura, quod non quaecumque,
sed quae est rehtio personalis. Quae autein sit illa,
Innascibilitas est alia notio ac paternitas, cum infra patebit '.
utraque aliam relationem importet tum secun- 3. Ad illud quod obiicitur, quod in Filio idera
dum intellectum principalem, tum secundum est nascibilitas etfiliatio: ergoetc; dicendum, quod
intellectum consequenlem.
non sequitur, quia non opponuntur eodem genere
oppositionis ;
quia paternitas et filiatio opponuntur
Respondeo: Dicendum, quod hoc quod est in- relative, non sic nascibilitas et innascibilitas , irarao
nascibilis ' aliam relationem importat ,
quam hoc raagis contradictorie vel contrarie.
quod est pater , sive quantum ad principalem in- 4. Ad illud quod obiicitur, quod primum et
tellectum, sive quantum 3.i consequentem. Quantum principium est idem ; dicendum ,
quod primum di- P"-™™ si
ad principalem, manifestum est, quia^ importat re- citur dupliciter: aut per privaiionem prioris; et pUciter.
spectum ad principium per modum privationis, pa- sic primum et principium idera sunt re, et non
ter aulem importat respectum ad principiatum per ratione. Alio modo primuni dicitur respectu se-
modum positionis et generationis ; et ita dicunt cundi; et sic primura et principiura idera sunt re
diversas habitudines, quarum una est vera habi- et ratione, et sic non significatur primura per boc
tudo, altera privatio habitudinis. —
Quantum ad con- nomen innascibilis. Iraportat enim primitatem per
sequentein intellectum similiter differunt, licet non privationem prioris, ut patel ex ipsa nominis ' im-
tantum. Nam paler dicit relationem' principii so- positione.
SCHOLION.
Haec quaestio explicatur ex praecedetiti. Auctores, qui Alex. Hal., S. p. I. q. 59. m. L — S. Thom., S. I. q. 33.
intellectum consequentem, in ista notione connotatum et in q. 4. — B. Albert., hic. a. 3. — Petr. a Tar., hic q. I. a. 3.
praeced. dedaratum, non admittunt, etiam liic solummodo pri- . Richard. a Med., hic a. 2. q. 2. — Henr. Gand., a. 37. q. 2.
mam partem responsionis approbant. . Dionys. Carth., hic q. 3.
' Plura de hoc vide supra d. 26. q. 3. ^ Ita plurimi codd. ut ACL iN P QRSTUVY ; Vat. ror
' Libr. 1. Poster. c. 2. — Circa finem argumenti multi codd. tionem. Mox plures codd. innascibilitas pro innascibilis.
voci relaiionem praefigunt non, pro qua particula codd. L " Cod. W addit non positice secundiim principalem intel-
mn nisi. lectmn.
^ Permulti codd. cum sex primis edd. innascibiliias. ' Quaest. seq.
* Cod. F adiicit innascibilis. * Codd. KY vocis; codd. S V vocis expositione.
. ,
DIST. XXVIII. ART. UNICUS QUAEST. III.
QUAESTIO in.
Utrum innascibilitas , an paternitas sit proprietas personalis Patris.
Tertio quaeritur, utrum innascibilitas sit pro-

sive relatio personalis personae' Patris, an
paternilas. Et quod sit paternitas, videtur: Prop7-ietas personalis Patris est paternitas,
1. Quia illa est proprietas personalis, per quam non innascibilitas nec spiratio activa.
persona ab omnibus separatur,; sed talis est haec
relatio paternitas: ergo etc. Respondeo: Dicendum, quod, sicut dicit com-
2. Item, iJla est proprietas personalis, per quam munis opinio et habetur ex verbis Magistri ^
et
persona propriissime nominatur et exprimitur; sed Sanctorum, scilicet Hilarii et Augustini, paternitas conciusio i.
persona Patris propriissime exprimitur per paterni- est nolio personalis Patris. Ad hoc enim, quod ali-
tatem: ergo etc. qua relatio sit personalis, oportet quod dicat illius
3. Item, sicut fdiatio se habet ad Filiura, sic personae primam et propriam habitudinem , et per
paternitas ad Patrem; sed filiatio est personalis re- modum positionis et completionis ; sed constat,
latio personae Filii: ergo et paternitas Patris. quod innascibilitas quantum ad primum intelle- conciusio 2.
4. Item, illa est proprietas personae, quae dictum non dicit positionem, quantum ad comequen-
cit^ per modum positionis et propriae habitudinis; tem intellectum non dicit specialem relationem , sed
sed inter omnes relationes, quae dicuntur de Patre, fontalem plenitudinem. Simihter spiratio non diciti
sola paternitas est talis: ergo efc. propriam relationem Patris'*; et ideo necesse est,
Contra: 1. Proprietas sive relatio personalis quod paternitas dicat. Unde et rationes ad hoc in-
dat esse personae; sed paternitas non dat esse per- ductae concedendae sunt.
Ad soiu
sonae Patris, quia nihil habet esse ex hoc, quod 1 quod obiicitur quod proprie-
illud ergo ,
alteri dat esse; sed persona Patris dicitur pater, tas dat esse personae: dicendum quod illud non ,
quia alteri dat esse: ergo etc. est intelligendum de esse simpliciter, sed de esse
2. Item, non intellecta proprietate personali, personali sive de esse distincto'': et ipsa paterni-
impossibile est intelligere personani; sed non intel- tatis auctoritas in divinis non accidit illi hypostasi,
lecta paternitate, est intelligere habentem deitatem immo dicit illius personae complementum, ratione
et irmascibilitatem : ergo cum innascibilitas sit pro- cuius est hoc. Quamvis ergo Pater non habeat esse
prietas personae Patris, ergo etc. ex hoc, quod dat alteri esse, tamen nihil impedit,
3. Item, proprietas personalis debet dicere to- ipsum ex hoc esse personam distinctam.
tum esse personae ; sed paternitas non nominat 2. Ad illud quod obiicitur, quod est intelligere
personam Patris secundum omnem plenitudinem fe- personara Patris etc; dicendura, quod intellectu plene
cunditatis, sed innascibilitas : ergo etc. apprehendente et rationabiliter procedente, non est
4. Item, Damascenus^: «In divinis omnia sunt intelligere personam Patris vel hypostasim sine
unum praeter geuerationem , ingeneralionem et pro- paternitate '; quia si intelligatur innascibilis, ita
cessionem » ; constat quod non nominat omnes quod non adsit paternitas, innascibilis dicit priva-
proprietates, ergo solum personales : ergo ingeneratio tionem nec aliquid dicit circa Patrem, quod non
est proprietas personaUs, et non nisi Patris: er- dicat etiam circa essentiam ; et ideo non intelligitur
go etc. ut proprietas personahs nec est alia°, et ideo non
1 Codd. PQ omittunt vocem personae , alii codd. cum sequenti vide supra d. 27. p. I. q. 2. ad I. et 3, et hic dub. I.
edd. vocem personalis. — Principia, quae in seqq. argumentis — Paulo inferius post non habeat plurimi codd. parum congrue
adliibentur, deducenda sunt ex d. 26. q. 1-i. omittunt esse.
'-
Vat. cum aliquibus mss. dicitur. ' Plurimi codd. omittunt vel hyposiasim sine patemitate
3 Lib. I. de Fide orthod. c. 8. Vide supra d. 26. q. i. edd. 2, 3, 4, S, 6 solummodo verba vel hypostasim; ed. 1 pro
arg. 4. ad opp. sine paiernitate exhibet nisi intellecta paternitate. — De intel-
" Dist. 26. c. 2. seq., et hic 1-3, ubi etiam verba Hi- apprehendente consule infra dub. 1.
c. lectu
larii et Augustini habentur. 8 Vat. et ed. 1 hic addunt immo sunt proprietates natlt-
^ In Vat. et solo cod. cc deest Patris. rales, quae verba, quia contextui non respondent et in omni-
6 Cfr. supra d. 26. q. 3. in corp. — De propositione sub- bus codd. et edd., except. 1, desunt, in textum non recepimus.
;
intelligitur persona Patris ut distincta sive hyposta- omnem, sed necesse est, quod dicat unam deter-
sis illa. Nam proprietas innascibilitatis , ut proprie- minaiam , aut nuUam determinate diceret ^, et ita
tas, includlt proprietates et relationes respectu prin- non erit notio personalis.
cipiati; alioquin, ut supra ostensum est ', non est Ad illud quod obiicitur de Damasceno, di-
4.
proprietas. cendum, quod non enumerat omnes proprietates

3. Ad illud quod obiicitur, quod proprietas personales, secundum quod personales, sed intendit
personalis dicit totum esse personae; dicendum, relationes sub illis comprehendere : et sub genera-
qnod si dicatur lolum esse, id est perfectum, com- tione duas personales comprehendit, sub processione
pletmn et proprium, sic habet veritatem. Si autem duas , unam personalem , aUam non personalem
intelligatur, quod dicat lotmn esse, id est omnem sed^ mh ingeneratione dkit soUmi innascibiUtatem,
habitudinem; sic falsum est, quia non debet dicere quae proprietas est, hcet non personaUs.
SCHOLION.
I. In respons. explicatur, quod qualuor requiruntur, ut pro- tio in Deo distinguit personas. Unde relatio paternitatis resultat
prielas sil personalis , scil. quod sit proprietas prma, quia primo ex genito Filio (cfr. Iiic dub. 1.).
distinguit, propria, non communis (qualis est spiratio activa), II. Alex. Hal., S. p. I. q. 69. m. 2. 5. — Scot., hic q. 2 ;
per modum qua persona perfecte

positionis , et completionis , Report. hic q. 2. — S. Thom., hic q. 1. a. 2; S. I. q. 33.
Duae ultimae differentiae non con-

constituitur in esse personali. a. 2. — B. Albert., de hac et seq. q. hic a. 4. — Petr. a Tar.,
veniunt innascibilitati unde est quidem proprietas, sed non

;
hic q. I. a. 4. — Êgid. R., hic I. princ. q. 1. —
3. Henr.
personalis (cfr. supra d. 26. q. 4.). Solutio ad 1. supponit, — Gand., S. a. S7. q. 4. — Durand., hic q. 2. — Dionys. Carth.,
quod esse personale in Deo est esse relatimm, quia sola rela- hic q. I. in flne.
QUAESTIO IV.
Utrum eliam improcessibilitas sicut innaseibilitas notionem dical in Patre.
Quarto quaerilur, utrum improcessibiUtas sit bilitas: ergo est alia notio saltem in Filio, ergo
notio Patris, sicut innascibiUtas. Et quod sic, videtur: saltem in eo debet esse notio. Si tu dicas, quod
1. Quia, sicut Pater difTert a FiUo per innasci- non dicit nobihtatem; contra: omne quod dicitur
Adopposi-bihtatem, ita a Spiritu sancto per iraprocessibiUta- in divinis, ad nobihtatem pertinet, alioquin non di-
tem: ergo sicut innascibilitas est notio Patris, simi- citur ibi: ergo si dicitur improcessibiUtas de Filio,
Uter videtur, quod improcessibihtas. videtur sonare in nobilitatem.
2. Item, sicut nobihtatis est Patris non gene- luxta hoc quaeritur : cum Pater communicet •?"£.''
rari, ita eliam non spirari*: ergo si propter ratio- alicui " improcessibiUtatem sive inspirabilitatem, qua-
nem nobilitatis ponitur innascibilitas eius notio, si- re non similiter communicat innascibilitatem ?
mihter debet poni improcessibilitas. Contra: 1. Si improcessibUitas est notio: ergoFundamenia.
3. Item, sicut generare convenit Patri per hoc notiones plures sunt quam quinque, quod est con-
quod innascibilis, ita et spirare per hoc quod im- tra communem opinionem'.
processibihs sive inspirabilis: ergo sicut innascibi- 2. Item, si improcessibUitas est notio, aut hoc
litas notio est, quia non tantum dicit privationem, est quia simpliciter privat esse abaliquo, aut quia
sed etiam positionem, ita videtur, quod improces- privat ' spirationem. Si primo modo, non differt ab
sibilitas. Si tu dieas , quod improcessibilitas clau- innascibihtate ; si secundo modo, tunc non differt
ditur sub innascibilitate; obiicitur: quia^ Filio con- a spiratione activa, quia enim non spiratur, spirat
venit improcessibilitas , et tamen nunquam innasci- qui spirat.
' Quaest. 1 . — Paulo ante pro Nam proprietas innascibi- ^ Codd. S V WZ quod. Paulo inferius pro debet aliqui
litatis ed. 1 Nam innascibililas. codd. ut I T Z dcberet

2 Codd. ISWYbb (T a secunda manu) dicet ; cd. 1 avt « Cod. Y alteri.
si... diceret. Proxime post pro ent aliqui codd. cum ed. I est. ' Cfr. supra d. 26. q. 4.
' In pluribus codd. ut A TZ
I cc deest sed. " Sic et Val. ; in codd. et edd. pro prirat incongrue exstat
* Supervacaneum et inutile est additamentum, quod Vat. ponit, quod verbum contextui non respondet. Paulo inferius a
hic exhibet, nullo cod. (exc. cc) suffragante: e)-go si propter Vat. textus genuinus, quem habent codd. et sex primae edd.,
rationem nobilitalis est Patris non generari, ita est non spi- sic est mutatus: quia non spiraiur qui spiraL
rari. Paulo ante eadem Vat. nobilitas pro nobilitatis.
, » ;
<
DIST. XXVIII. ART. UNICUS QUAEST. IV. S03
3. Item, si non procedere esset notio, eadem non tantum respectu generationis , sed etiam spi-
ratione non producere; sed hoc falsum: ergo etc. rationis; et ideo innascibilitas nec generatio est nec
Si dicas , quod non est siraile ,

quia noyi producere spiratio. Sed improcessibilis '
dicitur, quia nec spi-
non dicit nobilitatem; contra: non producere per- ratur nec spirationem consequitur, et sic non ex-
sonam dicit statum emanationis ; et sicut ratio cluditur Filius sive generatus. Fihus enim genera-
principii, ante quod non est aliquid, dicit nobili- tur, et tamen non spiratur nec spirationem conse-
tatem, simiiiter ratio status , ultra quem '
non est quitur. Improcessihilis igitur non privat nisi unam
procedere: ergo nobilitatem dicit: si ergo non est solam emanationem, et ideo dicit solum partem
2. aliud, quare non dicatur notionaliter, videtur, quod istius fontalis plenitudinis ; et ideo improcessibilitas c
non frod.ucere sit notio , sicut et non spirari. non potest esse notio distincta in Patre ab inna-
scibilitate, nec in Filio a spiratione, nec importat
fontalem plenitudinem , sed solum m spirando.
Quamvis igitur improcessibilitas possit dicere nobi-
Improcessibilitas non est notio Patris. litatem tamen quia non distinguitur * ab aliis assi-
,
gnatis, ideo non ponit in numeruui cum aliis.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est 1. 2. 3. Et sic patent tria prima obiecta, quod s
notandum , quod nihil potest esse notio in divinis improcessibilitas distinguit, et dicit nobilitatem , et
nisi dicat respectum positivum vel ex primo indicit fecunditatem; quia rationes non valent, eo
tellectu, vel ex consequenti. Si enim solum privat quod hoc totum in aliis rationibus assignatis claudi-
relationem, ila dicitur de essentia sicut de persona. tur, ideo contra aiias non distinguitur.
Unde quod Pater non producitur, nec
sicut dicitur, Ad illud quod quaeritur, quare non commu-
Spiritus sanctus personam producit; ita etiam essen- nicatur innascibihtas, sicut improcessibilitas ; dicen-
tia produci non dicitur, et etiam personam non dum, quod, sicut patet, quia improcessibihtas non
producere. Et sicul non potest esse notio hoc quod claudit in suo intellectu non esse ab alio, sicut facit
est ingenitus, nisi ponat respectum positivum ex innascibilitas, sed solum dicit non spirari. Pater au*
consequenti —
et hunc ponit sicut visum est- — tem nulli potest communicare, quod non sit ab
similiter nec hoc quod est inspirahilis potest esse alio^; potest tamen communicare aUi, quod non
notio, nisi ponat respectum positivum. Hunc autem spiretur.
non ponit, nisi secundum quod ponit primitatem Ad illud quod quaoitur, quare non producere {
respectu spirationis, sicut innascibilitas respeclu ge- non est notio; dicendum, quod non est nohilitatis;''
nerationis, ut, sicut innascihilis dicitur qui nec ge- et esto, quod esset — quia illud non videtur princi-
neratur nec generationem consequitur, ita improcessi- paliter considerari in ratione notionis " — dicendum,
•
bilis qui nec procedit nec processionem consequitur. quod illud est ratio, quia non dicit respectum po-
Et quoniam omnis emanatio vel est generatio, sitivum, quantum est de ratione sui nominis; et ideo
vel ad generationem consequitur, quia generatio dicit simpliciter potest convenire essentiae, et ideo non
primamemanationem; ideo innascibilis privat omnem est notio. autem Non sic est de innascibihtate, ut in
emanationem , et ideo dicit fontalem plenitudinem. praecedentibus visum est '.
SCHOLIOK
1. Ex principiis a S. Bonaventura stabilitis facile eruitur, im- cidentis in flne argumentorum ad opposit. , et deinde respon-
processibiliiatem non esse nolionem Palris. Quando autem tene- detur ad quaest. in ultimo fund. implicite positam.
tur alia sententia , scil. eandem consislere in pura negalione , de 11. Alex. Hal., S. p. L q. 69. m. 3. ad ult. — Scot., hic
eo dubitari poterit, et revera Scot. in Commcnt. Oxon. (Iiic q. 2. ad 3. — S. Thom., S. I. q. 33. a. 4. ad 5, et q. 32.
q. 2. ad 3.) dubius fuit, utrum forte admittenda sit haecsexta a. 3. — :Egid. R., hlc 1 . princ. q. I . collat. 1 . — Henr. Gand.,
notio. Sed in scripto posteriore sive in Report. (hic q. i.) ipse S. a. 60. q. 10. — Durand., hic q. 2. — Dionys. Carth., hic
adhacret communi doctrinae (cfr. Macedo, coll. 8. di(T. 3. sect. 8.). q. 1. circa medium.
— Post solutionem ad opposita sequitur solutio quaestionis in-
'
Plures codd. ut I S V cum edd. 1,2, 3 quod. 5 Vide supra d. 27. p. I. q. 2. ad 3. eirca flnem.
' Quaest. 1. ° Pro notionis Vat. praeter fidem praestantiorum codd. sui
3
Codd. et edd. impncessibilitas , sed m nominis.
<
Vat. cum cod. cc perperam distinguii. ' Quaest. 1.
,
DUBIA CIRCA LITTERAM MAGISTRL
DUB. I. considerat ea quae sunt rei essentialia, sicut potest

J
intelligi subiectum sine propria passione. Et hoc po- Uuplicile
In parte ista sunt dubitationes circa litteram et test esse dupliciter: aut intellectu resolvente plene lellectus.
primo de hoc quod dicit Augustinus, quod, si Filmm et perfecte, aut intellectu deficiente et resolvente
non gemdsset, nihil prohiberet eiim clicere ingeni- semiplene^. Intellectu resolvente semvplene, potest
tum. Videtur enira secundum lioc, quod accidat intelligi aliquid esse, non intellecto primo ente. In-
personae Ingeniti ' generare et ita esse patrem. — tellectu autem resolvente perfecte, non potest ifitel-
Item, es hoc yidetur sequi, quod remota paterni- ligi aliquid, primo ente non intellecto.
tate , adhuc remaneat persona Patris ; et ita pater- Secundum hunc triplicem intellectum de com-
nitas non est proprietas personalis. paratione Patris et Ingeniti contingit loqui triplici-
, Respondeo: Dicendum, quod est loqui de inter. Si enim loquamur de \x\iA\sc\,\i apprehendente
Distmctio. tentione huius nominis ingenitus et pater vel sim- possibile est haec duo " intelligi , altero non appre-
pliciter, vel prout ponuntur in persona divina. Si henso, eo quod aliud est significatum unius, aliud
loquamur simpliciter, sic diversae sunt intentiones, alterius. Si loquamur de intellectu resolvente , adhuc
et una praeter aliam est intelligibilis et separabilis si semiplene resolvat ', accipiendo intellectum huius
secundum rem ^ sicut patet in generatione hominum.
, nominis ingenitus solum privative , sicut accipiunt
Alio modo est loqui de his, prout ponuntur circa genliles; sic potest inteiligi unum sine altero. Si
personam divinam , et sic dicunt aliam et aliam loquamur de intellectu plene resolvente, cum inge-
rationem innotescendi ; et illae duae secundum rem nitus, secundum quod est proprietas Patris, non
omnino sunt inseparabiles , tamen secundum intel- dicatur sohim privative, immo ponat respectum po-
lectum una potest accipi praeter alteram. Et sic lo- sitivum; de necessitate ponit paternitatem. Et sic
quitur Augustinus non quod re separari possint, , verum est, quod dicendo aliquid '
esse ingenitum
sed quantum ad intelligere ° nostrum. necessario ponitur esse pater, cum ponatur pleni-
Sed quod possit intelligi aliquid praeter alte- tudo fontahs per ipsum tantum.
rum hoc potest esse multipliciter aut quantum ad
, : Quando ergo dicit Augustinus, quod non ideo Explicantur
intellectum apprehendentem , aut quantum ad intel- dicitur pater, quia ingenitus, ipse loquitur de intel-
I^ctum resolventem. Si primo modo sic non potest ,

lectu apprehendente , quia unum non est propria
iT^rehen-
*«°s. intelligi aliquid sine aliquo, quod est ei ratio intelli- ratio et prima intelligendi alterum, immo utrumque,
gendi, sicut Deus praeler deitatem et homo praeter , scilicet ingenitus et pater. dicunt aliam rationem
humanitatem potest tamen intelligi effectus, non in-
;
innotescendi ; tamen secundum plenam " resolutio-
tellecta causa, et inferius, non intellecto superiori, nem una ponit aliam necessario. Unde distinctio
quia potest quis apprehendere hominem, non intelle- personae Patris quasi inchoatur in innascibilitate et
cto ahquo superiorum. Et sicdicitPhilosophus^ quod consummatur in paternitate ; et ideo , non intellecta
qui unum dicit quddam modo multa dicit non sim- , paternitate , non potest intelligi persona iOa complete
pliciter , sed quodam modo, quia implicite. distincta. Et ideo paternitas est notio personalis,
Alio modo contingit aliquid intelligere praeter quamvis in ratione intelligendi prius cadat inna-
inteiiectus "".
alterum , intellectu resolvente ; et iste intellectus scibilitas
' Vat. ingenitae. esse, ed. 1 paulo post voci aliquid adiungit. — iNotamus, quod
s Fere omnes codd. cum sex primis edd. rationem pro haec divisio intellectus liabelur etiam in S. Dootoris Itinerario
rem; sed perperam, ut ex subne.vis patet. Cfr. supra q. 2. — mentis in Deum, c. 3. et 5.
lundam, 2. ^ Sola Vat. unum istorum pro haec duo.

~
3 Ita codd. ACFGHR S T U Y ee fi cum cd. 1 ; Vat. cum Vat., refragantibus mss. et ed. \, omissa vocula si, pro
paucis codd. intellectum. resolvat habet resolvit.
* Libr. I. Phys. text. 21 . (c. 2.). — Proxime superius pro. * Pro dicendo aliquid, quod auctoritate codd. I dd posui-
Et sic plures codd. et edd. et sicut, Vat. sicut, et codd. P Q S mus, sola Vat. ad; maior pars codd. cum ed. incongrue I
VW superiori pro aliquo superiorum. dicit aliquid; verius cod. R qnando dicit aliquid, et cod. T
5 Sic cod. (cod. L in marg.) ; eeteri codd. cum edd. 1, cum dieit aliquid; codd. V Y solummodo aliquid; demum
2, 3 omittunt et perfecte, et dein et resolvente semiplene. Idem codd. L dicit secundum quod ad. Mox pro fonlalis multi
facit Vat., quaetamen interiicit post intellectu verba semipleno codd. ut FGIKPQTYZ etc. cum ed. 1 fmtalitatis , et sub-
et. Paulo superius post essentialia Vat. cum cod. cc sic pro inde pro tanlum codd. P Q terminum.
sicut. Paulo inferius verbo resolvente antiquiores codd. cum ' Verbum plenam in anliquioribus codd. et ed. 1 omiltitur.
ed. I praemittunt particulam autem. Dein post non intel- 1" Pkira de hoc invenies in tribus primis quaest. huius dist.,
lecto primo ente codd. ST addunt esse, quod verbum, scil. et d. 27. p. 1. q. 2. ad I. et 3.
,: :
DIST. XXVIII. DUBIA.
DUB. II. do privatur habitudo realis. Ad hoc enim, quod intel-

ligatur privatio habitudinis, necesse est intelligere
Item quaeritur de hoc quod dicit: Negativa habitudinem; et ad hoc, quod habitudo intelligatur,
porro parlicula non id efficil, ut quod sine illa etc. necesse est intehigi duo extrema ut afrirmata; et
Videtur enim falsum quia homo dicitur secundum ,
ita ad hoc, uf^ intelligatur privatio habitudinis sive
substantiam, tamen albedo potest dici non-homo: relationis, necesse est intelligi duo extrema negata.
ergo quia homo et non-homo contradictorie oppo- Et quantum ad lioc dicit Augustinus, non-genitum
nuntur , et de quolibet affirmatio , vel negatio '
referri ad non-genitorem ,
quia non potest capi in-
ergo albedo est non-homo , et albedo est qualitas tellectus eius nisi per intellectum illius ; et ita quan-
ergo elc. Si tu dicas , quod Augustinns loquitur, tum ad rationem dicendi dicitur secundum relatio-
secundum quod facit negationem in genere ''; tunc nem sicut non-homo dicitur secundum substantiam.
,
obiicitur de hoc quod est non-substantia ; constat,

quod non potest facere negationem in genere: ergo DuB. IV.
cum non-substantia non dicatur nisi de aliis gene-
ribus, patet etc. Item quaeritur de hoc quod dicit, quod cum
Respondeo Dicendum quod modus dicendi
:
,
dicitur nata sapientia , sapientia essentiam signi-
secundum substanliam circa terminum negatum ^ ficat. Ergo secundum hoc licebit loco sapientiae
uisimciio. sive infinitum dupliciter est accipere aut quantum : ponere essentiam, cum faciat eius intellectum ; quod
ad signifieatum , aut quantum ad suppositum. Si falsum est.
quantum ad significatum , quia terminus negatus Respondeo: Dicendum, quod est loqui de no-
trahit significationem ab atfirmato ^ idem est modus , mine sapientiae quantum ad significatum, vel quan-
dicendi quantum ad significationemîu termino negato tum ad suppositum. Quantum ad significatum dicit
et affirmato. Unde sicut homo dicitur secnndum sub- essentiam, sed tamen supponit personam; et ita
stantiam quantum ad significationem, ita et non-homo. adiectivum respicit ipsum ratione suppositi^ cum
Quando enim dico hic est Jiomo substantiam
: , dicitur sapientia nata , non ratione significati. Nec
praedico; quando dico: hic est non-homo , substan- sequitur propter hoc, quod loco sapientiae poni
tiam removeo. Si autem loquamur quantum ad sup- possit essentia, quia cum sapientia sit de nomini-
positum, tunc pro alio supponit terminus negatus bus mediis, potest supponere pro persona et trahi
et affirmatus. Sic opponit, et sic non inlelligit Au- ad suppositum; sed essentia, cum sit nomen abstra-
gustinus ^ ctissimum, non '.
DUB. III. DuB. V.
Item quaeritur de hoc quod dicit, quod non- Item quaeritur de hoc quod dicil quod imago ,
genitus refertur ad non-genitorem. Videtur enim aliquando intelligentiam essentiae facit , et tunc
dicere falsum, quia omnis relatio ponit duo extrema ad se dicitur. Videtur enim falsum , quia imago
ergo si non-gmiitus refertur ad non-genitorem , ne- semper Gonnotat imaginatum; sed non potest esse
cesse est ad hoc, quod aliquis sit ingenitus, quod idem imago et imaginatum: ergo semper dicitiir
sint duo ,
quorum unus sit non-genitus, aiter non- relative.
genitor. Contra: esto per impossibile, quod nullus Respondeo: Dicendum, quod imago semper
esset nisi unus sohis, ille utique esset non-genitor. dicit respectum vel ad creatumj vel ad increatum;
Dicendum, quod referri ad aliquem
Respondeo : et quando dicit respectum ad increatum dicitur ,
3i5iinciio. hoc potest esse dupUciter aut secundum rationem : personaliter et relative secundum rem ;
quando au-
cxistendi, aut secundum rationem intelligendi; se- tem respectum creaturae, essentialiter dicitur et ad
cundum rationem existendi , quando importatur ha- se, non quantum ad modum dicendi, sed quia toti
bitudo realis; secundum rationem intelligendi, quan- Trinitati convenit *.
1 Arislot., IV. .Metaph. text. 13. (III. c. -i.). ' Cfr. supra d. S. a. I. q. I. in oorp., ubi triplex genus
" Cfr. Iiic q. I. in corp. nominum signilicantium essentiam proponitur, scil. quac signi-
3 Aliqui codd., in quibus cod. T, cuni ed. I negalumn. ficant ipsam in concretione, in omnimoda abstraclione et me-
* Cfr. supra pag. 496, nota 3. dio modo.
5 Huius dubii solutionem invenis etiani apud B. Albertum ^ Fusius hoc exponitur infi'a d. .11. a. I. q. 1. in corp.
— Paulo ante pro respectum creaturae multi codd. ut P (i H I K
Ed. 1 quod. Paulo inferius codd. S V W aa ingenitim pro S TY etc. cum ed. l respectu creaturae; lectio incongrua.
Mjenitum.
S. lionav. — Tom. I.
DISTINCTIO XXIX.
turas inlelligere debemus, et omnia quae naturaliter'

sunt.Non enira ex ipso sunt peccata, quae naturam
Be principio. non servant, sed viliant, quae ex voluntate peccantium
nascuntur». Omniura ergo, quae natiu-aliter sunt, unum
Est praeterea aliud nomen, multiplicem notans re- principiura est Pater cum Filio et Spiritu sancto, et
lationem , scilicet principiim. Dicitur enim principiura hoc esse coepit. Ab aeterno autem Pater principium
semper ad aliquid. Et dicitur Pater principium, et Filius est Filii generatione, et Pater et Filius unum princi-
principium, et Spiritus sanctus principium; sed differen- piura Spiriuis sancli. Unde Augustinus in quinlo libro Aiigusiiiii
ter. Nam Pater dicitur principium ad Filium et ad Spiri- de Trinitate' ila ait: « Dicitur relative Pater, ideraque
•
tum sanctum. Unde Augustinus in libro quarto de Trini- relalive dicitur principium. Sed Pater ad Filium di-
tate ' ait : " Pater est principium totius divinilalis, vel si citur, principium vero ad orania quae ab ipso sunt.
melius dicitur , deitatis, quia ipse est a nullo. Non enira Et principlum dicitur Filius. Cum enim diceretur ei*:
habet de quo sit vel de quo procedat »; sed ab eo et Fi- Tu quis es? respondit: Principium, qui et loquor
lius est genitus, et Spiritus sanctus procedit. Non igi- vobis. Sed nunquid Patris principium est? Iramo crea-
tur dicitur principiimi lotius deitatis, quod vel sui vel torera se voluit oslendere, cura se dixit esse princi-
divinae essentiae principium sit, sed quia principium pium, sicut et Paler principium est creaturae, quia
est Filii et Spiritus sancti, in quibus singulis tota di- ab ipso sunt onmia. Cura vero dicinius et Patrera
vinitas est. Filius ad Spiritum sanctum dicitur prin- principium et Filiura principiura, non duo principia
cipium. Spiritus vero sanctus non dicitur principium creaturae dicimus, quia Pater et Filius simul ad creatu-
nisi ad creaturas, ad
quas etiam Pater dicitur prin- rara unura principium est, sicut unus creator. Si autera
cipium et Filius et Trinitas ipsa siraul , et singula quidquid in se raanet et gignit vel operatur aliquid,
persona^ principium dicitur creaturarum. «Pater ergo principiura est eius rei, quam gignit, vel eius, quam
principium est sine principio, Filius principium de operatur; non possumus negare, etiam Spiritum san-
principio, Spiritus sanctus principium de ulroque , id ctum " recte dici principiitm , quia non eum separa-
est de Patre et Filio^ ». mus ab appellatione creatoris: quia scriptum est"de
illo, quod operetur, et utique in se manens operatur.
Non enim in aliquid eorum quae operatur ipse mu- ,
tatur et vertitur. Unum ergo principium ad creaturam

Quod ab aelerno Pater est principixm et Filim, cum Patre et Filio est Spiritus sanclus, non duo vel
sed non Spiritus sanctus. tria principia». Ecce aperte ostendit Augustinus, Pa-
trem et Filiura et Spiritura sanclum esse unum prin-
Et Pater ab aeterno principium est Filii, et Pater cipium rerura creatarum, id est, uno eoderaque modo
et Filius principium Spiritus sancti, quia Filius est a esse principium; et illum raodum salis aperuit, quia
Patre, et sanctus
ab utroque. Spiritus vero
Spiritus scilicet operantur omnia et quia similiter " operantur ,
sanctus non ab aeterno principium est, sed esse coepit, hi tres, ideo unum principium esse dicuntur.
quia non dicitur principium nisi ad creaturas. Cum ergo
creaturae esse coeperunt, et Spiritus sanclus esse coepit Cap. III.
principium earum. Ita etiam Pater el Filius esse coepit

cura Spirilu sancto unum principium creaturarum, quia Quomodo Pater principium Filii, et ipse cmn
creaturae coeperunt esse a Patre et Filio et Spiritu Filio Spiritus sancli.
sancto; et dicunlur hi tres non tria, sed unum prin-
cipium omnium creaturarum, quia uno eodemque modo Deinde in eodem libro continue ostendit, quomodo
principiura rerura sunt. Non enini aliter sunt res a Pater dicatur principium ad Filium, et ad Spiritum
Patre et aliter a Filio, sed penitus eodem modo. Ideo sanctum ipse et Filius , dicens, ideo Patrem esse prin-
Apostolus intelligens, hanc Trinitalem esse unum principiura Filii, quia genuit eum, et Patrera et Filium
cipium rerum, ait*: Ex ipso et peripsum et in ipso esse principium Spiritus sancti, quia Spirilus sanctus
.sunt omnia. « Cum vero audiraus, orania esse ex Deo, procedit vel datur ab utroque. Ait enim ita'': « Si Aiigusiin
ut ait Auguslinus de Natura boni'', oranes utique na- gignens ad id quod gignilur principium est, Pater ad
' Cap. 20. n. 29. Verba : ipsc est a niillo etc. sunt 8 loan. 8, 25.
ex n. 28. Cod. D adiungit esse principium et. Paulo inferius ed. 9
2 Vat. cum aliis eAd. persomrum contra codd. ABDE eted. 1. cum originali post creatoris habet et pro quia.
3 i"
August., 11. contra Maxim. c. 17. n. 4. 1. Cor. 12, II: Haec autem omnia operatur unus atque
* Rom. II, 36. idem Spiritus.
5 Cap. 28. Eliam ea quae praeccdunt, secundum sensum " Codd. A D, ed. I et 5 (in margine) shmd.
dicta sunt ab Augusl., V. de Tiin. c. 13. n. 14. '2 Libr. V. de Trin. c. 14. n. 13. In principio textus cdd.
^ Vat. aliacquo edd., cxcepta 1 , naluralia, sed conli-a codd. 1 , 2, 3 cum originali ad id quod gignit pro ad id quod iji-
et originale. gnitur. — Locus s. Scripturae est loan. 1S, 26.

' Cap. 13. n. li. Vidc cliam Enarnit. in 1'salm. 109. n. 13.
. ,
DIST. XXIX. DIVISIO TEXTUS. 507
Filium priiicipium est, quia geiiuit eum. Utrum autem ipse Filius habeat initium, sed quia ipse est ab ininitia-
et ad Spiritum sanctum prlncipium sit Pater, quia bili, id est a Patre, a quo sunt «mnia. Nam licet Fi-
dictum est: De Patre procedit, non parva quaeslio est. lius slt principlum de princlpio, non est tamen con-
Quod si ita est, non iam principiuin tantum rei
ei ' cedendum, quod habeat principium. Cumque
Filius
erit, quam gignit vel facit, sed et ei, quam dat et quae Filius sit principium de principio et Pater princlpium ,
procedit ab ipso. Si ergo quod datur vel quod pro- non de prlncipio, non est principlum de princlpio
cedit principium liabet, a quo datur vel procedit, fa- prlnclpium slne principio, slcut Fllins non est Pater;
tendum est, Patrem et Filium principium esse Spiri- neque duo lamen prlnclpia sed unum sicut Pater et , ,
tus sancti non duo principia. Sed sicut Pater et Filius

, Fllius non duo creatores, sed unus creator.
ad creaturam relative unus creator et unus dominus
dicitur, sic relative ad Spiritum sanctum unuin prln-
cipium. Ad creaturam vero Pater et Filius el Spirilus
sanctus unum principium sunt, sicut unus creator et
unus dominus». Ecce habes, quod Pater principium
An eadem notione Pater et Filius sint
principium Spiritus sancti.
Filii dicitur, quia genuit eum. Qua ergo notione est
Pater, ea princlpium Filii dicitur, id est generalione,

secundum quam etiam dicitur auctor Filii. Unde Hila- Unum autem prlnclplum sunt Paler et Filius
Hiiarius. rius lu quarlo libro de Trinitate ^ ail : « Ipso quo Pater non tantum creaturarura, ut dlctum est supra, sed
dicitur, eius quem genuit auctor ostenditur, id nomen etiam Spiritus sancti ; ideo quaeri solet , utrum eadem
Iiabens, quod neque ex alio profectum intelligatur, et notione Paler sit princlpium Spiritus sancti et Fllius,
ex quo is qui genitus est , substitisse doceatur » an slt alia notio, qua Pater dlcalur principium Spiri-
«Novit Ecclesia unum innascibilem Deum, novit unl- tus sancti, et alia, qua Eilius. —
Ad quod dlclmus, cum
genitum Dei Fillum. Confitetur Patrem ab origine libe- Pater dlcatur princlpium Spirltus sancti et Filius — quia
rum, confltetur et Filii origlnem ab inltlo non ipsum , Spirltus sanclus procedit vel datur ab ulroque, nec aliter
ab initio, sed ab ininitiabili non per se ipsum sed , , procedlt vel datur a Palre quam a Fillo — sane intelligi
ab eo qui a nemine est , natum ab aeterno nativi- , potest, Patrem et Filium eadem relatione vel notione
tatem scilicet ex paterna aelernitate sumentem. Edita dlci principium Spirllus sanctl. — Si vero quaeritur,
est hic fldei professio, sed professionis ratlo nondum quae slt illa quam ibi nolat principium , nomen
nolio ,
exposita est»; et Ideo quaerenda, sclllcet quomodo eius non habemus', sed non est ipsa paternitas vel
Espiicaiar. intelllgendum sit quod ait, Filil origlnem esse ab initlo, flllatlo, Immo notio quaedam, quae * Patrls est elFilii,
et non ipsum esse ab Initlo, sed ab inlnitiabili. Hoc uti- qua ab aeterno Pater et Filius unum prlncipium sunt
que subdens determlnavit, quomodo acceperit initiwn, Splritus sancli. Donalor aulem ut praedictum est
,
'"
inquiens, originem Fllll esse ab inillo, ac sl dicerel: dicilur Pater vel Filiusex tempore, slcul Spirltus
non ita inlelligas, originem Fllii esse ab Inltio, quasi sanctus dalum vel donatum.
COMMENTARIUS IN DISTINCTIONEM XXIX.

De proprietate non personali ,
quae est communis spiratio , significata per nomen principium.
Est praeterea aliud nomen, multiplicem notans relationem.
DIVISIO TEXTUS.
Supra egit Magister de proprietate non ' perso- tionaliter accipitur , immo eliam essentialiler , ideo
nali , quae est innascibilitas. Hic secundo agit de distinguit primo huius nominis multiplicitatem , se-
proprietate sive notione non personali ,

quae est cundo manifestat huius nominis unitatem, secun-
comniunis spiratio, significata per hoc nomen prin- dum quod dicitur de Patre et Filio respectu Spiri-
cipium. Et quoniam illud nomen non tantum no- tus sancti, ostendens ,
quod sunt unum principium
' Ita hic et paulo inferius omnes codd. cum originali; Lugduncnsi II. (an. I27i); «Spiritus sanclus... non dualius spi-
sed omnes edd. bis liabent eius pro ei. Deinde post Patrem et rationibus, sed unica spiralione procedit».
Filium omnes edd., excepta I , addunt umm, sed contra • Vat. sola omittit quae; paulo inferius eadem cum cod.
originale et codd. Denique plures codd. et edd. 2, 3, i cum C et aliis edd., e.xcepta I , est pro sunt.
originali omittunt sunt ante sicut unus creator. 5 Dist. XIV. XV. XVMI.
2 Num. 9. Alius locus est ibid. n. 6. NOTAE AD COMMENTARIUM.
3 Receplum est nomen spiratio, consecratum a Concilio ' In non paucis mss. et ed. I desiderutur non. -
:
b08 SENTENTIARUM LIB. I.
Spiriliis sancti; et hoc ibi: Deinde in eodem libro Deinde in eodem libro etc. Haec est secunda
continue. pars, in qua agit de hoc nomine princvpiwn speciali-
Prima pars habet duas. In prima distinguit ter, prout dicilur nolionaliter et essentialiter. Et primo
huius nominis multiplicitatem; in secunda vero ostendit, quod Pater et FiJius sunt unum principium
membra suae distinctionis explanat ostendens per Spiritus sancti; secundo, qua unitate sunt unum, sci-
auctoritates ,
quod principium habet omnes illas licet unitate notionis , ultimo capitulo : Unum autem
acceptiones , et hoc ibi Et Pater ab aeterno prin-
: principiim sunt etc, ubi ostendit, quod eadem no-
cipium est Filii. tione suut principium ', et quod illa notio est spiratio.
Ad evidentiam °-
eorum quae dicuntur in prae- Primo, supposito quod hoc nomen principium
senti distinctione de hoc nomine principium, duo accipiatur essentiaUter ,
quaeritur, utrum possit ac-
quaeruntur cipi personaliter sive notionaliter.
Primo quaeritur de ipso quantum ad multipli- Secundo, dato quod essentialiter et notionali-
citatem. ter, quaeritur, utrum de ilhs duobus modis accipia-
Secundo, quantum ad unitatem. tur univoce, vel aequivoce.

Et quantum ad primum duo quaeruntur.
ARTICULUS I.
De principio quanlum ad muMiplicitateni.
QUAESTIO 1.
Utrum nomen principium m divinis personaliter sive notionaliter accipi possit.
Quod autem accipiatur nolionaliter , ostendi- prius, ibi posterius: ergo a primo, ubi est ratio
tur sic. principii, ibi est ratio posterioris. Sed in divinis

1. Augustinus quinto de Trinitate': « Pater nullo modo recipitur, quod una persona sit poste-
FQndamcia.ad Filium principium est, quia genuit eum » : ergo rior altera ° : ergo nuUo modo persona est princi-
idem importatur nomine principii, quod nomine piura personae.

generationis : ergo tenetur personaliter sive notio- 2. Item, in creaturis idem est principium et
naliter. initium, sicut patet per Philosophum ' , ergo ubi

2. Item, hoc videtur ratione, quia ubicumque non recipitur initium, nec principium ; sed omnes
est vera'' ratio emanationis et originis, ibi est vera personae in divinis sunt sine initio, ergo et sine prin-
ratio principii; sed in divinis vere et proprie est cipio: ergo principium non dicit respectum perso-
ratio emanationis : ergo ibi vere et proprie est ratio nae ad personam: ergo non accipitur personaliter
principii. sive nolionaliter.
Contra: 1. Principium Qtprimum sunt idem'': 3. Item , idem est causa et principium re , dif-
Ad opposi- ergo ubi cadit ratio principii est dicere primum, ferens ratione ,
quia principium dicitur quantum ad
et ubi est dicere pi-imum est dicere p7-ius — quia fieri, causa quantum ad esse^: ergo si maioris no-
superlativum praesupponit comparativum — ubi et bilitalis est esse quam fieri, proprius debet ibi ac-
1 Plures codd. ul K S V W cum ed. 6 voci prindpium Topic. c. 1, ubi Piincipiiim est pi-inium, et primum
praeflgunl unum. principium.
- Cod. T intelligentiam. « Cod. Y sic : ijuia mdla persona est posterior allera.
3 - V. Metaph.
Cap. 14. n. 15. Cfr. text. 1. seqq. (IV. c. 1.).
• In Vat. el cod. cc deost vera. 8 Cfr. Aristol., V. Metaph. text. 1. seq. (IV. c. 1.). — Paulo
5 Codd. aa bb addunt secunrlum Philosoplimn. — Verba inferius mulli codd. prius pro proprins ; leclio non pracfe-
Philosophi inlcgra invenies supra pag. 21.5, nota 9. Cfr. et IV. renda.
, ,
DIST. XXIX. ART. I. QUAEST. L
cipi ratio caiisae quam principii; sed non recipitur, 1. Ad illud cfuod obiicitur. quod ad principium soiuUo op-
, , . ,. positorum.
quod una persona sit causa, et alia sit effectus: ergo sequitur prius, et ad hoc postenus; dicendum, quod,
nec debet ibi recipi intentio principii. sicut dicitur secundum Hilarium % « Pater maior est
Deus est alpha et omega, principiwn
4. Item,
'
Filio, nec tamen Filius minor » quia sonat in imper- —
—
et finis utrumque est aequalis nobiiitatis sed
, et ; fectionem hoc quod est ?mnor ideo, quamvis reci-
dicitur de Deo essentialiter, quod
intentio finis ita piatur, quod Pater sit prior Fiho, quia iste est ab illo, «a'' pr'o-
nullo modo personaliter Deus enim est ita flnis — non e converso, non tamen recipitur, quod iste sit"»''*
ris el . .
poste-
creaturae, quod non est finis personae ergo si- — posterior. Attamen nec ratio prioris omnino recipitur
militer videtur, quod ita sit principium creaturae, proprie; quia cum in divinis sit ordo et origo, pro-
quod nuUo modo sit principium personae. prie est origo, et minus proprie ordo, nec est nisi
solum ratione originis '. Quoniam ergo principium
CONCLUSIO. principaliter importat originem, et prius ordinem;
ideo simpliciter recipitur intentio principii, intentio
Ratio principii recipitur in divinis ,
praecipue vero prioris minus proprie et cum determinatione;
quoad personam Patris, non autem ratio nec intentio autem principii, prout privat anterius, pro-
causae et effectus, nee prioris et posteîoris priissime recipitur in Deo, maxime quantum ad per- Noi.mdum.
nec initii et initiati , nec finis et eius quod est sonam Patris. Et ideo non sequitur, quod ita pro-
ad finem. prie dicatur prius , quod tantum dicit respeclum ad
posterius.
Respondeo : Dicendum ,
quod in divinis est vera 2. Ad illud quod obiicitur de initio, dicendum, Rîio iniiii.
origo sive emanatio, et non tantum vera, sed etiam quod initium uno modo accipitur large ad princi-
completissima. Ad hoc autem, quod sit perfectis- pium essendi et durandi; alio modo proprie ad
sima", necesse est, quod emanans habeat cum pro- principium durandi , ut illud dicatur habere ini-
ducente aequalitatem omnimodam ac unitatem in tium, quod incipit esse. Primo modo potest accipi
substantia, quia nihil potest aequari Deo nisi Deus. in divinis , et sic accipit Hilarius in littera ° ; se-
. Si ergo emanatio et origo debet ° exprimi convenien- cundo vero modo non potest, et sic non aequiva-
ter et catholice, debent recipi nomina dicentia ori- let principio.
ginis veritatem, et non recipi nomina importantja 3. Ad illud quod obiicitur de causa, quod idem R-itio cau-
imperfectionem vel diversitatem vel inaequalitatem. est quod principium ; dicendum ,

quod in creaturis
Quoniam ergo principitim et principiatum. di- idem est principium et causa; et hoc est, quia pro-
. cunt originis veritatem, ideo utrumque recipitur in ductum differt a producente, et ideo potest dici
divinis, maxime autem intentio principii. Sed quo- effectus eius, et istud potest dici causa; et in idem
niam posterius dicit imperfectionem , et initium si- concurrit intentio causae et principii, et similiter
militer, quia dicit imperfectam durationem, scilicet nomen; sed non ita in divinis, quia ibi potest esse
inceptionem; et intentio causac importat diversita- unius substantiae producens cum producto. Ideo non
tem, quia causa est, cuius esse sequitur aliud*; et valel illud.
infentio fi,nis inaequalitatem ,

quia finis melior est 4. Ad illud quod obiicitur de fine, iam patet R""» ''"'is-
.
his quae sunt ad finem: ideo nec intentio prioris responsio, quia finis, quantum est de se, dicit exces-,
et posterioris, nec initii et initiati, nec eausae et sum bonitatis respectu eius quod estâd flnem, non
effectus, nec finis et eius quod est ad fineni, recipitur sic principium respectu eius quod est ex illo; et ideo
in persona respectu personae. Sed intentio producen- Deus non potest esse finis nisi creaturae" inaequalis,
tis et producti, quia possibile est, quod productus potest tamen esse et esl principium personae omnino
sit summe perfectus et^ aequetur producenti, ideo aequalis. Et ideo una persona non est fi,nis alterius
recipitur in divinis, similiter et intentio principii. est tamen piincipium.
' Apoc. 22, 13: Ego sum Alplin ct Omega, primus et 6 Libr. IX. dc Trin. n. -54. et 36. Dc quo verbo Hilarii cfr.
novissimus, principium el finis. —
Wo\ poslita finis creaturae, d. XVI. c. 2. in lit. Magistri , ct ibid. in Comment. dub. L et 5.
quod cod. Q pro non repelit nuUo modo. ' Cfr. supra d. 20. a. 2. q. 1 . 2. — Aliquanto superius
2 Codd. PQ sic: completissima. Ut autem. sii completis- post posterior cod. K supplet illo , et multi codd. cum edd.
sima, necesse est. ibi verbum sit ante voccni posterior omittunt. Mox Vat. cum
aliquibus codd. proprias est origo pro proprie est origo ct
^ Cod. bb debent. ,
Cfr. supra-pag. 120, nota 7. — Dc propositione subsequenti subinde post nec codd. B P Q repetunt ordo , cui voci cod. B
ait Aristot., ill. Topic. c. : Finis iis quae sunt ad nncm cli- insuper adiungit ibi.
—
I
gibilior videtur esse, et duorum (digibilius esl) quod propin- 8 Cap. 3. Paulo ante multi codd. cum ed. I omittunt
quius est Hni. in dioinis, pro quibus verbis cod. T substituit hic.
5 Codd. S WY cum. ^ Pro creaturae cod. M respectu creaturae.

, ;,,
SENTENTI/VRUM LIB. I.
SCHOLION.
I. Agitur liic de principio producente, quod seoundum loc. cil. ad 3. — In solut. ad 3. tangilur antiqua quaedam
sententiam -comniuneni in divinis Iriplicitcr accipi potest (cfr. differentia inter Latinos et Graecos. Latini , ut errorem Arii etiam
quaest. seq.), scil. essentialiter , ut tres personae sunt princi- in verbis exoluderent, respuebant nomen camae respectu ad
pium creaturae, personaliter , quia solus Pater est principium terminos emanationum ad intra. Graeci autcm , iuxta axioma
Filii, notionaliter, quia Pater et Filius spirant Spiritum S. llic Aristotelis, quod in 3. ad oppos. oitatur (ai ipyia\ xai aiTia),
quaeritur tantum de secunda ac terlia acceptione liuius termini. idem dicunt signilicare prineipium et causa. Etiam Graecorum
— Purifloato oonceptu principii ab omni imperfectione , di- modus loquendi a Florentino (Decret. unionis Graeoorum) ap-
versitate, vel quo vide supra d. 20. a. 1.

inaequalitate (de probatus est.
q. 2. ad 2.), vocabulo principium uti possumus etiam quoad II. Alex. Hal., S. p. I. q. 70. m. I. 3. — Scot., de hao et
emanationes ad intra, immo non recusat S. Dootor oum Pa- seq. q. in utroque Scripto hic q. unica. — S. Thom., hic q. 1.
tribus Graecis eliam i intentionem principiati n admMere. De a. I ; S. I. q. 33. a. I. — B. Albert., de hac etseq. q. hic a. 1;
hoc dicit Angelious (S. I. q. 33. a. I. ad 2.): « Sed lioc non est S. p. 1. tr. 9. q. i\. m. 1. a. 1. 2. — Pelr. a Tar., hic q.
in usu dootorum nostrorum». — Quod non recipiatur ratio unica, a. I. — Êgid. R., hio I. princ. q. I. — Henr. Gand.,
prioris et posterioris (d. 12. q. I.), neo initii et initiati, neo S. a. 32. q. 2. n. 10. 11, q. 3. n. S; a. Si. q. 6. n. 5S. —
finis et medii, nec causae ct causati, insinuatur liic in corp. et Durand. , de hac et seq. q. hic q. 1 . — Dionys. Carth.
accuratius in solut. oppositorum. Quoad solut. ad 1. ofr. S. Thom., hic q. I.
QUVESTIO II.
Utruni hoc noriien principium, si sumitur esseniialiter et notionaliter
dicalur univoce, an aequivoce.
Secundo quaeritur, utrum nomen principium, quia ubi est analogia, ibi est prius et poslerius
cum accipiatur essentialiter et notionaliter, dicatur sed in divinis non est priits et posterius: ergo nec
univoce, vel aequivoce. Et quod univoce, videtur. analogia. — Et iterum videtur, quod nec aequivoce,
1. Basilius '
dicit, quod Filio Dei accipere cum quia ubi est aequivocatio , ibi est diversitas signifi-
Ad opposi- creaturis est commune , sed habere per essentiam cationis; sed persona et essentia non sunt diversa:
proprium. Si igitur coinmune est accipere: ergo et ergo non potest accipi acquivoce.
dare; et si hoc, cum penes lioc accipiatur ratio prin- Sed contra: 1. Quod dicatur mullipliciter, vide-iûniiam
cipii respectu Filii et respectu creaturae, videtur, tur primo per Magistruin in httera ^, qui dicit, quod
quod dicatur univoce. hoc nomen principium multiplicem facit intelhgen-
2. Item, sic differt principium essentialiter di- tiam: ergo dicitur multipliciter.
ctum et notionaliter, sicut sapientia et sapientia ge- 2. Item, hoc ipsum videtur raiione, quia isti
nita; sed non dicitur aequivoce sapientia sic etsic: actus generare, spirare, creare sunt ipsius princi-
ergo etc. pii, secundum quod differenter accipitur; sed non
3. Item, nihil dicitur multiphciter''- ex hoc, quod est unam communem rationem invenire ad istos
dicitur de genere et de specie, sive ex hoc, quod actus: ergo nec ad principium, quod dicit respectum
habet unum suppositum et plura — quia multiplici- sic differentem.
tas respicit signiflcationes diversas, non supposita — 3. Item, regula est Philosophi \ quod si ah-
sed principium essentiahter dictum est in plus et quid in una sui acceptione habet unum oppositum
pluribus convenit quam notionaliter et convenit et in aha aliud, dicitur multiphciter; sed princi-
eisdem ipsis: ergo non dicitur mulliphciter, sed pium essentialiter dicitur respectu creati, et no-
univoce. tionahter respectu increati: ergo multiphciter sic
k. llem, quod non dicatur analogice, videtur, et sic.
1 Libr. II. oontra Eunom. 23. seq., sed non ad verbum. cto et creaturis, ergo aequivocum. Sed si unum oppositorim
~ Cfr. Aristot. , I. Topic. 1 3. — Mox pro quia Vat. et dicitur mulHpliciter, et reliquum: ergo prinvipium respectu
hoc quia. horum dicetur aeqvivoce. Deinde in principio sequentis argu-
3 Cap. 1. — Post hoc argumentum in solo cod. duo menti 'cod. post videtur omittit ratione, et iuste, quia duo
alia interposita sunt, nempe: Item , principium creatnrae est argumenta in hoo codice interposita iam ex ratione petita erant.
essentiale ,
principium Fitii personale : ergo cum non sit idem * Elicitur ex generali regula, quam Aristot. , I. Topio. c. 13.
umvocum essentiae et personae, erit nomen principii aeqiii- ponit, his verbis: Primum quidem in contrario perspiciendum, si
vocum. — Item, nihil univocum Creatori et creaturae: ergo multipliciter dioitur, sive specie sive nomine dissonet. — In
principiatum cum sit commune vocaliter Filio et Spiritui san- fine argumenti post errjo ood. M repetit dicitur.
: ,;
DIST.. XXIX. ART. I. QUAEST. II. Sll
4. Item, principium essentialiter dictum dicitur Nam principium de sua impositione impositum est
raliter , notionaliter dictum aeternaliler ; sed ab actu prod.ucendi , non creandi nec generandi.
nihil est commune univocum aeterno et temporali: Unde sicut producere de productione Filii et crea-
ergo etc. turae non dicitur aequivoce, sed analogice^ ita et conciusio 2.
hoc nomen principium secundum has tres compa-

CONCLUSIO. rationes accipitur differenter.
Concedo ergo, quod ibi est multiplicitas quae- ""p'^?,;""'"
Nomen principii , essentialiie)' et notionaliter dictum, dam, quamvis non sit multiplicitas simpliciter, sicut
accipitur nec univoce nec aequivoce , sed ana- aequivocationis proprie dictae; et concedendae sunt
logice. rationes ad hoc, quia non concludunt, quod sit ibi
aequivocatio
^
vera. Tamen illud verbum Philosophi
*
^? arg. 3.
in lundara.
.
Respondeo: Dicendum, quod nomenaccipi dif- inteUigitur ,

quando nomen habet diversa opposita
Djs.iinctio
ê;-e,ite,- in divinis potest esse tripliciler: aut quan- quae non uniuntur in aliquo, nec univoce nec ana-
tum ad suppositum, aut quantum ad significatum, logice, quod sit illi termino oppositum, sed primo
aut quantum ad connotatum. Primo modo accipitur et per se opponuntur. Non sic autem est in propo-
differenter hoc nomen Deus, cum dicitur Deus est Tri- : sito ,
quia principium non dicitur primo ad Filium
nilas, et Deus general, quia in prima stat pro natura, vel ad creaturam , sed ad hoc ^ quod est productum
in secunda pro persona; et illud non inducit ali- sive principiatimi ;

quod quidem dicitur de Filio et
quam multiplicitatem^. — Alio modo contingit lermi- de creatura, quamvis non uiiivoce, sed analogice.
s»!;iiioop-
num differenler accipi quantum ad signifieatum, Ad illud quod
1. ^ obiicitur de Basilio, dicen-
positorum.
secundum quod ipse terminus in una sui acceptione dum, quod Basilius accipit commune pro analogo,
significat essenliam, in alia personam, sicut hoc quod est medium inter pure aequivocum et uni-
nomen pater, prout Deus dicilur pater Filii, et vocum.
prout dicitur pater noster; el hoc inducit aequi- 2. 3. Ad illud quod obiicitur de sapientia et
vocationem, quia est diversitas significationis noh in sapientia nata, dicendum, quod non est simile, quia
re ipsa, sed in signiflcando. — • Terlio modo contin- ibi non est diversificatio nisi solum quantum ad
git differenter accipi ratione connotati, ut puta hoc suppositum. hic autem est quantum ad connotatum.
nomen principium, dictum essentialiter , connolat — Et per hoc patet sequens.
effectum creatum^, dictum personaliter , nihil con- 4. Ad illud quod obiicitur ultimo, quod non
onciasioi. notat creatum ; et illud inducit multiplicitatem secun- cadit prius ibi etc; dicendum quod quamvis non ,
dum analogiam, non secundum aequivocationem cadat ibi prius et posterius in se, cadit tamen re-
secundum analogiam quidem, quia accipitur pro spectu effectus, quia in comparatione ad effectum
diversis sive diversa importat, quae non habent accipitur analogia. — Quod autem dicitur", quod
nisi unitatem ^ proportionis, et ideo necessario opor- non est ibi diversitas; dicendum, quod verum est
tet, quod incidat ibi analogia ; sed non aequivocatio, in re; tamen in significando et intelligendo aliud
quia aequivocatio habet plures institutiones et deest intelligere essentiam, ahud intelligere perônajn
accipitur pro qualibet , sicut patet in hoc ita et dicere, ac per hoc et significare. Et ideo,
canis. quamvis non sit diversitas a parte rei absolutae,
Sed non sic se habet hoc nomen principium. qihilominus potest esse a parte significationis.
SCHOLIOK
I. Quando principium dicitur essentialiter, ipsi respondet iterum quaeritur ,

quae species multiplicis significationis liic
actus creandi; quando dicitur personaliter, actus generandi; obtineat, et de lioc fere in tota respons. agitur. Solutio huius
quando vero notionaliter, actus spirandi. Hinc oritur quaeslio, quaestionis dependet tum a triplici distinctione in principio
utrum hoc nomen in istis relationibus sumatur uniooce, vel ae- respons. posita (quam habet etiam S. Thom., hic a. 2.), tum a
quivoce. Prima assertio scil. quod dicatur univoce, nititur
, tri- differentia inter aeqmvoca et analoga. Haec nomina conveniunt
bus prioribus argumentis ad oppos., sed evertitur quatuor in eo, quod signiflcant raUones diversas in pluribus, sed diffe-
argg. in fundam., quibus probatur, quod principium in Deo di- runt in hoc, quod aequivoca ad plura et rationes omnino di-
citur muUipliciter. Cum autem, ut patet ex fine respons., du- versas signiflcanda institula sunt, ut canis dicitur de animali
plex sit multiplicitas signiflcationis , scilicet multiplicitas sim- domestico , de quodam pisce , de sidere analoga autem
; signi-
pliciter i. e. aequivocatio , et multiplicitas secundum analogiam, flcant quidem raliones diversas , sed ita ut in similitudine vel
' Id est, nec multiplicitatem simpliciter seu aequivocatio- 3 Plures codd. ut KVWY idenlitatem; incongn
nem, nec multiplicitatem secundum analogiam. < Vide supra d. 7. q. 4.

s
2 Verbum creatum, etiam a Vat. et ed. 1 exhibitum, in In Vat. et edd. 4, 5 deest hoc.
plurimis codd. desideratur. 6 Codd. F I KSVY et alii cum ed. 1 obiicitur.
,;
propOrlio»e conveniant (cfr. supra d. I. a. 3. q. 1, Scliolion). sionem ipsam. Sed plurimi Scotistae secundum doclrinam Scoti
Polcsl tamen quaedam aequivocatio esse etiam in eadeni re (I. Sent. d. 8. q. 3. n. 12.) non concedunt propositionem Se-
sub distincta tamen et diversa ratione significata, cuius rci raphici (adI.), quod analogum sit mcdium inter pure univo-
cxeniplum adducitur (in corp.) quoad nomen patrii in locutio- cum aequivocum; quam differenliam opinionum Brulifer in
et
nibus: Deus pater Filii, Deus pater noster. concordiam redigit dicens S. Bonaventuram loqui de univoco,,
II. Argum. 3. in fundam. sumtum ex Aristotele exponilur per in quo eadem ratio aequaliler participatur ab illis quibus no-
quandam restriclionem in fine corp. Solutio ad 3. non datur — men est commune , Scotus vero de eo ,
quo eadem ratio inac-
explicite, quia principia posita in solut. ad 2. sufficiunt. Maior- qualiler parlicipatur. Mastrius mentem autem ( Philosophia ad
enim in 3. obiect. est vera; minor autem Non enim
falsa. ex Scoli, tom. I. quod « analogum, for-
disp. 2. q. S. a. 3.) docet,
hac ratione, quod pnncipmwi, essentialiter sumtum, est in tri- maliler sumtum ita mediat inter univocum et aequivocum, ut
,
bus -personis, notionaliter sumtum, in duobus, personaliter vero, nunquam cum altero coincidat ai matcrialiter snmlam, semper ;
in uno, argui potest, verbum principium non sumi univoce cum allerutro coinciditi.
sed hoc sequitur ex alia ratione , scil. quia in primo dicto con- IV. Alex. Ual., S. p. I. q, 70. m. I. — Thom., S. hic q. 1.
notatur creatura , in aliis vero non. Hac difi^crenlia connolationis a. 2. — Petr. a Tar., hic q. unica, u. — Richard.
2. a Med.,
importatur multiplicitas significationis, non autem aequivoca- hic q. 2. — /Egid. R., hic 2. princ. q. — Dionys.
I. Carth.,
tionis, sed analogiae. hic q. 2. — Biel , hic q. unica.
III. Inter auctores anliquos non cst disscnsio quoad respon-
ARTIGULUS II.
De principio quantum ad unitatem.
Consequenter est quaestio de secundo articulo, diciunum principium Spiritus sancti.

scilicet de unitate huius nominis principium, et Secundo utrum possint dici tinus spirator
, vel
circa hoo quaeruntur duo. idem principium Spiritus sancti.
Prirao quaeritur , utrum Pater et Fihus possint
QUAESTIO I.
unum
Ulrum Pater et Filius dici possint principium. Spiritus sancti.
i
Quod autem possint dici unum principium Spi- Contra: 1. Cum dicitur:- simt M.)mm pnm- ai i
ritus sancti , videtur. pium Spiritus sancti, aut unum dicit unitatem es-
1. In littera' dicitur: «Fatendum est, Patrem et sentiae, aut unitalem personae, aut notionis. Non
'Fihum imum esse principium Spiritus sancti». essentiae, quia tunc Spiritus sanctus esset principium
2. Item , ratione videtur ,
quia unius princi- Spiritus sancti; non personae, quia tunc Pater et
piati unum est principium in uno genere; sed Spi- Fihtis essent una persona: ergo nolionis. Sed con-
ritus sanctus unus est : ergo habet unum principium. tra : si Pater et Fihus propter unitatem notionis
Ergo si immediate et perfecte est a Patre et Fiho °, dieuntur unum principium, ergo ab oppositis, Pater
sunt ergo Pater et Filius unum principium. propter pluralitatem notionis potest dici piura prin-
3. Item, Pater et Filius spirant: aut ergo una cipia.
potentia, aut duabus. Constat quod una ,
quia cum 2. Item, si Pater est principium Spiritus san-
una est in eis essenlia, est et una polentia : ergo cti, et Filius principiumS et hoc principium non
cum tres ^ dicantur esse principium ratione poten- est ihud: ergo sunt duo principia.
tiae, et una sit potentia in Patre et Filio, patet etc. 3. Item , Pater et Fihus sunt unum principium,
4. Item , sicut tres personae unica creatione ergo unum principium est Pater et Filius: et si hoc,
creant, ita duae unica spiratione spirant; sed tres, ergo Pater est Fihus.
quia unica creatione creant, sunt unum principium 4. Item, si unum sunt principium: aut unum,
creaturae: ergo duae unum principium Spiritus quod est Pater, aut unum, quod non est Pater. Si
sancti. unum, quod est Pater: ergo Pater et Fihus sunt
. principiuni Val. adiun- Val. et aliae edd. cum cod. cc salis bene ipsi. Ceteri codd. ut
in texlu; quae leclio non est falsa, cum raiio principii vespeclu
Cfr. d. 12. q. 2. creaturarum etiam Spiritui S. conveniat (cfr. hic dub. 2. 3.).
Cod. T Ires personae; cod. et ed. I res clicaiu * Supple cum codd. aa bb Spiritus sancti.
, :
DIST. XXIX. ART. U. QLAEST. I. 513
Pater. Si uiiuni, quocl uon est Pater : ergo ' princi- est in duabus personis. — Sed quoniam Augusti- son onmi-
pium Spiritus sancti non est Pater: ergo Pater non nus'' videtur dicere, quod principium, dictura ^jg
™ p™'"""'-
est principium Spiritus sancti. Patre et Filio , dicat notionem communem ; similiter
Magister dicil ultirao capitulo, quod dicit unitatem
CONCLUSIO. notionis; et p?-incipium importat notionem^, et es-
sentia non refertur: ideo nec iste raodus est adhuc
Pater et FUius recte dicuntur unum principium omnino conveniens licet sit aliis probabilior.
,
Spirilus sancti, quo significatur unitas notio- Et ideo est quartus modus dicendi, quod hocncierminatio
nis, in comparatione tamen ad unitatem es- nomen principium stat pro notione,mYi tamen'' in
sentiae et potentiae spiraiivae. comparatione ad suppositum, sed ad naturam et
vim spirativam; et unum importat unitatem circa
Respondeo: Dicendum, quod omnes istam con- ipsum, secundum quod competit eius acceptioni.
> cedunt : Pater et Filius sunt unum principium Spi- Et hoc patet sic: cum enim Pater et Filius
'
ritus sancti ,
quoniam Augustinus ' istam proponit spirent Spiritum sanctum, in quantum unus Deus
et dicit; sed in modo intelligendi diversificantur. improcessibilis ; et in quantum unus Deus, sit in eis
Nani quidam dicunt, quod lioc nomen prin- voluntatis unitas; in quantum improcessibilis , sit
cipium non dicit ibi essentiam nec notionem nec voluntatis fecunditas; et in quantum unus Deus
personam, sed dicit convenientiam duarum perso- improcessibilis , sit in eis voluntatis una fecundi-
narum in unica notione. Et dicunt, quod sicut lioc tas \ et una fecunditas dicat unitatem principii
nomen Irinus specialiter est impositum ad insinuan- dicendum, quod sine distinctione concedendum est,
dam trinitatem suppositorum, ut conveniunt in uni- quod Pater et Filius sunt unum principium Spiritus
tate naturae; sic in proposito dicunt se liabere. — sancti.
Sed cum non sit facile huiusmodi positionem sive 1. Et ad illud quod (/Maerifiw, quara unitatera soiuHo op-
translationem ex virtute vocabuli accipere, haec

J..1
dicat hoc
T
quod est unum circa prracipram; dicen-
, . ... ,. positorum.
posilio nullam dignoscitur habere firmitatem. dum, quod cura hoc nomen principium de pluribus
Et ideo fuerunt alii, qui dixerunt, quod hoc simul dicatur, non potest stare pro persona; et cum
nomen principium importat notionem in adiacentia, iterum dicat respectum ad personam, non polest
et est nomen adiective retentum et ; ideo hoc adie- stare pro essentia: ergo necesse est, quod stet pro
ctivum nominis numerale ,
quod est unum , cadit a notione. Cum ergo dicitur: Pater et Filius sunt
ratione nominis et tenetur adverbialiter, ut sit sen- unura principiura, unum. dicit unitatem notionis,
sus: Pater et Filius sunt unum principium, id est, in coraparatione taraen ad unitatem naturae et vis
uno raodo producunt sive spirant Spiritum sanctum. spirativae, sicut patebit in alio problemate '
et patet
. — Sed quoniam hoc nomen principiiom de sua im- etiam ex praedictis.
positione est nomen substantivum, ut palet, non 2. Ad illud quod obiicitur postmodum, quod
videtur adhuc positio ista rationabiiis. hoc principium non est illud, demonstrato Patre et
Et ideo fuerunt tertii, qui dixerunt, quod hoc Filio;responderi potest dupliciter. Primo quidem,
nomen principium, quantum est de se, stat pro quod non potest dici lioc et illud, quia per regu-
essentia et contingit ipsum per additionem trahi ad lam non cadit distinctio, nisi ubi est ex diversis
personam. Et cum dicitur: Pater est principium Filii, causis unio '. Quoniam igitur unio omnimoda est in
trahitur ad personam Patris; quando vero dicitur: noraine principii, ita quod non multiplicatur , ideo
Pater ,et Filius sunt unum principium Spiritus san- non est ibi dicere hoc et illud. — Aliter potest •^»1 soiutio.
cti , pro essentia vel natura, in quantum tamen

stat dici,quodcum dicitur hoc et illud, aut demonstrat
est induabus personis. Et illud videtur consonare formam, aut supposilum, aut utrumque: si for-
Anselmo ' dicenti quod « Pater et Fihus spirant
,
mam, falsa est; si suppositum vel utrumque, vera
in quantura uterque idem Deus». Et dicunt, quod est ratione suppositi"; et ideo non sequitur, quod
unura dicit unitatem circa hunc terminum princi- duo, quia forma non raultiphcatur. Simihter potest
pium non personae, sed essentiae vel naturae, ut argui in hoc nomine Deus.
1 Cod. inlerserit umin. ' Hic codd. dissentiunt inter se, alii omittendo unus, alii
* Vide hic in lit. Magistri , c. 3. in eis; Vat. omittit et unus et in eis; textum integrum bene
3 Libr. de Process. Spir. S. c. 21 : Sed nulliis sensus capit, exhibent codd. LM Z cum ed. I .
Spiritum sanctum esse Spiritum Patris aut Filii, secuiidum quod * Quaest. seq. — Mox a Vat. abest etiam.
alter est Pater, alter Filius, sed secundum quod uterque unus 8 Explicationem huius regulae vide supra d. 4. q. 2. in
idcmquc Deus est. Cfr. ibi c. 7, et Monolog. c. 5i. corp. Hinc patet, quod, sicut tres personae divinae uniuntur
* Vide hic in lit. Magistri, c. 3. in noniine Beus, ita Pater et Filius in nomine principii. —
^ Vat. cum cod. cc relationem. Paulo inferius post ibi in Vat. et cod. cc desideratur dicere. '
" Non pauci codd. antiqui ut A S T Z etc. cum ed. I tan- '0 Cod. T bene adiiingit falsa ratione formae.
tum, quae lectio, jicet difficilior, non est faisa.
S. Bonav. — Toin. I. e.')
:; ,
S14 SENTENTIARUM LIB. 1.
Ad duo sequentia respondent quidam, quod

3. dicit coramunem, ideo est hic consequens' : unum
hoc nonien principium non potest subiici nec ad principium Spiritus sancti est Filius el Pater: ergo
—
,
ipsum potest fieri relatio quia tenetur adiective. ,

Filius est Pater, sicut hic: unus Deus est Pater et
•
Sed illud nihil est, quia nomen est substantivum Filius: ergo Pater est Filius.
ergo potest subiici et praedicari et ad ipsum relatio 4. Ad ultimum quod obiicitur: aut unum,
fieri'. — Et si dicant, quod ad hoc inventum est quod est Pater etc; dicendum, quod quia unum
illud ; nihil est, quia non potest probari. Et iterum, dicit communem spirationem, ut est in pluribus,
inventio debet habere rationem; et nos videmus, ideo non contingit dividere: aut unum quod est
quod potest fieri relatio, ut si dicatur: In princi- Pater, aut unum quod non est Pater — ut si dicatur:
pio erat Verbum^ , in quo principio erat Spiritus, omnis homo est animal; aut animal quod est album,
quia non in alio erat, sed in eodem. Potest etiam aut animal quod non est album , neutrum est dare *
subiici: quia si Pater est principium Spiritus sancti, quia animal communiter stat pro animali albo et
a simplici conversa. principium Spiritus sancti esl non albo, ita quod pro utroque siraul reddit locu-
Pater. tionem veram. Simililer in proposito, principiim
hoc aliter respondenduni, quia, cum

Propter stat pro principio, quod est Pater, et quod est Fihus;
dicitur ummi principium, unum dicit unitatem no- et ideo non licet ibi dividere et descendere, immo
'.
tionis, quae communis est duobus; et quia unitatem esl ibi figura dictionis ex mutatione suppositionis
SCHOLION.
I. De hac quaestione Ecclesia poslca definitiones ad fldeni spe- eadem rodit dilTicultas et opinionum varietas quam supra ,
(d. 7.
clantes proposuit. Nani Concilium Lugdunense

II. dicit, quod q. 1.) observavimus circa potentiam generandi, scil. utruni
a Spiritus S. aeternaliter ex Patre et Filio, non tanquam ex duo- importet aliquid absolutum, vel relativum. Eandem mediam
bus principiis, sed tanquam ex uno principio, non duabus spi- sententiam, quam in d. 7. Seraphico vindicavimus, etiam quoad
rationibus, sed unica spiratione procedit»; et Florentinum (Decret.

potentiam spirandi ab eodem teneri, satis patet ex ultima pro-
positione in solut. ad et ex respons. ad quaest. seq., prae-
unionis Graecor.) decrevit, quod Spiritus S. « ex utroque i,Patre
1 ,
tanquam ab uno principio et unica spiratione procedit». sertim ex verbis : « Ideo dicimus : Pater et Filius sunt » ete.
et Filio)
— 3. Doctor eandem quaeslionem iam supra d. 11. q. 2. Ira- III. In arg. ad opposit. post verba
1 . Sed contra, proferlur :
ctavit; liic autem eam reassumit, praecipue ut difflcultatem argumentum, quod militat contra sententiam S. Doctoris; quod
quandam (arg. I . ad opposit.) solvat, nec non accuratius explicet, tamen non hic solvitur, sed in quaest. seq. (in corp.) a verbis:
a Hinc est, quod Pater » etc. (cfr. etiam S. Tliom., loc. cit. ad 2.).
quo sensu hic unum principium intelligendum sit. De hoc sensu
dissentiebant tlieologi illius aetatis; unde hic ponuntur quatuor — Ad 2. opposit. duplex datur solutio: prima eruitur ex gene-
senlentiae.
rali quadam regula ibi tradita; secunda ex hoc principio, quod
II. Quarta opinio, a S. Doctore recepta, consistit in duabus in divinis ex pluralitate suppositorum non sequitur pluralitas
propositionibus. Prima est: principium hic stat pro notione, atta-

formae. Exemplum est, quod deitas (forma) non multiplicatur,
men in vim spirativam, sive ad prin-

comparatione ad naturam et licet sit in tribus personis. Similiter potest esse una fecu/nditas
cipium quo spirationis et remotum, quod est natura, et pro- producendi sive una notio in persona Patris et Filii. Et simili
ximum, quod est potentia spirandi. Secunda est: uniim hic modo hoc opposit. solvitur ex illo principio, quod ex
arg. ad
importat unitatem notionis in comparatione ad vim spirativam. unitate formae in Deo non sequitur uniias personarum. So- —
Ilnde secundum S. Bonaventuram principium hic importat duo, lut. ad 4. eodem modo flt a S. Thom., loc. cit. ad 4.
scilicet tam nolionem (spiratio activa) quam potentiam spirandi. IV. Alex. Hal., S. p. 1. q. 70. m. 3. a. 3. 6. Scot., de —
Huic consentit Scotus, qui tamen putat, quod priucipaliter po-
,
hac et seq. q. I. Senl. d. 12. q. I; Report. ibid. q. 1. 2. —

tentiam spirandi importet ac connotetur notio sive spiratio activa S. Thom., I. Sent. d. M. q. 1. a. 3. 4; S. I. q. 36. a. 4. —
sed Seraphicus potius principaliter signiflcari ipsam notionem B. Albert., hic a. 4 ; S. p. I. tr. 7. q. 31 . m. 3. q. 1 . incident.
Nec dissentit S. Thomas (S. 1. q. 36. a. 4. ad I.) di-

affirmat.
— Petr. a Tar., hic q. unica, a. 5. — Richard. a Med., I. Senl.
cens, quod Spiritus S. procedit a Patrc et Filio, in quantum d. II. q. 3, et hic q. 1. — /Egid. R., hic 1. princ. q. 3. —
sunt unum in virtute spirativa, quae quodammodo signiflcat Henr. Gand., S. a. 60. q. 7. — Durand., hic q. 2. — Dionys.
naturam cum proprietate. Ceterum circa potentiam spirandi Carth., d. M. q. 3, ct hic q. 4.
' lia et Alanus ab Insulis, libr. Tlieolog. Uegul. regul. .51; ' loan. 1 , I . — Mox pro Potest etiain cod. T Potesl prae-
Sed haec nuila videtur ratio. Quamvis enim est adiectivum dicari ei.
signiflcalione , tamen est substantivum voce, sicut hoc nomen 3 Intellige: fallacia consequentis. — Pro liic cod. Q ibi.
dominus ,
—
Pro et ad ipsum omnes codd.
hoc nomen auctor. • Vat. cum cod. cc dari; perperam.
et edd. hic ponunl ad eim; etiam paulo snperius codd. et
el = De terminis ad Logicam spectaniibus, qui in hac solu-
ed. I nec ad eum pro nec ad ipsum, quod habent Vat. et tione occurrunl, cfr. Scholion supra pag. 98, seq.
aliae edd. Utrobiq\ie lectio ad eum mendum esse nobis vi-
sum est.
'
DIST. XXIX. ART. II. QUAEST. II.
QUAESTIO II.
Utrum Pater et Filius possint dici unus spirator, vel etiam idem principiuiii.
Secundo quaeritur, utrum istae sint conceden- quo refert, significat identitatem in supposito"; sed
dae: Pater et Filius sunt unus spirator, vel: sunt illud non est essentia, sed persona: ergo significat,
idem principium Spiritus sancti. Et quod haec sit quod sint eadem persona; quod cum sit falsum,
concedenda: sunt unus spirator , videtur: restat, quod illa locutio est falsa.
i. Quia Pater et Filius non sunt unum princi-
A*j»pposi-pium, nisi quia spirant unica spiratione: ergo cum CONCLUSIO.
hoc nomen spirator importet ipsam spirationem,
Pater et Filius sunt unus spirator. Non sunt approbandae locutiones, nec quod Pater
2. Item, quia Pater et Filius unica creatione et Filius sint unus spirator, nec quod sint idem
creant, non tantum dicuntur unum principium principium Spiritus sancti, licet sint unum
creaturae, sed etiam unus crealor : ergo cum simi- principium eius.
liter unica spiratione spirent, sunt unus spirator.
3. quod sint idem principium , videtur,
Item ,
Respondeo: Dicendum, quod haec locutio: Pater coneiusio
""""° "^'
quia unitas non multiplicata facit identitatem omni- et Filius sunt unum principium Spiritus sancti ,
modam; sed Pater et Filius sunt unum principium sirapliciter recipitur; haec autem: Pater et Filius
Spiritus sancti, ita quod unitas principii nuUo modo sunt unus spirator , non recipitur; et haec simih-
multiplicatur in illis': ergo sunt idem principium. ter non admitlitur: Pater et Filius sunt idemprin-
,
4. Item, haec est vera: Pater et Fihus eadem cipium. Quamvis enim videantur aequipollere illi
spiratione spirant; sed idem importatur hoc nomine non tamen aequipollent. Differenti enim modo in his
principium, quod hoc nomine spiratio: ergo ab locutionibus spirationis notio significatur.
aequipoUenti , Pater et Filius maiidem principium. Propter quod notandum ,
quod notio potest si- nouo dupii-
Contra: 1. Spirator et qui spirat aeqaipol- gnificari dupliclter, scilicet in abstractione et in flcaTur.'^'"
Fandamenta.lent: ergo si Bst UHus spirator, ergo unus est' et concretione: in abstractione , ut si dicatur spiratio;
qui spirat. Sed haec est falsa: unus spirat, quia non in concretione, ut si dicatur principium vel spi-
unus, sed duo sunt qui spirant: ergo etc. rator. In concretione autem potest signiflcari vel in snbdisiin-
2. Item, spirator importat ipsam spirationem comparatione ad subiectum in ratione suppositi,

in concretione ad supposituni: aut ergo illud est vel in comparatione ad subiectum in ratione activi,
essentia, aut persona. Non essentia, ergo persona: vel utroque modo.
ergo si Pater et Filius sunt unus spirator , sunt una Significatur igitur notio spirationis in concre-
persona vel hypostasis. tione in comparatione "
ad subiectuni in ratione nouo in ra-
3. Item, quod non sit concedenda, quod sint suppositi per hoc noraen spirator , quod est noraen po^slu™''
idem principium , videtur. Si enim sunt idem prin- verbale. Et quia suppositum huius notionis est per-
cipium, sunt idem; sed haec est falsa, quod Pater sona et non una persona, sed duae, ideo dicimus
et Fihus sunt idem: ergo et prima est falsa. Quod duos'^ spiratores, non unum. Nec est simile de hoc
autem sequatur, manifestum est; bene enim sequi- quod est crealor: quia, cum sit nomen essentiale,
tur: sunt idem animal, ergo '

idem. Quod iterum significat in concretione ad subiectum, quod est
haec sit falsa: sunt idem, patet, quia sunt distincti, substantia — et illud est unum in tribus — sed
ergo non sunt idem. notio ad personam, quae de se est multiplicata',
4. Item, hoc quod est idem est pronomen re- non est una in duabus.
lativum: ergo cum pronomen certam designel per- Significatur etiam notio in comparafione ad sul>
J^°Jf'
'™«
sonam , et relativum sit notans identitatem in eo, pro iectura in ratione activi, ut per hoc nomen p7-in-
1 Val. et cod. ce praetermittunt in illis. substantiae ,

quae in omnibus propriis est nominibus una eadem-
Ex codd. FGHIPQTXZ revocavimus est, quod in que voce signiflcanda.
Vat. deest. Mox pro umis spirat codd. PQ mms qui spirat. = In Vat. desiderantur verba m mnparatione , quae conte-
3 Supple cum cod. X sunt. xtus postulat et etiam a cod. T exliibentur. Plures codd. ut WX
' Priscian., 11. Grammat. c. 4 : Proprium est pronominis aa bb cum ed. t pro in concretione substituunt in comparatione.
pro aliquo nomine proprio poni et certas significare personas. ''
Ita mss. et edd. I, 2, 3; Vat. omittit dms.
— Et XVll. Grammat. c. 12: Praedicta autem est causa ,
qua- ' Pro est multiplicata Vat. eum aiiquibus codd. multipli-
propter pronomen unum pro omnibus accipitur nominibus, id catur ; insuper sola et perperam adiungit ideo; nonnulli codd.
est, quod demonslrationem vel relationem liabet alicuius certae
,,
aui SENTRNTIAHUM I.IB. I.
cipiam, quod ilicit originem. El quoniam subiectum hoc modo importat illam notionem: et ideo sunt
agil per virtiitem, et ('M'<h.,v respicit ?;a/»ra«(, cum unum principium. Non sic autem significatur illa
iu Patre el Filio sit nna natnra ct iina virtus non notio per hoc nomen spiralor quod est nomen ,
multiplicata : per lioc m\w\\ priiirliiii(iii significatur verbale et descendit a verbo, quod concernit sup-
nolio spirationis ut nullo iiiodo iiuiitiplicata. Ideo positum personale. Spirator enim dicitnr ille qui
dicimus: Pater et Filius sunt kjiim» principium Spi- spirat, el iste est persona.
ritus sancti ut uniim dicat unitatcm notionis et

, 2. Ad illud quod obiicitur de creatione, iaiu
visspirativae et naturae iii s|iiraiililnis. lliiic est, quod patet responsio ,

quia creatio non tantum habet una
Pater non dicitur '
plnra iirnicij>ia. rKvt plures lia- virtute fieri, sed etiain habet mmm suppositum.'^,
beat notiones, quia iion halict ^sccunduin diversas et ipsuin est subslantia Pater enim non creat —
vires et naturas. tanquam proprium subiectum, sed ipsa substantia
Signilicatur etiam uotio in couiparatione ad sub- divina, quae una est sed suppositum spirationis —
in raiione iectuui ut iu ratioue supposili el actim , cuiu di- non potest esse substantia, sed persona: ideo non
.nusque. . , ... . .7
dicitur, quod Pater et Filius sunt unus spirator.
citurulem prtncipniin , quoniain pronomen i.acm,
quod cerlam desidcrat personam significare, respicit 3. Ad illud quod obiicitur, quod identitas est
suppositiim.; et principiuin, sicut dictuin est, re- unitas non multiplicata; dieendum, quod illud non
spicit ipsuni ut activum. Et quoniam suppositum sufTicit, nisi sit talis unitas, quod nec raultiphcelur
non est idem nec unum, ideo haec est falsa: Pater nec compatiatur secum pluralitatem suppositorum
et Filius sunt idem principium. quam excludit identitas. Et quia unitas principii
Haec igitur est vera: Pater et Filius sunt uiium corapatitur pluralitatera personarum , ideo patet
Epiiogus. principium : haec autem est falsa : sunt unus spi- illud.
rator; haec iternin falsa: sunt idem principium Spi- k. Ad illud quod obiicitur, cjuod eadem spira-
ritus sancti. Et ratio liornm omnium palet ex prae- tione spirant; dicendum, quod non sequitur ex hoc,
dictis. quod sint unus spirator; quamvis enim eadera sit
1. Ad illud ergo quod primo obiicitur, quod notio, taraen suppositum non est idera. Et cuiu di-
;oiuiio 01- sunt unum principium, quia unica spiratione spirant; citur idem principium , notatur identitas in utroque;
dicendum, quod haec non est tota ratio; sed haec cum dicitur eadem spiratione, notatur identitas in
est lota ratio , quia unica spiratione et unica virtute altero: ideo haec non sequitur ex illa, nec una
et in unitate naturae spirant eundem ; et ^jrMzczpmm infert alterara.
SCHOLIOK
1. Loculionom duo spiraloies rccipicndum cssc, cum S. Do- niae. Decisio illius differentiac spectat potius ad grammaticorum
clore puUml. A)cx. Hal., B. Albci't., Peli-. a Tar., Uldaricus (apud tribunal; sed nec liorum iudicium de ista regula concordat.
Dionys. Carlh.) el ctiam S. Tliom. in Comment. (liic q. 1. a. i. II. Altcra loqiiendi forma, qua dicUur idem piinvipium
ad 2.). Sed idcm in Summa (I. q. 36. a. -4. ad 7.) « melius a S. Thonia (toc. cit.) asseritur « convcnicntcr dici, sccundum
dicendum » putat, quod « sunt duo spirantes |)roptcr pluralita- quod ly principium supponit conliisc ct indislincte pi-o diiabus
teni supjiositorum, non autcm duo spiratoics propler unam pcrsonis simul ». S. Bona^. vcro cum aliis supra rccilalis non
spirationem. Nam adiectiva nomina liabcnt numcrum secundum admittil hanc formulam. Alii, ut Richard. a Mcd., utramqiie sen-
supposita, substantiva vero a se ipsis secundum formam signi- tentiam reputant probabilem.
flcatam ». In principali assertione Scol. consentit Angelico , non III. Alex. Hal., S. p. I. q. 70. m. 3. a. 1. i. 5. — S. Thom.,
tamen in ralione addita (de quo videsis Macedo, coll. 6. did'. 3.). loc. —cit. B. Albert., hic a. 5. 6. — Petr. a Tar., hic a. i. H.
Auctor opusculi sexagesimi quinti inter opuscula S. Tliomae — Richard. a Jled., I. Seiit. d. M. q. 5, hic q. I. — /Egid. H.,
(ed. Parmae) utramque sententiam nititur conciliare. Hoc autem liic 1 . priiic. q. 2, et d. II. princ. 2. q. i. — Henr. Gand., S.
opusculuin. teste De Rubeis (Uissert. 29. c. I.), non est S. Tlio- a. 60. q. 6. — Durand., hic q. 3. — Dionys. Carth., d. 1 1. q. 4.
DUBIA CIRCA LITTERAM MAGISTRI.
principium. totius deitatis. Quaeritur ergo, pro quo

stat ibi hoc nomen primipium. Nou enim potest
In parte ista sunt dubitationes circa litteram stare pro essentia nec pro persona, quia utrumque
et prirao de hoc quod dicitur, quod Pater est dicit, quantum est de se, absolutum. Aut ergo stat
1 Vat. cum cod. cc dicit. Mox post quia non habet codd. 2 Suppositum hic signiflcat subiecttim, ut ex sequcntibus
1 KVW aa bb repetunt plures pro quo cod. Y diversas et
, , et praecedentibus apparet, nisi forte sit error codicum. — Infra
deinde codd. PQX cum edd. 2, 3, 4, .5, 6 incongrue omit- Vat. cum cod. cc bene unica est pro una est.
tunt secundum.
,
DIST. XXIX. DUBIA. bl7

'
pro paternitaie, et lioc falsam, quia non est pater cipium de principio ? quia non pro filiatione , quia
Spirltus sancti: nec pro spiratione, quia spiratio hoc convenit Spiritui sancto, scilicet esse princi-
non est respectu Filii: nec communiter ad utrum- pium de principio ; non pro communi spiratione,
que, quia niliil habent commune nisi essentiam; quia coramunis spiratio convenit Patri, cui non con-
nec pro innascibilitate , quia innascibilitas non dicit venit esse principiura de principio. — Si tu dicas,
respectum ad personam, sed privationem respe- quod accipitur essentialiter; contra: essentia non
ctus: ergo omni modo ^ est falsa. est personae principium nec dicit respectum ad
Respondeo: Dicendum, quod sensus locutionis personam: ergo cum principiura dicat respectura ad
hic est: Pater est principium totius deitatis, id est personam , non potest accipi essentiahter , et ita
omnium personarum in deitate; et est distribiUio nullo raodo.

accommoda^, sicut cum caelum continet dicitur: Respondeo : Posset dici ,
quod hoc nomen prin^
omnia, se scilicet autem quaeralur, pro
excepto. — Si cipium accipitur in comparatione ad creaturam, et
quo stat hoc nomen principium; dicendum, quod stat trahitur ad personas per praepositiones additas,
pro palernitate simul et spiratione, quia per paternita- sicut si dicatur : Deus de Deo , et Deus non de Deo,
tem est principium Fihi, per spirationem principium et consimilia; et sic cessant obiecliones. — Aliter /<
Spiritus sancti , et per utrumque principium utrius- potest dici, quod hoc nomen principium non est
que. — Quod ergo obiicitur, quod non habent com- impositum ad signiflcandum respectum essentialem
mune; dicendum, quod ^
non conveniunt in notione vel personalem, quantum est de se, sed indifferen-
unica convenientia formali; tamen conveniunt conve- ter se habet ad utrumque, et eius acceptio deter-
; nientia originali in eadem persona et eiusdem per- minatur per adiunclura. Quando ergo dicitur de
:
sonae proprietate. Quia enim persona Patris a nullo Patre, stat pro notione paternitatis et spirationis
; est, ut dicitur in littera % ideo omni modo productio- comrauniter, et arctatur per proprietatem innasci-
nis producit, et ideo est principium totius deitatis. bilitatis per hoc, quod dicitur non de principio. Si-
Unde idem importatur noraine principii, cum dicitur militer in Filio stat pro communi spiratione cum
principium deitatis , intellectu principali , quod ira- flliatione, quae importatur per hoc, quod dicitur de
portatur nomine innascibilitatis ^ quantum ad intel- principio. De Spiritu vero sancto dicendum, quod
lectuin consequentem. Et ex hoc verbo et ex hac stat essentialiter tantum et arctatur ad personam
jfouindiim. ratione verbi conflrmationem recipit ista positio per hoc, quod dicitur de utroque^".
quae dicit, quod innascibilitas dicit in Patre pleni-
tudinem fontalitatis sive fontalem plenitudinera, licet DUB. III.
ex consequenti intellectu'.
Item quaeritur de hoc quod dicit, quod Spiri-
DuB. IL tus sanctus esse principium creaturai-mn.
coepit
Videtur enira dicere contra illud quod dictum est
Itera quaeritur de huiusraodi circumlocutioni- supra distinctione tertia " : « Ex perpeluitate creatu-
bus , qualiter accipiatur ibi hoc nomen principium, rarura intelligitur Conditor aelernus«. Si ergo Spi-
cum dicitUT : principium sine principio, principium ritus sanctus est aeternus Conditor, ergo aeternaliter
de principio. Aut enira accipitur essentialiter, aut principium. — Item in hyrarao": Aeterne rerum
personaliter : non personaliter , ut videtur, quia Conditor. — Itera ratione videtur, quia res ab ae-
Spiritus sanctus dicitur esse principium de princi- terno fuerunt in Deo; sed non nisi sicut in principio:
pio, et principium non convenit ei nisi temporali- ergo ab aeterno fuit principiura.
ter. — Praeterea, sicut dicit Magister distinctione Respondeo: Dicendum, quod nomina, quae di-
vigesima septima*, non potest dici hoc de illo nisi cunt effectum in creatura ,
possunt illum dicere actu,
quantum ad nomina substantialia : ergo principiura vel h.abitu: si actu, ex terapore dicuntur; si habitu,
non potest accipi notionaliter. — Et iterum, pro possunt dici aeternahter. Et quoniam principium
qua notione acciperetur °, cum dicitnr Filius prin- potesl. sonare in actum, vel in habitum, ideo potest
> Pro Pater uod. T respectu. Proxime post pro sancU Vat. 6 Plurcs codd. ut AT WXYZ cc cum ed. I innascibitis.
sandus. ' Cfr. supra d. IS. p. II. dub. 6. — Hoc dubium solviltn-
2 Codd. A KSV 1 WY aa cc cum ed. 1 omnino. etiam a S. Thoma, hic circa lil., et S. p. I. q. 33. a. 1, el a
3 Scil. dislributio, in qua terminus non distribuitur pro Richardo , hic cii-ca lil.
omnibus suis inferioribus simpliciter, quia ex loquendi usu unum 8 Cap. S.
excipitur, scil. ipsum subiectum propositionis. Cfr. supra d. 7. ' Codd. A Z accipitur.
q. 4. in corp., ct infra d. i.5. a. 1. q. 2. in corp. — Mox pro >« Cfr. Alex. Hal., S. p. I. q. 70. m. 3. a. 1. — M. Albert., Iiic
continet cod. V (egit. a. 3. et 8. — Petr. a Tar., hic a. 7. — Richard. , hic q. 4.
* Cod. duo actus personales ge-

hic subiicit: sicut isti " Cap. 1. — Propositio, quae dein sequitur: Si ergo Spi-
nerare et spirare conveniunt in lioc communi, quod esl produ- ritus sanctus est aeternus Conditor, in multis mss. desideratur.
cere, sic istae relationes in eo quod est principium.

12 Qui S. Ambrosio attribuitur et habetur in Breviar. Roman.
5 Cap. 1. in officio Dominicae ad Laudes.
;, ,
dici non solum tempomlUer , imino eliara aeternali- lem et increatara et aeternam; et ideo principium
ter. Sed quoniam usus magis accipit hoc nomen notionaliter dictum dicitur aeternaliter, et quantum
principium, prout dicitur in actu quam in liabitu, ad hanc viam prius dicitur Deo non solura quan- in
ideo dicit Magister, quod dicitur temporaliler. tum ad intellectum, sed etiam quantum ad rem.
Quod obiicitur, quod dicitur Condilor aeternus; Et sic patet, de qua acceptione hoc nomen princi-
dicendum, quod haec ' locutio duplex est : tum ex pium dicitur per prius secundum diversas compa-
3 parte eius quod est Conditor, quia potest dicere rationes ".
actum, vel liabitum; tuni ex parte eius quod est

uelernus , quia potest teneri adtective, vel substan-
tive. Et si aeternus teneatur substantive , sic non
ponit aeternitatem circa conditionem , sed circa sup-
positum, et est locutio vera. Si adiective et Condi- Item quaeritur de hoc quod dicit, quod cu,m
tor tenetur habitualiter ', adhuc est locutio vera Filius se dixit principium, creatorem se vohiil
si actualiter, tunc falsa. Sensus sunt manifesti. Nara ostendere. Videtur enim falsum; quia ipse respondit
uno modo sensus est: aeternus Conditor, id esl ad quaestionem Pharisaeorum quaerentium: Tu quis
aeternus ,
qui est Conditor. Alio modo aeternus Con- es ' ? Sed quis quaerit de persona ; sed principium,
ditor, id est ab aeterno polens condere iu tempore. secundum quod pro creatore accipitur, tenetur es-
Et lertio modo aeternus Conditor, quia aeternali- Dominus non respondit conve-
sentialiter: ergo aut
ter condidit. Dnobus primis sensibus est vera lo- nienter, aut principium non stat pro creatore ibi.
cutio, sed tertio sensu est falsa. — Si dicas, quod appropriatur Filio; contra: tam
ratio creationis quam ratio principii appropriatur Pa-
tri^: non ergo Filio.
Respondeo : Dicendum , quod principium tene-

tur essentialiter ibi, sicut dicilur in littera": sed
Item quaeritur de hoc quod dicit, quod Paler tractura est ad personara Filii. — Sed quod obiicis,
ab aeterno principium est Filii; sed Pater et Filius quod appropriaturPatri; dicendum, qnod principium
et Spiritus sanctus non sunt principium nisi ex tem- de ratione sui nominis non appropriatur Filio nisi
pore: ergo secundum hoc, cum aeternum sit ante per additionem ; et sic in proposito ,
quia appropria-
temporale ,
per prius dicitur principiura notionaliter tur per actura verbi. Non enim dixit simpliciter:
in divinis quam essentialiter. Sed contra: omne es- ego principium , sed ego principium , qui et loquor
'".
sentialiter dictum esL comraunius; et quanto aliquid vobis
communius, tanto prius": ergo per prius debet dici
principium essentialiter quam notionaliter. DuB. VI.

quod dupliciter est loqui
de hoc nomine prvncipium: aut respectu subiecti Item quaeritur de hoc quod dicit, quod non est
aut respectu termini.'Si respecln subiecti*, sic cum eoncedendum, quod Filius habet principium, cum
intellectus essentiae sit ante intellectum personae, et Filius sitprincipium de principio. Videtur enim
sic principium essentialiler dictum secundum ratio- debere concedi, quia orane relativura debet habere
nem intelligendi praeit principium notionaliter di- correlativum sibi respondens " : ergo si Filius, cum
ctum , sicut opponit. Si autem respectu termini, sic diciturprincipium de principio, dicitur relative
principium essentialiter dictum respicit quid diver- debet habere correlativum, quod est principium.
sum per essentiam, et ita ^ creatum; principium vero Respondeo Dicendura quod habere principium
: ,
notionaliter dictum respicit personam consubstantia- est dupliciter: aut sicut correlativum , sicut fllius
1 In Vat. et cod. cc deest haec. 15

Dislinctione ,
quam S. Bonav. in hac solutione facit, etiara
- Permulli codd. perperam habitudinaUter ; cfr. supra Petrus a Tar. utilur, hic q. I. Sed Richard. (hic q. 2.) cum
pag. 323, nota 10. — Paulo infenus post id est Vat. cum cod. /Egidio absolute concedit, principium personarum per prius
cc textum sic distorquet: conditor, qui est aeterms, et cod. I dici relate ad principium creaturarum. Alex. Ilal. (S. p. I. q. 70.
sic: qui est aeternus, est conditor. In flne solutionis codd. m. 1. § 1.), B. Albert. (hic a. 2.) et S. Thom. (hic a. 2. quae-
PQ voci Duobus, et paulo post codd. ISVWY voci tertio stiunc. 2.) respondent, eandem quoad rem distinctionem facientes,
praemittunt particulam in. qua utitur S. Bonav.
3 Cfr. Aristot., III. Phys. text. 2, et V. Metapli. text. 16. ' loan. 8, 2S.
(IV. c. 11.), ac supra pag. 487, nota 2. s Cfr. infra d. 31. a. 1. q. 3, et d. 3i. q. 3. — Aliquanto
* In Vat. et cod. cc desiderantur verba aut respectu ter- superius pra raiio creationis aliqui codd. cum ed. I ratio crea-
mini. Si respectu subiecti. toris.
^ Vocula ita a Vat. abest, sed in plerisque codd. et in » Cap. 2.
ed. I habetur; in nonnullis codd. tamen non ante, sed post '» loan. 8, 25.
verbum crealum posila est. Paulo superius pro qui/l Vat. cum " Cfr. Aristot., de Praedicam. c. de Relatione.
cod. cc quxid est. Paulo inferius pro ideo codd. S V W ita.
,,
DISTINCTLO XXX. 519
dicitur liabere patrem, et sic Filius habet princi- habet principium ' , quia non incipit. — Vel aliter : Miter.
pium; aut sicut dispositionem sui , et sic dicitur est habere principium essendi et durandi; primo
habere principium quod incipit esse, et sic Filius non modo Filius habet principium , secundo modo non \
DISTINCTIO XXX.
hominis ex tempore coepit esse dominus *. De lioc Au- Augustiim

gustinus in eodem libro ' conlinue ita dicit : « Quisquis
De his quae terwporaliter de Deo dicuntur et relative extitei-it, qui aelernum Deum solum dicat, tempora
secundum accidens, quod non Deo, sed creaturis vero non esse aeterna propter varietatem et mutabili-
accidit. tatem, sed tamen ipsa tempora non in tempore esse
coepisse, quia non erat tempus, antequam tempora
Sunt enim quaedam, quae ex tempore de Deo inciperent, et ideo non in tempore accidere" Deo, ut
dicuntur eique temporaliter conveiiiunt sine sui muta- dominus esset quia ipsorum temporum dominus erat
,
secundum accidens, non quod

tione et relative dieuntur quae utique non in tempore esse coeperunt quid re- —
accidat Deo , sed quod accidil creaturis, ut creator, do- spondebit de homine, qui in tempore factus est, cuius
minus, refugium, dalim vel donatum et huiusmodi. De utique dominus non erat, antequam esset? Certe, ut do-
ingasiinus. liis Augustlnus in quinto libro de Trinitate' ait: « Crea- minus hominis esset, ex tempore accidit Deo, et ut omnis
tor relative dicitur ad crealuram, sicut dominus ad amoveatur controversia certe ut tuus dominus esset ,
servum » . Item ^ : « Non moveat, quod Spiritus sanctus, vel meus, qui modo esse coepimus, ex tempore ha-
cum sit coaeternus Patri et Filio, dicitur tamen ali- buit. Quomodo igltur obtinebimus, nihil secundum
quid ex tempore, veluti hoc ipsum quod donatum di- accidens dici de Deo? Nisi quia ipsius naturae nihil
ximus. Nam sempiterne Spiritus est donum, temporsi- accldit, quo mutetur ; ut ea sint accidentia relativa,
liter auteni donatum. Et si dominus non dicitur, nisi quae cum aliqua mutatione rerum, de quibus dicun-
cum habere incipit servum, etiam isla appellatio retur, accidunt, slcut amicus relative dicitur. Non enim Excmpia.
lativa ex tempore est Deo. Non enlni sempiterna crea- amicus esse incipit, nisi cum amare coeperit flt ergo :
tura est, cuius dominus est ergo dominum esse

ille : aliqua mutatio voluntatis, ut amicus dicatur. Nummus
non sempiternum habet, ne cogamur etiam creaturam vero, cum Aiciliir pretiwn , relative dicitur; nec tameu
sempiternam dicere, quia ille sempiterne non domina- mutatus est, cum esse coep&ril pretium , nec cum
retur, nisi etiam ista sempiterne famularetur. Sicut dicitur pignus et huiusmodi. Si ergb nummus potest
autem non potest esse seruws qui non habet dominum, nulla sui mutatione toties dici relative, ut neque cum
sic nec dominus qui non habet servum». incipit dici neque cum desinit, allquid in eius natura
,
Sed hic aliquis dicet, quod non ex tempore com- vel forma, qua nummus est, mutationis flat; quanto
obiicitur. petit Deo haec appellalio qua dicitur dominus, quia ,
facilius de illa incommutabili Dei substantia debemus
non est tanlum dominus rerum, quae ex tempore coe- accipere, quod ita dicatur relative aliquid ad crea-
perunt, sed etiam illius rei, quae non coepit ex tem- turam, ut, quamvis temporaliter incipiat dici, non ta-
pore, id est ipsius teniporis, quod non coepit ex men ipsi substantiae Dei accidlsse aliqua intelligalur,
tempore, quia non erat ante' tempus quam inciperet: sed illi crealurae, ad quam dicitur. Qualiler etiam re-naDeusc
"*
et ideo non coepit esse dominus ex tempore. fugiim nostrum ' dicitur refugium enim nostrum di- :
g-^^
Ad quod dici potest, quia licet non coeperit ex citur Deus relative: ad nos enim refertur, et tunc re-
Kesfonsio. tempore esse dominus temporis, coepit tamen esse do- fugium nostrum flt, cum ad eum refugimus. Nunquid
minus temporis, quia non semper fuit tempus; et ipsius tunc flt aliquid in eius natura, quod, antequam i-efu-
1
Pro habet ijrincipium Vat. ciim cod. cc perperam mcipii ' Cod. .4. et ed. 1 vei'ba bunc transponunt sic : non crat
esse; nonnulli codd. post principium adiungunt ct, ac cod. T tempus, antequam inciperet.
(in marg.) post incipit addit esse. '
Nostri codd. hic adiiciunt notulam lianc: Quando coepit
2 Cfr. supra d. 9. q. 3. ad 3. tempus, Deus coepit esse dominus, nec ante tempus fuit do-
minus sed cum tempore non ex tempore vel in tempore
, ,
NOTAE AD LIBR. SENTENTIARUM. quia non ante fuit tempus quam ipse dominus , sed simul. Cfr.
S. Bonav. hic dub. 2.
' Cap. 13. n. \i. — Paulo superius flde codd. BCE et ^ Loc. cit. Sed nonnulla a Magistro omissa vel mutala sunt.
ed. 1 posuimus accidat Deo pro accidit Deo. « Omnes codd. et edd. 1, 2, 3, 7, 8 acciderit, sed incon-
I excepta
nale ,
2 Ibid. c.
et
1 , ante
16. n. 17: in quo textu Vat.
moveat addit aliquem contra codd.
paulo post eadem cum aliis edd. sanctus post
cum aliis
et
edd.,
origi-
Spiritus.
grue. Originale, utendo alia constructione, recte acoidit.
1,
'
12.
Psalm. 17, 2, et passim; alius locus s; Seripturae est loan.
I
,
m) SENTENTIARUM LIB. I.
gt'1'Ciniis ;ul eum, non enU? In iiobis crgo (il nliqua

nmtalio, qui ad eum refugiendo ollieininr nuMiores; iu
illo autem milla. Sic et pii/i'r nuxd-r cssc inciiiii, eum Aii Spiritiis sandns dkaticr daiiim vel duna/uiii
per eius gratiam regencninnn-, i|ni ilrdii noliis jmle- relalive ad se, cum a se deltcr.
ski/em /i/ios Dei /leri. Snlisliinlia igilur noslra nnilalnr
iii mclius, cum lilii cins cHiciinur. Simililcr cl illc Ilic potest solvi quacslio superius' proposila, ubi
pa/er nosler esse iiicipil, scd iinlla siiac coiunuilalionc (piacrcbatiir, cum Spiritiis sanctiis dicatiir dalum vcl
substantiae. Quod ecgo tcmporalilci- dici inci|iil Dcus (loiialiiiii — (|nod aulcni (hiliir rclcrlnr ct ad euni ipii
qtiod antea nou dieehalnr, nianircstnin csl rclalivc dici, dal, ct ad illinn ciii daliir — cl ciiio Spiriliis sanctiis
non taiuen secundum accidcns Dei , ([nod ci aliquid (lct sc ipsiim, iilrnm ad se i/isioi/ iclalixc dicatiir, cum
acciderit, sed plaiie sccuiidum aecidcns eimt , ad i|no(l dicilnr (lari vcl donari. Ciii (|nacslioiii rcspoiideiites
dici aliquid Deus incipit relalive». K\ liis — apcrl(> (licimiis, Spirilnm s;in(iiiin dici (laliim vcl (Uniatiini
. ostendilur, quod quaedani de Deo tcinporalitci- diciiii- rclativc ct ad (lanlcin, ct ad illiim ciii datnr '-. Dans
tnr rclalivc ad crcaturas sine mulalionc tleiia/is . scd aiitcm sivc (huKilor csl l';itcr cum Filio ct Spiritu san-
iion sinc mulalionc erniliirae: ct ila accidcns cst in clo. Ncc liiincn (licimiis, Spirilnm sancliiin rclerri ad
crcalnra. non in f.rcatorc, ct appcllalio, (|ua crcatiira se, sed aiipclliiiio dali \cl doiiali rcfertnr ot ad dantem
rclalivc (licilnr ad f.rcalorcm, rclalixa cst ct rclatio- et ad recipienlcm, quia noii i)otest aliquid dici datum,
ncin nolal. (|iiac csl iii ipsa crcalnra. .Vppcllalio vero iiisi ab aliquo et alicui detur. Cum autem Spiritus
illa, qiia Crcator rclalivc diciliir ad crcalnram, rehv sanctus dari a se vel datiis a se dicilur, relative qui-
liva quidem est, scd niillam nolat rclalioiicin, (luae sit dcm dicitnr ad illum cui datur; et est appellatio re-
in Crcatore. lativa, et in illo cui datur mutatio fit, non in dante.
C0MMENTAEIU8 IN DISTINCTIONEM XXX.
De iiominibas relativis ',

qiiae temporaliter et eommuniter de Deo rlicimtur.
SuiU enim quaedam, quae ex temporc de Deo dicuntnr.
DIVTSIO TE.XTUS.
Supra egit Magister de relativis, quae conve- exemplificans de pluribus. In .êcmida, quia exem-
niunt Deo proprie et aeternaliter '. Hic agit de his plum videbatur inconveniens de hoc nomine domi-
quae conveniunt Deo temporaliter et communiter nus, opponit et solvit, ibi: Sed hic aliquis dicet,
et habet haec pars duas. In prima Magister agit de quod non ex tempore. In tertia vero, quia dictum
relativis, quae ex tempore de Deo dicuntur. In se- videbatur falsum, quod ahquid ex tempore dicerelur
eunda de his quae pluribus personis conveniunt. de Deo, ideo movet et solvit dubium, ibi: Quomodo
sed taraen appropriari possunt, ut similis et aequa- ergo obtinebimus, nihil secundum accidens etc. In
lis, infra distinctione trigesima priina: Praeterea quarta vero ex praedeterminatione solvit quoddam ^
considerari oporlet, cuni Ires personae. dubium in praecedentibus quaesitum, ibi: Hic po-
Prima pars habet quatuor partes. In prima test solvi quaestio superius proposita.
ostendit, aliqua nomina dici de Deo ex tempore,
• Dist. -WIIl. c. 6. temporaliter et communiter soia Vat. proprie et temporaliter;

2 Codd. DE donalur. pisrperam. Nostra lectio comprobatur ex d. 26. expos. tcxtus.
NOTAE AD COMMENTARIUM. 2 Pro quoddam codd. AFG I (T a prima manuj V cc ad,
> Pro aeternnli/er plurinii codcl. esseniiali/er, et cod. Z aliud , cod. Y illiid.
; "
DIST. XXX. ART. UNICUS QUAEST. I.
Ad intelligentiam eorum quae dicuntur in hac quae dicuntur de Deo ex tempore, dicautur per se,
distinclione , tria quaeruntur. vel per accidens.

Primo, utrum aliquid dicatur de Deo ex tempore. Tertio, utrum dicantur secundum substantiam,
Secundo, dato quod sic, quaeritur, utrum ea an secundum relationem.
ARTICULUS UiNICUS.
De iis quae de Deo ex tempore dicuntur.
QUAESTIO I.
Ulrum de Deo aliquid ex lempore dicatur.
Quod autem dicantur aliqua de Deo ex tem- 3. Item, nihiP aeternum est ex tempore; sed
pore, ostenditur sic. omne quod praedicatur de Deo, est Deus, et ita
1. «Non est dominus, nisi servum»,

habeat aeternum: ergo-nihil tale potest dici ex tempore.
.sicut dicit Augustinus '
; sed Deus dicitur dominus 4. Item, onme quod est aliquid ex tempore,
et non habuit ab aeterno servum, ergo ex tempore: incipit esse ahquid ,
quod non erat prius ; et omne
ergo etc. tale est mutabile: ergo nihil tale est in Deo, ergo etc.
2. Item, actioni respondet passio, ita quod sunt Si dicas, quod non praedicatur aliquid de Deo insiaiu
simuP; sed Deus creat, ergo aliquid creatur; sed ex tempore praedicatione per essentiam vel inhae-
non crealur aliquid nisi ex tempore , ergo non crea* rentiam , sed per causam, quae non ponit ali-
nisi ex tempore: ergo etc. quid in Deo, sed in effectu; co?i«ra: cum dicitur : Aiys
3. Item, nulli convenit esse hominem nisi ex Deus est creator , hoc dicitur ex tempore, et non stnmiai
tempore , eo quod esse hominem ^ habet principium per causam: ergo responsio illa nulla. Probatio:
sed Deo convenit esse hominem: ergo ex tempore. Omne quod dicitur de aliquo per causam, de alio di-
4. Item, sicut se habet temporale ad tempo- citur per essentiam, vel inhaerentiam ; sed creator
rale, ita aeternum ad aeternum: ergo mutata pro- de nullo alio a Deo dicitur nec per essentiam, nec
portione , sicut se habet aeternum ad temporale , ita per inhaerentiam: ergo etc.
temporale ad aeternum. Sed aeternum sic se habet, Itera, quod dicitur dealioper causam, potest
quod dicitur de temporali, ut cum dicitur: Pelrus inferri per modum habitudinis causalis, ut: dies est
est praedestinatus: ergo et temporale poterit dici de sol lucens super terraui ', ergo dies est a sole: ergo
aeterno. si per causam Deus est creator, pari ratione Deus
Contra: 1. Omne temporale est creatum, sed a creatura, vel e converso.
-Deus est increatus, et horum summa distantia;
est Item, quod praedicatur solumyêr causam non
sed illorum, inter quae est summa distantia, unum est idem illi, de quo praedicatur; sed oum dicitur:
non praedicalur de altero: ergo etc. Deus creat, actio Dei est Deus: ergo non praedica-
omne temporale est mutabile et varia-
2. Item, tur per causam.
bile; sed omne illud, de quo praedicatur mutabile, Item, cum dicitur Deus dominus , dominus
ipsum est mutabite cum igitur Deus non sit mu-
*
: non dicit aliquod genus causae, et tamen dicitur
tabihs et variabilis, patet etc. de Deo: ergo praedicta responsio non est sufliciens.
V. de Trin. c. 16. n. 17. Vide liic lit. Magi- 3 Cod. M omne esse humamm.
stri, < Permulti codd. ut C F G H Iv R S TUVX cc cum edd.
2 Cfr. Aristot., V. Metapli. text. 20. (IV. c. lo.), ubi actio et I, 2, 3 voci ipsmn praeflgunt circa.
passio ponuntur inter relativa; et III. Phys. text. 19. (c. 3.) 5 Cod. I nullum.
dicitur, quod actio et passio sint unus motus in passo sicut in « Pro omne codd. CFRS T U esse.
subiecto. Et Gilbert. Porret., de Sex princ. c. de Actione: Omnis ' Siniilis deflnitio diei liabetur in Aristol., VI. Topic. c. 3.
enim actus passionis est effectiva, et omne passionem inferens (c. i.) : Dies est solis latio super terram. — Mox post pari ra-
actio est. iione Deus in cod. I repetitur est.
S. Bomv. — Tom. I.
, ;
SENTENTl/VRUM LIB. 1.
CONCLUSIO. utraque parle el pro altera"; hiiic est, quod lalia conciusio 3,1
dicuntur ex lempore non ratione principalis signi-
Aliqua nomina dicimtur de Deo ex tempore non ficati , sed ratione connotati in creatura. Et per hoc
ratione principalis significati, sed ratione con- patent quatuor argumenta sequentia *. Concedendum
nolati in creatura. est enim ,
quod non orane quod ex tempore dicitur
de Deo, dicitur per causam, sed vel dicitur per
Respondeo: Dicenclum, quod aliquid dici ex causani, vel per unionem, vel per quandara com-
tempore est dupliciter: aut quia ipsum esl tempo- parationem ad temporale. Et sic patent omnia.
rale, aut quia dicit respectim ad temporale. 1. 2. Ad illnd ergo quod obiicitur, quod teni-soiuii
Primo modo nihil praedicatur de Deo per es- porale est crealum, et mutabile; dicendura, quod
sentiam vel per inhaerentiam , sicut probant qua- loquitur de temporali primo modo; et hoc non di-
tuor rationes ad hoc inductae; praedicatur tamen citur de Deo nisi per causam vel per unionem.
per causani , ut si dicatur Deus est patientia mea :
'
3. Ad illud quod obiicitur, quod omne quod
vel per unionem, ut si dicatnr: Deus est homo; et praedicatur de Deo est aeternum; dicendum, quod
hoc non ponit mutationem vel esse tempoi-ale circa haec est duplex, qnia aeternum potest teneri adie-mnH
Deum, sed circa creaturam. ctive, vel substantive. Si adiective, sic falsa est:
Alio modo dicitur ahquid ex tempore eo quod , aliquid enira praedicatur de Deo, cuius duratio
de ratione sui nominis dicit comparationem ad non est aeterna. Si substantive, vera est, et est
i.aliquid temporale , ut dominus et creator , sed ta- : omne quod praedicatur de Deo, est aliquid
raen de sua principah significatione importat e«sm- ,
Nec tamen sequitur : est ^ aeternura
tiam. Nam domimis importat dominiura, quod est imrao est ibi fallacia accidentis, sicut hic : creatio
potestas coercendi subditos-; et haec est divina es- est Deus; et Deus est aeternus: ergo creatio est
sentia. Simihler creator iniportat divinam actionem, aeterna; ita et in praedicta. Aliquid enim, quod
quae est divina essentia. Utrumque tamen signiflcat est aeternum ratione principalis significati, id est,
in respectu ad creaturam, et ita connotat creatum quod est aliquid aeternum , ratione connotati dicitur
et temporale. temporale.
Quoniam quod imphcal in se contingens
ergo 4. Ad illud quod obiicitur, quod illud quod est
et necessarium denominatur totum contingens; si- ex terapore, incipit aliquid esse; dicendum, quod
militer. quod aeternum et temporale totum denomi- illud non est in Deo propter mutationera aliquara
natur lemporale propler naturam totius copulati, factam in ipso, sed in creatura: et illud determi-
quod ponit utramque parlem et falsihcatur pro natum est supra, dislinctione octava °.
SCHOLIOK
1. I.)c dinei-eiuia ,
quiie esl inler incipcre ex lenipore, tn essentiam illius, aut aliqiiid de essentia, aut aliquid accidens
lempore , cum tempore cfr. hic dub. 2. — Quinque modi prae- absolutum inhaerens ei, aut causam illius sive illius elTectum,
dicandi aliquid de Deo in respons. enumerantur, scil. per es- aut rationem ipsam denominantem , aut actionem illius Irans-
sentiam (ut Deiis est suum esse), per inhaerentiam (i. e. qnasi euntem in rem exteriorem, aut actionem alterius niodo passivo
inhaerenliam , ut Deus est sapiens), per caiisam (Deus spes significatam ,aut rem unitam ei de quo dicitur ». Ui oclo modi
mea), per miionem (Deus honio faclus est), per quandam rela- ad illos quinque reduci possunl. Phira vide infra d. 33. q. 3,
iionem ad temporale (Deus est creator). Cfr. 111. Senl. d. 7. a. 1. d. 34. q. 2.
q. i . in corp. Ab aliis enumerantur tantum quatuor modi, ut II. Non defuerunt qui nomina dominus ct crentor acccpe-
a Petro a Tar. (I. Senl. d. 30. q. I. a. 1.): « Quatuor modis runt pro habitu sive potentia dominandi vel creandi; unde con-
invenitur aliquid de aliquo praedicari: primo per essentiam, cluserunt, ea dieenda esse de Deo ab aetorno (cfr. hic dub. 1.).
ut homo est animal; secundo niodo per denominationem vel Sed communis senlenlia (enet, ipsa accipi pro actii ct dici tan-
inhaerentiam accidentalem , ut homo est albus; tertio modo tum ex tempore.

per catisam, ut dies est sol; quarto modo per respectum seu Cum .'Uexandro Hul. (S. p. I. q. 53. m. 3, et m. i. a. 3.)
habitudinem, ut iste est dexter illi «.Richard. a Med. (hic q. 1.) S. Bonav. dicit, qiiod tum nomen dominus , tum nomcn creator
habet octo, scilicet: « lllud quod dicitur de aliquo aut significat (c de suo principali signifleato important essentiam ». At S. Thom.
• Psalm. 70, 5 : Qooniam tu es patientia moa, Domine. sufncil, ut non sim albus. Cfr. elium supra d. \i.a. I. q. I. ad 6,
- BoeUi., de Trin. c. 'o. doniiniuiTi sic definit: Potestas et Aristot., I. Prior. c. IS, ubi idcm doceUir respectu syllogismi,
quaedam, qiia scrvus cocrcetur. Cfr. el Ambros., I. de Fide, cuius una propositio est necessaria, altcra contingens. — Paulo
c. I. n. 7. Verba .Vmbrosii invenies supra pag. i7, nola 3. superius post similiter, quod sujiple cum cod. 1 in se implicat.
3 Alcx. Ilal., S. p. I. q. nS. m. I: .\ani dcstriicre facilius est * Nenipe ullima argumenla, qiiae replicant ad instanliam
quam conslruere omnino, ut dicit Arisloteles (VII. Topic. c. 3.). in i. opposit. factam.
Ad hoc enim, ut sim homo albus, necessaria suiitduo, sdlicet 5 Codd. .M bb ergo est.
III sim liomo et iil sim albus; el ad lioc, ut non sini liomo albus, 6 Pars II. 0. 1. 2.
. ,
DIST. XXX. ART. UNICUS QLIAEST. 11. 5:23
(S. I. q. 13. a. 7. ad I.) distinguii inter nomen dominus et Manifestum enim

creator). est, quod nomen creatoc non potest
crmtor. Qiiod creator « signiflcat actionem Dei ,
quae est eius Deo ex tempore convenire a parte actionis
divinae, quae est
essentia », ipse concedit; domnms autem, ut ait, » non signifi- ipsa aeterna Dei essentia. Ut autem melius duo prima argu-
cat substantiam divinam directe, sed indirecte ». Attamen vix menta replicationis quae sunt satis subtilia, intelligantur no-
, ,
videtui' esse dissensio inter utramque sententiam. Aliud enim tandum ,

quod aliqua diei de Deo praedicatione causali dupli-
cst aliquid signilicare principalius, aliud signiflcare directe. citer intelligi potest: primo, quia Deus quod praedicato si-
id
III. Fallacia accidentis, quae notatur in 3. arg. ad opposit. gniflcatur, causat; sic dicitur: Deus patientia mea, quae loculio
in hoc consistit, quod ibi non attenditur ad differentiam inter respondet exemplo allato : dies est sol lucens super terram ; et
duplicem significationem ,
quae est in noniine domimê\ crea- tunc reete infertur: dies est a sole, patientia est a Deo. Se-
toris. Nam quatenus liaec verba signiflcant divinam essentiam cundo inlelligi potest, non quia ipsum praedicatum causetur,
dicunt aliquid aeternum; sed non, qualenus signilicant respe- sed quia in eo implicatur habitudo causae. Sic in nomine crea-
Qlnm ad creaturum, qui Deo per accidens convenit. tor importatur habitudo ad id quod causatur, scil. ad crea-
IV. Notandum est, quod in i. arg. ad opposit. ad instan- turam, manifcste autem non importatur, quod ipse Creator cau-
tiam allirmatur, ea quae de Deo dicuntur ex tempore, de ipso setur. Alia duo argumenta non habent diflicultatem.
dici per causam. Ad hanc non suftlcientem evasionem eludendam V. Alex. Hal., S. p. I. q. 53. m. 1. 2. 3. — Scot., hic
opponens quatuor argumenta, ut probet, nomina creator
alTert q. 1. — S. Thom., hic q. 1. a. 1. 2; S. I. q. 13. a. 7. — B.
et domims non praedicari per causam de Deo. S. Bonav. non Albert., hic a. 1 ; S. p. 1. tr. 13. q. 32. .53. — Petr. a Tai'.,
respondet explicite ad haec argumenta, sed ianlom geiieraliter hic q. unica, a. 1. — Bichard. a Med., hic q. 1. — /Egid. fi.,
in fine respons. concedenrio quod non omne ex tempore de ,

hic 1. princ. q. 1. — Durand., hic q. 1. — Dionys. Carth., de
Deo dictum per causam dicatur, sed plura vel per unionem hac et seq. q. hic q. I. 2.
(ut Dcus est homo), ve! ])er respectmn ad creaturani (ut Dcus est
QUAESTIO II.
Utrum nomina, quae de Deo dicwntur ex tempore , dicantur per .?e, uel per accidens.
Secundo quaeritur, utrum quae tlicuntur de per consequens varietatem; seil neulrum est in Deo:
Deo ex tempore dicantur per se, vel per accidens. ergo etc.
Et quod secunduni accidens, ostenditur hoc modo. 3. Item, omne per accidens reducitur ad per
1. .\ugustinus quinto de Trinitate et habetur in se'; sed reductio est posterioris ad prius, non e
.4d opposi-littera': «Quod dominus esset homiiiis, ex tempore converso, Deus autem non habet prius, nec simplici-
accidit ei » ter necsecundum quid: ergo nihil de Deo dicitur
2. Item , hoc ipsum videtur ratione : qnia omne secundum accidens.
quod adest et abest praeter eius, de quo dicitur, 4. Item, omne quod dicitur de duobus, de uno
corruptionem ,
praedlcatur secundum accidens'' — per se, de altero per accidens, perfectiori modo di-
haec est per se nota — sed omnia haec quae tem- citur de eo,de quo dicitur per se ° sed quidquid ;
poraliter dicuntur de Deo, sunt huiusmodi : ergo etc. dicitur deDeo dicitur perfeetissime ergo nihil di- :
3. Item, quod praedicatur êr se de aliquo, citur de Deo secundum accidens, ergo huiusmodi
semper inest illi ', ergo ab opposilis, quod praedi- nomina non dicuntur de Deo per accidens, ergo
catur de ahquo et non semper inest, praedicatur per se.
non per se, ergo per accidens: sed talia sunt hu-
iusmodi nomina: ergo etc. c NcLus I 0.
4. Item , omne quod praedicatur de aliquo, aut
est convertibile cum subiecto, aut de ratione sub- Nomina, quae de Deo ex tempore dicuntur, prae-
iecti , aut praedicatur per accidens *;- sed huiusmodi dicantur per accidens solummodo in eo sensu,
nomina nec sunt de ratione Dei, nec convertibilia, quo per accidens opponitur necessario.
ut patet de hoc nomine dominus: ergo etc.

Contba: 1. .\ugustinus quinto de Trinitate": Respondeo: Dicendum, quod dici secundum
Fundamenia. « Nihil secuudum accideus dicitur de Deo». accidens est tripliciter. Uno modo accidens dicitur DisHnciio.
2. ilem, ostenditur ratione: quia in quocumque per oppositionem ad substantiam ; et sic dicitur acci-
accidens, est ponere compositionem'' et dens proprietas alii inliaerens , quae non est de rei
1 Cap. I. quod duplex signiflcat [scil. formam et subicctum], non est

^ Aristot., 1. Topie. c. 4. verum dicere quod idem sit quod quid erat esse [i. e. essen-
,
3 Aristot., I. Postcr. c. 4. lia] ct ipsum. Cfr. et 1. Phys. text. 26. seqq. (c. 3.).
* Aristot., I. Topic. c. 4. ' Aristot., II. Phys. text. 66. (c. 6.): .\ihil autem secundum
5 Cap. 16. n. 17. Vide hic lit. .Magistri, c. 1. accidens est prius iis quae per se sunt. Cfr. et XI. .Metaph.
« Aristot., Vll. Metaph. text.21. (VI. c. 6.): Quod auter c. 7. (X. c. 8.).
tundum accidens dicitur, ut musicum aut album, propteic 8 Cfr. Aristot., III. Topic. c. I.
, — '
Et hoc quidem modo « nihil dicitur de Deo turam per se est, quia Deus est sua actio; sed
secundum accidens », sicut dicit Augustinus, eo quod tamen, quia Deus agit per voluntatem, quae non
hoc modo accidens ponit corapositionem et varieta- semper nec de necessitate coniuncta est actui °, ideo
tem in eo, de quo dicitur. — Alio modo dici secun- non necessaria; et quantum ad hoc cadit ibi ratio
dum acciden-s est per oppositionem ad per se; et dicendi secundum accidens. Unde hic modus dicendi
sic dicitur secundum accidens aut quod dicitur per per accidens opponitur per se in crealuris ratione
ahud in essentia, ul si dicatur: paries disgregat^; eius, quod ad dici per se sequitur necessarium in
aut per aliquid, cui est quodam modo idera, quo- creaturis ; in Deo autem non quoniara idem ' se ipso ,
dam modo diversum, ut puta, cum dicitur de su- facit et voluntarie facit et ideo in Deo non habet :
periori per inferius, ut: flgura habet tres, vel de oppositionem ad per se.
inferiori per superius: ut, isosceles habettres'. Hoc Rationes ergo ostendentes, quod non dicuntur
conciusio i. modo non est aliquid dici de Deo secundum accide Deo secundum accidens, procedunt secundum
dens. Hoc enim dici per accidens ponit in aliquo primam et secundam acceptionem.
posterioritatem et imperfectionem , sicut ostendunt 1. Quod autem obiicilur, quod esse dominuraSoi^jw op"
rationes ad hoc inductae; Deus autem nihil habet accidit; sic intelligendum est, id est, non necessario
imperfecte , nihil habet ab alio *, quod omnino
sit nec semper convenit.
aliud, nec a superiori vel inferiori, quia haec non 2. Ad
quod obiicitur, quod ' absunt prae-
illud
cadunt in Deo. — Tertio modo dici secundum ac- ter corruptionemdicendum quod ista defmitio est
;
,
cidens est per oppositioneni ad necessarium, ut illud accidentis , secundum quod adesse est per inhae-
dicatur accidere, quod necessario non inest'. Et rentiam; sed sic non convenit Deo, ut visum est,
concinsio 3. hoc uiodo huiusniodi dicuntur de Deo secundum sed solum creaturis: unde patet illud.
accidens, quia non dicuntur de ipso necessario; 3. 4. Ad illud quod obiicitur de j)er se, dicendum,
sed dicuntur de ipso per se , quia per compara- quod loquitur de per se in creaturis. Ad per se enim
coioiiarium. tionem ad creaturam. Comparatio autem ad crea- in creaturis sequitur necessarium , sed non sic in Deo.
SCHOLIOK
1. S. Tlioni. (hii' i|. I. ad 2.) duos lanlum niodos ponil ,
de eo per se, quia id quod dicitur per se, est necessarium
quibus aliqnid dicitur per accidens. S. Bonav. autem liic tri- (cfr. texl. Aristotelis in 3. ad opposit.).
plicem modum distinguit ,

quibus aliquid lum per accidens 11. Alex. Hal., de liac et seq. q. S. p. 1. q. .53. m. 3. 4.
tum per se dicitui'. — Ad tres conclusioncs principales Sera- — S. Thom., loc. cit. — - B. Albert., hic a. 2; S. p. 1. tr. 13.
phicus hic addit corollaiium , quo docetur, quod ea quae con- q. S2. .q. 3. incident. — Petr. a Tar., hic q. unica, a. 2. —
tingenter et ita per accidens de Deo dicuntur, nihilominus eliam Richard. a Med., hic q. 2. — .Egid. H., hic 1. princ. q. 2.
per se de ipso praedicanlur. In creaturis cnim id quod de ali- Dionys. Carth., hic q. 1.
quo per accideiis dicitur ct ideo conlingenter, non polesl dici
QUAESTIO in.
Utrum nomiiia, quae de Deo ex tempore dicuntur , importcnt realem in Deo relationem.
Tertio quaeritur, utrum ea quae sic dicuntur 1. Sicut Pater se ipso generat, ita se ipso creat;
de Deo ex tempore, dicantur secundum substantiara, tamen ,
quamvis se ipso generet, generatio et pater-
an secundum relationem ,
quae sit vera relatio ". Et nitas dicitur vere in ipso secundum relationem ergo :
quod secundum relationem, videtur hoc modo. pari ratione ,

quamvis se ipso creet et dominetur.
1 Cfr. Aiistot., VII. Metaph. te.\t. 2. seqq. (VI. c. 1.) — Pro modo dicendi per se et per accidens cfr. Aristol., I. Poster. c. 4-8,
essentia cod. K substantia. Paulo ante pro oppositionem Vat. et V. Metaph. text. 23. (IV. c. 18.).
et plures codd. oppositum. *

Cod. Y aliquo.
- Intellige; visum, ratione albedinis. i\am, ut ait Aristot., X. 5 Cfr. Aristot., V. Metaph. text. 13. (IV. c. 6.), et VI. text. 5.
Metaph. text. 23. (IX. c. 7'.), « hic (albus) quidem disgregativus (V. c. 2.). — Paulo inferius post sed cod. T subiicit tamen.
color, et ille (niger) vero congregativus color». Si igitur dici- ^ Intelligas hoc de actu voluntatis, quatenus transit in
tur : paries disgregat, hoc convenit parieti non ratione sui, sed creaturam sive respicit ipsam, non quatenus est in ipso Deo.
ratione albedinis ab ipso distinctae. Immediate post particulae non aliqui codd. ut V W Y aa adiun-
3 Supple hic et paulo superius post tres vocabulum angulos. gunt est. Deinde pro secundum accidens codd. P Q per ac-
Figurae enim, quae est genus, convenit habere tres angulos ra- cidens.
tione speciei, scil. trianguli; sed isosceles (to l<jom^lii;) sive trian- ' Cod. M addit ipsum.
gulum, quod duo tantum latera habet aequalia, * Cod. K hic bene adsuni Subinde cod.
est species interiicit et. Q
inferior triangulo simpliciter dicto, et habere tres angulos ipsi (in marg.) voci corruptionem praemittit subijicti.
convenit ratione superioris, scil. trianguli. — De hoc secundo ' Id est , realis relatio.
,
DIST. XXX. ART. UNICUS QUAEST. III.
tamen ,
quia ^ sunt ad alterum , dicuntur realiter quam scibihs ad scientiam, ergo nulla in eo est
reiative. relatio.
2. Item, nomina aut pure dicunt

huiusmodi 3. Item, ratione videtur, quia huiusmodi no-
divinam substantiam, aut superaddunt aliquem re- mina si dicunt relationem circa Deum, aut illa est
spectura. Si pure divinam substantiam dicunt; sed pure divina essentia, aut aliquid superadditum. Si
substantia est aeterna et ab aeterno: ergo dicuntur pure Dei essentia, ergo aeternum quid, ergo re-
de Deo ab aeterno, quod falsum est. Ergo super- spectus huiusmodi nominum est aeternus: ergo de
addunt aliquem respectum ergo relationem. Si , necessitate dicuntur ab aeterno. Si autem dicunt
dicas , quod non addunt respectum secundum rem, aiiquid superadditum : ergo in Deo est aliqua com-
sed secundum modum ^; contra : aut illi modo re- positio.
spondet aliquid in re, aut nihil. Si aliquid in re: 4. Ilem, omnis relatio dependentiam vel
dicit
ergo realiter dicuntur relative ; si nihil: ergo falsus saltem ordinem et habitudinem ad illud, respectu
est modus modus dicendi.
intelligendi et inconveniens cuius dicitur; sed Deus non ordinatur nec termi-
3. quaedam relativa secundum esse,
Item , sunt natur'': ergo nihil dicitur de Deo relative respectu
quaedam secundum dici. Sed in relativis secundum creaturae.
dici est modus respectus, in relativis secundum esse
est verilas respectus; dominus et servus sunt sed CONCLUSIO.
relativa secundumutrumque importat esse: ergo
respeclum, non tantum secundum modum, sed etiam Noniina, quae de Deo ex lempore dicuntur, non
secundum rem: ergo etc. important aliquam relationem secundum reni
4. Item, dominium dictum de Deo ita bene in Deo , sed solum secundum modum intel-
dicit superpositionem % sicut dictum de creatura: ligendi.

illa igitur superpositio aut ponitur in Deo, aut in
creatura; non in creatura — constat, quia tunc Respondeo: Ad hoc intelligendum est", quod Disimciic
idem sibi superponeretur — ergo ponilur in Deo. Sed dicisecundum relationem est dupliciter: aut se-
superpositio est vere reiatio: ergo etc. cundum rem, aut secundum modum. Realis autem
0. Item, cum dico: Deus creat, hic notatur relatio triplex est. Aliquando enim fundatm- super suMisiii-
duplex respectus, scilicet causae ad effectum, et e proprietatem aceidenlalem , ut similitudo in duplici
converso. Aut ergo uterque est in creatura, aut albedine*; aliquando super dependentiam essentia-
uterque in Deo, aut unus in Deo, alter in creatura. lem , sicut respectus vel relatio materiae ad formam
Constat quod irapossibile est utrumque esse tn Deo, — nam , sicut dicit Philosophus ", « materia hoc
quia Deus non est effectus; et simihter in creatura, ipsum quod est, ad alterum est » aliquando super —
quia crealura non est sui causa , ergo necesse est originem naturalem, sicut effectus ad causara et
quod alter in Deo: ergo etc. filii ad patrem ".
6. Itera, cum dico: Deus creat, Deus verissirae Prima relatio non potest esse in Deo, quia i'^,.!;»^",^',;'^^
est causa: et si vera ratio causae ponit veram re- Deo nuUa est proprietas accidentalis. Secunda non
lationeni, huiusraodi noniina dicta de Deo ponunt potest esse in eo, quia nulla in Deo est dependenlia.
veram relationem. Tertia est in Deo, sed non respectu creaturae, sed
Contra: 1. Dionysius^: « In causalibus et cau- respectu personae; haec enim non dicit compositio-
Fundameiiia.sis uon rccipimus reciprocationem » : ergo cum Deus nem nec dependentiae inclinationem , sicut priraaet
sit causa perfectissima creaturae, non refertur ad secunda, sed ponit distinctionem et ordinem. Et
creaturam, quamvis e converso creatura referatur quoniam vere una persona ordinatur ad aliara et
ad ipsum. habitudinera liabet et alio modo secundum rem se
2. Item, Philosophus °
dicit, quod scientia se- habet ad unam quam ad aliara; ideo haec relatio
cundum esse refertur ad scibile, sed non converti- est in persona respectu personae ^S sed non respe-
tur: ergo si rainor est dependentia Dei ad crealuram ctu creaturae. Nara Deus ad creaturara non habet
1 Etl. I addit ista. 5 De Praedicam. c. de Relatione, et V. Metapli. text. 20.

2 Scilicet inlelligendi sive dicendi. iNotnmus, quod in liac (IV. c. IS.).
ciuaeslione S. Doctor verbis: relatio secundum modum, secun- 8 Simul audi : a creatura. — Vide supra pag. 433, nota 4.
dum rationem, secundum dici promiscue ulitur ad significan- ' Vat., mutata interpunctione , addit sciendum, |)ro quo
dani candem rem nempe relationem ratimis, quae opponitur
, codd. X Z notandum.
relationi reali, ut e.^c corp. q. et ex solnt. argum. apparet. Idem 8 Hinc et Aristot. similia vocat « quae sunt uniim in qva-
occurrit supra d. 28. dub. 3, et infra d. 3i. q. 2. ad 6. — litatei. Cfr. supra pag. 342, nota 6.
Multi codd. in iiac propositione omittunt non antc addvnt, ct 5 Cfr. supra pag. 433, nota 6.
dcin pi-o sed substituunt et etiam; pcrperam. >» Arislol., V. Metaph. text. 20, (IV. c. IS.).
3 Id est, ordinem superioritatis. " Cfr. supra d. 8. p. li. q. 1. ad 2, d. 20. a. 2. q. I,
* De Divin. Nom. c. 9. § 6. Cfr. supra pag. 3-46, nola L

,, ,
SENTENTIARUM L115. I.
ordineni nec liabet aliara et aliam habitudinem, Et pure circa Deum

dicunt substantiam secundum rem,
ideo nuUo modo est realiler in Deo relatio respectu sed secundum niodum inteUigendi; in
relationem
creaturae. — Creatura autem ad Deum habet ordi- creatura verosecundum reml
conciusio 3. nem et habitudinem, mediante proprietate accidentali Et quod obiicit, quod vanus est intellectus;
et depenclentia essenliali el origine 7iatu7-ali^: ideo dicendum, quod falsum est, quia intellectus funda-
secundum omnem modum refertur creaturaad Deum. tur super aliquid, scilicet super relationem creatu-
Quoniam igitur intellectus noster, cum intelli- rae, cui respondet relatio secundum dici in Deo.
git aliquid referri ad. aliquid , intelligit etiam illud 3. \d quod obiicitur, quod quaedam sunl
illud
coneuisios. comparari ad illud: ideo intelligit Deum per modum relativa secundum esse etc; dicendum, quod quae-
respectus et relationis, cui respectui in Deo nihil dam sunt relativa secnndum esse ex parte utriusque
respondet nisi divina essentia; ex parte creaturae extremi, ut dominus et servus in creatura: quaedam
respondel \ et ideo non est vanus. — Concedendum ex parte alterius, ut scihile et scieniia, et mensu-
ergo, quod huiusmodi nomina dicta de Deo non im- rabile et mensura"; sic in proposito.
portant relationem in Deo secundum rem , sed solum 4. 0. Ad illud quod obiicitur, quod dominus
secundum modum intelligendi. Ex his patent quaesita. dicit superpositionem , et similiter creator ' causali-
1. Quod enim obiicitur de Patre, dicendum, tatem; dicendum, quod superpositio in Deo est vere
soiuiio op- quod non est simiie, quia Patris ad Filium est ordo superpositio , et vere causalitas , quia vere alii su-
pos.torum.
^^ i,a,bitudo, et alia habitudo ad Filium quam ad perponitur Dens, et vere elTicit. Tamen ilia super-
Spiritum sanctum: Deus autem, sicut dicit Philoso- positio non est vere relalio , similiter nec eausali-
phus', non habet ordinem nec aliquam habitudinem. tas, sed est vere divina essentia, quia se ipsa'
Nam prima causa eodem modo se habet ad omnia,
« superponitur et efQcit.
quamvis alia alio et alio modo se habeant ad ipsam », 6. Ad illud quod cbiicitur, quod est ibi respe-
et in duodecimo primae Philosophiae ^ dicit, quod ctus causae et effectus; dicendum, quod respectus
primum et summum bonum non ordinatur ad haec effectus ibi est vere respectus et vere relatio, sed
creata. respectus causae non est respectus nec relatio in
2. Ad illud quod obiicitur, si non dicunt rela- Deo secundum rem , sed secundum modum intelli-
tionem, ergo pure substantiam; dicenduin, quod gendi, secunduin rem vero substantia vel essentia.
SCHOLION.
I. Quae liic dicuntur de diversis speciebiis relationis, ab serit Caietanus ad S. I. q. 1 3. a. 7.), sed potius in ipsa re cuiii
.iristotele docenlur et salis e.xplicantur a S. Thoni., S. 1. q. 13. Angelico et Seraphico convenit, licet aliquid objiciat contra for-
a. 7. Quod relatio non semper inducat mutationem in utroque mam rationis a S. Thoma allalae (cfr. Lychctus ad Scot,
e,vtremo, explanatur hic dub. 3, et dilTusius a Richardo, hic q. i. hic q. 2.).
— Pro intelligentia solulionuni ad argg. opposita notandum III. Scot., loc. cit.; et Report. hic q. unica. — S. Tliom.
quod licet relatio ipsa ad creaturam in Deo sit tantum rationis, hic a. 3 ; S. I. q. 13. a. 7; S. c. Gent. II. c. 12. 13. — B. Albert.
fimdamenium tamen habet reale in ipso (cfr. solut. ad 2. 5.). hic a. S; S. p. I. tr. 13. q. 33. m. I. 2. — Petr. a Tar hic
II. Conclusioni solummodo iNominales contradicunt asse- q. unica, a. 3. i. — Ricliard. a Med., hic q. 3. —
i. .Egid. R.
rentes, in Deo esse realem relationem ad creaturas, acquisitam hic I. princ. q. 2. 3. l. — Henr. Gand., S. a. 29. q. 3. n. i
in tempore , sed sine mutatione ipsius. — Scolus non negat — Durand., hic q. 3. — Dionys. Carlh., hic q. 3. — Biel
quod in Deo sit relalio ralionis ad creaturas (ut perperam as- hic q. '6.
1
Cfr. infra dub. 4. * Arislot., XII. Melaph. text. 52. Verba ijisa invenies supra
2 Supple: aliquid. — Sohimmodo Vat. : ex parte tamen pag. t33, nota 4.
creatiirae bene aliquid respondet. 5 Pro rem Vat. cum cod. cc esse.
3 Intellige aCausa 6 V. Metaph. Mensurabile
auctorem libri de Causis, qui prop. 24. ait: Aristot., te.xt. 20. (IV. c. 13.):
prima existit in omnibus rebus secundum unam dispositionem, autem et scibile et intelligibile , eo quod aliud ad illud dicitur,
sed res omnes non existunt in causa prima secundum unam ad aliquid (i. e. relaliva) dicuntur. iSam intelligibile signiflcat
dispositionem j. Richard. a Mediavilla, hic q. i. verbis istis quod eius est intcllectus non est autem intellectus ad illud
;
haec adiungit: « Sed si ea quae dicuntur de Deo ex tempore, cuius. intellectus est ; idem enim profeclo bis diclum esset. —
ponerent in Deo reales relationes ad creaturam, non existerel Pro mensurabile niulti codd. mensuraiio, cod. Iv et ed. I
in omnibus secundum dispositionem unam: ergo non ponunt mensuraium; sed incongrue.
in Deo aliquam realem relalionem ad creaturam ». — Paulo ' Vat.cum cod. cc creatio.
superius post alia habiiudo vetustiores codd. cum ed. I omit- 8 Codd. A S T V X Z et alii cum ed. I se ipso.
lunt ad Filium..
,
;
: ,
DIST. XXX. DUBIA.
DUBI.\ CIRCA LITTERAM MAGISTRI.
DuB. I. in actu; et ideo dicit Augustinus ', ea dici cum

tempore. — Quod ergo intelligendum dicit Boethius,
Iri parte ista siint dubitationes circa litteram qund ' coercendi subditos
est potestas sed habitos ,
et primo de his nominibus creator, dominus et non habendos. — Quod Ambrosius quod dicit , patet
huiusmodi ,
quae dicil Magister: dici de Deo ex non cogit, quia quamvis imponatur naturae, tamen
tempore. Videtur enim falsum ,
quia « dominium, ut imponitur a proprietate ' naturae, ut dicit respectum
dicit Boethius ', est potestas coercendi subditos » ad crealuras, et ideo connotat quid creatum. — Et
sed haec est in Deo ab aeterno : ergo etc. — Item sic patent omnia, quia ratio connotandi est modus
«Dominus, ut dicil Ambrosius, est nomen natu- significandi '°.
rae»: ergo si natura est aeterna, ergo et dominium.

— Item, de hoc nomine creator obiicilur ,
quia - non
DUB. II.
dicitur lector, quia aclii legit, sed quia habilis
est ad legendum ; sed Deus ab aeterno habilis est ad
creanduni: ergo etc. Item quaeritur de hoc quod dicit ,
quod tempus
luxta hoc quaeritur de horum nominum signi- non coepit ex tempore. Videtur enim falsum, quia
> ficatione et connolatione, et unde habent rationem omne quod incipit, est temporale, et omne tempo-
connolandi, cum divina essentia sit principale si- rale mensuratur tempore, et omne tale coepit in
gnificatum. tempore": ergo etc. Si tu dcs instantiam m im'pe-

Respondeo: Dicendnni, quod quamvis divina tuis, obiicitur, quod nihil magis est variabile quam
-essentia non habeat vere'' respectum ad creaturam, tempus ; sed omne tale est temporale : ergo etc. —
lamen contingit eam intelligere et significare per Item, tempus non coepit in tempore, ergo coepit
si impucaiur
i""'""'-
modum respectus; nec lamen intellectus est vanus, extra tempus ergo fuit tempus extra omne tempus.
,
propter hoc quod totam rationem respeclus realis Respondeo : Dicendum, quod quantum ad prae-
ponit in creatura'. Quoniam igitur huiusmodi no- sens pertinet — quia de inilio temporis debet dici
mina dicunt respectum, a quo imponuntur quam- — in secundo ^^ — differt incipere ex tempore et in Notanda di-
vis imponantur essentiae secundum — ideo dicuntur tempore et cim tempore ,

quia ex dicit ordinem, et
exigentiam illius respectus. Ideo intelligendum, quod ita praesupponit tempus tanquam anterius; et ideo
5 quaedam dicunt respectum solum, ut dominus; nihil coepit ex tempore nisi quod sequitur tempus.
'
quaedam ^ effectum, ut creator et iustus, et utraque In tempore dicit temporis existentiam ": sed tempus
sunt sub duplici differentia, quia aut important re- non fuit in sui initio, cum sit successivum. Ideo
spectum ad rem praesentem, aut ad rem futuram quae sunt aequahs durationis cum tempore , non
sive ad rem in actu vel in habitu. Primo modo, coeperunt nec ex tempore, nec in tcmpore, sed
quia ponunt creaturam inactu, dicunt solum respe- cum tempore, cum tempus id est, coepit.
ctum°, cum creatura incipit; secundo modo ab ae- Si quaeras, quomodo tempus coepit; breviter Adqnaesiio-
terrio. dicendum, quod nullo praedictorum modorum, sed

Secundum hoc ergo, si dominus el creator coepit in sui principio, et ideo non coepit extra
a important respectum in actu, ab neterno non possunt tempus.
dici;si autem in habitu, possunt. Tamen usus Ad illud quod obiicitur, quod tempore mensu-
communis accipit huiusmodi nomina, ut connotant ratur temporale; dicendum, quod temporale, quod
' Texlum integrum Boelhii liabes supra pag. 822, nota 2. primens. NonnuIIi codd. cum edd. 4, S bis non exliibent et
et textum integrum Ambrosii mox citati invenics supra pag. i7, post quod et post sed; quod evidenler falsuni est.
5 Codd. ATY et alii cum ed. 1 appropriate.
' Cod. S qvod. 1» Cfr. hic q. I. — Alex. Ilal., S. p. I. q. S3. m. 1.— B.
3 Ed. 1 verum. Alberl., hic a. 6; et S. I. tract. 13. q. 82. — S. Thom., hic
*
Plura de Iioc vidc liic q. 3. — Paulo post pro ideo di- a. 2. — Petr. a Tar., hic a. S. — Richard., hic q. 3. — Paulo
cuntur multi codd. cum ed. I ideo dicmit ; evidenter cor- ante pro omnia cod. Y' obiecta.
11 Cfr. Aristot., IV. Phys. text. 114. scqq. (c. 12.), ubi et
rupte.
5 Sola Vat. addit etiam. quae hie sequuntur, insinuantur.
" Aliqui codd. ut H cc ff, omissa voce respectum ,
pro 12 Scilicet II. Sent. d. 1. p. I. a. 1. q. 2. ad 3.
13 exhibet temporis
dicmit substituunt dicuntur; lectio minus congrua. Paulo in- Pro verbis temporis existentiam cod.
ferius codd. FG I TVY cuni ed. 1 imporlent pro importmit. continentiam vel saltem temporis coexistentiam, et subinde post
' Libr. V. de Trin. c. 16. n. 17. Vide liic lit. Magistri, c. 1. successivum addit ideo non coepit in tempore tanquam coexi-
* Supple : dominium. — Vat. praeter fidem codd. et edd. stente. Item tempus non. fuit ante sui inilium, ideo non coe-
post quod subiicit non, eandem particulam mox post sed sup- pit in tempore tanquam iti continente, ideo etiam quae etc.
: '
exceditur ' a tempore, mensuratur et incipit in tem- Dicendum, quod creatura quantum
pore, sed illud quod non exceditur, incipit cum ad esse primum essentialiter dependet; et talis re-
""'
^^^^^^
e
"'
tempore; et ratio praedicta est^. latio, quae exprimit illam dependentiam , non est
creaturae accidentalis , sed magis essentialis. Quan-
DUB. III.
tum autem ad esse secundum sive ad bene esse "^»''*'""»!
Item quaeritur de hoc quod dicit, quod num- non dependet essentialiter ,
quia illud hene esse
nvu^ mutatus non est, cimi coeperit esse pretium. accidentale est; ideo talis relatio secundum accidens
Videlur enim falsum, quia esse pretium est accidens dicitur, ut flliatio, secundum quod dicit adoptio-
niimmi, et modo inest, et prius non inerat, ergo neni; et de tali intelligit Augustinus.
nummus mulatus est. Ad illud quod obiicitur, quod relatio relatione
Respondeo: Dicendum, quod relatio non prae- alia refertur; aliqui volunt dicere, quod creatura *"'"''''
dicat quid absolutum , sed praedicat ordinem ad al- se ipsa refertur. — Tamen illud non videtur esse
terum; ordo autem respicit dispositionem ordinato- dicendum ,
quia nulla creatura est sua relatio , cum
•""""• Quêdam igitur sunt ordinabilia quod non sit surame simplex , immo boc ipsura, quod re-
"dif udil!'?
utrumque est i'i potentia; el tunc relatio introdu- fertur, aufert siraplicitatera °. — Ideo dicendura, quod ^^soiu
citur per mutationem faclam in utroque. Quaedam sicut relativa referuntur proprie ,
quae dicunt rem
sunt ordinabilia, ila quod alterum ,
quantum est de substratam cura respectu, ipsae autem relationes
se , in actu est , sed alterum in potentia ; sicut patel sive respectus non referuntur, irarao magis illa alia
de duobus ,
quorum unus ,
qui est actu albus, actu referunt, quia non sunt entia, sed entium': sic in
habet proprietatem secundum quam , attendilur si- proposito dicendura, quod ipsae relationes per se
militudo , et ideo, altero de non albo facto albo , flt non referuntur, sed cum subiectis, ita quod unum
perfecta similitudo. — Non ergo oporlet, quod re- cura alio et per aliud. Ideo non est ultra quaerere
latio semper inducat mutationem in utroque extre- aUud, quo referuntur.
raorum propter sui corruptionem vel inceptionem^;
sed sufficit, quod in altero. Et ratio visa est, qnia DuB. V.
respicit duplex extremum, et quia potesl unnm
esse de se in actu, altero existente in potentia: Iteni qnaeritur de hoc quod dicit: Nec tamen
sicut in nummo, qui est in poteslate possidentis, dicimus, Spiritum sanctum referri ad sv. Videtur
quod sit pignus vel pretium vel arrha secundum enim posse referri ', quia Spirilus sanctus est donum,
mutationem factam in ipso; nec advenil nummo ali- et donum refertur ad donantem: et ipse est donans:
quid absolutum , sed ordo, qui ex parte nnmmi eral ergo necessario concluditur, quod refertur ad se.
in actii, ex parte illius qnod erat in polentia, fit Respondeo: Dicendum, quod hoc nomen spi-
in actu; et ideo mutatur iilud, non mutato nummo. ritus dicit relationeni secunduni csse ; et ideo, quia
relatione secunduni esse nihil refertur ad se ipsum
DuB. IV.
secundum idem, nullo modo Spiritus sanctus, in
Item quaeritur de hoc quod dicit, quod acci- quantura spiritus, ad se refertur. Sed donum non
dens est in creatura , cum relatio est creaturae ad tantura iniporlat relationera secundura esse, ut pula
Creatorem. Videtur enim falsum, quia contingit rem cum dicit auctoritalem in dante, sed etiam secundum
intelligi, accidente remoto: ergo si relatio ad Crea- modum dicendi, ut quando dicit largitatera et po-
torem accidit creaturae , ergo illo reniolo ^ , contin- testatem in conimunicante '; et quia taliter potest
git rem creatam esse intelligi, etiam circumscripto secundum modura inteiligendi comparari ad se ut
respeclu ad Creatorem. — Item , si relatio , qua datum, in quantum datum, dicitur ad se, in quantum
creatura refertur ad Creatorem, est accidens, cum clans, non. Ideo concedit '", quod appellalio dati vel
illud sit creatum, refertur, et ita per accidens: et donati refertur ad Spiritura sanctum, non autem
sic de alio, et ita esl^ abire in infinitum. spiritus sanctus.
1
Pro exceditur mul(,i codd. liic et paulo post extollitur, accidentia non sunt entia, sed quid enlis. Inlcr accidenlia autem,
codd. L cum ed. I excelUlai: Mox sola Vat. coirupte sic sicut supra d. '26. q. 2. ad ult. dictum est, i'elatio «minimum
incipit a tempore; sed illitd nmi exceditur qnod. habet de entitate », cuius unicum oHiciuni est, illa quibus ac-
2 Cfr. Alex. Hal., S. p. I. q. 83. m. 2. — B. Albert., Iiic cidit, ad in-vicem referre.
a. i. et 7. — S. Thom., hic circa lit. 8 Supple cum Vat. ad se. — In fine obieclionis plurcs
3 Sic bene maior pars codd. cum ed. I ; Vat. defectioneni; codd. cum ed. I referalur pro refertur.
cod. L desitionem. » Pro communimnte Vat. cum cod. cc donante.
* Intellige: accidente; vel lege: illa remota, scil. relatione. 1" Intellige: Magister. — Cod. dd cum ed. 1 conceditur.
5 Cod. W ent. In fine solul. post autem codd. N WXZ aa bb addunt ipse. —
6 Cfr. supra pag. 169, nota 4. Principia, in quibus hacc solulio fundatur, fusius cxplicata in-
7 Aristol., VII. Metaph. texl. 2. (VI. c. I.) de accidentibus veniuntur supra d. 10. a. 2. q. .3. in corp., et d. XV. c. I
,
generatim dicit, quod solummodo « entia dicuntur , eo quod nec non d. 18. q. l. in corp.
sint quid vere entis » (substanliae), sive, ut communiler dicilur,

:. ''
'
DIST. XXXI. P. I. II.
DISTINCTIO XXXI.
Item in sexto libro ' : « Satis est videre , nullo modo

Filium aequalemesse Patri, si in aliquo, scilicet quod
An Filius dicatur aequalis vel similis Patri pertineat ad significandam eius substantiam, inaequalis
secundum .
invenitur. In omnibus ergo aequalis est Palri Filius et
est eiusdem substantiae » . « Aequalis est etiam Spiri-
Praetei-ea coiisiderari oportet , cum tres personae tus sanctus Patri et Filio et in omnibus aequalis pro-
coaequales sibi sint, utrum relative hoc dicatur, an pter summam simplicitatera illius subslanliae ». Ex his
secundumsubstanliam; et si relative, utrum secundum perspicuum lit, quod secundum substantiam Filius est
relationem, an secundum essentiam consideranda sit aequalis Patri et utrique Spiritus sanclus, et appella-
aequalitas; deinde, quid sit ipsa aequalitas. — Ad quod tio tantum relativa est. — Aequalitas ergo Patris et Filii
Aequaieim- dicimus, quia, sicut simile nihil sibi est; « simili- non est relalio vel notio, sed propter naturae unitatem
rtanem."^" tudo enini, ut ait Hilarius ', sibi ipsi non est » ; ita et indisparitas *.
aequale aliquid sibi non dicitur, ac per hoc, sicut si- Hoc idem etiam dicimus de simili et similitu-
mile , ita et aequale relative dicitur. Dicitur ergo rela- dine. Cum enim dicitur Filius similis Palri, relative
tive Filius aequalis Patri et utrique Spiritus sanctus. quidem dicitur, sed similis esl Patri propter unilatem
— Est tamen aequalis Patri Fihus et utrique Spiritus essentiae. Est ergo appellatio tantum relativa, simili-
sanctus propter summam simplicitatem essentiae et uni- tudo vero « indifferens essentia
"
». Unde quibusdam non
Fiiiusaeqaa- tatem. Aequalis est ergo Filius Patri secundum sub- indocle videtur, nomine aequalitatis vel similitudinis
cnnd^substantiam , non secundum relationem. Unde Augustinus non aliquid poni , sed removeri , ut ea ralione dicatur
".vJgnstiiius. in quinto libro de Trinitate ail: « Quaerimus, secun- Filius aequaiis Patri, quia nec maior est eo nec mi-
-
dum quid aequalis sit Patri Filius. Non secundum hoc, nor , hoc propter unitatem essenliae. Ita et sitnilis
et
quod ad Patrem dicitur, Filius aequalis est Patri; dicitur, quia nec diversus nec alienus nec in aliquo
restat ergo, ut secundum id aequalis sit,quod ad se dissimilis, et hoc propter essentiae simplicitatem. Non
dicitur. Quidquid autem ad se dicitur, secundum sub- ergo secundum quod Filius est genitus aPatre, aequa-
stantiam dicitur. Restat ergo, ut seeundum substantiam lis vel inaequahs est Patri, nec similis vel dissimilis,
sit aequalis. Eadem est igilur utriusque subslantia ». sed aequalis et similis secundum substantiam.
aeternilatem esse in Patre, speciem in Imagine, mum

in Munere. Quae tantae ditficultalis suut verba , ut
sententia sancti Hilarii, qua in Trinitate in eorum intelligentia alque explanatione vehementer
-fersonarum propria ostendit. laboraverit Augustinus, ut ipse oslendit in sexlo libro'
de Trinilate' ita dicens: « Quidam, cum vellet brevis-
Non est hic praetermittendum ,
quod illustris vir sime singularum in Trinitate personarum insinuare pro-
Hilarius proprietates personarum assignans dicit '^
pria, aelernitas est, inquit, in Palre , species in Iraa-
De 23. sn
- Cap. 6. n. 7. — Paulo superius Vat. et edd. i, 6 cum
cod. D secundtim essentiam pro secwndum substantiam.
3 Cap. i. n. 6. Sequens textus ibid. c. S. n. 7.
• Auctoritite omnium codd. ct ed. 1 (5 in margine) po-
suimus propter naturae unitatem indisparitas pro naturalis
unitai et identitas, quod liabent Vat. et aliae edd. Lectio no-
stra differt a lectione ,
quam sequitur S. Bonavenlura , hic a.
I. q. 2. arg. 1. ad opposit. ; cfr. nola seq.

5 Haec definitio sumta est ex Hilario (de Synodis n. 73.)
« Similitudo res ipsas naturalis conequnt per similitudinem non
indilVerentis essentiae » (cfr. ibid. n. 13-19.). Ad hunc locum
quod Alexander Hal. (S. p. 1. q. 54. m. I. a. 1.) de
referlur
Lombardo dicit « Quidam dicunt, quod liaec nomina aequatis,
:
similis tantum remotive accipiuntur, ut cum dicitur: Pater et

Filius sunt aequales , id est, non sunt inaequales; ct sunt
— 1 ,
530 SENTENTI.VROM I.IB. I.
ginc, usus in Munere. El quia non niediocris auctori- Non enim secundum praemissam expositioneni di- Diraouiiai
iiuneij
lalis in tractatione Scriplurarum et assertione fldei vir stinguuntur hic tres \\\i\e proprietates superius'' assigna- iiiiarii
extitit — Hilarius enim hoc in libris suis posuit — tae, sed ipsae hypostases distinctae ab invicera mon-
liorum verborum , id esl Palris et Imaginis et Mime- strantur. Aetermtatistamen nomine eadem videtur desi-
ris, aeternitatis, speciei et itsus , abditam scrutatus gnata proprietas, quam notat hoc nomen ingenitus. Sed —
intelligentiam ,
quantum valeo, non enni secutum arbi- videamus, quid sit quod ait: « Imago si perfecte iraplet
tror in aeternitatis vocabulo, nisi qiiod Paler non habet illud cuius imago est, ipsa coaequatur ei non illud ,
patrem, de quo sit; Filius autem de Patre est, ut sit imagini suae». Videtur enimdicere, quod Filius, qui
alque ut illi coaeternus sit. Imago enim, si perfecte est imago Patris, coaequatur Patri, non Pater Filio,
iniplet illud cuius imago est, ipsa coaequatur ei, non cum et Filius dicatur aequalis Patri in Scriplura, et
illud imagini suae; in qua iniagine Sjome»! nominavit, Pater Filio; sed Filius hoc habet a Patre, ut sit ei
credo, propter pulcriludinem, ubi est tanta concjruentia aequalis, Pater autera non habet aFilio, et taraen Fi-
et prima aequalilas et priraa similitudo, nulla in re lius plene ac perfecte aequalis est Patri, id est imago
dissidens et nullo modo inaequalis et nulla ex parte ei cuius est imago.
dissimilis, sed ad idenlitalem respondens ei cuius Propria Q.vgo personarum \i\ praedictis verbis assi- naiio »«-
imago est; ubi est prima et summa vita, cui non est gnasse dicitur Hilarius, quia relativa nomina persona-
aliud vivere et aliud esse, sed idem; et primus ac rmn posuit, scilicel patris", iraaginis et muneris, quae
summus inlellectus, cui non est aliud vivere et aliud relative dicuntur de personis et proprietales notaut
inteUigere , sed idem , hoc est unum tanquam

, veT'bum quibus distinguuntur personae. — Ila enim dicitur Spiri-
perfectum, cui non desit aliquid, et ars quaedam omni- tus sanctus wmMs relative, sicut rfowMW. Verumtamen
omnium rationum vi- ipsas proprietates aliis tribus nominibus non signiflca-
potenlis et sapientis Dei plena
venlium incommulabilium, et omnes unum in ea, sicut vit, iuxta praedictam Augustini expositionem, nisi solo
ipsa unum de uno, cum quo unum; ibi novit orania

nomine ueterniiatis , quo non ipsam paternitatem sed ,
Deus, quac fecit per ipsam ». eam voluit inlelligi notionem, qua dicitur ingoiilus.
NoliUa. Hilarius in libro de Synodis' « Iraago eius, :
Illud cliara sciri oportet, quod earundera triuni Simiiiier
Notuia .-1(1-
ad quem imaginatur, species indiflerens est. Neque enim personarum distinctionem Augustinus ostendere volens
ipse sibi quisquam imago est; sed eum cuius imago est, sine expressione illarum triura prop?-ietatum superius
^Quid iraago. nccessc est ut iraago deraonstret. Imago ergo est rei commemoratarum, in primo libro de Doclrina cbri-
ad rem coaequandam et iraaginata el indiscreta simi- stiana" sic ait: « In Palre est unitas, in Filio aequa-
litudo. Est ergo Paler, est etiam Filius, quia imago Pa- litas, in Spiritu sancto unitatis acqualitatisque concor-
tris est Filius; el quia imago est, ut rei imago sit, spe- dia: et tria haec unum
omnia propter Patrem, aequaMa
ciem necesse est et naturam et essenliam, secundum onmia propter Filium, connexa omnia propter Spiritum
quod imago esl, in se habeat auctoris ». sanctura. Itaque Pater et Filius et Spiritus sanctus et
Est autem ineffabilis quidam complexus Patris et singulus quisque horum Deus est, el siraul omnes unus
Imaginis, qui non est siue perfruilione sine carilate, , Deus, et singulus quisque horum plena subslantia est,
sine gaudio. Illa ergo dileclio, delectatio, felicitas vel et simul omnes una subslantia. Pater nec Filius est nec
beatitudo — si tamen aliqua humana voce digne dicilur Spiritus sanctus; Filius nec Pater est nec Spiritus san-
Quidusus usus ab illo appellata est breviter, et est in Trini- ctus; Spiritus sanctus nec Pater est nec Filius, sed
tate Spirilus sanctus non genitus, sed geniloris geniti- Pater tantum pater, et Filius tantura fllius, ct Spiritus
que suavitas, ingenti largitate atque ubertate perfun- sanctus tantum spiritus sanctus. Eadem Iribus aeter-
dens omnes creaturas pro captu earum. Ilaque illa tria nitas, eadem incommutabilitas, eadeni maiestas, eadem
et a se invicem determinari videntur, et in se inflnita potestas » . — In his verbis aperte insinuatur persona-
sunt. Qui videt boc vel ex parte vel per speciUum et rum trium distinctio.
in aenigmate^ gaudeat cognoscens Deum et gratias

,
agat. Qui vero non videt, tendat per pietatem ad viden- Cap. ni.
dum, non per caecilatem ad calumniandum, quouiara
unus est Deus, sed tamen Trinitas" ». — Ecce habes, Qtiare Pati'i attribuitur unilas.
qualitcr verba Hilarii praeraissa accipienda sint, licet
tantae sint profunditatis, ut etiam adhibita expositione, Sed pluriraos movet, quod Patri attribiiit unita-
vix aliquatenus ea inlelligere valeat humanus sensus, tem, Filio aequalilalem. Cum enim unitas dicatur se-
cum et ipsa eoruni explanatio, quam hic Augustinus cundum subslantiam, non lantum in Patre est, sed
edidit, pluriraum in se habeat difficullalis et ambiguitatis. etiam in Filio et in Spiritu sancto; el aequalitas una
1 1'roposilio I. n. 13. Haec et duae sequontes notulae in 3 .\ugust., VI. de Trin. c. 1 0. ii. 1 . et 1 2 ; in qiio
nonnullis editionibus (ut 8) desunt, in aliis (ut in Vat. et 7) ad ed. August. ad se iinicem pro a se invkem (ut antiquae e
marginem cxliibenlur, in aliis (ed. ,9) ipsi lextui inseruntur. Post per pwtatem Vat. et edd. i, 5, 6, 7, 8, 9 nddunt /
Etiam in codicibus nostris non in eodem loco positae sunt. An- refragantibus codd. et originali.
tiquioi'cs Lombardi saepius earum nienlionem
Comnienlatores ' Disl. XXVI.
fadunt. Ipsac videntur perlinere ad secundam edilionem Lom- 5 Vat. omitlit patris , et paulo posl perperam jjonit ;
bardi , de qua pag, 329 , nofa o locuti sumus. pro notcml.

' 1. Coi-. 13, 12. Vulguta et etiam plurimae edd. cum Vat. ^ Cap. 5. n. 5, nonnullis oniissis vel additis.
in lioc texki omilkint ct conlra codd. el originale.
. ,
DISTINCTIO XXXI. P. U. 331
est Patris et Filii et Spiritus saiicti. Cur ergo Patri at- dito, recte polest dici de rebus et unius el diversae
tribuitur unilas et FiJio aequalitas? Forte eadem ra- substantiae. Unde Augustinus in sexto libro de Trinitate Augustinus.
tione atlribuitur Patri unitas secundum Auguslinum, capitulo tertio = ait sic : « Nescio , utrum inveniatur in
qua supra eidem aeternitas secundum Hilariuni quia : Scripturis A\(iim\ , unum sunt^ quorum est diversa na-
videlicet Pater ita est, ul ab alio non sit, et quia Fi- tura. Si autem et aliqua plura sint eiusdem natwrae
lium genuit unum secum Deum, et Spiritus sanctus et diversa sentiant, non sunt unum, in quantum diversa
ab eo procedit unus cum eo Deus. Unitas ergo in Pa- sentiunt. Cum ergo sic dicitur unum, ut non addatur,
tre esse dicitur, quia nec est aliquid aliud, a quo sit — quid unum, et plura unum dicuntur; eadem natura
non enim ab alio est —
nec ab eo aliquid vel aliquis esl atque essentia, non dissidens neque dissentiens signifl-
ab aeterno, quod unum cum eo non sit; Filius enim catur». « Unde Paulus et ApoIIo, qui et ambo homi-
et Spiritus sanctus unum sunt cum Patre. Unde Veri- nes erant et idem sentiebant, unum esse dicuntur, cum
tas ait; Ego et Paler unum sumus'^. dicitur: Qui plantal et qui rigat unum sunt *. Cuni
Notula. Hilarius in libro de Synodis ^- « Si quis in- vero additur, quid unum, potest signiflcari aliquid ex
Noiuia ad- nascibilem et sine initio dicat Filium, quasi duo sine prin- pluribus luuim factum, quamvis diversa natura: sicut
^*^'
cipio et duo innascibilia et duo innata diccns duos faciat anima et corpus non possunt ulique dici unum quid —
deos: anathema sit. Caputenim, quod est principium enim tam diversum? —
nisi addatur vel subintelligatur,
omnium, Filius; caput autem, quod est principium Chri- quid unum, id est unus homo. Unde Apostolus Qui :
sti, Deus. Sic enim ad unum ininitiabile omnium initium adhaeretj inquit, Domino, unus spiritus est. Non di-
per Filium universa referimus. Filium innascibilem con- xit: unus est, vel unum sunt, sed addidit spiritus.
flteri, impiissimum est. lam enim non erit Deus unus, Diversi sunt enim natura spiritus hominis et spiritus
quia Deum unum praedicari, natura unius innascibilis Dei, sed inhaerendo fit spiritus hominis unus spiritus
Cum ergo Deus unus sit, duo innascibiles esse
Dei exigit. cum Deo » ,
quia particeps fit veritatis et beatitudinis
non possunt; cum idcirco Deus unus sit cum Pater — illius. Si ergo de his quae diversae substanliae sunt,
Deus sit, et FiUus Dei Deus sit — quia innascibilitas sola recte dicitur, quod sint unus spiritus, quanto magis
penes unum sit. Filius autem idcirco Deus, quia ex qui unius substantiae sunt recte dicuntur unus Deus
innascibili essentia natus existat. Respuit ergo innasci- esse? <c Pater ergo et Filius unum sunt, utique secun-
bilera Filium praedicari fldes sancta, ut per unum in- dum unitatem substantiae et unus Deus , » . In quo et
nascibilem Deum unum Deum naturam praedicet, ut Ariana haeresis damnatur, quae Patrem et Filium et Ariani.
unigenitam, ex inuascibili genitam essentia in uno in- , Spiritum sanctum., ut Augustinus in libro de Hae-
ait
nascibilis Dei nomine complectatur. Caput enim omnium resibus', non vult esse unius eiusdemque substantiae
Filius est, sed caput Filii Deus est, et ad unum Deum atque naturae vel, ut expressius dicatur, essentiae, quae
omnia hoc gradu et hac confessione referuntur, cum Graece dicitur usia, sed Filium esse crealurani. Nec
ab eo sumant universa ]3rincipium, cui ipse princi- non et Sabelliana, quae, ut ait Augustinus in eodem saijeiiiani.
pium sit». Idem in eodem « Omnibus creaturis sub- : libro, dicebat, Christum eundem ipsum et Patrem et
stantiam voluntas Dei attulit, sed naturam dedit Fiho Spiritum sanctum esse, ut esset trinitas nominum sine
ex innascibili ac non nata substantia perfecta nativitas. subsislentia personarum. « Utramque peslem , ut ait
Talia enim cuncta creata sunt, qualia Deus esse voluit. Augustinus super loannem ° , elidil Veritas dicens : Ego
Filius autem natus ex Deo subsistit talis, qualis Deus et Pater unum sumus. Utrumque audi et adverte el
est, nec dissimilem sui edidit natura naturam; sed ex unum, et sumus, et a Charybdi et a Scylla libera-
substantia Dei genitus naturae secundum originem at- beris. Quod enim dixil unum , libera! te ab Ario; quod
tulit essentiam, non secundum creaturam voluntatis dixit sumus, liberat te a Sabellio. Si unum: ergo non
essentiam » diversum si siimus : ergo Pater et Filius. Sumus enim
;
non diceret de uno , nec unum de diverso. Erubescant

Cap. IV. ergo Sabehiani, qui dicunl, ipsum esse Patrem, qui est
Filius, confundenles personas, qui et dicli sunt Patri-
Quare Pater et Filius dicantur esse unum passiani, qui ' dicunt, Patrem fuisse passum. Ariani
vet unus Deus, sed non unus. vero dicunt, aliud Patrem esse, aliud Filium, non unam
subslanliam, sed duas; Palrem maiorem, Filium mino-
Hic dici oportet, quod Pater et Fihus et Spiritus rem. Noli hoc dicere , tu eatholice ! In medio ergo na-
sanctus recte dicuntur esse unum et unus Deus^ sed viga, ulrumque periculosum latus devita' et dic: Pater
non unus. Res enim duae vel plures recte possunt dici pater est, et Filius filius esl: alius Paler, alius Filius,
unum esse, si sint unius essentiae, et earum una sit sed non aliud, inimo hoc ipsum, quia unus Deus». —
natura. Unus autem vel una non potest dici de diver- Ecceostensum est, quare unilas in Patre esse dicatur,
sis rebus, nisi addatur, quid unus vel una; quo ad- cum tres illi unum sint.
loa 30. neni liuius textus Augustini ante et uims Deus Vat.
- Propositio 26. n. 39. 60, ol sequfins locus est propos. 24. ribus edd. essentiae pro substantiae.
n. 38. In originali ex impassibili pro ex inmscibili. 5 Art. 49; sequens locus e.st ai't. 36. et 41.
' Num. 4, sed pluribus a Magistro interpolatis et niutalis. « Tract. 36. n. 9.
< I. Cor. 3, 8. Sequens locus est ibid. c. 6, 17. — Circa fi- ' Edd. I, 2, 3, i, 8, 6, 8, 9 (/uia.
. .
832 SliNTKNTltVRUM LIB. l.
NoHda. Hiliirius in libro de Synodis ': « Mliius lorte

expi-esse videtur de iiutinereuti similitudine Palris et Fi-
lii lides loeula esse , ciim de Patre et Filio et Spiritu Quare aicitur esse itas in Filio.
sanelo ila senseril signiliealain in nominibus propriam

uniuseuiusque nomiualoruin substantiam et ordinem et Nunc videamus, quare aequalitas dicatur esse in
gloriani, ut sint quidem per substantiam Iria, per con- Filio, cum una et summa aequalitas sit irium. Hoc ideo
sonantiam vero unum. Volens igitur congregata sancto- forte dictum est, quia Filius genitus est a Patre aequa-
rum Synodus impietatem eam periinere, quae unitatem lis Gignenti et Dono, quod ab utroque procedit, et ideo
Patris et Filii et Spirilus sancti nominum numero elu- illa tria dicuntur esse aequaiia propter Filiuin. Filius
deret, ut, non subsistente causa uniuscuiusque nominis, euim habet a Patre, ut sit ei aequalis et Spiritui san-
triplex nuncupatio obtineret sub falsilate nominum unio- cto; et Spiritus sanctus ab utroque habet, ut sit ae-
nem, et Pater solus atque unus idem et ipse haberet qualis utrique. Hoc autem sine assertionis supercilio et
et Spirilus sancti nomen et Filii. Idcirco tres substan- maioris intelligentiae praeiudicio dicimus, malentes in
tias esse Aixeruxil , subsistentium personas iiei' substan- apertione tam clausorum sermonum peritiores audire
lias edocentes, non substanliam Patris et Filii diversi- quam aliquid aliis inlluere.
tate dissimilis essentiae separantes. Quod autem dictum
quidem per substantiam tria, per conso-
est, ut sint Cap. VI.
nantiam vero unwn , non habet calumniam quia ;
connomiiiato Spiritu, id est Paracleto, consonantiae Quare Spiritu sancto dicitur et
potius quam essentiae per similitudinem substantiae concordia vel connexio.

praedicari convenit unitatem ». Ilem in eodeni: « Cum
Deum Patrem confitemur, et Christum Dei Filium prae- Quod autem in Spirilu sancto dicitur esse utrius-
dicamus, et inter haec duuni deorum sit irreligiosa que concordia el per eum omnia connexa, facilior
confessio; iion possunt secundum naturae indifferentiam est intelligentia nobis praemissa ad mentein revocanti-
etnomen indifferens non unum esse in essentiae genere, bus. Supra enim secundum auctoritates Sanctorum di-
'^
quorum essentiae nomen non licet esse nisi unum » ctum est, quod Spiritus sanctus amor est, quo Pater
« Non enini religiosa unitas nominis ex indifCerentis diligit Filium, et Filius Patrem. Recle igitur Spiritus
naturae essentia constituta personam genitae ademit sanctus dicitur connexio vel concordia Palris et Filii,
essentiae , ut unica ac singularis Dei substantia per et per eum omnia comiexa. Unde Augustinus in sexto li-
uniouem nominis intelligatur , cum utriusque essen- bro de Trinilate^: «Communio quaedam consubstantialis
tiae nomen unum, id est unus Deus, ob indiscretae Patris et Filii est amborum Spiritus sanctus». Idemin
in utroque nalurae iudissimilem subslantiam praedi- septimo libro de Trinitate: « Spiritus sanctus est summa
cetur » caritas, utrumque coniungens nosque subiungens».
COMMENTARIUS IIS^ DISTINCTIONEM XXXI.

De relativis, quae de Deo dicuntur communiter et aeternaliter.
Pars I.
De horum nominum significatione.
Praelerea considerari oportet , cum tres personae coaequales sibi sint etc.
DIVISIO TEXTUS.
In praecedeDli proxima particula egit Magister secunda eorum appropriationem , ibi: Non estprae-
de relativis, quae dicuntur de Deo proprie et teni- termittendum hic etc. Prima pars habet duas. In
poraliter. In hac parte agit de his, quae dicuntur de prima determinat significationem huius nominis ae-
Deo communiter et aelernaliter. Et quoniam haec qualis; in secunda huius nominis similis, et hoc
sunt appropriabilia, ideo haec pars habet duas partes. facit secundo capitulo : Hoc etiam dicimus de simili
In prima determinat eorum significationem. ; iu et similitudine.
1 iNotuhi sumtii est ux triljus locis liuius libri; scilicet n. 3 1 . 32, Patris et Filii ,
quidquid illud es(. At ipsa communio consub-
n. 41. et n. 42. Circn nnem notulae pro mika ac singularis ed. stanlialis et coaeterna. Et V. c. II. n. 12: Ergo Spiritus sanctus
Ililari! unici ac singularu. ineffabilis est quaedam Patris Filiique communio. — Sequens
- Dist. X. locus est ibid. VII. c. 3. n. 6.
3 Cap. S. n. 7: Spiritus ergo sanctus commune aliquid est

: ,,
DIST. XXXI. P. 1. ART. UNICUS QUAEST. I.
Ad intelligentiam huius partis esl quaestio de Secundo quaeritur, utrum dicantur secundum
his nominibus similis et aequalis, et circa haec tria substantiam, an secundum relationem.
quaeruntur. Tertio quaeritur, utrum dicant mutuam rela-
Primo quaeritur, utrum haec nomina dicantur lionem in Patre et Filio.
secundum positionem, an secundum privationem.
ARTICULUS UNIGUS.
De nominibus similis et aequalis.
QUAESTIO I.
Utrum aequalitas et simililudo positive vel privative de Deo dicantur.
Et quod dicantur secundum privationem, vi- primo reperitur ratio similitudinis et aequahtatis:
detur ergo multo fortius in Deo dicunt positionem.
1. Per auctoritatem Magistri in littera': « Qui- 2. Item, omnis negatio, quae non est pura
Ad opposi- busdam videtur nomine aequalitatis et similitudi- negatio, fundatur supra positionem: ergo cum hoc
nis non aliquid poni, sed removeri, ut dicatur Fi- quod dico aequale importet remotionem excessus
lius aequalis Patri ,
quia nec maior nec minor et non importet puram negationem quia tunc chi- —
est eo ». maera esset aequalis Deo — oportet quod importet
2. Item, hoc potest probari sic: Euclides' defi- positionem.
nit aequale sic: «Aequale est quod alteri supposi- 3. Item, haec est falsa: Pater et Filius sunt
tum non excedit nec exceditur » : ergo cum haec inaequales: ergo hoc quod est inaequale aliquid
definitio sit data secundum privafcionem, patet etc. privat quod est in Deo; sed hoc non est nisi im-
3. Item, aequale et simile non tantum dicunt portatum per aequalitatem : ergo aequalitas aliquid
unitatem, sed etiam diversitatem ^; sed non est po- ponit, quia si eius oppositiim privat, necesse est ipsum
nere diversitatem in divinis: ergo haec nomina non ponere.
dicuntur secundum positionem, sed secundum pri- 4. Item, haeretici dicunt hanc° falsam: Pater
vationem. est aequalis Filio, aut ergo quia aliquid ponitur,
4. Item, aequale , secmdnm quod dicit positio- aut quia aliquid removetur. Non quia removetur
nem, dicit commensurationem ^; sed in divinis non quia dicunt hanc veram: Pater est inaequalis, quae
est coinmensuratio nec excessus: ergo dicuntur per removet: ergo quia aliquid ponitur, ergo etc. —
privationem excessus. non per positionem. Et fundatur utraque istarum rationum ' super oppo-
Contba: 1. Similitudo et aequalitas in his in- sitionem inaequalis ad aequale. Si enim aequale et
Fundame,ii.i.ferioribus dicuntur positive; sed haec completius inaequale acciperentur remotive, tunc, eo quod op-
sunt in Deo, quia, ut dicit Augustinus^ in Filio posita, acciperentur positive.
1 Cap. 1. — Pro et similitudinis cod. W cum textu Ma- 5 Libr. VI. de Trin. c. 10. n. 11 : Ubi (scil. in Filio) iam
gistri vel similiitidims. est tanta congruentia et prima aequalitas et prima similitudo
2 Libr. I. Eiement. § de animi conceptionibus : Si aliqua nulla in re dissidens et nullo modo inaequalis et nulla ex
res alicui supponatur appliceturque ei nec excedat altera alte- parte dissimilis, sed ad identidem respondens ei cuius ima-
ram , illae sibi invicem erunt aequales (ed. Venet. 1509). — go est. — Pro primo ed. 1 prius.
In ipso textu pro suppositum, codd. AFGKPQWXY cum s Cod. V hic et aliquanto inferius post hanc interiicit esse,
ed. 1 superpositum. et subinde post inaequalis addit Filio.

'-Scilicet diversas res, inter quas est aequalitas ct siniili- ' Ex vetustioribus codd. et ed. 1 i-estituimus rationum,
tudo. Sub quo respectu Hilarius, III. de Trin. n. 23. ait: Simi- pro qua voce Vat. cum cod. cc positionum ; lectio falsa ,
quia
litudo non sibi est. liicduo ultima argumenta respiciuntur. Paulo infcrius pro eo
^ Nam aequale ita acceptum dicit relationem realem , fun- quod, quae leclio nrobatur ex plurimis mss. et ed. 1, Vat.
dalam in unitate determinatae quantitatis. Cfr. Aristot., V. eorum etiam cod. ; eorum W
sed minus niale cum paulo
, ,
Metaph. text. 20. (IV. c. 13.). ante pro inaeqmle exhibeat simile.
,
SENTKNTIARUM LIB. I.
CONCLHSIO. Ad illud ergo quod obiicitur quod aequale

2. ,
soiuuo op-
'"'"""'™-
est quod non excedit; dicendum, quod illi negationi
Aequalitas et similitudo non dicuntur de substernitur ^*
aflirmatio et positio, quae notificatur
Deo privative, sed positive. per privationem oppositi, scilicet excessus.

3. Ad
quod obiicitur, quod non est di-
illud
Respondeo: Dicendum, quod secundum quod versitas in divinis; dicendum, quod non indicant
Posiiio Ma- in littera innuitur et doctores antiqui dicunt, positio diversitatem nisi suppositi', non formae de se; et
'^"'"''
Magistri fuit, quod nomina, quae non dicunt per- quia in divinis est pluralitas suppositorum, patet etc.
sonalem proprietatem vel essentiae ' unitatem ,

pri- 4. Ad illud quod obiicitur, quod secundum
vative accipiantur. Unde quia similis et aequalis quod dicuntur positive, dicunt commensurationem;
dicit respectum Patris ad Filium, et ille respectus dicendum, quod in divinis non est commensuratio'^
non est personalis proprietas nec essentia; voluit simpliciter, sed tamen est commensuratio respectu
ponere, quod omnia talia secundum privationem di- infmiti , et haec non ponit simpliciter commensu-
cerentur, sicut diio, tres, similes et aequales et rationem.
improbaiur. consimilia. — Tamen ista positio stare non potest, Aliter potest dici, qaoA aequale &\, simile A& uasoma.
sicut supra ^ probatum est de unitate et pluralitate suo primo intellectu ponunt unitatem quiintitatis et
nominum divinorum. Si enim in divinis est unitas quahtatis; quod autem ponat commensurationem hoc
positive et pluralitas, et liaec duo faciunt similitu- quod est aequale, est, quia quantitas illa est men.-
conciusio. dinem et aequalitatem , necesse est, haec positive surata. Quoniam ergo " in divinis esl immensa,
accipi in divinis. Et concedendae sunt rationes ad dicit ibi convenientiam in quantitate virtutis, quam-
hoc inductae. vis non ponat ibi commensurationem.
SCHOLION.
1. S. Bonav., qui iam d. 19. p. I. q. I. 2. de aequaiitale in tiae, simile super qmlilate, sed aequale super quantitate. Unde
divinis tractavil, liic, IMagislrum secutus, ad eandem rem, sed apte ad divina transferri possunt. Et bene observat Scotus (hic
sub alia ratione, discutiendam redit ob causam infra in dub. 1. q. \. n. 6.), consentiente S. Thom. (loc. cit.), quod aequalitas
dictam. — Quoad rationem similitudinis notandum, nonnullos etiam in divinis includit in se similitudinem et aliquid addit, quod
Patres eam noluisse in Deo admittere, ad cautelam quia Ariani ,

scil. excludit excessum. — Quoad obsoletam opinionem Magi-
ecclesiastico termino ojjloouoiov (consubstantiale) fraudulenter sub- stri in hac re et quoad rationem unitatis et pluralitatis cfr. su-
stituerant oôioucsiov (similis substantiae). At cessante erroris pe- pra d. 24. a. 1. q. I, a. 2. q. 1.
riculo, haec locutio communiler recipitur (cfr. S. Thom., S. I. II. Alex. Hal., de hac et seq. q. S. p. I. q. 54. m. I. a. 1.
q. 42. a. 1. ad 2. 3.).
— Scot., hic q. unica; Report. hic q. 2. — S. Thom., hic q. 1.
Nec obstat, quod in Deo, in quo eadem est natura, excludi a. I ; S. I. q. 42. a. — I. B. Albert., hic a. 4. — Pelr. a Tar., hic
videatiu' ratio aequalis vel similis. Distinguuntur enim hae tres q. 1. a. 1. — Richard. Med., a hic a. 1. q. I. — /Egid. R.,
relationes, ut iam observavit Aristoteles (cfr. supra pag. 342, hic I. princ. q. 3. — Henr. Gand., S. n. 70. q. I. n. 46. seqq.
nota 6.), et quidem sic, ut idem fundetur super unitate sitbstan- — Durand., hic q. 2.
QUAESTIO II.
Utrum aequalitas et similitudo in divinis dicantur secundum substantiam

an secundum relationem.
nomina supradicta
Secundo quaeritur, utrum inquit, non est relatio vel notio, sed naturae unitas Ad opposi-
dicantur secundum substantiam au secundum rela- , vel identitas»; et Hilarius de Trinilate °

: «Simili-
tionem. Et quod secundum substantiam, videtur: tudo est indifferens essentia»: ergo tam similitudo
1. Auctoritate Magistri in littera': «Aequalitas, quam aequalitas dicit divinam essentiam.
1
Cod. R essenlialem. Subinde post unitalem multi codd. vide supra d. t9. p. I. q. I. 2. 3, ubi et plura alia occur-
mi. ed. I repetunt quod. runt, quae hanc quaestionem conccrnunt.

2 Dist. 24. a. 1. q. 1 , et ibid. a. 2. q. 1. — Paulo supe- ' Cap. I ; aliam autem lectionem recepimus; cfr. ibi nota 4.
us post duo cod. T interiicit et. 8 Hilarius in opere suo de Trin. saepe saepius, praesertim
3 Cod. V subiacet. in libr. VII. et Vlli, aequalitalem sive similitudinem (iuxta ipsum
* Quae diversitas in divinis dicitur distinctio. Cfr. supra in libr. de Synodis haec nomina eandem vim habent) Filii Dei
24.'dub. 1. ex eo demonstrat, quod in Filio Dei sit <t indifferens nalura sive
5 Maior pars codd. cum ed. 1 mensuratio, essentia ». Definitionem similitudinis magis perspicuam invenies
« Supple cum codd. L quantitas scil. virtutis , de qua in libro de Synodis. Cfr. etiam hic lit. Magistri, c. 1 . pag, S29, nota 5.
:
DIST. XXXI. P. I. ART. UNICUS QUAEST. II. 538
2. Item, aequalitas dicitur secundum quanti- narum spectat ad modum dicendi secundum rela-
tatem, et similitudo secundum qualitatem '

; sed in tionem, unitas essendi ad modum dicendi secun-
divinis qualitas el quantitas transeunt in substantiam: dum substantiam, ideo huiusmodi nomina nec omnino conciusio i.
ergo etc. dicunlur secundum substantiam, nec omnino secun-

3. Item, omne quod dicitur secundum relatio- dum relationem, sed quodam modo secundum sub-
nem , importat distinctionem de suo principali intel- stantiam ,
quodam modo secundum relationem. Sed
lectu ; sed simile et aequale dicunt convenientiam quia non possunt secundum hunc duplicem modum
ergo non dicuntur secundum relationem. dici principaliter , sed necesse est, quod secundum
4. Item, nihil quod dicitur secundum relatio- alterum , ideo ulterius oportet quaerere , secundum oissensns in
1 1- 1- . ,. „ , ulteriorcde-
m
• . ,. • • •
nem, dicitur de duobus, nisi importet relationem quera modum dicendi accipmntur " divmis. Et hic terminatio-
in communi — hoc dico propter hoc nomen rela- sunt diversae opiniones.
tus et distinctus —sed simile et aequale important Quidam enim dicunt ,
quod huiusmodi nomina, opinio i.
specialem relationem, si eam important^ quia non secundum concretionem significata, dicuntur prin-
est assignare specialiores sub ipsis, et dicuntur de cipaliter secundum relationem. Nam similes dicun-
pluribus: ergo etc. tur habentes eandem qualitatem. Quia ergo ' respicit
Contra: 1. Hilarius de Trinitate': «Similitudo suppositum per se secundum quod concretum ideo
, ,
Fnndamenta.sibi noH est » ; scd omne quod dicitur secundum dicitur secundum relationem. Sed in abstractione,
substantiara, dicitur ad se: ergo etc. quia similitudo est unitas naturae vel essentiae,
2. Item, omne quod dicitur secundum sub- quia respicit unitatem formae primo , non distinctio-
stantiam, dicitur de pluribus singulariter ; sed si- nem suppositorum nisi ex consequenti ,
principaliler
milis et aequalis dicitur pluraliter: ergo etc. dicitur secundum substantiam. — Sed iste raodus improbatur.
3. Item, aequalitate refertur Pater ad Fihum, solvendi non est conveniens. Nam est eadem signi-
et Filius ad Patrem, sed non essentia: ergo aequa- ficatio in concreto et in abstracto in principali si-
litas non dicit essentiam. gnificato*: ergo si dicitur secundum substantiam

4. Item, aul Pater est aequalitas Filii ad Pa- unum, et reliquum similiter: ergo hoc non solvit
trem, aut non. Si sic: ergo cum Fihus aequalitate quod dictum est.
illa sit aequalis Patri^ Pater est aequalis sibi ; quod Secunda opinio est quod huiusmodi nomina ,
opinio $.
non conceditur. Quod si Pater non est aequalitas et in concretione et in abstractione dicuntur prin-
Filii ad Patrem , ergo aequalitas non dicitur de cipaliter secundum substantiani et connotant di-
omnibus: ergo non dicit essentiam; essentia enim stinctionem in suppositis. Et ratio ipsoruni est, quia
Filii est Pater. cum similitudo respiciat ista duo, scilicet conve-
nientiam et differentiara , immediatius et completius
respicit convenientiam ". Dicuntur enira differentes
esse similes, in quantum conveniunt, convenientes
vero non dicuntur sirailes, in quantum differunt.
Similitudo et aequalitas dicuntur aliquo modo Respicit ergo similitudo dislinctionera per modum
tum secundum substantiam tum secundum materiae'^'', sed per modum formae respicit unita-
relationem, sed proprie et principaliter secun-
tem essentiae; et ideo completive dicitur secundum
dum relalionem, ex consequenti el causaliter
substantiam tam similitudo quara similis. Sed improbamr. —
secundum sit,bstanliam.
isla positio non potest stare. Certum enira est, quod
similitudo dicitur respectus aliquorum ad invicem;
Respondeo: Dicendum, quod secundum com- sed in non est nisi respectus personae ad
divinis
munem omnium opinionem , cura simile et aequale personam. Respectus autem personae ad personam
dicant convenientiam plurium in uno, quod° de se non potest secundum substantiam: ergo necesse
dici
Axioma. iniportant distinctionem in suppositis et unionem est, quod hoc nomen simile, quod a sirailitudine
sive unitatem in essentia. Et quia distinctio perso- imponitur, secundum subslantiam non dicatur.
1 Clr. supra pag. 342, nota 6. De minori vidc supra ' Inlellige : locutio illa in concreto ; vel : similis et ae-
d. 22. q. 4. qualis.
2 Intellige : si aliquam relationem imporlanl. — Vat. post 8 Ita benc Vat. ;
pro principali significato codd. cum ed. I
si eam subiicit inquam ,

pro quo codd. K VX aeque. substituunt partim et snpposito, parlim et in supposito vel
» Libr. 111. n. 23. et in sumto, quae lectiones corruptionem sapiunl.

• Complures codd. ut G 1 TV WYZ aa bb ee hic intcr- ' Codd. C L W Y addunt quam differentiam , codd. RSUV
ponunt Pater esl aequalis Patri. perperam et dijferentiam , cod. X adiungit et secundaiio dif
5 Solummodo Vat. omittit quod; scd mos est Seraphici, ferentiam.
in similibus constructionibus repetere quod. 1» Sive materialiter i. e. minus principaliler et quasi
« Supple cum Vat. principaliter. — Paulo superius ante connotando.
necesse est ex mss. restituimus sed, quod a Vat. abesl.
,, ,
Et ideo esl tertia opinio ,

quod huiusmodi no- in divinis dicuntur secundum relationem quae sunt ,
opinio au- mina dicuntur secundum relationem , forraaliter lo- distinctiva relatorum, ut Pater et Filius; et talia'
°'°"*'
quendo. Dicunt enim respectum suppositorum distin- important respectum distinguentem, et talia impor-
ctorum convenientium in aliquo uno; et ita respe- tant dislinctionem ut exercitam. Quaedam autem di-
ctus cadit ibi per modum formalis, sed unitas cuntur secundum relationeui, quae sunt relativa
essentiae et pluralitas suppositorum ' cadit per mo- distinctorum , ut similis et aequalis; et talia impor-
dum causae. Ideo proprie et principaliter secundum tant respeclum, sed ille respectus non est notio
conciusio 2. relationem , ex consequenti vero secundum substan- distimjuens, sed consequens distinguentem. Imporlat
tiam dicuntur, causaliter loquendo. Et hoc magis enim distinctionem non ut exercitam, sed ut con-
patet, si consideremus significationem horum nomi- ceptam. Nam respeclus distinguens est unius personae
num in creaturis, unde fit translatio. Similitudo ad aliam, secundum quod est ab illa. In huiusraodi
enim est^ secundum qualitatem, similiter et ae- vero nominibus importatur respectus unius perso-
qualitas secundum quantitatem; et similitudo dicit nae ad aiiam, secundum quod communicant unam
relationem formaliter, sed qualitatem causaliter, naturam. Et quia respectus est relatio, ideo plurifi-
similiter aequalitas dicit quantitatem causaliler catur; quia vero respectus unius essentiae, ideo di-
sed relationem formaliter. Non enim est simililudo citur de pluribus.
qualitas, sed relatio, quae attenditur secundum 4. Et ideo patet ultimura quod dicitur, quod
qualitatem ". nullum relativum dicitur de pluribus , nisi dicat
Ad illud quod obiicitur de Magistro et Hila-
1. relationem in communi. Dicendum enim, quod hoc
soiuiio op- rio, quod est essentia; dicendum, quod causaliter non solum est in his nominibus, quae important di-
'°*"°""°'
intelliguntur omnes tales sermones. stinctionem in communi, ut relatus et distinctus,
2. Ad illud quod postea dicitur', quod aeqicale verum etiam in liis ^ ,

quae dicunt respectum plu-
dicitur secundum quantitatem; dicendum, quod se- rium, ut communicant in ahquo. Tale enim nomen
cimdum dicit causam efficientem, non dicit formam; dicit respectum in communi, specificatum tamen
sic de simili. ratione communicationis in uno; unde similes di-
3. Ad illud vero quod obiicitur, quod relativa cuntur ad invicem relati, participantes unam qua-
Disunciio.importaiit distinctionem; dicendum, quod quaedam litatem.
SCHOLIOK
I. Constat , nnmina miile et aeqmle in Deo importare et tales sunt relationes reales. Consentit D. Bonav. Scotus hic; sed
distinctionem in personis et unitatem in essentia. Sed quaestio Bassol. dicit, haec non trahi, quod Doct. ponat has relationes
oritur, quem modum dicendi dicant principalius , utrum eum, esse realeSD.Et revera non videmus, quo iure ex ista solutione
qui est secundum relationeni, an alium, qui est secundum sub- erui possit, S. Bonaventuram docuisse istam Scoti sententiam.
stantiam. — Tertia sentenlia in respons., quae est auctoris Quoad solut. ad I. cfr. hic dub.
III. 3. — Solut. ad. L fun-
videtur esse nunc eommunis. Conveiiit S. Tliomas etiam in lioc, datur in eo, quod relationes communes in duplici sensu intel-
quod « unitas essentiae et pluralitas suppositorum caditjpe;' mo- ligi possunt: scil. vel quatenus commune dicit aliquod genus
dum causae j>. Nam in Comnient. (liic q. 1. a. 1.) dicit: « Uni- superius, quod sub se habet inferiores species, ut distinotus
tas quantitatis est causa ipsius » (aequalitatis), et in Sum. (I. q. relatus; vel quatenus commMKe opponitur proprio, et sic plures
42. a. I. ad i.): t quia ex hoc personae sunt sibi invicem ae- personae dicuntur aequales vel similes, secunduin quod conve-
quales, quod sunt unius magnitudinis et essentiae ». niunt in una essentia.
II. De natura liarum relationum controverlitur. Scotus (hic IV. Praeter iam citatos: Scot., Report. hic q. I. — B.
q. 3. n. 2, d. 19. q. unica; Quodlib. 6.) docet, eas esse reales ,

Albert., hic a. 3; S. p. I. tr. M. q. 47. m. 1. ad 3. — Petr.
et videtur hoc respondere suae distinctioni fonnali. S. Thomas a Tar., hic q. I. a. 2. (qui doctrinam S. Bonav. fere repetit).
(loc. cit. ad 4.) omnino tenet, eas distingui tantum seeundum — Bichard. a Med., hic a. 1. q. 2. — JEgid. R., hic 1. princ.
rationem. In editione Vaticana ad marginem (iuxta solutionem q. I. — Henr. Gand., S. a. 68. q. 4. n. 8. seqq. — Durand.,
ad i.) legitur : i Ex his licet videre, quod apud S. Bonav. hic q. I. — Biel, de hac et seq. q. hic q. unica.
1 In codd. et edd. 1,2,3 desideratur suppositorum , in similiter et terniinantem cum verbo formaliter , aliqui codd.
cod. T etiam et pluralitas, quae verba cum Vat, certe sup- omittunt solummodo primam partem huius propositionis.
plenda sunt. 3 Codd. P Q adiungunt nec aequalitas est quantitas, sed

^ Supple cum Vat. relatio. Paulo post pro et similiiudo relatio, quae attenditur secundum quantitatem.
multi codd. cum ed. 1 sed similitudo ; minus congrue. Deinde * Codd. I Q obiicitur.
P
nonnulli codd. cum ed. I omittunt propositioncm incipientcm a 5 Codd. P Q repetunt hic nominibus.
,
,
DIST. XXXI. P. I. ART. UNICUS QUAEST. III.
QUAESTIO III.
Utrum aequalis et similis secundum miituavi relationem in divinis diccmtur.
Tertio quaerilur, utrum praedicta nomina, sci- et aequales, ergo Pater est simihs; quaero: cui? aut
licet aequalis et similis, dicant mutuam relationem, sibi, aut alii^. Non sibi: ergo alii.
secundum quam Pater Filio, et Filius Patri sit ae-

qualis. Et quod non, videtur:
CONCLUSIO.
1. Quia secundum Dionysium": « In causalibus
Ad opposi- non recipimus reciproeationem » ; sed Pater est prin-

cipium Filii: ergo non cadit ibi reciprocatio , ut di-
Similis et aequalis in divinis dicuntur secundum
catur Pater aequalis Filio.
mutuam relationem, prout simpliciter dicunt
convenientiam in quantitate et qualitate; non
2. Item, hoc videtur ratione; quia enim Filius
vero, prout superaddunt rationem originis.
similis est Patri, ideo dicitur similUudo Patris: ergo
si e converso Pater est similis Filio perfecte, ergo
Pater est similitudo Filii. Haec autem non recipitur: Respondeo : Dicendum ,
quod similis et aequa- Distmctio.
ergo etc. lis dupliciter accipiuntur: aut prout dicunt conve-

3. Item, qui est aequalis alii secundum aequa- nientiam in quantitate vel qualitate, aut
prout supra
litatem sibi adaequatur: si ergo Pater est aequalis convenientiam addunt imitaiionem vel expressionem
Filio, ergo ei - adaequatur; quaero: quo? aut a a perfectam. Primo quidera modo sunt relativa aequi- conciusio i
se, aut ab alio. Non a se, quia quicumque aequat parantiae, et dicuntur ad convertentiam, secundum
se alii, abquid agit in se; sed Pater nihil agit in quod probant rationes secundo inductae. Alio modo
se, ergo non adaequatur nec a se; nec ab alio ae- similis et aequalis addunt super hoc ° rationem
quatur: ergo non est aequalis Fiho. originis —
unde aequalis dicitur quasi adaequatus,
CoNTP.A: 1. Simile et aequale sunt relativa ae- el similis quasi assimilatus — hoc modo non con- conciasio 2
menia.quiparantiae; sed ista denominant consimiliter utrum- venit nisi ei qui est ab altero, et hoc modo procedunt
que exlremum ' : ergo si Filius est simiUs Patri primae rationes ,
quod Pater non dicilur simihtudo
pari ratione Pater est similis Filio. Filii per imitationem, nec aequatur Filio per ema-
2. Item , ratio similitudinis est convenientia vel nationem ab alio, sed aequat sibi Filium.
indifferentia in qualitate vel substantia; sed conve- Quod tamen dicit Dionysius, quod non recipi- aj 1. opr
"'™'
nientia aequaliter respicit utrumque extremum, et mus reciprocationem etc. ; loquitur de causa ' pro-
indifferentia*: ergo si Filius est indifferens Patri et prie, prout differt ab effeclu per essentiam: hoc
e converso, Pater est similis Filio. autem modo Pater non est causa Filii, immo bene
3. Item, omne plurale geminat suum singulare; est habitudo Filii ad Patrem, sicut e converso; et
sed haec conceditur: Pater et Fihus sunt similes sic patent omnia.
SCHOLION.
Eandem distinctionem ,
quae hic in respons. adhibetur hic q. 3; I. Sent. d. 19. q. . — S. Thom., S. I. q. i2. o. 1.
S. Doctor supra d. 19. p. I. q. 3. sic exprimit: <t Aut prout ad 3. — B. Albert., d. 1 9. a. . — Petr. a Tar., d. 19. q. I. a. 3.
dicit respectum aequiparantme, aut prout ultra respectum con- — Ricliard. a Med., d. 19. a. 1. q. 2. — • ;Egid. R., hic 1. princ.
cernit actum coaequatioms ». Solutio est sententia communis. q. 2. — Henr. Gand., S. a. 8. q. 2.
- Alex. Hal., S. p. I. q. 54. m. I. a. 2. 3. — Scotus, Reporl.
1
Vide pag. 346, nota 4. ^ Supple : similiter, i. e. indifferentia aequaliter respicit
2 Pro ei, quae est lectio omniuni ferme codd., Vat. cum utrumque extremum. — Pro et ed. I etiam.
cod. cc si, codd. G S si ei. Circa finem argumenti Vat. ergo ^ Cod. V an sibi an alii.
non adaeqiiat se, nec alii aequatur pro ergo non adaequatur * Plures codd. ut AFGHIK (T a prima manu) V etc.
neca se; nec ab alio aequatur, quod habent codd. KMT ff, omittunt hoc, pro quo codd. P Q (T a secunda manu) Z ee
et etiam alio sed omittendo a et ab ; cod. P ergo non adae- substituunt convenientiam ; in ed. I pro addunt super hoc
quat se alii nec ab alio aequatur, cum qua lectione concor- legitur swperaddit.
dat ed. I
, omittens tantummodo alii. 1 Cod. hic addit et de causatis illis quae non plene el
3 Cfr. pag. 346, nota 3. — Proxime ante Vat. omittit COM- perfecte recipiunt similitudinem suae causae. Cfr. d. 19. ]). 1.
simililer ; male. q. 3. ad 4.
, ,
DUB. l. tatem in natu?-a, ut cum dicitur: Christus secundum

quod homo differt a se ' Deo ; ahquando alielatem
In parte ista sunt dubitationes circa litteram et status a statu, ut Petrus senex differt a se puero:
primo dubitatur de situ huius partis, quia cum per hunc modum intelligendum est de similitudine.
supra distinctione decima, nona ' actum est de ae- Quando igitur similis dicit similitudinem suppositi
qualitate, videlur liic Magister superflue repetere. ad suppositum, non potest idera esse sirailis sibi;
Respondeo: Dicenduin, quod de aequalitate et quando vero dicit similitudinem na^Mraead naturam,
similitudine est loqui dupliciter , scilicet a parte rei, vel status ad statum, potest idem esse sibi similis,
vel a parte nominis. Et primo modo agitur de ae- quia haec concurrunt in eadem persona; et ita intel-
qualitate et similitudine in praecedentibus, secundo ligit Magister.
modo hic.
DUB. III.
DUB. 11.

quod aequa-
Item quaeritur de hoc quod dicit, quod nihil litas Patris et Filii 7ion est relatio vel notio, quia
est sibi simile. Videtur enim falsum, quia aliquis statim praedixit, quod simile et aequale est relati-
differt a se, sicut Socrates senex a se puero: ergo vum: ergo similitudo est relatio.
pari ratione aliquid potest esse simile sibi. — Item Respondeo: Dicendum, quod Magister intelligit de
Christus homo est sibi ^ similis, quia nullus est bea- notione, quae est \)ev&ona.e p7'oprietas, non de rela-
tus, nisi sit Deo assimilatus; sed Christus est maxime tione communiter intellecta. — Vel aliter dicendum , Aiii
Deo assimilatus: ergo etc. quod verbum iMagistri est causaliter intelligendum
Respondeo: Dicendum, quod, sicut differentia sicut patet ex praecedentibus ,
quia aequalitas non
Differeniia aliquando notat alietatem suppositi a supposito, ut consistit in proprietatibus personahbus, sed magis
tnpiex.
^^^ dicitur: Petrus est alius a Paulo; aliquando alie- in essentialibus, quae supra ostensae sunt^
C0MMENTAEIU8 IN DI8TINCTI0NEM XXXI.

Pars II.
De appropriatione nominum relativorum ,

quae communiter et aeternaliter dicuntur.
Non est hic praetermittendum ,

quod vir illustris Hilarius.
DIVISIO TEXTUS.
Tenminata parte illa, in qua agit de significa- Prima pars dividitur in duas partes: \nprima
tione horum nominum similis et aequalis, hic inci- assignat appropriata secundura Hilariura ; in secunda
"^W, secunda pars, in qua agit de horum nominum secundura Augustinum, ibi: Illud etiam sciri opor-
appropriatione , et habet haec pars duas partes. In tet, quod eandem trium personarum distinctionem.
prima assignat appropriationes ; in secunda movet et Prima pars habet tres. In prima assignat Hilarii
solvit dubitationem ,
quae ex huiusmodi appropria- appropriationem et eius explanationem propter sui
tione habet originem , infra distinctione trigesima se- obscuritatem. In secunda ostendit, quod illa quae
cunda: Hic oiHtur quaestio ex praedictis deducta. Hilarius assignat, non sunt propria, sed appropriata,
1 Cap. 1. seqq. — Mo,\ pio esl cod. T

;
DIST. XXXI. P. II. AHT. I. QUAEST. I.
ibi : Non enim secundum praemissam expositionem. expositionem , M: Sed plurimos movet , quod Patri
In tertia vero ostendit, quod illa quibus haec ap- attribuit etc. Et haec pars habet tres secundum
proprial, sunt propria. Appropriatio enim est com- illa tria appropriata. In prima ostendit, qualiter Pa-
munis respectu proprii, et hoc facit ibi: Propria tri appropriatur Mnto, ostendens etiam incidenter,
igitur persona?-um. quahter aliqua dicuntur unmn. In secunda vero
Illud etiam sciri oportet, quod eandem trium ostendit, quomodo FiUo appropriatur aequalitas, ibi:
personarum etc. Haec est secunda pars huius par- Nunc videamus, quare aequalitas. In tertia vero
tis, in qua assignat Magister appropriationem Augu- ostendit, quomodo Spiritui sancto approprietur con-
stini, et habet haec pars duas partes. In prima po- cordia, ibi: Quod autem in Spiritu sancto dicitur
nit ipsam appropriationem ; in secunda ponit eius esse utriusque concordia.
Ad intelligentiam eorum quae dicuntur in hac vinis secundum substantiam, an secundum rela-
parte, duo principaliter quaeruntur. tionem.

Primo quaeritur de appropriatione Hilarii. Secundo, dato quod secundum relationem, quae-
Secundo, de appropriatione Augustini. ritur, utrum imago sit proprium Filii.
Et quantum ad primum quaeruntur tria. Tertio quaeritur de ratione appropriationis illo-
Primo quaeritur, utrum imago dicatur in di- rum trium , scilicet aeternitatis , speciei et usus.
ARTICULUS I.
De appropriatione Hilarii.
QUAESTIO I.
Utri in divinis secundum suhstantiam, an secundum relationem dicatur.
Quod autem imago dicatur secundum substan- ctione et ordine distinctorum : si ergo in (hvinis
tiam, ostenditur hoc modo. non cadit distinctio in una persona, necesse est,
1. Hilarius quarto de Trinitate ': «Deus ad com- quod in divinis attendalnr quod imago, secundum
Ad opposi- tnunem sibi cum Deo imaginem eandemque simi- unitas essentiae est in tribus personis ergo non :
litudinem reperitur hominem operari ». notionaliter sed essentialiter dicitur imago in di-
,
2. Item, Beda' super illud: Faciamus homi- vinis.
nem etc: « In hoc, quod dicit imaginem, notatur CoNTRA: I. Augustinus in septimo de Trlnitate*:i
una et aequalis substantia Trinitatis » : ergo imago, « Quid absurdius quam imaginem dici ad se » ? sed
cum communitatem et unitatem substan-
pertineat ad omne quod secundum substantiam, dicitur
dicitur
tiae, dicitur secundum substantiam. ad se: ergo cum imago non dicatur ad se, non dici-
3. Item, hoc ipsum videtur ratione, quia illud tur secundum substantiam.
idem, quod dicit ' exemplar active, dicit imago pas- 2. Item Hilarius tertio de Trinitate
, « Imago ^*
:
sive; sed exemplar in divinis dicitur secundum sub- sola non est » ergo imago in divinis est cum alio
,
stantiam non secundum relationem: ergo etc.

, sed essentia non est cum alio: ergo etc.
4. Item, imago consistit in repraesentando ali- 3. Ilem, hoc ipsum videtur per definitionem
quid non tantum in substantia, sed etiam in distin- imaginis, quia Hilarius" dicit, quod « imago est
1
iNum. 18. Sensus verborum citatorum est: Deus (Pater) •>
Cap. I. n. 2.
reperitur operari sive fecisse liominem ad imaginem sibi cum Num. 23.
''
Cod. —
primo ergo praemittit .«.W
Deo (Filio) communem. Cfr. supra d. XXVIII. c. 7. "De Synod. n. 13; in qua definitione sola Vat. coaequa-
2 In Hexaem. I. (ad Genes. 1, 26.) : In eo vero quod sequilur tio pro coaequandum etc. —
Inlegram definitionem invenies
ad imagmcm et similiiudinem nostram, una et aequalis sub- in lit. Magistri hic c. 2, notula.
, Mox Vat. cum cod. cc —
eiusdem sanctae Trinitatis indicatur.
stantia omittit unius.
^Vat. , omisso qiiod, hic et imniediate post pro dicit bis

exhibet dicitur.
, ,
rei ad rem coaequandam » etc. ; sed res , quae terius fit, sic e contrario contingit abuli imagine, Quia
""''™''™'
coaequatur rei, est persona: ergo imago est per- ut dicatur imago, ad cuius expressionem fit aliud;
sonae ad personam. Sed quod dicit respectum unius et sic cum creatura fiat ad expressionem unitatis
ad alterum dicitur secundum relationem: ergo et essentiae in trinitate personarum, potest dici imago conciusio 3.
de tota Trinitate; et sic dicitur imago imaginans

4. Item , hoc videtur per etymologiam. Imago cum de ratione nominis dicat ^ imaginatum; sicut
enini dicitur quasi imitagoS ergo ubi est ratio ima- exemplar dicitur exemplatum abusive ,
quamvis
ginis, ibi est imitatio; sed divina essentia non imi- exemplar sit exemplans. Et secundum istum modum
tatur aliquid, quia omne tale est ab aliqno: ergo videntur accepisse Hilarius et Beda, ut dicit
imago non dicitur secundum siibstantiam vel es- decima sexta distinctione secundi libri.
sentiani. Taraen potest dici , quod uterque loquitur de AUa cxpii-
iraagine creata, quae cum sit respectu unius essen- riim Hiiarii.
CONCLUSIO. tiae, est communis iraago trium personarura et in-
dicat unitatem substantiae in tribus. Unde nunquam

iraago pure dicitur ad se, qnia semper dicit mjje- coroiiariam.
Imago, proprie loquendo, dicitur non seeundum ctum vel ad aliam personam , vel ad creaturam °
suhstantiam , sed notionaliter.

sive creaturae ad divinam naturam. Nunquam etiara
dicitur pure secundum substantiam , quia semper

Respondeo : Dicendura ,
quod sicUt exemplar se- notat distinctionem vel interius, vel exterius. Unde
cundum proprietatem vocabuli dicit expressionem imago non dicitur essentia sirapliciter, sed essentia
per modum activi — unde exemplar dicitur ad cuius ut in tribus personis considerata. — Tamen proprie-
Qaid imago
proprie.
jmitationem fit aliquid — ^ sic e contrario imago tatera sermonis servando, iraago dicitur secundura
p^^ modumpa*.?^)?; imago quod alterum
et dicitur relationem personalem, prout dicitur imago ' ae-
exprimit et imitatur. Et hoc modo accipitur imago terna. Et concedendae sunt auctoritates et rationes
Disiinciio. dupliciter , secundum quod duplex est expressio ad hoc.
scilicet vel in naturae unitate , vel in naturae 1. 2. Ad auctoritates in oppositum patet re-soimiooi
positorum
diversitate: in naturae communitate sive unitate sponsio.
sicut fiUus imperatoris dicitur imago patris; in na- 3. Ad illud ergo quod quod exemplar
obiicitur,
turae diversitate, sicut imago imperatoris est in dicitur essentialiter, ergo etc; dicendum, qiiod non
nummo l est simile, quia tota Trinitas est principium. Et ideo
Sic respectu Dei dicitur imago per expressio- quia exemplar rationera producentis dicit unde —
nem secundura identitatem naturae; et sic est imago secundum substantiam dicitur et convenit toti Tri-
conciasio i. iucreata et dicitur notionaliter sive secundum re- nitati sed non tota Trinitas est principiata
, et quia —
lationem, quia imago dicit emanationem, emanatio imago dicil rationem producti proprie: ideo non
autem in unitate nalurae non est nisi personae. Di- convenit toti Trinitati nec dicitur secundum sub-
conciasio s, citur ctiam imago per expressionem in diversitate stantiam.
naturae; et sic dicitur iraago creata respectu totius 4. Ad illud quod obiicitur, quod ad hoc, quod
Trinitatis. Et sic patet, quod imago, in divinis ac- sit imago, debet exprimere distinctionem et ordinem;
cepta, dicitur secundum reiationem personae ad per- dicendum, quod illud verura est in imagine, quae
sonam; et hoc secundum vocabuli proprietalem , siest imago rei habentis distinctionera et ordinera , si-
cut probant rationes ad hoc inductae. cut babet horao in partibus ' , et tota Trinitas in
Sed quoniam contingil abuti *
nomine exemplaris, personis; sed cumres, cuius est imago, non habeat
ut etiam dicatur exemplar, quod ad imitationem al- distinctionem , ut puta una persona, non oportet sic
1
Haec etymologia nominis imitago attribuitur Sexto Pom- quod tu... Sicut enim in nummo imago imperatoris aliter est,
peio Festo, qui Verrei Flacci librum de Verborum signiflca- aliter in fllio ; nam imago et imago est, sed aliter impressa
tione in compendium redegit saec. 3. vel 4. post Christum na- est in nummo, aliter in filio , aliter in solido aureo imago im-
tum (cfr. Forcellini). Aristot., VI. Topic. c. 1. (c. 2.) ait: Nam peraloris ; sic et tu nummus Dei es etc.
imago id est, cuius genpralio per imitationem est. * Id est : improprie vel falso accipere.
2 Et si lioc cxemplar est in mente artiflcis, vocatur idea, 5 Vat- cum paucis codd. et ed. 1 dicatur. Paulo inferius pro
quae a Seneca, iipist. 65. ad Lucilium, sic definitur : exemplar, exemplans oodd. cum edd. 1,2,3 non recte eooemplaris, et
ad quod respiciens artifex, id quod destinabat, effecit. — Cod. subinde pro videniur Vat., faventibus nonnullis codd, , diciiur.
T cum pluribus aliis paulo ante pro activi ponit activum, et « Sola Vat. textum sic supplet: vel personae ad aliam
dein passivum pro passivi. personam, vet essentiae ad creaturam. Mox post Nunquam
3 August. , Sorm. IX: (de Decem Chordis) c. 8. n. 9 : Nam pro eiiam cod. R ergo.
etiam imagines in hominibus diversae sunl. Filius hominis habet ' Cod. W adiicit Dei.
imaginem patris sui, et lioc est quod pater eius, quia homo 8 Codd. aa bb addunt animae , id est in potentiis, cod. T
est sicut pater eius; in speculo autem imago lua non hoc est (in marg.) adiungit vel m potentiis.
,:: ,
DIST. XXXI. P. II. ART. I. QUAEST. II. 841
jia soiutio. exprimi. — Vel potest dici, quod illud verum est, in conditionibus consequentibus substantiani: sed
quando imago substantialiter differt. Tunc eniin ad cum imitatur in eadem forma substantiae, non
hoc, quod expresse exprimat, necesse est imitari oportet.
SCHOLION.
1. De creata- imagine Dei actum est supra d. 3. p. 1. q. 2. realiter ab ipso distinctum. Aliis verbis idem docet S. Thom.,
in fine, et p. U. a. I. 2 , et dilTusius agetur II. Senl. d. 16. Hic I. Sent. d. 28. q. 2. a. 1 ; S. I. q. 35. a. 1.
vero tractatur de imagine increaia, quae nomen proprium

est II. Quod imago
secundum relalionem dicatur et « se-
et ,
Filii. — Primo definilur et explicatur nomen imago in sensu cundum vocabuli proprietatem », et quod Filii sit proprium
proprio, deinde idem nomen in sensu improprio (« contin- nomen (q. seq.), inter doctores Latinos est sententia communis
git abuti imagine »), quatenus est imago imaginans sive faciens contra paucos, inter quos Durandus (I. Sent. d. 28. q. 3.), qui
imaginem (cfr. II. Sent. d. 16. dub. 3.). — In fine respons. sicut de verbo (cfr. supra d. 27. p. II. q. 1.), ita de imagine docet,
auctor concludit, quod imago, in quocumque sensu intelligalur, quod « non conveniat proprie divinis ,
prout tamen convenit
semper includit respectum , et quidem in ipso Deo respectum dicitur personaliter, et non essentialiter ».
secundum relationem personalem, si intelligitur in sensu pro- III. Alex. Hal., S. p. 1. q. 61. m. 1. 2. — S. Thom., locis
prio. —
Ex hac quaest. et dub. 2. 3. aliisque locis eruitur eitt. — de hac
B. Albert., et seq. q. I. Sent. d. 28. a. 9 ; S.
secundum mentem S. Bonaventurae tria requiri ad perfectam p. I. tr. m.
8. —q. 3S. 2. Pelr. a Tar., I. Sent. d. 28. q. 3.
imaginis rationem, scil. ut aliquid sit simile ei, quod repraesen- a. 1. — Richard. —
a Med., I. Sent. d. 28. a. 3. q. 1. Êgid. R.,
tat, vel specie, vel saltem in signo speciei — ut illud alterum I. Sent. — Henr. Gand.,
princ. 2. q. 2. S. a. 68. q. 2.
imiteiur et exprimat (unde deficiente hac conditione , , ovum n. 21 — Durand.,

seqq. Dionys. loc. Carth., de hac et
non est imago ovi, ut dicit S. August., 83 Quaestion. q. 74.) , I. Sent. d. 28. q. 4.
— ut imago referatur ad imaginatum ut ad suum pcoto/j/pOT»
-QUAESTIO II.
Utrum imago in divinis proprie de Filio dicatur.
Secundo quaeritur, utrum imago sit proprium imago essentiae, sed personae: ergo ad hoc, quod
Filii. Et quod sic, videtur: una persona sit iraago alterius, necesse est, quod
1. Per Hilariumi in proposita appropriatione iliam imitetur in eo quod respicit personam ut per-
uQdamenta. « Aetemitas in Paire, species in Imagine, usus in sonam; sed emanatio vel productio personae respi-
Munereî. Pater dicitur proprie, similiter Munus: cit personam ut personara; nam productio creatu-
ergo si recte ponuntur, ex aequo hnago dicitur rae respicit substantiara. Cum ergo solus Filius
proprie de Filio. imitetur Patrem in productione personae, solus Fi-
2. Item, Augustinus sexto de Trinitate^: «Solus lius est imago.
Filius est imago Patris», et expressius : « Eo fllius, Co.ntha: 1. Damascenus' dicit, quod « Spiritus Ad opposi-
quo imago et verbum » : ergo secundum hoc, cum sanctus est iraago Filii » : ergo non est Filii proprium
filius dicat personalem relationem, patet etc. esse imaginem.
3. Item, imago est similitudo expressa et in 2. Itera , hoc videtur per utramque definitionem
divinis similitudo expressissima ' ; sed similitudo Hilarii ". Et prima est: « Imago est eius rei, ad
expressissiraa non potest esse plurium distinctorum quam imaginatur, species indifferens » ; sed hoc con-
si ergo Filius est ab uno, Spiritus sanctus aequaliter venit Spiritui sancto: ergo et imago. Secunda est:
a duobtis, ergo non poterit esse imago. « Imago est rei ad rem coaequandam imaginata et
k. Item, imago in divinis attenditur secundum indiscreta similitudo » ; sed hoc convenit Spiritui
imitationem personae, non essentiae, quia ^
non est sancto: ergo etc.
1
Lib. II. de Trin. n. I , ubi in originali sic legitur : In immediate sequens intelligenda si(, explicatur in corp. quaest.
Patre... infinitas in aeterno , species etc. Vide hic lit. Magistri, — Plures codd. ut AH LM I (Q T in marg.) Z cum ed. 1
c. 2, ubi et haec appropriala exponuntur. post potest esse interserunt nisi ; mendose.
2
Cap. 2. n. 3. — Textus subsequens habetur ibid. libr. * Vat. addit persona.
VII. c. 2. n. 3 Eo quippe Filius quo Verbum et eo Verbum
: ,
5 Libr. I. de Fide orthod. c. 13: Imago Patris est Filius
quo Filius... Et haec duo cum dicuntur, id est nata sapientia, ac Filii Spir^tus.
in uno eorum, eo quod est nata, et verbum et imago et filius 6 Libr. de Synod. n. 13. Vide hic lit. Magislri, c. 2. Se-
intelligatur, et in his omnibus nominibus non ostendatur essentia, cundam deflnitionem , a Val. et plurimis codd. nec non ab cd. 1
quia relative dicuntur etc. Cfr. supra d. XX.VII. c. 4. circa finem. indebite omissam, supplevimus ex codd. PQ; cod. T eani in
3 Cfr. August., libr. 83 Qq. q. 74. Quomodo propositio margine exhibet.
; :
3. Item, hoc viclelur per ralionem, qnia ad spectum habet rationem exprimendi % et in quan-
imaginem ista duo sutTiciunt, scilicet imitatio secun- tum comparatur ad illum a quoe&t, et in quantum
dum similUudinem , et secundum aequalitatern ' comparatur ad illura qui ex ipso est. In quantum
sed haec duo est reperire in persona Spiritus sancti: comparatur ad illum a quo est, quia exit per mo- R-"'o 2.
,
ergo etc. dum naturae, et ita per modum verbi et speciei et

4. Item, sicut FiUus procedit a Patre, ut ex- permodum similitudinis expressae. In quantum coni- '
primens Patrem, ita Spiritus sanctus a Filio, ut paratur ad illum qui est ex eo, quia per omnia et "=''» 3- li
exprimens Filium: ergo quemadmodum Filius est eodem modo spirat Fihus, ut Pater. Spiritus sanctus
imago Patris, ita Spiritus sanctus est imago Filii. autem in nullo horum convenit; ideo ratio imaginis concinsio.
est in solo Filio, quia ab uno tantum procedit, el [
c Nc I. u s 1 0. quia per modum naturae , quia etiam consimiliter ^
producit Spiritum sanctum. —

Media tamen ratio, '^|oj^™^/
Solus Filius , proprie loquendo, esl imago. quia per modum naturae, est ratio propria, aliae ''"^-
vero faciunt ad congruitatem.

Respondeo: Dicendum, quod imago in divinis Concedendum igitur, quod solus Filius, loquendo
non tantum dicit expressionem personae, sed etiam proprie, est imago, et eo quo filius, eo est imago,
Reqoisiia ad
expressio-
nemima-duo
expressioncm
....
ponit
in summo. Expressio autem
sciUcet quod
, iinius aa unum,
... sit
,
in summo
et
.
et eo ipso verbum. Sed fiUus dicit solum respectum
ad Patrem imago principaliter ad Patrem sed con-
, ,
t,?^""^^:
"""•
^'°'*'
quod secundum omnem modum. Quod sit unius
sit sequenter respectum ad aliam personam, verbum
ad unum, ponit per hoc, quod « illud quod per principaliter respectum ad Patrem , et consequenter
superabundantiam dicitur, uni soli convenil^»; et si respectum ad creaturam. Unde eadem notio sunt
sit essentiale, essentiae; si personale, personae. Nam ipsius Filii, tamen alio et alio modo significata. Unde
unum summo non potest exprimere
in plura vel non est superfluitas.
plures% unum inquam, in quo nulla est diversitas. 1. Ad illud ergo quod obiicitur de Damasceno, *°^"îor°£;i
Similiter unum summe non potest exprimi a pluri- dicendum, quod Damascenus fuit Graecus; Graeci
bus , ut plures sunt ,
quia tunc omnino indifferentes autem non ita proprie accipiunt rationem imaginis,
essent. — Ponit etiam aliud, videlicet, ut sit expressio ut Latini, quia nec de origine personarum sic sane
secundum oinnem modum. Nam si ex aliquo respectu intelligunt. — Vel potest dici ,
quod sermo Augustini '^•''«'''
non habet exprimere non exprimeret summe. , et Damasceni intelligitur causaliter, quia reformat
Propter primam rationem solusFilius estiniago, nos ad imagincm Christi '^.
Raiio 1. qnia solus ab uno procedit, Spiritus autem sanctus 2. Ad illud quod obiicitur, quod utraque defi-
a duobus, et ideo aequaliter utrumque exprimit, et nitio imaginis convenit Spiritui sancto; dicendum,
ideo neutrum in summo. Propter secundam rationem sicut infra patebit ' ,
quod species et similitudo , ut
solus Filius est imago, quia secundum omnem re- ibi accipitur , convenit soli Filio.
' Cfr. August., lib. 83 Qq. q. 74, ubi conceptus imaginis, tantum Damasceni , non intelligitur , cur hic etiam Augustinum
acqualitatis et similitudinis exponuntur et inler se comparantur. appellet. Quare recte coniiciendum videtur, verba illa sertno
- Aristot., V. Topic. c. 2. et 3. (c. S.) : to fkp za6' uKEp- Augustini per errorem irrepsisse loco quorum
librariorum ,
PoXriv Ev'i (JLOVM irîpyii.. Verba xctO' urappoXTiv ,

quae a Boe- verborum in originali fortasse verba exstabant quod secundum :
lliio Latine redduntur pc?- superabundantiam , ab amsinexcel- Augustinum verbnm Damasceni etc. Huic coniecturae favet illud
lentia , habent eandem vim ,
quae a grammaticis superlativo Alexandri Hal., S. q. 61-. m. 3. a. 2 «Adillud Damasc, quod :
vindicatur. Spiritus sanctus est imago Filii; dicendum, quod Filius dicitur
3 Sic Vat. cum ed. f. Codd. cum ceteris edd. post plures esse imago Patris multipliciter. Uno modo quasi effective sicut ;
adiungunt mmm, qua voce adiuncta, proposilio fit disiunctiva, enim artifex, habens imaginem Herculis in mcnte per illam ,
et ponitur illud divisionismembrum, quod in constructione facit eam in materia; sic Pater per Filium imaginem cHcitur
passiva exprimitur verbis Similiter unum etc. Tunc autem ne-
: operari imaginem creatam. Unde August. ad lanuarium
cessariosupplendum esset: Non unum plura (in summo expri- Iniago invisibilis Patris Salvator noster est: quantum ad Patrem
mere quae verba fortasse a librariis oniissa sunt.
potest) ;
— veritas est, quantum ad nos quibus revelat, imago est. Sed
,
Paulo inferius pro differentes, quod Vat. exhibet ex codd. FI , sicut Pater per Filium imaginem operatur imaginem creationis,
P QTX restituimus indifferentes, contextu hanc vocem requirente. ita per Spiritum sanctum imaginem recreationis et ila Spiritus ;
< Cod. Iv sic prosequitur: Exprimit enim, in quantum sanctus imago est, sicut Filius scil. quasi cffective. Secundum
,
eomparatur ad Patrem, a quo est, et in quantum compara- hoc ergo dicendum de Spiriti; sancto quod dicitur imago non ,
tur ad Spiritum sanctum, qui ex ipso est, et in quanlum simpliciter, sed quasi effective, scilicet respectu imaginis recrea-
comparatur ad illum a quo, quia exit etc. tionis.Unde imago de Spirita sancto duo importat: quod est
5 Cod. K adiicit ut Pater. a Filio, etquod est ab ipso donum, secundum quod in nobis
s Quam sententiam Daniascenus verbis, quae supra in est imago recreationis sed absolute non est imago, sicnt Filius,
;
prima obiectione citantur, subne.xis sic exprimit: Per quem quia non est a Patrc ut habens conformationem in productione
Christus, in homine habilans, ad imaginem Dei esse eidem im- personae ex se ».
pertit. — Paulo superius consentiens omnium codd. et edd. ' In quaest. seq. — Vat., quae in ipsa obiectione plura
leotio, quam et nos cum Vat. retinuimus, est quod sermo Au- omisit, hic cumplerisquecodd. omillH utraque ante definitio, neo
gustini et Damasceni etc. At cum S. Doctor in prima ex prae- non et similitudo ante ut ibi. Suppressa verba supplevimus ex
cedentibus obicctionibus menlionem Augustini non faciat, sed codd. PQ.

: , ,
DIST. XXXI. P. 11. ART. I. QUAEST. 843
3. 4. Ad illudquod obiicitur de assimilatione pter modum emanandi; et in hoc non habet Spiritus
et aequalitate, dicendum, quod Filius non dicitur sanctus expressissimam similitudinem nec cum Filio
imago propter assimilationem in substantia, sed pro- nec cum Patre, ideo nullius est imago.
SCHOLIOK
I. Quod nomen imago de Filio recte dicatur, constat ex a Tar.) imaginis non est imago. Hanc ralionem S. Tliom. (loc.
saera Scriptura (Col. 1, 15; II. Cor. 4, 4; Hebr. I, 3.); quod cit.) nihil valere asserit. Secunda est, quia Filius convenit cum
sitproprium eiusdeni nomen, conlra Durandum et paucos alios Patre in una spiratione, non vero Spiritus qua ratione S., de
a Latinis doctoribus communiter docetur, dum Graeci eliam S. Thom. dicit: « Sed hoc non videtur suffkeren. Hoc facile
Spiritui S. lioc nomen attribuunt. — Attamen de rationibus as- ex mente S. Bonaventurae concedi potest. Monet autem Dionys.
signandis, quare tioc nomen proprie de Filio dicatur , doctores Carth. (d. 28. q. 4.), etiam has duas rationes, ut congruas au-
nostri non conveniunt. S. Tiiomas (S. I. q. 38. a. 2.) solummodo ctoritate Richardi a S. Victore, Alexandri, Alberti et aliorum
hancapprobat, quod «Filiusproceditut verhum, de cuius ratione commendatas, non penitus negligendas esse.
est similitudo speciei ad id a quo procedit, non autem de ratione Quomodo differant jilius, verbum imago , , in flne respons.
amoris » etc. Eandem rationem, quam immerito Aureolus alii- tangitur; cfr. d. 27. p. II. dub. 2, et q. 2.
que impugnant, etiam S. Bonav. affert tanquam rationem <c 11. De quaestione ipsa: Alex. Hal., S. p. I. q. 61. m. 3.—
propriam » et alias plures quae ad duas reduci possunt, ut
, S. Thom., I. Sent. d. 28. q. 2. a. 3 ; S. loc. cit. — Petr. a
— Richard.
,
congruas adiungit (fund. 3. 4. et in corp.). Prima est Filius est : Tar., I. Sent. d. 28. q. 3. a. 2. a Med., 1. Sent.
ab uno, et imago sumnie expressiva non potest esse nisi unius d. 28. a. 3. q. 2. — JEgiA. R., I. Sent. d. 28. princ. 2. q. 3. —
ad unum, vel (ut paulo aliter dicunt Alex. Hal., B. Albert., Petrus Henr. Gand., S. a. 69. q. 4.
QUAESTIO III.
Quare aeternitas approprietur Patri, species Imagini, et usus Muneri.
Tertio quaeritur, quare aeternitas approprietur 5. Item , non est utendum Deo, sed solum crea-
Patri, species Imagini et usus Muneri. Videlur, quod tura ^

: ergo usus nulli personae est appropriabilis
non sit bona appropriatio Hilarii ' ergo nec Spiritui sancto.
1. Quia omnes divinae personae simul aeternae
vd opposi- sunt et coaequales et aeternitas abslrahit ab actu
: CONCLUSIO.
personae: ergo non est appropriabilis.
2. Item ,
quaeritur ,
quare species appropriatur Congrue appropriatur aeternitas Patri propter
imagini? Aut enim sumitur ibi species, ut species carentiam principii ; usus, ul dicit genera-
dicitur forma , aut pulcritudo : si forma ; sed si- liter actum voluntatis, Spiritui sancto propter
cut natura nulli - est appropriabilis, sic nec spe- modum emanationis, id est secundum volun-
cies. autem pulcritudo ; sed pulcritudo imagi-
Si tatem; Filio autem species, quia species dicil
nis refertur ad prototypum ergo ad Patrein ergo , : similitudinem , rationem cognoscendi, et pulr
ilh debet appropriari. critudinem: quae omnia illi congruunt, quia
3. Item , Dionysius ^ dicit, quod « bonum et emanat per modum naturae.
pulcrum idem est»: ergo cum bonitas sit appro-
priabihs Spiritui sancto , ergo et pulcritudo. Dicendum ,
quod ista appropriatio
4. quod «oportet ima-

Item, Hilarius'' dicit, Hilarii fuit ad explicandam personarum originem
ginem habere essentiam et naturam et speciem au- sive emanationem. Quoniam igitur persona Patris
ctoris». Quare ei'go magis deflnit imaginem per emanatione et origine caret, ideo illud debuit ei ap-
speciem quam aUquod aliorum ? propriari, quod importat privationem principii. Tale
1 Verba Hilarii invenies pag. 541, nota I. — Paulo su- 3 De Div. Nom. c. 4. | 7: xauTov lau -ciyaOS to zaXov.
perius post Videtur codd. XZ inserunt enjm. Post hoc argu- — Post idem codd. aa bb adiungunt est conseguuntur. vel se
mentum in cod. sequens invenitur interpositum : Item — Hoc argumentum hoc Vat. loco positum, a ultinio auctoritale
appropriaiio est ad excludendum errorem: ergo cum magis codd. et ed. 1 primo loco posuimus. .
possunt homines errare circa aeternitatem Filii quam Patris, * Libr. de Synod. n. 13: Ut rei imago sit, spcciem ne-
magis Filio debet appropriari. cesse est et natui-am et essentiam, secundum quod imago est,
^ Pro nulli, quod auctoritate codd. QY et ed. I posui- in se habeat auctoris.

mus, Vat. nulla. Paulo superius post iit species dicilnr forma ^ Cfr. supra d. 1. a. 1. q. 3. — In flnc argumenti Val.
codd. aa bb addunt vel essentia. cum aliquibus mss. perperam Spirittis sanclus.
, ,,
544 SENTENTI\RUM LIB. 1.
conohisio I. autem est hoc nomen aeternitas. Aeternum enim Augustinus non est aliud quam ae-
°
: « Pulcritudo Quid puiori
est quod principio caret '. Et licet de suo nomine qualitas » Quoniam igitur in comparatione
numerosa .
non dicat nisi privationem initii durationis, per ap- ad Patrem habet pulcritudinem aequalitatis, quia
propriationem tamen dicit privationem omnis prin- perfecte exprimil, sicut pulcra imago; in compara-
cipii. tione vero ad res habet omnes rationes, secundum
1. Et sic patet prinia obiectio. quod dicit Augustinus °, quod « esl ars plena omnium
Spiritus vero sanctus procedit per modum rationum viventium»: ideo patet, quod in Filio recte
voluntatis et amoris; et ita debuit ei appropriari reperitur ratio ovmis pulcritudinis. — Eo igitur quo
noraen, quod actum exprimit voluntatis; hoc autem Filius per modum naturae emanat, habet rationem
est hoc nomen usus. «Nam uti est assumere ali- perfectae et expressae simihtudinis; eo quod habet
quid in facultatem voluntatis ^
« sive ad utendum sive rationem perfectae similitudinis, habet rationem co-
ad fruendum. Quoniam ergo assumtio ad fruen- gnitionis; et ratione utriusque habet rationem pul-
dum est per amorem, simiUter ad ulendum, quia critudinis. Quoniam igitur nomen speciei importat
conciusio 2. amor est pondus et ordo '
: ideo usus recte appro- siniilitudinem et importat cognoscendi rationem,
priatur Spiritui sancto. importat etiam pulcritudinem — ut « species qui-
o. Et sic patet ultimo quaesitum, sciliret quod dem Priami digna est imperio '°
» — ideo elegantis- conciusio s
usus accipitur hic, non prout dividitur contra frui- sime appropriatur Filio.
tionem, sed prout dicit amoris complexum et * actum 2. 4. Patet ergo, quare illud nomen magis appro-
liberum. priat Hilarius Filio quam ahud, quare etiammagis defi-
Fiiius vero emanat per modum naturae; et nit imaginem per illud nomen quam per aliquod aliud.
quia emanat per moduni naturae% ideo emanat per Ad illud ergo quod obiicitur, quod pulcri- soiutio
, . . .
p , ,. , 2. inspecii
modum perfectae et expressae siinilitudinis. Nam tudo imagmis relertur ad prototypum; dicendum
inemanaiio-nalura producit sibi simile et aequale. Et quia
^ habet quod verum est, sed tamen aliter refertur honor, Noiandumj
ne Filii est ..,.,.. .
,
tripiex la-m sc rationem expressae simiLitudinis , ideo et co- aliter pulcritudo: quia honor imaginis sive picturae
gnitionis, quia expressa similitudo est ratio cogno- ita referlur ad prototypum, quod in ipsa non est
scendi ". Et quia per modum perfectae similitudi- secundum se honor, sicut patet, si honoretur iconia
nis et rationis habet in ,se rationem et exemplar beati Nicolai ; sed pulcritudo ita refertur ad proto-
omnium, inde est, quod habet rationem perfeclae typura, quod nihilorainus est in imagine pulcritudo.
pulcritudinis. Quia enim est perfecta et expressa non solum in eo cuius est imago. Et potest ibi re-
similitudo, ideo pulcher est in comparatione ad periri duplex ratio pulcritudinis ,

quamvis in eo
eum quem exprimit. Quia vero rationem cognoscendi cuius est, non nisi una inveniatur. Quod patet, quia
habet, et non unius tantum, sed tolius universita- imago dicitur pulcra, quando bene protracta est,
tis ; ideo « pulcrum yulcb -imus ipse mundum mente diciiur etiam pulcra, quando bene repraesentat
gerens'», pulcritudinem habet in comparatione ad illum, ad quem est. Et quod ista sit alia ratio pul-
omnem pulcritudinem exemplatam. Ex his duobus critudinis, patet, quia contingit unam esse sine alia:
rehnquitur perfectissima pulcritudo. Sicut enim dicit quemadmodum dicitur" imagodiabolipulcra, quando
1
Richardus de S. Victore, II. de Trin. c. i : Sempiternum 8 Libr. VI. de Musica, c. 13. n. 38: An aliud quam aequa-
namque esse videtur, quod caret inilio et flne ; aeternum, quod litatem numerosam esse arbilraris (pulcritudinem)? Cfr. et XXII.
caret utroque et omni mulabilitate. de Civ. Dei, c. 19. n. 2. et 3.
2 August., X. de Trin. c. II. n. 17. Vide supra d. I. c. 3, ' Libr. VI. de Trin. c. 10. n. 11.
et explicationem S. Doctoris ibi a. 1. q. 1. 1» Porphyr., de Praedfcab. c. de Specie, iuxta mendosam
3 August., XIII. Confess. c. 9. n. 40; Pondus meum amor translationem anliquam ,
qua usi sunt Scholastici (etiam Averroes
meus, eo feror quocumque feror. Cfr. euam XI. de Civ. Dei sic legit). Verba species Priami B. Alberlus, qui nomen Priami
c. 28 , et XV. c. 22 , ubi et docetur , in amore requiri or- librariorum eriore ortum esse non suspicabatur, sic explicare
dinem. tentat in suo Commentario super Porphyrium: « Secundum quod
* Codd. KVX subiiciunt ila. dicimus, quod species Priami, Troiani regis (qui forma elegan-
^ Verba et quia emanat per modum nalurae ,
quae in tissima fuit), digna est imperio; quia ex elegantia formae de-
plurimis codd. et ed. 1 exstant, in Val. et aliquibus codd. de- monsiâtur dispositio ad viriutes >> etc. At Borihius (ed. Mignr),
siderantur. — De ratione mox addita vide supra pag. 134, Porphyrii textum Graecum recte Latine reddens, pro Priami
nota 10. legit primum (alii interpretes prima), quae vox et in Euripide
•=
Cfr. supra d. 6. q. 3. ad 4 , et infra d. 33. q. I . in corp., habetur, ex quo verba illa citata sumta sunt. Euripidis verba
et Arislol., III. de Anima , text. 38. (c. 8.) , ac jibr. de Memoria in Latinum translala, sunt:
et Reminisc. c. 2. (c. I.). — Paulo infcrius post raftonm Vat.
repetit CQgnoscendi, neque codd. neque edd. 1, 2, 3 suffra-
gantibus.
' Boeth., III. de Consol. metr. 9. — Vat. absque auctori- Corpus babere, quod res pulcra mereatur.
tate codd. et ed. 1 addit ut ait Boethius, et mox pro exem-
platam substituit extraneam, paucistantum suffulta codd. Cod. '1 Sola Val. hic addit iconia beati Nicolai pulcra ,
quia
exemplati pro exemplatam. decorem illius repraesentat , et imc placida est, et.
':,
DIST. XXXI. P. II. ART. U. QUAEST. 1. S4o
beue repraesentat foeditatem diaboli, et tunc foeda nuin et pulcrum.:

dicendum, quod Dionysius non
est. Et ideo Hilarius, approprians speciem sive pul- vult dicere quod sint unum mtione , sed quod sint
,
critudineni Filio, uiagis appropriat sub nomine ima- unum re. Sed quoniani ratione differunt, ideo po-
ginis quam sub nomine filii. test alicui appropriari umnn, quod non appropriatur
3. Ad illud quod obiicitur, quod idem est bo- alterum.
SCHOLION.
1. De ipsa i-atione appruprialionis et de duplici eius radice a. 2. q. . in fundam.; llincr. menlis in Deum, c. 2 ; Hexaem.
cfr. infra d. 34. q. 3, ubi etiam sermo est de appropriatione Serm. 6. 20. — .Ulentione digiia est eliam doctrina in solut.
qua Patri tribuitur potentia, Filio sapientia, Spiritui S. bonitas; ad. ,2.
tertiam appropriationem vide liic a. 2. q. 3. (cfr. Breviloq. p. 1. II. Alex. Hal., S. p. I. q. 07. : I. — Scot.; I. Report.
c. 6.j. In hac quaestione egregie exponitur appropriatio ex S. Hi- d. 34. q. 3. — S. Thom., hic q. 2 I
; S. I. q. 39. a. 8. —
lario sumta. B. Albert., hic a. 8. 6. 7; S. p. I. tr. 12. . q. 48. m. 2. — .Egid.
Notandum est, quod in Filio sit ratio summae p!(fcn*«(iwJM R., hic 2. princ. q. 2. — Petr. a Tar., hic
ex duplice capite: ex parle Palris ,
quem perfeclissima simili- Richard. a Med., hic a. 2. q. I. — Henr. Gand . 7i.q. 4.—
tudine exprimit , et ex parte exemplatorum. Plura de ratione Durand., hic q. 3. — Dionys. Carth., Iiic q. •
Bicl, hicq.
pulcritudinis vide II. Sent. d. 9. q. 8; IV. Sent. d. i9. p. II.
ARTIGULUS ]1.
De appropriatione Augustini.
Consequenter est quaestio principalis de appro- Primo quaeritur. iitrum Deus possit diri esse
priatione Augustini ', quae est: « In Patre unitas, in unum cum creatura.
Filio aequalitas, iu Spiritu sancto unitatis aequa- Secundo, utrum creatura possit dici unum cum
litatisque concordia ». Et circa haec quaeruntur alia creatura.
tria. Tertio, de ratione appropriationis illornm trium.
QUAESTIO I.
Utrum Deus ununi cum creatura dici possit.
Quod autem Deus possit dici unum cum crea- dium uniens viros iustos, et viri iusti, per ipsum
tura, ostenditur: uniti, sunt unum — loannis decimo septimo'': Utsint
t. Per auctoritatem Apostoli primae ad Corinthios unum , sicut et nos ununi sunius — ergo vir iustus
sexto Qui adhaeret Deo unus spiritus est. Si

^ : cura Spiritu sancto potest dici unum.
unus ergo unum ens et una res; et si
spiritus: 4. Item, magis iinitur membrura capiti quam
hoc: ergo unum. membrum cum membro: ergo cum membra Christi
2. Itera, \\()mo (\m adhaeret Deo, unus spiri- , sint unum in Christo, multo fortius membrum est
tus est : aut ergo creatus , aut increatus ; non idem capiti. Sed Christus est caput non tantum se-
creatus , quia Deus non est creatura : ergo unus cundum humanitatera, sed etiara secundum divini-
increatus. Sed spiritus increatus est omnino unus tatem: ergo etc.
ergo homo adhaerens Deo est simpliciter ununi Contra: 1. Ex illo verbo, quod dicitur loannisFundai
cum Deo. decimo'': Ego et Pater unum sumus , impugnant
3. Item, magis unitur medium extremo quam Sancti haeresim Arianam, et maxime Augustinus,
extremum extremo ; sed Spiritus sanctus est me- ex hoc concludens, .\rium errare, qui dicit, Filium
1
Libi'. I. dc Doctr. christ. c. 3. n. 3. Vcrs. 22. — Pro sunt anuin — loiinnis deanio septinv-
2
Vers. 17. um aliquibus niss. sunt. Uiide loaiwes.
3 Pro unus Vat. cum cod. cc ad minus, et paulo inferii Vers. 30. — Ralionem Augusdni , (|uae hic respicitur,
adhaereudo pro adliaerens. .\liquanto superius ante non cre ies hic in lit. Magistri, c. 4. Cfi'. cliam IV. de Trin. c. 9,
las codd. WX interiiciunt sed. , et II. contra Jlaximin. c. 20. n. I.
S. Bonnv. — Tom. I. 69
—
aliam liabere naturam. Si ergo ratio .\ugustini bona Quia vero vir iustus ' conformatur per carita-
est, unum dicit unitalein in natura; sed tali modo tem voluntati divinae et ei adhaeret magis quam
non esl unum Creator cum creatura: ergo elc. alicui alii, recte dicitur iinum cuin determinatione , oncinsi,
2. Ilem, boc videtur alia ratione, quia quae ut puta unus spiritus. Spiritus enim voluntas dici-
maxime distant miniiiio sunl unum; sed Creator tur et amor% unde qui adhaeret Deo unus spiri-
et creatura maxime distaiit: ergo non possunt siiii- tus est, quia unius et conforniis voluntatis est.
pliciter dici unum. 1. Ad illud ergo quod obiicitur: est uniis spi-soiuiioi
'""""'"
3. Item. si sunt unum, ergo aliquod unum; ritus, ergo una res; dicendum ,
quod ibi est fallacia
sed si aliquod unura sunt, ergo Deus et creatura secundum quid et simpliciter. Nam xmus distrahitur
habent aJiquod commune; et si hoc, univocantur in a ratione sua per hoc quod est spiritus, et dicit ibi
aliquo. Ergo cum univocum simplicius sit, quam unitatem non per indivisionem sive unitatem natu-
quae univocanlur in ipso', aliquid est sirapUcius Deo. rae, sed per conformitatem voluntatis.
4. Item, si Deus et creatura sunt unum, cum 2. Ad illud quod obiicitur: aut unus spiritus
in infmitum distet a qualibet, qua ralione dicitur creatus, aut increatus etc. ; dicenduni, quod nec
unum cum una, et cum qualibet. Sed quaecuinque creatus, nec increatus. Nam spiritus non stat ibi
uni et eidem sunt eadem, inter se sunt eadem-: pro substantia , sed pro actu voluntatis ; et unus
ergo secundum hoc omnia sunt unum. non importat nisi conformitatem affectus humani ad
divinara voluntatem sive ad divinum amorem, quia
CONCLUSIO. amor transformat amantera in amatum.
3. Ad illud quod obiicitur quod Spiritus" est ,
Deus non potest dici simpiiciter imum cum crea- raediura uniens; dicendum, quod unit quantum ad
tura; sed cum quadam determinatione , ut voluntatem sed non quantum ad conforraitatera na-
,
unus spiritus, liaec locutio recte usurpatur. turae; et non dicuntur ununi ratione conf6rmilatis
voluntatis solura. Ideo non valet, quia ligaraen Spi-
Respondeo: Dicendura, quod sicut dicit Augu- ritus non est lota causa quare sint unum.
stinus ', ad hoc, quod aliqua sint unum, non suflicit 4. Ad illud quod obiicitur, quod membra Chri-
conformitas voluntatis , sed necesse est praesupponi sti sunt unum; dici potest, quod membra Christi
convenientiam in natura. Quoniam ergo Deus et non dicuntur unum simpliciter, sed unum corpus;
conciusio 1. creatura summe differunt in natura, ideo non debent et sic etiam Christus est unum cura raembris', sed
dici unitm, sicut probant rationes ad hoc inductae. I hoc est ratione huraanitatis assumtae.
ICHOLION.
I. Antequam tractatur unilas, quatenus appropriatiir Patri, II. .Mex. Hal., S. p. I. q. 23. m. i. a. I. § i. — R. Allx-rl..
praemittuntur duap quaestiones de unilale, quae esse potesl inler S. p. I. tr. 6. q. 29. ni. 1. a. 2. ad i. — Petr. a Tar., liic
Deum et creaturas , et inter creaturani et creaturam. — De q. 3. a. i. — /ligid. R., I. Senl. d. 8. p. I. princ. 1. (|. 2.
Christo, quatenus est caput Ecclesiac, de quo fil nienlin in solut. Dionys. Cartli., de liac et seq. q. liic q. 2. soliimmodo P. Bo-
ad 4, cfr. III. Sent. d. 13. a. 2. q. 1. 2. 3. naventuram exscribil.
QUAESTIO 11.
Utrum. una creatura cuni alia simpliciter unum dici possit.
Secundo quaeritur, ulrum una creatura possit plantat et qui rigat unum sunt; sed alius erati'
dici imum cum alia; et quod sic, oslenditur hoc plantans. ut Paulus, alius rigans, ut Apollo: ergo
modo. secundum hoc patet, quod una creatura polest dicT,
1. .\postoius primae ad Corinthios terlio': Qui unum cum alia.
1 Sive, ut aliis vcitis niagis generalibus utamur: cuni uni- 5 De quo vidc supra d. 10. a. 2, q. 3. in corp.
versale sit simplicius parlicularibus, quae continentur sub ipso. « Supple cum codd. WZ sanctus. Paulo iiiferius pro et
Aristot., I. Poster. c. 20. (c. 2i.). — In principio tiuius obiectionis non codd. li S X et ideo, cod. W et ideo non, et in fine so-
pro si sunt wiium cod. T cum nonnullis aliis si sint nnmn. lutionis pro qnare Val. qxwd.
- Aristot., I. Poslcr. c. 2.3. (c. 32.) : Eadcm iisdem cadeni ' Pro cum membris Val. , fere omnibus codd. obnilcntibus,
erunt. Cfr. VII. Topic. c. I, cll. Pliys. loxl. 17. (c. 2.). commembrmu.
3 Vidc hic lit. Magistri, c. i. 8 Vers. 8. De Tcrbis se(|q. cfr. ibid. v. 6. — Mox pro vna
* Cod. .M 'cum cd. 1 addit iumme. Val. omnis.
'
mST. XXXI. P. U. ART. II. QCAEST. II. U7

"2. Item, Augustinus dicit et Magister ponit in et quando illa tria concurrunt ad aliqua duo, tunc
littera ', quod recte dicuntur unum quae conve- illa duo ' dicuntur unum sicut Paulus et ApoIIo in :
niunt in natura et voluntate; sed hoc habet una natura erant conformes ,
quia uterque homo ; in vo-
creatura cum alia: ergo etc. luntate similiter ,

quia uterque salutem fidelium cu-
3.Dominus Matthaei decimo nono^: Ila-
Iteni, piebat; in actione similiter, quia uterque ad eam
^
que iam non sunt duo , sed una caro; hoc dixit procurandam se exercebat, ille plantando et hic ri-
de viro et uxore; sedsi sunt, et non sunt duo, gando, et utraque actio conformis, quia utraque erat
ergo sunt unum: ergo vir cum uxore potest dici per divini verbi praedicationem. Verbum enim di-
unum, et sic etc. vinum primo iactatum est semen, deinde accipit
4. Item, ab unitale principii materiahs venit irrigationem pluviae. — Si autem sit conformitas
unitas simphciter, quae est unitas numero'; sed in natura solum non debent ' dici unum nisi se- ('.oacuisio
, s.
corpus est materiale principium in homine — • qui cundum quid, scilicet cum determinatione dimi-iJ"s.'
auteni adhaeret meretrici , unum corpus efficitur, nuenle, ut unum genere vel specie. Si solum in
sicut dicitur primae ad Corinthios sexto — ergo voluntate, tunc sunt unus spiritus, qui dicit amo-
unum simpliciter, et sic etc. rem. Si unum in natura et voluntate, tunc.unum
Contra: 1. Idem, simphciter dictum, stat pro corpus et una anima. Si unum in natura et actione,
Ad opposi- eodem numero^ ergo unum, sirapliciter dictum, stat possuntdici unum eum determinatione ut forni- ,
pro uno numero; sed duae creaturae non sunt unum catorcum meretrice potest dici unum corpus; ta-
numero, quantumcumque conveniant: ergo non de- men non potest dici unum simpliciter, sicut vir et
bent dici unum. uxor. Nec viri mali ita unum, sicut viri boni, quia
2. Item, si ahqua dicuntur unum propter con- disconveniunt in volitis principaliter intentis. Quili-
venientiam in natura, tunc ergo, cum homo et bet enim malus bonum proprium quaerit et non
asinus conveniant in natura, sunt unum; quod non commune.
conceditur. Si dicas , quod ultra requiritur confor- Ex his patent quaesita. Concedendum enim est,
mitas voluntatis^; cum ergo viri peccatores con- aliqua duo dici unum simpliciter, si habeant con-
veniant et in natura et in voluntate, ergo debenl formitatem, sicut dictum est, sicut probant primae
dici unum: quod cum non dicanlur, uon suflicit rationes '.
ergo conformitas naturae et volunlatis. Ad illud autem quod quarto obiicitur dicen-Adarg.i.in ,
3. Item, si homo ex coniunctione meretricis dum, quod non concludit, quia fornicator et mere- '""^™-
efQcitur unum, cum omnis unitas sit a prima uni- trix non dicuntur unum corpus ratione substantiae
tate^ haec unitas erit a prima unitate; sed talis cnrporahs, sed ratione operis carnahs, in quo uniun-
unitas est detestabilis : ergo prima unitas facit unitur : et ideo non sequitur ,
quod debeant dici unum
tatem detestabilem , ergo ipsa est vituperabilis. simpliciter.
Ad illud quod obiicitur de uno
1. in numero, di- soiutio op-
c NcLuS I 0.
cendum, quod duplex est unitas, scilicet indivi- iS^ftTmi-
""^'
sionis et conformitaiis. Unitas indivisionis attendi-
Illa quae naturae, voluntatis et operationis con-
tur in uno numero, et haec unitas est simpliciter;
formitatem retinent, simpliciter unum possunt
imitas vero conformitatis non est in uno numero,
cong?-ue dici; aliqua tamen istarum eonditio-
sed in his quibus contingit aliis conformari, ut
num deficiente, non nisi unum secundum quid di-
dicuntur.
ctum est.
2. Ad illud quod obiicitur, si propter conformita-

Respondeo: Dicendum, quod duae crealnrae lem in natura dicuntur unum etc. ; dicendum ,
quod
distinctae non possunt habere unitatem nisi per propter conformitatem in natura et voluntate; et in
ioi. conformitatem; quaelibet autem conformitas non fa- natura non solum, secundum quod est rei essentia,
cit dici unum simpliciter , sed illa quae est confor- sed ex qua pullulat pullulam '°, hoc est in quan-
mitas simpliciter, non secundum quid. Ad plenam tum est operationis principium; sic patet, quod
ripiexcon- autem conformitatem requiritur triplex conformilas, homo et asinus non dicuntur unum. Patet etiam,
scilicet in natura, in voluntate et in operatione; quod mali homines non dicuntur unum, quia etsi
1 Hir: , c. i. — In flne argumenti pro creatura ,

quam ^ Dionys., de Div. Nom. c. 13. g I. seq., et Boeth., de
vocem ex codd. K QT (ee u secunda manu) restituimus, Vat. Unitatc ut uno.
natura. ' Vat. et cod. cc omittunt tmic illa duo.
' Vers. 6. « Aliqui codd. ut FHKYZ deberet (deberent?).
.iristot., V. Metaph. te.\t. 12. (IV. c. 6.): Numero qui- ' Vat. cum cod. cc addit Ires.
dem (sunt unum), quorum materia una. — Textus s. Scriptu- 10 Aristot., V. Metaph. text. S. (IV. c. i.) ait: « Natura vei'0
rae liic citatus invenitur loc. cit. vers. 16. dicitur uno quidem modo nascentium generatio... alio vero , ex
* .\ristot., I. Topic. c. Maxime autem indubi-
6. (c. 3.): quo primo inexistente generatur quod gignitur ». Ilaec verba
tanter, quod unum est numero, idem ab omnibus videtur dici. in versione Arabico-latina sic redduntur : « Et dicitur nalura uno
5 Supple cum Vat. contra. modo de omnibus pullulantibus ; et etium dicitur natura illud , cum
,
S48 SENTRNTiARUM LIB. I.
conc(ir(l;iii( in ime propiiiijuo et in opere, differunt 3. Ad illud quod obiicitur, quod unitas meretri-
taiuen in iTinolo, qiiia quilibet quam.l quod suum cis nullo modo est a Deo; dicendum, quod sicut in
est '. lusti antem e contrario; si enim aliquando dis- peccato est subslantia actionis — et liaec est a Deo —
sentiant voluntates eorum in fine propi.nqiio, conve- et deformitas — et haec non est a Deo:: sic in uni-
uiunt in rcmoto. tate tali intelligendum est.
SCHOLION.
PlO l'Sl (//- iiiteriliiiii . ciiani dclicicnto unitate indivisionis, unitas confor-
stinctio, posilii iii soliiliiiiic siNc iidliiis iicciii.iliiMT ilclrnnin.i- iiiiliilis dici iMiicsi iiiiiiiis simpliciier, scilicet quando conformi-
lione I. argiimciili ;iil iiiiposil. , ct iii i|ii;ii'sl. scq. iid I, l;is csl |)crlccl;i in iKiliira , in voluntate, in actlone, nt expll-
calur in corp. lla aptc exponiintur varll locl s. Scriplnrae. —
uliqiiid esl intiislincliini iii sr. liisiiiirinni ;i i|iinlihcl iilio ; iini- Quo.id soUUionem ad iill., quoS stibslantia actionis, quae esl
tas coiiformiliitis , qoac cuiiloiiniiiis iicniin imicsl cssc triplcx, quasi subslratum deformitatis . sit a Deo , cfr. II. Sent. il. 37.
ut exponitur in tc.xtu. In seiisu rigoi'oso soiunimorlo unitas m- a. 2. q. 1.
divisionis est unitas simplicitm: Niliilonilnus in sensu largiore Ipsa quacslio explieitc ti'aclatur tantiim a li. Alberlo, liic a. I.S.
QUAESTIO III.
Qua rafione imitas approprietiir Patri, aequaUlas Filio, concordia Spiritiii saiicto.
Tertio qiiaeritur de ratione appropriationis Irium 6. Item, videtur ciuod debeat appropriari Filio.
nominum praedictorum. quoniam Filius est pax nostra, qui fecit utraque
1. Et primo de unitale. Et quod iion sit appro- unum, ad Ephesios secundo ^ Item, ad Colossenses
.priabilis, videtur, quia iinum et ens convertuntur -, primo": Paciflcans per sanguinem crucis eius, sive
"ergo unitas et essenlia; sed essentia nulli est appro- quae in tei-ris , sive quae in caelis sunt.
priabilis: ergo nec unitas. 7. Item, obiicitnr contra rationem Augustiiii ': 1^™'"^'
2. Item , si appropriatur . cnra Spiritus san- « Omnia aequalia propter Filium etc. » , ergo Pater fcsiini-
ctus sit amborum unitas, ut dicit Augustinus °, vide- est aequalis propter Filium: ergo habet aliquid a
tur, quod debeal appropriari personae Spiritus sancti. Filio, quod falsum est. Ilem quaero, quam causam — Quaesno i
3. Item, obiicitur de aequalitate, quae appro- dicit propter, utrum e/ficientem, aut finalem? Quam-
. priatur Filio. Nihil enim magis est indifferens in re- cumque harum dicat, cuin tota Trinitas sit efpcicns
bus aequalibus quam ipsa aequalftas; sed indifferens et finis omnis rei tam unitas quam aequalilas , ,
non est appropriabile : ergo nec aequalitas est ap- quani concordia est propter Patrem, similiter pro-
propriabilis. pter Filium: ergo nulla esl ratio appropriandi.

4. Item , si appropriatur , debet appropriari Pa-
tri, quia aequalitas non est aliud quam unum sive c NcLu .s 1 0.
unitas in quantitate '

; sed unitas appropriatur Palri:
ergo et aequalitas. Ad explicandum personaruin ordinem appropria-
0. Item . obiicitur de concordia, quae appro- tur unitas Patri, aequahtas Filio, concordia
priatur Spirilui sancto. Si enim concordia plures Spiritui sancto.
reducit ad unitatem, videtur potius de proprio fa-
cere commune qnam de communi proprium : ergo si Respondeo: Intelligendum est, quod sicut appro-
appropriare est de communi facere proprium, con- priatio Ililarii fnit ad explicandam personarum ori-
cordia nulli est appropriabilis. ginem, sic ista est ad explicaiidum ordinem.
quo pullulat piillalans primo f. nnai- miIi 's commen- ' Vide supra pag. 423, nota 1. — In concluslone subsc-
tatursic: «: Et intendil per piitliilini.-: i ic-ci iipia re et quenti supple: convertuntur.
dlslinctnm ab eo in creatnra , liccl sil cniiliiiiiiiiii cum eo... et 3 Llbr. VI. de Trln. c. S. n. 7. Cfr. siipra d. 10.
dicilur (allo modo) puUnlare omnc quod cresclt in allo et est a. 2. q. 2.
contlnuum cum eo aut secundnm laclnni, aut secundum con- * Cfr. supra pag. 342, nola 6. — Panlo supei-Ius pro debet
solldatlonem ». B. .\lbertiis, lilc a. 13. Iianc nalurne dennltlonem cod. i\I videtiir.
5 pullulans piilluliit» applicat ad .\postolos, in quibns « fidcs fuit 5 Vers. 14. — Panlo anle pro quoniam codd. aa l.ih i/j//«
in rallone nalurac ». concordia et pax idem.

1 .\lludllur ad illud Phil. 2,21: Omncs cnim qu;ic sua Vers. 20.
snnt quaernnl , non qu:;e sunt lesu Chrisli. ' Libr. I. de Doclr. chrisl. c. 5. n. 8.
;
, ; ;
DIST. XXXI. P. II. DIIBIA. 549
Quoniani igitnr persona Patris est prima , ante 6. 0. Et sic patet illud ,
quod concordia appro- ai oWed
quam non est alia, et qnae non est ex alia; ideo priatur alicui , non quia de communi faciat pro-
. appropriatur ei unitas, quae est prima in numero, prium',sed quia distinctos connectit, et hoc secun-
et ante quam nihil esl in numero '. dum rationem suae emanationis; quod non convenit
1. 2.Ex hoc patet responsio ad duo prima, Filio ratione emayiationis , sed ratione mediationis,
quia accipitur liic unitas secundum eam rationem quia mediator Dei et hominum ^. Ex his patent
indivisionem —
.
qua dicit primitatem, non essentiae omnia obiecta.
quia ^ sic convertitur cuni ente — aul voluntatis con- 7. .\d illud vero quod ultimo quaeritur: « omnia-âquaesi
formitatem. — quia sic appropriatur Spiritui sanclo. sunt unum propter Patrem , oninia aequalia propter Jemem.
Ut prima autem Patri appropriatuf. Filium ° » ; dicendum, quod si omnia distribuat pro
Similiter, quia persona Filii secundum rationem creatis, tunc propter dicit causam formalem exem-
1. intelligendi est secunda et perfecte exprimens Pa- plarem secundum rem et appropriationem quia ,
trem, et hoc facit aequalitatem : ideo aequalitas ra,- omnis aequalitas habet exemplar in aequalitate Filii
tione ordinis primo reperitur in Filio. Tunc enim et sic de aliis '. Si autem distribuat pro ereatis et
primo intelligitur, cum Filius intelligitur nasci. increatis, tunc propier dicit caiisam formalem exem-
3. h. Et ex Iioc patet obiectum. Quod enim I

plarem secundum rationem intelligendi appropria-
. aequalitas approprietur, hoc non est ratione unita- tam quia intellectus noster non intelligit aequalita-
;
tis, sed ratione primae associationis et perfectae. tem in Patre nisi propter hoc, quod habet Filium
Aequalitas enim tunc primo intelligitur,, quando in- per omnia exprimentem eius naturam et potentiam:
teliigitur associatio ; et haec inielligitur primo in Fi- simihter de aliis. Et tunc propter non dicit cau-
lio, qui esl secunda persona. sam exemplaritatis secundum rem, sed secundum
Similiter ^ persona Spiritus sancti secundum rationem intelligendi. Et sic non notatur, quod Pater
. rationem intelligendi est tertia; concordia autem habet aliquid a F"iIio, sed quod intellectus noster
ponit duos concordabiles et etiam concordantem aliquid cognoscit de Patre per hoc, quod cognoscil
idco primo incipit concordia, ubi primo intelligilur Filium.
oriri persona tertia.
SCHOLIOK
1. Sicut appropriiilio S. Hilarii (hio a. I. q. 3.) servil ad II. Alex. llal., S. p. I. q. 67. ni. 2. — Scot., I. Keport. d.
originem et productionem pci'soiiarum explicandam, ila liaec 3i. q. 3. — S. Thom., hic q. 3. a. 3; S. 1. q. 39. a. 8. — B.
altera S. .\ugustini ad intelligendum ordinem trium personarum. Albert., hic a. 9. 10. II. — Petr. a Tar., hic q. 3. a. I. 2. 3.
— Bene distinguitur hic (ad I. 2.) triplex unitas. De ratione uni- — Richard. a Med., hic a. 2. q. 2. — .Cgid. li.. hic 2. princ.
tatis in divinis cfr. supra d. 24. a. I. — Concordia liic idcm q. 3. — Hcnr. Gand., S. n. 71. q. t. — Durand., hic q. 3. —
significat ac nexus , de quo vide supra d. 10. a. 2. q. 2. Dionys. Carih., hic q. 2. — Biel, hic q. iinica.
DUBI.\ CIRC.\ LITTER.\M M.\GISTRI.
DUB. I. finem, videlur, quod male situet hic* tractatum de

appropriatis.
In parte isla simt duljitationes circa litteram et Dicendum, quod duplici de causa
primo de situ huius partis, quia cum Magister agat ponit hic Magister tractatum de appropriatis. Una Rauo
de appropriatione distinctione trigesima quarta, et de est, quia egerat de nominibus, quae dicunt relatio-
appropriatis distinctione trigesima quinta usque ad nem secnndum ' relationem communem, secundum
1
Cod. D hic addit et a qua fluil, omms numerus; unde 5 Epist. I. Tim. 2, 5.
in unitate est primitas respectu omnium numerorum el fe-

s in sola Vut. desiderantur verba immn propter Patrem,
cunditas. at in omnibus ferme codd. et edd. 2, 3, i, 5, 6 verba subse-

2 Multi codd. cum ed. 1 hic, alii^paulo inferius, pro (?!«« quentia aequaUa propter Filium; in ed. I verba propter Pa-
sutistiluunt et ; non bene. Pro auf voluntatis codd. LO non trem , omnia aequalia. Leclio integra, quam reslituimus ,
in-
prout dicit voluntatis; cod. Y, retenta particula aut, adiungit se- venitur in cod. Z. Proxime post pro omnia multi codd. cum
cundum quod dicit. Paulo posl codd. TY omittunt Ut ante prima. ed. 1 unum; perperam.
.
3 Sola Val. hie interiicit quia. ' Intellige : unilate et concordia.
* Codd. LO, sonsu inverso , sic: qiiia de proprio com- 8 Cod. bb hunc.
mune aliquid faciat. — Vat. cum paucis codd. post commiini
9 Cod. T omiltit relationem. secundum. Mox |)ro qvae
Vol., plerisquc codd. ct cd. I obnitentibus, qiiani.
intcrponit aliquid.
, ,:
quae attenditur appropriatio, sicut suut similis et sanctus datur. Ideo autem Spiritus sanctus dicitur
aequalis; et ita incidenler liaec pars hic introduci- perfundere ceteras creaturas , non quia ei attri-
Ratio 2. tur. Alia ratio est, quia appropriaLa faciunt ad evi- buatur actus creandi, sed quia attribuitur ei actus
dentiam proprioruni; et ideo sUitim post tractatum conservandi.
de propriis, egit de appropriatis, et hoc maxime.
DuB. IV.
prout faciunt ad evidentiam propriorum. Ideo de
his agit hic ,
quae non dicunt respectum ad crealu- Item quaeritur de ratione Hilarii, quae ponitury>ioadi.ra.
ras; infra vero agit de his appropriatis, quae respe- in nolula: hnago est eius rei, ad quam imagina-
ctum ad creaturas dicunt: et ita patet distinctio hu- tur , species indifferens. Primo videtur ratio isla
ius partis Unde tria appropriata

ah illa. Hilarii non esse convertibilis, quia totum videtur convenire
manifestant nobis personarum emanat.ionem , tria Spirilui sancto. — Item , species aut accipitur essen-
vero appropriata Augustini nobis manifeslant perso- tialiter, aut personaliter. Si essentialiter : ergo idem
narum ordinem, si quis inspiciat'. sensus est qui est" species indiffe?'en.s, qui etiam est,
si diceretur essentia indifferens; sed hoc convenit
DlB. 11.
Patri, non tantum Filio. Et iterum, essentia non
dicitur ut alicuius. Si stat propersona: ergo idem
Item quaerilur de hoc quod dicit, quod cst ars
sensus est species indijferens , qui est, cum dicitur
quaedam omnipotentis el sapientis etc. Videtur enim
persona indifferens , boc autem falsum ".
maledicere, quia unusquisque, non inlellecta arte,
Item de secunda ratione obiicitur, quae laIisQu?ad2.ra-
est iners: ergo si Filius est ars Patris, non intellecto
est: Iniago est rei ad rem coaequandam imaginata
Filio esse, Pater est iners: ergo videtur, quod ratio-
et indiscreta' similitudo. Videtur enim falsa, quia
nabiliter operari haljeat Pater a Fiho suo.
frequenter imago non aequatur ei cuius est imago.
Dicendum quod facienda esl vis in
Respondeo :
,
— Item , si est ad rem coaequandam , tmic videtur
verbo, quia non dicit, quod sit ars simpliciter, sed
esse aequalitas, non similitudo. — Item, videtur
quod sit ars quaedam, quia non est ars, qua Pa- falsum dicere, cum dicit indistincta similitudo,
ter novit sed ubi novit; non est ars Palris qua Pa-
, ,
quoniam omnis imago et similitudo distinguitur ab
ter sit sapiens, sed quae est a Patre sapiente, per
eo cuius est imago.
quam Pater omnia operatur, quia onmia produxit
Item cum unius una '°-
, rei sit defmitio °, quaeri- '^^1^'^°
Qnid ais. per Filiuui. Et notandum quod cum ars inchulat
,
tur, quomodo differenter istae rationes assignentur?
intentionem- virtutis et sapientiae, et similiter
et
Respondeo: Dicendum, quod hic defmitur imago m juaesi.
verhum; tamen differenler, quia verbum dicit ema-
increala, prout proprium solius
est Fihi, et sic
nationem e! respectum, ideo est proprium, ars autem
semper dicit respectum ad Patrem; etMmmprima
appropriatum ^
ratione ponitur genitivus ut in ratione principii, in
DUB. III.
secunda ponitur ut in ratione termini: quoniam
imago babet comparari ad Patrem, non solum tan-
Itera quaeritnr de hoc quod dicit, quod Spiri- quam ad aliquem, ad quem sive in quem ducit^
tus sanctus ingenti largitate perfundil ceteras crea- sed etiam a quo emanat. Et ita patet harum ra-
luras; ergo secundum hoc videtur, quod omnibus tionum distinctio et ordo.
donetur Spiritus sanctus. prima ratio tres conditiones continet. Per
Et .« i.ratio-
Respondeo: Dicendum. quod Spiritus sanctus primam notatur Filius esse ab alio cum dicitur —
non dicitur (/a;-* ratione cuiuslibet effectus , sed pro- imago eiiis rei, ad quam imaginatur et per ge- —
prie ratione eius, qui facit Spiritum sanctum haberi nitivum, et verbum, quod est passivum. Per secun-
et ita inhabitare in aliquo ut in templo^ Et quia dam notatur, quod est secundum modum expressum
huiusmodi sola rationalis creatura capax est, et soli emanandi, scilicet per hoc quod dicitur species
iusti capiunt; ideo patet, quod illis solis Spiritus quae includit perfectam'» simihtudinem cognoscendi.
1
Hoe dubium solvilur etiam a B. Alberto, hic a. I. * Aristot., VI. Topic. c. 3. (c. 4.), ubi et hanc rationem
2 Cod. \V raiionem. addit: Nam unicuique eoraiTi quae sunt, ununi cst esse id ipsum
3 Cfr. Breviloq. p. I. c. 3. — B. .\lbert., hic a. 8.— S. Thom., quod est. — Immediate ante pro una cod. T unica; cod. X
S. p. i. q. 39. a. 8. post una interserit tantum.
< Vide supra d. \L a. 2. q. 1, et d. IS. p. II. q. I. — 3 Nostra leclio, quae plurimorum codd. et ed. I auctori-
Paulo post ex vetuslioribus mss.et ed. restituimus vocem 1 late fulcitur, non paulo differt a lecl. Vat. et cod. cc, quae
sola, a Vat. suppressam. Absque auctorilate codd. Vat. hoc haec est: ad aliquam rem sive ad quid sive in quid ducit.
dubium cum praecedenli transponil post dubiiim quintum. Codd. F TX , ceteroquin cum nostra lecl. consentienles, omit-
^ Codd. dd ee omittunt qui est. Mox pro etiam esl Vat. tunt a4 aliquem, dum cod. S his verbis adiungit vocem iermi-
esset etiam. num. — Paulo inferius pro rationum distinctio Vat. definitio-
« Cod. T cum nonnullis aliis adiicit est. num ralio, omnibus ferme codd. et ed. I dissuadentibus.
' .Multi codd. indistincta, sed infra in explicatione huius "> Cod. M expressam.
verbi habent indiscreta.
; ,
DIST. XXXI. P. 11. DUBIA.
Per tertiam vern notatur, quod sit indijferem se- DuB. VI.
eundum subslantiam, scilicet per hoc quod est in-
differens. Et per primam conditionem differt et ab Item quaeritur de hoc quod dicit: Si quis in-
essentia et a Patre, per secundam a Spiritu sancto, nascibilem et sine initio dicat Filium. Videtuc enim.
per tertiam ab imagine creata. quod Hilarius non dicat bene, quod qui dicit duos
Et per hoc patet', quod species, etsi de se innascibiles, dicit duos deos; quia innascibilitas in
sit essentiale, tamen accipitur hic ut tractum ad divinis non est proprietas essentiae, sed personae:
fersonam; et indifferens non dicit indislinctionem ergo non sequitur, quodsi sunt duo innascibiles, quod
in hoc nomine species, sed in substantia. Et sic duae essentiae , sed quod duae personae. Item —
patent obiecta de ratione prima. innascibilitas dicit privationera eius quod est natus,
Hac visa, similiter patet ratio secunda, quae da- unde tantum valet innascibilis , quantum non-filius;
\i 2. laiio- tur in comparatione ad ipsum Patrem ut ad termi- sed non sequitur: sunt duo filii in divinis, ergo duo
°™'
num. Et hoc patet, cum dicitur ad rem coaequan- dii: ergo pari ratione non sequitur, sunt duo innasci-
dam rei, id est personam Fiiii personae Patris, et per biles, ergo duo dii.
hoc excluditur persona Patris per hoc quod dicitur ; Respondeo Dicendum quod innascibilis, sicut Defendiiur
:
,
.
. ' lilalio Ilila-

. .
imaginata, exchiditur persona Spiritus sancti; per supra dictura est% privat sive negat esse ab alio, etr"-
hoc quod dicitur indiscreta. , excluditur ipsa imago ex hoc ponit fontalem plenitudinem in illo qui in-
creata, et indiscreta non dicit indifferentiam perso- nascibilis dicitur; et ex utraque parte concluditur,
nalem, sed solum essentialem. quodsi sint duo innascibiles, quod sunt duo dii. Se-
Ad illud ergo quod obiicitur de aequalitate, quitur enim: sunt duo, quorum quilibet non est a&
coaequaiio dicendum, quod illud non est necessarium de creata alio , ergo non distinguuntur per originem : ergo ne-
"imagine"' imagiue. Et rursus quoniam imago de ralione sui
, cesse est, quod distinguantur per substantiam. Item,
nominis dicit qualitatem in quanlitate, ideo^ prima si sunt duo, in quorum quolibet est fontalis pleni-
dicitur similitudo ad rem coaequandam, id est simi- tudo: ergo quilibet potest esse Trinitatis principium
litudo, secundum quam res coaequatur rei. et est « principium totius deitatis '
» , sicut dicitur de
Patre. Sed si principia sunt distincta, et principiata:
DuB. V. ergo si quilibet est principium totius deitatis, et sunt
duo: ergo duae deitates. Quamvis ergo ingenitus non
Item quaeritur de differentia horum trium, quae sit proprietas substantiae, sed personae, quia taraen
attribuit', scilicet speciem, naturam et essentiani, est primae personae, et in unica persona non potest
quomodo haec distingiiantur. esse nisi una innascibilitas: ideo de necessitate ponit
Rkspondeo : Dicendum ,
quod uniuscuiusque deorum diversitatem *.
forma substantialis et completiva dicitur species,
pecies, na- natwa et essentia , et hoc secundum triplicem con- DuB. VII.
adiiTMmiL siderationera. Potest enim considerari in se, et sic
dicitur essentia ;
potest^ considerari in comparatione Item quaeritur de hoc quod dicit: Caput enim
ad operationem propriam, et sic dicitur natura omnium Filius est. Videtur enim male dicere, quia
potestiterum considerari in coraparatione ad noslram aut dicitur caput ratione deitatis , aut ratione con-
cognitionem, et sic dicitur species °. Speciem habet formitatis in natura. Si ratione deilatis , eadem
imago auctoris, eo quod similitudo est eius; natu- ratione Spiritus sanctus potest dici caput. Item, si
ram autem habet, quia similitudo genita vel imagi- ratione deitatis , tunc Filii caput non potest dici
nata naturaUter; essentiam vero, quia similitudo in- Deus ,
quia caput superexcellit et maioritatem tenet
discreta, scihcet per substantiam. nobilitatis ,
quam non habet Pater respectu Fiiii. Si
' In \at. ot cotl. cc di'sitli;ratui- patet. (c. I. et 3.); V. Metapb. text. 3. et 5. (IV. c. 2. et i.), ubi
' Cod. T (in marg.) iiddit in. — De his imaginis defini- forma substantialis vocatur 6 Xoyo; tou t1 v eivhc (ratio essen-
lionibiis clV. etiam Alex. Hal., S. p. I. q. 61. m. 2. — B. Albert., tiae) n tpiai! (natura)
, et to eiSo? xoti to -apiatifixa (spccies
Iiic a. 6. — S. Thom. et Petr. a Tar., hic ciica lit. — Scot., et exemplar).
I. Sent. d. 28. q. 2. a. I. Dist. 27. p. I. n. 1. q. 2. ad 3; et d. 28. q. I.
2 Intellige: Hilarhts, ex quo etiaiii dubia, quae sequuntur, ' Est textus August., IV. de Trin. c. 20. n. 29; in quo
sumta sunt. — Pro essentiam codd. cum ed. I perperam ima- textu post Yocem principium plurimi codd. et ed. 1 cum origi-
ginem. nali subiiciunt est, quod omittitur a Vat.

Verbo potesl non pauci codd. cuni ed. I, 2, 3 adiungunt 8 Cfr. Alex. Hal., S. p. I. q. 69. m. 5. — B. Albert., hic
itentm. a. 14, ubi ct de dub. seq. — S. Thom. et Pelr. a Tar., hic
= Cfr. Aristot., II. Physic. text. II. seqq., et texl. 28. seqq. circa lit.
;
,
552 SENTENTIARUM Llli. I.
tu dicas, qnod capiU noii clicit nobilitateni sive potest illud dici, quod per substantiam sunt Iria,
snperexcellentiam ; obiicitur ex littera sequenti per consonantiam vero unum.

nbi ' dicituv: « hoc gradu ouHiia relernntur » ; sed Item quaeritur de ratione Hilarii. qua dicit,
constaL, quod inter Patreni et Filiuni ralione deita- quod debet dici per consonantiam propler Spiritum
li.s non est gradns: ergo non potest accipi ratione sanctum , quia scilicet, Spiritu sancto nominato,
(leitatis. — Si ratione confonnitatis , cura Filius consonantiae potius quam essentiae praedicari
non habeat conlornutatem in natura cum omni- convenil unitatem. Videtur enim istud falsum, quia
bus , sed tantnni cuni honiinibus , non erit caput Spiritus sanctus est eiusdera essentiae cura Patre,
omnium. sicut Filius.
Respondeo: Dicenduni, qaoAcaput, secundum Respondeo: Dicendum

quod ^ Hilarius intendit ,
quod proprie acciiîtnr. iinportat rationem influen- ostendere catholicam Patrum confessionem cum di- ,
tiae, et conformiiaiis vulurae: et sic dicitur Chri- xerunt, quod « sunt per substantiam tria, per con-
stus caput esse tolius Fcclesiae; sed Hilarius ex- sonantiam unnm
enim Patres, volentes eli-
». Sancti
tensiori modo accipil. pront caput dicit originale dere haeresira Sabellianara quae clidebat, id est —
principium. Et ipuinian\ Deus Pater est principium evacuabat veritatera Patris et Filii per nominationem
Filii, et Filius principium omnium. ila quod Filius solam , quam dicebat ibi esse , non rem — confessi
. producitur et producit . ideo est caput, et habet sunt adeo expresse pluralitatem, ut minus expresse
caput. Sed Pater quoniani caput non babet. cum confiterentur essentiae unitatem; non tamen reces-
sit innascibilis , est caput omninm : et ideo dicitur serunt a veritate, quia per &-m tres re* iDtelligun-
fontale principium, a quo oaniia et in quem orania tur, id est tres hypostases; per substantiatn * vero
per Filinm reducunlnr. Et in hac rednctione gradus non usia intelligitur, sed persona: et ideo ex hac
est, comparando creaturas acl Filinm ; sed ultra parte verum dixerunt. — Ex parte consonantiae sirai-
comparando Filiuni ad Patrem non esl cjradus sed , liter verum dixerunt et irreprehensibiliter. Nara,
ordo et origo. Et ideo Hilarius non dicit his qra- sicut per Patris et Filii nomen innuitur unitas na-
dibus, sed hoc gradu. — Quod obiicitur de Spiritu turae, quia Filius est connaturalis Patri, ita per Spi-
sancto, dicendum, quod ipse Spiritus sanctus, cum ritum sanctura, qui est amor, datur intelligi unitas
procedaf a Filio ,
per Filium cnm aliis ad Patrem comonantiae. Et ideo verbum non babebat calu-
redncitur: et propterea Filio appropriatur reductio. mniam , et propter hoc ipsura dixernnt : et hoc vult
dicere Hilarius , cum dicit, quod potius consonantiae
DuB. vni. quara essentiae; non quia utrunique non sit verura,
sed quia hoc est expressius et rainorera babet ca-
Item quaeritur de hoc quod dicit: Ut sintper lumniam. Taraen adhuc sequitur illud, quod % si
.nibstantiam tria , per consonantiam vero unum Pater et Filius unura ex se producunt spiritura, ra-
quia videtur haec confessio fidei non esse conve- tione cuius est ibi unitas per consonantiam , ne-
^
niens, quia de tribus hominibus concordantibus cesse est, qnod unitatem habeant in essentia.
DISTINCTIO XXXII.
lii et amor, quc Pater et Filius se invicem diligunt.

Ideo quaeritur , utrum Pater vel Filius per Spirilum
Utrum Paler vel Filius ea dileclione dilicjant, qiiae sanctum vel Spirilu sancto ^ diligat. Quod utique vide-
procedit ab utroque , id est Spiritit sancto. tur oportere dici secundum auctoritates supra positas,
quibus ostenditur, Spiritum sanctum esse quo genitus
Hic oritur quaestio ex praedictis dedueta. Dictura a gignente dlligatur genitoremque suum diligat. Sed
estenim supra ' atque Sanctorum auctoritatibus oslen- cbntra: si Pater vel Filius dicatur dilif/ere per Spiri-
sum quod Spiritus sanctus est communio Patris et Fi-
,
tum sanctum , videtur esse per Spiritum sanctum ,
quia
1 Vide hio iit. Slagislri, c. 3. notula. — Pro ubi codd. * Pro substantiam fere omnes codd. cum edd. I, 2, .3
cum ed. quia, et dein in ipso textu pro refenmtur, quod consonantiam ; perperam, ut ex subnexis clnrel.
—
I
et in originali et in Magistro legitur, alii cum ed. 1 de.feruntur, = Complurcs codd., inter quos G H S cum ed. quin. , I
alii di/fenmtur , alii, quos et Vat. sequitur, diffenmt. Huius dubii solutio habetur ctiam apud S. Thom., hic circa lit.
'
.Multi codd. ut AFGHIST etc. cum ed. I cmcordibiis.
3 Vat. nec non pkirimi codd. hic valde incongrue subiiciunt NOTAE AD LIBR. SENTENTURTJM.
sicut, quam incongruitateni Vat. sola vano conatu tollere ni-
titur, coniungendo sequentem proposilionem cum hac et omil- 1

Dist. XXXI. c. 6. •
particulam enim. Nostra lectio nititur prae- 2 Vat. aliaeque edd., refragantibus codd. et ed. omit-
tendo post Sancti 1 ,
eipue auctoritate cod. Y. Paulo post pro elidebat Vat. cum tunt vel Spiritu sancto ; deinde codd. CD ct ed. 8 diligant pro
codd. .A. L TXYZ et ed. 1 eludebat. diticjat , et insuper cod. C addit se.
,
DISTINCTIO XXXII. 583
non est aliiul Deo esse^ et aliud diligere, sed idein; quod Pater non est sapiens sapientia genita, sed se ipso
qiiia, ut ait Augustinus in decinio quinto libro de Tri- sapientia ingenita.
nitate '.: « Quidquid secundum qualilates in iila simplici Notula. Augustinus in libro Octoginta trium Quae- soiuia aa-
natura dici videtur, secundum essentiam est intelligen- stionum ' « Cum sapiens Deus dicitur
: et sapieutia sa- ,
'"''
duni», ut bonus, niaguus, immortalis, sapiens, dili- piens dicitur, sine qua eum vel fuisse aliquando vel
gens et huiusmodi. Ideoque, si Pater vel Filius diligit esse posse, nefas est credere, non participatione sapien-
per Spiritum sanctum, per ipsum Spiritum esse vide- tiae sapiens dicitur, sicut anima, quae et esse et non
tur. Neque tantum essentia sua diligit, sed etiam Dono. esse sapiens potest; sed quod ipse eam genuerit, qua sa-
Huic quaestioni, cum altitudinem nimiae profundi- piens dicitur sapientia
» Animadverte, lector, Patrem . —
aalis contineat, id solum respondenius, quod Augusti- dici sapientem genita sapientia, quod aliis obviat tesli-
nus significare videtur,scilicet quod Pater et Filius se moniis. Verum hoc Augustinus corrigit in libro primo Reiractat
'^"*""'™''
diligant et unitatem servent non solum essentia sua, Retractationum inquiens: « Dixi in libro Octoginta trium
sed suo dono proprio; quod licet supra ^ positum sit, Quaestionum, quaestione vlgesima tertia, quae est de
iterare tamen non piget, quia sic expedit. Ait ergo Au- Patre, quod eam genuit qua sapiens dicitur sapientiam;
ingustiDus. gustinus in sexto libro de Trinitate " Ita: « Manifeslum sed melius istam quaestionem in libro postea de Tri-
est,quod non allquis duornm est, quo uterque coniun- nitate tractavi ».
gitur, quo genitus a gignente diligatur genitoremque Post haec quaeri solet aquibusdam, utrum Fztossimuisquae.
^^ ^''
suum diligat, sintque non participatione sed essentia , sit sapiens sapientia genita , vel ingenita. Si enim non to.
sua, neque dono superioris alicuius, sed suo proprio est sapiens sapientia genita, nec se ipso sapiens est;
servantes unitateyn pacis'^ ». Ecce hic dicit, quod essen- si vero sapientia genita sapiens est, non videtur esse
tia sua et Dono suo servant unitatem. Idem in decimo sapiens sapientia ingemta; et ita non videtur esse sa-
quinto libro de Trinitate ^ ail : « In illa Trinitate, quis piens a Patre,cum a Patre habeat omnia. Ad quod — Responsio.
audeat dicere, Patrem nec se nec Filium nec Spiritum dicimus, quod una est sapientia Pati-is et Fihi et Spi-
sanctum diligere nisi per Spiritum sanctum » ? Hic — ritus saucti, sicutuna essentia, quia sapientia in ilhus
aperte ostendit, Patrem non tantum per Spiritum san- naturae simplicitate est essentia; et tamen Filius est
ctum diligere; non antem simpliciter dicit, Patrem non tantum sapientia genita, et Pater tantum sapientia in-
diligere per Spiritum sanctum. genita; et sapientia .êwzte est rfe sapientia mi/ewte vel
a sapientia ingenita. Et cum idem sit ibi esse quod
Cap. II. sapientem esse, relinquitur, ut sapientia genita sit sa-
piens de sapientia ingenita. Non ergo Filius dicitur sa-
Utruni Pater sit sapiens sapientia, quam genuit. pientia Dei, tanquam ipse solus sit intelligens vel sa-
piens sibi et Patri et Splrilui sancto; quia, ut ait
Praeterea diligenter investigari oportet, utrum Pa- Augustinus in decimo quinto libro de Trinitate": « Si AugusiinQs.
ter sapiens sit quae tantum
sapientia, quam genuit, solus ibi Filius intelligit et sibi et Patri et Spiritui
Filius est. Quod videlur a simili posse probari. Si enim sancto, ad iilam reditur absurditatem, ut Pater non sit
Pater diligit amore, qui ab ipso procedit, cur non et sapiens de se ipso , sed de Filio , nec sapientia sapien-
sapientia vel intelligentia, quam ipse genuit, sapit vel tiam genuerit, sed ea sapientia Pater dicatur sapiens
intelligit? « Hanc quaestionem urgere videtur, ut ait Au- esse, quam gennit. Ubi enim non est intelligentia, nec
RcBpondet gustinus iu scptimo libro de Trinitate", quod scripslt sapientia potest esse. Ideoque, si Pater non intelligit ipse
"*""°"'' Apostolus dicens Chrislum, Dei virtutem et Dei sa- sibi, sed Filius intelligit Patri, profecto Filius Patrem
pientiam, ubi quaeritur, utrum ita sit Pater sapientiae sapientem facit. Et si hoc est Deo esse quod sapere
et virtutis suae, ut hac sapientia sapiens sit, quam et ea illi essentia est qnae sapientia; non Filius a Pa-
genuit, et hac virtute potens, quam genuit. — Sed absit, tre,quod verum est, sed a Filio potius Paler habet
ut ita sit; quia si hoc est ibi esse quod sapere, non essentiam; quod absurdissimum atque falsissimum est.
per illam sapientiam, quam genuit, sapiens est Pater, Est ergo Deus Pater sapiens ea quae ipse es^sua sa-
alioquin non ipsa ab illo sed ille ab ipsa est. Si enim
, pientia; et Filius, sapientia Patris, est sapiens de sa-
sapientia, quam genuit, causa est illi, ut sapiens sit, pieutia, quae est Pater, de quo est genitus Filius. Ita
etiam ul sit^, ipsa illi causa est; quod fieri non potest, et Paler est intelligens ea quae ipse est sua intelligen-
nisi gignendo eum aut faciendo; sed nec genitricem nec tia. Non enim esset sapiens, qui non esset intelligens.
conditricem Patris ullo raodo quisquam dixerit sapien- Filius autem, inteUigentia Patris, de intelligentia ge-
tiam. Quid enim est insanius ? Ergo et Pater ipsa sa- nitus est, quae est Pater, de qua intelligens est».
pientiaest, qua sapiens est; Filius vero AicMwv sapien- Proinde Pater est sapientia et Fillus sapienlia, et , Eiiiiogns.
tia Patris et virtus Patris, non quia Pater per eum sit uterque una sapientia, et tamen solus Pater est ingenita
vel potens, sed quia Filius, sapientia et virtus, sapientia, et Filius solus genita sapientia; nec tamen
de Patre, sapientia et virtute ». — Ex his ergo patet, alia sapientia Pater, alia Filius, sed una eademque est:
1 Cap. 5. n. 8. 2 oist. X. c. 2. f'

Cap. I . n. I . Ultima propositio est ibi ex n. 2. — Loc
^ Cap. S. n. 7. — Paulo superitis post sed cod. D bene 3. Scripturae est I. Cor. 1 , 24.
adiicit etiam, deinde codd. BE jngebit pro piget. ' Quaest. 23. — Locus ex libro Relraclationum est c. i
* Ephes. 4, 3. Codd. A B D E addunt in vinculo ante pacis. In libris de Trinitate agitur de hac quaestione in VI. c. I. n.
Vulgata: Solliciti servare unitatem spiritus in vinculo pacis. seqq.; VII. c. 1-4; et XV. e. 7. n. 12.
5 s Cap. 7. n. 12.
Cap. 7. n. 12.
S. Bomw. — Tom. I. 70
,, ,
sicnt Paler esl Deus ingenilus, et Filius esl Deus geiii- Patris. — Haec et his similia tanquam sophistica el a improbatur
tus, neque Deus genilus est Deus ingenitus; non ideo verltate longinqua cunctisque in theologia peritis pa-
tamen alius Deus est Pater, alius Filius, sed unus Deus tentia abiicimus , responso " iiuligna advertentes , id
uterque, non autera unus. Alius est enim genitus, alius tamen adiicientes, quia una est tantuin sapientia Pa-
ingcnitus, sed non alius Deus, immo ulerque unum tris, sed non uno modo dicitur. Nam sapientia Palris
sive unus Deus. Ila non est sapientia geuita sapientia dicitur illa quam genuit, et sapientia Patris dicltur ea
ingenita, sed alia est sapientia genita, alia ingenita; non qua sapiens esl : diversa est ergo ratio dicti. llla enim j
est tamen alia sapientia sed una eademque sapientia.

, dicltur Patris, quia eam genuit; et ea dicitur Patris,
quia ea sapit. Una est tamen sapientla Patris , quia sa-
Cap. III. pienlia genita esteadem sapienlia et ea qua sapiens

est, sive eaqua saplens est intelligalur persona Patris,
An Filius sit sapiens se ipsu vel per se ipsim. sive essentia Patrls; qula persona Patris, quae intelli-
gitur, cum AxcHmv sapientia mi/mzto , et persona Filli,
Ex praedictis constat, quod Filius non est sapiens quae signiflcatur, cuni dicitur sapientia genita, una
a se neque de se^ sed a Patre et de Patre. Quaeri au- eademque sapientia est, quae essentla divina intelligi-
tem solet, utrum Filius sit sapiens se ipso vel per se tur communis Iribiis personis.
opinio 1. ipsum. — Quidam dicunt, multiplicem Iiic fieri intelligen-
tiam, et ideo dislinguendum fore, ita ut, curn dicis Cap. V.

Filium esse sapientem se ipso vel per se ipsum, si sui
natura et essentia sapientem intelligas, verus sit intel- Sicut in quae est Trinitas, et
Trinitate est dilectio,
lectus; si vero a se ipso vel de se ipso sapientem esse tamen Spirilus sanctus esl dilectio, quae non est
opinio 2. intelligas, falsitati subiectam babes iutelligentiam. — Alii Trinitas, nec ideo duae sunt dilectiones; ita et de
vero simpliciter et absque determinatione concednnt sapienlia.
huiusmodi loculioues: Filius est sapiens joer se, sed non
a se vel de se; et Filius est Deics per se et est per se, Et sicul in Trinltate dilectio est, quae esl Pater,
sed non a se vel de se ;hoc confirmantes verbis Hilarii Fillus et Spiritus sanctus quae ,
est ipsa essentia dei-
qui Filium non a se, sed per se agere, in libro nono tatis; et tamen Spiritus sanctus dilectio esl, quae non
Hiiarius.de Triuitate ' alt: « Nalurae, inquit, cui contradicis, est Paler vel Filius, nec ideo duae dilectiones sunt in
haeretice, haec unitas est, ut ita per se agat Filius, Trinitate — quia quae proprie Spiritus sanctus
dilectio,
ne 0. nou a se agat, ut per se agat. In-

se agat, et ita est, esl dilectlo, quae Trlnitas est, non tamen ipsa
lellige Filium agentem, et per eum Patrem agentem. Trinitas est; sicut Splrltus sanctus est essentia, quae
Non a se agit, cum Pater in eo manere monstratur; Trinitas est , non tamen ipse ^ Trinitas est — ita in Tri-
per se agit, cum secundum nativitatem Filii agit ipse nitate saplentla est, quae est Paler et Filius et Spiritus
quae placita suot. Infirmus sit non a se agendo, nisi sanctus, qiiae est essentia dlvina; et tamen Filius est
a Deo ipse agit; non sit vero in unitate naturae, si sapientia, quae non est Pater vel Splritus sanctus. Nec
quae agit et in quibus placet non per se agit». Sicut ideo duae sapientlae ibi sunt, quia saplentia, quae
ergo, Inquiunt, Filius per se agit, sed non a se , ita proprie est Fillus, est sapientia, quae est Trinitas,
Fillus debet dici sapiens joe>- se, sed non a se; sic et* ipsa tamen non est Trlnitas; slcut Filius est essen-
per se Beiis est vel esse dlcendus est, ut aiunt, sed non tia, quae est Trinilas, ipse lamen non est Trinitas.
a se vel de se.
Cap. IV.
<;re Pater non dicitur sapiens sapientic genita
An tantum sit sapientia Patris. sicut dicitur diligens dilectione, quae ab iso pro-
cedit.
Post haec a quibusdam solet (juaeri , utrum una

tantum sit sapientia Patris; quod non esse nltuntur Praeterea diligenter notandum esl quod ea ra- ,
probare lioc modo: Filius, inquiunt, est sapientia Pa- tione, qua Pater non dicitur sapiens esse saplentia, ^*
tris qua Pater sapiens non

genita, est: est igilur aliqua quam genuit, videtur fore dicendum, quod
Pater non
sapientia Patrls, qua sapiens non est; est autemetsa- diligat Filium, vel Patrem ea dilectione, quae
Filius
pienlia Patris ingenita, et ea Pater sapiens est: est ab utroque procedlt, scilicel quae proprle Spiritus san-
ergo quaedam sapientla Patrls, qua sapiens est, et ipsa ctus est. Sicut enim Idem est Deo sapere quod esse,
non est illa sapientia Patris, qua Pater sapiens non est: ita idem est ei diligere quod esse. Ideoqiie, sicut nega-
non est ergo una tantum sapientla Patris. — llem, sapien- tur Pater esse sapiens sapieutia, quam genuit — quia si
tia Ingenita esl sapienlia Patris, et sapientia genita est ea diceretur sapiens, non ipsa ab eo, sed Ipse ab ea
saplentla Palris; nou est autem sapientia ingenita sa- intelligerelur esse — ita videtur non debere concedi,
pientia genita: non est Igitur una tantum sapienlia quod Pater vel Filius diligat dllectlone, quae tantuin
il in principio: .Naturac, qui coiilradicis, 3 Val. perperam responsio, cod. D l>aulo
haec unilas i ii-itiis sii non a se agendo nisi adeo ipse post Vot. cnm pluribus edd. addit sapientia ea dkitvr.
ogit, ut giia iiil. — Leclio Magislri magis placet. ' Vat. et edd. i, S, 9 ipsa.
•ild. addit ipse, el paulo anie et post ita.
'^
lla codd. ; Vat. cuni plui'ibus cdd. ea
, ,
DIST. XXXIl. DIVISIO TEXTUS. 535
Spiritiis sanclusest; quia si ea diligit Pater vel Filius, retukrit magis, quam altulerit^ neque co-
iioii Spiritus sanctus videtur esse a Patre et Filio, sed gat id videri dictis contineri, quod ante lectionem
Pater et Filius a Spiritu sancto, quia ideni est ibi praesumserit intelligendum. Cum igitur de rebus Dei
diligere quod esse. — At supra ' dictum est atque aucto- sermo concedamus Deo sui cognitionem diclisque
esl ,
ritate Augustini sancitum, « quod in Trinitate tria sunt: eius pia veneratione famulemur». Investiget ergo dili- —
unus diligens eum qui de illo est et unus diligens eum , genterpius lector ratfonem diclorum, si forle dictorum
nendam re-
de quo est et ipsa dilectio »
, « et non est aliquis duo- ; aliquam valeat reperire causam, quanota^ praemissa linquit.
rum, quo genitus a gignente diligitur et genitorem suum quaestio aliquatenus explicari valeat. Ego autem quae-
diligit». Quibus verbis aperte signiflcatur, Patrem Fi- stionem non absolvens, sed errorem excludens profl-
liuni, et Filium Patrem diligere ea etiam' dllectione, teor, non ita dictum esse, Patrem diligere Filium, vel
quae non est aliquis eorum, sed tantum Spiritus san- Filium Palrein ea dilectioiie, quae ab utroque proce-
ctus. Cum igitur idem sit ibi dilic/ere quod esse^ quo- dit, quae non est aliquis eorum, sed tantum " Spiritus
modo dicitur Pater vel Filius non esse ea dilectione, sanctus, tanquam ea dilectione Pater sit vel Filius.
qua aiter alterum diligit, cum ideo Pater negetur sa- Sed sic ea Pater diligit Filium, et Filius Patrem, ut
pere sapientia, quam genuit, ne ea esse intelligatur? etiam Pater per se ea quae ipse est dilectione diligat —
Difiicilem esse " mihi fateor lianc quaestionem sic et Filius — non autein sic, ut Pater per se non di-
Difflciiis praecipue cum ex praedictis oriatur , quae similem ligat et Filius, sed per eam tantum. « Quis haec in
quasstio.
yjdgjjjm, haijere rationem, quod meae intelligentiae illa Trinitate, inquit Augustinus ' , opinari vel affirmare
attendens infirmitas turbatur, cupiens magis ex dictis praesumat » ? — Eam tainen quaestionem lectorum dili-
Sanclorum rejerre quam afferre. « Optinius enim lector gentiae plenius diiudicandam atque absolvendam relin-
Hiiaiius. est, iuquit Hilarius in primo libro de Trinitate*, qui quimus, ad hoc minus suiricieiiles.
dictorum intelligentiani easjoectei ex dictis polius quain
C0MMENTARIU8 IN WSTmCTIONEM XXXII.
Solviintur dubitationes circa diias locntiones ad appropriationem spectantes.
Hic oritur quaestio ex praedictis declucta.
DIVISIO TEXTUS.
Supra posuit Magister appropriata, in quorum utrum Pater sit sapiens sapientia genita. In tertia
explanatione dixit, Spiritum sanctum esse concor- redit ad principalem quaestionem determinandam
(liam ,
qiiia Pater et Filius diligunt se Spirilu san- et hoc facit M : Praeterea diligenter notan-
cto; ideo hic movet quaestionem de illa locutione. dum est.
Et hoc facit in isla distinctione. Habet autem haec Prima pars habet duas partes. In prima Ma-
distinctio tres ' partes. gister movet quaestionem et opponit. In secunda vero
In prima movet Magister principalem quaestio- respondet quaestioni, sed non respondet obiectioni,
nem prius positam, scilicet utrum Pater et Filius ibi: Huic quaestioni, cim altitudinem.
diligant se Spiritu sancto. lu secunda vero movet Praeterea diligenter investigari oportet. Haec
aliam quaestionem huic consimilem, quae facit ad est secunda particula, in qua determinat Magister
eius explanationem , et hoc facit ibi: Praeterea di- quaestionem annexam, scilicet utrum Pater sit sa-
ligenter investigari oportet , et est illa quaestio: piens ^ sapientia genita. Et quia ad determinationem
' llic c. I. Ixicus ..\ugiistiiii est VI. dc Trin. c. o. ii. 7. Vat. et ed. 2 tamen; jiaulo anto oadem
Vat. cum plufibus edd. scilicet. imittit ita aiile dictiim.
^ Viit. Difftcillimam mihi; codd. BE cuni ed. I Difpcile Libr. XV. de Trin. c. 7. n. 12.
est milii fateor hcmc quaestionem solvere; cod. C Difficile esse
milii elc; cod. D cum NOTAE AD COMMENTARIUM.

edd. 3, 4, b, 6, 7, 8, 9 Difficilem mihi
hanc fateor qiiaesiionem. iMss. cum ed. I qtiatiior; porperam.
< !\'um. 18. ;uii|ili;ii addendo post sapiens verha
^ Codd. B E cognita. Vat. cum pkiribus edd. addit ipsu sciticet, iilni <iiliii-iix. !( subinde post genita- verba
anle praemissa, et deinde lumc ante qmestionem. vel sapieiitiii il. 11,100 iilUmn verba etiam aliquanto
, :
S56 SENTENTIARUM LIB. 1.
huius quaestionis tria alia dubia coiicurrunt, ideo beat sapientiam, quam determinat in partem nega-
habet haec pars quatuor partes secundum quatuor tivam ostendens, haiic quaestionem et eius rationem
dubitaliones ,
quas movet el determinat. Et primo non esse responsione dignam , et hoc facit ibi : Post
deterrainat istain quaestionem : utruni Pater sit sa- haec quaeri solet a quibusdam , utrum una tan-
piens sapientia genita, quam determinat in partem tum sit sapientia^.
negativam. Secundo vero determinat aliam quaestio- Praeterea diligenter notandum est. Haec est
nem utrum Filius sit sapiens sapientia

: ingenita particula tertia, in qua redit Magister ad quaestio-
quam determinat in partem affirmativam ', ibi: Post nem primo positam, et habet haec pars duas partes.
haec quaeri solet etc. Tertio movet hanc quaestio- In prima obiicit accipiens rationem ex determina-
nem: utrum Filius sit sapiens per se ipsum vel se tione alterius quaestionis. In secunda vero loco solu-
ipso, quam determinat per distinctionem , quod *e tionis suam insufficientiam ostendit et hanc quaestio-
ipso potest teneri originaliter , vel formaliter , et hoc nein determinandam lectori ' relinquit , et hoc ibi
ibi: Quaeri atitem solet, utruni Filius etc. Quarto Difjicillimam mihi hanc quaestionem fateor.
movet hanc quaestionem: utrum Pater duplicem ha-
Ad intelligentiam praesentis distinctionis duo Quantum ad primum quaerunlur duo.

principaliter quaeruntur secundum duas quaestiones, Primo quaeritur, utrnm illa locutio sit admit-
quas determinat' Magister. tenda.
Primo quaeritur de hac locutione: Pater et Fi- Secundo quaeritur, in qua habitudine construa-
liiis diligunt se Spiritu sancto. tur ille ablativus.
Secundo quaeritur de ista aha: Pater est sapiens
sapientia genita.
ARTICULUS 1.
De locutione: Pater el Filius diligunt se Spiritu sancto.
QUAESTIO I.
Utrum Pater el Filius diligant se Spiritu sancto.
Qnod autem "'

sit admittenda, ostenditur auclo- 2. Item, Hieronymus super Psalmum decimum
ritate et ralione. seplimum ': « Spiritus sanctus est anior Patris ad Fi-
1. Primo auctoritate sic: Augustinus sexto de lium , et Filii ad Patrem » ; sed amore ,
qui est Pa-
i.Trinitate': « Non est aliquis duorum, quo genitus a tris ad Filium, Pater amat Fihum, et e converso:
gignente dlligitur genitoremque suum diligit » : si ergo etc.
ergn est aliquis, et non est Pater vel Filius, ergo est 3. Item , Bernardus de Amore Dei ' : « Amas
Spiritus sanctus. te, inquit, amabilis Domine, cum a Patre et Filio
superius vorbis sapientia genita adiungit, rursumque paulo in- ^ Vat. addit: Et determinat cum hoc, quod in Trinitate
ferius posl verbii sapiens sapientia inlerponit quam genuit, est dilectio, quae est Triniias et in Spiritu sanclo est dile-
,
vel sapienlia. ctio, quae non est Trinitas. Et hoc ibi: Et sicut in Trinilale.
1 Proposilionem incipienlem cum Secundo et finienlem 3 Codd. P Q aa bb cum ed. voci lectori praefigunt pru-
I
cum solet etc. Vat. sic iransformavit : Secundo movet hanc denti.
quaeslionem, utnm Filius sit sapiens sapientia genita, vel * Codd. P Q addunt hie.
ingenita. Et determinat eam ajfirmative quantum ad primam 5 Supple cum Val. islnlocutio: Pater et Filius diligunt se
partem , quod sil sapiens sapieniia genita. S. Tliom.,

scilicei Spiritu sancto.
hic in divisione texlus ait: In secunda inquirit, utrum Filius ^ Cap. S. n. 7, de quo vide hic lit. Magislri, c. I.
sit sapiens sapienlia genita, vel ingenita , et determinat eam ' Vers. 1. Vide supra d. X. c. 2.
prinio oslendens, quod non est sapiens sapientia genita, sed s Intellige opus de Contemplando Deo , c. 7. n. 1 4, qiri liber
sapienlia ingenila: secundo ostendens, quod cst sapiens per falso Iribuebatur S. Bernardo. In ipso textu post verbuni Do-
sapienliam genilani. mine originale addit in te ipso.
: , :
DIST. XXXII. ART. I. QUAEST. 1. S57
procedit Spiritus sanctus, amor Patris ad Fiiiiira, Spiritus sancti; sed haec est falsa: Pater est sapiens
et Filii ad Patrem, et tantus amor, ut sit unitas». sapientia genita: ergo et illa similiter.
4. Itera, ratione ostenditur sic: Magister Hugo 3. Item, omne plurale infert singulare; sed haec
de sancto Victore facit talera rationera in epistola est falsa: Pater diligit se Spiritu sancto: ergo et pri-
quadam ad Bernardum ' : « Si recte diceris araare ma. Si dicas, quod diligere tenetur notionaliter ; iKefhcna?.
amore, qui a te procedit, cur non Pater et Filius contra: nulla notione contingit mutuo reflecti unam
recte dicuntur amare amore, qui ab ipsis procedit » ? personam super aliam = sed secundum dilectionera ;
Et iterum ibidera : « Si Spiritus sanctus esset araor est mutua reflexio in praedicta locutione: ergo dili-
cordis tui , sicut Patris et Filii ,

quis, quaeso, posset gere non tenetur notionaliter : ergo idem quod prius.
negare, Spiritu sancto, hoc est araore tuo, te diJi- 4. Item, nulla notio convenit tribus; sed dili-
gere » ? gere Spiritu sancto convenit tribus. Nara Pater di-
5. Iteni, alia ratione videlur sic: sicut se habet ligit Spiritu sancto, et Fihus dibgit Spiritu san-
verbura ad dicere, sic amor ad diligere; sed Pater cto, et Spiritus sanctus diligit Spiritu sancto, quia
Verbo suo, quod ab ipso procedit, dicit se et orania^, se ipso: ergo non tenetur notionaliter: ergo idera
quia Pater Verbo suo, quod ab ipso procedit se , qnod prius.
ipsum declarat: ergo Pater et Fihus amore, qui ab 5. Itera, Pater et Filius eodem amore diligunt
ipsis procedit, se ipsos diligunt. se et nos; sed dilectio Dei ad nos est essentiahs,
6. Itera , sicut fdius non potest produci nisi ge- cum connotet effectum in creatura: ergo sirailiter
nerando, sic nec amor nisi diligendo: ergo Pater et cura dicitur: diligunt se.
Filius diligendo se producunt Spiritum sanctura', qui 6. Item, si tenetur notionaliter, quaero, pro qua Quacsiio in
est amor personalis: aut igitur dihgendo amore, qui notione? Non est dare nisi spirationem: aut ergo
est Spiritus sanctus, aut qui non est Spiritus san- j
active, mXpassivc. Si active: ergo idera est diligunt
ctus. Si amore, qui non est Spiritus sanctus, aul se quod spi?-ant; sed haec falsa: spirant Spiritu
amor ille est essentialis, aut personalis: non perso- sancto ", ergo et prima. Si passive; contra: illa non
nalis, quia tunc essent duae personae in divinis, praedicatur de Patre et Filio, sed de solo Spiritu
quibus conveniret amor proprie, quod est impossi- sancto. Si dicas , quod denominative praedicatur
bile; similiter nec essentialis, quia ille est Spiritus contra: omnis proprietas, quae de persona praedi-
sanctus. Et iterura, si essenlialis , tunc ergo, cura catur in divinis in concretione, praedicatur et in
conveniat Spiritui sancto, Spiritus sanctus siraihter abstractione '
: ergo cum processio non conveniat
produceret. Restat igitur, quod producant Spiritura Patri et Filio in abstractione : ergo nec denominative.
sanctum dihgendo se araore, qui est Spiritus san-
ctus: aut igitur dihgendo se, aut dihgendo aliud a CONCLUSIO.
se. Non aiiud, quia tunc aliud exigeretur ad pro-
ductionem Spiritus sancti: ergo diligendo se Spiritii- Ista locutio falsa est, si tenetur essentialiler
sancto, producunt Spiritum sanctum: ergo Pater et vera autem, si tenelur notionaliter.
Filius dihgunt se Spiritu sancto.
CoNTRA : 1. Diligere idem est quod velle bo- Ad praedictorura inteUigentiani no-
:
num', et velle ideni est quod esse: ergo cura baec tandura , quod quidam pi-aedictam locutionem sim- opinio i.
sit faisa: Pater et Fiiius sunt Spiritu sancto, haec pliciter negaverunt et dixerunt, oinnes consimiles
simihter: dihgunt se Spiritu sancto. retractatas esse a beato Augustino in sua simili, in
2. Item, sicut se habetsapere ad Patrem respe- hac scihcet: « Pater est sapiens sapientia genita ' ».
ctu Fihi, ila diligere ad Palrem et Filium respectu — Sed haec solutio non polest stare ,
quia non so- improbaiur.
' Habetui- apud RicJtard. de S. Vict. in opere ,

quod in- ergo eo quo Paler et Filius se diligunt, siint; sed non smH
scribitur: « Quomodo Spiritus est amor Patris et Filii», ubi et Spiritus sancius , e.tc.
sequeus textus invenilur, qui verbotenus transcriplus est, ex- 5 Scotus, hic q. 1. n. 1, hoc ita proponit: Nullus actus
cepto solo vcrbo esset, cuius loco originale exhibet dice- notionalis est conversivus in idem agens, a quo est vel proce-
reiur. dit, proptcr distinctionem ,

quam talis actus requirit inter agens
^ Codd. L interiiciunt secundum Anselmwm in Monolo- et terminum.
gio, de quo cfr. supra d. 27. p. 11. q. 2. fundam. 4. Ibidem « Pro Spiritu sancto Vat. cum uno et altero cod. se. —
et in seqq. quaest. istius dist. quae hic sequuntur explanala Mox post illa supple: spiratio passiva, vel cum Vat. notio.
invenies. — Vat., suffragante solo cod. cc, praetermittit verba ' Cfr. supra d. 27. p. I. a. 1. q. 1 , et de praedicatione
omnia usque ad conclusionem ergo etc. Eadem Vat. in inilio denominativa vide supra d. 5. a 1. q. 1. ad 2, nec non pag. 473,
huius argumenti pro ratione videtur substituit ratio for- nota 1. — Pro verbis in ahstractione et in concretione ,
quae
matur. in hac propositione occurrunt, multi codd. substituunt abslra-
^ Pro Spiritum sanctmn codd. L aa amorem. cte (aliqui abstractive) et concrete (nonnulli concretive).
* Aristol.. 11. Rhctor. c. de Amore {c. i.): Est igilur amare * De qua cfr. hic lit. Magistri, c. 2. notula. Dicla alio-
vellc alicui bona. — Post verba subsequentia el velle supple rum Sanctorum ,
quorum mox fit menfio, invcnies hic in fun-
in Deo. — Immediate post verbo csse codd. aa bb adiungunl damentis.

338 SENTENTIVRUM LIB. I.
lum .Uigustiuus eaui dicil, sed eliaiu alii Sancli, quo- .Vd illud quod obiicitur. quod non possit teneri aii diinoui-
'''«'n "pli-
. ,,. , .
runi dicta .Vugustinus non retractat. notionaliter ; intelligendum est, quod sicut generatio "i^™'
Ideo fuerunt alii, qui eani siuipliciter conces- dupliciter potesl significari, uno modo, ut dicit enia-
opinio 3. serunt diceiites, haiic locutionein debere inteliigi per nationem, alio modo, ut dicit wtorf«m emanandi su- rasiiuciio.
appropriatimem , non per propriekUem , ut sit peraddita expressione: et primomodo per hoc ver-
sensus: Paler et Filius diligunt se amore, qui ap- bum generare, secundo modo per hoc verbum dicere
impiob.iiur. propriatur Spiritui sancto '. — Sed ista solutio non signiticatur, sic et spiratio dupliciter potest signifi-
potest stare, quia tuiic similiter liaec esset conce- cari. Primo modo per hoc verbum quod est spirare;
denda: Pater et Filins sunt boui Spirilu sancto; secundo modo per hoc verbiim quod est diligere.
cum Spiritui sancto approprietur bonitas", quae ta- Quemadmodiun enim dicere importat generationem NoiaDdum.
men nullo moilo conceditur. Igitur prinia opinio non et ultcrius quandam expressionem circa personam,
potest stare. quae simpliciter tales locutiones negat, sic et diligere, Unde sicut dicere importat actum
cum multiplex auctoiitas eas dicat; similiter sequens, generandi et declarandi ^ sive exprimendi, et ra-
quae eas simpliciter concedit, non potest stai'e, cum tione actus declarandi dicitur: Pater se dicit Verbo,
multiplex ratio contradicat. hoc est, se declarando sive expririiendo generat Ver-
Restat igitur eligere opinionem niediam, scili- bum, vel generando Verbum se exprimil Verbo; sic
opinio3, cet quod uno modo sit vera, alio niodo falsa. Nam et in proposito diligere importat actum connectendi
Sla'''' hoc quod est (Uligere potest teneri essentialiler , vel sive concordandi et spirandi, et ratione actus con-
notionaliter. Secundum quod tenetur essentialiter. nectendi dicitiir: Pater et Filius diligunt se Spiritu
sic dicit voluntatis coraplacentiam ,
quae communis sancto, hoe est, invicem concordando spirant Spiri-
est tribus. Secundum quod tenetur nolionaliter , sic tuin sanctum, vel spirando Spiritum sanctum invi-
dicit voluntatis fecimditalem ad producendam perso- cem connectuntur. Ex his patent obiecta.
nam ex se, quae quidem feciuiditas solum est in Quod enim obiicitur de mutua reflexione, patet
duobus, quamvis voluntas sit in tribus. Si ergo te- responsio , quia haec est ratione actus essentialis
conciusio 1. neatur essentialiter , falsa est locutio. quia tunc se- cointellecti ".
quitur, quod Paler et Filius sunt Spiritu sancto^ Et 4. S. .\d illud quod obiicitur, quod diligere
in hoc sensu iiroiioinpn ciiin verbo construitur reci- Spiritu sancto convenit tribus et dicitur respectu
coaciasio i. proee. Si aulciii /(()//();(((//7/v, vera est, sicut probant creaturae; dicendum, quod non convenit tribus ra-
rationes ad opposiluni. Et in hoc sensu pronomen tione spirationis, quara importat; et ideo ,
quamvis
construitur cum verbo retransitive. Unde sensus est: dicatur respectu creaturae, non taraen dicitur essen-
Pater et Filius diligunt se, id est, Pater diligit Filium tialiter oranino, sed connotat aliquid essentiale; di-
et Filius Patreni; et tunc vera est locutio, quia cit taraen notionem ratione respectus, quem irapor-
amor, qui est Spiritus sanctus, est amor nectens tat ad personam, sicut supra dictum est de Verbo
Patrem cum Filio et e converso; et tunc non licet et Dono'.
inferre: ergo Pater diligit se Spiritu sancto. 6. Ad illud quod ultimo obiicitur , pro qua ^^^f°_
Ex hoc patent Iria prima. Nam primum
I. 2. 3. notione stat: patet, quod stat pro communi spira- "''«'"'^'
soiQiio op- procedit secundum quod diligere tenetur essenliali- tione ; tamen non licet pro eo ponere verbum spi-
positormn.
^^^, secundum similiter, nam sapere non dicitur
_
randi, quia aho modo iraportat illara notionem.
notionaliter , sicut diligere , sed vel est commune, Unde sicut conceditur haec: Pater dicitVerbo, non
vel appropriatum ; tertium siniiliter, quia procedit taraen haec: Pater generat Filio, et tamen dicere
secundum quod obliquus^ construitur reciproce, et importat ipsam generationem ; sic *
in proposito in-
tunc diligere tenetur essentialiter. telligendura est.
' 1'oitasse lectio genuina est, quae liabetur in cod. T : Pater 5 Pro (lectarandi Vat. cum aliquibus codd. Iiic ct paulo
et Filiui diligunt se Spiritu sancto , cui appropriatur amor, post dicendi rursumque dicenilo pro se declarando.
cui lecUoni favere videntur multi codd., in quibus invenitur cui ^ Nam verbum diligere, notionaliter sumtum, non solum
appropriatur pro qni appropiiaiur. significat productionem Spirilus sancti praecise, quae pi'oprie
- Maior pars codd. et ed. I sic: cui Spirilui sancto ap- signilicatur verbo spirare, sed significat plus: eonnotat cnim
propriatur bonitas ; minus congrue. simul cum cmanatione S|)iritus sancti actum iimoris seu actum
3 Plures codd. cum primis edd. Spiritus sanctus. — De concordantiae , qui est quid essentiale; et ralione liuius habetur
duplici coiislructione , reciproca scilicet ot retransitiva, notamus, rellexio. — Pro Imec est ratione actus multi codd. pei'peram
ijuod constructio reciproca ea est, jn qua actio verbi imme- hic est actus , et subinde pro essentialis cointellecti Vat. «o-
diate regreditur ad substantiam, a qua egressus fuerat, v. g. tionalis (cod. cc et edd. 2, 3, 4, 5, 6 essentialis) communiter
Socrates diligit se; et facta liac coiislructione , sensus locutionis, intellecU. Lectio ed. et eodd. L
1 haec est quia lioc est :
de qua hic agitur, esset: Pater diligil se, et Filius diligit se actus essentialis communis inteltigendi ; lectio cod. haec: I
Spiritu sancto ;
quod falsum est. Constructio autem retransitiva quia haec esl communis ratione actus essentialis communis
illa est, in qua actio verbi egreditur ab aliquo supposilo in aliud, cointetlecti.
et iterum regreditur ad primum suppositum, v. g. diligo te, ut ~
Dist. 27. p. II. q. 2; et d. 18. q. 2. seqq. — Paulo su-
lu diligas me. Cfr. Priscian., XVII. Grammat. c. 10. et 17. perius in Vat. et cod. cc desideratur ratione.
Intellige: casus i. e. accusativus se. 8 Cod. Z addit et.
DIST. XXXII. ART. l. QUAEST. II.
SCHOLIOK
I. Haec quaeslio supponil, Spirilum S. procedere per mo- ad nos sil omnino essentialis , licet connotel aliquid essentiale.
dum mutuae caritatis et ut nexus Pati'is et Filii, de quo vide Expressius idem docetur a S. Thoma (loc. cit. ad 3.), ubi ait:
supra d. 10. a. 1. q. 2-.S, et a. 2. q. 2. — De sensu tiuius X Dicendum, quod Pater non solum Filium, sed etiam se et nos
locutionis Petrus Lombardus (liic c. I.) niliil ausus est definire, diligit Spirilu S. ». Scotus vero (loc. cit. n. 14.) iuxta viam
multaeque quarum quinque ab Alberto,
e.xortae sunt opiniones, suam lioc non approbat, et etiam Suare?. puUit, loculioncm
novem a S. Comment. liic q. I. a. I.), tres hic a
Tlioma (.in hanc non esse propriam nec facile usurpandam. De fundamenlo
S. Bonaventura recensenlur. Prima opinio liic posita, quod sententiae Angelici et Seraphici cfr. supra d. 27. p. II. q. 2, et
S. Augustinus lianc ipsam locutionem retractaverit, adscribitur d. 18. q. 2. 5. — Propositionem vero hanc: Pater diligit se
cuidam Gotfredo; sncundam sequitur Durandus, qui (liic q. 1.) Spiiitu S., Seraphicus (in fine corp.) non videtur concedere,
dicit, quod « omties pracdictae propositiones sunt simpliciter quam tamen S. Thom. (S. I. q. 37. a. 2. ad 3.) et Scot. admit-
falsae, si diligere sumatur notionaliter ; si vero sumatur essen- tere non dubitant. S. Bonav. autem loquitur ibi de amore pure
tialiter, sic sunt verae, licet sint impropriae et ideo exponen- essentiali et de Spiiitu S. personaliter, non autem de diligere qua-
dae » (scil. ut accipiantur per appropriaiionem ,
quia amor tenus importat etiam personam productam per
« modum amo-
appropriatur Spiritui S.). Haec sententia evertitur duobus argu- i'is, qui habet habitudinem ad rem dilectams (ita S. Thom.
mentis positis in corp. (sed distinctis locis). Tertia opinio est loc. cit.). De diligere non omnino essentiali S. Bonav. tractat in
Hugonis a S. Victore, cui S. Bonav., 3. Thom., B. Albert., solut. ad 4. 6, ubi disserit de diligere accepto notionaliter, et
Alex. Hal. (falso ipsi atlribuitur sententia Durnndi), Petr. a Tnr., connotante aliquid essentiale, ac distincto a spirare, sicut dicere
Richard. a Med. aliique suffragantur. Haec optime explicatur a (jenerare. iVam tcrmini spirare et diligere eandeni quidem
in solut. ad 3. (cfr. supra d. 27. p. II. q. I
, et d. 1 0. dub. 3.). rem, sed diversa ratione significant. DilTeriint enim sicu t octe,
— Scotus utitur fundamentis u S. Bonav. ad 3. iaclis, distin- quo persona producitur , differt a modo huius productionis. Scd
guendo inter amorem essentialem et notionalem (sicut inter transitus a r« ad modum est conlra regulas logicae. Quoad
intelligere et dicere), et resolvit, locutionem esse falsam, tum si solut. ad 6. cfr. S. Thom. loc. cit. ad 2.
diligere sumatur pure essentialiter , tum si sumatur pure no- III. Alii auctores hanc quaestionem simul tractanl cum se-
tionaliter; nihiloniinus eandem esse verani, si sumatur medio quenti. Alex. Hal., de hac et seq. q. S. p. I. q. 67. m. 3. a. 3.
modo, ita ut sensus sit: producunt Spiritum S., habentem — Scot., de hac et seq. q. hic et Report. q. 1 . — S. Thom., hic
habitudinem quandam ad pi-oducentes ,
quorum ipse est rmor. q. 1. a. 1 ; S. I. q. 37. a. 2. — B. Albert., de hac etseq. q. hic
Idem arguit etiam contra rationes S. Thomae satis subtiliter. a. 1. 2; S. p. I. tr. 12. q. SO. m. 1. q. 3. incid.— Petr. a Tar., de
Cui placent hae disquisitiones subtiliores quam uliliores, videre hac et seq. q. hic q. 1 .— Richard. a Med., de hac el seq. q. hic
eas potest apud Caietan. (ad S. I. q, 37. a. 2.); apud Conimen- a. 1.2. — /Egid. R., de hac et seq. q. hic 1. princ. q. 1. —
latoreni Scoti Lychetum (hic q. 1.); et Bada, controv. 17; Ma- Henr. Gand., de hac et seq. q. S. a. 61. q. 7. — Durand. , de
cedo, coll. 9. diff. I, aliosque multos utriusque scholae auctores. hac et seq. q. hic q. 1 .
— Dionys. Corth. , hic q. —
1 . Biel, de
II. In solut. ad 5. negatur minor, scilicet quod dilectio Dei hac et seq. q. hic q. 1.2.
QUAESTIO II.
In qua hahiiudme ille abkUivus construatur , si dicitur: Pater et Filius dUiguni se Spiritu sancto.
Secundo quaeritur, in qiia habitudine construa- qui illo necluntur, et non nisi Pater et Filius,:
tur iile ablativus, cura sic dicitur: Pater et Filius ergo etc.
diligunt se Spiritu sancto. Et quod in habitudine 4. Item, omni alljedine aliquis est albus forma-
formae videtur: liter, ergo* omni amore aliquis est ainans formali-
1. Per simile, quia Petrus ^ diligit amore a se ter; sed non est amans formahter amore, nisi ille
procedeule forraaliter : ergo pari ratione Pater et cuius est amor: cum ergo Spiritus sanctus sit amor
Fihus diligunt se Spiritu sancto formaliter. Patris et Filii, patet etc.
2. Item , nihil denominat aliquid , ad quod com- Contra: 1. Omne quod diligit formaliter alio Ad opposi-
paratur ut ad principium solum,nisi comparetur a se, habet diligere solum per participationem : ergo
ut informans nam quamvis cursus sit a Deo,— si Pater et Filius diligunt forraahter alio a se, ergo
non tamen Deus dicitur currere sed amor est a — diligunt per participationera. Sed hoc est inconve-
Patre et Filio, et illo- dicuntur amare: ergo araor niens: ergo elc.
esl in ratione formae. 2. Item, si aliquis diligit ahquo formaliter. iUo
3. Item , omni nexu aliqui nectuntur forma- circumscripto, impossibile est intelligere amorem in
liter ; sed Spirilus sanctus est nexus : ergo ali- eo sive ipsura amare: ergo si Pater et Filius ' dili-
a Val. Pater. 3 Cod. bene subiicit formalifer, et subinde permulli

rimi codd. ideo; mendose. codd. ciim ed. 1 omittunt se.
— ,
;
,
5(i0 SENTENTIARLM Ll
gniH se Spiritn sancto, impossibile est intelligere Pa- gere se nihil aliud est, diclum de Patre et Filio,
trem amare, non intellecto Spiritu sancto; sed lioc est quam invicem connecti. Et quoniam nexu formaliter
falsum: ergo et primum. connectnntur, et Spiritns sanctus est ille nexus
3. Item , nulla liypostasis est Ibrma ^ ; sed ideo, formaliter loquendo, ista est vera: Pater et
amor, qui est Spiritus sanctus, est hypostasis: eigo Filius diligunt se Spiritu sancto, sicut haec forma-
non est tbrma, ergo nullus iilo amore diligil Ibr- liter est vera: Pater et Filius nectuntur nexu.
maliter. Sed haec positio non potest omnino stare, quia,
4. Item, nnllnm relativum potest esse Ibrma cum dicitur: Pater et Filius neetuntur, aut ne-
sui correlativi — quia ex forma et formato iit unum, ctuntur dicit aliquid, quod sit in Patre et Filio a
relativum autem distinguitur a correlativo — sed Spiritu sancto, aut quod est in eis ut principium
anior, qui est Spiritus sanctus, correlative se habet Spiritus sancti. Si qnod est in eis a Spiritu sancto:
ad Patrem et Filium: ergo etc. ergo Pater et Filius aliquid recipiunt a Spiritu san-
0. Item , omnis forma est ante illud cuius esl cto; si aliquid, cum non possint recipere partem,
forma; ergo si Pater et Filius dihgunt se^ Spirilu ergo totum : ergo sunt a Spiritu sancto , quod est
sancto formahter, amor iUe praecedit diligere Palris inconveniens. Restat ergo, quod hoc quod est ne-
et Filii. Sed hoc falsum est, quia dilectio prodiici- ctuntur dicat aliquid, quod est in Patre et Filio ut
tur: ergo etc. principium Spiritus sancti — quamvis enim sit pas-
siva secundum modum *, activa est secundum rem —
n N cL u s 1 0. et sihocSpiritus sanctus comparatur ad connexic-
nem ut ad principium, non ergo ul in ratione for-
Cum dicimus , Patrem ct Filium se Spiritit, sanclo mae omnino.
diligere, ablalivus ille conslruitur in ratiom: Patet igitur, quod prima positio dicit minus
quasi effectus formalis, et ideo aliquo modo suflicienter; secunda dicit nimis abundanter, quia
in ratione formae. nimis exprimit. Et prima fuit Magistri Sinionis Tor-
nacensis"; secunda fuit Magistri Gulielmi Antisiodo-
Respondeo: Dicendum, qnod aliquorum positio rensis. Et licet neulra sit omnino sufliciens, tamen
opinio 1. fuit, quod ablativus ille construitur in ratione signi, utraque habet in se aliquid veritatis. Nam prima
non in ratione formae. Nam Spiritus sanctus se ha- dicit, quod Spiritus sanctus se Imbet ad Patrem et
bet per modum producti respectu dilectionis Patris Filium per modum et hoc quidem ve-
producti;
et Fihi , et ideo illius est signum. Unde dicunt, quod rum est. Secunda quod amor comparatur ad
dicit,
is est sensus locutionis: Pater et Filius diligunt se: amantes ut in ratione formae; et hoc quidem ve-
et huius signum est quia concorditer spirant Spiri- rum est.
—
,
tum sanctum, qui est amor unicus et indivisus. Et ideo ex his duabus positionibus ,
quarum
improbaiar. Sed haec positio non est sufTiciens. Nam si abiativus una est insufQciens et alia excedens, colligitur me-
posset construi vere in ratione signi cum verbo , tunc dia positio sobria et sufficiens; videlicet quod ille
haec esset vera: Pater et Filius diligunt se amore ablativus construitur in ratione effectus formalis
creato, quia amor creatus signum est illius; quam si licet ° nominare effectum quod est ex principio.
nullus concedit. —
Si dicas , quod istud non est si- Et haec fuit positio Magistri Hugonis de sancto Vi-
gnum ita' propinquum; obiicitur, quod tunc haec ctore ', qui hic clare vidit veritatem. Unde redarguit
esset vera simpliciter: Pater est sapiens sapientia illos, qui reputant hanc quaestionem insolubilem.
genita, cum sapientia genita sit maxime signum sa- Unde dicit, quod, sicul cum dicitur: ego diligo te
pientiae in Patre generante. amore a rae procedente ibi est constructio , in ratione
Aliorum positio fuit, quod ablativus ille con- effeetus formalis; sic in proposito. In hoc tamen est
opinio 2. struitur in ratione formae. Dicunt enim quod dili- ,

differentia, quia amor a te procedens est in te re-
1 Siipple cum cod. alterius. Idem cod. paulo iiiferius Patcr Spiritu sanclo diligere dicitur, non sic intelligitur, quasi
prii eiyo non ponit ergo nullius. Spiritus sanctus auctor et origo existat dilectionis, quae Pa-
2 Pprmulli codd. cum ed. I omittunt se , ut supra. tercst, et pro arbitrio amat quod amat, sed quod Pater
3 cum cod. cc omittit ita; non bene.
Val. eam dilectionem ,
qua Filius diligitur et Spiritus sanctus est
* Supple cum codd. aa bb dicendi. Post proximum — spirat et illius auctor et origo existat... Animus humanus amor
veibum activa Vat. interiicit tamen. non est, sed ab ipso amor procedit, et ideo se ipso non dili-
5 De que vide supra Prolegom. pag. LXXXVI. git, sed amore, qui a se ipso procedit. Pater vero amor est, et
« Pro si licet codd. GIKST bb (Sliceat, omisso si. Cod. Spiritus sanctus eius amor est, et ideo Pater diligit se ipso, dili-
Y liunc locum sic ampliatum exhibet: effectus formalis, non git Spiritu sancto; diligit se ipso amore, diligit suo amore... Si
secimdum quod forma habeat materiam perficiendi, sed con- recte diligcre diceris amore ,
qui de te procedit , cur Pater et
nectendi, ut liceat. Filius non recte dicantur diligere amore, qui ex ipsis procedit?
' Non invenitur in Hugone, sed in opusculo impresso in- Haeccine, frater, est illa quaestio ,
quam insolubilem putant ,
ter opii'a Hichardi a S. Vict., cui titulus : Quomodo Spiritus insolubilem et dicunt et scribunt?
sanotus est amor Patris et Filii, ubi legitur: Similiter quod
;
DIST. XXXII. ART. II. QUAEST. 36 1
fr quiescens ut uniem et inhaereiis, quia est accidens: ideo patet sequeos; quia enim Pater se ipso diligit
<•
sed in divinis amor a Patre et Filio procedens est amore essentiali, ideo potest intelligi amare Pater,
in eis requiescens ut uniens, non tamen ut inhae- Spirilu sancto non intellecto ; non sic autem est de
rens, quia non est accidens, sed substantia et hypo- amore notionali.
stasis; et ideo adhuc niirius habet rationem formae. 3. 4. Rationes sequentes procedunt de forma,
Concedendae ergo sunt rationes ad hoc inductae, secundum quod habet perfectum actum formae. For-
quia ablativus habel aliquo modo rationem formae. — mae enim est inhaerere, et ideo non est hypostasis;
ji.arejnOuod tauien ultimo obiicitur, non valet, quia omnis ideo etiam non distinguitur ". Ibi vero abiativus
fundara. ^ ^ i. . , •
i
albedo est forma; sed aliquis amor est hypostasis^ cadit ab actu formae, qui est inhaerere, et tenet
1. 2. Ad illud ergo quod in contrarium obii- actum formae, qui est unire.
loiutio op- citur: si Ibrmahter alio dihgunt, ergo per participatio- 5. Ad illud quod ultimo obiicitur, quod forma
- nem; dicendum, quod diliqere alio per essentiam praecedit illud cuius est forma; diceiidum, quod
facit participationem , sed alietas personalis non. loquitur de forma, secundum quod habet rationem
Unde Hugo Animus humanus amor non est, sed
''
: « causae, quia sic praecedit; sed alilativus cadit a ra-
ab ipso procedit amor, ideo se ipso non diligit; Pa- tione causalitatis, quia construitur per modum ef-
ter vero amor est et Spiritus sanctus eiiis amor est, feclus formalis. Patet ergo, quod quodam modo est
ideo diligit se ipso ; diligit etiam Spiritu sancto » ibi formae, quodam modo ratio signi;
ratio *
et in
et ideo patet, quod non per participationem. — Et hoc patet responsio ad omnia quaesita.
SCHOLION.
I. Sententiiim S. Doctoris de liac qunestione sic explicat II. Solut. ad I. eruitur ex duplici disiinctionc. Prima est
Petriis a Tar. (liic q. I. a. 1.): « Ablativus dicit habitudinem circa locutionem alio a se, quatenus intelligitur vel aliud in
effectus secundun;! i-em, habitudinem vero formae soluni se- essentia, vel alius m persona. Secunda ^sumta ex Hugone)
cundum inodum signiflcandi, scilicet secundum denominatio- est circa duplicem modum, quo aliquis aliquem amat , scil. vel
nem, sicut cum dicilur: isti loquuntur verbo, vel currunt cursu, amore, quem amans ut accidens et aliud a se producit, vel
vel ngunt actione. Idem quippe signiflcatur per verbum et abla- amore essentiali, qui est idem ac amans. — Solutiones ,
quae
tivum, sed per nblntivum ut qualitas denominans, per verbum sequuntur, supponunt, quod in Patre et Filio est duplex amor,
ut actus a supposito egrediens; sicut cum dicilur: Pater dicit essentialis et notimialis, quorum modorum alter intelligi potest
Verbum vel diligit Spiritum S. lltrumque enim dicit et actum sine altero, licet non realiter in liis personis dislinguantur.
nolionalem et personam ,
quae quasi forma denominans signi- Auctores alios vide in Scliolio praccedenti.
ficatur, cum additur nomen personae ».
ARTIGULUS 11.
De locutione: Pater est sapientia genita, et de alia: Pater est potens virtute , quam genuit.
Consequenter est quaestio principalis de hac lo- Primo quaeritur, utruin illa locutio sit admittenda..
cutione: Pater esL sapiens sapientia genita. Et circa Secundo, ad intellectum "^
huius, utruni .sit haec
hoc quaeruntur duo. admittenda: Pater est potens virtute, quam genuit.
QUAESTIO I.
Ulrum recte dici possit: Pater est sapiens sapientia genita.
Quod autem prima locutio sit admittenda, quisque est sapiens sua sapientia: ergo si Christus
ostenditur hoc modo. est sapientia Patris et est sapientia genita, Pater est
I. Primae ad Corinthios primo'': Christum di- sapiens sapientia genit;).
^* wosi- cMWKs Bei virtutem el Dei sapientiam; sed unus-
' Vat. plenius et perfectius sic : sed aliquis amor non est ' Vat. cum uno et altero cod. distinguit pro distinguitv
forma, sed esl hypostasis. 10, ut ex obiect. i. patet.
' Vide textum paulo superius ex Richardo citatum. — Iri * Pro ratio codd. X liic et paulo post in ratione.
initio solutionis Vat. textum sic mulavit in deterius: Ad iltud = Ed. I iiitelligentiam.
ergo quod obiicitur, quod formaliter diligunt. >•
Vers. 24.
S. Bonav. — Tom. I. 71
, "
,
S62 SENTENTIARUM LIB.
2. Item, Augustinus sexto de Trinitate '

: « Filius et Spiritui sancto. Et hoc ipsum dicit de Trinitate
est ars quaedam omuipotenlis et sapienlis Dei, ubi in pluribus locis, sed maxime in sexto el decimo
omnia novit»; sed unusquisque artifex est sapiens quinto °.
ergo I. 2. 3. Ad illud ergo quod obiicitur, qnod sowwôp-

sua arte: ergo Pater est sapiens Filio: etc.
3. Ilem, lioc videtur ralione per simile: quia Filius est sapientia et ars ' Palris; dicendum, quod
omnis amans, a quo procedit amor, est amans ista conceditur: Fihus est sapientia Patris sapientis:
amore a se procedente: ergo omnis sapiens, a quo nec tamen ista: Pater est sapieus sapientia genita.
procedit sapientia, est sapiens sapientia a se ema- Unde notandum ,

quod cum dicitur sapientia ali- nisiinctio,
,
nante; sed Paler est liuiusmodi: ergo elc. cuius, hoc dicitur dupliciter: aut sicut subiecti '[
4. Item, Augustinus decimo quinto de Trini- ut albedo Petri, aut sicut principii; genitivus enim
tate ':<< Novit Deus Pater omnia in se ipso novit et ,

origineni importat '. Quoniam ergo Filius est sa-
in Filio»; sed idem est nosse omnia et sapientissi- pientia habens originem a Patre, ideo haec est vera:
mum esse : si ergo omnia novit in Filio non tantum , Filius est sapientia Patris. Cum autem dicitur : Pater
se ipso, sed etiam Filio est sapiens. est sapiens sapientia genita, ablativus construitur
5. Item, Deus Pater ouinia dicit Verbo, sicut in ratione alicuius causalitatis , vel in habitudine
dicit Augustinus undecimo Confessionnm ^
: « Verbo formae vel principh , et maxime formae; et ideo
tibi co:ieterno dicis qnaecumque dicis»; sed «di- falsa est, quia Filius nec forma nec principium est
cere,utdicit Anselmus, est inlelligere»: ergo Pater Palris. — Si tu quaeras , quare non construitur in
*|4|'ni°so°
"'""•
omnia intelligit mediante Verbo : ergo cum idem sit amor cum amante.
ratione formalis effectus, sicut
esse sapientem et intelligere, patet etc. a quo dicendum, quod non est simile.
procedit";
Contra: I. In divinis sapere est me": ergo Et huins dnplex est ratio una communis , alia ,
F.iDdaaieuia.si Patcr est sapiens sapientia genita, ergo est specialis: communis , quae sumta est a creaturis ;
"»jj;°^9;
sapientia genita; hoc autem falsum est: ergo et quoniam quidain sunt actus, qui dicunt motum a
primum. rebus ad animam, ut sapientia, quidam ab anima
2. Iteni. non intellecta generatione, adhuc est ad res ul amare ". Ideo comparatio amoris ad
,
intelligere Deum sapienlem: ergo sapientia genita amantem est in ralione exeuntis, non in ratione
non est ratio sapientiae Dei. impartientis , et ideo amor de se importat fm-mam
et effectum; sed sapientia quia dicit ut ad intelii-
gentem, non ut ab intelligente, ideo ablativus tan-

c NcLus 1 0.
tum imporlat formam, non effectum: et ideo est
locutio falsa. — Alia ratio est specialis in divinis , ^^^°^^

LociUio: Pater est sapiens swpientia genita, quia amor procedeus est amor proprie, non per
est simpliciter falsa. appropriationem , el diligere est similiter dictum
notionaliter , unde importat originem , ut supra
Respondeo: Dicendum, quod sine distinctione monstratum esl ; sed sapientia semper essentialiter,
cum esse sapientem dicatur essentialiter , quod lo- et hoc quod est esse sapientem nullo modo dicitur
coDciusio. cutio est simpliciter falsa ; el si alicubi legitur ab notionaliter, quia nullo modo importat originem. Et
aliquo Sancto, est exponenda. Unde Augusfinus in ideo est locutio falsa.
libro Retractationum " illam retractat dicens , quod 4. Ad illud quod obiicitur quod Pater novit
,
melius illam quaestionem in libro de Trinitate tra- omnia in Filio; dicendum, quod differt dicere:
ctavit , ubi scilicet dicit contrarium ostendens, illam novit Filio et in Filio. Nam cum dicitur: novit
rationem non valere: si P.iter fuit sine Fiho, cum Filio, ablativus importat rationem formae vel prin-
Filius sit eius sapientia, Pater fuit insipiens; quia cipii cognoscendi ; et ideo falsa est simpliciter. Haec
sapienlia non tantuni convenit Filio, sed Patri et Filio tamen est distinguenda: novit in Filio , quia prae-
1 Cap. 10. n Inlegriim textum vide siiprii Moj ' Pro ars Vat. et nonnulli codd. virtus; non bene ,
quia
stri, d. XXXI. c. 2. haec solutio respicit etiam secundam obiectionem, quae agit
' Cap. 14. n. 23. de arte.
^ Cap. 7. n. 9. — Textus Anselmi invenitur Monolog. in eius 8 Cfr. supra d. 3. p. II. dub. 3, et d. 11. dub. 3. Vide et
c. .32: Si nihil apud (summus

se — cumspiritus) diceret ideni Scot., Grammat. spccul. c. 19.
sit illi sic dkm aliquid quod — non
est intelligere aliquid in- " De quo vide art. praec. q. 2.
"> Cfr. Aristot., 111. de Anima, text. 38. 46. et 54. (c. 8-10.).
telligeret. Cfr. et supra d. 27. p. 11. q. 1. seq.
* August., VII. de Trin. c. I. n. 1. 2. Vide hic lit. Magi- Idem VI. Metaph. text. 8, (V. c. 4.) respectu obiecli hornm actuum
stri, c. 2. dicit, quod bonum et malum sint in rebus, sed verum et fal-
5 Libr. 1. c. 26, ubi hanc sententiam, in libr. 83 Qq. q. 23. sum in mente. — Paulo inferius Vat. cum cod. cc dicitur pro
proldtam, relractat. — Subinde plures codd. cum ed. 1 recitat dicit.
pro reiractat.
" " Disl. 10. a. 2. q. 1, et hic a. 1. q. 1. — Paulo superius
« Libr. VI. c. 1. n. I. seqq., et XV. c. 7. n. 12. Clr. etiam post dictuni cod. addit non essentialiter tantum, sed.
Vll. c. 1-4.
— ; "
,
DIST. XXXU. ART. II. QUAEST. 11. 563
Disiinctio. positio in cum suo casuali potest determinare hoc sapiens Filio, quia tunc significatur ,
quod Filius sit
verbum novit in comparatione ad subiectum; et ratio cognoscendi ipsi Patri.
tunc est loculio falsa : est enim sensus ,

quod Filius S. Ad illud quod obiicitur ultimo, quod Pater
sit Patri ratio cognoscendi. Vel potest verbum de- dicit omnia Verbo; dicendum, quod hoc quod est
terminare in comparatione ad obiectum; et tunc dicere importat originem, importat etiam ejfectum
vera est, et est sensus, quod Filius sit rebus co- in creatura, quem efficit per Verbum^; sed intel-
gnitis ratio et exemplar et causa exemplandi. El ligere non importat de se nisi solummodo actum
quod iste possit esse sensus locutionis, patet. Qui essentialem ita quod nec importat de se respectum
,
enim perfecte cognoscit aliquem, cognoscit omne ad personam nec ad creaturara. Ideo non omnino
quod est in illo: si ergo Pater perfecte cognoscit idem est dicere dicit omnia Verbo , et intelligit
Filium, et in Filio sunt omnia, ergo omnia cogno- omnia Verbo: dicere enim idem est quod intelli-
scit in Filio. Nec taiiien e\ hoc sequitnr quod , ' sit amphus importat.
gere, sed
SCHOLION.
I. Cum sapientia, quae est attributuni essentiale et tribiis a. I. ad 3.) sic explicat: « Videre in aliquo dicitur dupliciter:
divinis personis commune, approprietur Fiiio, qui vocatur sa- aut cuius cognitionem in eo accipit , sicut... discipulus in verbo
pientia genita, in liac quaestione tractatur de sapientia ut ap- magistri, dicto vel scripto; aut rem cognitam in alio repraesen-
propriata Filio. — quam fecit S. Augustinus,
Circa retractationem ,
tatam intueri, sicut aedificator videt artem suam in domo,
quaeritur, quo sensu intelligi_ debeat, cum non supponendum quam facit».
sit, illuminatum hunc doctorem unquam negasse, Patrem sa- III. Conclusio constat apud omnes. Alex. Hal., S. p. I. q. 67.
pientem esse per suam essentialem sapientiam. Fortasse ipse m. 3. a. 2. § 3. — Soot., in utroque Scripto, hic q. 2. —
antea crediderat, Patrem posse aliquo modo denominari sapien- S. Thom., hic q. 2. a. I ; S. I. q. 39. a. 7. ad 2. — B. Albert.,
tem a Sapientia genita, quod, ut valde improprium retractavit hic a. 3. 4; S. p. I. tr. 12. q. -50. m. 2. — Petr. a Tar., hic
(cfr. hic. dub. 3.). q. 2. a. I. — Richard. a Med., hic a. 2. q. \. — Êgid. R.,
II. De solut. ad I. et significatione genilivi vide dub. 7. hic 2. princ. q. — Henr.
I. Gand., S. a. 38. q. 2 , a. 40. q. 6.
in solut. ad i. S. Doctor dupliceni sensum locutionis nosse in n. 8. — Durand., hic q. 2. — Dionys. Carth., Iiic q. 2. —
aliquo dislinguit. Eandem distinctionem S. Thom. (hic q. 2. Biel, hic q. I.
QUAESTIO II.
Utrum recte dici possit: Pater est potens potentia sive virtule, quam genuit.
Secundo quaeritur, utrum haec locutio sit ad- 4. Item, cum dicitur: Pater operatur per Fi-
mittenda: Pater est potens potentia, quam genuit, lium, haec praepositio per aut importat causam,
sive virtute. Et videtur quod sic: aut instrumentum. Non imlrumentum , quia tunc
1. Qiiia quicumque operatur per aliquem et Filius non vere cooperaretur Patri ; et iterum, esset
. non potest operari sine eo , habet potentiam ab eo indigens, si ageret per instrumentuni: ergo in ra-
sed Pater operatur per Filium et non potest ope- tione causae. Et si hoc, ergo Filius dat operari
rari sine Filio': ergo etc. Patri: ergo et potentiam operandi '. Si tu dicas
2. Item , in divinis idem est virtus et ope?-atio *, quod non dicit rationem causalitatis , sed subaucto-
ergo cum Pater operetur per Filium ,
potest per Fi- ritatis; cum ergo simiUter habeat Spiritus sanctus
lium ; sed quicumque potest per allerum, est potens subauctoritatem in operando, sicut Filius, qua ra-
potentia iUius: ergo Pater est potens potentia genita. tione dicitur Pater operari per Filium, eadem ra-
3. Item, sicut se habet nosse ad sapientiam, tione et per
Spiritum sanclum. Si dicas, quod
ita operari ad potentiam ; sed bene sequitur : iste hoc est dictum per appropriationem quaero ratio- ;
novit per illum , ergo est sapiens per illum ' : ergo nem appropriandi. Cum enim operatio sit per poten-
bene sequitur: iste operatur per illum, ergo habet tiam, et potenlia approprietur Patri, non Fiho, non
potentiam ab illo sive per illum : ergo etc. ergo Filio poterit appropriari * operari per Filium.
' Cod. M adiicit ipse. = Plures codd. ut 1 \V XY bb addunt sive ab illo.

* Vat. cum cod. cc quem dicit per Verbum sive eljicit. ^ Supple : Pater.
3 Cfr. hic lit. Magistri , c. 3. text. Hilarii, et August., VI. ' Vat. praeter fldem mss. et ed. 1 omittit operandi, et mox
et VII. de Trin. in initio, et Richard. de S. Vict. in opusculo; pro subauctoritatis substituit subauctoritatem , paucis codd.
Quomodo Spiritus sanctus est amor Patris et Filii.
< Vide supra pag. 135, nota 5. — Mox pro potest per Intellige: Patrem. — Proxime ante pro non ergo Filio
Filium ed. 1 est potens per Filium. ;um uno et altero cod. non ergo Patri; falso.
: ; '
0. Item, cuin iminediata causa operationis sit habeat potentiam ab illo, sed quod habet potenliam
voluntas, et ilia approprietur Spiritui sancto, vide- cum illo indivisam et dat illi posse; ideo per illum
tur,quod magis debeat dici ' (yperariper Sjm-ilum operatur et non potest sine illo.
"
sanetum, quam per Filium. 2. Ad illud quod obiicitur, quod non differt
CoNTRA.: 1. Idem est me potoitem quod me'; operatio et potentia in Deo dicendum quod verum ; ,
Funiiamenta.ergo si Pater est potens potentia genita, ergo habet est per comparationem ad Deum; differt tamen
esse ab illa. quantum ad effectum connotatum.
Item, potentia appropriatur Palri, ergo nec
2. 3. Ad illud quod obiicilur, quod sequitur: no-
per proprietatem nec per appropriationem conve- vit per f ilium, ergo est sapiens per Filium *: ergo etc:
nit Filio: ergo talis locutio magis est impropria dicendum, quod non est simile de nosse et operari.
quam ista: Pater est sapiens sapientia genita. Quamvis enim nosse sit verbum transitivum, tamen
3. Item, potentia, qua aliquis est pntens, se- non connotat eftectum sicut operari; et ideo per ,
cundum ordinem intelligendi antecedit posse; sed non potest cum ipso importare subauctorilatem
generatio secundum ordinem intelligendi sequitur ubi enim est subauctoritas, notatur, quod aliquid sit
posse: ergo haec esl omnino falsa: Pater est potens a duobus et ab uno per alterum. Et sic patet illud.
potentia genita. 4. S. Ad illud quod utrum dicat

obiicitur,
rationem causae vel instrumenti; dicendum, quod
CONCLUSIO. neutrum dicit proprie, sed subauctoritatem ,
quae
importat rationem utriusque quantum ad id quod
LociUio: Pater est potens potentia genita, est sim- est ibi completionis.
^
pliciter falsa; sed alia est vera: Pater ope- Quod obiicitur ,
quod.Filio non appropriatur
ratur per Filium. operari per ipsum ; responsio est ,
quod operatio est
per
^
virtutem, et nM-te appronriatur
1 i 1
Filio , sicut V""'' ai>-
propriatur
Dicendum, quod haec est sirapli- dicitur primae ad Corinthios primo'^: Christum rfj- rii'"-
citer falsa : Pater est potens potentia genita , et ma- eimus Dei virtulem et Dei sapientiam. Ratio autem, Ri"'»
gis impropria quam aliqua praedictarum. — Ad intel- quare virtus Fiho appropriatur , est, quia virtus
ligentiam autem obiectorum notandum, quod haec est ultimum potentiae sive est potentia ultimata '.
regula consuevit dari de hac praepositione per, quod Quoniam igitur Filius producitur a Patre secundum
cum verbo absoluto importat auctoritatem , ut cum omnimodam perfectionem potentiae, quia generare
dicitur : iste est bonns per illum, vel sapiens vel po- est actus perfectae potentiae — « perfectum est
tens. Cum verbo vero transitivo importat subaucto- enim unumquodque ,

quando potest generare tale
ritatem, ut rex punit perballivum*. Dicendum est quale ipsum est *

» — quia igilur Filius accipit po-
igitur,quod haec est falsa: Pater est potens per tentiam producendi aeque perfectum, sicut ipse et
conciasio 3. Filium haec tamen est vera: Pater operatur
; per Pater est, ut Spiritum sanctum: ideo virtus ei ap-
Filium. Et non valet argumenlum: operatur per propriatur; ideo dicitur virtus Patris ei dextera^,
illum, ergo potest per illum, quia per primo im- et Pater operari per Filium.
portat causalitatem respectu effectus, et postmodum Aliter potest dici , quod virtus dicit immedia- !>»''» 2
respectu Patris. tiorem ordinationem ad actum quam potentia, quia

1. Ad illud ergo quod primo obiicitur, quod potentia ordinatur ad opus per dispositionem , et
soiuiio op- qui operatur per aliquem , potest per illuni ; dicen- Filio appropriatur dispositio, ideo etpotentia dispo-
posioram.
^^^^ ^ ^^^^ falsum est ,
quia hoc non est, quod sita'°. Et sic palent omnia quaesita.
1 Supple cum ed. I Pater. secundum id attenditur virtus rei quod esl excellentissimum ,
^ Cfr. Augusl., VI. et VII. de Trin. c. 1. seqq. omnium rerum in quod potest. Et hoc est quod dicitur in alia
Haec regula Praepositivo adscribitur supra d.
" 12. dub. i, translatione : n virtus est ultimum potentiae », quasi scilicet vir-
cum quo consenlit Alex. Hal., S. p. I. q. 67. m. 3. a. 3. — Aliquanto tus rei determinetur secundum ultimum, inquod potesL
superius post mwtoritatem cod. Y addit circa smim casuale. 8 Vide supra pag. 180, nota 5. — Mox pro ut cod. K
* Haec conclusio: ergo esi sapiens per Filium desidera- scilicet.
tur in Vat. nec non in pluribus codd. ' Hilarius in exposit. Ps. 137, 7. n. 15. de verbis et sal-
5 Simul audi: Patrem. De hac sententia vide obiect. i. in vum me fecit dextera tua ait : Virtus signiflcatur in dextera
fine, ex qua etiam apparet, falsam esse lectionem Val., a qua et ideo Dominus, qui Dei virtus et Dei sapientia est, nonnun-
abest non. Aeque falsa est lectio codd. PQ, qui, omissa par- quam Dei dextera cognominatur, per quem adversus omnes
ticula non, post per ipsum addunt Patri non. Lectio nostra inimicos in omnium tribulationum bello protegimur. — In Vat.
nititur auctoritate cod. T. —

Pro obiicitur, quod codd. P Q et nonniillis codd. verbis et dextera praemittitur el brachium,
(T a recentiore manu) obiicitur, quare. de quo AugusL, Enarrat. in Ps. i3, n. 4: Dextera tua, po-
6 Vers. 24. tentia tua, brachium tuum, ipse Filius tuus.
' Aristot., I. de Caelo et Mundo, text. 116. (c. II.) ait: 'H oe '" Codd. Flaabb addunt: Per lioc etiam patet illud de
S4vaij.t5 TT){ uTCEpoj;^?); ecttiv i. e. « Virtus (potentia) vero ipsius voluntate (obicct. 5.), quia, sicut dicit Hugo, n voluntas non
excessionis (excellentiae) est ». Quae verba exponens S. Thomas exit in opus nisi mediante virtute, et ideo virtus est etiam
(lect. 25.) dicit: Virtus rei non attribuitur nisi excellentiae i. e. immediatior ».
:
DIST. XXXH. DUBIA.
SCHOLION.
I. In solut. ad 4. i-espondelur ad quaestionem, quare non quod soli Filio approprietur virtus, pro quo S. Bonav. dupli-
dicatur, Patrem operari per Spiritum sicut dicitur, ipsum
S., cem affert ralionem.
operari per Filium. Cerium est, Patrem communicare Spiritui S. II. De hac quaest. traclant B. Alberl., hic a. 7. — Petr. a
eandem agendi virtutem ,
quam communical Filio. Ratio igitur, Tar., hic q. 2. a. 2. — Richard. a Med., hic a. 2. q. 1. ad .5.
quare unum dicatur, allerum non, inde tantum erui potest. — Ilcnr. Gand., S. a. 39. q. 7. — Dionys. Carlh., hic q. 4.
DUBIA CIRCA LrrTER.\M iMAGISTRI.
DUB. I. liifferunt tamen quantum ad modum se habendi, qui

vere est in divinis, scilicef absolutum et compa-
In parte ista sunt dubitationes circa litteram et ratum; et ideo non transit paternitas in substantiam,
primo de ratione Augustini, quae ponitur in littera: sicut sapientia; ideo habet alium modum dicendi,
Si Pater est sapiens sapientia genita, quam genuit, qui potest esse extraneus respectu alicuius attributi.
et hoc est ei esse qiiocl sapere, ergo est sapientia Ideo ihi est accidens, non autem in argumento Au-
genita. Videtnr enim istud argumentum non valere, gustini.
quia illud non valet: hoc est Patri esse quod ope-
rari; sed operatur per Filium: ergo est per Fi- DlIB. II.
lium. Ergo nec similiter illud argumentum valet. Si

tu dicas, quod nonêst simile, quia operari conno- Item quaeritur de hoc quod dicit, quod Pater
tat effectum obiiciiur quod idem est Patri esse
:
,
non est sapiens sapientia genita, sed ingenita. Vi-
quod esse Patrem; sed tamen istnd argumentum detur enim male dicere, quia sicut aeternitas ap-
non valet: Pater deitate est Deus, ergo deilate est propriatur Patri, ita sapientia Filio; sed aeternitas
Pater: ergo similiter non valet hoc argumentura non debet dici ingenita, sicut dicit .\nseimus in
est sapiens sapientia genita, ergo est sapientia ge- libro de Incarnatione Verbi * : ergo nec sapientia po-
nita '. test nec debel dici ingenita. Item, si potest dici
Respondeo: Dieendum, quod argumentum Au- sapientia ingenita ^, pari ratione potest dici sapien-
gustini est necessarium: quoniam esse sapientem et tia procedens; et ita videtur, quod sapientia sit
esse in divinis non differunl modo dioendi a parte appropriabilis Spiritui sancto, sicut et Filio.
rei, sed solum a parte nostra. Non sic autem est luxta hoc quaeritur, quare non dicitur poten- 'i"^^^^ '
esse et operari, quoniam, etsi opera?i quantuni ad tia de potentia, sicut sapientia de sapientia?
principale signiflcaturn sit idem quod esse, tamen Respondeo: Dicendum, quod sapientia est ^6^^^^?^«^^
nominibus mediis *'•""
quantum ad connotatum differt, et potest esse extra- ^
,
quae sunt nata supponere pro
neum , et ita potest ibi esse accidens ^. Tamen hoc persona. Et ideo sicut dicitur Deus de Deo, et Deus
quod est esse Deum et esse Patrem, quamvis non genitus et ingenitus , ita dicitur etiam sapientia;
differant quantum ad essentiam vel modum essendi, non tamen ita proprie, quia nomen abstractum est
' Vat. cum solis edd. 4 , S omitlit ergo est sapientia nalivitate et processione dicit, quod nativitas et processio sine
genita. principiosunt, alioquin esset aeternitas nata et procedens: — quod
2 Intellige hic sicut infra circa flnem solutionis : fallaciam falsum est — nequaquain Deum habere principium aut incepisse
accidentis. Patrem aut Filium aut Spiritum sanctum cogitare debemus.
^ Auctoritate plurimorum codd. restituimus sdlicet, quod Ex hoc ergo videtur relinqui ,
quod cum aeternitas non debeat
in Vat. desideratur. Pro scilicet cod. Z id est, ed. 1 secundum dici nata vel procedens, quod convenit soli Patri». Hunc An-
et non pauci mss. sed. Proxime ante pro qui Vat. cum cod. cc selmi locum , sicut ab Alex. Hal. exhibetur , S. Bonav. ante
quod; mendose. oculos habuisse et ex eo sententiam sumsisse videtur, quod
• Titulus integer est: de Fide Trinitatis
et de incarnatione aeternitas non debeat dici rwsci neque ingenita, quam senten-
Verbi contra blasphemias Ruzelini sive Roscelini, in quo libro c. 9. tiam probat in corp. solutionis. — Vat., renilentibus mss. nec
Anselmus de aeternitate trium divinarum personarum disserens non ed. I, pro ingenita substituit genita, qua lectione argumen-
ait: « Et quoniam ista nativitas et ista processio sine principio tum destruitur. Paulo superius pro quia sicut multi codd. cum
sunt; alioquin aeternitas nata et aeternitas procedens ,
quod ed. 1 quia si, qui et dein omittunt ita; incongrue.
falsum est, habet principium : nequaquam Deum incepisse esse In cod. Y hic additur quantum ad
5 Filium, et paulo in-
Patrem aut Filium aut Spiritum sanctum cogitare debemus aut procedens in eodem cod. Y et
ferius post in codd. B D quan-
possumus». Ita textus originalis, quem Alex. Hal., S. p. I. q. tum ad Spiritum sanctum.
67. m. I. paulo aliter refert sic: « Anselmus Unus est Deus
:
« Cfr. supra d. 5. a. I. q. 1. in corp. — Paulo inferius
Pater et Filius et Spiritus sanctus. Et postmodum loquens de post sapientia cod. dd bene addit de sapientia.
, ,
566 SENTENTIARUM LIB.
dicitur sajnentia de sa- genita. Videtur enim non esse bona, quia non vi-
quodam modo. Magis tamen
pimtia quam aeternitas de aeternitate, quia aeter- detur respondere ad quaestionem. Non enim quae-
nitas significat in maiori abstractione quam sapien- ritur,quod sapientia genita sive Filius sit f/ePatre,
tia, et ideo magis abstrahit a ratione originis. Se- sed hoc quaeritur, utrum Filius sit sapiens" sapien-
concedendum, quod possit tia ingenita.

cundum hoc etiam est
Respondeo Dicendum quod Magister bene
sapientia procedens, licet adhuc minus pro-
: ,
dici
respondet, licet verbis paucis, in quibus innuit hanc
prie. Nec valet illud argumentum; quamvis enim
sapientia non sit appropriabilis Spiritui sancto '
distinctionem quod aliquem esse sapientem aliquo,
,
hoc est dupliciter: aut ita, quod ablativus teneatur

tamen per determinationem adiunctam potest trahi.
formaliter, et sic Filius est sapiens sapientia genita
Ad iUud - quare non dicitur potentia de po-
:
tentia? dicendum, quod non ita proprie dicitur

Kivn^fiio- et Pater sapientia ingenita; aut ita, quod teneatur
dentm^^^sicut sapientia de sapientia. Quoniam sapientia originaliter , et sic, cum sapientia genita sit de
appropriatur Filio, qui est ab aho et ab aho ha- sapientia ingenita, Filius est sapiens sapientia inge-
bet omne quod habet, ergo et sapientiam ab illo nita. Sed quia abiativus ut plurimum construitur in
habet': ideo sapientia genita ex sua appropria- ratione formae, ideo Magister caute locutus dixit',
tioue praesupponit sapientiam ingenitam. Sed po- quod Filius, qui est sapientia genita, est de sapientia
tentia appropriatur Patri, qui non est ab alio; ideo ingenita sapiens, ut verbum non haberet calumniam;
non sic dicilur polenlia de potentia, vel potentia et ideo bene respoiidet.
genita.
DuB. V.
DUB. III.
Item quaeritur de hoc quod dicit, quod uter-
Item quaeritur de hoc quod dicit Augustinus in que est una sapientia, et lanien solus Pater est
Ubro Retractationum et ponitur in littera: Melius sapientia ingenita. Videtur enim dicere duo oppo-
istam quaestionem in libro de Trinitate tractavi. sita, quia istae duae proprietates " sapientiam con-
Videtur enim non recte loqui, quia, cum compara- trahunt, et cum sint proprietates distinctae, distin-
tivum in utroque extremorum praesupponat rem guunt — et hocpatet, quia solus Pater est sapientia
sui positivi*, si ibi melius, ergo utrobique hene: ingenita — quodsi sapientia distinguitur, ergo est
ergo si ibi dicit, quod Pater est sapiens sapientia, aha et alia sapientia, ergo non una. Item, videtur
quam genuit, videtur quod dicat verum. falsum dicere, cum dicit, quod solus Pater est sa-
Respondeo: Dicendum, quod abusiva est com- pientia ingenita.. Aut enim dicitur sapientia essentia- impUcamr
''"""' '"'
paratio " , quoniam in iibro de Trinitate dicit con- liler , aut personaliter : si personaliter ; ergo non
trarium huius, et ideo si ibi bene, constat quod una sapientia est genila et ingenita, cum Pater et
hic male. Quantum ad hoc tamen quod ,

aliqua vera Filius non sint una persona; si vero essentialiter
dixit in libro Octoginta trium Quaestionum de hac non ergo solus Pater est sapientia ingenita.
quaestione, ideo non omnino male, sed quodam Respondeo: Dicendum, quod in hoc nomine
modo bene, quodam modo male: et ideo dicit, quod sapientia duo est considerare. scihcet significatum nhimam.
ibi melius, innuens quod aliquid sit ibi male dictum. et suppositum. Et quantum ad significatum dicit
Qui enim unum oppositorum astruit, per consequens essentiam; sed" suppositum est persona. Et illae
destruit alterum. determinationes genita et ingenita non respiciunt

significatum, sed suppositum, et ita distinguunt
DuB. IV. suppositum, manente unitate in significato sive
forma; et sapientia genita et ingenita est alia et
Item quaeritur de hac responsione Magistri, alia, scilicet persona, sed non est alia et alia sapien-
quod sapientia genita est sapiens de sapientia in- tia, sicut non est alia essentia. Et ideo Magister bo-
' Vat., post appropriabilis iiisei-to commate, pro Spiritid " Ex codfl. FK L revocavimus sapiens, quod Val. omittit.
sancto ponit Spiritus sanclus , haec verba conneclcns cum se- Paulo cod. S quare, cod. Y an, nonnulli
superius pro quod
quentibus. alii codd.cum Vat. de, quae etiam subinde post sive subiicit
2 Fn codd. Iv P QWY liic additur quod qmeritur, in cod. T an, et mox post Magisler cum cod. cc omittit bene.
quod obiicitur. ' .\liqui codd. ut B M cum ed. 1 caute est locutus et
1
' Pro illo habet Vat. ciim cod. cc alio. (ed. I cum) dixit. —
In eodem sensu solvunl hoc dubium
* Id est, adiectivum in comparativo praesupponit, quod in Alex. Hal., S. p. I. q. 67. m. 3. a. 2. § 4; B. Albert., hic a. 4;
positivo de utroque extremo dici potest, sive ut ait Aristot., II. S. Thom., hic q. 2. a. 2; Petr. a Tar., hic q. 2. a. 3; Richard.,
Topic. c. 4. (c. M.): Si quid magis et minus dicitur, et simpli- hic a. 2. q. 2.
citer inest. — Immediate post pro si non pauci codd. male sed. ^ Scilicet sapientia genita et ingenita. — Mox pro distin-
5 Comparativum enim melius in dicto Augustini improprie ctae ed. 1 dislinctivae et infra bene quodsi pro quia si, quod
accipiendum est. —
De retractatione .\ugiistini vide supia a. 2. habent codd. et edd.
q. I. in corp. 9 Cod. M hic repetit quanium ad.

,
DISTINCTIO XXXIII. 867
nutn exemplum ponit in hoc termino Deus , quod prima potentia, quae primo residet in Patre: ergo
significat essentiam et supponit personam. — Quanclo si Filius non potest a Deo, simpliciter est impotens
AdquaesUc-ergo quaeritur , utruni dicatur essentialiler , autper- vel infirmus, quia inrirmus habet potentiam defl-
sonaliter; dicendum, quod quantum ad significa- ciendi a se non a Deo. Item si Filius non agit per
, ,
tum dicitur essentialiter , sed quantum ad suppo- se, non agit per virtutem propriam sibi connatura-
situm dicitur personaliter ; et ideo nulla est con- lem: ergo alia est virtus Patris et Filii. A se enim
troversia '. et non a se, non facit distinctionem in natura, sed
solum in persona, quia dicit rationem principii vel
DuB. VI. originis. Per se autem et non per se — quia per se
dicitur contra per accidens , sive contra per aliud —
Item quaeritur de hoc quod dicit, qaoH Filius ponit diversitatem in natura ^; et ideo Filius agit per
non a se agit, cum Pater in eo manere monstra- se, quamvis non a se.
tur; sed similiter Filius manet in Patre: ergo pari

ratione Pater non a se agit. [tem, videtur falsum DuB. VII.
dicere, cum dicit: Infirmus sit non a se agendo
nisi a Deo ipse agat, quia secundum hoc, cum Item quaeritur de hoc quod dicil, quod una est
omnis creatura agat a Deo , tunc videtur esse tantum sapientia Patris, sed non uno modo dici-
agens infirmum, nec in hoc videtur differre Filius tur. Videtur enim male dicere, quia sapieiltia sem-
ab aliis. per est= essentialiter: ergo falsum dicit, cum dicit:
Respondeo: Dicendum, quod Hilarius duo in- non uno modo dicta.
tendit ostendere ex verbis Domini in loanne, et illa Respondeo: Magister non vult% (\noA sapientia
duo ostendit deducendo ad impossibile. Ipse enim sit dicta multipliciter, sed quod sapientia Patris:
Dominus dicit loannis decimo quarto': Verba, quae quia genitivus potest construi in ratione originis,
ego loquor vobis, a me ipso non loquor; Pater et sic dicitur Filius sapientia Patris, vel ipsa sa-
in me manens ipse facit opera. E\ hoc ergo ar- pientia genita sapientia Patris, quia est a Patre;
guit. quod FiUus non agit a se, sed a Patre ma- vel potest intelligi in ratione suhiecti, ut dicatur
nente in se, non lantum ut consuhstantialis , sed ut sapientia Patris, sicut albedo Petri, el sic sapientia
principium; sic autem non manet Filius in Palre, genita non dicitur esse Patris, sed Quia ergo Filii'.
sed tantum ut consubstantialis. — Alia est auctori- ratio passiva, importata per hoc adiectivum genita,
tas Domini, loannis octavo', ubi dicit: Qui miiit non est in persona Patris et Filii una, falsa est lo-
me non reliquit me solum, quia quae placita sunt cutio ratione determinationis , non ratione eius quod
eifacio semper. Si ipse agit semper una cum Patre, est sapientia : quia una et eadem est sapientia Pater
lunc ergo per se agit. — Haec duo probat per de- et Filius et Spiritus sanctus, et illa est sapientia Pa-
ductionem ad impossibile : quia oranis potentia est a tris et Filii et Spiritus sancti.
DISTINCTIO XXXIII.
ipsae personae cleterminantur, siiit ipsae personae el

sint Deus, id est divina essentia, an ita sint pe^so- m
Ulrum proprietates personarwm sint ipsae tiis, ut non sinl personae, ac per hoc nec divina essen-
!, vel divina usia. tia. — Quod enim in personis sint proprietates, nemo
inficiari audet, cum aperte clamet auctoritas ,
quod « in proprieiaies
"""^'
Post siipradicta inlerius considerari atque siiblililer personis est proprietas, et in essentia unitas». Superius sSnL!"
inquiri oportet, utrum proprietates personarum, qiilbus quoque mullis Sanclorum lestimoniis aslruximus, per-
1
Hoc dubiiim solvitur eliam a B. Alberto, hic a. ult. ^ Plura de lioc vide supra d. 30. q. 2. in corp. — De
2
Vers. iO. — Post Pater in Vulgata additur autem, in lioc dubio cfr. S. Thom. ct Richard., hic circa lil.
ed. 1 vero , in Vat. enini. Subinde post manens ex pluribus 5 Plures codd. ut P QX aa bb cum ed. I dicitur.
mss. et ed. 1, consentiente Vulgata, adiecimus ipse. » In codd. NPQ aa additur dicere.
3 Vers. 29, in quo Vulgata post verba misit me adiungit ' De duplici sensu genitivi cfr. supra a. 2. q. 1 . ad 1 .
—
meeum est et, ac dein post quia voculam ego. Paulo in- — Pro sed Filii mulli codd. cum ed. 1 et Fitii. — Eodem modo
ferius post Patre Vat. cum soio cod. cc addit ergo est nna hoc dubium solvunt S. Thom. et Richard., hic circa lit.
virtus rius et Pairis, ei sic agmt vna viriute.

' , , ,
S68
probare contendunt. Si enim, inquiunt, proprietatei

sonas proprietalibus distingui atque delemiinari,
ipsas-
que proprietates , tres seilicet propriis expressimns vo- ,

sunl personae, non eis personae determinantur. — Con- Reraianiur.|
ergo proprietates ipsae ab aeterno fue- tra quod dicimus, quia eliam se ipsis personae diffe-
cabulis '. Gum
et differunt; runl, sicul supra ° Hieronymus loquens de Palre el
rint, quibus ipsae personae determinantur
Filio et Spirilu sancto dicit: « Substantia unuin sunt,
quomodo essent, si in eis non essent; et quoinodo in eis
essent, et ipsae personae non essent, quin ibi esset sed personis ac nominibus distinguuntur ». Sed ite- — Ropiicant
multiplicitas? Quocirca sicut proprietates esse in per- rum addunt Si proprietates Ipsae divina essentia sunt
:
item, sm,t
personae. supra cuni esseutia non differant tres personae, nec proprie-
^^^-^^^ jjj^ g^ gjjg ggge personas confltemur, sicut
auctoritateHieronymi, ul non pigeat revocare ad men-

tatibus dilTerunt. Quomodo enim dilTert Pater a Filio,
eo quod divina essentia est, cum in essentia unum sint?
tem, protestati sumus, in expositione fldei ila dicentis:
« Sabellii haeresim declinantes tres personas expres- ,
Horum doclrlnls novis el hnmanis commentls verbo
Hilarii" respondeo: Immensum est quod exigilur et
sas sub proprietate distinguimus. Non enim nomina
«
incomprehensibile extra significantiam est sermonis,

tantummodo, sed etiam nominum proprietates id est ,
:
extra sensus iutentionem; non enunliatur, iion attingi-

personas vel, ut Graeci exprimunt, hypostases, hoc
est subsistentias, confltemur ». — Ecce aperte dicit, per- tur non tenetur
, ; verborum slgnlflcantiain rei ipsius
proprietatibiis distingui, et ipsas proprietates

natura consumit ; sensus contem]3lationem iinperspica-
sonas
bile lumen obcaecal; intelligentiae capacllatem quod
esse personas; cuius hic verba perstringimus, quia su-
flne nullo continetur excedit. Mihi ergo in sensu labes
pra latius posuimus.
Cunique de sim])licitate deitatis supra " disserere- est, in inlelligentia stupor est , in sermone vero non
auctoritatibus Sanctorum, scilicet Augustini, Hi- iam inflrmitalein, sed silentlum confltebor; perlcu-
Repeiitio. mus ,
larii, Isidori nec non et Boethii, evidenter monstravi- losum nimis est de rebus tantis ac tam reconditis ali-
mus, Deum lioc esse omnino quod in se habet, exce- quid ultra praescriptuin caeleste proferre, ut ultra
pto quod Pater habet Filium, nec estFihus, et Filius praeflnitlonem Dei sermo de Deo slt. Forma fldei certa
habetPatrem, nec est Pater; et sic esse in natura est. Non ergo aliquid addendum est, sed modus con-
Irium , ut qui habet hoc sit quod habet , et lotum ,
stituendus audaciae; quldquid ultra quaeritur, non in-
quod ibi est, unum esse, imam vitam esse; quae telllgitur ».
modo non iteramus, ne fastidium lectori ingeramus. Si Ceternm haereticorum imi^rohitas, iiislinctu diabo- Kur^s '»
"""'"'
ergo proprietates ibi sunt singula earuni esl Id in quo
,
licae Iraudulentiae excitala, nondum qulescit, sed iii
est, et unum eademque vita singulae sunt. Fateamur tanta rerum quaeslione addit: si patcrnltas et fllialio in
ergo, et proprietates esse in tribus personis, et ipsas Deo, sive in divlna essentia sunt, eadem igitur res
esse personas atque divinam essentiam. sibi Pater est et Filius. Nam in quo paternitas est,
Quod enim proprietas etiara divina natura sit, Pater est; et in quo flliatio, Filius est. Si igitur una
iiem, sunt oslendit Hilarius dicens, nativilatem Filii esse naturam. eademque res habet In se paternltatem et flllationem
divma na-yjjjg ipsa et generat et generatur; quod dicenles iu Sabel-
geptimo de Trinitate* ait: « Utriusque
j^ jjJj,,q
Hiiarius. uatura non dilTerl: unum sunt Pater et Filius. Habet lianam haeresim pertrahuntur , extendentes Patrem in
igitur hoc sacramenti nativitas, ut complectatur in se Fllluni, cum Ipsum slbi Fillum proponant et Patrem.
et nomen et naturam et potestatem, quia nativitas non Si vero negaverint, in una Dei essentla ))aternitatem
potest non esse ea natura, unde nascatur Fiiius ». Idem esse et flllatlonem, quomodo ergo dlcunt esse Deum?
insexto = : «Nativitas, proprietas est, veritas est ». — Hls atque aliis argumenlorum aculeis utuntur in
Idem septimo dicit, « quod naturae nativltas sit in-

in suae opinionis assertionem, ut veritatis formam dis-
telligenda esse in natura Dei » Supra " etiam dicit .
secent.
« quod proprium Patris est, quod semper Pater est, et Quornm audaciae resistentes atque ignorantlae pro- Responde-
proprium Filii quod semper Filius est » ,

signiflcans , vldentes, audeblmus allquid super hoc loqul. Pater-
quod proprietas Patris estPater, et proprietas Filil est nilas et flliatio non ita esse omnino dicuntur in divina
Filius. — His aliisque pluribus auctoritalibus aperte si- substantia, sicut in ipsis hypostasibus, in quibus ita
gniflcari videtur, qnod proprietas Fllii flhus sit, sic et sunt, quod eas determinant, ut ait loannes Damasce-
Deus ita et proprietas Patris etproprietas Spiritus sancti.
;
nus'": « Gharacterlstica idiomata sunt, id est determi-
Hoc autem aliqui negant dicentes, quidem proprie- nativae proprietates hypostaseos, et non naturae; ete-
Qnidam iioc tates in personis esse, sed non esse personas Ipsas, nim hyposlasim determlnant et non naturam » . Ideoque,
ueiant.
^^.^ j^^ dlcunt ' essc in personis vel in esseutla di- licet paternltas et flhatio sint in divina essentia, cum
vina, ut non sint interius, sicut ea sunt quae secun- eam non determinent; non ideo potest dici, quod dl-
dum substantiam de Deo dicuntur, ut bonitas, lustltia, vina essentia et generet et generetur , vel quod eadem
sed extrinsecus afflxae sunt. Atque ita esse ratfonibus res sit ibi " Pater et Filius. Ita enini proprletas detei--
1 Cfr. d. XXVI. c. 2, et d. XXVIl. c. 1. ' Codd. C D dicuntur. Paulo inferius codd, ABDE et edd.
2 Dist. XXV. c. 3. in fiiie. — Infra codd. .\BE aperte I, 2, 3, 5, 7, 9 afjixa sunt pro affixae siint.
ostendit pro aperte dicit. 8 Dist. XXV, c. ult.
3 Dist. VIII. pars II. ' Libr. II, de Trin. n. S, sed nonnullis a Magistro i
* Num. 21. Iranspositis et mutatis.

5 Num. 40. Sequens locus VII. n, 22. 1» De Fide orth, III, c. 6. Vide supra d. XXVII. p,
6 Dist. XXVI. c. 3. Locus Hilarii est XII. de Trin. n. 23. " Ita codd. C D et ed. I , in ceteris sibi.
— Va(. Supra enim dixit pro Supra etiam dicit.

, ,
DISTINCTIO XXXIU. S69
minat personam, ut hac pi-oprietate hypostasis sit ge- illud est quod * est. Pater enim non ad se , sed ad Fi-
nerans, et illa alia hypostasis sit genita; et ita non lium dicitur; ad se autem Deus dicitur. Eo ergo quod
idem generat et generatur, sed alter alterum. vel quo Deus est , substantia est. Et quia eiusdem sut)-
stantiae est Filius, proculdubio et Filius est Deus. At
vero quod Pater est, quia non subslanliae nomen esl,
sed refertur ad Filiura non sic dicimus Filium Pa- , ,
Quomodo proprietates possint esse in nalura trem esse, sicut dicimus, Filium Deum esse ». Ex —
Dei, nec eam determinent. his verbis quod proprietas Patris
signiflcari dicunt,
vel proprietas Filii non sit Deus vel essentia divina.
Sed forte quaeres , cum hae proprietates non pos- Cum enira dicit: Eo quod Deus est, substantia est, sed
sint esse iu personis, quin eas determinent, quomodo quod Pater est, substantia non est; aperte, inquiunt, '^
in essentia divina esse possint, ita ut non eam deter- ostendit, id esse substantiara, quo Deus est; id vero
minent. — Respondeo tibi et hic cum Hilario '
: « Ego quo Pater est, non esse substantiam. Item cum ait:
lesp. ex Hi- nescio , consolabor me tamen Archan-
non requiro , et : Pater non illud est quod est^ ostendit, eum non esse
^™' non audierunt, saecula non te- Patrem, eo quod substantia est. Non enim simpliciter
geli nesciunt, Angeli
nent, Propheta non sensit, Apostolus non interrogavit, dixit: Pater non illud est quod est, sed ait: cum Pa
Filius ipse non edidil. Cesset ergo dolor querelarum; ter est_, non est illud quod est, signiflcans, quo Pater
non putet homo sua intelligentia generationis sacra- esl non esse illud quo est, id est essentiara. Haec illi
mentum posse consequi. Absolute tamen intelligendus ita exponentes, sua coramenta siraplicibus et incautis
est Pater et Filius » , et Spiritus sanctus. « Stat in hoc vera videri faciunt. —
Nos aulera aliter fore ista intelli- Aiiter siagi-
^^""^
fine intelligentia a Patre, qui
verborum: est Filius genda dicimus. Dicens enim: eo quod Deus est, sub- nu.
est unigenitus ab ingenito, progenies a parente, vivus stantia est; sed quod Pater est, subsiantia non esl,
a vivo, non natura deitatis alia et alia, quia ambo hoc intelligi voluit, quia essentia Deus est et deitate
unum ». « Hoc credendo incipe, percurre, persiste; substantia est. Eo enira substantia est, quo Deus est,
etsi noo perventurum sciam, tamen gratulabor profe- et e converso, cuius ea est deitas, quae est substan-
cturum. Qui enini pie inlinita prosequitur, etsi non tia , et substantia quae deitas sed quod Pater est
, ;
contingat, aliquaudo tamen proficiet prodeundo. Sed non est substantia^, id est, non quo Pater est, eo
ne te inseras in illud secretum et arcanum inopinabilis substantia est, quia proprietate generationis Pater est,
nativitatis, immergas, suramam intelligentiae
ne te qua substantia non est. Ipsara tamen proprietatem
comprehendere praesumens; sed intellige incoraprehen- substantiam esse non negavit. Ita etiam illud intelli-
sibilia esse». His aUisque raultis evidenter ostenditur, gendum est quod ait: Cura Pater esl non illud est ,
nobis nullatenus licere maiestatem perscrutari^ ^ ius quod est, id est, non illo Patev est, quod vel quo ipse
ponere potestati, modum circumscribere inflnito. est, id est essentia, sed notione.
Verumtamen nondum desistunt impalientiae spi- Item illis vehementer insistuntAjiamiocum
verbis Augustini
''''°''°'
Rcpiicant. ritu agitati , sed opinionem suam etiam Sanctorum au- superius' Verbum, secundum quod
positis, scihcet
ctoritatibus munire conantur, quibus ostendere volunt, hoc est quod Pater; secun-
sapientia est et essentia,
proprietalem qua Pater est Pater, et proprietatera
,
dum quod verbum, non hoc est quod Pater. Si, in-
qua non esse Deura, ad hoc iuducen-
Filius esl Filius, quiunt, Verbum non est hoc quod Pater, secundum
tes verba Augustini super illum locura Psalmi: Et quod est verbum, id ergo, quod ' verbum est, non est
kxiiixiitiBMi. non est subslantia^ ita dicentis': «Deus est quaedam illud quod Pater est: proprietas igitur, qua verbwn
substantia. Unde etiara in fide catholica sic aedifica- est, non est id quod Pater est, non est igitur divina
sanctum
raur, utdicamus, Patrera et Filium et Spiritum essentia. —
Ad quod dicimus, quia licet secundum quod Resp. Jiagi-
unius esse Quid est unius subslantiae?

substanliae. verbum non sit hoc quod Pater est, ea tamen pro-
Quidquid est Pater, quod Deus est, hoc est Filius, prietas, qua verbum est, est id quod Pater est^ id
hoc est Spiritus sanctus. Cura autera Pater est, non est divina essentia, sed non est hypostasis Patris.
' Libr. 11. de Trin. n. 9. 10. 11, sed pluriniis a Magisti-o tiae codd. et plurimap, cdd. contra Vat., edd. 6, 8 et origini
omissis et transpositis. omittunt nomen.

- Respicitur Prov. 2.5, 27: Qui scrutator est maiestatis, o;i- 5 Codd. ABCE et ed. I substantiae: paulo post cod.
primetur a gloria. quod Deus pi;o quo Deus, et quod Pater pro quo Pater.
3 August. Enarratio in Psalm. 68, 3, sermo 1. n. S. " Codd. et edd. 3, 1 substantiae, quod repetunt infra ar
* Vat. et aliae edd., excepta 1 , addunt vel quo, i-efra- id est.

> XXVll.
ganlibus codd. et originali. Paulo inferius pro quod vel quo Deus Dist. p. II. c. 3.
est originale habet: quodDeusest, hocipso. Post non substan- 8 Ita codd. ACDE et ed. 1, cod. B et aliae edd. quo.
S. Bonnv. — Tom. 1.
72
SENTENTI\RIIM LIB. 1.
COMMENTARIUS IN DISTINCTIONEM XXXIII.
De proprietatibus iii comparatione ad essentiam et ad personas.
Post supra,dicta interius considerari oportet etc.
DIVISIO TE.XTUS.
Supra egit Magister de nominibus substantiali- suas responsiones. Et quoniam duplex est modus
bus, et de proprietatibus per se et singillatim. Hic impugnandi veritatem, scilicet per rationes et aucto-
tertio loco agit de his' in comparatione , et hoc ritates, ideo haec pars habet duas partes. In prima
secundum convenientiam et differentiam; et habet ponit rationes et responsiones ; in secunda aucto-
pars ista duas partes. In prima quaerit Magister de ritates , ibi : Verumlamen nondum desistunt etc.
proprietatibus in comparatione ad essentiam et per- Prima pars habet quatuor partes '. In prima
sonas. In secunda vero agit de comparatiorie per- ponit obiectionem, quod proprietates non sint per-
sonae sive rei naturae ad naturam , infra distinctione sonae; et quia rationalis erat, respondet ad veri-
trigesima quarta: Praedictis adiiciendum est etc. tatem. Secundo vero subiungit aliam rationem, et
duas secundum duo opera
Prima pars^ habet quia cu7-iosa videtur, respondet ad hominem, non
sapientis, quorum primum est «non mentiri, de ad orationem \ ibi : Sed iterum addunt etc. Tertio
quibus novit»; et secundum est «mentientem posse adhuc resumit rationem illorum et respondet ad
manifestare ^ » Unde in prima parte primo osten-
. veritatem , ibi : Ceterum haereticorum improbi-
dit et probat veritatem; in secunda eam defendit tas etc. Quarto et ultimo subiungit eorum interro-
contra falsitatem, ibi: Hoc autem aliqui negant. gationem, et quia curiosa erat, praefigit terminum
Prima pars habet quatuor partes'. In prima humanae inquisitioni , ibi: Sed forte quaeres, cum
ostendit quod proprietates sunt personae et in per-
,
hae proprietates etc. Et quaelibet istarum partium
sonis ,
per naturam ipsius proprielatis quia aeterna , posset subdividi , scilicet eo quod primo ponit oppo-
est et distincta. In secunda ostendit illud idem vio- sitionem et secundo responsionem , et illud manife-
lentia auctoritatis % ibi: Sabellii haeresim decli- stura est in littera.
nantes, ubi ponit auctoritates Hieronymi. In tertia Verumtamen nondum desistunt impatientiae
ostendit hoc ipsum per naturam divinae simplici- spiritu etc. Haec est ultima pars, in qua respondet
tatis, ibi: Cumque de simplicitate divinitatis. In Magister auctoritatibus, quas inducunt; et habet haec
quarta ostendit, quod proprielates non tantum sunt pars duas partes secundum duas auctoritates Augu-
personae, sed etiam divina essentia. El hoc probat stini, quas inducunt: et prima sumta est ab ex-
efQcacia auctoritatis , ibi: Quod enim proprietas positione Psalmi, secunda vero sumta est ab Au-
etiam divina natura sit, ubi ponit auctoritatem Prima pars ponitur ibi:
gustino, de Trinitate septimo.
Hilarii. Verumtamen nondum desistunt etc; secunda poni-

Hoo autem aliqui negant dicentes etc. Haec tur ibi: Item illis verbis Augustini. Et quaelibet
est secunda pars, in qua ponit Magister veritalis harum potest subdividi ,
quia primo ponit aucto-
probatae defensionem ponendo aliorum rationes et ritatem sive rationem, secundo vero dissolvit.
' Codd. aa bb addunt (iiuxe dicuntur. ^ Codd. X aa bb cuni ed. 1 particulas. Paulo inferius pro
'-
Hi duo textus inveniuntur apud Aristot., I. Elench. c. raiionalis codd. GYZ cum ed. 1 raiionabilis.
(c. 1.).
« Pro oraiio-nem Vat. rationem ; utriusque lectionis idcm
3 Codd. I X aa : ed. 1 partioulas. Aliquanto inferius est sensus.Nostram lectionem habent omnes codd. tei'niinus ;
pro distinc.ta codd. ad orationem. sumtus est ex Boethio (cfr. supra pag. 131,
* Vat. per violentiam mictoris Sabellii. Mox pro auctori nota 6.).
tates cod. W awctontatem.

.
DIST. XXXIIl. ART. UNICUS QUAEST. I.
Ad intelligenliam praesentis distinctionis quatuor Secundo, de comparatione proprietatis ad essentiam.

quaeruntur. Terlio, de comparatione unius proprietatis ad aliam.
Primo quaeritur de comparatione proprietatis ad Quarto, de comparatione eiusdem proprietatis ad
personam. ! i|isam.
ARTIGULUS UNICUS.
De diversis comparationibus proprietatis.
QUAESTIO I.
Utrum proprietas sit persona.
Quantum ergo ad primum quaeritur de com- cumque se ipso referatur — unde quanivis niateria
paratione proprietatis ad personam. Et quaeritur, se ipsa referatur ad formara , tamen non est ipse re-
utrum proprietas sit persona. Et quod non , osten- speclus ad formam ' — ergo cum in divinis per-
ditur hoc modo. sona vere sit substantia absoluta, relatio sit verus
1. Ubicumque est vere determinans et determi- respectus, quantumcumque se ipsa referatur per-
. natnm secundum rem, ibi determinans differt a de- sona, non est verus respectus sive ipse respectus,
terminato — nam si non difTert, non est determinans nec e converso: ergo jDroprietas non est ipsa per-
vere, sed totum est determinatum — sed persona sona.
in divinis est vere determinatum, et proprietas vere Ex his tribus suppositionibus arguebat Porre-
delerminans, quia proprietas vere et non secundum ianus ,
quod persona non est proprietas , nec e con-
modum dicendi solum distinguit personam: ergo verso. Et quia omne quod est in persona, est
proprietas differt a persona. Sed differentia non persona propter summam simplicitatem, arguebat
praedicatur de se in abstractione ' : ergo nec pro- ulterius, quod proprietates non sunt in personis, sed
prietas de persona, vel e converso. assistunt.
2. Item, ubicumque est vere abstractum et con- 4. Et quod ista positio sil conveniens, videtur
cretum, ibi differt quod abstrahitur ab eo, a quo auctoritate Boethii de Trinitate '. Dicit enim , quod
abstrahitur - ; sed proprietas significatur in concre- «relatio non in eo quod est esse consistit, sed in
tione ad personam, cum rticitur Pater, et in abstra- comparatione »

ctione, cum dicitur paternitas, et non tantum est 5. Item, hoc ipsum ostenditur ratione, quia
differentia in modo loquendi, quia aliquid dicitur omne quod advenit alicui et recedit sine sui muta-
de Patre, quod non de paternitale: ergo vere dif- tione, non praedicat aliquid, quod sit in illo, sed
fert paternilas a persona. Sed quod vere differt ab solum * assistens; sed relatio est huiusmodi, ut patet
alio non praedicalur de eo in abstractione ergo etc. : in dextro et sinistro: ergo etc. Cum ergo proprie-
3. Item, ubicumque est absolutum et respecti- tates sint relationes, non sunt personae nec in per-
vum, absolulum non est ipse respectus, quantum- sonis, sed assislunt.
' Sic non dieitur: rationale est rotionalitas. Hoc argiimen- * Cap. S: « Quae tota non in eo quod est ei
tum Gilb. Porret. insinuatur liic in li(. Magistri , c. I. circa sed in eo quod est in comparatione aliquo modo se habere ».
medium. Ibid. insinuatur et proxime sequens argumentum de quo vide ,
' De quo vide supra d. 27. p. 3. supra pag. 433, nota 3. Cfr. eliam Comment. Gilb. Porret. in
1. q.
Vide supra d. 3. p. II. a. I. q. 3. ad i. — Mox posl abso- liunc locum. — Sola Vat. in lioc textu perperam omittit non.
luta codd. IXbb cum ed. 1 subiiciunt et. Aliquanto infcrius 5 Val. cum cod. cc addit est.
cod. T omittit verba venis respectm sive.
—
CoNTBA : 1 . « Omne simplicissimuni est id qnod c NcLus 1 0.
Fandamenta.habet, excepto eo, ad quod relative dicitur». Haec

est .\ugustini undecimo de Civitate Dei ' et per se Proprietas esl persona et in persona, tame)i pro-
nota est; sed divina persona est simplicissima, ali- prietas et persona differunt secundum modum
ter non esset Deus, et non dicitur relative ad prose habendi.
prietatem: ergo est proprietas.

2. Ilem , omne perfectissimum est omne illud a Respondeo Dicendum quod de comparatione
: ,
quo perfieitur et denominatur — haec per se nota proprietatis ad personam triple^ fuit opinio.
est, quia aliter denominans et perficiens esset perfe- Prima positio fuit. quod proprietates non sunt opinio i
ctius eo; et Aiigustinus islam proponit quinto de persomie nec m personis, sed assistunl personis,
Trinitate '^
dicens quod quia ipse Deus est ma- sicut relationes. Et ratio, quae movit istos, fuit per-
—
,
ximus, ideo est sua magnitudo sed persona di- sonarum pluralitas et divina simplicitas. Quia enim
vina est perfeclissimum quid et denominatur sua personae" plures sunt, plures habent proprietates,
proprietale: ergo persona est sua proprietas, et Pater quae vere differentes sunt. Et quia differentes sunt.
est paternitas. si essent in persona, auferrent ei simplicitatem.
3. Item , omne simpliciter primum est quidquid Quae cum non possit auferri a divinis, posuerunt,
habet, excepto eo quod est ex illo ' — nam si habet proprietates esse assistentes personis, non esseper-
aliquid quod non sit ab ipso, vel qiiod non sit smias. Et huic videtur consonare natura relationis,
ipsum illud est aeque primum nt ipsum ergo quae non videtur esse in substantia '
nec praedicare
—
, :
ipsum non erit simpliciter primum — sed Pater lia- aliquid in subiecto, sed dicere respectum ad aliud.
bet paternitatem , et paternitas non est ab ipso, et Et haec positio, etsi rationabilis aliquo modo fuit, improbaial
ipse est simpliciler primus: ergo Pater est paterni- tamen stare non potest, quia ponebat, reJationes in
tas, eadem ratione FiUus est filiatio, et Spiritus san- divinis nec Deum esse nec creaturam. Unde etsi in
ctus processio. principio sui modicum contineret errorem, ducebat
Ex his concludilur, quod proprietates non sunt tamen ad magnum " ; et ideo retractata fnit in Con- Reiraciaii|
tantum personae, sed etiam in personis. cilio Rheniensi, et rnagisler Gilbertus Porretanus ore
4. Et quod istud verum sit , videtur auctoiH- proprio retractavit.
tale Hieronymi in libro de Expositione fidei catholi- \A&o Mi secunda opinio", multum differens ab opinio 2.,
cae ad Damasum^: « Tres, inquit, personas expres- ista, quod proprietates omnino sunt per-
videlicet,
sas sub proprietatibus distinguimus ». sonae nec differunt nisi solummodo in modo loquen-
5. Item, hoc videtur ratione. Quia omne quod di, et tantum sunt tres proprietates, sicut sunt tres
est, aut est ens per se et in se, aut in alio ^. Pro- personae. Et ista positio fundata est similiter super
prietates igitur aut suntper se entes, et ita substan- divinam simplicitatem. Quia enim personae sunt sim-
tiae; aut in alio. Si in alio, non nisi in personis, plicissimae, se ipsis distinguuntur, et ipsae sunt suae
quia proprielas non est nisi in eo cuius est proprie- proprietates nec habent alias differentes re, sed solo
tas. Si per se, ergo proprielas est substantia: aul modo loquendi. Et ista positio fuit magistri Praepo-
ergo creata, aut increata, aut media. Sed non sitivi, et magis est probabiUs quam praecedens.
creata , nec media — illud constat — restat ergo, Attamen ipsa improbata estsupra, distinctione vige-
quod increata: ergo sunt personae. sima sexta '"
,
quia una persona plures habel rela-
'
Cap. 10. n. I: Ideo simplex didlur, quoniam quod liabel, * Vide supra d. XXV. c. 3. —
Pro ad Damastm codd.
hoc est, cxceplo quod relative quaeque persona ad alleram di- et edd., except. 4 et S, ad Pliilippum.
citur. — Haec est additur regula.
In cod. post ^ Cfr. supra pag. 116, nota 6. —
Mo\ pro substantiae Vat.
Cap. 10. n. 11: Deus autem, quia non ea magniludine cum paucis codd. substantia.
magnus esl, quae non est quod est ipse, ut quasi particeps 5 bb et ed. 1 hic additur vere.
In cod.
eius sit Deus, cum magnus est alioquin illa erit maior ma- — ' Codd. E F I M X aa bb subiecto.
gnitudo quam Deus, Deo autem non est aliquid maius ea — 8 .\ristot., I. de Caelo et MuHdo text. 33. {<.: Ei.): i Qua- ,
igilur magnitudine magnus est, qua ipse est cadem magnitudo. propter quod in principio modicum est, in fine fit perquam
Cfr. et VI. c. 7. n. 8. seq. Mox post qaod ex codd. M Z — I WX magnum», quam sententiam .\verroes in suo Commenlario in
bb restituimus coniunctionem quia, quae in Vat. desideratur. hunc loeum sic exprimit : « minimus error in principiis vel in
Codd. I X bb omittunt ipse ante Deus. Paulo superius pro aliter principio rei est magnus in ultimo ». Haec Averrois verba postea
denominans mulli codd. cum ed. 1 incongrue tunc denominans. apud Scholasticos fi-equentissima eranl. — Paulo ante pro con-
Deinde post eo cod. (L in marg.) addit: ad minus secun- tineret Vat. cum aliquibus codd. et ed. 1 conlinet.
dum quid; secundum quid: ergo simpliciter, maxime
et si ^ Codd. I Y et ed. 1 posido. Paulo inferius anto voccm
in simplidssimo , ubi nmi est quid et quid. In flne argumenti tantum cod. T repelit quod.
voci paternitas ced. I praemitlit swa. '" Quaest. 1-3. — Posl Attamen in initio huius propos. cod.
^ Codd. I M bb cum ed. 1 ab illo. I et ed. 1 subiiciunl et.
,
DIST. XXXIII. ART. UNICUS QUAEST. I. 573
quae sunt verae relationes; et plures perso- et secundum illum respectum transit ' quia tamen
Itiones,
nae habent unam proprietatem et una persona alio ; manet in comparatione ad terminum, hinc est, quod
;
et alio modo se habet ad Filium et ad Spiritum relatio non tanlum modo loquendi differt, nec tamen
sanctum, etiam secundum rem. Ex quo necessario oportet, quod sit ibi vera abstractio.
sequitur, quod realiter aliquo modo differt proprie- 3. Ad illud quod obiicitur tertio, quod absolu-
tas a persona, et non solum in modo loquendi, situm non dicilur de respeclivo; dicendum, quod ve-
cut dicebat magister Praepositivus. rum est in creatura, quia respectus ipse verus aut neisuo m
Et propter hoc intelligendum , quod ulraque esl alius per essentiam , aut in comparatione ad aliud fe™ '°"rei'i
"""«'' "=»•
ludicium de praedictarum positionum aliquid veri dixit et in per essentiam, ut materia et forma, quorum „3^.
nione.^^âliquo defecit. Nam prima, quae dicebat, quod pro- trum est in divinis : unde respectus in creaturis po-
prietates aliquo modo differunt a personis, verum nit dependenliam, et ideo privat summam simplici-
dixil; sed in hoc male, quod dixit simplmter dif- tatem, et ideo non praedicatur in creaturis. Omne
ferre. Sequens , quae dixil, quod proprietates sint enim simplicissimum est independens omnino". In
personae, verum dixit; sed in hoc excessit, quod divinis autem relationes dicunt respectum sine depen-
dixit, quod nullo modo differunt a personis. dentia; et ideo non privant summam simplicitatem
Ideo ex his duabus positionibus conflatur ' una et ideo dicunlur de hypostasibus.
conciusio ). vera et communis positio, quam tenent modo ma- 4. Ad illud quod obiicitur postmodum ,
quod
gistri communiter, quod proprietates .sunt personae onines relationes sunt assistentes; dicendum, quod'
et in personis, tamen aliquo modo dilferunt a per- esse in comparatione dicuntur a Roethio, non quia Expiicaiur
sonis. — Et quod ista positio sit conveniens, patet, non sint in re, sedqnia, cum sinl in re, non snnt
Raiio. si quis inspiciat naturam proprietatum. Dictum enim in ea absohUe, sed in comparatione ad alterum;
est supra^, cum quaerebatur, quid esset proprietas quo quidem mutato et corrupto, contingit relationem
in divinis, quod erat relalio. Dictum est etiam, quod pariter corrumpi et desinere propter hoc, quod non
relatio ratione comparationis, quam habet ad subie- est in subiecto absolute, sed ad alterum; nihilomi-
ctum, transit in substantiam in divinis; et ideo de nus tamen est in subiecto.
subiecto suo omnino vere praedicatur, ut Pater est 3. Ex hoc patet responsio ad illud quod obiicit.
paternitas. Ratione vero comparationis ,

quam habet Nam illud non habet veritatern nisi in ente absoluto,
ad obiectum, manet verissime in divinis et habet non respectivo. Et illud trahitur ex ratione et ver-
"
quodam modo differenliam a persona; nec facit se- bis Roethii: ex ralione, quia quando dico, hoc esse Probatio i.
cundum hoc compositionem sed distinctionem respe- , ordinatum ad aliquid. non nihil dico de illo, de
ctu cuius est. Compositio enim attenditur per cnm- '
quo dicitur, et quando de aliquo, quod non habet
jfoiandum. parationem proprietatis ad subiectum, distinclio re- ordinem, fit habens ordinem, quia non erat illud ad
spectu obiecti. El ex hoc patet, qu(jd proprietas est quod ordinaretur —

et ideo ordo erat in potentia
persona et m per.tona, quia idem est per essentiam in hoc non' ratione sui, sed ratione eius ad quod
conciusio 2. sive modum essendi, '
dilfert tamen quantum ad est — quantum est ex parte sui, erat in actu ; et ideo,
modum se habendi. — Concedendae igitur sunt ra- nulla mutatione facta in ipso, sed in obiecto, intro-
tiones, quod proprietates sani personae et inpersonis. ducitur in esse et desinil. Et hoc patet ex verbis Probaiio 2.
\. El patei ex dictis responsio ad primum argn- Roethii, quia Roethius non negat simpliciter, quod
soiutio op- mentnm. Quia enim aliquantulam habent diiferentiam relalio non in eo quod est esse consistit, sed non
posiorum.
pj.pp|,jgjgg ^ persoua penes modum se habendi, ideo totaliter consistit. Unde dicit": « Non potest praedi-
proprietas vere determinat et distinguit; hoc tamen catio relativa quidquam rei, de qua dicitur, per se
non tollit praedicationem', quia raodus ille non addit addere, vel minuere, vel mutare, quae non tota in
aliam essentiam. eo quod est esse consistit». Ex hoc innuit, quod
2. Ad iUud quod obiicitur secundo de abstra- aliquo modo consistit; et ideo nec in creaturis nec
quod non
ctione, dicendnm, est abstractio secundum in Deo verum dicere quod relatio non
est ,
sit in ali-
rem, sed solum secundum modum intelUgendi et quo; sed verum est dicere, quod non tota esl in ali-
loquendi : qnia abstractio respicit subiectum in quo. quo absolute.
1
Cod. bb conficitur. ratione plurimi codd. cum cdd. 2, 3, i, 3 perperam in relatione;
2 Dist. 26. q. 2. cod. T sic : quod non esse relationes dicuntur, nOH quia etc.
3 Codd. T X voci modum praeniiltunt secundum. Paulo « Cod. T hoc, cod. L idem, alii codd. falso ideo. Paulo
post voci rationes cod. R bene adiungit ostendentes. superius post absoluto cod. T et nonnulli alii inserunt el.
,
* Scil. qua proprietas praedicatur de persona ' et e con- " Pro in hoc non codd. MPQX et hoc non, codd.
verso. nec hoc, cod. T brevius sic: in hoc , tamen ratione sui erat
5 Supple cum Vat. m subsiantiam. In (ine solutionis ante in actu , et ideo etc.
vera Vat. cum paucis codd. omittit ibi. '» Libr. de Trin. c. 5. — In loco citato Vat. quae mutavil
" Cfr. supra pag. 169, nota i. in quia, renitentibus tum codd., tum ed. 1, tum etiam textu
' Simul audi relaiionts. — Immediate post pro m compa- originali.
,
,
SENTKNTLARUM LIB. I.
SOHOLIOK
I. Quod sint proprietates in divinis, iam supra (d. 26. q. I.) modo dicendi. Hic error refutatur argg. 3. 5. in ruiidam. ct in
probalum est, el simul aliquid dictum est de naiiira earum corp. — Media igitur et vera sententia statuil, tum quod propric-
et de duabus exlremis falsisque opinionibus Gilberli Pori'etani liites snnt personae per idenlitatem, tum qupd sunl in personis
et Praepositivi. In hac quaestione nalura propriet.rtum accnra- propter quandain distinctionem , ab intellectu noslro necessario
tius determinatur. —
Gilbertm, Episcopus Piclaviensis (f IJSi), et saltem cum fundamento ex parte rei faciendam. Dc natura
in pliilosophia immoderato realismo addiclus, ex sententia Boe- huius distinctionis doctores in modo loquendi differunt, de quo
thii (in i. ad quod relatio habeat tanlum esse in com-
opposil.), vide supra d. 26. q. I. Scholion , et hic solut. ad I.
paratiotw, id est in ordine ad terminum, inferre voluit, rela- II. Quoad solut. ad 2. cfr. supra d. 27. p. I. q. 3, ubi nega-
tiones non csse personas , nec reduei per identitatem ad essen- lur, quod in proprietatibus sit vera abstractio. Oplima hic et ibi
tiam ; item, ipsas non esse nec in persnnis ncc in essentia (scilicet ad 3. additur ratio huius assertionis, scil. quod abstractio rcspicit
denominative, et secundum nostrum modum intelligendi quasi subiectum, in quo est relatio; et sub hoc respectu relatio (ut
per informationem), sed eas esse tantum assistentes , utpote in qv^) Iransit in substantiam et identiflcatur cum ipsa. Relatio
respectus ad aliud. Ut ipsius sententia melius intelligatur, haec vero ut ad (sive quoad respectum ad terminum) manet quidem
ex B. Alberto (S. p. I. Ir. 13. q. 52.) transcribimus: Distinguunt et dislinclio relativa inter personas est realis, sed hoc non est
(Porretani) inler subsistens , existens , insistens et assistens. ratione abstravtionis. enim in divinis abstrahitur, quod
Nihil
Subsistens dicunt esse quod sibi ad esse suCflcit ct alio non realiter differt, diflert, quod abstrahitur.
nihilque realiter —
indiget; sic est divina essenlia. Existens autem dicunt esse Obiect. 3, quod nullatenus relatio praedicari possit de essenlia
quod alio quodam ut causa indiget, ex quo sit, sicut causatum divina, non exiguam diBflcultatem continet, quam Seraphicus
et creatum. Insistens autem dicunt esse quod ad aliud fluit ut solvit cx hoc principio, quod relationis conceptus, a creaturis
ad subiectum, in quo insit. Assistens vero dicunt quod non ad Dcum a nobis translatus, puriflcari debeat ab omnibus
inest, sed per habitudinem alicuius extrinseei dicit respecluni quas habet in creatis iniperfectionibus, et ab omnibus quae
unius ad allerum, sicut relativa, quorum esse est ad aliud. Et repugnant siniplicitali divinac. Paulo aliter sed in eodem sensu, ,
tales rcspectus dicunt essc in his nominibus dominus et crea- S. Thom. (S. I. q. 28. a. 2. ad 3.) eandem dimcultatem solvit.
tor. — Argumenta pro hac sententia principalia habes hic 1-3. — Solut. ad i. bene explicat dcflnitionem rclalionis a Boelhio
ad oppos. Hunc errorem conlixit Conrilium Rhcmcnse, an. MiS factam; cfr. S. Thom. loc. cil. a. 3.
ab Eugonio III. celebratum, his verbis: « Credimus et confltenun-, III. Alex. Hal., S. p. I. q. 68. m. I. a. I, m. 5. a. I. et 6. § i.
solum Dcum Palrcni et Filium et Spiritum S. aeternum essc, — Scol., hic quaest. unica ; Report. hic q. 3. — S. Thom., hii
nec aliquas omnino res, sive relationes, sive proprietates, sive q. i . a. 2 ; S. I. q. iO. a. I —
. B. Albert., hic a. 2 ; S. p. I. tr. 9
singularitales \el unitates dicantur , vel alia huiusmodi adessc q. 39. m. 2. a. 3. — Petr. a Tar., hic q. 2. n. I. 2. — Richard
Ueo quae sint ab aeterno et non sint Deus ». — Praepositims a Mcd., hic a. I. q. 1. 2. — .Egid. R., hic I. princ. q. I. i
,
e contrario ex eodcm principio divinae simplicitatis intulit aliam — Henr. Gand., S. a. .56. q. i. — Durand., de liac et .scq. q
exlremam opinionem, scilicct proprielalcs esse quidem pcrsoMas, hic q. 3. — Dionys. Carlh., de hac et seq. q. hic q. I . — Bicl
sed non esse in personis , cum non diffei'ant a pcrsonis nisi dc hac et seq. q. hic quaest. unica.
QUAESTIO 11.
Utrum proprietas sit esseniia.
Secundo quaeritur de comparatione proprietatis 3. Item, proprietas aut est aliquid, aut nihil. Si
ad essentiam, et quaeritur, utrum proprietas sit es- nihU: ergo aut persona non distinguiLur, aut distin-
sentia. Et quod sic, videtur: ctio personae nihil est. Si aliquid est: sed omne quod
1. Quia Ecclesia cantat': «In personis adoretur est aliquid est essentia vel creata, vel increata; sed
proprietas » ; sed nihil est adorandum latria nisi proprietas non est essentia creata, hoc manifestum
divina essentia: ergo etc. Uude Bernardus': « IUam est: ergo increata.
proprietatem, quae Deus non est, non mihi adorabi- 4. Item, omne quod est, aut esl Deus , aut
lem credo». melius Deo aut minus bonum aut maius: proprietas
2. Item, essentia est in persona, similiter^ et ergo aut est Deus, aut melius aut minus aut maius.
proprietas: aul ergo sunt ibi per differentiam , aut Sed maius non potest esse ,
quia Deus est quo maius
per indilferentiam. Si per differenliam :ergo per- excogitari non potest^ Minus non potest esse, quia
sona est composita, quod -est inconveniens. Si per tunc Pater esset minor, quam sit ipse: ergo est Deus.
indifferentiam omnimodam: ergo proprietas est es- Contra: 1. Augustinus dicit et habetur supra, Adopposi-
sentia, et essentia est proprietas. distinctione decima octava ^ : « Non eo est Deus
1
In Praefatione de Ss. Trinitate , cuius auctor esse perhibe- 3 In pluriniis codd. et edd. 2, 3, i, S, 6 dcsideratur simi-
tur aul Pelagius papa, aut S. Ambrosius. er.

2 Libr. V. de Consid. c. 7. n. IS: Si quartam divinitatem * Boeth., III. de Consol. prosa 10.
quae Deus non 5 In supra dub.

adiicerc placet; interim ego hanc, est, persuasi lit. Magistri, c. 3. Cfr. et d. 6. 2, el d. 1 9.
II. q. 2. ad i.
,;
,,
:
DIST. XXXIII. ART. UNICUS QUAEST. 11. 575
quo Pater, sed deitate est Deus, paternitate est Pa- quia necesse est ,
quod sit divina essenlia , si est
ter » : ergo deitas non est paternitas, imnio aliud aliquid.
et aliud. Propter hoc ad intelligentiam obiectorum intel-
2. Iteni, hoc videtuf ratione. Haec est conce- ligendum, sicut praenotatum est', quod relatio ra-
ptio aninii per se vera ' ,
quod non est ideni princi- tione comparationis ad subiectum transit in substan-
pium distinguendi et uniendi , formaliter loquendo tiam, et ideo proprietas est divina substantia; ra-
sed essentia est ratio uniendi ,
proprietas autem tione vero comparationis ad terminum sive obiectum
ratio distinguendi : ergo essentia et proprietas non remanet; et quantum ad hoc est distinctiva^ et
sunt idem. differt ab essentia, non quia dicat aliam essentiam , comiasio i
3. Item , nulla proprietas proprie praedicatur de sed alium moduni se habendi, qui per comparatio-
aliqua essentia sive substantia, nisi sit in illa: ergo nem ad essentiam vel personam dicit modum, nihil
si proprietates dicuntur de divina essentia, ergo sunt addens; in comparatione vero ad correlativum vere
in illa. Sed proprietas ponit rem suam circa subie- dicit rem " et distinctionem: et ideo non est vanitas
ctum, in quo est: ergo cum rei proprietas sit respe- in ratione intelligendi nec compositio in re, sed
clus, et ad respectum sequatur distinctio, de neces- vera distinctio. Et quoniam iste respectus non dicit
sitate proprielates ponunt distinctionem circa divinam aliud quam essentiam, ipsi comparatus, similiter
essentiam, si sunt in illa. Sed hoc est inconveniens nec aliud quam personam: ideo vere est essentia
ergo etc. et persona. — Sed quia ulterius respectus ille non est
i. Item, si essentia est proprietas, aut ergo per essentiae ad aliud, sed personae a.(l personam; ideo
se, aut per accidens: si per se, ergo cuicumque respectus et relationes, proprie loquendo, sunt in coroiia-
inest essentia, et paternitas; sed hoc est falsum: ergo personis, non in essentia: quia personae secundum
si est vera, est vera per accidens. Ergo cum in di- eos referuntur et distinguuntur , in essentia autem
vinis non sit ponere accidens , nec per accidens non ,
quia ' nec refertur nec distinguitur. Sunt ta-
patet etc. men in essentia divina, loquendo communiler et im- coroua-
5. Item , si proprietas est divina essentia , cum proprie , ut dicatur in divina essentia esse omne
divina essentia vel substantia sit creatrix et creet ^ quod est divina essentia, vel omne quod est in es-
ergo proprietas creat; quod non conceditur. Quaeri- sentia vel persona.
Quaestioin- «Mr igitur, quare conceditur, quod paternitas sit es- 1. Ad
quod obiicitur, quod alio est
illud ergo soiutio oi
p""""'""-
sentia, et quod etiam sit adoranda, non tamen, quod Deus, alio est Pater; dicendum, quod ablativus fi,.
sit creatrix vel sapiens. cit rationem dicendi vel denominandi unde et alie- ;
tas ,
per ablativum significata , attenditur solum
CONCLUSIO. quantum ad modum, non quaiitum ad essentiam.
ut patet.
Licet essentia et proprietas habeant diversum mo- 2. Ad illud similiter quod obiicitur, quod non
dum se hahendi, quia essentia dicit ahsolutum idem est principium distinguendi et uniendi; patet
'
proprietas vero respectum ad terminum; ta- responsio, quia quod
proprietas distinguit in eo,
men essentia est proprietas, ete converso. differens non essentia' , sed modo; qui modus non
dicit composilionem ,
quia transit in substantiam; nec
Respondeo: Sicut Magister tangit in littera', dicit solum intelleclum ,
quia res est et manet respe-
opiDio Gii- aliquorum positio fuit et imponitur Pictaviensi, quod ctu obieeti.
proprietas nec sit essenlia nec in essentia, sed solum 3. Ad illud quod obiicitur, quod non praedica-
improijaiur. assisteus. — Sed ista positio manifeste improbata est, tur de substantia, nisi' quod est in substantia; di-
' Pro per se vera codd. L qimi per se nota. Paulo in- s Intellige: aliquid, sive entilatem relativam, quac, dum
ferius pro antem Vat. cum paucis mss. et ed. I est. nihilo opponitur, res vocatur.
Cfr. Anselm., Monolog. c. 13. ' Vat., omissis vocibus non, quia nec non particula in
5 Cap. 1 . — Pictaviensis ,
qui subinde commemorntur ante , essentia autem nec 7-efertur ctc. Nostra
essentia
sic :
non est ille Petrus Pictaviensis ,

qui Cancellarius fuit Universi- lectio estcommunis codd. et edd. 1, 2, 3, i, S. Paulo su-
tatis Parisicnsis scripsitquc i Quinque libros Sententiarum » , in perius post secundum eos cod. T adiicit tantum. Pro Sunt
quorum primo c. 25. seq. opinionem liic allatam impugnat tamen in essentia divina codd. GHKPQSTVet alii sed tamen
(f 1203), sed est Gilb. Porretanus, Episcopus quondam Picta- in divina essentia. In iine corp. ante essentia cod. T omittit in.
viensis. —
Aliquanto inferius verbis divina esseniia cod. T 8 Codd. aa bb clarius quia proptietas non distincjuit in
:
praefigit m. eo quod differunt in essentia. Cod. M post differens inserit est.
< Quaest. praeced., et d. 26. q. 2. — Paulo post pro di- ^ Postulante contextu , ex cod. Z restituimus nisi. Plures
vina substantia cod. bb divina essentia. codd. ut X V aa bb cc pro nisi quod minus bene exhibent quod
5 Sic codd. GHKR TVXY IT et alii , Vat. distincta. Paulo iion. Mox posl dicendum, quod supple : proprietas. Dein pro
inferius pro qtd codd. \hb quia, et dein post personam Vat. ut de subiedo nnn pauci codd. perperam vel de subieclo , cod. L
inleriicii soltim. ut substantia.
'
cendum, quod non praedicalur de substanlia ut de Unde notandum, quod quaedam dicuntur de divina Tripiex spt
.,, .. .
cies praed
subiecto, nec per inliaerentiam sed solum de per- , essentia in se, ut puta illa quae dicuntur m oppo- catoru.n.
sona sic praedicatur. Unde de essentia praedicatur, sitione ad creaturam, ut immensa, increata et
quia essentia et proprietas sunt unum in persona, huiusmodi ; et haec dicuntur de proprietatibus. Ali-
non quia unum sit in alio. qua dicuntur de divina essentia ut in personis, ut
4. Ad illud quod obiicitur, utrum praedicetur esse communicabilem , et esse in tribus unam talia ;
per se, aut per accidens ; dicendum, quod mnpej- conveniunt essentiae, ut habet rationem formae%
se, quia per personam; non per accidens , quia per- et in hoc dilTert ratio essentiae et proprietatis; et i
sona non est aliud ab essentia. Quoniam igitur res di- talia non dicuntur de proprietatibus. Rursus aliqvu
vinae superexcedunt res inferiores, sic et praedicatio dicuntur de essentia ut esse principium actionis ^ ut
praedicationem. esse polentem, sapientem, volenlem, ut creare; et
;
3. Ad
quod uitimo obiicitur quod si
illud ,
talia non dicuntur de proprietatibus. Unde notan- '
essentia creat, et proprietas; dicendum est ad lioc, dum, quod adiectiva essentialia, quae essentiam in
quod quamvis proprietas sit essentia, tamen essen- se respiciunl ut diversam a creatura, dicuntur de
tia non supponit' proprietalem , nec e converso. proprietatibus; quae autem de ipsa formaliter, sive
Ad quaest. Uude uon sequitur, quod' iilud quod convenit essen- ut est forma, vel ut est principium, non. dicuntur.
incideQtem. . ,
- ,. ,
tiae, conveniat personae, vel e converso; aliqua ta- Et sic patenl oinnia quaesita.
men conveniunt et proprietati , aliqua non.
SCHOLIOK
I. lii liac quiieslione docetur, quomodo sc liabeant pro- per se lioc intelligendum videtur de tali praedicatione in sensu
prielates ad essmliam. Ditlicullates piincipales in pi-aecedenti stricto, cum S. Thomas (S. 1. q. 39. a. 6. ad. 2.) in casu si-
quaesl. et supra d. 26. q. 1. explicatae sunl. Conclusiones mili istam praedicationeni admitlal. — Plura attentione digna
ipsae duobus corollariis magis determinantur, scil. quomodo leguntur in soiut. ad 5. — Duae quaesliones huc spectantes a
propriettites sint in personis et in essentia. S. Bonaventura explicite non tractantur, quae inter Scholasticos,
II. Scnsus solutionis ad I. esl: licet ablativus importet praesertim Tliomistas et Scotistas disputabantur, scilicet, utrum
habitiidinem in ratione causae formalis, quae secundum rem relatio includatur in ratione cssentiae, et vice versa, quod negat
non est in Deo, tamen secundum rationem intelligendi ponenda Scotus cum multis aliis. Alia est, utrum relationes praecise
est; et hoc suflicit, ut dicatur: non eo (id est non ea ratione sumtae dicant perfectionem quod iterum Scotus negat. Inter-
,
sive formalitate) est Dms, qua est Pater. Sed Gilbertus, di- pretes S. Bonaventurae ipsum ad utramque partem trahere
stinguens paternitatem realiter a deitate ,
falso intellexit ista volunt. Probabilius nobis videtur, ipsum saltem in secunda
verba in hoc sensu: quantum ad id quod est Pater, non est quaestione favcre potius Scoto, ul vult Barth. de Barberiis,
Deus (cfr. hic dub. i.). — De praedicatione per inliaerentiam tom. I. disp. 13. q. 3.
in solut. ad 3. cfr. quaesl. seq., et infra d. 34. q. 2. — Solut. III. Alex. Hal., S. p. I. q. 68. m. S. a. 2. — Scot., hic q.
ad i. eruitur ex hoc principio, quod, cum res divinae in infi- unica; Report. hic q. I. — S. Thom., hic q. I. a. I ; S. I. q. 39.
nitum excedant intellectum creatum, interdum etiam regulae a. 1 . 2. — B. Albert., hic a. 3. 5. 6 ; S. p. I. tr. 9. q. 39. m. 2.
logicae deticiunt, ut haeo regula, quod omnis praedicalio sit a. 2. — Petr. a Tar., hic q. 3. a. 1. 2. — Richard. a Med.,
vel per se, vel per accidms. Nam utrumque negatur quoad hic a. 2. q. I. 2. — .Cgid. R., hic I. princ. q. 2. 3. —
propositionem : essentia est proprietas. Quoad praedicationem Ilenr. Gand., S. a. 55. q. 5.
QUAESTIO lll.
"
Utrum notio de notiom praedieetur.
Tertio quaeritur de comparatione unius notionis 1. Syllogismo expositorio. De necessitate enim

ad aliam. Et quaeritur, utrum una notio sive prosequitur, ut dicitur in arte Priorum^ hoc AestB;
prietas unius personae praedicetur de alia *. Et quod hoc A est C eodem demonstrato: ergo C est B; et
sic, videtur: fundatur iste syllogismus super illud principium per
1 Sive includit in sua formali signiflcatione. Ut enim Alex, - Quae est ipsa deitas. Ex codd. X — et T (a
Hal., S. I. q. 36. m. 5. in fine ait: lllud dicitur supponi , altero manu) restituimus liabet pro habent, quod in Vat. legitur, cum
supposito, quod est in intentione eius in rectitudine, ut supposito contcxtus numerum singiilarem prorsus expostulet.
homine supponitur animal, et supposito Petro supponitur homo: ^ Pro aclionis Vat. cum cod. cc operationum. Mox post
essentia autem in ratione personae non est secundum rectitu- proprietatibus cod. Y addit: personalibus, nec proprie dc es-
dinem , sed oblique. Similiter, supposita notione non suppo- sentia, sed de personis; quia actiones sunl suppositorum pro-
nitur persona. Vel si coarctetur intentio suppositi, illud dicitur prie loquendo ; cod. G vero in margine habet : quia proprie-
supponi altero supposito, quando quod attribuitur uni attri- tas non agit, sed supponit.
buitur alteri ; ideo dixerunt antiqui, i[Uod licet persona essentia * Intellige : notione eiusdem personae v. g. paternitas de
essel ,
quia tanien pcrsona general , essentia non , supposita innascibilitate.
persona non supponitur essentia; ergo non sequitur: pcrsona 5 Aristot., I. Prior. c. 6. tertiae syllogisticae flgurae modos
gignit essentia non
; crgo persona non est essenlia sed quod
: ; utiles duplici modo probat: per deductionem ad impossibile, et
altera ratio intelligcntiac in hoc nomine (pcrsona) et in hoc no- per expositionem (ExeEoi;). Probatio per expositionem est illa,
niine esscntia. in qua, ut B. Albert. ait in Comment. super hunc locum (tract. 2.
:; ,
DIST. XXXllI. ART. UNICUS QUAEST. III. S77
se notuni : quaecunique uni et eidem sunt eadem ,

"2. Item,quod praedicatur de ahquo in abslra-
inter se sunt eadem. Fiat ergo talis syllogismus: ctione non facit numerum cum iIIo°: ergo si notio
Pater est palernitas; Pater est innascibilitas : ergo de notione praedicatur, non sunt plures notiones,
paternitas est innascibilitas. Si tu dicas, quod ac- sed una.
cidens peccat contra istam consequentiam et contra 3. Item, notio praedicatur de notione,
I si ergo
'
illud principium, ut patet hic: Petrus est indivi- spiratio est generatio, et spirare est generare : ergo
duum; Petrus est homo: ergo homo est individuum; cum haec sit vera: Pater spirat Spirilum sanctum,
i conlra hoc obiicilur, quia ubi est accidens, ibi est et haec similiter erit vera: Pater generat Spiritum
'
accidentalis praedicatio; sed cum dicitur: Pater est sanctum.
paternitas, Pater est innascibilitas, non est acciden-
talis praedicatio, quia est in abstractione: ergo non CONCLOSIO.

est ibi accidens. — Ftem , bene sequitur concretive
Pater generat ; Pater est innascibilis : ergo innascibi- Duae notiones unius personae in concreto de se
lis generat; et tamen magis imporlatur sic^ praedi- invicem praedicari possunt , non vero in abs-
catio per.modum accidentis: ergo multo fortius sequi- Iracto.
tur in abstracto: ergo haec est vera: paternitas est

innascibilitas. Respondeo: Dicendum, quod est praedicatio perDupiwprae-
2. Item, hoc ostenditur a minori sic: maior identitatem et praedicatio per inhaerentiam. Praedi-
est unio ^"
proprietatum in una persona sive in sup- catio per inhaerentiam est in concretione, et hoc
posito incommunicabili quam proprietatum in una est" ratione supposili, ut album est musicum. Prae-
natura communi; sed tanta est unio proprietatum dicatio vero per identitatem est in abstractione et
in una natura communi ,
quod una est alia , ut bo- ratione formae, non suppositi, ul iustitia est bo-
nitas est sapientia: ergo multo fortius in persona nitas.
una proprietas praedicatur de alia. * Dico ergo, quod notio ad notionem dupliciter
3. Item, maior est unio proprietatum in una potest comparari: vel in concretione , \e\ m abstra-
persona quam proprietatis et essentiae in persona — ctione. Si in concretione, sic una praedicatur de condusio i.
quia ibi unioquantum ad rem est aequalis, et quan- alia, ut generans est spirans, et Pater est innasci-
tum ad modum raagis convenit proprietas cum pro- bilis, et hoc, quia conveniunt in supposito. Si autem
prietate, quam proprietas cum natura sive essentia — in abstractione , quia lunc notio pure importat ipsum
sed tanta est unio essentiae et proprietatis in per- respectum, et in una eademque persona sunt diversi
*
sona, quod una de alia praedicatur, ut paternitas est respectus sine sui compositione , et hoc secundum
deitas: ergo etc. diversas comparationes ; sic una de alia, non praedi-conciusios.
4. Item , maior est unio proprietatum ' in una catur.

persona quam duarum naturarum in eadem persona Ad illud ergo quod obiicitur de syllogismo,
I. soiuiio op-
,. , .,, ,, , . positornm.
sed propter convenientiam naturarum in una per- dicendum, quod contra illum syllogismum peccat
sona Christi est communicatio idiomatum ,
quia Deus accidens, sicut patet in exemplo prius posito unde ;
est homo, et homo Deus: ergo pari ratione propter non valet forma syllogismi. Similiter illud princi-
convenientiam proprietatum in una liypostasi una pium * intelligendum est secundum idem. Non enim
de alia praedicatur. sequitur, quodsi aliqua quod duo sunl similia uni,
Contra: I. Sicut se habet persona ad personam, secundum idem.
sint similia inter se, nisi sint similia
ita notio ad notionem; sed una persona non prae- Similiter oportet etiam in relationibus ad hoc, quod
dicatur de alia persona: ergo nec una notio de alia sit identitas unius ad aham, quod non tantum in
jotione. eodem^ et secunduni idem, verum etiam sint ad idem.
c. 11.), aliquid sensibile sumitur, de qno utraque extremitas " Quia per abstractionem tollitur ratio compositionis v. g.
universaliter vel particulariter praedicatur ; sive, ut Scotus ait subiectum , in quo plura inter se diversa possent uniri.
I. Prior. q. 11:« Syllogismus expositorius est ille , cuius me- ' Multi codd. hic rcpetunt in , at minus congrue.
dium est terminus discretus (singularis) ». Vocatur exposito- 8 Intellige : identitatis, in obiectione allatum.
rius, quia rem quam concludit, ipsis sensibus exponit sive
,
' Vat. cum cod. cc non tantum eadem sint et sint secun-
manifestat. De principio, in quo iste syllogismus innititur, vidf dum etc, vetustioribus codd. cum ed. 1 nostram. leclionem
supra pag. 5i6, noUi 2. exhibentibus, eo tamen discrjmine interposito, quod non pauci
1 Id est fallacia accidentis. ex illis ut ACFH K. L R S T U V pro in eodem substituunt m
2 Codd. L T hic, multi codd. perperam siuut. iyiox pro se- eadem, scil. persona. — Cfr. Scot., l. Prior. q. 11, ubi quaestio:
quitur codd. I aa bb sequeretur. utrum syllogismus exposilorius teneat gratia formae, resolvitur
3 Cod. W unitas. hoc modo quod syllogismus expositorius tenet gratia formae in
:
* Aliqui codd. ut HVY cum ed. I et pro est. omnibus terminis, dum tamen praemissae regulentur debite
= Vat. cum pluribus eodd. et ed. I proprietatis ; minus pcr dici de omni vel de nullo, ita quod lerminus discretus dis-
rectc. Voci unio codd. BE1X aa bb praemittunt unitas vel. tribuatur mediantibus istis dictionibus (i. e. ita quod terminus di-
Mox post convenientiam in cod. bb repetitur duarum. scretus sive singularis accipiatur secundum idem in praemissis).
S. Bomv. — Tom. l 73
, ,.
Quoniam igitnr relationes diversae in eadeni persona identitas essentialis, ut cnm dicitur, magnitudo est
non sunt ad ideni sive ad eundem, ideo non sequi- bonitas. Quando iterum per comparationem essentiav
tur, quodsi ocmveniant in snpposito, quod propter ad proprietatem, similiter notatur identitas essen-
iioe conveniant inter se. Et sic patet, quod nec syl- tialis. Quando vero est comparatio proprietatis ad
logisiiius nec principmin convenit. proprietatem , quia proprietas non importat nisi ra-
Ad quod i:on est ibi ac-

illud quod obiicitur , tionem et relationem sive respectum; tunc notatur
Frobaiur, cidBus ; quod fallacia accidentis non
dicendum ,
identitas rationis. Et hinc est, quod una proprietas
Mciden'.' ' solum attenditur quantum ad praedicatum acciden- essentialis praedicatur de altera, et proprietas de
'
tale, sed etiam attenditur quantum ad principii essentia, quia uniformis modus praedicandi est in
variationem, ita qnod in una sola acceptione con- liis ad se invicem et ad illud in quo conveniunt
veniat, in alia sit extraneum; sic est in proposito. quia per identitatem essentiae. Sed non sic est, cuni
Nam Pater secundum aliam coraparationem est in- proprietas praedicatur de proprietate. Nam cum pro-
nascibilitas, secundum aliam est paternitas -; ita qnod prietas praedicatur de persona, notatur convenientia
paternitas nullo modo dicit comparationem ad prius, in substantia et essentia et supposito^ Cum antem
nec positive, nec privative. quanlum est de sua ra- praedicatur de alia proprietate , notatur convenien-
tione: et ideo patet etc. tia in ratione et respectu. Et ideo non est simile
2. 3. Ad illud quod obiicitur per similitudinem imino est ibi accidens: conveniunt in substantia
unionis duorum in tertio, dicendum, quod praedi- ergo in respectu.
Tripieiprae-catio
dicalio per
ideniitatem.quod
oer identitatem potest esse
^
esseixUa comparetur ad essentiam

,7 Iripliciter:
,
aut
aut essen-
ita 4. Ad ultimum de convenientia naturarum
una persona patet responsio ,
quia non est commu-
in
tia ad proprietatem , aut proprietas ad proprieta- nicatio idiomatum in abstractione, sed in concre-
tem. Quando igitur est praedicatio per identitatem tione ,
quia deitas non est humanitas , sed Deiis est
pei- comparationem essentiae ad essentiam, notatur homo: similiter in proposito est. Ideo patent omnia '.
SCHOLION.
I. Quaeslio est de nolioiiibus iii eadem ijersonu v. g. de sive sint idem secundum substantiam, diveisum seciindum mo-
palernilate et spiralione activa in Patre. Cum enim attribiila dum se habendi vel non se habendi, ut persona et substantia.
divina virtualiter inter se distincta praedicentur de se invicem (ibid. ad .5.). Tamen praedicatio per identitatem minus serval
et proprietas de essentia, videtur, (luod eliam proprietates proprietatem praedicationis quam altera (III. Sent. d. 3. dub. 4.).
eiusdem personae de se praedicuri possinl (quae ratio solvitur Praedicatio denominativa fit in forma concreta et lalione
ad 2. 3.j. Sed responsio negativa est communis. Schola autem suppositi. Haec (ut dicitur III. Sent. d. 6. a. 1. q. 3. ad 4.) « potest
S. Thomae non admfttit hic nisi distinctionem virtualem ; Scotus esse quatuor modis: per modum inhaerenliae sive per modum
adhibet dislinctionem suam formalem, S. Bonavenlura illam accidentis, ut cum dicitur: iste est albus; per modum trans-
distinctionem attribulionis, de qua supra d. 26. q. 1. locuti mutationis, ut cum dicitur: Petrus est dcalbatus; per niodum
sumus. possessionis , ut cum dicitur: asinus Socratis; per modum
1). De diversis speciebus praedicationis vide supra d. 30. unionis, ut cum dicitur ferrum ignitum id est igni unitum et , ,
q. 1. Scholion. — De dilTerenUa inter praedicntionem per irfm- corpus o.nimatum , id est animae unitum». — Vocabulum de-
litatem el aliam per inlmerentiam sive denominationem (quae nominativum sumtum est ex Aristotele (De pracdicam. c. 1.),
a Scoto vocatur formalis) plura vide d. 5. a. I. q. I. ad 2, qui distinguit o|j.wvuii.a, 5uvtivu[i.a, j:apt!)vu(j.a (denoniinativa).
d. 3i. q. 2, et III. Sent. d. 8. a. 1. q. 3. in corp. Praedicatio 111. Conveniunt auctores in conclusione. Alex. Hal., de hac
per idenlitatem (it inter terminos abstractos, vel saltem cum et seq. q. S. p. 1. q. 68. m. 5. a. 4. 5. et 6. § 6. — Scot., Reporl.
uno abstracto, non ratione suppositi, sed formae, ut sapientia hic q. 3. ad .3. — S. Thom., I. Sent. d. 27. q. 1. a. 1. ad 3;
est bonitas, essentia est Pater. Haec proprie non valet in creatis S. I. q. 32. a. 3. ad 3. — B. Albert., hic a. 4. 7. — Petr. a Tar.,
(d. -5. a. I. q. I. ad 2.), sed veraciter adhibelur in divinis (d. de hac et seq. q. hic q. 4. a. 1. 2. — Richard. a Med., de
3i. q. 2.), sive haec sint idem secundum substimtiam at di- , hac et seq. q. hic a. 3. q. 1. 2. — Henr. Gand., S. a. 7.5. q. 2.
versum secundum rationem intelligendi (ut bonitas cst sapientia). — Dionys. Canli., d. 26. q. 1. (breviter qiiaestio tangilur).
1 Vat. perperam praedicati conlra codd. et alias sex edd. Codd. L

- sic prosequuntur innascibilitas privat com- :
— Subiectum Pater acceptum secundum comparationem patei'- parationem ad prius, paternitas vero nullo modo etc.
nitatis vel innascibilitatis non dicit formaliter idem. Hoc innuit 3 Multi codd. cum edd. 2, 3 m supposito, alii ut CL RU
cod. W ,
qui voci principii adiungit vel sive comparationis sive bb et in supposito. Paulo superius post notatur cod. V inse-
respectiis; idem cod. paulo inferius post acceptione (quod a plu- rit identitas vel.
rimis mss. omittitur) addit vel comparatione , insimul voculam * Pro omnia aliqui codd. obiecta ; codd. B X omnia
sola ,
quae praeit, cum codd. PQ immutans in sua. obiecta.
'
,
, "
DIST. XXXIII. ART. UNICUS QUAEST. IV.
QUAESTIO IV.
proprietas de se ipsa denominative praedica?~i possit.
Quarto quaeritur de comparatione eiusdem pro- 4. Item, cum dicitur: generatio generat, aut
prietatis ad se ipsam. Quaeritur igitur, utrum eadem verbum construitur ratione suppositi, aut ratione
proprietas sive notio praedicetur de se denomina- formae: non formae, quia respectus non agit nec ;
tive'. Et quod sic, videtur: ratione suppositi, quia supposita notione non sup-
1. Per simile, quia adiectiva essentialia deno- ponitur persona —
enim convenit personae,
aliquid
Ad opposi- minant abstracta , ut magnitudo est magna , et bo- quod non notioni, ut supra ostensum est° ergo —
nitas est bona: ergo pari ratione generatio generat locutio simpliciter est falsa.
et spiratio spirat.
2. Item, quia in primis^ est slatus, ideo se c NcLuS I 0.
ipsis denominantur — unde unilas se ipsa est una —

ergo cum proprietates personales non habeant prio- Proprietas iiuUa se ipsam denominare potest.
res, immo ipsae primae sint, tunc se ipsas denomi-
nant. Respondeo: Dicendum, qiiod praediclae locutiones
3. Item, indefinita affirmativa aequipollet par- sunt falsae; nulla enim notio denominat se ipsam.
ticulari^ ergo simpliciter convertitur; sed haec con- Et ratio huius est ,
quia denominatio notionis Raiio.
ceditur: generans est paternitas sive generatio: ergo importat emanationem ut acturn , importat etiam
generatio est generans. relalionem ". Et quoniam productio proprie est sup-
4. Item , si haec non conceditur : paternitas est positi, non formae, simihter relatio est alicuius ut
generans, aut hoc est propter repugnantiam a parte suppositi; ideo omnis talis denominatio concernit
rei, aut a parte m.odi: non a parte 7-ei, quia eadem suppositum. Non sic est de proprietatibus essentia-
res est; non a parte modi, quia eadem proprietas libus — vel ut est de primis '°, ut de uno et vero —
et relatio importatur: ergo nuUi) modo est ibi re- immo respiciunt formam ; ideo denominant se ipsas.
pugnantia: ergo locutio simpiiciter est vera. Quod quia non est in huiusmodi adiectivis notio-
Contra: 1. Sicut proprium proprietatis est di- nibus, non possunt locutiones esse verae ratione
maamenta.stinguere, sic proprium est personae aliam produ- forniae. Ratione vero suppositi non possunt esse
cere; sed haec est falsa: persona distinguit, quia verae ,
quia notio non supponit personam ,
quia plu-
non distinguit , immo distinguitur : ergo et haec est res notiones sunt in eadem persona. Essentia tamen
falsa: proprietas generat. supponit substantiam, quia una est essentia et una
2. Ilem, « omne quod refertur , est aliquid substantia ; et ideo haec est vera : deitas creat ,
quia
excepto eo, quod relative diciturS>; sed proprietas deitas supponit Deum; haec autem falsa: paternitas
non est nisi relatio: ergo proprietas non refertur. generat, quia non supponit Patrem.
Sed generare est referri: ergo proprietas non ge- 1. 2. Quod obiicitur de conditionibus essentia- soiui
^""^
nerat. libus, et de primis , patet , quod non est simile ra-
3. Item, proprietas importat originem et relatione " iara dicta. — Potest tamen nihilominus alia Aiia r
tionem: ergo si supra se reflectitur et se ipsam de- ratio assignari, quia respectus reflexus supra abso-
nominat, tunc ergo originis erit origo et relationis lutum ibi quietatur, ita quod absolutum respectui
relatio ;
quod habet Philosophus '^
et omnis ratio pro dat fundamentum , et respectus dat complementum.
inconvenienti. Sed cum respectus reflectitur supra se, quia uter-
' Commutalis verbis : utrum iictus personales praedicentur 5 August., VII. de Trin. c. I. n. 2. — Mox. multi codd. cum
de proprietalibus per modum denominativum, ita ut dici pos- edd. 2, 3, 4, 5, 6 post non est male omittunt nisi ; codd. au-
sit: generatio generat, spiratio spiral. tem T Z ee cum ed. legunt sed propiietas est relalio.
I
- Simul audi : formis , vel intentionibus sive conditionibus. ^ De quo vide supra pag. 4.53, nota 8. Paulo superius —
Cfr. supra pag. 78, nota 13. verba si supra se reflectitur idem significant ac si de se prae-
^ Sic liaec indefinita propositio alBrmativa : liomo est iustus, dicatur.
aequivalet liuic alteri: aliquis homo est iustus. Nam prima pro- ' Actiones enim sunt suppositorum. — Paulo pro
ante
positio: homo est iustus, aequivalet suae propositioni conver- non formae codd. V X non ratione formae. — De propositione
sae: aliquod iustum est homo, quae propositio ut parlicularis sequenti vide pag. 576, nota I.
simpliciter convertitur in hanc : homo est iustus. Ex quo

aliquis 8 Hic q. I. et 2. — Paulo ante verbis quod non cod. bb
sequilur, ut et haec propositio: homo est iustus simplieiter , adiungit convenit.
converti possit in illam: iustus est homo. ' Cod. Y addit ut niodum.
' iNon pauci codd. cum edd. I, 2, 3 verbo est praeflgunt '" Intellige; intentionibus.
mn, at perperam, ut iam ex argumento praecedenti liquet. " iMulti codd. inoongrue de ratione, cod. bb verius ex.
;
, ;,,
que dicit comparationem ad alterum , unus non po- catio per identitatem; sed cum praedicatur, accipi-
test dare fundamentura , nec alter complementum tur ratione formae , ideo mutatur modus accipiendi
primae in- et ideo nou potest reflecti. Sed in simplicibus pri-. ideo non sequitur. Si tamen intelligeretur ratione
pra se re- mis , cuiusiiiodi Bst veritas ,
quia aut non important suppositi praedicari , vera esset ; tunc enim essel
relationem , aut si important , important relationem sensus^: paternitas est ille qui generat; sed tunc non
quae communiter ' respicit substantiam et eius prosequitur, generatio generat, immo est ibi accidens.
prietates, ut puta esse a Deo, ideo supra se refle- 4. quod obiicitur, quod repugnantia
Ad illud
ctuiitur ; non sic in proposito ,

quia productio respi- non sit dicendum, quod est ibi repugnanlia a
ibi^;
cit personam. parte modi intelligendi. Nam iiotio non denominat

3. Ad illud quod obiicitur, quod liaec est vera: nisi suppositum, unde talis moclus non convenit no-
generans est paternitas ; dicendum quod generans ,

tioni. Unde sicut haec est falsa: albedo est alba, sic
subiicitur - ratione hypostasis , et ita notalur praedi- in proposito est intelligendum.
SCHOLION.
1. Constal , caiHlcm notioiiem de se ipsn prnetlicari posse mre et generatio , tamen diverso niodo: quia generare signi-
per identitatein , id esl iii abstracto , iindc tlici potest: pater- llcat aclum et por moduni actus ,
generatio vero non sic, sed
nitas est seneralio acli\a. QninMMlur tantnm , ntrum lioc fleri per modum cuiusdam forniae. Et quia aclus sunt supposito-
possil cn.ini III i-niirniii >', ileiiiiifiinntirc v. g. tlicemio: ge- rum (quamvis per fornias) , non autem proprie ipsarum forma-
neraliii i>i i;i'iii'i;iin îm' uiiicial. A liichardo a Med. aliisque rum ut agenlium, sed ut principiorum, per quae supposita
eutlcm i|ii,ir<lio his mtIms |ii-oponilur ; » Ulrum ntliectiva per- agunt: ideo, quamvis haec sit concedenda: Pater generat, liaec
sonalia praedicanUir dc prtiprietatibus ». Rationes principales tamen non est concedenda: Paternitas generat ». — Quod pn-
falsae opinionis sunt argg. I. et 2. ad opposit., quae concludunt mae (transcendentales) intentiones super se reflectuntur, id est
a paritate ,
quia videlicet adiectix a essentialia denominani abstj-a- de se praedicantur, iam dictum est supra d. 3. p. I. dub. 3.
eta; ct etiam primae intentiones, id est transcentlentales, ut et d. 17. p. I. q. 2. ad i.
unum, verum, bonum, denominative de se praedicantur. Non II. S. Thom., hic q. 1. a. i ; S. I. q. iO. a. I. ad 3. —
subsistere lianc paritalcm , probatiir in corp. et ad I. 2. Senten- B. Alberl., hic a. 8. — /Egid. K., hic 2. princ. q. I. — Dionys.
tiam Serapliici approbat el magis explicat Richard. a Med. (hic Carth., hic q. 2.
a. 3. q. 2.) his verbis: « Quamvis eandem rem signidcat jphp-
DUBIA CIRCA LITTERAM M.^GISTRl.
DUB. I. dum accidens: proprietas est essentia; et essentia

non distinguitur °: ergo nec proprietas. Sed hoc
In parte ista sunt dubitationes circa litteram Magister non dicil incomprehensibile, sed dimittit tan-
el primo de responsione Magistri, quam ponit ibi: quam sophisticum et indignum discussione maio-
Horum doctrinis novis et humanis. Videtur enim rum. Sed illa quaestio ve^-itatis , quae sequitur
insuflieienter respondere, quia non solvit argumen- incomprehensibilis est secundum statum viae: quo- «^^«'J^'
tum, sed dicit, quod est incomprehensibile; et vi- niam, si per omnimodam identitatem praedicalur *'''''"•
detur, quod ista evasio nulla sit. Aul enim argu- essentia de proprietatibus et e converso, haec di-
mentum necessario concludit, aut sophistice: si stinguitur, et illa non; et hoc est nobis incompre-
necessario , tunc ergo, cum procedat ex veris, con- hensibile. Quia enim videmus per speculum'', in-
clusio est vera; si non necessario, tunc ergo so- teUigimus per sirailitudinem suratara a creaturis;
phisticum est; sed unum sophisma non est incom-. et hoc nullum sub caelo habetsiraile, inirao solius
prehensibile : et ita^ videtur, quod raale applicet Dei est propriura propter summam simplicitatem:
auctoritalem Hilarii. ideo Magister dicit esse incomprehensibile. — Nec
PiESPONDEO: Dicendum, quod ad arguraentum est siraile de genere et differentia: quia genus
facile esl respondere, quia ibi est sophisma secun- praedicatur de differenlia, et haec distinguit, et illud
' l'ro communiter cod. R similiter. codd. non pauci cum edd. 2, 3 quod repugnantia sit ihi. — De
- Sive: subiectum est in ista propositione. Similiter verbo uliima propos. solutionis vide supra d. 17. p. 1. q. 2. obiect. 4.
praedicatur, (juod mox sequilur, vis subiicienda est: est prae- = In multis codd. deest ita, pro quo cod. X el ed. 1 ideo.
dicatum in hac propositione : paternitas est generans. — Post " Vat. hic et inferius distinguit.
praedicatur plurimi codd. nec non edd. 2, 3, 4, 3 adiiciunt Pa- ' iipist. I. Cor. 13, 12. — Paulo superius voculae haec
ter, ed. 1 paternitas; mendose. (scil. proprietas) codd. L praemittunt cur. Paulo inferius post
3 Plures codd. ut GST W ee ff cum ed. I , immutata in- Dei Vat. omittit est, quod in pluribus codd. ut I T aa etc. et
terpunctione , sic : vera esset tunc, et esset sensus. in cd. I congrue adiungitur.
* Codd. APQT cum ed. I qua^ repugnantia sit ibi; alii
DIST. XXXIU. DUBIA. 381
'
]
nori ,
quia non praedicatnr per identilatem. Ideo et nos modo fide tenemus: ergo in patria cogno-
cum Hilario dicit, quod est incomprehensibile , et scemus.
describit incomprehensibilitatem quantum ad tripli- Respondeo: Dicendum, quod, sicut dicit Au-
cem vim: quantum ad receptivam, cum dicit in- gustinus de Trinitate^: «Sicut fovea dicitur esse
icomprehensibile etc; quantum ad expressivam, cum caeca, non quia ipsa non videat, sed quia quod
dicit extra sermonis significationem ; quantum ad habet non ostendit aliis»; sic Angeli dicuntur igno-
iudicativam ^, cum dicit extra sensus intentionem. rare et Sancti propler hoc, quod non revelant taha,
Et alia, quae sequuntur, his tribns aptantur, ut sed magis intelligibilia; et quia talia non habent
patet inspicienti. simile in creatura, immo magis dissimile: ideo di-
cuntur nobis incomprehensibilia. Et removet Hilarins
DUB. II.
triplicem cognitionem, quam habemus de rebus
I
divinis: una est per Angelorum revelationem aha ,

Itera quaeritur de responsione Magislri, quam
per Prophetarum illuslrationem tertia per Apo- ,
facit ibi: Quorum audaciae resistentes etc. Dicit

stolorum praedicationem. Et dicit, Angelos non aw-
enim, quod proprielates sunt in hypostasibus et eas
dire, quia ipsi recipiunt revelationem a maioribus
sunt, sed eam non determi-
determinant;
nant. Videtur
in essentia
enim esse oppositio, quia omnis pro-

et nobis non exprimunt'. — Magister igitur bene re-
spondet, ostendendo insufficientiam. Si enim quae-
prietas est determinativa eius in quo est, alioquin
ratur, quare proprietas est in persona ut distinguens,
in illo non est: ergo si proprietates non determi-
in essentia non; respondetur, quod persona se
nant essentiam , non sunt in essentia.
habet ad aliam et refertur et distinguitur. Et si hoc
Respondeo : Dicendum , quod Magister bene re-
respondeatur, adhuc manet quaestio, quare
spondet, quia haec praepositio m notat diversas
sona refertur; et respondetur, quod una est essentia,
per-
habitudines. Aliter enim dicitur Pater in Filio, aliter

tres personae. Si tu quaeras huiusmodi onunno si-
paternitas in Patre. Pater enim in Filio esse dicitur
mile, non invenies; et ideo in fundaniento fldei
non sicut proprietas distinctiva, sed sicut persona
oportet sistere.
consubstantialis ;
paternitas in Patre, sicut proprie-
tas distinctiva. Sic vuU dicere Magister, quod aliter DuB. IV.
:otandum. sunt sive dicunlur esse proprietates in essentia
Nolandum super ista solutione Magistri quam
quam in pe?-sona. Nam in essentia diûntur esse ,
ponit hic: Nos autem ista aliter intelligenda fore

propter identitatem, ita quod in omnino dicit iden-
dicimus, quod locutiones istae, quas proponit Au-
titatem ; in personis dicuntur esse , sicut verae pro-
gustinus^ scilicet «Pater non qo &?,\, substantia,
prietates in hypostasibus et determinationes in de-
quo est Pater» et consimiles, duplices sunt, quia
terminatis. In creaturis autem non est uiras modus
ablativus importat habitudinem in ratione formae
sine alio, quia proprietas non omnino idem est cum
sive causae formalis, quamvis in divinis non cadat
eo cuius est proprietas: et ideo in creaturis non
vere habitudo causae quantum ad rem, tamen
dicitur esse proprietas in aliquo, nisi in eo cui
((uantum ad rationem intelligendi. Potest igitur cau-
inhaeret; non sic in divinis^
salitas cadere sub negatione, ut sit negatio causa-^ê^ti
DUB. III. litatis; et tunc locutio est vera, et in hoc sensu
accipit Augustinus, et Magister exponit. Est enim
item quaeritur de alia responsione Magistri, sensus: non eo est Deus, ô Pater; quia paterni-
quam facit ibi: Respondeo et hic tibi cum Hila- tate est Pater tanquam ratione dicendi vel intelli-.
rio etc. Videlur enim falsum quod dicit, quod solutio- gendi; non sic autem paternitas est ratio dicendi,
nem istius quaestionis Archangeli nesciunt. Cumenim ipsum esse Deum, vel intelligendi ; et sic locutio
sint comprehensores, constat quod omnia cogno- vera est et nihil facit pro Porretano. Potest iterum
scunt, quae sunt de substantia gloriae: ergo cogno- esse causalitas neqationis ; et tunc est falsa , et est causa
T^ r^ . .
negatio
scunt distinctionem personarum et essentiae unita- sensus: non eo est Deus quo Pater, id est quantum
tem et modum: ergo vident, quare proprietates ad illud quod est Pater , non esl Deus; et in hoc
determinant hypostasim, non essentiam. Et iterum, sensu accipit Porretanus , et ita est falsus intellectus,
si comprehensio erit ' de quibus est modo fides; et sic non accipit Augustinus ".
1
Supple cuni cotl. Magister. quae occulta est. — Mox voci Sancti plures codd. ut I X aa bb
2 Vat. cum pluribus codd. et edd. indicativam , sed per- prnofisunt alii.
peram, ut etiani ex Kichardo, hic circa lit. apparel. De hoc 6 Cod. B clarius sic : quia licet ipsi recipiant revelationem
dubin cfr. supra q. 2. a mttiorilms, tamen nobis non exprimunt. Pro quiaipsied. 1
3 Plura de hoc invenies supra q. I. ot 2. Cfr. etiam quantum ipsi. Ante exprimunt non pauci codd. cum edd.
S. Thom. ct Richard., hic circa lit. 2, 3, i, S, 6 !ulfO omittunt non.
* Cod. T est. ' Vide hic lit. Magistri, c. 2, et in Comment. q. 2. nrg. 1 . ad opp.
'"
Libr. I. c. 12. n. 23: Ko namque gcnere locutionis ne- * IIoc dubium solvunt etiam B. Albert., Iiic a. 9 ; S. Tliom.
scire quisque dicitur quod oecullat, quo dicitur fossa caeca ot Hiohard., hic circa lit.
, ;
DISTINCTIO XXXIV.
Cap. I. per rem naturae pcrsonam , et nomine nalurae fljvinam

naturam. Et ideo dicunt, Hilarium interrogasse hacre-
De verbis Uilarii , quibus semndum pnmorum inlel- licnin, utrum pcr spiritum Dei putaret signiflcatam
ligenliam videlur dicere , non idem esse divinam esse naturam, an rem naturae, ut sic ostenderel, di-
naturam el rem nalurae , el non idem esse Deum stinguendum esse inter naturam et rem nuturae, id
el quod Dei est. est personam.
Hoc quidem diciint , non intclligentes pia diligcn-
„'J^^'?''f''.'°
Praedictis est adiicienduiu, (juod quidani perversi tia Scripturae circumstantiam, qua considerata, per-
sensus liomines in tantani prosilierunt insiiniam , ut di- cipi polcst, quomodo praemissa dixerit Hilarius. Sub-
cercnt, non idem esse naturam Dei et personam sive sequenler enim in eadein serie" ostendit, in spiritu Dei
liypostasim, dicentes, eandem essentiam non possc esse aliquando signiflcari Patrem, ut cum dicitur" : Spiritus
Patreni et Filium sine personarum confusione. Si enim Domini super me ; aliquando signiflcari Filiuni, ul cum
inquiunt, ea essenlia, quae Pater est, Filius est, idem dicitur : In spiritu Dei eiicio daemonia , naturae suae
sibi Pater est et Filius. Si lianc rem dicis esse Patrem, potestatc se daemones eiicere dcmonstrans; aliquando
aliam quaere, quani dicas esse Filiuni. Si vero aliam Spiritum sanctura, ut ibi: Effundam de spiritu meo
non quaesieris, sed eandem dixeris; jdem genuit et super umnem carnem. Quod dicit consummatiim fuisse,
genitus esl. Propter haec et huiusmodi inter naturam cum Apostoli, Spiritu sancto misso, omnibus linguis
et personam dividunt, ita ut non recipiant unam dei- locuti sunt. Deinde, quare hanc distinclionem fecerit,
tatis naturam et simpUcem esse tres personas. Idque et quod in superioribus verbis Apostoli idem Spirilus
lestimonio Hilarii defendere nitunlur, qui in octavo signiticatus sit, et quod ipse sit res unius naturae Pa-
^
libro de Trinitate' quaerens, utrum Apostoius, nomi- tris et Filii , aperte ostendit inquicus ita *: «Haec idcirco niiarius.
nans spiritum Dei et spiritum Christi, idera signifi- sunt demoustrata, ut quacumque parte haeretica falsi-
HUarius. caverit utroque verbo, inquit ita: « Gentium praedica- tas se contulisset, finibus veritatis concludcretur. Ha-
tor, volens naturae unitatem in Patre et Filio docerc, bital enim in nobis Christus, quo habilante habitat
ait: Spirittis Dei in vobis est. Si quis autem spiritum Deus, et cum habilat in nobis spiritus Christi, non
Ghristi non habel , hic non est eius. Si autem spiritus alius tamen'* habitat quam spiritus Dei. Quodsi per
eius, qui suscitavit lesum ctc. Spirituales omnes su- Spiritum sanctum Christus in nobis intelligitur esse,
mus, si in nobis cst spiritus Dei , sed et hic spiritus hunc tamen ita spiritum Dei ut spirituin Christi esse
Dei est et spiritus Christi. Et cum Christi spiritus in noscendum est. Et cum per naturam Dei natura ipsa
nobis est, eius spiritus in nobis est, qui suseilavit habitet in nobis, indilTerens natura Filii credilur esse
Christum. Et cum eius qui suscitavit Chrislum in nobis a Patre, cum Spiritus sanctus, qui cst spiritus Cln-isli,
cst spiritus, ct spiritus in nobis estChristi; ncc lamen et Spiritus Dei res naturae demonstretur unius. Quacro
non Dei est spiritiis, qui in nobis est, Discerne igitur, nunc igitur, quomodo non ex natura unum siint. A
haercticc, spiritum Christi a spiritu Dei, et excitati Patre procedit Spiritus vcritatis, a Filio mittitur et a
a mortuis spiritum Christi a spiritii Dei Christum a Filio accipit. Sed omnia quae habet Patcr, Filii sunl
raortuis excitantis; cum (jiii habitat in nobis spirilus et idcireo qui ab eo accipit Dei spiritus est, et idem
Christi spiritus Dei sit, et spiritus Christi a mortuis spiritus Christi est. Rcs naturae Filii est, sed ct eadem
excitati spiritus Dci tantum sit Christum a mortuis rcs et naturae Patris est, et Dei excitantis Christum
excitantis. Et quaero nunc, in spiritu Dei utrum na- a mortuis spiritus est, et idcm spiritus Christi est a
turam, an rem naturae signiflcatam existimes. Non est mortuis excitali. In aliquo differt Christi ct Dei natura,
enim idem natura quod res naturae , sicut non idem ne eadem sit, si praestari potest, ut spiritus, qui Dci
est homo et quod hominis est; nec idem est ignis el est , non sit et Christi » . « Est ergo in nobis spiritus
quod ipsius ignis est: et sccundum hoc non idem est Dei, ct cst in iiobis spiritus Chrisli; et cum spiritus
Deîs ct quod Dei est » . —
Huius dicti occasione pracfati Chrisli inest , inest spiritus Del. Ita cum quod Dci cst
Exposiiio haeretici dogmatizaverunt non idem esse i)ersonara el , et Christi est, et quod Christi cst Dei est; non potest
naturam Dei asserentes, naturam Dei non esse Ircs quid aliud diversum Christus csse, qnam Dcus est.
J^m"''°°" ,
personas, intclligenles in his pracmissis verbis Hilarii Dcus igitur Christus est umis cum Deo spiritus», « se-
1
.Nuni. 21. 22. — Lociis s. Scripturue est Rom. 8, 9-11. < Ibid. n. 26. In hoc text» respicilur ad Ephes. 3, 17:
- Ibid. n. 25. — Paulo ante cod. D bene non intendentex Christuni habilarc per fidem in cordibus vestris; et I. Cor. 3, 16;
pro non iHlelligentes. Et Spiritus Dei liabitat in vobis.

3 Isai. 61 , I; secundus locus est Madb. 12, 28; tertius 5 Vat. cuni plurimis edd. aliud tamen pro aliiis tamen,
loel 2, 28 : denique alluditur ad .\ct. 2, 17. — Deinde pro supe- contrndicentibiis originali, codfl. ct cdd. I, 5. Edit. Hilarli pro
rioribus verbis Vat. et aliae edd. superioribiis per verba, r.- per naturam Dei habet per naluram rei.
fragantibus codd. et ed. I.

. ,, . ,
DISTINCTIO XXXIV. 583
cunduni illud : Ego el Pater unum sumus. In quo aliquam distinctionem habendam fore secundum intel- Admittiiur
docet Veritas, unitatera esse nalurae, non solitudinera ligentiae rationem, cura Aichm' hypostasis , et cura di- «onl"""^'
nctadiuir. unionis '
» .
— Ecce, si haee verba diligenter attendas, citur essentia; quia ibi signiflcatur quod est commune
invenis, Spiritum sanctura rem naturae dici Palris et tribus, hic vero non. Est tamen hypostasis essentia,
Filii, et eundem diei esse naturam Dei, ubi dicitur: et e converso. Fateamur ergo unura atque idem esse ,
per naturam Dei natura ipsa habitat iu nobis, si per tres personas secundum essentiam, differentes aulem
Spiritum sanclum Christus est in nobis. Itaque in Tri- proprietatibus. Unde Augustinus super locum
prae- Augnstinos.
nitate non ita distinguendum est inler mturam et rem taxatum Psalrai' ait: « Quaeris, quid sit Pater? Respon-
Hiiarius. naturae , sicut in rebus creatis, quia, ut ait Hilarius'-: detur: Veus. Quaeris , quid sit Filius? Respondetur:
«comparatio terrenorum ad Deum nulla est; et si qua Deus. Quaeris, quid sit Paler et Fihus? Respondetur:
comparationum exempla interdum alTeruntur, nemo ea Deics. De singulis interrogatus Deum responde. De ,
existimel absolule in se rationis perfectionem con- utroque interrogatus, non deos, sed Deum responde.
tinere » . « Non enira huraano sensu de Deo loquen- Non sic in hominibus. Tanta enim ibi est substantiae
dura est « unitas, ut aequalitatem admittat, pluralitatem non ad-

Ad naturam ergo rerura creatarum respiciens iii- mittat. Si ergo libi dictura fuerit, cura dicis, Filium
quit ':« Non idem est natura quod res naturae » esse quod Pater est: profecto Filius Pater est; responde:
ie*cst in subiiciens exempla de ipsis creaturis. Inde ostendens, secunduin substantiara tibi dixi hoc esse Filium quod
Deo. errorem esse, sub mensura creaturarum metiri Greato- Pater est , non secundum
quod ad aliud dicitur. Ad id
rem, addit: Et secundum hoe « non idem est Deus, se enira dicitur Deus ad Patrem Filius dicitur. Rur-
,
et quod Dei est», ac si diceret: si ad instar creatu- sumque Pater ad se dicitur Deus, ad Filium dicitur
rarura de Creatore sentis cogeris fateri qnia non ,
,
Pater. Quod dicitur ad Filium Pater, non est Filius;
idem est Deus et quod Dei est; quod dicere impiuni quod dicitur Filius ad Patrem non est Pater quod ,
;
esl, cum Spiritus Dei Deus sit, et Dei Filius sit Deus. dicitur Pater ad se et Filius ad se , hoc est Pater et
Non ergo secundum corporales modos, ut in eadem Fiiius , id est Deus »
serie subdit, accipienda sunt haec quae de Deo dicun-

tur. Ubi evacuans opinionem eorura qui ita pulanl Cap. II.
aliud esse Beum , aliud qmd Bei est , aliudque

et
naturam Dei et rem naturae, ut est iu creaturis, aperte Utrum ita unus Deus triim personarum,
possit dici
docet, non aliud esse Deura* et quae sua sunt, ita ut dicitur una essentia trium personarum, et Ires
amHiuv ut iusint illi, sic dicens °: « Homo aut aliquid ei simile, personae unius Dei, ut tres persmiae unius es-
cum alicubi erit, alibi non erit, quia id quod est sentiae.
illic continetur, ubi fuerit in forma, ut non ubique sil
qui insistens alicubi sit. Deus autera immensae virtu- Hic considerandum est, cum Deus sit divina es-
tis, vivens potestas, quae nusquara non adsit nec desit sentia , et ita dicatur unus Deus esse tres persoiiae
usquam, se omnem per sua edoeet, et siia non aliud sicut una essentia dicitur tres personae, utrum iia va-
quara se esse signiflcat, ut ubi sua insint, ipse esse leat sane dici unus Deus triura personarum vel tres
, ,
pe9- sua intelligalur. Non auteni corporali inodo, cum personae unius Dei, sicut dicitur una essentia triura
alicubi sit, non etiam ubique esse credatur, cum pei- personarura et tres personae unius essentiae.
, In his — nesponsio.
sua in oranibus fsse non desinat. Non aliud autem locutionibus Scripturae usus nobis aemulandus videlur,
sint, qiiara quod est ipse quae sua sunt. Et haec , ubi frequenter reperitur ita dictuin: una est essenlia
propter naturae intelligentiam dicta sunt». His verbis Iriiirn personaruin , et tres suiit personae unius essen-
aperte signiflcat — si tamen intelligis, haeretice — quia tiae; nusquam autem occurrit legisse, unum Deum
divina natura non aliud est ab his quae sua sunt, trium personarum », vel tres personas unius Dei. Quod
ita illa in omnibus est suis, quae non
ut insint, et per ideo puto sanctos doctores vitasse, ne ita forte accipe-
insunt.Sua enim sunt eliam quae non insunt, id est retur in divinis personis , ut accipitur, cum de crea-
omnes creaturae; et sua sunt quae insunt, ut tres turis simile quid dicitur. Dicitur eniin Deus Abraham,
personae, quae sunt eiusdem naturae et eadem natura, Isaac et lacob °, et Deus omnis creaturae. Quod utlque
limomiimsicul supra Augustinl ° testiraonio flrinaviraus dicenlis: dicitur propler principium creationis vel gratiae '" pri-
ugustini. . . , . , ,
tres personas esse eiusdera essentiae vel eandem es- vilegium, et creaturae subiectionem vel servitutem.
senliam, sed non ex eadem essentia, ne aliud intel- Cura ergo in Trinitate nihil sit creatum vel serviens
ligalur essentia, aliud persona. — Non tamen diffltemur. vel subiectum, non adraisit fides in Trinitate talem
1 Quae praecedunt inveniuntur ibid. n. 27. et 28. — Locus cum plurimis edd. addit quae post desit usquam, sed contra
s. Scripturae esl loan. 10, 30. originale, codd. et ed. I. In fine contra codd. Vat. cum aliis
- Libr. 1. de Tiin. n. 19. Uliima proposilio esl VIII. de edd., excepta 8, aiitem aliitd sunt pro aliud autem sint.
Trin. n. U. « Libr. VII. de Trin. c. 6. n. II. Cfr. d. V. c. 2. pag. 110,
' De hoc et sequenli loco vide supra pag. 582, nota I. nota 7, et d. XXV. c. 1. pag. 432, nota 5.
••
Vat. et edd. 4, 6 addunt glossema: et aliud, quod Dei ' Enarrat. in Psalm. 68, sermo 1. n. S. Cfr. d. XXXIII. c. 2.
est , aliudque mturam Dei, refragantibus omnibus codd. et 8 Codd. et edd. 3, S, 7, 8, 9 omittunt personarum.
aliis edd. ^ Exod. 3, 6; alius locus est ludith 9, 17.
' Ibid. n. 24. In quo textu pro fuerit in forma, vi ed. "> Sola Vat. gloriae.
Hilarii fuerit; inflrma ad id natiira eius , vt. Dcinde Vai.
. ,
,,:
S84 SENTENTIARUM LIB. I.
loculionis nioduin. Ita etiam e converso non dicilur de «Diclus est etlani Spirltus sanclus Deus , el dlctus
Dei essenlia, quod ipsa sit essentia Abraham , Isaac el est habere spirltum Deus; et videbalur hoc quasl no-
laeob vel allcuius creaturae, ne Crealoris et crealurae men inflationis et unde hnmana conscien-
tumoris —
naturani conlundere vldeamur. tia ad Deum pro rlgore el crudelltate accedere mc-
tuit —Ideo Scrlplura temperavit scrmonem siium

spiritum bonum nominans ne crudelis putaretur qui ,
Cap. III.
mitis erat non quod Pater solns sit potens vel magls
;
polens , el Fillus solus sapiens vel magis sapiens , et

(Juod polentia^ sapientia, bonilas in Smplura Spiritus sanctus solus bonus vel magls bonus. Una est
interdum ad personas distincte referuntitr. ergo potentia, saplentia,
una bonltas Mrlum , sicut
esscntia; ideoque, sicut dicitur Fllius homoousios, id
Ex praedictis' quod sicut essentia, ita

constat, est consubstantialis Patrl, ita et coomnipotens »
potentia. sapientia, bonilas deDeo dicuntur secundura
substantiam. Quae aulem secundum substanliam de Deo Cap. V.
dicuntur tribus personis pariter conveniunl. Una esl

ergo potentia , sapientia , bonilas Patris et Filii et Spl- De hoc nomine homoousion, ubi in auctoritate
ritus sancti , et hi tres eadem potentia eadem sapien- ,

receptim sil, et guid significet.
tia , eadein bonitas. Unde aperltur in Trinilate summa

esse perfectlo. Si enim ibi deesset polentia vel saplentia Hlc non est praetermiltendum, quod Augustinus
vel bonitas, non esset summum bonum. Sed quia ibl in llbrosecundo * contra Maxlminum dlcit de hoc no-
est perfecta polentia, inflnlta saplentia, incomprehen- mine homoousion, quo Latini tractatores frequenler
sibilis bonilas, recte dicitur et creditur sumnium bo- utuntur. «Pater, inqult, et Filius unlus sunt eiusdem- Augnsiinui
num. Cumque unum idem penilus sit in Deo po-

et que substantlae. Hoc esl lllud homoousion, quod in
tentia, saplentia, bonilas; in sacra tamen Scrlptura Concllio Nicaeno adversus haeretlcos Arianos a catho-
frequenter solent haec nomina distincte ad personas rc- llcis Patrlbus verilatis auctorltate flrmatum est; quod
ferri, ut Patri potenlia, Fillo sapientia, Spiritui sanctu postea in Concilio Ariinlnensl, propler novitatem verbi,
bonltas attribuatur. Quod quare flat, non est otiosum minus quam potult intellectam — quam tamen fldcs
inquirere. antlqua pepererat — multls paucorum fraude deceptls

haeretica Implolas siib liaeretico imperatore Constan-
lio labefactare tentavit. Sed post nonlongum tempus
Cap. IV.
liberlate fidei poslquam vls
catliolicae praevalente,
verbi, sicut debuit, homoousion illud Inlellecta est,
Quare Patri potenlia, Filio sapientia, Spirilui saticto catholicae fldei sanltate longe lateque defensum est et
bonitas tribuatur, cum sit una potentia, sapientia, dlffusum. Qiiid enim est homoousion nisi unius elusdem-
bonitas trium. que substantlae? Quid est inquam homooiision nisi , ,
Ego et Pater unum sumus? Non ergo Inter profanas

«Id ergo sacri eloquii prudentia facere curavit, vocum novitates hoc vllandum esl ».
Hugo a s. ne Dei immensitatem simillludioe creaturae metlremur. Praeterea sclendum est, quod in asslgnatione di-
victore.
j)i^g,.a^ gni,„ Scriptura sacra quia Deus Pater est, ct ,
sllnctionls nominum inter alia, quae supra dillgenter Pauoa.
,
quod Deus Fllius est; et audlvit hoc liomo qui ho- ,

executi sumus quaedam diximus ' trauslative ac per mS^m
,
mlnem palrem viderat , Deum patrem non viderat , et similitudinem de Deo dici, ut speculum, splendor
cogitare coepit, Ita esse in Creatore, ut viderat esse character, figura et huiusmodi. De qulbus pio leclori
in creaturis, a quibus haec nomina translala sunl ad breviter trado quod sentlo, ut scillcel, ratione slmili-
Creatorem, in qulbus pater est prlor fllio, fllius est tudinls considerata, ex causls dicendi dictorum intel-
posterior patre, et ex antlquitale In patre defectus, ex ligentiam assumat, sed cathollcam.

posteritate in flllo imperfectlo sensus solet notari. Ideo De sacramenlo Unltatls atque Trinltatis summae et Finiitrac
occurril Scriptura dicens Patrem potentem , ne videa- ineffabilis multa iam dlximus. Nlhil tamen eius ineffa- Stawi!''
tur prior Flho , et ideo minus potens, et Fllium sa- bihtate dignum tradidlsse profltemur, sed potius ex
pientem , ne videatur posterior Patre , et ideo mlnus nobis mirificatam " eius scientiam, nec poluisse nos ad
sapiens^». illam pervenire.
1
Dist. XXII. c. 4. cum textu nostro. Deinde omnes edd. perperam Constantino
2 Omnia quae praecediint, sunita sunt ex Ilugone a S. Vicl. pro Constantio, codd. Denique pro defensum
refragantib.is
I. de Sacram. p. II. c. 8, paucis a Magistro mutatis vel trans- Val. et edd. i, 8 distensum.
5 XXII,
positis. Etiam quae sequuntur ibidem leguntur. Dist. c. I.
3 Codd. A B C E et ed. 1 benignitas. 6 Solummodo Vat. et edd. 2, 3 mirificam. — Respicitur

* Cap. U. n. 3. In quo textu ed. Augustini moderna habet Psiilm. 138, 6: Mirabilis facta est scienlia tua ex me: confor-
oportuit intellectum quod pro potuil inteUeetam quam,- sola tata est, et non polero ad eam.
Vat. oportuit intellectam. Anliquae edd. August. concordant
,,
DIST. XXXIV. DIVISIO TEXTUS.
C0MMENTARIU8 IN DISTINCTIONEM XXXIV.
De comparatione personaruni ad naturam.
Praedictis adiicienduni esl, quod quidam perversi sensus homines elc.
DIVISIO TEXTUS.
Supra egit Magister de comparatione proprieta- appropriatione, et habet ista pars tres partes. In
tum ad personas et essentiam; hic secundo agit de prima dicit et oslendil , quod comnmnia approprian-
comparatione personarum ad essentiam. Et hoc facit tur. In secunda rationem reddit appropriationis, ibi:
in hac distinctione ,
quae in tres partes dividitur. Id ergo sacri eloquii prudentia etc. In tertia ,
quia
In prima agit de comparatione secundum praedi- hoc nomen homoousion dicit comparationem essen-
cationem ; in secunda secundum appropriationem tiae sive naturae ad personas, usum eius determi-
ibi : Ex praedictis constat, quod sicut essentia , ita nat esse catholicum et veritati fidei esse consonum,
potentia etc. ; in /erftVi annectit capitulum de trans- ibi : Hic non est p7-aetermittendum, quod Augusti-
latione. ut sic tractatum istum perdueat ad con- nus etc.
summationem, et hoc ibi: Praeterea sciendum est, Praeterea sciendum est, quod in assignatione
quod in assignatione etc. distinctionis etc. Haec est tertia particula, in qua
Prima pars habet Ires partes '. In prima po- agit Magister de nominum translatione ,
quae posset
nit errorem quorundam dicentium, personas non dividi contra totum Iractatum praecedentem de di-
esse naturam, et hoc cum sua confirmatione , sci- vinis nominibus. Sed quia Magister parum aut nihil
licet cum auctoritate Hilarii. In secunda ipsius aucto- determinat de his nominibus , ideo potius incidenter
ritatis" sanum intellectum ex verbis Hilarii sequen- cum epilogatione est positum \ Unde haec particula
tibus elicit ,
per quae etiara errorem illorum elidit duas habet partes. In prima quandam generalem de
ibi: Hoc quidam dicunt, non intelligentes etc. In nominibus translativis tradit instructionem. In se-
tertia quandam oppositionem incidenteni dissolvit, ' cunda vero ponit praedictorum epilogationem, in
quare non dicuntur tres personae uuius Dei, sicut di- qua tractatum de sacramento Trinitatis et Unitatis
cuntur tres personae unius essentiae, ibi: Hic consi- finit ostendens, se in hoc tractatu potius defecisse
derandum est, cum Deus sit divina essentia etc. quam suffecisse propter materiae altitudinem, et
Ex praedictis constat, quod sicut essentia etc. hoc facit ibi : De sacramento Unitatis atque Trini-
Haec est secunda pars, in qua Magister agit de tatis etc.
Ad intelligentiam praesentis distinctionis quatuor Secundo, utrum in divinis sit ponere praedica-
quaeruntur. tionera.
Primo quaeritur, ulrum in divinis sit ponere Tertio, utrum sit ponere ibi appropriationem.
additionem. Quarto, utrum sit ibi ponere translationem.
' Codd. I bb ct alii cum ed. I particulas. Mox pro siia Pro ipsius auctoritatis cod. T huius auctoritatis.
conjirmatione , quod ex codd. I TX et ed. I reslituimus, Vat. ^'
Val. quaestionem.
simma confirmaUone. < Vat. posila.
,, .:,:,
SENTENTI.\RUM LIB. l.
ARTICULUS UNICUS.
De comparatione personae ad natwrani et de approprialione et Iranslatione.
QU.ÊSTIO I.
Ulrum 171 divinis 7-es natiirae addat supra naturam.
Quantuin ergo ad primum quaeritur . utruui sona, ut distingui, quod negatur de natura, ergo
sit ponere in divinis additionem, utrum scilicet res non secundum idem ergo in persona aliquid est :
naturae addat supra iiaturam. Et quod sic,videtur quod non est in nalura, vel e converso. Et si hoc,
lioc modo. ergo unum addit supra alterum.
1. Hilarius de Trinitate': « .Miud est natura 6. Item, hoc estr principium per se notum :
-aliud res naturae»; sed intellectus naturae clauditur « Quaecumque sunt eadem uni el eidem secundura
in re naturae : ergo si est aliud , necesse est , quod omniniodam Jndifferentiam , etiam inter se sunt
in ratione alicuius additi. eadem'»: cum ergo natura sit una et eadem, si
± Iteni, Boethius de Duabus naluris et una personae oinnino idem sunt cum natura et nihil
persona Christi - : « Natura et persona distinguenda addunt , ergo personae ad invicem sunt eaedem ; et
sunt et propriis rationibns separanda»: sed quorum sic redit error Sabellii, quod una persona secundum
defmitiones sunt diversae, ipsa sunt diversa: ergo rem sit alia, ergo etc.
cum natura cadat in detinitione personae, necesse Contra: 1. Augustinus septimo de Trinitate ' :
Funtiaraeni
est ,
quod diversitas veniat a ralione additi, ergo etc. « Non est aliud Deo esse, et aliud personcm esse »
Si dicas, quod definitiones naturae et personae non ergo persona niliil addit siipra esse, ergo nec supra
sunt diversae re, sed secundum rationem intelli- naturayn.

gendi; tunc concluditur ,
quod intellectus ille cassus 2. Item , in " summe simplici nulla polest esse
est^ et vanus, cum in re nihil sibi respondeal. additio ; sed divina persona sive res naturae est
3. Item , hoc ipsum videtur ralione, quia quanto summe simplex : ergo etc.
ahquid in pluribus invenitur, tanto simplicius est^: 3. Item, quaecumque duo sic se habent, quod
sed essenlia vel natura est in pluribus, persona vero quidquid est in uno , est alterum per essentiam
in uno solo: ergo natura simplicior. Sed non est unum nihil addit super reliquum; sed quidquid est
aliquid miuus simplex quam aliud nisi per aliquam in persona, est deitas: ergo etc. Maior manifesta esl
additionem: ergo etc. minor patetsic: in persona non est nisi substantia
4. Item, quanto ahquid est maioris abstractio- et proprietas, et substantia illa est deitas ,
quia est
nis. tanto simplicius est°; sed natura est maioris Deus, et Deus non alio quam se ipso — quia tunc'^
abstractionis quam persona , quoniam abstractis pro- esset per participationem — ergo se ipso est Deus et
prietatibus est intelligere naturam, sed non perso- deitate est Deus; et substantia, quae est de intel-
nam : ergo persona addit aliquid supra naturam lectu personae, est ipsa natura per essentiam. et
ergo etc. similiter proprietas est essentia, ut supra^' proha-

o. Item, hoc est principium per se notum: «De tum est. Restat ergo primuin, quod nihil addit.
nullo eodem et secundum idem vera est affirmatio 4. Item, si addit, aut addit aliud, aut idem.
et negatioS); sed aliquid vere affirmatur de per- Addere idem sibi non est intelligibile. Si aliud
> Libr. VIII. n. 22. Vide hic lit. Magislri, c. \. .

^ Vide Aristot., XI. Metaph. (X. c. 1.), ct supra d. 27.
- In Prooemio: « Quoniam vero in tota quaestione contra- p. I. q. 3. fundam. 2, et de ral iddita propositioni minori
riarum sibimet haereseon de personis atque naturis dubilatur, cfr. d. 26. q. 3. in corp.
haeo primitus deflnienda sunt et propriis differentiis segreganda ». « Aristot., 1. Periherm. c. 6. (c. 7.), et IV. IMetaph. text. 9-19.
— In textu pro rationibus , quod auctoritate codd. B DTX et (III. c. 3-5.), ubi hoc principium fusius probatur.
ed. I posuimus , Vat. nominibus. — De propositione minori ' Cfr. supra pag. 546, nota 2.
cfr. Aristot., VI. Topic. c. 3. (c. 4.): Haec autem non eadem
sunt, eo quod definiliones diversae. ^ Cod. T ct nonnulli alii oniiltunt in.
3 !n cod. additur sccundMm. Boetkium, de Consolatione 1» Intellige: si alio quam se ipso Deus esset.
(libr. III. Prosa 10.). i>

Dist. 33. q. 2. — Panlo superius post et simititer codd.
I Cfr. supra d. 8. p. II. q. 1 . ad. I . AGT X cuni ed. 1 subiiciunt et.
, ': . ,
DIST. XXXIV. ART. UNICUS QUAEST. I. 587
aut ergo aliud suhstantialiter , aut accidentaliter naturae distinctum, sive quod est hypostasis distin-
non accidmtaliter, quia non est accidens in divinis; cta ; et ideo non ponit distinctionem circa naturam
nec substantialiter , quia tunc essent ibi divcrsae nec intelligit eam distingui. Rursus, personamsoaw —
substanliae. Ergo natura secundum essentiam non non componit nec aliquid ei ,
quod non sit in ipsa, Sam.'"
differt a persona, et hoc est raanifestum. imponit. Et hoc patet, quia intellectus sanus et fl-
o. Item, si addit aliquid, aut illud est mate- deiis intelligit et credit, personam^ esse simplicis-
riale, aut formale: non materiale, quia Deus est simam; intelligit eam nihilominus esse perfectissi-
purus actus; non formak, quia formale non est mam. Unde sicut circa essenliam, propter hoc quod
nisi respectu materialis. Ergo cum in Deo non sil perfectissima est, intelligil omnes conditiones nobi-
aliquid materiale, non poterit addi aliquid formaie: litatis et vere ,
quia ibi sunt ; et tamen illas condi-
ergo nullo modo. tiones quamvis intelligat ut multas, scilicet potentiam,
6. Item, si aliquid addit supra divinam natu- sapientiam bonitalem cum credat et sciat omnia
, , ,
ram, aut est melius divina natura, aut aequale, aul haec Deo unum esse; inlellectus nec est falsus
in
minus: non melius, constat; constat etiam, quod nec vanus, quia non ponit in Deo quod non sit, nec
non peius, quia tunc esset creatura; non aequale, componit Deum: per hunc modum se habet circa
quia nihil potest aequari divinae naturae : ergo intellectum personae. Unde ipsam dicit siniplicem,
oranino nihil. quia, quarnvis in ipsa dicat naturam esse et vere
naturam, et suppositum ,
quod vere est suppositum,
CONCLUSIO. et proprietatem ,
quae vere est proprietas: tamen
dicit, haec omnia esse unum, et unum esse alterum.
Persona siue res naturae secundum rem ni/iil Re igitur existente simplicissima, vere est additio et
addit supra naturam, tamen ah ipsa dijfert compositio circa intellectum, sine vanitate et falsitate.
secimdum rationem, quia persona hahet rela- Si autem loquamur a parte rei, sic dicendum, a iwte
lionem ad aliam, non autem natura. quod cum additio ex parte rei ponat compositionem,
et divina persona simplicissiraa sit, quod impossi-
quod cum quaeritur, bile est omnino, quod ibi sit aliqua additio, et ita
utruni persona sive res naturae addat aiiquid supra secundum rem nihil addit res naturae snpra na- conciusi
naturam, respondenduin est, quod est loqui de turam.

quantum adrem, aut quan-
additione dupliciter: aut Sedlunc videtur illud non inteUigibile , quod "'"ieiit
tum ad intellectum. persona sit distincta secundum rem, et natura " non,
Si quantum ad intellectum, cum intellectus et tamen nulla est additio et nulla differentia se-
huius nominis persona sive hypostasis sive rei na- cundum rem inter personam et naturam. — Et ad Aiiquo n
turae includat intellectum naturae et adhuc det in- hoc qualitercumque intelligendum , cum hoc sitsupra
telligere aliquid ; sic dicendum ^ quod necessario est vires bumani intellectus, notandum, sicut vult Ri-
compositio circa intelieclum et additio. Et hoc palet. chardus', quod est distinctio per qualitatem, et di- Qmad
Persona enim dicitur suppositum rationalis naturae stinctio per originem. Distinclio per qualitatem est
distinctum proprietate ^ Ecce intelleclus personae ex in creaturis , nec potest esse sine additione, quia haec
pluribus intellectibus componitur; et cadit ibi intel- distinctio habet ortum ex addilione materiae ad
lectus naturae : quod quantum
ergo constans est ,
formara. Distinctio auteni per qualitatem dicitur,
ad inteliectum addil persona supra naturam. Iste — quando unus distinguitur ab alio per proprietates
autem intellectus falsus non est quia. nec natwam ,
absolutas , ul patet, cum unus est albus, et alter
per illam additionem distinguit, nec componitper- niger. Distinctio per originem est, cum unus producit,
sonam. Non distinguit natwam , quoniam , etsi et alter producitur. Et quemadraodum distinctio per
addat supra intellectum naturae proprietatem, non qualitatem vera distinctio est et secundum rem, ita
addit^ in recto, ut intelligas, personam esse natu- distinctio per veram originem vera est distinctio.
ram proprietate distinctam ; sed in obliquo est in- Sicut enim unus non potest simul esse albus et niger,
uni, personam esse suppositum. rationalis ita non potest unus et idem producere se ipsuni. Quo-
' Vjt oniitlit non, et subinde pro manifestum substituit ^ Cfj-. suprii d. 2-3. a. I. 1). 2. ud 4.
mamfestt' [ahum, iiuie lei tio evidenter falsa est, cum, ea re- * Codd. L cadit. Vat. verbo addit praemittit
tenta conclubio piopdMtionib non respondeat praemissis. Parti- ''
Supple cum codd. B bb et od. I divinam.
LUla non mvenitur in codd praestantissimis L T, el verbum ^ Plures codd. cum Val. esxrnl/ii , codd. I! I i-xr
mnmfestttm iii niullib ahib In codd. 1 aa bb pro Ergo na- natitra, alii pauci perperani iirrxiiiin. Iiiiinrilijic
ttnu seutndttm essentiam legitur Ergo naiura vel esseniia tamen Vot. praeter fidem codd. n nl. l ,11111 lim-
seLundtttn siiht,iantinm superius pro iunc ponit tamen.

° Verbd iiL dioendum, m Vat. desiderata, restauravimus '
Libr. IV. de Trin. c. 13, ubi U'ia membia di'
ex eodd. 1 X (cod. Z dicendum). Paulo ante V;it. pro verbis .stinguuntur : Variari namque potest (o.Kislentia) aut
et adliuc ilct ubsque flde codd. substituit adhuc tamen dat solam rei qualitateni , aut secundum soluni rei orig:
quo sententia propositionis depravatur. secundum utriusque concursionem.
,
, "
,,:
S88 SENTENTIARUM LIB. I.
niam igitur iii divinis intelligitur esse vera origo, super respectivum, quod ' nullani indueit composi-
ideo intelligitur ibi esse vera distinctio. — Rursus, tionem. Nam essentia non refertur, persona autem
cum intelligo, Patrem producere, intelligo, ipsum se refertur et oritur, nec tamen est composita, quia
*"' ""
ipso producere , sicut cum intelligo, divinam sub- ipsa est suus respectus.
stantiam agere , intelligo, ipsam se ipsa ' agere, pari 3. Ad illud quod obhcilur, quod simplicius est
ratione et Filium se ipso produci : ergo productio quod in pluribus reperitur; dicendum, quod repe-
nihil addit. — Similiter non ponit aliquam composi- riri in pluribus , hoc esl dupliciter : aut ita quod oistincUo
tioneni circa Filium. Ergo cum ubi est vera origo, unum illorum alicubi potestesse, ubi non est alte-
ibi sit vera distinctio, et origo intelligitur ibi esse rum, ut homo est in pluribus hominibus, et sic
sine additione; et distinctio sine additione mtelUgi- babet propositio veritatem ; aut ita in pluribus ,
quod
tur ibi esse. unum non est sine alio, et sic est in personis — nam
Quamvis autem persona sive res naturae non una non est sine alia — et sic non habet veritatem.
se habeat ad naturam per additionem , tamen nihilo- Nara sicut natura est semper et ubique, ila el per-
Tamen esi minus differt secundum rationem ; alioquin non es- sona; et sic patet, quod nihil addit, a quo arctetur^
sec°ra°ta-sel quod plurificaretur persona, natura
intelligibile ,
4. Ad illud quod obiicitiir, quod maioris esl
existente unica. Differentia autem secundum ratio- abstractionis etc. ; dicendum quod illud babet ve-,
nem est, quia essentia non oritur ab essentia nec ritatem ubi illud, a quo abstrahitur, aliquam facit
se habet ad aliaui essentiam sed persona bene ori-

; compositionem cum eo quod abslrahitur^; sic autem
lur a persona et se habet ad illain. — Si tu quae- non est in Deo.
Ratio. ras ratioiiem hnius, respondeo, quia unitas et nobihtas 5. Ad illud quod obiicitur, quod afQrmatio et
divini esse non admittit circa essentiam plurificatio- negatio non est sinml vera de eodera dicendum ;
nem, sicul circa personani; et huius ratio dicta est quod quantulacumque differenlia rationis sufficit ad NoianaaB
supra, distinctione nona". Quoniam igitur modus se aflirmationem et negationera ". Unde intelligenda est
habendi ad alium et orJendi ab aho non ponit com- propositio de eodem re et ratione ; et persona aliquo
positionem in persona secundum rem , sed distin- raodo differl a natura , licet non per additionem
ctionem realem ab alia persona: ideo modus ille realem.
comparatus ad essentiam vel persnnam , cuius est Ad illud quod obiicitur, quod quaecumque
6.
modus tantum est comparatus vero ad illum, ad

; sunt eadem uni et eidera inter se sunt eadera etc. .
quem est, cum faciat distinctionem secundum rem, dicenduni, quod illud fallit, ubi est convenientia
vere res est et ita uno modo facit differre re, alio
; pluriura tanquara in comrauni , ut differentiarum in
modo ratione. Hinc est quod quamvis una persona ,
genere. Fallit etiara , ubi aliqua plura distinguuntur
non sit alia, tamen res naturae est natura. Patet per suas origines, ut radii diversarum stellarum in
igitur, quod ista sunt compossibilia, quod persona uno puncto aeris uniuntur, et taraen ad invicera distin-
sit simplex et niiiil addat supra naturam , nec dif- guuntur. Quoniam igitur divinae personae in natura
ferant nisi ratione; et tamen haec est communica- conveniunt tanquara in uno coramuni et praeterea ,
bilis, scilicet natura, illa incommunicabilis, scihcet distinguuntur ad invicera per originera; ideo patens
persona; haec distincta, illa indistincta. est, quod non valet. — Potest taraen dici, quod regula Aiiier.
Concedendae igitur sunt rationes probantes ubique vera est, si sane intelligalur. Propter quod
quod persona sive res naturae nihil omnino addat notandum, quod quaedam sunt absoluta, quaedam
secundum rem supra naturam. respectiva. Diversitas autem in respectivis venit non
1. 2. Ad illud quod obiicitur, quod aliud est res tantum a parte subiecti, verum etiara termini'; in
soiuiio op- naturae, aliud natura, et similiter aliam habent ratio- his non tenet regula, nisi inlelligatur ad ideni. Quo-
positoram.
^^^ persoua et natura : potest dici , quod Boethius niara ergo personae per suas proprietates referuntur,
et Hilarius loquuntur — in creaturis. Si anteni intelli- quamvis imum sint in natura ,

quia tamen non sunl
gamus in Deo, lunc dicenius, qiiod est diversitas ad unum, ideo non sequitur, quod sint idem. Et
rationis, quae fundatur non super absolutum, sed sic patet illud.
' Non-pauci e vetustioribus codd. nec non ed. I oniittunt p. II. q. 1. ad I; sed diffusius quaestio tractatur supra d. 27.
ipsam se ipsa; cod. X post ipsam interiicit esse et. p. 1. q. 3.
'-
Quaest. 1. et 2. 6 .\ristot., 1. Topic. c. 14. (c. 16.): Invenientes enim dif-
3 Codd. WX super respecimn, qui; codd. A V quae ferentiam propositorum quamlibet, ostendentes erimus, quo-
(refertur ud verba praecedentia diversitas rationis) ; alii codd. niam non idem.
" cum Vat. personae.
non pauci cum edd. 1, 2, 3 incongrue qui. Mox post nec Pro praeterea plures codd.
tamen cod. W
repetit persona.
s Ex cod. 1 (T in marg.) et ed. I restiluimus lermmi
' Cfr. supra d. 8. p. II. q. 1. ad 1. pro quo alii codd. rei, Vat. autem cum cod. cc rei, ad quam
=
Eodom fere modo solvitur liaec difficullas supra d. 8. referiinlur.
,.
. ::
,
DIST. XXXIV. ART. UNICUS QUAEST. II.
SCHOLIOK
1. Natura hic dicitiir ipsa essentia divina, quatenus est relativum. Hoc liichard. a Med. (hic a. I . q. I .) sic explanal
communicabilis tribus personis; rcs mturae secundum S. Hi- « Differl persona ab essentia secundum i'ationem , non sicut di-
larium a Scliolasticis dicitur hypostasis sive suppositum (cfr. su- cimus , attributa secundum rationem diflerre , sed propter diffe-
pra d. 23. a. I. q. 2. Scliolion). — De additione ad naturam, rentem modum se liabendi, quia in modo se habendi ad alte-
quam rutio personae importat, cfr. supra d. 2S. a. \. q. 1. rum differunt secundum afBrmationem et negationem, quia per-
Scholion. — Sub duplici respectu hoc loco quaestionem solvi, sona se habet ad alium, essentia vero non, et essenlia se habet
ex ipso textu patet.Sub secundo respectu (a parte rei) nullam absolute, persona vero non». Tota hac quaestione ,
praesertim
dilTerentiam secundum rem inter naturam et personam poni solutione ad 6, et isto loco Richardi ea quae supra (d. 26. q.
posse, manifestum est. Sed tunc oritur dubium ab intellectu , 1 . Scholion) de distinctione attributionis diximus , conflrmantur.
humano, saltem adaequate, non solvendum, quomodo cum tali II. Alex. Hal., S. p. I. q. 56. m. 7. a. I. 2. — Scot., in
suppositione slare possit realis distinctio personarum. Ad hoc utroque Scripto hic q. 1. — S. Thom., hic q. I. a. I ; S. 1. q.
dubium ahquatenus solvendum S. Doctor recurrit ad hoc prin- 39. a. 1. — B. Albert., hic a. 1. 2; S. p. I. tr. 10. q. 44. m. 4,
cipium quod persona creata valde differt ab increata
,
quod , et q. 43. m. 2. a. 1. — Petr. a Tar., hic q. I. a. I. 2. —
pluribus rationibus evincitur. Principalis tamen differentia haec Richard. a Med., hic a. 1. q. 1. 2. — /Egid. R., hic 1. princ.
est (ad 1.), quod hypostasis creata a natura differt per aliquid q. 1. — Durand., hic q. I. 2, et d. 33. q. 1. — Dionys. Carth..
absolutmn, divina aiitem hypostasis differt a natura per aliquid hic q. —I. Biel, hicq. unica.
QUAESTIO H.
Utrum in divinis persona praedicetur de natura, et natura de persona.
Secundo quaeritur, utruni in rtivinis sit ponere idem de eodem, aut aliud de alio. Si ideni de eo-
praedicationem , sciiieet ut res naturae sive persona dem, nullus ex hoc capitur intellectus alius, quam
praedicetur de natura , vel e converso. Et quod non si nou esset praedicatio, ut patet cum dicitur: homo
videlur. est homo. Si aliud de alio : ergo in divinis est aliud
1. Boethius in lijjro de Trinitate': « Deus est et aliud, ergo compositio.
forma sine subiecto » ; sed ubi non est subiectum 6. Item , si est ibi praedicatio , aut praedicatur
non est praedicatum: ergo etc. res naturae de natura, aut e converso. Res natu-
2. Itein , Dionysius ' dicit, quod « negationes de rae non potest praedicari de natura, quia res na-
Deo sunt verae, aflirmationes vero incompactae » ; sed turae se habet per modum suppositi: ergo eius est
ubi est vere aliquid de aliquo praedicare , est etiam subiici , non praedicari : ergo si praedicatur , tunc
vere affirmare; sed in Deo non contingit vere afTir- ergo natura de re naturae. Sed contra : natura est
mare: ergo etc. forma; sed oinnis forma dicitur relative ad infor-
3. Item, hoc ipsum videtur ralione: quia ubi- matum , nullum autem relativum dicitur de alio *
cuinque est praedicalio, ibi est complexio et com- ergo natura non praedicatur de re naturae: ergo
positio''; sed in Deo nulla est complexio, ergo et non est praedicatio.
nulla compositio: ergo et nulla praedicatio. 7. Item , quae habent oppositas proprietates
4. Item, in omni praedicatione subiectum se unum non praedicatur de altero; sed essentiae vel
habet ad modum materiae; sed in divinis nec est naturae proprietas est communicabiiitas ,
personae
reperire materiam nec modum materiae: ergo nec vero incommunicabilitas: ergo unum de altero non
praedicationem. praedicatur, nec una persona de altera: constat ergo.
0. Item, si est ibi praedicatio, aut praedicatur ibi nuiiam esse praedicationem ^.
' Cnp. 2 : Divina substantia sine materia forma est . . tur de verbo et emintiatione. — Vat. cum cod. co post ibi
fornia enim est; formae vero subiectae esse non possunt. est compleodo interiicit ergo. In multis codd. et ed. 1 deside-
°
Libr. de Caelest. Hier. c. 2. § 3: Ai (iev aTcotpiaEi^ etii ratur ultima conclusio : ergo et nulla praedicatio.
Tiov Gelwv aXrfiEt^, a'i 8e xaTatpaffetc avapjjiooTOi. In textu pro • Pro alio Vat. et cod. cc clarius smo coJTefafeuo, de quo
incompactae, quod cst versionis Scoti Erigenae, Corderius cfr. Aristol., de Praedicam. c. de Oppositis. Mox post ergo
substituit incongruae. non est codd. B D bb cuni ed. 1 bens interserunt ityi.
' Cfr. Aristot., dc Praedicam. circa inilium, ubi agitur do 5 Codd. PQW, omisso verbo constal, brevius: ergo
ccmplexis et ivcomplem ; ac 1. Periherm. c. 3. seq., ubi agi- nulla est ibi praedicatio.
:,,,,;
Contra: 1. Damascenus '

: « Substantia de hy- identitatem, nt cum dicitur : Pater est generatio , vel
Fond.imeiiia.postasibus praeclicatur ». Deus est creatio. Praedicationem autem per identi-
± Item , ratione videtur : quia fides habet obie- iatem est reperire in Deo propriissime, propter
ctum verum et habet obiectura Deum, ergo ve- ipsius rei qualitatera ", quoniam ibi est summa iden-
rum est ponere in divinis; sed veritas et faisitas titas: unde omnes locutiones importantes unitatem,
circa compositionem ', veritas, inquam, circa quam ibi sunt verissimae. Praedicationem autera per inhae-
est credulitas vel opinio : ergo in divinis est ponere rentiam est ibi reperire propter intellectus nostri
compositionem , ergo et praedicationem. defectibilitatem ' ,
quoniam, licet actus in divinis sit
3. Item , ubicumque est vere ' commune et pro- Dei substanlia et ipsa proprietas etiara, tamen,
prium, ibi est vere ponei'e praedicationem ; sed in quia intellectus noster intelligit per res inferiores,
divinis est vere reperire commune et proprium et enuntiat per vocabula rerum inferiorum, tenet
quia natura vere est communis, et persona proprium modum enuntiandi, quem habet circa inferiora; et
sive incommunicabile : ergo etc. ideo praedicat per raodum inhaerentiae , quamvis
4. Item, hoc verbum est est nota identitatis ' omnia quae in Deo sunt, realiter habeant modura
sed omnis praedicatio est mediante hoc verbo est: subslantiae.
ergo omnis praedicatio signum est identitatis. Sed Intellectus lanien iste non est falsus: quoniara, Recle adt
ubi vere est significatum , vere est et signum ; sed queraadraodum intellectus abstraheiis hneam a ma- da praedic
in Deo propriissime et verissime est identitas , sicut teria non est falsus °, quia modum illum non ponit
probatum est% quia ?-es naturae non addit supra circa rem, sed circa suura intelligere, siraililer in-
naturam: ergo propriissime praedicatio. Et hoc esl tellectus noster in divinis coraplexionem non ponit
quod dicit Boetbius, quod «nulla verior praedicatio circa rem. sed circa suum intelligere et suum ex-
illa, in qua idem de se praedicatur»: si ergo hoc primere. Quaravis enim in Deo sit summa simphci-
est in divinis, ergo omnes praedicationes in divinis tas , tamen exprimi non potest nisi per complexio-
sunt verissimae. nera. Et ideo bene dicit Augustinus", «quod verius
est Deus quam cogitatur, et verius cogitatur quam
dicitur». Nam etsi intellectus aliquo raodo per intel-
ligentiam ascendat ad contuitum siraplicitatis , non
taraen potest hoc exprimere voce simplici , sed com-
Persona praedicatur de nalura et e converso prae-
posita.
dicatione per identitatem; sed praedicalione per 1. Ad illud ergo quod obiicitur, quod in Deo
modum inhaerentiae tantum co^nmune praedi- non est subiectura ; dicenduni quod verum est
,
catur de proprio. iiuantum ad rem ; est tamen '" quantura ad modum

inlelligendi vel enuntiandi.
Respondeo: Dicendum, quod est praedicatio per 2. Ad illud quod obiicitnr, quod affirmationes
o^f^^^v""'- in/iaerentiam , et est praedicatio per identitatem, et sunt incorapactae; dicendum, quod hoc dicitur, quia
utramque est in Deo reperire: per inhaerentiam nulluni nomen expriniit divinani essentiam, sicut
ut cum dicitur: Pater generat, vel Deus creat; per est, omnino. — Vel dic, quod in afiirmatione no-
1 Libr. III. de Fidc orlhod. e. 6 : KocTiiYopEiTai 3e r| oiaia Jjonum, quoniam bonum, et eius opposita, ait: iBonum, iii-
T^c u7:o(7-aaEu5 i. e. praedicatur ilaque essenlia de persona quit, et bonum est, et non malum, quorum uimm secundum
Oiypostasi). se et proxime et naturaliter est, hoc scilicet, quod bonum est;
- Aristot., VI. Metapti. text. 8. (V. c. i.) : « Verum etenim alterum vero est accidentaliter i. e. quod malum non est...
affirmationem in compositis liabet, negationem vero in divisis; Quod si lioc est, verior est ca propositio, quae affn^mat, quod
falsuni vero tiuius partitionis contradictionem «. Et postea osten- secundum se est». Haec praedicatio vocari solet naturalis sive
dit ,
quod verum et falsum non sint in rebus, sicut bonum furmaliter identica ad distinguendam eam ab alia, quae reu-
et malum, sed in intellectu , non omni , sed componente vel liter vel materialiter identica nominatur v. g. animalitas est
dividente. Cfr. etiam I. Periherm. c. I. seqt(., ubi docetur rationalitas. Cfr. Mastrius, Cursus philos. toni. I. disp. o. n. 107,
neque in nominibus nequc in \erbis esse veritatoiu et falsita- et disp. 10. n. 63.
tem (quia sine compositione ct divisione sunt), scd solum in « Cod. V aequalitatem.
enuntiatione. — Vat. cum cod. cc voci compositiouem adiun- ' Cod. R defectum.
git simt. Prima huius argumenti propositio in cod. T (a pri- s Cfr. Aristol,, II. Phys. text. 18. (c. 2.), ubi Philosophus
ma manu) sic sonat: quia fides liabet obiectum Demn ut agens de abstractione mathematica fit menda-
dicit: « neque
vemm. cium abstrahentium ». Vide etiam Anima, text. 35.
111. dc
3 Ed. I addit reperire, quod etiam in minori habetur. (c. 7.). — Paulo inferius pro complexionem (ed. complemo- 1
^ Aristot. , 1. Periherm. c. 3. nem illamj cod. T complexioiws , Vat. compositionem.

5 Quacst. praeced. — Paulo ante pro vere est et ed. 1
" Libr. VII. de Trin. c. i. n. 7. Cfr. supra d. XXIII.
ibi esl eere. — Praedicatio Bocthii, quac mox commemoratur, c.2, et in Comment. dub. 2. Immediate ante pro — nisi per
invenitur in eius Conimenl. in libr. de lntcrpret;il. ed. prima complexionem codd. S T ibi jêr incomplexionem.
lib. II. circa finem , ubi auctoi', agcns de hac propositione 1" Supple: subiectum.
:,
.,
DIST. XXXIV. ART. UNICUS QUAEST. II. a9i
tatur idenlilas , et haec vere est in Deo a parte rei; potest dici quod dici relative est dupliciter: vel
,
fisiinciio.
et esl compositio \ et respectu huius est incorapactio, secundum esse, vel secundum diei; secundum dici,
quia nulla est ibi reahs compositio. ut videns ad visum et intelligens ad intellectum ,
3. Ad illud quod obiicitur de complexione, di- et sic unum de altero praedicatur; secundum esse,
cendum, quod ilia coniplexio in sermone significat ut Pater ad Filium, et sic non praedicatur. Natura
compositionem in ihteliectu, sed unitatem in re. enim non dicit respectum ad personam secundum
4. Ad illud quod obiicitur, quod modus mate- esse, sed secundum dici; et talis respectus impor-
riae non cadit in Ueo ; dicendum ,
quod veruni est, tatur, cum dicitur, quod natura est forma respectu
quia non cadit inodus materiae ut ex qua ; modus
' rei naturae. Hinc est, quod dicitur ratione illius re-
autem ut de quo et in quo bene cadit. spectus : tres personae unius essentiae vel naturae
b. Ad illud quod obiicitur: Aut idem praedica- et una natura trium personarum non tamen dicitur ;
tur de eodem etc. dicendum quod aliquando idem ; , tres personae uhius Dei. Nara hoc noraen Deus non
est re, diversum tamen secuiidum raiionem in- iraportat respectum secundura dici ad personam,
lelligendi et dicendi, ut bonitas est^ substantia; sed solum ad creaturam. Ideo dicitur Deus A braham,
aliquando idem secundum substantiam , diversum Isaac et lacob l
secundum modum se habendi, ut persona esl substan- 7. Ad ultimum dicendum, quod communicabi-
tia, sive relatio est substantia, et Deus generat: et litas et incorarannicabilitas non sunt oppositae pro-
ideo aliquis intellectus capitur ex complexione ,
qui prietates, sed sic diflerunt, sicut habere proprieta-
non capitur ex simplici voce. tem . et non habere '. Quia enim persona habet pro-
6. Ad illud quod quaeritur, utrum res naturae prietatem relativam, ideo distinguitur et est incom-
praedicetur de natura; dicendum, quod praedicatione municabilis ; sed quia essentia caret illa proprietate
j.aiper identitatem utrumque de altero praedicatur, ideo communis est, et communicabilis pluribus; et
nec est compositio *
in ratione formae nec in ratione ideo non distinguuntur ad invicem. — Vel potest Aiia soiutio.
raateriae; si autera per inhaerentiam, tunc coraraune dici ,

quod communicabilitas" non est proprietas di-
praedicatur de proprio, ut Pater est Deus. slinguens etiam in creaturis unde quamvis homo ;
Quod ergo obiicitur, quod natura est forma; sit commune, et Petrus proprium, non taraen irape-
respondendura est dupliciter" qund forma uno modo
: ditur, quin homo dicatur in Pelro; quanto magis
dicilur relative ad inforraatum, et sic non est ac- in Deo". Illa autem propositio intelligitur de proprie-
cipere in Deo ; alio modo absolute , quod caret ma- tatibus separantibus et distingnentibus illa. in qui-
"io-teria , et sic est in Deo ; et sic patet illud. — Aliter bus sunt, ad invicem.
SCHOLIOK
1. Ds speciebijs praedicatioiiis clr. d. 30. q. I, ct d. 3.3. q. 3. sonam et personam; siautem intelligitur de relatione S(?c»)irfHm
— Observandum est, quod prima quinciue argg. ad opposit. pro- dici, concedi potest, quod natura sit forma respectu personae,
bare nitunlur, nullam prorsus in divinis admittendam esS3 praedi- et quod ratione illius respectus concedi possit lociitio: trcs pcr-
cationem ; sextum vero et septimum excludunt tantum praedi- sonae unius essentiae (de qua propositione vide hic dub. S, et
cationem, de qua est quaestio. Quapropter etiam in respons. supra d. 3. p. II. dub. 3, et S. Thom., hic q. 2; S. 1. q. 39.
plura et cgregia dicuntur de praedicalione generatim in di- a. 2. aliosque communiter). — Quoad solul. ad 7. cfr. supra
vinis admittenda (cfr. S. Thom., S, I. q. 13. a. 2. i. 12.); d. 19. p. II. q. 2. ad 4.
solutio vero specialis quaeslionis, in titulo indicatae, explicile II. Alex. Hal., S. p. I. q. S6. m. 7. a. 3. — Scol., 1. Sent.
tantum oxhibotur in solut. ad 6, in qua nolatu digna est re- d. i. q. 2 ; Raport. hio q. 2, et d. 4. q. 2. — S. Thom., 1.
sponsio ad id quod i-ejilicatur in arg. 6. ad opposit. S. Doctor Sent. d. 4. q. 2. a. 2 ; S. I. q. 39. a. 6. — B. Alberl., 1. Sent.
dupliciter respondot, primo negans, formam in Deo dici re- d. /i. a. 8. — Petr. a Tar., hic q. 2. a. 1.2. — Richard. a
lative ad informatum, secundo distinguens illud dici relative. Med., hic a. 1. q. \. — Henr. Gand., S. a. 7.5. q. 2. — Durand.,
Si hoc inlelligitui' do relalione reali, certe non est ivlalio rea- hic q. 3. — Dionys. Carth., hic q. I.
lis inter naturani et liypostasim in Deo, sed tantum inter per-
' Ed. 1 et non est compositio; cod. I non etiam- compo- * Pro voce compositio, quae in plerisque codd. inênitur,
sitio , in qua leclione verba immediate coniungenda sunt cum Vat. praedicatio ; codd. F GP R S U cc ce ff cuni ed. I com-
praecedentibus absque interpunctionis signo. Paulo anle pro paratio.
et haec vere est codd. H T ef hoc verum est. ^ Plures codd. responsio est duplex; Vat. solummodo
' Cod. T cum nonnullis aliis et ed. 1 quod. Subinde post respondeo ; cod. X (cod. L in marg.) sic : respondendmn esi
modus in pluribus codd. et ed. I desideratur materiae. quod forma diciiur dupliciier: uno modo etc.
3 Contra Vat., quae hic ponit ei, cum codd. L TX le- 6 Exod. 3, 6. Matth. 22, 32.
-
gendum duximus esi ,
quia verbum esi respondet illi alteri Cfr. supra d. 5. a. 1. q. 1. ad 1, et d. 19. p. II. q.
est in subsequenli propositione : ut persona esi substantia. 2. ad. 4.

Paulo superius pro idem est re aliqui codd. ut T V cum ed. 1 8 Cod. bb (T in marg.) cum ed. 1 proprietas comniuni-
idem re. Si quis malit illam lectionem idem re etc. , suppleat cabilitaiis.
ex praecodenlibus pracdicatur pro supprcsso verbo esl. ' Intcllige: communicabililas non est propriclas dislinguens.
;, , .
QUAESTIO III.
Ub-um in divinis sil ponere appropn
Tertio quaeritur, utrum in divinis sit ponere CONCLUSIO.

appropriationem. Et quod sic , videtur:
1. Quia per communia est devenire in intelle- Communia, quae aliquatenus connotant originem
FoDdamenia.ctum propriorum , sicut patet, quod per memoriam, personarum, hahent rationem appropriandi a
intelligmtiam et voluntatem venitur in cognitio- parte rei ; quatenus non connotant originem,
nem Trinitatis; similiter per unitatem, per verita- non sunt appropi-iabilia , nisi forte propter
tem et bonilatem, in quibus consistil ratio vestigii"; m-rorem intellectu^ nostri amovendum.
sed non devenitur a communibus ad propria, nisi
communia aliquo modo approprientur cum ergo : Respondeo : Dicendura ,
quod de appropriatis est
sit devenire in divinis per commnnia ad cognitionem loqui duphciter: aut quantum ad id quod signifi- mi\,imi.
proprii, est ibi appropriatio. cant, aut quantum ad ordinem, quem connotant.
2. Item, ad hoc est auctoritas sacrae Scriptu- quanlum ad signiflcatum , cum illud sit
Si
rae ,
quae appropriat communia personis , ut poten- commune, et omnino conveniat ^ per indiflerentiam,
tiam Patri , sapientiam Filio et bonitatem Spiritui non contingit appropriari ratione sumta a parte rei , concinî
sancto . appropriatur tamen ratione sumta a parte intelle-

Sed contra: I. Sicut se habet proprium ad com- ctus nostri propter errorem amovendum. Qnoniam
Ad opposi- mune , ita commune ad proprium ; sed proprium enim intellectus carnalis in patre carnali videt de-
"""
non potest communicari nisi falso: ergo nec com- fectum potentiae , et in filio defectum sapientiae
mune appropriari. Sicut ergo proprium Patris nun- et in spiritu inteliigit furorem iracundiae; ideo spi-
quam aliis flt commune , sic nec coramune pro- ritualis intellectus, ut elevet" a carnalitate, poten-
prium. tiara Patri attribuit, quamvis non magis conveniat

2. Item , si est appropriatio in divinis , aut est ei, sed ne minus videatur convenire; et sic de aliis.
secundum rem, aut secundum inlellectum: si secun- Si autem loquamur quantum ad ordinem vel
dum rem ; sed ubi ^ est appropriatio secundum rem., originem ,

quem connotant, sic appropriantur a parte conoius
aliquid per prius dicitur de illo cui appropriatur: ergo rei propter convenientiam cnm propriis personarum,
in divinis est prius et posterius quantum ad essentialia, Unde quia Pater a nullo est, et Filius a Patre, et
quod est inconveniens. Si secundum intellectum Spiritus sanctus ab ntroque, et huiusmodi ordo al-
sed intellectus illi appropriat, cui magis iudicat con- tenditur in potentia, sapientia et bonitate ; ideo patet
venire: ergo cum magis iudicet intellectus inesse sa- ratio appropriandi. Unde illa quae non ' connotant coroiiai i.
pientiam Patri tanquam antiquiori , illi debet appro- aliquo modo ordinem vel originem , non sunt apprc-
priari. Sed appropriatur in contrarium: ergo appropriabilia.
priatio est contra intellectum : non ergo attenditur 1. Ad illud ergo quod obiicitur, quod proprium soiuiio
''°"'"'
secundum intellectum. non communicatur, ergo etc. ; dicendum quod non
,
3. Item , ubi est appropriatio ,

prius ' est se- est simile, quia ex hoc, quod comiiiune appropria-
cundum rationem intelligendi proprium quam appro- tur, non attribuitur nisi ei cui convenit; sed si pro-
prialum — enim
ratio appropriationis per prius est prium flat commune, tunc attribuitur ei cui non
in proprio — ergo cum appropriatum sit commune convenit: et ideo non est simile.
secundum rationem intelligendi prius erit proprium 2. Ad illud quod quaeritur, utrum appropria-
quam commnne; quod est inconveniens. tio sit .secundum rem vel secundum intellectum;
' Cfr. supro tl. 3. p. I. q. 2. ad t, et q. i, ;ic ilub. .3,

<'•
Simul audi: mentem; ve! lege cum cod. Y elevetur,
nec non ibid. p. II. q. I. seqq. pro quo cod. K elevatus. Paulo superius vocabulo spiritu
- Vide hic lil. Magistri, c. 3. multi codd. cum edd. 2, 3 perperam adiungunt sancto. —
^ Cod. T ubicumqne. Ratio, quam S. Doctor liic affert, est Hugonis a S. Vict. et
* Plures codd. cum ed. 1 voculae prius praefigunt ibi. invcnitur supra in li(. Magistri, c. i.
5 Pro omnino conveniat sola Vat. omnibus conveniat ' In non paucis codd. desideratur )um.
personis. Mo,\ pro nostri codd. R V tant%m.
. ,
; — ::;
DIST. XXXIV. AKT. UNICUS QUAEST. IV. 593
dicendum ,
qund per hoc quod est secundum potest Et ideo cum intellectus carnalis credat parum de
Disiinctio. dici vis appropriativa sive principium approprians potentia in Patre , spiritualis appropriat ei potentiam.
vel potest hoc quod est secundum importare ratio- Nec tamen intellectus est falsus, quia non intelligit
nem appropriandi. Si primo modo, sic cum appro- plus esse de potentia in Patre sed non minus quam ^ ,
priare sit virtutis cognoscentis , sic appropriatio est in Filio. Si autem potentiam appropriaret Hlio, tunc
secundum intellectum nostrum. Si autem secundum intellectus carnalis plus crederet esse in Filio, et
dicatrationem appropriandi, sic uno modo est se- ideo falsus esset; et sic patet illud.
cundum rem, scilicet quantum ad ordinem conno- Ad ultimum dicendum quod appropriatum
3. ,
tatum; alio modo secundum intellectum quantum secundum id quod est, prius esl secundum rationem
ad significatum. Unde intellectus appropriat ' propter intelligendi quam proprium appropriatum autem ;
intellectum , sed non idem intellectus propler se sub hac intentione ^ consequitur rationem proprii
sed intellectus sanus et fidelis propter intcUectum et hoc nullum est inconveniens.
carnalem, non ut cum eo concordet, sed ut ei obviet.
SCHOLION.
1. Appropriata in Deo suiit altributa « essentialia conside- ordinis, quem attribula connotanl. — De variis modis appro-
rata in personis » (ita S. Doclor infra d. 36. a. 1.); ipsa sem- priatorum cfr. supra d. 31. p. II. a. I. q. 3. et Scholion.
per dicunt « relationem et res et signiflcant Deum ut causam » II. Alex. Hal., p. I. q. 67. praecipue m. 3. a. 1. — Scot.,
(ibid.). — Duplex ratio pro appropriatione facienda proponitur: Report. hic q. 2. — S. Thom., I. Sent. d. 31. q. I. a. 2; S. I. q.
ajtera est tota ex parte intellectus nostri imperfectissimi , scilicet 39. a. 7. — B. Albert., I. Sent. d. 31. a. 2, d. 34. a. 5; S. p. I. tr.
propter errorem amovendum ; et liaec procedit k per modum 12. q. 48. m. I. — Petr. a Tar., hic q. 3. a. I. 2. — Richard.
dissimilitudinis » (S. Tliom., S. I. q. 39. a. 7.); haec ratio magis a Med., I. Sent. d. 31. a. 2. q. I. 2. — yEgid. R., 1. Sent.
explanatur liic in solut. ad 2. .\Uera est ex parte rei propter d. 31. princ. 2. q. I. — Henr. Gand., S. a. 72. q. I. seqq.
quandam convenientiam ad propria personarum , scilicet ratione Durand., d. 31. q. 3. — Dionys. Carth., I. Sent. d. 31. q. 1. 2.
QUAESTIO IV.
Utrum in divinis ponenda sit translatio.
Quarto et ultimo quaeritur , utrimi in divinis nare, dolor et ira maxime distant a Deo: ergo si
sit ponere translationem. Et quod sic, videtur: haec contingit transferre, et omnia alia nomina.
1. Per Ambrosium in libro de Trinitate^: «Sunt 4. Item, per quae contingit reni intelligere,
i.nomina, quae translative et per simiUtudinem de Deo contingit et significare, et per quae contingit signi-
dicuntur » ficare, contingit et nominare; sed per omnia creata
2. Item, Dionysius in libro de Divinis Nomini- contingit Deum intelligere: ergo et nominare.
bus °
: « Theologi tanquam innominabilem Deum lau- Sed contra: 1. «Omnes transferentes secundum'.^
dant ex omni nomine » ; sed hoc non potest esse aliquam similitudinem transferunt'»; sed Dei ad crea-
nisi per translationeni : ergo in divinis est ponere turam non est similitudo cum sit summa distantia ,
translationem. ergo etc.
3. item , hoc videtur ra,tione , quia sacra Scri- 2. Item , similitudo est relatio aequiparantiae *
ptura" dicit, Deum irasci et dolere; sed hoc non ergo si propter sirailitudinem contingit nomina crea-
potest dici proprie: ergo necesse est, quod dicatur turarum transferri ad Creatorem, pari ratione et e
translative. Sed inter omnia quae contingit nomi- converso. Sed illa non transferuntur: ergo nec ista.
' Auctoritate codd. emendavimus falsam lectionem Vat. et ' Cap. I. § 6.
cod. cc app)'opriatur. ^ Genes. 6 , 6, et Exod. 4 , 1 4. — In principio huius ar-

• Pro sed non minus quam Vat. el minus. gumenti post hoc codd. P Q adiiciunt ipsum , et circa finem
' IntcUige: quatenus est appropriatum seu appropriatum pro maxime cod. T cum nonnullis aliis substituit magis.
formaliter acceptum, cui opponitur materialiter acceptum, seil. ' Aristot., VI. Topic. c. 2. Cfr. supra pag. I, nota 8.
id quod appropriatur, nempe attributum essentiale. * Cfr. supra pag. 346, nota 5. — In initio huius argu-
• Sive de Fide II. Prolog. n. 2. Videsis quod de hoc textu menli cod. V et ed. I voci similitudo pracmittunt omnis.
annolatum est supra pag. 388, nota 3.
;
, .. '
3. Iknn, similitudo est ratio translationis ': ergo intelligendi Deum, ut leo forliludinem, agnus man-
nomina rorum niagis Ppo similium magis debent ad suetudinem ,
petra soliditatem , serpens prudentiam
Deum ti'anst'erriautem snnt nomina Angelorum:
; talia et consimilia: ideo oportuit, plura nomina transferri
Qiiaesiku-.i.-ergo iUa transferuntur. Quaeritur ergo, quae no- — ad Deum.
mina debeaut transferri, et quae non. Quoniam igitur flnis imponit necessitatem his
quae sunt ad finem, cum translatio sit ad laudem
CONCLUSIO. Dei; ideo nomina importantia deformitatem non de-
bent transferri, ut diabolus, bufo, vulpes, quia ma-
Translatio ponenda est in divinis propter gis transferuntur ad vituperium quara ad laudem.
duplicem rationem. — Rursus, quia translatio est propter nostram in-
slructimem , et simiiitudo incipiens a notiori est
Respondeo: Dicendum, quod ratio vel finis trans- via cognoscendi; ideo est translatio a creaturis tan-
lationis duplex est: una, inquam, est laus Dei, alia quam a notioribus ad Creatorem, sed non conver-
Raiio 1. manuductio intellectus nostri. — Propter laudeni Dei titur. Et quia magna simiiitudo mater est falsitatis *,
necessaria est translatio. Quoniam enim Deus mul- nomina multum similia sicut
ideo non transferunlur ,
tum est laudabilis, ne propter inopiam vocabulprum sunt nomina Angelorum, ne forte Angelus credatur
contingeret cessare a laude , sacra, Scriptura docuil esse Deus. —
Ex hoc patet, quod translatio est in di-
nomina creaturarum ad Deum transferri -, et hoc in vinis, quantum ad nominum multiformitatem
et
numero indeflnito, ut, sicut oranis crealura laudat ratione cuius dicitur Deus omninominabilis ^ ; et
Deum , sic Deus laudetur ex omni nomine creaturae patent omnia praeter primum.
et qui non poterit uno nomine laudari tanquam su- Quod enim obiicitur quod nulla est simili- ,
perexcellens omne nomen laudaretur ex omni no- , tudo, quia summa est distantia; dicendum quod ,
Ratio 3. mine. — Alia ratio est manuductio intellectus nostri. non est similitudo per nnius naturae participationem,
Quia enim per creaturas ad cognoscendum Creato- esttamen similitudo secundum analogiam et habitu-
rem venimus", et, ut plurimum, fere omnes crea- dinem, et hoc in comparatione ad effectus. Sed de hoc
turae hajjent proprietates nobiles, quae sunl ratio magis alibi habitum est °.
SCHOLIOK
I. Tramlatio idem est ac nietupliora ; ipsa in genere acci- II. Alex. Hal., S. p. I. q. .S5, q. 48. m. I. 2. 3, q. I. i
pitur a proprietatibusomnibus rerum creatarum quae ratione ,

4. a. 5. — S. Thom., hic q. 3. a. 1.2; S. 1. q. 1. a. 9.
dmilitudims ad res divinas significandas adliibentur. Hoc magis B. Albert., hic a. 6 ; S. p. 1. tr. 1 4. q. S6. 59. — Petr. a Ta
explanatur supra d. 22. q. 3, ubi eliam (ad 2.) docetur idem hic q. 4. a. 1. 2. — Richard. a Med., hic a. 3. q. 1. 2. •
quod hic in corp. dicilur, scilicet quod nomina niultum similia iEgid. U., hic 2. princ. q. 1. — Honr. Gaiid., S. a. 32. q. I.
non apte ad divina Iransforunlur (cfr. Dionys. Areop., do Ciielesl. — Durand., hic q. 4. — Dionys. Cnrth., hic q. I. in flne,
Hierarch. c. 2: et S. Thom.. S. 1. q. I. a. 9. ad. 3.). d. 22. q. 2. 3.
DUB. I. Magister male reputet haereticos illos, qui dicebant,

naturam non dici de personis. Quia videtur Dama-
In parte ista sunt dubitationes circa litteram scenus ' dicere idem quod iUi dicebant, cum dicit:
et primo de hoc quod dicit Magister : Huius dicti « De hypostasi non est deitatem dicere » : ergo cum
occasione praefati haerelici etc. Videtur enim, quod deitas dicat naturam, patet etc.
' Cfr. supra pag. 72, nota 3. — Paulo inferius post tram- qualuor species similitudinis afferuntur , scil. similitudo per
feruntur supplendum est: ctsed illa non transferuntur »; quae convenientiam omnimodam in natura : sic in Trinitate una pei--
verba excidisse videntur. sona est similis alteri ; similitudo per participationem alicuius
"^
Vide Dionys., de Div. Nom. e. 1 . | 6 , ubi principaliora naturae universalis: sic homo et asinus assimilantur in ani-
noniina a s. Scriptura Deo attributa invenies. mali; similitudo secundum proportionalitatem : sic nauta et
3 Cfr. supra d. 3. p. I. q. 2. auriga sunt sibi similes in regendo vehiculo; et similitudo

* Aristot., I. Elench. c. 6. (c. 7.): Deceptio quidem ex si- per convenienliam ordinis: sic exemplatum assimilalur exem-
militudine. plari. — Verbo est cod. B adiungit scilicet supra d. 3. in
^ Vide Dionys., de Div. ,Nom. c. I. § 7. — Subindo pro secundo problemate (d. 3. p. I. q. 2. ad 3.); et aliquanto su-
omnia ed. 1 obiecta. perius post dicendum, quod edd. (excepta 1) interserunt etsi.
5 Dist. 1. a. 3. q. I. ad I ; d. 7. q. 4; d. 25. a. 2. q. I. ' Libr. III. de Fide orthod. c. II: At divinitatis vocabu-
Cfr. etiam d. 35. q. I , et II. Sent. d. 16. a. 1. q. I, ubi lum de persona usurpare non possumus.
,
:
DIST. XXXIV. DUBI.\. J>9S
Respondeo : Dicentlum ,
quod yerbum Dama- Respondko : Potest dici ,
quod Hilarius loquitur
sceni, sirapliciter intellectum, generat sinistrum inde spiritu, secundum quod nominat naturam; sic
tellectum, et qui sic intelligeret, sicut sonat, hae- autem non habet instantiara suum verbum. Nihilo- f —
reticus esset. Sed ipse Damascenus inteliigit cum minus tamen, si intelligatur de spiritu, prout dicitur
praecisione, scilicet quod deitas non dicitur de personaliter, adhuc veritatem habet. Nara cum Ver-
unica h^^postasi tantum , immo de omnibus. bum non possit esse sine spiritu, tunc haberent Pa-
ter et suum Verbum duos spiritus, et ita non essent
DUB. II. unius naturae. — Praeterea, si spiritus Patris non esset
Filii, non oriretur a Christo, et si non procederet
Item quaeritur de hoc quod dicit: In spiritu Dei ab eo , non distingueretur originaliter ", ergo essen-
aliqumulo significari Palrem , sicut illud Isaiae tialiler ; sed spiritus Dei et Deus sunt unum essen-
sexagesimo primo : Spiritus Domini super me etc. tialiter: ergo oporteret, quod spiritus et Deus essen-
Videtur enim male dicere, quia Hieronymus dicit ibi tialiter difTerrent a Filio sive distinguerentur.
in Glossa, quod de illo spiritu inlelligitur, de quo
dicitur Isaiae undecimo '
: Requiescet super euni Spi- DuB. IV.
ritus Domini etc; et constat, quod ibi accipitur

pro persona Spiritus sancti. Item, hoc videtur aha Item quaeritur de hoc quod dicit Magister, quod
^
auctoritate ,
quia alius evangelista Lucas undecimo verbum. Hilarii: Non esl idem natura quod tmturae
dicit: Si in digito Dei eiicib daemonia, et Glossa res, intelligitur solum in creaturis. Videtur illa
expnnit digito pro Spiritu sancto, qui est tertia in solutio non esse conveniens, quia Hilarius loquitur
Trinitate persona. de spiritu Dei, prout significat naturam et rem na-
Respondeo: Dicendum, quod istae rationes non turae; quodsi nulla est differentia, nullam deberet
concludunt contrarietates ', quia una Scriptura plu- vim facere', ut videtur; quodsl vim in spiritu,
facit
ribus modis potest exponi. Nam in illa auctoritate, prout significat natwam et rem naturae , ergo
in qua dicitur Isaiae sexagesimo primo Spiritus Do- : videtur distinctio inter huiusmodi facienda.
mini siiper me etc. agitur de missione Filii et , ; Respondeo: Diceudura, quod cum dicitur ab
quoniam Filius potest intelligi missus secundum di- Hilario: aliud est natura, aliud res naturae, aut
vinam naturam, et sic intelligitur, proprie loquendo, intelligitur de alietate a parte rei, sicut illi haere-
missus a Patre solum; ideo Spiritus Domini stat tici intelligebant; et sic habet veritatem solum in
ibi pro Patre *. Si autem intelligatur de missione creaturis. Alio modo potest dicere alietatem sive
secundum humanam naturara , sic intelligitur de difTerentiam secundum ratioiiem.; et sic habet ve-
Spiritu sancto, prout est tertia in Trinitate persona. ritatera in divinis, et sic intelligit Hilarius, et dicit
— Similiter intelligendum de auctoritate sequenti, Augustinus *, quod « aliud est esse Patrem , aliud
quod potest intelligi utroque modo, sed tamen spi- esse Deum»: non, inquam, aliud secundum rem
ritus accipitur aliter et aliter. sed aliud secundum rationem significandi et intel-
ligendi et se habendi.
DUB. III.
DuB. V.
Item quaeritur de hoc quod dicit Hilarius, quod
in aliquo differt Christi et Dei natura, ne eadem Itera quaeritur de hac responsione Magistri, quod
sit, si praestari potest, quod spiritus, qui Dei est, non debet dici persona unius Dei , quia nihil est.
non sit etiam Christi. Videtur enim sic male dicere, in Trinitate creaium , vel serviens, vel subiectum.
quia argumentum hoc non valet: Filius est filius Videtur enim male dicere, quia genitivus de sui
Patris et non Spiritus sancti, ergo differt natura ratione non importat subiectionem nec dominium
Patris et Spiritus sancti: ergo cum spiritv^ dicat ergo non videtur sufQciens ratio. Si dicas, quod
personam, arguraentum illud non valet, quod facit hoc venit a parte termini; hoc nihil est, quia ter-
Hilarius °.
minus de se non importat respectura dominii.
' Vcrs. 2. — Glossam Hieronymi invenies apud Lyrannm — In fine solutionis auctoritate cod. Z, et conte.\tu postulante,
in hunc locum. adiecimus a Filio ,
quod in Vat. desideratur. In eadem pro-
^ Vers. 20.— Glossa habetur apud Lyranum hunc in positione cod. B et ed. I pro spiritus et Deus c.xhibent Chri-
locum. stus et Beiis, et dein etiam omittunt a Filio. — Hoc dubium
3 Cod. Y et ed. 1 contrarklatem. Paulo superius pro solvitur etiam a S. Thom., hic circa lit.
istae raliones cod. V illae auctoritates. ' Intellige: non deberet urgere istam distinctionem. —
* Dequo vide supra d. 15. p. L q. i. Paulo superius post significat cod. V addit ipsatn.
5 Argumentum Hilarii hoc esl: Si verum esset, quod spi- s Libr. VII. de Trin. c. 6. n. 11. Vide etiam hic lit. Ma-
rilus Dei non sit etiam spiritus Christi, tunc sequeretur, Christi gistri, c. I. in fine, et d. XXXIII. c. 2. — Plura dc hoc dubio
et Dii naturam differre. habentur supra q. I.
' Cfr. supra d. II. q. I. fundam. i, el ibid. Scholion, n. V.

;
5i»{i SKNTENTIAHUM LIB. I.
Uein quueritur, quare liuc nonien (•smitia iion tione summmn bonum. Item, iion videtur in his
iniportal superexcellentiaiu in genitivo. sicut lioc tribus esse, quia summum bonum est aggregativum
nomen Deus^? — Ilem, quare iion dicilur: Tres per- omnium bonorum et collectivum °: ergo non tantum
sonae essentiae, sicut unius essentiae? horuni trium.
Respondeo: Dicenclum, quod ad hoc, quod ge- Respondeo: Dicendum, quod bonum uno modo i n dici-
nitivus vere construalur et proprie, necesse est ali- distinguitur contra potentiam et sapientiam, alio
quam habitudinem importari secundum rem,

vel modo non. Si enim accipiatur pro bonitate moris,
vel secundum modum intelligendi. Genitivus autem sic consistit in voluntate et distinguitur contra alia
importat habitudinem principiali ad principium , vel duo. Si autem bonum accipiatur conununiter , sic
e converso, ut possidentis ad possessum, vel formae complectitur omnia. Est enim bonum natura,e , et
ad informatum, vel speciQcantis ad specificatum. Ha- hoc ad polentiam; et bonum gratiae, et hoc aut
bitudinem autem formae non importat nisi cum ter- perficit intellectum, el \ln est scientia, a.nta.{{eclxim,
mino abstracto, quod- significat per modum formae; et ita bonitas: et haec tria complectitur bonum in
et quoniam forma se habet per modum exprimentis sua universalitate, el summum in sua integritate.
et declarationis: ideo talis constructio non attenrtitur Quoniam igitur omne bonum ad haec reducibile est.
nisi cum genitivo nominis abslracti alio determinato. ideo summum bonum in his tribus consistit.
Unde convenienter dicitur: mulier egregiae formae,
sed nihil est dictum : miilier formae. Ideo bene di-
citur: tres personae nnius essentiae, non autem: tres
personae essentiae '. — Dem autem non est nomen
abstractum, ideo uon construitur cum genitivo nisi Itein quaeritur de hoc quod dicit, quod Scri-
vel in habitudine subiecti, ut forma Dei; vel in ptura appropriat Patri potentiam, ne videattir mi-
habitudine specificantis , ut persona Dei, sicutcrea- nus potens. Videtur hoc plus debere dici de Filio,
tura salis: vel in habitudine principii, ut creatura qaod minus potens , cnm fuerit passus etmortuus:
Ratio 1. Dei. Et quoniam, quando dicitur: tres personae unius ergo magis deberet ei potentia appropriari.
Dei, nulla habitudinum importatur proprie nisi ha- Respondeo : Dicendum ,
quod ,
quia propter pas-
hitudo principii sive possessoris; hinc est, quod sionem visus est fecisse stultitiara et habuisse im-
cum in illo sensu sit falsa locutio, non est reci- potentiam — propter quod ludaeis praedicatio crucis
Raiio i. pienda. — Mia ratio est ista ,
quia locutio , quae esl eral in scandalum et Graecis in stultitiam ° — ideo
in vi declarationis essentiae, convertitur, ut, cum ipse Aposlolus, egregius doctor, non tantum sapien-
dicitur: mulier egregiae formae, potest dici: egregia tiam appropriat Christo , immo etiam virtulem , ut
forma mulieris. Ergo si diceretur: tres personae sic excludat a divinitate infirmitatem: et maluit ei
unius Dei, diceretur: unus Deus trium personarum appropriare virtutem quam potentiam , quia virtus ^
et iste intellectus non est samis, ut videtur: sic dicit polentiam ultimam et summum de potentia,
enim posset intelligi , sicut dicitur : unus Deus trium sicut vult Philosophus', quod «virtus est ultimum
hominuni ^. de potentia » ; ideo maluit ei appropriare virtutem.
Nec est inconveniens ex diversis considerationibus
DuB. VI. idem modo appropriari uni m^do alii cum aequa- , ,
liter conveniat tribus. Unde Patri attribuimus po-
Item quaeritur de hoc quod dicit, quod in istis tentiam, ne videatur impolens propter antiquitatem:
tribus couMstit sumnium bonum, scilicet potentia, Filio virtutem, ne videatur impotens sive debilita-
sapientia, bonitate. Videtur enim male dicere, quia tus propler assumtam infirmitatem. Nihilominus
sunmum bonum specificat bonum: ergo si bonitas tamen facienda est vis inter potentiam et virtutem,
distinguitur contra potentiam et sapientiam, pari ra- sicut diclum est trigesima secunda dislinctione ^
'
SL'nsus obiectionis est: cum in !;ta loculione secundum ^ Quare Boeth. 111. de Consol. prosa 2. beatiludinem, quae
Magistrum in genilivo Dei implicelur superexcellentia respectu est supremum boniim, sic definil: statum bonoruni omnium
nominativi tres personae, quae quasi servientes vel snbiectae congregalione perfeclum.
considerantnr , etiani genilivus rssentiae idem importare \i- ^ Epist. 1. Cor. I, 23: Nos aulem praedicamus Chrislum
detur. crucifixum, ludaeis quidem scandalum, gentibus autem slulli-
- Accipe quod pro qida; legere mallemus qui. Paulo su- tiam, ipsis autem vocatis ludaeis alque Graecis Chrislum Dei
perius pro ut possidentis codd. L cum ed. vel possidentis.
I virtutem et Dei sapientiam.
Paulo inferius pro declaraiionis cod. T cum ed. declarantis, 1
' Libr. I. de Caelo et Mundo, text. 1 16. (c. H.), de quo
codd. LO determinnnlis pliii-es alii codd. decliirationem: vide siipra pag. 56i, nota 7.
—
,
3 In Yni. (lesideiviniur \erba non autem: tres personae s Art. 2. q. 2. ad ult. Cfr. etiam hic q. 3. Paulo ante
essentiae, et ])uulo inferius |)ost (jenilieo verba niii vel. pro infirmifatem Vat. Iiumanitatem. — Verba : facienda est
* CSv. supra q. 2. ad 6. — Uo vi genitiAl vide supra vis otc. sensum liabent : distinguendnm csl , accipiendo utrum-
dnb. 3; dub. 3, 25. dub. que vocabulum in sensu striclo.
n
d. 3. p. 11. d. II. et d. 2.
:,
DISTINCTIO XXXV.
DISTINCTIO XXXV.
exspectantibus te. Ei-go ai) aeterno praedestinavit quos-

dam futuros bonos et beatos, id est elegit, ut essent
De scienlia, praeseientia , providenlia, disposilione boni et beati, et bona eis praedestinavit, id est prae-
et praedeslinatione Dei. paravit.
Cunique supra' disseruerimus ac plura dixerimus Cap. V.

de liis quae communiter secundum subslantiam de Deo
dicuntur, eorum tameu quaedam specialem elTlagitant De quibus providentia.
traclatuni; de quibus amodo tractandum est, id est de
scientia, praescienlia, providentia, dispositione, praede- Providentia autem est gubernandorum quae uti-
stinatione, voluntale et potenlia. — Sciendum est igitur, que eodem modo videtur accipi, quo dispositio. Inter-
,
quod sapientia vel scienlia Del, cum sit una et sim- dum tamen providentia accipitur pro praescientia.
plex, tamen propter varios rerum status et diversos
effectus plura ac diversa sortitur nomina. Dicitur enim Cap. VI.
non tantum scientia, sed etiara praescienlia vel prae-
videntia, disposilio, praedestinalio et- providenlia. De quibus sapientia vet scientia.
Cap. de omnibus est, scili-

Sapientia vero vel scientia
cet bonis de praeseutibus
et malis, et praeteritis et ,
De quibm sil praescientia vel praevidentia '.

futuris non tantum de temporalibus sed eliam de
, et ,
aeternis. Non enim ita scit Deus ista temporalia ut se ,
Et est praescientia sive praevidentia de futuris ipsum nesciat, sed ipse solus se ipsum perfecte novit
lantum, sed de oninibus, de bonis scilicet et de malis. cuius scientiae coinparalione omnis creaturae scienlia
imperfecta esl.
Cap. III.
De quibus dispositio.
Ulrum praescientia , vel dispositio Dei esse

Dispositio vero de faciendis. potuerit, si nulla essent futura.
Cap. IV. Hic considerari oporlet, utrum scientia, vel prae-

scieutia, vel dispositio, vel praedestinatio potuerit esse
De quibus praedestinalio. in Deo , si nulla fuissenl futura. Cum enim praescientia
sit futurorum, et dispositio faciendorum, et praedesti-
Praedesli7iatio de hominibus * salvandis et de bonis, natio salvandorum, si nulla essent futura, si nihil esset
quibus et hic liberantur et in futuro coronabuntur. facturus Deus, vel aliquos salvalurus, non videtur po-
Praedeslinavit enim Deus ab aeterno homines ad bona tuisse in Deo esse praescientia, vel dispositio, vel prae-
eligendo , et praedestinavit eis bona praeparando. Quod destinatio; potuit autem Deus nulla praescire futura,
homines praedestinavit, Apostolus'' ostendit dicens: Prae- potuit non ereare aliquid , vel non salvare aliquos
destinavit quos praescivil fieri conformes imaginis Filii potuit ergo non esse in Deo praescientia , vel disposi-
stii. Et alibi: Elegil nos ante mundi constitutionem , ut tio, vel praedestinatio. — Ad hoc autem ita a quibusdara
'
essemus sancti et immaculati. Quod autem bona eis prae- opponitur: Si, inquiunt, potuit praescientia Dei non
paraverit, propheta Isaias ostendit dicens: Oculusnon esse in Deo ab aeterno, et potuit non esse; si vero
vidit Deus absque le, quae praeparasti diligentibus vel potuit non esse, cum praescientia Dei sit eius scientia,
1 Disl. VIII. XIX. XXII. XXX. tms. Non quidem excludendi sunt Angeli sed Magister etiam in ,
- Vat. et edd. 4, 6 omitlunt priievidentia, dispositio, prae- sequentibus tantum do hominibus explicite loquitur. Immediate
destinatio et contra omnes codd. pt ed. I aliasque edd., quae post Vat. cum plurimis edd. repetit omnibns ante bonis.
tamen aliquatenus inter se differunt. = Uom. 8, 29. Vulgata: iNam quos praescivil, et pracdesli-
^ Ita melius codd. AB D, nlii cum plurimis edd. providentia.. navit conformes fieri imaginis Filii sui. —
Alius locus est Ephes.
In ipso capitulo plurimac edd. falso habent sive providenlia I, i, ubi Vulgata post nos addit: in ipso; tertius locus conflalus
non de fvturis. est cx Isai. 64, i, el I. Cor. 2, 9.
* iln codd. ABD li 01 cdd. 1.6: cod. C cl aliae edd. omm-
, .
el seicnlia sit eius esscntia: poluil ergo non esse ab fuissenl futura, essel tamen in Deo seientia eadem, quae
aeteruo id quod est divina essentia. Ita et de disposi- modo est, nec minor essel quam modo nec maior est ,
tione et praedestinalione, quae est divina essentia, obii- quam esset '. Scivit ergo Deus ab aeterno aeternum et
ciunt. Addunt quoque et alia, ila dicentes: Si potuit omne quod fulurum erat, et scivit immutabiliter. Scit
Deus non praescire aliqua cuni idem sit Dco praescire , quoque non minus praelerila vel futura quam prae-
quod scire, et scire quod esse; poluit ergo non esse. sentia, et sua aelerna sapientia et immutabili scit ipse
Item, cum ideni sit Beo^ praesciim esse et Deum esse^ omnia quae sciuntur. « Omnis enim ratio supernae et
si potuit non esse praescius, potuit non esse Deus; terrenae sapienliae, ut ait Ambrosius*, in eo est, quia
potuit autem non esse praescius si potuit nulla , omnem sapientiam et essentiam capit sua inimensa
praescire; at potuit nulla praescire, quia potuit nulla scientia »
facere.
Ad Iioc iuxta modulum nostrae inlelligentiae ita
Resp. Magi- dicimus: Praescientia, vel dispositio, vel praedestinalio

''"'
ad aliquid dici \identur. Sicut enini crealor ad crea-
Quomodo omnia dicanlur esse in Deo et vita in eo.
turam relative dicitur, ita praescientia vel praescius
ad futura referri videtur, el dispositio ad facienda, ac
praedestinatio ad salvanda. Verumtamcn crealor ila re- l'roptei'ea° omnia dicuntur esse
Deo et fuisse in
lative dicilur, ut essenliam non significet. Praescientia ab aeterno. Unde Augustinus super Genesim ° « Haec :
vero vel praescius et in respectu futurorum dicitur, visibilia, inqiiit, antequam fierent, non erant. Quo-
et essenliam designal; ita eliain disposilio et praede- modo ergo Deo nota erant quae non erant? Etrursus:
stinatio. Ideoque cum dicitur: si nulla essent futura Quoraodo ea faceret quae sibi nola non erant? non ,
non esset in Deo praescientia,.vel non esset Deus prae- enim quidquam fecit ignorans. Nota ergo fecit, non
Disiinsiiiuu. scius, quia varia est ibi causa dicendi, distingui opor- facta cognovit. Proinde, anlequam flerent, et erant et
tet rationem dicli. Cum ergo dicis: si nulla essent fu- non erant: erant in Dei scientia, non erant in sua na-
tura , nou esset in Deo praescientia, vel non esset prae- tura. Ipsi autem Deo non audeo dicere alio modo in-
scius ^, si in dicendo lianc causam attendis, scilicel notuisse, cum ea fecisset, quam illo quo ea noverat,
quia nulla essent subiecta eius praescientiae, unde ipsa ut faceret, apud quem non esl transmutalio , nec vi-
possil dici praescientia, vel ipse praescius, quod utrum- cissitudinis obmnbratio » Ecce hic habes quod . — ,
que dicilur propter futura; verus est intellectus. Sin haec visibilia, anteciuam flerent, iu Dei scientia ei'ant.
autem ea ratione id dicis, quod non sit in eo scientia, Ex hoc igitur sensu omnia dicuntur esse in Deo, et
qua praescit futura, vel quod ipse non sit Deus, qui omne quod factim est dicitur' esse vita iiiipso: non .
est futurorum praescius, falsa est iutelligentia. Simili- ideo ,

quod creatui'a sit Creator, vel quod ista tempo-
ler et illae loculiones delerminandae sunt: potuit non ralia essentialiler sint in Deo, sed quia in eius scien-
esse praescienlia Dei, vel potuit non esse praescius, tia seniper sunt, quae vita esl.
et potuit Deus non praescire aliqua; id esl, potuit esse, Inde est etiam, quod omnia dicunlur ei praesentia
quod nulla futura subiecta essent eius scientiae, et ita esse, non solum ea quae sunt, sed etiam ea quaeprae-
non posset dici praescius vel praescire, vei eius scien- terierunl, et ea quae futura sunt, secundum illud^:
lia praeseientia ; non tamen eo minus ipse esset vel Qui rocat ea quae non sunt, tanquam ea quae sunt:
eius scientia, sed uon posset dici praescius vel prae- « quia ut ait Ambrosius in libro de Trinilate ", ita
,
scire vel praescimtia, si eius scientiae futura nulla cognoscit ea quae non sunt, ut ea quae sunt». Ethac
forent subiecta. Siniiliter de dispositione
natione vel
iid
providentia.
temporalia referuntur et de lemporalibus tantum
Haec enim, ut dictum
et praedesti-
est,
ratione omnia dicuntur esse in eo vel apud eum sive
ei praesentia. Unde Augustinus super illum locum
Psalmi ": « Et pulcritudo agri mecum est, ideo, inquil,
I
sunl. mecum est, quia apud Deum nihil praeteriit, nihil fu-
turum est. Cum illo sunt omnia futura, et ei non detrahun-
C.\p. VIII. tur praeterita. Cum illo sunt omnia cognitione quadam
ineffabili sapientiae Dei». — Ecce hic aperit Augusti-
Quod scienlia Bei esi de temporalibus el aeternis. nus, ex qua inlelligentia accipienda sint huiusmodi
verba: omnia sunt Deo praesentia, in Deo sunt omnia,
Scientia vero vel sapientia non tantum de tempo- vel cum Deo, vel apud Deum, vel in eo vila; quia
ralibus, sed etiam de aeternis est; ideoque, etsi nulla ineffabilis omnium cognilio in eo est.
' Deum contra codd. el ed. I.

Vat. cuni pluriniis edd. 5 Codd. A C E Praeterea.
- Cod. Dms; et paulo inferius idem cum codd.
D addit « Libr. V. c. 18. n. 36. — Locus s. Scripturae est lac. 1,17.
AE et ed.. ratmw pro ea ratione.
I ex ea ' loan. 1 , 3 , 4 , secundum lectionem antiquam : quod fa-
3 Ita recte codd. C D cuni omnibus edd., cod. ,\ maior ctum est, in ipso vita erat.
esset quam modo B E maior quam modo.

, 8 Rom. i, 17.
* In Epistolam ad Colos. 2, 3; nonnullis imniutalis. In quo " Id est V. de Fide ad Gratian. e. 16. n. 198.
textu fide codd. ABDE , ed. I et originalis restiluimus tov "> Psalm. i9, 11; August. in hunc Psalm. n. 18, nnnnullis
renae pro aeieriiae. a Magislro omissis vel mutatis.
,
,
DIST. XXXV. DIVISIO TEXTUS.
COMMENTARIUS IN DISTINCTIONEM XXXV.
De scientia Dei in generali secundum se.
Cumque swpra disseruerimus ac plura dixerimus.
DIVISIO TEXTUS.
Supra egit Magister de sacramento Trinitatis et dicantur es.se in Dei cognitione. In tertia vero in-
Unitatis; in hac parte agit de conditionibus , secun- cidenter determinat, qiioinodo Deus est in rebus
dum quas est in Deo ratio causalitatis , quae sunt infra distinctione trigesima septima : Et quoniam de-
scilicet potentia, sapientia et voluntas. Habet autem monstratum est ex parte.
haec pars tres partes. In quarum prima agit de Prima pars, quae continet praesentem distinctio-
scientia: in secunda de potentia, infra distinctione nem, tres habet^ In prima, cum Dei scientia sit
quadragesima secunda: Nunc de omnipotentia Dei una determinat, quomodo sortitur plura nomina.
, In
agendum. esl; in tertia de voluntate, infra distin secunda, cum Dei scientia vel praescientia sit ae-
ctione quadragesima quinta: Jam de voluntate Dei etc, terna, determinat, quomodo se habeat ad teraporalia
Prima pars habet tres '. In prima agit de scien- vel creata, ibi : Hic considerari oportet, utrum, scien-
tia in generali secundum se. In secnnda agit dc tia vel praescientia. In tertia, cura Dei scientia sit
modis divinae utrum Deus cognoscal

cognitionis, ens,quomodo cognoscat non entia, ibi: Propterea
mutabiliter, vel immutabiliter. et quo modo, distin- omnia dicunlur esse in Deo etc.
ctione trigesima octava: Nunc ergo ad propositum In prima parte, se ipsum continuans dicit,
revertentes. In tertia vero agit quantum ad specia- quod divina essentia plura habet nomina propter
les effectus , infra distinctione quadragesima : Prae- connotata^ In secunda dicit, quod Dei scientia esset,
destinatio vero esl de bonis salutaribus. si nihil futurum esset, et esset scientia, sed non
Prima pars dividitur in tres. In prima Magister diceretur praescientia. In tertia ostendit, quod om-
determinat de ipsa Dei scientia. lu secunda, quia nes res^ habent rationes in Deo, per quas cogno-
res agnitae sunt in sciente per modum scientis, de- scuntur et sunt in ipsn, et ita omnia sunt sibi
terminat, quomodo res sunt in Deo, infra distin- praesentia; et sic patet divisio et sententia. Subdi-
ctione trigesima sexta: Solet hie quaeri, cum. omnia visiones enim '"
partium manifestae sunt in littera.
Ad intelligentiam praesentis distinctionis quaeri- Tertio, utrum liabeat pluralitatem secundum rationem.
5 tur deratione divinae cognitionis ,
quae idea consue- Quarto , utrum habeat pluralitatem secundum nume-
vit appellari. rum imiversalium , an singularium.
Primo quaeritur, utrum in Deo sit ponenda Quinto, utrum habeat phiralitatem secundum nume-
ratio idealis. rum finitum, vel inflnitum.
Secundo dato quod sic, quaeritur, utrum habeat Sexto , utrum in ideis sit pluralitas secundum nume-
pluralitatem secundum rem. rum ordinatum, vel confusum.
' Cod. 1 subiungit partes. • Pro omnes res, quam lectionem ex codd. P Q restilui-
2 Val. addit partes. mus, ceteri codd. cuii ed. 1 substituunt solummodo omnes
3 Vat. anle connotata rcpetit mmina. codd. non suffra- Vat. omnia.
gantibus. ' Cod. V aviem.
: :
SENTIiNTlARUM LIB. I.
ARTICULUS UNICUS.
De ideis.
QUAESTIO I.
Utrmi ponemhie sint icleae in Deo.
*
Qnanlum ergo ad primnni quaeritur, ulruni sit rissime est finis : ergo pari ratione ,
quia ab ipso
in Deo ponere ideas. Et quod sic, ostenditur cognoscuntur et exprimuntur , per se ipsum Deus
1. Primo auctoritate Augustini libro Octoginta verissime est exemplar. Sed exemplar non est, nisi
.trium Qnaestionum ': « Ideae sunt formae aeternae et in quo sunt rerum exemplatarum ideae: ergo ete.
incommutabiles ,
quae in divina intelligentia continen- CoNTRA 1. Dionysius de Divinis Nominibus^: ^''ly''
:
tur». Ex his triijus conditionibus concluditur, quod «Cognoscit divinus inlellectus, sed ex se ipso et
idea sit in Deo. per se ipsum, non secundum ideam singuhs se im-
2. Item, ratione ostenditur sic: omne agens ra- mittens, sed secundum nnam excellentiae causam
tionabililer ^, non a casu, vel ex necessitate, prae- omnia noscens et conlinens»: ergo Deus singula non
cognoscit rem, antequam sit; sed omnis cognoscens cognoscit per ideam.
habet rem cognitam vel secnndum verilatem, vel 2. Item, ratione videlur: quia idea dicit ratio-
secundnm siniilitudinem : sed res, antequam sint, non nem similitudinis, et similitudo dicit ralionem con-
possunt haheri a Deo secundum veritatem : ergo se- venientiae; Dei autem ad creaturam, cum sit summa
cundnm similitudinem. Sed similitudo rei, per quam dislantia , nulla est " convenientia , aut si est , mi-
res cognoscilur et producitur , est idea: ergo etc. nima est: ergo aut nulla similitudo, autjninima.
3. Iteni, omne quod determinate dncit in alle- Aut ergo non est idea in Deo, aut si est, secundum
rum cognoscendum . liajjet penes se simihtudinem rationem imperl'ect:mi est; sed nihil imperlectnm po-
cogniti , vel ipsum est eius similitudo ; sed speculum nendum est in Deo: ergo etc.
aeternum mentes se videntinm ducit in cognitionem 3. Item, nobilissimus modus cognitionis est Deo
omnium creatorum, sicut dicit Angustinns', quod attribuendus ; sed cognitio per rei essentiam est no-
rectius ibi cognoscunt quam alibi : ergo restat, quod bilior quam per similitudinem rei: ergo Deus eo-
in eo resident similitndines. Et constat, quod sunt gnoscit per essentiam rei, non per simihtndinem.
in eo sicul in cognoscente, quia non tantum aliis Sed idea est similitudo, non essentia rei : et sic etc.
repraesentat , sed sibi ; sed liaec est tota ratio ideae 4. Item, idea non est necessaria nisi ad diri-
ergo etc. gendum in cognoscendo et regulandum in operando ';
4. Item ,
quia res a Deo producuntur, ideo sunt sed nihil indiget dirigente vel regulante, nisi quod
in Deo tanquam in efjiciente, et Deus verissime est potest errare vel deviare. Deus autem nullum ho-
efQcieiis; similiter, quia ab ipso finiuntur, ideo verum habet : ergo frustra ponuntnr in Deo ideae.
' Quaesl. 46. n. 2, in quo loco toUis oiiginalis pio tte- * Cod. Q voci finis praemittit earum. — De hoc argumento
ternae exhibet prmcipales. cfr. Dionys., de Div. Nom. c. .5, et Schol. S. Maximi (ed. Migne)
2 In codd. aa bb hic interseritur vel ex proposito sive ex in hunc locum.
voltmtaie, et subinde post rem anteqmm additur fiat, sed 5 Cap. 7. % 2. In ipso textu Vat. hic et infra in solutionc
Deus est agens ratiombilissime , non a casu ex necessi- vel huius ohiectionis pro se immittens substiluit innitens. Nostrae
tate, ergo cognoscit rem, anlequam fiat Dc hac pro-
vel. — lectioni, quae habetur cliam apud Scotum Erigenam, favent
positione maiori cfr. Aristot. , 1. Metaph. c. I ,quod
ubi docetur ,
mulli codd. exhibentes immitteits, omissa auleni vocula se.
agentes per intellectum, nescientes rationem operum suorum, ^ Vat. et cod. cc hic addunt ibi.
non agunt, sed faciunt, sicut comburit ignis ; ac II. Phys. ' Respicitur hic Senecae definitio ideae, quae habetur
text. 39. seqq. (c. 5.), et XI. Metaph. e. 7. (X. c. 8.), ubi per Epist. 6S. ad Lucilium: Idea esl exemplar, ad quod respiciens
oppositionem ad causam per se distinguitur forluna, quae est artifex id quod destinabat, effecil. Ibid. et haec Platonica defi-
praeter electionem et intelJectum. De prima minori vide supra nitio ideae invenitur: Idea est eorum quae naturaliter fiunt
d. 3. p. I. q. 1. Summam huius argumenti invenies apud Au- exemplar aeternum. — Pro confirmatione huius argumenti com-
gust., I. Retract. c. 3. n. 2; et XI. de Civ. Dei, c. 10. n. 3; muniter allegatur Aristot. , I. Metaph. texl. 31. (c. 9.): Dicere vero
nec non Anselm., Monoiog. c. 9. exemplaria eas (formas) esse... vaniloquia et melaphoras poeli-
' Libr. XI. de Civ. Dei, c. 29. — Proxime post pro co- cas dicere est. Quod enim est, quod agit, ad ideas inspiciens?
gnoscunt codd. D P T Z cum ed. i cognosctmtur. — Paulo inferius pro vel deviare Vat. cum cod. cc et deviare.
,, ;
DIST. XXXV. ART. UNICUS QUAEST. I. 601
C N C L U S 1 0. simihtudo, secundum quod ununi dicitur" similitudo

alterius; et haec similitudo non concernit convenien-
Deus cognoscil per ideas et liabel in se rationes et tiam in aliquo communi, quia simihtudo se ipsa est
similitudines reriim, quas cognoscit. similis, non in tertio; et hoc modo dicitur creatura
similitudo Dei, vel e converso Deus similitudo crea-
Respondeo: Dicendum, quod circa hoc duplex turae. Hoc modo sumendo similitudinem, similitudo conciusio -2
fuit opinio '. est ratio cognoscendi , et haec dicitur idea. — Sed
Quidani enim dixerunt, quod Deus non cogno- ahter est in nobis, aliter in Deo. In nobis quidem Amenatk
,. . ... , . . cognoseend
scit secundum rationem ideae, sed secundum ratio- ratio cognoscendi est similitudo, cognitum est veri- |n nobis ac
nem causae. Et ponunt simile: sicut si punctus co- tas. Nam in nobis est simihtudo accepta et impressa
gnoseeret suam virtutera, cognosceret lineas et cir- ab extrinseco, propter hoc quod intellectus noster
cuniferentiani ; similiter, si unitas haberet potentiam respectu cogniti est possibilis et non actus purus
cognitivam, per quam converteret se super se, co- ideo fit in actu per aliquid cogniti , quod est simi-
gnosceret omnes numeros. Per hunc modum dicunt litudo eius ". In Deo autem est e converso, quia ra-
in Deo esse. Quoniam enim Deus habet virtutem tio cognoscendi est ipsa veritas, et cognitum est
producendi omnia et cognoscit totam suam virtutem, similitudo veritatii, scilicet ipsa creatura. Et quia
ideo cognoscit omnia. Et hoc dicunt, Dionysium sen- ratio cognoscendi consistit in ipsa veritate prima', Noiandum.
sisse, cum quod «non secundum ideam, sed

dixit, ideo ratio cognoscendi in Deo est summe expressiva.
secundum unam causam cognoscit om-
excellentiae Et quoniam omne id quod summe exprimit, perfe-
nia». — Sed haec positio non potest stare. Primum ctissime assimilat cognitum assimilatione competente
quidem, quia Deus cognoscit non per collationem cognitioni , ideo patet ,
quod ipsa veritas ex hoc , coiiciusio .1
deveniendi a principio ad principiatum , sed simpUci quod facil cognoscere, est similitudo expressiva °
et
aspectu. Et iterum, omne cognoscens, in quantum hu- idea. E contrario est in nobis, quia eo ipso, quod
iusmodi, simile est cognoscibiii : ergo '^
habet eius siest similitudo, facit cognoscere. Ex his patent obiecta.
militudinem , vel ipse est similitudo. Rursus, omnis 1. Quod enim obiicitur, quod non ° secundum .soiutio op
. , ...
ideam smgulis se immitlens
. . ,. , , T.. posilorum.
cognoscens ideo distincte producit, quia distincte co- ; dicendum , quod Dio-
gnoscit, non e converso : ergo ratio prorfMcencJt" non nysius ex hoc non vult removere rationem ideae a
est ratio cognoscendi. Et iterum, ahqua cognoscit, Deo, sed vult dicere, quod non sic est multitudo
quae ab ipso non sunt ^ Propter haec et similia ali- et differentia idearum secundum singula , sicut in
ter dicendum. nobis.
secundum Sanctos, et
Ideo est alia positio, et 2. Ad illud quod obiicitur, quod nulla est con-
•ententia secundum philosophos, quod Deus cognoscit per
iciusiol. ideas et habet in se rationes et similitudines rerum
....
venientia, vel minima;
tudo umvocationis sive parlicipatioms
dicendum quod est siraili-,
, et simihtudo
Tnpiex
jiiilitudo.
si.
quas cognoscit, in quibus non tantum ipse cogno- imitationis, et expressionis. Similitudo participa-
scit , sed etiam aspicientes in eum: et has rationes tionis nulla est omnino, quia nihil est commune"'.
vocat Augustinus ideas et causis primordiaies ^ Similitudo imitationds est modica, quia in modico
Ad intelligentiam autem obiectorum inlelligen- potest finitumjmitari infinitum, unde semper maior
dum, quod idea dicitur similitudo rei cognitae. Si- est dissimilitudo quam similitudo. Similitudo vero
mihtudo autem dupliciter dicitur: uno modo secun- expressionis est summa , quia causatur ab intentione
dum convenienliam duorum in tertio, et haec est veritatis , ut visum est, quae est ipsa expressio; ideo
similitudo secundum univocationem ; alio modo est Deus summe omnia cognoscit.
' In cocl. Y hic additur: quoniam secundmn elymologiam <>

Supple: unde immediata ratio cognoscendi mn esl obie-
idea dicitw ab ydos (e"oos), quod est forma; forma autem ctum cognilum (veritas), sed similitudo eius. — In sequenti
dicitur tripKciter : aut a gua res formatur , ut forma agentis propositione e converso accipiendum est pro e contrario, quod
a qua procedit formatio effectm; aut per quam atiquid in- etiam exstat in ed. I.
formatur , ul anima
fonna naturalis liominis ; aut ad
est ' Vetustiores codd. cum ed. 1 primo. Mox pro assimilat
quam aliquid formatur et haec est forma exemptaris, ad , cognitum cod. bb assimilatur cognito, et subinde pro com-
cuius imitatioiiem, aliquid producitur. Et hoc tertio modo di- petente plures codd. cum ed. I minus clare competenti.
citur forma idea et de hac quidam dixerunt etc.
, * Cod. Z expressissima. Paulo inferius post cognoscere
' Siipple: et Deus. —
Mox Vat. omnibus ferme codd. contra- cod. D addit veritatem, quae est extra; e contrario autem
dicentibus ipsum. Subindo voci similitudo cod. Z adiungit eius. erat in Deo ,
quia in ipso veritas , quae est intra, facit co-
\n cod. adtexitur ut mala culpae. gnoscere similitudinem, quae est exlra. Deinde post patent
' De ideis cfi-. supra fundam. I. seqq. dc causis primor- ; cod. S addit omnia.
dialibus cfr. V. de Genes. ad lit. c. 4. n. 10, et VI. c. U. ' Vat. hic subiic.it est, pro quo multo nielius substituen-
n. 23, ac IX. c. 17. n. 32. seqq. — Explicationem doctrinae dum esset: cognoscit intellectus divinus. Paulo inferius eadem
.\ugustini invenies apud Bonav., II. Sent. d. 18. a. !. q. 2. Vat., nonnullis codd. faventibus, vocem multitudo immutavit
^ Pro divitur Vat. cum cod. cc est. Paulo inferius ante in simititudo.
tertio sola Vat. omittit in. — De hac duplici acceptione si- " Supple cum cod. X .Kiticet Deo et creaturae.
militudinis cfr. supra pag. 69i, nota 6.
; ,
,
3. Ad illud quod obiicitur tertio, quod nobiliur Ad illud quod obiicitur quod idea est ad
4. ,
est eognitio per essentiam; dicendum. quod est si- regulandum et dirigenduni; dicendum, quod regu-
militudo caumta a verUate rei extra, et de hac lari et dirigi potest esse duphciter: aut per regularn i
verum est, quod nunquatn ita perfecte exprimit rem, differentem a directo et reguJato, et haec ponit im-
sicut ipsa res , si praesenlialiter ' esset apud animam perfectionem et possibihtalem erroris; aut per regu-
et hac similitudine non cognoscit Deus. Est aha si- lam , quae est idem quod regulatum et haec ponit ,
mihtudo, quae est ipsa veritas expressiva cogniti impossibihtatem erroris. Quia enim regula errare
et eo similitudo, quo veritas; et haec similitudo me- non potest, et* Deus est ipsa regula et idea: ideo
hus exprimit rem, quam ipsa res se ipsam expri- impossibile est, eum errare. El sic patet, qund
mat, quia res ipsa accipit rationem expressionis ab idea inDeo non ponit^ imperfectionem, sed coinple-
iha: et secundum hanc est perfectior cognitio, et mentum.
hac cognoscit Dens.
SCHOLIOK
I. Doclrina cJe ideis, quae el graîtale i-ei et controver- ralio cognoscendi omnia cognita, dicitur liw; in quantum cst
siaruni mullitudine celebris est, a Scliolastieis ex S. Augustino, ralio cognoscendi visa et approbaln, dicitur speculum; in quan-
praecipue ex libro 83 Quaest. q. 46, et de Civ. Dei, VII. c. 28. tum est ratio cognoscendi praevisa et disposita, dicitiir exemplar;
desumta esl. In prinio loco S. .\ugustinus asserit, Platonem in quantum est ratio cognoscendi praedestinata et reprobata
primo nomen ideae usuriiasse, non autem reni ipsam primo dicitur liher vitae. Est igilur liber vitae respectu rerum ul
intelle.xisse ; deinde (n. 2.) docet : « Idcas igitur Latine possu- redeuntium, e.Temp/ac ut e.xeuntium, speculum canimia \\\.
mus vel formas vel species dicere, ut \erbuni e verbo traiis- lux vero respectu omnium. Ad exeraplar autem spectat —
ferre videamui-. Si autem ratioiies eas vocemus , ab intcrpre- idea, verbum, ars et ratio: idea secundum actum pracvidendi,
tandi quidem pioprietale discedinms — rnUones enim Graece verbum secundum actum proponendi, ars secundum actum
XoYoi appelliiiitor , non ideae — sed tanien (iiTisquis hoe voca- prosequendi, ratio secundum aetum perficiendi, quia superad-
bulo uti voluerit, a re ipsa iion abeirabit. Sunt nanique ideae dit intentionem finis. Quia vero haec oninia unum sunt in Deo,
principales formae quaedam vel rationes rerum slabiles atque ideo frequcnter accipitur unum pro alio».
incommutabiles, quae ipsae forniatae non sunt, ac per hoc Paulo tiliter de iisdem loquitur Uldaricus (apud Dionys.
aelernae ac semper eodem niodo se habentes ,

quac in divina Carth., hic I. Sent. d. 36. q. i.): » Vocatur idea, id est prima
inlelligentia continentur. Et cum ipsae neque oriantur neque forma, quia idea est forma omnium formarum, cuius parti-
intereant, secundum eas tanien formari dicitur omne quod oriri cipatione formalitas omnibus eis inest; exemplar, in quantum
et interire potest, et omne quod oritur et interit ». Omnes — ipsani imitanlur; ratio, in quantum est similitudo
omnia
autem doctores catliolici in hoc conveniunt, ponendas esse renim species
in in quantum est niedium co-
intelleclu; .
ideas in Deo ,
quia alias sequeretur , eum agere vel a casu, gnoscendi; paradigma in quantum secundum respectum ,
vel necessitate naturae, non arbitrio voluntatis. Nam agere eius ad rem Deus operatur paradigma enim dicitur a —
per voluntatem praesupponit ,
quod per intellectum agenda para, quod iuxta, et dogma (!), quasi docens operari [jiapi-
praedefiniantur. i\am t agens secundum naiuram producit per BEiYiJ-a a napa3Eixvu[ii]. Vocatur etiam mundus archetypus a
formas,quae sunt vere naturae, sicut homo hominem et asi- Plalone in Timaeo , id est principale exemplar». — Similia
nus asinum ; agens per intellectum producit per formas quae leguntur apud Alex. Hal., S. p. I. q. 23. m. 4. a. 1, et p. II.
non sunt aliquid rei , sed ideae in menle, sicut arlifex

,
produ- q. 3. m. 3; et B. Albert., S. p. 1. tr. 13. q. 55. m. 2. a. i. —

cit arcam » (S. Bonav., II. Sent. d. I. p. I. a. 1 . q. I . ad 3.). « Crea- Notandum autem, quod proprie loquendo ratio cognoscendi
tura egreditur a Creatore , sed non pcr naturam ,
quia alterius accipitur polius ex parle potentiae ut dispositio, qua ipsa red-
naturae esl, ergo per aitem , cum non sit alius modus ema- ditur expedita ad intelligendum, sive est id quo cognoscitur.
nandi nobilis quam per naturam, vel per artem sive ex vo- Haec in intellectu humano est tum species intelligibitis , tum
luntate; et ars illa non est exti-a ipsum: ergo est agens per lumen inlellectus agentis, vel etiam illuminatio a superiore
artem et volens : ergo necesse est, ut habeat raliones expres- causa etfecta. In Deo autem ipsa eius essenlia sola est ratio
sivas. Si enim dat formam huic rei, per quam distinguitur cognoscendi se et omnia. Idea autem , ut ex sequentibus palebit,
ab alia re , vel propiietatem ,

per quam distinguitur , necesse a plerisque nunc accipitur ut id quod cognoscitur, sive ut id
est, ut habeat formam idealem, immo formas ideales» (Hexaem. quod intellectui obiicitur ut terminus ipsius ad quem , respi-
Serm. 12, in princ). Cum doctrina de ideis maximi momenti ciens agens operatur et rem producit; et sic proprie esl exem-
sit, ut sententia S. Bonaventurae de praescientia et scientia Dei ptar. Nihilominus S. Thomas et praecipue S. Bonaventura
(infra d. 38. 39.) recte intelligatur, nonnulla praemittimus tum ideam accipiynt etiam ut principium, quo cognoscitur; et sic
de pluribus terminis, qui tum de opinionum
hic occurrunt , est idem quod ratio cognoscendi.
principalium differenlivs, quae fere in eo fundantur, quod de III. Circa formatem idearum signiflcalionem existit magna
formali idearum ratione auctores non idem sentiunt. in scholis opinionum pugna.
II. De variis terminis fere synonymis Seraphicus in Bre- 1 Secundum senlentiam Scoti (hic q. iinica), cum qua fere
.
viloq. (p. I. c. 8.) sic ait: Sapienlia divina ct in quantum est conveniunt Durandus (I. Sent. d. 36. q. 3.) multique Nomina-
2 cum
1 Aliquot codd. ut A T V cum ed. praesenter, alii ul I Supple cod. bb quia.
XZ aa praesens. Voci animam, quae pro.xinie sequilur, cod. 3 Vat. praeler fidem codd. et cd. hic inlerponil defe-
R praefigit ipsam.. Dein post alia similitudo cod. addit cav-

sata a veritate, el paulo inferius post et eo cod. X inserit esi.
,,
, ,,
DIST. XXXV. ART. UNICUS QUAEST. I.
les, et quam non impi-obabileni aestimiit Richard. a Med. (I. Sent. « Pater Verbo suo ,
quod ab ipso proeedit, dicit se et omnia,
d. 36. a. 2. q. 2.), ideae sunt ipsae creaturae secundmi esse quia Verbo suo se ipsum declarat » (supra d. 32. a. 1. q. 1.
possibile, cogrdUm in mente divina, sive, ut dicit Mastrius arg. 5. in fundam.). « Summus Spiritus, cum sil purus actus
(Disputationes tlieolog. t. 1. disp. 3. q. 2.) «sunt creaturae et sit non tantum intelligens, sed et intellectus, non potest se
praecognitae a Deo ut factibiles, adeo ut obiective lantum non inteliigere. Cum igitur intellectus aequetur intelligenti , in-
in divina intelligentia contineantur lanquam reales conceptus telligit quidquid est et quidquid potest: ergo et ratio intelli-
obiectivi». Docet enim Scotus (IV. SenU d. 50. q. 3. n. i.): gentis .aequatur intellectui, quia similitudo eius est. Haec autem
« Si idea ponitur respectus essentiae divinae ad extra ,
cognitio simililudo Verbum est, quia secundum Augustinum et Ansel-
illorum, ad quae est respectus ille, necessario praesupponitur: mum similitudo mentis cnnvertentis se super se, quae in acie
essentia enim nunquam est comparata, nisi prius intelligatur mentis est, verbum esl. Si ergo haec similitudo aequalis est
illud ad quod fit comparatio; non enim fll comparatio ad Deus est. Igitur species originata i'epraesentat originantem se-
ignotum». — In hac sentenlia ide;ie non sunt praecise divina cundum omne quod est, et secundum omne quod potest: ergo
essentia (quae tamen praesupponitui-), nec quatenus essentia repraesentat multii. Item, cum virtutcm Patris repraesentat, re-
divina absolute acoipitur, nec quatenus includit relationem praesentat virtutem immensissimam » etc. « Igitiir cum summus
ad creaturas sive respectum imitabilitatis. Idem tamen dicit intellectus sit activum principium, in similitudine sua omnia
(loc. cit.), quod oninia cognoscantur « per illam essentiam, quae disponit, omnia exprimit, omnia agit » (Hexaem. Serm. 3.).
perfectissime omnia repraesentat, quae, ut sic repraesentans b) /dea est divina essentia in comparatione ad creaturas.
illa ut obiecta cognita, habet rationem ideae ». — Inde sequitur, Ipsa signiflcat «divinam essentiam in comparatione ad crea-
quod in via Scoli ideae non possint poni tanquam ratio cogno- turam » (hic. q. 3. in corp.), sive « in respectu ad id quod
scendi creaturas (nisi terminative et secundario), sed tantum futurum est, vel etiam potest esse » (ibid. ad 5.).
tanquam ratio sive principium producendi easdem, et quidem c) Idea autem non est essentia, praecise quatenus esl
non e/fective, sed tantum exemplariter. — Sequitur etiam, essentia , sed cum ordine ad intellectum, quatenus est veritas
ideas per se non habere resppctum nisi ad res conceplas ut (hic in corp. et passim). Veritas autem concipitur ut proprie-
possibites, non ut productas vel producendas in tempore. — tas divinae essentiae, quatenus se exprimit intellectui, sive ut
Cum autem Scotus illud esse cognitum, quod res habent in «proprietas, quae est ratio signiflcandi et intelligendi essenliam
intellectu divino, nominet esse diminutum et esse secundum increatam » (supra d. 8. p. I. a. I. q. I. ad ult. ; ofr. d. 3.
quid, haec verba non debent inlelligi in sensu WiClefji, qui p. I. dub. 4.). Sicut enim ens dicitur bonum per comparatio-
fertur docuisse, creaturas in Deo ab aeterno habuisse reale nem ad causam flnalem, sic verum per comparationem ad
esse essentiae et existentiae neque in sensu Henrici Gand.
; causam exemplarem. k Sicut dicilur bonum ralione ordinis
qui creatiris in Deo attribiiit quoddam esse essentiae , non (in flnem), sic verum ratione eocpressionu , et ratio exprimendi
aulem existentiae (quam sententiam Scotus mullis argumentis est ipsius exemplaris B (ibid. ad 4. 7.).
inipugnat), neque in hoc sensu, quem Caietanus (ad S. I. q. 14.) d) Divina veritas est lux et sunime expressiva. « Veritas
aliii]ue Scoto imponunt, quod illud esse teneat medium inter est lux summa, cui nihil potest occuliari, iicc etiani tenebrae
ens reale et ens rationis. iVam ex ipsius Scoli verbis (loc. cit. obscurantur ab ipsa » (infra d. 39. a. 1. q. 2.), ipsa esl « ex-
et d. iS. q. unica ,
n. .5; d. 3. q. 4. n. 18.) nec non ex prae- pressiva omnium » (hic in corp.). « Divina veritas una et summa
cipuis Scotistis satis apparet, illud esse diminutum ponendum expressione exprimit se et alia ; ideo summa assimilatio est non
esse inter entia ratimis (cfr. Mastrius, loc. cit.; Rada, loc. cit. tantiim respectu sui, sed eliam respeclu aliorum » (infra d- 39.
a. 3 ; et inter nostrae aetatis auctores cl. P. Kleutgen : Die a. I. q. 1. ad 4.).
Philosophie der Vorzeit, tom. II. Abhandl. 6. n. 582. 583.). e) Idea est similitudo cogiiiii expressiva. « Idea dicitur si-
2. .\lii doctores in hoc conveniunt, quod statuunt, ideas militudo rei cognitae » (hic in corp.). « Idea secundum rem est
crealuiaium esse essentiam divimm, sed de modo, quo est divina veritas, secundum rationem intelligendi est similitudo
idea sive de ratione formali dissentiunt. S. Thomas (de Verit. cogniti » (hic q. 4. in corp.) iNon autem « similitudo impressa
q. 3. a. 2.) primum dicit: «Essentia (Dei) est idea rerum ul vel expressa (ut aliqui posteriores Soholastici putarunt), sed
csl intellecla 7, , et deinde: n Divina essenlia, cointeUectis di- exprimens. Quia omnino exprimens , ideo summe exprimit
versis proportionibus rerum ad eam, est idea uniuscuiusque » secimdum omnes conditiones n (hic q. 2. ad 3.); ipsa dicil
(cfr. S. I. q. IS. a. 1. 2; S. c. Genl. 1. c. 54.). Secundum S. Tho- « immensitatem divinae veritatis in exprimendo el cognoscendo
mam igitur, ut Caietanus eum interpretatur, idea est divina omne quod est Deo possibile » (hic q. 5. ad 3.) et atiis (d. 39.
essentia, ut formatioa esl rei medio inlellectu, sive est divina a. I. q. 2, d. 40. a. 2. q. \. ad I. 2. 3.).
essentia, quatenus a Deo intelligitur ut imitabilis a creatura. Haec similiiudo differt a similitudine uimocationis
f) .
Unde essenlia, considerata in se cum omnibus suis attributis, et imitationis. Non est simiUtudo univocationis qua utrum- ,
cst obiectum divini intellectus pnmarium, proprium et moti- que extremum per participationem convenit in aliquo tertio,
lyum ; at considerata in comparatione arf aSa extra Deum pro- nec solum similitudo imitationis, qua finitum in modico imi-
ducenda , est obieclum intellectus secundarium. — Porro, ideae tatur inflnitum, sed potius similitudo expressionis et quidem ,
referuntur tum ad res mere possibiles , tum ad res in qualibet I summa ,

quia causatur ab intentione verilatis ,
quae est
differenlia temporis exiMent£S, attamen non eodem modo (de ipsa expressio » (hic ad 2.).
Veiit. q. 3. a. 6; S. p. I. q. 15. a. 3. ad 2.). — Item , idea g) Idea ut similitudo est ratio cognoscendi , sed differt a
non tantum est principium producendi , sed etiam cognoscendi simihtudjne, quae est in nostro intellectu. « Aliter est in nobis,
(S. I. q. IS. a. 3.). Exemplar autem sunt ideae, quatenus aliter in Deo. In nobis quidem ralio cognoscendi est similitudo,
sunt in intellectu ut aliorum similitudo ; raUo vero sunt cognitum ost veriias. Nam in nobis est similitudo accepta et
quatenus sunt in intellectu ut in se intellectae, scilicet actu impressa ab cxtrinseco... In Deo autem est e converso quia
quasi reflexo (ibid. a. 2. ad 2.). — Denique distinctio idearum ratio cognoscendi est ipsa veritas, et cognitum est
,
similitudo
resultat ex diversis ad divinam essentiam respectibus ,
qui in veritatis, scilicel ipsa creatura » etc. (hio in corp.),
rebus sunt. h) Haec similitudo est ratio cognoscendi omnium expres-
Haec omnia sallem quoad substantiam approbantur ab siva. «Haec similitudo est ratio expressiva cognoscendi non
.Mex. Hal., B. Albert., Petr. a Tar., liichard. a Med. et etiam lantum universale, sed etiam singulare » (hic q. 4. in oorp.).
a S. Bonaventura. « Haec est ipsa veritas expressiva cogniti , et eu similitudo, quo
3. Nihilominus S. Bonaventura in nonnullis alium modum veiitas... melius exprimit rem, quam ipsa res se ipsam expri-
loquendi et procedendi adhibet, quem ob rei gravitatem ex mat» (hic ad 3.); ipsa « est actus purus et ipsa veritas»; est
mullis locis contractc exhibemus: « extra genus», « non arolata nec limilata, scd extendit se ad
a) Pater se intelligendo exprimit se et oninia in Verbo. omnia , sicul divina ossentia » ; ipsa est « similitudo communis
,,, . ,,
(univovsalis) qiiantiim ud indinVrfiiliiiin ft ampliludinem, pro- sed potentia. S. Bonaventuriim autem priieter illiim continen-
pria vei'o quanlum ad discrelissimoni expiTssionem » (liic q. 2. liam eminenliae et causalitatis in essendo requirei-e continenliam
ad 3.). Dum igitur res creata per siniilitudincm (speciem) ab eminentialem in cognoscendo, quam habct diviiui essentiii ex
ipsa causatam non potest exprimere nisi se ipsam (II. rient. duplici capite: primo, quatenus est prima et summa veiitas
d. 3. p. II. a. 2. q. 1.), et ne hoc quidem nisi ex parte; e contra summe et inflnite exprimens se et omnes alias veritates ; secundo,
« divina veritas una et summa expiessiono exprimit so el alia; quatenus liabet rationem universalis et particularis causae el
ideo sumnia assimilalio e.st, non ti.ntum respectu sui, sed ctiam communis et propriae similitudinis (speciei), ut explicalur hic
respectu aliorum » (infra d. 39. a. I. q. I. ad 4.). q. 2. ad 2. 3. Hanc esse rationem ,
quare S. Bonav. loties
ij A primaomnia vera dependent. Sicut omnia
veritate connectat duplicem rationem , scilicet continentiam virtmlem
entia dependent a primo et summo ente, ita omnes veritates a rerum in poientia Dei , et continentiam exemplarem in summa
primo et summo vero. « Omnia enim vera sunt et nata sunt veritate (ut I. Sent. d. 36. a. I. q. 1. ad 2, a. 2. q. I ; d. 39.
se exprimere per expressionem illius sumnii luminis; quod si a. '\. q. 2.), et quare (hic ad 2.) non praecise similitudinem
cessaret inlluere, cetei-a desinerent esse vera. Ideo nulla veritas imilationis, scd similitudinem expressionis ad ideam spectare
creata est vera per essentiam, sed per parlicipationem » (supra asserat. Porro dieit, ideam esse simul rationem cognoscendi
d. 8. p. I. a. I. q. \. ad 4. 7.). In eodem sensu dicit S. Tiiom. rem ideatam et producendi eam ipsamque sccundum primam
,
(S. c. Gent. I. c. 68.): « Sicut prima essentia omnis essentiae rationem proprie ideam dici , secundum aliam exemplar. Haec
iia prima intellectio et volitio omnis intellectionis et volitionis ex longiore discursu huius auctoris excerpsimus.
principium est». Utrum autein doctrina Angelici et Seraphici Doctoris prae-
k) Idea est similitudo rei, per quam res cognoscitur et ter diflerentiam in modo loquendi et procedendi rcvcra ita
producitur (hic arg. 2. in fundam.). Ipsa igitur non tantum differat, ut vult de Barberiis, subtiliore et longiore disquisi-
est terminus cognitionis (id quod cognoscitur) et principium tione indigeret, quam libenter sapientioribus rclinquimus. Tamen
exemplare producendi ut « ratio, secundum quam artifex pro- manifestum est, S. Thomam, S. Bonaventuram ipsumque Sco-
ducit opera sua » (III. Sent. d. H. a I. q. 2.), sed etiam pnn- tum concorditer docere haec: ideae sunt in divino intellectu
cipium cognitionis (id quo cognoscitur), sive rotio ,
qua Deus per modum formarum sive similitudinum ipsae habent —
omnia alia cognoscil (cfr. d. 39. a. I. q. I. ad 3.). triplicem compiirationem scil. ad essentiam divinam, ad intel-
1) Proprietates idearmn. « Idea quamvis iii Deo sit abso- lectum, ad res ideatas extra Deum, quas connotant — reali-
lutum, tamen secundum modum intelligendi dicit respectum ier iii Deo idem sunt essentia , intellectus , veritas , idea.
medium inter cognoscens et cognitum», qui «secundum rem Manifcstuni est etiam ex praedictis, a S. Bonaventura praecipue
plus se tenet ex parte cognoscenlis ,
quia est ipse Deus, lamen urgcri illn incrciiliic essentiae proprietas (in qua ultima omnis
secundum rationem intelligendi sivc dicendi similitudo plus se veritatis radix quacrcnda est), qua essentia divina se sibi ul in-
tenet ex partc cogniti" ihic q. 3. in corp.). PluralUas idea- telligenti inlinile exprimit ac dcclarat; unde est, quod incrcata
rum est secundum ralionem inieliigendi (ibid.). esscntia est prima et infinita veritas. Sicut autem a prima e.i-
m) Deftnitio ideae. Ad mentcm igitiir Seraphici videtur sentia res crcatae acceperunt, ut sint, ita a prima verilate, ul
esse detinitio ideao, quae legitur in anecdoto compendio Com- se ipsas possint exprimere, sive ut sint verae pcr participatio-
mentarii eiusdem. scripto a l'r. Gulielmo de Marra, in I. Senl. nem primae veritatis. Ipsae autcm non possunt exprimerc nisi se
d. 33. q. 3. (biblioth. National. Florenliae, cod. n. 727, A. 2.): ipsas, et per imperfcctam similitudincm. Prima iiutem veritas,
« Idea esl essentia divina seu aeterna êrihis delcrniinato modo quae est per essentiam , exprimcndo sc cxprimit etiam omnia
imitabilis et expressiva hniiis imitabilitalis apud intellectum di- alia a se, et sic est eorum idca. — Doclrina liiiec est profun-
vinum quoniam ; inutabilis, hoc )»fl,temte in ratione ideae : dissima.

quod expressiva imitabilitatis, hoc formale. Unde in ratione V. Quoad primam opinionem in respons. improbatam cst
ideae est considerare quod est, scilicitt divina cssentia vel ve- notandum, quod cognoscere per causam intelligi dcbel sub
ritas; ad quod est, scil. ideata; et quo est, et hoc est ratio additione in ratione causae sive inferendo effectum cx cuusa.
exprimendi apud inlellcctum divinum». Hoc observat Alex. Hal. (S. p. 1. q. 23. m. 2. a. 2.) ita di-
IV. Si quiieritur, utrum doctrina S. Boniivenlurae omnino cens: « Potest considerari Deus velut id quod est causa , \c[
conveniat cum sentenlia S. Thomae, P. Trigo.sus (Sum. q. M. in ratione causae. Si consideratur ipse, qui est rausa, omnia
a. 3. dub. 2.) aliique expositores asseruiit, utrumque S. Docto- scit per causam, quia omnia scit per se, qui est causa oninium.
rem idcm aliis verbis docere; sed P. Barth. de Barberiis (Cur- Non autem scit omnia in ratione causae. iNam ubi intelligens et
sus theol. t. I. disput. 3. q. 2, et q. 6.) late probare nilitur, intcllectum sunt idem , non est necessarium medium causa
notiibilem differentiam esse inter ulramque positionem. Hanc ut patet, cum anima intelligit se, non intelligit se per cau-
dinereiitiam explicat iisserens, secundum « Thomistas » ideam sam » etc. Ceterum cognitio per causam non opponitur cogni-
esse cssentiam Dei , quatenus ipse sit ratio eminenter continens tioni per ideam ,
quae potius in causalitate nititur (cfr. S. Thom.
omnes creaturas tanlum in essendo , « sive prout contineat eas de Verit. q. 2. a. 4.).
eminenter ct virtualiter per modum causae aequivocae, et VI. Praeter auctores iam cilatos: Alex. Hal., S. p. I. q. 23.
prout cognita directe ab intellectu divino sub diversis respe- m. 2. a. I. 4, et m. 4. a. 1. — Scot., de hac et duabus seqq. qq.
ctibus imitabilitatis Hanc autcm continentiam reruni
ii creaturis ». hic q. unica ; Beport., de hac et duabus seqq. qq. hic q. 2. — B.
in Deo secundum eminentiam et causativam potentiam non suf Albert., hic a. 7; S. p. I. tr. 13. m. 2. a. 1. — Petr. a Tar.,
ficere , ul sit ratio perfecte cognoscendi creaturas in individuo d. 36. q. 2. ii. 2. — Richard. a Med., d. 36. a. 2. q. I. 2.
quatenus sunt per flnitatem contractae , scd sub hac ratione — .Egid. R., I. Sent. d. 36. princ. 2. q. I. — Henr. Gand.,
essentiam divinam tantum radicaUter et quasi sub ratione nni- S. a. 68. q. 3. n. 6. seq. — Durand., I. Scnl. ri. 36. q. 3. —
terinli esse ideam ; atque ipsas res sic essc in Dco non actu Dionys. Carlh., Iiic q. I. — Bicl, hic q. 3.
:.; ,,
DIST. XXXV. ART. IINICUS QUAEST. II. 603
QUAESTIO II.
Utrum in ideis ponenda sil pluralilas secundum rem.
Secundo quaeritur, utrum sit ponere in ideis c NcLu s I 0.

pluralitatem secundum rem. Et quod sic, videtur:
1. Quia Augustinus dicit, quod « ideae sunt ' Ideae in Deo sunt ipsa divina veiitas,
opposi- formae aeternae et incommutabiles». Si sunt formae el ideo secundum rem est una idea.
plures, cum forma dicat ipsum quod est idea abso-
lute, tunc videtur, quod sint plures, secundum id Rkspondeo: Ad intelligentiara praedictorum est
quod sunt absolute. notandum, quod hic fuit duplex opinio.
2. Item , idea est similitudo exprimens ideatum Quidam enim dixerunt, quod ideae in Deo se- npinio i.
secundum totum; sed quaecumque uni et eidem secundum rem habent distinctionem. Dixerunt enim
cundum tolum sunt similia nullo modo ad invicem
, quod est considerare universitatera formarura in
differunt-: ergo si idea omnium, secundum id quod Deo, in anima et in niwido sive in raateria. Et in
esl, esset una, tunc omnia essent indifferentia. materia sive in universo habent distinctionem , com-
3. Item , si idea est unum quid, aut una compositionem et oppositionera , quia sunt ibi raateria-
munis aut una propria simiiitudo: si una com-
, liter. In anima
vero huraana habent distinctionem et
munis: ergo per ipsam nunquam res dislinguuntur corapositionera sed non babent oppositionera, et hoc,
,
si una propria: ergo per ipsam nunquam plura quia sunt aliquo modo spiritualiter, non tamen om-
cognoscuntur. nino, quia sunt a rebus extra"; ideo est composi-
4. Item, si idea est ralio cognoscendi; sed tio: differunt enjm ab anima. In Deo habent distin-
unumquodque cognoscens cognoscil secundum exigen- ctionera, sed non compositionera , nec oppositionera
tiam rationis cognoscendi : ergo siîdea est unum propter sumraam simplicitatem. Et quaravis in Deo
quid , cum in uno non cadat distinctio, Deus non sint distinctae, sunt tamen unum exemplar, sicut
cognoscit res distincte, sed indistincte. plures formae particulares in sigillo faciunt unum
CoNTRA: 1. Augustinus sexto de Trinitate^: «Fi- sigillum. — Sed ista positio, quamvis in sui initio improbaiar.
lamenia.lius Bst quaedam onmipotentis Dei plena omnium
ars videatur probabilis, in fme lamen continet errorem.
rationura viventium et omnia in ipso unum sunt » , Nam si in Deo esset ponere ideas realiter differen-
2. Item, quod perfectius est Deo est atlribuen- tes sive distinctas, tunc esset ibi alia pluralitas rea-
dum : sed perfectius est uno posse cognoscere plura lis, quam sit plurahtas personalis; quod abhorrent
quam pluribus^: ergo Deo est attribuen-
et operari aures piae. Si dieas, quod non est pluralitatem
dum: ergo Deus una idea omnia cognoscit. aliam ' absolutam ponere, sed respectivam; tunc
3. Item, in omni genere causae stalus est in quaero de illo respectu: aut est aliquid, B.u\,nihil:
uno simplici , utpote in genere efficientis et finis ° si nihil, nulia est ibi realis distinctio; si aliquid
ergo cum Deus sit exemplar, in quo est omnimode non est dare nisi divinam essentiam; sed omnia es-
status, est ergo in Deo summa Sed exem-
unitas. sentialia in Deo unum sunt.
plar, quod continet multa, non omnino unum
est Et ideo est alia positio, quod ideae sunt unumsenientiaan-
et simplex: ergo in divino exemplari non est- nisi secundum rem. Et hoc patet sic: idea in Deo dicit
una idea secundum rem. similitudinem , quae est ratio cognoscendi; illa au-
1 Vide supra pag. 602, Scholion n. I. — Post verba Augu- 5 In codd. L adiungitur et materiae. — Cfr. Aristot., II.
stini citala Vat., interiecla particula scd, sie prosequitur: ««rf m de Caelo et Mundo, text. 22. (c. 4.), et II. Metaph. text. 5.
formae sunt plures : et cum elc. (I. brevior c. 2.).

' Cfr. supra pag. 546, nota 2. — Hoc argumentum etiam « Cfr. August., XI. de Trin. c. S. n. 9. — Sensus est:
sic formari potest : quae sunt similia uni tertio, inter se sunt Obiecta cognita habent in anima esse spirituale, quia quidquid
similia; sed creata omnia supponuntur similia uni ideae: ergo recipitur, recipitur per modum recipientis; non tamen omnino
sunt inter se similia; sed consequens est falsum: ergo et an- spirituale, quia sunt species a materialibus rebus acceptae. —
tecedens. Paulo superius verbis aliquo modo sola Vat. non male praefi-
3 Cap. 10. n. 11. git ibi. Dein post ideo est codd. LO sic prosequuntur : ibi di-
* Cfr. Aristot., II. de Caelo et Mundo, text. 63. seqq. stinctio; qwia vero aliud ab anima, ideo est ibi compositio. In
(c. 12.), ubi ostendilur, illud quod paucioribus actionibus bo- Deo vero habent etc.
nitatem parlicipat, nobilius esse quam quod pluribus. In — ' In Vat. et cod. cc deest aliam; non bene, quia defen-
fine huius obicctionis ante cognoscit Val. cum cod. cc omiltit sores illius opinionis aliam quidem pluralitatem ponunt, non
omnia , quod in omnibus codd. et ed. 1 exstat. tamen absolutam.
,: ,;
;o6 SENTENTIARLM LIB. 1.
tenisecundum rem est ipsa divina mritas , sicut genere differentium; et haec est simiUtudo, quae
supra' monstratum est; et quia illa est una patet, ,
exprimitur et causatur a re generis determinati °.
condiisio. quod secundum rem oranes ideae unum sunt. Et Alia est similitudo simpliciter extra genus;,el haec, voi-nndui,
hoc dicit .Vugustinus ^ expresse, quod in illa arte quia ad hoc genus non arctatur, qua ratione est
omnia sunt ununi. huius , ea ratione est illius, et qua ratione est huius Espiicai,^
1. \d iUud ergo quod obiicitur, quod sunt for- secundum partem, eadem ratione secundum totum;
soiuiioop-mae; dicendum, quod forma duplex est, scilicel et talis similitudo est divina veritas et idea in Deo.
''°*"°''"'""
forma quae est perfectio rei, et forma exemplaris.
,
— Si tu quaeras, quomodo hoc possit intelligi;
Et Augustinus accipit ideas in ratione formae pro aliqualiter intelligi potest, quamvis non possitaptari
«fouindimi. forma exemplari. Ulraque lamen relalive dieitur omnino simile. Cum enim illa similitudo sit actus
illa ad materiam, quam informat, sed ista ad exem- purus et ipsa veritas , sicut dictum est ', et omnia
platum. Et ideo, quia forma dicit' ut ad alterum, si- alia cognoscibilia ,

quantumcumque nobilia secundum
cut simi'itudo, quando dicuntur jo/wre* formae, non id quod sunt, comparentur ad ipsam per modum
ex hoc notatur, quod in ideis sit pluralitas secun- possibilis: sicut unum secundum formam potest
dum rem sive secundum id quod sunt, sed secun- assimilari pluribussecundum materiam' diversis
dum id ad quod sunt^ sic in proposito nna reahs similitudo potest esse
Ad illud quod obiicilur, quod idea est simi-

2. omnium cognoscibilium. Et potest poni exemplum
soiniio.iuo- litudo exprimens secundum totum: ergo etc. ad hoc ; in luce aliquo modo, quae una secundum iiumerum
'"'""""'
est unus modus dicendi quod idea non dicit simi- . exprimit muUas et varias species colorum. In cogni-
htudinem aliquam, per quam cognoscens assimilelur tione autem nostra, quoniam se habet per modum
aliis, sed cui mnlta assimilantur; et niulta possunt possibilis respectu cogniti et quodam modo informa-
assimilari uni, sicut si a forma eadem fiat sigilli bilis ab illo, non potest inveniri similitudo, immo
expressio figurae in cera, poterunf^ esse ab eadem invenitur dissiinilitudo ; et ideo aspiciendo ad cogni-
forma una multae et variae impressiones, secundum tionem nostram videtur nobis in Deo non esse intel-
quod sigilhim magis et minus imprimitur. Sic in Deo ligibile.
intelligunt: quoniam multitudo in rebus venit secun- 3. Ad illud quod quaeritur

utrum illa simi- ,
dum grailus et approximationem ad ipsum esse litudo sit propria vel communis; dicendum, quod
irapiobaiur divinum. —
Sed ilhid non sufficit dicere, quiaDeus Deus iion dicitur cauâ universalis nec particu-
l\e"r^^' facit omnia diversa secundum formam, non tantum laris simpliciter; sed aliquid habet de nobilitate
secundum gradum et dignitatem et illa cognoscit ; causae universalis , quia potest in plurimos effectus;
per unum secundum rem, quod quidem est simih- similiter' aliquid de causa particulari, quia im-
tudo cogniti. —
Si tu dicas, quod lioc est, quia mediate et suflicienter potest in effectum quemlibel.
^»''""'
Deus se ipso cognoscil, sicut se ipso agit, ideo, si- Sic in cognitione Dei intelligendum, quod nec oni-
cut uno agit multa, ita uno cognoscit muUa; adhuc nino est in universali, nec onmino in particulari.
non est solutum, qnia adhuc manet quaestio, quo- Similiter de similitudine et idea intelligendum est.
modo ipse Deus possit assimilari mullis. quod communis est quantum ad indifferentiam ei
Propter hoe dicendum, quod similitudo quae- amphtudinem, propiia"' vero quanlum ad discretis-
soiniio an- t/ttHi est secmxdnm proprietatem gencris ; et de hac simam expressionem. Ratio huius est, quia est — "'„«.'j <
disHnciiM™ non est dubium quod non potest esse una plurium
,
similitudo exprimens, non impressa nec expressa:
1 Quaest. praec. — Mox pro secundmn rem, quam le- riam ed. I inserit etiam. Subinde pro una reatis eod. T ea-
clionem auctoritate codd. P Q aa bb in te.\tum recepimus, Val. dem realis.
minus distincte per eam. ' Pro similiter codd. T X et ed.

.\ simul, quod cod. I
- Cfr. supra fundam. I. — Proxime post pro qiiod Val. qitia. T sine interpunctionis signo cum praecedentibus connectit,
' Vat., fere omnibus codd. et edd. 1 , 2, 3 refragantibus, post simul ponens virgulam. Eadem constructio, verborum
didtur. ordine tantum paulo immutato, invenitur in cod. X: in pluri-
* Verba ultinia sed secvndvm id ad quod sunt a vetustio- mos simul e/fectus ,
quae tamen lectio nobis minus arridet,
ribus codd. absunt. Forte a librariis ut supervacanea liabita quia conceptum causae univcrsalis nimis arctat. .\d rem Scot., II.
et omissa sunt propter consonantiam cum verbis immediate Phys. q. 8: Dieitur causa universalis in causando, ct tunc uni-
antecedentibus. In Vat. nec non in ed. I exstant, et insupor versalitas causae attenditur penes diversitatem effectuum, quos
in Vat. eis adiungitur; id est, ad ea quae sunt extra, scilicet illa causa potest producere; secundo penes diversitatem to-
ratione connoiatorum , ut simt ipsa ideata. Paulo ante pro corum , in quibus potest simul producere diversos effectus
sive codd. aa bb sed solum; male. et tertio penes diversitatem temporum, in quibus potest pro-
5 Vat. possunt. Nostram lectionem poterunt, quae est codi- ducere diversos effectus successive: ita quod illa causa dicatur
cis Z, non obscure suadent permulti codd. legentes poterit, et universalior, quae potest simul producere effectus plures in
cod. exhibens poiuerunt. pluiibus locis, aut in pluribus temporibus potest plures effectus
s Sola Vat. delerminate, et paulo inferius eadem pro ea. producere.
' In corp. quaest. "> Cod. X particutaris, et dein distinctissimam pro discre-
* Pro materiam plurimi codd. et omnes primae edd. timmam. Paulo inferius post nec expressa cod. R addil: quia
excepta I, perperam naturam, cod. U num£rum. Post mate- omnino exprimens, non impressa nec expressa.
; , ^
DIST. XXXV. .^RT. UNICUS QUAEST. IK. 607
quia omnino exprimens,. ideo sumnie exprimit et cognita distinctissime repraesentatsecundum proprias
secundum omnes conditiones. Et rursus, ex lioc conditiones; sic divina cognitio quantum ad modum
quod non est expressa ideo non est arctata nec li- , cognoscendi qui est in ipsa est una et simplex
, ,
niitata, sed extendit se ad omnia, sicut divina es- non distincta ; sed in comparatione ad obiectum di-
sentia; quamvis tota sit in uno, non tamen sic est slincte cognoscit. Quando ergo dicitur: Deus cogno-
in uno \ quod non sit in alio. scit omnia distincte; si distinctio ponitur in cogni-
4. Ad illud quod obiicitur ultimo, quod cogno- tione per comparationera ad cognoscentem , falsaest;
scitsecundum exigentiara rationuni; dicendum, quod si autem per comparationera ad cognitum, sic habet
sicut ratio cognoscendi esl una, et tamen plura veritatem.
SOHOLIOK
1. Pro inlelligenUa doctrinae de ideis, quam profitetur 5. Ideae nostrae non exprimunt rem nisi ex parte, di\ina idea
Seraphicus, maximi momenti sunt solutiones ad 2. et 3. Eandem vero exprimit rem cum omnibus modis, ad obiectum quomo.
doctrinam profundam comprobat Scotus, IV. Sent. d. 50. q. 3, documque spectantibus. Breviter hoc exprimit Seraphieus in
et pluries alibi. — Quinque difrerentiae ,
quae obtinent inter Breviloq. (p. I. c. 8.) ; « Quia exemplar (in Deo) est simplicis-
cognitionem et ideas Dei et nostras, hic innuuntur. 1. Intelle- simum et perfectissimum, ideo actus purus; quia vero infini-
clus divinus est purus actus, et cognoscibile est in ralione tum et immensum , ideo extra omne genus. Et hinc esl, quod exi-
potentiae ad illum, dum intellectus noster est potentia et in stens unuiTi, potest esse similitudo expressiva multorum».
potentia ad cognoscibile. 2. Intellectus et intelleclio in Deo est II. Alii auctorcs fcre omnes hanc et sequentem quaestio-
ipsa divina substantia; inlellectio noslra ut actus est accidens. nem simul traclant. Alex. Hal., S. p. I. q. 23. m. i. a. 1, et
3. Intellectus divinus non accipil a rebus ullam speciem im- q. M. m. i; p. II. q. 3. m. 2. — S. Thom., I. Sent, d. 36.
pressam vel expressam, sed potius ut similitudo expressiva q. 2. a. 2; S. I. q. IS. a. 2; S. c. Gent. I. c. S4. — B. Albert.,
rebus exprimit et dat assimilationcm, sive, ut dicit Alex. Hal. de hac et seq. q. hic a. 9 ; S. p. I. tr. 1 3. q. 43. m. —
2. a. 2.
(S. p. I. q. 23. m. I.), o cognoscit per similitudinem, quac non Petr. a Tar., de hac et seq. q. d. 36. q. 2. a. 3. — Richard. a
est a rebiis sed ad res»; intellectus noster a rebus mutuat Med., I. Sent. d. 36. a. 2. q. 3. — ^gid. R., de hac et seq.
speciem impressani et format speciem expressam. i. Idea rea- q. I. Sent. d. 36. princ. 2. q. 2. — Henr. Gand., S. a. 68.
liter una in Deo est perfectissima similitudo onvniwm cogno- q. 5. n. 9. — Durand., de hac et seq. q. I. Sent. d. 36. q. 4.
scibilium, sive actualium sive possibiliuni (cfr. Iiic q. i. ad 2.). — Dionys. Carth., I. Sent. d. 36. q. 2.
QUAESTIO IIl.
Ulrum in ideis sit pluralitas secundum rationem.
Tertio quaeritur, utrum in ideis sit pluralitas sed plurificatio similitudinis relativae est a re, cui
secundum rationem. Et quod sic, ostenditur hoc assimilatur ^ ergo cum res ideatae sint plures, ideae
:
modo. sunt plures secundum rationem dicendi.

1. Augustinus libro Ocloginta Irium Quaestio- 4. Item, Deus, antequara res producat, distin-
i.num ^: « Alia ratione conditus est horao, alia equus»: cte cognoscit et actu; sed non est distinctio in Deo
ergo si idea dicit ipsara rationem cognoscendi , ne- cognoscente nec in cognito: ergo oportet, quod sit
cesse est, quod plurificetur secundum rationem. in ratione cognoscendi.

2. Iteiu, hoc ipsum ostenditur ex modo lo- CoNTRA: 1. Si est^ plurificatio secundum ratio-
quendi el deflniendi, quia Augustinus^ loquitur in nem , cum non sit re, tunc videtur ilia pluralitas non
plurali et definit in plurah ipsas ideas dicens, quod esse aliud quam vanitas.
sunt fo?'mae: ergo pluriflcantur 7-e, vel ratione; 2. Ilera, si est in hoc nomine idea pluralitas,
sed non re; ergo ratione. aut ratione eius quod est, aut ratione eius ad quod
Z. Itera , idea dicit simihtudinem ad cognitum, est: non ratione eius quod est, quia est divina es-
et sirailitudo, quamvis in Deo sit quid absolutum, sentia; si ratione eius ad quod est, ergo cum ver-
iiabet modura dicendi ad alterum sive respectum bum et exemplar et ars dicant respectum ad crea-
1 Post uno Vat. cum cod. cc sine causa repetit sic. versarum linearum possunt esse plures relationes. Cfr. hic q. 4.
• Quaest. 46. n. 2. ad 3. 4. —
Paulo superius pro habet Vat. habet tamen.
3 Loc. cit. Vide supra pag. 602, Scholion n. I. 5 Cod. Z et ed. 1 post est subiiciunt ibi. Mox pro mm
> Nam rcgula est, quod ad pluralitatem relationum sufticit non sil re cod. T cum secundum rem non sit.
pluralitas unius terminorum; unde in uno puncto respectu di-

, "
:,
SENTENTiARUM LIB. 1.
turam , salteni secundum nomen debent pluriflcari ideo onmes ideae in Deo sunt unum secundum rem, couciusio.
quod tamen faisum est. sed tamen plures secundum rationem intelligendi
3. Item, si ideae sunt plures, non propter si- sive dicendi. Unde concedendum est^ omnes ratio-
gnificatum, sed propter connotatum, tunc quaero: nes in Deo esse unum quid, sed non unam ideam
aut connotatum aeCernum , aut tempo-
illud est sive rationem, sed plures.
rale : si aelernum , ergo videtur, quod plura sint ab 1. .\d illud ergo quod obiicitur, quod isti ra- soiutiot
aeterno; si temporale, ergo videtur,' quod idea non tioni nihil subest ex parte rei; dicendum, quod fal-
dicatur de Deo nisi ex tempore, sicut nec dominus sum est, quia respectui ' subest ox parte Dei essen-
nec creator dicuntur nisi ex tempore. tia, non respectus; ex parte vero creaturae subest
4. Item, ideae, si sunt plures propler ideata, verus respectus, et ideo respectus ille significatus
aut ergo secundura esse, quod habent ideata in Deo, non inducitfalsitatem. Sic pluralitati respectuum,
aut in proprio genere. Si propter esse , quod habent quamvis non subsit pluralitas ex parte Dei. subest
in Deo; conlra: in Deo sunt unum, ergo ratione il- tamen ex parte connotatorura unde respectus ille ;
lius esse non possunt dici plures. Si propter esse, sic plurificatus non habet falsilalem nec vanitatem.
quod habent in propi-io genere; sed^ non habenl 9. Ad
quod obiicitur, quod verbum et ars
illud
nisi ex tempore: ergo vel ideae non sunt plures nisi dicunt respectum; dicendum est, quod dicunt, sed^^^Dmen
ex tempore, vel temporale est causa aeterni; quo- aiiter quam ideavel ratio*. Nam idea sive ratiowej. ««
rum utrumque esl inconveniens. cognoscendi plus se tenet secundum rationem intel-
5. Item, idea aut dicit aliquid, aut nihil: si ligendi ex parle cogniti. Similitudo enim, secundum
nihil, ergo nec pluralitatem iiabet nec unitateni; si quod huiusraodi, non dicit respectum ad id in quo
aiiquid dicit , ergo si sunt plures ideae , sunt plures est, sed cuius est; sed verbum phis se tenet a parte
res: ergo si plures ideae sunl ab aeterno, plures dicentis, sirailiter et ars et exemplar ex parte pro-
res sunt ab aelerno; sed non plures res personali- ducentis: et quia multa sunt cognita, et unum co-
ter, quia idea non dicit quid personale: ergo plures gnoscens, ideo ideae sunt plures, et ars tantum
essentiaUter. una. — Vel aliler, ratio et idea dicunt respectum -î
ad res in quantum distinctae sunt, non sic alia vo-

cabula.
c NcLus 1 0.
3. Ad illud quod obiicitur, quod connolata non
sunt plura ab aeterno; dicendum, quod pluralitas est
Ideae in Deo sunt unum secundum reni, sed plures
in ideis ratione connotatorum. Sed de connotatis est
secundum rationem intelligendi.
quantum sunt, aut in quan-
loqui dupliciter: aut in Disiinctiui
tum sunt connotata. In quantum sunt, sic sunt so-

Respondeo: Dicendum, quod, sicut patet ex prae- lum ex tempore; in quantum autem connotantur, sic
dictis distinctione trigesima -, quamvis in Deo nulius possunt connotari et aeternaliter et temporaliter
sit respectus ad creaturam a parte rei, tamen con- aeternaliler , quando " respectus importatur ut in
tingit, ipsara esseotiani significari in respectu ad crea- habitu , sicut per hoc noraen praedestinatio — ideo
turam per mulla noraina. Nec tamen nomen sive praedestinatio est aeterna, quia connotat elTectum
vocabulum' est vanum. Intelligendum igitur est, non in actu, sed in habitu — temporaliter vero,
Quid idca. quod hoc nomen idea significat divinam essentiam quando respectus iraportatur in aclu, sicut per hoc
in comparatione sive in respectu ad creaturam. Idea verbum creare. Quoniam igitur sic connotantur tem-
enim est sirailitudo rei cognitae, quae quaravis in poralia, ut futura sunt, et futura sunt multa; ideo
Deo sit^ absolutum, tamen secundura modum inlel- connotantur ut multa. Sed tamen sic connotala,
ligendi dicit respectum medium inter cognoscens el quamvis ab aeterno connotentur '', non sunt ab ae*
soiandum. cognitum. Et quamvis ille respectus secundnm rem terno, sed ex tempore; ita raultitudo connotatorura
plus se teneat ex parte cognoscentis, quia est ipse quamvis ab aeterno dicatur, taraen non ponit realem
Deus, taraen secundum rationera^ intelligendi sive multitudinem nisi ex tempore.
dicendi simiUtudo plus se tenet ex parte cogniti. Et 4. Adquod quaeritur, utrum secundum
illud
quoniam cognoscens est unum, et cognita sunt multa; esse ideatorum sint ideae plures; dicendum, quod
' Supple cum codd. Z aa bb et ed. I hoc. ' In cod. adtexitur vel rationi.
' Quaest. 3. — Mox verba a parte rei idem significant 8 Codd. V W adiiciunt cognoscendi.
quod realis. ' Particula non perperam abest a Vat. et cod. cc. Proposi-
3 Sola Vat. sic : Nec tamen hoc nonien sive vocabulum tio post connotata in cod. V sic incipit: Si in qmnium sunt,
Idea est vanum. sic etc.
* Sola Vat. hic addit quid. Paulo ante pro Idea enim est "> Pro quando codd. .\ F GH I \V XV minus bene quia.
cod. bb cum ed. Idea enim dicitur.
1 Paulo inferius post ideo cod. R inserit enim.
5 Pro secundum raiionem Vat. cum solo cod. cc ratione. " Codd. A C K G H K L R S WX cum primis edd. conno-
">
Vai. perperam concedendae sunt. tent. Paulo ante pro Sed tamen sic cod. R Sed tamen sicut.
: ;,, ,
DIST. XXXV. ART. UNICUS QUAEST. IV. 609
quod habiturae sunt res ideatae in

seciinduiia esse, cipit pluriflcationem. Et quia ille nihil ponit in actu,
proprio genere \ Et quamvis illud non habeant nisi sed sohim in potentia, hinc est, quod plurahtas idea-
ex tempore, laraen ab aeterno fuerunt habiturae: rum aeterna non ponit aUquam pluraUtatem actua-
et ideae sunt rerum ut futurae sunt: ideo inteUi- lem ; sicut non ponitur quod ' potest fa-
, si dicatur,
guntur non tantum plures ex lempore , verum etiam cere plura. Sed hoc nomen res quod dicit importat
ab aeterno. Sic difTert intelligere praedestinationem absolute; et ideo cum dicitur, plures res esse, po-
fuisse ab aeterno et reprobalionem, non ratione eius nitur phiraUtas in actu; et ideo argumentum iUud
quod fuit ab aeterno, sed ratione eius quod futurum non valet, immo est ibi quid et simpliciter ^, sicut
erat ex tempore. si dicatur: plura sunt possibiUa Deo, vel plurasunt
0. Ad illud quod obiicitur: si phires ideae, ergo cognita: ei'go plura sunt. Sic nec valet, plures ideae
plures res-; dicendum, quod idea uon dicit tantum sunt: ergo phires res sunt; quia ideae non sunt
quod est, sed respeclum ad id quod futurum est pUires ratione eius quod sunt, sed ratione eius ad
vel eliam potest esse: et ratione illius respectus re- quod suiit.
8CH0LI0N.
Conclusione eliditui' error Avicennae (ingentis , in Deo esse asserit, quia plures signiflcantur res creabiles, a Deo ab
unnm tantum esse ideam fespeclu primae inlelligentiae a Deo aeterno intelleclae ; cum quo fere convenit Scotus cum aliis,
emanatae , in qua aliarum rerum sint ideae. — In conclusione iuxta eorum sententiam circa rationem propriam idearum (cfr.
doctores catholici conveniunt, non autem in ipsius determina- Scholion hic q. I.). Auctores vide in Scholio praeced.
tione et explicatione. Durand. (d. 36. i[. 4.) ideo plures ideas
QUAESTIO IV.
Utrum ideae plurifi.centur per comparationem ad ideata , quatetms haec in specie,

vel in individuo diversa siint.
Quarto quaeritur, utrum ideae plurificentur per diti, sciUcet iingularis; simihter et alterius singula-
comparationem ad ideata secundum muUitudinem ris. Ergo si addita sunt diversa secundum rationem
ideatorum quantum ad diversitatem universaUum sive multitudinem idealem ,
patet etc.
aut singularium. Et quod singularium, videtur 3. Item, Deus quosdam ex hominibus praede-
1. Quoniam per ideas est ratio distinguendi stinat, quosdam reprobat; sed alia ratione praede-
daraeota.sed Deus nou tantum distinguit uuiversale ab uni- stinat, et aliaratione reprobat: ergo secundum aliam
versaU, sed etiam singulare a singulari. Sed quia rationem et ideam sunt praesciti et praedeslinati in
distinguit universale ab universah , ideo habet plu- Deo. Sed haec est diversitas individuaUs sive nume-
rium universaUum ideas plures et rationes. Unde raUs: ergo etc.
«aUa ratione conditus est equus, aha ratione con- 4. Item, idea muUipUcatur in divinis ratione
ditus est homo'^»: ergo elc. respectus et relationis ad ideatum, ergo multiplicato
2. Item, cognilio rei verissima est secundum uno', multiplicalur et reliquum: cum ergo homo
rei totalilatem ^ ; sed singulare aliquid addit supra qui est ideatum , multiplicetur in diversis individuis
universale: ergo cum Deus totum cognoscat, non secundum rem, multiplicabitur idea respectu illorum
tantum habet ideam universaUs , sed etiam superad- secundum rationem.
1 Sive: socundum esse actuale, quod habebunt in se et 5 August., 83 Qq. q. 46. n. 2. — Paulo superius post plu-
quod contradistinguitur ab esse ideali. quod habent in Deo. — rium multi codd. interiiciunt el.
Paulo inferius pro Sic differt intelligere praedestinationem, quae « S. Doctor vult dicere: perfectissime et verissime res
lectio est praestantiorum codd., cod. cc cum edd. 2, 3, i, 5, cognoscitur ,
quando secundum totum cognoscitur; quae co-
verbo iwtelligerc omisso, Sic differt praedestinationem ; Vat. gnitio ab Augustino comprehensio dicitur, de (juo vide supra
Sic dicitur praedestinationem etc. pag. 69 , nota. 4. De proposilionc subsequenti cfr. Aristot,, I.
- Multi codd. rationes; perperam. Mox pro tantum quod Poster. c. 20. (c. 24.).
est Vat. cum tantum quid esl.

cod. cc ' Scilicet ideato. — In codd. FQ W et ed. 1 voci um
^ Supple cum codd. Z et ed. W 1 Beus. Post pauca pro adiungitur relativorum ,
quod additumentum nimis vidctur
dicitur, ptures Val. dicit plures. generale. Mox pro cum ergo, quam loctionem assumsinius ex
Cod. V completius est ibi fallacia secundum quid et codd. VXZ, Vat. et cum; codd. AFGHIKT et nlii cum
simpliciter , de qua vide Aristot., I. Elench. c. i. (c. S.). primis edd. omittunt ergo.
S. Bonnv. — Tum. I.
: , . ,
Contoa: 1. Augustinus ad Nebridium': «Dico, etiam singularium. Et hoc est quod dicit Augustinus
Ad-opposi- quantum ad liominem pertinet, tantum cjuidem ho- ad Nebridium: «Dico, quantum ad hominem facien-
minis , non meam vet luam , ibi esse rationem » dum ^ hominis tantum esse rationem quanhun vero ,
ergo multiplicatio vel distinctio idearum attenditur ad orbem temporis varias hominura rationes in illa
sohim secundum diversitatem universabum. sinceritate vivere».
2. Item, artifex creatus per unam ideam pro- 1. Et ex hoc patet solutio illius verbi Augustini, 801^4"°
ducit multa: ergo cum hoc sit nobihtatis, Deus per quia Augustinus quod quamvis universalis,
dicit,
unam ideam re et ratione multa diversa" numero ut universale est, una

idea, tamen singularium
sit
producit. ut singularia sunt plures. Unde ibidem dicit", « quod

3. Item , singulare ut singulare est compositius si quis velit facere angulum, sufficit habere anguli
universah: ergo si est idea in Deo singuiaris ut sin- rationem. Si quis autem velit pingere quadrangulum,
guiaris , tunc ergo est una idea altera simplicior ; sed necessc est, quod rationem habeat quatuor angu-
hoc est inconveniens: ergo etc. lorum »
4. Item, singulare magis proprium est quam 2. Ad illud ergo quod obiicitur, quod artifex
universale " : si ergo in Deo est idea universahs ut creatus producit multa per unam ideam dicendum, ;
universahs, et singularis nt singularis, ergo una idea quod hoc facit per applicationem ip,sius ad diversas
comraunis, altera propria. Sed commune prius est materias. Unde si habet solum ideam unam , impos-
et simphcius est quam proprium: ergo una idea sibile est intelligere, quod secumluin illam simphci
est ahera prior et simplicior: ergo in Deo est po- aspectu cognoscat diversa ; Deus autem simplici aspectu
nere ordinem et compositionem esseritiaiem , ergo etc. cognoscit singularia ut diversa ', ita quod secundum
totum et secundum proprias differentias et proprie-
CONCLUSIO. tates; ideo non est simile.
3. 4. Ad illud quod obiicitur de compositione
Ideae phirificantur non solum secundum multi- et prioritate, dicendum, quod nec secundum rem
tudinem unwersalium , sed etiam. singula- nec secundum rationem oporlet quod idea habeat
rium. ideati proprietates. Nam corporalis' est similitudo
spiritualis, et compositi est similitudo simplex, etiam Noiam
Respoxdeo:Dicendum, quod idea in Deo se- in creaturis; ideo non oportet, quod una idea sit
Quid idea. cundum rem est divina veritas, secundum rationem allera simphcior vel prior. Similitudo tamen secun-
intelligendi est similitudo cogniti. Haec autem simi- dum rationem intelligendi habet proprietatem ideati
litudo est ratio expressiva cognoscendi non tantum secundura distinctionem, tum propter correlationem,
universale, sed etiam singuiare, quamvis ipsa non quia oportet qnod, uno relativorum " multiphcato,
sit universalis nec singularis , sicut nec Deus '. Et mulliplicetur et reliquum, saltem secundum ratio-
ideo non tantum est similitudo universahs, nt uni- nem , ubi est relatio secundum rationem ; tum etiam,
versale est, sed etiam singularis ut singulare, et ideo. quia simihtudo est ratio exprimendi et
illa distin-
concinsio. Quia simihtudo est utrorumque , non solura multi- guendi ; et ideo, quamvis recipiatur proprietas distin-
phcatur secundum multitudinem universalium, sed ctionis , non oportet tamen de aliis ".
' EpisC. 14. n. i. — In (extu allato Vat. post hominem net. Nostra leclio sequitur praestantiores codd. Paulo post pro
additfadendum, neque codd. neque ed. 1 suffraganiibus et ; orbem Vat. cum ed. I
, codd. et textu originali repugnantibus,
subindejiro non meam non pauci codd. perperam substituunt ordinem.
ut meam. Mox pro ideamm Vat. cum cod. cc ideatorum. ' Epist. 14. n. 4, ubi textus originalis sic: Itaque quoties
"-
Multi codd. utACFGIKRSTU etc. cum edd. 1, 2, .3 demonstrare angulum volo, non nisi una ratio anguli mihi
diverso ; cod. V distincto. occurrit, sedquadratum nequaquam scriberem, nisi quatuor
3 Hoc eruitur ex definitlone proprii, quod iuxla Aristol. simul angulorum rationem intuerer.
I. Topic. c. 4. soli convenit: i Nemo enim proprium dicit quod ' Codd. KLOY aa adiungunt singulaiia.; paulo infcrius
contingit alii inesse». Et I. Periherm. c. 5. (c. 7.): « Dico au- codd. L voci proprietates praemittunt diversas.
tem universale quod in pluribus praedieari natum est; singii-

8 Vat. Nam rei naturalis. Mox eadem Vat. ctnii cod. cc
lare vero quod non». —

ilox poslidea communis codd. V W omitlit altera.
subiiciunt est.
9 Cod. T cnm nonnuilis aliis codd. et ed. 3 correlati-
* Cfr. hic q. % ad .3, et d. 19. p. II. q. 2, ubi et plura

occurrunt, quae ad obiecliones rcspiciunt.
'» Id est: non opoi-tol, qnod aliae proprietates idealoruni iii
^-^'at. Iiic addit pertinet , pro quo in tcxtu orignali atti- intellecluni rccipianlur, practcr illam proprielalem distinclionis.
. ,
,
DIST. XXXV. ART. UNICUS QUAEST. V.
SCHOLION.
I. Conclusio est contra nonnullos ,

qui Platonem secuti diversa sit consideratio Socratis, ut Socrates est, et ut homo
«omnium singularium bonorum negant
in Dco ideas esse, est, et ut est animal, respondebunt ei plures ideae vel similitu-
dicentes, singularia non habere ideam quam ideam
aliam dines » . Hoc convenit cum principiis S. Bona venturae.
speciei , et Deum cognoscere per ideam specierum omnla sin- In solut. ad 3. 4. notanda est exceptio ibi facta in regula
gularia contenta sub specie » (ita dicit Richard. a Med., 1. Sent. generali ,
quod idea non habeat proprietates ideati ; 'excipitur
d. 36. a. 2. q. 4.). Huic sententiae favere videtur Henr. Gand. enim proprietas disUnciionis. Simul altendenda est probatio
(Quodl. 5. q. 3.). Sed communis sententia cum S. Bonav. et huius exceptionis, duplici ratione flrmata. Diflicultas clrca prio-
S. Thom. (S. I. q. 15. a. 3. ad i.) et eodem Richardo iilam ritatem idearum magis explicatur hic q. 6.
opinionem reprobat. Altamen S. Thom. in alio loco (de Verit. II. Praeter locos citatos: Alex. Hal., S. p. I. q. 23. m. 3.
q. 3. a. 8. ad 2.) utramque senlentiam sic conciliat : « Si loqua- a. 6. — Scot., de hac et seq. q. Report. 1. Sent. d. 36. q. 3. i. —
mur dc idea proprie, secundum quod est rei eo niodo quo est in S. Thom., I. Sent. d- 36. q. 2. a. 3; S. c. Gent. I. c. 63. — Petr.
esse producibilis ; sic una idea respondet singulari, speciei el a Tar., I. Sent. d. 36. q. 2. a. i. — Richard. a Med., 1. Sent.
generi, individualis in ipso singulari, eo quod Socrates , homo d. 36. a. 2. q. 4. — .Egid. R., I. Sent. d. 36. princ. 2, q. 4.
et animal, non distinguitur secundum esse. Si autem accipia- collat. 3. — Dionys. Carth., I. Sent. d. 36. q. 2.
mus ideani communiter pro siniilitudine vel ratione, sic, cum
QUAESTIO V.
Utrum ideae in Deo sint numero finilae, an infinitae.
Quinto quaeritur, utruQi in Deo sit ponere mul- nihil potest producere, cuius non habeat cognitio-
titudinem idearum secundum numerum flnitum, vel nem et ideam: ergo habet ideas infinitorum. Sed
infinitutn. Et quod secundum numerum inflnitum plurium sunt ideae plures: ergo inflnitorum sunt
videtur. infinitae.
1. Augustinus de Civitate Dei undecimo': «Una S. Item , omnibus flnitis possunt excogitari
nndamenta.est saplentia, in qua infiniti sunt thesauri omnium plura, quia omni flnito potest excogitari aliquid
rerum intelligibilium » maius; sed nec Deus, nec homo habef plura co-
2. Item, Augustinus sexto de Trinitate' dicit, gitare his quae Deus cognoscit ,
quia tunc Dei scien-
quod « Filius est ars plena omnium rationum viven- tia non esset summa: et si hoc, cum cognoscat per
tium»; sed constat, quod ars illa est infinita: ergo ideas, patet etc.
non impletur nisi infinitis, ergo sunt ibi inflnitae C0NTR.A: 1. Augustinus de Civitate Dei duode- Ad opposi-
raliones. cimo'': « Quidquid scitur, scientis comprehensione

3. Item, ratione videtur, quia constat, quod finitur»; sed constat, quod rationes cognoscendi sciun-
Deus cognoscit omnes species numeri, ergo omnes tur: ergo finiuntur. Sed quaecumque finiuntur, sunt
habent ideas in Deo; sed species numeri sunt infi- flnita: ergo etc.
nitae^: ergo etc. Si dicas, quod sunt inflnitae spe- 2. Item , multitudo idearum est secundum mul-
cies quoad nos, non secundum rem) contra: pona- titudinem ideatorum; sed constat, omnia alia a Deo
tur^quod omnes species numeri sint in re; hoc po- de necessitate esse flnita actu : ergo similiter et
sito , de necessitate sequitur, quod infinita simpliciter ideas.
- actu sunt: ergo si omnium specierum numeri sunt 3. Item, ubi est inflnitas, ibi est confusio et
in Deo ideae actu, patet etc. inordinatio; sed in exempiari aeterno nulla cadit con-
4. Ilem, Deus potest inflnita producere ^*;
sed fiisio nec inordinatio : ergo etc.
1 Cap. 10. I loco eitato textus originalis post cod. V finitae secmdum rem. In flne argumenti post ideae Vat.
in qua adiungit quidam atque. interponit et sunt infinitae , quae accessio habetur et in ed. 1,
' Cap. 10. n. 11. omissa tamen vocula et ac posita ante ideae virgula.
8 Aristot., III. Phys. text. 36. (c. 5.), et XI. Metaph. c. 9. 5 Intellige; inflnita in potentia, id est, non potest produ-
(X. c. 10.) infinitum vocat passionem (proprietatem) numeri. cere tot, quin non possit plura. Cfr. infra d. 43. q. 3.
* Quod tamen in se non est possibile. Licet enim Deus actu « Cod. T cum ed. I poiest.
cognoscat inflnitos numeros, non sequitur, quod actu '
inflnitos Cap. 18. Loci citati textus originalis hic est: Quidquid
ad extra producere possit. Cfr. infra d. 43. q. 3. — Proxime scientia comprehenditur , scientis etc.
ante pro non secundmn rem cod. T sed finitae sectmdum rem,
;
.
4. Itera , ponere iiifliiitateiii actu in crealura est sicut dictum est', non venil a multitudine ideato- ',
ponere imperfectionein , unde omne creatum eo est rum in quantum creata, sed inquantum connotata. I
finitum, quo perfectum '; sed omnis conditio imper- Idea autem non counotat ideatum secundum actua- Kounndumi)
fectionis est a Deo releganda: ergo etc. lem existentiam , sed solum secundum potentiam. Et
quia Deus potest facere infinita, quamvis nunquam
c Nc L u s 1 0. faciat nisi flnita, ideo ideae vel rationes cognoscendi
sunt in Deo infinitae ,
quia non tantum sunt entium
Ideae divinae noti sunl in numero ftnito, vel fulurorum, sed omnium Deo possibiUum. Nihil
sed infinito. enim potest Deus, quod non actu cognoscat.
3. Ad illud quod obiicitur, quod inflnitas ponit
Respondeo: Dicendum, quod, sicut dicitur in confusionem dicendum quod est ponere inflnitatem
;
,
Psalmo - , divinae sapientiae non est numerus , ac secundum diversitatem realem; et sic privat el di-
per hoc nec rationum, per quas divina sapientia stinctionem et ordinem , si ponatur actu. Sed mul-
cognoscit; et quoniam non habent numerum, non titudo idearum non est rerum diversarura, sed di-
usio. sunt numerabiles ideo non sunt in numero finito
: cit immensitatem divinae veritatis in exprimendo ' xoiandum
sed inflnito. Et concedendae sunt rationes et aiicto- et cognoscendo omne quod est Deo possibile, et hoc
ritates ad hoc inductae. quidem secundum rem et actum est unum: ideo non
1. Ad illud ergo quod obiicitur, quod omne sci- est confusio.
, o|)- bile est finitum, ergo etc. ; dicendum, quod omne 4. Ad illud quod imperfectionisquod obiicitur,
"'"
scibile per comprehensionem est flnitum comprehen- est inflnitas in crealura; dicendum, quod quamvis
denti ; rationes autem aeternae per comprehensionem sit imperfectionis in creatura, non tamen est ° in Crea-
a solo Deo sciuntur, ideo soU Deo sunt flnitae. Sed tore, quia est intelUgere inflnitatem per defectum
quemadmodum non sequitur: hoc aequatur inflnito, et per excessum. Inflnitas per defectum potest esse
ergo est finitum immo est ibi quid et simpliciter ',
, in creatura ut in materia ', et lioc est imperfectionis;
et potius sequitur oppositum: ergo non est finitum haec autem nullatenus est in Creatore. Inflnitas au-
sic etiam in proposito iudicandum. Rationes autem tem per excessum non potest simpliciter esse in crea-
illae non sunt comprehensibiles ab aflquo intellectu tura, quoniam habet esse creatum et compositum
finito; ideo patet illud. et limitatum; Deus autem nihil horum habel, et
2. Ad illud qupd obiicitur, quod multitudo idea- ideo habet inflnitatem, et haec est summae perfe-
rum est a multitudine ideatorum; dicendum, quod ctionis.
SCHOLION.
1. SoluUo huiiis quaestionis dependet a solutione alterius Ex principiis hic posilis solvi potest alia quaestio, utrum
quaestionis, scil. utrum etiam rerum mere possibilium sint idea pertineat ad scientiam speculativam , an ad practicam.
ideae in Deo statuendae; quod omnes concedunt, sed cuni qua- Resolvendum enim est, quod ad practicam pertinet, quatenus
dam differentia explicant. S. Tliomas (S. I. q. IS. a .3. ad 2.) est principium operandi; ad speculativam vero, quatenus est
dislinguit ideam in sensu slrictiore ut exemplar et principium principium cognoscendi. Convenit S. Thom., de Verit. q. 3.
operandi, et in sensu largiore ut principium seu ralio cogno- a. 3; addit tamen etiam alium modum loquendi, secundum
scmdi. Idem dicit fde Verit. q. 3. a. 6.): «Quod idea proprie quem proprie loquendo idea respiciat scientiam praeticam vel
dicta respicit practicam cognitionem non solum in actu , sed actu vel virtute, dum vocabula similitudo et ratio tam specu-
in habitu. Unde cum Deus de liis quae facere potest, quamvis lativam quam practicam scientiam respiciunt.
nunquam sint facta nec futura, habeat cognitionem virinaliter II. Alex. Hal., S. p. I. q. 23. m. 3. a. 2. — Richard. a Med.,
practicam ; relinquitur , quod idea possit esse eius ,
quod nec I. Sent. d. 36. a. 2. q. S. — Durand. , I. Sent. d. 43. q. 2.
est, nec fuit, nec erit» elc. n. 12. seq. — Dionys. Carlh., I. Sent. d. 36. q. 3.
'
Cfr. Aristot., V. Metaph. texl. 21. (IV. c. 16.), ubi inter codd. cum edd. 2 , 3 ideitaiem, et subinde eocigeniiam pro exi-
alia ea dicuntur perfecta, quae flnem habent sive acquirunt. stentiam ; corrupte.
- Psalm. 1 46 , 5. — Paulo inferius verba sed infinito in 5 Cod. sic : sed dicit infmitaiem vel modorum imitandi
sola Vat. desiderantur. divinam essentiam, sicut alias dictum est, divime veritaiis
^ Codd. V
secundum quid ei simplicUer, de quo
ibi imprimendo et cognoscendo etc.
vide supra pag. 343, nota 7. Mox pro sic etiam codd. AS T X * In cod. T ct aliis nonnullis omittitur est
et alii nonnulli cum ed. solummodo sic. 1

'
Aristot., VII. Metaph. texl. 40. [\'\. c. 1 1.): Cum maleria
' Quaesl. praeced. — Paulo inferius pro ideatum plurimi namque non esl , indeflnitum (iopiaTov) etcnim elc.
,
,
DIST. XXXV. ART. UNICUS QUAEST. VI. 613
QUAESTIO VI.
Utrmn ideae ordinem habeant.
Sexto et ultimo quaeritur, utrum in ideis sit gnoscendi ad invicem, nec secundum rem, nec se-
ponere numerura ordinatum. Et quod sic, cundum rationem. Habent quippe ordinem ideae ad
1. Videtiir Augustinus ^ dicere: « Alia ratione con- ideata , sed ad invicem non
quoniam nec una prior ,
id opposi- ditus est homo quam equus » ,

quia alius est homo altera, nec posterior, nec est una ab alia, nec no-
ahus equus: ergo cum homo sit nobihor eqno, pari bihor est et ideo non ponitur ibi ordo.
; Et ratio — Ratio.
ratione nobiliori idea vel ratione est conditus homo huius est, quia ideae dicunt respectum ad res co-
quam equus. Sed ubi est magis nobile et minus gnitas de ratione sui nominis °. Et quia illae sunt
ibi est ordo : ergo etc. plures, ideo ideae ex primo respectu nominis plures
2. Item, sicut Deus per ideas cognoscit et pro- sunt. Sed ordo dicit novum respectum et novam
ducit res distinctas, ita' cognoscit et producit res habitudinem, cum una idea comparatur ad aliam.
ordinatas: ergo sicut ponitur plurahtas in ideis ex Et quoniam, illo ' respectu circumscriplo, qui est
pluralitate cognitorum et ideatorum, ita debet poni ad ideata, Deo ideae simphciter sunt unum nec
in
ordo ex ordine. habent ordinem ad invicem; ideo non est conceden-

3. Item, ubi plurahtas sive distinctio, aut est dum, quod ideae habeant pluralitatem cum ordine ad
ordo, aut inordinatio ; sed in Deo non cadit inor- invicem.
dinatio nec confusio : ergo ^ in Deo habent ordinem. 1. Ad illud quod oiMicitur, quod aha est idea, soiaiio
''°"'°'
CoNTRA: I. Ideae sunt plures, quia per eas quia homo alius : ergo nobilior, quia homo nobilior
,ndaraeni.i.Deus distiucte cognoscit; sed ^
Deus non cognoscit equo; dicendum, quod non est simile. Simihtudo
unum post ahud, sed omnia simul: ergo ideae ha- enim, eo quod ad alterum comparatur, habet di-
bent in Deo simuUatem. stingui, sed non habet nobilitari ab illo , nisi ali-
2. Item, si est ordo, aul ergo piHoritalis , aut quid recipiat ab iilo ad quod comparatur. Et quo-
dignitatis, aut originis '"
: non prioritatis, quiatunc niam idea hominis nihil recipit ab homine, nec
esset una idea altera posterior, quod est inconveniens idea equi ab equo : ideo una non dicitur altera no-
dicere; non nobilitatis, quia quaelibet in Deo est bilior.
summe nobilis ; non originis, quia si una de altera 2. Ad illud quod obiicitur, quod Deus cognoscit
oriretur, tunc esset ibi vera distinctio secundum res ordinatas; dicendum, quod quamvis ordinatas
rem : ergo nullo modo , ut videtur , est in eis ordo. cognoscat, tamen simul et aeque nobiliter cognoscit;
3. Item, omnis inBnitas aut omnino privat ordi- el ideo, sicut ponebatur distinctio in ideis, quia
nem, aut toliit perfectionem ab ordine, quia tollit sta- distincte per eas cognoscebat, ita debet poni simul-
tuni et complemenlum ; sed in ideis est infinitas, ut tas et aequalis nobilitas, quia simul et aeque nobi-
visum est in aho problemate " : ergo aut nullus ordo, liter cognoscit; et ita non debet poni ordo. Sicut
aut incompletus; sed non incompletus, ergo nulius. enim, quamvis Deus cognoscat res albas, non sunt
ideae albae inDeo sic quamvis cognoscat ordinatas,,,
CONCLUSIO. non oportet, quod sint in Deo ordinatae.

3. Ad iUud quod obiicitur, quod ubi est plu-
Jn ideis non est ordo ad invicem, nec secundum ralitas sine ordine , est confusio et inordinatio ; di-
rem, nec secundum rationem, sed tantum ad cendum ,

quod falsum est ,
quia potest ibi esse si-
ideata. raultas ; et sic esl in ideis. — Vel dicendum quod ,

Auter.
illud habet locum, ubi est pluralitas realis; non

Respondeo : Dicendum , sicut tactum est in op- talis esl in ideis ,
quia omnes unum sunt; et ideo
conciusio. ponendo ', non est ordo in ideis sive rationibus co- non potest esse inordinatio.
Libr. 83 Qq. q. 46. n. 2. ' In fundamentis, praesertim in 2. — In initio respons. posl

Cod. T ila etiam. Dicendum codd. A F I V inserunt quod. Mox pro secundum rem,
Supple cum codd. F P Q \V ideae. quam lectionem restituimus ex codd. F T W, Vat. secundum
Mulli codd. utACGHILRSTZ ctc perperam ergo, onginem; codd. ACLORS et alii plures secundum ordinem.
5 cod. si ergo. Subinde post rationem Vat. addit pr-ioritatis aut dignitatis.
Cfr. supra d. 20. a. 2. q. 1. in corp. ' Cfr. supra q. 3. in corp.
Quaesl. praeced. ' Pro ilta plurinii codd. tino ; perpcrani.

, ,
SOHOLIOR
I. Responsio iid hanc (luaeslionem el solulio ad 1. et 2. quae eminenter omnia continet et ut prima et sumnia vcritas
elicilur ex hoc principio ,
quod ideae nec nobilitatem nec or- exprimit.
dinem nec alias proprietates habeant ab ideatis, sed tantum II. Haec quaestio invenitur tantum a paucis antiquis Scho-
distinctionem (efr. hic q. 4. ad 3. i.). Quod auleni ideae ac- lasticis explicite tractata, scil. a Petr. a Tar., 1. Sent. d. 36.
cipiant distinctionem ab ideatis, inde piovcnil, quia ideae le- q. 2. a. 4. ad 9. — Dionys. Carth., I. Senl. d. 36. q. 4. post
spectum important ad distincta ideata. Fundamentmn autem principium.
iliorum respectuum est ipsa inflnila divinae essentiae perfectio.
DUB. 1. Respondeo: Dicendum ,

quod dupliciter esl loqui
de istis: aut in sna. generalitate , aut ut concurrunt
In parte ista siint diibitationes circa lilternin et ad unum effectum. Si in sua generalitate, sic cum
primo de hoc quod dicit in primo capitulo Magister: scientia bonorum et malorum faciendo-
sit respectu
Eorum iamen quaedam efflagitant specialem Ira- rum,priorest secimdum rationein intelligendi quam
ctatum. Aut enim ista ^ efQagitant specialem tracta- potentia; et potentia, cum sit respeclu faciendorum
tum, quia sunt di/ficilia, aut quia sunt appropriata. et non faciendorum, prior est voluntate, quae est
Si, quia sunt dijjicilia; sed alia etiam sunt difTici- respectu faciendorum tantum. Si autem bonorum
lia, sicut simplicitas, veritas et immutabilitas. Si Inquamur de his, prout concurrunt ad unum effe-
quia sunt appropriala; sed similiter sunt unitas et ctum; sic potentia, in quantum potens, est prima, in
aequalitas. quaotum exsequens, est ultima prius enim est posse :
Respondeo: Dicendum, quod ista efflagitant spe- deinde scire, et post velle, et postremo est /acere
cialem tractatum ex causa: tura quia sunt
triplici quod est ipsius quantuni ad hunc
potentiae". Et
difficilia; tum quia multa de ipsis in Scriptura sunt actum Magister ponit hic ultinio loco potentiam; sed
determinata; tum etiam quia dicunt respectum ad in exsecutione considerat ordinem seeundum maiorem
creaturam, et secundum has conditiones attenditur generalitatem et minorem.
ratio causae in divina natura. Ideo, quia debebat

facere transitum ^ ad creaturas sive ad creationem, DUB. III.
et ad hoc praeexigitur in causaposse, scire et velle,

quae faciunt causam esse perfectam: ideo tractatura Item quaeritur de hoc quod dicit, qmAdivina
istum in medio collocavit inter tractatum de Trini- scientia diversa sortitur nomina , quae scilicet sunt
tate et tractatum de rerum universitate. Sed quia scientia ^, praescientia vel praevidentia , dispositio,
huiusmodi plus se tenent cum Deo, et adeo se te- praedestinatio , providenlia. Quaeritur ', quomodo
nent', quod sunt Deus; ideo tractatus iste in primo distinguuntur haec nomina; et videtur quod insuffi-
libro ponitur. cienter enumeret ,

quia non solum est ponere in divi-
nis praedestinationem verum etiam reprobationem.
,
DUB. II. Respondeo: Dicendum, quod liuiusmodi nomina i^'i?«"'
distinguuntur sic : divina cognitio potest considerari m'"»'"-
Item quaeritur de hoc quod dicit: Amodo tra- in se , aut in comparatione ad creaturas. Si inê: cojipa'
ctandum est de scientia et voluntate et potentia. aut prout dicit pure cognitionem per moduin specu-
Videtur enim male ordinare, quia potentia praecedit lationis, aut prout dicit speculationem iunctam affe-
scientiam et voluntatem *
: ergo male ordinat in pro- ctioni. Prinio modo est scientia, secundo modo est
sapientiu. Vel sic: aut cognitionem simplicem, •^"""-
ponendo et male in exseqnendo. ' dicit
'
Scilicet scienUa praescientia, providentia , dispositio etc. = Pro ipsius potentiae cod. E actus suae potentiae.
,
— Mox post primum Si in codd. P Q additur propter hoc. " Cod. VJ' addit sapientia.
2
Cod. X bene subiungit de Creatore. Subinde pro ad 1 Cod. bb addit ergo. Subinde pro distinguuntur codd.
creationem fere onines codd. ad Creatorem; non bene. VY distinguantur.
3 Pro et adeo se lenent, quod Vat. et a Deo, cum. Post 8 Cod. V subiicit prout, et paulo inferius post nobilissi-
quod mulli codd. addunt quia, sed superflue. mam Vnt. cum paucis codd. adiungit sice per causas nobi-
De quo vide supra pag. 487, nota 5.

•• — l\lox lectionem lissimas ,
quae ipse Deus sunt.
Vat, proposito ex codd. D T aa bb corrcximus in proponendo.

— ,
:; .
,
DIST. XXXV. DUBIA. 613
aut per rationem nobilissimam. Primo modo scien- passum ad agentem, sic dicilur relative, et sic in-
tia, secundo modo sapientia'. — Si aulem conside- telligit Magisler de hoc nomine creator; et bene '.
couipaia- retur in comparalimie ad res, hoc potest-esse du- Aliud etiam quod quod non significat
dicit,
pliciter : aut connotat eventum , et sic praescientia essentiam; dicit propter hoc, quod quamvis impo-
aut effectum, et tioc dupliciter: aut in conservando natur divinae essentiae — de
et ideo sola essentia
sive guijernando, et sic providentia; aut in efficiendo, dicitur, secundum omnes — tamen de eo, a quo im-
et hoc dupliciter: aut quantum ad hounm naturae ponitur, fuit Quidam enim voluerunt
controversia. (
et sic dispositio; aut quantum ad bonum superad- dicere, quod nomina sex generum* non praedicani
ditum, et sic praedestinatio, aut quantum ad eius aliquid in Deo sed compraedicanl. Unde actio non
,
privationem, et sic reprobatio. Sed ^quia privatio videtur dicere aliquid in agente, sed ab agente. Et huic
gratiae non est effectus, sed defeclus, ideo repro- videtur consonare ratio, quia actio et passio viden-
batio non hic numeratur, sed continetur sub prae- tur esse eadem. Et iterum huic videtur consonare
scientiae nomine , et ipsum sibi appropriat. verbum Boethii de Trinitate =, quod «ahagenera re-
Unde divisio potest sic formari : cognitio Dei rum nec de Creatore, nec de creaturis praedicantur »
Repeiiiio. aut est iu se , aut in comparatione : si in se , aut — Ista opinio fuit satis probabibs, et huius fuit Magi-
per rationem nobilissimam , et sic sapientia; aut ster °
; et ideo dicit quod praescientia ratione scien-
,
per qualemcumque rationem , et sic est scientia. Si tiae importat essentiam, sed creator tantum rela-
in comparatione : aut evenluum, et sicpraesdewfta; tionem.
aut eventuum et effectuum, el hoc vel in guber- Verumtamen ilhid hodie conimuniter non tenetur. *
nando, et sic esl providentia; vel in elTiciendo, et Dicimus enim, Deum esse suam actionem, ut puta
sic, si respectu cuiuscumque naturaesit, est dispo- creationem. Et quoniam essentia est divina actio , et
sitio; si respectu rationalis, sic praedestinatio; axU hoc nomen creator imponitur ab actione; ideo non
eventuum et effectuum et defectuum, et sic 7-epro- lantum impositum est essentiae, verum etiam a&
batio, quae est praescientia nominata-. essentia, sed illam significat in relatione. Nec Boe-
thius intendit dicere, quod talia non praedicantur
sed non praedicantur absolute. — Si tamen velimus
sustinere Magistrum secundum communem opinio-
nem , dicemus, quod Magister non vult dicere, quod
Item quaeritur de hoc quod dicil, quod creator creatio non importet divinam essentiara, sed quod,
ita dicitur relative, ut tamen essentiam nrni significel. quantum ex vi vocabuli, non dicit essentiam abso-
Videtur enim dicere falsum: nam creatio significat lute, sed per relationis modum
sive sub appella-
raodum actionis, non relationis, ergo creator similiter Sed praescientia duo dicit: et scien-
tione relativa.
ergo non dicitur secundum relationem a parte modi, tiara et praecessionem '. Ratione scientiae dicit
nec a parte rei; illud constat: ergo nullo modo. essentiam absolutam, unde manet scientia, re ipsa
Item, videtur falsum dicere, cum dicit, qnod essentiam non manente. Non sic est de creatione; non enim
non significat, quia creatio significat aliqnid: aut est creatio , nisi etiam sit creatura. Et secundum hoc
ergo creatum , aut increatum. Si creatum : ergo non verbum Magistri non habet calumniam*.
dicitur de Deo; si increatum: ergo cum non signi-
ficet personam, significat essentiam.

DuB. V.
Respondeo: Dicendum, quod relative dici ali-
quid est dupliciter: aut quia significat relationem ,
sicut nomina, quae sunt in praedicamento reiationis; Itera quaeritur de hoc quod dicit: SinuUa fuis-
aut quia habet respectum annexum: sic, cum omnis sent futura , esset tamen in Deo scientia eadem.
actio dicat respectum ad passum sive factum, et Videtur enim male dicere ,
quia scientia nostra ponit
I
Cfr. Aristot., 1. Metapl). c. 1. seqq., et Vi. Etliic. c. 6.7. significatur est aliquid, quod rem, de qua praedicatur, ex-
- Sola Vat. addit per appropriationem. — De diversis trinsecus afflcit. Sive, ut ait Boeth., de Trin. c. 4: » Aliae
nominibus divinae scienliae attributis S. Doctor fusius tractat (praedicationes) quidem quasi rem monstrant, aliae vero quasi
infra d. 38. seqq. Aiex. quoque Hal. de eis loquitur S. p. 1. circumstantias rei; quodque illa quidem ita praedicantur, ul
q. 23. ni. I. circa finem, nec non B. Albert., hic a. 4. esse aliquid rem ostendant, illa vero, ut non esse, sed potius
' Cfr. supra d. 30. q. 3. extrinsecus aliquid quodam modo affigant». Haec differentia
* intellige; generum supremorum sive praedieamentorum, breviter insinuatur verbis praedicare et compraedicare.
quae sunt: ;ictio, passio, ubi ,
quando, situs et habitus. Se- ^ Cap. 4 : Reliqua vero neque de Deo neque de eeteris
cundum illos, de quibus S. Doctor hic loquitur, haee nomina praedicantur.
non dicuntur de aliqua re eodem modo, quo nomina quatuor " Cap. 7. huius distinctionis.
primorum praedicamentorum, quae sunt: substantia, quantitas, ' Pro praecessionem fere omnes codd. cum primis edd.
qualilas, relatio. Nam ista quatuor dicuntur de re, quatenus perperam praedestinationem , melius cod. praeordinationem.
quod his nominibus significatur inlrinsece continetur in ipsa 8 Hoc dubium solvitur etiam a B. Alberto, hic a.
6, et a
re, de qua praedieatur ; illa sex vero, quatenus quod ipsis S. Thoma nec non a Richardo , hic circa lit.
, .
616 SENTENmRUM LIB. 1.
res, et qiiando non ponit, non est scientia, sed opi- tatem, de praesentia secundum cognilionem.
aut
'
nio vel aiia acceptio niinus nobilis ' : ergo cuni de Primo modo falsum est: conslans est, quod anticln-i-
nobilitate scientiae sit ponere reni , videtur multo stus non est in Deo secundum veritatem praesens.
tbrtius, quod divina scientia ponat , quae est nobi- Si secundum cognilionem , quia habet cognitionem '
lissima. praeteritorum et futurorum; sed sic habet una

Respondeo: Ad hoc breviter dicendum, quod anima: ergo similiter omnia sunt ei praesentia.
est scientia, qua liabeo cognitionem de re, et esl Respondeo: Dicendum, quod non omnia dicun-
scientia, qua scio, rem esse '. Prima scieiitia nec in tur esse praesentia Deo secundum veritatem exi-
nobis, nec in Deo ponit exislentiam rei in proprio stentiae rerum, sed secundum cognilionem, quia ^Dupies
genere, nec de praesenti, nec de futuro; quod pa- actii cognoscit praesentia, praeterita et futura; et nae rer'
tet ,
quia ai-tifex habet cognilionera faciendi domum circa actum suae cognitionis semper est praesentia-
quam nunquam faciet. Secunda vero scienlia ponit litas ita quod nuUa successio cognitionis Dei est in
,
rem tam in Deo quam in nobis ; sed in nobis ', quia nunc, quod complectitur omnem successionem sine
depmdetj in Deo, quia connokit. quantum ad
Et mutatione: omnia sunt ei praesentia ex hac
et ideo i
primum modum loquitur Magister, quod eadem duplici causa Quamvis autem crealura habeat co-
'.
scientia esset , sed non respectu eiusdem, et respectu gnitionem de praeteritis, quia tamen cognitio eius
tot , respectu quot modo est quantum ad secundum transit in praeteritum , et nova generatur cognitio ex
modum. rei existentia: ideo non dicitur, quod omnia sunt
praesentia creaturae, sicut dicitur, quod omnia prae-
DuB. VI. sentia sunt Deo. Et ideo non ponitur memoria in
Deo, quoniam memoria respicit praeteritum ", non

Item quaeritur de hoc quod dicit, quod omnia tantum in re, sed ut etiam actus illius cognitionis
sunt Deo praesenlia, non solum quae simt, sed transit in praeteritum; sed praescientia non dicit
eliam quae praeterierunl. Quomodo intelligitur illud? rationem sive actum scientiae ut futurum ; et ideo
Aut enim intelligitur de praesentia secundum veri- in Deo convenienter pojiitur.
1 Cfr. Aristot., I. Poster. c. 2: Quod non est (de non-ente) Bonaventura sententiam Scoti doceat, quae oppugnat doctri-
non est scire, ut quod diameter sit symeter; et ibid. c. 26. nam S. Thomae de praesentia rerum in aeternitate; de quo
(c. 33.), ubi differentiae inter scientiam et opinionem exami- vide infra d. 39. a. 2. q. 3. Sed haec interpretatio aliena vi-
nantur. detur a mente Seraphici, qui duplicem rationcm alTert pro eo,
2 Prima scientia vocatur communiter respectu Dei scientia quod omnia sint Deo praesentia , unam scilicet ex parte cogni-
simplids intelligentiae , altera scienlia visionis (cfr. infra d. 39. tionis divinae, alteram ex parte aetermtatis Dei; et in pro-
a. I. q. 3, et d. 41. a. 2. q. 2.). ferenda hac secunda ratione prorsus convenit cum S. Thomn,
3 Cod. addit: sicut e/fecius ponit causam; in Deo, sicui dicens t quod (scil. nunc aeternitalis) complectitur omnem suc-
causa ponit effeciiim. — Plura de fioc dubio inveniuntur infra cessionem sine mutatione», quae verba infra d. 39. a. 2. q. 3.
d. 38. a. I. q. I. 2. in sensu S. Thomae longius explicantur (cfr. ibi Scholion). —

Vat. tiic inserit vocem praesentium, nulla ralione, cum Mox Vat. textum dilatat interserendo post cognitionem de ver-
de praesentibus non institualur quaestio. Mox pro sed sic bum praesentibus, post praeieritis verba et fuiuris et post
habet una anima eadem Vat., omnibus codd. dissuadenlibus, praeieriium voces et fuiurum.
sed si sic, cum Iianc habeat etiam anima. 6 Cfr. supra d. 3. p. II. a. I . q. I . nd 3. — Sola Vat. addit
' Non pauci hunc locum ita interpretali sunt, quod S. ul praeieritum.
DISTINCTIO XXXVl.
DISTINCTIO XXXVI.
gnilionem scientiae, et Deus sciat bona et mala, utrum

concedendum sit simpliciter, mala esse in Deo, sive
Utrum omnia debeant dici esse in Dei essentia, ut in esse in Deo per cognitionem. Scit enim Deus et scivit
Dei cognitione vel praescientia esse dicuntur. semper omnia tam bona quam mala etiam antequam
, ,
flerent, et praescivit ab aeterno ea futura. Ideoque

Solel hic quaeri , cum oinnia dicantur esse in Dei cum onniia bona dixerimus esse in
Deo propter prae-
cognitione seu praescientia ' vel in Deo per cognitio- scientiam cognilionis, eadem ratione videlur dicendum,
nem, et eius cognitio vel praescientia sit divina cssen- omnia mala esse in eo, cum ea semper noverit, et
tia, utrum concedendum sit, oniuia esse in divina per cognitionem ei praesentia fuerint. Praecognovit
essentia vel in Deo per essentiam. Ad quod dici- — enim Deus ab aetei-no quosdam futuros malos et eorum
mus, quia Dei cognitio eius utique essentia est, et malitiam, ut ait Augustinus", praescivit, sed non -\uB"sUnn8.
eius praescientia, in qua sunt omnia, ipsius cognitio praeparavit. Cum ergo peccata oninium sciat, nunquid
est, nec tamen omnia, quae sunt in eius praescientia intelligendum est, ea includi in illa generalitale locu-
vel cognitione, in eius essentia esse dici debent. Si tionis, qua dixit Apostolus ', omnia esse in Deo? Ex
enim lioc diceretur, intelligerentur esse eiusden) cum ipsoj inquit, et per ipsum et in ipso sunt omnia. — Sed Responsio.
Deo^ essentiae. In Deo enim dicitur esse per essen- quis, nisi insanus dixerit, mala esse in Deo? enim
llla
tiam, quod est divina essentia, quod est Deus. Habel esse in Deo intelliguntur, quae ex ipso et per ipsum
ergo Deus apud se in praescienlia sua quae non ha- sunt; ea vero per ipsum sunt et ex ipso ,quorum
^
i. bet in sui natura. Unde Augustinus de verbis Apostoli auctor est; sed non esl auctor nisi bonorum. Non ergo
ita ait: « Elegit nos ante mundi constitutionem. Quis ex ipso et per ipsum sunt nisi bona; ita ergo non in
sufficit hoc expiicare? Eliguntiu- qui non sunt, nec ipso sunt nisi bona: non ergo mala in Deo snnt, quia,
errat qui eligit, nec vane eligit; eligit tamen et habel licetea noscat, non tamen ita omnino noscit, ut bona.
electosquos creaturus est eligendos quos habet apud ,
Mala quasi de longe cogiioscit ut ail Propheta °, et ,
semetipsum non in natura sua, sed in praescientia sua ». alta a longe cognoscit, id est superbiam. Et alibi ad
Nondum erant quibus promittebatur*, sed et ipsi pro- Deum loquens de nialis De absconditis tuis adim-
ait:
missi suut, quibus promittebatur. — Ecce hic aperte pletus est venter eorum. Quod exponens Augustinus: Auensiinus.
dicit,Deum apud semetipsum habere electos ante « Abscondita, inquit, peccata sunt, qnae a luniine tuae
mundum, non in natura sua, sed in praescientia sua, veritatis absconduntur » Sed quomodo peccata a lu- .
cum tamen eius praescientia non sit aliud quam eius mine veritatis divinae absconduntur, cura a Deo scian-
natura, quia ipsius praescientia est eius notitia. Potest tur? Si enim non sciret, quomodo de illis iudicaret
tamen ad electos referri, cum ait: in natura sua, id et pro illis malos damnaret ? Alibi Propheta ^*
: Quia
est illorum. Illos quippe habuit ab aeterno apud se, nequ£ ab Oriente , neque ab Occidente deest. Quod
non in natura sua °, id est illorum qui nondum erant, exponens Cassiodorus inquit: «Neque a bonis, neque
sed in sua praescieutia, quia eos ita novit, ac si essent. a nialis deest Deus , sed omnibus praesens et cognitor
est». Cognoscit ergo Deus et bona et mala per scien-
Cap. II. tiam, sed bona cognoscit etiam per approbalionem et
per beneplacitum, mala vero non. Unde Cassiodorus
Qua ralione bona dicuntur esse in Deo, super Psalmum dicit: «Peccata abscondita Deo sunl,
quia non novil, id est non approbal » . Et ex eo sensu
Augustinus dixit ea abscondita a lumine Dei. Qui etiam
Post praedicta quaeritur, cum omnia dicantur in Epistola ad Evodium " insinuat, cognitionem Dei
esse in Deo, non per essentiam naturae, sed per co- variis modis accipiendam, inquiens: «Si ad scientiam
' Hic et in toto hoc et sequenti capitulo onines codd. nostri " Libr. I. de Pi-aedest. Sanctorum, c. 10, in sensu.
et edd., exceptis Vat. et edd. 2,8, pro praescimtia ponunt ' Rom. II, 36.
praesenUci; quod quidem in se non est falsum, ut explicatur 8 Psalm. 137, 6; secundus locus ost ib 4. Locus
a Magistro, d. XXXV. c. 9, attamen niinus congruum. August. est Enarrat. in Psalm. 16. n. 13.
" Codd. BDE cum pluribus edd. eo. " Psalm. 74, 7; Cassiodoi-us, Expositio in Psalterium in
3 Epties. 1,4; August., sermo 26. c. 4. n. 4. In quo textu liunc locum. Sequens locus oiusdem est in Psalm. 16, 14.
Vat. cum paucis edd. et codd. ABE eligit , nec vane elegit. '» Nostri codd. et edd. libro ad Helvidium, sed revera locus
* Codd. B C D E (A in inargine) addunt regnum. Paulo post invenitur Epist, 1 69, n. 2. ad Evod., nonnullis tamen a Magistro
solummodo Vat. et edd. 4, 6 mvndi constitutionem pro mundum. omissis. Paulo ante codd. abscondi a lumine |
Mta codd. ACD et edd. 2, 3, S, 7; Vat. cum aliis sui. tumine.

Immediat*! post edd. I , 2, 3, .5, 7, 8 -qma pro gui.
referas, iiou ijinorat Dens aliquos vel aiiqua, qui ta- tiant,quae ex voiuntale peccantiuin nascuntur » . — Hic
nieii in iudieio quibusdam dicel: Non novi vos\ sed aperte dicitur, quod in illa generalitate locutionis boiia
eoruiii improbalio hoe verbo insinuata esl » Ecce . — lantum continentur.

noii eogiioscere dicltur Deus qiiae ' non approbal, quae
ei non placent. Apparel itaque, veruin esse qiiod di-
ximus, scilicet quia quodam modo coijnoscit Deus

bona quo iion cognoscit inala. Pariter quidem utraque
,
(Juod '.
sunt in quolibet trium et per
eodemque inodo noscU quantum ad notiliam sed bona , ipsv/m et in ipso.
etiam approbalione et beneplacito cognosclt.
El inde est, quod bona tantum dicuntur esse in Praeterea sciendum est, quod licet ibi indicetur
la Deo Hou mala et illa prope, haec lo7ige, quia licet
non di- , , distinctio personarum cuin dicitur ex ipso et per
, :
Veo°^*'in Deo aliqua dicantur esse propter cognitionis prae- ipsum et in ipso , omnia tamen ex Patre et per Pa-
sentiam et Deus bona et mala cognoscat mala tamen
, , trem et in Patre sunt; simililer de Filio el de Spiritu i
non cognoscit nisi per notitiam, bona vero non solum sancto accipiendum est. Unde Augustinus ibrO de AnguBlin>|.
in libri
per seientiam, sed etiam per approbationem et bene- Trinitale': «Non conliise, inquit, accipiendum est
«t quod I
placitum. Et ob talein cognitionem aliqua dicuntur ait Apostolus, ex ipso el per ipsum et in ipso: ex
esse in Deo, scllicet quia ita ea scit, ut eliam appro- ipso dicens propler Palrem, per ipsum propter Filium,
bet, et placeant, id est, ita scit, ut eorum sit auctor. in ipso propter Spirilum sanctum». Vigilanter autem
attende, ne, quia Patrem volens intelligi dixit ex ipso,
Cap. ni. sic intelligas, omnia esse ex Palre, ut neges, oninia
esse ex Filio vel ex Spiritu sancto, cum ex Patre et

Utrum idem sel nmnia esse ex Deo per Patrem et in Patre omiiia esse sane dici
et per ipsuin et in ipso. siraililer ot de Filio et de Spiritu sancto dicendum
Proinde si diligenter inspiciamus , idem videtur

esse ex Deo et per ipsum et in ipso. Unde Ambrosius
nbrosius. iu tcrtio libro de Spiritu sancto ' : « Haec tria : ex ipso
et per ipsum omnia unum esse, supra di-
et in ipso ,
Quod non omnia quae ex Deo sunt , etiam
xiraus. Cuni ipsum esse omnia non ne-
dicit, per ,
de ipso sunt.
gavit, in, ipso esse omnia. Eandem vira habent omnia

haec, scilicel cum ipso et in ipso el per ipsum, et Illud * esl, quod non omnia
etiam hic aiinectendum
unum in his atque consiraile, non contrarium iutel- quae dicuntur esse ex Deo etiam de ipso esse dici ,
ligitur». —
Ecce habes, quia ex eadem intelligentia debeant; «quia, ut ait Augustinus iii libro de Natura Angusiii
Scriptura dicil, omnia esse in ipso el per ipsum et boni', non hoc significat penitus ex ipso , quod de
ex ipso vel cum. ipso. Cuni ergo ex ea * ratione ipso.Quod enim de ipso est, potest dici esse ex ipso,
omnia dicanlur esse ex Deo vel per ipsum, non so- sed non omne quod ex ipso est, potest dici esse de
luin quia scit, sed eliam quia auclor est eorum ;
ipso, qnia non esl de sua substantia. Ex ipso enim
consequilur , ut eadem ratione ea esse in Deo dicantur, sunt caeluin et terra, quia ipse fecit ea, non autein
scilicet quia scit '^
et eoruin auctor est: dicitur, quia de ipso, quia non de substantia sua. Sicut aliquis honio
in illo vivimus et movemur et sumus , quiaêo auctore si generat " filiuin et facit doinura, ex ipso esl filius,
sumiis, movemur et vivimus. Cum ergo non sit auctor ex ipso est et domiis, sed filius de ipso, domiis vero
nisi bonorum, merito sola bona in eo esse dicuntur, de terra non de ipso.
et ligno »,
sicut ex ipso et per ipsum. Cum igitur in eius cogni- In" praemissis apertum est, quod in Dei cognitione EpiioBu
bona et mala,
tione vel praescientia sint omnia, scilicet sive praescienlia sunl omnia, scilicet bona et mala,
in eo bona, quorum
tamen non dicuntur esse nisi sed non omni modo sunt ibi mala, quo bona; el quod
oBusiiiius. auctor est. Uiide Augustinus in libro de Natura boni *: in Deo bona tautura sunt sicut ex ipso et per ipsuni, ,
« Cum audimus inquit ex Deo et per ipsum et in, , non mala; et ex quo sensu haec aecipienda sint, assi-
ipso esse omnia, omnes ulique naturas intelligere de- gnatum est; el quod de ipso non dicitur esse proprie
bemus et omnia quae naturaliter sunt. Neque eniin ex
, quod aliud est ab ipso; ex ipso autera esse dicuntur
ipso sunt peccata, quae naturam non servant, sed vi- orania quae eo auctore sunt.
' Hespicilur Jlallli. 7, 23; Nunqnsmi novi vos , et Luc. « Cap. 28. In nne liuius textus Vat. et plurimae edd. ad-
1.3, 27: Nescio vos. dunt omnia contra codd., ed. 1 et originale.
- Solummodo Vat. et ed. 2. satis bene qiii. Lectio nostra ' Libr. VI. c. 10. n. 12, unde prima verba sumta sunt;
cxplicatur ab ed. 8 ,
quae liabet approbat vel quae. Deinde alia sunt ex I. c. 6. n. 12. Originale: Ex ipso, ex Palre; per
infi-a fide codd. et ed. 1 restauravimus eodemque pro eodem. ipsum, per Filium ; in ipso , in Spiritu sancto.
3 Cap. II. n. 84, sed ordine propositionum immutato. * Ita Vat. cum
B E et aliis edd. excepta I, quae Iia-
codd.
Locus s. Sciiplurae est Rom. II, 36. bet advertendum, codd. C D attendendum ; in divisione textus
Contra codd. et ed. 1 , Vat. cum aliis edd. eadem. S. Bonav. animadvertendum.
= Hic locus in omnibus edd. corruptus esse videtur; Vat. ' Cap. 27, nonnullis mutatis.
scilicet quia cieorum auctor esse dicitur ,
quia; aliae edd. '<>
Originale gignat — faciat ; edd. generat , el deinde.
sdlicet qiiia scit el eorum auctor esse dicitur, quia. Nostri exceptis 3, 7, 8, incongrue facial.
codd. ponunt est loco esse. — Locus s. Scripturac est Act. 17, 28. " Val. cum cod. E ex.
.
DIST. XXXVl. DIVISIO TEXTUS.
COMMENTARIUS IN DISTINCTIONEM XXXVI.
Quomodo res sint in Deo.
Solet hic quaeri, cum omnia dicantur esse in Dei cognitione.
DIVISIO TEXTUS.
Supra egit Magister de cognitione Dei, qua co- posset dividi: quoniam primo quaerit el opponit, et
gnoscit omnia creata. Et quoniain cognitum dicitnr postmodum determinat, et partes manifestae sunt
esse in eognoscente , ideo determinat hic secundo in iittera.
modum ,
quomodo res sunt in Deo. Et quoniam res Proinde si diligenter inspiciamus. Haec est
creatae non tantum dicuntur esse in Deo, sed etiam secunda pars, in qua comparat hoc quod est esse
ex Deo et per Deim , ideo primo agit de existen- in Deo ad alias habitudines, importatas per alias
tia rerum in Deo; secundo vero comparat ad alias praepositiones, et haec pars habet quatuor partes
habiludines, scilicet ex ipso et per ipsum, ibi: secundum quatuor capitula. In prima ostendit horum
Proinde , si diligenter inspiciamus. trium convenientiam ; in secunda, differentiam et
Prima pars habet duas. In prima ostendil appropriationem , ibi: Praeterea sciendum est. In
quaiiter res dicantur esse in Deo a parte eius in tertia differentiam eius quod dicitur de ipso ad
quo sunt, utrum scilicet sint in Dei essentia, sicul hoc quod dicitur ^ ex ipso ostendit , ibi : Illud etiam
sunt in Dei praescientia. In secunda ', qualiter rti- hic animadvertendum ^ est. In quarta breviter prae-
cantur esse in Deo a parte ipsarum rerum, ibi: dicta epilogat, ibi: Ex praemissis apertum est; et
Post praedicta quaeritur , cum omnia dicantur haec posset dividi contra totam praecedentem. In-
esse in Deo, ubi quaerit, ntrum ma1a sint in tellectus partium patet in littera.
Deo, et solvit, quod non. Quaehbet harum partium
Ad intelhgentiam huius partis quaeritur de cognoscit, fuerint et sinl in Deo. — Ita quod primo
existentia rerum in Deo , et circa hoc tria principa- de existentia, secundo de modo et tertio de numero.
hter quaeruntur. Quantum ergo ad primum articulum duo quae-
Primo quaeritur, utrum creaturae fuerint in Deo runtur.
aeternaliter. Primo quaeritur , ntrum res fuerint in Deo ab
Secundo quaeritur de modo existendi ipsarum aeterno.
rerum in Deo. Secundo, utrum sint in Deo ratione essentiae,
Tertio quantum ad generalilatem * rerum in

,
vel personae.
Deo existentium, utrum scilicet omnia quae Deus
' Pro In secunda plurimi codd. Secundo. Cod. T attendendum.

' Pro rfic/to' codd. PQV est; in non paucis codd. ncquo Cod. \ universalHatem. Paulo posl pro cognoscit Vat.
dicilur neque est. cod, cc praecognoscit.
: :
ARTICULUS I.
De existentia rerum in Deo.
QUAESTIO I.
Ulruni res fuerint in Deo ab aeterno.
Quod aulem res tuerint iii Deo ab aetenio, Item, quod esl in aliquo est in illo vel se-
"2.
videtur cundum se , vel secundum aliquidsui; sed res non
1. Quia agens cognoscens agit per speciem rei, est in Deo secundum se, quia tunc essentia rei esset
Fmidauienui.quam penes se iiabet'; sed res est in anima, quia in Deo"; nec secundum aliquid sui, quia nihil de
similitudo eius est in ea: ergo et in Deo similiter. ipsa est aetermim sed totum ex tempore ergo etc.
, :
Si dicas, quod illud exemplar niliil est rei, ergo 3. Item, quod est in aliquo est in illo secun-
secundum illud non deberet dici, res esse in Deo; dum esse actuale , \e\ potejitiale ; sed creatura non
contra: plus facil ad esse rei exemplar, quod esl est in Deo secundnm esse actuale, quia tunc aclu
cognitimm et productivum, quam quod est pro- esset : ergo si est in Deo , est secundum esse poten-
ductum a re^: si ergo ratione exempiaris producti tiale. Sed omne esse potentiale, secundum quod hu-
a re res est in anima, multo fortius debet dici in iusmodi, est permutabile: si ergo creatura ab ae-
Deo esse ratione exemplaris producentis ; sed lioc ab lerno est in Deo secundum esse potentiale, ab aeterno
aeterno: ergo etc. est in Deo secundum esse mutabile. Sed hoc falsunr.
± Iten\, simililudo producta non est vere ali- ergo et priraum.
quid, sed alicuius'; sed exemplar, per quod co- li. Item, si creatura dicitur esse in Deo, quia
gnoscit Deus, vere est ipse Deus: ergo verius esl potest esse a Deo: ergo cum ab aeterno esse a
exemplar rei in Deo quam in anima: ergo multo Dep sit impossibile ', non erit creatura ab aeterno
fortius res esl in Deo guam in anima, et sic etc. in Deo ratione potentiae.
3. Item, quia res potest exire de materia, res

est in materia, et tamen non totaliter est in po- CONCLUSIO.
tentia materiae, immo agentis': ergo si res, quae
sunt in potentia Dei, totaliter ibi sunt, multo fortius Res sunt in Deo ab aeterno secundum similitudi-
debent dici esse in ipso, et sic etc. nis praesentiam atque secundum causativam
Contra: 1. Quod exit per crealionem omnino potentiam, sed non secundum realem existen-
Ad opposi- nihil est , antequam creetur ; sed creaturae sic tiam.
exeunt: ergo omnino nihil sunt, antequam produ-
cuntur. Sed quod non est nec est hic nec ibi': Respondeo: Dicendum . quod aliquid dicitur nisiinci
ergo non est in aliquo, et ita nec in Deo. esse in aliquo tripliciler: vel' secundum actualem
' Clr. supra d. 3S. q. 1. — De niinori liuius argumenti similitudo (exemplar, idea) producta in anima non est substan-
vide Arislol., III. de Anima, texl. 38. (c. 8.). tia , sed accidens. — In fine argumenti pro et sic cod. V et
- In liac propositione idea in mente ereata dicitur esse ali- si sic.
quid productvm a re, quatenus species intelligibilis, ab obiecto *

Nam agens actione sua transmutando materiam educit
in anima producta, concurrit ut principium quo cum actione sibi similem formam ex ipsa ,
quae per se est indifferens ad
animac ad productionem exemplaris sive ideae. Hoc non con- diversas formas.
venit divinis ideis. Cfr. Dionys., de Div. Nom. c. 8. | 8. = Aristol., IV. Phys. text. I. (c. 1.): Etenim quae sunt
3 Aristol., VII. Metaph. text. 8. (VI. c. 3.) ait: zai fip omnes cxistimant alicubi esse, quod vero non est, nusquam
TO ^wptaxov xat xo toSe ti unipYZtv Soxet [j-aXiaTa t^ ouota , esse. Mox pro — et ita codd. TX ergo.
quae verba in antiqua versione Veneta (
I i89 ) sic Latinu red- Et per consequens essentia creaturae esset essentia Dei. —
duntur : « Etenim separabile et lioc aliquid inesse videtur ma- Pro essentia rei, quae lectio habetur in codd. CFKT etaliis,
xinie substantiiie ». Cfr. etiam lib. de Praedicam. c. de Substan- non pauci codd. falso essentia Dei, Vat. essentialiter. Paulo su-
tia, ex quo plura citantur infra d. 37. p. I. a. 2. q. I . fundam. perius pro in illo multi codd. ab illo, cui lectioni contextus
3. Hinc Scholastici substantiam vocant hoc aliquid. Similiter repugnat. — De maiori huius argumenti cfr. Aristot., IV. Phys.
etiam Aristoteles eam vocat quod vere est, de quo vide supra text. 24. (c. 3.).
pag. 407 , nota 1 . Accidens autem dicitur esse alicuius. Simililer ' Sive cum repugnet, res a Deo creari ab aeterno.
et Aristot., VII. Metaph. text. 2. (VI. c. 1.) docet, accidentia * Pro vel codd. TZ scilicet. lidem codd. cum pluribus
non tam esse entia, quam quid entis, scil. vel quantitatem aliis subinde secundum vel omittunl, et pro terlio vel subsli-
vel qualitatem substantiae. Sensus vorborum S. Doctoris est tuunt et.

,
DIST. XXXVI. ART. I. QUAEST. II.
existentiam, vel secundum similitudinispraesentiam, sicut pars , effectus vel causa. Hoc tertio modo est
vel secundum causativam potentiam. Primo modo illud exemplar aliquid rei^. Quantum ad ter- —
sunt res in universo, secundo modo in cognitiva sub- tium modum , scilicet potentiam causativam , est res
stantia, tertio modo in sua causa. His duobus mo- secundum se non in actu, seA potentia , quia suum
cokiusio. dis ultimis res sunt in Deo ,
quia est cognoscens esse potest produci a Deo.
res, fiant, et potens producere. Unde quia
antequam 3. Similiter ad sequens, dicendum, quod ra-
ab aeterno cognovit, et potentia, qua produxit ex tione exemplaris^ res actualiter sunt in Deo; ra-
tempore, Deo fuit ab aeteriio, ideo dicuntur res

in tione creationis potentialiter , quia possunt pro-
fuisse in Deo ab aeterno. duci.
1. Ad illud quod obiicitur: quod niliii' est non Quod obiicitur: quod est in Deo est immuta-
loiauo op- est in aliquo dicendum quod verum est secundum
: , bile; dicendum, quod hoc est verum de eo quod
poBitorum.
pj.jjjjujjj niodum existendi sed falsum secundum , est actu in Deo; sed quod potest produci a Deo
secundum et secundum tertium, quia illud quod est mutabile. Vel dicendum— quod possibile " ,
'^'"«''-
nihil est modo, Deus potest facere. habet comparationem ad divinam potentiam, quae
2. Ad iliud quod obiicitur, quod illud quod est immutabilis, et sic est immutabile; vel ad con-
est in aliquo", est in illo secundum se etc. dicen- ; notatum temporale extra, et sic habet esse mu-
dum, quod quantum ad secundum modum res sunt tabile.
in Deo secundum aliquid sui, quia secundum 4. Ad illud quod obiicitur de creatione dicen- ,
exemplar. Sed aliquid rei potesl dici tripliciter, dum ,

quod quamvis actus creandi non potuerit
Distinctio. scilicet essentialiter , effective et causative, scilicet esse ab aeterno tamen potentia creandi fuit in Deo ^
,
SCHOLION.
I. Iii liac dislinclione tota doctrina de exisleniia rerum in Gand. aliorumque, quod Deus essentiis rerum aliquod esse intel-
Deo a S. l!onaventui'a accuratissime tractatur. — Pro intelligentia ligibile ab aeterno communicaverit , et de esse diminwto secun-
primae quacslionis nolandum est, quod tripliciter intelligi potest dum doctrinam Scoti cfr. supra d. 35. q. 1. Scholion.
locutio esse in Deo , ut bene explicatur hic dub. I. — Deinde II. Duobus modis, quibus res sunt in Deo, scil. ut in causa
observandum est, in triplici sensu accipi posse vocem esse, scil. exemplari el efficiente, addendus est tertius (« ut in fine con-
pro esse essevtiae (sive quidditativo, ut dixerunt Scholastici), servante » ) ex a. 2. q. 1 . huius dist. — Argumentum 4. ad
pro esse existentiae , et pro e7to esse, quod signiflcat veritatem opposit. false applicat principium, a Seraphico firmiter stabili-
propositionis sive connexionem subiecti et praedicali ,
quae con- tum, scil. creationem ab aeterno actu factam esse impossibilem.
nexio est in rebus fundamentaliter , in intellectu vero forma- De hac sententia cfr. II. Sent. d. 1. p. I. a. I. q. 2, et I. Senl.
liter. In proposilionibus, quae habent necessariam lerminorum d. 43. q. 3.
relationem — unde vocantur perpetuae veritatis existentia — III. Alex. Hal., S. p. I. q. 23. m. 4. a. I. § 5. 6. — Scol.,
actualis subiccti non requiritur ad veritatem propositionis. INec hic q. unica. — S. Thom., hic q. I. a. 3 S. I. q. 18. a. 4. ad
—
;
tamen idcalis illa et aeterna necessilas sufônit, aliquid esse ab I. B. Albert., hic a. I. 2 ; S. p. I. tr. 15. q. 60. m. 4. a. I.
aeterno, nisi in Deo. Contraria doctrina , scil. i quod mullae sunt partic. 1. — Pelr. a Tar./hic a. I. q. I. — Richard. a Med.,
veritates ab aeterno, quae non sunt Deus » , est septimus articu- hic a. 1. q. 3, et d. 35. q. 5. — .f^gid. R., hic I. princ. q.
lus reprobalus ab Univci-sitale Magistrorum Parisiensium , ul unica. — Durand., hic q. 2. — Dionys. Carth., hic q. 5. — Biel,
refert S. Bonav., II. Senl. d. 23. a. 2. q. 3. in fine (cfr. S. Thom.,
S. I. q. 16. a. 7, ct q. 10. a. 3. ad. 3.). — De sententia Henrici
QUAESTIO II.
Utrum res sint in Deo ratione essentiae , vel personae.
Secundo quaeritur, ulrum res sint in Deo ra- 1. Quia quod inest ratione personae prO- Argg. pro 1
*'
^^'
tione essenliae , vel personae. Et quod ratione essen- m
prium ,
quod inest ratione essentiae est commune :
tiae, videlur: si ergo hoc ' est commune tribus
' Codd. aa bb subiiciunt omnino. " Vat. exemplaritatis.

- Verba illiid quod est in aliqno in multis mss. desiderantur. 5 Pro possibile , quod ex praestantioribus codd. revocavi-
Aliquanto inferius pro potest dici codd. L V cc potest esse. mus, alii codd. potentiale ; Vat. autem ,
pro possaMe substiluta
' Vat. hic interserit videlicel ut causa, scilicet. Mox posl voce potentia, hunc locum sic transformavit : quod potentia se
esi res cod. W addit in Deo, et subinde pro secundum se cod. habet per comparationem etc.
V exhibet secundum esse , ac post pauca verbis smm esse f Supple cum Vat. ab aeterno.
cod. M praemiltit secundum. ~
Intellige: rcs essc in Dco.
,:; :;
2. Praeterea, res in Deo sunt ratione exeni- CONCLUSIO.

plaritatis; sed exemplar creaturae in Deo est di-
Res sunt in Deo non ratione essenliae nec ratione
vina essentia, quia Deus se ipso cognoscit et pro-
personae , sed sunt in Deo ut in causa.
ducit: ergo etc.
3. [tem, regula est, quod quidquid de Deo di- Respondeo : Dicendum ,
quod in divinis est con-
citur in relatione ad creaturam, est essentialiter siderare essentiam, quae est communis ut commu-
dictum ' ; sed res esse in Deo est taliter diclum nis et absoluta , est considerare proprietates, et est
ergo etc. considerare commune ut in relalione ad propria.
Contra: 1. Quod rationeper«onae videtur, quia Primum dicitur in omnimoda absobitione; secundum,
Aigg. pro 3. res sunt in Deo , in quantum possunt ab ipso exire scilicet proprietas, dicil reiationem ad personam
'''"'"'
sed producere, cum sit actus, est ipsius suppositi ": tertium dicit relationem ad res; et illa appropriata
ergo personae. significant Deum ut causcm. — Cum ergo quaeritur,
2. Item, sicut dicit Augustinus lijjro Octoginla utrum res sint in Deo ratione essentiae, vel personae
trium Quaestionum '
: « Verbum dicit operativam dicendum, quod proprie loquendo nec sic nec sic, sed 1
potentiam » : si ergo res simt in Deo ratione poten- sunt in Deo ut in causa, et sic ratione appropria-
tiae operalivae , sunl in eo i'atione Verbi : ergo torura, quae sunt essentialia considerata in personis.
cum Verbnm sit persona, sunt in Deo ratione per- Cum ergo obiicitur, quod ' sint in essentia:/
sonae. dicendum ,
quod quod suiit
illae rationes concludunt,
3. Item, Augiistinus de Civitate Dei undecimo, in essenlia secundum quod com-
communiter dicta,
capitulo vigesimo quarto' dicit, quod «cum dicitur: prehendit appropriata, non secundum quod in omiii-
Dixit, ut fiat, intelligitur Pater: in verbo dicendi moda absolutione consideratur.
Fiiius, in visione Spiritus sanctus»: ergo cum eius Quod obiicitur ad oppositum, non concludit de .'
sit producere, in quo sunt, patet ergo, quod snnt persona ratione propriorum, sed ratione appropria-
ratione personae. torum ".
SCHOLION.
Cum ereaturae sint in Deo ratioiie triplicis causalitalis, cis, nempe a Scoto, Collationes, col. 31, et II. Scnt. q. I ; li.
sdl. etTieientis, exemplantis, finicntis, et cum acliones sint sitp- Albert., Iiic a. II, et /Egid. R., hic 2. princ. q. 2. Tota r:ilio
positorum (liic arg. 1. ad opposit.}, dubium ortum est, ulium responsionis fundatur in his duobus principiis, quod res sint
res esse in Deo atlribuendum sit ipsi ratione essentiae, aii per- in Deo lU causa, et quod appropriata significent Deum ut
sonae, an ufriuûe, id est ratione approprialorum. Ilanc i|uae- oausani.
stionem, sic posilam, non invenimus discussam, nisi 11 p.-m-
ARTICULUS 11.
De modo , quo res existunt in Deo.
Consequenter quantum ad secundum articulum Deo, sint in ipso vita.
quaeritur de modo existentiae rerum in Deo, et circa Secundo quaeritur, utrum res verius sirit in Deo
hoc quaeruntur duo. quam in universo sive in proprio genere.
Primo quaeritur, utrum omnia qnae sunl in
1 Vide supra d. 22. dub. 2, ubi inter quinque regulas, ex nitas in suis operibus intimatur. — In cod. F (et T in margine)
verbis .\ugustini derivatas , haec quartum tenet locum. — .Mox textus sic incipit: Dixit, vidit, fiat; per fiat intetligitiir etc.
pro taliter cod. T essentialiter. iÎox verbo producere codd. P QV praefigunt res. Deiii post
2 luxta illud axioma: actiones sunt suppositorum. quod sunt cod. non incongrue addit in Deo.
3 Quaest. 63. Integrum textum habes supra d. 27. p. 11. 5 Pro quod multi codd. minus recte utnm, et in line re-
q. 2. fundam. 2. sponsionis pro consideratur perperam consideraniur.

* Verba Auguslini haec sunt: Pater quippe intelligilur 8 In cod. V (W in margine) additur: Quod dioit, quod
Verbi, qui dixit: Fiat. Quod autem illo dicente factmn est producere est actus personae, verum est, secundum quod est
procul dubio per Verbum factum est. In eo vero quod dici- proprium, scilicet respectu personae; sed secundum quod est
tur: Vidit Deus, quia bonmn esl, satis significatur, Deum nulla communis, scilicet respectu creaturae, est essentiae, quia idem
necessitate... sed sola bonitate fecisse quod factum est... Quae esi essentia et habem essentiam.
bonitas si Spirilus sanclus recte intelligilur, universa nubis Tri-
. . , ,, ;
DIST. XXXVI. ART. 11. QUAEST. I.
QUAESTIO I.
Utrum omnia sint in Deo vita.
»;, Quod autem omnia sint in Deo vita, videtur. repraesentat res expressissime secundum quod sunt ,
p
mdamenta.CT-ai ;
1.loannis primo
sed
Quod faclum est in ipso vila
ouinis
' :
creatura est facta: ergo omnis

et ab ipso exeunt: ergo cum quaedam vivant, quae-
dam non, quaedam repraesentat per modum viven-
creatura est in ipso vita. tium, quaedam per modum non viventium: ergo
2. Item, Augustinus quinto super Genesim ad quaedam sunt in Deo vita, quaedam non.
litteram ^ : « Omnia dicuntur in ipso fuisse vita 4. Ratione Iiuius quaeritur, quare magis dicun- ijuaesik
non in sua natura, quia omnia noverat, antequam tur res esse in Deo vita, quam sapientia, vel es-
flerent » sentia, vel intelligentia.
3. Item , ratione videtur, quia divina essentia
est vita, ergo quod est divina essentia etiam vita CONCLUSIO.
est; sed creatura in Deo est divina essentia, quia
quidquid est in Deo est Deus: ergo est vita. Et Omnia quae sunt in Deo tanquam in exemplari
hoc est quod dicit Anselmus in Monologio ^ «quod in ipso vita sunl.
creatura in Deo creatrix est essentia »
4. Item , intelligere est una differentia eius quod Ad hoc voluerunt ahqui dicere, quod non om- opinio
est vivere , cum vivere dicatur quadrupliciter se- nia quae dicuntur esse in Deo, sunt in illo vita,
cundum Philosophum *
: si igitur intelligere est vi- sed ea solum, quae sic sunt in Deo ut disposita fieri'.
vere, ergo omnis ratio intelHgendi est ratio vivendi. Et ratio huius est, quoniam verbum et vita dicunt
Sed res sunt Deo secundum suas rationes inlel-
in actum et dispositionem. Et ideo dicit Anselmus *
hgendi , ergo sunt in Deo viventes; sed non per quoniam verbum non est nisi eorum quae sunl,
participationem: ergo sunt vita simpliciter. vel futura sunt et ideo ea solum sunt in Deo vita.
;
CoNTRA: Actuum decimo septimo " In ipso

1. : Et ideo dicunt, quod ad rationem dicemli vitam
i owoii- vivimus , movemur et sumus. Ergo si quia vivimus, concurrit necessario, quod res sint in Deo quantum
sumus in Deo vila, ergo et quia movemur, sumus ad potentiam, notitiam et voluntatem producendi.
in eo motus; sed hoc non dicitur: ergo nec illud - - Sed hoc non potest stare secundum Augustinum. improija
debet dici. Filius enim , ut ipse dicit sexto de Trinitate ', « est
2. Ilem , si res dicunlur in Deo vita,autergo ars plena omnium rationum viventium »; sed constat,
ratione potentiae, aut notit.iae, aut voluntatis. Non quod non impletur nisi rationibus inflnitis: ergo in-
ratione potentiae, quia res ex hoc, quod potest finitae rationes rerum vivunt in Deo, ergo non so-
produci per creationem, antequam producitur, nihil ium entiura vel futurorum, sed etiam omnium
omnino est, quia secundum totum producitur; si possibilium. Et iterum Augustinus libro Octoginta
nihil est, ergo nec vita. Nec ratione notitiae , quia trium Quaestionum " dicit, quod « ralio est, etiamsi
tunc, cum mala sint a Deo cognita, tunc mala es- nunquam aliquid per illam fiat » ; sed constat ,
quod
sent in Deo vita; quod absurdum est. Si ratione ratio in mente artificis vivit, non quia res extra.
voluntatis; sed voluntas Dei non est nisi futurorum : producitur: vivit enim, etiamsi res corrumpatur, et
ergo sola futura viverent in Deo. Sed alia quam exterius esse omnino nihil facit ad vitam. Et ideo
futura sunt in Deo per ideam : ergo non omne quod patet ,
quod non solum praesentia vel futura vivunt
est in Deo, est in ipso vita. in Deo.
3. Item , hoc " videtur, quia exeniplar aeternum Et propterea aliter dicendum, quod res tripli- seuiemii
' Vers. 4. vere ipsum dicimus, ut intellectus, et sensus, ct motus et sta-

2 Cap. li. n. 31: Sic ergo distinguendum est, ut, cum tus secundum locum, adhuc autem motus secundum aUmentuni
dixerimus: quod factum est, deinde inferamus: in illo vita est; et augmentum et decrementum.
non in se scilicet, lioc est in sua natura ,
qua factum est, ut -=
Vers. 28.
conditio creaturaque sit; sed in illo viia est, quia omnia quae 8 Codcl. VX lioc ipsum.
per ipsum facta sunt, noverat, antequam fierent. ' Id est, volita a Deo, ut fianL
' Cap. 34: <r Etenim in se ipsis sunt essentia mutabilis se- * Monolog. c. 32: Eius enim quod non fuit nec est nec
cundum immutabilem rationem creata, in ipso vero sunt ipsa futurum est, nullum verbum esse potesL
prima essentia et prima existendi veritas». Haec prima essentia » Cap. 10. n. 11.
ibid. c. 36. seq. vocatur « essentia creatrix ». '" QuacsL 63: Ratio autem, elsi nihil per illam fiat, recte
* Libr. IL de Anima, texL 13. fc. 2.): Multipliciter autem ralio dicitur.
ipso vivcre diclo, et si unum aliquod horum insit solum, vi-
,,:: —
624 SENTENTIAKUM LIB. I.
iri-citer sunt in Deo, videlicet ut in principio produ- 3. Ad illud quod obiicitur, quod res iii illo
'"cente, et sic sunt in ralione potentiae ; ut in exem- exemplari repraesenlantur ut sunt; dicendum, quod
plari exprimente, et sic sunt in ratione notitiae ; et ut verum est; tamen non oportet, quod ratio reprae-
in fine conservante , in ratione^ voluntatis. Primo senl<ationis sit talis omnino, quale est repraesenta-
modo — quia in principio producente — cuni totum tum , sicut supra ostensum est *
: et ideo sicut corpo-
I. ex nihilo producat Deus, niliil omnino sunt, nec vita raiium est idea spiritualis, ita non viventium vivens.
nec aliquid. Quia vero sunt in Deo tanquam m fine 4. Ad illud quod ultimo (juaeritur, quare ma-Adqu»
conservante, cum conserventur secundum esse, quod gis dicuntur res esse in Deo vila quam alia^; di- S
i. habent,sic sunt quaedam vila, quaedam non. Unde cendum, quod quamvis praedictum verbum multas
quaedam tantum mnt , quaedam sunt et moventur, habeat expositiones, quo dicilur: Quod factum cst
quaedam, ut homines, et sunt et moventur et vi- in ipso vita erat; tamen specialiter circa hoc ver-
3. vunt. Quia vero sunt ' ul in exemplari exprimente bum consideranda est veritas dicti, et ratio dicendi.
sic sunt in ipso vita. Et quia non solum in illo Veritas dicti, ut dicit Augustinus °, est, quod omnes veriu
'*""
exemplari exprimuntur entia, sed etiam oninia co- res, factae a Deo vel etiam possibiles fieri, habent
gnoscibilia Deo, ideo omnia sunt in Deo vita, quae rationes in Deo, per quas intelliguntur; quae qui-
in ipso sunt. Et ideo dicit beatus loannes: Quod dem rationes vivei-e dicuntur, quia sunt in substan-
factum est in ipso vita eral. — Et sic patet, quod lia vivente, secundum quod vivens, et sunt etiam
ia. esse in Deo attenditur secundum triplex genus cau- ratio tntelliyendi , qui est aclus vitae: et ideo in
sae; et similiter patet, quomodo ratione potentiae artiflce creato dicuntur vivere, sed in Deo non tan-
et notitiae , et voluntatis ; et " solvitur illa quae- tum dicuntur vivere, sed etiam ipsa vita, quia ipsa
stio, secundum quod genus causae, vel secundum ratio cognoscendi in Deo est ipsa intelligentia. —
quam trium conditionum dicuntur res esse in Deo. Ratio autem dicendi fuit haec. Cum enim res ha- n.uio
Deo dicuntur vita, scilicet omnia

Patet etiara. quae in beant esse in Deo et etiam in universo et diversi- ,
quae sunt tanquam in exemplari.

in ipso mode, quia aliqnas proprietates habent secundum
1. Ad illud ergo quod obiicitur, quod in Deo existentias in mundo, quae non competunt eis, se-
,|i- movemur etc. intelligendum est quantum ad ter-

; cundum quod sunt in Deo: ideo non solum dixit:
'"'
tium modum essendi in Deo, scilicet per conserva- Quod factum est in ipso erat, sed vita, ut omnes
tionem. Deus enim conservat in nobis vitam et ope- illae conditiones excluderentur. Creaturae enim in
rationem et essentiam ; et quantum ad hoc intelh- mundo habent esse corporale, variabile et corru-
gitur dictum illud verbum. ptibile. Quoniam enim « vita est actus spirilualis et Quid
2. Ad illud quod dicitur: ratione cuius res di- continuus, fluens ab ente quieto et sempiterno '»,
cuntur in Deo vita etc: dicendum, quod ratione po- perfecte dictum est ,
quod res sunt in Deo vita , ut
tentiae et notiliae simul, quia isla duo concurrunt per spiritualilatem excludatur corporeit.is, per quie-
ad rationem exemplaris; non enim est exemplar tem variabilitas, per sempiternitatem corruptibi-
Deus nisi eorum quae cognoscit et potest. litas.
SCHOLIOK
1. Quaeslio haen aliquatenus cohaeret cum \erbis S. loan- quod factum est in ipso vita emt (vide arg. I. in fundam.).
nis (1, 3. L), quae in mullis antiquis s. Scripturae e.\empla- Vulgata nunc cum S. Irenaeo, S. Ilieronymo aliisque PaU-ibus
ribus et a multis Patribus, praeserlim Latinis (ut a Tertulliano, haBet: quod factum est. In ipso vita erai. — Notanda est diP-
S. Ambrosio, S. .ûgustino) sic distribuebantur , ut legeretur ferenlia (in solut. ad 4. posita) inter vioere et esse vita. Illud
' Pro in ratione Vat. hic et sic suni ibi ratione, et paulo et paulo infeiius cum cod. T et pluribus aliis nec non cum ed.
ante bis ibi raiione. Pro in ratione notitiae non pauci codd. I |iro quo dicitur substituit quod dicitiir.
tantum raiione notitiae. Mox post Primo modo, quia Vat. " Libr. 83 Qq. q. 40, et longius in Traci. I. in loan. n. 16.
adiungit sunt in Deo sicui; deinde post omnino sunt Vat. seq. .\liquanto inferius pro qiii esl acius cod. Y qme est attus.
contra cod. T cum pluribus aliis et ed. 1 addit in Deo. ' Libr. de Causis, prop. 18: « Quia vita est processio pro-
- Supple cum Vat. in Deo. .Uiquanto inferius pro cogno- cedens ex ente primo quieto sempiterno, et motus similiter pri-
scibilia codd. aa bb bene possibilia. .Noslram lectionem inlellige mus ». Quae propositio recurrit etiam in libro de Motu cordis
quae sunt cognoscibilia per propriam ideam. Mala enim , licet (ab Alfrcdo Anglico circa a. 1220 scripto et ad Magistrnm Alex-
sint Deo cognoscibilia , non habent propriam ideam. iNoraine en- andrum iNeckam directo, quo libro Scholastici saepius utebanturj
tium notantur quae existunl sive actualiter sive in futuro. his vcrbis (c. I.): Prima ergo et aequalis et continua est vita,
3 Sic cod. T et plures alii codd. nec nnn ed. I, Vat. primus enim formae actus est. Est onim primus motus e quielo
adiungit sic. sempiterno lluens (ed. Barach, Innsbruck 1878). — In flne solu-
•"
In cod. hic recte additur dist. 33. q. 4. (ad .3. et i.). tionis pro sempitenutatem multi codd. cum ed. I simplicita-
= Cod. W subiicit scilicet sapientia , essentia, intelligentia iem; perperam.
: : ,
,
DIST. XXXV[. ART. [I. QUAEST. II. 623
dici potest etiam de rationibus in mente artificis creati; hoc existendi, ita sunt rebus causa cognoscendi, in quantum scilicet
aulem non nisi de rationibus in exemplari divino. Consentit imprimuntur intellectualibus mentibus, ut sic res cognoscere
S. Tliom. , de Verit. q. i. a. 8. ad 2. possint; et idco, sicut dicuntur vita, prout sunt principia exi-
II. Priniam opinionom in respons. positam cum Seraphico stendi, ita dicuntur lux, prout sunt principia cognoscendi ».
etiam Angelicus aliiquc doctores plurimi improbant. Communi — Deflnitio vitne hic posita invenitur etiam apud Alex. Hal.
opinioni conformis est etiam distinctio, quod res «no modo sint S. p. II. q. 87. m. I. a. I , et a. 2.. g 3 (cfr. supra pag. 624,
in Deo ut in principio prodwccnte, ratione potentiae, afio niodo nota 7.).
sicut in cognoscente sive ut in exemplari exprimente (et hoc m. Alex. Hal., S. p. 1. q. 23. m. 4. a. ].% 4, et p. II. g.
modo res sunt vita in Deo), tertio modo, ut in /ine conser- 3. m. 3. a. 2. q. collat. — Scot., de hac et seq. q. hic q. unica
vante, ratione voluntatis, quia disposiiio voluntatis spectat ad n. 20. — S. Thom., hic q. I. a. 3; S. I. q. IS. n. 5: dc
causam finalem, ut docetur infra d. 40. dub. 7. — Notabilis est Verit. q. 4. a. 8. — B. Albert., I. Sent. d. 3S. a. 1 2. — Petr.
solutio ad 4. Quod rationes rerum in Deo « sunt etiam ratio a Tar., hic q. I. a. 3. ad i. — ftichard. a Med., hic a. 1. q.
intelligendi » , S. Thom. ( de Verit. loc. cit. ad 4. ) sic expla- 3. — .Egid. R., hic 2. princ. q. I. — Dionys. Carth., hic q. I.
nat: « Similitudines rerum in Verbo, sicut sunt rebus causa — Biel , hic q. unica.
QUAESTIO II.
Utrum res verius esse habeant in Deo quam in proprio genere.
Secundo quaerilur, utruni res sint in Deo ve- priam entitatem, quam ubi solum secundum simi-
rius quam in universo sive in proprio genere. Et litudinem; sed in Deo est homo et lapis et alia
quod verius sint in Deo , videtur secundum similitudinem : ergo " etc.
1. Per Augustinuin quinto super Genesim ad lit-
se-pmteram': « Omnia, priusquam fierent, erant in noti- c N c L u S I 0.
m. " tia facientis et utique ibi meliora, ubi aeterna , ubi

veriora et incommutabilia». Res, si comparantur ad se ipsas secundum diver-
2. Item , « unumquodque sicut se habet ad esse, sum modum existendi , habent verius esse in
ita ad cognitionem'»; sed creaturae verius cogno- quam in cognoscente ; si vero
proprio genere
scuntur in Deo quam in proprio genere: ergo et ve- comparantur cum sua similitudine, quae in
rius sunt in Deo. Deo e.st, tunc similitudo verius habet esse
3. Item , « omne quod est in aliquo , est in eo quam ipsa res iii mundo.
per modum eius in quo est^»; sed Deus est in in-
flnitum nobilior mundo: ergo in inflnitum nobiliori Respondeo : Dicendum ,

quod triplex est exi- Tnpiep
et veriori modo sunt res in Deo quam in universo. stentia rerum, scilicet in exemplari aeterno, et in
4. Item , nobilius et verius est esse vitae quam intellectu creato, et in ipso mundo '. In exemplari
non viventis; sed omnia vivunt in Deo, ut supra aeterno el in intellectu creato sunt res secundum
monstralum est * , non autem in genere proprio similitudinem ; in ipso mundo secundum entitatem
ergo etc. propriam. — Quando ergo qu:ieritur, in quo sint
CoNTRA: 1. Verius est res, ubi est simpliciter, verius , hoc dupliciter potest quaeri : aut ita quod ^'sunc
j^parie quam ubi est solum secundum quid ; sed in Deo fiat comparatio eiusdem rei ad se secundum diver- ,
solum dicilur esse secundum quid quia non se- — sum modum existendi, ut sit sensus: ubi lapis ve-
quitur : asinus est in Deo ergo asinus esl
, sed — rius habet esse, vel cum est in cognoscente ve\°
in proprio genere sim,pliciter : ergo ibi verius. producente, vel cum est in se; et hoc modo con-
2. Item, verius est res, ubi esl secundum prin- cedendum est ,
quod verius est unaquaeque res in ^-""1'"
cipia intrinseca et proxima ,

quam ubi est ^ in prin- proprio genere quam in Deo, sicut probant rationes
cipio extrinseco et remoto; sed res in mundo sunt ad hoc inductae. Alio modo potest fleri comparatio
secundum principia intrinseca, in Deo autem ut in rei ad suam similitudinem , ut sit sensus quae-
principio extrinseco: ergo etc. stionis: quid habet esse verius et nobilius, utrum
3. Iteni , verius est res, ubi est secundum pro- ipsa res, vel eius similitudo? Et hoc modo simpli-
' Cap. 13. n. 33. videtur, quia in Deum nihil potest recipi. — .Mox pro mundo
° Aristot., II. Metaph. text. 4. (I. brevior c. I.). In textu codd. VW creatura.
originali pro cognitionem exstat veritatem. * Quaest. praeced. — Paulo superius pro vitaecod. viventis.
5 Pro quo communiter dicitur cum auctore libri de Causis, '=•
Codd. aa bb postest interiiciunt ut
prop. 10. 12. 20. 24: Omne quod recipitur in aUquo, est in eo " Hoc argumentum insinuatur ab Anselmo, Monolog. c. 36.
per modum recipientis, et non recepti. Cfr. et Boeth., V. de ' Sccundum .\ugnst., II. Genes. ad lit. c. 8. n. 16.
Consol. prosa 4. Mutatio verborum huius axiomatis facta esse 8 Codd. PQZ cum ed. I melius et.
S. Bonao. — Tom. 1. 79
,
SENTBNTIARLIM LIB. [.
j-xciler concedendum , qnod similitudo rei verius el de comparatione esse ad cognoscere; dicendum, aj 3.
nobilius esse habet in Deo, quam ipsa res in mnndo quod illud generaliter intellectum, quod res ibi''^"'"
ratione eius quod est; quia est ipse Deus. Et con- est verius, ubi verius cognoscitur, non habet ve-
cedendae snnt rationes ad hoc inductae. ritatem. Contingit enim cognoscere quod non est:
Adhuc similitudines rerum in intellectu creato et ideo sicut ad cognosci non sequitur esse-, ita
„,„. verius et nobilius habent esse quani res in nniverso nec ad vere cognosci vere esse, nec ad verius cogno-
ul dicit Augustinus de Trinitate ', non ratione eius sci verius esse. Quando ergo dicitur, quod unumquod- voi,i„dt'
quod sunt, sed ratione eius m quo , quia sunt no- que sicut se habet ad esse, ita ad cognitionem, hoc
biUori et spirituahori modo similitudines in intelle- intelligitur, quia eadem principia, quae sunt principia
ctu cognoscente, quam sint ipsae res in mundo con- essendi, sunt principia cognoscendi ; sed tamen i)rinci-
tentae. Et sic patent rationes ad utramque partem. pia essendi conferunt esse per se ipsa, sed cognitionem
2. Tanien ad illud argumentum, quod fit non conferunt per se, sed per suas similitudines l
SOHOLIOK
I. Iii liuc qiiaeslione solvcnda anliqui Scholiistici non iisdein gnet veritatem rei, sic procul dubio maior est \erilas rerum
distinctionibus et loquendi modis iituntui'; taincn in ipsa doctrina in Verbo, quani in se ipsis. Si autem dcsignetur yeritas pra«-
yix dilTeiunt, quidquid nonnulli diciinl. S. Boniiv. , supposita dicatioms, sic est e converso ». Paulo aliter, sed in eodem sen-
communi docti-inii, iiuae triplicem esse ivrum existcnliiim aflii-- su, S. Thom. in Sum. I. q. 18. a. 4. ad 3, et hic q. 1. a. 3.
mat, distiiiguit duplicem conipanitioneni. In prima comijaratur ad 2. quod res «
docet, veriiis esse habent simpliciter in mente
diversiis modiis essendi eimdem rei, ita ul to verins referatur ad divina»; i sed esse hoc, utpote homo vel equus, verius ha-
gradum essendi idealiter, vel realiter; et tunc rcs realiter exi- bent in propria natura quam in mente divina ». — In solut. ad
stens I verins habet esse >. In secunda comparatur veritas et 2. egregio explicatur dictum Aristotelis, a non paucis male appli-
nobilitas essendi rei realiter et similitudinis idealiter existentis, catum, scil. quod unumquodque, sicut se habet ad esse, ita
et tunc To reriiis iclcriiir .id gradum perfectionis in essendo, ad cognilionem.

et res idealilcr r\islriis « liabcl esse verius et nobiliuss. Ilic II. S. Thoni., locis cilt. — B. Albcrl., I. Sent. d. 35. a. 1 1.
modus dicciidi lciv idinonil cum dislinctione, quam S. Tliom. — Petr. a Tar. , hic q. I. a. i. — Durand., hic q. 2. n. 7. —
de Veril. q. i. a. 6. adliibet dicens; « ly verius potest desi- Dionys. Carlh., hic q, S.
gnare vel ycritateni rei, yel veritatem praedicationis. Si desi-
ARTICULUS III.
De nuniero sive generalitale existentiae, quam res hahent in Deo.
Tertio loco est quaestio de tertio articulo, sci- Prirao quaeritur, utrum mala sint in Deo.
licet de generalitate existentiae rerum in Deo, et Secundo, utrum in Deo sint imperfecta, secun-
circa hoc quaeruntur diio. dum qnod hninsmodi.
QUAESTIO I,
Ulrum mala sint
Quod autem mala non sint in Deo, videtur. eis vituperet, quod in arte non videt». Si ergo vi-
1. Augustinus de Libero Arbitrio*; «In tantuni tuperantur quantum ad malitiam sive in quantum
Fm,dainc„u..res recte vituperantur , in quantum earum vitupe- mala; et hoc modo non videntur inDeo: ergo hoc
rator artem, in qua factae sunt, videt, ut hoc in modo non sunt in Deo.
' Libr. IX. c, 4. n. 4: o Maior est notitia corporis quam sint codd. IX quam sunt, et dein pro contentae cod.
ipsum corpus, quod ca notitia notum est. Illa enim vita quae-
dam est in ratione cognoscentis , corpus autem non est vita. Et - Aristot., I. Periherm, c. 7. (c. 9.); Non enim propter
vita quaelibet quolibet corpore maior est, non mole, sed vi ». negare vel aOirmare erit (res) vel non erit.
Et ibid. c. II. n. 16: a Melior est tamen imaginatio corporis in 3 Cfr. Aristot., I. Metaph. text. S. seqq. et 25. seqq. (c. 6. el
animo quam illa species corporis, in quantum haeo in meliorc 9.), et VII. text. 23. et 44. seqq. (VI. c. 7. et 13.), ubi systema
natura est, id est in substantia vitali, sicuti animus est ». Cfr. Platonicum refutalur, quod in illo axiomate false intellecto nititur.
etiam Ansclm., Monolog. c. 36. — Aliquanto inferius pro quam •<

Libr. III. c. 15, n, 42.
,:
DIST. XXXVI. ART. in. QUAEST. I.
2. Item, «omne quod est in Deo, est ex ipso geli vident in illo bona nostra, quae eis placent, et
et per ipsum » , ut dicit Augustinus , et Magister in mala nostra, quae eis displicent.
littera'; sed mala nunquam sunt ex Deo nec per 3. Item, omne quod cognoscitur in aliquo, et
Deum: ergo nec in Deo. non per accidens, est aliquo modo in illo sicut in
3. Item, omne quod est in Deo, aut est sicut exemplari ; sed mala cognoscuntur a Deo , sed non
in principio producenle, aut sicut in exemplari per accidens, quia nihil per accidens cognoscit, sed
exprimente , aut sicut in fine ^ conservante ; sed omnia per se: ergo mala sunt in Deo.
constans est, quod Deus non est principium produ- 4. Item , omne quod cognoscitur ab aliquo non
cens mala, nec etiam conservans. Item, non est per privationem, cognoscitur per similitudinem et
exemplar expriinens, quia ratio exemplaris atten- ideam; sed in Deo non cadit cognitio per privatio-
ditur secundum assimilationem ; malum
sed Dei ad nem, quia nulla polest in illo exemplari esse pri-
nulla est assimilatio: ergo mala nuUo modo sunt vatio , cura sit purus actus '
: ergo si cognoscit mala
in Deo. non cognoscit per privationem , sed per similitudi-
4. Item, quanto aliquid melius est, tanto magis nem. Sed similitudo est idea in Deo: ergo mala
distat a malo; sed Deus est optimus, quo nihii habent ideam in Deo.
melius potest cogitari : ergo tanta distantia differt °,
quanta nuUa maior potest cogitari. Sed magis distat c N c L u s I 0.
a malo quod nec habet veritatem malitiae nec simi-

litudinem, quam quod habet saltem similitudinem, Deus mala cognoscit, ipsa tamen non sunt in
et in quo nullo modo est malum ,
quam in quo ali- Deo nec liabent ideam in eo , sed cognoscun-
quo modo est: ergo etc. tur per ideam honorum , quorum sunt pri-
Contra: 1. Omne quod cognoscitur ab aliquo, vationes.
-qui est sua cognitio, est in illo tanquam in co-
gnoscente; sed Deus cognoscit mala, quia ea punit Dicendum quod mala a Deo co-
t :
, omdusv
et Deus est sua cognilio: ergo mala
reprobat, et gnoscuntur, non tamen in Deo existunt secundum
sunl Minor patet, maior similiter, quia

in Deo. quod mala, quia sic loquimur in proposito. Ideo, —
omne cogmtum est in cognitione ^ si ergo idem : inquam cognoscuntur, quia sicut « reetum est iudex
, RnUo pi
'"""°'
est cognitio et cognoseens, ergo si est in cognitione, sui et obliqui *
» , sic summa veritas et lux el actus
et in cognoscenle. est ratio cognoscendi non tantum veritatem et lu-
2. Item, omne quod cognoscitur in aliquo, est cem et actum, sed etiam obliquitatem, tenebram.
in illo in quo cognoscitur; sed mala cognoscuntur in et privationem. Unde lux se ipsa tenebram co-
Deo: ergo sunt in Deo. Probatio minoris: mala cogno- gnoscit ".
scuntur a Deo — constat — aut intra se, aut extra: Non sunt autem
^
mala
_
in Deo , quoniam illa Ratio i
<ecando.
m
.
,
non extra, hoc constat, quia divinus aspectus non dicunlur esse Deo, ad quae cooperatur Deus se-
exit extra, tuncenim indigeret aho ad cognoscen- cundum aliquod genus causae, et maxime secun-
dum °. Et ilerum, Angeli cognoscunt mala in Deo. dum genus causae formalis et exemplaris; ma-
Unde Augustinus super Genesim ad litteram ": An- lum autem non habet Deum pro causa'", nec pro
'
Cap. 2, iibi et verbu .\ugustini liabentur. ipsum cognoscit. « Dicit enim id est, si fuerit aliquis intellectus,
:
- In Vat. deest fine, quam vocem restiluimus auctoritate qui non invenitui' quandoque intelligens in potentia et quando-
oodd. KVWX aa bb nec non auctoritate textus supra habili que intelligens in actu, tunc ille intellectus non intelligeret pri-
a. 2. q. I. in corp. vationem omnino, immo nihil intelligeret extra se ».
3 Codd. P Q disiat. * Aristot., I. de Anima, text. 83. (c. 5.): Sufiiciens enini
* Cfr. supra pag. 68 , nota 2 , et Aristot. , XU. Metaph. text. est altera pars contrarietatis se ipsam diiudicare et oppositam;
31. (XI. c. 9.), ubi specialiter agitur de intellectione Dei. recto enim et ipsum et obliquum cognoscimus; iudex enim
5 Cfr. August., V. de Gen. ad lit. c. 13. n. 29: Porro si utrorumque regula ; obliquum autem neque sui ipsius ne-
noverat (omnia), apud ipsum, apud quem Verbum
ubi nisi que recti.
erat, Nam si extra so ipsum ea

per quod facta sunt omnia? ^ Dionys., de Div. iNom. c. 7. § 2: Non enim ex existen-
noverat, quis eum docuerat? Quis enim cognovit sensum Do- tibus existentia discens novit divinus animus, sed ex se et in
mini, aut quis consiliarius eius fuit? (Rom. 11, 34.). Vat. — se... non secundum speciem singula contemplans, sed secundum
cum edd. 2, 3, 4, 5, C hic addit: Resiat ergo, qmd intra se. unam causae circumstantiam omnia sciens ct continens , sicut
Libr. II. 0. 8. n. 17: Neque enim
15
sicut nos, ad perci- , et lux secundum causam in se ipsa cognitioneni tenebrarum
piendam sapienUam proficiebant Angeli, ut invisibilia Dei per praeambivit, non aliunde videns tencbras qnam a lumine.
ea quae facta sunt intellecta conspicerent, qui, ex quo creati "> Nam cum Auguslino, XII. de Civ. Dei, c. 7, dici solet
sunt, ipsa Verbi aeternitate sancta et pia contemplatione per- <c Malum non habef cmsam eflicientem, sed deficientem , qualis
fruuntur, atque inde ista despicientes , secundum id quod intus non est Deus ». — Minus sincera et reprobata a codicibus et ed.
vident, vel recte facta approbant, vel peccata improbant. 1 est Vat. lectio: pro causa formali et pro exemplari. Paulo
' Pro ratione, quae hic adducilur, Scholastici allegare so- eadem
inferius Vat. cum cod. cc lemere suppressit verba:
lent quod Averroes dicit in illum textum Aristot. (III. de Anima, Quoniam igiiur privaiio secuiidam quod huiusmodi nulli esl
text. 23.): Si vero alicui non inest contrarium, ipsum se assimilabilis.
. ,: ,
exemplari, quia maluin ratione malitiae dicit so- quam cognosci a Deo vel in Deo. Cum enim dicitur
lum privatioiwyi, exemplai' autem, secundum quod ahquid cognosci a Deo, per hoc intelligitur ,
quod
huiusmodi dicit assimilationem. Quoniam igitur
, Deus sit ratio cognoscendi illud; sed cum additur,
privatio secundum quod huiusmodi nulli est as-
, , quod hoc sit m» Deo, significatur, quod Deus sit
similabiUs, hinc est, quod nec nialum nec falsitas ratio cognoscendi ut exemplar et per assimilatio-
habet ideam in Deo; suum autem oppositum esl nem; et ideo est ibi consequens.
assimilabile. Unde cum uno et eodem cognoscat 3. Ad illud quod obiicitur quod cognoscit non
,
Deus bonum et malum sibi opposilum, bonum co- per accidens mala etc; dicendum, quod cognosci
gnoscit secundum rationem assirailationis; et ideo per accidens hoc est dapliciter : aut a parte cogno- Disuiiciii
bonum est in Deo ut in exemplari et ut cognitum per scentis, aut cogniti. In Deo nulla cadit cognitio per
se el per modum positionis. Malum autem cum co- , accidens a parte cognosceniis^, quia omnia cogno-
gnoscatur a Deo, non habet in ipso ideam, ideo non scit se ipso; tamen cadit a parte cogniti, quoniam
est in Deo, quamvis sit in Dei cognitione: quia, aliquid cognoscit per similitudinem suam, ut bonum,
quamvis cognoscatur a Deo, non cognoscitur per aliquid per similitudmem sui oppositi; et ita est ibi
ideam sui, sed boni, cuius est privatio. Et ideo per accidens, non in decurrendo, sed in assimi-
dicitur cognosci per accidens et per privationem. lando. Cum enim Deus cognoscit malum, non in-
J. Ad illud ergo quod obiicitur, quod malum telligitur assimilari ei, sed suo opposito.
soiutio op-est in Dei cognitione, et cognitio est Deus: ergo etc; 4. Similiter solvendum est de privatione: quia
posi orom.
^jggjjjjmj^^ q^Q^j [^jg ggj fallacia secundum accidens '.
cognoscere per privationem est dupliciter : aut ita, Distincti
Quamvis enim idem sit cognilio Dei quod Deus, ta- quod sit privatio in virtute cognoscente , sicut co-
men aliud connotat, sicut potentia et sapienlia. Unde gnoscit aliquis silentium et tenebram per aurem et
sicut non sequitur: est in Dei notitia, ergo et in oculum ', et sic ponit imperfectionem; aut ita, quod
potentia, immo est ibi accidens et consequens; sic sit privatio in cognito, non in cognoscente, sicut lux
et in proposito. cognoscei'et tenebram, si haberet vim cognitivam,
2. Ad illud quod quod malum co-
obiicitur, sonus silentium: et sic cognoscit Deus, quoniam est
gnoscitur in Deo, ergo estinDeo; dicendum, quod actus purus et lux et veritas.
Noiandum. nec illud sequitur: plus enim dicit esse in Deo
SCHOLION.
1. Agitur hic de malis <t secundum quod mulii » , id cst tur. De modo, quo Deus mala cognoscat, cfr. d. 39. a. I. q. 2,
secundum formale mali, quod est privatio non secundum JMa- et Scholion.
—
,
imale sive substratum eius (cfr. II. Sent. d. 34. a. 2. per II. Alex. Hal., S. p. I. q. 23. m. 3. a. 3, et m. 4. a. 2.
totum, et d. 35. a. 2. per totum, d. 37. a. 2. q. I.). Tota so- Scot. , de hac et seq. q. Report. hic q. 3. — S. Thom. , hic q.
lutio eruitur ex hoc principio, quod aliud est cognosci a Deo, 1. a. 2; S. I. q. 1S. a. 3. ad 1 ; de Verit. q. 3. a. 4. — B. Albert.,
aliud esse in Deo, quod explicatur in solut. ad 2, et hic dub. hic a. 6; S. p. I. Ir. 13. q. 38. m, 2. a. 3. q. incid. — Petr.
1. 2. — Quod malum non liabeat ideam in Deo, et quod co- a Tar., hic q. I. a. 1. et 3. ad — Richard.
2. a Med., hic a.
gnoscatur per ideam sui oppositi, communiter ab anliquis doce- 1 . q. 2. — Durand. , hic q. \. — Dionys. Carth. , hic q. S.
QUAESTIO 11.
Ulrum imperfecta sint in Deo.
Secundo quaeritur, utrum imperfecta, secundum cum imperfecta non habeant sirailitudinera cum per-
quod huiusmodi, sint in Deo. Et videtur quod non: fectissimo, non erunt in Deo.
1. Quia mala ut mala non possunt habere si- 2. Item, illa sola sunl in Deo, quae possunt
Ad opposi- mihtudinem cum suramo bono ergo pari r;i tione : , esse a Deo et per Deum; sed imperfecta a Deo
'
De qua vide supra pag. 58 , nota 5. — Verbo consequens iionem; sed malum per se nec causam nec voluntaiein nec
in fine huius et sequenlis solulionis significatur fallacia conse- cognitionem habet, sed per bonum , secundum Dionysium
queniis, quae secundum Aristot., I. Elench. c. 4. (c. 5.) « ideo capiiuio quario de Divinis Nominibus, quia- eto. Pro nuila
est, quod putent converti consequentiam » cadit codd. VW non cadit aliqua. Aliquanto inferius post
- Loco verborum Ad iliud quod obiicUur... usque ad co- sui opposiii codd. aa bb inserunt ut malum esi; et subinde pro
gnosceniis, quia in cod, legitur Ad iliud quod obiicitur : non m decurrendo Vat. cum nonnullis codd. non minus recte
in Deo nulla cadit cogniiio per accidens; dicendum, quod ve- non in discurrendo.
rum esi de his quae nata sunt cognosci per se et per posi- 3 Cfr. Aristot,, II. de Anima, text. 103. (c, 10,),
.
DIST. XXXVI. ART. III. QUAEST. II. 629
non sunt, qiiia dicitur Deuteronomii trigesimo secun- tatis. — Sed illud stare non potest. Cum enim ista improbaiur.
do ' : Dei perfecta sunt opera. omnia dicant aliquam entitatem et ita veritatem , de
3. Item, specialiter obiicitur de materia et necessitate aliquam assimilationem habent ad pri-
passione', diversitate et compositione. Cum enim mam veritatem, et ita rationem exemplaritatis; et
exemplar sub ratione exemplaris sit forma, sit ideo necessario sunt in Deo.
actus purus, et ila omnino simplex, videtur quod Propterea intelligendum, quod cum quaeritur,
rationes materiae et passionis et diversitatis et com- utrum imperfecta habeant ideam in Deo, hoc dupli-
positionis repugnent exemplari ; et si hoc , cum nihil citer potest intelligi: aut ratione ipsius quod subcst, Disiinctio.
dicatur esse in Deo nisi ratione exemplaris, patet etc. aut ratione imperfectionis. Si ratione imperfectionis,
4. Item , sicut veritas et bonitas "
est generalis cum imperfectio sit privatio, et privatio non dicat ens
conditio entium, ila et unitas; sed oppositum veri- nec aliquid a Deo nec assimilabile, sic non habet conciusio i
tatis non habet ideam in Deo, similiter et boni- ideam. Si autem ralione eius quod subest, sicut
tatis: ergo pari ratione oppositum unitatis. Sed materia dicitur quid imperfectum, et materia ali-
oppositum unitalis est multitudo: ergo etc. quam essentiam dicit, sic habet ideam, sed non im-
CoNTRA: 1. Augustinus ad Nebridium*: «Qui perfectam , sed perfectam '
;
quoniam , sicut non vi-
iameaia.totum condidit nou potuit et partium non habere ventium est idea vivens, et corporalium spiritualis,
rationes»: ergo cum partes sub ratione partium sint sic temporalium aeterna , et imperfectorum perfecta.
imperfectae, patet quod habet rationes imperfeclorum. Nec tamen malorum est idea bona. Unde no-
2. Item, omnis cognitio divina est [a priori: tandum, quod idea, sicut supra dictum fuit in quae-
cum ergo in omni creatura prius cadat ratio imper- stione de ideis °, dicit assimilationem extra genus.
fecti quam perfecti, ut materiae quam formae, prin- Prima autem assimilalio est in ratione entitatis in
cipiorum quam principiati, partium quam totius. Deo. Omne ergo quod de se dicit rationem entitatis,
ergo per prius haec Qognoscit Deus. Ergo si perfe- sive sit compositum, sive imperfectura, sive mate-
cta habent ideam in Deo, necesse est, quod habeant riale, sive passibile, sive in actu, sive in potentia,
etiam imperfecta. potest Deo assimilari et produci ; et ideo habel esse
3. Item, divinum exemplar exprimit rem se- in Deo. Quod autem dicit privationem hoc ipso
cundum totum, alioquin non perfecte cognosceret, amittit rationem veri effectus et rationem assimila-
ergo quidquid est de re, babet exemplar'; sed tionis; et ideo falsitas et malitia ideam non habent
materia est de rei constitutione, et imperfecta de nec sunt in Deo nec a Deo. — Ex his patet, quod
constitutione perfecti: ergo etc. imperfecta sunt in Deo; patent etiam quaesita.
4. Item, omnis effectus assimilatur suae causae Quod enim obiicilur de malo, patet responsio,
1
pUs-forum'
aliqua assimilatione ; sed minima assimilatio sufTicit quiamalum dicit simpUciter privationem in eo quod
ad rationem exemplaris: ergo omne quod est a Deo, malum, non sic imperfectum.
habet ideam in Deo, per quam, priusquam fiat, est 2. Ad illud quod obiicitur, quod imperfecta
in Deo °. Sed materia est a Deo et passio et com- non sunt a Deo; dicendum, quod imperfecta, secun-
positio et diversitas , quia omnia dicunt ens: ergo dum id quod sunt, a Deo sunt, licet in eis non
omnia sunt in Deo. remaneat imperfectio, quia Deus perficit'.
C N C LU S I 0.
3. Ad
quod obiicilur, quod non habent
illud
assimilationem; dicendum, quod quamvis non ha-

Imperfecta sunt in Deo, non ratione imperfectio-
beant in conditionibus specialibus, habent tamen in
nis quae privationem dicit , sed ratione illius
,
generalibus; et hoc sufficit. Omnia enim habent
quod imperfectioni subest.
rationem boni et pulcri et entis ".
Respondeo: Ad hoc dixerunl aliqui, quod im- 4. Ad illud quod obiicitur de opposito unitatis,
nio quo- perfecta nnn sunt in Deo , nec cognoscuntur a Deo dicendum, quod non est simile. Nam unitas salvalur
per aliquam ideam propriam, sed per ideam suo- in multitudine, non sic bonitas in malitia, nec veritas
rum oppositorum, ut materia per ideam formae, in falsitate, quia illae sunt privationes; non sic autem
dassio per ideam actus, multiludo per ideam uni- unitatis privatio est mullitudo"; et ideo patet totum.
1 Vers. 4. — De propos. maiori cfr. tiic lit. Magislri, c. 2. 8 Dist. 35. q. 2. ad 2.
- Id est passibili sive potentia passiva. — Pro passione Vat. ' Sententia clarius exprimeretur sic: licet non inde, quia
potmtia. Deus perficit, sed aliunde remaneat iniperfectio ; creatura enim,
3 Verba et bovitas, a Val. suppressa, restauravinius ex quod sit imperfecta , hoc non habet proprie a Deo, sed ex se,
codd. L P QV WZ et ed. I . Mox post pari ratione supple quia ex nihilo. Quare August., II. de Liber. Arb. c. 20. n. 54.
cum cod. nec. ait: « Omne autem bonum ex Deo... Omnis autem defectus ex
* Epist. 14. n. 4: Si igitur pars huius universi est iNebri- nihilo est». Cfr. II. Sent. d. 34. a. 1. q. 2; Alex. Hal., S. p.
dius, sicut est, et omne universum partibus conflt, non potuit II. q. 94. m. 3. a. 3.
•o
universi conditor Deus rationem partium non habere. Cfr. Dionys., de Div. Nom. c. 4. § 7. seqq. In fine huius
° In Vat. et nonnullis mss. haec conclusio desideratur. capituli longam invenies explicationem de natura et cognitione
^ Vat. cum cod. cc est exemplar in Deo. mali, qua quae hic dicta sunt conflrmantur.
' Vat. et cod. cc omittunt sed perfeciam. " Vide supra d. 24. a. I. q. I.
,
SCHOLIOK
Qiiod imperfecla ,
qiiuleruis formalUer dicunt pnonSoHm, ideam propriam; et ideam large acceptam pro similitudine vel
non hiibeant idenm propriam, constat apud onines. Sed utrum ratione, k et sic nihil prohibet, materiae primae etiam sccundum
imperfocla ratione rei positioae, quae substat privationi, non se ideam esse » . Eodeni modo idem resolvit I. Sent. d. 36. q.
lanlum cognoscantur |ier aliquam ideam, sed per ideam pro- 2. a. 3. ad 2; quae doctrina satis convenit cum doctrina Sera-
priam, haec quaestio hic discutitur, et principaliter agitur de. phici. In Summa autem (1. q. IS. a. 3. ad 3.) Angelicus sim-
materia prima. Prima opinio cum Platone (qui eliam materiam pliciter dicit: « Ilabet quidcm materia ideam in Dco, non tamen
a Deo non creatam esse falso putavit) hoc omnino negat. S. aliam ab idea compositi nam materia secundum se neque esse
:
Thom. (de Veritale q. 3. a. 5.) dicit contra Platonem : « Nos habet, neque cognoscibilis est». Non conveniunt interpretes S.
autem ponimus, niateriam causatam esse a D30; unde necesse Thomae, utrum ipse so hic retractaverit (ut putat Caietanus),
est ponere, quod aliquo modo sit eius idea in Deo, cum quid- an solummodo loquatur de idea in stricto sensu. S. Bonaven-
quid ab ipso causalur, similitudinem ipsius utcumque retineat n. turam in modo loquendi sequuntur Scotus et Richardus a Med.
Deinde idem distinguit ideam proprie sumtam, quae « respicit Praeter auctores laudatos : B. Albert., hic a. 7, et d. 35. a.
i-eiii , sccundum quod est producibilis in esse » , et sic nec ma- 10. — /Egid. R., hic 2. princ. q. 3. — Dionys. Carth., hic q. .'i.
tcriao tanlum, ncc formac lantum, sed composito toti assignnt in flne. \
DUBI.\ CIRC.V LITTER.WI M.\GISTR(.
DuB. L spectum ad creaturam. Et quoniam nomen substaii-
tiae vel naturae vel essentiae non dicit respectum,

In parte ista sunt dubitationes circa litteram et ideo si dicatur: creaturae sunt in Dei substantia,
primo de hac soiutione Magistri, qua dicit, quod cogni- haec praepositio in aut notat identitatem, aut in-
tio Dei est eius essentia, nec tamen omnia quae sunl haerentiam, quorum utrumque falsura est: et ideo
in cognitione, sunt in esseiUia. Videtur enim male di- tales locutiones non recipiuntur; et in illo argu-
cere, quoniam hoc argumentum videtnr esse necessa- mento est sophisma secundum accidem. Ideo dicit
rium: si aliqua duo sunt omnino eadem; si aUquid est Magister, quod non valet; quamvis enim idem sint
in uno, et in alio. Si dicas, quod difterunt penes con- re, differunt tamen in modo significandi et intel-
notata: videtur falsmn, quia Dei praescientia non ligendi.
connotat. — Vel si dicas, quod praescientia con- Ad illud quod obiicitur, quod Deus non dicit
notat; obiicitur de nomine Deus, quod non

hoc respectum; dicendum, quod falsiuTi est, quia im-
connotat, et tamen dicuntur omnia esse in Deo: ponitur ab actu, quem habet ad creaturam, sicut
ergo pari ratione et in essentia. — Praeterea, con- dicit Damascenus ' ; unde bene dicitur : Deus crea-
tra Magistruui videtur esse verbum .\nselmi in Mo- turarum.

nologio ', quod « creatura in Creatore est creatrix Ad illud quod obiicitur quod creatura in Crea-
,
essentia»: ergo videtur, quod vere sint in Dei es- tore est creatrix essentia; dicendum, quod creatu-
sentia. ram in Creatore esse est ideam vel similitudinem
Respondeo: Dicendum, quod haec praepositio eius apud Deum esse; et Anselmus vult dicere,
Tripiiciiw in aliquando connotat inhaerentiam , ut si dicatur quod illa similitudo est creatrix essentia, non quod
accidens in subiecto: aliquando notat ideîtitalem illa creatura sit essenlia. Unde bene concedendum,
ut si dicatur, ideae rerum sunt in Deo, quoniam quod ideae rerum sunt in divina essentia, quia in
sunt Deus, non a Deo; aliquando notat causalita- notat identitatem, et vere; sed hoc non potest dici
tem, ut si dicatur, creaturae sunt in ipso Deo: et de creatura secundum esse, quod haljet in proprio
potest haeo praepositio in dici secundum quatuor

genera causarum, sed in Deo non dicitur nisi se-
cundum tria^. —
Quoniam ergo causa dicit respe-
ctum ad creaturam secundum rationem intelligendi,
ideo haec praepositio in, secundum quod dicit caiv- Item quaeritur de hoc quod dicit, quod illa
Notandum. saHtatem , non additur nisi terminis dicentibus re- esse in Deo intelliguntur , quae ex ipso et per
upra pag. 623, nota 3. nullatenus ad divina transferatur, probatum est supra d. 19.
causae efljcientis, exemplaris (formalis) et flnalis p. II. q. 3.
2. q. I. in corp. Quod ratio causae materiali: ' Vide supra pag. 60, nota 2.
, . 1
DIST. XXXVI. DUBIA. 631
ipsum etc. Vicletur enim raale dicere, quia cum cognoscit ea per approbutionem. Videtur enim
talia non sint nisi praesentia, ergo in Deo non sunt male dicere, quia approbatio respicit voluntatem;
nisi ea quae praesenter existunt; quod est manife- sed esse in /)eo respicit ab aeterno exemplaritatem:
ste falsum et contra Augustinum ', qui dicit, quod ergo notitia approbationis nihil ad hoc facit. —
res sunt in Deo ab aeterno. Si dicas , quod ac- Item , Magister videtur insufTiciens in divisione divi-
cipit esse in Deo ut in conservante, quia sic accipit nae cognitionis, quia sicut bona cognoscuntur notitia
Apostolus in praefata auctorilate ^ : Ex ipso et per approbationis , ita mala notitia reprobationis. —
ipsum et in ipso; tunc nihil facit ad propositum, Item, approbatio aut addit aliquid supra notitiam
quia Magister accipit esse in, secundum quod di- simpliciter , aut non ; si non : ergo non est ' in Deo
cuntur res esse in Deo aeternaliter. — Si tu clicas, distinguere notitiam, et notitiam approbationis.
quod res actualiter sunt ex Deo vel per Deum ex Itera, si nihil addil, ergo sicut sunt in Deo quae
tempore , sed habitualiter "
ab aeterno; tunc ego cognoscit approbando, ita etiam illa* quae cogno-
lesiio iii- quaero, quare actualiter sunt in Deo ab aeterno scit sim,pliciter. Si aliquid addit: ergo videtur, quod
et non ex Deo vel per Deum? divina notitia sit composita. Si dicas, quod addit
Respondeo: Dicendum, quod esse ex* Deo vel secundum intellectum — sed intellectus noster non
ijiex di- per Deum potest accipi vel secundum aptitudinem, facit res esse in Deo: ergo nec notitia approbationis.
velsecundum actum, vel secundum habitum. Si Respondeo: Dicendum, quod approbatio supra
secundum actum ; sic praedicta auctoritas non cognitionem secundum intellectum addit beneplaci-
est inteiligenda praecise, quod illa sola sint in tum voluntatis; hoc autem beneplacitum connotat
Deo, quae sunt ex Deo vel per Deura, quia multa bonitatera in eo', respectu cuius est ;
quia Deo non
Deus cognoscit, quae sunt in Deo, quae tamen non placet nisi bonura, et orane bonum in quantum
sunt ex ipso nec per Ipsum, nec erunt. Potest ite- huiusraodi Deo siraile est. Si ergo idea dicit rationem
rum accipi secundum
adhuc non habitum; et sic cognoscendi secundum assimilationera , orania quae
est intelligenda praecise, quia multa Deus cogno- Deus cogno.scit notitia approbationis , sunt in ipso.
scit et potest facere, quae non faciet; et tamen Sed notandum, quod approbatio potest conno-
sunt in ipso, nec unquam eruiit ex ipso nec per tare bonitatem in actu; et sic non est praecise ve-
ipsum. Potest iterum intelligi secundum aptitudi- rura, quod orane quod est in Deo, sit cognitura
nem; et tunc praecise habet veritatem, quia nihil notitia approbationis. Potest iterum connotare boni-
est in Deo, nisi sil aptum esse ex Deo et per tatem in potentia, sicut exemplar connotat rei en-
ipsum; et sic valet ad propositum, et sic intelligit titatem, non quia Deus potest eam
sit, sed quia
Magisler; et per hoc excluduntur mala, quia Deus facere; et sic nihil est in Deo, nisi quod cognoscit
non potest facere mala, nec mala possunt esse ex notitia approbalionis quia sic cognoscil omne bonum,
,
ipso nec per ipsum. quod est vel quod iJotest facere, et illius habet
Qaod quaeritur, quare non dicuntur res aeter- exemplar; et ideo illud tantura est in Deo.
d q„ac-nahter esse ex Deo etc; dicendum, quod non est Quod ergo obiicit, quod vohmtas non facit,
sutem!"" simile quia aliae praepositiones significant per mo-

, quod sint in Deo; dicendum,
quod hoc non est
dum fieri et motus et actus, sed haec praepositio quia volunlas in actu, sed quia Deus nihil potest
in per modum quietis Et quoniam Deus non fecit '".
facere, quod non approbet tanquam bonum; unde
nisi ex tempore, nec fuit causa actualiter causans approbatio potius dicit ibi iudiciura rationis quara
nisi ex tempore, licet habitualiter ab aeterno; ideo affectura voluntatis '".
magis dicuntur res aeternaliter m Deo quam ex Deo°. Quod quaerit, si addit; dicenduni, quod addil
a parte nostri intellectus et a parte connotati, a parte
DUB. III.
ipsius Z)e? rion. Non sic autem addit reprobatio; et
Item quaeritur de ista ratione Magistri, qua ideo Magister non ponit notitiara reprobationis pro
dicit ,
quod nuila non sunt in Deo, quia Deus non merabro.
'
Vitlc supra a. 2. q. 1. fuiidam. 1, et q. 2. fiindam. 1. in Deo causante et in Dei cogniUone ; mala vero sunt quidem
Cfr. eliam V. de Gen. ad lit. c. 18. n. 36, et Enarrat. in Psalm. in Dei cognitione, sed non in Deo, et multo minus in Dei es-
49, M. n. 18. sentia. Cfr. Alex. Hal., S. p. I. q. 23. m. 4. a. 1. § 5, et a. 2.
' Rom. 11, 36. Thom.,
ad 2; B. Albert., hic a. 2. et a. 10; S. hic q. 1. a. 3;
' Pro habitualiter hic et circa finem solulionis omnes Richard., hic circa lit.
ferme codd. habiludinaliter, at perperam. Cfr. de hoc supra ' Pro est codd. F T W et ed. 1 debct, cod. R debuit. Qui
pag. 323, nota 10. malit hano lectionem, simul audiat; Magister.
' Pro ex fere omnes codd. ct ed. 1 in; niendose, ut ex 8 Pro illa cod. ista mala. Paulo inferius pro non facit
subnexis liquet. fere omnes codd. cum ed. 1 non capil, quam lectionem con-
5 Cfr. supra d. 19. p. I. q. i. ad 6. textus reprobat.
'^
Ex hoc et praecedenti dubio sequitur, quod aliud sit esse ' Vat. et cod. ce Deo, quod manifeste est falsum.
•o
in essentia Dei, aliud esse in Deo, aliud esse in scientia Dei. Cfr. August., libr. Imperfect. de Gen. ad lil. c. 5. n.
De ideis enim divinis dicitur, eas esse in Dci essentia, quod 22, ubi signiflcalio vocis approbatio exponitur. Videsis etiam I.
non potest dici de creaturis, quae quidem, quatenus sunt, sunt de Gen. ad lil. c. 5. n. 1 1 , et B. Albert., hic a. 9.
.
DiiB. IV. cunlur per Deum, tanquam per principium

esse
sufficienlissimum quod omnia agit per se ipsum; ,
Iteni quaeritur de hoc quod dicit Ambrosius: omnia dicuntur esse in Deo, tanquani in principio
Eandem vim habeni omnia haec , scilicel ex ipso infinito, quod non potest facere aliquid extra se,
et per ipsûm et in ipso. Obiicitur enim, .quod si sed omnia ambit eius virtus. Et in his tribus cir-
habent eandem vim . ergo videtur hic esse inculcatio cumlocutionibus significatur,quod Dens est princi-
verborum. — Item, aut accipitur esse in ipso pium primum et sufficientissimum et infinitissimum.
sicut in exemplari, aut sicut in cavâ conservante. Et quia omnia haec in Deo sunt unum et conve-
Si tanquam in exemplari, constat quod aliud est niunt tribus, ideo quantum ad significatum. dicit
esse in ipso, et ex ipso , sicut praeostensum est ^ Si Ambrosius, quod habent eandem vim; nec tamen est
tanquam in conservante, adhuc est aliud produci, inculcatio % quia idem diversimode important secun-
aliud conservari. — Item, si eandem vim habent; dum rationem intelligendi. Si autem loquamur —
sicut ex ipso appropriatur Patri, ita potest appro- quantum ad ordinem, quem connotant praepositio-
priari Filio, et similiter Patri erit appropriare in num habitudines, sic sunt appropriata tribus: quia ''oian'''
ipso. ex ipso dicit rationem primi, et per ipsum dicit
Respondeo: Dicendum, quod est loqui de illis rationem medii , et in ipso dicit rationem ultimi
Distinciio. tribus quantum ad illud quod
circumlocutionibus sive quietalivi^ Et ideo ex ipso appropriatur per-
significant, autquantum ad ordinem, quem con- sonae Patris, quae est prima in Trinitate; per ipsum
notant. Si illud quod signi-
loquamur qnantum ad appropriatur Filio, qui est persona media; et in
Noiandum. ficant sic omnia dicuntur esse ex Deo , tanquam
,
ipso Spiritui sancto, qui est persona tertia. Ex his
ex principio primo non aliunde moto onmia di- ; patent obiecta.
DISTINCTIO XXXVII.
ialis corporaliter inhabiiat , ut ait Apostolus'. In co

enim Deus habitavit non per gratiam adoptionis, sed
Quibm modis dicitur Dem esse in rebm. per gratiam unionis. Ne autem ista, quia capacitatem
humanae intelligentiae excedunt falsitatis arguere ali- ,
Et quoniam demonstratiim est exparte, quomodo qui praesumant, Sanctorum auctoritatibus muuienda
omnia dicantur esse in Deo, addendum videtur hic, mihi videnlur. Beatus Gregorius super Cantica Canti-
quibus modis dicitur Dem esse in rebics, si tamen id corum ^
: « Licet Deus comn)uni modo omnibus rebus
humana mens vel ex parte digiie valeat cogitare, vel insit praesentia, potenlia, substantia, tamen familia-
Responsio. lingua sufficiat eloqui. —

Sciendum ergo est, quod Deus, riori modo dicilur inesse per gratiara illis, qui mirifl-
incommutabiliter semper in sc existens, praesentialiter, centiam operum Dei acutius et fldelius considerant »
potentialiter, essentiaUter est in omni natura sive es- De hoc enim eodem Augustinus ad Dardanum ' in
-'
sentia sine sui deflnitione, et in omni loco sine cir- libro de Praesentia Dei ait: «Cum Deus sit natura
cumscriptione et in omni iempore sine mutabilitate.
, incorporea et incommutabiliter viva, aeterna stabili-
Et praeterea in sanctis spiritibus et animabus est tate in se ipso manens , totus adest rebus omnibus , et
excellentim, scilicet per gratiam inliabitans, et in ho- singulis totus; sed in quibus habitat habent eum pro
mine Christo excellentissime, in quo pletiiiudo divini- suae capacitatis diversitate, alii amplius, alii minus,
1 Ilic dub. 2. et 3. Cfr. eUam supra a. 2. q. I. NOTAE AD LIBR. SENTENTIARUM.

- Supple cum cod. V verborum. — Subinde post quia ' Colos. 2, 9.
adiecimus idem ex antiquioribus codd. et ed. 1. Verbum di- 2 Erral Magister citando Gregorium , cum male intellexerit
versimode, quod immediate sequitur, a multis codd. et ed. I glossam ordinariam (ad Cantica 5, 17.), cuius tantum pars est
abest; et in codd. F 1 T Y non bene legitur: quia non idem ex Gregorio, illa verba autem n. Hunc errorem Magislri se-
important etc. cuti sunt cum aliis Scholaslicis iam S. Bonav., hic p. I. a. 3.
3 Pro qmeiativi codd. L locativi. — Cfr. de hoc dubio q. 2. arg. I, et S. Thomas S. q. 8. a. 3; cfr. De Hubeis,
Alex. Hal., S. p. I. q. 67. m. 4; B. Albert., liic a. 10, et S. Dissertationes , dissert. 31. c. 1
m. 3 Epist. 187. 6. n. 19.

p. I. tract. 12. q. 50. 4; Richard., hic circa lit. c.
, ,,
:, . ,
DISTINCTIO XXXVII. P. I. (533
quos ipse sibi dllectissimum templum gratia suae culis coi-poris essentlaliter tota sit»; ila et Deus, cum
bonltalis aediflcat». Hilarlus quoque iii libro octavo sit in onmibus essentiahter ac totus, in illis lamen
larius. de Trinitate ' apertisslme docet , Deum esse ubique plenlus esse dicitur, quos Inhabltat, id est, In quibus
«Deus, inquit, imniensae virtutis, vivens potestas, ita est, ut faciat eos lemplum suum. El hi tales cum
quae nusquam non adsit, nec deslt usquam, se omnem eo sunt iam ex parte , sed in beatitudine perfecte;
per sua edocet, ut ubi sua sint, ipse esse intelligatur. mali vero, etsi Ibi sint, ubl ipse est, qul nusquam
Non autem corporali modo, cum alicubi sit, non etiam deest , non lamen sunt cum eo. Unde Augustinus super Augastinus.
ubique esse credatur, cum et in omnibus esse non loannem^ «Non satis fuit dicere: Ubi ego sum , et
brosius. deslnat » . ATnbrosius , in primo libro de Spiritu san- illi sint, sed addidit mecum, quia et miseri possunt
cto ^, Spiritum sanctum probat non esse creaturam esse, ubi et ille est, qin" nusquam deest; sed Beatl sunt
quia ubique est, quod est proprium divinitatis, ita cum. illo, qula non sunt beati nlsi ex eo». Cum^ illo
dicens : « Cum omnis creatura certis naturae suae sit sunt qui fruuntur eo et vident illum , sicut est; uiali
circumscripta limllibns, quomodo quis audeat creatii- vero non sunt cum illo, ut caecl in luce non sunt
ram appellare Splritum sanctum, qui non habel clr- cum luce. Nec boni ita nunc sunt cum eo, ut vldeant
cumscrlptarn determlnatamque virtutem qula ' et in , pei' speciem, etsi sunt aliquo modo cum eo per fidem.
omnibus semper est? quod utique dlvini-
et ubique Quomodo autem Deus habilet In bonis, ex illis ali-
tatis et dominationis est proprium». Idem in eodem'': quatenus intelllgere valebis, quae supra " dicta sunt,
« Domini est omnla complere, qui dicit: Ego caelum cum de Spiritus sanctl processione temporall ageretur,
el terram com,pleo. Si ergo Dominus est qui caelum ubl, licet ex parte, exponilur — ex parte enim cogno-
complet et terram, quis ergo potesl Splritum sanctum scimm, el e.» pa.rte prophetamits — quomodo Spiritus
iudicare dominationis et divinae potestatis exsortem sanctus habitet in nobis, qui non sine Patre et Filio
qul replevit orbem? et quod plus est, replevit et lesum, inhabitat.
totius mundl Redemptorem » Ex liis allisque pluribus .
auctorltatibus aperte monstratur, quod Deus ubique Cap. III.
in omni creatura essentialiter, praesentialiter, potenlia-
liter est. Ubi erat Deus, antequam esset creatura.
C.\p. II. Si aulem quaeris, ubi habllabal Deus, aulequam

Sancti essent; dicimus, quia In se habitabat. Unde
Quod Deus non, uhicmnque esl , habital Auguslinus in libro contra Maximinum " : « lu templo, Augusiinus.
sed e converso. Inquit, suo habltat Deus», « scilicet in Sanctls, qui

sunt templum Dei modo secundum fidem ambulantes;
In Sanctis vero etiam habitat, in qulbus est per et templum Dei erunt aliquando etiam secundum spe-
gratiam. Non enim, ubicumque est, ibl habitat, ubi vero ciem, quallter etiam nunc templum Dei sunt Angeli.
habitat, ibi est. In solis bonis habitat, qui sunt tem- Sed dicet aliquis: antequam (aceret Deus caelum et
plum eius et sedes eius. Unde per Isaiam ° Dominus alt: terram, antequam faceret Sanctos, ubl habilabat? In
Caelum mihi sedes est , lerra aulem scabeUum pedum se habitabat Deus, apud se habitabat, el apud se est.
meorum, quia in electis, qui sunt caelum, habitat Non ergo Sancti sic sunt domus Dei , ut, ea subtracta,
Deus et regnat, qui eius voluntati devoti obtemperant; cadat Deus; immo sic habitat Deus in Sanctis, ut, si
malos vero, qui sunt terra, iudicii distrlctione calcat. ipse discesserit , cadant »
Unde etiam in libro Sapientiae " dicitur : Thronus sa- « Sciendum est etiam, quia, ut ait Augustinus in AugusUnus.
pientiae anima iusti, quia in iustis specialius est qiiam libro ad Dardanum'^ dici nisi stultissime ncquit , Spi-
in allls rebus, in quibus tamen omnibus tolus esl. ritum sanctum non haberelocum in nostro corpore
iisiinus. « Quemadmodum anima, ait Augustiuus in Epistola ad quod totum anima noslra Impleverit. Stullius etiam
Hieronymum ' de origine animae, per omnes partlculas dicitur, angustiis alicubi impediri Trinitatem, ut Pater
corporis tota adest simul, ne.c minor in minoribus, et Fllius et Splritus sanctus allcubi simul esse non
nec in maioribus malor, sed tamen in aliis intenslus possint».«Verum illud est muho mirabilius quod ,
et in allls remissius operatnr, cum in slngulis parti- cum Deus ubique sit tolus, non lamen in omnlbus
'
Num. 24. I mali non cum illo, non in luce, sed nec cum luce (ed. I
°-
Cap. 7. 11. 81. autem omittit sed et addit smit post nec). Cod. A inati vero
' Edd. I, 3 qui; Vat. cum aliis edd. perperam (/«ae. non sunt cum non sunt cum luce; cod. B
illo, non in luce ,
Ibid. n. 86. Locus — s. Scripturae est ler. 23, 24. mali vero cmn illo ut in luce non sunt cum luue; cod. E
Vulgnta : Nunquid non caelum et terram ego impleo ? ntali vero non cum illo ut in luce non sunt. Rctinuimus le-
^ Cap. 66, I. Vulgata: Caelum sedes mea etc. ctionem Vaticanae et aliarum edd.
"i
llespicitur Sap. 7, 27: Sapientia in animas sahctas sc "> Dist. XIV. — Locus s. Scripturae est I. Cor. 13, 9.
tronsfert, et c. 9, 10: ut mecum sit ct mecum laboret. " Libr. II. c. 21. n. 1, et deinde Enarrat. in Psalm. 122,
^ Episl. 166. c. 2. n. 4. 1 , n. 4. In quo textu plurimae edd. cum Vat. omittunt etiam
* Tract. 111. n. 2. — Locus s. Scripturae est loan. 17, post atiquando; et deinde contra originale et edd. 3, S, 7,8
24. — Quae scquuntur tantum secundum sensum sumta sunt Val. aliaeque edd. apud te kabitat pro a.pud se habitabat.
1' Epist. 187. c. 4. n. IS, et c. .3. n. 16. — In fine lociis
' Val. cum aliis edd. addendo gitod coniungit hanc pro- s. Scripturae est Matth. 6, 9, ct Luc. 11,2.
liosilinncm c\ini ipso tcxlu .\ugustini. Paulo post cod. 13 et od.
S. liiiiinv. — Toin. I.
, , 1
634 SENTENTIARUM LIH. I.
habilat. Qiiis porro aiideat opiaari, nisi inseparabili- conservet, inancre non possunt. In eis crgo per sul)-
taleni Trinilalis peniius ignorel, quod in aliquo possit stanliam Dens esse dicilur, ul ainnt, quia per virlu-
habitare Pater el Filius,quo non habilel Spiritus
iii tem propriae subslantiae suae facit, ut etiain loca sint,
sanetus, aut in aliquo Spirilus sanclus, in quo non el omnia quae in eis sunl. Sed licet haec vera sinl —
habitel Paler et Filius? Falenduin est igitur, ubique quae asserunt in explanandis inlelligentiis praedicto-
esse Deuni ])er divinitatis praesentiani, sed non ubique rum in illis tamen verbis, quibus dicitur Deus ubique
,
per inhabilationis gi-atiain. Propler hanc enini inhabi- esse per essentiam, plus contineri credendum est; quod
lalionein gratiae noii dicimus: Pater nosler, qui es hoino vivens capere non valel.
ubiqne, cuin et hoc verum sit; sed (jiii es in caeiis », id
Cap. IV.
est in Sanclis, in quibus est quodam exeellentiori niodo.
quoque niirabile cst, qnia, ut ail Augusti-
«Illud Quod Deus, cum sit in omnibus rebus essentialiter
• nus in ', Deus est inhabitator quorundam non-
eodem non tamen coinquinatur sordibus rerum.
dum eognoscenlium Deum, el non quorundam cogno-
scentium Deum. Illi enim ad templum Dei non perti- Solet etiam ab eisdem quaeri , quomodo Deus a
nent., qui cognoscenles Dewn, non sicni Deum glorifi,- subslantialiter insil omnibus rebus, et corporalium
canl. Ad templum Dei pertinenl parviili sanclilicati sordinm inquinationibus non contingatur. Quod tam
Sacrainento Chrisli el regenerati Spiritu sancto, qui frivolum est, ut nec responsione sit dignum, cum etiani
nondnm valent cognoscere Deuin. Igilur quem poliie- spiritus crcatus sordibus corporis' etiam leprosi vel
runl illi >tosse iiec habere, isti potuerunt habere, anle- quantumcuinque polluti inquinari non possit. Sol quo-
quani nosso. Beatissimi autem sunt illi ,
quibus hoc que radios suos sine sui pollutione elTundit super loca
est Dcuni habere quod nosse ». — Hie aliquatenus aperit et corpora non solum inunda, sed etiain iinmunda ae
Anguslinus, quomodo Deus habilel in aliquo, id est sordibus foetentia, quorum contactu hoinines ac quae-
habeatur, cum videlieet ita est in aliquo, ut ab eo dam aliae res inliciuntur; solis vero radii impolluti el
cognoscalur el diligalur. incontaminati, ea contingentes, existunl. Non est igitur
Ex praedietis palet, quod Deus ubique lotus esl mirandum, si essentia omnino simplex et in-
divina
per essenliam et in Sanctis habitat per gratiam. Cum- commutabilis omnia replet loca, et omnibus creaturis
que superius, licet lenuiter, ostensuni sil, qua ralione essentialiter inest, nec tamen cuiusquam rei sordibus
dicalur luibilare in quibusdam, efflagitaret " ordinis contaminetur vel contingatur». Unde Auguslinus Iuj^
ralio, id etiam assignari, quomodo ubique per essen- libro de Natura boni°: «Cum in Deo, inquil, sint
tiam et totus sil, nisi huins consideralionis sublimitas omnia quae condidit, oon tamen inquinant eum illi qui
alque immensitas huinanae inenlis seiisuin omnino peccant. De cuius etiam sapientia quae attingit a fine ,
exeederel. Ul enim ail Clirysostomus super Epistolam v-sque ad fineni fortiter , dicitur: Attingit omnia pro-
ctrjôsio-
.^(1Hebraeos': « Sieut multa dc Deo intelligiinus, quae pter suam mundiliam et nihil inquinatum in eam in-
,
loqui penitus non valemns; ita multa loquiinur, quae currit '. « Timent quidam quod fieri non potest, scilicet
non suinus idonei, verbi gratia, quod ubi-

intelligere ne humana carne veritas et .substanlia Dei inquinetur;
que Deus esl, sciraus et dicimus; quomodo autem et tamen praedicanl, istum visibilem solem radios suos
ubique sil, intellectu non capimus. Itein, quod est per omnes faeces et sordes spargere , et eos mundos
incorporea quaedam virtus, quae omniuin est causa et sinceros servari. Si ergo visibilia munda a visibili-
bonoruin, scimus, quomodo autein, vel quae ista sit, bus immundis contingi possunt et non inquinari,
penitus ignoramus ». quanto magis invisibilis et incomniutabilis Veritas»?
Quidam lainen , immensa ingenio suo metiri prae- Postremo respondeant, quid polius de Deo respon-
opjnio qu»- sumentes, hoc ita fore intelligendum tradiderunl, quod dendumexistiment: quod nusquam per essenliam sit,
vel
rundam.
Deus ubiqiie esse per essentiam dicitur, non quod vel quod ubique, quod non ubique? Sed
vel alicubi, ita
Dei essentia proprie sit in omni loco et in omni crea- quis audeat dicere, quod nusquam divina essentia sil,
tura, sed qnia oinnis natura atque oinne quod natura- vel quod alieubi, et non ubique sit? Si enim ita esl
liler esl, in quoeumque loco sit, per eum habet esse, alicubi, quod non ubique, ergo localis est. Est ergo
et omnis locus in quo illud est. lidem * etiain dicunt,
, ubique tota, quae conlinet totum et penetrat totum,
ideo Deum ubique dici esse per praesentiam vel per quae nec pro sui simplicitale dividi, nec pro sui pu-
potentiam, quia cuncta loca sunt ei praesentia, et ritale maculari, nec pro sui immensitale ullo modo
quae in eis suiit, nec in eis aliquid operari cessal. comprehendi potesl, Unde Augustinus ': Deus ubique
Nam el ipsa loca , et quidquid in eis est , nisi ipse est, cui non locis, sed actionibus propinquamus.
1 Ciip. 6. 11. 21. — In textu respicitui- acl Urm). I, 21 : Qui sunt secundum scnsum ex August. de Agonecliristiano, c. 8. n. 20. 1
cum cognovissent Deum , non sicut Deum glorificoverunt. "

Primus locus respicit Sap. 8,1; secundus ibid. 7, 2-5.
- Vat. cum pluribus edd. praemiltit nxinc. — Quae sequunlur usque incommutabilis Verilas sumta sunl
'
Homil. 2. n. 1. ex August. de Agone cliristiano c. 1 8. 20. Hic textus in codd.
,
' Ita cod. D; codd. ABE Ipsi iclem; omnes edd. non A B C D et nonmillis edd. ponitur in fine capituli in ed. 7 lc- ;
bene Idem. gitur ad marginem in ed. 9 ante Un(k Augustinus. Videtur

;
^ Val. aliaequc edd., excepta \, cum cod. C coi^poreis. igitur, eum csse polius notulam in secunda editione liuius libri
Infra sola Vat. repleat loca pro replet loca, et in.sit pro inest. additam. Cfr.. supra pag. 329, nota .5. Nihilominus eum non rc-
Denique plurimae edd. contaminatur el contingitur pro conta- movimus a loco ,

quem in Val. ct ed. 8 oblinet.
mineiur et contingatur. * Enarral. in Psalm. 3i, serni. 2. n. 6 ; et I. de Doctriiiii
" Cap. 29. Etiam quac praeccdunt a wrhis Solel eliam siimta christ. c. 10. n. 10.
, ,
DISTINCTIO XXXVII. P. II.
inilia. —
Ecce hic aperte ostenditur, quod nec locis
nec temporibus mutatur vel movetur Deus. Spiritualis
Cum Deus sit ubique et semper^ mn lamen localis, autem creatura per tempus movetur, corporalis vero
>iec loco nec lempore movelur. etiam per tempus et locum.
Cumque divina natura veraciter et essentialiter sit
in omni loco et in omni tempore, non tamen movetur

per loca vel per tempora ', nec localis est , nec tem- Quid sil mutari secundum tempus.
poralis. Localis non est, quia penitus non circumscri-
bitur loco, quia nec ita est in uno ioco, quod non sit Mutari aulem per tempus est variari secundum
in alio, neque diniensionem habet, sicut corpus, cui qualitates interiores vel exteriores, quae sunt in ipsa
seciindum locum assignatur principium , medium et re, quae rautatur, ut quando suscipit vicissitudinem
flnis, et ante et retro, dextra et sinistra, sursum et gaudii, doloris, scientiae, oblivionis, vel variationem
deorsum, quod sui interpositione facit distantiam cir- formae sive alicuius qualitatis exterioris. Haec enim
cumstantium. mutatio, quae flt secundum tempus, variatio est qua-
litatum, quae flt in corporali vel spirituali creatura,
Cap. VI. et ideo vocatur tempus.
De mutatione vero loci magna inter conquirentes Aiiqui ne-
Quibus modis aliquid dicalur locule vel disceptatio versalur. Sunt enim qui dicunt, nullum spi- tummSi
'"^'
circumscriptibile. ritum aliquo modo posse mutari loco, ab omni spiritu
locura universaliter removere volentes, quoniam secun-
Duobus namque his modis dicitur in Scriptura dura dimensionem tantum et circumscriptionem locum
piei lo- aHquid locale sive circumscriptibile, et e converso, constare asserunt, atque id solum (ocale vel in loco
scilicet vel quia dimensionem capiens longitudinis , alti- esse dicunt, quod dimensionem recipit et distanliam
tudinis et latitudinis distantiam facit in loco, ut corpus; in loco facil. Et hoc dicunt Auguslinum sensisse, mu-
vel quia loco deflnitur ac determinatur, quoniam, cum sit tationem temporis tantum spirituali creaturae tribuen-
alicubi, non ubique invenitur; quod non solum corpori, tem, loci vero et temporis corporeao.
sed etiam omni creato spiritui congruit. Omne igitur Sed, ut supra ' dixiraus, dupliciler dicitur res
corpus omni modo locale est; spiritus vero creatus quo- localis vel circurascriptibilis, scilicet vel quia dimen-
dam modo est localis, et quodaTU modo non est localis. sionem recipit et distantiam facit, vel quia locl ter-
Localis quidem dicitur, quia deflnitione loci termina- mino defmiiur , quorum utrumque convenil corporeae
tur, quoniam cum alicubi praesens sit, totus alibi non creaturae, alterum vero tantura spii'ituali. Nam, ut
invenitur; uon aulem ita localis est, ut dimensionem supra diximus, corporalis creatura ila est localis vel
capiens, distantiara in loco faciat. Divina igitiir sola quod delerminatur definitione loci, et
circumscriptibilis,
I
omnino essentia omnino illocalis et incircumscriptibilis est, quod dimensionem recipieus dislantiam facit; spiri-
I locahs.
q^^g j^g^ j^^jg movelur aliquo modo scilicet vel de- — tualis vero tantum definitione loci concluditur, cura
terminatione flnita , vel dimensione suscepta — nec tem- ita sit alicubi, quod non ahbi; sed nec dimensio-
poribus, scilicet aflêctu et cognitione. His enim duobus nem recipit, nec distantiam in loco facit, quia si multi
modis, scilicet loco vel tempore, flt mutatio creaturae, spirilus essent hic, non eo coangustarent locum, quo
quae longe est a Creatore. Unde Augustinus super minus de corporibus contineret. Ideoque Augusti-
I
asiinus. Genesim «Deus, inquit, omnipotens, incommutabili
^
: nus attribuit mutationem loci corpori , non spiritui
aeternitate, voluntate veritate semper idem, movet, quia licet spiritus transeat de loco ad locum, non
per tempus creaturam spiritualem movet etiam ; tamen ita, ut dimensionibus circumscriptus interposi- ,
per tempus et locum creaturam corporalera, ut eo tione sui faciat distantiara circurastantium , sicut corpus.
motu naturas, quas condidit, administret. Cum ergo
talc aliquid agit, non debemus opinari eius substan- Cap. VIII.
tiam, qua Deus esl, temporibus locisque mutabilem
sive per tempora et loca mobilem cum sit ipse et , Utrwm spiritus creati sint locaks et
interior oniui re, quia in ipso suut oninia; et exterior circumscriptibiles.
omni re quia ipse
, est super omnia ; et antiquior omni-
bus, quia ipse est ante omnia ; et novior omnibus Sunt ergo spiritus creati in loco et transeunt de
quia ipse idem est post omnia», scilicet posl omnium loco ad locum, et quodara modo locales et circum-
Sumla sunt haeo secuiidum scnsum Libr. VIII. c. 26. n. 48.

1. ad lil. c. -20. n. 3^. 40.
1 . : .
Ii3(i SENTENTIARUM LIB. I.
scriptil)iles siint, sed iion onini eo niodo, qiio crca- saxea iinpleat aliquein locuin, dicitur, quod atlingil a
Uirae corporeae. Spiritus aiitein increatiis, qiii Deus (ine illius lociusque ad linein, cuin tamen alteruin
est, in loco quidein esl et in omni loco, sed omiiino uon deserat alteruin occupando. Non ergo habct nioluin
illocalis el iucircumscrii)libilis est. Unde Beda super localeni Verbum illud , et Sapientia illa solida cst et
Beda. Lucain ' ait : « Cuni ad nos Angeli veniunl, sic exlc- ubique » . —
Ex praedictis innotescil, quod Deus est ila
rius implenl ministerium, ut tamen ante Deum inte- ubique per essentiam, quod nec spatiosa magnitudine
rius per conteniplationem assistant, quia , etsi Angelus diffunditur, iiec, uno deserto loco, alium occupat, quia
est spiritus circumscriptus , summus lamen spiritus, localem motum non habet. Ideoque Augustinus, volens
qui Deus est, incircuinscriptus est, intra quem currit praescindere " a Dei puritate omnem localem motum
Angelus, quocumque mitlatur». Ecce hic dicitur, — et localem circumscriptionem , potius dicit, omnia esse
quia spiritus angelicus circumscriplus est spiritus , in illo ,
quam ipsum esse alicubi, nec tamen ipsum
aulem, qui Deus est, incircumscriptus. Alibi ellani esse locum, qui iion est in loco, iu libro Octoginta '^"8»»''"
Ambrosius, distantiain ostendens inler spiritiim increa- trium Quaestionum ' ita inquiens: «Deus non alicubi
tum et spiritum creatum, dicit, Seraphim de loco ad est. Quod alicubi est continetur loco ,
quod continetur
.\mbrosuis. locum Irausire, ila inquiens in libro de Trinitate '
loco corpus est; Deus aiitem non est corpus: non igi-
«Dixit Isaias: Qiiia mif:ms est ad me unus de &era- lur alicubi est. Et lamen, quia esl et in loco non est,
phim. Et Spiiiliis (|uidom sanclus miKsm dieitur, sed in illo sunt potius omnia, quani ipse alicubi; nec tamen
Seraphim ad idiu/ii, Spiritns vero ad omnes. Seraphim ila in illo, ut ipse sit locus. Locus eniin in spatio esl,
millilnr iii minis/erio Spiritus operatur mijslenum. j,

quod longitudine et ladtudine et altiludine corporis
Seraphim de loco ad locum transil — non eniin com- occupatiir; nec Deus tale aliquid est. Et omnia igitur
plet oinnia — sed ipse repletur a Sjjiritu » . — Hic aperte in ipso sunt, et locus non est; locus lamen Dei, sed
monslratur, quod Angeli quodam inodo locaies sunt. improprie, dicitur templum Dei, non quod eo conti-
iieatur. Id autein nihil melius qiiani anima munda in-
Gap. IX. lelligitur». —

Ecce hic dicil, Deum non esse in loco.
Sed intelligendum esl euni non esse in loco localiter,
,
Quod JJeus esl ubif/ue sine locaii molu. scilicet quia nec circumscriptionem nec localem mo-
liiin habet.
Faleamur ilaqiio. (livinam natiiram pro immensi- Ad hoc auteni solet opponi sic : Quotidie fiuiit opponii
tate sui nusquam doosse, oani(|iii' solam omnino illo- crealurae, quae aiite non erant, et in eis Deus est,
calein et incircumsciiplibilein luillo cnncludi loco, sed ciim anle non esset in eis: est ergo ubi ante non erat,
finc usqiie ad jiiwin alliiu/ere ', non tamen spatiosa ideoque miitabilis videtur. — Sed licet quotidie inci- ''«*p™
inagniludlne nec locali niotii, sed imineiisitnte alquc |)iat esse iii creaturis, in quibus anle non erat, quia illae
iniinobililale suao cssontiae. Unde Aiigiisliniis ad Dar- noii erant; hoc tamen fit sine sui inutatione, qualiter
Augustinus. danum ^ ait: « Non quasi spaliosa magnitudine opine- in mundo coepit esse, quem fecit, tamen sine sui mu-
mur Denni per cuncta dilTundi sicnl humiis aut Iiix , tabilitate; similiter et desinil esse, in quibus ante eral.
ista dilTuiHlitur, sed potius sicut in duobus sapientibus, sine sui mutatione, nec tainen ipse deserit locum,sed
quorum alter altero corpore grandior est, sed sapien- locus desinit esse.
tior non est, una sapientia est, nec est in maiore maior, lam sufficienter demonstratum videtur, quoniodo Kpiioe
nec in miiiore niinor, nec minor in uno quam in omnia dlcantur esse in Deo, et Deus in omnibus; quam
duobus; ita Deus, sine labore regens et continens mun- disceptalionem quasi incidenter suscepimus, quia id
dum , in caelo totus esl , in terra totus , et in utroque videbatur poslulare res , circa quam noster versabalur
totus, el nullo conlentus loco, sed in se ipso ubique sermo. Disserebamus enim de scientia sive sapientia
idem. totus». Idem quoque super Psalmum ^*
ait : « Ad Ver- Dei, et cum diceremus', Deum scire omnia, quaesitura
bum Dei pertinet non esse In parle, sed nbique esse esl, ulruin propter cognitionem, quam de omnibus
per se ipsum. Haec est enim sapienlia Dei, quae al- habet, dicerentur omnia esse in Deo, an alia ratione
lingit a fine mque ad finem forliler, non tamen motu hoc diceret Scriptura. Huius ergo quaestiouis occasio
locali, sed immobililate sui: veluli si moles aliqua in praemissam nos dediixit dispulationem.
'
Cap. I. Haec verba (cum paucis lectionibus varianlibus) originali, in quo icgitur: sicut liunius, aut liumor, aut aer, aut
Beda sumsit ex S. Gregorio , Homil. 34. in Evang. lux ista dilTunditur.

- Vel potius I. de Spiritu sancto , c. 1 0. n. 115, et c. 1 1 5 Enarrat. in Psalni. 147. n. 22, ,sed multa a Magislro liic
n. 1 6. — Locus s. Scripturac cst Isai. 6, 6 : et volavit ad et in praecedente loco oniissa sunt.

me etc. — In textu Ambrosii codd. ABC ter liabent Serapli pro " Codd. .\ B C E praecidere.
Seraphim. In fine capitiili Vat. cum plurimis edd. ostenditur ~
Quacst. 20. — Vat. cum paucis edd. Quod enim alicwbi
prn monstratur. pro Quod alicubi. Circa finem textus post locm non est omnes
3 Respicitur Sap. 8, 1 edd., excepta Vat., addunt nec in loco est, scd rcfragantibus
* Epist. 187. c. i. n. II. — In quo textu Vat. codd, ct originali.
fumus loco limmts, i-erraganlibus omnibiis codd. 8 Codd. .\ D ct edd. 2, 3, 7, 8, 9 doceremus.
:
DIST. XXXVII. P. I. DIVISIO TEXTUS. 637
C0MMENTARIU8 IN DISTINCTIONEM XXXVII.
Pabs I.
Quomodo Deus sit in rebus et in locis corporaiibus.
Et quoniam demonstralum est ex parte, quomodo omnia dicantur esse in Deo.
DIVISIO TEXTLIS.
Supra egit Mcagister, quoraodo omnia sunt in Quomodo autem Deus habitat. Haec est se-
Deo. Hic secundo agit, quomodo Deus sit in rebus cunda particula, in qua excitat ad dictorura intel-
et in locis corporaiibus. Et quoniam ad esse in loco ligentiam , et liabet haec pars tres partes. In priina
et in re mutabili sequitur mutalio in eo quod in rationabiliter manuducit. In secunda stultam ratio-
illo est, ideo agit secundo' de Dei immutabililate nem excludit, ibi: Sciendum est etiam, quia , ut
in ioco, infra distinctione eadem ultra medium, ibi: ait Augustinus. In tertia in adrairationem erigit,
Cumque divina natura elc. Prima pars habet tres ibi: Iltud quoque mirabile est. Sacramenta enim
partes. In prima narrat, quomodo Deus est in divina raagis sunl admirabilia quam intelligibilia.
locis et in rebus, et per auctoritates confirmat. In Ex praedictis patet, quod Deus ubique totus.
secunda nititur diclorum aperire intelligentiam, ibi Haec est tertia pars, inqua ostendit insufficientiam
Quoniodo autem Deus habitat in bonis etc. In ad cognoscendum ,
quomodo Deus est ubique per
terlia ostendit intellectus nostri ad hoc capiendum essentiam ; et haec pars habet tres partes secun-
insufficientiara, ibi : Ex praediciis patet, quod Deus dum tria capitula. Primo enim ostendit, quod intel-
ubique totus est. iectus nostri non sufficiunt. Secundo excludit eos
Prima pars tres habet secundum tria capitula! qui praesuratuose solvunt , ibi : Quidam tamen, im-
In prima ostendit modos essendi Deum in rebus. In mensa ingenio suo metiri etc. Tertio vero abiicit
secunda vero confirraat auctoritatibus ,
quod Deus eos qui irrationabihter quaerunt, ibi: Solet etiam
est ubique per essentiam, ibi: Ne aiUem ista, quia ab eisdem quaeri, quomodo Deus etc: ul)i osten-
capacitatem, humanae intelliijentiae etc. In tertia dit, quaestionem eorum esse frivolam et responsione
ostendit, quod Deus in solis Sanctis habitat per gra- indignam.
tiam. il:)i: in Sanctis vero habitat, in quibus etc.
Ad intelligentiam huius partis quaeritur de Tertio, qualiter conveniat Deo esse ubique.
existentia Dei ubique; et circa hoc tria principahter Et quantum ad primnm, quia esse ubique po-
quaeruntur. test distribuere pro oranibus rebus et pro omnibus
Primo quaeritur, utrum esse ubique conve- locis, duo quaeruntur.
niat Deo. Primo, utrum Deus sit in omnibus rebus.
Secundo . utrum esse ubique sit proprium Dei. Secundo, utrum sit in omnibus locis.
' Vat. suppressit secundo, quam -sôcem ex anliquioribu paret ex paulo longiore lectione cod. R : ideo primo agit , qiio-
mss. et ed. 1 revocavimus, et quidem iuste, ut evidenter ap modo Dens sit m rebus, el sectmdo etc.
:
ARTICULUS 1.
Quod esse ubique convenial Deo.
QUAESTIO I.
Utrum Deus sit in omnibus rebus.
Quod autem sit in omnibus rebus, ostenditur sic. 2. Item, quanto motor magis distat a mobili,
1. Philosoplius in prima philosophia: « Quanto movet
tanto sufficientius unde suflicientius movet —
aliquid simplicius, tanto a pluribus indigetur et in anima quam forma naturalis °, et Intelligentia quam
pluribiis invenitur'»; sed Deus est simplicissimus anima —
sed Deus est motor et operator suflicien-
in flne simplicitatis: ergo invenitur in omnibus. tissimus: ergo summe distat ab omni mobili : ergo
Sed non reperitur nisi ubi est: ergo est in omnibus. aut in nuUis est rebus, aut in paucis.
% Item, quanto causa prior, tanto universalior, 3. Item. «omnis virtus unita plus est infinita
ergo causa prima est universalissima; sed quanto quam multiplicata "^
» ; sed divina virtus est infini-
aliquid universalius, tanto influit in plura: ergo cum tissima: ergo unitissima. Sed quanto aliquid magis
prima causa sit universalissima, influit in omnia*'. est unitum, tanto rainus diffusum et in paucioribus
Sed oinne quod influit in aliquid, est illi praesens repertura: ergo etc.
secundum virtutem — nusquam enim et nunquam 4. Item, quaeritur: quae necessitas est, Deum
operatur agens nisi per praesentiam virtutis — sed ponere * in rebus oranibus? Videtur, quod nuUa ex
Deus propter suam simplicitatem est idem quod sua parte Dei. Nobilitatis enim est in agente ,
quod pos-
virtus: cum ergo virtus Dei sit in omnibus, et sit agere ubi non est, similiter, quod possit facere
substantia est in omnibus. effectura per se stantem — alioquin opera Dei ma-
3. Itera, hoc videtur per impossibile: quia gis sunt debilia quara opera artificuin creatoruni,
omne quod est in una re limitata, ita quod non est quae salvantur in esse, ipsis absentibus — ergo si
in alia, est limitatura et arclatum; sed hoc est im- nulla necessitas est, videtur ergo esse superfluitas.
possibile circa Deum : ergo non est in una re, quin Sed impossibile est, in Deo esse superfluitatem
in omnibus sit. ergo etc.
4. Iteni, si Deus est in una re, ita quod non

in alia, aut potest esse in illa, in qua non est, aut c NcLusI 0.
non: si non potest, ergo non est oranipotens; si
potesl esse, et non est, cum res non mutetur, ergo Deus est in omnibus rebus , cuius ratio est tum
mutari potest. Ergo si Deus non est in omnibus perfectio ipsius, tum indigentia rertm.
rebus, aut non est omnipotens, aut non immutabi-
hs; quorum utrumque est impossibile. Respondeo: Dicendum, quod Deus in oranibus concius
Contra: 1. Quanto aliquid magis seiungitur a rebus est, sicut ipse David" testatur dicens: Si
natura tenebrosa, tanto est impermixtius et sub ascendero in caelum, tu illic es etc.
nobiliori luce cognoscit; sed Deus clarissime cogno- Necessitas autem existendi Deum in omnibus
scit: ergo maxime a natura tenebrosa seiungitur. sumitur tum a parte perfectionis ipsius, tum a
Sed omnis crealura tenebra: ergo Deus aut iii parte indigentiae rerum. A parte ipsius propter Raiione
nuUis , aut in paucissirais est rebus creatis. sumraam immensitatem et summam potestat-em;''^"'
' Haec pi-opositio coliecta îdeltir ex iis, quae Aristot., XI. VII. Phys. text. 9. (c. 2.) : Unde est principium motus, est simul
Metaph. c. 'I. (X. e. 1.) de primis principiis eloquitur, scil. cum eo quod movetur. Cfr. et I. de Gener. et Corrupt. text. S4.
quod sint simpliciora, contineant omnia, et quod, ipsis perem- (c. 7.). — Aliquanto inferius prosuam simplidtatem codd. S Z
ptis, cctera simul pereant. — Verba mox subsequentia in fine summam simplicitatem, cod. K summam suam simplidtatem.
simpUcitatis sumta sunt ex libro de Causis, prop. 20. (ed. Bar- 3 Vat. voci naturalis praemittit materialis vel. Vocabulum
denliewer, alias 21.) In pluribus edd. libri de Causis legitur Inielligentia, quod proxime sequitur, significat hic Angeluni.
sic: inlinitfl simplicitatis simplex. * Libr. de Causis, prop. 17.
- Cfr. libr. de Causis, prop. 1. et 20, iam supra pag. 471, nota ' Pro ponere codd. L essc.
3. allegatae. — De propositione proxime subsequenli ait Aristot., « Psalm. 138, 8.
,
DiST. XXXVII. P. I. AKT. I. QUAEST.J.
et utriusque ratio est summa simplicitas. Quia enim primo quidem modo est Deus in rebus, non secundo
summe simplex est, ad'nihil arctatum, ideo in omni- vel tertio.
bus invenitur tanquam immemum; quia summe 2. Ad
quod obiicitur de distantia motoris
illud Dupiei di
"'""'"
simplex, ideo in inflnitum virtuosissimum , et ideo a mobili, dicendum, quod est distantia per absen-
virtus eius in omnibus; et virtus idem est quod tiam,ethaec impedit, non iuvat ad motum; el est
substantia, et ideo necesse est, quod sit in omnibus'. distantiaper independentiam, et haec iuvat, quia
Ex parte creaturae est necessitas, quia crea- quanto motor perfectior est et absolutior, minus de-
liones ei tuHi habet iu se possibilitatem et vanitatem, et pendet et est sufficientior; et hoc modo distat Deus
rae.""^" utriusque causa est, quia producta est de nihilo. etiam praesens.
Quia enim creatura est et accepit ^
esse ab alio, 3. Ad ijlud quod obiicitur, quod virtus unita
qui eam fecit esse, cum prius non esset; ex hoc est magis infmita; dicendum, quod unitas virtutis,
non est suum esse , et ideo non est purus actus, quae facit ad eius magnitudinem ,
per se attenditur
isibiiitas. sed habet possibiiitatem ; et ratione huius tabet respectu subiecti, per accidens respectu obiecti.
fluxibihtatem et variabilitatem , ideo carel stabilitate, Respectu autem subiecti attenditur per subiecti sim- Notandum
et ideo non potest esse nisi per praesentiam eius plicitatem, respectu autem obiecti per indistantiam
qui dedit ei esse. Exempium huius apertum est in a virtute, quia virtus tanto potentior, quanto obie-
impressione formae sigilli in aqua, quae non conser- cto^ propinquior. Quoniam igitur virtus divina in
vatur ad momentum , nisi praesente sigillo. — Et substantia est simplicissima et nunquam a substan-
iterum, quia creatura de nihilo producta est, ideo tia elongatur, ideo in multis est inftnitissiina, quia
•aniias. habet vanitatem; et quia nihil vanum in se ipso unitissima in multis, ut in uno. «Ul)ique enim est
fulcitur, necesse' est, quod omnis creatura susten- centrum ilhus potentiae», sicut dicit Trismegistus °.
tetur per praesentiara Veritatis. Et est simile : si 4. Quod ultimo obiicitur iam solutum est, quia
quis poneret oorpus ponderosum in aere, quod est necessitas est ex parte Dei et creaturae, sicut vi-
quasi vaniim, non sustentaretur. Sic et in pro- sum est. — Quod ergo obiicitur, quod agens crea-
posito. tum ubi non est operatur et effectum producit, qui
1. Ad illud ergo quod obiicitur de distantia et sine ipso stat; dicendum, quod non est siraile in
luiioop-permixtione, dicendum, quod tripliciter unitur ali- Deo. Nam si attendatur hoc in artiflce creato, hoc
jexS.quid alicui: aut secundum praesentiam tantum, venit ex defectu perfectionis: quia enim agens crea-
aut secunduinpraesentiam et dependentiam , aut tum limitatum est, et differt a sua virtute, potest
secundum praesentiam et dependentiam et concomi- operari per virtutera ubi non est; rnrsus, quoniam
tantiam in materia. Primo modo est radius in aere, agit ex suppositione et non potest in totum, ideo
secundo modo anima in corpore, tertio modo liquor ePfectus non totaliter dependet ab ipso. Deus autem
in liquore. Quod primo modo est in aliquo non per- habet condiliones oppositas, quia infinitus, et idem.
miscetur, simiiiter quod secundo modo est non est in eo virtus et substantia, et iotum producit;
permiscetnr proprie , sed solum quod tertio. Et ideo non est simile °.
SCHOLION.
I. Sirmil ciim quacstiouo principali solvilur a secundum quos creaturae, et corporales et spirituales, sibi pos-
quaestio, in i. ad opposil. pi-oposita, scil. de causa, quare sunt csse praesentes, sed seclusa omni imperfectione quae
,
Deus est in omiiibus reljus. comitatur illos modos in creaturis. Unde Dei praesentia impli-
Deum inesse omnibus i'ebus et locis , fide cei'tum est. cat I. quandam <t praesentialitatis indistantiam » (infra a. 3. q. 2.)
Haec inexistentia Dei secundum omnes doctores est prorsus vel coexisientiam , sed non eam, qua substantiae corporaXes
singularis et supereminenler continet omnes modos praesentiae. quantitate praeditae, sibi coexistwnt ita iit sit una extra aliam
,
,
' Miro modo S. Doctor de hoc loquitur in Itinerario men- •'

Haec verba in Ilernietis Trismegisti operibus non in-
tis in Deum, c. 5. et 6. venimus, at in Alani ab Insulis libro, Theolog. Hegulae,
- Nonnulli codd. ut F I V cc accipit; Val. ed. 1. oreata regul. 7, ubi sic legitur : « Deus est sphaera intelligibilis,
pro crealura. Paulo inferius pro sed Vat. cum cod. cc perpe- cuius centrum ubique, circumferentia nusquam » ,
quae verba
ram quia. etiam ab Alex. Ilal, S. p. I. q. 7. m. 1 . citimtur et Trisme-
3 Cod. T liic inserit ergo , et paulo superius ante mhil gisto addicuntur. B. Albert. vero in Comment. I. Sent. d. 3.
cum pluribus aliis codd. et ed. I omitlit quia. Paulo inferius a. 18. ait: Nescio, quis fuit iste Trismegislus, et credo, quod
pro Veritatis codd. X bb cc cum edd. 2, 3, 4, 3, 6 viriutis. liber confictus est. Omnia enim quae dicitur dixisse Trismegistus,
De ralionibus hic allatis cfr. supra d. 8. p. I. a. 2. q. 2. ad 7, invcni in quodam libro magistri Alani, qui confectus est de
et Anselm. , Monolog. c. 13. H. 20. seqq. quibusdam proposilionibus generalibus ct supponitur
••
Pcrmnlli codd. cnm sex primis edd. subiecto ; leclio prava, tum corundeni.
quia contcxtui non rcspondet. " Cfr. Augusl., IV. de Gen. ad lit. c. 12. n. 22.
:
SENTENTIARUM LIB. l.
i'l lanliini piirs :illorius conlingat allei-ius partoni; 2. iniplicat « m- latcm cl siniplicitalcm Dei, quae ad niliil arctiitur quoad inti-
liiiiiliilix cxisionliam, lU illud qiiod ost contiiicns intra, ut anima mitatis praesentiam; o posterion autem per causalitatfim et
in idiporc » liliiil.), soclusa tamen omni dopenricnlia, analogo operationeni , a qua ipsa cssentia et potentia et opcratio crea-
niodo, sicui lu\ csl in aerc; X implicat cmisalilatem, qua Deus turaruni intime dependet. Haec fiindamenla Conceduntur ab
immcdialc iiporatiir « per virlutis influcnliam » (ibid.) « ]iortans omnibiis. Actionem in distans ,
quam contra Scotum S. Thom.
omnia vcrbo virlulis suae » (Ilebr. I, .).). ConsUit etiani, quod (loc. cit. ad 3.) in nullo agente adniittit, etiam S. Bonav.(2. fun-
simplicissima Doi ossontia simul cst eiiis potcntia ct operalio. dam. et solul. ad 4.) ncgat. Infra a. 3. q. 2. ctiam asseril, quod
II. Attanioii do ralioiic iiropria ct formtili ubiquitatis Dei " praesentialiter principaliter non respondet operationi; nam
est controvcrsia inlor Scoluni ciusque scholum cl scliolani S. Tho- praesens est aliquis alieubi, etiamsi non operetur ». — iNotandum
mae. Nam S. Thoin. iS. I. q. 8. a. I. cl alibi) cx pracsenlia est id quod in solut. ad 4 dicitur de Irlplici diflijrentia inter
Dci pcT oiirniliitiiciii coiiiliiiiil ciiisdcm praesentiani pcr essen- agens creatum et increatum, scil. quod ngens creatum habet csse
tinni. Oiniics riiiMrdiiiii. Iuuk- argumcntationem csse veram , si limitatum, unde praescns esse.non potcsl nisi uni loco — quod
est « iiosti-iiiin. iiini cssoiiiia, ]iotentia ot operatio in Dco in re virtus eius differt ab ipso — quod agat ex suppositione et non
minimo ab inviccm scparari vcl distingui possint; si vero intel- in totum, Id est supponendo materiam, circa quam agit; unde
ligiliir a priori , ita ut ipsa ratio opei-andi sit ratio formalis etiam effectus dependet ab ipso in fieri , non in esse.
divinac ubiquitatis, Scotus (hic q. unica, et II. Sent. d. 2. q. i.) 111. Alex. Hal., S. p. 1. q. 9. m. 3. — Scot., de hac et seq.
conliadioii asscrcns, qmd , si per impossibile Deus non ope- q. hic q. unica ; Report. hic q. — Thom.,
1. 2. S. hic q. 1. a.
raretiir iii aliqna lo, lanien ibi esset, et e contrario ,

si non I ; S. I. q. 8. a. 1 ; S. c. Genl. —
III. c. 68. B. Albert., de hac
esset iii .iliquc liini, tamen possct ibi operari, .scil. in distans. et seq. q. hic a. I. 2. 3. 7. — Petr. a Tar., hic q. 1. a. 1. —
Dc liar (nniiovorsia ch'. Caietanus ad locum cil. ; Rada controv.
, Richard. a Med., hic a. I. q. 1. — Êgid. K., hic l.princ. q. I. 2.
2S; .Maccdo, coll. 9. dilT. 3. aliique ])lurimi. S. Bonav. a di- — Durand., hic p. I. q. 1. — Dionys. de hac Carth., et seq.
versis trahitur ad ulramque partem ; ipse autem praesentiam q. hic q. 1. — Biel, de hac et duabus seqq. qq. hic q. unica.
Dei utroque modo probat, scil. a priori quidem per :
QUAESTIO II.
Utrmn Deits sil in omnibus locis.
Seciintio quaeritur, ulrum Deiis sit ubique lo- 4. Item ,

prima et propria passio essendi in loco
caliter, id est, utrnm sit in oninibus locis. Et quod est dimensio *, ergo quod magis recedit a dimensione,
non, videtur. minus quod maxirae, minime; et
est in loco; et
i. Boethius in libro de Trinitate': «Deus ita quod omnino recedit, nullo modo est in loco; sed
lopposi-esse nbique dici videtur, non quod in oinni loco. Deus est huiusmodi: ergo etc.
'""'
sed quod omnino in loco esse non potest». Contra: 1. leremias vigesimo tertio'^: Caefotm funiiara
2. ipsum videtur ratione, quia, sicut
Item, hoc et terram ego impleo; sed omne quod est in loco
vult Philosophus locus ad locatum magis compa-
- , ipsum implendo, est in loco secunduin quod locus.
ratur in ratione formae; sed Deus est forma excel- 2. Item, hoc videtur ralione, quia loci, secun-
lentissima: ergo respectu eius nulla est forma, ergo dum quod locus, est indigentia ad locatum, ut ab
nuilus locus. ipso replealur*; sed oranis crealura vanitas, vanitas
3. Itera, alia ratione videtur, quia quadrupiex autera non replet nisi per veritatis praesentiam:
est conditio loci in respectu ad locatum, scilicel ergo ad hoc, quod locus repleatur, necesse est, Deura
continere , saluare , memurare et terminare ^ adesse. Sed hoc posito, ponitur Deus esse in loco,
Continet locus ut vas , mensurat ut quantitas, salvat ut locus est.
ut natura, terminat ut flnis; sed Deus secundura 3. Item, raaior est indivisio' forraae ad mate-
nullam harum conditionum comparatur ad locuni riam quam locali ad locum; sed forma non unitur
ergo etc. materiae nec permanet nisi per Dei praesenliam:
•
' Cap. 4: Quod [Deus] ubique est, ita dici videtur, non Vide lextum Aristotelis hic , nota 2.
quod in onini sit loco (omnino enim in loco esse non potest), ' Vers. 24.
sed quod ei omnis locus adsit ad eum capiendum, cum ipse 8 Quod sequitur ex definitione loci apud Aristot., IV. Phys.
non suscipiatur in loco; atque ideo nusquam in loco csse dici- text. 41. (c. 4.): i Locus est continentis terminus immobilis
tur, quoniam ubique est, sed non in loco. primus », quae definitio iuxta .\ristotelem convenit loco, ut lo-
2 Libr. IV. Phys. text. 14. (c. 2.): « Quare videbitur spe- cus est , non loco, ut vas esl: sic enim locus non est immobi-
cies ac forma cuiusque locus esse, quo tcrminatur magnitudo lis. — Propositio subsequens alludit ad illud Rom. 8, 10: Va-
et materia magnitudinis; hic enim est uniuscuiusque terminiis j>. nitati enim creatura subiecta esl. — Paiilo post pro replet codd.
Et IV. de Caelo et Mundo, text. 33. (o. 4.): « Dicimus autem GK T ff perperam repletur.
id quidem quod continet, formae esse, quod autem conlinetur, ' Sive unio. — Aliquanto inferius verba ut natura non
materiae ». — 1'aulo inferius post formae Vat. cum cod. cc addil pertinent ad vocem Dem, sed ad qualibet re, ita ut scriptoris
quam m ratione alterius generis causae. mens haec sit; Deus est in qualibet re, quatenus res est na-
3 Aristot., IV. Phys. text. 30. (c. 4.).
. ,
DIST. XXXVII. P. I. ART. I. QUAEST. II.
ergo inulto minus iiec locatum loco. Sed quia per Alia est proprietas, secundum quam locatum ae-
Dei praesentiam forma unitur materiae, Deus est in quatur el proportionatur loco; et haec est pro-
qualibet re ut natura: ergo cum per Dei praesen- prietas commensurationis, et secundum hanc con-
tiam uniatur et salvetur locatum in loco, Deus est ditionem proprie corporalia sunt in loco, quia illa
in loco , ut est locus. soia sunt commensurabilia, unde circumscribuntur.

4. Iteni, est praesentia et simultas secundum Spiritualia autem minus proprie; nam non sunt
locum et secundum tempus; sed Deus perfectissime commensurative respectu partium, sunt tamen de-
est praesens cuilibet rei: ergo secundum locum et fmitive respectu lotius ^ Tertia est conditio, secun-
tempus. Sed quae sunt praesentia secundum tempus, dum quam locatum excellit locum, videlicet quod
sunt eodem tempore: ergo et illa quae sunl
in per sui praesentiam replet et supplet indigentiam
praesentia secundum locum, sunt in eodera loco: loci. Locus enim sine locato privatus est et indigens,
sl ergo Deus est praesens omni ioco, Deus est in sicut concavitas oculi sine organo.
loco, non tanlum, ut est res , sed etiam, ut est locus. QuoniamDeus ad nuUam creaturam
igitur
comparatur, nec secundum rationem inferioritatis

nec aequalitatis , sed superioritatis et excellentiae;
Deus non est in loco quantum ad primam et se- concinsio.
Deus est in omni loco, non autem circumscriptive, cundam proprietatem , sed solum quantum ad
nec definitive, sed. secundum excellentiam et tertiam, scilicet quod per praesentiam supplet loci
pev praesentiam supplens loci indigentiam. indigentiam. Nam locatum per praesentiam replet
vacuitatem distantiae; Deus autem per praesentiam
Respondeo: Dicendum, quod tripiex est condi- replet vanitatem essentiae, et illa quidem sine hac
ipiexcom-tio, secunduoi quam comparatur locatum ad locum. esse non potest '.
aif ad b- /7)ia , secundum quam ^ excellitur, et liaec est Ex his patet responsio ad obiecta. Nam rationes iudicium d
^*""'"'"
proprietas salvationis; sic enim locatum indiget probantes, Deum esse in loco, ut est locus, proce-
loco, et locus complet eius indigentiam et con- dunt secundum tertiara conditionem, ut patet; ra-
servat naturam, et secundum hanc proprietatem tiones vero ad oppositum secundum primam et se-
sola corporalia sunt in loco,non autem spiritualia, cundam, scilicet salvationis el terminalionis.
quia non recipiunt inflnentiam a loco corporeo.
SCHOLION.
I. Hacc quaestio dilTerl a praoccdente , ci.im S. IJonav. (4. alio, sed tamen tota in toto loco et tota in parlibus loci , sic
arg. ad opposit.) distinguat locum, ut est res, sub quo respcctu anima est in corpore et Angelus in loco; sacramenialiter, sicut
ad quaestionem praeced. pertinet, et ut est locus, sub quo solummodo ss. Corpus Christi est totum sub tota specie et eius
respectu speciales difficultates discutiendae sunt. Ad rem Alex. partibus, sed simul etiam sub aliis speciebus, non autem ubi-
Hal. (S. p. I. q. 9. m. 3. q. collater.) de dillerentia inter locu- que; repletive, ut dicunt S. Bonav. et Alex. Hal. ad significan-
tionem: Deus cst in omni re, et aliam: Deus est ubique, sic dum modum prorsus singularem, quo Deus inconfuse et im-
ait: (i Cum dico : omni re, dico habiludinem con-
Deus est in permixte omnibus inest, omnia replet, continet et in immen-
servantis ad conservatum. Sed conservatum magis cst in con- sum superexcedit. Hic niodus loquendi mutuatus esse videtur ex
servanle quam e converso, quia conservans continet conser- ler. 23, 24, et S. August. (I. Conf. c. 3.) : « Quae imples omnia,
vatum ad minus virtualiter. Ergo ex hoc, quod dicitur: Deus continendo imples... quae imples omnia , te toto implcs oninia ».
est in omni re, ponitur, quod res sint in Deo et contineantur — Verba in flne corp. « Deus per praesentiam replet âcuita-
ab illo, et non e converso. Sed cuni dico: Deus est ubique, tem essentiae » etc. bene explicantur a S. Thom. (S. p. I. q. 8.
nihil pono esse in Deo, sed pono ipsum replere oninia !«6t » , a. 2.): i Deus omnem locum replet, non sicut corpus; corpus
— Pro intelligenlia quaestionis notanda est quadruplex conditio enim dicitur replere locum in quantum non compatitur secum ,
loci ad locatum (arg. 3. in fundam., et infra p. II. a. I. q. I. aliud corpus sed per hoc quod Deus est in aliquo loco non
; ,
in corp; II. Sent. d. 2. p. II. a. 2. q. I.). excluditur, quin alia sint ibi , immo per hoc replei omnia loca,
II. Communiter distinguitur quadruplex modus essendi in quod dat esse nmnibus locatis ,
quae replent oninia loca ».
loco: circumscriptive , quando totum localum rcspondet toti III. Alex. Hal., S. p. I. q. 9. m. 2. — S. Thom., hic q, 2.
loco, et parics locati respondent partibus loci, sic sunt corpora a. I. — Petr. a Tar., bic q. -2. a. I. — .IJgid. ?., hic 2. princ.
in loco; defmitioe ,
quando res est in unn loco ita, ut non in q. I. — Durand., hic p. I. q. 2.
' Val. et ed. I repetunt hic locatum. tem dislantiae, esse non potest sinc liac replelione, qua Deus
- Supple hic et paulo superius post partium vocem loci. replet vanilalem essentiae creaturae. Cfr. .\nselm., ;\lonolog. c. 13.
— Vat. coimuensurabilia pro commensurative, et defimbilia seq. et c. 20. seqq. — Paulo ante pro vanitatem essentiae Vaf.
pro definitive. cum noninillis codd. vacuitatem essentiae.
3 Sensus est: et illa repletio, quii locatum replet vacuita-
S. Bonav. — Toni. I.
, ,
ARTICULUS II.
Esse ubique est Deo proprium.
Consequenler quanlum ad secundum articulum Primo, utrum esse ubique conveniat soli Deo.
quaeritur, utrum esse ubique sit proprium Dei. Et Secundo, utrum conveniat ei semper sive ab
quia proprium est quod soli convenit et semper ' aeterno.
ideo ^nantnm ad lioc duo quaeruntur.
QUAESTIO I.
Utrum esse ubiquc soli Deo cmwcniat.
Quod autem soli Deo conveniat . videtur. non est Deus. — Si tu dicas, quod est ubique re-
1. .Vuguslinus in libro de Symbolo -: « Ubique spectu suorum singulariuui et non simpliciter; obii-
Fundamenia.esse est Deum esse»; sed nuUi creaturae convenit cilur tnnc, quod aliquod universale est, cuius sin-
Deum esse, iramo hoc est Dei propriissimum: ergo gularia sunt ubique, et impossibile est aliquid fieri.
nuUi creaturae convenit esse ubique. quod non sit eius singulare vei in siugulari, ut hoc
2. Item, \mbrosins in libro de Spiritu sancto": universale substantia: ergo est ubique.
«Cum oninis creatura certis snae naturae sit cir- 2. Item, obiicitur de numero, qui est in onuii-
cumscripla limitibus, esse ubique et in omnibus bus entibus, et nihil potest fieri, in quo non sit
rebus divinitatis et dominationis est propriuni». numerus"; et praeterea, in omnibus entibus est
3. Item , boc ipsum videtur ratione, quia oranis unus numerus: ergo cura numerus non sit Deus
creatura, per se e\istens et in se, est hoc aliquid''; esse ubique non est proprium solius Dei. — Si
sed omne quod est hoc aliquid, est singulare, et dicas , quod non est ibi totus, sed secundum par-
omne singulare est hic et nunc, et nihil tale natura tem et partera; obiieitur de voce, quae est in au-
est esse ubique: ergo solius Dei est esse ubique. ribus diversorum tota et in toto aere: esto quod
k. Iteni, conditio ista, qua Deus est ubique, vox esset ita magna, quod per totum mundum
convenit Deo ratione suae imraensitatis; sed iramen- audiretur, tunc esset ubique tota et una. Probatio':
sitas est proprietas solius Dei, quae nuUi crealurae quia si multae, cuni infinitae sint partes aeris, et
potest convenire: ergo nec esse ubique. vox sit in qualibet parte: lunc ergo inflnitae sunt
CoNTRA hoc: I. obiicitur de universaH , quo- voces actu; quod est impossibile.
Ad opposi- niam universale est semper et ubique ^ et tamen 3. Item, obiicitur de anima, qnae est in qua-
' Secundiim Aristot., 1. Topic. c. 4, et V. c. I , et Porphyr.. similiter... non tamcn verum est, sed magis quale aliquid signi-
de Praedicab. c. de Proprio quatuor modis sumi potest proprium: ficant; neque enim unum est quod subiectum est, quemadmo-
vel quod convenit soli, sed non omni; vel omni, sed non soli; dum prima substantia, sed do multis homo dicitur etanimalj.
vel soli et omni, sed non semper; vel soli et omni et semper. Et l; Poster. c. 24. (c. 31.) ait: Neque per sensum est scire;
Hic proprium quarto modo sumitur vel, ut dici solet, in sensu si enim est sensus talis huius (i. e. singularis rei) et non huius
stricto. alicuius (i. e. universalis )
; sed sen tire ftoc aliquid esi necesse,
Ad Cateclium. (Serm.
- ni.), c. 7. n. 7: Iloc est enim esse et ubi et nunc. Universale autem, quod est in omnibus, impos-
Deum, ubique esse totum. sibile est sentire ; neque enim hoc aliquid est, neque nunc
' Libr. I. c. 7. n. 81. Cfr. Iiic lit. i\lagistri, c. I. In textu liic neque ubi; neque enim utique esset universale; quod enim
allato pro dmnitaiis Vat. cum cod. cc Dei virtutis, et subinde semper est et ubique universalc dicimus esse.
pro domimtionis plures codd. eum. ed. 1 durationis. Vide notam praeced.
'-
* Sive substantia. Cfr. supra pag. 620, nota 3. — Quod " iNam quodlibet ens productum, co ipso quod est singu-
attinet ad minorem, ex Aristof., de Praedicam. c. de Substmtia lare, erit numero unum. —

Sequenti propositioni haec subiecta
nolentur haec: « Omnis autem substantia vidctur lioc atiquid est sententia in omnibus entibus collective sumtis est numerus
:
signiflcare. In primis (i. e. singularibus) igitur substantiis indu- determinatus. — In conclusione post ergo cum cod. T repetit unus.
bitabile ct verum est, quod Iwc aliquid signiflcant. Indivi- '
Pro Probatio Vat. prolaiio ,
quam vocem, suppresso
duum enim et unum numero est quod signilicatur. In secundis puncto antecedenti, cum verbis ei una immediate coniungil.
vero substantiis (i. e. generibus et speciebus) videtur quidem Mox post parte cod. V interserit aeris.
e
'
DIST. XXXVIl. P. I. ART. II. QU.VEST. I. 643
libet parte animalis tota, ut supra monstratum est ': ratio sensibilium in raedio est per diffusionem, unde
esto ergo ,
quod fieret animal giganteum ita ma- non numeratur vox, sicut nec lux, nisi ad nume-
gnuni quasi totus mundus, tunc anima esset ubi- rationem susceptibilis unde quot sunt aures tot — ,
que: ergo quod non sit, hoc est propter defectum sunt voces, quoniam vox in aere erat multiplicabi-
corporis, suum.
et Si dicas, quod est in
non — lis, et non multiplicata — et ideo patet, quod nec
pluribus tanquam in uno loco, unde nunquam una tota ubique ante numerationem, sicut nec lux dif-
anima est iiisi in uno corpore; obiicilur de corpore fusa, nec eadem post numerationem. Etideoexem-
Christi, quod totum et integrum est in diversis al- plum de existentia vocis non est multum simile Deo.
taribus distinctis. 4. Ad illud quod obiicitur quod Deus dat ,
4. Item, obiicitur per rationem.. Cum enim de sempiternitatem; dicendum, quod tam esse ubique,
natura singularis sit esse hic et nunc , tamen alicui 1 quam semper, importat quandam infmitatem; et in-
dat Deus semper esse, ut .\ngelis: ergo pari ratione I
fmitas sempile7-nitatis est infmitas durationis, quae
alicui dabit esse ubique. I
est secundum potentiam ; et haec non repugnat
5. Item, si aliqua duo inseparabiliter sunt unita.
j
creaturae, quia non impedit durationem creaturae
ubicumque est unum, et alterum; sed humana na- esse finitam actu et infinitam potentia; et ideo
I
tura et divina in Christo inseparabiliter sunt unita: I

omni durationi creaturae necesse est aliquid adiici.
ergo ubi est divina ^ et humana. Sed divina natura Sed esse ubique dicit immemiiatem actu, quia
est ubique: ergo et humana, et sic etc. importat simultatem locorum : et haec repugnat crea-
I
i turae, et ideonon potest ei omnino communicari.

Communicatur lamen secundum possibilitatem crea-
C N 01. u S 1 0.
turae, secundum quod participat mains et minus de
I
nalura spiritualitatis. Nam nihil est omnino spiri- >
Soli Deo proprie el singula,riter convenit

tuale nisi solus Deus, sicut dicit Augustinus de Mo-
esse ubique.
ribus Ecclesiae '
: « Solus Deus est incorporeus , quia
omnia replet». Creaturae autem quaedam sunt spi-i
Respondeo: Dicendum, quod esse ubique, acut rituales per abstractionem , ut universale et nume-
dicunt Sancti , convenit soli Deo proprie et singula- rus; et ista possunt esse in pluribus propter com-
riter, ita quod nulli convenit alii, nec intelligi po- muuitatem ad plura, et ita secundum sui plurifica-
. test convenire, si recte intelligatur. — Nam Deus dici- tionem. Quaedam spirituales sunt per separationem
lur esse ubique, ita quod ex parte Dei intelligilnr ^ a materia corporali, ut animae; et istae sunt in
idenlitas et toialitas, ex parte loci pluralitas et pluribus, tamen non multiplicatis. Quaedam autem
universalitas. Per conditionem identitalis excluditur spirituales per unionem , ut corpus Christi est cibus
universale, quod quamvis sit in omnibus singulari- spiritualis naturae", quamvis sit verum corpus, et
bus, tamen secundum aliud et aliud suppositum, et ideo quasi est medium inter animam et Deum, et
ita numeratum. Per conditionem lotalitatis excludi- ideo in quantum cibus plus sapit naturam spiritua-
tur numerus; nam quamvis numerus sit ubique, litatis; et ideo est in pluribus, ut sunt plura loca,
tamen secundum aliam et aliam partem. Per condi- non tamen in omnibus, quia ratio cibationis non se
tionem pluralitatis a parte loci excluditur spiritus extendit ad omnia. Et sic patet, quare sub Sacra-
creatus, qui quamvis sit in pluribus partibus corpo- mentn est in pluribus.
ris, non tamen'' in omnibus nisi ut unitis. Per con- 5. Quod obiicitur de inseparabiliter unitis, sol-
ditionem universalitatis excluditur corpus Christi vendum est per . interemptionera ' , cuni alterum ,
sub Sacramento ,
quod quamvis sit in pluribus, non excedit alterum , ut patet in genere et specie. Quod
tamen est in omnibus nec esse potest, quia hoc obiicitur, per unionem homo est Deus; dicendum,
solum convenit ei sub Sacramento. quod hoc intelligitur per communicationem idioma-
1. 2. 3. Et ita patent primae instantiae. Quod tum; similiter et esse ubique convenit per idioma-
laraen obiicitur de voce, intelligendum, quod gene- tum communicationem.
' Dist. 8. p. II. q. 3. — Poulo post pro qmsi cod. T cum sed in Cjennadii libro de Ecclesiasticis Dogmatibus (qui olim
aliquibus aliis codd. iit, ct in fine argumenti pro suum cod. K nomini .\ugustini addicebatur) c. H. sic legitur: Nihil ineorpo-
(ininuie. reum et invisibile natura credendum, nisi solum Deum Palrem
' Supple cum Vat. est. et Filium et Spiritum sanctum; qui ex eo incorporeus credi-
3 Cod. Z intelligatur , cod. W addit esse. tur, quia ubique est et omnia implet et constringit.
^ Cod. T .subiicit est. " Val. cum cod. cc animae.
^ Verba citata in libro de Moribus Ecclesiae noii babentur, ' Cl'r. supra pag. R7, nota 4.
: ,;
SENTENTIAKUM MB. I.
SCHOLIOK
I. QiKUiioi- coiKiilioiics, qiiiie soli ili\iiiai' ubiiiiiiUili coiivo- II. .-\lex. Hal., S. p. 1. q. 9. ni. o, — S. Thom., hic q. 2. a. 2;
niunt, ex ipsa eniinentia (li\in.io pei-fcctionis resultanl, et facile S. 1. q. 8. a. 4; Quodlib. II. q. I. a. I. — B. Albert., hic
intelligunlur per argunicntii iid oppositn. — Verbn in solut. ad 2: a. 8; S. p. I. tr. 13. q. 55. a. 3. q. incident. — Petr. a Tar., hic
« quot sunl aurcs, tol sunl voces», intcliigcndac sunt de .«pc- q. 2. a. 2. — Richard. Med., a hic a. 1. q. 3. — .Egid. U., hic
ciebus in medio ct in organo rccc|jiis, non de ipsa voce. Ea- 2. princ. q. 2. — Durand., dc hac et scq. q. hic p. I. q. 2.
deni fere sokitio quaestionis ct obicclionum invcnitur apiid — Dionys. Carth., hic q. 2.
Alcxandruni llal., S. Thomam , Richardnm a Med. aliosqiic.
QUAESTIO [I.
Ulrum esse ubique ah aelemo Deo coiweniat.
Seciindo quaeritur , utriim esse ubi.que conve- Dei praesentia: ergo videtur, quod secundum hoc
niat Deo seinper sive aeternaliter. Et t|uod sic, vi- non significelur mutatio in connotato, sed sohiin in
detnr ipso Deo: restat ergo per impossibile, quod Deus

1. Quia, sicut semper se liabet ad lempus, est ubique aeternaliter.
Argg.proita ubique ad locuni; sed ante omiie tempns Deus CoNTRA : 1. Ubique praesupponit ubi, et uhi Pfo.pa
taativa." 'fuit semper : ergo ante oinnein locum Deiis fuit praesupponit locum; et locum non est ponere nisi
ubique. ex tempore: ergo et Deum esse ubique, non est
2. Itein, proprium Dei essentialius ei convenit ponere nisi ex tempore.

quam propria passioalicui subiecto; sed propter 2. Item , bene sequitur : Deus est ubique , ergo
necessariani convenientiam passionis ad subieclum est in caelo, ergo destructo conseqnente , destruitur
distributio suppositorum includit dislributionem tem- et antecedens; sed ab aeterno non fuit in caelo:
porum' — uiide o dici de omni est, quod noii est in ergo etc.
quodam sic, in quodam non, nec aliquando sic. 3. Item , bene sequitur : Dens est ubique , ergo
aliquando non » , sed in quolibet et seinper — ergo in ista doino ; sed isla domus non fuit nisi ex
hoc quod est ubique includit sempiternita-
similiter tempnre et post initinm temporis: ergo et esse
tem: ergo esse ubique semper convenit Deo, ergo ubiqne.
ab aelerno.
3. Item, res suiit iii Deo, et Deus in rebus C N C LU s I 0.
sed res sunt in Deo ab aeterno: ergo a relativis

cum dicantiir hai^c ad convertentiam Deus est in -', Esse ubique convenit Deo ab initio rerum et lo-
rebus ab aelerno, sed non nisi iii omnibiis: ergo etc. corum , qui connotantur , rion aeternaliter ,
Si dicas , qnod iioii dicinitur correlative: contra: nisi per esse ubique intelligatur praesentiali-
cum dicitur: Deus est in rebus. non significatur tas divinae immensitatis.
respectus nec dependentia Dei ad res, sed reium ad
Deuin: ergo nihil aliud est dicere, Deuni esse in Respondeo: Dicendum ,
quod esse uhique dupli- Disiim
rebus, quam res esse in Deo. citer potest accipi de Deo, sicut et esse seniper.
4. Item, si Deus non fuit ubique ab aeteino. Uno enini modo semper iniportat divinam immev-
et fuit, ergo fuit alibi quam uhique; et modo esl sitatem secundum durationem , el sic idem est quod
ubique: ergo mutavit locum, ergo in Deo cadit aelernitas, et convenit Deo aeternaliter; alio modo
nnUalio. Sed hoc falsum: ergo et primum. Si lu dicaf, connotat simultaiem temporis, et sic convenit ei a
quod mutalio est in connotato; co(U/-a: cuin ilicitur: princijiio temporis. Sic esse ubique uno modo im-
Deus est iii loco , non notalnr ^ effectus , sed soiiim portat praesentialitatem divinae iinraensitatis, per
' Sensus est: sed propria passio rei creatae non convenit relativis significatur modus argiimentandi, qui nititur in habi-
tantum om,ni et soli , sed etiam semper. Cfr. supra pag. 642, tudine unius rclalivorum ad alterum , et generaliter exprimitiir
nota 1. Dc notione distribulionis vide supra pag. 99, Scholion, his propositionibus: posito unorelalivorum, ponitur et reliquum:
1. n. 2. — Veiba ,
quae mox citantur , sunt ex Arislot., I. remoto uno relativorum, removetur et reliquum.
Poster. c. i. Cfr. etiam V. Topic. c. I.

3 Cod. Z connotatm:
- Cfr. Aristot., de Pracdicam. c. rte Helatione. — Vorbis (i
— ;,
DIST. XXXVd. P. I. ART. II. QUAEST. II.
quani est praesens omni ei quod esl, sivesibi, sive cipio. Unde haec: Deus est in rebus, non est con-
^ alii ; el sic idem est Deum esse ubique quod Deum versa huius: res sunt in Deo, sed haec: Deus est
tdusioi.esse immensum. Et sic convenit Deo aelernaliter exemplar rerum, et utraqne est vera aeternaliter.
et secundum hoc procedit prima ratio. Et huius: Deus est in rebus , conversa est: res con-
modo, prout connotat locum creatum sive
Alio tinentur a Deo et conservantur ab ipso.
jciusio 2. rem ; ei ah
et initio rerum et loco-
tunc convenit 4. Ad illud quod obiicitur, quod si Deus non
rum connotatum, et convenit semper ; et
propter fuit ubique, et modo est, ergo esl mutatus; dicen-
adhuc est proprium, quia convenit soli, et semper dum ,
quod non sequitur ,
quia hoc non est propter
uno modo, licet non aeternaliter; sicut etiam in mutationem Dei \
demonstrativis'. Et sic procedit secunda ratio. Et Quod
quod ubique non connotat effe-
obiicitur,
iste modus accipiendi Deum esse ubique, est usita- ctum, sed solum praesentiam; dicendum, quod prae-
tior, et secundum hunc modum non convenit ei ae- sentia importat habitudinem ad duo, scilicet eius
ternaliter. qui praesens est, et cni est praesens, et ideo potest
3. Quod vero obiicitur contra hoc, quod con- esse inceptio ratione rei cui praesens est, non novi
Ad argg. veniat aeternaliter per snam conversani; dicendum, effectus.
latlva.^ quod nonest sua conversa^ Cum enini dicitur, quod Quod obiicitur ad oppositum ,
procedit secundum
res sunt in Deo, hoc inteUigitur ratione exemplari- quod ubique comiotat locum creatum.
tatis, et nihil connotatur actu; sed cuni dicitur Deus Quod lamen ultimo obiicitur, non valet, immo Ads. pro
"^*""
esse in rebus, connotatur aliquid creatnm. Nam est ibi fallacia accidentis, sicut hic: iste triangulus Eva.'
nihil est in eo' qnod non esl: ergo si Deus est in incipit habere tres: non ergo omnis triangulus .sem-
rebus et locis, res et loca sunt; non-ens lamen se- per habuit Ires, quia non fil distribulio pro parti-
cnnduni se bene est in exemplari tanquam in prin- bus° ut nunc, sed simpliciler.
SCHOLIOK
.icilc iiilelligunmr, Mi|iposita ilhi clisiinclione L'nde csl fallacia accidcnds, « quia non (it distributio pro |iar-
iiiiriini esse ubique e( esse sempei: .n sensu tibus iit iiunc, scd simplicitcr », id cst, locutio omnis triangii-
i'st minus usi iiltis (iid 2.), pi-imum signili- liis non supponit pro Iriangiilo ,
qualenus per accidcns nunc
dclincitnr, s-d simpliciter |)ro triangulo qua tali. Eodem modo
III ill uiuncnto f.ilso (ii traiisitus a scnsu nbsohito propo=i-
imiH^ : liciis est ubiqiic . iid sensum per nccidens \erum, quando
doiiiiis iiiccpit acdilicari. — S. Tliomas (liic q. 2. a. .S. ad 2.)
alnqiic esse ubique accipiunt soluniniodo in scnsu usitatiore .
qu.itenus connolat locum crcatinii; iindc m;iiorcm in .irg. I.
cidenlis , ciu;io caninii r, c|uiiiido id quod pro parte affirm. non distinguiint , scd simpliciter negiuit. Tamcn
Tcrc iii.icdic.itur dc nlis, quod babct. in ipsa doctrina non est diffcrcntia.
pracdic ilur ciiiini de xcmplo proposito, II. .\lcx. Ilal., S. p. I. q. 9. m. 4. — S. Thom., hic q. 2. a. 3;
quandci ni tiib,il i dc S. 1. q. R. a. 4. — B. Albert., Iiic a. 4. — Potr. a Tar., hic

per nirideiis , ciiiod ij. 2. a. -î. — liichard. a Mcd., hic a. I. q. 3. ad o. — .Egid. K.,
tibsnlutc iili netenid hic 2. princ. q. 3. — Dionys. Carth., liic ,i. 2. in pnnc.
' Simul audi: scientiis suo modo esl. In his enim propria iic hacc: Deus cst in rebus. De differentiii liariim proposilionum
passio monslratur semper inesse sive convenire subieclo, licet cfr. supra d. 36. dub. 1, ct Alcv. Hal., S. p. I. q. 0. m. 3, cl
sit quid creatum. Ad hoc ait Boeth., in Comment. in Aristotelis /Egid. Rom., hic. — Mox pro et nihil codd. X Z nihil lamen.
libr. d' hiterpretatione, edit. secund. libr. III. in principio: Aliae 3 Multi codd. cum edd. 2, 3 perperam in Deo; codd. FL
vero sunt (propositiones), quae non .sempiterna significantes, Nam in nullo est Deus.
sunl tamen et ipsae necessariae, quousque illa subiecta sunt, " Vat. cuin paucis niss. addit sed rerum.
de quibus propositio aliquid afTirmat aut negat, ut cum dico: 5 ita fere omnes codd. ; cod. S pro rebvs, cod. T a prima
homo mortalis est, quamcUu homo est, tamdiu hominem mor- manu in rebus, Vat. cum cod. cc de tribus. Sensus nostrae
talem csse necesse est. Nam si quis dicat: ignis calidus est lectionis cst: distributio per signuni omms refertur ad paries
quamdiu cst ignis,. tamdiu ex necessitate vera est propositio. subiectivas ( sivc inferiores sub toto universali ), prout sunt sim-
Paulo inferius pro mn convenit ei ae.ternaliter aliqui codd. pliciter secundum earum naturam, non prout fiunt hic etnunc,
ul I Z convenit ei temporaliter. V. g. Irianguius formatur. — Paulo superius Vat. sola fuit
- iNempe proposilio: res sunt in Deo, non idem significat pro fil.
SENTENTIARUM 1,IB. I.
ARTICULUS 111.
Qualiter Deus sil in rebus.
Tertio loco principaliter quaeritiir de tertio ar- l^rimo quaeritur, utrum Deus sit in omnibus
ticulo, scilicet qualiter Deus sit in rebus. Et circa rebus aequaiiter sive uniformiter.
lioc duo quaeruntur. Secundo quaeritur, quibus modis, et qualiter
Deus sit in rebus.
QUAESTIO I.
Utnmi Deus aequaliter sil in omnibus rebus.
Quod antem sit uniformiter, videtur:

'
Sed coNTnA: 1. « Orane quod recipitur in aliquo. ^pio^f

1. Quia, sicut dicit Philosophus ', « prima causa i
est ibi per modum recipientis, et non recepti ^
» ; sed
Argg. prouno modo se habet ad omnia, Mcet omnia non ha- creaturae non sunt aequaliter capaces Dei: ergo non
I
Siva!' ''beant se uno modo ad ipsam » ; sed omnia in Deo !

est aequaliter in eis Deus.
sunt uniformiter. qnia sunt vita et creatrix essen-

j
2. [tem, sicut se habet intellectus ad primam
tia: ergo multo fortius Deus in omnibus rebus esl j
lucem, sic ens ad primam essentiam , et vivens ad
aequahter et uniformiter. I primam vitam''; sed maior intelleclus magis parti-
2. Item, quod est ubique totum est aequaliter cipat divinam hicem: ergo perfectius ens , et perfe-
et uniformiter ' ; sed cum Deus sit simplicissimus. I

ctius vivens divinam essentiara et vitam : ergo Deus
est ubique totus: ergo aequaliter el uniformiter est
j
perfectius est in uno quam in alio.
in omnibus rebus. 3. Item, existentia Dei in rehus est conserva-
3. Itera, unicuique rei intima est materia et for- I

tio rerum': sed non omnes res aeciualiler conser-
nia: sed forma non unitur materiae nisi mediante i
vantur: ergo non est aequaliler in oranibns.
appetitu, appetitus autem ortum habet ab essentia^; 4. Iteni, cura Deus sit ubique, solum dicitur
sed hoc non posset nisi per Dei praesentiam: ergo i
habitare in iustis; sed hoc non esset, si aequaliter
Deus magis est intimus omni rei quam sua forma. ,
ct iiniformiter esset in omnibns: ergo etc.
Sed forma unicuique rei est summe intima: ergo

Deus in terraino intiraus est cuilibet. Sed quod habet CONCLUSIO.
esse in terraino est uniformiter: ergo etc.
4. Itera, hoc ostenditur per impossibile: (juia. Deus unifonniter est in rebus, quatenus non con-
si Deus noii est aequaliter in rebus, ergo cum'' nota/ni- elfrcius: seil quatenus uni creaturae
magis intime est in una quam in alia, ergo in ali- Deus (lii/ ji/iis ijiiam alii, magis dieitur esse
qua non est summe intime: ergo aliquid est in re in unu qiiam iii alia.
intrinsecura, in quo non est Deus: ergo Deus non

est intimura quod est. Sed hoc est impossibile: ergo Respondeo: .\d praedictornm intelligentiam est Disiini
et primura. notandura, quod Deum esse in ;«&».« diipliciter po-
' Philosophus hic intelligitur auctor libri de Causis, qui * In pluribus codd. ut H P Q V desideralur cum. Paulo
prop. 24. ait: omnibus i'ebus secundum
Causa prima existit in inferius pro intimum Vat. cum nonnullis mss. in omni, cod. T
unam omnes non e.\istunl in causa prima
disposilionem, sed res a secunda manu intimum omni.
secundum unam dispositionem. Do minori huius argumenti — 5 Libr. de Causis, prop. 10. 20. seqq. Cfi-. eliam Boelh.,
vide supra d. 36. a. 2. q. I. V. de Consol, prosa 4.
- Cod. T in niarg. non incongruo addit m omnibus. " Cfr. liber de Causis ,
prop. 18. seqq. — Immediate post
3 Quid sibi velit haec sentenlia, explicat Ale,xander Hal., ut pro maior intellectus codd. MPQ juagis inteUigem et cod.
invenies infra in Scholio huic quaestioni ndiuncto. — Mox post T cum aliquibus aliis magis intellectus. In initio argumenli
possel codd. V inserunt esse. In flne argumenti auctoritate pro sicut se habet intetlectus codd. P Q sicut se habet intel-
plurimorum codd. posuimus iii termino intimus est, et deinde Kgens.

in termino i. e. summe sive quantum po.ssibile est, pro quo ' Cfr. hic a, I. q, I. seq, — Voci exislentia in initio huius
Vat. intimior intimo est intimus , et deinde iii intimo pro in propos, codd. ADZ aa ff et plures alii praeligunt ex , qua
termino. Cod. T primo loco intimior est iniimo , et cod. W parlicula addita propositiunis scntenlia clare apparot.
summe et in termino est intimus.

;
DIST. XXXVII. P. I. ART. III. QUAEST. II. 6/./
uno modo, ut idem sit quod esse

test intelligi: parte divini esse, verum est; autem intelligatur
si
praesentem cuilibet rei non connotando effectum , ex parle effectus, falsum est. Quoniam Deus unifor-
et sic uniformiter est in omnibus rebus, eo quod miter et stabiliter existens, celera movet^ et mul-
intimus est cuilibet rei et summe praesens et totus tos et varios effectus producit, et efliciendo diversa
in qualibet re. Alio modo potest connotare effectum, in rebus facit, quod res non se habeant uniformiter
sicut artifex dicitur in artificio esse per connotatio- ad ipsum. Quoniam igitur, cum dicitur Deus esse
nem effectus et per impressionem suae similitudinis; in rebus, uno modo connotatur effectus, alio modo
et sic, cum uni creaturae plus det quam alii, magis non; ideo uno modo conceditnr, quod sit uniformi-
est in una quara in alia. — Et hoc potest esse tri- ter, alio modo quod non. Similiter e converso, cum
pliciter': vel extensive, quantum ad ea quae habent dicitur, quod omnia sunt in Deo, uno modo potest
esse diuturnius, ut in corpore incorruptibili plus connotari effectus, sicut patet in praedestinatione et
quam in anima sensibili ; vel intensive, quantum ad reprobatione, et sic non est uniformiter; alio modo
ea quae habent esse nobilius, ut in anima sensi- non connotatur effectus, et sic uniformiter.
bili' quam in corpore incorruptibili; vel utroque Quod obiicitur iterum ad oppositum ,
quod omne
modo, ut in aninia rationali quam in corpore cor- quod recipitur, est per modum recipientis; dicen-E
ruptibili. dum, quod verum est, ubi receptum dependet a
His visis patent obiecta ad utramque partem. recipiente, ut species^ a virtute cognoscente; in
Procedunt enim his duabus viis, ut patet, exceptis proposito autem non sic est. Unde divina essentia,
duobus primis ad utramque partem. existens in re, non accipit modum rei; et sic patet
Quod enim obiicitur, quod Deus uniformiter se illud.
habet ad omnes res ; si intelligatur uniformitas ex

'ar-
8GH0LI0K
Haec quaeslio a paucis ontiquis explicile traclata viam

I. , , torem ad motuni. Ex quo patet , ipsum esse principium motus
sequentem quaest. enodandam.
sternit acl in arg. 3. inter fun- — intrinsecum universale ». Pergit explicans differentias appeti-
dam. locus: « rorma non unitur materiae nisi mediante

dillicilis tuum et eorum in quibus est appetitus , secundum quod magis
appetitu appelitus autem ortum liabei ab essentiaji, profunde
;
vel minus habent vel de forma vel de materia. lllud autcm
ab Alex. Hal., S. p. II. q. 86. m. 2. a. 2. § L explicatur: In omni <i principium intrinsecum motus et vitae minime excludit influxum
motu sive ad formam sive ad situm primum principium motus primae causae, immo eum postulat, ut ibid. a. 1. § 1. proba-
intnnsecum est appelilus. Hic etenim est tIs a Creatore omni- tur. — Ex hoc Alexandri loco patet, errare Trigosum (Sum.
bus indita creaturis, per quam ad sui complementum ordinan- q. 6. a. 5.), qui, nullo codice vel editione suffragante, textum
tur et in suo compleniento stant et radicantur. Nec solum sic est mutavit ponendo ortum liabet ab esse pro ortum habet ab es-
in creaturis , sed ctiam in creaturarum essentialibus principiis, sentia, hacinnixus ratione, quod scil. antiqua lectio nullumsen-
quae sunt materia et forma, actus et potentia. Neque enim materia sum haberct.
se ipsamovetur ad formam quia cum nullam determinet, non
,
, Quod anima sensibilis perfectius habeat essc quam corpus
magis moveretur ad hanc quam ad illam neque forma se ; incorruplibile, magis explanatur III. Sent. d. 21. a. 2. q. 2. ad 3.
ipsam facit in materia sed per appetiium insitum utraque ad

; (cfr. S. Thom., S. I. q. 70. a. 3. ad 2.).
invicem ordinantur et per appetitum huiusmodi inseparabiliter II. Quoad ipsam qiiaestionem ; Alex. Hal., S. p. 1. q. 10.
coniunguntur. Ncc solum ap))etitus rem compleiam in esse m. S. — Scot., de hac et seq. q. Rcport. hic q. 2. — B. Albert.,
sequitur, sed in ipsis rerum principiis essentialibus radicatur hic a. 6. — Petr. a Tar., hic q. I. a. 2. — Richard. a Med.,
et fundatui-. Et sicut est in motu ad formani sic , cst in omni hic a. 1. q. 2. — Durand., de hac ct seq. q. hic p. I. q. 1.
molu non violcnto; in omni enim motu appetitus excitat mo- — Dionys. Carth., hic q. 2. circa nied.
QUAESTIO II.
Quibus modis Deus in rebus esse dicatur.
Secundo quaeritur, quibus modis, et qualiter accipit ab Augustino de praesentia Dei ad Darda-
sit Deus in rebus. Et assignat Magister dupliciter num^, qui dicil, quod « aliter est Deus in omnibus
modos existendi Deum in rebus. Et unum modum creaturis, aliter in Sanctis, aliler in Christo. In crea-
Vat. cum multis codd. perperam dupliciter. • Scilicet intenlionales, quae concurrunt ad actum cogni-
Supple cum cod. H plus. tionis.
Respicitur illud Boeth., 111. de Consol. metr. 5 Epist. 187. c. 12. Vide hic lit. Magistri , c. 1. et 3.—
Verba textus citati In creaturis singulis per naluram, in San-
ctis per inhabilantem gratiam, in Climto in Vat. desunt.
,,, ,
tiiris siiiji!ulis per niitiirauK in Sanctis per inliiibitan- CONCLUSIO.

teiu gratiani. iu C[u'isto per unionem ». Aliuui nio-
dum accipit a Gregorio, qui dicit super quintum Utraque assignatio modorum essendi Deum in
Canticoruui '
, « quod Deus est in rebus Iripliciter rebus conveniens est, tam illa quae est Au-
scilicet potentialiler , praesentialiter et essentiali- gv^tini, quam quae Gregorii: illa enim re-
Quaestioto-». Quaeritur ergo de distinctione, sufficientia spicit diversitatem modorum essendi in rehus,
et ordkie istorura modorum. haec conditiones eorundem modorum-.
1. Et obiicitur contra assignationem Augustini:
obiiciiur aut euim quantum ad divi-
accipiuntur modi illi Dicendum, quod assignatio Augu-
sjgnationem nam siibstantiwm , aut quantum ad crealuram stini respicit diversitatem raodorum essendi Deum
aut quantum ad effeclus. Si quantum ad effectus in rebus, sed assignatio Gregorii respicit condiliones
cuni innumerabiles sint, innumerabiles sunt modi raodorura essendi. Ubicumque enira est Deus , sive
essendi. Si quantum ad creaturam suscipientem per naturam sive per graliam, est essentialiter
cum solum duplex sit suscipiens, scilicet natura el potentialiter , praesentialiter.
voluntas, videtur quod lantum duo sint modi, sci- Diversitas autem modorum essendi accipilur iri
licet per naluram, et per gratiara. Si quantum ad penes diversitatem effectuum, et non qualemcuraque,
Dei suhstantiam. , cum in ea non cadat diversilas sed solura trimerabrem. Quidam eniin est elTectus,
erit tantura unus modus. secundura quem comparalur res ' ad Deura per rao-
2. Item, sicut gratia est effectus superadditus dum exeuntis; et hi omnes continentur sub raodo
naturae, ita operatio miraculosa: ergo sicut in ha- naturae, extenso noniine. Quidain per modura re-
bentibus gratiam est aliter Deus quam in uon ha- deuntis; et hic est elTectus gratiae inchoatae, vel
bentibus, ila et in re, in qua operatur miracu- consuinmatae, vel gloriae, et quantuin ad hunc est
lose, ut in asina Balaara -, erit alio modo essendi. secundus modus essendi. Quidam est effectus , se-
3. Item, sicut gratia gratum faciens est supra cundum quem comparatur crealura ad Deura ul
naturam, ita gratia gratis data, ul prophetia, ita perveniens'' , et hic est effectus unionis, in qua
etiam poena et gloria: ergo cum ista differant ge- uniuntur in unilate personae creatura et Creator, ut
nere et specie, debent secundum hoc diversi raodi hoino-Deus. Quoniani igitur tres sunt inodi effe-
essendi distingui: ergo non distinguit Magister sul- ctuum, secundum quos creatura diversimode com-
ficienter. paratur ad Deum ideo tantum tribus raodis dicitur
;
4. Item, obiicitur contra assignationem Grego- esse in rebus. Et primus —

qui atteuditur quan- ,
iiemGre-nY: aut enim illa secundum effectus,

assignatio est tum ad exitum, assimilatiir lineae rectae; secundus,
aut conditiones et proprietales Dei. Si secundum quanlum ad reditum lineae reflexae; tertius, quan-
,
effectus, tunc cum essentia nullum connolet effe- tura ad perfectionem ° , assimilatur circulo. Et pri-
ctum, non deberet poni. Si secundum conditiones mus quidem modus similis est lineae ; secundus,
Dei; sed non tantuiu est Dei potentia, sed etiam quia includit primum, similis est superficiei; ter-
sapientia et voluntas: ergo viileiur, quod insufficien- tius, quia ulrumque, similis est soliditati. El ideo
ter assignet. optime dicit Apostolus ad Colossenses secundo ', quod
3. Item, videtur esse praeposteratio inordine. in Christo tota divinitas hahital corporaliter : esl
Nam secundum rem et rationem intelligendi essentia enim perfectissime ,

quia est ad modum circuli,
praecedit potentiam, et potentia praesentiam: ergo quae est natura perfecta, et per modum altitudi-
male ordinat. nis % quae est quantitas perfecta. Ex his patet suffi-
6. Item, verborum inculcatio videtur, quia in cientia et distinctio, et solutio obiectorum.
Deo idem est potentia, essentia et praesentia: quae- Assignatio autein beati Gregorii accipitur quan- •
ritur ' ergo distinctio. tum ad conditiones modorum essendi. In his enim
> De hoc textu ,

qui falso lUtribuitur Gregorio , cfr. liic lit. nem cod. T homo-Deus in lextum recepimus pro Iwmo et
Magistri, c. I. Triplex liic essendi modus insinuatur ab Anselmo Deiis, ut in Vat. legitur.
de Fide Trin. c. i. et a Richardo de S. Vict., II. de Trin. c. 23. « Cod. T (in marg.) percentionem. l\lox post tertius, quia
2 Num. 22 , 23. seqq. — Ita Val. , omnes codd. pro erit cnd. S repetit includit.
habent erat, quod minus congruum nobis videtur. Post mira- ' Vers. 9: Quia in ipso inhabitat omnis plenitudo divini-
culose supple cum codd. KVX qmm in re, m qm non ope- tatis corporaliter. — Mox post perfeciissime supple cum Vat.
raiur miraculose. et cod. cc in eo. Dein pro nalura Vat. cum aliquibus mss.
' Pro qvaeritw aliqui codd. ut C I aa bb quare. figwra. — Cfr. August. , de Quant. animae, c. 12. n. 19, et
< Codd. FR (T in marg.) creaiura. c. 16. n. 27, ubi de praestantia circuli agitur.
^ Vat. absque auctorilate codd. acMUvelperficiens; deindo * Cod. T in margine soliditalis, qui lerminus magis con-
post effectus codd. D \V adiiciunt graiiae. Paulo inferius leclio- veniens esse videtur.
;,
DIST. XXXVII. P. I. DUBIA. 649
tribus circumloquitur beatus Gregorius perfectionem quoniam secundum rationem intelligendi conditiones
modorum existendi Deum in omnibus , in quibus est istae se habent per additionem, et ideo bene ordi-
hoc modo. Aliquid enim est in aliquo secundura nat beatus Gregorius, primo praesentialiter etc.
^
piâemitialitatis indistantiam , ut contentum in con- tamen huiusmodi conditiones volueruntc
Aliqui
tinente. ut secundum virlulis
aqua in vase; aliquid distinguere penes substantiam, virtutem et opei-a-
influentiam, ut motor in mobili; aliquid secundum tionem ^. Sed licet modus existendi essentialiter re-
intimitatis existentiam, ut illud quod est continens spondeat substantiae, el potentialiter virtuti, tamen
intra, ul anima in corpore '. Et omne quod perfe- praesentialiter non respondet operationi ; iiam prae-
cte est in re, necesse est esse quantura ad hanc sens est aliquis alicui, etiamsi non operetur.
triplicem conditionem ; et hoc modo est Deus. Et Aliqui accipiunt penes genera causarum. Sed >
ideo dicilur esse potentialiter ,

praesentialiter et nec iilud videtur conveniens, quia essentialiter con-
essentialiter , quia secundum praesentialitatis indi- sistere non connotat genus causalitatis.
stantiam, secunduni virtutis influentiam, secundum Ahqui irinitatem vestigii, scilicet mo-c
penes
inlimitatis existentiara. dum, speciem ordinem; sed omnia haec praece-
et
Et sic patet distinctio , sufpcientia et ordo dit essentia secundum rationem intelligendi.
SCHOLION.
I. In assignalione S. Augustini connotantui' diversi effectus operationem praesentialiter i>. Hic modus distinguendi placet
praesentiae divinae, et secundum hos distinguuntur tres gradus; etiam Durando et Êgidio R., sed non S. Bonaventurae. — Ter-
unde sic Deus non est uniformiter in rebus creatis (cfr. q. lius modus est «t penes genera causarum », id est secundum cau-
praeced.). — Triplex comparatio creaturae per modum sxeuntis, sam efficientem, exemplarem et finalem. Contra hanc arguit
redeuntis ,
pervenientis , sub variis formulis familiaris est Se- Seraphicus, quod essentialiter non connotat genus aliquod cau-
rapliico, et sumta est ex Dionysio Areop. (de Div. Nom. c. i. salitatis. — Quartus modus cst secundum distinctionem modi
% i. 10. 1 4 ; dc Caelest. Hier. c. ! .). — Verba in primo mem- (mensurae), speciei et ordinis (cfr. supra d. 3. p. I. q. 2 , et
bro divisionis posita: « hi (effectus) continentur sub modo na- dub. 3.), quae tria secundum Alex. Hal. (S. p. I. q. 18. m. 2.)
turae , extenso nomine », insinuant, quod natura hic in sensu in hoc sensu sunt essentialia ,
quia referunt rem ad suas cau-
largiore intelligitur, ut comprehendat simul etiam gratias gra- sas essentiales. « MOdus enim dicit relationem ad Deum ut ad
tis datas v. g. operationem miraculorum. — Exemplum tripli- efficientem, species ut ad formam [scil. exemplarem], ordo ut ad
eis lineae sumtum est ex Dionys. (de Div. iNom. c. 4. § 8.). — finema. Unde in hac sententia «ssentoftter responderet modo,
De circulo, qui est i figura simplicissima , capacissima, pulcher- praesentialiier speciei ,
potentialiier ordini. Sed S. Doctor hoc
rima » (IV. Sent. d. 24. p. I. a. I . q. I .), quatenus repraesen- improbat ob brevitatem obscuris « Sed omnia haec
his verbis :
tat Christum , cfr. III. Sent. d. 1 . a. 2. q. 1 . — De altero exem- praecedit secundum rationem intelligendi ». Sensus
essentia
plo, sumto ex triplici quantitate, cfr. supra d. 2. q. 4. est cum essentia rerum praecedat illas tres relationes se-
: ,
II. In explicanda secunda assignatione, quae fundatur in queretur, quod respectu essentiae rerum non esset praesentia
verbis per errorem a Scholasticis S. Gregorio attributis (vide Dei quod est falsissimum.
; S. Thom. (S. I. q. 8. a. 3.) cum —
|)ag. 632 col. II, nota 2.), antiqui magistri in diversas vias abeunt multis sio distinguit « In omnibus est per potentiam in quan-
: ,
quac ,
quia vera in se dicunt ,
plus minusve probabilitatis ha- tum omnia eius potestati subduntur est per praesentiam in ;
bent. Positio S. Bonaventurae profunda et plana est; ipsa distin- omnibus in quantum omnia nuda sunt et aperta oculis eius
,
;
ctionem horum modorum, ordinem eorum (quia sequens mo- est in omnibus per essentiam, in quantum adest omnibus ut
dus per addiiionem quandam gradationem exprimit) et sufji- causa essendi ».
cientiam praeclare explicat. Modus distinguendi, secundo loco — III. Praeter locos citatos: Alex. Hal., S. p. I. q. 10. m. 2.
positus, est Alexandri Hal. (S. p. I. q. 10. m. 4.), qui dicit: « In 3. 4. — S. Thom., hic q. 1. a. 2.— B. Albert., hic a. 5. 10.
Deo sunt tria: essentia, virtus, operatio... per essentiam est in — Petr. a Tar., hic q. 1. a. 3. — Richard. a Med., hic a. 1.
rebus essentialiter, per vii'tutem est in rebus potentialiter, per q. I . — ,Egid. R., hic 1 . princ. q. 2. — Dionys. Carth., hic q. 2.
DUBIA CIRCA LITTERAM M,\GISTRI.
DuB. I. caeci in luce etc. Videtur enim raale dicere, quia
mali sunl in Deo, quia moventur

in illo vivunt,
In parte ista incidunt dubitationes circa litteram et sunt': ergo si non importatur maior convenien-
et primo de hoc quod dicit Magister, et est verbum tia per hoc quod est esse cum aliquo quam in
Augustini, scilicet quod mali 7ion sunt cum illo,ut aliquo , videtur, quod sicut mali dicuntur esse in
' Aristot. , I. de Anima, text. 90. (c. S.): Videtur enim inferius post praeseniialiter Vat. causa el ubsque auctori-
contra magis anima corpus continere, egrediente enim exspirat tate codd. adiungit principaliler, )0St pauca pro alicui sub-
et pulrescit. stiluit alicubi.
- Plura de his in Scholio huic quaestioni addito. — Paulo "ivmnis et movemur (
.
SENrENTIARtlM LIB. 1.
Deo, ita debeunt tlici «Mn Deo.

esse Iteni, qiiae — DuB. Ili.
est nuigis inipropiica, Deus est cum malis, vel inali

cim Deo? Videtur, quod haec: mali sunt cum Deo. Item quaeritur de lioc quod dicit, quod Devs
Unde Augustinus in libro Confessinnum': « Mecum habital in aliquo, cim ila est in eo, ut ab eo
eras, et lecuni non eram»; loquitur pro statu cognoscatur et diligatur. Videtur nou bene dicere.
peccati. Sed contra ; cum dicit auctorilatem in ca- quia habitat in parvulis, qui eum non cognoscunt:
suali ', ergo videtur, quod raelius dicitur: Uomo ergo non videtur haec ratio conveniens.
cim Deo, quam e converso. Respondeo: Est cognoscere actu, et est cogno-
Respondeo: Dicenduni, quod haec praepositio scere habitu; et quamvis parvuli non cognoscant
cum dicit associationem. hi societate autem consi- actu, cognoscunt tamen habitu, eo quod gratiam
derantur duo, scilicet rautuum auxilium et con- habent et habitum virlutum , sicut dicitur in quarto
°.
formitas voluntatis. Quoniam igitur soli boni ha- Ubro
bent voluntatem conformem et sunt coadintores
Dei
'
, ideo de eis solis proprie dicilur ,
quod sint DuB. IV.
cim Deo, et e converso; quia tunc hoc quod esl
cum non dicit auctoritatem. Quia vero mali non Item quaeritur quod dicit: Quomodo de lioc
conformantur nec auxiliantur Deo in sna salute. ubique Deus non capimus. Videtur
sit, inteUectu
Expiicaiur sed cootradicunt, et tamen Deus adiuvat eos in enim falsum dicere, quia «quod intelligimus debetur
°tM. '^""""mnltis: ideo dicit Augustinus: Mecum eras etc^ rationi», sicut dicit Augnslinns '" ; sed habemus ra-
'tiones, per quas scimus, Deum esse in rebus po-
tentialiter, praesentialiter et essentialiter. Si tu clicas,
DUB. II.
quod non comprehendiraus"; similiter nec alia com-
prehencUmus, quae dicuntur de Deo: ergo magis
Item quaeritur de hoc quod dicit: Apud se de hoc quam de supradictis non deberet dicere
habilat etc. Videtur enim male dicere, quia prae- Magister, quod sit ineffabile.
positiones sunt distinctivae , quia transitivae^: si Respondeo: Dicendum, quod quaedam suntj^
ergo Deus a se non distinguitur , male dicitur , quod pure intelligibilia, et talibus non contradicit Imagi-
apud se erat. S» tu dicas, quod transitionem solum natio, sed quaedam sunt sensibilia, et in
deficit;
dicunt quantuni ad modura: contra est Glossa super talibus sufficit; quaedam sunt quodani modo imagi-
priraum loannis '', quae dicit, quod apud notat di- nabilia, et quodam modo intelligibiha, et in tahbus
stinctionem Patris ad Filium. frequenter intellectus deficit, et imaginatio contra-
Respondeo: Dicendum. quod Deus non .solum dicit et deficit: ut cum cogitamus, Deura esse
esl in creaturis , apud se. Unde Augu-
sed etiara ubique , Deura solo intellectu capimus , locum autem
stinus in libro Confessionura «Deus est in se ut '
: iraaginamur. Et quoniam nostra imaginatio exem-
alpha et oniega in mundo ut
, creator et rector plum '^ non capit, quod aliquod unum sit in pluri-
in Angelis ut sapor et decor, in electis ut libera- bus locis, et intellectus in claritatera lucis non
tor et adiutor , in reprobis ut terror et horror » aspicit; hinc est, quod talia nobis non intelligibilia
— Quod obiicilur, quod praepositio dicit transi- iudicantur magis quam alia.
tionem et distinctionem ; dicendum, quod quantum

est de virtute suae significationis, non dicit nisi Dhb. V.
tramitionem quantum ad ntodum; quod autem di-
cat quantum ad rem , hoc est ratione materiae sive llem quaeritur de hoc quod dicit: Spiritus
terminorum, quibus additur*. creatus sordibus poUuti corporis non inquinatur.
1
Libro X. c. 27. n. 38. tamen non in omnibus cum eodem convenit. In textu citalo
' Cfr. supra d. 19. p. 1. q. 3. in corp. Vat. cum cod. cc voci elecHs praemitlit liberatis vel.
3 Epist. 1. Cor. 3, 9 : Dei enim sumus adiutores. « Cfr. de hoo dubio B. Albert., hic a. 12. ot 13; Petr. a
'
Hoc dubium solvitur etiam a B. Alberto , hic a. II, et Tar., hic eirca lit. ; et ^gid. R., hic 1 . princ. q. 3.
ab .iigid. R., Iiic circa lit.

" Dist. i. p. II. a. 2. q. 2. Cfr. etiam III. Senl. d. 23. a. 2.
5 Praepositiones vocantur transitwae, in quantum dicunt q. 2. in corp. et ad 5; Alex. Hal., S. p. I. q. 11. m. 5; B. Alberl.,
aliquid extra subiectum. Cfr. supra d. S. a. I. q. 2. ad t. et hic a. 1S; Petr. et Richard., hic circa lit.
Scholion.
'" Libr. de Utilitate credendi, c. 11. n. 2S, ubi textus ori-
« Vers. I. Glossa exhibetur a Lyrano sic: Erat apud Deum, ginalis drbemm pro debetur, Cfr. etiam I. Retract. c. 14. n. 3.
ut alius apud alium. " Supple hic cum Val. obiicilur, quod.
' Verba hic citata in libro Contessionum non inveniuntur, 1- In Vat. desideratur exemplum. Mox pro umtm multi
neque in Augustini Sermonibus super Matth. 6: Paternoster etc, codd. tantim ; vitiose. — Solutio huius dubii magni mo-
ut ab aliis insinuatur. B. Albertus, S. I. tr. 18. q. 71, cilato textui menti osl.
similem ex P.ernardo (Serm. 6. de Dedicat. eccles.) afferl, qui

,,
DISTINCTIO XXXVII. P. II. 651
Videtiir enim coiitrarium esse ei quod dicitur Sa- inquinant res corporales, ergo spirituales res spiri-
pientiae nono ' Corpus , quod corrumpitur , ag-
: tuales. Item, si Deum non inquinant : ergo videtur
gramt animam. Et iterum, anima contrahit origi- quod posset dici, quod Deus est in diabolo; quod
nale a carne el inficitur ab illa. est contra omnem usnm.
Respondeo: Sicut generatio univoca est, quae Respondeo: Dicendum, quod, sicut tangit Ma-
)apies ?e- est similis ex simili, et aequivoca , quae est rei dis- gister in littera \ sordes corporales non inquinant
' '°
!tio.° similis, ita est infectio secundum ra.tionem univocam, corpus, quod nec communicat in materia nec depen-
ut leprosus facit leprosum, et secundiuii rationem det, ut patet in radio, qui non inficitur faecibus,
aequivocam, ut infectio generat infectionem '. Primo quia nec dependet nec communicat in transmutabili
modo loquitur Magister, quia anima leprosi non est materia. Et quoniam'Deus neutrum habet, ideo non
leprosa; secundo modo obiicit. valet illud. —
Quod obiicitur, quod Deus est in
peccatoribus dicendum, quod nullum inconveniens
;
DuR. VI. esset dicere; tamen quia hoc videbatur* sonare in

contumeliam , ideo ponenda est determinatio ratione ,
Item quaeritur de hoc quod dicit: In Deo sunt cuius sermonis intellectus sanus appareat: ut si di-
omnia quae condidil, nec iamen inquinant eum etc. catur, Deus esl in diabolo vei in adultero quantum
Videtur enim male dicere, quia sordes corporales ad conservationem naturae.
COMMENTAMUS IN DISTINCTIONEM XXXVII.
Pars II.
De immutabilitate Dei cjuantum ad locum.
Cumque divina iiatura veraeiter et suhstantialiter.
TEXTUM MAGISTRI VIDE SUPRA PAG. 63S.
DIVISIO TEXTUS.
Supra ostendit Magister, qualiter Deus sit in omni natura creata , ibi : SpitHtus vero crealus quo-
locis et rebus omnibus; et quoniam ad existentiam dam modo etc. In tertia "
suam conclusionem infert,
in loco sequitur circumscriptibilitas et localitas ' in quod solus Spiritus increatus est incircumscriptus
creatura locata, ideo intendit hic a Deo has condi- ibi: Sunt ergo spiritus creati etc.
tiones removere. Et dividitur haec pars in duas. In Fateamur itaque etc. Haec est secunda pars,
prima ostendit Deum incircumscriptibilem et immu- in qua suam resnmit conclusionem, ut addat, et
tabilem. In secunda vero concludil et per auctori- habet haec pars tres partes. In prima concludit prae-
tates confirmat , ibi : Fateamur itaque, divinam na- determinata et auctoritatibus confirmat. In secunda
luram etc. vero niovet dubitationem et solvit illam,'ibi: Ad
Prima pars habet tres partes. In prima ostendit, hoc autem solet opponi. In tertia breviter epilogat
quod immutabilitas et incircumscriptibilitas convenit praedeterminata et ostendit rationera situs praesen-
Deo. In secunda hoc removet a natura angelica et tis capituli, ibi: lam sufficienter demonstratum est.
' Vers. 13. tuale, quia nec communicanl in materia nec dependent. Paulo
- Id est, inlcctio (.arnis generat infectionem animae. Ue inferius pro quia nec non pauci codd. minus congrue qui nec,
generatione aequivoca supra d. 13. dub. 8. dicitur : « quae est et subinde pro transmutabili codd. L consimili.
secundum putrefactionem ». Communis opinio illius aelatis ad- ^ Ed. I videinr. — Cfr. de hoc dubio B. Albert., hic a. 17,
niittebat istam generationem quoad aliqua vivenlia imperfecta. — et S. Thom., hic q. I. a. 1. ad S.
Paulo ante pro unimcam multi codd. univocatam. Verba, = Vat. locabilitas.
quae mox sequuntui', ei secundum rationem, aequivocam in ^ Vat. , supra posito quatuor partes pro tres partes
pluribus codd. et ed. 1 male omittuntur. suo nomine hic inserit: ponit opinionem quorundam qui dicunt,
' Cap. 4. — Verba proxime subnexa a Vat. sic in peius spiritus creatos non moveri loco, nec essc locales , ibi: De
niutata sunt : sordes corporales iwn coinquinant corpus spiri- muiatione vero loci etc. In quarta suam etc.
;,, ;
.\d intelligentiain huius partis duo principali- (juantuni ad primuni arliculum quaeruntur Iria.
ter quaeruntur. Primo quaeritur, ulrum Deus sit localis intra
Prinio quaeritur de incircumscriptibilitate sive locum.

illocalitate Dei. Secundo, utruni sit mutabilis de loco ad locum.
Secundo, de mutatione spiritus angelici per Tertio, utrum sit separabilis a loco sive sit
locum; haec enim duo prosequitur '

in littera. extra omnem locum.
ARTICULUS 1.
De incirciimscriptibUitate Dei.
QUAESTIO I.
Utrum Deus sil localis.
Circa primam proceditur sic. Quod Deus sit ab illo , et quod comprehenditur ab aliquo loco de
locahs, ostenditur hoc modo. terminato est locale; ergo Deus est localis.
1. Esse in loco et esse locatum convertuntur Contra: 1. Magister in littera^: « Localis nont
Ad opposi- sed Deus est in loco , ut in praecedentibus proba- est, quia penitus non circumscribitur loco».
tum est : ergo Deus est locatum. Sed esse locatum 2. Item, ratione probatur sic: nihil dicitur tem-
est locale: ergo Deus est localis. porale , nisi quod exceditur a tempore — temporalia
2. Item, quod est in uno loco tantum locale enim in tempore sunt corruptibilia — ergo nihil
est: ergo si plus possunt omnia loca quam unum, dicitur locale , nisi quod exceditur a loco ^ ; sed Deus
et magis sapit naluram rei quod habet esse in toto, non exceditur a loco: ergo etc.
quam quod habet in parte, multo magis est locale 3. Item, locus est accidens , ergo non deno-
quod est in omni loco. Sed Deus est in omni loco, minat illud, nisi ad quod comparatur ut accidens "
quia ubique ; ergo videtur maxime esse localis. sed ad Deum non potest comparari ut accidens:
3. Item , Deus est ubique ; ergo est hic a ergo non denominat Deum : ergo Deus non est
toto^:. sed quod hic est, est in loco determinato, et localis.
quod est in loco determinato est locale: ergo etc. 4. Item, locus est quantitas continua divisibilis.
k. Item , Deus est in loco aliquo determinato punctus autem est principium quantitatis indivisi-
aut ergo secundum toturn, aut secundum partem. bile ', ergo magis convenit cum Deo punctus quam
Sisecundum partem : ergo habet partem et partem ,
locus, quantum ad proprielates ; sed Deus non dici-
quod est inconveniens. Si secundum totum; sed tur punctalis nisi improprie et falso : ergo non
quod secundum totUTn est in aliquo comprehenditur debet dici localis.
' Supple. cum ed. 1 Magister. Paulo superius pi-o itloca- Quidquid removelur a loto in loco, el a qualibet eius parle.
litate Vai. illocaUlitate , et mutabilitate pro muiatione. Locus a parte in loco est habitudo ipsius ad suum totum; et
- Parte I. huius dist. a. 1. q. 2. — Adiectivum tocalis liic est semper destructivus ul: Caesar non est hic, ergo non est
,
idem son&t ac loco ciroumscriptibilis. — Paulo inferius pro ubique. Maxima: Cuicumque non compelil pars in loco, nec
Sed esse Vat. cum aliquibus codd. sed omne, et subinde post eius totum » (Pelr. Hispan., Sum. tract. de Syllog. lopico.). —
locatmn est ed. i interiicit esse. Val. omillit a toto.
' Verbis a toto signiticatur locus sive niodus argumentandi, ^ Cap. 5.
qui iuxta diversitatem totius mulliplex est, scil. locus a toto 5 Arislot., IV. Phys. texl. 117. (c. 12.): Quoniam aulem
imiversati , a tolo integrali, a toto in modo , a loto in loco, est, ut innumero, csse in tempore; accipietur aliquod maius
a toto in tempore. « Totum in toco [de quo hic agitur] est tempus omni eo quod est in lempore. Quapropter necessc esl,
,
dictio comprehendens omnem locum adverbialiter, ut ubique omnia ea quae in tempore sunt conlineri a lempore sicut el , ,
nusquam. Pars in loco est dictio comprehendens aliquem locum alia quaecumque in aliquo sunl, ut ea quac in loco sunt a ,
adverbialiter, ut liic, ibi. Locus a loto in loco est habiludo ipsius loco.
ad suam parlem et tenct constructive et deslructive. Conslru- ^ Cfr. supra pag. 475, nola I.
ctive sic : Deus esl ubique , ergo Deus est hic. Maxima : Cui-
"
Vide Aristot., de Praedicam. c. dc Quantitate, d VI.
cumque competit totum in loco , el quaelibet eius pars. Deslru- Phys. texl. I. seqq.
clive sic: Caesar esl nusquam, ergo Caesar non esl hic. Maxima:
,
DIST. XXXVH. P. 11. ART. I. QUAEST. 1. 6;i3
C N C L U S I 0. locus superexceJht ipsum iocatum, unde illud de-

terminat et defmit sed quando est in omnibus ;
Licet Deus aliquo modo sil in loco, tamen ipsum superexcellit omnia loca. Et ideo super hoc
niiUatenus dicitur localis. non tantum possunt omnia loca, quantum potest
unus locus super illud, quod est tantum in uno loco.
quod locale dicitur quod Et ideo non est localis dicendus Deus.
sequitur leges loci, sicut temporale quod sequitur 3. Ad illud quod obiicitur, quod Deus est
Legcs loci. leges temporis. Leges autem loci sunt quantum ad hic etc; dicendum, quod hic potest teneri dupli-
actum continendi, mensurandi, salvandi, termi- citer: aut demonstrative tantum, aut demons tra- nhfmcuo.
nandi, secundum quas locus se habet ad locatum tive et tantum demonstrative , sic
discretive '. Si
per modum impartientis, et locatum se liabet ad verum est, Deum esse hic, quia non est signare
locum per modum suscipientis '. Et quoniam Deus locum cui Deus non sit praesens. Si autem discre-
,
sic est praesens loco, ut nihii ab eo omnino reci- tive, falsum est esse hic; et non sequitur ex prima,
piat, sed sohmi eius indigentiam suppleat et det et hoc sensu procedit sua ratio.
loco virtutem continendi et locato virtutem replen- 4. Ad illud quod quaeritur: aut Deus est se-
conciasio.
([[ ; ijjnc est ,
quod Deus nullo modo dicendus est cundum totum etc. dicendum
; quod in Deo sunt ,
localis, sicut dicit Magister in httera ^ Et rationes simul simplicitas et in/initas. Quando ergo apponi-
ad hoc inductae concedendae sunt. tur circa Deum nomen importans lotalilatem, potest
soiutio
positoruni.
op-
iq(,q '
1. Ad
et esse
illud ergo
locatum
quod obiicitur,
convertnntur
quod
;
'
dicendum
esse in
,
'
dupliciter apponi
.
pnvat partem
. . ^ et
: vel ratione
partem
,
, et
.
sic
.
simplicitatis;
r-
sigmficatur per no-
,
et sic Dinert
tumettotom
totiiiter.
to-
quod convertuntur ratione materiae circa ipsum cor- men = , ut si dicatur : totus Deus. Et quoniam Deus
pus, tamen ratione virtutis vocabuli non. Nam liaec in omni loco simplex est, et quodhbet esl capax sim-
determinatio in loco, ad hoc quod habeat verita- plicitatis divinae ; ideo ratione simplicitatis Deus est
tem locutio, non exigit nec ponit nisi prae.sentiah- in quolibet loco totus. Potest iterum totalitas apponi
tatem et indistantiam ; sed esse locatum ponit ani- ratione infinitatii et hoc flt per adverbium , ut si
bitum et continentiam , esse locale ponit idoneitatem dicatur : Deus est totaliter in loco hoc sive secun-
ad proprietates loci et indigentiam aliquam. El ideo dum totum; et sic, cum divina infinitas a nullo loco
soumdum. iiaec conceditur : Deus est in loco: tamen ahquid includatur, Deus in nullo est secundum totum.
habet improprietatis ,
propter hoc quod haec prae- Quando ergo quaeritur: aut secundumpcwtej», aut
positio in videtur importare continentiam ambien- secundum totum; dicendum, quod non dividit per
tem. Sed haec est magis impropria: Deus est loca- immediata % quia Deus nec est securidum partem,
tus. El adhuc ista est plus impropria: Deus est quia simplex nec secundum tolum quia iDflnitus.
, ,
locahs; et ideo non est recipienda, sed exponenda. Et ideo dicendus est totus in quolibet loco, non
2. Ad illud quod obiicitur, quod est in uno tamen totaliter ; et ideo est in loco. non tamen lo-
loco' est locale; dicendnm, quod ilkid est, quia caliter.
SCHOLIOK
1. Huius ai'ticuli qunesliones disculiumur, iil ob ubicjuittite vendis adhibelur. Aliis verbis eandeni distinclionci>i iidliibcl S
divina removeanlur illae imperfecliones, quae creatufarum prac- Thom., S. I. q. 8. a. 2. ad 3.
sentiam in loco comitantur, ut ipse S. Doctor observat supra II. Auctores; Alex. Hal., S. p. I. q. 9. m. 1. 2. — B. Alberl.,
in divisione textus liuius distinctionis. — Solutio ad i. cruitur hic a. 14. 18. -^Petr. a Tar., hic q. 3. a. 1. — Henr. Gand.,
ex communiter recepla distinctione inler totum simpliciter et S. a. 32. q. 5. n. 39-42. — Durand., hic p. I. q. — Dionys.
2.
totum et toialiier, quac in mullis qtiaestionibus llieologicis sol- Cartli., hic q. 2. — Biel, hic q. unica.
' Cn-. Arislot., IV. Phys. text. 30. (c. 4.). ^ Quod esl totus, pro quo Val. minus congruc totum. —
2 Cap. S. seqq. — Cfr. etiam Anselm., Monolog. c. 22. Mox posl simplicitatis dicinae plurimi codd. cum ed. 1 udiun-
3 Cod. T bene adiungit tantum , quod et in obiectione gunt vel clictmn , omittentes simul voculam subsequenlem
habetur. ideo, quaiTi lamen cod. T retinet.
' id est, discernendo hunc locuni ab alio , ita ul hic sit et ''
Hoc sibi vult; obiiciens non dividit per immediata riiem-
alibi non. Ad vocem prima ,
quae in subnexis occurrit, intel- bra. — In flne solutionis Vat. cum cod. cc omitlil verba et
lige: propositione, nempe : Deus est hic; et subinde sua ratio ideo est in loco, non tamen localiter. Pro localiler mulii codd.
accipe pro raiio obiicientis. iotaliter ; mendose.
P
,,
:
QLIAESTIO IL
Ulrn.m Deus sit mutabilis secundum locum.
Secundo quaeritnr ulrum Deus sit niutabilis

. ita quod non in aliis : ergo saltem quantum ad hunc
secundum locum. Et quod non, videtur sic. modum est mutabilis.
1. Magister in littera '

dicit et accipit ab Au-
Foridamei.in.gustino supcr Genesim : «Deus est in omni lempore, c N cL u s I 0.
et in omni loco, non tanien movetur per loca vel

tempora ». Deus nec per se, nec per accidens mutatur
"I. Item, ratione ostenditur, quia « motus est per locuni.
actus imperfectus ^ »
; sed in Deo nulla est imiier- i
fectio: ergo nec secundum locum mutatio. Respondeo : Dicendnm ,

quod sicul dicil Magi-
3. Item, per omnem motnm aliquid acquiri- j

ster in littera", Deus nullo modo mutatur per lo- têudui
tur"; sed Deus nullum locum potest acquirere, j

cum ; et hoc verum est, quia nec per se , nec per
quia est ubique : ei'go impossibile est, Deum secun- j
accidens mutatur, et hoc est propter summam im-
dum locuni mutari. ! mensitatem, qua adest omnibus et nulli abest. Etcmoiiai
4. Item , nobilior dispositio est quies quam mo- si incipiat esse in re, vel desinat, hoc solum est
*
tus ; sed quod nobilius esl Deo est altribuendum secundum rei mutationem, non secundum mutatio-
ergo impossibile est, Deuin secundnm locum mutari. nem eius : ut puta , si aere illuminato intelligatur
quia semper quiescil. creaii cryslallus. radius incipit esse in eo, et cry-
CoNTRA 1 .\ugustinus ad Orosium " « Deus mo-

: . : stallo amoto, desinit esse. nulla facta mutatione
Ad opposi- vet se sine tempore et loco » ergo videtur quod Deus , in radio.
moveatur; sed perfectissimus motiuim est motus 1. 2. Ad

illud ergo quod obiicitur, quod Deus soiuuo
secundum locura : ergo etc. j

movet se; dicendum,
quod Augustinus non dicit''"'""'
2. Item , Isidorus ° : « Cum sit iilocalis Deus simpliciter quod movet se, sed '" sine tempwe et
, :
localiter tamen ambulat in Sanctis » : ergo saltem loco. Et qunniam omnis motus secundum Augusti-
videtur mutari per accidens. num comprehenditur sub mutatione secundum tem-
3. Ilem, hoc videtur r-atione , quia « niotis no- pus et secundum locum; ideo tantum est hoc dicere
bis, moventur ea quae in nobis sunt». Hoc dicit quantum esset dicere movet se sine motu, et ita :
Philosophus ' , et dicit propter formas, quae non non movet se vere, nec implicatur contradictio.
sunt in uno delerniinate : ergo si Dens est in nobis Sed cum in motu sint duo, scilicet quod est actus
Deus movetur in nobis saltem secundum accidens. et quod est vwriatio sive imperfeclio ", vult dicere
4. Item, quamvis Dens quantum ad existen- Augustinus ,
quod movet se sine molu quia semper
,
tiam per essentiam non determinet locum ' , lamen est in actu, sed non in actu imperfecto, innno
quantum ad habitationem defmite est in aliquibns, perfecto. — Quod dicil Isidorus est intelligendum
'
Cap. 3. Locus S. Augustini secundum sensum est VIII. et intelligibiles esse iis qui jionunt, ideas esse; attamen cum
Genes. ad lit. c. 20. n. 39. 40. sint in nobis , impossibile est immobiles esse; nam motis nobis
2 Aristot., III. Phys. text. 15. (c. 2.): Motus actus quidem necessarium est, et quae in nobis sunt omnia simul moveri.
aliquis esse videtur, imperfectus tamen. Cfr. supra pag. 116, nota 8.
3 Aliter possibile esset, aliquem simul moveri et motum <t 8 Id est, non sit determinate in aliquibus tantum, sed in
esse, quo movebatur, quando movebatur, ut si quis Thebas omnibus. — Mox pro habitationem cod. Y inhabitationem.
it , impossibile est simul ire Thebas et ivisse Thebas », ut ait
,
5 Cap. S. seq. — Post pauca pro per locum cod. V bene
Aristot., VI. Phys. text. 7. (c. 1.). secundum locum.
' Aristot., VI. Topic. c. 3. (c. i.): Prius enim est et notius "• Plures codd. ut F iN WX (T in marg.) hic repetunt verba
quod manens est et definitum eo, quod indefinitum et in motu praecedentia quod movel se , Vat. autem cum cod. cc hic sub-
est. — In flne argunienti pro quia semper, quod cum codd. iicit cum his additionibus. — De propositione sequenti con-
etiam edd. 1, 2, 3 habent, Vat. sed semper. sule hic lit. Magistri , c. 6, ubi et ipsa verba Augustini |3ro-
5 Sive Quaestionum 65 Dialogus, q. 41. De minori cfr. feruntur.

Aristot., VIII. Phys. text. 37. seqq. (c. 7.). " Aristot., III. Phys. text. 6. scqq. (c. 1.) motum deflnit sic:
« Libr. I. Sent. sive de Summn bono, c. 2. n. 5. motus est actus entis in potentia prout in potentia i. e. actualis
' Libr. 11. Topic. c. 3. (c. 7.), ubi et verba subsequentia: tendentia rei mobilis ad terminum. — Paulo ante pro tnovet
« et dicit propter formas, quae non sunt in uno determinate », se vei-e maior pars eodd. cuni ed. 1 movet vere (omisso se),
explicantur. Aristot. enim tractans de ideis Platonicis ait: Nam quae lectio oontextui non respondct ; Vat. movetur. Paulo infe-
et moveri et quiescere easdem (ideas) accidet et etiam sensibiles rius post quod movet rursum non paud codd. perperam omit-
ct insensibiles esse; nam videntur ideae quiescere et immobiles tunt se.

: ; ,;
DIST. XXXVII. P. II. ART. I. QUAEST. III. 6S5
nietaphorice, vel causaliter, quia Sarictos facit ain- est , et prius ibi fuit , ergo videtur esse mutatus
bulare, id est per fidem de virtute in virtutem '.
saltem per accidens : ergo videtur, quod Deus exeat
3. Ad
quod obiicitur, qiiod motis nobis etc.
illud cum re et cum re alia ingrediatur, quia si res tan-
dicendum, quod illud non habet veritatem nisi in , tum exiret , Deus non exiret '. — Ad hoc respon- soiuiio.
illis quae sunt in aliis per dependentiam et defini- deo, quod si per impossibile ponalur, locum eva-
tionem. Unde quia radius est in aere, sed non de- cuari , tunc remanere intelligitur capacitas loci pri-
)ianduni. pendet ab aere ideo non movetur, moto aere , et ; vata; capacitas aliquid est, et in illaDeus est;
quia anima est in manu, nec definitur manu, ideo privatio autem nihil est, et in illa Deus esse non
non movetur, mota manu. Deus autem non depen- potest : non ergo in " eo quod desinit Deus esse ,
det a rebus nec deflnitur ideo non movetnr' ad mo- , remanet post recessum corporis; sed cum res pri-
tum rerum. vatur aufertur comparalio eius ad Deum. Quod
,
4. Ad illud quod obiicilur de habitatione Dei, enim nihii est, nuUam habet comparationem.
dicendum quod determinate est in aiiquibus non
,
Sed cum res movetur , Deum non dimittit, nec Quoad n
ratione immensilatis, sed ratione inflrrentiae gi'atiae; ad Deum accedit , nec Deus cum re venit: quia sic
et ideo noii determinatur ipse Deus, sed effectus est in re, ut sit extra rem ideni; ideo nec res eum
tantum. Hinc est, quod non per se , nec per acci- dimittit nec novum invenit. Et hoc est intelligibile,
deiis movetur nec moveri potest, quia a nuUo desi quis potest intelligere quod Deus sit simplex, et ,
pendet nec dependere potest ^, a nullo definitur nec infinitus immensus. Quia enim est immensus.
et
potest definiri; et non solum non est possibile, sed ita est intra, quod extra ^; quia simptex, secundum
etiam non inteUigibile. unum et idem est intra et extra: ideo nec dimit-
Obiiciet autem aliquis sic: intelligaraus corpus' titur, nec acquiritur aliud in re; nec ab ipso itur
iiia diiii- egredi a loco, nuUo ititroeunte, tuncremanet vacuum: ad ipsrrm, cum '
dimittitur, rrt ahbi et alibi inve-
aut ergo ibi est Deus, aut non: si sic, ergo in eo niatur.
est quod nihil est , quod stultum est dicere ; si non
SCHOLION.
Duplex ost molus sive mutatio secundum locum , scil. Scrapliicus hac dislinctione : si rcnianet aliquid positinm (ca-
per se \ul per accidens, ut docet Avistot., praecipue I. de Anima, pacitas loci) tunc lioc positivum liabet relationem ad Deum
text. 37. seqq. Neutcr modus convenit Deo. Ut aliqua res per quatcnus autem per privationem «!7m7 remanet , « aufertur com-
accidens moveatur, requiritur, ut ipsa in alia re, quae per se paratio ad Deum », id est respectus, quem res existens habet
movetur, sit modo circumscriptwo , ut corpus in navi , vel sal- realiier ad Deum , et Deus secimdum raiionem ad rem, penitus
tem definidvo, ut anima est in corpore. Terminus quiescit in — aufertur, quin tamen Deus nec per se nec per accidens mo-
ultimo nrg. fundam. dicitur de Deo in sensu improprio, cum veatur.
noc mottis ncc prircitio motus proprie Deo conveniant. — In Auctores: B. Albert., hic a. 19. — Petr. a Tar., hic q. 3.
solut. nd i. salis sublililer rcplicatur. Hanc inslantiam solvit a. 2. — Henr. Gand., S. a. 30. n. .5.
QUAESTIO III.
Utrum Deus sit ab omni loco separabilis vel extra omnem locum.
Tertio loco quaeritur , utrum sit Deus ab omni 2. Item, hoc quod est extra adverbium loci
loco separabilis vel extra omnem locum. Et quod est: ergo si Deus extra omnem locum est, est in
non, videtur loco et praeter omnem locum; sed hoc est falsum
I . Quia extra omnem locum nihil est ; ergo si et non inteUigibile : ergo Deus non potest nec re
Deus est extra omnem locum ergo nihil , est ° vel nec intellectu separari ab omni loco.
iii nihilo. 3. Item, ctim dicitur: Deus est extra mundum,
' Respicitur illud II. Cor. 5, 7: Per fidem enim ambulamus; — Ante exiret ex codd. L revocavinius nmi ,
quod in Val.
et illud Psalm. 83, 8: Ibunt de virtute in virtutem. — Pro per desideratur, sed a contextu exigitur.
fidem Vat. cum ed. 1 proficere. = Ex cod. R restituimus m pro ab , quod Val. exhibet.
- Cfr. Aristot., VIII. Phys. text. 46, seqq. (c. 6.), ubi do- ^ Cod. li ita est intra rem ,
quod est extra.
cetur, primum motorem esse omnino immobilem nec moveri ' Ita codd. cum edd. 1, 2, 3, in qua lectione omnino sup-
per se nec per accidens. plendum est res, quae scil. a loco ad locum dimittitur. Va(.
3 Cod. T addit aliquod. nec pro cum., quae lectio nobis minus arridel.
' Et sic Deus esset in nihilo, quod absurdum est dicere. 8 Sola Vat. omittit mhil esi.
: ,,
cxlra aiit stat pro aliquo, aut pro niliilo: si pro nec intelljgi, Deum separari ab orani loco. Naiii ista
nihilo, ergo chimaera est pxtra mimdum; si pro separatio inchidit distantiam spatii, et hoc de ne-
aliquo, ergo pro creato , vel increato: non pro cessitate includit locim; et ita implicantur duo op-
creato; constat': ergo pro increato: ergo esse exlra posita, scilicet quod Deus sit in loco, et distet ab
mundum est esse in Deo. Sed omnia sunt in Deo omni loco. Si autem loquamur de separatione per
ergo oninia sunt extra munduin. independenliam; sic dicendum, quod Deus et re et condusiu
4. Item, in nullo est Deus, quod non sit in intellectu est separatus a loco, quia in se ipso omnino
ipso: sed niliil, quod sit mundum,
extra est in Deo: est independens a loco, sicut ante prodiictionem loci.
ergo Deus non est extra mnndum. Locus autem econtra non est separabilis a Deo nec co.oiiaiiu
Contra: 1. Quod locus possit separari a Deo re nec intellectu, sicut probant rationes ad hoc
Ad opposi- secundum intellectum, videtur, quia possilMle est se- inductae.
cundum intellectum, locum privari omni locato et 2. Simihter, cum quaeritur, utruin Deus sit soiouoc
, T , T
positorum
remanere vacuum; sed vacuum est privatio, Deus extra omnem iocum; dicendum, quod extra uno nistincuo
autem in nullo est, quod non sit in ipso; privatio modo dicit situm et positionem; et sic est impossi-
autem non est in Deo: ergo nec Deus in priva- bile\, sicut impossibile est, si ante dicat tempus
tione , ergo nec in vacuo et sic est separabilis
, quod sit ante tempus. Aho modo ante et extra di-
a loco. cunt excessum et superexcellentiain divinae aeterni-

2. Item, quod Deus separetur a loco secundum tatis et immensitatis respectu temporis et loci ; et sic
rem , videtur ,
quia , sicut se habet Dei aeterni- concedendum, quod Deus est ante tempus et extra
tas ad onine tempus, ita immensitas " ad omnein omnem locum. Nec ex lioc sequitur, quod separe-
locum ; sed Dei aeternitas fuit ante omne tem- tur a loco, sed quod summa immensilas superexce-
pus: ergo Dei inimensitas fuit exfra omnem locum. dat omnem locum nec ad illum arctatur. Et hoc vult
Sed quod est extra aliquid est separatum ab eo: dicere Gregorius % quod Deus est extra omnia, non
ergo etc. exclusus, quia non distat; et mfra'orania, non in-
3. Item, si Deus est tantuin in locis creatis, clusus, quia non arctatur, quia in se ipso ens" est
cum illa sint finitae dimensionis, et quod commen- oranino iinmensus, ita quod extra ipsum nihil po-
snrat se fmito est definibile et fmitum : ergo Deus test esse nec cogitari, sive nihil potest cogitari ita
esset finitus. immensum, sicut Deus est in se ipso.
4. Item , Deus est adeo bonus , quod melior 3. Ex hoc patet sequens, quia quod non est
cogitari non potest, ergo adeo magnus et immen- extra, non est propter hmitationem suam, sed loci
sus, quod maior eo cogitari non potest; sed toto defectionem.

mundo potest cogitari linea maior, si intelligatur 4. Ad illud quod obiicitur de linea, dicendura
protendi extra circumferentiam caeh: ergo si ibi est quod statim, dum intelhgitur ahquid extra mun-
Deus, Deus est extra, aut non est maximum. dum, ex hoc datur intelligi, quod Deus sit ibi, sicut
3. Item , Angelus potest esse extra mundum ; sed si intelhgatur novus mundus fieri, absque dubio Deus
non extra Deum: ergo Deus est extra mundum. esset in illo. Tamen nou sequitur, quod ibi sit, quia
illud nihil est.
CONCLUSIO. 0. Similiter, si fiat Angelus extra mundum';

Deus tunc est extra non secundum motuni suum,
Deus secundum distantiam nec re nec intellectu sed Angeli. Sed forte hoc est magis flctionis quam Nounndu
separari potest ab omni loco, sed seeundum veritatis, quod Angelus extra universum exeat, si-
independentiam et re et intellectu a loco est cut patebit*. Attamen illud cogilandum est, quod
separatus. divinum esse, sicut non potest cogitari habere ter-
minum in duratione, sic non potest cogitari nec

Respondeo: Dicendum, quod aliquid separari debet habere terminum in existentia et praesentia-
Disiinctio. ah alio est dupliciter: vel secundum distanliam, litate; et sicut non potest cogitari habere intercisio-
vel secundum independentiam ". Primo modo aliqua nem in duratione, sic nec in praesentialitate. Hic
duo, quae sunt in eodem loco, separantur, cum unum intellectus habendus est; caveat tamen, qualiter qnis
conciosioi. elongatur ab alio. Et hoc modo impossibile est esse, imaginetur et exprimat per serinonem.
Codd. T V hoc conslai. ' Vocabulum mundum, quod ex cod. Y restituinius, deest
Cod. Y verbo imnwnsitas praeniillit Dei. in ceteris codd. nec non in Vat. ; in plerisque codd. deest etiam
Aliqui codd. ut M VV dependentiam ; vitiose. extra; in his lectionibus supplendum est etc.
Intelligo: quod Deus sit extra omneni locum. 8 Infrii a. 2. q. 2. ad ult. et II. , Sent. d. 2. p. II.
'
Libi-. II. Moral. c. 12. n. 20. a. 2. q. 3. In his locis probatur, Angelos non posse in punclo
Sivc existens. — Vat. omitlit ens. Paulo post pro sive indivisibili esse, ergo non possunt esse e.\tra locum el pcr con-
sequens non extra mundum.
i
:
DIST. XXXVIl. P. II. ART. II. QUAEST. 1.
SCHOLION.
I. Ex titulo huius quaestionis appiirel, duo problemata liic linitum ,

quia excedit flnitum, nec dependet a llnito, nec con-
traclari; sed cuni liis aliae quaestiones per modum corollario- cluditur a finito... Alio modo potest intolligi, Deum esse extra
rum solvuntur. Primii quaestio principalis respicit locos reali- mundum ita ,
quod sit dare spatium extra munduni , in quo
ter existentes, et utrum ab eis Deus sit separabilis. Ad lianc sit Deus ; et sic falsum estj. Si aulem dicalur, extra niundum
respondetur distinguendo terminum separaii. Per modum co- non esse quidem spatium reale, sed imaginarium, ex mente
rollarii solvitur quaeslio , utrum locus a Deo sit separabilis. Seraphici respondendum esset , hoc spatium csse actu nihil, et
Huc speetant argg. I. 2. ad opposit. — Secunda quaestio in tantum in potentia locum esse , in quo etiam Deus tantum in po-
solut. ad 2. i-espicit locos imaginarios, sive qui exlra mundum tentia esse intelligatur, « non propter limitalionem suam, sed Ibci
esse supponuntur. Respondetur cum distinctione praepositionis defeclionem i> . Hio modus loquendi de praesentia Dei in spatiis
extra. In solutione ad duae connexae quaestiones quoad
4. 3. imaginariis approbatur etiani ab Alex. Hal. (S. p. I. q. 9. m. 4.J,
mundum novuni et Angelum creatum extra mundum determi- a Scoto (hic q. unica) et a S. Thoma secundum communiorem
Jiantur. Quod autem Angelus revera extra locum in puncto in- expositionem (cfr. Golti, Theolog. scholastico-dogm. tom. I.
divisibili esse po.ssit, et ita oxtra mundum, S. Doctor non contr. 2: q. i. d. 5. g 3.). Quidam tamen Thomistae praecipue ex
ccdit. Quodl. M. .5. arguere volunt, Angelicum docere, Deum actii et
II. Responsio ad secundam quaestionem in solut. ad 2. nia- vere in spatiis imaginariis esse; quod nobis videtur impro-
gis explanatur a Richardo a Med. (hic a. I. q. 4.) his verbis babile.
t Deum esse extra mundum dupliciter potest intelligi: uno III. Alex. Hal., S. p. I. q. 10. m.— .3. B. .Albert., hie a. 21.
modo ita, quod immensiias eius excedit mundum nec depen- — Petr. a Tar., hic q. 3. a. 3. — Richard. Med., a hic a. I.
det a mundo; et sic verum est, Deum extra mundum esse in- q. 4. — Durand., hic p. I. q. 2. — Dionvs. Oarth , hic q. ?.
ARTICULUS II.
De miUahUitale Angelorum per l.ocum.
Consequenler de seciindo aiticulo quaeritur, sci- Secundo quaeritur , utruni moveatur per me-
licet de mutatione ' .\ngeli , et circa hoc quaerun- diuiM , vel non.
tur tria. Tertio, utriim pertranseat niediuin motu subito,
Primo quaeritur, uirum Angehis possit moveri vel successivo.
localiter sine corpore.
QUAESTIO I.
Utrim Angelus possit moveri localiter sine carpori
Quantum ad primum ,
quod Angelus non possit alio moto, ut nauta mota navi: ergo videtur, quod
moveri sine corpore, ostenditur sic. Angelus non possit moveri, nisi moto corpore et ita ,
1. Bernardus super Cantica': « Discurrere et corpore assumto.

•
de loco ad locum transire non est nisi corporum » : 3. Item, omne quod movetur, raovetur propter
ergo si hoc convenit Angelo, non convenit nisi per indigentiani''; sed in Angehs beatis nulla est indigen-
corpus assumtum. tia: ergo etc. Si tu dicas, quod propter indigen-
2. Itera, ratione videtur, quia quod movetur. tiam nostram; ergo, circumscripta indigentia nostra,
aut movelur per se, aut per accidens"; sed Ange- non videtur ,
quod Angelus possit moveri : si ergo
lus non movetur per se localiter, quoniam hoc est indigentia nostra nuUam dat virtutem Angelo ,
p;i-
proprium corporum, et illi soU inest res per se, tet elc.
cui inest proprie : ergo si movetur , hoc est per ac- 4. Item, n omne quod movetur , differt a mo-
cidens. Sed quod per accidens movetur , movetur tore » , sicut proponit Philosophus = ; sed Angelus
1 Vat. cum cod. cc mutabiUtate. seqq. ) , ubi flnem motus constituit in bono aliquo conse-
Serm. S. n. 2. quendo.
' Cfr. Aristot., V. Phys. text. I
,
VIII. Phys. text. 27. (c. 4.), = Libr. VIII. Phys. text. 27. seqq. (c. 4.) ; verbotenus autem
de Anima, text. 37. seqq. (c. 3.). est in Comment. Averrois. Ibi Aristot. recolligit quae diversis
* Cfr. Aristot. , de Animalium motu , c. 4. seqq. ( e. 6. locis, praeserlim in libr. VII. Pliys. docuit.
S. Boiiav. — Tom. I. 83
"
;
, .
6a8 SENTENTIARUM LIB.
iion clislal a se : ergo Augelns non uiovetiir a se Ad iiitelligentiam autem obiectorum est notan-
nec ab alio ergo non polest moveri nisi movendo duin, quod sicut esse in loco est dupliciter sive Disuncii
—
:
aliud . sicut inovenclo corpus. esse locale — sicul tangit Magister in litlera
''
Contka: 1. \il Hebraeos primo ' : Omnes sunt scilicet quia circuniscribitur , et quia definitur; et
fimiammki.administratiiiii fpirilits , missi propter eos etc. illud proprie est locale quod circumscribitur aliud ,
sed aliquocl miMisteriuin exsequuntur sine corpore autem quodam modo est locale, quodam modo non:
ut suggerere bona, et liniusmodi: ergo possunt sine ita moveri per locum uno modo est per circumscri-
corpore moveri. ptionem ferri de loco ad locum, et sic est tanlum

-2. Item, Dainascenus - : « Confestim inveniuntur corporum; alio modo moveri est minus proprie se-
ubi clivinus iusserit nntus, velocitate naturae»: si cundum definitionem transire, et sic esl spiritunm.
ergo velocitas est dispositio ad motum. ex sui na- Proprie ergo per circumscriptionem non movetur concmsin
tura suut mobiles. Angelus, nisi corpore assumto, minus proprie per
3. Itein, Angelus in uno loco tantum est et ibi definitionem moyetur Angelus etiam sine corpore.
est, ubi operatur: ergo virtus eius ant est ad unum 1. Ex hoc palet responsio ad primum obie-somuo^c
tantum arctata, aut si non est arctata, nec substan- ctnm , et °

Bernardus accipit discurrere el trans-
tia est arctala ad unum locum. Sed non potest esse ire secundum proprietatem loci, quae est circim-
in pluribus: ergo cum est in uno loco, est in po- scriptio.
tentia ad alterum. Sed quod est in potentia ad unum 2. Ad illud ergo quod quaeritnr, ntruiii per se
non fit actu in illo, nisi per motuin secundum lo- aut per accide:!S; dicendum secundum praedictam
cum : ergo etc. distiiictionem '
de motu, quod secundum priniuin
4. Item. quod nioveatur sine corpore assumto, motuiii noii iiiovetur spirituale nisi per accidens. alio
osteiiditur per simile in anima. Anima enim, exuta moto. Sicut enim nauta, niota navi, movetur, sic
a corpore, fertur in caelum vel descendit in infer- spiritus, raoto corpore, in quo est. Quanlum ad se-
num localiter; sed constat, quod anima non assu- cundum motura , sicut Angelus per se ipsum et sine
mit aliud corpus quain sunni: ergo movetur sine corpore deflnitur loco, ita per se ipsum transfertur.
corpore, ergo pari ratione Angelus. ita qiiod non alio movente, nec per alium motum.
'3. Item, Angelus in empyreo potest esse sine Ipse autem obiicit de primo motu tantum, qui per
corpore, pari ratione et in terra: ergo si per ean- se conveiiit corpori soli.
dem vim, per quani quiescit in terra, facit se esse 3. Ad illud quod obiicitur, quod omne ciuod
in terra sive transfert^ ergo videtur, quod sine movetur, movetur propter indigentiam; dicendum.
corpore. quod illud verum est in raotu naturali , in quo na-
tura non movet nisi per appetitura alicuius rei , qui
CONCLUSIO. ponit imperfectionem in natura — quia natura, habita

perfectione sua, quiescit — sed non est verum in mo-
Angelus nioveri potest twii sine corpore, tum cor- tu voluntario, in quo movetur aliquis sivepropter
pore assumto: siiie corpore transeuiulo locum aliud ' acquirendum , sive ad virtutem demonstran-
definitive, sed cum corpore assumto circum- dam , sicut movetur miles in stadio. — Vel dicen- ^'''' ^»'
scriptive. duin, quod illud verum est in omni raotu, genera-

liter accipiendo indigentiam ad suam indigentiam et
Respondeo: Dicendum, quod Angelus, sicul di- alienam et suam quantum ad illud cuius privalio
cit Scriptura, habet mnveri. Movetur autem non ]}oni\, imperfectionem , vel cuius privatio non iraper-
conciusio i.solum assumto corpore, sed etiam corpore non fectionem ponit, sed limitationem °; et sic est iu
assuinto, cum non sit minoris libertatis nec virtu- Angelo. Angelns enim , volens aliquid operari in
tis nec nobilitatis sine corpore ,

quam est cmn terra, indiget transire ad terram, quia non po-
corpore. test simul esse in caelo et in terra propter hoc
1 Vers. 14, in quo le,\lu Vulgata verbo mws; pi-aemittit m ^ I'io et Vat. curn ed. I quia.
minisiermm. — Mox pro exseqmmtur, quod ex codd. P Q bb ' Pro distinciionem plurimi codd. definitionem, pauci cuni
et ed. I resliluimus, Vat. male coiisequuntur. Dein post bona Vat. divisionem; nostrae lectioni sulTragantur codd. DPQKY
eadem Vat. cum cod. cc interiicit et revelare secreta. cc et ed. 1 nec non contextus. Subinde post de motu non pauci
- Libr. II. de Fide orthod. c. 3. Pro inveniuntur, quod et codd. omittunt quod, et post pauca Vat. verbis alio molo
in textu originali et in codd. P Q et in ed. 1 extiibetur , Val. praefigit scilicet.
inveniiur. 8 Pro aliud cod. T aliquid.
3 Supple cum Vat. simul. ' Hoc sibi vult : indigentia dicit in subiecto indigonli ^ el
* Sensus est : si Angelus potest esse in tei privalionem proprie dictam, scil. carenliam perfectionis debilae,
sine corpore, et consequenter sola vi spirituali , sequitur vel simplicem negationem uUerioris perfectionis sive limilptio-
el sola vi spirituali possit sc (ransferre in terram. nem; prior non esl in Angelo. sed tantum poslerior. — Ali-
5 i:;ap. 6. quanto superius pro ei snam cod. V ad suam.

,, ,
DIST. XXXVn. P. 11. ART. H. QUAEST. II. 6o9
quod habet virtutem finitam. Et sic patet illud, instrumentum se ipsum movens '
; et virtus ,
quae
quod limilatio non repugnat summae perfectioni est in substantia spirituali , potest supra substantiam Notandum.
creaturae. movens idem esse cum mobiti, taraen
reflecti, et ita
4. Ad illud quod obiicitur, quod omne quod non secundum idem quia Angelus habilis est ad :
movetur differt a motore; dicendum, quod in na- moveri ex parte ipsius quod est sive substantiae
turali motu verum est, ubi nihil movet se, quia vel materiae, si habet materiam, sed ad movere
nihil reflectitur supra se propter alligationem cum ex parte formae, sive ipsius quo est vel virtutis
materia: sed non est verum in voluntate, quae est activae.
SCHOLIOK
1. Vesligia iMagistri secutus, S. Doctor hic incidenter agit II. Angelos non tantum per accidetis, sed etiam per se
de motu Angclorum quoad locum. Pro intelligentia huius quae- nioveri , aliter tamen ac corpora , contra Peripateticos cuni theo-
stionis supponenda. est doctrina de modo, quo Angeli sunt in logorum communi sentenlia Seraphicus hic tenet et bene expli-
loco, unde remittimus lectorem ad II. Sent. d. 2. p. il. a. 2. cat. — In solut. ad 4. S. Doctor supponit, quod subslantia spi-
q. I -4. Sufliciat hic breviter annotasse ,

quod , licet omnes con- ritualis potest super se reflecti ac se ipsam movere, non tamen
cedant, Angelos esse in loco non circumscriptwe , sed defini- secundum idem (cfr. II. Sent. d. 24. p. I. a. 2. q. 2. ad 4; d.
tive , tamen de ratione formali praesentiae Angelorum in loco 25. p. I. q. 1.), et quod se active moveat ex parte formae
mire discrepant scholae et etiam eiusdem scholae auctores. passive ex parte materiae. Quoad ullimum autem problematice
Praescindendo ab opinione eorum qui cum Vasquez pulant loquitur addens: « Si habet materiam ». Hoc respicit senten-
Angelos etiam in puncto indivisibili esse posse, ad duas prin- tiam ,

quam ipse II. Sent. d. 3. p.
' I. a. I . q. 1 . 2. 3. tanquam
cipales positiones multitudo opinionum reduci potest : scil. fun- probabilem defendit, scil. quod etiam in Angelis aIi(|uo modo
damentum praesentiac ponitur vel in applicatione virtutis An- distinctio materiae et formae admiltenda sit.
gelorum , vei non in operalione , sed in propria et linita sub- III. Alex. Hal., S. p. II. q. 33. ni. I. 3. — Scot., ll.Senl.
stantia Angeloruni. Piimu senlenlia est S. Thomae, quae tamen d. 2. q. 9. — S. Thom., hic q. 4. a. I ; S. I. q. 33. a. 'l. —
a suis discipulis non eodem modo explicatur ; secunda est Scoti, B. Albert., hic a. 22. — Petr. a Tar., hic q. 5. a. I. — Ri-
Richardi a Med. et aliorum plurimorum, cui favet modus lo- chard. a Med., hic a. 3. q. I. — .Egid. R., hic 2. princ. q. 1.
quendi S. Bonaventurao. — iNotanda est etiam thesis ab Uni- — Durand., de hac et duabus seqq. qq. hic p. II. q. 2. —
versitate Parisiensi tempore AIe.\andri Ilal. rcprobata: Angelu^ Dionys. Carth., de hac et seqq. qq. hic q. 4. — Bicl , de hac
in uno instanti potest esse in diversis' locis , et etiani ubi( |ue et seqq. qq. hic q. 3.
si voluerit (cfr. II. Sent. d. 23. a. 2. q. 3. in linej.
QUAESTIO II.
Utrum Angelus moveattir per medium.
Secundo quaeritur, utrum Angelus moveatur risiis * potest esse Romae, eadem virtute et in quo-
per medium , vel non. Et quod per medium vi- , libet intermedio loco, et prius in propinquiori et
detur. deinde in singulis locis consequenter se habentibus;
1. Damascenus - dicit, quod «Angelus cito per- medium: ergo etc.
sed hoc est transire per
i.transit velocitate et potestate naturae » : sed per- 4. Item, quandocumque inter aliqua extrema
transire est per medium transire: ergo etc. cadit medium, quod habet naturalem ordinem ad
2. Item, cum Angelus movetur a termino a quo extrema, impossibile est, quod agens virtutis finitae
ad terminum in quem, aut movetur in termino a possit pervenire ab extremo extremum sine me-
in
quo , aut in termino quem ' ; sed in termino m dio, ut patet — quia inter album et nigrum est me-
a quo est non motum esse; in termino vero in dius color, impossibile est, quod aliquod agens crea-
quem est raotum esse: ergo cum moveri sit me- tum faciat de albo nigrum quin faciat per colorem ,
dium inter utrumque , oportet quod sit in spatio in- medium ^ —

sed inter caelum et terram naturali or-
termedio. dine sunt alia corpora media: ergo impossibile est,
3. Item, quod possit moveri per medium, vi- quod a caelo in terram flat sive moveatur sine me-
detur, quia certum est, quod Angelus existens Pa- dii transitione.
i
Anselm., de Concord. praesc. Dei cum lib. arb. q. 3. 3 Vat. tertium menibrum adiungit ant in spatio intermedio.
c. II; Undc (voluntas) dici polest instrumentum so ipsum mo- Cfr. de hoc argumento Aristot., VI. Phys. texl. 7. (e. I.).
vens. Cfr. et supra d. 17. p. I. q. 2. ad 4. — Jlox posl etita ' Codd. cum ed. I Parisius.
niovens codd. TX repetunt yotest, et subinde pro esse Vat. = Vide Aristot., VI. Phys. text. 32. (c. 4.). — Paulo infe-
cum aliquibus mss. substituit est. rius pro fiat Vat. veniat. In cod. V verbo fiat adiungitur
- Libr. I. de Fido orthod. c. 13. motits.
,
,
CoNTflA: 1. \uguslinus supei Genesim ad lilte- comitari eum : ergo hoino cum vadit per medimn, et
Ad opi.usi- rani , el Magister ponit in littera '

: Deus niovet crea- Angelus non deserit eum, pariter et Angelus vadil
"""
turam spiritualem per tempora, non per loca: ergo per medium.
quamvis liat de uno loco in ;ilium, hoc non est per Et ideo fuerunt alii qni dixerunt, quod Ange- npi
locum mediiiMi. lus et per medium et sine medio potest moveri

-2. Uera. conclusio probata est in sexto Physi- quia motus eius est ad lutum suae voluntatis se-
corum", quod impossibile est, impartibile moveri cundum virtutem divinitus sibi coUatam et ; ideo '
super magnitudinem ; sed Angelus, non assumto cor- cum vult, facit se in extremum immediate, et cum
pore, est impartibilis : ergo etc, vult, pertransit. Et ponunt simile, quod intelleclus
3. Item, ralione videtur, qaia, si pertransit, noster potest cogitare de Parisiis et de Roma du-
aut ergo per simplicia, aut per composita: si per pliciter : aut ita quod immediate cogitet de uno et
composita, ergo est compositus; si per simplicia; post de alio, vel ita, quod primo de uno et post
sed illa sunt infinita iii quolibet continuo, et impos- de via et tertio de tertio ^ Et quia Angelo ita facile
sibile est infinita pertransire": ergo etc. est ferri, sicut nobis cogitare, cum non sit alligatus
4. Item, si per simplicia; sed ex simplicibus corpori , dicunt, quod sic et sic habet moveri. —
*
non fit aiiquod continuum : ergo motus ille non Sed quiilquid sit de positione, exemplum non est -"«m
erit continuus, ergo pertranseundo illa nunquam conveniens : quoniam cogitans penes se habet speciem
pertransit spatium: ergo si per medium movetur, Romae et speciem Parisioruiii , nec ista habent
nunquam pervenit ad terininuni. situm in anima nec ordinem secundum situm
0. Item, « impossibile est, quod aliquid per- immo quaelibet aequaliter est praesens aspectui; et
transeat spatium maius se, quin prius pertranseat ideo ad libilum potest de una et alia cogitare. Sed
spatium minus vel aequale ' « : ergo si spiritus ange- in re est ordo et situs naturalis, et necessario in-
licus transit per spatium, prius transit aequale sibi teriacet medium inter unam civitalem et aliam. El
vel minus quam maius. Sed aequale simplici non propler hoc exemplum illud non est conveniens.
est nisi simplex sed simplex additum ; simplici non nec propter hoc aperitur nobis via ad intelligendum.
facit maius": ergo in primo transitu tantum est, ac Et quoniam illud est inteliigibile aliquo modo°, ^S'
si nihil transeat, similiter nec in secundo transitu, quod feralur per medium , et ratio concordat el
1'«
ergo nec in tertio: et sic nunquam pertransit spa- A,uctoritas ; ideo videtur rationabiliter illud esse di-
tium aliquantum. cendum. Sed illud membrum quod dicit, quod ,
possit sine medio , arbitror reiiciendum, non quia

c Nc I. u s 1 0. asseram esse falsum , sed quia non est auctoritas in
promptu, quae hoc dicat, et ratio non cogit,immo
Rationabililer dicitur , quod Angelus non capit. Possibile tamen est, quod Deus aliquid
per medium movetur. dederit substantiis illis spiritualibus, quod carnales
intellectus non capiunt. —
Concedendae igitur sunt
Respondeo: Notandum est hic, quod circa hoc rationes probantes, quod Angelus moveatur per
diversimode dixerunt diversi. medium.
Quidam enim dixerunt ,
quod cum Angelus sit 1. Ad illud ergo quod obiicitur, quod Deus non s<>|i
opmio I. simplex, non potest medium pertransire; unde mo- movet per locum Angelum dicendum, quod facienda ;
velur ab extremo in extremum sine medio, et omnis est vis in verbo secundnm intellectum Augustini:
locus, ad quem movetur, se habet ad illum per quod patet ex littera. Ipse enim spiritum dixit non
modum immediati. Unde loci mutatio in Angelo non moveri per loca, quia proprietates loci, scilicet
est molus, sed mutatio tantum sine medio. — Sed circumscriptionem et dimensionem , non obtinet , cum
impr.ibat.ir. ista positio iion videtur conveniens. Certum enim transfertur de loco ad locum; sed proprietatem
est, quod Angelus, qui est custos hominis, potest temporis, quae est variatio et innovatio ahqua, vere
ita custodire quod non deserat ipsuin et sine cor-
,
, et proprie admittit spiritus. Nam novae affectiones
pore custodire potest: ergo potest inseparabiliter succedunt spiritibus per naturam et cogitationes , et
1 Hic c. 6. 6 Aristot., III, Motaph. text. 16. (II. c. 4,): Ccleiâ

•
- Text. 86-90. (c. 1 0.), ubi plures raliones afferuntur. Ver- yuudammodo quideni addita l'aciei)t maius... puncturn vcn
bum impartibile accipe i indivisibile secundum quanlitatem », unitas minime.., huiuscemodi namque additum non maius,
ut Aristot, interpretatur loc, cit,, et verbis super rmgnitudineni plus efficit. Cfr. I. de Gener. et Corrupt, text. 8, (c. 2.).
subiice notionem: spatium extensum. '
Vat. et codd. cc omittunt ideo.
5 Aristot., 1. de Caelo et Mundo, texL 35. (c. -5.), et 111. **
Pro tertio cod. I (a secunda manu) cum edd. I,
text. 19. (c. 2.). iermino ; lcctio congi'ua. Proxime ante pro lia plures codi
* Aristot., VI. Phys. text. 1, et XI. Metaph. c. 9. (X. c. 10.). F L VXZ alio.
5 Aristot., VI. Phys. text. 89. (c. 10,). — Mox post -prius " Cod. X subii<-ii sciticet.
transit codd. aa bb addunt per spativm.

;
, ..
DIST. XXXVII. P. II. ART. II. QUAEST. II. 661
ulterius iilae inlenduntur et remittuntur, ita quod sic est in illo, ut non sit pars in parte, sed ipsum
'vere potest esse partibilitas a parte formae sive tolum simplex sit in quahbet parte, ita tamen quod
proprietatis acquirendae. illae partes sint unus locus.
2. Ad illud quod oijiicitur de Pliilosoplio, quod Posset tamen dici , si quis vellet se huiusmodi AUa soiuiio.
impartibile non movetur supra magnitudinem di- ; imphcare, quod etiarasi pertransiret per simplicia
cendum, quod Philosoplms probat et concludit de tamen ' non propter hoc pertransiret infinita. Et hoc
impartibili quod habel situm in magnitudine quod
, , patel ,
quia si quis imaginetur , sphaeram moveri
est impartibile et situatur in impartibili '. Hoc non super planum , non langit nisi in puncto : ergo non
potest moveri supra magnitudinem, quia si raovetur, tangit nisi per simplicia, nec tamen pertransit inflnita
movetur ad acquirendum situm et quod acquiritur
; actu, quoniam sphaera illa fertur super planum et
per motum, acquiritur, ita quod pars post partem non quiescil in quolibet situ; et ita nuUi puncto se
et ^ situs impartibiiis non potest acquiri , ita cjuod commetitur, sed nec nuraerat puncta in illo. sed
pars post partem acquiratur : et ideo verum est cum sit in continua latione , respicit illa indivisibilia
quod tale impartibile non potest moveri supra ipsam ut unita, et ita ut sunt in continuo; et sic, cum
magnitudinem. Sed Angelus tale impartibile est, continuura sit flnitum actu et infinituiu in potentia.
quod non lialêt situm in impartibili, nec esl dicere, et illa potentia non reducatur ad actuni, non per-
quod Angelus sit in loco impartibili, sicnt patebit^: transit infinita actu, quia non respicit illa ut actu
et ideo demonstrationes Piiilosophi non habent hic numerata. — Veruratamen, quia exemplum habet Kesirictio.
locum. calumniam, et diclum non videtur esse consonum

3. 4. Ad illud quod quaeritur : aut pertransit dicto Philosophi, qui omnino dicit, impartibile non
per simphcia, aut per composita; respondendum moveri; priori responsioni magis adhaereo.
est, quod transit per coyyiposita, non est in
quia b. Et per illam patet sequens. Obiicit eninj( ac si
loco simplici , sed composito ; hoc suppono ad prae- Angelus esset in puncto ,
quod omuino falsum credo
sens, sed suo loco probabitur ^ Nec valet: transit quia non esset in loco, cura punctus non sitlocus.
per composita, ergo est compositus, sicut nec valet: nec sit actu in continuo. Sed hoc totum melius pa-
anima est in composito, ergo est composita: quia tebit in secnndo libro ".
SCHOLIOK
1. Pro liac quaeslione solvenda distinguendus est duplex transito medio ; in aliis vero « videtur probabililer, quod jion »,
molus, seil. contmms quo moblle successive per partes de-
, ut ait II. Sent. d. 2. q. 12. n. 3.
scritterminum a quo et per parles acquirit termimm ad quem, II. Pro intelligentia solutionis ad 2. notanda est deflnitio
et non continmis (disci-etus), quo mobile deserit totum simul puncti, quam habet Aristoteles (I. de Anima, text. 68, videin
terminum a qiio et immediate acquirit totum termimim ad hac pag. notam I.): « Puncium unitas est positionem habens».
quem. Modus continuus implicat transitum per loca interniedia; Tota solutio huius diflicultatis fundata est in distinctione inter
sed motus non continuus hunc transilum excludit unde po- , indivisibile (impartibile) in se et qmad locum, ut punctum, et
tius .simplex mutatio loci quam motus esse videlur. inter indivisibile in se quidem , sed quoad mrtutem occupandi
S. Bonav. hic loquitur tantum de motu Angelorum secun- locum quasi virtualiter divisibile, ut anima, quae, indivisibilis in
dum modum eis naturalem ,
praescindendo a potentia divina. se, coexistit quantitati totius eorporis. Axioma Aristotelis verum
Circa hanc quaestionem tres hic ponuntur opiniones. Prima, est relate ad primum divisibile (cfr. II. Sent. d. 2. p. II. a. 2. q. 3,
quae hic communiter reprobatur, asserit, Angelos non posse
el et S. Thom., S. I. q. 53. a.ad ult. 1 . ad I .). — Secunda solutio
se movere nisi motu non continuo; secunda e contrnrio asse- eruitur ex hoc principioquod quando coi-pus movetur per ,
rit , non nisi motu continuo ; tertia vero , utroque modo. Ter- locum compositum per puncta indivisibilia et in poteniia inflnila,
tiam sententiam docet S. Thomas secundum principia, quae non movctur motu non continuo ab uno tali puncto ad aliud.
habet circa modum quo ,
Angeli sunt in loco. Secundam tenent Tunc enim sequeietur, ut observat S. Thom. (loc. cit. a. 2.), quod
Alex. Hal. et fere omnes extra scholam S. Thomae. Hanc cum <t vel non transeat omnia media , vel quod actu numeret media
quadam restrictione praefert S. Bonav., et quideni ob rationes inflnita; quod est impossibile». Sed manifestum est, illud moveri
altentione dignas. Scolus autem secundam opinionem cum di- motu continuo et per loca media ,
quae in potentia sunt infinita,
stinctione approbat. Distinguit enim extrema in extrema conti- sed actu sunt unita ad unum continuum flnitum formandum.
nua, sive quae in toto loco virtviti Angeli adaequato includun- III. Alex. Hal., S. p. II. q. 33. m. 2. — Scot., 11. Sent. d.
tur, et extreniii ita distantia, ut habeant medinm distinctuni ab 2. q. 12. — S. Thom., hic q. 4. a. 2; S. I. q. 53. a. 2. —
extremis. His supposilis, docet, in loco cum exWcmis continuis B. Albert., iiic a. 23. — Pctr. a Tar., hic q. 5. a. 2. — Richard.
Angelos posse, si velint, se niovere sive locum mutare, non a i\led., hic a. 3. q. 2. — .Egid. R., hic 2. princ. q. 2.
' Sive in puncto indivisibili. — Sub hoc respectu ab Aristo- — Paulo ante pro situm in impartibili cod. T cum nonnullis
lcli.' punctum deflnilur substantia posita sive positionem habens. aliis nec non ed. 1 et Vat. silum in partibili.
Ch-. supra pag. ii?. nota 2. — Pro in impartibili Vat. sub- * Cfr. loci citt. in nola praecedenti.
stituit situ impartibili, H subinde post Hoe interiicit enim, quam = Plerisque codd. refragantibus, Vat. omittit tamen, pro
voculam cod. R panlo superius verbis est impartibile praemitlit. quo aliqui codd. perperam tantum. Mox post planum in cod.
' Cod. T (a spcunda manu) cnm ed. I sed. adiungitur spliaera enim sic mota, plamim.
-•
Hic ad nlt., et fusius II. Sent. d. 2. p. II. a. 2. ii. 3. <
Disl. 2. p. II. a. 2. ci. 3.
SENTKNTIARUM LIB. I.
QUAESTIO III.
Utrum Angehis pertramecU medium moto subito, rel successivo.
Tertio qii;iei'itur, iilriini spiritus angelicus per- pinquiora quam ad loca remotiora», et constal quod
transeat mediuni niotu '
subilo , vel successivo. Et pertransit medium: ergo si virtus angelica non est
quod successivo, videtur. minus potens, sed magis, patet etc.
1. In aliquo instanti est in termino a cjuo , et in 2. Item, Philosophus " probat, « quod si esset
FniKiamenia.alio iustanti est in termiao ad quem; sed inter quae- vacuum, non esset motus » ; sed idem facit ipsum
libet duo instantia cadit tempus mediuni, et in spatium Angelo, quod facit vacuum corpori moto,
medio illorum instantiuni est moveri: ergo moveri quia ei nullo modo resistit, sicut nec vacuum : ergo
ipsius Angeli est in tempore ergo movelur motu : videtur, qiiod ipse Angelus subito ipsum pertranseat.
successivo. 3. Item, omne quod successive movetur, par-
± Ilem. I100 ipsum ostenditur a parte spalii tim est in termino a quo, partim in termino ad
sic: Angelus, si perlransit medium in aliquo in- quem ' ; sed omne tale est partibile: ergo necesse
stanti . est ' in medio el in partibus medii ; sed im- est, Angelum esse partibilera, aut non movetur
possibile est, qnod aliquod unum praeter Deum et successive.
corpus Christi simul et semel sit in pluribus locis: 4. Item, omne quod simul se transfert et totum
ergo iHipossibile est, quod Angelus in eodem instanli simul, non successive movetur ; sed Angelus simul
sit in toto medio et in rme. ergo non moYetur su- se transfert, cuni sit oranino simplex : ergo in in-
bilo : ergo necessario oporlet , quod successive. stanti, et non successive movelur.
3. Item, hoc ostenditur a parte virtutis. Sicut 0. Item, motus successivus est compositus et
vult Philosophus ', si tanla virtus movet in tanto accidens', et nullum accidens compositum est in
tempore, et maior in minori , et maxima in minimo, subiecto simplici; sed Angelus est simplex: ergo
et infinita in nunc, ergo secundum quod potentior non est subiectum motus successivi, sed mobile esl
est virtus, secundum hoc velocior est motus; sed subiectum motus, ergo etc.
instans excedit lempus improportionabiliter : ergo et

virtii^, quae movet in instanti, superexcedit illam, CONCLOSIO.
quae movet in tempore in infmitum. Sed nulla virtus
creata superexcedit aliara in inflnitum, et virtus Angelus movetur per medium successivo motu, ra-
angelica est creata: ergo cum omnis motus naturalis tione clistantiae spatii et ratione finitae vir-
localis sit snccessivus, patet quod motus Angeli sit tutis moventis.
successivus.
4. Item, si Angelus movetur, aut ergo motus Respondeo: Dicendura, quod circa hoc sense-
ille est vere molus, aut mutatio '. Si mutatio: ergo runt aliqui diversimode.
generatio, vel corruptio, quod constat esse falsum. Quidam enira dixerunt, quod quia Angelus est opmip
io t
idal
Si motus ; sedomnis motus proprie dictus habet simplex, et spatiura corapositum, quod tam Ange-
prius et posterius, et situm et tempus, et omne lus quam eius virtus est spatio improportionabi-
tale est successivum: ergo etc. hs°; et ideo virtus eius omnino vincit supra spa-
Contra: 1. Augustinus in libro Quinque Respon- tiura, adeo quod siibito et raotu iinproportionabili
Ad opposi- sionum ^ : «Radius non citius pervenit ad loca pro- spatium pertransit, et est huiusmodi motus supra
' Plurimi codil. cum ed. I actu ,

quae leclio iion c — Posl verba Si motus Vat.. omitlit sed omnis motus , el in-
cum rubricfi huius articuli. ler Si et motus interiicit omnis.

2 Verbo est Vat. praefigit simul.
'
Quaest. I . n. 5. (sive Epist. 1 02. ad Deogralias) : Ul enim
^ Colligi potest ex VI. Phys. toxl. 13. seqq., (c. 2.), ot radius oculi nostri non citius pervenit ad propinquiora , tardius
VIII. text. 79. seq. (c. 10.). — Circa finem argumenti post ««- ad longinquiora, sed utraque intervalla parili celeritate contingil.
twalis cod. T interiicit et. « iibr. IV. Phys. text. 66. seqq. (e. 8.).
* Secundum Aristot,, V. Phys. tcxt. 7-9. (c. I .) omnis trans- ' Cfr. Aristol. , VI. Phys. texi. 32. (c. i.). Vide etiam
mutatio vel est a non-subiecto in subiectum, vel a subic- ibid. lexl. 87. (c. 10.), ubi ipse Aristoteles ex sentenlia allala
cto in non-subiectum , vel a subiecto in subiectum ;

prima probat, impartibile non posse moveri.
vocatur generatio, seounda corruptio , lerlia motus. Duas priores 8 Vide Aristot., III. Phys. text. 18. seqq. (c. 3.).
transmutationis species S. Doclor hic comprehendit vocabulo " Cod. T improporiiomlis. Mox pro vincit cod. R dicilur
nmlatio. De sententia mox allata ,

quod in molu propric dicto esse, et paulo inferius pro Sed quoniam Vat. et alii codd.
sit prius et posterius, cfr. Aristot., IV. Phys. tcxt. 99. ^c. II.). praeter cod. Y ct ed. 1 Et quoniam.
, ,
,,
I
DIST. XXXVH. P. II. ART. II. QUAEST. 6C3
mpiobaii.r. naturain. — Sed quoniani difficile videtur intelligere, ab olMecto ; et quia lux simul est et lucet , simul
quod pertranseal medium ,
quin sit in pluribus par- cum est, generat splendorem, et ita in eodem in-
tibus medii ; et ponere, quod subito moveatur et sit stanti : simihter de illo °
hiteUigi potest, et sic
in pluribus partibus medii, est ponere in illo motu, deinceps. Unde si simul esset homo et generaret.
quod sit in pluribus locis simul; et hoc omnino in primo instanti fuisset mundus plenus hominibus.
absurdum est dicere de Angelo, sicut dicunt Sancti, Hoc modo potest respondere qui nescit melius.
et philosoplii et doctores catholici in hoc coucor- 2. Ad illud quod obiicitur de vacuo, quod si
jncinsio 1. dant ' : ideo dicendum est ,
quod Angelus non move- esset vacuum, non esset motus; dicendum, quod circa
lur per medium motu subito, sed successivo. hoc multi multa dixerunt, quorum dicta longum esset
Propter quod notandum, quod in motu, qui dicere. Nunc autem, sustinendo Philosophura, dici Expiicaiur
, . , . Philosophus.
,n6ae qua- successivus est successionc perfecta , est successio potest , quoQ si esset vacuum , non esset motus suc-
(iiuotus. ex quadruplici causa: prima est medii distantia cessivus, recte intellecto vacuo, secundum quod
secunda medii resistentia , tertia est partibilitas credo Philosophum intelligere, quod dicit simphci-
mobilis , quarta est finitas virtutis, eo quod fmitae ter privationem : si est " vacuum ibi — ubi intelligi-
virtulis proprie est movere in temp;)re, maxime per mus vacuum , ibi inteliigimus nihil esse — ergo non
medium -. Concedendum est igitur, quod motus An- solum deest corporis resistentia, verura etiam nuUa
ndusio 2. geli per medium non est perfecta successione suc- dislantia est ibi ; ubi autem nulla distantia est , non
cessivus ,
quia deficiL ibi resistentia spatii et par- est prope nec longe; ubi autem est motus localis,
libilitas mobilis ; est lamen successivus ratione di- necessario est approximatio vel elongatio : ergo si
Kdasio -.t.
stantiae spatii, in qiia non potest esse simul per est vacuuin, non est motus, non propter defectum
tolam, et fnilalis virtulis moventis, quae non ex- resistentiae, sed distantiae. Sed quoniam medium
cedit mediuin iinproportionabiliter, ideo nec facit coraparatum ad Angelum habet rationem distanliae,
motum improportionalem iiiedio omnino. — Et con- quia vere facit distantiam inter extrema, ideo suf-
cedendae sunt rationes probantes, motum illuui per ficit ad successionem qualemcumque propter distan-
spatium esse successivum. Tamen prima ratio so- tiam; sed ubi est vacuum, non est distantia, et haec
1. fundn- phistica est; sed ahbi dissolvetur cum agetur de , praeexigitur necessario ad motum localera. Partibi-
Iransitione panis in corpus Christi, ubi habet locum litas enim moljilis et flnitas virtutis non faciunt suc-
suum '. cessionem, nisi sit prras et posterius in magnitu-
1. Ad iliud ergo quod ol)iicitur, quod radius dine, supra quani est, sive in eo quod acquiritur
oiuiio op- non citius pervenit; dicenduin, quod Augustinus lo- per motum.
quitur secundum perceptionem sensus *, quia sensus 3. Ad illud quod obiicitur, quod illud quod
iion percipit, radium citius pervenire ad propinquiora movetur successive, partim est in termino a quo,
loca quam ad reraotiora, non quia secundum rem et partim in termino ad quem ; dicendum quod in
,
iiandu.n, non sit ibi vere prius et posterius. Unde si dicatur successivo ubi est plena successio est ponere par-
, ,
radins moveri subito, intelligitur subito pro repente, tem et partem et quantum ad magnitudinem sub- ,
et repentinum dicitur illud quod habet moveri in stratam * , et quantum ad magnitudinem motam
.soiniio. tempore imperceptibili. — S«l aliter potest dici, etqnantum ad dispositionem acqidsitam. Quia na-
quod lux subito inovetur. qnia motus lucis in me- ad situm est motus ad formam quo-
turalis raotus ,
dio non est motus localis tantum, sed est motus dam modo; sed in motu Angeli non est successio
^
diflusionis, qui est generatio, sicut generatur idoluni secundum omnimodam completionem et ideo non ,
'
Godd. A i ct iionniilli olii verbo rORcordant pracmilluiit '
Pro si est codd. AG ST V
I aa ff cum ed. 1 sed est
modo. cod. tl quod siest, Vat. si e.sset, cod. X quia, qui et subinde
' Prima et secunda causa successionis in motu ab Aristot. omiltit \'erba proxima vacuum ibi.
insinuatur IV. Pliys. text. 66. seqq. (c. 8.), ubi ex defectu huius * Haec et quae sequuntur, clarius dicta sunt in fine solu-
duplicis conditionis ostenditur, motum successivum in vacuo lionis praecedentis obiectionis. — De motu ad situm et de motu
esse impossibilem. Duae; alterae causae successionis in argu- ad formam qui mox commemorantur, cfr. hic dub. 2. Motus
—
,
mentis huius quaeslionis breviler lactae sunt. Contextu re- ad formam in latiore sensu dicuntur illi ,
per quos res vel dis-
pugnante, Val. et cod. cc hic addunt Quinta potest esse finitas ponitur ad reccptionem vel corruptionem formae substantiahs
et limitatio mobilis.- \el ipsam forniam substantialem recipit aut amittit. Et sunt
3 Libr. IV. Sent. d. II. p. 1. q. S. ad -i, ubi fusius de hac quinquc : generatio et corruptio, augmentatio et diminutio
difticultate agitur. (quae ambae respiciunt quantitatem) et alteratio (quae respi-
• Vat. cnm non paucis mss. minus bene 'perceptibilHatem cit qualitatem et in se comprehendit Mfenswwm, remissionem
sensus, et dein quod sensus pro quia sensus. Pro nostra lectione et alterationem specialiter dictam). In sensu slrictiore excludun-
militant codd. A T V, pro quia sensus etiam cod. X. tur generatio et eorruptio. Motum ad situm intellige motum
5 Graece eiBmXov (imago, simulacrum, species) significat localem sive mutationem secundum locum. Cfr. Aristot., de
hic in genere speciem rem exprimentem. — Paulo ante pro sed Pracdicnm. c.deMotu, et V. Phys. text. 9-17. (c. I. seq.). —
est motus codd. A T sed etiam. motus. Mox posl quodam modo in cod. Y additur quia completio est
" Intellige: splendoro. — Pj-o illo Val. cum nonnullis formae (completior cst forma), cum perrenit ad suum locum
codd. et ed. I. alio. naturalem.
, .
(j()4 SENTENTIARUM LI13. 1.
secumluni onuies has dillerentias , seil solum secun- quod vermn est de composito, quod habet partes
duni prioritatem et posterioritateni magnitudinis actn : sed de coniposito, qnod est in successione,
supra quam '. — Quod ergo dicilur, tpiod partim non csl veruin. Sicut cniin dnratio successiva potest
est in termino a quo, partim in [mwm ad qac.m, esse in Angelo, secundum quod nianet, eo c|uod de
hoc non est secundnm diversitatoni partiuin niohi- illa nnnqnam est nisi nunc , ita rnotus successivus
lis, sed est sohim per accessinn ct leccssum. potest esse in eo, secundum qnod fertur; et hoc
4. Ad illnd quod obiiciiiir. (|iioil simul se quidein secum nullnm hahel inconveniens. Ilis visis,
Iransfert tolnm : dicendnni. (|iioil qnainvis ex parte patent ohiecta.

sua se totuin siiinil Iransrcrat, non tamen transferl enim praedictorum summa, quod Angelns
Est epMo;
se simul supcr loiiiin, piopler distantian) medii, in movetnr sine corpore assninto, et quod movetur in
qua tota non pnlcsl cssc simul. medio sive per mediuin, et quod movetur motu
0. Ad illud quod ohiicitur, quod conipositnm suecessivo, licet non omnimoda successione compo-
accidens non potest esse in re simplici ; dicendum , sito ', ut praedictnm est.
SGHOLION.
I. Omiiis matiis coiiUnam esl eliam successwus secl , iion quem ipse .\ngelis viiKlicat, aliis ralionibus utitur. Scotus iuxta
e coiiverso. Motus suoWSjefM eniiii opponituv instantaneo ; coii- distinclionom , in Scholio praeced. commemoralam, puUit
timiius autem non continuo sive disereto. — Prima opinio, in solam simplicem imitationcm loci intra sphaeram loci Angclo
textu memorata , recle reprobatur, quia cx ipsa sequeretur, adacqiiali in inslanti fieri poss<'. — In solut. ad I. observatione
quod Angelus posset simul esse deflnitive in pluribus locis dignum videtur, S. Uoctorem iam coniectasse, motum lucis
sibi adaequatis. Docet igitur Seraphicus , Angelum moveri non non ficri in instanti. Altcram eiusdem obiectionis solutioneni
in instanti, sed niotu successivo, qui tamen dilTert a motu approb:i( S. Thoni., S. I. q. 33. a. 3. ad 2.
successivo corporum, sicul explicatur iii corp. et ad 3. Etiam II. Scol., II. Senl. d. 2. q. M. — S. Thom., hic. q. i.
S. Thomas (hic q. 4. a. 3 ; S. I. q. 53. a. 3.) negat, motum lo- a. 3 ; S. I. q. .53. a. 3. — B. Alberl., Iiic a. 2i. — Pelr. a
calem Angelorum, sive sit continuus sive non contimms, (ieri hic S. a. 3. Hichard. 3. q. 3.
posse in eodem instanti ; sed quoad motum non continuwm .Egid. li., hic 2. princ.
DUB. I. pus et locum. Videtur enim mala ista divisio Augn-

stini, primo, quia a Philosopho ponitur nnlla mu-
In parte ista sunt dubitationes circa litteram
tatio secundum tempus. Et iterwm, sua divisio non
et primo de hoc quod dicit Magister : Neque dimen- videtnr sufficiens quia Philosophus ponit sex species
,
sionem habet , sicul corpus etc. Videtur enim motus '.
male dicere , quia dicitur ad Ephesios tertio " : Ut Respondeo : Dicendum quod secundum Philo-
,
possitis compreliendere cum omnibus Sanctis, quae

sophum omnis species motus ad hunc duplicem oupiex
sit longitudo, latitudo etc, et Glossa exponit ilkid
motum reducitur, scilicet ad motum ad situm, et
de Deo. I ad motum ad formam; Augustinus antein motum
Respondeo : Magister loquitur proprie et ad lil-
; ad situm intelligit per motum secundurn locmn,
teram, sed Apostolus loquitur metaphorice. Unde qui est entis perfecti et completi, sine deperditione ,
multipliciter exponuntur illa verba. In Deo enim vel innovatione circa qualitatem sive proprietatem
longitudo est longanimitatis, latitudo caritatis, subli- substantiae, eatenus qua ad situm est, nisi pariter
j
OTrta* raisericordiae, at profundum m&t\t\ae sive sa-

sit ad formam \ Motum autem ad formam , qui
quantum ad Dei
I
pientiae iudicia.
subdividitur per quinque species, comprehendit sub
mutatione secundum lempus propter hoc, quod de
DuB. II.
se dicit mensuram variabilera et rei variabilis ". Unde
Item quaeritur de hoc quod dicit Angustinus in omnem mutationem, quae est secuildum proprietates
littera, quod movet creaturam corporalem per tem- rei absolutas et intrinsecas , sive secundum qualita-
' Supple cum codd. P Q W est motus , vel cum cod. D sunt sex : generatio , corruptio , augmentum , diminutio , alte-
transit. ratio et secundum locum mutatio. Cfr. supra pag. 663, nota 8,
Pro composito Vat. cum cod. cc posita. ubi etiam explanata invenies ,
quae mox in solulione huius
'
Vers. 18. — Glossam , cuius mox flt mentio , invenies dubii de Aristotelis doctrina afferuntur.
apud Lyranum in hunc textum. Cfr. Aristot., VIII. Phys. texl. SS-60. (c. 7.).
* Libr. de Praedicam. c. de Moiu: Molus autem species '>

Aristot., IV. Phys. lexl. 98. seqq. (c II.).
; :
DIST. XXXVII. P. II. DLIBIA.
tes corporales sive secundum spirituales, ut sunt DuB. IV.
affectiones in animabus, ipse vocat mutationem se-
cundum tempus. Et ita patet ratio divisionis et suf- Item quaeritur de hoc quod dicit, qmd eadem
flcientia '. sapientia est in duobus, neque mador neque minor.
Videtur enim falsum dicere ,
quia sapientia est acci-
DUB. III. dens et qualitas sapientis, et accidens per substan-
tiam numeratur ^
Ilem quaeritur de hoc quod dicit, quod spiri- Respondeo: Dicendum, quod ad hoc volueruut opinio i
tualis creatura per tempus movetur. Videtur enim aliqui dicere, quod eadem sapientia creata esset in
falsum dicere, quia spiritualis creatura mensuratur duobus sapientibus, et hoc dant intelligere per duas
aevo, cum sit perpetua: ergo si movetur, non per suppositiones. Una est, quod species rei in anima
tempus niovetur, sed per aevum. — Ilem, intellectus non differant per essentiam a re extra. Alia suppo-
angelicus est deiformis, sicut vult Philosophus -, ergo sitio est, quod eandem rem nosse possunt duo sa-
intelligit in instanti ;
pari ratione et afflcitur : non pientes, scilicet unum
enuntiabile, quod dictum est
ergo in tempore. — Praeterea, tempus per prius est singulare. Et hocultimum non indiget persuasione;
mensura motus primi mobilis: ergo illud solum sed prius ostendunt, quod eadem sit, quia per ea-
mensuratur tempore, quod subiacet illi motui; sed dem res cognoscitur ,
per quae res habet esse °. Si
tale non est Angeius nec eius motus: ergo etc. ergo per formam suam habet esse, ergo el cogno-
Respondeo : Ad praesens notandum ', quod lem- sci; et forma rei vere est in anima, et cum intel-
pus uno modo dicitur proprie, et sic dicit raensu- lectus sit sciens per illani formam, et contingat ali-
ram rei mutabilis, in quantum mulalMlis, tamen sub quos duos omnino idem scire et cogitare, illa non
ratione continui; et quoniara motus primi mobilis est tantnm vera forma, sed etiam una. Et quod hoc
est motus maxime evidens et continuus inter omnes: verum sit, persuadent per hoc, quod si forma potest
ideo tempus hoc modo dicitur proprie esse in primo secundum veritatem consimilem formam in materia
mobili, sicut in subiecto, in quo primo quo
est et in producere et se ipsam facere in aliena materia, quare
primo apparet. Alio modo dicitur lempus mensura non est simile in anima, quae habihor est ad reci-
cuiuslibet rei mutabilis , secundum quod mutabilis. piendum Unde et hoc dicunt sensisse Augustinum.
?
sive moveatur instantanee sive continue; et sic noii Unde dicunt, quod sapientia non est ad moduni alia-
tantum est in motu primi mobilis, et in his quae rum proprietatum. — Sed haec positio deviat ab Au- impmbai
ei subiacent, sed etiam in omni creato, circa quod gustino, quia Augustinus ' vult, el alii Sancti, quod
accidit variatio ; et sic est in Angelis. Et per hoc esse in pluribus omnino distinctis non convenit uni
patent obiecta. et eidem creaturae nisi per miraculum. Et iterum.
Quod enim obiicit de aevo, dicendum quod ,
positio ista super falsum ' fundata est: quia si veritas
uevum est mensura Angelorum quantum ad esse asini esset in anima, quare non diceretur anima esse
substantiale , quod est invariabile .et incorruptibile asinus? Et iterum, si esset veritas ', adhuc non esset
sed lempus quantum ad proprietates , quae varian- eadem, quia nulla fornla, cum generat se, generat
lur, et quaedam subito, quaedam successive, sicut se omnino eandem, sed de necessitale pluriflcatur
patet ' in Angelis per naturam paulative intendi ali- essentia in generante et generato, praeterquam in
qua affectio. Et sic patent cetera. Deo: et non valet ad propositum.
• Hoc dubium solvitur etiam a B. Alberto , tiic a. 20, et s B. Albert., hic a. 27. hanc sententiam exprimit his verbis
a Petro a Tar., hic circa lit. ubi idem simul tractat de duobus Sicut dicit Aristoteles, Vll.Primae philosophiae, text. 20. (VI. c. 6.},
seqq. dubiis. quodsi formae sunt absolutae a rebus ,

quarum sunt , ut dice-
- Cfr. Liber de Causis ,
prop. 1 0, ubi docetur, quod intel- bat Plato ,
quod tunc nihil per eas erit scitum ; ergo si forma,
ligentiae primae quae uni vero puro sunt propinquiores , maio- quae est in anima alia est a forma
, quae.est ,
in re, non erit
—
,
ris sint virtutis. — Mclius tamen isla locutio reducenda videtur res scita per ipsam. Paulo superius pro sed prius cod. T
ad Dionysium, qui in diversis locis libr. de Div. .Nom. v. g. sed primum. Paulo inferius verbo contingai fere omnes codd-.
c. i. § 22 , et c. 5. I 8. Angelos vocat deiformes ( SeoeiSeT; ). et ed. 1 perperam praefigunt non ; perperam inquimus ,
,
quia,
S. Bonaventura quoque II. Sent. d. 3. p. II. a. 2. q. 2. arg. 1. interiecta particula non, vis argumentationis corrunipitur. Cod. L
ad opposil. auctorem huius loculionis citat Dionysium. ante coniingat repetit cum.
3 Plura de aevo et tempore II. Sent. d. 2. p. 1. per totam. ' Epist. 487. ad Dardan. n. 10, et libr. .XXII. de Civ. Dei,
• Patet pro videtur. — Mox Vat. paulatim intendi aliquam c. 29. n. 3. Cfr. etiam Damasc. , II.' de Fide orthod. c. 3 , et
affectiomm. Absque ratione et absque auctoritate codd. Vat. opusculum, quod olim S. Anselmo tribuebatur, Elucidarium,
paulative mutavit in paulatim, cum constet, verbum paulative libr. I. c. 3. — Post pauca pro itenim Vat. cum cod. cc ideo.
scriptoribus medii aevi familiare fuisse, ut videre est apud Du * Vat. cum cod. cc addit fundatur ei.
Cange, Glossar. ad scriptores mediae et infimae latinilatis. " Cod. Y addit suilicei rei in causa. Aliquanto inferius
^ Vide supra pag. i1 1
, nota 6. Cfr. etiam Boetli., de Uni- ante non vatei Vat. cum aliquibus codd. interiicit ideo.
tate et uno. — Pro substantiam Vat. et ed. I subiecta.
S. Bonav. — Tom. I. U
, , :
666 SENTENTLVRUM IJB. I.
Et ideo secundiis modiis dieeiidi est, qiiod Au- Propter hoc dicendum, quod similitudo sive in-. ^
(ipinio -2.
gustinus inteiligit de sapientia increata, quae est in tentio in anima habet comparari ad animam, in qua
sapientibus et attingll ubique propter sui mundi- est, et ad illud cuius est. El quoniam orlum habet
tiam '. — Sed cuiu \ugustinus intendat ponere ab eo cuius esl, et ad illud dicitur; ideo siinihtu-
sTon pio- exempluin in creaturis, non videtur adhuchoc esse dines unius rei iii aiiimabus pluribus, quia in unam
secundum eius intellectura. Et iterum, ipse dicit et eandeni veritatem dueunt, et lantum una, quan-
quod illa sapientia est aequalis in duobus, qui sunt tum duae , hinc esl , quod '
per comparationem ad
aequaliter sapientes, non autem in aliis: ergo vide- illud cuius sunt, habent unitatem, nec maius sunt
tur loqui de habitu. duae quam una , similiter nec sapientia ; sed in com-
Et ideo est tertius modus, quod ipse loquitur paratione ad animas , quae per illas cognoscunt,
opinios. de imitate per conformitatem. — Sed illud adhuc habent pluralitatem, et plus sunt duae quam una.
non esset suCficienter dictum, quia tunc maior es- El ideo patel, quod non potest poni omnino simile,
set in duobus quam in uno, sicut patet in duo- quia res differunt intentione sive simihtudine ' ; in
bus divitibus. qui sunt in divitiis conformes et Deo aulem, in quo non differuut, patens est, quod
aequales. unus potest esse in multis. Et sic patent eetera obiecta.
DISTINCTIO XXXVIII.
ergo, ea non evenire, cum praescita sint. Sic igitur

praescientia causa eorum
quae praescita esse videtur ,
An scienlia vel praescientia Dei sil cama rerum sunl. Hoc idem et quod,
de scientia dicitur, scilieet
vel e converso. quia Deus aliqua novit, ideo sint. Cui sententiae Au-
gustinus attestari videtur in decimo quinto libro deAiigosi
Nunc ergo ad proposituni revcrtentes, coepto Trinitate ' sic dicens « Non ista ex aliquo tempore co-
:
insislanuis. Supra ' diclum est quod i)raescientia Dei ,

gnovit Deus sed futura omnia temporalia atqiie in eis
;
futinoruin lanlum est, sed oninium tam bonoruin quani etiain, qnid et quando ab illo petitnri fueramus et quos ,
maloruin; scientia vero vel sapienlia noii niodo de et de quibus rebiis vel exauditurus vel non exauditu-
praeteritis % sed etiam de praesenlibus et futuris nec , rus esset, sine initio ante jjraescivit. Universas autem
taiitum de temporalibus , sed etiam de aeternis, quia creaturas, et spirituales et corporales, non quia sunt,
se ipsum novit Deus. Hic oritur quaestio non dissimu- ideo novit, sed ideo sunt, quia novil. Non enim nesci-
landa, utrum scilicet scieiitia vel praescientia sit cni^sa vit, quae fuerat creaturus: quia ergo scivit, creavit,
rerum, an res sint causa scientiae vel praescientiae Dei. non quia creavit, scivit; nec aliter scivit creata quain
Videtur enim praescientia Dei causa esse eorum quae creanda. Non eniin eius sapientiae aliquid accessit ex
ei subsunt, ac necessitatem eveniendi eis facere, quia eis, sed illis existentibus sicut oportebat et quando ,
nec aliqua ftitura fuisseut, nisi ea Deus praescisset, oportebat, illa mansit ut erat. Unde in Ecclesiastico *
nec possunt non eveuire, cuni Deus ea praesciverit. Antequam. creareniur, omnia nota sunt illi, sir et
Si autem impossibile est, ea non evenire, quia prae- poslqttam consummata sunt. Ecce his verbis vi- —
scila sunt, videtur igitur ipsa praescientia ,
qua prae- detur Augustinus innuere scientiam vel praescienliani ,
scita sunt, eis esse causa eveniendi. Impossibile est Dei causam esse eorum quae fiunt cum dicit, ideo ea ,
''
auteni, ea non evenire, cum praescila sint, quiasi uon esse, quia Deus novit. Idem quoque in sexto libro
evenirent, cum praescila sint, fallerelur Dei praescien- dicere videlur: «Cinu, inquit, decedant et succedant
tia. At Dei praescientia falli non potest. hnpossibile est tempora non decedit aliquid vel succedit scienliae Dei,
,
' Sap. 7, 2i, ubi Vulgata : altingit autem ubique pi-opter NOTAE AD LIBR. SENTENTIARUM.
suani mundiliam. 1 Dist. XXXV. c. I.
' Oratio hinc est , quod est quaedam repclilio particulae - Ita in codd. ABE et edd. I, 6, in aliis non bene futu-
ideo, paulo superius collocatae. — Paulo ante pro el tantum ris. Deinde Vat. cum plurimis edd. causae scientiae pro causa
sola Vat. est tantum. scientiae, refragantibus codd. et ed. 1.
" Sensus est: eaedem res liabent diversas intentiones sive si- 3 Cap. 13. n. 22. — Paulo antc Vat. cum paucis edd.
mililudines in diversis animabus, et diversae res liabent diversas noverit loco novit.
intentiones in oadem anima. — Paulo ante voci inlentione Val. "
Cap. 23, 29. Vulgata: Domino enim Deo, antequam
praeflgit ab, ed. 1 sua , cod. F a sua. — Hoc dubium solvi- crearenlur, omnia sunt agnita: sic et post perfectum respicit
tur etiam a B. Alberlo, liic a. 27, a S. Thoma, a Pctro a omnia.
Tar. et a Ricliardo, liic circa lit. ^ De Trin. c. 10. n. 11, sed verbis transposilis.
, —;
DISTINCTIO XXXVIll.
in qna novit oinnia qiiae fecit per ipsain. Non enim et praedicil etiain quae non est ipse facturus, sicut
liaec quae creata sunt, ideo sciuntui- a Deo quia facla ,
praescivit et praedixit infidelitatem ludaeorum, sed non
sunt, sed potius ideo facta suut, quia inimutabiliter fecit. Nec ideo, quia praescivit, ad peccalum infldeli-
ab eo scinntiir » . — Et hic eliam signiflcare videtur tatis eos coegit, nec praescisset vel praedixisset eorum
Dei scientiam causam esse eorum quae fiunt, dicens, mala, nisi essent ea habituri. Unde Augustinus super Angiistinui
non ideo Deum ea novisse, quia facta sunt, sed ideo loannem ° « Deus, inquit, futurorum praescius per
;
facta, quin novit ea Deus. Ideoque videtur Dei scientia Prophetam praedixit infidelitatem ludaeorum, sed non
vel praescientia causa esse eorum quae novit. fecit, neque praescisset mala eorum, nisi ea haberent.
Quod si ita est, est igilur Causa omnium raalorum, Non enim ideo quemquam ad peccandum cogit, quia
cum omnia inala sciantur et praesciantur a Deo quod ; fulura hominum peccata praenovit illorum enim prae- ;
longe est a verilate. Si enim Dei scientia vel praescivit peccata, non sua. Ideoque si ea quae ille prae-
scientia causa esset malorum , esset iitiqiie Deus auctor scivil ipsorum, non sunt ipsorum ", non vere ille prae-
malorum, quod peiiitus falsum est. Non igitur scientia scivit. Sed quia illius praescientia falli non potest,
vel praescientia Dei causa est omnium quae ei subsunt. sine dubio non alius, sed ipsi peccant, quos Deus
Neque etiam res futurae causa sunt Dei praescien- peccaturos esse- praescivit. Et ideo si non malum sed , ,
• tiae: licet eniin non essent futurae, nisi praescirentur bonum facere voluissent, non malum facturi praevide-
a Deo, non tamen ideo praesciuntur , quia fiiturae rentur ab eo qui novit, quid sit quisque facturus».
sunt. Si enim hoc esset , tunc eius quod aeternum est His verbis aperte ostenditur, si diligenter altendamus ',
aliquid exisleret causa ab eo alienum, ab eo diver- praescientiam Dei causam malorum, quae
non esse
sum, et ex creaturis penderet praescientia ' Creatoris, praescit, quia non ea praescit tanquam facturus nec
et creatum causa esset increati. Origenes tamen siiper tanquam sua, sed illorum qui sunt ea factiiri vel ha-
Epistolam ad Romanos " ait ; « Non propterea aliquid bituri. Praescivit ergo illa sola notitia, non beneplacito
erit, Deus futurum, sed quia futurum esl,
quia id scit iuictoritatis. Unde datur intelligi ,
quod Deus e converso
ideo scitur a Deo, antequain flat». Hoc videtur prae- praescit bona tanquain sua, tanqiiain ea quae facturiis
missis verbis Augustini obviare. Hic enim signlflcari est, ut in ' illa praesciendo simul luerit ipsius notitia
videtui», quod res futurae causa sint praescieiitiae; ihi et auctoritatis beneplacitiim.
vero, quod praescientia causa sit rerum futurarum.

Hanc igitur quae videtur repugnantiam de medio Cap. H.
-tollere cupientes, dicimus, res futuras nullateuus cau-
sam esse praescientiae vel scientiae Dei , nec ideo prae- LJtrum praescienlia Dei possit faUi.
sciri vel sciri, quia futurae vel factae sunt; ila expo-
nentes quod ait Origenes, quia futurum est, ideo sci- Ad hoc
auteni, quod supra dictum est, scilicet
Deo, antequam flat, id est, quod futurum est
lur a praescienliam Dei falli non posse, solet a quibusdam
scitur a Deo antequam flat, neque sciretur nisi futu-

, , sic opponiDeus praescivit hunc lecturum
: vel ali- ,
irum esset, ut non notetur ibi causa nisi sine qua non , quid huiusmodi sed potest esse ut iste non legat
; ,
fleret ^ Ita etiam dicimus, scientiam vel praescientiam ergo potest aliler esse, quam Deus praescivit, ergo
Dei non esse causam eorum quae flunt, nisi talem, polest falli Dei praescientia. Ouod omnino falsum — nespousio
sine qua non flunt, si tamen scientiani ad notitiayn est. Potest equidem non fleri aliquid, et illud tamen
tantiun referamus. Si vero nomine scientiae includitur praescitum est fleri; non ideo tamen potest falli Dei
etiam beneplacitiim atque dispositio , lunc recte potest praescientia, quia si illud non fieret, nec a Deo prae-
dici causa eorum quae Deus facit. His enim duobus scitum esset fleri.
modis, ut superius * praetaxatum est, accipitur cognitio Sed adhuc urgent quaestionem dicentes aut aliler ; nepiicaiur
vel scientia Dei, scilicet pro notitia sola, vel pro no- potest fleri, quam Deus praescivit, aut non aliter; si
titia simul et beneplacito. Hoc modo forle accepit Au- non aliter: ergo necessario cuncta eveniunl; si vero
gustinus dicens ; Ideo sunt, quia novit , id est, quia aliter : potest ergo Dei praescientia falli vel mutari.
scienli placiiit, et quia sciens disposuit. Et hic sensus Sed potest ahter fleri, quia potest aliter fleri, quam
ex eo adiuvatur, quia de bonis ibi tantuin agit Augu- flat; ita autem flt, ut praescitum est aliter ergo potest ;
stinus, scilicet de creaturis, et de his quae Deus facit, fleri, quam praescitimi esl. — Ad quod dicimus, iham Responsio.
quae omnia novit non solum scientia, sed etiam be- locutionem multiplicem facere intelligentiam , scilicel:
neplacito ac dispositione. Sic ergo ibi accipitur Dei aliter potest fleri, quam Deus praescivit, et huiusmodi,
cognitio, ut non modo notitiam, sed etiam beneplaci- ut; potest non essequod Deus praescivit, et; impos-
liun Dei signiflcet. non esse quod Deus praescivit, et; impos-
sibile est,
Mala vero scit Deus et praescit, antequam flant, sibile estnon esse praescita omnia quae flunt et
, ,
sed sola noiitia, non beneplacito. Praescit enini Deus huiusmodi. Possunt enim haec coniunctim intelligi,ut
' Itd in cndd. cl ed. I; in Vat. et aliis scientia. Immc- aliis omiltitm' ipsorum. Deinde codd. ABCE et onmes edd.,
dle ,mte Vdl. et edd. 4, o, 7, 8, 9 dependeret pro penderet. excepta Vat., vera pro vere , sed contra originale et cod. D.
•
Libi'. Vll. n. 8. (ad Rom. 8, 30.). Deinde, praeter originale et ed. I, Vat. cum aliis peccatores
'
Codd. .\BC et ed. .1 (3 in margine) /S, cod. E fiat esse pro peccaturos esse.
*
Dist. XXXVI. c. 2. '
Codd. BCDE et ed. I intendamus, cod. A inspiciamus.
'
Tract. -53. n. 4; sed tantiim secundum sensum. * Vat. aliaeque edd. , excepta 1, omittunt in, refraganli-
« lUi codd. ACDE, edd. I, 6 el originale Angusl., in bus codd.
, :
SENTENTIARUM L[B. I.
conditio sit implicita , ct disiwictim. Si enim ila intel- lio, scilicet impossibile esl, illud non evenire, quod
ligas non potest aliter fieri
: quani Deus praescivil, , Deus praescivit, vel cum Deus praescieril; si coniun-
id esl, non polest utruraque simul esse, scilicel quod clim, intelligas, verum dicis; si dimvnclim, falsum. Ita
Deus ita praesciverit fleri, et aliter flat; verum intel- etiam et illud : impossibile est non esse praescilum
,
ligis. Si autem per disiunclionem intelligas, ul dicas, omne quod flt, id est, non potest esse utrumque siniul,
hoc aliter non posse evenire , quam evenit et ' quo , scilicel, ul fiat, el non sit praescitum , hic sensus verus
modo futurum Deus praescivil; falsum esl. Hoc enim est. Si vero dicis, Deum non potuisse non praescire
aliter potest evenire, quam evenit, et tamen Deus hoc omne quod fit, falsum est. Potuit enim facere, utnon
modo futurum praescivit. Similiter el alia determina- fieret, el ita non esset^ praescitum.
COMMENTARIUS IN DISTINCTIONEM XXXVIII.
De divinae praescieiitiae causalitate, infallibilitate et necessitate.
jViWic ergo ad propositum revertenles , coepto insislamits etc.
DIVISIO TEXTUS.
Haec est secunda pars huius partis totalis, in prius factam, breviter epilogat praedeterminata. In se-
qua agitur de divina scientia. Terminata enim prima cuncla prosequitur suum principale propositum, ibi
parte, in qua agitur de ipsa quantum ad substan- Hic oritur quaestio non dissimulanda etc. Et haec
tiam et in generali, hic agitur de ipsa quantum ad pars habet duas. In prima Magister inquirit, ulrum
nioduni. Et quoniani duplex est modus nobilis cogni- praescientia ponat praescitum per modum causae,
tionis, scilicet cer titudo et perfectio, siye infallibili- vel effeclus: in secunda, utrum per modum neces-
tas et immutabilitas , ideo haec pars habet duas par- sitatis, vel contingentiae sive infaUibilitatis, ultimo
tes. In prima agit de praescientiae infallibilitate sive capitulo ibi: Ad
hoc autem, quod supradictum
certitudine, in secunda vero de eius immutabihtate est etc. Prima pars duas habet. In prima opponit
sive perfectione, ibi ': Praeterea solet quaeri, utrum ad utramque partem scilicet quod praescientia est
,
seientia Dei etc. causa praesciti et etiam effectus, pro et contra. In

Prima pars spectat ad praesentem distinctionem secunda solvit, ibi: Hanc igitur quae videtur re-
in qua Magister intendit quaerere et determinare, pugnantiam etc. Sirailiter et secunda duas habet;
utrum divina praescientia infallibiliter ponat praesci- in prima opponit, in secunda solvit, ibi: Ad quod
tum. Et habet haec distinctio duas partes. In primu dicimus, illam locutionem.
parte, rediens ad propositum propter digressionem
TR.\CTAT10 QUAESTIONUM.
Ad intelligentiam praesentis distinctionis duo Et de primo quaerimlur duo.

principaliter quaeruntur. Primo quaeritur, utrum praescientia divina sit
Primo de praescientia divina quantum ad cau- causa rerum.

sahtatem. Secundo, utrum sit causata a rebus.
Secundo quantum ad necessitatem.
Codd. et edd. 1 :, 3, 5, 7, 9 omitlunt et. NOTAE AD COMMENTARIUM.

Ita codd. BCD; aliis codd. el omnibus edd. .Supple cum Vat. infra distmct. 39.
:
r
DIST. XXXMII. ART. I. QUAEST. I.
ARTICULUS 1.
De causalitate praescientiae divinae.
QUAESTIO I.
Utrum praescientia divina sit causa reri
Et quod sit causa rerum, ostenditur sic. 2. Item, si praescientia est causa, aut ratione
1. Augustinus decimo cjuinto de Trinitate ' scientiae , aut ratione antecessionis. Ralione eius
I " Ideo res futurae sunt, quia Deus eas novit». quod est pj-ae, non ^
,
quia non dicit nisi ordinem.
2. Item, ratione quod antece-
sic: omne illud Ratione similiter scientiae, non ,
quia multa cogno-
dit aliud, et ipso posito, ponitur aliud, ipsum est scit Deus quae nunquam faciet : ergo nullo modo
—
,
causa illius — hoc palet per defmitionem causae ^ est causa.
sed divina praescientia praecedit omne futurnm, et 3. Item, si praescientia causa est praesciti, cum
iterum ponit futurum, respectu cuius est; ergo prae- praesciat mala, Deus erit causa mali; hoc autem
scientia est causa. falsum.
3. [tem, omnis res aut est a Deo, aut a na- 4. Item, si est causa, cum communicet aliciii
tura, aut a. libero arbitrio, el accipio causas istas praescientiam rei creandae , per consequens commu-
large, prout compreiiendunt casum el fortunam; sed nicat causalitatem respectu ilhus; sed hoc est impos-
nulla res a natura esse potest nec a libero arbi- sibile: ergo etc.
trio, nisi operante Deo: ergo omnis res est a Deo b. Item, Anselmus de Concordia praescientiae et
sive omne futurum. Sed non est a Deo agente nisi liberi arbitrii ' dicit, quod « tantum est dicere: si
secundum arlem et cognitionein ergo etc. : Deus praescit, erit, quantum hoc: si erit, de neces-
4. Item, omne quod scitur, aliquo modo est in sitate erit » ; sed hic nulla notatur causalitas: ergo
se, vel in sua causa % ergo quod praescitur a Deo nec ilji.
est in Deo ut in causa: sed omne quod est in Deo,

est a Deo: ergo omne futurum praescitnm est a di- CONCLUSIO.
vina praecognitione ut causa: ergo etc.
b. Item, omne quod scitur, aut scitur per cau- Praescienlia divina aliquo modo sem-
el scientia
sam , aut per speciem , aut per effectum : si ergo per importat causalitatem , sed non semper
Deus praescit, ergo aliqno istorum modorum. Non respectu praesciti.
per effectum, quia effectus sequitur; non per spe-
ciem sive sirailitudinem, quia illa est simul vel : Dicendum, quod praescientia dicit
etiam post rem, cuius est similitudo: ergo per praecognitionem futuri. Est igitur loqui de praescien- msiinciio.
causam, ergo divina praescientia est causa praesciti. tia aut quantum rem significatam, aut prout «'-
sii
CoNTRA 1 Deus nullius est causa nisi per vo-

: . gnificatur per illud nomen ". Si quantum ad ratio-
I
luntatem; sed multa praescit, ad quae non est eius nem nominis, sic non significal in ratione causae; si
voluntas: ergo etc. Probatio mediae: praescit, te quantum ad rem. importatam, sic dicit causam; sed
mentiri , et tamen non est dicere ,
quod velit, te tamen non seraper respectu praesciti sive futuri.
mentiri: ergn non est causa illius. Futurum enim in triplici differentia est. Quoddam rripiex fu-
1
Cap. 1.3. n. 22. Vide hic iit. Magislri, c. \. * Vat. sic: Ratione antecessionis non, quia lioc quod est
- De qua vide supra d. 3. a. 2. cf. 2. fundam. 2. et ibid. ante , non dicit etc.
dul). 3. 5 Quaest. 1 . c. 2 : Quare cum dico ,
quia si praescit Deus
3 Vat. cum edd. i, S: est in sciente vi in sua cawsa. aliquid, necesse est, illud esse futurum quod idem est ac si
— Mox
;
Nostra lectio conflrmatur ex solutione ad ult. arg. pro dicam : si erit , ex necessitate erit.
ut in causa codd. D EK ut sua causa, alii codd. cum edd. " Scilicet praescientia , qui terminus nihil significat nisi
\ , ^, 3 ut cmisa. — De propositione minori : sed omne quod scientiae. Simiiiter dicit Alex. Hal. (S. p. I. q. 24.
est in Deo , est a Deo, vide supra d. XXXVI. c. 2. seq. et Praescientia approbationis potest dicere causam ratione
ibid. Coniment. a. 1. q. I. nec non a. 3. q. 1. seq. — Dein intellectae, non ratione antecessionis , quae intel-
post pracsrifaOT Val. addit necessario , et proxime post pro ligitur per ante.
praecognitione cod. T siibstitiiit cognitione.
SENTENTIARUM LIB. (.
eiiini est, cuius Dens est tota causa, ut sunt illa 3. Ad illud quod obiicitur, quod illud quod est
tiuae creantur ; (|uoddani, cuius creatura, ut vo- a libero arbitrio est a Deo; dicendura, quod verum
Inntas, est tota causa, ut sunt defectus et peccata; est de eo quod est a libero arbitrio efficiente, sed
quoddam, cuius Deus et creatura simul sunt causa, vitia et peccata sunt ab ipso deficiente.
iit sunt opera naturalia et opera moralia, quia Deus 4. 3. Ad iUud quod obiicitur, quod de neces-
cooperatur creaturae. sitateomne futurum scitur a Deo per causani; di-
Secundum lioc intelligendum ,
quod respectu cendum quotl sicut supra ' tactum fuit de cogni-
,
.primi futuri divina praescientia est causa et tota tione mah, in orani cognitione est assimilatio; nihil Noiandu
causa; respectii vero secundi futuri nec est causa autem assimilatur Deo nisi quod est ab illo: et ideo
nec tota, quia non habet causain efjHcientem, sed in omni cognilione Dei est causalitas. Et cum ' qui-
deficientem', est taraen causa sui oppositi: respectu dem est respectu eiiis quod dicit entitatem sirapli-
vero tertii est causa , sed non tota. Concedendum citer, respectu illius est causa et idea ; sed cum
ergo est, quod divina scientia vel praescientia ali- respectu privationis est praecognitio , tunc ratio cogiiiiio
quo niodo respectu futurorum est causa. Tamen si causalitatis et ideae est respectu oppositi. Dicen-
. accipiatur in sua generalitate , dicendura ,
quod di- dum ergo, quod ad hoc, quod aliquid cognoscatur.
vina praescientia semper importat causaiitatem ali- necesse est, quod ipsura vei eius opposituui habeat
quam, sed non seraper respectu praesciti, ut pula esse in re , vel in causa. Non soluin autem opposi-
cum praescitum est maluni. Et in hac ralione pro- tum mali , sed etiam ipsa. vohmlas, quae est raah
cedunt arguraenla ostendentia, quod uon sit causu. principium , est in Deo ut in causa ; tamen maUun
1. Ad illud quod
ergo quod prirao obiicilur, non est in Deo ut in causa, nec per se nec per
Jest causa praesciti per verbum Augustini; dicendum, accidens ,
quia mutatur ratio causandi , sicut postea.
quod .\ugustinus loquitur de scienlia rerum sive dicetur '\ — Exemplum huius raanifestum est. Si arti- Esempi.
bonorum, quae a Deo procedunt. fex operetur super materiam nodosam, quae non
-2. Ad illud quod obiicitur, quod caiisa est quae esset idonea ad receptionem speciei, praesciret, quod
praecedit et ponit aliud; dicendum, quod ponere defectus futurus est in imagine, sed non ab ipso.
aliud est dupiiciter, scihcet" secundum productio- Similiter intelligendura in Deo et libero arbilrio, quod
nem, vel secundum comecutionem; et quod ponit facit vitium in opere , dum non conformat se et
secundum productionem est causa vere in essendo, obedit Deo operanti ; et ideo sutficit ,
quod opposi-
quod vero ponit secundum consecutionem non est tum mali , sive illud a quo est malum sit in Deo
,
causa m essendo, sed solum in consequendo. tanquam in causa, ad hoc quod praesciatur.
SCHOLION.
I. In hac et sequenti distinctione tractatur difficillima ma- logi catholici in praecipuis pnncipiis, ad explicalionem eiusdem
leria de divina praescientia et scientia, de qua definivit Con- fidei adhibendis. Dum in humana cognitione realiter distinguun-
cilium Vaticanum (Constit. de Fide, c. I .) : <j Omnia nuda et tur cognoscens etcogniium, rafe cognoscendi, potewfta cogno-
iiperta sunt oculis eius (Hcbr. i, 13.), eliam ea quae libera scendi et actus cognoscendi , omnes concedunt, quod « in Deo
creaturarum actione lutura suntii. De liac quaestione inter intellectus intelligens, et id quod intelligitur, et species intelligi-
theologos calholicos gravissimae conlroversiae agitatae sunt, bilis, et ipsum intelligere sunt omnino unum ct idem» (S. Thom.,
quac, licet exortae sint ex dilTerenlia opinionum de concordia S. I. q. li. a. i ;
cfr. S. Bonav. , d. 39. a. 2. q. I.) quod —
inter divinam graliam et liberum arbilrium stabilienda , lamen eademque divina essentia est ipsa lux omnia illuminans, in
in hoc loco amplissimum disputationum canipum invenerunl. comparatione cuius omnis cognitio, qua creaturarum quani-
«
Tanta enim est inler divinam cognilionem et noslram dilTeren- libet in se ipsa novimus non immerito nox dici potcsl »
,
lia, tam immense nostram capacitatem excedit altitudo divitia- (S. .\ugusl., de Gen. ad Lil. IV. c. 23.) — quod divina scien-
lum sapientiae et scientiae Dei (Rom. II, 33), ut diOicultates lia a re uec causatur nec orilur; ideo ab illa non depcndcl
et obscuritates nobis eo magis augeantur, quo magis ad quac- nec discurrit cognoscendo ex caum cffcctum, scd poliiis cogno-
stiones speciales descenditur et quasi receditur ab immensa et scit effectum in causa(S. Thom., loc. cit. a. 7. ad 2.) — quod
simplicissima unitate illius actus purissimi ,
qui divina scientia divina scicnlia res cognoscal sub mensura aeternitalis et aequc
sinuil est ct substantia. .Utamcn satis conveniunt omnes theo- perfccte praeterita ,
jjracsentia ct lutnra. .\os auicm rcs conci-
Cfr. August., XII. dc Civ. Dei, c. 7, et Enchir. c. 23. 5 Dist. 46. q. 3, ubi exponilur dilTerenlia inter ducerc in
— Hox pro oppositi cod. T supposili. linem per modum causae, vel per modum casus, vel per mo-
Cod. T vel. dum occasionis, et quomodo incasu, de quo hic agitur, ralio
Dist. 36. a. 3. q. I. mutetur causandi, in quantum scilicet transilur a ralione cau-
Non pauci codd. cum edd. 2, 3, l, 5 voculam ciitii sae propiie diclae ad ralionem occasionis. — Mox pro operetur
in tamen. Paulo inferius pro sed ciim nonnulli codd. .V H opei-aretiir, et subindc pro super Vat. cum cod. cc
codd. et dictae edd. sed tamen , Vat. si aiitem. secundvni.
,.
DIST. XXXVIK. ART. I. QUAEST. 11. 671
pimus sub differentiis temiioris et spatii , et intmndo non nisi quod principalitas causalitatis consistat penes voluntatem »
res praesentes imperfectc cognoscimus , memorando vero ali- (S. Thom., hic q. 1. a. 1.). 2. Quoad causalilatem Dei respectu
qua praeterita adliuc imperfectius sciinus, et coniidendo tantum futurorum omnes adinittunt distinctionem hic in corp. positam,
paiica futura potius auguramur ,
quam scimus. quod aliquorum Deus est tota et sola causa aliquorum esl ,
II. Haec una simplicissiina scientia Dci o ipsa in se nuHo causa simul cum causis secundariis (cfr. infra d. i5. a. 2. q. 2.
modo diversiflcatur, licet diversa nomina sortiatur. In quantum ad 1.), aliquorum, soilicet majorum, nullo modo dicendus est
enim est cognoscitiva omniuni possibilium, dicitur soicijfw sive causa. 3. Praescindendo a cognitione malorum ,
profitentur ple-
cognitio; in quantum est cognoscitiva omnium quae in uni- rique, quod scientia Dei, quatenus adiunctam habet vokintatem,
\erso fiunl, fiicitui' visio; in quantuni est cognosciliva omnium « in sua generalitatc semper importat causalitatem aliquam »
quae benc fiunt, dicitur approbatio; in quantum est cognosci- (hio in corp.) et quod omni cognilione Dei est causalilas »
« in
ti\a eorum quae futura sunt, dicitur praescientia sive praevi- (cfr. infra d. 46. q. 4. ad Controvertitur autem de modo
4.).
sio; in quantum est cognoscitiva eorum quae ab ipso Deo huius causalitalis, utrum sit non tanlum directim (de quo non
fienda sunt, dicitur dispositio; in quantum est cognoscitiva est dubium), an insuper proxime et immediate effectim, quod
eorum quae praemianda sunt, dicilur praedestinatio; in quan- a multis negatur, ne libertati voluntatis creatae praeiudicelur.
tum vero est cognoscitiva eorum quae damnanda sunt, dicitur 4. Respectu mali, formaliter sumti ut privatio , non datur causa
reprobatio » (S. Bonav., Breviloq. p. 1. c. 8.). — Iniprimis no- efficiens, sed tantum deficiem , et nullatenus in Deo est mali
tanda est triplex species scientiae divinae, communiter in scho- ulla causa , sive efiiciens, sive exemplaris, sive finalis; tamen
lis recepta et a S. Doctore infra d. 39. a. 1. q. 3. explicata in cognitione mali ratio causalitatis multipliciter implicatur. Nam
(cfr. hic dub. 3, d. 39. a. 1. q. 2; ot d. 36. dub. 3.), scil. manifeste hic valet causalitas improprie dicta ,
quae vocatui-
scientia simplicis intdligenttae ,
quae terminatur ad res mere consequentiae ,"
de qua agitur in solut. ad 2 , el quae cxplica-
possibiles vel etiam ad « solum eventum » (hic dub. 3.), seientia tur infra a. 2. q. I. Haec enim non ponit rem producendo,
approbationis , et scientia msionis. Scienlia approbationis «con- sed simpliciter inferendo consequentiam scil. vel ab eventu ,
notat complaccntiam voluntatis » ( d. 39. a. I. q. 2.) et « effe- scientiam , vel a scientia eventum. Sed etiam aliis modis in
ctum et bonitatem » (hic dub. 3, et d. 36. dub. 3.) , unde non cognitione mali implicatur ratio causalitatis , scilicet respectu
est respectu malorum ; dicitur etiam practica (d. 40. a. 1 . q. 2. boni , cuius malum cst corruptio, sicul hic ad 4. S. explicatur.
ad 2 , et dub. 3.). Ideo scientia visionis, quae est omnium Plui-a de hoc vide d. 39. a. 1. q. 2. Scholion.
quae unquam fuerunt, sunt et erunt, ad plura se extendit Pro illustratione et confirmationc conclusionuin serviunt
quam scicntia approbalionis; et non pauci theologi (ut riotti) verba S. Thomae (de Verit. q. 2. a. 1 4.): « Scientia in quanlum
scientiam msionis subdividunt in scientiani approbationis et im- scientia non dicit causam activam, sicut nec forma in quantuni
probationis. — Praecipue autem observandum est, quod proprie est fornia». « Inter scientiam Dei ,
quae est causa rei, et ipsam
loquendo, tribuenda est Deo \>o\.m% scientia qumi praescientia. rem causatam invenitur duplex medium unum : ex parte Dei, sci-
In praescientia enim notatur non tantum ordo prioris , sed licet divina voluntas ; aliud ex parte ipsariim rerum qua.ntum ad
etiam quaedam distantia inter scientiam cognoscentis et rei quosdam effectus, scilicet causae secundae, quibus mediantibus
eventum, cum lenipus quasi quoddam merfiitm inler utrumque proveniunt res a scientia Dei. Omnis autem eflfectus non solum
concipiatur. Revera autem non est hoc niedium inter cognitio- sequitur conditionem causae primae, sed etiam mediae ; et ideo
nem Dei et cognitum, unde « non est futurum respectu divinae res scitae a Deo procedunt ab eius scientia per modum volun-
scientiae ,
quae , in momento acternitaiis existens, ad omnia latis et per niodum causarum secundarum, nec oportet, quod
praesentialiler se habet » ( S. Thom., S. c. G. 1. c. 67. Cfr. S. in omnibus modum scientiae sequantur».
Bonav., infra d. 39. a. 2. q. 3 ; S. Thoni., de Veritate q. 2. IV. Alex. Hal. , S. p. 1. q. 24. m. 2. — S. Thom. , de hac
a. 12. }. et seq. q. hic q. unica, a. 1 ; S. 1. q. 14. a. 8. — B. Alberl.,
III. Quoad quaesUonem hic propositam consentiiint omnes hic a. 'I
; S. p. I. tr. IS. q. 61. m. 2. — Petr. a Tar. , hic
tlicologi in his: 1. quod « scientia secundum rationem scienliae, q. 1 . a. 1 . — Richard. Med. a , hic q. 2. — JEgid. R. , hic 1
non dicit aliquam causalitatem . alias omnis scientia esset causa; princ. q. 1. — Henr. Gand., S. a. 36. q. 4. — Durand. , hic
sed in quantum cst scientia artitiois operantis res , sic habet q. 1. — Dionys. Carlh. , de hac et scq. q. hic q.— I. Biel
rationem causac respectii rei operalac per arteni... Patet etiam. I. Sent. d. 3.5. q. 6.
QUAESTIO II.
Ulruni praescientia divina sit causala a 7-chus.
Secundo qiiaeritur. ulrum praescientia divina sit deberet dicere e converso: quia scilur , ideo futu-
causata a rebus. Et quoii sic, ostenditur hoc niodo. rum est; et hoc negat in littei'a ^
: « Non propterea
1. Origenes super Epistolam ad Romanos ' dicit: aliquid erit ,
quia scit Deus » : ergo dicit causam
« Quia aliquid est futurum, ideo scitur a Deo, an- essendi.
tequam fiat ». Quia ergo aut dicit causam essendi, 2. Item , ratione videtur ,
quia intellecto ,
quod
aut consequendi. Si consequendi , sicut sequitur: hoc Deus nihil praesciat, potest intelligi aliquid futu-
''
est futurum, ergo praescitum, ita e converso: ergo, rum , sed non e converso : ergo haec est ratio et
sicul dicit: quia futurum est. ideo praescitur, ita causa illius.
' Vide hic lil. Magistri, c. 1, ubi et invenies expositio- Origcnis loc. cit. — Loco Origenis cod. Z post negat supplet
nem textus Origenis hic citali. — .\Iiquanlo inferiiis post ita Magister, qui tamen conversam non negat.
e converso in plurimis codd. desideratur ergo. 3 Cod. M ct ed. I ôci futurum praefigunt esse. Huius —
- Intellige : Origenes. Nam verba, quae sequunlur, sunt argiimcnli sensus cst: in hypothesi, quod Deus nihil praesciat,
. :; , '
3. Item, hoc argumentuni est bonuni: iste men- proprie, quod dat alteri esse; et sic nullo modo res
tilur, ergo Deus praescivit, istum mentiri: ergo est sunt causa praescientiae divinae. Alio modo dicitur
ibi aliqua habitudo locahs ^ , et nulla potest inveniri communiter causa illud, sine quo res non est. et
uisi causae ad effectum. Sed Deus non est causa sic dicitur causa sine qiia non; et hoc modo, quia
mendacii: restat ergo, quod futurum est causa prae- praescientia Dei non est, quin res sinl futurae, ideo
scientiae. hoc modo dicuntur causa. — Sed quoniam hoc fio-ii
4. Item, quaecumque duo sic se habent, quod men causa semper importat honorabilitatem , respe-
invicera se consequuntur , aut ambo causantur a ter- ctu cuius dicitur causa , et quandam superposilio-
tio, aut unum est causa alterius; sed sic se habent nem; ideo non videtur illud adhuc oranino sanum
ista duo, scilicet istum menliri, et Deum praescire, dicere, quod sit' causa sine qua non. Et praele-
et non est dicere, quod ambo causentur a tertio rea, illud non solvit ad auctoritatem Origenis, quia
ergo unum est causa aUerius. ipse negat conversam *.
Contra: 1. Augustinus -
: « Non enim quae Et propterea aliter dicendura, quod est cau-
uiid.imeiiu..creata smit ideo Dens novit, quia facta sunt». sam accipere secunduni triplicem modum , scilicet
2. Item, ralionc videlur. quod non sit causata secundum rationem essendi, el secundum rationem
a rebus, quia omnis cansa nobilior est suo effectu^: inferendi , el secunduin i'ationem dicendi. Dico ergo,
si erjjd (livina pracscienlia causatnr a re aliqua, cum quod secundum rationem essendi praescientia potest
divina |)r;ii'scii'iilia sil iiicreala, et res creata, ergo esse causa aliqnorum praescitorum, licet non oranino', c
creaUiui iinliilius imiealo. sed nullo niodo e converso. Secunduni rationem infe-
3. Item, divina praescientia est aeterna: ergo rendi, sunt mutuo causae, quia mutuo anteceduntc
cum res sit temporalis, si causatur a rebus, lempo- et consequunlur ; et antecedens est causa conse-
rale est causa aeterni ; et cum causa sit prior effe- quentis'". Secundum rationera dicendi, futurura esti
ctu *
, ergo temporale prius aelerno. causa praescientiae , et non e converso. Nam prae-
4. Item, si res sunt causa praescientiae, aut ra- scienlia dicitur seientia ante rem. Constat ergo, quod
tione principalis significali, aut ratione connoiali; importat ordinem ad posterius; et quoniam, si sci-
si ratione principalis signiflcali, cum illud" sit ditum esset semper praesens, esset scientia, sed non
vina essentia , ergo res sunt causa Dei ; si ratione praescientia; adhoc", quod praescientia dicatur,
connotati, cum connotata sint res ipsae, tunc sunt venit ex futnritione rei. El sic intelligit Origenes, et
causa sui '. patet primum.
3. Ad illud quod obiicitur tertio de habiludine s
C N C L II s I 0. locali dicendum quod est locus a convertibili ^''.

, ,
4. Ad illud quod ultimo obiicitur, dicendum

Praescientia divina tantum secundum rationem in- ,
rebus
quod habet instantiara in proposito et quia in solo ,
ferendi et dicendi in aliquatenus caii-
Deo " est instantia, ideo ferenda est. Ratio autera
sam habet.
huius est ,
quia Dei praescientia est respectu veri
Respondeo : Aliqui " voluerunt dicere quod ,
et respectu oranis veri ; ideo ponit et ponitur. Et
opinio 1. causa dicitur duphciter: proprie, et communiler; quia potest esse respectu veri ,
quod non est ab ipso
adhuc inlelligi polest aliqiiid futurum ; sed in hypotliesi ,

quod * Scilicet propositionis : quia aliquid est futurum, ideo sci-
nihil sit futuruni, praescienlia neque intelligi neque haberi tur a Deo. Conversa est : quia scitur a Deo , ideo erit futurum.
potest : ergo futurum est causa praescientiae. Sive , ut ait Alex. ' Cod. Z omni. Mallemus omnium pro omnino.
Hal., S. p. I. q. 24. m. 3 : Item, quo posito, ponitur aliud, quo •» Supple cum cod. secundum raiionem inferendi (non
remoto, removetur aliud, illud est aliquo modo causa illius essendi); nam aeque bene concluditur : hoc Deus praescit, ergo
sed re futura posita, ponitur, et re fulura remota, removetur erit , ac : hoc erit , ergo Deus praescit. Hoc est quod in solut.
praescientia : ergo res futura est causa praescientiae Dei. ad 4. vocat ponii ei ponitur. Cfr. Aristot. , de Pracdicam. c. de
Nomine locus (tojio;) Scholastici signiflcant sedem argu-
1 Priori, ubi haec prioritas vocalur prioritas « eorum quae con-
menti vel id a quo ad propositam quaestionem trahitur argu-
, vertuntur secundum esse consequentiam » , et proponitur hoc
mentum, ct consistit locus in habitudine aliquorum tcrminorum exeniplum; i Si homo cst, vera est oratio, qua dicimus, quod
inter se. Sic v. g. locus a causa, qui mox a S. Doctore lan- homo est ; et convertitur ; nam si vera est oratio ,
qua dicimus,
gitur, est habitudo ipsius causae ad suum effeclum. quod homo est, est liomo ».
' Libr. XV. de Trin. c. 13. n. 22. Vide hic lit. Magi- " Cod. R ideo ad hoc; cod. W ad hoc ergo.
slri, c. I. '- Richard. a Med., hic q. 3. ad 1. similem obicclionem
' Avicenna, VI. Metaph. c. 3: Causa dignior est causato. solvit sio; Dico, quod verum est (scil. quod sit ibi aliqua ha-
< Aristol., II. Poster. c. 17. (c. 14.). bitudo localis) ; sed illa habitudo est habitudo relativi ad rela-
° Quod absurdum csset dicerc. Generat enim nihil ipsum tivum, sicut hic: praescientia est: ergo aliquid praescitum est,
se ipsum, ut dicit Aristot. , II. dc Anima , text. 47. (c. 4.). et c conversq , et loquor de relatione seoundum rationem. —
s Inter quos Magister Scnt. , hic c. 1 Pro tertio codd. cum edd. falso secundo.
' Intellige : res sive futurum , vel substitiic pro sit cum '3 Ex cod. X restituimus Deo ,
quam vocem ccteri codd. et
cod. R sint scil. res futurac. ed. 1 oniittunt, et pro qua Vat. hoc.
. :
DIST. XXXVIII. AKT. II. 673
secuiiduiii id quod subest, nec e converso': ideo sus , quia scientia est, quae dicit simplicem noti-
nec causa est, nec causatur. Ergo praescientia est tiam, ideo non causat ; quia divina, ideo non cau-
respectu veri, quia divina; respectu omnis veri, satur. Ideo ponil et ponitur, et non cansat, nec
quia riihil latet Deum: ideo ponit et ponitur. Rur- causatur.
SGHOLION.
I. Hiiic quiieslioni occasionem dcderunt vevbo Origenis a Hanc explicationem approbal S. Tliom. (de Verit. q. 2. a. li
Magistro et S. Bonav. (liic arg. I. ad opposit.) citata,et etiam ad 1.) dicens, quod in diclo Origenis « non importatur causa
ab aliis Pati-ibus secundum sensimi repetita, quae rebus fu- essendi, sed causa inferendi » (cfr. S. I. q. 14. a. 8. ad I.).
lui-is quandam causalitatem respectu scientiae divinae iribuere Sed tunc remanet dimcultes quia verba Origenis « negant con- ,
\'identur. De iiitellectu harum sententiarum inde ab illis lem- versam » i. e. non admittiint propositionem quia res a Deo :
poribus usqnc ad nostram aetatem multum disputatum est. sciuntur, ideo fulura sunt quod tamen, si quia elideo su- ;
Prima solulio, quae est ipsius Magistri, distinguit inter muntur in sensu illativo et non causali, ab ipso conceden-
causam in sensu propno, quae manifeste dependentiam sciendum erat. — Tertio modo , secundum rationem essendi,
tiae divinae a rebus futuris implicat et nullateuus admilti po- concedilur ab omnibus, nullalenus futura esse posse causam
causam in sensu improprio , scil. causam sine qua non,
test, et divinae praescientiae ; at vix negari posse videtur, in omni prae-
qua non lam causa quam potius occasio dispositio sive
,
, scientia futurorum aliquo modo implicari causalitalem , cum
praerequisitum aliquod exprimitur, quod in hac re admitti nullum ens possil esse futurum, nisi supposita approbatione di-
posse, nonnulli iiutant. llaec solulio Magistri Seraphico non vi- vinac voluntatis , nullumque malum sine permissione ipsius.
detur esse satis sana ; cui adstipulatur Alex. Hal. iS. p. I. (|. 1i. Aliae etiam ab anliquis docloribus explicationes horum
m. 3.), qui \ocem causae etiani in sensu iiiiifdiinlniiliiif non dictoruni alTerunlur ad solvendam, ui videtur, lam dillicul-
admiltit, « quia concedendum non cst, quiHl [^ iii|inr;ilc' ;il ali- tatem modo taclam, quod scii. negatiir conver; Unde Alex.
quo modo causa aelerni, quia nec per se iicr pii iiniileiis » Ual. (loc. cit.): « Vel diceiiiluni, qiiod Origeiics n ponit acti-
Idem tenent S. Thom., B. Alberl.. Scol. , liicliard. aliiquc. Bene \Um, Sed paSSivum ; lllnlr llnll r<l r TllrlKllHn
dicit Seraphicus (infra d. iO. a. 2. q. 1. ad I.), quod scienlia csl , ideo scit Deus, snl ii/en ..ritnf ;i lico. Sii
Oei «nullo modo pcndet ex praecognito non enini secundum

; causa aptitudinis ad sririuluin i'.\ ijiiiii- snhtlis.
eius exigentiam eognoscit , sed secundum exigenliam luminis et magis notatur cau.sa respeclu alicuius inscientey». Idem repetit
clarilalis aetcrnac, in qua nulla cadil dubietas, sed certitudo B. Alberlus ( S. p. I. tr. 1.5. q. 61. in. 3.). Thom. prae-
ter modum explicandi iam relatum etiam dicit (Sum. loc. cit.)
II. S. BonaveiUurae solutio cum triplici distinctione vix a 1 Origenes locutus est, attendens rationem scientiae, cui non con-
quopiani improbari polesl. Sane secundum rationem dicendi venit raiio eausalitatis, nisi adiuncta voluntate » ; et (de Verit.
nomen praescientia ideo dicilur ,
quia refertur ad futura; non loc. cil,) : « Intentio Origenis esl dicere, quod scientia Dei non
e converso aliquid ideo dicitur futurum ,
quia praescitur. est causa, quae inducat necessitatem in scito ».
Quodsi non essent futura, sed tantum praesentia, incple dice- III. Alex. Hal., S. p. I. q. 24. m. 3. — B. Albert., hic a. 3
— —
;
i-etur praescientia , cum non esset nisi s«>ijft«. Iteni nianifestuni S. p. I. tr. 13. q. 61. m. 3. Petr. a Tar., hic q. i. a. 2.
cst, quod secundum ralionem inferendi liceal concludcre ex Kichard. a Med., hic q. 3.
exislcntia fiUuri, quod Deus illud praesciverit, et e converso.
ARTIGULUS II.
De praescientia rjuantum ad rationem necessitatis.
I
Coiisequenter est quaestio de secundo articulo, Primo quaeritur , utruiu divina piaescientia po-
scilicet de divina praescientia quantum ad rationem nat necessitatem circa praescitum.
necessitatis. Et circa hoe quaeruntur duo. Secundo, utrum divina praescientia habeat in
se necessitateni.
potest esse relate ad aliquod vera esset, si hic immediate ageretur de actione mala. Paul
verum, quod non est ab ipso quantum ad malitiam, quae vero inferitis post nec causatur eadem Vat. cum cod. cc et ed.
subest, nec ab ipsa malitia potest esse praescientia talis veri. — subiicit quia.
Paulo superius ante secundum id Vat. interiicit nisi, quae lectio
,, . ,
SENTENTIARUM l-IB. I.
QIIAESTIO l.
Utrum prae.wientia Dei rebus praescitis necessitatevt impunat.
El qiuxl tlivina pniescienli;i poniit iiecessitaten» lent res praevisae , iam non erit firma futiiri prae-
ostenditur sic. scientia ».
1. Anseluius in libro de Coucordantia praescien- 5. Item , Deus praescit, aliquid esse futurum :
tiae el liberi arbitrii ' : « Quae praescivit Deus ne- aut ergo possibile est, non esse futurum, aut impos-
cesse est futura esse ». sibile: si impossibile, non esse, ergo necesse esl
2. Item, ratione sic: « ex maiori de necessario esse; si autem possibile; sed omne possibile porii-
el minori de inesse semper concluditur de neces- bile, et falso possibili posito in esse, quod sequi-
sario » , sicut dicit Pliilosophus in primo Priorum ^ tur non est impossibile '. Ponatur ergo , hoc non
Fiat ergo talis syllogismus: onme praescitum necesse esse; et Deus praescivit hoc esse: ergo Deus prae-
est esse futuruin — hoc patet per Anselmum sed — scivit falsum. Sed hoc est impossibile : ergo impos-
hoc est praescitum, quolibet demonstrato: ergo ne- sibile est aliquod praecedentium.
cesse e§t esse futurum. CoNTRA : 1. Quod non inferat necessitatem ,f
3. Item, oinne quod Deus praescit, est verum; ostenditur auctoritate Augustini, sumta a simili, in
sed ut dicit Philosophus in primo Perihennenias ' libro de Libero arbitrio °
: « Sicut mea memoria non
« omne quod est , quando est , necesse est esse » : cogit, facta esse quae praeterierunt, sic Dei praescien-
ergo si praescitum est modo vernm, necesse est, tia noii cogit, facienda esse quae futura sunl »
nunc esse veruin. Et futurum est praescitum: ergo ± Item, ratione ostenditur illud idem: intelli-
modo necessarinm est esse futurum ergo de neces- : gamus, Deum nihil praescire, ergo ex hoc nihii
sitate eveniet. accrescit libero arbitrio : ergo positio praescientiae

4. Item, hoc ipsum ostendilur per impossi- nihil ei aulert ' : ergo cum liberura arbitrium de se
bile: Deus praescit aliquid in partem affirmativam; sit causa rerum ad utrumlibet et contingentium, di-
quaero ergo utrum illiid possit non esse: si non:

,
vina praescientia hoc non tollit.
ergo est necessariuin ; si sic: ergo potest aliter eve- 3. Item, sicut supra probatum est\ divina
nire quam Deus praescit: ergo divina praescientia praescientia in pluribus aiit non est causa , aut non
,
est fallibiiis et incerta. Et hoc est arguinentum Au- est tota causa; sed quod dat alicui necessitatem , lia-
gustini '
et etiam Boethii in quinto de Consolatione: bet rationem causae, quia a quo est esse, et esse
n Si aliorsum. quaiii praevisae surit, detorqueri va- necessarium: cum igitur diviiia praescientia multo-
' Quiicst. I . c. 1 . — Paulo ante verbo necessitatem cod. V » Cap. 7. (c. 9.), ubi agitur de veritate et falsitale propo-
adiungit circa praescitmn. sitionum, quae respiciunt futura contingentia. « Igitur, ait ibi
- Cap. 9. — Duae generatini species proposilionum , duce Philosophus , esse quod est ,
quando est , et non esse quod non
Aristolele ( loc. cil. c. 2.), distinguuntur, scil. absoluta et moda- est, quando non est, necesse est».
lis. Prior est illa, in qua simpliciter dicitur, praedieatum con- * Cfr. hic lit. Magistri, c. 1. in fine. Verba Boethii invenies
venire (inesse), vel non convenire subiecto ;
posterior autem est loc. eit. prosa 3. — Aliquanto superius post utnm illud Vat.
illa, in qua etiam exprimitur modus, quo praedicatum conve- inserit non, quod repugnat et sententiae argumenti et codd.
nit, vclnon convenit subiecto. Prior vocatur etiam propositio de H P Q TZ etc.
inesse, quae duplex est, scilicet de inesse simpliciter, el de

= Respicitur illa contingentis definitio, quam Aristoleles
inesse ut nunc, prout praedicatum subiecto convenit aut ne- proponit 1. Prior. c. 12 : « Dico autem conMngere et contingens,
cessario (v. g. Iiomo est animal) , aut contingenter. Similiter quo non existente necessario, posito autem in esse, nihil erit
propositio de necessano duplex est, soilicet de necessario sim- propter hoc impossibile » ; et Vlll. Phys. text. 36. (c. b.):«Si
pliciter, et de necessario ut mmc. — Alex. Hal.,-S. p. I. q. 28. ergo ponamus possibile es.se , nullum impossibile accidet , fal-
m. 4. a. 3. ad 2, et S. Thom., de Verit. q. 2. a. 12. obiect. i, sum autem fortassis »; quac verba Scholastici sic redderc sole-
secundum antiquiores Aristotelis expositores, Tlieophraslum banl: Possibili posito in esse, nullum sequitur impossibile (cfr.
Eudemium et Themistium, dicunt, in tali syllogismo «on sequi Gilb. Porret., de Sex princ. circa fineni).
conclusionem de necessario. At S. Bonaventura et etiam S. Tho- ^ Libr. III. c. 4. n. 1 1 . In textu originali verba citata sic
mas, hic q. I. a. 5. obiect. .5. contrarium dicunl cum ipso Aristo- sonant : Sicut enim tu memoria tua non cogis, facta esse quae
tele nec non cum Averroe, qui in Comment. in hunc textum, de prae etc.
liac controversia disserens, illos interpretes multis verbis impu- ' Sensus est: sicut si flngeremus, Deum nihil prncscirc
gnai. Cetcrum hae duae opiniones contrariae bene coneiliari libero arbitrio nihil accresceret, sive liberum arbitrium esset
possunl , si dicatur , unam opinionem loqui de inesse simplici- omnino indifferens ad utrumlibet: ita, posila praescientia , nihil
ter, alleram de incsse ut nunc. Cfr. Scot. , I. Prior. q. 28,"ubi ei auferlur, sed ipsum manet indifrcrens.
cum dislinclione lam unam quam alteram opinionem approbal. s Art. praeced. q. I. — Cfr. el Anselm. , de Concord.
— Vei-ba .\nsclnii , ad quae P. Doelor mox provocal , sunt cilata praesc. Dei cum lib. arb. q. I. c. 7.
in argum. praeeedenli.
— :
DIST. XXXVIU. ART. II. QUAEST. 1. 673
rum fulurorum non sit causa, utmalorum, nullam vera: quod *

divina pracscientia est, et tamen non
rebus imponit necessitatem. imponit rebus necessitatem. Omnia enim sic praeco-
h. Item, divina praescientia praescit res, sicut gnoscit esse eventura, sicut eventura sunt; et ideo,
sunt eventurae, cum nihil praesciat nisi verum cum multa sint eventura contingenter , ut illa quae
ergo cum praescit, aliquem peccaturum, cum pecca- sunt a libero arbitrio et casu et fortuna, sicut prae-
tum non sit nisi per voluntatem ,
praescit, istum per scit, haec esse futura ab istis, sic praescit modum
voluntatem hoc facere, et praescit, aUud posse fa- contingentiae secundum quem sunt ab istis.
,
cere. Ergo si omne quod praescit, estverum, ve- Ad intelligentiam autem obiectorum notandum,
rum est, quod iste per voluntatem hoc faciet et quod duplex est necessitas. scWkel absoluta , et re-
poterit aliud facere; et si hoc est contingens: ergo, spectiva. Necessitas absoluta, ciuae opponitur contin-
si cum ' divina praescientia est contingentia circa gentiae, dicitur nccessitas consequentis. Necessitas
res, non ergo necessitas. respectiva dicitur necessitas consequentiae ; et haec
0. Item , hoc ipsum ostenditur rationibus du- non opponitur contingenti. Nam ahquod contingens
centibus ad impossibile. Si iiiiponit praescientia necessario sequitur, ut si ambulet, necessario sequi-
rebus necessitatem ,
perit ergo casus et fortuna. tur quod movetur ^
,
Secundum impossibile est, quod perit liberum ar- Dicendum ergo, quod in praescito non est ne-
bitrium et consilium. Tertium, quod perit meritum cessitas absohita, sed solum consequentiae, quia
et demeritum. Quartum. quod perit laus et vitu- necessario sequitur: Deus praescit hoc, ergo hoc
perium ^. erit. Et hoc modo intelligitur auctoritas Anselmi , et
consimiles auctoritates, quae proponuntur cum modo
c N c L u S I 0. necessitatis ; et sic patet primum.
2. Ad illud quod secimdo obiicitur de syllo-
Praescientia divina rebus non imponil necessita- gismo ex maiori de necessario et minori de inesse;
tem, sed ipsum modum contingentiae rerum dicendum, quod sicut patet, et Philosophus exponit,
contingentium praescit. hoc intelligitut- de ea propositione ,
quae est de
inesse .nmpliciter , quod aequivalet necessario; sed
Respondeo : Dicendum quod ,
tres circa -hoc fue- minor huius syllogismi, scilicet: hoc est praescitum,
rnnt positiones. non est de inesse simpliciter; sicut enim infra " pa-
Quidam enim dixerunt, quod praescientia ne- tebit, non est necessaria.
cessario, cum sit infallibilis, iraponit necessitatem, et 3. .\d illud quod obiicitur de praescito, quod
ideo abstulerunt liberum arbitrium et peccatum. verum est, et si verum est, necessario est modo;
Et ista positio fuit haeretica et iniqua ,
quia destruit dicendum, quod istam rationem facit Philosophus ad
bonos mores. ostendendum, quod in futuris non est veritas; et
Alia positio fuit, quod divina praescientia , si est sophistica '. Nam quando dicitur : omne quod
esset, necessitatem imponeret, et sic omnis virtus est, quando est, necessario est; intelligitur de eo,
et laus periret '. Et quia dilexerunt rem publicam, quod ponit aliquid in actu circa supposilum, quod
ideo abstulerunt a Deo praescieiitiam, et a proposi- ex quo positum est, impossibile est non esse posi-
lionibus de futuro abstulerunt veritatem. — Et haec tum; sed verum de futuro nihil ponit circa subie-
haerelica fuit et impia , quia derogat nobilitati ctum, quia ° non est verum pro praesenti, sed so-
divinae. lum pro futuro : et ideo nulla est necessitas , ne-
Tertia positio est catholica, quae Deum hono- que simpliciter , neque ut nunc , quia nihil ponit
irat et bonos mores conservat, et ideo iusta, pia et ut nunc.
Plurimi oidd. nec non edd. ^

' I, 2, 3 indebite omittunl cmn. Sophistica est illa ratio non in sensu, quod illud princi-
— Cfr. de hoc ai-gumento Boetli. , V. de Consol. piosa 3. seq., pium .\ristotelis sit falsum, sed quatenus applicutur ad pioban-
et Anselm., de Concord. praesc. Dei cum lib. arb. q. 2. c. 3. dum, vpI quod in propositionibus de futuro nulla si( verilas,
2 Cfr. de his Aristot., I. Periherm. c. 7. (e. 9.) et Boeth., Com- etiam supposito respectu ad primam causam (ut vult opinio 2.
ment. in hunc locum, nec non August. , III. de Lib. Arb. c. 2. in corp. quod etiam futurum contingens praescitum
rclata), vel
seqq., et V. de Civ. Dei, c. 9. seq. , ubi recensentur diversae opi- nfcessario evcniat (ut vult opinio I. et opponens). Ceterum quod
niones, quae mox in corpore quaostionis a S. Doctore adducunlur. a in futuro, quantum ost ex parte rei contingentis, nulla sit cer-
3 In cod. Y additur et impomiur Tiillio et sequacibus eius. titud » cum S. Thoma docet S. Bonav. infra q. 2. Aliter loquen-
* Cod. R scilicet quod ; Vat. cum cod. cc quia. dum de futuro sub ratione divinae praecisionis. — Codd. RX
= Secundum Boeth., V. de Consol. prosa 3. et 6. haec duplex sic: ventas determinata; et ista ratio est sopltistica. Pro sophi-
necessitas vocatur absoluta et conditionalis , secundum Anselm., stica ed. I sophisma. Mox pro omne quod multi codd. et edd. I,
Jl. Cur Deus homo, c. 17, et de Concord. praesc. Dei cum 2, 3 esse quod.
lib. arb. q. 1. c. 3. dicitur antecedens et comequens. — Paulo * Cod. T particulam quia, hic suppressam, paulo ante
superius post sequitur cod. addit ad aliud contingens. Mox interiicit post verba de futuro. In line solutionis verba quia
pnst Dicendum in plurimis mss. et ed. I desideratnr ergn. nihil ponit, ut nunc, sic sunt explicanda : quia nullum ponit
« Qiiaest. seq. subicctum actu existens.
,:
(i7(i SENTENTIARUM LIH. 1
4. Ad illud qiiod obiicitur per impossibile, quod scivit sic: ergo aliter^ quam Deus praescJl, distin-
si posset aliter esse ,
posset falli etc. ; dicendum guenda est conclusio: quia potest intelligi divisim,
^.J^j'^«^
quod ' falsitas venit ex discordia intellectus ad et sic vera est; et esl sensus: Deus praescit hocp»si'"s-
cognitum , similiter potentia fallendi ex potentia evenire, et possibile est, illud non evenire; si autem
discordandi. Dico igitur ,
quoniam necessario prae- coniunctim, falsa; et est sensus: illud est possibile,
scituni sequitur ad praescienliam , ideo non possunt quod Deus praescit uno modo, et eveniat alio. Et
discordare: el ideo nunquam fallitur, nec potest falli. est fallacia composilionis in illo processu, sicut
0. Quod ergo obiicitur, utrum aliter possit esse; hic: currens potest non moveri: ergo possibile est.
dicendum, quod aliter potest esse, quia Deus po- quod aliquis currat et non moveatur; non sequi-
test aliter praescisse; et cum ponitur, quod aliter tur. Similiter, cum quaeritur, quod ponatur: ponen-
sit'-, ponitur, quod aliter praescit. Quando ergo duni est; sed cum assumit: Deus praescivil, hoc
infertur: potest aliter esse, quam sit: et Deus praeest oppositum ponenti " : et ideo est negandum.
SCHOLIOK
I. Ulraniquc opiiiiuii ([uae vel liberlatom croaluri auctor hanc dislinclionem adhibet ad denionstrandum , divina
gul, ul cliviiiiim ijniosde ini salvet, vel praesoientiam l>rovidenlia non laedi liberlatem creatam. — Eandem distinctio-
ul libt'1-lalom salvol , ul i iam respuendam esse , catholio lide nem S. Doctor adhibel infra d. 40. a. 2. q. 1. 2, d. 47. q. 1.
conslat. Cuni autem divi praescientiae conveniat omnimod el iilibi. ,
infallibilitas et inmutabilitas in sciendo, et in oa etiam ini- II. Soluliones ad 2. 3. fundantur in distinctione rei actu
plicetur quaedam causaliias rcspoctu scili, ox ulroque capitc oxistentis et rei futurae. Quoad rem existentem vera est sen-
liborlati croaii arbitrii pnieiudicari possc vidolur. Secundam hanc lentia .-Vristotelis ,
quod omne quod est, quando est, necesse est
difficullatom S. Doctor hic 3. et S. argg. in fundam. breviter esse, necessitate scilicet, quae consequitur ex suppositione, quod
elidit ;
plura vide hio a. I. (|. 2. in corp., et inlVa d. 10. diib. 7, subioctum mmc esrislit (unde vocatur a S. Doctore « nocessitas
et ibid. a. '2. q. I . d. 4-3. a. 2. q. 2. Omnino constat, quod ut nunc»), qiiiii oNislonliii oxrliidit non-oxistenliam; non aiilem
causaliias illa qua Deus inlluit in causas secundas et coopera- verum est di c|iiihI nciiiiliiiii osi . sod liiturum esl ,
quia
—
,
tur liberis iictjbus croaturarum inlelleclualium, congruit naturae pro nunc niliil pcinil /n n< riirii subiorluni. In .'i. ad opposil.
agontiuni nec libcrtalom inllil, sod polius ponit: tamen de modo, supponitur, iiliiiuid osso ii Dou priiosrituiu, et tameii non osso
quo flat hic concursus ot quo libertas sit sahanda intor theo- , futurum. Ad eludendum sophisma opponentium S. Doctor ulitur
logos calholicos disocplulur. — Prima aulom diflicultas hic celebri distinctione sensus compositi et divisi, uti ex littcra patet.
cum comniuni sententia evidentor solvitur, adhibita illa distin- Eandem obiectionem S. Thom. (hic a. S. ad S.) in eodem^^sensu
ctione inter necessitatem consequentis ot consequentiae ,
quam solvil, adhibita distinctione , « quod potest esse (propositio) de
ex Boethio (de Consolat. V. pros. 6.) scholae cathoHcae sub dicto , vel dc re ; et si sit de dicto, vera esl (scil. quod omne
variis nominibus receperunt. Verba Boethii sunt : <tDuae sunt scitum a Deo necesse est esse), et si sit de rc, falsa est».
necessitatos : simplex una, veluti quod necesse omnes
est, III. .\lex. Hal. , S. p. 1. q. 24. m. 4. S. — Scot. , I. Sent.
honiines osse mortales: altera conditionis, ut si aliquem am- d. 39. q. unica ; de Rerum principio, q. 4. a. 2. seclio 5. — S.
bulare scias, eum ambulare necesse est. Quod enim quisque Thom., hic q. unica, a. S; S. I. q. 14. a. 13; S. c. Gent. I.
novil , id esse aliler ac notum est nequit. Sed -liaec conditio c. 67; de Verit. q. 2. a. 12. — B. Albert. , hic a. 4; S. p. I.
minime secum Hanc onim necossitatem

illam simplicem trahit. tr. 13. q. 61. m. S. — Petr. a Tar., hic q. 2. a. I. — Kichard.
non propria facit natuia, sed oondilionis adiectio. Nulla enim a Med., hic q. 6. — /Egid. R., hic 2. prinr. q. 3. — Durand.,
necessitas cogit incodere voluntarie gradientom, quamvis eum hic q. 3. n. 19. seqq. — Dionys. Carth., hic q. 2. — Biol, hio
tamen, cum gradilur, incedore necessarium .sil». Doindo idem
1 Vat. cum edd. 4,5, nullo codice suffragante , addit volunt ; condusio potest intelligi in sensu diviso el in sensu
sicut veritas venit ex concordia intellectus ad rem cognitam, composito.
haec autem concordia non est aliud , quam adaeqmtio rei et < Vat. posito , et paulo ante ponitur pro ponatur. Utraque
intetlectus : sic. Mox post Dico igilur codd. HT interserunt quod. lectio est obscura ob brevitatem et ambiguum sensum verbi
* Fide codd. .AFHKT et plurium aliorum, postulante in- ponere, quod vel inferre, vel supponere poterit significare.
super contextu, cuni ed. I substituimus sit pro scit , (|uae est Facilior explicatio videtur esse haec : post ponatur sup)ile: etc,
vitiosa lectio Vat. Paulo ante pro praescisse cod. V praescire. scil. Iwc non esse , ut legitur in 4. ad opposil. Verba Ponen-
2 Intelligo : hoc potest esse sive evenire. — Verba ,
quae dum est concedunt applicationem principii ibi momoriili : omne
mox sequunlur: potest intelligi divisim... coniunctim, dicere possibile ponibile.
: , ,
:
DIST. XXXVdl. ART. II. QUAEST. II.
QUAESTIO II.
Utrum necessario Deus praesciat quae praescil.
Secundo quaeriluf, utrum divina multo fortius ahquid ,

quod in se contingens est,
habeat in se necessitatem , Iioc est, utrum potest esse necessarium in praescientia Dei : ergo etc.
sit, Deum praescire quod praescit. Et quod sic, 6. Item, omne imrantabile esl necessarium; sed
ostendilur cum dicitur: Deus praescit, ergo est iramulabile:
1. Primo per auctoritatem Anselmi in libro de est necessarium. Priraa est manifesta, secunda palet,
I-
Concordia praedestinationis el liberi arbitrii ' : «Quod quia cum dicitur: Deus praescit, si mutatur, ut
praescit Deus, impossibile est non praescire»: ergo fiat non praesciens , aut *
secundum mutationem rei,
ab aequipoUenti , necesse est praescire. aut Dei. Rei non, quia res adhuc nihil est, ergo
2. Iteni, ratione videtur, quia omne dictum non rautatur nec raulari potest. Si secundum rau-
de praeterito verum est necessarium — unde si tationera sui, ergo Deus mutatur.
cucurrit , necesse est cucurrisse — sed si praescit 7. Itera, omne aeternura est necessarium, quia
praescivit: ergo cum hoc sit dictum de praeterito, unum solum est aeternura, et illud est in quo non
ergo iiecessarium. cadit contingentia, sed sumraa necessitas ; sed /jrae-
3. Item, licet potentia Dei sit Indiffereus ad scire Dei est aeternum : ergo necessarium esl, Deum
exeundum tamen ex quo exi-
vel non exeundura, praescire quod praescit.
vit in actum,
necesse est exisse. Unde quamvis Contra: 1. Regula est . si antecedens bonaeFmniameoi!..
potuerit creare et non creare, antequam crearet, conditionalis est necessnrium, et consequens; et si
tamen ex quo creavit, necesse est creasse ergo ex : consequens non est necessarium , nec antecedens '.
quo praescivit, necesse est praescisse. Sed sequitur: si Deus praescit , hoc esse futurnm,
4. Item, si horao voluit et praescivil aliquid, hoc erit ,
quocumque contingenti deraonstrato, quia
necesse est, hominem scivisse el voluisse: ergo si oppositura non potest stare: ergo cum consequens
circa scientiam Dei non est minor certiludo, immo non sit necessarium , ergo nec antecedens.
maior, quam circa scientiam hominis, multo fortius 2. Item, regula est, quod necessarium corapa-
est necesse. Si tudicas, sicnt aliqui dicunt^, quod titur se cum orani possibili. Omne enim repugnans
in hac: Deus praescivit, totum ex Futuro est se- necessario est impossibile " ; sed deinonstrato aliquo
cundum rem ,
quaravis intelligatur sub ratione prae- qui praescitus est damnari, possibile est, istum
teriti, unde nihil plus est dicere: Deus praescit, d«o possunt simul stare. quod sit
salvari: ergo ista
nisi: Deus est, et hoc erit; contra: tunc. esto quod praescitus damnari et salvetur ei hoc est irapos- , :
Deus nullam haberet cognitionem, dum tamen res sibile: ergo etc.
esset futura, haec esset vera: Deus praescit; quod 3. Itera, regula est, quod oppositum contin-
manifeste falsum est. Praeterea, esto quod prae- gentis est contingens, el oppositum necessarii est
scienliae addatur actus transiens in praeterituin , ut impossibile. Et regula itei-uin est, quod si ad ante-
promissio '
vel praedictio vel propbetatio, ibi transit cedens sequitur consequens , ad oppositum conse-
in praeteritum aliquid, et vere fit idem sophisma quentis sequitur oppositum antecedentis'. Ex his
et idem dubium: ergo hoc non solvil. arguo sic: sit A contingens praescitura a Deo, si
5. Item, plus distat esse et non esse, quam Deus praescit, A erit: ergo per regulam*, si A non
necessarium et conlingens; sed aliquid, quod sim- erit, Deus non praescit. Sed A non esse fuit con-
pliciter non est, habet esse in Dei praescientia: ergo tingens , Deura non praescisse fuit irapossibile
' Allata Aiiselmi sentenlia in cil. libro iisdem \'erbis, qui- necessitale est, et conelusio ex nccessitate, sicut ex veris ve-
bus hic, cxpressa non inênitur. Sed liabentur ibi, praesertim runi, est scinper. — Pro bonae condifioimlis Vat. cum edd. 4, 5
q. 1. c. 1. 2. 5, aliquae propositiones docentes, Deum futura bonae consequeniiae.
praescire et quidem immulabiliter in aeternitate; ex quibus hanc s
Cfr. de hac et sequenti regula Aristot. , II. Periherm. c. 3.
sentenliam formatam esse, verisimile est. (c. 1 2. seq.) , ubi de consequentiis et oppositione propositionum
2 Vide hic in corp. quaest. modaliuni agitur, et ). Prior. c. 12.
3 Ed. praevisio; in corp. quacst. ponitur credulitas.
1 ' Haec regula habetur 1. Prior. cap. uil., ubi Philosophus
Val. adiungit hoc erit. Paulo superius verbis est immii- de propositionum simplicium et privatoriarum ordine ac con-
tabile cod. V praeflgit praescire. Paulo inlerius Vat. Dei pro sui. scqucnliis agcns ait: Simpliciter autem ,
quando sic se ha-
^ Haec regula quantuni ad simplices syllogismos insinuatur bcnl clc. — In multis codd. et ed. 1 legitur, ordine inverso, sic:
ab Aristot., I. Prior. c. 8. seqq. et derivatur ex illo generali prin- ad oppositum antecedentis sequitur oppositum consequentis.
cipio Arislol., II. Prior. c. 2: Ex vcris non csi falsum syllogi- * Sciliccl : quae hic ullhiiu ponitur.
zare ;
quod innnilur I. Posle]-. c. 6 : Cnm aulem medium ex
, ,,
678 SENTENllARUM LIB. I.
ergo ad contingens sequitur impossibile. Sed hoe est Praetcrea, quomodo dependet, cum ab eo non
contra artem ^ : necesse est igitur , hoc esse contin- causetur aliquo modo? El iterum, quomodo depen-
gens , Deum scilicet praescire hoc. det illud quod necessarium est fuisse , ut actus
4. Item , omnis divina actio, quae respicit obie- cognoscendi et credendi et praedicendi, ab eo quod
etum, quod potest non esse, potest desinere. Unde ftiturum est? Non videtur nec probabile nec in-
euni Deus conservet rem creatani, potest desinere telligibile.
eonservare : ergo cum praescire sit respectu contin- Et ideo alio modo dieendum quod qnoddam
, ,
gentis, erit contingens. est dictum de praeterito, et pro praeterilo, sicut j9v?i''»pi
si dicatur , Petrum legisse ; quoddam de praeterito,
sed pro futuro, ut antichristus fuit nasciturus;
quoddam de praeterito et pro praeterito , tamen
dependet ex fuluro,vA hoc dictum; Petrum veriim
hi dicto , Deum praescire fiUurum contingens , li-
dixisse, navale bellum fore; ad hoc enim. qiiod di-
cet actus Dei in se sit aeternus et 'necessa-
ctum habeat veritalem, exigitur belli eovntus; et
rius, iudicanda est cantingentia in totali dicto, ab illo dependet verilas nostrae asserlionis et co-
ratione connotati contingenti-s. gnitionis, quae causatur a re": quoildam est dictum
de praeterito, ((uod non dependet, sed connotat,
Respondeo: Dicendum, quod, sicut neeessario sicut si dicatur; Deus praescivit lioe futiirum.
probatum est \ illud constat et non est dubium Quia eniin Dei scientia est solum respectu veri,
quod Deum praescire conlingens aliquod — cum ideo connotat veritatem circa illud dictum futurum;
antecedit ad contingens et connotat aliqnid. qnod sed quoniam divina cognitio" non habet eertitudi-
conciusi,, 1. liabet veritatem eontingentem -- quod ipsum iudi- nem a re, quia ab ipsa nec causatur nec oritur,
candum est contingens. ideo ab illa non dependet; et propterea falli non
Sed aliqui voluerunt ipsum iudicare eontingens, potest, quamvis connotet futurum. Unde in prae-
Expiicaiioi.quia totum quod dicit, dicit de futuro. Et illud — scientia haec duo dicuntur, scilicet actu,s divinae
improbatum est^ quia falsum est, et non intelligi- cognitionis, et hunc necessarium est esse sive fuisse;
bile. Omnis enim intellectus, qui intelligit hoc, et ordinatio futuri ad illum actum, et haec ordi-
quamvis non intelligat tempus eirca Deum, intel- natio futnri ad illum actum non est necessaria. Et
•=»"= '"sioi
ligit, quod actus divinae praecognitionis ab aeterno iudicanda est contingentia in totali dicto, non ra-
fuit in Deo, et ille differt a re futura. Et praeterea, tione totalitatis sive principalis significati ', sed con-
sicut dictum est\ hoc non solvit. notati. Et si ponatur, Deum non praescire aliqiiid,
Alii voluerunt iudicare contingens, quia, cum quod praescit, potest et debet intelligi non per re-
Eipiiciiio -2. sit dictum de praeterito, pendet tamen ex futuro. motionem principalis significati , sed ipsius connotati
Et hoc dicunt in credito et prophetico et dicto a sive illius ordinis ipsius temporalis ad aeternum,
Christo, et consimilibus quae inferunt de necessi- qui quidem est contingens ratione alterius, scilicet
—
,
tate propositionem de futuro. Et illud est im- temporalis. Contingentia ergo est in totali dicto, quia
iinprobatui-. probabile ', ut videtur ,

quoniam si actus divinae connotat aliquid esse verum de futuro, quod qui-
praecognitionis pendet ex futuro, tunc, cum in fu- dem est contingens.
soianduin. turo, quantum est ex parte rei contingentis, nulla Et hoc patet sic. Cum enim dicitur: Deus prae-<
sit certitudo, nec in divina praecognitione esset. scit te salvandum; hic duplex includitur actus et
^ Scilicet: logicam, vol specialiler syllogislicum (cfr. cl. 40. * Hic in i. arg. od opposil, — Pi'o praeterea Vat.
a. 2. q. I. ad 4.), in qua liabetur regula contraria, primo propterea.

loco in hoc argumento posita. Ut praedicta melius intelliganlur 5 Cod. impossibile. Pro Et illud cod. R Sed etiam illud.
verba Mastrii ex eius Curs. Philos. tom. I. tr. 2. c. 9. n. 77. « Cfr. Aristot. , I. Periherm. c. 7. (c. 9.). — Val. qum cod.
de hac re hic ascribinius : Sicut contrariantur omnis et nwllus, cc in tertio huius propositionis membro pro qmddam de prae-
ita necesse el impossibile; et sicut subcontrariantur quidam et terito et pro praeterito ponit tantum qvoddam pro praeterito,
quidam non , ita subcontrariantur possibile et possibile non. Et et subinde pro dependet ex futuro cod. R dependenU ex fu-
rursus, sicut contradicunt nullus et quidam, omnes et quidam turo. Paulo inferius post nostrae assertinnis eadem Vat. omittit
non, ita contradicunt impossibile et possibile seu contingens et cognilionis, et post pauca in quarto eiusdem propositionis
item necesse et possibile non seu contingens non ; et tandem, membro post sed connotat addit veriiatem circa illud futwuni;
sicut omnis et aliquis, nullus et aliquis non subalternantur, ed. I hic addit futurum solum.
ita etiam necesse el possibile seu contingens, ac impossibile et ' Codd. L praecognitio.
possibile non seu contingens non. 8 Sicut contendunt qui priniam sequuntur opinioncm , in
' Hic in fundam. — In Vat. deest necessario. Mox pro pi-incipio corp. quaest. impugnatam. — Paulo superius pnst
antecedit ed. 1 antecedat et connotet pro connotal. et Jmeo ordinatio complures codd. ut A T V Z cum
I cd. I
3 Hic in 4. arg. ad opposit. — ,Mox post non intelHgibile omittunt futuri.

multi codd. cum ed. 1 addunt illud.
,
DIST. XXXVm. ART. II. QUAEST. II. 679
compositio, videlicet hic": tu salvaberis, et hic: test aliter se habere, convertitur cum
Deus habet cognitionem de salute tua et habuit sed illud quod dicitur immutabile, quod non est
cognitionem ab aeterno. Habere quidem cogmtionem aliquid actu , non convertitur °. Et sic est verum
est actus aeternus et necessarius ,
quia non depen- contingens de futuro , antequam res sit. Hoc dictum
det a re; sed salvari est actus futurus et conlin- antichristum fore, est modo verum immutabile,
gens. Quoniam igitur actus divinae cognitionis non quia si ponatur, esse verum ponitur, quod semper
,
dependet a cognito, ideo potest esse certitudo in fuerit; et similiter si falsum, et hoc, quia nihil
ipso, re contingente '^
existente. Sed quoniam, ut actu ponit. Quoniam igitur Deum praescisse con-
significatur per modum praescientiae , connotat fu- notat futurum contingens, ideo est dictum immula-
turum contingens, et omne dictum, quod daudit in bile; nec ex hoc sequitur, quod sit necessarium,
se contingens, iudicandum est contingens; ideo to- ut visum est.
tale contingens iudicatur. — Et haec solulio est Tamen aliqui volunt aliter dicere ,
quod Deum Aiia soiutio
""^
i.vera et generahs. Nam actus creduUtatis, actus pro- praescire hoc futurum contingens est immutabilebabms.
phetationis et divinae assertionis propter hoc, quod a parte praescientis, sed a parte rei praescitae est
currunt secundum illustrationem divinae praescien- mutabile, et ideo ex parte illa contingens. Sed tamen
tiae, ideo connotant, et non dependent; ideo certi illud difflcile est dicere; quod enim praescitur semel
et infallibiles sunt de rebus in se non certis. semper praescitum fuit, et Deus potest non" praescire
i. Ad quod obiicitur de Anselnio,
illud ergo futurum contingens, ita quod nihil flat circa futu-
i-quod necesse est praescire quod praescit; dicendum, rum, et ita nulla mutatio. Et propter hoc modus
quod quantum ad actum praecognitio-
lioc intelligit alius dicendi est rationabihor.
nis, quem necesse est fuisse, sed non quantum ad Ad illud quod ultimo obiicitur, quod nihil
7.
connotationem futuritionis ^.
eiis aeternum est contingens; dicendum quod ens ,
2. 3. Ad illud quod obiicitur ,

quod dictum est aeternum est dupliciter: aut pure aeternum, aui
de praeterito: dicendum, quod quantum est de ra- quod connotat temporale de futuro; et pure aeter-
tione praeteritionis, necessarium est: sed quoniam num est necessarium, sed connotans temporale de
connotatur fulurum , ideo est contingens. Et ex hoc futuro ratione connotati polest iudicari contingens,
patet sequens, quia quantum ad illud futurum non sicut etiam ratione illius potest desinere.
est *
adhuc potentia in actu , immo adhuc potest Summa dictorum est ista, quod Deum prae-mogai
exire, ideo etc. scire futurum contingens est quoddam dictum,
h. S. Ad iilud quod obiicitur, quod est cognitio quod claudit in se actum divinae cognitionis aeter-
sine existentia rei , ergo necessilatis sine rei neces- num, et ordinationem dicit ad futurum contingens.
sitate; dicendum, quod verum est, quod in actu Et quamvis actus divinae cognitionis ponat ahquid
cognitionis est necessitas, sed non in toto. Nec est existens necessarium et aeternum; illa tamen ordi-
simile, quia praecognitio non connotat actualem rei futurum, quod contingens est. Et iterum,
natio ponit
existentiam, sed connotat rei futuritionem ; etad quamvis dicat ordinationem non tamen dicit de- ,
hoc, qnod dictuni sit necessarium, necesse est, quod pendentiam, sed solum connotationem; et ideo non
sit necessitas in connotato. ponit '
incertitudinem. Et hinc est, quod Deum
6. Ad illud quod obiicilur, quod orane immu- praescire futurum est continyens ratione connota-
;tabile necessarium; dicendum , quod ad esse mu- tionis ad contingens: est immutabile ratione ordi-
Scel'
tabilis duo concurrunt: quod se habeat uno modo nationis ad futurum, quod potest non esse, nulla
prius , et aiio modo posterius; et per oppositum facta " mutatione ; est certum ratione independentiae
immutabile potest dici dupliciter: aut quia nihil ab eodem. Et hoc patebit infra planius in distinctione
actu est, aut quia actu est et non potest aliter se de praedestinatione '.
habere. Illud ergo immutabile, quod est et non po-
' Pro hic codd. AMS aa bb cum ed. I lum hoc !oco tum ctum pi-oducat; tamen relate ad fulurum, quod nondum est
proxime post exhibent haec, scil. compositio. productiim, dici potest esse non in actu, scil. transeunti.
2 Cod. T conUngenter. Subinde pro quoniam ut Vat. qvmdo, 5 Codd. G aa non convertitur cum necessario. Mox ante
Paulo inferius post ideo tolale supple cum cod. R dictum. Hoc dictum Vat. interiicit Et sic, codd. R X sicut. Paulo post
3 Pro futuritionis cod. K futuri continyentis. pro actu ponit cod. A actu ponitur.
* Codd. L non exivit. Mox verbo eocire Vat. praefigit ^ Vat., verborum ordine inverso, non potest ; cod. V
non. Codd. RX textum sic supplent : potest exire et non exire. non potest non.
— Sensus huius propositionis hic est : Licet potentia divina, m ' Codd. Z bb non pricat certitiidinem vel ponit.
se considerata , sive quatenus est ipse Deus , sit actus purus 8 Cod. hic addit in eo.
et nullalenus niutetur, transeundo a potentia ad actum , ut effe- ' Dist. 40. a. 2. q. I. 2.
SOHOLION.
EandiMii qiiacstiom
Uli'iini sil possibili', Dinini noii

DIST. XXXVm. DUBIA.
reni ut est iii proprio genere, et lioc est imperfectio-
nis, quia scilicet lunc ' cognoscens egreditur extra

se; et hoc nulio modo potest poiii in Deo, et ita
facit in Angelo alium inodum cognoscendi. Et sic Itetn quaeritur de hoc quod dicit: Scienliam
patet illud. vel praescientiam non esse causam etc. , si scien-
tiam ad notitiam. tantum referamus. Si vero no-
DUB. II. mine scientiae includitur beneplacitum atque dis-
positio , recte pote.it dici. Videtur enim male
Item qnaeritur de hoc quod dicit: Tunc eius dicere, quia aut scientia, hoc modo et illo dicta,
quod aeterimm est, aliqua existeret causa etc. Vuit dicit eundein raodum sciendi, aut alium; s,\ eundem,
enim dicere, qmd praescientia dicat quid aeternum; ergo si uno raodo est causa, et alio; si alium mo-
sed hoc videtur falsum, quia praescientia dicit rcspe- dum, ergo in Deo est multiplex modus sciendi, non
ctum ad crealuram futuram; sed nihil est futurum ergo uniformis per omnia. — Ilem, scientia simplicis
secundum esse, quod habet in Deo, sed in proprio notitiae est Deus; et Deus est causa omnium: ergo
genere: ergo connotat aliquod temporale, ergo vi- scientia illa est causa omninm.
detur, quod cognoscatur - ex tempnre. — Praeterea, Respondeo: Dicendmii . quod in nobis notitia
respectus ille nihil dicit a parte Dei nisi solum mo- simplex, et notitia beneplaciti dicunt diversas co-
dum intelligendi nostrum: ergo tunc coepit ille re- gnitiones et diversos modos cognoscendi, et per con-
spectus, quando coepit noster inteiiectus, non ergo sequens connolant diversa: in Deo autem una lan-
fuit ab aeterno. tum cognitio est, sed illa una facitDeus, quod nos
Respondeo: Sicut dicit Magister "
, praescientia multis; et ideo illa una dupliciter potest significari '.
dicit quid aeternum et ab aeternn. Cum enim non Et ciim significatur per modum approbationis , con-
importet nisi duo, scilicet antecessionem et scien- notat effectum et bonitalem; quando vero per modum
tiam, et antecessio omnis creaturae sit ante omnem simplicis notitiae , solum eventum. Et quoniam esse
creaturam , et scientia naturaliter ,
patet quod prae- causam alicuius connotat effectum sive respectum
scientia quid aeternum dicit ^. — Quod ergo obiici- — quamvis eadem sit scientia sive sapientia a parte
tur, quod importat rei futuritionem ; dicendum, principalis signiQcati — ideo dicitur, quod haec* est
quod futuritio uno modo importat successionem tem- causa illorum quae praescit, et illa non. Et hoc dici-
poris, et ita non est de ratione praescientiae ; hoc tur, non quia res significata non sit causa, sed quia,
enim modo futurum coepit cum tempore. Aho modo ut sic significata est, non significatur per modum
futurum importat ordiîem temporalis ad aeternum eausae, quoniam comparatur ad ea qnae nullo modo
secundum consecutionem , sicut praescientia ante- sunt a Deo. Et sic patet illud.
cessionem; et quoniam iste ordo solum exigit pri-

mum extremum in actu, et illud fuit ab aeterno,
^.
DuB. IV.
ideo et futuritio et praescientia
Quod obiicitur quod respectus ille a parte Dei
,
nihil dicit secundum rem; dicendum, quod falsum Item quaeritur de hoc verbo Augustini: Deus
est, quia respectus ille est divina essentia; sed ve- per Prophetam. praedixii infidelitatem ludaeorum;
rum est, quod nihil dicit respectivum sive depen- quia, cum dictum Prophetae fuerit verum certiludi-
dens, nisi soium secundum modum inteliigendi ; et naliter ", videtur, quod Deus revelaverit ludaeis suum
ideo non coepit secundum rem, sed solum modus casuin sive damnationem; quod est contra ipsum
significandi coepit. Et quando Magister dicit quod , super Genesim ad litteram '", qui dicit, quod nuUi
praescientia dicit aeternum , non loquitur de ratione debet revelari, ne cogatur desperare.
nominandi , sed de eo quod significatur per nomen ''.
Respondeo : Dicendnm , quod casus potest prae-
' Verba scilioet tiinc, qu;ie substitiiinius pro lectione Vat. et 8 Cfr. Ale.\. Hal., S. p. I. q. 2i. ; B. Alberl. , S. p.
cod. cc, quae eorum loco exhibet vis , inveniuntiir in ed. I, et tr. IS. (|. 61. m. I.
favent huic lectioni non pauci codd., in qiiibus pro scilicet tunc ' Vat. hic addit : scilicet per modum approbationis et per
legitur, etsi incongrue , licet tunc. In cod. sic: quia tunc co- modum notitiae simplicis.
gnoscere esl per aliud sive sit per species innaias vel receptas * Intellige : scientia approbationis. — Paulo superius post
a re egreditur etc. signifieati in Vat. adiungilur tamen diversimode signatur.
' Pro cognoscatur Vat. cum paucis codd. dicalur. Paulo ' Dictuni Prophetae ,
quod Augustinus respicit ( Tract. 33.
ante pro aliquod temporale cod. Y quid lemporale. in loan. n. S, ex qiio tractatu sumtum est hoc dubium), est
3 Hio c. I. circa medium, et supra d. XXXV. c. 8, nec Isaiae 6, 10: Excaeca cor popuh huius et aures eius aggrava
iion infra d. XXXIX. c. 2. et oculos eius claude: ne forte videat oculis suis, et auribus suis
* Codd. V X dicM. audiat, et corde suo intelligat, et convertatur, et sanem eum.
i»
5 Hic duplex modus, quo consideratur rei futuritio , non Libr. XI. c. 18. n. 2/i. seq. et c. 26. n. 3.3. Immediate
parum servit ud bene intelligendam quaestionem de modo, quo posl Val, cum nonnullis codd. ubi pro qui.
Deus omnia cognoscil praesentialiter.
,
dici; sed uon propter boc revelatur, sive quia lii- torie et generaliter eral dictum, et hominibus iam
centi non creditur, sive quia dictum de '
conditione in parte incredulis non advertentibus, omnibus his
intelligilur, sive intelligens intelligit de alio, non de modis potuit intelligi , ut esset praedictio, non re-
se ipso. Et quia verbum Isaiae pi'ophetae commina- velatio.
DISTINCTIO XXXIX.
quisque eorum simul videt, non particulatim aut sin-
gillaliin, velul alternanle conspectu hinc illinc , et inde

llrum scientia Dei possit augeri vel minui huc rursum inde, vel inde in aliud atque aliud, ul
et
vel aliquo modo mutari. aliqua videre non possit, nisi non videns alia; sed
orania simul videt, quorum nullum est, quod non
Praeterea quaeri solct, ulruni scientia Uei possit serapcr videat » et sciat. « Eius itaque scientia ina-
augeri vel uiinui. Ulrumque enim videlur posse pro- inissibilis el invariabilis est. Nostra vero scientia et
bari. Qiiod enim divina scientia possit augerl vel mu- amissibilis esl et receptibilis, quia non hoc est nobis
tari', modo probatur: quia potest Deus scire
iioe esse, quod scire. Propler hoc, sicut nostra scientia illi
quod nunquam scit. Est enim aliquis, qui nou est le- scientiae Dei dissimilis est, sic et nostrum verbum
clurus hodie, et tamen polest esse, ut legat hodie; quod nascitur de scientia nostra, dissimile est illi
potest enim hodie legere. Nihil autera potest (ieri, quod Verbo quod natum est de Patre scientia »
,
Ex hac . — i
nou i)ossit a Deo sciri. Potest ergo Deus scire, hunc auctoritate clare ostendilur, scientiam Dei omnino in-
lcctnrum hodie, potest igitur aliquid scire, quod non variabilera esse, sicut ipsa essentia Dei omnino inva-
seit: ergo potest eius scientia augeri vel niutari. Ea- riabilis est; el ((uod Pater et Filius cum Spiritu san-
denique videtur posse niinui. Est enim aliquis hodie cto simul omnia sciunt et videnl. Sicut ergo non
lecturus, quem Deus scit lecturum. At potest esse, ul potest augeri vel minui divina essentia, ita nee divina
non iegal, ergo potesl Deus non scire, hunc lecturum, scientia. Et tamen conceditnr, posse scire quod non
potest Igilur non scire aliquid quod scit: ergo potest scit, et posse non scire quod scit; quia possct aliquid
minui eius scientia, vel mutari. — Ad quod dicimus, esse subiectum eius scientiac quod non esl et posset ,
,
Responsio. quia Dcl scieutia omnino immutabilis est nec augeri non esse subiectum aliquid, quod est, sine permula-
potesl vel minui. Nam ut ait Angustinus in decirao
,
tione ipsius scientiae.
Aiigusiiniis. quinto libro de Trinitate ' : « Scientia Dei est ipsa sa-
pieutia, et sapientia est ipsa essentia sive substantia Cap. II.
Dei; quia in illius naturae simplicitate mirabili non

est aliud sapere, aliud esse, sed quod est sapere, hoc An Deus possit noviter vel ex tempore scire
est et essex. «Ideoque novit omnia Verbum, quae vel praescire aliquid.
novit Pater; sed ei nosse de Patre est, sicut esse;
nosse enim et esse ibi unum est. Et ideo Patri, sicut Hic opponitur a quibusdam ita : si Deus potest scire
esse non est a Filio, ita nec nosse. Proinde , tanquam vel praescire quod nunquam scivit vel praescivit ,
po-
se ipsura dicens, Pater geiuut Verbum sibi coaequale test ergo ex terapore aliquid scire vel praescire. — Ad i
per oninia. Non enim se ipsuni integre perfecteque quod dicimus potest quidem Deus scire vel praescire
:
dixisset, si aliquid minus aut amplius esset in eius onme quod potest facere, etpotesl facere quod nunquam
Verbo quam in se ipso. Hoc est ergo omnino Verbum, flel. Potest igitur scire vel praescire, quod nunquam
quod Pater, non taraen est Pater, quia iste Filius, ille fiel nec est nec fuil. Nec illud scit vel scivit, neque
Pater. Sciunl ergo invicein Paler et FUius, sed ille praescit vel praescivit, quia scientia eius non esl, iiisi
gignendo, iste nascendo. Et omnia quae sunt in eorura de his quae sunl vel fuerunt vel erunt; et pracscientia
scientia, in eorum sapientia, in eorum essentia, unus- non est nisi de fuluris. Et licet possit scire vel prae-
Vat, ciini edd. 3, 3 svb. Magistro aliquae pfopositiones transponuntur et aliquae omit-
tuntur. Tertius locus est ibid. iterum c. 13. n. 22. — In ultimo
NOTAE AD LIBR. SBNTENTIARUM. textu solummodo Val. et edd. i, S, 6, 8, 9 posl inamissibilis
addunt et invariabilis, refraganle etiam originali. Immediate
' Cod. D mimii , ood. E mimii vel mutari posl pro qiwd scire legit Val. qiind sapcri' vel scire : origi-
2 Cap. 13. n. 22. Soqnens lociis esl c. U. nalc qnod scirc vet saperr.
I
DISTINCTIO XXXIX. (583
scire quod nunqiiani esl nec erit; non laiiien potest ait Hieronyinus in Absur- Hieionymus
expositione Habacuc'': «
aliquid scire vel praescire ex tempore. Potest utique dum est, inquit, ad hoc deducere Dei maiestatem, ut
scire vel praeseire quod nunquain esl nec erit, nec sciat per niomenta singula, quot culices nascantur,
illud scituni vel praescituin est ab aeterno non tamen ; quotve moriantur, quota pulicum et muscarum sit
potest incipere scire vel praeseire illud , sed ita potest multitudo, quotve pisces natent in aquis, et similia.
modo scire vel praescirC, sicut potest scisse vel prae- Non simus tam fatui adulatores Dei, ut dum provi-
scisse ab enim dicas , eum modo posse
aeterno. Si dentiam eius etiam ad ima retrudimus, in nos ipsos
sciro vel praescire quod ab aeterno non scivit vel iniuriosi simus, eandem irrationabilium et rationabi-
praescivit, id est, ita quod ab aeterno non sciverit vel lium providentiam esse dicentes». Hic videtur dicere
praesciverit, quasi utrumque siinul esse possit; falsum Hieronymus, quod Deus illorum rainimorum scientiam
est. S« vero dicas, eum posse modo scire vel praescire sive providentiam non habeat. Quodsi hoc est, tunc non
quod ab aeterno non scivit vel praescivit, id est, ha- omnia simiil scit et semper. —
Ex tali itaque sensu Expiicatnr.
bere potentiam sciendi vel praesciendiab aeterno et ilhid dictum esse noverimus ut Deum illa alternatirn
,
raodo aliquid, nec illud tamen praescitum est vel fu- vel particulatim scire neget, nec per diversa tempo-
turum; verum est. Non potest ergo iioviter vel ex rum momeuta sic illa cognovit, sicut per varia mo-
tempore scire vel praescire aliquid, sicut non potest menta illorum quaedam deficiunt, quaedam incipiunt.
noviter vel ex lempore velle aliquid; et tamen potest Neque illis quem-
aliisque irrationabilibus ita providet,
velle quod nunquam voluil. admodum rationabilibus. Nimquid enim„ ut ait Apo-
stoius'', cura est Deo de bobus? Et sicut non est cura
Cap. III. Deo de bobus, ita nec de aliis irrationabilibus. Dicit
tainen Scriplura, quia ipsi cura est de omnibus. Pro-
Utrum Deits possit scire plura, quam scit. videntiam ergo et curain miiversaliter de cunctis, quae
condidit, habef, ut habeat unumquodque quod sibi debe-
Item a quibusdam dicitur Deus posse plura scire, tur et convenit. Sed specialem providentiam atque curam
quam sciat, quia potest scire omnia quae scit, et habet de rationabilibus, de quibus * praecepta tradidit
potest aliqua facere, quae nunquam erunt, et illa po- eisque recte vivendi legem praescripsit ac praemia pro-
test scire. Non enim aliqua iucognita facere potest. misit. Hanc providentiam et curam de irrationabilibus
Si vero oinnia essent, quae modo sunt, et alia quae- non habet. Ideo Apostolus dicit, quia non est cura Deo de
dam faceret, quae non sunt nec omnia erunt, et illa bobus. Providet tamen omnibus et curat, id est gubernat
sciret, pro certo plura sciret, quam modo sciat. Nec orania, qui omnibus solem suum oriri facit et pliwiam
tainen eius scientia augeri potest', quia hoc totuin dat'\ Scit itaque Deus, quanta sit multitudo pulicum,
fleri posset sine rautabilitate scientiae. Constat ergo, Dei culicura ac muscarum et piscium, et quot nascantur,
scientiam omnino esse imrautabilem nec augeri posse quotve moriantur; sed non scit hoc per momenta sin-
vel rainui, sed ei subiecta. gula,.immo simul et semper* omnia, neque ita scit,
ut eandem habeat providentiam irrationabilium et ra-
Cap. IV. tionabilium, id est, ut eodem penitus inodo provideat
irrationabilibus et rationabilibus. Rationabilibus enim

Quod Deus et semper et simul scit omnia. et praecepta dedit et Angelos ad custodiam delegavit.
Siniul itaque et scit Deus omnia
immutabiliter
Ei vero quod praedictum est, scilicet quod Deus quae fuerunt et sunt et erunt, tam bona quam mala;
omnia semper videt et simul, videtur obviare, quod praescit quoque omnia futura, tam bona quam mala.
' Cod. addit ml mirnii. quem exprimunt verba ,

quae seqmuitur: eisque recle viveiidi
2 Ad c. I, 14. tegem praescripsit.
3 I. Cor. 9,9; alius lociis est Sap. 12, 13. = Uespicitur Matth. o, 43: Qui solem suum oriri facil su-
* Intellige : respectu quorum dedit septem praccepta poste- per bonos et malos et pluit super iustos et iniustos.
decalogi. Haec est lectio codd. et ed. I
; aliao edd. niinus « Solummodo Vat. et edd. 4, 3, 6, 8, 9 semel.
omittunt de, quia tunc sensus verborum idem est cum eo,
COMMENTARIUS IN DI8TINCTI0NEM XXXIX.
De pei-fectioin' divinae scientiae.
Praeterea quaeri solet, ulrum scientia Dei possil augeri vel niinui.
DIVISIO TEXTLIS.
Siipia egil Magister de scientiae divinae certi- determinat, et hoc facit secundo capitulo, ibi: Hic
tudine, iiic agit de perfectione. Et qnoniam vere opponilur a quibusdam. In tertia obiicit auctoritate
perfectimi est cui non est possibilis additio ', ideo Hieronymi contra hoc quod dictum erat, divinam
Magister quaerit, utrum divina scientia possit an- scientiam esse respectu omnium, et hoc ibi: Ei
geri vel minui. Et liabet liaec pars tres partes. autem quod praedictum est , scilicet quod Deus etc.
In prima Magister quaerit et deterniinat ,
quod di- Et quaelibet harum trium partium potest subdividi,
vina scientia non recipit augmentum nec diminutio- quia primo in eis opponit et secundo solvit; tamen
nem nec alterationem , sed orania simul et uno in secunda ponit duplicem responsionem , et in
aspectu cognoscit. In secunda opponit contra hoc, terlia post responsionem subiungit epilogationem, ul-
quod divina scientia non potest augeri, per hoc, timo capitulo -.
quod videtur aliquid posse scire ex tempore, et
TRACTATIO QU.ÊSTIONUM.
.\d intelligentiam praesentis distinctionis quae- Quantum ad primum quaeruntur tria.

ritur de perfectione divinae cognitionis, et circa hoc Primo quaeritur, ulrum Deus cognoscat alia
duo principaliter quaeruntur. a se.
Primo quaeritur de perfectione divinae cogni- Secundo quaeritur, utrum Deus cognoscat omnia
tionis quantum ad numerum cognoscibilium. alia a se.
Secundo quaeritur de ipsa quantum ad modum Tertio, utrum Deus possit scire vel praescire
cognoscendi. plura, quam sciat.
ARTICULUS I.
De perfectione cognitionis quantum ad numerum cognoscibilium.
QUAESTIO I.
Utrum Deus cognoscat alia a se.
Quod autem Deus cognoscat alia a se. osten- siderat? quasi dicat, hoc est impossibile, quod det
ditur auctoritate et ratione. aliis potentiam cognoscendi, et ipse non cognoscat.
1. Aucioritate sic: Psalmus': Qui piantavit 2. Item, Ecclesiastici vigesimo tertio^: Domino
aurem non audiet: aut qui finxit oculum non con- Deo antequam crearentur omnia sunt agnita, sic
Cfr. supra pag. .312, nota S. 3 Psalni. 93,
Supple cum Vat. ibi: Simul itaqve. * Vers. 29.

::: ,
DIST. XXXIX. ART. I. QUAEST. I. 685
et post perfectum respicit onmia: ergo si non primum, quod eius cognitic vilescit, cum perficia-
creat se, sed aliud, non tantum cognoscit se, sed tur a re minus nobili, quam sitDeus: secundum,
etiani aliud. quod eius cognitio vel ipse Deus transmutatur
3. Item, hoc probatur ratione oslensiva sic: omne eniin quod ab alio perficitur , habet potentiam
omne producens res secundum ordinem et liberta- passivam , quae est principium transmutandi ; et
tem producit eas praecognoscens ' — si enim pro- tertium inconveniens quod Deus non sit sua
est,
ducit ordinate, necesse est, quod producat secun- actio , cum actio sit a perfectione el Deus alio per- ,
dum sapientiam; rursum, si secundum libertatem, ficiatur etc.

iiecesse est, quod secundum sapientiam propriam, 2. Item, si Deus cognoscil aliud a se, cum
non alienam — crgo in ipso est omnium cognitio. omne quod est in Deo% sit idem quod Deus, ne-
4. Item , in entibus est status ^ , ergo pari ra- cesse esl, quod illud quod cognoscit, sit extra
tione et in cognoscibilibus ; sed primum e)is, in Deum: ergo si cognoscit aliud , cognoscil aliquid
quo est status, est principium, a quo est omnis extra se. Et ex hoc similiter oritur triplex incon-
entitas, et sine quo nihil est, nec aliquid est nisi veniens, scilicet quod cognitio eius sit indigens ex-
ab eo: ergo eadem ratione in primo cognoscente, teriori, sit etiam transmutabilis, et quod sit aliud
si status est, necesse est, quod ab ipso sit omnis quam ipse; quae omnia sunt inconvenientia.
cognitio, et quod per ipsum omnia cognoscantur, 3. Item, ostenditur illud idem per rationem
et sine ipso nihii. Si ergo « propterquod unum- cognoscendi, quoniam ratio cognoscendi est ipsa ve-
quodque, et ilhid magis'»: patet etc. ritas; sed veritas idem est quod rei entitas, ut dicit
0. Item hoc ipsum ostenditur per impossibile,
, Augustinus ' : ergo nihil cognoscitur a Deo nisi ens.
quia si non cognoscit aliud a se, aut ergo quia non Sed Deus nihil cognoscit nisi ab aeterno: ergo nihil
potest, aut quia non vult. Non quia non vult, quia cognoscitur ab ipso nisi ens , quod est ab aeterno;
in Deo voluntas non praecedit cognilionem: ergo sed tale est unura solum, scilicet ipse Deus: ergo ete.
quia non potest. Sed omne cognoscens, quod non 4. Itera, 7-atio cognoscendi est assimilatio —
potest cognoscere aliquid, quod est cognoscibile , lia- ubi enim est cognitio, necesse est, quod ibi sit assi-
bet cognitionem deficientem et arctatam; quod im- milatio cognoscentis ad cognoscibile " — ergo ubi
possibile est esse in Deo : ergo etc. summa cognitio , ibi summa assimiiatio; sed Dei
6. Itera, nihil potest Deus quod novit,
, nisi cognilio est sumrna et perfectissima: ergo debet
alioquin aliquid posset ignorans, quod absurdum attendi secundum summam assimilationem. Sed nihil
est: ergo si non novit aliquid aliud a se *
nec in se summe assimilaturDeo nisi ipse: ergo solum se ipsum
potest. cuni non sit supra se, ergo nihil in toto cognoscit.
mundo potest: ergo Deus esl impotentissimus, quod Vt. Item, videtur quod nulla necessitas sit po-
est absurdissimum dicere. nere, Deum cognoscere alia a se. quoniara, sicut
Sed contra hoc 1. opponitur secundum ra- potentia se habet ad productionem, ita intelligentia
- tionem Philosoplii in duodecimo Metapliysicae "
ad cognitionera : sed Dei potentia, etiamsi nihil pro-
« Intelligibile est perfectio intellectus»: ergo si Deus ducat, non est minus potens: ergo si intelligentia
intelligit ahud a se, inlellectus eius perhcitur ab Dei nihil aliud a se cogiioscat, nihilominus est
alio; et si hoc, tunc sequitur triplex inconveniens sumrae intelligens.
' De, hac propositione cfr. supra pag. 600 , nota 2. Verba alio codd. A T I intellectus eius perficitur ab illo, cod. bb
secundum ordinem sic explicanda sunt : ordinate destinando in ab aliquo. In fine argumenti pro perfectione i. e. forma (dc
finem determinatum. De connexu inter ordinem et sapientiam, quo cfr. supra pag. 84, nota 7.), Vat. cum edd. 4, .5 perfi-
cuius mox fit mentio , respice illud Arislot. , I. Metaph. c. 2 ciente, et subinde eadem Vat. cum cod. cc omittit alio.
Non enim ordinari (IraTiTTEsSai), sed ordinare (iTciTaTTEiv) opor- « Verba est in Deo Vat. non absque auctoritate codd. im-
tel sapientem. mutavit in cognoscit Deus , simul suo noniine inserens ante
^ Cfr. supra pag. 78 , nota 2. — Post pauca pro cogno- verbu praccedentia omne quod particulam hok, ut ralionabilem
scibilibus plures codd. ut K V V Z bene cognosceniibus. redderet suam lectionem At nostram lectionem quam ex codd.
.
,
3 Aristol., 1. Poster. c. 2. KVX restituimus, veram esse, evidens est nec non ex con-
• Val. cum cod. cc hic addit nec potest supra aliad a texiu probuur.
se; cod. bb non potest aliquid aliud a se; in ceteris codd. et ' Libr. II. Soliloq. c. 5. n. 8 : Nam verum mihi videtur
ed. I nihil additur. Mox pro cum non sit multi codd. cum esse id c|uod est. — Maior hiiius argumenli sic exprimi solet:
sit ; perperam. Quidquid cognoscitui', cognoscitur siib ratione veri. — Pro in-
^ Text. 51. (XI. c. 9.), ubi pro erronea sententia, quod tclligentia ultimae propositionis huius argumenti : sed tale
primus intellectus non intejligit alia a se , haec afrerlur ratio est etc. , non inutile erit illud August. , 83 Qq. q. 46. n. 2.
I Deinde dilucidum, quod aliquid aliud honorabilius esset afferre , ubi S. Doctor ideas Platonicas falso acceptas impugnans
quam intelloctus, id scilicet quod intelligltur ». Averroes in sic eloquitur: Non enim cxlia se quidquam positum intuebatur,
Comment. de hoc textu ait : « Qnapropter erit aliud ens nobi- ut .se<undum id constitueret quod constituebat nam hoc opi- ;
— Triplex
,
lius isto; intellectum enim est perfectio intelligentis ». nari sacrileguni est.
inconvenicns, quod S. Doctor mox commemorat, insinuatur ' Aristol. , VI. lithic. c. I : Siquidem ex similitudine quadam
etiiim ab Aristol. , loe. cit. — Pro intellectus eias perficitav ab ot aflinitnte cognitio cxislit ipsis (scil. potentiis aniniae).
, ,
6. Item, bonitas creaturae comparata ad boiii- est idem quod ipse, a quo res cognoscuntur. Et hoc
talem Creatoris est sicut punctus ad lineam, ergo modo nihil valet obiectio.
similiter veritas ad veritatem; sed si intelligatur 3. Ad illud quod ohiicitur tertio, quod ab ae-
punctus amoveri a linea, non est linea minor nec terno fuit unum solum ens; dicendum, quod duplex
imperfectior: ergo si Deus veritatem suam cognoscit est rei esse, scilicet in se, et in sua causa, id est
siue veritate creaturae, nihilominus sna cognitio per- in proprio genere, et in exemplari. Et ad cognitio-
fecta est. nem rei sufficit existentia eius in causa sive in
exemplari ; et quia per exemplar repraesentatur
sicut futura est in proprio genere, ideo per exi-
stentiam in exemplari omnino cognoscitur , sicut fu-
tura est, nec aliter cognoscitur, postquam facta est.
Deus cognoscit aliud a se, at non per
Quod ergo obiicitur , quod ab aeterno fuit unum
aliud, sed per se.
solum ens; dicendum, quod verum est, in proprio
genere sive in esse actuali; multa tamen fuerunt
Respondeo: Dicendum, quod pium et neces- in causa. et esse illud eral ratio cognoscendi secun-
.sarium est dicere, quod Deus aliud a se cogno- dum utrumque modum essendi.
scat: pium quidem ,
quia omnis rectus animus hoc 4. Ad illud quod obiicitur quarto de assimila-
dicit, quia non latet Deum quod cognoscit noster tione, dicendum, sicut supra dictum fuit in quae-
animus; necessarium, quoniam non potest opus stione de ideis", quod ad cognitionem requiritur
latere sapientissimum opificem. Et ideo oppositum assimilatio, non per convenientiam in genere vel
dicere est impium et impossibile. specie, sed secundum va.\\mem exprimencli. Kt qm-
Et propterea ad intelligentiam obiectorum no- niam divina verilas una et summa expressione ex-
tandum, quod cognoseere aliud est dupliciter: aut primit se et alia; ideo summa assimilatio est, non
per aliud a se oognoscente aut per se. Quando , tantum respeclu sui. sed etiam respectu aliorum.
cognoscens cognoscit aliud et per aliud, tunc ve- Et ila patet illud.
rum est, quod perfectionem habet aliunde, et tunc 5. Ad illud quod obiicitur, quod potentia dici-
eius intellectus est in potentia et recipit aliunde tur perfecta, etiam si nihil faciat, ergo etc; dicen-
perfectionem et ideo additionem et transmutationem, dum, quod non est simile de actu faciendi respectu d
et hoc oranino impossibile est circa Deum. Est ite- potentiae, et sciendi respeclu intelligentiae. Nanidiet!
rum aliud cognoscere per se; et tunc cognoscens facere est actus ut actus et ut egrediens, qui noji
est actus ' respectu cognoscibilis, et tunc non recipit facit perfectionem , sed consequitur et attestatur: sed
perfectionem a cognoscibih, sed magis e converso. scire est actus ut habitus, qui significatur ut per-
I. Et hoc modo ponimus Deum cognoscere aliud a se fectio potentiae '. Quoniam igitur divina intelligentia
per se ipsum. est perfectissima , ideo non tantum cognoscit aliqua,

1. Et sic non procedit prima ratio, sed secun- sedomne quod potest cognosci, non autem facit
- dum primam viam , et intellexit ita Philosophus, si omne quod potest fieri.
verum dixit. 6. Ad illud quod ultimo obiicitur, quod veritas
2. Ad illud quod obiicitur secundo, quod si creaturae nihil facit ad primam veritatem etc;
Deus cognoscit aliud a se, ergo aliquid extra se; dicendum, quod verum est, et ideo aeque nobilis et
dicendum quod cognoscere aliquid exlra se est

,
perfecla erat prima veritas ante creationem verita-
- tripliciter : aut per aUquid conceptum ab extra, et tum aliarum, sicut post. Sed tamen ponere, quod
i.sic dependet cognitio ab extrinseco, et sic non est ahqua veritas sit, et non sit a Veritate aeterna,est
ponere primam veritatem non esse summam sic
°
possibile ponere in Deo; aut cognoscere aliquid extra, ;
quia aspectus cognoscentis deflectitur extra, sicut ponere, aliquam veritatem esse, et non esse cogni-
cognoscit Angelus; aut quia illud quod est aliud et tam, tollit rationem perfectae veritatis, ut est ratio
diversum, habel ortum ab mtra , et ita quod est cognoscendi. Et ideo patet, quod de perfectione
extra cognoscitur per omnino intrinsecum, el hoc summae veritatis est cognitio creaturae, sicut et po-
modo cognoscit Deus, sciliret per exemplar, quod tentia producendi.
' Cod. T uclu. Quorum vero non ost aliud quoddani opus praeler actionem,
2 Ed. 1 accepium. in ipsismet actio esl, ut Yisio in vidente, et speculatio in spe-
3 Dist. 35. q. 1. in corp. et ad 2. culante, et vita in anima ». Ex liis responsio S. Doctoris facile
• .\rislot. , IX. Helaph. texl. 16. ( VIll. c. 8.) difterenliam intelligitur. iNam facere ut' actio (ransiens praesupponit per-
inler aclionem trmtsmnlem immanentem, quae liic respici-
et feclionem potentiae, et ideo potentia, sive faciat sive non,
lur ,sic proponit Quorumcumque itaque aliud quiddam prae-
: <c perfectissima et actus purus esse potest; at scire, ut actio im-
ler usum est id quod flt, horum actus in eo quod fit, est manens, perfeclissimum et actus purus esse ncquit, nisi in ipso
iit aedificatio in eo quod aedificatur, et contextio in en quod comprehendalur aclnaiis cognitio omnium reruni.
contexitur; simililer et dn aliis, et omnino molus in moto. 5 Codd. A V

I sed.
,;,, ,
DIST. XXXIX. ART. I. QUAEST. I.
SCHOLIOK
I. Deum res crealîs cognoscere non tanlum secundum esse condilionatis (Gotli, Theolog. Scholast. tom. I. tr. 4. q. 5. dub.
inlelligibile ,
quod ab aeterno in ipso Deo habent, sed etiam S, q. 6. dub. 2.). — Scotus (hic q. unica, n. 23, d. 41. q.
secundum illud, quod in proprio genere habent est communis , unica, n. 10, Report. d. 40 q. unica) docet, divinam essentiam
sententia Scholasticorum , excepto, ut videtur, Aureolo, et mani- repraesentare res ,
quatenus determinate futurae sunt, ex de-
feste a S. Doctorc (hic ad 3.) asseritur. Res igitur eliam in se terminaiione suae voluntatis. Hanc determinationem Mastrius
ipsis cognoscuntur ,
quatenus sunt terminus divinae cognitionis. (Disputat. theolog. tom. I. d. 3. q. 3. a. 8.) in sensu decreti
Sed aliter dicendum , si verba in se ipsis intelliguntur de medio concomitantis explicare nititur, quae expositio post eum a plu-
sivc raiione cognoscendi. Distinguitur igitur medium qm , et ribus recepta est. Sed tum ipsa verba Scoti , tum auctoritas
medium in quo. quod potentiam cogno-
Medium quo est id meliomm eius interpretum, ut Lycheti, Roda, Frassenii alio-
scentem proxime habilem reddit ad cognoscendum et vocatur , rumque plurimorum, probabiliorem reddunt aliam interpreta-
etiam medium no» cognitum, quod in nobis est species intel- tionem, quae istam determinationem intelligit in sensu decreto-
ligibilis et etiam lumen intellectus agenlis. Medium in quo (merum antecedentium, ita ut haec determinatio sit causa, quod
dium cognitumj est id quod cognitum ducit in cognitionem res a statu merae possibilitatis transeant ad existentiam in fu-
alterius rei , ut in speculo videntur res , et in principiis con- turo infallibiliter quidem habendam, sed ita ul contingenter et
olusiones. —
Solam autem divinani essentiam esse medium libere a sua causa proxima procedant.
quo D.'us cognoscit evidens est et ab omnibus receptum, 2. S. Bonav. alio loquendi modo utitur, scilicet quod
eandeni solam esse etiam medium quo , ita ut Deus oninia m Deus K omnium ideas habet praesentes et simul, per quas co-
creata cognoscat in sua essentia ut in medio cognito, est sen- gnoscit res futuras ita cerlltudinaliter, siciit si essent praesen-
tenlia antiquorum Scholaslicorum. Unde Alex. Hal. (S. p. I. q. 23. tes j> (hic a. 2. q. 3.) , sivc aliis vcrbis : « Quia per exemplar
m. 3. a. i.) dicit: « ScienUa Dei, quae est adres, non estpo' (res) repraesentalur, sicut fulura est in proprio generc, ideo
res ; unde cum ipse sit causa immulabilis, per causam immu- per existentiam in exemplari omnino cognoscitur, sicut futura
tabilem ot necessai'iam cognoscit eliam contingenlia » . Consen- est, nec aliter cognoscitur, postquam facta est » (hic ad 3.).
tiunt S. Thomas (3. c. Gent. I. c. 48.), B. Albert., Richard. a Haec formula loquendi ,
quod Deus in suis ideis futura omnia
Med. et S. Bonaventura (hic ad 2. et ad 6, a. 2. q. 1. argg. cognoscat, etiam nonnullis antiquioribus discipulis S. Thomae
in fundam. et in corp.). — Bene autem notandum est ,
quod (hic placuit (cfr. Mastrius, loc. cit. a. 1.), sed a Scoto (hic q. unica,
ad 2.) dicitur de triplici modo ,
quo aliquid exlra cognoscen- n. 7.) improbatur ea ijraecipue ratione, quia ideae repraesentent
leni existens ciignosci potest, ne quis putot, Deum ita res tantum res ut inere possibiies ; item quia repraesentent eas
creatas cognoscere, ut eius scientia sit, sicut nostra, discursiva, solum ut ierminos simplices, nonautem, quatenus contingenter
vel ut aspectus cognoscentis deflectatur ad extra, « sicut co- hi termini copulantur in propositionibus coniplexis. Hae rationes
gnoscit Angelus » (quod explicatur II. Sent. d. 3. p. II. a. 2. q. 1.). procedunt ex ea quam Scotus de ideis profitetur doctrina , sed
Aliter censent plures auctores post exortas saeculo XVI. non valent, supposita acceptione ideanm, quam profiletur
controversias de divinis auxihis, qui docent, Deum res creatas, S. Bonav. , ut supra d. 35. q. 1. in Scholio commemoravi-
prout sunl in se ipsis, cognoscerc non in se ut medio cognito, mus. Idea enini ab ipso in sensu largiore accipilur, quatenus
sed immediate in ipsis. lidem hoc principium applicant cum repraesenlat non tantum res in statu possibilitatis , sed eUam
Suarez ad cognitioncm conlingentium conditionatc futurornm, et eas ,
quatenus in proprio genere existunt et delerminalioneni
dicunt, haec cognosci in veritate ipsorum obieciu-a, antc et divinae voIuntaUs praesupponunl. Sumsit ipse hanc idearum
independenter ab omni decreto volunlatis divinae. Huic senten- significaUonem ex Dionysio (de Div. Nom. c. 5. n. 8. in fine),
tiae a mullis contradictum est, et eliam a non paucis defenso- qui secundum versionem Corderii docet: « Exemplaria (jiapaSEf-
ribus scienliao mediao, intcr quos est cl. P. Kleutgen S. 1. in Yiiocta) dicimus essc rationes in Deo substanUficas rerum et unite
pracclaro suo opcic : Instilutiones theolog. Ratisbonae 1881, praeexistentes ,
quas divinus sermo vocat praedefinitiones et
lom. 1. n. 548. divinas atque bonas voluntates, rerum definitrices et effecUices,
II. Incidimus hic in quaestionem difticillimam , et a tribus secundum quas qui est supra substanUam omnia ,
quae sunt,
saeculis inter theologos valde agitatam, de raiione sivc medio praedefinivit ct produxit». Eliani S. Thoni. interdum ideas in
quo Deus cognoscit contingentia libera absolute vel conditionate eodem largiore sensu accipit, ut de Veril. q. 3. a. 6, ubi di-
fulura. Nostrum non est de tot sentenliis, circa hanc rem in slinguit quodammodo indeterminatas » quae respiciunt
« ideas ,
medium prolalis, iudicare; sed sufficiat, ut pnmo praeter iam ea quae nunquam sunt nec erunt nec fuerunt, et ideam, quae
nominatam alias principaliores opiniones breviter referamus, et <! ad ea quae sunt vel erunt vel fuerunt producenda determi-
deinde sententiam S. Bonaventurae proponamus. natur ex proposito divinae voluntatis » (cfr. ibid. a. 1 , ubi
I. Nominales hanc quaestionem humano intellectui csse idcra locus Dionysii refertur, el S. p. 1. q. 14. a. 13.). Favet
insolubilem afBrmant, atque recurrunt ad inflnitam inlellectus etiam B. Albert. (hic a. 12.), qiii in idea duplicem ralionem
divini perfeclionem , cuius « acternus oculus intuitivam omnium dislinguit, quatenus est iux ut raUo cognoscendi, et vita ut
rcrum visionem habet , immo , ut proprius loquar, ipse est principium motus; et ut vita et lux est « principium universi
incomprehensibilis quaedam intuitio, quae immediate super esse creati ». In Summa autem p. I. tr. 15. q. 60. m. 4. a. 1.
quamlibct rem actualiter \el possibililer exislentem simul fer- parUc. 5. explicite dicit, quod Deus «per raUones exemplares
tur » (Grcgor. Ariminens. , hic q. 2. a. 2.). — Nonnulii inter cognoscit, ut dicit Dionysius ».
antiquiores Tlwmistas , inter quos Caprcolus et Caietanus - Quod autem S. Bonav. , cum ideas dicit esse Deo raUonem
clavem ad revelandum hoc secretum se reperisse putant in cognoscendi omnia alia ab ipso, causalitatem divinae voluntatis
vcrbis S. Thomae (S. p. I. q. 14. a. quod Dei
13.), intuilus <t non excludat , sed praesupponat , ex multis locis manifeste ap-
ferlur ab aelcrno siipcr oninia, prout sunt in sua praesentia- paret: v. g. hic a. 2. q. 1. inter alia dicit, quod scienUa Dei
litate i>, de qua scnlcntia hic a. 2. q. 3. in Scholio nonnihil di- comparatur « ad creaturam secundum raUonem diversitatis el
celur. — Aiii scholae S. Tlwmae addicti nunc communiter tc- causalitatis, et ideo ad creaturam secundum raUonem ideandi »
nent, Deum libera absolute futura cognosccre in suae volun- (cfr. supra d. 36. a. 1. q. 1, pracserUm arg. 1. in fundam. et
tatis decrelis ab inlrinseco efficacibus, libera autcm conditionate ad 2, a. 2. q. 1.). — Omnino hoc confirmalur profunda doelrina
fiiliira in dccrelis ex partc subiecti absolulis, ex parle obiccli eiusdem de voluntate ut causa rerum , infra d. 45. a. 2. q. 1
SENTKNTIARUM LIB. 1.
iibi ad 2. dioitur : « In volunliile primo invenilur ralio iictuali- d. 36. dub. I. et 4. et mulia aigg. in fundamentis quaestionum
lalis. Polenlia enini et scientia, eLsi hnbeanl ralionom causae d. 3S. et 36.). Hinc est, quod totics docet, omne verum depen-
habilualis , non tamen actualis nisi per volunlatem. Unde vo- dere a prima causa exemplari (hic ad 6.), sicut omne ens a
luntas lacit de scientia dispositionem sive faoil , soieniiam esse prima causa cfRcienle, omne bonum a prima causa flnali ; ct
disponentem et potentiam exsequenlem • lofr. d. iO. diib. 7.). quod totios in dislinctionibus 33. 36. 38. 39. 40. praotor oau-
Docel etiam d. 4S. a. 2. q. 2, quo sonsu divina volnnlas sit sam eflicientem nominet primani veritatem onincm voritatom
causa immediatii omnium quae sunt , non o.volndondo oausas exprimcntem. Speciatim, quando agitur de cognilione contin-
secundas, et ibi (ad i.) afnmial, quod voluntas Dei, plene genlium fulurorum, ad pertcctionom ol clarilaleni luminis aolorni
cognita , sit suffioiens causa ad cognoscendum omnia alia. XJnde provocat, ut d. 40. a. 2. q. I. ad I. 2. 3, et d. 39. a. 2. q. 2.
S. Doolor non dissontit a S. Thoma, qui loties dicit, quod Fiindamontum huius doclrinae inconcussum est, soil. quod
Deus omnia alia exlra ipsum oognoscil, in quantum cst eis causa una siniplicissima Doi ossoiuia sub diversis ralionibus inlelligondi
(S. c. Gonl. I. 0. til. 6.5. 67.), « et quod scienlia Dci in tantum est causa efficiens, exemplaris, flnalis totius ordinis rorum
se exlondit, in quanlum se exlendil oius oausalitas » (S. I. q. 14. realis et idealis. Dissensio inter theologos tantum inoipit, quando
a. Il.l. Idem saope doconl B. .Vlbort., ut S. p. I. Ir. 13. ([.60. desoendilur ad species ot divorsos modos huius causalitatis de-
m. -i. a. I. part. 3. ad I, ot .\lex. Hal.. S. p. I. q. 23. ni. 3. lerminandos ; nec hucusque inventum est systema, quod com-
muni calculo approbatum est.
.Notandum antem, quod seciindum verba S. Bona\enturae III. Alex. Hal., de hac et seq. q. S. p. I. q. 23. m. .3. per
haoo caiisnlitns non vidolur reslringonda osso ad solam oausani totum. — Scot. de hac et seq. q. hio q. unica ; I. Keport. d. 36.
efficienlem, qu:ic snpponit bonoplaoitnni volunlatis (d. iO. dub.7.), q. I , et d. 38. q. 1.2. — S. Thom., do hac ol seq. q. I. Sent.
sed polius oMondenda ad Iriplox genus oausae , secundum quod d. 38. q. unica , a. 2. 3. 3 ; S. I. q. 14. a. 5. 6. — B. Albert.,
ros oiiiini iii Deo esse dicuntur, « videlicel ut in principio pro- do hao oi soq. q. I. Seni. d. 36. a. 4, d. 39. a. 9 ; S. p. 1. tr.
duceiite . n sic suin ibi ratione potentiac ; ut in exemplari 13. (|. 60. m. 3. — Pelr. a Tar., I. Senl. d. 33. q. I. a. 4.—
exprimente. oi sio sunt ibi ratione nolitiae ; ul in fine conser- Bichard. a Mod. , I. Senl. d. 35. q. 3. — ;ligid. R., de hac et
mnte, ol sio sunt ibi ratione volunl;ilis » (supra d. 36. a. 2. seq. q. I. Sont. d. 35. prino. I. q. I. 2, d. 38. p. II. q. I , d.
q. I.). quod duo ad rationom exomplaris oon-

Explicite dicil, 39. princ. I. q. 3. — Durand., I. Senl. d. 33. q. I. — Dionys.
ourrnni, scil. ratio poteniiae et uotiliae. « non enim cst exem- Carth. , de hac et seq. q. 1. Sent. d. 3S. q. I . — Biol , de hac
plar Dous nisi eorum quae cognoscil el polest (ibid. ad 2, ot I. Ser d. 35. q. 2. 4.
QU.ÊSTIO II.
Utrum Dcm cognoscat oninia alia a se.
SecDiido, dato qiiod Deus cognoscat alia a se, 0. Item, ratione videtur: quia quanto substan-
quaeritur, utrum cognoscat oinnia alia a se. Et quod tia est spiritualior atque simplicior, tanto plurium
sic , videtur: est cognitiva ° ; sed Deus est subslantia simplicis-
1. .\uctoritate leremiae decimo septimo ' : Pra- sima et spiritualissima: ergo est omnium cognitiva.
fimaamenta.fMWi Bst cor fiominis etc, et post: Ego Dominus 6. Item, Deus est creator et remunerator; sed
scrutam corda et renes; sed nihil incerlius, nihil in quantum creator est artifex , in quantum remune-
occultius nostris cogitationibus: ergo si has cogno- rator iudex ; sed perfectus arlifex cognoscit omnia pro-
°
scit, et omnia alia. ducta, perfectus iudex omnia remuneranda: si ergo
2. Item, ad Hebraeos quarto^: Omnia sunt omnis creatura spectat ad artificium, et omne bonum
nuda et aperta oculis eius , ad quem nobis sermo. et malum ad iudicium, ergo Deus omnem creatu-
Et iterum: Vivus est sermo Dei et efficax, usque ram cognoscit, et omnem bonitatem et malitiam.
ibi, et non est aliqua creatura invisibilis in con- 7. Item, impossibile est, aliquid esse, in quo
spectu eius. non Deus per praesentiara essentiae, ut supra
sit
3. Item, loannes ultimo^: Domine, tu oninia nosti. probatum est ' sed cuicumqiie praesens est per ,
k. Item, .ûgustinus tertio de Trinitate^: «Ni- essentiam, et cognitionem: ergo impossibile est, ali-
hil fit visibile nec intelligibile ,

quod non de aula quid Deo esse incognitum.
interiori atque invisibili summi Imperatoris aut iu- 8. Item, si esset in una re ita, quod non in
beatur , aut permittatur secundum ineffabilem

, alia , esset eius essentia limitata : ergo si ita cogno-
iustitiam poenarum et praemiorum et gratiarum et , sceret, quod aliqua essent incognita, esset eius co-
meritorum». Et si hoc: ergo omnia cognoscit. gnitio limitata et airtata, et ita imperfecta.
' Vers. 9. et 1 , ubi Vulgata pro hominis exhibet 5 Cfr. liber de Causis, prop. 10, et Aristot. , III. de Ani-
et voci renes praemittit probans. — Mox pro incertius oodd. ma, text. 3. seqq. (c. 4.)..
1 interius. « Cum codd. D PQ (T a secunda manu) et ed. I posuimus

2 Vers. 13. Textus sequens ibid, ubi pro si ergo pro sed quod exstat in Vat.
,
aliqua creatura Vulg. ulla creatura. ' Dist. 37. p. I. a. I. q. I. seqq. — In propositione mi-
3 Vers. 17. nori, quae sequitur, inter verba et cognitionem supple ; prae-
• Cap. 4. n. 9. In textu originali pro visibile nec intetli- sens est per. Ratio sentenliae in hac propositione minori enun-
gibile legitur visibiliter et sensibiliter, et in line ri-tributionum tiatae est, quia in Deo essentia idem est ac cognitio. Pro cui-
pro meritorum. cumque multi codd. oum ed. I minus concinne cuique.
, ;
p
DIST. XXXIX. ART. I. QUAEST. II. (389
Sed contra; I. Onine nobiiius Deo est attri- bona et bonos; et de hac intelliguntur duae ultiraae
i- buencluni ; sed « quaedam raelius est nescire quam auctoritates '. Est alia cognitio simplicis notitiae
scire», sicut dicit Augustiiius in Enchiridio': ergo et haec quia habet rationem cognoscendi a Veritate,
necesse est ponere, qiiod Deus illa non sciat. quae est lux summa, cui nihil potest occultari,
2. Item , intellectus noster propter sui inimnte- nec etiam tenebrae obscurantur ab ipsa \ ideo de
rialitatem non intelligit singularia — unde, ut Phi- necessitate cognoscit oninia, magna et parva, bonaconciijsioa.
losophus -
dicit , « intellectus est universalium , et el mala, sicut ostendunt rationes ad primam partem.
sensus singulariuin » — sed divinus intellectus I. Ad illud ergo quod primo obiicitur, quod soiatio op-
'"""""""'•
multo magis est immaterialis quam noster; ergo si omne nobilius Deo est attribuendum; dicendura,
noster non intelligit singularia, uec divinus. quod est melius simpliciter , et est nielius huic et
3. Item, noster habitus scientialis propter sui secundum statum. Dicoergo, quod omnia scire .sm-
certitudinem non esl nisi necessariorum , et non melius et nobilius est; sed homini corruplo,
pliciter
contingenliuni ,
quia dicit Boetliius ^ quod « scientia qui accipit occasioneni peccandi ex cognitione, me-
est eorum quae sui immutabilem existentiam sor- lius est quaedam nescire. Ideo non seqiiitur, quod
tiuntur». Si ergo diviua cognitio est mnlto certior sit Deo attribuendum.
quam nostra scientia, patet etc. % Ad illudquod obiicitur de immaterialitate
4. Item ,
quae necessitas est Deum ponere co- intellectus, dicendum, quod hoc, quod non cogno-
- gnoscere orania ? Et videtur quod nulla, quia cognitio scat singularia, non tantum venit ex immateriali-
nostra non rainus dicitur perfecta, si non cognoscit tate, immo ex materiahtate coniuncti et immateria-
unani muscam; si ergo divina cognitio inulto mi- litate sua. Quoniam enini coniungitur corpori, ideo
nus perficitur a scibili, non erit imperfecta, si non liabet potentias, secundum quas dependet a corpore
cognoscit ista viiia. quantura ad operationem, et per quas intellectus,
3. Item, sicut Deus est^ omnisciens, ita est quamdiu est in corpore, exit ad exteriora, quia
oninipotens; sed potentia mah non est de omnipo- illae sunt mediae, scilicet sensus particularis et
tentia nec de perfectione potentiae; ergo et simi- imaginatio. Quoniam ergo singulare non pervenit îotandnm.
liter cognitio mali non est de perfectione scientiae, ad intellectum nisi per istas potentias, et ascensus
ergo etc. per has est secundum abstractionem et depuratio-
6. Item, hoc ipsum ostenditur auctoritatihus nera, et abstractio facit de singulari universale';
et primo auctoritate Habacuc^; Mundi sunt oculi ideo non potest singularia cognoscere nt intellectus,
lui, Domine, ne videant malum etc. Item de ma- , nisi intellectus sit separatus vel divinus.
lis dicitur Matthaei vigesimo quinto " : Nescio vos. 3. Ad illud quod obiicitur de certitudine scien-
tiae, dicendum, quod hoc non est propter certitu-
dineni simpliciter , sed propter certitudinera causa-
c N c L u s I 0.
tam a re. Et quoniam causatur certitudo in nostra
cognitione vel " pendet ex re , ideo non potesl no-
Deus cognitione simplicis notitiae omnia cogno-
stra cognitio esse certa, nisi res sit necessaria. Di-
scit , bona et mala, approbationis vero tan-
vina autem cognitio, quoniam a re non causatur
tum bona.
nec dependet, ideo potest esse certa de re con-
tingenti.
Respondeo: Dicendura ad intelligentiam obie- 0. Ad illud quod obiicitur, quod potentia maU
ctorum, quod in Deo est nolitia approbationis , et non est de oranipotentia; ergo etc; dicendum, quod '
simplicis nolitiae. Et notitia approbationis conno- non est siinile, quia rectitudo, manens rectitudo,
tat complacentiam voluntatis. Hac non cognoscit est ratio cognoscendi malum ; sed rectitudo non est
ji.Deus omnia, quia nec mala nec malos, sed tantum carisa mali, nisi declinando a rectitudine et defi-
1 Cap. 17. n. 3. Et Aristot., XII. Metaph. te.xt. 31. (c. 9.): ' Quae lilleruntur in 6. arg. ad opposit.
Etenim quaedani melius est non vidcre quam videi-e. * Psalm. 1 3S , 12: Quia tenebrac non obscui'abuntur a te.
'-
Multis lojs. Cfr. I. Poster. c. li. 20. 24. (18. 21. 31.); 3 Sicut intcllcctus in eiicienda cognitione exleriorum, per
il. de Aninia, text. 60. (e. 3.); I. Melapli. c. I. medias i. e. sensibiles potentias quasi exit et descendit ad
3 Libr. I. de Aritlimetica , c. I : o Est enim sapientia rerum, exteriora , sic simjulare sive species quam singulare generat
,
(.luae sunt .suique immutabilem substanliam sortiuntur, com- in medio et organo, intrat et ascendit a sensu particulari ad
preliensio veritatis ». Idem docet Aristot. , I. Poster. c. ult., et VI. sensum communem indeque per phantasiam usque ad intel-
Etliic. c. 3. 6. lectum. Sic ascendens species abstrahitur et depuratur a condi-
* Val. cum cod. cc dicitur. Mox post potentiae Vat. adiun- tionibus singularibus sive individuantibus. Cfr. Itiner. mentis in
git iiaturaliter.
5
Deum, c. 2, et Aristot., III. de Anima , texl. 39. (c. 8.). — Mox
Cap. I, 13, ubi Vulgata, omissa voce Domine, prose- pro ut intellectus cod. noster intellectus, et subinde multi
quitur: ne mdeas malum. iVostra lectio, ut testatur editio codd. utCGHKLORSUVY prosequunlur: non sic iniellectus
Ilieronymi, alias erat in usu. :et divinus.
6 Vers. 12. "> Pro vet cod. necessario.
S. Boruw. — Tom. I.
87
,
090 SENTENTlMtUM I.IB. I.
cieiido. Ideo -scire iiialuin est de perteelione scien- cogiioscendi Deuiii omiiia: dicendum, quod iiifiuitas A(i<
tiae, sed pos-se maliim non est de perfeetione po- et iunnensitas veritatis. quae non patitiir, aliqiiid
tentiae. latere Deum, siciit immensitas diviiiae praesentiae
4. .\d illud t|uod qnaeritur'. ipiae necessitas est non palitur. aliquid absentaii a Deo.
SCHOLION.
1. In huu ge ;ili 11« aionc Sorai.lii pi-c q. 14. a. 10. ad 4.). Kundamenli doctrinae cst ,
qnod
bleniiila spfui;ilia iiliis magislrjj Vlcx, llal., S. p. « nialum substantificiiliir in liono, cl non solum
solu in bono, .sed
1. q. 23. m. ".. a. 1-7.1 clisliiiclis inKicsliniiiliiis Iracdintui-. etiam in bono qnodam moilo sihi opiiosilo ». (S. Bonav., II. Senl.
in specie solvilin- {m\ i.) qiiacsiio, iiliiiiii Dciis .siiigularia co- d. 34. a. 2. q. 2.),ctqiio,i punin, ni;,l,i,„ non
iion csl possibile , di-
gnoscat, iibi langilur ctiam i|uacslio, Litriim iiilclioctus nosler centc codem (loc. cil. q. I.); » I cic niiiliim
niiilii iiMqiiod essc
pro stalu \iiitoris directe cogiioscat singularia ;

quod S. Doclor quod nihil liabeat de bono, noii si,|i,in csi p,,
negat cum Alcx. Hal. (loc. cit. a. 6. ad I.) cl S. Thoina (S. licac, sed eliam manifestae caciiiiiis il siiiliji
1. q. Sii. ii. I.i. Alilcr senlit Scotus (II. Senl. d, 3. ([. 2. et quod « quanivis malum non subsil ,li\in;„' /i/v,
piissini nni Hiiriiido aliisque. Cohaeret haec opinionum dillc- tanieii iimcisiom y> (infra d. 46, q. J. ad .!.
rcnli.i rnin . ,.nirM\cmia de adiiequato intelleclus humani obieclo, Itrieatio non causam deficienlnu
liabeat nisi
ulnmi sii .|niil(lii ,s rci materialis, ut docet schola S. Thoniac, l)eo aliquani causam, iamen potest « css,' iii
an cns eoiiimunissinie sumtum, ut est ens ]-eale in communi, quae non est nisi veri. Ad hoc autem, quod iquid sit in Dei
non tantum quidditas rei sensibilis, uti Scotus censct de quo

; praescientia , sufBoit, quod ipsum, \el eius causa, vel eius
dilTusc disiniiatur in utriusque seholae libris philosophicis. opposilum sit in Deo tanquam in causa » (ibid. q. L ad 4.).
II. In respons. et in solut. ad S. agitur bi'eviter dc cogni- Quod- posse facere nialum non sit de ralionc potentiae, explica-
tione nHili. Quae hic tanguntur magis cxplicantur supra d. 36. tur infra d, 42. q, 2,
a. 3. q. 1.2, et infra d. 46. q. i. -5. .Vntiqui Scholastici in hoc III. Petr. a Tar., I. Sent. d. 36. q. I. a. I. 2, d. 38. q. 2.
conveniunt, quod nialum a Deo non cognoscitur nisi per aliud, a. 2, d. 39. q. 2. a. I. 2.— Richard. a Med., I. Scnt. d. 35.
; quia de ratione mali est, quod sit privatio boni, et sic nec q. 6, d. 36. a. t. q. I. 2, d. 38. q. S. — Durand., I. Sent. d.
deflniri nec cognosci polest nisi per bonum » (S. Thom., S. I. 33. q. I. 2. 3, d. 38. q. 3.
QU\ESTIO in.
Utrwm Deus possit scire plura, quam sciat.
Tertio quaeritur , utrum Deus possit scire vel Infinita, sicut probatum est supra^; sed infinitis
praescire plura, quam sciat. Et quod possit plura non possunt esse plura nec cogitari: ergo etc.
scire, ostenditur sic. 2. Item, si potest praescire plura, aut plura in-
1. Nihil scitur nisi ens et verum-; sed multa complexa sive plures res, aut plura complexa sive
i.possunt esse, quae non sunt, et veriflcari, quae enuntiabilia. Non plura incomplexa, quia res scit
falsa sunt : ergo multa possunt sciri a Deo, quae Deus, etiamsi nunquam sint; scit enim omnia quae
tamen non sciuntur. possunt fleri. Similiter non plura complexa, quia cu-
2. Item, quod possit plura praescire, videtur, iuslibet contradictionis semper altera, pars est vera,
quia praescientia est tantum futurorum; sed multa altera falsa'': ergo de complexis seraper tot sunt
possunt esse futura, quae nunquam fient nec erunt: vera quot sunt falsa. : ergo qui scit omnia non potest
ergo raulta possunt praesciri, quae non praesciun- scire plura, quia non possunt plura esse vera.
tur : ergo Deus potest plura praescire, quam sciat ^. 3. Item ,
quod non possit plura praescire, quam
Sed contra: 1. Quod non possit plura scire, praesciat, videtur, quia quaecumque Deus praescit,
.\ciopposi- videtur, quia scientia Dei est infinitorum. cum sit siraul praescit nec potest praescire nisi simul: si
" 35. q, 5,
1 Codd. hanc solutionem ultimo loco ponunt , forlasse qiiia Dist.
respondet ad quaestionem incidentem. 5 Cfr. Aristot., de Priiedicam. c. de Oppositis, eX I. Periherni.

- Aristot. , I. Poster. c. 2. de conditionibus ad scire rc- c. 6, (c. 7.), et IV. Melaph. text. 9. seqq. (III. c. .3.). — In
quisilis disserens ait : Vera (scil. principia) quideni igitur opor- initio huius argumenti post Hem auctoritate codd. II M V bb
tet esse, quoniam quod non est, non est scire. restiluimus si, quod Vat. omittit, quae et deinde pro praeswrf
^ Val. cum i)aucis mss, praesciat. exliibet scire.
,, ;
DIST. XXXIX. ART. I. QUAEST. UI. 6i)I
ei-go potest plura praesdre, quam praescial, aut praescientia potest esse pluriiun. — Concedendum
ergo simul, aut successive. Simul est impossibile ergo, quod quaedam scientia potest esse plurium,
successive similiter impossibiie, quia in aeternitate quaedam non. Et per hoc patet responsio ad obie-
( non est suecessio: ergo nuUo modo. cta de scientia.
4. Item, si potest plura praescire, ergo cum 1. 2. Quod enim obiicit, quod scientia Dei est soiutioop-
I
* . ,, . 1 ., ., . . ,
positoram.
maior sit praescientia plurium saltem extensive, et mlinitorum, et quod mhil connotat circa incomple-
quod potest esse maius potest augeri. ergo divina xum; dicendum, quod hoc veruin est de scientia
praescienlia potest augeri; sed ubi augmentum, ibi inleUigentiae , sed non est verum de scientia visio-
mulatio et variatio ergo divina scientia potest mu-

: ' nis. Quod autem — obiicitur de praescientia, con-
tari et variari. cedendum est, qnod potest esse plurium.

3. Quod autem obiicitiir ad oppositum, quod
CONCl.USIO. si potest scire plura. ant simul, aut non simul
plu-
dicendum, quod simnltas potest attendi dupliciter : Disiinciio.
Scientia approbationis' et visionis potesl esse
aut quantnin ad .mbslantiam praescitorum * sive
rium , non autem scientia simplicis intelli-
cognitionem: verum, quod simid, quia ab
sic est
genliae.
aeterno praescivit quaedam et ab aeterno potuit prae-
Respondeo: Dicenduin, quod cum quaeritur, scire plura et potest praescisse. Si autem attendatur
utrum Deus possit plura praescire vel scire, aliter simultas quantum ad rationem paucitatis et plura-
est iudicandum de praescientia quam de scientia. litatis; sic est imphcatio oppositorum,-et sic est
ipiei Dei Nam, sicut dici consuevit, triplex est Dei cognitio, sensus, quod simul praesciat plura et pauciora. Et
non quantum ad diversitatem cognitionum, sed conno- primo sensu obiectio habet veritatem.
tatorum ^ scilicet cognitio approbationis, visionis et 4. Ad illud quod obiicitur , si potest plura
intelligentiae. Cognitio approbationis est solummodo praescire ,
quod potest praescientia augeri ; dicen-
de eis ad quae se extendit beneplacitum voluntatis, dura ,
quod esto, quod praescita possent augeri non ,
et liofi est solummodo de his quae flunt et bona tamen augeretnr praescientia, quia uno et eodem
Miusioi. sunt; et liaec absque dubio potest esse plurium. praescit Deiis et multa et unum, et plura et pauca.
Cognilio vero intelligentiae dicitur cognitio, qua Tamen quamvis praescita possint e.sse plura, non votaiidom.
Deus cognoscit omne possibile et sibi et aliis, et tamen possunt augeri, quia augeri est de paucioribus
.ciusioa. hac cognoscit Deus infinita et haec nuUo modo ; fleri plura; sed haec: posse esse plura habet dnas
potest esse plurium. Cognitio visionis est eorum causas veritatis: aut quia de paucioribus possunt fieri
quorum ab aeterno fuit praevisio^, et haec solum plura, aut quia ab initio potuerunt esse plura; et
est eorum quae sunt vel fuerunt vel erunt et haec ; hoc ultimo sensu est oratio vera. Et ideo, cum pro-
ciusios. cognitio potest esse plurium, quam sit. Et quia cedat a pkiribus causis veritatis ad unam, facit
eiusdem est haec cognitio, cuius esl praescientia sophisma secundnm conseqnens^
SCHOLIOK
I. Ad hanc qu.iestionem solvendam distinctione iitendum est pitur respectu rerum unquam existentium. Alii idem sic dicunt:
inter scientiam simpticis inteltigentiae et sqientiam visionis. Ean- scientia visionis est invariabilis in sensu composito, id est sup-
dem quaesiionem S. Thom. (S. I. q. 14. a. 15.) proponit sub posita determinatione volnntatis iam facta; variabilis autem in
titulo : utrum scientia Dei sit variabilis. Differentia ,
quae est sensu diviso , sive ut separata ab illa determinatione. — Pro
inler soluliones antiquorum doctorum, in solo modo loquendi meliore explicatione cfr. supra d. 38. a. 2. q. 2; infra d. 41. a.
consistere videtur. Communiter enim receptum est: 1. quod 2. q. 2; et quoad solut. ad 2. infra d. 42. a. 2. q. 1. 2. Nam
scientia simplicis intelligentiae est omnino invariabilis; 2. ilem, quod obiicitur quoad scientiam coniplexorum ,
quorum tot sunt
etiam scienlia visionis et approbationis ,
quatenus consideratur falsa quot sunt vera et falsa sunt praevisa sicut et vera
, suh- ,
ex parte cognoscentis , .3. sed qu.ntcnus consideratur ex parte tilitatem aliquorum posteriorum Scholasticorum non parum exa-
rerum cognitarmn, cum Deus alj aeterno plura in tempore gitavit eosque movit, ut solutionem liic datam negarent. Sed ge-
creanda sibi prnponere potuisset, stiontia visionis et « praescien- neralis responsio S. Doctoris sufficiens esse videtur. — Ad obiecl.
tia potest esse plurium » (hic in corp., cfr. S. Thom., S. I. q. 14. 4. duplex solutio datur. Prima patet, secunda procedit a distin-
a. 1.'). ad 2.). Hoe valel etiam de scientia approbationis , si acci- ctione inter esse plura et aiigeri sive peri plura; illwd potest
1 Cod. T praescientia. 5 De quo vidc Aristot., I. Elenrh. c. 4. (c. a.), ubi ad

« Pro connotaiorum Vat. cum cod. cc cognitorum. ostendendam falsilatem huius sophismalis inter alia et hoc
3 Cod. T praevisor. exeniplum affertur : Quemadniodum nequo si febriens calidus,
* Scilicet quatenus sunt praescita. — Pro praescitori eliam calidum necesse cst febrire. — Paiilo anlc verbis hoc
sola Vat. praescientiae. Mox pro potest pra ultimo od. I praefigit in ; deindc pi-o oratio codd. P QZ
quibus mss. potuit praescisse. omnino.
: ,
: ,
SENTENTIARUM 1115. 1.
.idmillii sensiim diomm, hoe ,. 7. — Poli-. a Tiii'., Iiic q. I. ii. 2. —

(iiminisiliim. Uicliiir.l. .1 ,Mo a. I. q. .3.— /Egid. R., hic I. |irinc. q.
m. 4. a. S. — S. Tliui. 2. — IJuinn.l. I. — Dionvs. Carlh., hic q. I. — Biel,
— B. .\lberl., hic ii. I. I.io q. ..nici..
ARTICULUS 11.
De modo divinae cognilionis.
Consequenter esl ijuaestio de secundo articulo, alia uniformiter.
scilicet de inodo divinae cognitionis. El circa hoc Secundo, utrum cognoscat mutabilia immut
quaeruntur tria. biliter.
Primo quaeritur, utruiu Deus cognoscat se et Tertio, utrum cognoscat oinnia praesenter.
QUAESTIO I.
Utrum Deus eodem modo cognoscat se et alia a se.
Quod auteni cognoscat se et alia eodem modo gnoscit per ideara , se autem non cognoscit per Ad
sive uniformiter, ostenditur sic. ideara ': ergo si cognoscere per ideam dicit niodum
1 . Scientia Dei est sua essentia et suum scire , cognitionis, et se non cognoscit per ideam, patet
.est suuiu esse, ergo et modus cognoscendi est mo- quod alio modo cognoscendi; et sic etc.
dus essendi; sed unus est modus essendi in Deo ± Item, in cognitione, qua Deus cognoscit se,
essentialis: ergo et unus raodus cognoscendi. idem est cognoscens et cognitum et ratio cogno-
± Itera, Deus se ipso et non alio cognoscit se, scendi; sed in cognitione, qua cognoscit creaturam,
el se ipso et non alio cognoscit alia ', ergo una et non est idem ratio cognoscendi cura cognito: ergo
eadera ratione cognoscit se et alia; sed modus co- non idera inodus''.
gnoscendi attenditur penes rationem cognoscendi: 3. Item, nihil conimune est Creatori el creatu-
ergo eadem ratio cognoscendi

si est se et alia, et rae secundura rationem essendi, ergo neque secun-
idem modus et sic etc , dura rationem cognoscendi : cum ergo aliud sit esse
3. Item, hoc ipsum videtur per impossibik, creaturae quam Creatoris, et alius modus essendi
quia si alio niodo cognoscit se, alio modo creatu- ergo ah;i cognitione et aUo raodo cognoscitur '
quani
ras: ergo cum cognoscit se el creaturas, variatur Creator. Si ergo alio modo cognoscitur a Deo, et
in cognoscendo; ergo apud Deum est irammutatio idera est creaturam cognosci et Deum cognoscere
et vicissitudinis obumbratio ^. ergo Deus alio inodo cognoscit se et alia.
h. Itein, si aho modo, tunc ego quaero: aut 4. Item, oranis cognitio, in qua cognitum est
modus ille est Creator , aut creatura. Non crea- nobilius, praesentius et intelligibihus . est cognitio
tura, quia cognitio et modus cognoscendi est ae- nobilior. scilicet quantum ad rem et moclum. Quan-
ternus; si Creator, aut dicit quid personale, aut tum ad rem, quia de re magis nobili; quantum
quid essentiale. ^mpersonale, quia omnis cognitio ad modum, quia de re praesentiori. Sed in cogni-
est comraunis tribus , ergo dicit quid essentiale lione, qua Deus cognoscit se, cognitura est nobihus,
ergo si alius et alius raodus, ergo alia et alia es- praesentius et intelhgibihus quam in cognitione
sentia; sed hoc est inipossibile: ergo et priraum. creaturae: ergo nobilior cognitio quantum ad rem
Contra: 1. Deus cognoscendo alia a se, co- et raodum.
'
Cfi-. .\ristol., XII. Melaph. lext. 39. et 51. (XI. c. 7. el 9.). • Suppie cum cod. Z cognoscendi. Immedi;
- lacob. I , 17: Apnd quem non est Iransmutalio noc vi- ergo non cod. V ergo nec.
adinis abiimbratio. 5 intellige cum cod. Q (in marg.) creatura.
* Cfr. suprii d. 3-5. q. I. el seqq. in oodd. L repetitur a Deo.
,
DIST. XXX[X. \RT. II. QUAEST. 693
CONCI.USIO. modo cognoscit se et alia. Per respectum ad co-

gnitum, licet sit eodem modo', tamen alio modo
Una cognUione et eoclem modo cognoscit comparalur: nam ad Deum secundum rationem iden-
Deus se et alia a se. titalis , ad creaturam secundum rationem diversi-
tatis et causalitatis, et ideo ad «'eaturam secun-
Respondeo: Dicenduin, quod est quaedani co- dum rationem ideandi, ad Deum vero rainime; et
gnitio. quae causatur et ortum habet a cognoscibili: hoc probant rationes indnctae ad secundam partem,
et haec, quoniain a cognoscibili causatur et depen- quod alio modo comparatur, et hoc modo conce-
det, variatur secundum exigentiam cognoscibihs dendum est^. Si ergo inferat , quod alio modo sit,
quantum ad rem et modum '. Esl et aha cognitio ralio non vaiet, quia cognitio Dei non recipit mo-
quae secundum rem idem esL quod cognoscens et dum essendi nec nobiiitatem a cognito.
a cognoscibili non causatur nec dependet: et haec 1. 2.
accipil identitatem quantum ad rem et modum a versitate.
parte cognosccntis . non a parte cogniti. 3. Ad iUud quod obiicitur tertio, quod iiihil est
Quoniam igitnr divina cognitio a rebus non de- commune Creatori et creatnrae dicendum quod
;
,
pendet nec causatur, sed est idera quod Deus, et verum est de communilate ''
secundum eandein com-
Deus eadem essentia et eodem modo se habens: parationem; sed secundum aliam et aliam nihil pro-
ideo una cognitione et eodem modo cognoscit Deus hibet, quod aliquid sit veritas creaturae et simili-
se et aha a se, quia per se ipswm nuUo modo va- tudo Dei, similiter, quod aliquid sit veritas Dei et
riatum nec diversificatum. similitudo creaturae. Etquoniam ratio cognoscendi
Ad intehigentiam autem obiectorum notandum, accipitur penes utrumqne niodum ideo cognitio po- .
quod per respectum ad cognoscentem cognitio eo- test esse communis.
dem modo comparatur et eodem modo est ,

quia 4. Ad illud quod obiicitur ultimo, dicendum .
secundum illam comparationem habel esse ^ ; et sic quod tenet, cum cognitio causatur a cognito; non
procedunt primae rationes ostendentes, quod eodem autem tenet cum non causatur sicut in proposito.
. ,
SCHOLION.
I. Qnocl ex parle cognoscentis uno eodemque niodo el ea- n. Ale.x. Hal., S. p. J. q. 23. m. 2. a. 1.3, m. 4.
dem ralione cognoscendi Deus omnia cognoscat, e.Aincilur ex Scot., I. Report. d. 36. q. \ ; de Primo principio,
illo axiomate (in flne corp.), quod « cognitio Dei non recipit 9; Collat. 21.— S. Thom., I. Sent. d. 38. q. 1. a.
modum essendi et nobilitalem a cognito » (cfr. supra d. 38. q. 14. a. .3. et in seqq. passim; S. c. Gent. I. c. 46. et
4. ad i, q. 6. ad 2.). Hoc coliaerel cum alio principio: Quid- Verit. q. 2. a. 13. — B. Alberl., hic a. 2, d. 36. a.
quid recipitur per modum recipientis recipitur, licet rnceptio tr. 1 5. q. 60. m. 2. — Petr. a Tar., I. Sent. d. 36.
aliouius rei ab extra nullo modn dici possit de Deo, cuius in- — Richard. a Med., I. Sent. d. 35. q. 7. in solut.
tellectus est substanlia et actus iiurissimus. — In solut. ad 3. .Egid. K., dc hac et seq. q. d. 38. princ. 1. q.
dicitur, quod veritas creaturae polesl esse similitudo Dei, quod Gand., S. a. 40. q. 43. — Durand., I. Sent. d. 35. q,
explicalur supra d 3. p. !. q. 1. ad 1 , q. 2. ad 3. 4; et quod 1. Sent. d. .35. q. 2. 3.
reiilns Dei est simililudo creaturae , de quo \ide d. 3S. q. 1 . 2.

, ,
SENTKNTIARUM LIB. 1.
2. Item, rVugiistinus decimo quiiilo de Trinitate': qubmodo potest illud intelligi ,

quod rei inutabilis
u Eius scienlia inamissibilis est et invariabilis »; sed sit scientia immutabilis?
oinne tale iininutabile: ergo etc.

3. Item, hoc ipsuin ostenditur ralione, quia c NcLu s I 0.
I
quod nobilins est Deo altribuenduni est; sed nobi-

bor est cognitio . qua cognoscitur res immutabiliter, Deus mulabilia cognoscil immutahililer secunclum J.
quain qua cognoscitur mutabiliter: ergo etc. actum. sciendi, licet res secundum aclum es- i^-
4. Iteiii. i|uod est in aliquo est in eo per mo- sendi sint mutabiles.
dum quo esl -, et hoc verum est maxime
eins, in
in Deo, quo omne quod est, esl ipsum sive ipse
in Dicendum ,
quod cum quaentur
Deus: ergo cuni scientia rerum et ipsae res cogni- utrum Deus sciat res imnuitabiliter, hoc est dupli-
tae sint in Deo, et ipse sit omnino immutabilis: snnt citer : quia haec dispositio ' immutabiliter potest
ergo in Deo immutnbiHter. determinare actura scicndi Dei, vel actum essendi
j. Ilem , ad hoc esl ratio .Vugnslini ^ ducens rerum. Si actum sciendi Dei , sic oranino verum
ad impossihUe : « Dei eniui scire est suum esse , et est, quod iiiiiiinlabiliter scit, quia circa eius actum
scientia sua est sua essentia»: si ergo sciret mutabi- et cognilioiicin iion cadit transmutatio nec vicissi-
liter , esset rautabilis, quod omnino in ipso est im- tudiiiis ohuiiihrdtio '. Si autem determinet actum
possibile. essendi reruin, sic falsum est de rebus mutabiU-
6. Iteni, ubi est mutabilitas, ibi nulia est cer- bus, quia Deus scit eas mutabiles et novit ipsarum
titudo, si ergo Deus sciret res mutabiliter, sciret rautabilitatem, et scit, se habere nunc aliter'quam
incerle: sed incertitudo est conditio dedecorans co- prius; sed tamen novit immutabililer.
gnitioneni : ergo non haberet Dei cognitio perfectam Et ratio buius est, quoniam in eius cognitione
nobilitatem. non est receptio, non est successio , nec est ohlivio;
*°
CoNrn.\: 1. Cuni res est praesens, scit Deus, et ideo ,
quantumcuraque res sint inutabiles , ipse
- eam esse praesentein ; et cum praeterila , scit eam non mutatur in cognoscendo mutabilitatem earura. Et
esse praeteritam; et cum est futura, scit eam.esse quamvis nuUum sit simile, potest tainen cogiiari, si
futuram, non praeteritam: ei'go videtur, quod sicut intelUgatur vel cogitetur oculus fixus in pariete, qui
nos cognosciraus res mutabiliter, ita et Deus co- se ipso videat transeuntes sine receptione et unico
gnoscat \ aspectu omnes videat et oranes raotus ipsorum , quan-
2. Item, ad hoc quod scientia sit vera, necesse tumcumque res mutentur, tamen nec oculus muta-
est , scibile et scientiara proportionari , alioquin non tur nec eius cognitio; et sic est in Deo ". Exemplum Exempinm.
est vera scientia: cum igitur mutabilis ad immuta- autem ad hoc intelligendum potest sumi a contrario
bile non sit proportio, sed rautabilis ad mutabile sic. Quia enim scientia causata pendet a scibili et ,
ergo Deus non cognoscit res mutabiles irarautabili- non e converso, ideo potest esse mutatio circa scien-
ter, sed mutabiliter : alioquin noii vere cognoscit,ut tiam per oblivionem et errorem et successivam
videtur. considerationem , nulla facta rautatione in scibili. Sic
3. Item, « quidquid scitur,est verum=»,ergo contrario modo ", quia scientia divina non pendet
quod irarautabiUter scitur, immutabiliter est verum; ex re scita, potest esse mula.t\o circa. scibile , nulla
sed res mutabiles non habent veritatera inimutabi- mutatione existente in divina scientia; et tamen illa
lem: ergo non possunt sciri immutabiUter. scienlia totum scit.
4. Item, quia res sunt contingentes , ideoDeum 1. Et per hoc patet responsio ad primo obie- soiuuo op-
praescire futura contingentia est contingens , sicut in ctum de hoc quod scit fuisse, el esse. Dicendum
praecedentibus ostensum est": ergo quia res sunt enim, quod hoc dicit mutationein a parte scibilis,
rautabiles, Deura scire res mutabiles est mutabile: non scientiae.
ergo mutabiliter cognoscit Deus mutabilia. Aut si 2. Ad illud quod obiicitur de proportione, di-
non est hoc verum ,

quaero quare non ? Et iterum, cendum, quod in speciaUbus conditionibus non opor-
' Cap. 13. n. 22. Vide hic jit. Magistri , c. I. 8 lacob. I, 17.
2 ClV. supra pag. 625 , nota 3. De ipso argumento cfr. ^ Pro aliter plurinii codd. cuni ed. 1 incongrue cognitio-
August., XI. de Civ. Dei, c. 10. n. 2. nem; nonnulli codd. ut I (in marg.) et V retentae voei aliter
' Libr. XV. de Trin. c. 13. n. 22, ubi principia luiius praefigunt hanc vocem cognilionem, qua adiectione lectio red-
urgumenti liabentur. Vide hic lil. Magistri, c. I. ditur aequivoca.
• Cod. V verbo cognoscat praemittit eas. '° Codd. F S T cum ed. I ip.'a. Mox post nullum ed. I
= Cfr. .\ristot., 1. Poster. c. 2. Ipsa Philosophi verba habes inserit exemplum.

supra pag. 090, nota 2. " Cfr. Boeth. , V. dc Consol. prosa 6. Vide etiam S. Bo-
" Dist. 38. a. 2. q. 2. infra 40. 1. ad
' Pro disposiUo ed. 1 dictio, Vat. determinatio. Paulo ante Cod. Sic e contrario Deo.
pVo duplicitcr eadem Vat. duplea;, cod. cc Imec est duplex.
. ,,
;
DIST. XXXIX. ART. II. QUAEST. III.
tet proportionari etiam scientiam causatara , cjiiia rei tingens non Dens necessario; dicendum
praescit
corporalis est scientia spiritualis ; sed sufficit , quod quod non est similetum ex parte aclus praesciendi , Noiandun
sil proportio iu veritate. tum ex parte disposilionis.Ex parte actus non est
3. Ad iliud quod ojjiicitur, quod quidquid sci- simile, quia praescire semper notat^ rei eventum
tur, est verum: ergo quod scitur immutabiliter, im- sed scire non semper connota.t rei existentiam ; scit
mutaliiliter est veruni; dicendum, quod liic est ac- enim Deus quae potest facere, et nunquam faciet.
cidens ^. Quanivis enim scientia requirat verilatem Praeterea, non est simile de dispositione, quia mo-
in scito de ralione suae inlentionis generalis, maxime dus immutabilitatis respicit actum, sed contingens
scientia respectu eunntiabilis; tamen scientia non respicit non tantum actum, sed ordinationem ad
dicit semper contbrmitatem in immutabilitate, ma- futurum; et actus quidera divinae cognitionis est
xime divina scientia quae a scibili non dependet. , irarautabilis et necessarius, sed comparatio ad fu-
4. Ad iUud quod obiicitur, quod futurum con- turum contingens est contingens.
SCHOLION.
Solulio liuius ot se(|uenlis quaestioiiis clependel a pi-ijicipio soieniia faturot-mi a scieniia mutabiiium duplici e,\ capitc dif-
recepto, quocl Deus, cuius scientia non dependet fert, scil. es parte actus ,
quia actus praesciendi connotat rei
a rebus, sicut nostra, res cognoscat non secnndum moduni ea- eventum, non nctos sciendi Te\ existenliam; et « ex parte dispo-
runi, sed secundum modum suum; ergo mutabilia immutabililer, siiionis » quia in praescieniia implicatur ordinaUo eorum qiiae
—
,
conlingentia infallibiliter, temporalia aeternalitei'. Inter anti- sunt contingentia , sed scieniia per modum immutabiliialis lan-
quos Scholaslicos hanc quaestionem specialiter tractant Alex. Hal., tum ipsum actum respicit.
S. p. I. q. 23. m. 4. a. 6, qui rem aliis etiam exemplis a Alex. Hal., S. p. 1. q. 23. m. 4. a. 6.— S. Thom., S. I.
crcaturis acceplis illuslrat, et B. Albert., S. p. I. Ir. 15. q. 60. q. U. a. 15. — B. Albert., liic a. 3; S. p. I. tr. 15. q. 61. m.
m. 4. a. I. partic. S. De quibusdam difflcultatibus a Scotistis 6. — Pctr. a Tar., hic q. I. a. 1. — Dionys. Carlh., I. Sent.
obiectis supra d. 38. a. 2. q. 2. in Scholio mentionem lecimus. d. 38. q. 2.
— Pro intelligentia solutionis ad 4. nolandum est, quod yrae-
QUAESTIO III.
Ulrum Deus cognoseat universa praesenter.
Tertio quaeritur, utrum Deus cognoscat orania ergo non cognoscit omnia simul; quod si simul,
praesenter. Et quod sic, videtur. tunc ergo in eodera nunc cognoscit omnia, et ita
1. Secundae Petri ultimo' super illud: Mille praesenter. Siantem non cognoscit simul, ergo unum
.anni etc, Glossa: « In agnitione divinae veritatis post aliud; sed in omni tali cognitione est traosrau-
praeterita et praesentia et futura aequaliter praesen- tatio: ergo in Dei cognitione caderet transmutatio
tia sunt». quod est oinnino falsum et irapossibile "^.
2. Item, Augustinus super loannem^: « In veri- CoNTRA: 1. Praescientia non est nisi futuri, etAdopposi-
tate, quae manet, praeteritum et futurum non in- ut futurum est: ergo si Deus cognoscit orania prae-
venio, sed solum praesens, et hoc incorruptum » senter, ergo nihil omnino praescit; sed praescit,
3. Item ,
quanto res est praesentior, tanto co- ergo etc. Si tu dicas, quod improprie dicitiir prae-
gnitio est nobilior, quia hoc facit ad nobilitatera scire; contra: in praescientia non sunt nisi duo,
cognitionis"; sed Deus omnia cognoscit nobilissi- scilicet scientia et antecessio respectu cogniti; sed
me : ergo omnia quae cognoscit , praesentissime co- constat, quod in Deo proprie est scientia, constans
gnoscit. est etiam, quod in ipso proprie est anlecessio quia ,
4. Itera, si non cognoscit orania praesenter. proprie antecedit Deus omnia alia ergo si cognoscit :
1 De hac fallacia cfr. supra pag. 58, nota S. — Codd. aa * Trael. 38. n. 10, ubi in textu originali incorruptibililer
bb addunl: %d hic, scio Deum esse multipliciter : ercjo verum pro incorrvpium.
est , Deum esse mullipliciter. = Cfr. supra d. 3. p. I. q. 1. fundam. 3.
^ Ed. 1 connotat. s Vide de hoc argumenlo Boeth., V. de Consolalione phi-
* Vers. 8, ubi in Glossa Lyrani virtutis pro veriiatis, et losophiae, prosa 6.
constmt pro suni.
, ,
cm SENTIiNTlARUM LII5. I.
alia a se proprie, ergo Deus praescit alia\ ergo re- lit ratio huius esl, quia Deus onmium ideas H-nio.
sponsio illa nulia est. habet praesentes et siniul, per quas cognoscit res
± Item , oiiiiie praesens secundum statum suae fnturas ita certitndinaliter', sicnt si essent praesentes.
praesentialitatis est necessarium: ergo si Deus omnia Et iterim, snper omnes illas simul et praesenter
cognoscit praesenter et seniper praesenter , ergo se convertit, et ita simul et praesentcr cognoscit. Et
oninia cngnoscit iieci^ssaiio. Sicut ergo qnoii praesens iterum , praesens suae cognitionis est praesens sim-
est iioii poli'sl noii c-sc . ita, si Uens alitpiicl prae- plicissimnm, ipiod circumplectitnr oinnia tempora"'.
scil, ncccssc csl [ir:ifscivisse. et si praescivit, erit: Ex liis Iribns rationibus siniul imictis dicitur Deus
ergo necesse est esse °. omnia praesenter cognoscere. — Et rationes istae
3. Iteni, lioc ostendilur per inipossibile , quia totuin habent ex hoc ,

quod praesentialitas divinae N'oundun
si omnia cognosceret praesenter. ergo plura siniul cognitionis, quae quidem aeternitas est, est «mpfea;
ergo siiiinl se convertit ad innlta; sed simplex, ad et infi.nita. Quia simplex est, ideo semper praesens;
quod se coiiverlil, lolaliter sc converlit: ergo cuin qnia iiifinita, ideo sunt ei omnia praesentia. lil
unum intelligit. iion potest in alterum. exempluin huius ponitur in praesentialitate Dei quan-
4. Item, si cognoscit omnia praesenter: ergo tum ad rerum existentiani , secundum quain Deus
simul scit dno contradictorie opposita; sed qnidquid totns est in una °, et ita est in una, ut nihilomi-
scitur est vernin ^: ergo duo conlradictorie opposita nus sit et in alia; et hoc est, quia simplex et infini-
sunt simul vera. lus. — Ideo Deus iudical, aliquid esse futurum
sed non futurmn sibi; et omnia praesenter cogno-
scit, et tamen niliilniiiinns prne.wiL
1. % Et per lioi- i)al('l |iriiiiiim et secundum ,
soiutio <
Deus cognoscil oinnia praesenter, tanien praesen- quia procednnt, secimdnm qiiod praesentialitas est
tialitas non accipienda est a parte cognito- dispositio rei cognitae in .s«.a natura, non in cogni-
rum , sed cognoscentis. tione divina.

3. Patet etiain tertium. quia hoc ' est simplex
Respondeo: Dicendum, qnod cognoscere oninia et infinilum. et in nno multa cognoscit; ideo simul
praesenter dupliciler potest intelligi: aut^quod no- supra ninlta se convertit.
tetur praesentialitas a parte cognitorum, et sic est 4. Quod obiicitur de oppositis, similiter patet,
coQciusio 1. falsa, quia non cognoscit. omnia esse vera praesenter quia cjuamvis cognoscat opposita simul ex parte sua,
et simul; aut ita, qnod notetur praesenlialitas a tamen scit, nnum alteri esse incompossibile, unum
conchisio 2. parte cognoscentis , et sic habet veritatem. tamen alteri posse succedere.
SCHOLIOK
1. Deiim omnia cognoscerc praesenter, ab omnibus llicologis veril. At econtra censoros ipsius Pelri loannis lianc ccnsuram
calholicis docetiu'; sed multum disputatum est de duabus quac- rcprobarunt ut erroneam (D'Argcntre, Collectio iudiciorum
stionibus connexis quarum prima est quomodo ista praesen-
, ,
tom. I. pag. 229, ed. Paris. 1728). Eliam Scotus (hic. q. unica,
tia sit intelligenda ; secunda vero utrum eadem sit Deo ratio , n. 9.) non nisi primam illam rationcm praesentialitatis admittit
cognoscendi res creatas. ct docet, quod inflnita acternitatis duratio, quae omne tempus
Quoad primam quaestionem S. Ttiom. (S. I. q. U. a. 1.3, supergreditur , non nisi potentia, minime autem actu relationem
q. .^7. a. 3; S. c. Genl. I. c. 66. 67; de Veril. q. 2. a. 13; 1. Senl. coexistentiae ad res futuras liabeat; quippe quia quod non exi-
d. 38. q. unica, 0. S. ) docet: i Omnia quae sunt in tempore, stit nullatenus coexistere, vel fundamentum relationis coexi-
sunt Deo ab aeterno praesenlia non solum ca ratione, qua lia- stenliae csse possit. Scoto favet etiam Alex. Hal. (S. I. q. 23.
bet rationes rerum apud se praesentes, ut quidam dicunt, sed m. -i. a. 3.), eumque sequuntur non tantum Durandus et No-
quia eius intuitus ferlur ab aeterno super omnia ,
prout sunt minales , sed cfiani plurimi posteriores theologi ex omnibus fere
in sua praesentialitate^ (Sum. I. q. U. a. 13.). Ilaec secunda scholis.
ratio multis displicuit, inter quos Pelrus ioan. Olivi Ord. Min. eo Nihilominus sententiam S. Thomae, recte intellectam ve- ,
I tanquam haereticam censura- rissimani Dcoque dignissimani reputamus et omnino confor-
' In Vat. et cod. cc desideratur conclusio : ergo si cogno- tract. 38. n. 10, et Enarrat. in Psalm. 101. n. 1 , et in Psalm.
scit alia a se proprie , ergo Deus praescit alia. Paulo ante pro 121. n. 6; Anselm. , Proslog. c. 20, et de Concord. praesc.
qitia proprie cod. W qua proprie. Dei cum lib. arb. q. I. c. '6. — Paulo superius pro quod
- Cfr. Anselm. , de Concord. praesc. Dei cum lib. arb. q. codd. A I quia , et paulo inferius pro totmn Vat. cum paucis
-I. c. i. mss. ortum.
3 Cfr. supra pag. 690, nota 2. « Pro una cod. M iinaquaque re.
•
Cod. R post avt subiicit ita. ' Scilicet illud simplex, quod totaliter se converlil super
^ Cfr. August., 83 Qq. q. 17. et 19, nec non in loan. obieclum suae cognitionis; et loquitur de Deo.
,: :,
DIST. XXXIX. ART. 11. QUAEST. III. 697
mem doctrinac S. Augustini, S. Gregorii, S. Anselmi et S. Bo- liter competit eis propter defectum, scil. propter finitam suae
naventurae. Tola diflicultas versatur circa rectam intelligentiam durationis mensuram.
huius profundae positionis. Unde haec pauca praenotamus. II. Licet S. Bonav. a plurimis auctoribus ad sententiam
1. Aliud esl nunc (sive instans praesens) temporis, aliud Scoti Irahatur, praesertim ob solutionem dubii 5. distinctionis
twmc aevi, aliud nunc aeternitalis, ut bene explicat Alex. Hal. 35. (quam parteni etiam Barthol. de Barberiis, Curs. theol.
(S. p. 1. q. 13. m. 9. a. i. % 3.). SufBcit hic dicere, quod tom. I. disp. S. q. 7. mordicus tenet); tamen ipsa verba Se-
mmc temporis est instans indivisibile, raplim fugiens, quod co- raphici (hic et infra d. 40. a. 2. q. I. ad i, el d. 41. a. 2.
pulat tempus prius cum posteriore; nunc aeternitatis est ipsa q. I. ad 4; lliner. mentis in Deum, c. .5. circa flnem) satis de-
aeternitas, quae ratione infinitae simplicitatis est toia simul et monstrant, plene eum convenire cum Angelici sententia, sane
indivisibilis, et hac ratione similis instanti indivisibili temporis, intellecta. In Itinerario ita dicit : « Quia aeternum el praesen-
ralione vero immensitalis illimitatae omnes duraliones temporis tissimum, ideo omnes duraliones ambit et intrat, quasi simul
et aevi eminentissime in se romplectitur et superexcedit. exislens earum centrum et circumferentia. Quia simplicissimum
2. Intellectio divina , cum sit substantia, eandem mensuram et maximum, ideo totum intra omnia et lotum extra omnia, ac
habet, quam ipsa divina substantia , unde etiam « praesentialitas per hoc est sphaera intelligibilis, cuius centrum est ubique et
divinae cognilionis, qiiae quidem aeternitas est, est simplex circumferentia nusquam j>. Nihil autem dubii relinquit cxpositio
et infinita » ( hic in corp. ). Intellectio autem humana ,
quae est huius doclrinae, quam S. Doctor facit in inedita quadam quae-
accidens , mensuratur tempore , subslantia autem animae men- stione disputata, u nobis suo tempore publicanda, ex qua tan-
suratur aevo. tum unam propositionem transcribimus: « Sicut divina incir-
3. Alia est praesentia, qua res corporales, vcl in genere cumscriptibilitas habet omnia loca sibi praesentia , et ipsa non
res, quae tempore mensurantur, sibi coexislunt, alia, qua i)e«s dislenditur per illa, licet illa vere sint distensa, sic divina ae-
rebus coexistit, alia, quu res temporales et differentiae temporis ternitas habet sibi omnia tempora praesentia, nec tamen ipsa
Deo coexistunt. Ut res corporales sibi sint praesentes, praeter in- succedit cum illis, licet illa vere succedant». — Plurimae
distantiam loci requiritur, ut simul sint in eodem instanti tem- obiectiones, quae conh'a hanc sententiam fieri solent, optime
pom. cuius mensura dilabitur per partes sibi succcdentes sive inter antiquos magistros solvit Richardus , hic a. I. q. I, et
per differenlias prneteritorum et futurorum, et non est nisi in in- d. 41 . a. 4. q. 2 ;

qui tamen sententiam Scoti non omnino im-
slimti. Unde in hac coexistenlia pars durationis succedentis est probabilem censet. Circa utriusque positionis fundamenta pos-
extra aliam eius partem , et nullum instans potest coexistere sunt conferri Rada, contr. 30. a. 2, Macedo, cofl. 9. diff. 4. et
nisi wni soli instanti durationis rei coexistentis. Si mensura utriu.s- alii ulriusque senlentiae patroni.
que durationis est aequalis et in eodem fluxu temporis, tunc III. Verba, quibus S. Doctor in principio responsionis du-
tota duratio unius coexistit toti durationi alterius, sed ita, ut pars plicem sensum locutionis praesenter cognoscere distinguit, ali-
unius durationis tantum parti alterius coexistat. Si autem men- qua explicatione indigere videntur. Si praesenter ut adverbium
sura ulriusque est diversa, tunc non tanlum secundum partes, determinat ipsum divinum actum sciendi, omnes concedunt
sed etiam ex parte sibi coexistunt , vel nullatenus coexistunt eundem esse extra omnem mensuram temporis in simplicissimo
V. g. mensura horae coexistit quidem mensurae anni, cuius nunc aeternitatis, ita ut nec praeteritum nec futurum nec prae-
est pars, sed tamen nec toti anno nec parti eius proportio- , sens temporis ei convenire possint. Si autem pruesenter tra-
natae indivisim, sed per successionem partium. hitur ad omnia., tunc iterum duplex sensus distingui potest:
Aliter Deum coexistere omnibus rebus et mensuris tempo- vel ut noletur « praesentialitas cognitorum », ut est » disposi-
rum et locorum , manifestum est. Tota aeternitas existit per tio rei cognitae in sua natura » (hic ad 1. 2.); "quasi res futu-
moduni unius indivisibilis instantis, sine successione permanens rae in mensura temporis non inter se realiter distent, sed sint
et omnes successiones et mensuras temporis actu complectens simul et praesentes, quod manifeste est falsum — vel ipsa co-
et excedens. Sic est mensura divinae vitae et actionis ad inlra ;
gnita comparari possunt non ad nunc temporale, sed ad prae-
sic mensurat etiam omnes ad extra creatarum rerum mensuras sentialitatem aeternitatis, quae sirnul est praesentialitas di-
unde in eodem simplicissimo et immenso nunc aeternitatis coexi- vinae cognitionis; et si in hoe sensu sumitur, subsistit duplex
stit omnibus rebus, non lantum iis quae in mensura tempo- illa opinio scholarum. Ita fere Richard., d. 41. a. 4. q. 2.
ris sunt praesentes temporali nunc vel cuidam parti aeternita- IV. Quoad secundam quaestionem, utrum haec praesen-
tis quam nos imaginamur sed etiam iis quae in mensura
,
, tialitas Deo sit ratio cognoscendi futura contingentia non defue- ,
temporis et loci ab invicem distant secundum differentiam prae- runt, ut supra in Scholio (hic q. H notavimus, qui nodum
teritorum et futurorum. Immensa et indivisa aeternitas finitis difficultatum ,
quae sunt circa praescientiam divinam , ita solvi
rebus coexislit quidem toia propter indivisionem , sed non tota- posse putarent, inter quos numerantur etiam Salmanticenses.
liter propter excessum , quia etiam aliis unquam existentibus Ipse S. Thom. saepius istam rationem profert, quam Scotus
rebus in actu coexistit, et aliis possibilibus in potentia. (hic q. unica, n. 9.) nititur evertere. Communius autem S. Tho-
.\Iiter eurum mensuram (tem-
denique ipsas res creatas et mae sententia aliter explicatur, nempe quod ipse istam ratio-
pus) aeternitati cocxistere, tencndum est. Manifestum est, easdem nem non a priori tanquam unicum et proprium medium in quo
pro mensura temporis, in qua sunt, et pro eo statu, in quo statuere velit, sed quod potius a posteriori, supposita iam
eorum duratio in omni inslanti a differentia futuri fluit ad dif- praescientia , inde sumat optima argumenta, ut manuducat ad
ferentiam praeleriti, minime respondere toti aeternitati nec eas , intelligendum , praescientiam Dei esse intuitivam, infallibilem,
virtute suae durationis posse coexistere eidem aeternitati. Sed immutabilem , nec ipsam contingentiae rerum derogare. Hoc
qualenus haec flnila mensura temporis circumplectitur et quasi inter alia insinuant ipsius verba (S. c. Gent. I. c. 67. in princ.)
includilur in alliore et supereminenti mensura aeternilatis , ad « Ex his autem iam aliqmliter patere polest, quod contingen-
quam totum tempus non est nisi minimum instans, dici potest, tium ab aeterno Deus infallibilem scientiam habuit, nec tamen
quod etiam res temporales coexistant toti aeternitati, non au- contingentia esse desistunt i Et revera si scienlia Dei non .
— ,
tem totalitrr. Sed tb non totaliter, dictum de coexistentia re- est, ut nostra, a rebus, sed potius ad res , isla praesentiali-
rum temporatium, aliam rationem habet, ac dictum de coexi- tas rerum, sallem sola, non potest esse propria ratio divinae
stenlia Dei. Deo enim convenit illa coexistentia per se, et tb praescienliae.
non totaliter ratione excessus suae mensurae. Creaturae autem, V. Praeter iam citatos auctores: .Alex. Hal. , S. p. 1. q. 23.
cum non sint aeternae nec Deo coaeternae, illam coexistentiam m. 4. a. 3. — B. Albert. , S. p. 1. tr. IS. q. 60. m. 4. parlic.
non habent ex se el ratione suae durationis, sed ratione im- 3. — Petr. a Tar. , I. Sent. d. 41 . q. 4. a. 2. — Durand. , I.
mensitalis el simplicitatis aeternitatis divinae , et tb non tota- Senl. d. 38. q. 3. n. II. seqq.
.
SENTENTIARLIM \.IB. I.
DUBIA CIRC.\ LITTER\M MAGISTRl.
DUB. 1. simul sciunt sive scit quilibet. Et ideo non vult di-
cere, quod creaturae sint in divina

In parte ista sunt dubitationes circa litterani,
et primo de hoc quod dicit .\ugustinus: Sciunt se DUB. III.
Pater et Filius invieem, sed iste nascenclo, ille gi-
gnendo. Videtur enim male dicere, quia scire est Item quaeritur de hoc quod dicit, quod scieii-
essentiale in divinls: ergo si scit nascendo, cum tia Dei non est nisi de his quae sunt vel fuerunt
nasci dicat proprietatem personalem , proprietas vel erunt. Videtur enim hoc esse falsum ,
quia Deus
personalis est ratio rei essentialis ', quod non est scitomne quod potest facere sed potest facere quod ;
sane neque vere dictum. nunquam fuit nec est nec erit: ergo scientia Dei
Respondeo : Aliqui voluerunt dicere, quod scire est de aliquo, quod nunquam fuit vel est vel erit.
Dei, relatum ad creaturas, vel ita quod una persona Et praeterea, est infinitorum, sicut vult Augustinus
sciat se ipsam , est dictum essentialiter ; sed secun- undecimo de Civitate Dei \ non tantum quae sunt
dum quod una persona scit aliam, dicit respectum vel fuerunt vel erunt.
personae ad personam et est dictum notiomliter. Respondeo: Dicendum, quod Magister loqiiitur
— Sed lioc non est convenienter dictum, quia, sicut de scientia visionis, quae est illorum tantuin, quo-
in praecedentibns habitum est -, sapientia el sapere rum ab aeterno fuit praevisio; sed ipse obiicit de
essentialiter tanlum dicitur. scientia intelligentiae , quae nullius connotat exi-
Et propterea dicendum quod ablativus ,

iile non stentiani; quod patet. Inteiligit enim Deus omne
tantum dicit causam sive rationem dicendi, sed ra- quod potest, et ita non recte currit obiectio '.
tionem concomitantiae. Gerundia enim, sicut dicit

Priscianus", habent exponi per si, vel per dum, DuB. IV.
vel per quia; et primo modo dicunt convenientiam,

secundo concomitantiam , et tertio causam. Item quaeritur de hoc quod dicit, quod non
potest incipere scire vel praescire elc. Videtur enim
Dru. II. maie dicere, quia nihil scitur nisi verum^: ergo
antequam sit verum, non scitur: ergo si aliquid
Ilem quaeritur de hoc quod dicit: Et omnia incipit esse verura , aliquid incipit a Deo sciri: ergo
quae sunt in eorum sapientia et in eorum essen- Deus potest incipere aliquid scire. Item, creatio —
tia, unusquisque eorum simul videt. Sed supra, est divina essentia, et tamen ratione connotati Deus
distinctione trigesima sexta* dictum est, quod crea- potest aliquid incipere creare: ergo similiter et ali-
turae sunt in Dei notitia, sed non in Dei essentia: quid scire.
ergo est contradictio. Respondeo :Scire dupliciter dicitur. Uno uiodo i
Respondeo: Dicendum est, quod in divina seire hoc est quod habere cogiiitionem de aliquo;
scientia sunt scibilia, in divina vero essentia sunt et sic non connotal actualem exislentiam cogniti, et
attributa, sicut potentia, sapientia et bonilas. Et Au- sic non potest Deus incipere aliqnid scire, id est
gustinus vult dicere, qund Pater et Filius simul alicuius cognitionem incipere habere. Alio modo
vident omnia cognoscibilia, creata et creanda, et scire hoc est quod nosse aliquid esse verum, et lioc
omnia essentiae attribula. Unde littera legenda est tunc primo scitur esse verum, qnando inci|)it esse; et
divisim : omnia quae sunt in eorum scientia ut , sicut ' incipit Deus scire, sic et desinit praescire, non
puta creata, simul scit quilibel; similiter omnia ratione principalis significati, quod est scientia, sed
quae sunt in eorum essentia, ut pnta attributa, ratione connotati, quod quidem est veritas rei scitae.
' Ed. I addit vel quid essentialc. « Cap. 10. n. 3.
2 Dist. 32. a. 1. q. I. ad 2, el a. 2. q. 1. in corp. ' Huius dubii solutio invenilur eliam apud Petr. a Tar. oi
3 Cfr. Libr. Vlll. Grammat. c. 9. et 13. — Pro Gerundia Richard. a Med. , hic circa lit.
multi codd. cum ed. 1 Gerundiva, et paulo inferius pro dicunt 8 Cfr. supra pag. 690, nola 2.
perperam dieit. — De hoc dubio cfr. eliam Alex. Hal., S. p. I. ' Vat. eum pluribus codd. sic. Paulo ante pro primo cod.
q. 23. m. 4. a. 4. ad 2 ; Petr. a Tar. et Richard. a Med., hic X proprie. — Plura de hoc dubio inveniuntur supra a. I . q. 3
circa lit. et a. 2. q. apud B. Albert.
2 ; , hic a. 6 ; apud S. Thom. , hic
* Cap. 1 , et ibid. in Commenl. dub. 1. q. 1. a. 2; apud Dionys. Carth. , hic q. 1.
5 Vide Alex. Hal., S. p. 1. q. 23. m. 4. a. i. ad 3.

DISTINCTIO XL.
DuB. V. illam. Quando ergo dicitur, quod Deus potest velle

ahquid, idem est dicere, quod aliquid potuit esse
dicit: Nec potest

Item quaeritur de hoc quod futurura sive habere ordinera ad divinara volunta-
noviter vel ex tempore velle aliquid, et tamen po- tem ,

quod tamen non babet ordinem ' ; sed si ha-
lest vellequod nunquam voluit. Videtur enim hic beret, ab aeterno habuisset. et ideo non incipit ex
.
dicere duo contradictorie opposita, quoniara iUud tempore. Et ideo exempiura Magistri bonuui est, si
est novum quod prius non fuit et modo est ergo

,
:
velle Dei iraportat ordinem ad volitum in ratione
si posset velle quod prius non voluit, videtur quod

futuri; sed secundura quod importat concomitan-
incipiat velle. tiam in ratione praesentis, potest Deus ex tempore
*
Respondeo : Dicendum quod cum dico Deum ,
velle hoc esse , sive hoc approbare hodie, non quia
,
velle hoc \ duo dico et actum divinae voluntatis, :

incipiat actus, sed quia incipiat connotatum.
et ulterius ordinationem ipsius effectus ad illum
actum. Et primum quidem est necessarium et sem- DuB. VI.
per , uec potest incipere nec desinere. Voluntas
enim divina est seraper in actu suo, ita quod nec Item quaeritur de hoc quod dicit, quod spe-
potest illo carere nec alium hahere; sed ordinatio cialem curam habet de rationalibus ; quia videtur
alicuius effectus ad illum actum est ordinatio rei esse contra illud quod dicitur Sapientiae sexto":
fulurae, quae nondura est, et ideo potest esse et non Aequalis est illi cura de omnibus.
esse, et ordinari et non ordinari. Quando ergo di- Respondeo: Dicendum, quod aequaliter non
citur Deus potest velle quod nunquam voluit, et
: privat ibi ordinera divinae distributionis, sed privat
tamen nou ex tempore; intellectus est, quod effectus acceptionem personae. Et omnibus distribuit ^ ibi
ille potuit ordinari ad divinum velle; et quoniam tantura pro horainibus, tamen pro raagnis et parvis,
ordinatio effectus est ordinalio rei futurae , et quod pauperibus et divltibus; et sic est ei aequaliter cura
semel est futurum semper fuit futurura, et quod de omnibus, quia ita vult salutem pauperura, ut
serael est ' ordinatum seraper fuit ordinatum ad divitura.
DISTINCTIO XL.
Praedestiiiatio ' vero de bonis salutaribus est et de

^cap. 4. hominibus salvandis. Ut enim ait Augustinus in libro de
KXK.
p,.aedestinatione Sanctorum ^ « praedestinatio est gra- An aliquis praedeslinatiis possit damnari,
tiae praeparatio, quae sine praescientia esse non po- vel reprobus salvari.
test. Potest autem sine praedestinatione esse praescien-
tia. Praedestinatione quippe Deus ea praescivit, quae Praedestinatorum nullus videtur posse damnari,
fuerat ipse facturus sed praescivit Deus etiam quae
; nec reproborum aliquis posse salvari. Unde Augustinus Augusiin
non esset ipse facturus, id est omnia mala». Praede- in libro de Correptione el gratia ": « In Apocalypsi *,
stinavit eos quos elegit, reliquos vero reprobavit, id inquit, dicitur: Tene quod habes, ne alius accipiat co-
j
est, ad mortem aeternam praescivit peccaturos. ronam tuam. Si alius non est accepturus, nisi iste per-
' Vat. ,
post velle posita virgula, pro hoc substituit hic, 5 Vers. 8, ubi Vulgata Aequaliter pro Aequalis. Paulo
aucloritate quidem plurimorum codtl., at perperam, ut ex post pro aequaliter Vat. aequatitas.
subnexis clare intelligitur. Librarii, mss. transcribentes , etiam ^ Sive accipitur. Cfr. supra d. i. q. 1. Scholion. — iMox
lioc loco, ut Siiepe saepius accidit, hic pro hoc legisse, valde pro tamen Vat. tani. — Hoc dubium solvitur etiam a Petr. a
Tar. et a Richard. a Med., hic circa lit.
2 Vat. fuit. — Praecedens et intellige : ergo eliam. NOTAE AD LIBR. SENTENTLVETJM.

' Cod. Z hic et paulo ante ordinationem. Paulo inferius ' In codd. CDE et ed. 1 d. XL. incipit cum sequente
pro exemplum ed. 1 dictum. Nostram lectionem veram esse, capitulo : Praedestinatorum nullus videtur. Et revera, secundum
patet ex inlegro textu Magistri , c. 2 : Non potest ergo noviter distributionem capitulorum hae quinque propositiones pertinent ad
vel ex tempore scire vel praescire aliquid, siciU non potest ultimum capitulum distinctionis praecedentis. S. Bonaventura
noviter vel ex tempore velle aliquid etc. autem, ut patet ex divisione textus, hic incipit distinctionem XL.
* Multi codd. cum Vat. post non quia alterum subiiciunt 2 Cap. 10. n. 19 ; sed ultima verba ex Glossa ad Rom. 8, 29.
non, quod contextui repugnat nec non codicibus D F M Y et cd. 3 Cap. 1 3. n. 39. In codd. et edd. , excepta 9 , intitulatur
I. —
De hoc dubio lege Alex. Hal. S. I. q. 2.5; B. Albert., , hic liber de Correctione et gratia.
a. 7; Petr. a Tar. , hic circa lit. * Cap. 3, II.

,
;
700 SENTEiNTIARlIM LIH. I.
ditleril, cerlus esl electorum numerus», id esl, iion disiunctim iiitelligi potest. Non enim potest esse, ut ab
polest augeri vel minui. — Ad hoc aiUem obiiciunl aeterno sil praedeslinatus et modo non sit praedesti-
obiiciiur. quidam , nitentes probare, numerum eleclorum posse natus, nec potest esse simnl, ut sit praedestinalus et
auyeri et miniii , sic : possel Dcus noii apponere jjra- non praedestinatus sed tamen potuit essc ab ae-
sit ;
tiaiu (niil)us aiipoml. el posset sublrahere quibus nou terno quod non esset praedestinatus et potuil ab ae-
, ,
sublraliit: (pioil si lii^ret', uii(|ue damnarentur. Pos- terno non esse praedestiiiatus. Et sicut ab aeterno Deus
sent ergo damnari isti , (|iii tamen salvabiinliir. Posset potuit eum non praedestinare, ita conceditur a qui- Coocedini
itaque ininui eleetoriim numerus; ila otiam i)osset au- busdam, quod et modo polest Deus eum non praede- dani"''"'
geri, quia posset appoiii gratia quibiis non ai)])()nilur, stinasse. Ab aeterno ergo potest Deus non praedesti-
per quam salvareutur. Posseiit ergo sahari , liabita nasse eum : ergo potest iste non fuisse praedestinatus.
gratia, qui tainen sine ea damnabuiiliir: possel itaque Si vero non fuisset praedestinatus , nec modo esset
Responsio. augeri numerus electorum. — Qiiibus rcs|)on(lemus praedestinatus : ergo potest modo non esse praedesti-
ex ea ratione dictum esse ct verum esse, iiumerura nalus. Ita et de praescientia et de praescitis dicunt;
electorum non posse augeri vel minui, quia iion potest quod in actionibus vel in operationibus Dei et homi-
utrumque siimd esse, scilicet, ut aliquis salvetur et nuin nullatenus concedunt. Ex qiio enini aliquid fa-
nou sit praedesliiiatiis, vel ut aliquis praedestinatus ctum est vel dictum, non concedunt, quod possit non
sil et danuietur. Inlelligeiilia enim condUionis implicitae esse vel nmi fuisse , immo impossibile est, non esse
veritalem lacit in dicto, et impossibilitatem in tiero. Si vel non fuisse quod factum esl vel dictum , referentes
vcro sii/iji/iciier inlelligalur, impossibilitas non admit- possibilitatem vel impossibilitatem ad naturam rei
lilur, !ii ciim (licitur: pracdpstinatus potest vel non existentis. Cum vero de praescientia vel praedeslina-
polcsi (iamiiaii. cl rcprobus polest salvari. In his enim tione Dei agitur, possibilitas vel impossibilitas ad po-
el hiiiiismixli liicnlioiiihiis ex ratione dicti diiudicanda tentiam Dei refertur, quae semper eadem fuit el est*,
esl sciil(>iilia iliclioiiis. Alia namque flt intelligentia, si quia praedestinatio, praescientia, potentia unum in
per coiiiiiiiciidiieni hacc accipiantur dicta, atque alia, Deo est.
si per disiuncitonem j ut supra ^,cum de praescientia

agebatur, praetaxatum est. Si enim, cum dicis: prae-
destinatus non potest damnari, intelligas ita: id est
non potest esse, ut pracdesliiiatus sit el damnetur, ve-

Quid sit reprobatio Dei, et in quibus consideretur,
rum dicis, (|iiia coniunclim intelligis; falsum autein ,
et quis sit praedestinationis effectus.
si disiimctim, ut si intelligas, istum non posse dam-
nari ,
quem dico praedestinatum. Potuit enim non esse
praedcsliiiatus, et ita damnarelur. Cuiiique praedestinatio sit gratiae praeparatio, id
Verumtaiuen adhuc instant et semmdum coniun- est divina electio, qua elegit quos voluit ante mundi
insXinL ctionem argumentando ita procedunl. Non enim, in- constitutionem j ut ait Apostolus''; reprobalio e con-
quiunt, potest esse, ut aliquis praedestinalus sit et verso intelligenda est praescientia iniquitatis quoruii-
daranetur. Utrumque istorum simul esse non potest dam et praeparatio damnationis eorundem. Sicut enim
sed allerum horum non potest non esse, scilicet, quin pi-aed.estinationis effectus illa graiia esl, qiia iii j)rac-
iste sit praedeslinalus: ab aeterno euim praedestinatus senti iustificamur atque ad vivendum el in bono recle
est et non potest modo non esse praedestinalus. Cum perseverandum adiuvamur, et illa qua in futuro beati-
ergo irapossibile sit, simui utrumque esse^ et impos- flcamur; ita reprobalio Dei, qua ab aeterno non eligendo
sibile sit, aiterum non esse^ videtur, uon posse alte- quosdam reprobavit, secundum duo consideratur, quo-
rim esse^ scilicet ul damnetur. Quod si est, ergo non rum alterum praescit et noti praeparat, id est ini-
potest esse, ut non salvetur. — In buius quaestionis quitatem, alterum praescit et praeparat, scihcet ae-
soiaiio. solutione mallem alios audire quam docere. Dicimus lernam poenani. Unde Augustinus ad Prosperum etAugusUi.
tamen , similem de praescientia posse moveri quaestio- Hilarium^: «Haec, inquit, regula inconcusse tenenda
nem; ideoque, tam hic quam ibi, unam facimus re- est ,
peccatores in peccatis praescitos esse, non prae-
sponsionem dicentes determinandum fore illud cui
, , paratos, poenam autem esse praeparatam » . « Praepa-
innititur tota haec quaestio scilicet mpossiiiVe es<, a^- , ravit enim Deus , ut ait Augustinus in libro de Bono
terum^ non esse , scilicet quin iste modo sit praede- ,
perseverantiae ', in praescientia sua, quibus voluit bona
stinatus; ab aeterno enim iste praedestinalus est. Di- sua; et quibuscumque donat, proculdubio se donatu-
Distinguea- stinguendum euim est, cum ait: iste non potest modo rum esse praescivit». « Praeparavit etiam Deus, ut
fmsumail^non esse praedestinatus , vel non potest modo esse, ait Fulgentius^ nialis ignein aeteriium, illis utique,
5?4'nm. "quiu sit praedestinatus. Hoc enim et coniunctim et quos iuste praeparavit ad luenda supplicia; nec tamen
lUi in cod(J. et ed. I (5 in margine) ; in aliis faceret. unde Blagisler plura quae sequuntur, nonnullis niutalis, de-
Dist. XXXVlll. c. 2. — Paulo superius post dicta, atque promsit.

!t edd. 4, 6, 8, 9 omituint alia. ' Vel de Dono perseverantiae, c. 17. n. 41.
Vat. et aliae edd. contra codd. et ed. I addunt istonm. ' Libr. I. ad Monimum, c. 25; secundum sensuni, scd ad
Cod. D addit et erit. verbum in Glossa (joc. cit.). In quo textu codd. B E ante ad fa-
Ephes. I, 4. denda peccata. praemiltunt eos. Paulo inferius codd. A B D et —
Non invenitur in citatis libris, sed in Vi. Hypognosticon edd. 2, 3, 7, 8 (5 in margine) iniustitiam admitlendam pro
Vide etinni Glossam ad Roni. 8, 29. apud Lyranum, iiistitiam amittendam.
DIST. XL. DIVISIO TEXTUS. 701
praeparavit ad facienda peccata. Praeparavit enira Deus, impertitur nec digni sunt nec mereutu)' ;
potius ut nou
quod divina aequitas redderet, non quod humana ini- impertiatur, lioc digni sunt, hoc merentur ». Unde Apo-
quitas admitteret.Non enim, sicut praeparavit Sanctos stolus ait: Cuius vult miseretur Deus, et qiietn milt
^"
ad iustitiam percipiendam sic praeparavit iniquos ad

, indurat; misericordiam appellans praedestinationem et
iustltiam amittendam, quia pravitatis praeparator nun- praecipue praedestinationis effectum, id est gratiae ap-
quam fuit ». posilionem, obduratiouem vero gratiae privationem.
Sicut ergo praedestinatio Dei proprie est prae- « Non enim, ut ait Augustinus ad Simplicianum *, in- Augusiin
uid praescienlia et praeparatio beneficiorum Dei ,
quibus cer- telligendum est, quod Deus quasi quem-
ila induret,
robaiio" lissime liberantur quicumque liberantur'; ita reprobatio quam peccare cogat; sed tamen
quibusdam peccatori-
Dei est praescientia malitiae in quibusdam non finien- bus miserico.rdiam iustificationis suae non lai'gitur, et
dae et praeparatio poenae non terminandae. Et sicut ob hoc eos indurare dicitur, quia non eorum misere-
Effcctus fraedeslinationis effectus est gratiae appositio , ita retur, non quia impellit, ut peccent. Eorum autem non
""'^'^''^'
probationis aeternae quodam modo e/fectus esse vide- miseretup, quibus graliam non esse praebendam aequi-
tur obduratio. « Nec o]>durat De.us , ut ait Augustinus tate occultissima et ab humanis sensibus remotissima
ad Sixtum ^, impertiendo malitiam , sed non imper- iudicat»; «quam non aperit, sed miratur Apostolus di-
liendo gratiam, sicut nec digni sunt. Quibus enim non cens: altitudo divitiarum sapientiae el scientiae Deit,\
COMMENTARIUS IN DI8TINCTI0NEM XL.
De praedestinatione et reprobatioiie quantum ad causam-*activara.
Praedestinatio vevo de bonis salutaribus etc.
DIVISIO TEXTUS.
Haec est tertia pars, in qaa agit Magister de de eius necessitate, ibi: Praedestinatorum auiem.
divina scientia contracta ad speciales effectus. Et nullus videtur posse etc; in qua parte primo mo-
dividitur haec pars in diias partes. In prima agitur vet dubitationem et opponit, et deinde solvit, tertio
de praedestinatione quantum ad cau-
et reprobatione .opponit contra responsionem, et ultimo soivit. Partes
salitatem activam. In secunda inquiritur, utrum ha- manifeste apparent in httera.
beant causalitatem passivam utrum videlicet smt ex
, Cumque praedestinatio sit gratiae praeparatio.
meritis nostris, infra dislinctione proxima: SiaMtem Haec est secunda pars distinctionis, in qua agit Ma-
quaerimus merilum obdiirationis etc. gister de reprobatione, et habet haec pars duas. In
Prima pars habet duas. In prvma agit de prae- prima ostendit, quid sit et quid connotet in quantum
destinatione; in secunda de reprobatione, ibi : Ciim- praecognitio. In secunda vero ostendit, cuius est
que praedestinatio sit prae^paratio gratiae etc. causa, sive quis ' sit eiiis effectus, et hoc ibi: Et
Prima iterum pars dividitur in duas. In prima agit sicut praedestinationis effectus est gratiae appo-
de praedestinationis quidditale: in secunda inquirit sitio etc.
Ad intelligentiam praesentis distinctionis Secundo de electione.

principaliter quaeruntur. Tertio de reprobatione.
Primo quaeritur de praedestinatione. Primus articulus duos liabet:
: :,
Prinio enini quaeritur de praedestinatione quan- Primo quaeritur, utrum praedestiiiatio sit quid
tum ad entitateni. aeternum, an temporale.
Secundo, quimtuin ad necessitatem. Secundo ,
quid sit praedestinatio secundum
De entitate aiitem diio quaeruntur.
ARTICULUS I.
De praedestinatione quantum ad entitatem.
QUAESTIO I.
Utrum praedesliiiatio sit quid aeternum, an temporale.
Quod autem praedestinalio sit quid aeternum, 2. Item, praedestinatio importat aclionem , et
videtur omni aclioni respondet passio^: cum ergo actio et

1. Quia quod est ante mundi constitutiouem passio non sint in eodera, quia non est idem prae-
pandamenu-i.est quid aetemum ; praedestinatio est huiusmodi destinans et praedestinatus , necesse est, quod sit
quia praedestinatio est electio, ad Epliesios primo '
in alio. Sed aliud non est nisi quid temporale et
Elegit nos ante mundi constitutionem : ergo etc. creatum: ergo praedestinatio importat quid tempo-
2. Item, « praedestinatio est praescientia bene- raie et creatum: ergo non est aeterna.
ficiorum -
» ; sed quidquid Deus praescit, aeternaliter 3. Itein, praedestinatio imporlat ordinem prae-
praescit: ergo cum oninis praescienlia sit aeterna, destinantis ad praedestinatnm , aut ergo secundum
et omnis praedestinatio est praescientia, omnis prae- esse ,
quod habet in Deo , aut secundum esse quod ,
destinatio est aeterna. habet in proprio genere. Non secundum esse, quod
3. Item, « praedestinatio est proposilum mise- habet in Deo , quia sic est Deus et non sequitur
rendi^»; sed propositum est quid proponeutis prae- Deum: ergo secundum esse, quod habet in proprio
cedens res, quae proponuntur : ergo cum sit propo- genere. Sed esse, quod habet in proprio genere, est
situm Dei, et Deus aeternaliter proponit, patet etc. quid temporale et creatum: ergo praedestinatio si-
4. Item, de ratione sui nominis praedestinatio militer: et sic etc.
dicit praecessionem sive antecessionem , sed non nisi 4. Item , omnis actus divinus ,
qui non refle-
praedestinantis ad praedestinalum ; sed praedestinans ctitur supra essenliam vel personam, transit extra,
est aeternus: ergo dicit ordinem et antecessionem et omnis actus transiens extra ex tempore dicitur
aeterni ad lemporale. Sed antecessio illa est aelerna: de Deo: cum ergo praedestinatio non transeal in
ergo etc. personaiu vel essentiam , sed extra , ergo est tem-
Contha: 1. Praedestinatio importat relationem poralis.
Adopposi-ad praedestinatum; sed omnis relatio ponit respe- 3. Ilem, praedestinatio est praeparatio " ; sed ni-
ctum verum ' vel in utroque exlremorum, vel sal- hil dicitur praeparari , antequam incipiat aliquid
tem in altero; sed praedestinatio non potest verum fieri secundum principia intrinseca — artifex enim
respectum ponere in praedeStinante: ergo ponit re- non dicitur praeparare domum ante ligna et lapides
spectum verum in praedestinato. Sed verus respe- sola cogitalione — ergo necesse est, quod ponatur
ctus non fundatur nisi supra quid creatum: ergo
praedestinatio dicit quid creatum et temporale.
1 Vers. 4 , ubi in Vulg. post nos additur in ipso. — Plura Ephes. I , 5: Qui praedestinavit nos... secundum propositum
de hoc, quod praedeslinatio sit electio, invenies infra a. .?. q. 2. voluntatis suae. Cfr. q. seq. in corp.
' Haec definilio est Augustini, de Dono persev. c. 14. n. • Id est realem, de quo vide supra d. 30. q. 3. — ,In
3.5. Cfr. q. seq. in corp. — Cod. B voci beneficiorum adiun- fine argumenti Vat. cum cod. cc omittit verba conclusionis:
git Dei. ergo praedestinaiio dicit quid creatum.
' Definitio liaec est etiam Augustini , de Praedest. Sanctor. ^ Cfr. supra pag. S2I, nota 2.
c. 17. n. 34, ct fundatur in verbis Apostoli ad Romanos 9, 8 Respicitur definilio praedestinationis sumta ex libro Ful-
13-18, ubi concluditur; « Ergo cuius vult miseretur » , el ad gentii de Fide ad Pelrum , c. 35. n. 78. cfr. q. seq.
,, , ,
DIST. XL. ART. I. QUiVEST. I. 703
CONCLUSIO. gnosci; et hoc quidem realiter non est aliud, sed

secundum modum. Quoniam igitnr praedestinatio
Praedestinalio est aeterna, ratione principalis si- non importat nisi praecognilionem sive active sive ,
gniftcati el antecessionis ad connotatum. passive; ideo est quid aeternura et non est aliud
quam Deus.
Respondeo: Diceiidum, quod in praedestinatione 3. Ad illud quod obiicilur de ordine, dicendum, Dupiex
inprae-non suut nisi duo, scilicet principale significaium. quod est ordo secundum nobilitatem, et secundura
""'""'et connotatum. Principale significatum est divina durationem"; et ordo secundum nobilitatem ponit
essentia, connotatum -vero est creatura, ut gratia extreraa siraul, ordo vero secundura duratimiem,
et gloria et persona salvanda '. Et haec duo impor- eo ipso quod ordo est, ponil, extrema non esse simul;
tat praedestinatio cura ordine antecessionis unius et secundura rationem antecedendi ordo simul est
ad alternm ratione praepositionis. cum antecedente sive cum praecedente, similiter
Quoniam igitur significatum principale est ae- secundum rationem subsequendi siniul est cura sub-
ternum , ita praedestinatio est quid aeternum ^ sequente. Quoniam igitur praedestinatio importal
Rursus , quoniara importat antecessionem signifl- ordinem secundum r.ationem praecedendi , ideo ae-
cati ad connotatum, et iila antecessio est ab aeterno: terna est, quamvis sit respectu temporahs; quoniam
iDciasio. ideo praedestinatio est quid aeternum et ab aeterno. non est siraul cura illo, sed antecedit.
Et concedendae sunt raliones ad hoc. 4. Ad iilud quod obiicitur, quod praedestinatio
1. Ad illud quod obiicitur de relatione, dicen- transit extra; dicendum, quod transire extra est Distinciio.
utio op- dum ,
quod res ^ sive relatio potest signiflcari in dupliciter: aut in ahquid quod est extra, aut in
Deo dupliciter: vel respectu existentis m actu, vel aliquid quod est intra, sed erit extra. Et primo
respectu existentis m potentia, futnri aliquando in modo connotat ahquid in actu et dicit quid tempo-
actu; et quando respectu existentis in aclu, tunc rale, ut creare et conservare ; secundo modo non, ut
necesse est, quod respondeat verus respectus in praedestinare '.
actu; quando vero respectu existentis in potentia, b. Ad illud quod obiicitur de praeparatione
sulBcit quod respondeat in potentia, et talis funda- quod attenditur * secundum principia intrinseca, non
tur super ens in potentia; et ideo actu nihil ponit secundum causam efQcientera dicendura, quod quae- Distinciio. ;
nisi Deum. dam est causa efQciens, quae operatur secundum

2. k<\ illud quod obiicitur de actione, dicen- materiam praeiacentem; et ista quidem, quia alio
itincuo. dum, quod est actio secundum rem , et est actio indiget, non dicitur praeparare, quando solum vull
secundura modtim*. Actioni secundura rem , quae et disponit intus, sed quando materiam aptat exte-
est principium elDciens ahquid, respondet passio dif- rius. Quaedam est causa efficiens, quae nullo indiget
ferens secundura rem, ut creationi-actioni creatio- ad operandum, sed statira, cum vult, operalur; el
passio''. Actioni vero secundum moduni non re- in taU praeparare ° non est ahud quam disponere et
spondet nisi passio secundum modura differens proponere ; et talis est Dens ,
quia. nullo alio a se
ut cognitioni-actioni ipsius Dei respondet ipsum co- indiget ad operandum.
SCHOLION.
. I. « Praedestinare est praeordinare in flneni... Praedesti- Augustinum (de Dono persever. c. 14. n, 3S.) e:
natio tria connolat, scilicet praeordinatum, et hoc est homo ; el et praeparatio beneflciorum Dei ,
quibus certissime liberantur ,
rationem praeordinandi , et haec est gratia ; et rationem flnis quicumque libcrantur » ; secundum S. Thomam (S. I. q. 23.
et haec est gloria : et sic sunt tria , scilicet quod, et per quod, a. 1 .) est » ratio transmissionis creaturae rationalis in flnem
et ad quodiy (infra a. 3. q. 2. ad 3.). Praedestinatio secundum vitae aeternae » ; secundum Scotum (hic q. unica, n. 2.) est
1
Et quidem gratia ut medium per quod, gloria ut termi- nentem. Actioni transeunli respondet passio in effectu , non vero
nus ad quem, poisona salvanda ut subiectum. Quod sequitur: immanenti, etiamsi respiciat rem externam , v. g. visioni respectu
haec duo etc. refertur ad principale significatum et con- rei visae. Cfr. supra pag. 686, nota i.
notatum. 5 Eodeni modo loquendi utitur Alex. Hal., S. p. 11. q. 6.

2 Obiic) posset de creatione, quae active sumta etiam m. 2, a. S.
quoad principale signiflcatum est divina essentia, nec tamen " Cfr. supra d. 20. a. 2. q. 1. in corp.
dicitur aeterna ; sed vide infra solut. ad 2. et i, et S. Thom. ' Hoc magis explicatur supra solut. ad 2. et 3. — Paulo
liic q. 4. a. 1. ad 1. ante pro connotat aliquid, quae lectio invenitur in codd. A T Y,
3 Pro res cod. X (V in marg.) respecius. Aiiquanto infe- Vat. cum aliis codd. et ed. 1 connotai aliud.
rius post verus respectus Vat. cum cod. cc non bene omittit 8 Cod. quae aiienditur ; Val. cum cod. cc quod an-
in actu. iecediiur.
* Scilicet intelligendi, Haec distinctio aclionis fundatur in s Vat. cum cod. cc pro praeparare subslituit praepara-
illa, qua actio dislinguilur in actionem transeuntem el inima- iione.
: ,,:
ro4 SENTENTIARUM LIB. 1.
« ortio electionis per voluniiilem divinam alicuius creatnroe in- terminatione concursus divini ad aotiones liberas creaturarum
tellectualis vel rationalis acl graliam et gloriam » . Cum liis de- difficultates et conlroversiae scholarum fere in immensum cre-
llnitionibus convenit Iriplex descriptio praedestinationis, quae ex scunt, ita ut sapicntes in nonnullis stent contra sapientcs, et
S. .Viigustino infra q. 2. proponitur. P)'o ampliore explicatione ut sapicntiores, propriam ignorantiam confltentes, cum Apostolo
servire potest quod a. 3. q. 2. ad 2. dicilur de dilTerentia inter (Uom. 1 1, 33.) dicant : altitudo diviliarnm sapientiae et scien-
proposilum , eledionein et praedesUnatioiiem , ncc non liic dnb. tiae Dei! qiiam incomprehensibitia sunt iudicia eiiis ! Vide
7. de triplici causnlitate, quae imporlatur in praedestinalione, el praeclara verba Seraphici infra d. 41. a. I. q. 2. in flne.
lli. Sent. d. II. a. I. q. I. 2. 3. de praedeslinaliojie Cln-Jsti. II. Praedestinationem esse aeternam non tantum quoad
Catholica de praedestinalione doctrina media \ia inccdil ipsum actum praedestinantis sed etiam , ratione aeternae con-
inter innumeros crrores, ad extrema delapsos, dum alii iirac- notationis ad personam praodestinati, ad graliani et ad gloriam
deslinationem distorquent in perniciosissimum fatalismum, qui (cfr. hic dub. 1), coinmuniter docetur (cfr. Alex. Hal., S. p. I.
liberuni .nbitrium bonorumquc operum nierita suffocat, alii q. 28. m. 1. a. I ; S. Tliom., S. I. q. 23. a. 2. ad 2.). — So-
vcro eandcm sub specie humanae independentiae omnino eli- lutio ad 2. fundalur in hoc, qiiod diflert actio secundum rem,
minant, \cl sallcm ita in/iniianl, ut nimis derogetur gratuitis quae est principium efficiens aliquid, id est, quae transit in
Dei donis graliae, perseverantiae ^finaUs ct electionis. In hoc materiam extraneam, et actio secundum modum intelligendi, non
autem omncs catholici doctores conveniunl, infallibilem et im- transiens extra subiectum, ut est in Deo actus cognosccndi
mutiibilcm csse electorum praedestinationem , sed ita, ut minime creaturam. Iluic non respondet in crcatura nisi passio secun-
liberlatcm lacdat creaturarum ; item , ab aeterno praeparasse dum modum ,
quia creatura praecise ut cognita tantum deno-
Deum bona opera, « ut in illis ambulemus » (Eph. 2, 10), sed minationem, non aliquid reale ab extrinseco recipit (cfr. S.
ita, ut « doiia Dei sint eliam bona ipsius iustificati merita » Thom., hicq. I. a. 1. ad I.). — Notabilis cst etiam solut. ad
(Trident. se.ss. (j. can. .32.), cum « lanta sit (Dei) erga onnies' S, de quo conferri potest Alcx. Jlal., loc. cit. a. 3; S. Thoni.,
homines bonitas, ut corum velit essc mcrita, quae sunt ipsius hic q. 2. a. I. ad 2; Richard. a Med. , liic a. I. q. 2. ad 2.
dona » (ibid. c. 16.); denique, esse aeternani Dci inter electos III. Praeter auctores iam citalos; B. Alberl., hic a. 2. S;
cl ir|>i^'l"i< ilisiiciioncni, sed ita, ut nemo adultus nisi ob S. p. I. tr. 16. q. 63. m. 1. q. incid. I. — Petr. a Tar., hic
propriinii riiliiiiiii icprobetur, nemo autem nisi per divinam q. 1. a. I. quaestiunc. 1, et a. 3. — Richard. a Med., hic a. I.
niisciirnnliain s;iKeiur. — Si autem descenditur ad specialiores q. 2. — Jigid. R. , de hac et seq. q. hic I . princ. q. I . a. 1 . 2.
quaestiones, praesertim ad eas quae dependent a modo, quo — Durand. , de hac et seq. q. hic q. I. — Dionys. Carth.
creata cooperatur divinae gratiae, et in genere a de- hic q. I. — Biel, dc hac et seqq. qq. hic q. unica.
QUAESTIO U.
IHmm praedestinatio sit Dei .scientia, an voluntas.
Secundo quaeritur ,
quid sit praedestinatio ,
voluntitis, sed in ea quae sunt cognitionis: sed iios
utruui scilicet Dei scientia, vel voluntas. Et suppo- dividimus divinara scientiara in praedestinationem et
sito,quod dicat aliquid, quod sit in utroque genere, reprobationem : ergo praedestinatio, secundum quod
— est enim sicut dicit .\ugustinus S praescientia
, huiusmodi, ad scieiitiam spectat.
beneflciorum, et propositum miserendi quaeri- — Contra: 1. Praedestinatio est causa gratiae etFu
tur, quod istorum importet principalius et per mo- gloriae^; sed gratia et gloria immediate sunt a vo-
dum coraplementi. Et quod importet scientiam , vi- luntate: ergo praedestinatio de se dicit quid in ge-
detur: nere voluntatis. Si dicas, quod ex vi norainis non
1. Quia corapositum trahit signiflcatum a cora- importat illara causalitatem; eontra: esto, quod Deus
Ad opposi- ponentibus; sed deslinatio, cum dicatur et missio praesciret, aliquem habiturura gratiam et gloriara
'"""^
et ordinatio, in ratione praedestinationis accipitur ut aliunde quam ab ipso , non diceretur praedestinare
ordinatio — nam, sicut dicit Augustinus', praede- ergo de se dicit causalitatem.
stinare idem est quod praeordinare — sed artifex 2. Item, praedestinatio iraportat scientiam et
licet volens et .^ciens praeordinet, non tamen ordi- voluntatem; sed quoties haec duo in aliquo impor-
nat. in quantum volens , sed in quantum sciens tantur, voluntas se habet per modum consequentis
'
ergo etc. et addentis ad scientiara ; sed quod consequitur et
2. Item , scientia non dividitur secundum ratio- addit, se habet per raodura difl:erentiae et coraple-
nem accipiendi in virtutes vel in ea qnae sunt raenti, et a tali est res denomiiianda: videtur ergo,
1
Vide supra q. praeced. fundam. 2. et 3 et hic in corp. , id omnino nec aliud quidquam est praedestinare. — Paulo su-
quaest. — Paulo ante verbis utroque genere significantur scien- perius pro significatum cod. K cum ed. 1 bene significaiionem.
tia et voluntas.
3 Sic sumta, praedestinatio communiter deflnitur praepara-
2 Libr. VI. Hypognost. (Auguslini nomini quondam addict.) tio gratiae in praesenti et gloriae in futuro. Cfr. hic lit. Magi-
c. 2 « Praedestinatio quippe a praevidendo et praeveniendo vel

:
stri, c. 2.
praeordinando futurum aliquid dicitur». Sub hoc respectu in

• Voluntas enim, quia est appetitus rationalis, praesuppo-
libro de Dono persev. c. 17. n. 41. ait Namque in sua quae falli : nit et sequitur rationem et scientiam. Hinc est, quod relate ad
mutarique non potest pracscientia, opera sua futura disponere, scientiam se habet per modum complentis et speciflcantis, ad-
,, .
DIST. XL. ART. I. QUAEST. II. 705
quod completius iraportet voluntatem , et ita quod respicit vohmtatem et propriissime, in libro de Prae-
male situet Magister. destinatione Sanctorura ^: « Praedestinatio, inquit ibi,
est propositum raiserendi ».
CONCLUSIO. 1 Ad illud ergo quod obiicitur , quod dicit soiutio op.
ordinera ; dicendura ,
quod est ordo duplex : unus , Ehfpiex"'"'
P7'aedestinatio, quae est causa graliae et gloiHae, dispositio rerum in universo, et hic appropriatur
importat el scientiam etpotentiam et volunta- scientiae; alius, directio in finem, et hic appropria-
. tem. , sed principalius esl in genere voluntatis. tur bonitati sive voluntati, et hoc raodo est de ra-
tione praedestinationis.
Respondeo: Dicendum, quod cum praedestina- 2. Ad illud quod obiicitur, quod est pars prae-
tio significet divinam essentiam ut causam gratiae et scientiae; dicendura, quod qneraadraodura fides et
gloriae, et hoc secundum ordinatam dislributionem prudentia sunt in genere cognitionis , tamen addunt
gratiae et gloriae, quantum est de se, non tantum supra cognitionem aliquid, quod distrahit in genus
.importat scientiam, sed etiam voluntatem. etpolen- virtutis, quod respicit voluntatera; per hunc modum
tiam. Sed quoniam causalitas gratiae et gloriae attri- et in proposito est intelligendum. Et quoniam .scien-
buitur proprie voluntati ut efficienti, sed scientiae tia non fantum accipitur pro simplici notitia, sed
ut disponenti, et potentiae ut exsequenti; ideo, etsi etiara ut frequenter, pro praetica, et hoc modoscienuapra
,
praedestinatio importet tamen principalius

illa tria, complectitur scientiara cum voluntate, et Magister
. est in genere voluntatis. Et ideo ab Augustino defi- sic accipit generaliter ; ideo enumerat praedestinatio-
nitur praedestinatio per illa tria: primo per illud nem inter ea quae sunt scientiae. — Voluerunt ta- .'îiorum sc
quod respicit potentiam, in libro de Fide ad Pe- raen aliqui dicere, quod principalius est in genere iiaMis!"
trum': «Praedestinatio est gratuitae donationis praescientiae , eo quod in ratione praedestinationis eadit
paratio » ; secundo per illud quod respicit .icientiwm. scientia in recto , sed voluntas in obliquo ; esl enim
in libro de Bono perseverantiae ' : « Praedestinatio est praedestinatio scientia beneplaciti. Uterque modus
praescientia beneflciorura Dei » ; tertio per illud quod dicendi satis est probabilis, sed primus magis.
80H0LI0N.
I. Omnes docloi-es catholici docent, in praedestinatione in- voluntatem y>

; sed essentiatiter in actu intellectus, cum actus
cludi tum actum divini intellectus , tum actum voluntatis ; sed voluntatis, quo Deus diligit et eligit, etiam in via S. Bonaven-
inter eosdem controvertitur, quid in ipsa signiflcetur principa- turae non sit (orniaKter praedestinatio , sed praesupponatur ad
lius. S. Thomas (S. I. q. 23. a. 1. 4.) iuxta sua principia illam, ut patet ex ipsius verbis (hie a. 3. q. 2. ad 2. 3.). No-
docet, eam formaliter consistere in actu intellectus ut impe- bis autem videtur hic occurrere eadem qualiscumque difTe-
rantis, qui supponit flnem vojitum et media electa. Hanc sen- rentia inter duos Ss. Doctores ,
quam observavimus supra
tentiam etiam S. Bonav. '^hic in flne) iudicat esse satis proba- d. 1. a. 2. q. 1, Scholion, quoad conceptum beatitudinis. —
bilem, eamque tenent Alex. Hal. (S. p. 1. q. 28. m. 1. a. 2.), De dootrina, quae tribuit causalitatem
«proprie voluntati ut ef-
B. Albert., Petr. a T:ir., Richard. a Med., Durand. aliique. At- flcienli , sed scientiae ut disponenti, et potentoe ut exsequenti,
tamen S. Bonav. ut probabilioreni reputat modum dicendi cfr. infra d. 45. a. 2. q. I. (praecipue ad 3.) et q. 2. In —
quod eadem consistat potius in actu voluntatis ,
quo Deus illum solut. ad 2, ut explicetur, quomodo additio super cognitionem
ordinem , ab intellectu propositum , approbat et exsequi propo- distrahit praedestinationem ex genere intellectus in genus volun-
nit, ita ut directio in fmem approprietur voluntati (hic ad 1.). tatis, duplex exemplum afiertur: primum de ^& (cfr. III. Sent.
Haec est etiam sententia Scoti (hic q. unica, n. 2.) cum sua d. 23. q. 'I. 2.), secundum de priidentia (ibid. d. 33. q. 3.).
schola et non paucis aliis. P. Trigosus (q. 18. a. 2. dub. i.), III. Alex. Hal. , S. p. I. q. 28. m. I. a. 2. — Scot. , hic
sutrraganle P. Marco a Baudunio (Paradis. theolog. tom. 1. q. 23. q. unica. — S. Thom., hic q. I. a. 2; S. I. q. 23. a. 1. —
a. 2.), utramque sententiam hoc modo conciliare vult : Praede- B. Albert. , hio a. 1. — Petr. a Tar., hic q. I. a. I. quae.stiunc.
stinatio completive consistit in actu voluntatis, sicut ipse S. 2. — Bichard. a Med., hic a. I. q. I. — Dionys. Carth., hic
Bonav. (arg. 2. in fundam.) dicit, quod « oompletius imporlet q. I. in princip.
dens scilicet efHcaciam respectu eorum, quae per scientiam sim- - Nunc de Dono perseverantiae nuncupato, c. 17. n. 41 ,
pliciter erant cqgnita. — Paulo ante pro quoties codd. AV ubi est haec deflnitio seoundum sensum. Ipsa verba Augustini
quotiescumque. — Ultimis liuius argumenti verbis quod male exhibentur hic in lit. Magislri, c. 2.
situet Magisler indicatur, Magistrum quaestionem de praede- 3 Cap. 17. n. 34, ubi sententia citala, si verba spectas,
stinalione pei-pcrani posuisse in tractatu de scientia Dei, cum non quidem invenitur, sed facile erui polest ex verbis, quae
iuxta hoc argumentum pertineat ad tractatum de voluntate. ibi leguntur : Electi sunt itaque ante mundi constitutionem...
Pro situet cod. T insinuet. illa scilicet vocatione secundum propositum. Cfr. etiam libr. VI.
1 Cap. 35. n. 78. Hypognost. c. 6. scq.
,
ARTICULUS 11.
De pmedestinatione quantum ad necessilatern.
Secundo quantuin ad hunc prinium articulum Primo quaeritur , utrum inferal necessitatem
quaeritur de necessitate praedestinationis. El circa salutis libero arbitrio.
hoc quaeruntui' duo. Secundo, utrum inferat certitudinem in eventu.
QUAESTIO I.
Utrum praedestinatio inferat salutis necessitatem.
Quod autem inierat necessitalem, ostenditur sic. esse praescitum sic se habent, qiiod impossiljile est,
1. Oiniiis causa, quae necessaria est in se et siraul inesse eidem; impossibile est etiam, alterum
I opposi- necessario ponit effectum , infert simpliciter necessi- alteri succedere, scilicet quod homo primo sit praede-
tatem effectui ; sed praedestinatio respectu salntis est stinatus et postea praescitus: ergo cum est praede-
huiusmodi : ergo etc. Minor patet. Praedestinatio stinatus, nullo modo potest esse praescitus : ergo etc.
enim, cum sit Deus in se, dicit quid necessarium; 5. Item, de omni quod aeternum est, cum non
et iterum , necessario infert effectum, qnia necessario est, irapossibile est esse, quia impossibile est, quod
sequitur : si est praedestinatus , salvabitur : ergo etc. non ens sit aeternum; sed praescitus si est, aeter-
2. Item, omnis causa, quae nullo moda potest naliter est praescitus: ergo illuin qui non est prae-
cassari, necessitatem ponit circa productionem effe- scitus, impossibile est esse praescitum. Sed praede-
ctus — nam causa dicitur cassari, cum nuUum ponit stinatus non est praescitus: ergo etc.
effectum — sed praedestinatio nullo modo potest 6. Item, de eo quod non est, idem est dicere,
cassari: ergo praedestinatio ponit necessitatem. hoc posse esse, et posse '
incipere esse; sed prae-
3. Item, quotiescunique duae causae concurrunt scitum est quid non ens respectu praedestinati : ergo
ad aliquem effectum ,
quas impossibiie est discor- idem est dicere, praedestinatum posse esse praesci-
dare, si una est immutabihs, necesse est, alteram tum, quod posse incipere praesciri sive damnari.
esse iminutabileni , et effectum per consequens. Haec Sed non potest incipere esse praescitus, ergo elc.
manifesta est per se: nam si altera est mutabilis, Contra: 1. Praedestinatio divina nullum facitFim.
reliqua existente immutabib, possibile est, eas dis- indigne salvari: ergo cum dignitas in salvando re-
cordare. Sed impossibile est ,

quod praedestinatio et spiciat meritum, et meritum liberum arbitrium,
liberum arbitrium discordent: ergo cum praedesti- ergo praedestinalio non tollit arbitrii libertatem, se-
natio sit causa immutabilis, necesse est, quod libe- cundura quod libernm arbitrium: ergo nec imponit
rum arbitrium sit immutabile; et si hoc, cum to- necessitatem.
tum sit immutabile , restat ergo , quod necessita- 2. Item, praedestinatin nihil aufert libero ar-
tem imponat praedestinatio libero arbitrio et saluti. bitrio, sed tantum ponit in eo gratiam; sed gratia
4. Item, videlur, quod praedestinatus nullo nullam infert libero arbitrio necessitatem, ergo nec
modo possit damnari , et si hoc , tunc necessario praedestinalio : si nullam ei iniponit necessitatem ^
salvatur ; et ostenditur hac ratiooe : ista duo con- ergo cum salus pendeat ex libero arbitrio, patet etc.
vertuntur esse praescitum et damnari, esse prae- 3. Item, si praedestinatio iraponit necessitatem,
destinatum et salvari; sed praedestinatus non po- ergo cum, omni casu contingente, necesse sit, eum
test esse praescitus : ergo non potest damnari. Pro- qui praedestinatus est, salvari, ergo frustra laborat
baiio mediae. Quando aliqua duo sie se habent aliquis benefacere; quia, sive faciat bonum sive ma-
quod irapossibile est , unum alteri succedere , nec lum , necesse est, eura salvari.
possunt simul inesse , si alterum inest, impossibile 4. Itera, nullus lauilatur in eo quod necessi-
est, reliquum inesse; sed esse praedestinatum et tatis est, neque viluperatiir ': si ergo necesse est.
' Miilti codd. perpiTiim oniiltunl sucunduin posse. 3 Cfr. Arislol., II. Ethic. c. S : Propterea (virlutcs) neque fa-
2 In Vat. el cod. cc desunt verba si nwllam ei impmiit cullales et potentiac sunl, quip|)o cum neque boni neque mali
necmitatem. ob id dicamur ,
quod absolule agei'e possimus ; neque laude-
;, ,
;
DIST. XL. ART. II. QUAEST. I. 707
praeiiestinatum salvari et praeseitum damnari, neque scientia quidem lolum indudit in cognitione, quia
praedestinatus laudandus est, si salvatur, neque liberum arbitrium et eius cooperationem et verti-
praescitus vituperandus, si damnatur; quod est con- bilitatem, et totnm. Et praeterea, non est nisi
tra statum gloriae et poenae. veri, et etiam de vero contingente est infallibilis,
sicul supra monstratum est in quaestione de prae-

c NcLuS 1 0. scientia^ Ideo praedestinatio infert saiutem et non
potest cassari nec discordare a libero arbitrio. Et
Praedestviiatio nec ratione causalitatis nec ratione quia praescientia nuilam imponit necessitatem con-
praescientiae infert necessitatem sive respectu sequentis, sed solum consequentiae , similiter nec
salutis sive respectu liheri arbitrii. praedestinatio.
1. 2. 3. Ex hoc patent tria prima obiecta de
Respondeo: Diceuduni, quod praedestinatio nec necessitate inferendi, impossibilitate cassandi, im-
iciusio. infert necessitatem saluti, nec infert necessitatem possibilitate discordandi. Haec enim omnia dicunt
libero arbitrio, quoniam praedestinatio non est causa necessitatem consequentiae solum, quia insunt prae-
salutis nisi includendo nierita, et ita salvando libe- destinationi non per rationem causalitatis, sed
rum arbitrium. praecognitionis , quae est concors, certa et infal-
^
.\d inteiiigentiam autem obiectorura notandum, libilis. Concors , quia praescientia sive praecognitio
Lestiiia- quod praedestiuatio duo importat: et rationem prae- vera: qui enim cognoscit vere cognoscit, rem prae-
T. ""' scientiae et rationem causae. In quanlum dicit ra- sentem esse, sicut est. et futuram ita evenire, sicnt
cnn-tionem causae, non necessario ponit effectum, quia eveniet. Est enim veritas adaequatio rei et intelle-
non est causa per necessitatem, sed per voluntatem: ctus\ Est itenim certa, quia independens, quia
et iterum, non est tota cansa, sed cum alia causa nuUo modo pendet ex praecognito. Non enim se-
contingente, scilicet cum libero arbitrio. Et regula cundum eius exigentiam cognoscit, sed secundum
est, quod quotiescumque effeetus pendet ex causa exigentiam luminis et claritatis aeternae, in qua
necessaria et variabili — a necessaria tanquam ab nulla cadit dubietas, sed certitudo summa ; et ideo
uaiversali , a variabili tanquam a particulari — dede omnibus aequaliter certa est. Est iterum infal-
nominatur a variabili, quia denominatio est a causa libilis , quoniam est tolum posse praesciti circum-
particulari ' ; et effectus ,
qni dependet a causa plectens; et ideo in nullo potest falli nec circumve-
contingente, est contingens. — Praeter rationem niri. — Et est exemplum Boethii in libro de Con-
piae- causae importat -
rationem praescimtiae ; et prae- solatione quinto", quodsi aliquis aspiceret de loco
mur aut vitupereniur. Adde quod facuUate praediti et potentes libro hanc invenimus definitionem veritatis et falsitatis : « Veri-
natura sumus, boni aul mali, sicut superius diximus, natura tas est id quod est res ; secundum alios, veritas est sermo
mininie cflicimur. ciuem conflrmat demonstratio vel sensibiliter vel intellectualiter ;
1 Ratia est, quia eflectus magis assimilatur causae parti- sermo autem iste sic est, ut deflnitio, quoniam est enuntiativa
culariquam universali. Sic, ut exemplum afferamus Scholasti- naturae et essentiae rei ; similiter et sermo dicentis : veritas
corum, homo genitus magis assimilatur homini generanti quam quidem est enunliativa naturac et essenliae veritatis, quantum
soli, quia sol est universale geneinns. Cfr. etiam supra d. 38. id sibi quod est res, vere est, et veritas non est nisi quod
a. 2. q. 2. in corp. circa finem, et d. 14. a. I. q. 1. ad 6 ,
est. Falsitas est quod non estres.et dicitur oratio, qua de ali-
ubi simile de nccessai-io et contingente habetur. quo dicitur eius contrarium. Verum est afflrmatio rei de re, a
- Supple cum cod. R praedestimtio. qua [non?] removetur vere ; falsum vero est cius contrarium
3 Dist. 38. a. 2. q. 2 ; d. 39. a. I. q. 2. ad 3, et ibid. a. rectiim est quod impossibile est removeri ». — Definitio veri-
2. q. 2. — De ultinia proposit. corp. cfr. supra d. 38. a. tatis, a S. Doctore proposita, quoad verba magis convenit cum
2. q. \. illa deflnitione ,
quam Averroes proponit iii libro « Deslructio
* Cod. T cognitio. destructionum » , disp. metaph. I. circa flnem (dub. 22.) : « Ve-
5 Haec deflnitio veritatis communiter a Scholasticis aut ritas namque, ut declaratum cst in' sua declaratione (deflnitio-
.4ristoteIi attribuebatur, aut cuidam Isaac, qui scripsit librum ne), est aequare rem ad intellectum, scilicet quod reperiatur
de Definitionibus. Si verba tanlum spectas , deflnitio veritatis a in aniina, sicut cst extra animam » (ed. .Venet. I49S.) — et
S. Doctore hic proposita neque in uno neque in altero occur- cum definitione Avicennae I. Metaph. c. 9, quae est ; Veritas au-
rit, sed si ad sententiam intendis, illa deflnitio habetur apud tem... intelligitur dispositio dictionis vel intellectus, qui signal
utrumque. Arislotcles multis locis de veritate et falsilate oratio- dispositionem in re exteriori, cum est ei aequalis. Cfr. etiam
nis loquens docet, oralionem esse veram, si enuntiet rem Anselm. , libr. de Veritate. — Paiilo post pro pendet plures
sicuti est; at falsam, si enuntiel rem, siciit non est. Cfr. libr. codd. ut XZ aa bb dependet ; deinde pro eius exigentiam Vat.
de Praedicam. c. de Si(bstantia ; I. Periherm. c. 7. (c. 9.) cum cod. cc eius (i. e. praecogniti) existeniiam ; demum pro
III. de Anima , text. 21 . seqq. (c. 6.) ; et IV. .Metaph. text. 27. el ideo de omnibus multi codd. cum ed. I perperam et ideo
(III. c. 7.) nec non V. Metapli. lext. 34. (IV. c. 29.). In libro IX. omnibus.
Metaph. text. 21. (VIII. c. 10.) autemait: <t Quamobrem verum " Prosa 6, ubi auctor de providentia loquens ait: » quod
(Ucit,qui divisum dividi et compositum componi putat; falsum porro ab rebus infirmis constiluta quasi ab excelso rerum cacu-
autem, qui contra quam ros se habeant, aut quando sunl aut mine cuncta prospiciat »... Et ibid. praescientiae immutabilita-
non sunt ». Quod ad Isaac attinet, inspeximus Monachii cod. tem impugnanti respondet: Propositum te quidem tuum po.sse
Bibl. reg. n. 8001, W., qui a fol. ISI vers. usque ad fol. IS4 deflectere, sed qiioniam et id te posse, et an facias, quove con-
vers. continct laudati Isaac librum dc Deflnitionibus. In quo vertas, praesens providentiae veritas intuetur, divinam te prae-
,
'
,, .;
,,
eniinenti circiimiacenlem regionem, nbi est multi- et ratio, quod iUum salvari est contingens; et qui
tudo viarum, omnes simul et uno aspeetu

quas diceret contrarium et assereret, respuendus esset.
videret, ambulans per locum illum, quamvis possit secundum omnium iudicium certum. Et iterum,
per diversas vias ire , non tamen posset visum eius quod si consequens est contingens, im-
ars dicit,
latere, pro eo quod per millam viam posset ire, possibile est, antecedens esse necessarium, et hoc
quam ille non videret. Si ergo intelligatur unus supra probatum est per tres regulas'; et qui dice-
esse visus, qui posset omnes vias praevidere et totum ret huius contrarium, totam artem syllogisticam
posse euntis, nullo modo quis eum praevenientem deslrueret, cuius virtus illationis esl. ut oppositum
circumvenire posset. Et talis est aspectus divinae consequentis non possil stare cum antecedente. Cer-
praescientiae, quia ab aeterno cognovit omne quod tum est autem, quod oppositum contingentis stal
poteramus cogilare vel velle; et simul ciuu hoc cum necessario '. Istum ergo esse praedestinatum
vidit . in quam partem nostra voluntas el operatio non est necessarium. Et est necessarium. , vel con-
inclinaretnr. Et qiiia totnm posse et velle et agere tingens , vel impossibile ; et non est impossibile nec
cnmplectitur , ideo iion potest falli. Et quia praede- necessarium : ergo est contingens ; et contingem
Motandi.m. stiuatio claudlt praescientiam , hinc est, quod concor- potest non esse: ergo iste qui est praedestinatus
dat cum libero arbitrio, et non potest discordare potest non esse praedestinatus.
et non pntest cassari ; et neccssario infert salutem Et hoc quidem credo quod necesse sit poni
sed non necessario efficit^. hoc tamen difQcile est intelligi. Potest tamen sic
4. Ad illud quod quaeritur, utrum praedeslinatus capi. si praesupponamus quatuor vera. Primum est,
possit damnari; dicendum, quod sic, sine distin- quod praesens divinae aeternitatis circuniplectitur î.
ctione, quia quamvis haec possit distingui de re, omne tempus, idem et uniforme; et hoc dicit An-
vel dicto^: praedestinatum damnari est possibile sehnus in libro de Concordia praescientiae et liberi
sicul haec: album possibile est esse nigrum; haec arbilrii ', quod « sicut praesens tempus circumple-
tamen non est distinguenda secundum artem: prae- ctitur omnera locum, et orane quod in loco est, ita
destinatus potest damnari, sicut nec haec: homo praesens aeternitatis omne tempus » . Et hoc neces-
albus potest esse niger. Non enim potest esse de sarium est poni quamvis non possiraus hoc plene
,
dicto, cum non sit dictum. intelligere. Videraus enim eius oppositum esse fal- ,
Propter quod intelligendura, qund ista habet^ sum et impossibile: quia si hoc non esset, tunc
Praenotand.i tres causas veritatis: praedestinatus potest damnari, mutaretur praesens divinae aeternitatis. — Secun-
uiiimorum sicut Iiaec: praedestinatus potest esse praescitus: aut dum est illud, quod Deus uno el eodem cognoscit
quia forma praedicati potest inesse subiecto cum omnia, ita quod est unica Dei cognitio, qua cogno-
forma implicata, vel post formam implicatam, vel scit hoc et qua cognoscit eius oppositum. Et hoc
sine forma implicata. Quocumque enim modo prae- supra" probatum est auctoritate et ratione, non
dicatum possit inesse, iudicanda est locutio sim- soluni quantum ad illud per quod cognoscitur, sed
pliciter vera; et dico, quod jn tertio sensu locutio etiam quantura ad actum divinae cognitionis. —
est vera^: praedestinatus potest esse praescitus. Tertium est, quod cum dicimus, divinam cogni-
Praedestinatus enim potest non esse praedestinatus, tionera vel voluntatera ordinari ad hoc cognosci-
et necesse est, omnem hominem esse praedestina- bile et ad aliud, non ponitur ordo vel respectus
tum, vel praescitum; et ideo sequitur, quod possil in Deo actu, sed solum ex parte rei creatae vel
esse praescitus. Et hoc quidem necessarium est cognitae; et ille quidem, sicut praevisum est'°, non
poni. Nam fides dicit et ratio, quod sequitur: si ponitur in actu , sed in habitu, nec de praesenti
est praedestinatus , salvabitur. Rursus, fides dicit sed de futuro. — Quartum est, quod futurura sub
1 posse vitare, sicuti praesentis oculi effugere non accipere, et dein posl verb:\ simpticiler vera, ut minorem haec
possis inluilum, quamvis te in varias actiones libera voluntate verba addere : sed in ista propositione forma praedicati subie-
converteris... Omne namque futurum divinus praecurrit intuilus cto non inesse potest nisi in tertio sensu i. e. forma impli-
sine
et ad praesentiam propriae cognitionis retorquet ae reyocat. cata, et tunc conclusionem facere: ergo dico, quodin tertio elc.
Cfr. et ibid. Metr. 2. — Paulo inferius pro locim illiim Vat. « Dist. 38. a. 2. q. 2. fundam. 1-3. — Paulo anle loco
cum cod. cc locum suum. voculae supra in plurimis codd. falso legitur sopliisma.
' Intellige : visum. — Pro praevenimtem sola Vat. prae- ' Vide loc. cit. secundam et tertiam regulam. — Vat. cuni
videntem, et aliquanto inferius inclinantur pro inclinaretur. uno altcrove cod. perperam non stat pro stat.
^ Sive, ut aliis verbis utamur, est nece?sitas in eonsequendo, * Quaest. 1 . c. 5 : Quemadmodum praesens tempus conti-
sed non in efficiendo. Cfr. supra d. 38. a. 2. q. 1. net omnem locum et quae in quolibet loco sunt, ita aelerno
3 Cfr. hic lit. Magistri, c. I , ubi dictum, distinguitur a vero, praesenli simul clauditur omne tempus et quac sunt in quoli-
et sensus composHus a sensu diviso. bet tcnipore.
' Vel potius : habere potest. " Dist. ;i9. a. I. q. I , et q. 3. ad i, nec non a. 2. q. 1,
5 Pro faciliore huius loci intelligenlia non inulile erit, pro- et q. 3. ad ul(. — Paulo superius post jmo et eodem cod. Z
positionem : Quocumqiie enim modo praedicatum possit inesse, supplet respecln vel modo.
ludicanda est locutio simplicitrr vera, ut maiorem syllogismi 1» Dist. 38. a. 2. q. 2, et hic a. I. q. I.
,
,,
DIST. XL. ART. 11. QUAEST. I. 709
ratione futuri, quotl ponitur semel esse verum, gnificalum impnrtant divinam essentiam, quantum
ponitur semper fuisse verum, et quod ponitur se- ad connotatum important futura contingentia. Quan-
mel esse falsum, ponitur semper fuisse faisum; et tum ergo ad principale significatum idem sunt
ideo cum ponilur posse esse, non ponitur nec mu- quantum vero ad connotatum, quia sunt contingentia,
tari nec ineipere '.
quae non de necessitate insunt, potest unum esse
His praesuppositis facile est inteliigere, quod alterum^ Quia vero connotata non tantum sunt
ppiicaiio. praedestinatus potest esse praescitus, et quod Deus contingentia, sed etiam de futuro, quae nihil po-
quem praescivit potuit praedestinasse. Constans enim nunt actu, possunt non inesse et inesse sine muta-
est, quod salus istius qui praescitus est, potuit ab tione. Cum enim ponuntur inesse vera de futuro,
aeterno praevideri, cum possit esse sive fieri in ponuntur semper fuisse, et cum ponuntur non esse
tempore; et si potnit ab aeterno ordinari ad divi- ponuntur nunquam fuisse, sicut patet; et Anselnius"
nam cognitioneni et voluntatem, potest et nunc. dicit, si dicatur, aliquid esse futurum de contingenti,
Etenim quia praesens totum est, et nihil transiit constat quod possibile est, non esse futurum; et si
in praeteritum, et nihil factum est, quod ît ne- futurum est, semper verum fuit, ipsum esse futu-
cessarium esse faotum; hinc est, quod sicut potest rum. Et ideo haec est vera sine mutatione et sine
cogitari, vere posse' et non praedestinasse ah ae- inceplione : praedestinatus potest esse praescitus.
terno, ita etiam, quod possit nun.c, in suo scilicet Nulla enim repugnantia est nec ex parte signiflcati
nunc aeternitatis , non praedestinasse. Et hoc dicit nec ex parte connotati, et hoc patet, si resolvantur '.
Magister in littera. Actus tamen aeternus divinae Sensus euim est: iste est praedestinatus, id est, iste
cognitionis non potest cogitari non fuisse, sed ad est a Deo praecognitus et salvabitur per Dei gra-
hoc fnturum contingens ordinatum non esse '
; et si tiam. Similiter: iste est praescitus, sensus est: iste
hoc ponitur , non ponitur aliqua mutatio in aeterno est praecognitus et damnabitur per snam culpam.
praesenti, quia nulla ponitur successio; nec ponitur Constat enim, quod in divina cognitione non est
mutatio in cognitione , quia non ponitur in Deo alia differentia in se, sed solum in connotato. Cum ergo
cognitio nec in ordine ex parte cognoscentis , quia salvandus possit damnari, praedestinatus potest esse
non ponitur in Deo alius ordo, nec in ordine ex praescitus sine aliqua mutatione.
parte cogniti , quia ex parte illa non ponitur nisi 4. S. 6. Ex hoc patent alia tria obiecta: nam
futuruni: et illud, cum non est, potest intelligi esse, primum et ultimum intelligitur in formis, quae
et potest esse futuruni sine mutatione \ aliquid ponunt actu circa subiectum ; secundum vero
Et hoc totum clarius aperitur, si veniamus ad de eo quod est ita aeternum quod nihil temporale ,
iiirmatur. signiflcationem horum vocabulorum praescitus et connotat. Talia autem non sunt esse praescitum et
praedestinatus. Praedestinatus enim et praescitus esse praedestinatum '. Et sic patent omnia.
duo sunt vocabula, et quantum ad principale si-
1 Clr. disl. 38. a. 2. q. 2. ad duo ultima, ubi duplex di- = id est, quia sunt v. g. relate ad hominem conlingentia
slinguitur imniutabile et aeternum, ununi scil., quod converti- non est necesse, unum eorum dele.rminate ex se illi convenire,
tur cum ente necessario, et alterum, quod non convertitur cum sed potest illi convenire vel unum vel alterum. — Paulo anto
ente necessario, cum non sit aliquid actu, ut est futurum pro connotatnm ed. 1 connotata.
contingens. " de Concord. praesc. Dei cum lib. arb. q. I. c. 2:
Libr.
- Supple : praedestinare. — Pro posse Vat. potuisse. Par- Sicut non est idem rem esse albam et rem albam esse albam li- ;
ticula et, quae verbum posse sequitur, deest in cd. 1 et in gnum enim non est semper necessitate album quia aliquando, ,
cod. T a secunda nianu expuncta est. Paulo superius pro priusquam fleret album, potuit non
album et postquam fieri ;
iransiii multi codd. cum ed. 1 iransit. — Sententiam Masistri est album potesl fieri non album
,
lignum vero album sem- ;
vide hic, c. I. per necesse est esse album quia nec antequam sil nec post-
,
,
3 Simul audi : polesl cogitari. Cfr. supra d. 38. a. 2. q. 2. quam est album, fleri potest, ut album simul sit non album...
in corp. — Paulo supcrius pro sed ad hoc nonnulli codd. sci- Eodem modo res aliqua, ut quaedam actio, non necessitate futura
licet ad hoc ct Vat. cum cod. cc vel ad hoc. Eadem Vat. paulo est, quia priusquam sit, fleri potest, ut non sit futura ; rem
inferius post et si hoc in textum in.serit non; perperam. Dein vero futuram necesse est esse futuram, quoniam futurum ne-
post in aeterno cod. V omittit praesenti, quae vox et in cod. T quit esse simul non futurum. Cfr. et ibid. c. 3. — Paulo ante
primo defuit, sed poslea secundis curis adiecta est. pro inesse vera ed. I esse vera.
* Ncmpe ,
quia quod non est non mutatur, licet fiat;sup- ' Intellige: duae propositiones sequentes; vel lege cum Vat.
ponit enim mutatio existentiam. Vat. niinus apte ad conlex- resolvatur (ed. 1 resolvitur), scil. illa propositio.
lum paulo superius pro potest esse futurum ponil non esse 8 De quo cfr. supra d. 38. a. 2. q. 2. ad ult.
futurum.
, ;, :
SCHOLION.
I. SnpposiCu distiiictione inter iiecessitatem ubsoltiittm sive tiae ipse ordo praedestimtioms iiabet infallibilem certitudinem,
conseiiiientis , et hypotlipticiim sive coîsequentiac vel illiitionis nec tamen causa proxima salutis ordinatur ad eam necessario,
(supni (i. 38. :i. 2. q. I.), in liae qniicstione pi-inci|iali(i'r agi- sed contingenter, scilicet liberum arbitrium » (cfr. S. 1. q. 23.
tui- ile necessitiite iibsoliila, sccl in flne cofp. ctiiim cle neccs- a. 7.). Putamus autem, S. Bonaventuram praecise in hoc non
sitate liypotlieticn. Insnpei' in solut. iid 4. triictntur specialis dissentirc a S. Thoma , cum alibi (in quacstione seq. in coi-)).)
quacstio, i|uo scnsu dici possit, quod praedestinatus possit praeter certitudinem infallibilis scientiae referiit ctiam certitu-
damnari. — .Miniitcstc haereticii et a Concilio Constantiensi, ap- dinem immutabilitatis, ex divina dispositione et ordinatione or-
probanle Martino V. , condamnata est propositio (

prop. 27. ) Wi- tam, quae includit voluntatis decretum; unde dicitur inha (d.
clelTi: « Oninia de necessitalc absoluta eveniunt ». 4S. a. 2. q. 1 . ad 2.) : « volimtas facit de sCientia dispositio-
II. Ut dogma Ciitholicum niclius intelligatur, Seraphicus pcr nem ». Insuper etiam ipsam praescientiam Dei in causalitiite
partes probat, quod ncc riitio cintsnlitntis . iicr vM\o scicntiae secundufti S. Bonaventuram fundari, iam supra d. 39. a. I.
quae implicantur in iiiiicdcsliniilioiic. nccrs.siliilcin lilicro arbi- q. 1 , Scholion dictum est. llanc autem causalitatem ab ipso non
trio inferant. Nolum cst, priiihr iinliiiuos hiicii-iicns Ciilxiiium in sensu solius ciiusae eflicientis intelligi , etiam hic in solutione
pluresque alios ila causalilalcni piacdcstiiialionis ct etlicaciam ad 1. 2. 3. satis manifestatur.
graliiic c\iii;j^ciiissc, iil liberi arbitrii vera causalitas et coiitin- III. In solut. ad 4. subtiliter discutitur locutio : utrum prac-
gcnliii Inlliiliif . (111, isi illud a Deo moveatur, quin se ipsum deslinatus possit damnari , et plura profiinda et notanda alle-
movciii cl ilclciiuinri. ijui eiroi- perniciosissimus reprobatus est runtur ad probandam viam S. Docloris, quae aliquatcnus dif-
a Concilio Tridentino Sess. B. can, i. Ihide ciilholici doctores fert ab ea ,

quani alii magisdi tcnenl.. Distinguit enim duas
nnaniniiter docenl, actionem causae priiuiic noii cxcludere ve- propositiones; modalem , in qiia ponilur signiflcalum dicli in
lani et liheriim cooperationem caiisae sccundiic, nec molionem rccto, et lalis est fornia ]iropnsitionis : praedestinatus potest
sivc clliciniiiin giiiliac impedire, quod eliani voluntas creala damnari; modalem, in tiua ponitur signiflcatum
et in obliquo,
se i|is;iiii \irr iiiii\iiii cl determiiiel. Sed acriler eliani inler por accusativum et verbum infinitum qualis est ,
propositio
scholiis ciihiiliiiis ilispiilatum esl de iiiodo e\ i-«feH(; illins coo- possibile esl, praedestinalum damnari. Proposilionem in hac
pcrationis, priicci|nic inlcr duas scholas celebrcs, iii hac quae- secunda forma debere distiiigui, cum communi sententia af-
slione e.\ adverso sibi oppositas. Scliola enim, quae vocatur firmat etiam Seraphicus, Vel enim ista pioposilio intelligitur
Thoniistarum \eram S. ,\ugustini et , S. Thomae doctrinam de dicto et in sensu composito , et tunc est falsa (ut : album
esse amrniat, quod divina vokintas sua causalitate ab intrinseco esse nigrum, est possibilc in scnsu ; haec propositio: album
eflicaci inferat consensum liberum voluntatis crcatae, nedum est nigrum, est possibilis); vcl de re et in sensu diviso (ut:
quoad subslantiam actus, sed cliam quoad modum libertatis res nunc alba potest fleri nigra), Distinctio de reoldicto, qua
(cfr. S. Thom., S. I. q. 19. a. 8, q. 83. a. I. ad 3, q. 103. a. in hac distinctione ulilur ctiam iMagister, cxplicalur a S. Thom.,
t ; S. c. Gent. 111. c. 89 ; de Verit. q. 6. a. 3. ad 3.). In hac S. 1. q. 14. a, 13. ad. 3. — Pnmam vero formam proposi-
sententia etiam cerlitudo divinae praescimliae explicatur ex tionis S. Bonav. sine distinetione tanquam veram admittit, dum
ipsius voluntatis divinae decretis eflicacibus. Altera schola, ut Magister (hic c. 1.), S. Thom. (S. I. q. 23. a. 6. ad 3.), Scot.,
infallibilitatem et efficaciam decreti divini praedestinantis simul Richard. a Med., Durand. aliique ctiam in hac forma adhibent
cuni indiflerentia liberi arbitrii explicet, ulitur sdenlia niedia, distinctionem sensus compositi et divisi. Probat autem Seraphi-
qua praevidetur, quid voluntas factura sit cum au-
de se, sed cus suam assertionem , supponendo triplicem sensum illius
,\ilio gratiae praeoenientis, antecedentcr ad omne decretum di- propositionis (« habet tres causas veritalis »); et haec potest esse
vinum absolutum ; et hac via propugnat concursum divinum vera, si unus ex tribus sensibus est simpliciter verus. Intelligi
congruentem libertati ac molionem indiflerentem, quae non an- enim potest subiectum praedeslinatus vel « sub forma impli-
tecedat determinationem voluntatis, sed ei sit simultanea vel, ut cata » i. e. reduplicative ,

praedestinatus ut praedestinatm , et
aliqui videntor docere, potius eam consequatur. — S. Bona- sic est falsa; vel « post formam implicatam », i. e. qui antea
ventura de causalitate divinae voluntatis hoc loco nihil dicit fuit praedestinatus postea Rt reprobus, et sic iterum est falsa;
quod non sit generaliter receptum. Plura vide infra d. 45. a. 2. vel « sine forma implicata » i. e. absolute subiectum conside-
q. 1 . 2 ; et de motione divina II. Sent. d. 2S. p. II. q. 4. 5 rando, et tunc praedicatum potest damnari recte dicitur de
d. .37. a. 1. q. I , d. 26. q. 6, d. 14. p. I. a. 3. q. I. subiecto, ut in sequenti et hic dub. 4. S. probatur; quod deinde
Sed quoad alteram rationem, scil. praescientiae, manifestum quatuor profundis et valde notandis principiis aliquatenus cx-
est, praesertim ex solul. ad 1 2. 3, S. Bonaventuram refundere cer- . plicatur. — Solut. ad i. 6. iisdem flt principiis, quae adhibet
Utiidinem, quae est in praedestinatione, non ad causalitatem in ea S. Thom., de Verit. q. 6. a. 3. ad 8.
implicatam , sed ad nobilitatem divinae scientiae ; unde potius IV. Alex. Ilal., S. p. 1. q. 28. m. 4. per totum. — Scot,, hic
ad praescientiam recurrit , ut ostendat concordiam praedestina- q. unica; et Report. hic q. unica. — S. Thom., de hac et seq. q.
lionis cum libertate creaturarum ; immo ipsius verba hoc loco hic q. 3 ; S. I. q, 22. a. 4 ,
q. 23. a. 6 ; de Verit. q. 6. a. 3.
videntur rationem causalitatis penitus excludere, cum dicat — B. Albert., hic a. 1 4. 15. 16; S. de hac et seq. q. p. 1.
» non per rationem causalitalis ». Sed S. Thom. (de Verit. q. 6. tr. 10. ,q. 63. m. 3. a. 2. — Petr. a Tar., hic q. 2, a. 1, —
a. 3. in corp.) quoad certitudinem praedestinationis videtur Richard. a Med. , hic a. 2. q. 1 . 2. — .Egid. R. , hic I . princ.
aliter sentire, cuin dicat: « Unde practer certitudinem praescien- q. 2. — Dionys. Carth., de hac et seq. q. hic q. 2.
: 1 :
DIST. XL. ART. It. QU.\EST. II.
QUAESTIO II.
Utrum praedestinatio pmat certitudinem in evenlu.
Secimdo, sapposito quod praedestinatio iion desit, aliqua mansio vacua remanebit. Sed hoc est
inferat necessitatem libero arbitrio quod non possit, inconveniens et indecens in civitate superna: ergo
aiiter esse, quaeritur, utrum ponat certitudinem in certum est, quod quilibet praedestinatus locum suum
eventu, scilicet, ut nunquam aliter eveniat, nisi habebit.
sicut Deus praedefmivit. Et quod sic ostenditur: , 6. Item, numerus electorum a Deo praeflnitus
1. Primo wuctoritate loannis decimo tertio ' est optima et decentissima ratione et proportione
iligo scio, quos elegerim; et secundae ad Timotheum — si enim omnia fecit ordinatissime, multo fortius
secundo: Novit Deus, qui sunt eius: ergo si di- supernam civitatem sed optima proporlio foedatur —
vina cognitio est certa et infallibilis, et falleretur, si et perditur per augraentum et diminutionem ergo :
non salvarentur illi quos novit esse suos certitudi- si non potest esse, ut sit ibi defectus ordinis et pro-
naliter, ergo verum est, quod sic evenit, sicut prae- portionis congruenlis, certitudinaliter tot salvabun-
deflnivil Deus, ef sic etc. tur, et non plures nec pauciores quam" Deus
2. Itera, primae loannis secundo^: Ex nobis praevidit.
exierunt, sed ex nobis non erant. Ponit illud ergo Sed coNTaA : I . Quod non sit certitudo eventus -^<i opposi-
pro signo: quod illud est signum, quod liomo non quantum ad personas , videtur sic : Apocalypsis
fuit electus, quando non perseveravit in bono fiha- tertio': Tene quod habes, ne alius accipiat coro-
Si ergo illud signum est rectum, certum est,
liter. nam tuam; Gregorius ibi: «Dum alius labitur, alius
quod omnes praedestinati et soli in gratia flnaliter in locum eius subinducitur »: ergo si unus vindi-
perseverant; et si hoc certum est, quod soli salvan- cat sibi locum alterius, non ita evenit, sicut Deus
tur et onmes : ergo certitudo est in eventu. ordinavit, iramo tota die flt transmutatio.
3. Item, Augustinus in libro de Bono perseve- 2. Item , super illud lob trigesimo quarto '
rantiae": » Praedestinatio est praescientia beneficio- Conteret muUos , (Jregorius ibideni: «Locum vitae,
rum Dei, per quae certissime liberantur quicumque ahis cadentibus, alii soiliuntur ».
liberantur». Si igitur liberantur certissime, patet 3. Item, quod non sit certitudo quantum ad
quod certitudo salutis est respectu personarura, et num.erum, videtur Lucae quinto": Rumpebatur rete;
sic etc. Glossa: «Non tot intrant de ludaeis, quot sunt prae-
4. Item, Augustinus in Ubro de Correctione et destinati»: ergo pauciores salvantur, quam sint prae-
gratia^ «Certus est nuinerus electorum, qui non destinati.
potest minui nec augeriw: ergo videtur, quod cer- 4. Item, Deuteronomii prinio'": Addat Deics ad
titudo sit in quoto nuineio. hunc numerum multa millia; Glossa: « Ad hunc
5. Item, hoc videtur ratione, quia in domo nuraerum praedeflnitum in Dei praescientia qui ^ ,
Pairis sunt multae mansjones , sicut dicitur loan- novil , qui sunt eius » : ergo si Deus addit ad nu-
nis deciino quarto '':
aut ergo praevidit Deus ,
qui merum praedefinitum non , est certitudo qnantuni
debeant ibi habitare, aut non. Constat quod prae- ad numerum salvandorum.
vidil. qui debeant ibi esse: ergo si aiiqnis eorum 0. Item, quod quantum ad neutrum sil cerli-
' Vers. 18. — Sequens texlus est loc. cit. vers. 19, quem = Vers. 2.
textum Vulg. sic exliibci: Cognovit Dominus, qiii sunt eiiis. « Pro quam Vat. qiiot.
— Circa finem argumenli pro evenil Vat. cum aliquibus mss. ' Vers. 1 , ubi Vulgata ut ncmo pro ne alius. — Textus
eveniet. mox allatus et Gregorio adscriptus, quoad scntentiam invenitur in
^ Vers. 1
9 , ubi Vulgata prodierant pro exierunt. — Vat. eius libr. XXV. Moral. c. 8. n. 20, et c. 13. n. 31 ; sed verba
post pro signo inleriicit scilicet. ipsa, ut citata sunt, habentur in Glossa ordinaria ad praeno-
' Nunc, ut iam supra dictum est, de Dono persever. tata verba Apocalyps. ,
quare et Vat. pro Gregorius substituit
nuncupal., c. 1 4. n. 3S ; sicul de GorrecUone et gratia (ut legitur Glossa.
in arg. seq.) nunc de Correpiione etc. cfr. supra 699, col. 11. 8 Vcrs. 24. — Verba Gregorii habentur XXV. Moral. c. 8.
nota 3. n. 19, ubi in textu originali iUis pro aliis.
* Cap. 13. n. 39. Vide hic lit. Magistri, c. 1. — In flne ' Vers. 6. — Glossae ordinariae textus integer hic est:
argumenti pro quoto Vat. quodam. Adiectivum qitotus idem Non tot intrant de ludaeis, quol apud Deum ad vitam erant
significat quod determinatus , sicut et appellatio quota signifl- praeoi'dinati.
cat quoddam determinatum, « quod quisque principi aut domino "> Vers. 11.— Glossa ordinaria integre sic : Ad hunc nume-
in tributum \d censnm praestare tenetur ». Du Cange, Glossar. riim deflnilum apud Dtnim. Novit qui sunl eius, qui numerat
,
mediae el inflmao latin. muUitudinem stellarum.

;,,
tudo, videtur. Intelligamus ABC esse luimerum tem , sed quantura ad infallibilitatem aeternae prae-
praedestinatorum, D E F numerum praescitorum cognitionis , et quantum ad invariabilitatem aeternae
tunc quaero: A ita bene potest damnari, sicut praeordinationis °.
et D, et e converso D ita ' salvari, sicut A: ergo 1. 2. Ad illud ergo quod obiicitur, qiiod aliussoiuMot
, . , . . ,. , , liosilorm
nuUa est certitudo quantum ad personas. Rursus altenus locum accipit et coronam; dicendum, quod
A potest damnari, et tunc solum remanent duo, locus aeternae mansionis et corona relributionis ali-
et D salvari, et tunc erunt quatuor: ergo nuUa est cui secundum reputalionem iustitiae ' ,
debetur oistinoii.
certitudo quantum ad numerum. alicui secundum praedefvnitionem praescientiae. Et

6. Item, hoc ipsum ostenditur deducendo acl contingit, quod unus locus debetur alicui secundum
inconvenims. Si enim certum est, qui et quot sal- praes&ntem iustitiam, eo quod, illo cadente, alius
vabuntur, ita quod sic eveniet, et non aliter, quam- intrat, cui debetur secundum praedefinitionem ae-
vis possit aliter ^ : ergo nullus praedestinatus damna- ternam. Quando vero alicui debetur locus secundura
bitur aliquo casu vel eventu, et nullus praescitus praedefinitionem aeternam, potesl quidein cadere
salvabitur: ergo nallus debet curare, utrum faciat et locum perdere, et alius, qui noii est praedesti-
bene vel male, quia si praescitus est, quidquid natus, potest acquirere; sed tamen hoc nunquam
faciat, in fine damnabitur; si praedestinatus ,
quid- eveniet. Quia ergo praescitus iustus frequenter locum
quid faciat, in fine salvabitur; stultus est ergo, qui aetcrnae mansionis perdit, quein alius paris meriti
non comedit et laetatur , et non liabel bona in acquirit; et nemo scit, utrum sit praescitus, vel
vita sua^. praedestinatus : ideo, quamvis sciat, se esse iustum,
tiraere debet, ne araittat locum. Et ad hunc ti-
CONCLUSIO. morem hortatur beatus loannes in praedicta aucto-

rilate Apocalypsis. Et hic timor bonus est omnibus, Notamiii
Praedestinatio a parte rei evenientis non habet et praescitis et praedestinatis, quia humiliat et sol-
certiludinem in eventu, a parte Dei praeco- licitat. Econtra, certitudo de electione elevat in
gnoscentis et disponentis habet certitudinem tumorem et deprimit in torporem; ideo secundum

et infallibilitatis et immutabilitatis. ordinatissimam dispensationem ^ hoc factuin est, ut
nulli reveletur , an sit praedestinatus, nisi sit a Deo
Respondeo: Dicendum, quod esl dicere certitu- confirmatus in bono, ut non possit elevari per su-
dinem a parte rei evenientis , et a parte Dei prae- perbiam vel torpere per negligenliam. Patet ergo,
ordinantis \ Si loquamur de certitudine a parte rei, quod illa auctoritas non signiflcat mntationein fieri
cum haec dicatur contra contingentiam , sic dico, in praescientia , vel aliter evenire, cpiam Deus prae-
coucjusioi. qviod iion est maior cerlitudo in numero electorum, scivit, sed quod qui actuahter iustus est potest
quam sit in numero aliorum futurorum contingentium, locum ,
quo dignus est, perdere perdendo iustitiam,
quia pendet eventus nostrae salutis et damnationis et quod qni peccator est potest locum sibi indebi-
ex arbitrii nostri libertate. Si autem loquamur de tum ' acquirere accpiirendo iustitiam ; et hoc tota
certitudine a parte Dei praecognoscentis , sic cerlus die contingit. —Exemplum in veteri Testaraento ma- EsempH'
coiiciusio2. est eventus salutis ^ certitudine infallibilitatis, quia nifestum fuit de Saule et David in regno, cui sci-
divina praescientia iion fallitur, et ideo semper evenit, licet Sauli recte potuit dici: Tene quod habes , id
conciusios. ut praescivit. Cerlnni etiam est certitudine immuta- est humilitatem et iustitiam, ne alius accipiat co-
bililatis , quia divina dispositio et ordinatio uon ronam tuam, id est tibv debitam secundmn statum
variatur, ut modo unum eligat et modo alium, sed praesentem, alii tamen debitam secundum disposi-
qui serael electus est, semper fuit et erit, et non alius. tionem aeternam '".
Exemplum etiam est in coronis
Rationes ad priniam partem inductae procedunL quadraginta Martyrura.
Ad argi;. in de certitudine eventus, non quantum ad necessita- 3. 4. Ad illud quod obiicitur de diminutione
' Cod. X post ita repetit bene. 5 Vat. et cod. cc iiic adiiciunt nostrae, et pauio inferius
2 Vat. , omissis verbis qmmvis possit aliter, post sequen- post ideo omittunl semper.
tem vocuiam ergo interiidt certum est, quod, quue accessio •^ Ed. 1 praecognitiouis ; Vat. praedestinationis.
nec in ed. 1 habetur nec in codd. In omnibus ferme codd. in- ' Vat. cum ed. \ voci iustitiae praemittit praesentis. Co5d.
veniuntur verba a Vat. suppressa quamvis possil aliter, sed A I in hac propositione bis aliter pro alicui. Paulo inferius pro
codd. perperam eis praeflgunt ergo, excepto cod. T (in quo eo quod Vat. cum paucis codd. et quod.
a secunda manu ergo expunclum est) nec non excepta ed. 1 8 Vat. et nonnulli codd. dispositionem. Mox pro a Deo
quos duos duces nos sumus secuti. Cod. X ,
qui de cetero plures mss. adeo.
convenit cum ceteris codd. , omittit ergo ante nullas praede- 5 Vat. cum uno alteroque cod. debitum, quae lectio bene
explicari potest. Paulo superius pro praescivit Vat. praescit,
' Respiciunlur verba Sap. 2, 6. seqq. ; Isai. 22, 13; Luc. ed. I praesciverit.
12, 19. — Pro non habel ed. 1 non sumit. 1° Cfr. \. Reg. c. 13. seq. — De exemplo quadraginta
' Cod. W praedestinantis. Mox post rei Vat. addit eve- Martyrum cfr. Breviar. Roman. die 10 Marlii.
nientis. Dein pro dicatur codd. P QX ( T in marg.) dividatur.

;
:
DIST. XL. ART.
et augmento, dicendum, quod totum referendain est inferendo a simili, dicendo sic : Deus praeordinavit, uaiio i.
illud ad statinn praesentis iustitiae. Nam ilia Glossa: utrum tu debeas cras vivere, an non; ad quid ergo
« Non tot intrant». intelligitur tempore primitivae comedis et bibis ? Qui sic argueret et tali rationi
Ecclesiae, quia multi intralount in teinpore finalis consentiret, argueretur dementiae; similiter in pro-
Ecclesiae. Similiter quod dicitur. quod Deus addat posito. —
Secundo respondetur contra arguendo: tu natio -2.
ad himc numerum , intelligitur iustificando plures dicis, quod Deus praedestinat, et ego dico, quod Deus
et vocando ad fidem. tanquam iustus iudex iuste remunerat. « NuUum ergo

.0. Ad illud quod obiicitur, quod possunt esse bonum irremuneratum, nullum malum impunitum^»:
plures et pauciores et alii ,
quam sint praesciti ergo nullus laborat sine fructu, nuUus torpescit sine
ergo ibi non est certitudo; dicendum, quod non est damno. —
Et propterea dicendum quod praedicta , Ratio 3.
certitudo necessitalis , est tamen certitudo infalli- argumentatio deficit: procedit enim, ac si Deus
bilitatis. Quamvis enlra possint esse alii et plures, praedestinaret et praesciret in omnem eventum ; sed
tamen nunquam erunt; et si essent, tunc ab aeterno non praedestinat hominera ad salutem nisi per me-
praedestinati essent: ideo non potest ibi cadere ali- rita, nec reprobat, ut perveniat in damnationera
qua mutatio. sine meritis. Et ideo non solum est nostra salus ex
(3. Ad illud quod obiicitur, quod si ita evenit, parte Dei, sed etiam ex parte nostra; et cum ipse
tunc frustra laborat praescitus et praedestinatus velit, omnes salvos fleri'' et omnibus gratiara im-
, dicendum, quod illud est argnmentum stultorum ', pertiri, solum ex nostra raaiitia vel negligentia venit
quod ducit eos in torporemetinipietatis excusationem. defectus nostrae salutis.
Et ideo primo ostendendum est, eos stulte arguere,
SCHOLION.
I. Additur hciee ciuaeslio, ne quis ex priiieipiis antea sta- ab omnibus conceditur, licet de rattone certitudinis a parte Dei
Ijilitis derogai-e possit ceiiitndini. divinac praedestinationis. Simul disscntiant. — Quod neino, seclusa revelatione, m-to scire po-
in solutionc ad 3. {. resolvilui- alia quaestio, ulruni scil. nu- test, se essB pracdestinatum , docetur a Concilio Ti-id. (Sess. 6.
merus pi-aedestinatoruni aiifjeri possit; et in solutione ad 6. c. 12.), et a S. Uoctore confirmatur infra d, 41. a, I. q, 2. et
valide cl triplici argumcntationc rctunditur insipientia eorum, alibi.
qui doctrina hac ad impietatis excusationem abutuntur. Alex. Hal., S. 28. — B, Albert.,
II. Distinctionem certitudinis a parte rei evenientis , et a I. 12. — Petr. Riehard.
pane Dei praedestinantis etiam
, S. Thom. (S. I. q. 116. a. 3 ;
hic a. 2. (|. 3.
dc Veril. q. 6. a. 3. in fine corp. et alibi) adhibct. Haec in gcnerc
ARTICULUS 111.
De divina. electione.
Const?quenter quantura ad secundum *

articulum Primo quaeritur, utnini electio sit in Deo ae-
quaeritur de divina electiorie. Et circa hoc quae- ternaliter, vel ex tempore.
runtnr dno. Secundo quaeritur, qnid sit electio secundum rem.
1 Vat. oniittit stvttorum, et paulo inferius cum cod. cc cho : Fuit quidam in noslro monastei-io, qui rorrijiientibus h-atri-
pro praeordinamt substiluit praedesiinavit Deinde post an bus, cur quaedam non facienda facerct, et facienda non faceret,
non cod. X interserit si non. respondebat: Qualiscumque nunc sim, talis ero, qualem me
2Hoc axioma formatum videtur ex dictis Boeth., IV. dc Deus futurum essc praescivit. Qui prolecto et verum dicebat,
Consol. prosa I. ct i, sub cuius nomine circumferebatur. Cfr. et hoc vero non proflciebat in bonum, sed usque adeo profe-
Auctoritates Aristotelis etc, quarum iam supra pag. 101, nota eit in malum, ut, di^serta monasterii socielate, fieret canis re-
•b. mentionem fccimus. Aliquanto superius pro contra arguendo versus ad suum vomitum et tamen adhuc, qualis sit futurus,
;
Vat. argumentando.
3 Epist. I. Tim. 2, i : Qui omnes liomines vult salvos fieri • Cum art. I , divisus duos (pag. col.
et ad agnitionem veritatis venire. — luvat hic afferrc qiiod Aiigu- ripsimus, ut aliae cdd.,
stinus, dc Dono pc-rscvcr, c. 15. n, 38, cnarrat de quodam nioiia-
S. Bnmiv. — T.ini. 1.
,: : '
QUAESTIO I.
Utrmn electio sil in Deo ah aetenio, an ex tempore.
Quod autein electio in Deo sit aeternaliter nere. Sed in proprio genere non sunt nisi ex tem-
ostenditur: pore: ergo nec electio.
1. Prinio auctoritate Apostoli ad Ephesios pri- 0. Item ,electio est praeoptatio sed Deus nihil ;
jnndamenia.mo ' : Ekgit nosunte mundi comtitutionem , ut praeoptat alii quantum ad inlensionem affectus °
essemus swncti et immaculati coram ipso. ergo solum quantum ad excellentiam effectus. Sed
2. Iteni , loannis decimo tertio ' Ego scio, quos : effectum non est ponere nisi ex tempore: ergo etc.
elegerim; sed omnes elegerat teinporaliter , qui erant 6. Item , in plus est vocatio quam electio. Multi
eius discipuli: ergo est alia eiectio in Deo quam enim sunt vocati, pauci vero electi, Matthaei vige-
temporalis. simo secundo " ; sed vocatio est temporalis : ergo vi-
3. Item, quod electio sit in Deo, videtur per detur similiter quod electio.
ratimem, quia omnis agens discrete et ordinate, Quaeritur ergo , cum vocalio sit temporalis ,
est agens per electionem ' : sed Deus est liuiHsmodi: praedestinatio vero aeterna, unde hoc est. quod
ergo in Deo est ponere electionem. electio et temporalis est et aeterna.
4. Item , quod ab aeterno videtur , quia omnis

dilectio ,
quae est specialiter aliquorum , non tantum
est dilectio , sed etiam electio ' ; sed praedestinatio
Dei non esl omnium hominum, sed solum salvan- Electio, sed non deliberativa, ab aeterno est in Deo,
dorum, et praedestinatio non esl sine dilectione, cuius manifestatio est electio temporalis.
ergo neque sine electione ; sed illa ab aeterno : ergo
et ista. Respondeo : Dicendum ,
quod electio dicitur
Sed contra: 1. Damascenus": « EJectio non ca- dupliciter: uno modo, prout dicit dilectionem cum
Ad opposi- dit in Deum ,
quia divina natura non est possibihs discretione solum , alio modo, prout dicit dile-
ad ignorantiam ». clionem cum discretione praecedenle et delibera-
2. Item, eligere est alterura alteri praeoptare; tione et inquisitione. Et primo modo est in Deo ,
<""°<:i"w
sed Deus vult omnes homines salvos fieri "

; ergo secundo modo " in creatura, in qua cadere potest
videtur, quod electio non sit in Deo. ignorantia; et hoc secundo modo loquilur Dama-
3. Item, videtur quod solum sit in Deo tem- scenus.
porallter— electio enim non esset, si homo perslitis- 2. Ad illud quod obiicitur ,
quod voluntas Dei *°^?j'j;„,
set, ergo videtur, quod lapsus hominis faciat ad ele- et dilectio est sine discretione; dicendum, quod est
ctionem — sed lemporale non facit ad esse aeterni ': voluntas antecedens et consequens: antecedens, qua ^^^f^'^;
vult quantum , qua vult cum se est, consequens lecuo.

ergo electio non est aeterna, sed temporalis. in
4. Item , electio est dissimiUter entium ' ; sed praescientia prima quidem est
nostrae salutis; et
omnia in Deo aeternaliter sunt unum et similiter omnium, secunda vero non '^ Secundum hunc mo-
ergo electio est rerum existentium in proprio ge- duni est dilectio duplex: una, quae respicit volunfa-
1 Vers. 4, ubi Vulgato : Klegit nos in ipso; et infra pro " Epist. I. Tim. 2,4: Qui hominfs vult etc. Quoad maiorem
coram ipso (Ambros. in liunc locum coram eo) Vulg. in con- huius argumenti commemoramus verba Aristot., IIL Ethic. c. 2 :
spedu eius. a Nani electio cum ratione et cogitatione est quod et nomen ;
"-
Vers. 18. — Pro Item Vat. sola substituit Contra, et dein ipsum (jtpodipeais) significare videtur, quasi e quibusdam pro-
post ergo interiicil non ; perperam, quia, hac lectione recepta, positis unum aliquod legatur i. e. capiatur ». Cfr. etiam
argumentatio Doctoris disturbatur et ad irritum redigitur. Damasc. , II. de Fide orthod. c. 22.
3 Cfr. supra pag. 600, nota 2. Cfr. etiam Aristot., III. Ethic. ' Vat. cum paucis mss. aeiemum.
c. 2, et I. Magnor. Moralium , c. 16. (c. 17.), ubi agitur de 8 Quod et August. innuit de Divers. Qq. ad Simplic. I. q. 2.
prohaeresi (rapi jipoaipioEu);) ,

quod verbum Graecum (npoai- n. 4 : Quomodo est enim iusla aut qualisciimque. omnino electio,
pE(3t?l in antiquis versionibus Latinis modo redditur voce electio ubi nulla distantia est ? Et ibid. n. 6 : Nemo enim eligitur nisi
(sic loc. cit. Etliic), modo voce proposilum, (sic loc. cit. Magn. iam distans ab illo qui reiicitur.
.Moral.); in ed. recentiore Paris. (Firmin-Didot) verbum jtpoai- ' Sive, ut aliis verbis utamur : sed Deus quantum ad
pEois constanter vertitur consiliim. artectus aequaliter se habet erga omnes homines.
* De quo vide supra d. 10. dub. I.
' Vers. 14.
= Libr. II. Deo volendi quidem

de Fide orthod. c. 22: In ' Ed. I interiicit esl solum.
Plura de hac distinctione voluntatis invenies infro d. 46.
actum dicimus non autem electionem proprie (xupiws) sumlam.
,
• ,
Deus quippc non deliberat, quia ignorantis est consilium inire. in corp.
:;.
,
DIST. XL. ART. III. QUAEST. I. 715
tem antecedentem , et hac diligit oQines; est et alia, 5. Ad illud quod obiicitur, quod electio est
quae respicit consequentem , et liac diligit omnes praeopiatio; dicendum, quod praeoptatio ratione
salvandos, et haec est electio. maioritatis effectus potest esse dupliciter : aut per i
3. Ad quod electio non

ilhid quod obiicitur, modum approbationis ^ , aut per modum dispositio-
esset, nisi homo peccasset; dicendum, quod est nis et praeordinationis. Per modum approbationis
ei eic-electio, qua eUgitur et separatur bonus a malo , et ponit effectum in actu, per raodum praeoixlinatio-
est electio, qua separatur melior a niinus bono. nis et dispositionis ponit in potentia tantuni; et si-
Haec secunda esset, si homo non peccasset; prima cut dispositio est aeterna, ita et praeoptatio.
autem non esset, si homo non peccasset, non quia 6. Ad illud quod obiicitur de vocatione, quod
lapsus ahquid faciat ad rationem ehgendi, sed prae- solum est lemporalis ; dicendum, qnod vocatio dicit soiyuur
'"
visio lapsus ; et quamvis lapsus hominis fuerit tem- actam Mi exteriorem , electio dicit actum ut witerfo- Sm.'
poralis, praevisio tamen eius fuit aeterna. rem, praedestinatio dicit actum ut anteriorem. Quo-
4. Ad illud quod obiicitur, quod electio est dis- niam igitur actus ut exterior connotat effectum ut
similiter entium; dicendum, quod sicut dileclio du- exteriorem ideo vocatio solum est temporalis. Rur-
,
canKii-plex est: quaedam, quae oritur ex consideratione sus quoniam actus ut anterior non habet rationem
,
'
dMna bonitatis , quaedam, quae est principium bonitatis; initiandi ideo praedestinatio est solum aeterna. Sed
,
amana.
^.^ g/gcfto duplex cst quacdam quae causatur a
:
,
quoniam actus interior per manifestationem flt
diversitate et praeeminentia eligibilium , et haec con- exterior, hinc est, quod electio et dilectio' est ae-
sequitur ehgibilia, ut electio humana; quaedam, quae terna et temporalis.
est 7-atio diversitatis in ehgendo, ut divina, et haec Quod ergo obiicitur de vocatione, quod in plus
est dissimiJium, non quae sunt, sed quae futura est, ergo prior; dicendum, quod prior est secundum ra-
sunt. Et talis praecedit et est aeterna ' nisi enim ; tionem intelligendi tanquam conmiunior, sed non quan-
esset divina eleclio, omnes essemus reprobi et mah. tum ad ordinem durandi ; non enim est superius es-
Et sic patet illud. sentiale, sed effectus'' consequens. Et sic patent omnia.
SCHOLIOK
I. Quid sit electio el quomodo ditferal u proposito ct a intelligendi efficaeem electionem praedestinntorum a Deo factam
praedestinatione , explicatur in quaest. seq. ad 2. 3. et aliqua- esse post praevisum peccatum originale. Sed Scot. (III. Sent.
tenus hic ad 6 ; sed dilTusius a Richardo a Med., 1. Sent. d. 41 d. 7. q. 3.) videtur sentire aliter et secundum suam sententiam,
a. 1. q. I, et a S. Tliom. (I. Sent. d. 41. q. 1. a. 2.), ubi di- quod Christus incarnatus fuisset, etsi Adam non peccasset.
citur: « Ipsa divina ordinatio, qua quidani aliis praeferuntur II. In solutione ad 2. docetur, quod electio discretiva ad
ad consequendam beatitudinem , electio dicitur )>
; et ibi ad 1 : voluntatem consequentem spectat, non ad antecedenlem , de
« Electio est, qua aliqui cx ordine suae sapientiae ordinantur qua distinctione cfr. infra d. 46. q. 1. Valde autem notandum
ad flnem beatitudinis ; sed praedesiinatio est, secundum quod est, quod in solut. ad 4. dicitur de differentia imer dilectionem
praeparantur eis ea quae perducunt in flnem » ; et ad 2 et electionem nostram, quae supponit bonitatem et praeeminen-
5 Electio praeexigit diversitatem naturae in divina cognitione tiam in dilectis et electis et inde causatur , et divinam dile-
et facit diversitatem gratiae, sicut dispositio diversitatem natu- ctionem et electionem, quae econtra est causa bonitatis et diver-
rae facit ». — Distinctionem inter aeternam ct temporalem ele- sitatis in dilectis et electis. Idem omnino docet S. Thom. , S. I.
ctionem approbat S. Thom. , 1. Sent. d. 41. q. 1. a. 1 ,

qui etiam q. 23. a. 4; et B. Albert. (S. p. I. tr. 16. q. 65. q. incid. 2.),
2. opposit. eadem distinctione voluntatis antecedentis et consequi dicit : i In electione aelerna ,
quae nullo merito potuit prae-
quentis solvit (S. I. q. 23. a. 4. ad 3.). De voluntate antecedente veniri, Deus nihil respicit in nobis, sed in se ipso suae boni-
et consequento plura vide infra d. 46. a. 1. q. 1. — Solutio tatis tantum communicationem ». Et conflrmatur Conc. Arausic.
ad 3. sumta est ex Alexandro Hal., S. p. I. q. 30. m. I. ad 2; II. can. 1 2 : «"Tales nos amat Deus ,
quales futuri sumus ipsius
et consentit B. Albert., S. p. I. tr. 16. q. 66. q. incid. 4. Haec dono, non quales sumus nostro merito » (cfr. infra d. 43. dub. 7.).
solutio favet iis, qui docent, quod in hypothesi supponente, III. Alex. Hal., S. p. 1. q. 28. m. 1. a. 1 , et q. 30. a. 1.
Adam non peccasse, nuili fuissent nati reprobi ; sed sententia — S. Thom., 1. Sent. d. 41. q. 1. a. 1 ; S. loc. cit. — B.
communis cum S. Thoma (S. 1. q. 1 00. a. 2.) contrarium tenet. Albert. , hic a. 17; de hac et seq. q. S. p. I. Ir. 16. q. 63. —
— Ex verbis : o Non quia lapsus aliquid faciat ad lationem Petr. a Tar., 1. Sent. d. 41. q. 1. a. 2. — Richard. a Med., 1.
eligendi, sed praevisio lapsus « , ct ex solutione ad 4. videtur Sent. d. 41. a. 1. q. 1. — /Egid. R., de hac et seq. q. I. Sent.
sequi , Seraphicum cum Angelico (de Verit. q. 6. a. 2. ad 9 d. 41. princ. 1. q. 1. 2. — Durand., de hac et seq. q. 1. Sent.
S. I. q. 23. a. b. ad 3.) supponere , secundum nostrum modum d. II. q. 1. — Dionys. Carth., 1. Sent. d. 41. q. 2.
' Cfr. August. , de Praedest. Sanctor. c. 17. n. 34. seqq. cerni potest, utrum effectm exhibeant, an effectu. — Huc
' Pro verbis per modum approbationis Vat. absque au- referri polest quod August., de Praedest. Sanctor. c. 17. n. 34,
ctoritate codd. hic et paulo inferius exhibet per modum appro- de electis eorumque vocatione profert. Facta enim c. 6. 1 n. 32.
priationis simulque primo loco his verbis addit sive operatio- distinctione inter voeatos, qui, etsi vocati, noluerunt venire, et
nis vel appUcationis i. e. quae effectum ponit in actu. illos, qui etiam praedestinati et electi sunt, loc. cit. ait:Electi
^ In Val. et cod. cc desiderantur verba et dilectio. sunt itaque ante mundi constitutionem ea praedestinatione , in
Pro effectus, quod clare legitur in codd. H R I aa ct in qua Deus sua futura facta praescivit ; electi sunt autem de
ed. I
, Val. e/fectu. Multi codd. sunt dubiae lectionis nec dis- mnndo ea vocatione ,
qua Deus id quod praedestinavit, iniplevil.
,
: ; ! :
SENTENTIARIIM LIB. I.
QUVESTK) II.
Utrum electio sit idein quod pvaedestinatio.
Secundo quaeritur ,
quicl sit electio , et quod sit et secundum statum praekitionis. Prima est aeterna ;
'"
idem quod praedestinatio, videtur. et est ideni quod praedestinatio; secunda est tem-
1. Magister dicit in littera: ' « Cum autem prae- poralis et signum primae infallibile; tertia similiter
Fundameiiui.deslinatio sit electio, qua Deus elegit quos voluit, lemporalis, nec est effectus nec signuni aeternae ele-
ante mundi constitutionem » : ergo etc. ctionis. iMuIti enim praeficiuntur mali et reprobi; et no
± Item, raftwte videtur . quia omnis praedesti- utinain non sint plures mali qnam Iwni
natus est electus, et omnis electus praedestinatus 1. ,\d illud ergo quod obiicitui' de verbo Do- soi
"^"
ergo praedestinatio est electio, cum per se praedi- mini, loannis sexto, dicendum, quod inlelligitur de
centur ad invicem '. electione praelationis , et haec non est tantum bo-
3. Item. quorum opposita suul eadein, ipsa sunt norum nec omnium bonorum; et ideo vere patet,
eadem"; sed oppositum electionis est reprobatio, et quod non est idem quod praedestinatio.
Et quod —
haec est oppositum praedestinationis: ergo etc. obiicitiu', quod eslsignum; dicendum, quod non est
Contra: 1. Quaecumque sunt diversorum, ipsa signum cerliun, nec Dominus dat pro signo, et
Ad opposi- sunt diversa; sed praedestinatio est solum bonorum, stultus est. qui huic signo credit. Sed eleclio secun-
electio vero omnium salvandorum et aliquorum dam- dum effeetum finalis gratificationis , ha.ec est signiuu
nandorum: ergo etc. Probatio minoris habelur lo- certnm simpliciter, sed non est certum nobis. Et haec
annis sexto^: Nomie duodecim vos elegi, et unus differt a vocalione, quia nuiltis datur gratia, qui
ex vobis diabolus esl? Si tu dicas , quod illud in- non perseverant; ideo dicuntur vocali, sed non ele-
telligitur de electione temporali ; conlra : electio cti; et de his dicitur Matthaei vigesimo secnndo "
temporalis signum est aeternae: aut ergo concor- Multi sunt vocati, pauci vero electi.
dant, aut est signum falsum. 2. iVd illud quod obiicitur, quod electio respicit
2. Iteni , si nunquam esset aliquis malus , essel malum, et convenit omni agenti a proposito, non sic
praedestinatio , sed non esset electio ; secundum hoc praedestinatio ; notandum,-quod in Deo idem sunt
ergo aliud obiectum respicit electio, aliud praedesti- propositum, praedeslimiHo iM elcctio secundum rem,
natio: ergo non sunt omnino idem. tamen differunt seciiiiiliiiu i-iiiiuiicni intelligendi. Hnm ^meS
3. Item. agens secundum propositum dicitur propositum'' simpliciirr ilicil voluntatem faciendi ali-"°
agens per electionem ' , et non dicitur agere secun- quid. llle enini dicitur proponere, qui firmiter vult
dum praedestinationem : ergo differt praedestinatio facere aliquid. Electio vero et praedestinatio addunt
et electio. supra conceptionem ° , sed differenter, quia praede-
Quaeritur ergo, quae sit dijferentia , et quod stinatio addit ordinein et directionem in finem, sed
Quaestio m- sjt privs secuudum rationem intelligendi. electio discrelionem sive separationem a suo oppo-
sito. Unde propositum dicit firmam voluntatis con-
c N c L u s I 0.
ceptionem praedestinalio cnni conceplione dicit
,
praeordinationem , et electio quandam discretionem.

Electio secundum affeclionem dilectionis idem est
Secundura hoc igitur patet, quod propositum est
quod praedestinatio , electio vero secundum ef-
prius secundum rationem intelligendi , et deinde ele-
fectum finalis gratificationis est signum prae-
ctio, quia prius est intelligendum aliquid separari a
destinationis infallibile.
malo sive a massa " ,
quam dirigi in flnem ; et sic
Responbeo: Dicendum, quod electio tripliciter patet diversitas et ordo.

Tripies eie-
dicitur. Est euim electio secundum affeetum dilectio- 3. El ex lioc patet illud quod ulthno quaeritur,
quaest..:
nis, et secundum effectum finalis gratificationis quare agens a proposito non semper dicitur ag
1 Cap. 2. aliqiionim dammiidorum nonnulli codd. ut V aa bb ec electio

" Argumenlalio de concielo ad abstractum tunc tanium autem aliqmrum damnandonm et codd. IVX et electio ali-
valet,quando concretum accipitur formaliter, scil. secundum quorum damnandorum. Nostram lectioncm sumsimus ex cod. T
formam, quam abstractum indicat, sicut in tioc argumento et ed. 1,quacum et Vat. convenit, nisi quod omittat omnium.
nam praedestinatus ut praedestinatus est electus ut electus. 5 Cfr. supra pag. 7U, nota .3.
3 Haec propositio sicut et maior seq. argumenti colligitur ^ Vers. \i.

ex regulis, quas Aristot., I. Topic. c. 13. de dislinguendis ae- ' In cod. additur sive dispositio.
quivocis ab univocis profert. 8 Supple cum Vat. voluntatis.
* Vers. 71, ubi Vulgata : Nonne ego vos etc. — Paulo ' Respiciunlur vorba August. , Encliir. c. 99. n. 25 : Sola
superius pro electio vero plurimi codd. ei; ac subinde pro et enim gratiii redemplos discernit a perditis, quos in unam per-
,
DIST. XL. ART. IV. QUAEST. I.
seeundiiiii praedestinationem, sicut secundum electio- fmem, et hoc quidera competit Deo proprie; et ideo
nem; quia omnis agens a proposito deliberans alte- patet illud. Praedestinatio emm tria connotat, scili- qum prae-
ram partem conlradictionis praeaccipit ideo omnis , praeordinatum , et liic est homo
cet ; et ratimiem
talis dicitur eligere ' ; sed non omnis agens sic ordi- praeordinandi , et haec est gratia: et rationem
nat effectum in flnem, sed ut plurimum se ipsum. finis, et haec est gloria: et sic sunt tria, scilicel
Praedestinare auleni est praeordinare alterum in quod, et per quod, et ad quod.
SOHOLIOK
I. Iii rcsponsione dicitur, quod cleclio secundum affectio- electio dilectioncm ». — Quoad intentionein finis, quae tangi-
uem dileclionis « idem est quod praedestinatio »; lioc intclligen- tur in solutione ad ultimum, cfr. II. Sent. d. 28. dub. 4.
dum esl non secundum formalem ratioiiem intelligendi, sed II. .\uclores; Alex. Hal., S. p. 1. q. 28. m. I. a. I , et q.
secundum rem; quod explicite declaratur liic in solut. ad 2. 30. m. 4. — S. Thom., I. Sent. d. 41. q. I. a. I ; S. I. q. 23.
Consentit S. Thom. (S. 1. q. 23. a. 4.), ubi explicat, quod a. 4. — B. Alberl., hic a. 18. 19. — Petr. a Tar., I. Sent. d. 41.
« praedestinatio secundum rationem praesupponit elcclionem, el q. I. a. 2. — Richard. a Med., I. Scnl. d. 41. a. I. q. I.
ARTIGULUS IV.
De reprobatione et specialiler de obduratione.
Consequenter est quaestio de tertio^ articulo, sci- lione, quae est eius connolatum, de qua duo quae-
hcet de reprobatione. Et cum ea quae dicta sunt de runtur.
praedeslinatione aeterna, sint dicenda vel aplari pos- Primum utrum sit poena, an culpa.
est,
sint reprobationi ,
quaeritur specialiter de obdura- Secundum, utrum obduratio sit a Deo.
'QUAESTIO I.
Utrum obduratio sit poena, an culpa.
Quod autem obdmâtio sit poena, ostenditur sic: 3. Item, hoc ipsum videtur ratione, quia in
1. Super illud ad Romanos nono': Cuiusvult hoc differt culpa et poena , quia culpa est affectio
ammi^.miseretur etc. , Glossa Augustini : « Obduratio est voluntaria, poena autem est affectio involuntaria; sed
nolle misereri » : sed nolle misereri non est culpa, obduralio cordis est involuntaria, quia nuUus vult
sed poena: ergo etc. dehabilitari sive obdurari: ergo etc.
2. Itera, ibidem'': « Miseretur secundtim gra- 4. Item, sicut se habet excaecatio ad intelle-
tiam, quae gratis datur; obdurat autem secundum ctum, sic obduratio ad affectuni; sed excaecatio
iudicium ,
quod meritis redditnr » ; sed constat dicit poenam, non culpam ergo et obduratio. :
quod non redditur bonis meritis, ergo malis; sed Contra: 1. Super illud ad Romanos secun- Ad oppoat-
quod inalis meritis redditur est poena: ergo obdu- do "

: Secundum duritiam elc. , Glossa : « Induratio
ratio est poena. est induratae mentis in malitia pertinacia , per
ditionis concreverat massam ab origine ducta causa communis. 3 Vers. 18. — Dictum Augustini habetur I. ad Simplic.
Cfr. et I. ad Simplic. q. 2. n. 17. seqq. ; in qua quaestionc q. 2. n. 15.
multa invenies de his quae hic a S. Doctore tractantur. — < Verba Glossae ordinariae in Rom. 9, 1 6. hic allata excerpta
Vat. suo nomine vocem massa mutavit in malitia. Paulo superius videntur ex August., I. ad Simplic. q. 2. n. 15, aut ex eius li-
post deinde electio cod. Y interiicit et deinde praedesiinatio. bro de Gratia et lib. arb. c. 23. n. 45, auf ex libro II. oper. eius
' Cfr. Aristot., III. Ethic. c. 2. seq., et 1. Magnor. Moral. imperf. contra lulianum, sent. 141. (in fine libri).
c. 16. (c. 17.). — Mox pro se ipsum codd. FPQnonbenem 5 Vcrs. 5. — Vat. , neglecta auctoritate codd. ct textus
se ipsum. originalis, verba Glossae sic reddit; Induratio est perseveralio
- Vide supra pag. 713, nota 4. mentis in malitia pertinaci, per qitam etc.
, ,;
quaia lit liouio iinpoeniteiis » ; sed hoc dicit cul- Secunduin hunc triplicem modum cor obdurari di-
pain : ergo etc. citur tripliciter. Primo modo dicitur cor obduratum
2. Item, Augustinus de Praedestinatione Sancto- e.x. hoc, quod est inhabile ad irapressionem gratiae
rum '
: « Obduratio niliil aliud est quam Dei obviare suscipiendani; et hoc modo sonat in passionem et
mandatis » ; sed obviare mandatis dicit inobedien- est poena consequens culpam. Secundo modo dicitur
tiani: sed « peccatura, ut dicit Ainbrosius. nihil aliud cor obduratum, quod est in peccato stabiiitum,
est quain praevaricatio legis divinae et caeleslium quod scilicet est inultum compactum ad amoreiii
inobedientia mandatorum » : ergo oliduratio dicit pec- peccati; et hoc modo obduratio est peccatum cum
eatuin. dispositione sive dispositio peccati praecedentis.
3. Itera, ratione videtur, quia nulla poena tem- Tertio modo dicitur cor obduratum cor rebelle
poralis, secundum quod huiusmodi, opponitur gra- quod vuit Deum et eius mandata et gratiam iinpu-
tiae gratificanti; sed obduralio opponitur gratiae gra- gnare; et hoc inodo est speciale peccati genus, sci-
tificanti et inaxime gratiae finali: ergo obduratio non licet peccatura in Spiritura sanctura.
est poena, sed culpa. 1. 2. Et secundum istura modum triplicem di-
Item, in hoc est differentia inter poenam et
4. versae auctoritates procedunt de obduratione, quae bm
cuipain, quia, ut dicitAugustinus^ « poena est ma- videntur sibi obviare: sed diversis viis proceduiit
luin, quod patimur, culpa vero est malum, quod secundum merabra distinctionis praedictae. Conce-
agimus » ; sed obdiirationem unusquisque facit sibi dendum est ergo, quod obduralio uno raodo est
sicut dicit Augustinus in libro de Gratia et libero poena; concedendum est nihilominus, quod aJiis
arbitrio : « Induravil Dorainus Pharaonem iusto iu- modis est culpa sive dispositio culpae.
dicio, sed ipse se hbero arbitrio ». Et quod obdura- 3. 4. \d ilhid ergo quod obiicitur ,
quod poena
tio sit a nobis, patet: quia in Psalmo dissuadetur: gratiaenon repugnat et etiam sonat in passioneni;
Nolite, inquit, obdurare corda vestra: ergo etc. dicendum, quod triplex est poena. Est enim quae-
dam poena inflicta, quaedam contracta, quaedam
acta. Poena inflicta simpliciter est passio et non
repugnans* gratiae, ut fames, sitis et aegritudo.
Obduratio, ut dicit cor inhabile ad impressionem Poena contracla est fomes et concupiscenlia , et
gratiae j est poena peccati; ut significat cor haec quidera passio est, et ideo poena, sed tamen
in peccato stabilitum , est dispositio praece- inclinat ad actionem malara; et ideo gratiae repu-
dentis peccati; ut vero dicit cor rebelle, est gnat iion quantura ad substantiara, sed quantum ad
peccatum in Spiritum sanctimi. inclinationera. Poeua acta est sicut obduratio et gra-
tiae expulsio, et liaec quidera poena est, quia pas-

Dicendum, quod obduratio in spi- sio est; sed quia ex mala actione sive ex peccato
ritibus est translative dicta ab obduratione in cor- est, et illud concomitatur inseparabiliter , ideo op-
poribus. In corporibus autem duritiam consequitur ponitur gratiae. Et ita patet, quod nihilominus est
Tripiex pro-triplex proprietas, quamvis insit corpori per eandem poena et passio; quamvis enim contingat per pro-
°'
nua^ naturam non sic ; spiritui ". Durum enim est inha- priara actionem, nihilominus poena est, sicut patet
bile ad suscipiendum est slabile ad permanendum, , in scabioso, qui in scalpendo se deleclatur, sed
est iteruin forte ad rebellandum sive resistendum. postea sentit in carne ardorem.
SCHOLION.
1. Alex. Hal. (S. p. I. q. 29. m. 3. 4. 5.) enumerat et bene mum membrum huius divisionis, et bene distinguitur triplex
expiicat tres effectus reprobalionis, qui sunt substractio gratiae, poem ; excaecaii07iis autem menlio fit in i. fundam. De poena
excaecatio, obduraiio. In solut. ad 3. tangitur a S. Doctore pri- eiusque ordine ad culpam cfr. 11. Sent. d. 36. per totam. — Do-
' Melius legeretur de Praedesiinatione et gratia, in quo tus loc. cit. c. 23. n. 4S. sic sonat : Ac per hoc et Deus indu-
libro, qui ceterum incerli auctoris est, c. l. dicitur: Quid enim ravit per iustum iudicium, et ipae Pharao per liberum arbi-
aliud est duritia quam Dei obviare mandatis ? — Sequens textus, trium. — Psalmus, ex quo mox verba citantur, est 94, 8.
ex Ambrosio citatus, invenitur in eius libro de Paradiso, c. 8. 3 Sensus est: Quamvis naiura corporis sit remota causa
n. 39. duritiae et triplicis lllius proprietatis ,
quae duritiae attribuitur
2 Conlra Adimantum , Manichaei discipulum , c. 26 : Malum duritia tamen est eiusdem causa proxima. Sed in spiritu duritia
hoc loco non peccatum, sed poena intelligenda est. Dupliciter et proprietates consequentes nullatenus ei insunt ratione suae
enim appellatur malum unum, quod homo facit, alterum, quod
: naturae. — De triplici proprielate duritiae cfr. Aristot., de
patitur; quod facit, peccatum est; quod patitur, poena. Cfr. Praedicam. c. de Qualiiate ; 111. de Caelo et Mundo, text. 11.
et de Vera Relig. c. 20. n. 39, et 1. de lib. arb. c. 1. n. I. (c. I.); et IV. Meteor. c. 5. (c. 4.).
nec non 111. c. IS. et 16. n. ii. seqq. — Tcxtus deinde alla- * Codd. R V repugnat.
: ; ,
DIST. XL. ART. IV. QUAEST. II.
ctores in liac doctrina conveniunl , el Pelr. a Tiir. lere iid \ er- II. q. 79. a. 1, I. q. 23. a. 3. — B. Albert., S. p. I. tr. 4
bum sequilur noslrnm Doclorem. q. 66. m. 2. — Petr. a Tar., hic q. 3. a. 2. — Richard.

II. Alex. Hal., loco cit. — S. Thom., de liac et seq. q. Med., hic a. 3. q. I. 2. — Durand., de hac et seq. q. hic
hic q. 4. a. 2 ; S. c. fient. III. c. 161 et quoad principia S. I.
; 2. — Dionys. Carlh., hio q. 3.
QUAESTIO II.
Utrum ohduratio sit a Deo.
Secimdo quaeritur, utrum obduratio sit a Deo corporibus et spiritibus est aliquid, quod habet
sive sit effectus Dei reprobantis. Et quod sic, vi- Deum causam, patet etc.
detur 5. Item, quicumque habet curam aUcuius, si
1. Ad Romanos nono': Cuius vult miseretur, permitlit eum malefacere, cum possit probibere,
et quem vult indurat; sed idem est aliquid fieri vel perire, cum possit adiuvare, non inconvenien-
Deo auctoiê et Deo volente: si ergo obduratio est ter dicitur causa sui maleficii vel peccati sive
Deo volente, ergo et Deo auctore. mali. Unde praelatus ,
qui subditos non corrigit,
2. Item , ibidem in Glossa "•'
: « Obduratio est causa dicitur malorum in siibditis; similiter, qui
nolle misereri»: aut ergo hic est praedicatio per habet unde pascat fame morientem, et non pascit,
causam, aut per inhaerentiam , aut per essentiam. causa est inortis eius. Si ergo Deus potesl prohibere,
Non per inhaerentiam vel per essentiam in Deo — ut affectus noster non ^ durescat, et potest pascere,
enim est voluntas miserendi, nec tamen obduratio ut non deficiat, et non facit; videtur, quod sibi sit
— ergo est dictum per causatn ; sed Deus non vult ratio et causa indurationis attribuenda.
misereri aliquorum ut praescitorura, ut dicit Augu- 6. Item, Philosophus dal maximam °:«Si aliquid
stinus: ergo ab ipso est eorum obduratio. est causa alicuius, et oppositum est causa oppositi »,
Ego indurabo habere pulmonem est causa respirandi, et
""
3. Item Exodi , super iliud : ut, si
cor eius, dicit Deus Pha- Augustinus: «Induravit non habere est causa non respirandi. Sed velle mi-
raonem iusto iudicio», ergo secundum hoc fuit iu- sereri est causa gratificationis: ergo nolle misereri
stum Pharaonem indurari
, sed omne iustum a ; est causa obdurationis.
summa iustitia procedit, quae Deus est: ergo etc. 7. Item, «si aliquid per sui praesentiam causa
4. Item, ratione videtur, quia omne quod est est ahcuius, per sui absentiam est causa oppositi »
aliquid, est a Deo: obduratio est aUquid: ergo se- haec est alia maxima Philosophi'; sed Deus per
cundum id quod est, est a Deo. Quod sit aliquid, sui praesentiam est causa mollificationis cordis:
patet, quia durum dicit naturalem potentiam \ sed ergo per sui absentiam est causa obdurationis.
molle dicil impotentiam. Ergo si moUities et in 8. Item , si aliqua duo sunt omnino similia . aut
' Vers. 18. respondct, quia illud argumentum procedit de

^ Dictum Glossae invcnies in August. , I. ad Simplic. q. 2. minore ad maius.
n. 15. — De triplici praedicatione , cuius mox fit menlio, vide 5 Vat. omittit non, codd. refragantibus. — Particulas hic
supra d. 30. q. \ . in corp. , el Scholion. — Sententia Augu- separatim positas «i... non accipias pro ne. Vide Grammaticos.
stini, quae in flnc urgunienti conimemoratur, sumla est ex eius — de hoc argumento Anselm., de Casu diaboli, c. 1.
Cfr.
libro 1. de Diversis Quaest. ad Simplic. q. 2. n. 13, ubi S. Haec maxima eruitur ex I. Poster. c. 10. (c. 13.), ubi
*
Doctor ait : Quia si vellet (Deus) etiam ipsorum misereri ,

posset demonstrationem, in qua ponitur causa remota non convertibi-
i(.a vocare, quomodo illis aptum csset, ut et moverentur et lis neque sufTiciens ad causandum effectum per se ipsam esse ,
intelligerent et sequerentur. Et ibid. n. 16: Atque ila tenacis- demonstrationem propter quid a Philosopho negalur, prolato
sime flrmissimeque credatur, id ipsum quod Deus cuius vult hoc exemplo : <t Ut propter quid non respirat paries? Quia non
miseretur, et quem vult obdurat, hoc est, cuius vult miseretur, est animal ; si enim non respirandi causa est hoc, oportet esse
et cuius non vult non miseretur, esse alicuius occultae atque animal causa respirandi. Ut si negatio causa est ipsius non esse,
ab humano modulo investigabilis aequilatis etc. — Pro volun- aflirmatio causa est ipsius esse 3. Cfr. et Averroes in hunc locum,
tas miserendi, quae verba in medio argumento occurrunt, ubi etiam idem exemplum de pulmone invenies, quod S. Bonav.
sola Vat. perperam voluntas non miserendi. hic affert.
' Cap. 4, 21. — Verba Augustini habentur in eius libro ' Libr. II. Phys. text. 30. (c. 3.) : Amplius autem eadem
de Gratia et lib. arb. c. 23. n. 45. Cfr. supra pag. 71 8, nota 2. causa contrariorum est; quod enim praesens causa huius est,
* Aristot. , de Praedicam. c. de Qualitate, inter varias qua- hoc et absens facimus aliquando causam contrarii, ut absentiam
litatis species naturalem potentiam et impotentiam secundo loco gubernatoris navis subversionis, cuius erat praesentia causa salu-
ponit et huic secundae speciei supponit dvrum et molle dicens : tis. — Pro sed, quod immediate sequitur, Vat. ergosi, refra-
Durum enim dicitur, quod habeat potentiam non facile secari gantibus codd. et ed. 1. Dein ante verba per sui absentiam
molle vero, quod eiusdem ipsius habeat impotentiam. — Mox pro non pauci codd. cum Vat. omittunl ergo . quod ex cod. Z et
Ergo si mollities Vat. ergo si durities; quae lectio non ila be- ed. 1 rcstituimus.
720 SENTENTIAHUM LIB. I.
pVoiiriolas alii]iia noi iini . qnae non insil alii,
anl si iiicsl . aliiiiiili' iiicsl. l'oiianlnr erpo hic duo

pai'vnli. sicnl lacoh rl Ksan'. I»i'ms uiinin obdurat,
ut Esau, alteruni non olxlnral. nl larob: erô ('nm

sint similes omnino qnanluin ail iialurain el qnanlnm
ad merita, alinnde venil obdiiralio. Sed iion est dare
nisi a Deo. ergo elr. .^'/'
Ik ilini.^ . (piod :i di;diolp;
contra: esto qnod duiliolns iinllo niodo si' inlro-
mittal. nilnloiiiinns isle olidiii;diiliir.

9. Iteiii. oiimis elTectns. sive |iosilivus sive dele-
ctivns. liabel cansain pro\iiii;ini rl iiiiiiiedi:il;iin:
quaero crfio. qirie sil c;iiis;i olidiir:ilionis proxiina:

;iul eiiiiii fnljM iiriijiiKiliî . ;iill iicliiiilix, aut usus
liberi arbilrii, ;iul nliiiu il II li. iil. Noii
ginaUs , quia lunc oinni
nec cutpa actualis . ip
peccans obdurarelnr: net

, . ,,
DIST. XL. ART. IV. QUAEST. II.
ordinatus est in poena sibi debita. Per Ininc niodum trium ut consentiens. Quia ergo ista duo concurrunt,
est intelligendum in proposito. quodlibet horum potest causare defectum; et non
4. Ad illud ergo quod obiicitur, quod obdura- causat divina voluntas, quae est liberalissima, sed
tio dicit positionem: dicendum, quod in corporibus causat liberum arbitrium, quod, quamvis non possit
dicit positionem ,
quia per naturam suam nata sunt neque sulficiat efficere, potest tamen esse deficiens
sibi resistere; sed in spiritibus dicit defectimi causa, quae sutficiens est ad defectum effectus. In bo- Noiaridum.
quia de naturali aptitudine spiritus debet esse ha- nis enim (c facilius est destruere quam construere " »
bilis ad susceptionem influentiae divinae. Unde ha- 8. Ad illud quod obiicitur de absentia, dicen-
biiitas talis est potenliae et habitus^ sed econtra dum ,
quod cum absentia ahcuins est malum aut ,
obduratio et ineptitudo est per modum privalionis. ille est causa suae absentiae , aut non. Si ille est i)i5i.i.ictio.
0. Ad illud quod oJiiicitur, quod qui permittit, causa suae absentiae, dicitur per consequens esse
subditum perire, est causa etc; dicendum. quod causa eius quod incurritur ex absentia; si autem
verum est, si tenetur et debet facere; sed si non ipse non est causa, immo, quantum est de se
tenetur nec debet hoc facere, immo magis contra- semper paratus est praesens esse; tunc revera nullo
rium, nullalenus potest iUi imputari periculum, modo dicendus est esse causa, sed illud , ratione
sed iustitia"; et ita est in Deo. cuius iusle se absentat, ideo nostrum peccatum, et
6. 7. Ad iUud quod obiicitnr, quod si aliquid non Deus. Peccata enim noslra diviserunt inter
luiio I. est causa alicuius, quod oppositum est causa op- nos et Deum nostrum', et sunt quasi nubes den-
positi; dicendum. quod illud tenet in naturahbus sissimae, auferentes nobis illustralionem gratiae.
et necessariis, non
sicut in habere pulmonem et 9. Ad illud quod quaeritur, quae sit causa
hahei-e, et respirare et non respirare; non autem efficiens, ratione cuius insit; dicendum, qnod causa"
habet locum in voluntariis, sicut dicit Anselmus^ est liberum arbitrium, meritorium est peccatum
Causa autem, quare iste habet gratiam, est quia sive originale sive actuale. Causa vero deficiens
Deus dat; causa, quare non habet, est quia non quae ponit defectum, est liberum arbitrium defi-
accipit. — Sed ista solutio non videtur compelens, ciens et in defectu suo permanens , sive quia ipsum
otatm. quoniam si maxima Philosoplii bona est, necesse negligit, sive quia, peccatis exigentibus, alius non
est, quod teneat in omni materia. succurrit. Quia vero, duobus existentibus similibus, NmaiKium.
Et propterea est dicendurn, quod ipse loquitur potest alter habere manum sublevantem ", alter non;
j^soiuHo de causa proxima et immediata, et quae est lota ideo unus ohduratur ex se, alter vero suhlevatxir
causa, non exigens aliam^ et in omni tali tenet. ab alio. Et per hunc modum intelligendum est in
Sed quamvis voluntas Dei sit causa efflciens gratifi- lacob et Esau; Esau enim iacuit propria infirmitate,
cationis, tamen ad salutem concurrit liberum arbi- sed lacob relevatus est aliena virtnti'.
SCHOLIO?s\
I. Lil iani observavit Bnilirer (in liunc locum), solulio iiuius Dei est quaedam subtractio gratiac effimcis , noii autem omnis
quaostionis est pracclarissimii et plurima continet nolatu dignis- gratiae , quae sublractio cst ex siifipositione praecedentis pcc-
sima ,
pracsei-tim in snlutione oppositorum. Omnino concordat cati. Quod conlirniat S. Thom. (S. r. Gent. III. c. 162,): «Cum
S. Tliomas (I. Sent. hic q. l. a. 1.). Agitur autem de primo ergo (Deus) haec auxilia aliquibus subtrahit pro merito siiae
membro divisionis in respons. praeccdentis quacst. positae, sive actionis, secundum qiiod eius iuslitia cxigit, dicitur eos obdu-
de obduratione, quatcnus cst poena. Ilaec secundum S. Docto- rare et cxcaecare » (cfr. Richard. a Mcd., I. Scnt. d. .41. a. 3.
rem ex parte honmiis est dispositio vcl actus voluntatis in malo q. 3.). — Praecipue notandum cst , I . quod alilcr loqiiendum
obstinatae, cuius lota causa deficiens cst in ipso solo ; cx parlc ost de eausalitate defectus , quatentis cst defectus. ci quate-
•
Vat. omittit sibi; cod. II benc exhibet sibi invicem. Deum vestrum. — Paulo supejius post ideo Va(. ciim aliqiii-
2
Quae sunt duae primae species qualilatis , ab .\ristotelc bus codd. subiicit vere ; pro ideo cod. Z hoc autem est. mdd.
in libi'. de Pi-acdicam. c. de Qualitate rccensilae, de quibus F V illud est.
vide supra d. 3. p. II. a. I. q. 3. in corp., et a. 2. q. 1. * Cod. Z adiungit efficiens. Sola \'at. omittit esl liheruin
ad 1 . — Cod. ante verba et habitus interiicit sive potentiae, arbitnum, et dein pro meritorium cxhibet meritnria, lioc ver-
et subinde post obduratio omiltii ei. .Mox post per modum Vat. bum referens ad vausa. Etiam in nonnullis codd. utlPQ, qui
adiicit pramsionis et ; demum cod. cc pro privatinnis substi- de cetero cuin nostra lcctione conveniunt, nec noii in cd. I
tuit praevisionis. pro meritorium legitui- meritoria. Vcrba, quac mox sequuntur,
3 Vat. iustitiae. quae ponit defectum est liberum arbitrium deficiens in multis
* Probans propositioiies quae hic immcdiate scquuntur cl codd. desiderantur. Denique post negligil Z addii
, cod. dete-
iam supra in fundam. i. occurrerunt. stari, et post pauca pro succurrit multi codd. cum cd. 1 sub-
5 Multi codd. aiium , cd. I aliud ; incongruc. stitiiunt succedit, cod. U subvenit.
« Aristot. VII. Topic. c. 3. (c. i.). " Kespicitur illud Eccle. 4, 10: Vac soli,
, i[uia ciini ceci-
' Isoi. 39, 2: Iniquitatc^s vestrac diviscrunt intcr vos e( derit, non habef sublcvanlcni si?.
S. Bamv. — Tom. I.
,,, :
•22 SENTENTIARUM LIH. I.
nus est o)'dimtus (hic in corp., ct S. Thom., hic loc. cit.). 2. ost prima ot sola causa deflciens, alitcr qualenus voluntas ad
Ad ponendum effectum requirilur coiicurrentia omnmn causa- actuni bunum pro/icit, cuius profectus prima causa efficiens est
rum, ad impediendtm effectmn suflicit defectus unius causa- Dous, sed cum causa secunda (liio ad 9.). Hoc cxplicalur II.
rum , iu quo axiomate fundatur solut. ad 6. 7. (cfl-. S. Tliom, Sent. d. 34. a. I. q. 2; el a S. Thoma, S. c. t^lent. III.
loc. cit. ad 3.) unde causa quao sufflcit nd impodiendum cf-

;
,
c. 189.
fecluni, nondum suflicit ad ponendum eundcm. 3. Inde sequi- II. Praetei- iam laudatos : Alex. Ilal. , S. p. I. q. 29. m. 3.
tur, quod licet voluntos libere dissenliat moUoni divinae gra- i. — S. Tliom. , locc. citt. el S. I. q. 23. a. — 3. B. Albeit.,
tiac, el libcre eidem consontial, aliler tamen loquendum est de hi<^ a. 23. — Petr. a Tar., hic q. 3. a. 3. — Hichard. a Med.,
causalilatc, quatenus actus volimtaUs dc/SwY, cuiu.s defoclus ipsn hic a. 3. q. 3.
DURIV CIRC\ LITTER.VM MAC.ISTRl.
DUB. I. DUB. III.
In parle ista sunt dnbitationes circa litteram el Item quaeritur de hoc quoddicit, quod prae-
primo de hoc verbo, quod ponitur, scilicet praede- destinatio sine praescientia esse non potest. Videtur
stinatio esl de bonis saMaribus. Quaeritur ergo, enim inale dicere, quia praescientia est malorum, unde
quid intelligatur per bona salutaria. Si tu dicas, praesciti dicuntur mali; sed praedestinatio bonorum:
quod gratia et gloria: ergo, sicut homo dicitur prae- ergo potest esse praedestinatio sine praescientia , si-
destinattis, ita gratia debet dici praedestinata. cut e converso '. Si dicas mihi ,
quod praedestina-
Respondeo: Dicendum, quod praedestinatio est tio est speciale, sed praescientia est commune et
praeordinatio. In ordinatione autem tria conrurrunt, speciale: twnc quaero, quare magis praescientia
qitid ordinatur, et per quid, et ad quid. Primum approprietur reprobationi quam praedestinationi.
est homo. secundum est giatia, tertium est gloria. \d hoc est unus modus lespondendi quod quia ,
sointio
Et quoniam ille solus dicendus est praedestinatus praedestinatio addit, ideo habuit nomen proprium:
qui praedeslinatione ordinatur, ideo patet, quod reprobatio vero non, ideo retinuit nonien commune.
gralia et gloria iion debet ' dici praedestinata , sed — Sed quomodo habet illud veritalem, cum repro- ''"foi^^
homo solum, qui praedestinatur ad salutem. batio sit praescientia poenae, cuius Deus est causa"?
Et propterea est dicendum ,
quod non tantum S"^"'''!^
DUB. II. addit, quod ita distrahat'. Nam praedestinatio dat

intelligere beneplacitum, quod trahit ipsim in genus
Item quaeritur de hoc quod dicit: Et de ho- scientiae practicae simpliciter, eo qiiod beneplaci-
minihus salvandis. Videtur enim insufDcienter ditum est simpliciter et absolute respectu totius con-
cere: quia cum praedestinatio sit praeparatio gra- notati. Sed non sic est de reprobatione, quia volun-
tiae et gloriae^, ergo non tantum est hominum, tas non est respectu mali ciiipae, et respectu poenae
sed etian> AngeJorum. est consequens, non antecedens, et quasi tracta '. Et
Respoxdeo : Dicenduin ,
quod praedestinatio uno propter hoc, quia rainus distrahit a ratione scimtiae,
modo dicit piaeparationem boni ", et sic convenit relinuit sibi nomen praescientiae.
hominibus et .\ngelis et etiam Chrislo : alio modo
dicit praeparationem boni et liberationem a malo DuB. IV.
et sic dicitur praedestinatio propositnm niiserendi
et sic proprie est hominura, et sic accipit Magi- Item quaeritur de ista responslone Magistri
ster hic^ Quibus respondemus, ex ea ratione dictum esse etc.
1 Ed. I debent. — l'lui'a de hoc dubio habentur supra ' Scnsus esl. : non soluni pi-u^desUnaUo aliquid addil ad
a. I. q. 1. Cfr. eliani Pelr. a Tar. et Richard., hio ciica lit. pracsriciiUam, verum cUam reprobaUo, nempc poenam, quae
"-
Vcl, ul accunilius dicamus: cum praedesUnaUo sit prac- reprobis a Dco inQigitui'.
paratio graUao iii praesiMiti et gloriae in futuro. Cfr. hic lil. ' Hoc sibi vull; reprobalio superaddit quidcm aliquid prae-
Jlajristri, c. 2. scienUae , sed non tanluni ,
quantum superaddit praedcsUnaUo,
' Cod. V hic inlerponit : secmidum quod dicitur praede- quae praescienliam a genere scienUae distrahil in aliud gcnus,
atimtio in praesenti. scil. voluntalis,
' ClV. Alex. Hal., S. p. I. q. 28. ni. 2. a. i ; B, Alberl. * Quid S. Doctor his verbis dicere vclit, vidc infra d. 46.
hic a. 7: S. Tlioni., hic q. 2; Richard.. hic a. I. q 3; .Egid. q. 2 praeserUm ad ult. — Vat. minus rectc : non est respectu
R.. hic I. pnnc. q. 2.

,
mali culpae, sed respectu poenae. Est et consequens elc. —

^ .\liis vcrbis : reprobi \ ocantur praesciti : si ergo prae- De hoc dubio cfr. Alcx, Hal., S. p. I. q, 29. m. I ; B. Alberl.,
sciU non sunt praedesUnaU, virietur, quod praescienUa non con- hic a, 10; S. Thoin., hic q. 4. a. 1.
Uneatur in praedesUnaUone,
— ,, :
DIST. XL. DUBIA.
Videtur eniin ,
quod non solvat propter suam distin- praedestinationis, etfiet verura: istum salvari, si est
ctionem ad quaestionera de augmento, quoniam de- praedestinatus , est verum. Item, eodem demonstrato,
monstrato aliquo damnando , verum est dicere istum damnari est verum adde conditionem prae-
;
istum posse salvari , ergo potest esse praedestinatus: destinationis , et fiet impossibile: istiim damnari, si
ergo plures possunt esse praedestinati ,

quam sunt: est praedestinatus, est impossibile, coniunctira in-
ergo potest numerus praedestinatorum augeri. telligendo '.
qnod Magister in liac
prinia responsione principaliter respondet ad qnae- DiR. VI.

stionem primam utrum praedestinatum sit possibile
,
damnari; et bem, scilicet per compositionem et di- Item quaeritur de hoe quod dicit: Ex quo ali-
visionem '. Et per istam solutionem patet aliquo quid. factum est vel dictum, non concedunt, quod
modo responsio ad iliud de augmento, sed non illud possit non esse ete. Videtur enim falsum:
plene; ideo annectit solutionem sequentem, quae est quia Christus dixit, Petrum peccaturum =: ergo post-
explicatio huius, in quod aliquis non qua dicitur, quam dixit, fuit neces&sninm dixisse , et necessario
potest incipere esse praedestinatus quamvis possit ,
sequitur: si Christus dixit, hoc erit, quia da oppo-
esse praedestinatus, quia hoc est dicere, quod ab situm, et tunc sequetur", Christum esse mentitum,
aeterno potuit. Et quoniam augmentum dicit maio- quod est impossibile: ergo videtur, cum antece-
rem numerum quam prius cum praesuppositione dens sit necessarium, quod necessariurn fuit, Petrum
et nova additione
prioris ideo patet quod ex ,
,
negare.
sui ratione distinclionem et successionem dicit in Respondeo: Dicendum, quod in dictione Christi doo in di-
partibus.Unde si ahquis, statim cum est, esset ita duo sunt, scilicet verbi proiatio et assertio. Et
magnus, quantus futurus est, non diceretur au- verbi prolatio simpliciter est praeterita et necessaria,
geri, sed tamen potuisset esse maior ; ita in et ex illa non sequitur consequens. Non enim sequitur
isoiniio. proposito intelligendum. — Vel aiiter solvi potest Christus hoc dixit, ergo erit ; protnlit enim hoc ver-
per compositionem et divisionem , sicut Magister sol- bum: E7'o similis vobis mendax '. Est iterum assertio,
vit; possunt enim plures esse, quam sint^ ergo po- et illa sequitur illustrationem divinae praescientiae.
test numerus augeri. Sicut ergo divina praescientia est certa et infallibi-
lis, cui non potest subesse falsum, et taraen
aspieit
DuB. V. futurura et connotat circa ipsum veritatem °, et ideo
non est necessarium, Denm praescisse quod prae-
qiiod intel- scivit, quamvis sit certum et infallibile: ita intelli-
ligentia condiiionis implicitae veritalem facit in gendum de Christi assertione, quod certitudinem
dicto et impossibilitatem in vero, quomodo sit habet et infallibilitatem a
divina praescientia ; sed
illud intelligibile. Si enim idem non esl causa op- tamen non neeessarium, Christum hoe asseruisse;
est
positorum, et conditio implicita facit veritatem, etideo,si ponatur, hoc non contingere, ponitur, et
quomodo facit irapossibilitatem ? Christum non asseruisse. Et sic patet illud et eon-
Respondeo: Dicendura, quod Magister vult di- similia. In assertione enim Christi duo sunt, scilieet
intiot.cere, quod illud est falsum, demonstrato aliquo: aclus mentis', et relatio ad fnturum contingens
istum damnari vel salvari, est impossibile; sed si sive ordinatio. Et quamvis unum sit necessariura,
addatur et implicetur conditio praedestinationis reliquum est contingens.
facit veritatem in dicto et impossibilitatem «n vero,
id est, facit illud dictum cum modo impossibilitatis DuB. VII.
esse verum, utpote si dicatur: istum damnari et
esse praedestinatum simul, est impossibile, sive: istum Item quaeritur de hoc quod dicit : Sicut prae-
salvari et non esse praedestinatum, est impossibile. destinationis effectus illa gratia est, qua in prae-
jtio -2. Vel aliter potest dici, quod dictuin falsum alieuius senti iustificamur quod etc. Ex hoc ostenditur,
conditionis implicatione flt verum": ut demonstrato praedestinatio sit causa g^raftae. Quaeritur ergo: Q»'"»''»'-
reprobo, islmn salva.ri est falsura ; adde condilionem in quo genere causae? Cuni enim sit scientia. vi-
' Sive ul Jiunc dici solol, : pci' distinctionem in seiisu com- 5 Matth. 26 , .34. — Mox post fait codd. AX inteilieiunt
posito et in sensu diviso. cermn.
2 Codd. WX smit. — Cb: supi-a a. 2. q. 1 . et 2. — « Vat. cum nonnullis codd. seqtdtur.
Alex. Ilal., S. p. I. q. 2S. m. 2. a. 3, et m. L a. 3 ; B. Albeft., ' loan. 8 , 33.
hic a. H. seqq. * Cod. Y adiungit conUngentem. Paulo inferius post as-
' Vat. implicite vermn sil. sertione cod. T quae pro quod.
* Cfr. supia .1. 2. q. 1. et 2. — Eadem liuius dubii ^ Cod. V verilatis. — De hoc dubio cfr. supra d. :j8. a.
solutio invenitur apud B. Albert., hic a. 1.3; S. Thom. . Petr. 2. q. I. et 2, et hie a. 1. duae ult. qq.
a Tar., et Riciinrd. , hic circa lil.
. , !
deliir dicere caiisam exemplarem. Et iterum, hoc nec limitationem, sicut causa parlicularis ; nec ine-
noii videlur suflicere, quia exemplar non necessario vitabilitatem , sicut causa necessaria; nec vertibili-
infert exemplatum, sed praescientia ponit. Et ite- tatem, sicut causa contingens".
Qnaestioi. nwtt, si esl causa, aut universalis, aut particula-
7-is': nmi universalis, quia tunc indigeret alia
DuB. VIU.
particulari adiuvante; non particularis , quia tunc
deterrainata esset ad unum effectum tantum. Et
ilenm, necessariaaut aut contingens: non ne- , Item quaeritur de hoc quod dicil, quod prae-
cessaria, quoniam per voluntatem operatur; non destinationis effectus est gratiae appositio. Videtur
contingens, quoniam liaec est failibilis et incerta. enim male dicere, quia causa et eêctus sunt cor-
Respondeo: Dicendum, quod praedestinatio est relativa; cum ergo relativa simul sint natura',
causa gratiae sicut dicit ^, et tola causa sed non
, , quandocumque est praedestinatio, est gratiae appo-
causa salutis , ut excludatur cooperans et disponens. sitio: ergo nullus est praedestinatus, nisi qui habet
Adiutores enim Christi sumus ^ et nullus salvatur gratiam. Sed contra hoc est, quia praedestinatio est
Adquae-invitus. —
Quod ergo quaeritur, in quo genere non entium, sicut dicit Augustinus in libro de Fide
.
p^jjg^g gjj.. (jjgg,j(j„,n ^

qyofi praedestinatio claudit ad Petrum '.
in se scientiam et beneplacitum voluntatis et dis- Respondeo: Dicendum, quod praedestinatio non

positionem voluntatis, per quam placuit Deo nos semper est causa in actu, sed in liabitu; et ideo
salvare, quae est summa bonitas manifestanda. Ra- non oportet ,

quod respondeat effectus in actu , sed
. tione priini dicit causam in genere formae *, ralione in habitu.
seeundi in geiiere elJicientis, ratione tertii in ge- Unde ex hoc patet quod quaeri consuevit,
nere linis. utrum praedestinatio aliquid ponat in praedesti-
Quod quaeiitur, utrum necessaria, vel coii- nato; dicendum enim, quod non necessario ponit
tinQens ; uniuersalis particularis ; dicendum, aliquid aclu^, quoniam multi
de praesenti
/î<\mi-
stionem 3.
"^
quod de omnibiis
... istis
, vel
modis
, . .
causandi habet quod sunt praedestinati qui non sunt mali et multi ,
sive
,
xotandum. est perfeclionis , non quod est imperfectionis. Nam qui mali sunt; sed ponil aliquid secundum habitum
de proprietate" universalis habet extensionem ad sive de futuro, ratione cuius homo potest gaudere,
niulta; de proprietate panicularis sufficientiam ad seilicet quia nomen eius scriptum est in caelo ".
singula; de proprietate causae necessariae immu- Et cum illud positum erit, magnum bonum erit;
tabilitatem; de proprietate contingentis habet arbi- et illud erit ratio persistendi in bono et perveniendi
trii libertatem, quia potest facere et non facere. ad magnum et summum bonura; et ideo hoc bonum
Conditiones autem imperfectionis non habet, quia habituale praeponendum est gratiae, quae est se-
nec habet insulTicientiam , sicut causa universalis: cundum praesentem iustitiam ".
' Causa particularis csl, quae unam tantum speciem ef- * Cap. 34, sccundum sensum; nam docetur, homines prae-
fectus pioducit, v. g. igiiis ignem; causa universalis vero (^st, destinatos a Deo praedestinatos esse ante omnia saecnla cl ante
quae varias elTectuum species producit, v. g. sol, cuius in- constitutionem mundi. Clarins sententia haec proferlur in Serm.
fluxu , concurrentibus aliis causis parlicularibus , divcrsi pro- 26. f. 4. n. 4. Cfr. supra d. 36. lit. Magistri, c. t.
ducuntur eflectus. Cfi-. Aristot., 11. Pliys. lext. 32. ct 38. (c. 3.). ' Sola Vat. voci actu praemittit mali.
2 Intellige : Magister. — Subinde post sed non siipple cum 1" Luc. 10, 20 : Gaudetc autem quod nomina \estra
— Proxime
,
cod. Y tota. scripla sunt in caelis. post pro magnmn bomm,

3 Epist. 1. Cor. 3,9: Dei enim sumus adiutores. quae leciio est codd. MT aa bb (ee a secunda manu), Vat. tan-
* Sive foi-malis exlrinsecae i. e. exemplaris. Cfr. sui)ra pag. tunmiodo magnum:
73 , nola 7. — Paulo siiperius post snmma bonitas Vat. omit- " De hoc dubio ncc non de quaestione in co tractata,
tit manifesimda. ulrum praedcstinatio ponat aliqiiid in praedestinato , cfr. siipra
5 Cod. subiicit cansae. a. t. q. i ; Alex. Hal.; S. p. I. q. 28. m. 2. a. I, ct m. 4. a.
6 Cfr. .\lex. Ilal., S. p. I. q. 28. m. /.. ii. I : li. Albert., 2; B. Albert., hic a. 4; S. Thom., Iiic q. I. .i. I . el S. I. q.
Iiic a. 21; Pelr. a Tar., hic circa lit. 23. a. 2; Richard., Iiic a. I. q. I. el circa lil.
"
.\rislol., dc Praedicam. c. de Belatiom:
,
DISTINCTIO XLl.
DISTmCTIO XLL
Utrum a/iquod sit meritum obdurationis Ue mriis super hoc carnalium. opmionibus.
oel misericordiae.
Siautem quaerimiis merilum obduralionis el mi- Opinali sunl lamen quidam, Deum ideo elegisse
sericordiae, obdurationis meriUim invenimus, miseri- lacob, quia taleni futurum praescivit, qui in eum cre-
cordiae autem meritum iion invenimus, quia nullum deret et ei serviret. Quod aliquando Augustinus se sen- Augngtin
est miserieordiae meritum, ne gratia evacuetur, si non sisse dicit iu libro Retractationum ° , ubi aperte osten-X"°"'"
gratis donatur', sed meritis reAA\[m. Miseretur itaque dit, quod si propter futura merita electus esset, iam
secundum gratiam, quae gralis datur; obdurat autem non ex gratia esset electio. Non ergo ideo electus est
secundum iudicium, quod meritis redditur. « Unde da- a Deo, quia talis futurus erat, sed ex electione talis
tur intelligi, ut sicut reprobatio Dei est nolk misereri, est faclus, ita dieeus: «Disputans, quid elegerit Deus
ita obduratio Dei sit non misereri, ut non ab illo in nondum nalo, cui dixit , serviturum esse maiorem,
irrogetur aliquid, quo sit homo deterior, sed tanlum et quid in eodem maiore similiter nondum nato repro-
quo sit melior non erogetur »
"^
. —
Ex his aperte ostendi- baverit, ad hoc perduxi ratiocinationem , ut dicerem:
tur, quid miscricordiam , qiM obdurationem intellexe- Non ergo elegit Deiis opera cuiusquam iu praescien-
rit Apostolus ' , et quia misericordia nullum advocat tia, quae ipse daturus est, sed fidem elegit in prae-
meritum, obduratio vero non est sine raerito, sed ha- scientia, et quem sibi crediturum esse praescivit, ipsum
luid mi- bet nolle misereri. Et misericordiae vcrbo hic accipitur elegit, cui bona operando
Spiritum sanctum daret , ut
Sto.''' praedestinatio, et praecipue praedestinalionis effectus, etiam aeternam vitam conseqiieretur » Ecce hic . —
obdurationis vero non ipsa Dei aeterna reprobatio, aperte dicit, non propter opera eum elegisse, sed pro-
quia eius nullum estmeritum, sed gratiae privatio sive pter fidem qua eum praescivit ' crediturum. Sed quia
,
sublractio, quae quodam modo est reprobationis effe- et in fide meritum est, sicuti et in operibus hoc re- ,
ctus. Accipitur tamen aliquando reprobalio pro obdu- tractavil dicens': « Nondum diligentius quaesiveram
ratione, sicut et praedestinatio pro suo effectu, qui nec adhuc inveneram, qualis sit electio gratiae, de
est gratia apposita*. Gratia enim, quae apponitur, qua dicit Apostolus: Reliquiae per electionem gratiae
effectus est praedestinationis. — Cum igitur graliae, quae salvae fient ; quae utique non est gratia , si ex meritis
apponilur homini ad iustificationem , nulla sint nierita; procedit, ut iam quod datur non secundum gratiam,
aedcsti- qua ab aeterno
niulto uiinus et ipsius praedesiinationis, sed secundum debitum reddatur polius meritis, quam
êruis"" elegit Deus quos voluit aliqua possunt existere me-, donetur. Proinde quod coutinuo dixi : Dicit eniin idem
rita, ita nec reprobationis, qua ab aeterno quosdam Apostolus Idem Deus qui operatur omnia in omni-
° :
praescivit futuros malos et damnandos: sicut elegit la- bus. Nusquam autem dictum est Deus credit omnia in :
cob, et Esau ^ reprobavit, quod non fuit pro meritis eo- omnibus. Ac deinde subiunxi: Quod ergo credimus,
rum, quae tunc haberent, quia nulla habebant, quo- uostrum est quod vero bonum operamur, illius est,
;
niam nec ipsi existeban;; nec propter futura merita qui credentibus dat Spiritum .sanctum. Profecto non
quae praevideret, vel illum elcgit, vel illuni repro- dicerem, si iam scirem, etlam ipsam fldem inter Dei
bavit. munera reperiri quae dantur in eodem spiritu. Utrum-
,
' Val. et ))liiies edd. euni cod. C donettir... reddatui: Simplician. q. 2. n. 8 , et de Praedest. Sanctor. c. 3. n. 7. — Paulo
^ Aogusl. , !. ad Simplician. q. 2. n. IS. inferius Vat. cum edd. 2, 4-. S, 6, 8, 9 ea tali etectione talis
' Roni. 9 , 18: Ergo cuius vult niiseretur , et quem vult pro ex electione talis.
indurat. — l'aulo inferius codd. BD el ed. I addunt semper ' Vat. et aliae edd. , excepta I ,
pramidit, refragantibus
et legunt non est semper sine merito. Immediate post praeter codd.
Vat. aliae edd. omiHunt verba sed habet notle misereri. 8 Loc. cit. — Locus s. Scripturae est Rom. I \ , S. Ed. August.
* Cod. A gratiae appositio. inli-a habet : quae iitique non est gratia , si eam merita ulla
5 Rcs|iicitur ad Malacli. I ,
-2. 3 : Nonne frater erat Esau praecedant, ne iam. Vat. : quae utique non ex gratia, si eam
lacob, dicil Dominus, et dilexi lacob, Esau autem odio liabui. merita praecedant. Textum noslrum exhibent edd. 1,6, 8 , cui
Cfr. Rom. 9, I.S. aliae ediliones et noslri codd. consentiunt, nisi quod aliquae edd.
6 Libr. 1. c. 23. n. 2. 3. Retractalio i-efertur ad ea quae habent et ex gratin , aliac e.r qratia pro ext (fratia.
i|ise dixcral iii Exposil. Episl. ad Romanos, e. 60. Cfr. I. ad 9 1. Cor. 12. 6.
': , '
SENTENTIARUM LIB. 1
qiie erjio noslnm est propter arbitrium voluntatis, et peccaloribus praecedere quo digni sinl iustiflcalione,imp[
ulrumque dalum est pcr spiritum fldei et carilatis. — et in aliis quo digni sinl obtusione. — Sed lioc frivo-
Noslrum enim est credere et

Et quotl paulo post dixi : lum est.
velle, aulem daro erodenlibus el volenlibus fa-

illius « Mtilti vero de isto profundo quaerentes reddere Error orn
*'
eullalem bene operandi poi' Spirilii~//i sancium, pcr rationem , alque secundum coniecturas cordis sui in-
quem carilm diffmdilnr in cordihiis iiotilris ', \erum scrutabilem altiludinera iudiciorum Dei cogitare conan-
est quidem, sed eadeui regula el utrumque ipsiits esl, tes, in fabulas vanitatis abierunt dicenles, quod animae
quia ipse praeparat voluntalem, et ulrnmque nostriim, sm'sHra in caclo peccanl el secundnra sua pcccata ad
quia uon flt, nisi volenlibus nobis » ergo ct merilum
: corpora pro lueritis diriguntur, et ilignis sibi quasi
fldeide misericordia Dei venit. Nou ergo proptei' fldem carceribus includnnlur. lerunt hi tales post cogilationes
vel aliqua merita eiegit Deus aliquos ab aeterno vel suas, et volentes disputare de Dei profundo, versi sunt
apposuil gratiam iustiflcationis = in temj)orc, sed gra- in profundum, dicentes, animas in caelo ante conver-
tuita bonilate sua elegit , Unde Augu-
ul boni csscul. salas el ibi aliqnid boni vel mali egisse et pro meri-
i.slinus in libro de Praedeslinalione Sanclorum " « Nou : tis ad corpora terrena delrusas esse. Hoc autem respuit
quia futuros uos tales esse praescivit, ideo elegii, sed calholica fldes propter evidentera Apostoli sententiam,
ut essemus tales per ipsam electionem graliae suae, qua ait°: Cum nondum nati essent, aut aliquid boni
qm gratificavit nos in dileclo Filio suo». uel mali egissent °
» etc. Melior est ergo fldelis igno-
quod dicit Augusti-
His tamen adversari videtur, rantia quam teraeraria seientia. « Elegit ergo quos vo-
xuus* super Malacbiam propbelam, ubi scriplum est luit gratuita misericordia, uon quia fideles fnturi erant,
lacob dikxi, Esau aulem- odio habui: « Cui vult in-
''
, sed ul fldeles essent, eisque graliam dedit, non quia
quit, miseretur , et quera vult indurat. Sed haec vo- fldeles erant, sed ut flerenl. Ait enim Apostolus'": i]i-
luntas Dei iniusla esse non pol«st. Venit enini de oc- sericordiam consecutu-s sum, ut fidelis essem ; uon ait,
cultissimis meritis, quia el ipsi peccalores cum propter quia fldelis eram. Dalur quidera cl fldeli, sed data
generale peccatum unam massam fecerunt, non tamen est etiam prius, ul esset fldelis». Ita etiam reprobavit
nulla" inler eos est diversitas. Praccedil ergo aliquid quos voluit, non propter nierita futura, quae praevi-
in peccaloribus, quo,quamvis nondiun sint iustifleati, deret, veritate laraen rectissima et a nostris sensibns
digni efflciantur iustiflcalione. El item praecedit in aliis remota ".

peccaloi'ibu? , qiio digui sunt obtusione ». — Ecce Sed quaeritur, utrum, sicnt dicitur elegisse quos-ymesiio
hie \ idelur Auguslinus dicere , quod el ipsa Dei vo- dam, ut boni flerent et fldeles, ita etiam concedi de- S°.'
luntas, (|ua alios ex meritis
eligit, alios reprobat, beat , reprobasse quosdara , ut mali essent et infideles
proveniat", sed vccullissimis^ id est, quod pro meritis et obdurare, ut peccent; quod uullatenus concedi opor-
alios voluerit eligere alios reprobare, et quod pro , tet. Non enira reprobatio ita esl causa mali, sicut prae-
meritis aliis appouitur gratia iuslificationis, aliis uon, destimUio est causa boni; neque obduratio ita facit
- unde obtundunlur. Sed quid intelligere voluerit, igno- hominem malum , quemadmodum misericordia facit
ratur, nisi forte hoc dicatur intellexisse, quod supra bonum.

diximus eum retractasse. Nam ibidem eliam quaedam
alia continue subdit, quae in libro Retractationum Cap. III.
aperte retraclat; quod utrumque legenti patebil. Unde

verisimile est , in praemissis filiam hoc retractasse. An ea quae semel scit Deus velpraesdt, semper sciat
Quidam tamen ex eo sensu accipiunt fore diclum, et praesciat, et semper scierit et praescterit.
" non quia aliquis praedestinetui' pro merilis vel iustiflca-
tionis gratiam mereatnr, sed quia aliqui non adeo mali Praetei'ea considerari oportet, utrum ea omnia
sunt, ut raereantur sibi gratiam non impertiri. Nullus quae semel scit vel praescit Deus, sempersciat'^ et scie-
enim Dei gratiam raereri potest, per quam iustiflcatur; rit, ac praesciat et praescierit; an olim scierit vel
potest lamen mereri, ut non apponatur, ut penilus praescierit quod raodo non scit vel praescit. — De prae- pe pi.
abiiciatnr. Et quidem aliqui in tantum profundum ini- scientia prirao responderaus dicentes , multa eum prae-
quitatis devenerunt, ut hoc mereantur, ut hoc digni scisse, quae modo non praeseit. Cum enim eius prae-
sint; alii vero ita vivunt, ut, etsi non mereantur gra- scienlia non sit nisi de fnluris, ex quo illa quae futura
tiam iustiflcationis, non lamen merenUir omnino repelli erant, praesentia flunl vel praetereunt, sub Dei prae-
et gratiam sibi subtrahi. Ideoque dixit, in quibusdam scientia esse desinunt, sub scientia vero semper sunt.
1 Roni. o, 5 1*
Rom. 9, 11. 12. Apostolus prosequitui- sic : ut secunduni
' Sola Vat. sancH electionem propositum Dei maneret, non ex operibus, sed ex
3 Cap. 19. n. 38. — Locus s. Scriptiiriie est Eplies. I
, 6. vocante dictum est ei : Quia maior serviet minori.
* Libr. 83 Quaest. q. 68. n. 4. — Loci s. Scriptuiac sunt " Quae praecedunt simita sunt ex .\ugust., Serm. 169. c. o.
.Malach. I, 2. 3, et Rom. 9, 18. Vulgata ct Augusl. Cuius n. 6, sed nonnullis transpositis vel mutatis.
oult pro Cui vult. — Vat. et edd. 4 , 6 , 8, pluribus omissis, 1" I. Cor. 7 , 2.5. — Quoad sensum hae propositioncs suiiuue
exhibent: Augustinus lib. 83 Quaestionum: Cui vult. siint ex August., 1. Relract. c. 23. n. l, et de Pracdesl. Sanitor.
5 Ita codd. , cdd. 1 , 6 et originale. Vat. cum pluribus edd. c. .3. n. 7.
fecenmt: tamen nonnulla intcr eos. " Libr. I. de Diversis Quaest. ad Simplieian. i|. 2. n. IG,
^ Codd. et ed. I vemat. paucis mutalis.
' Libr. L c. 26. — Paulo ante Viit. et cdd. i , 6 oniittunl >- Val. et edd. 2 , i , 6 , 7 , 9 minus congrue .icit, scd re-
etiam ante qmedam alia. fraganlibus omnibiis codd.

,
;
DIST. XLI. DlVISrO TEXTUS. 727
Praescivit ergo Deus omnia ab aelerno, quae futura huius hominis et mundi creatione nunc etiam scit,
erant, neque praescire desinit, nisi cum futura esse quod sciebat, antequam flerent, licet tunc et nunc hanc
desinunl. Neque cum praescire desinit aliqua, quae scientiam eius diversis exprimi verbis oporteat. Nam
ante praesciebat, minus ea noscit, quam ante cognosce- quod tunc futiirum
erat, nunc praeteritum est; ideoque
bat. Non enim dicilur ex defectu scientiae eius, quod verba commutanda sunt ad ipsuni designandum; sicut
aliqua praescierit aliquando, quae modo non praescial, eandem diem modo per
diversis temporibus loquentes
sed ex ratione verbi quod est praescientia. Praescire hoc adverbium cras designamus, dum adhuc futura
enim est ante scire , quam flat aliquid. Ideoque non est, modo per hodie, dum praesens est, modo per
Deus praescire, nisi quae futura sunt,
potest dici heri , dum praeterita est. Itaque antequam crearetur
De scientia autem aliler dicimus. Scit enim Deus mundus, sciebat Deus hunc creandum, postquam crea-
.semper omnia quae aliquaiido scil. Omnem enim scien- tus est, scit eum creatum. Nec est hoc scire diversa,
tiam, quam aliquando liabet, semper habuit et habet sed omnino ide^n de mundi creatione sicut antiqui ;
.et habebil. —
Ad hoc autem opponitur ita:-olim scivit, patres crediderunt, Christum nasciturum et morituruin
hiuic hominem nasciturum qui nalus est, modo non ,
nos autem credimus , eiim iam natum et mortuum
scit, eura nasciturum scivit ergo aliqiiid, quod modo
: nec tamen diversa credimus nos et illi, sed eadem.
non scit. Item scivit miindum esse creandum modo
, , « Tempora enim, ut ait Auguslinus% variata sunt; el
uon scil, eum esse creandum: aiiquid ergo scivit, quod ideo verba sunt mutata non fldes » Indubitanler igi-
, .
modo non scit; et alia huiusmodi inflnila induci pos- tur teneamus, Deum semper omnia scire, quae ali-
.sent'. —
Sed ad hoc dicimus, qiiod idem de nativitate quando seit.
C0MMENTARIU8 IN DISTINCTIONEM XLI.
De causalitate passiva sive de causa meritoria praedestinationis et reprobationis.
Si autein quaerimus obdurationis meritum et misericordiae etc.
DIVISIO TEXTUS.
Supra egit Magister de causalitate activa praenotatum, quod est obduratio; non sic praedesiinatio
deslinationis et reprobationis. In hac parte inquirit quantum ad connotatum, quod est gratificatio. In
de causalitate passiva, utrum scilicet praedestinatio secuiida vero Magister removet quandam opinionem,
et reproiâtio habeant in nobis causam meritoriam; quae posset hominem ducere in errorem, ilii: Opi-
et hoc quidem principaliter intendit in hac distin- nati sunt tamen quidani. In tertia removet eius
ctione, quae duas habet partes. In prima Magister defensionem, ibi: His tamen videtur adversari etc.
investigat principaie proposilum; in secunda movet In quarta removet praesumtuosam in hac quae-
quanrtam quaestionem, quae ex praecedentibus ha- stione inquisitionem oslendens, aliquos volentes red-
bet ortum, scilicet ulrum Deus desinat aliquid scire dere rationem de hoc profundo divinae praedesti-
vel praescire. Ex cuius manifestatione patefacit di- nalionis lapsos esse in profundum erroris, ibi: Multi
vinae scientiae interminabilitatem, il)i: Praeterea vero de isto profundo quaerentcs reddere ratio-
considerari oportet. nem etc.
Prima pars qiiatuor habel partes. In prima Praeterea considerari oportet, iitrum ca omnia
Magisler determinat veritatem ostendens, quod re- quae semel scit etc. Haec est secunda pars in qua ,
probatio habet causam meritoriam quantum ad con- determinat Magister quaestionem , utrum Deus desi-
' Vat. et iiliaeedd. , e.tcepta I, dicipossunt, conlraA\(xnl\- pai-te falsa, cfr. Comment. hic a. 2. q. 2. — De eadem re loqui-
codd.
biis quorum tamen codd. A B D possunt pro possent.
,
— lur Magister etiam infra d. XLIV. c. 2.
De sequente sententia Magistri et Nominalium, quod omnino ^ In loan. tract. ib. n. 9 ; secundum sensum. — Paulo
idem sint proposiliones de eadem re, sed sub diversis tempo- ante Vat. e( edd. 2, 3, i, 7, 8, 9 omittunt iam ante natum et
rum differentiis prolalae , dicendum , qiiod est insufliciens el ex mortnwm.
, ;
SENTEN'ri\RUM LIB. 1.
nat aliquid scire vel praescire; et siinililei' est qiiae- secunda vero determinat de scientia, ibi: De .scien-
stio , utrum desinat aliquem praedestinare ; et haec tia aut.em aliter dicimus, ubi dicit, quod Deus
pars habet duas. In prima determinat de praescien- nihil desinit scire ; et in utraque parte primo movet
tia, quod contingit desinere aliquid praescire. In quaestionem , secundo determinat.
TRACTATK) QIIAESITONIJM.
.\d inielligenliani praesentis' distinclionis duo Quantuni ad primum quaeruntur duo.

principaliter quaernntur. Primo quaeritur, utrum praedestinatio vel re-
Primo quaeritur de praedestiiiationis causalitate. probatio in nobis habeant cansam rneritoriam.
Secundo de divinae scientiae sempiternitate sive Secundo, utrum habeant in Deo rationem nio-
interminabilitate. tivam.
ARTICULUS I.
De eausalitate divinae praedestinationis.
QIJAESTIO I.
Utmm praedestinatio vel reprobatio liabeant in nobis causam meritoriam.
Quod autem habeant in nobis causam merito- concessio ex nostra causa ; sed non est ex alia causa
iam, ostenditur sic. quam meriti: ergo etc.
1. Primo de /•ep?-o6ai«one. Ad Romanos nono S 4. Item, de praedestinatione similiter ostendi-
M opposi- super illud: Esau odio habui, Glossa : « Esau, tur. Gregorius' dicit et Augustinus, quod praedesti-
subtracta gratia ,
per iustitiam est reprobatus » ; sed natio iuvatur Sanctorum orationibus ; sed plus valet
iustitia respicit merita: ergo reprobatio est ex me- unicuique fides sua quam fides aliena: ergo merilo
ritis. suo et alieno potest quis impetrare, quod sit prae-
± Item, per reprobationem non dicuntur nisi destinatus.
ista tria, scilicet odium aeternum, obduratio tem- 3. Item, nullus est praedestinalus nisi fmaliter
poralis et damnatio fiimlis; sed omnia ista habent in gratia perseverans, et* e converso: sunt ergo
in nobis meritum, quia Deus neminem odit nisi convertibilia; sed aliquis potest mereri fmalem per-
propter demerita nec obdurat nec damnat ; ergo etc. severantiam : ergo polest mereri ,
quod sit praede-
3. Item , voluntate antecedente vult Deus omnes stinatus.
homines salvos fieri ' : si ergo aliquem reprobat 6. Item, quod potest in maius potest in minus
hoc est voluntate consequente , neminem enim de se vel aequale pari ratione; sed homo potest mereri
creat ad supplicium; sed volunlas consequens est habere Denm, quod est maximum interomnia; potest
1 Vers. 13. — Verba Glossae apud Lyranum hai^c sunt: la- Tepov §n6[jL£vov 9iXT)[jLa xa\ 7:opa^(j[>p7]fft? , l^ r)[jLErlpa? atTia?J. Cfr.
cob graUa electus, non merito, Esau subtracta gralia (Glossa in- infra d. i6. q. I. — Mox post hoc esl ed. I interiicit solum
lerlin. ; et Glossa ordinar. adiungit: per iustitiam reprobavit). post pauca sola Vat. est conseqnens pro est concessio.
* Epist. I. Tim. 2,4. — Argumentum ipsum ex Dama- ' Libr. I. Dialog. c. 8 : « Ea quae sancti viri orando efli-
sceno, II. de Fide orthod. c. 29. sumtum est, ubi dicitur: ciunt, ita praedestinata sunt, ut precibus obtineantur ». August.,
Hoc itidem nosse oporlet, Deum (primaria et) antecedente vo- de Dono persever. c. 22. n. 60 : Cur enim non potius ita dici-
luntate vellc omnes salvos esse et regni sui compoles fieri. Non tur : et si qui sunt nondum vocati ,
pro eis ut vocentur ore-
enim nos, ut puniret, condidit, sed quia bonus est, ad lioc ut mus? Fortassis enim sic praedestinati sunt, ut noslris orationi-
bonitatis suae participes cssemus. Peccantes porro puniri vult, bus concedantur et accipiant candem gratiam ,
qua vclint atque
quia iustus est. Itaque prima illa voluntas antecedens dicilur et efliciantur electi. Cfr. etiam Enarrat. in Ps. lOS, 23, ibi sub n. 21.
beneplacilum, cuius ipse causa sit ; secunda autem , consequens ••

Pro et plurimi codd. cum cd. I nec; mendose.
, permissio ex nostra causa ortum habens (xb Sl 5ti-
;:
,, ;
,,
DIST. XLl. ART. I. QUAEST. l. 729
etiam mereri salutem, quod est aequale ei quod est facitquod in se est et pro se. Meritum digni, quando
esse praedestinatum : ergo etc. iustus facit pro alio, Meritum condigni, quando
Sed contra: 1. Omrie meritum antecedit illud iustus operatur pro se ipso, quia ad hoc ordinatur
Qdamenia.cuius est meritum, quia disponit ad illud; sed prae- gratia ex condigno; ad gratiam autem alteri pro-
destinatio et reprobatio praecedunt nostrum esse merendam non omnino ex condigno *, quia peccalor
ergo non cadunt sub iiostro merito '. omni bono est indignus, nec solum ex congruo
2. Item , omne meritum aliquo modo est Causa quia iustus dignus est exaudiri. — Gratificatio ergo
eins quod meretur; sed praedestinatio et reprobatio sub merito congrui potest cadere quoad ipsum gra-
sunt aeterna, merita vero sunt temporalia: ergo tificandum, sub merito digni quantum ad alium
temporale est causa aeterni; quod est impossibile. virum sanctum, sub merito condigni quantum ad
3. Item , specialiter de praedestinalione videtur neutrum, el hoc proprie loquendo est meritum.
ad Titum tertio ^
: Non ex operibus iustitiae, quae Respondendum ergo ad quaestionem cum quae- ,
fecimus nos, sed secimdum suam misericordiam ritur, utrum praedestinatio et reprobatio cadant sub
salvos nos fecit. merito, quod ' simpliciter loquendo, quantura ad
4. Item, gratia est effectus praedeslinationis principale significatum, neutra cadit sub merito: quan-
sed prima gratia antecedit omne meritum el est tum vero ad connotatum , reprobatio cadit sub
causa omnis meriti : ergo non cadit sub merito, et merito simpliciter, praedestinatio vero secundum
eo ipso gratia est, quia sine meritis datur : ergo quid.
nec praedestinatio. Concedendae igitui' sunt rationes probantes,
quod praedestinatio non cadit sub merito; similiter,
quod nec reprobatio.
Ad iliud ergo quod prirao obiicitur de Glossa,
1.
quod Esau per iustitiam est reprobatus; dicendum,

Nec praedestinalio nec reprobatio quoad proposi- quod ibi accipitur reprobatio pro connotato °. quod
tum aeternum cadunt sub merito, sed quoad est obduratio.
connotatum reprobatio cadit sub merito sim- Ad
2. illud quod obiicitur, quod odiura aeter-
pliciter, praedestinatio vero secundum quid. num cadit sub merito; dicendum, quod odium ae-
ternum duo dicit: et principale significatum et
Respondeo : Ad hoc intelligendun) notandum connotatum, quia neminem odit Deus quantum ad
'" praedestinatione tria intelliguntur: primuni affectum, sed solum quantum ad effectum. Et pri-
.i°aitane1"°'^
Tcproiia-est propositum aeternum; secundum est temporalis mum non est ex meritis, sed secundum; quod patet,
gratificatio; tertium vero aeterna gloriflcatio. Si- si resolvatur, quia odium est propositum puniendi
militer in reprobatione intelliguntur tria, scilicet ae- propositum autem nullus meretur, sed poenam.
ternum propositum " , et temporalis obduratio, et ae- 3. Ad illud quod obiicitur, quod nemineni re-
terna damnatio. — Quantum uiprimum et tdtimum probat nisi ' voluntate consequente ; dicendura, qnod
î[!si™essj[iiiiiter iudicandum: nam ultima, scilicet poena voluntas consequens non dicitur, quia consequatur
et gloria simpliciter cadunt sub merito; primum merita nostra ratione voluntatis , sed solum ratione
vero, scilicet propositum aeternum, eo ipso quo — yult enim aliquid
voliti Deus ,
quod nos merui-
aeternum est, meritum liabere non potest. Quantum mus — ideo quia volitum
et est connotatum, patet etc.
vero ad m.edium, quod est gratificatio et obdura- 4. Ad illud quod obiicitur de praedestinatione
tio, ditferenter iudicandum. Nam obduratio simpli- quod iuvatur orationibus Sanctorum ; dicendum
citer cadit sub demerito sive sub malo merito quod iliud intelligitur ratione connotati, quod est
gralificatio vero nec simpliciter sub merito nec sim- gratia, quam sancti viri possunt aliis suis orationi-
ex me-
piicitec extra. —
meritum congrui, digni et
Est enim bus impetrare; nec tamen sequitur, quod homo
condigni. Meritum eongrui est, quando peccator possit impetrare sibi ,
quia ad hoc quod impetret
' De hoc (;t de seqq. argumenlis cfr. Augusl., I. de Diversis * Hanc secundam propositionis partem : ad gratiam au-
Qq. ad Simplician. q. 2, et de Dono persever. Cfr. etiam liic lit. tem etc. Vat. , mutata interpunctione , in novam propositionem
Magistri, c. 2. — In propositione minori cod. post verba ci principalem sic transformavit : Gratia. aulem alteri promerenda
reprobatio prosequitur sic : anteceduni omne meritum, quia non est omnino etc.
praecedunt nostrum essc; cod. T (in marg.) sic : praecedunt 5 Plurimi codd. cum ed. I minus congrue quia.
omne merilim nostrum et etiam nostrum esse. « Codd. L effectn sive cnnnotato.
2 Vers. S. ' Vat. et cod. cc praetermittunt nisi; mendose. — De vo-
3 Pro propositum Vat. cum cod. cc odium, forte quia et luntate consequente, quae semper connotat effectus eventum,
in arg. 2. ad opposit. sic legitur; sed cum in subnexis et etiam cfr. infra d. 46. q. 1. in corp. — In fine respons. post patet
in respons. ad. 2. exhibeatur, lectionem codd. In textum recipien- codd. L addunt : quod meritum non est respectu volunta-
dam duximus. Subinde pro temporalis obduratio complures tis, sed respectu voliti.
codd. temporalis ordinatio, cui lectioni subnexa repugnant.
;,
730 SENTRNTIARUM LIB. I.
necesse est, quod sit digims mereri, et hoc non est 6. Ad illud qnod obiicitur: quod potest in
nisi per graliam. maius, potest in minus: dicendum, quod hoc verum
5. Ad illud quod obiicitur, quod idem est esse est, si aequaliter ordinalur ad utrumque. Nam si
praedestinatum et in gratia finaliter perseverare ; di- habet ordinationem ad maius , et non habet ordina-
cendum, quod non est idem, sed comertibile. Sed tionem ad minus, quamvis possit in maius, non ta-
Notandnm. iUud noH sequitur, quod si aliquis possit mereri unum men sequitur, quod in minus; similiter in proposito.
convertibilinm, quod possit et reliquum ' ; sicut non Gratia enim ordinatur ad merendum Deum ut glo-
sequitur, si aliquid est causa unius convertibiiiura, rificantem, non ut praedestinantem, similiter ad glo- (
quod sit causa alterius; istud manifestum est. riam , non ad primam gratiam.
SGHOLION.
I. Pro liae et sequenli quaeslione facilius intelligenda iuvat voluntas Dci per relationem rationis terminatur ad ista
haec praenotare. volit quiic eiusdem voluntatis sunt obiectum secundarium.

1. Distinguenduni est inter rationeni volendi ul rationem Eijectus praedcstinationis principales sunt vocatio, quae
voliti. Deus enim unico aetu vuU flnem et ea omnia quae sunt in adultis implicat sericm graliarum actualium; iustificatio per
ad flnem; unde n velle finem non eslDeo causa volendi ea quae infusionem graliae habitualis ;
glorificatio, quae implicat gra-
sunt ad flnem sed tamen vult, ea quae sunt ad flnem ordi-
; tiam pcrseveranliae flnalis.
nari in flnem. Vult ergo, hoc esse proptcr hoc, sed non i. Hos ad se invicem ordinari
ejfectus sive haee volita
propter koc vult hoc » (S. Thom., S. I. q. 19. a. 3 ;
cfr. com- secundum riitioncm alicuius causaUtatis, communis scntentia est:
menlarius Caietani; et S. c. Gent. 1. c. 86.). — Eandem distin- scil. cffoclum K posteriorem quidem (causam et rationem esse)
ctionem inter rationem volendi et rationem voUti adhibet S. prioris sccunduin ralionem causae fimlis ; priorem vero postc-
Bonav., infra d. iS. dub. 3 , et diffei-entiam inler \ oluntiitem rioris sectmdum rationem causae meriioriae, qunc rcducitur ad
iiostra'm et divinam ita cxpUcal, o quod volunlas nostra , cmii disposilionem materiae » (S. Thom., S. 1. q. 23. a. S.). Ccrtum
cxcitelur a voUto, et causam et rationem ab eo liabet et quantum est etiam, vocationem quoad primani graliam ol oliam quoad
ad se et quantum ad volitvm, maxime cum vull aliquid, quod seriem gratiarum actualium non caderu sub merito ; nec ittsti-
esl propterflnem; sed voluntas Dei, aiius actus est ipse, quia ficationem sub mcrito de condigiw, licel adulli « gratiac li-
non excilatur aliqua ratione nlia a se. <iiusam quantum ad se bei'e assentiendo et cooperando disponantur » ad iustiflcntionem
habere non potesl. Volitam .lulpm aliquando habet aliam cau- (Trid. Sess. 6. c. S.). Item certum esl , iusliflcatum nuxilio gra-
sam quam voluntalem, aliquando solum voluntalem, ut in niundi tiae " vere mercri augmentum gratiae vitam aeternam el ,
crealione. Voluntas habet rationem , sed non causani ,

quia ipsius vitiie iielernae, si tamen in gratia dccesserit consecu- ,
non est irrationalis ». Unde etc. — Eadem ulitur distinclione tionem » ( ibid. can. 32.). Denique certum cst, exsecutionem
Scotus (Roport. hic q. unica , n. 3-7.) , ut suam sententiiim huius condilionis: si tamen in gratia dccesseril, sive « ma-
persuadeat, quod ex piii-te Dei nec in praedeslinando nec in gnum illud usque in flneni perseverantiae donum » (ibid. can.
reprobando sit aliquii alin ralio praeter essentiam divinam ; et lii.) " sine spccinli nu.xilio Dei » (ibid. cnn. 22.) a iustificatis nec
quod ex parte c(feclus sil riUio reprobationis , non autem prae- obtineri ncc de condigno mcreri posse. Cum autcm nec primus
destinatioiiis. nec ultimus temporalium ctTectuum praedcslinalionis, scil. vo-
2. Differt causa efficiens , causa meritoria,, ratio motica. catio et perseveranlia flnalis, cadnnt sub merito, tota series
Deus solus est causa efliciem .gi'atiae et gloriae causa merilo- ;

effectuum praedeslinationis gratuita ccnseri debet, licet in ipsa
ria, quae vel ad dispositionem vel aliquo niodo ad causam nHiltiplicitcr implicetur coopcralio ct causalitas liberi arbilrii.
clBcientem reducitur, non potest esse nisi in creatura, scd est 5. In actibus meritoriis « non est cUstinctum quod est ex
praevisa a Deo, Ratio motiva dilTert a causa meriloria. Nam libero arbitrio ct ex praedestinatione » (S. Thoni., loc. cit.),
ratio latius patel quam causa, quae concipitur ut influens in quia n totus cffcctus est a causa creata, et totus a voluntatc
effectum; unde unum divinum attributum a nobis concipi po- inflnila increala » (S. Bonav., infra d. iS. a. 2. q. 2. ad 1.),
test ul ratio alterius, luinime autem ut causa. Item terminus lamen 7wn totaliter. Undc scquilur, quod idem actus merito-
motiva latius patet quam meritoria, ut manifestum est, Ilinc rius totus est effectus praedestinationis et donum Dei, licet
est, quod raiio motiva potest concipi tum ex parle Dei, v. g. sub alio rcspectu possit csse etiam totus a libero arbiirio
ostensio suae misericordiae , tum cx parte praedestinati; et cx sequitur etiam, quod eadem possint essc nostra merita ,
quae
hac parte iterum dupliciter : vel quatenus hiiec ratio fundatur sunt Dei domt (Caelestin. I, epist. 21. c. 12.).
in aliquo merito (et tunc coincidit cum causa meritoria), vel ut 6. Effeclus praedestinaUonis, et singuli et omncs collective,
supponit tantum aliquod motivum congrnitatis. sicut habenl ordinem ad se invicem, ita etiam realem a parte
3. Distinguitur a S. Doctore in praedestinatione principale sua habent relalionem ad Deum ,
qui est prima causa efficicns,
significatum et connotatum. lllud est aelerna praeordinatio sive exemplaris et flnnUs et uniuscuiusquc effectus et omnium simul;
propositum divinae voluntatis vel miserendi vel puniendi (cfr. unde rccte a theologis Deus dicitur causa prima et
salutis
hic ad 2, et q. 2. in corp.) connotatum autem comprehendit

; principalis ; non tamen .sola, cum minimc excludat actiones
ejfectus divinae praedestinationis qui ut «oHim ordinantur ad ,

causarum secundarum, immo potius cas implicet et ordinct ad
divinam voluntatem per relationem realem ; et per consequens effectus suos. Secus non esspt nec meritum nec demerilum
' Cod. I hic interserit : nam unum convertibilimn est causa sibilitaUs) ; et simililer cod. T (in marg.) : nam unum conver-
alterius frequenter, non tamen sui ipsius , ut veritas rei est tibilium saepe est causa alterius , non tamen est causa sui
causa veritatis propositioms , et homo est causa risibilis (ri- ipsius , ut homo est causa risibilis.
:,
DIST. XLI. ART. I. QUAEST. II. 731
nec vera esset antiqua sententia (Epist. Synod. Episcop. in Sar- III. Quod principale significatmn in praedestinatione , scil.
dinia exulum}: « Deus gratis salvat iusteque damnat ». proposittim aeternum divinae voluntatis, sit gratuitum, licet
II. In respons. triplex distinguilur merilum, scil. praeter ratione voliti gloriflcatio et reprobatio consequantur merita et
meritum de condigno et de congruo etiam meritum digni (quod demerita nostra, hic in corp. et in solut. ad 3. et ultimis ver-
nunc communiler subsumitur sub merito de congruo), quo bis ad 6. manifeste docetur ; omnino consentiunt S. Thom.
iustus per sua suffragia aliis a Deo gratias obtinet. De hac triplici (hic q. 1. a. 3. ad 3.), Scolus aliique antiqui doctores. — In
divisione et aliis subdivisionibus cfr. II. Sent. d. 27. a. 2. q. 2. solul. ad 4. cum sententia communi docetur, quod praedestina-
3, et III. Sent. d. 4. a. 2. q. 2 , d. 18. a. 1. q. 2. tio quoad effectum gratiae iuvetur precibus Sanctorum (cfr. S.
Verba in corp. « Meritum congrui est, quando peccator fa-
: Thom., hic q. 1. a. 4 ; S. I. q. 23. a. 8 ; de Verit. q. 6. a. 6.). —
cit quod est in se », quibusdam, ut Vasque?,, occasionem dede- In solul. ad S. supponitur, quod non omnia convertibilia sunt
runt, vituperandi S. Doctoreni, quasi doceat, per opera natu- formaliter idem , ut patet in exemplo : risibile est rationale. Hinc
ralis ordinis fleri posse disposilionem ad iustiflcationem. Hanc sequitur, quod falso sic inferatur: perseverantiam flnalem ali-
interprelationem omnino a mente S. Doctoris alienam csse ,

quis potest mereri , ergo et praedestinationem. Sed nec ipsam
iam ex verbis mox sequentibus colligi potcst : » peccator omni perseverantiam finalem homo potest proprie mereri, lamen,
bono est indignus » , et clarius ex dub. 3. huius dist. In aliis quando ipse non deest gratiae, potest eam suppliciter a Deo
locis Sanctus manifeste docet, dispositionem ad iustificatio- impetrare (cfr. Alex. Hal., S. p. I. q. 28. m. 3. a. 1 . ad 1 , et
nem requirere o: gratiam praevenientem et adiuvantem volun- Richard. a Med. , hic a. 2. q. 1. ad 3.).
tatem » ; cfr. II. Sent. d. 28. a. 2. q. I , d. 27. a. 2. q. I. 2, IV. Alex. Hal., S. p. I. q. 28. m. 3. a. I. — Scot., de hac
IV. Sent. d. 15. p. I. q. 5; et S. Thom., I. II. q. 109. a. 6, q. et seq. q. in utroque Scripto hic q. unica. — S. Thom., hic
112. a. 2. De celebri axiomate : Facienti quod est in se Deus a. 3; S. I. q. 23. a. -5; de Verit. q. 6. a. 2 ; S. c. Gent. Ul.
non dencgal gratiam, agitur II. Sent. d. 28. a. 2. q. 1. ad i. — c. 163. — B. Albert., hic a. 2 ; S. p. I. tr. 16. m. 3. a. 2. —
Quia autem illa verba hic in corp. posita non praecise de dis- Petr. a Tar., hic q. 2. a. 1, q. 3. a. 1. — Richard. a Med.,
positione ad iustiflcationem dicta sunt, P. Trigosus ea putat hic a. 2. q. 1, a. 3. q. 1. — jEgid. R., de hac et seq. q.
exponi posse eliam de vocatione in genere, accipiendo meritum hic 1. princ. q. 2. a. 1 , et d. 40. princ. 2. q. 1.2. — Durand.
congrui in sensu largiore, quatenus mimis indignus giatia videa- de hac et seq. q. hic q. 2. 3. — Dionys. Carth., de hac et
tur, qui potius naturaliter bene vivit, quam impius, qui con- seq. q. hic q. 1. — Biel, de hac et seq. q. hic q. unica.
tinuis peccalis magis quolidie provocat iram Dei.
QUAESTIO II.
Utrum praedestinatio et reprobatio habeant in Deo rationem motivam.
Secundo quaeritur, utrum praedestinatio et re- hoc perfectionis est in voluntate, quod sit ex ra-
probatio Iiabeant in Deo rationem motivam. Et quod tione, hoc raaxirae reperitur in voluntate divina:
sic, videtur: ergo cuni praedestinatio dicat divinum propositum,
1. Per Canonem Genesis decimo octavo ' ; Dixit erit ex ratione.
s.Dominus: Num celare potero Abraham quod ge- 4. Itein, oranis sapienter eligens ehgit illos in
sturus sum, cum futurus sitingentem magnam, famulos, in quibus videt meliores mores praeteritos,
et praecepturus domui suae, ut custodiat pactum et similiter, quos novit fideliores fuisse; et si pos-
meim? Dominus ergo voluit revelare ipsi Abrahae set futura cognoscere, multo fortius ehgeret et re-
propter considerationem bonorum futurorum: ergo spueret propter praevisionem futurorum bonorum et
cum illa ab aeterno praevideat, pari ratione prae- malorum quam praeteritorum. Si ergo Deus est
ex praescientia bonorum futurorum.
destinat sapientissime ergo rationem eligendi sive
eligens,
2. Itera, Ambrosius super nonura Epistolae ad reprobandi accipit a praevisione sive praescientia.
Romanos ^ « Dabo gratiara ei, quern scivero toto
: 5. Item, nuUus sapienter eUgens praeeligit om-
corde ad me post errorera reversurum » ; loquitur nino indistantia% maxime si possit accipere orania
in persona Domini: ergo ratio, quare Dominus pro- aeque congrue; sed Deus praefert unum alteri in
ponit daregratiara, est, quia aUquod futurum prae- elecUone: ergo etc.
vidit in homine. 6. Itera, si divinum propositura sive praedesti-

3. Item , ratione ostenditur, quia oranis volun- naUo solum haberet rationem voluntatem Dei, et
tas , eo ipso quod voluntas , est rationalis " : ergo si non aliam , lunc ergo videlur parcitas in divina vo-
' Vers. 17-19, in quo textu vetustiores codd. cum ed. 1 et Damasc, II. de Fide orthod. c. 22. — S. Anselm., de Veritale
vocabulo Abraham praefigunt ab. In conclusione pro praevi- c. 12. idem docet dicens: Oninis voluntas sicut vult aliquid,
deat Vat. cum cod. cc provideat. ita vult propter aliquid.
^ Vers. 15. — Commentarius, qui hic ut Ambrosianus af- * Cfr. supra pag. 714, nota 8. Pro interpretatione vocis
fertur, a crilicis Ambrosio denegatur; cfr. supra pag. 337, nota indistantia affertur etiam illud Boeth., Ili. de Differemiis topic.
8. — In flne argumenti pro praevidit nonnulli codd. , inler ci De similibus idem est iudicium ». — Vat. post indistantia
quos et cod. T, nec non ed. I praevidet. adiungit seu indifferentia.
' Aristot., III. de Anima, text. 42. et 50. (c. 9. et 10.),
. ; ,,,
luntale — si eniin vellet oranes salvare, omnes sal- Quod sit ibi status, patet. Quod etiam status non
varentur , et non est alia ratio , nisi quia non patiatur quaerere rationem, videtur, quia quoties
vult — ergo voluntas eius non esl liberalissiraa nec quaerimus causam quaerimus ut di-
vel rationem,
optinia '. stantem ; si enira omnino essent idem causa et cuius
7. Item, si non esset alia ratio quam volun- est ratio, statim, illo viso, videretur causa et non
las% ergo cum Deus reprobando proponit daranare, quaereretnr. Sed non est status nisi in summe sim-
si sine orani ratione sola voluntate vellet damnare plici , et ita nuUa distanlia: ergo nec ratio, nec
aliquem ergo videtur crudelissimus et quod fecis-
, , quaestio.
set homines ad supplicium. 6. Itera , si Deus praedestinat islum propter

8. Itera, si sola voluntate praedestinat et re- praevisionem , aut ergo bonorum, aut malorum,
probat, non praecognita ratione, videtur ergo se- aut indifferenlium; non propter praevisionem in-
cundum hoc, quod sit acceptor personaruin; quod differeiitium efmalorum: ergo propter praevisio-
est contra iUud quod dicitur Actuum decimo': In nem bonorum. Sed hona nulla futura sunt in isto,
veritate comperi, quod non est acceptor persona- nisi quae Deus sua voluntate facturus est°: ergo
rum Deu^s. praevisio est propter voluntatem et non e con- ,
Sed contra: 1. Exodi trigesimo tertio': Mise- verso.
rebor cui misereor , et clemen-s ero super quem 7. Item , si quis quaereret: cum Deus potuerit
placuerit mihi: ergo ratio prima et potissima divi- producere unum alium mundum similem huic
nae misericordiae et praedestinalionis est Dei bene- quare magis istum quam illum'°? nuUa esset quae-
placitum et volunlas. slio, quia hoc solum fuit, quia voluit: ergo pari
2. Item , Matthaei undecimo ' dicitFilius: Reve- ratione nulla est causa, quare praedestinat et repro-
lasti ea parvulis, et abscondisti haec a sapientibus bat, nisi quia vult.
ita Pater, quoniam sic placitum fuit ante te : ergo

si Filius reddit optimara rationem, solum divinum CONCLUSIO.
beneplacitum est ratio.
3. Item , Aposlolus ad Romanos nono ° super

Nunquid non habet figulus Praedestinatio atque reprobatio quantum ad ordi-
hac quaestione dicit:
nationem volili ad voluntatem divinam, lieet
potestatem, de eadem massa facere alia quidem.
non habeant causam meritoriam, habejit tamen
vasa in honorem, alia in contumeliam? Si enim
rationem in generali et in speciali, sed in
quaereretur ab artifice, quare de una parte mas-
cum aeque speciali non nisi ratiows congruentiae et no-
sae facit vasa pulcra et ex alia vilia,
bis ignotas.
sit bona tota massa, non est aha ratio, nisi quia
placet: ita enim bene faceret, si faceret e contrario:
ergo etc. Respondeo: Dicendum, quod cum quaeritur

4. Item , Augustinus de Praedestinatione Sancto- utrum aeternum Dei propositum sive electio vel re-
rum': « Non quia tales nos futuros scivit, ideo probatio rationem habeat, hoc non intelligitur quan- Expiicau.
elegit , sed ut tales essemus » tum ad voluntatem divinam vel eius acium, qui
0. Item, j-aîone videtur, quia voluntas Dei est Deus est, sed quantum ad ordinationem voliti ad
causa causarum", ergo ibi status est; sed ubi est eius voluntatem *^ Et si quaeratur ratio causalis vel conotanoin
slatus, non est ultra quaerere rationem: ergo etc. meritoria, respondetur, quod non.
1 De lioc el seq. argumento cfr. verba Damasceni, supra i" Scilicet produxit, ut logitur in codd. aa bb. — August.
pag. 728, nota 2. libr. 83 Qq. q. 28 : Qui quaerit: quarc volueril Deus mundum
2 In cod. V hic additur: Dei praedesUmndi vel repro- faeere, causam quaerit voluntalis Dei. Sed omnis causa cfnciens
bmidi. In flne argumenli pro etquod Vat. eo quod, cod. F quia. est. Omnis autem enicieiis maius est quam id quod ellicitur.
3 Vers. 34, ubi Vulgata quia pro quod. Nihil auteni maius est voluntate Dei. Non ergo eius causa quae-
" Vcrs. 19. In textu cit. Vulgata voluero pTO miseveor , et renda est,
m qwm pro super quem. Cfr. Rom. 9, 15. — Dein pro di- '• Volitum, ut est effectus divinae voluntatis, realilor ordi-
vinae misericordiae non pauci codd. Dei misericordiac. natur ad ipsam, et e conveiso voluntas divina secundum ra-
5 Vers. 25. seq. ubi Vulgata : Abscondisti haec a sapien-
,
tionem refeitur ad volilum tanquam ad obiectum secundarium
tibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis; ita Pater etc. ipsius. Licet sub hoc respeclu aeque bene dici posset, volitum
s Vers. 21. seq., ubi Vulgata post figulus adiungit luti, ordinari ad divinam voluntatem, et divinam voluntatem ordi-
et dein pro alia quidem vasa etc. subslitult : aliud quidem vas nari ad volitum; melius tamen est primo dicendi moclo uti,
in honorem, aliud vero in contumeliam. quem S. Doctor hic adhibet, tum quia non maius ad minus,
' Cap. 19. n. 38. sed econtra minus ad maius ordinatur , tum quia ex parte voliti
8 August., 111. de Trin. c. 2. n. 7, et c. 4. n. 9. Cfr. infra est relatio realis, non ex parte Dei. Sed bene voluntas dicilur
d. 45. a. 2. q. 2. — In fine argumenti pro et ita ed. 1 et ibi. terminari ad volitum. — Paulo superius post reprobatio cod. R
9 Cfr. Augusl., I. de Diversis Qq. ad Simplic. q. 2. n. 4. addit m Deo, Vat. in Deo motivam. Inferius post Et si quaera-
seqq., et de Prae.dest. Sanct. c. 17. n. 34. seqq. Cfr. etiam hic tur cod. Y subiicit utrum
ad hoc, et
sit post pauca pro quod
lil. Magistri, c. I. et 2. non Vat. exhibet quod dari non possit.
DIST. XLI. .\RT. I. QUAEST. II.
autem quaeratur ratio congruitatis et de-

Si tate cum cooperatione el praeparatione liberi arbi- Notandum.
ceiitiae, respondenl qiiidam, quod ipsa Dei voluntas trii; et hoc, quia « qui creavit te sine te, non iu-
sibi ipsi est ratio, nec est alia ratio, quare istum stiflcabit te sine te ' ». Et hoc dictum est secun-
elegit, nisi quia placet; et haec est sufDciens per dum congruentiam ; adiutores enim Dei sumus.
omnem modum, quia est causa causarum, et ratio Attamen Deus sine praeparatione et cooperatione
rationum; et eo ipso quod placet ideo rectum est iustificat, ut patet de sanctificatis in utero, et ut
propter summam ipsius voluntatis rectitudinem, quia dicnnt de Paulo. Et respectu talium operum habel
. non tantum est recta, sed etiam regula. — Sed ca- rationem voluntas ' in ^'enerafe' et habet in speciali,
vendum est, ne, dum voluntatem Dei magnificare sed in generali certam, in speciali occultam.
volumus, potius voluntati eius derogemus. Si enim Si enim quaeritur: quare Deus vult iustiflcare?Ra'iiivoiun.
non esset alia ratio, quare Deus istum elegit et il- respondetur ad misericordiae suae ostensionem. Et si neraii.
:
lum non, nisi quia placet^, certe iam non occulta quaeritur: quare non vult omnes homines iustiflcare
dicerenlur divina iudicia, sed manifesta, cum qui- voluntate beneplaciti? dicendum, quod hoc est pro-concinsio 3.
libet hanc rationem capiat; nec dicerentur mirabi- pler iustitiae suae ostensionem. Unde Augustinus
lia , sed potius voluntaria. vigesimo primo de Civitate Dei " : « Si remanerent
Et propter hoc dicendum, quod propositum omnes in poena, non appareret misericordis gralia
liilud aeternum, sicut dicit Augustinus, et habetur redimentis. Rursus, si omnes transferrentur de te-
in liltera^ et voluntas illa est rationabiiissima et nebris ad lucem, in nullo appareret severitas ultio-
.rationem habet; et sicut ab aeterno fuit, ab aeterno nis, in qua propterea plures quam in illa sunt, ut
rationem habuit, non aJiam propter essentiam, sed sic appareret, quid omnibus debebatur « . — Si quae- aatio in
'''^"'"
propter connotatum °. Quid autem sit illud in ele- ratur in speciali: quare magis vult iustificare unum
ctione hominum vel reprojjatione , nobis non est quam alium , duobus similibus demonstratis ? quia
omnino notum, nec onmino ignolum. multae possunt esse rationes congruentiae, ideo non
Propter hoc notandum, quod quaedam sunt est certitudo a parte rei. Et ideo cum cognitio no-
opera, quae exeunt a divina voluntate cum alio ad stra pendeat a certitudine rei, nullus certam potest concinsio *.
hoc ordinato ordine necessitatis , sive necessitatem invenire rationem , nisi habeat per revelationem illius
sumamus in causando * , merendo vel dis-

sive in cui dubia sunt certa. Et quia non fuit nobis expe-
ponendo, ut pluere et remunerare, sive damnare diens ad salutem ista cognitio, sed occultatio fuil
salvare; et respectu talium divina voluntas ha- necessaria '" propter humilitatem; ideo Deus noluit
et
-bet rationem in generali et speciali. Unde si quae- revelare, et .\postolus non fuit ausus inquirere, sed
ratur: quare Deus vult pluere? respondelur: propler ostendil defeclum nostrae intelligentiae, cum excla-
nostram utilitatem. Similiter si quaeratur: quare vult mavit undecimo ad Romanos " : altitudo divitia-
remunerare aliquos ? respondetur : propter suam rum sapientiae et scientiae Dei, quam incompre-
•
gloriam °. — Similiter habet rationem in speciali, ut hensibilia sunt iudicia eius, et investigabiles viae
si quaeratur: quare vult Deus pluere in hieme, non eius etc!
in aestate? tunc respondetur: quia vapores aquosi 1. Ad illud ergo quod quaeritur utrum prae- soiutio op-
,
'""'^™
magis in hieme abundant quam in aestate. Sirailiter destinatio habeat rationem dicendum, quod habet
;
si quaeratur : quare magis vult salvare Petrum in generali , similiter in speciali; et " haec ratio
quam ludam? respondetur: quod iste habuit bona nota est divinae praescientiae non nobis, ratione
. merita , ille vero mala. — Quaedam autem sunt praedicta.
opera. quae sunt a divina voluntate cum alio'^ ad 2. 3. Ad illud quod ohiicitur de sacra Scriptu-
hoc ordinato ordine congruitatis , sicut est nostra ra, quod assignat beneplacitum pro ratione; dicen-
gratificatio vel iustificatio, quae est a divina volun- dum, quod quamvis assignet pro ratione et aliam
' Pro ylacet cod. Z Dominus volnit. Idem cod. cum plu 8 Pro voluntas Vat. voluntatis ; perperam , ut ex contextu
ribus aliis et cum ed. 1 paulo ante eligit pro elegit. clare intelligitur. Cum nostra lectione concordat etiam cod. 0.
Cod. T pro voluntas extiibet congruitatis.
3 Sensus esl: ab aeterno rationeni iiabet et pro duerso 5 Cap. 12. in textu originali testimonium hie allatum sic
volito aliam et aliam rationem, non quidem ex parle sua sive sonat: Si omnes remanerent in poenis iustae daninationis, in
ex parte actus divinae voluntatis , sed ex parte volili connotaii. nullo appareret misericors gratia redimenlis... in qua propterea
* Ed. 1 cum aliquibus mss. sic: sive mcessitate in cavr multo plures qnam in illa sunl, ut sic ostendatur, quid omni-
sando. Mox post pluere codd. L bene inserunt pwnire. bus deberetur.
5 Fide praestantiorum codd. et ed. 1 restauravimus lianc ui- 1» Lectionem occultatio fuit necessaiia ex codd. A 1. T
timam propositionem, incipientem a Similiier, quaea Val. abest. desumsimus. Cod. L his verbis pracmitlil ulterior. In bene
« Cod. T aUquo. multis codd. legitur sic: ulterior fuit necessaria ; in Val. et
' August. , Serm. 169. c. 11. n. 13: Qui ergo fecil te sinc cod. bb nec non in ed. 1 : utilior fuit ignorantia (cod. bb et
te, non te iustiflcat sine te. — Locus s. Scripturae mox citatus ed. 1 nescientia).
est I. Cor, 3, 9; de S. loan. Baptista cfr. Luc. 1, 41, et de ' Vers. 33.
conversione Pauli vide Act. c. 9. '2 Cod. R sed.
,,,
non exprimat, non est concludend ani, quod Mon «ii Ad ilhul quod
7. obiicitur de mundi creatione,
alia, quia non sunt omnia scripta, sed nobis uti- dicendum, quod non est simile, quia mundi crea-
lia '. Utile autem fuit scire, quod divinum benepla- tio a divina voluntate et beneplacito est tanquam a
citum est cmisa et ratio, ut discamus eum timere tota causa. Et rursus, per creationem non praesup-
et nihil meritorum nobis attribuere. ponitur aliquid.
4. S. Ad
quod obiicitur, quod non elegit,
illud Rationes vero ad oppositum probant, quod di-oear«i!
quia dicendum, quod Augusliflus
praevidit tales; vina volunlas rationabihter facit, et quod habet ra-
negat, secundum quod hoc quod est quia dicit cait- tionem congruitatis ratione voliti. Et quia boc verum
sam, non secundum quod dicit rationpm; quia est, ideo concedendae sunt. Quamvis aliquae earum
quamvis divina voluntas possit habere rationem, possint habere calumniam, tamen conclusio princi-
ex qua dicitur congruenter operari, tamen iion ha- palis non habet calumniam. Nam Augustinus dicit
bet causam sive rationem causalem , cum sit causa hoc in libro Retractationum ^ post omnes retracta-
causarum , et maxime respectu voliti, quod quidem tiones, quod « proponit et eligit el reprobat veritate
est ex mera Dei liberalitate , ut puta est gralia certissima et a nostris sensibus remotissima. » Et quia
iustificans impiuin. Et per hoc patet sequens de statu. a sensibus nostris est remotissima, ideo nullns debet
quod quaeritur: propter quorum
6. Ad illud ipsam inquirere, quia in hac vita non possumus
praevisionem ? dicendum, quod potest esse pi'opter pervenire \ Et ideo in nostrae intelligentiae insufQ- .Noiabiie
senteniia praevisionem bonornm, ut aliquo modo sunt a libero cientia sermo de praedestinatione claudendus est,
loris^ '"'arbitrio; propter quorum tamen praevisionem deter- ut obstruatur omne os, et suhditus fiat omnis mun-
minate, non scio^ nec volo quaerere, nec est ratio dus Deo'- , cuius iudicia non sunt scrutabilia, sed
nisi congruilatis, Unde et alia potest esse quam haec. formidoloso silentio veneranda.
SCHOLION.
I. Haec quaestio dinert a praecedenti, in qua agitur de Deum non , potest excitari aliqua ratione motiva nec ab aliqua
ordine effectuum praedestinalionis ad invicem, et de caum dependere, quae sit alia ab ipso, ut bene docetur infra d. 48.
meiitoria, quae inter eosdeni esse possil. Hic agilur de ipso dub. 3..
divino proposlto sive de praeordinatione in eligendo vel re- 2. lam inter antiquos Scholasticos multum disputatum est,
probando, non quidem de volunlate vel actu ipsius in se, cum utrum et quomodo praescientia meritorum actipi possit ut
sit essentia divina, sed « quantum ad ordinationem volili ad ratio praedestinationis. Plures opiniones recitat Ricliard. a Med.,
eius voluntatem », sive aliis verbis, quatenus volilio divina loc. cil. q. I. — Alex. Hal. (S. p. I. q. 28. m. 3. a. I.) recte
terminatur ad effectum vel praedestinalionis, vel reprobationis. dicit : B Ex parte praedestinationis nec principale significatum
Quod ne in lioc quidem sensu cavsa meritoria illius praeordina- est ex meritis, nec etiam priinum connotatum, quod est infusio
tionis concedi possit, cum sententia tunc communi hic et in prae- gratiae, sed collatio gloriae ex meritis est ». Sed ibid. a. 3.
cedenti quaestione cxplicite docetur. Sed quaeritur, utruni sal- dicit (ad 2.) : « Collationis gratiae et gloriae potest esse ratio
tem ratio moliva aliqua i congruitatis et decentiae » assignan- praescientiae mcritorum ». Ad quae verba Dionys. Carth. hanc
da sit. Pi'aecipue autem disculitur haec dilTicultas non circa notam adiicit : n Responsio ista tanti doctoris admiralionem et
rationem praedestinationis in generali, sed in speciali et com- timorem ingerit mihi »; et probare nilitur, ea esse contra inten-
parative. Quare Richard. a Med. (hic a. 2. q. 2.) quaeslionem tionem S. Augustini et Patrum. Sed, iii fullimur, sane exponi
sic proponit: « Utrum in Deo sit aliqua ratio ,
quaecumque potest haec sententia Alexandri, ita ut non iis contradicat, quae
sit illa, quia praedestinavit aliquos et aliquos non». — luvat in praecedenti articulo iam dixerat. Loquitur enim praecise de
praenotare quae sequuntur. iustificatione, et verba praescientia meritorum intelligenda sunt
I. Ilaeo res gravibus diflicuUatibus obstructa est. Ex una de mera dispositione supernaturali ad infusionem graliae habi-
parte salvari debet Dei iustitia, aequilas et bonilas, nec non tualis, per gratias actuales acquisita. Sic intellecla sentenlia Alex-
seria volunlas antecedens salvandi omnes homines ; ex altera andri idem dicit quod B. Albert. (loco infra n. II. relato) docet
parto cavendum est, ne derogetur graiuitaU donorum Dei de praeparatione ad gratiam.

scil. graliae, perseverantiac finalis et praedostinationis, nec non Henricus Gand. (Quodlib. i. a. 19.) docet, quod praede-
independentiae divinae voluntaiis. Sicul enim intellcctus divinus slinatio, quatenus est a Deo agente, nullam rationem habeat
in suo actu non dependet ab aliqua ratione cognoscendi, quae nisi bonitatem et voluntatem Dei ; sed quatenus est in subiecto
sit extra Deuni , licet terminetur ad res extra Deum existentes recipiente, aliquam habeat rationem, scil. bonum usum liberi
cum cognitio Dei non sit a rebus, sed ad res ; simili modo arbitrii praevisum. Hunc enim bonum usum sic distinguit, ut
volitio voluntatis divinae, licet terminetur ad obiecta volita extra sit quidem effectus (non ratio) praedestinationis, quatenus est
' loan. 21, 25. et Rom. IS, 4. retraclat. Cfr. hic lit. Magistri, c. 2. circa flnem, et de Dono
^ Vat. praevisionem nec scio delermhmre. persever. c. II. n. 25, c. 14. n. 35. et 37.
3 In ipso libro Retract. verba hic allata non reperiuntur * Intellige: ad illam. — Vat. invenire contra codd. et ed. 1.
habetur Uimen sentenlia, quae verbis illis exprimiiur, in alio 5 Rom. 3, 19. Subnexa respiciunt illud Rom. 11, 33:
August. opusculo i de Diversis Quaest. ad Simplicianum » (lib. Quam incomprehensibilia sunt iudicia eius!
I. q. 2. n. 16.), in quo S. Doctor etiam aliqua prius dicta
,
DIST. XLI. ART. I. QLIAEST. II. 735
ex gratia, sed simul sit ratio motiva eiusdem (non autem mc- od merita (quae sunt media ad fineni, scil. gloriam) praesupponit
1'itoria) ,
quatenus est ex libero arbitrio. Quae doctrina Scoto electionem ad gloriam, cuius sunt effectus. Unde moiivum in-
(liic q. unica, n. 8.) aliisque pluriniis displicuit. tendendi gloriam est gratuitum , sed motivum dandi eam in
Nam Scotus cum S. Tlioma ralionem praedestinalionis ut , exsecutione est ex iustitia; sive aliis verbis: Deus non propter
est praedeslinatio Dei, in ipsam divinam volunlalem lanquam in merita, sed gratis vult jirimo ordinare ad gloriam, tamen
causam adaequatam referendam esse docet. Tamen Scotus (ibid. vult dare eam propter merita. Haec sententia considerat bona
n. 13.) sapienter addit: « De istis opinionibus omnibus, quia opera sub ratione doni divini, quia Deus eorum est causa pri-
.\postolus videtur, disputansde ista materia ad Romanos, in ma et principalis, et per consequcns, quatcnus ipsa sunt effectus
flne quas! totum inscrutabile relinquere : allitudo (inquiens) praedestinationis ; et inde infert: ergo non sunt causa seu
divitiarum... , ideo nc scrutarfdo de profundo, secundum dictuni ratio eiusdem praedestinationis. Prima autem sententia cadem
Magislri, eatur in profundum, cligatur quae magis placet, rfMm bona opera considerat sub respectu meriti, quatenus procedunl
tamen salvetur libertas dioina sine aliqua iniuslitia, et alia etiam a libero arbitrio ut eius effectus.
quae salvanda sunt circa Deum, ut liberaliter eligenlem » etc. Non est nostrum iudicare de veritate harum sententiarum,
Antiqua igitur schola Scoti (Lyranus, Nicolaus deNiisse, Petrus qiias tantum proposuimus, ut facilius constet, S. Bonaventu-
ab Aquila, Alphonsus de Castro, Lychetus) et etiani posterio- ram hic reni non tractare sub istis distinctionibus , cum non
rcs plurimi (Maslrius, Rada Macedo, Hauzeur, Sclimising, , loquatur nec de ordine intentionis et exseculionis (ut iam Sco-
Herincx, doctissimus Corbinianus Luydl etc.) negant, praevisa tus locutus esl), nec praecisc de electione ad glo/iam, nec de
mcrita cssc rationem efncacis praedestinationis. Totam fere ordine prioritatis et posterioritatis, qui inter decreta divina se-
scliolam S. Thomae, et celeberrimos theologos Bellarminum cundum nostrum modum intelligendi esse supponitur.
Toletum , Suarcz, Ruiz, Molinam eandem sententiam profiteri, Hinc non est mirum, S. Bonaventuram et plerosqiie anti-
sed non eodem mndo explicare, notissiinum cst. In favorem quos Scholasticos a diversis ad utramqiie partem trahi, ct eadem
autem altcrius sententiae scripserunt inter Scotistas Faber, Pon- S. Bonnventurae vcrjja (in dd. iO. 41, et infra d. i6. a. 1. q. I.)
cius et Krasscnius. diêrsimode intelligi, scil. vel de ordine intentionis, vel de or-
3. Observandum est, quod in celebri conlroversia, quae a dine eaiseCMfeonis. Nam Trigosus (Sum. theol. q. 18. a. 6. dub. I.)
tribus saeculis in scholis calholicis agitatur, utrum scil. praede- diffuse disputat ad probandum , S. Bonaventuram docere prae-
stinatio ad gloriam sit ex praevisis meritis , non est idcm statvs destinationem ad gloriam ante praevisa merita, cui consentiunl
qtiaestionis, secundum quem S. Bonav. et coaevi alii conmiu- Hauzeur (Coll. L col. 516.) aliique. Isti proposiliones quae ,
lo-
niter rem tractabant, cum eo, secundum quem in nostris scho- quuntur de praevisione meritorum, inlelligunt non de ordine in-
lis dispulatur. llli quaerebant, utrum praedestinatio in genere, tentionis, sed exsecutianis. Sed econtra Barth. a Barberiis et
id est praeordiniitio secundum omnes suos effectus collective Frassenius (de Deo, tract. 2. disp. 3. a. 2. sect. 2. q. 3.) cum
sumtos habeat in Deo rationem aliquam motivam, slve in ge- plurimis aliis S. Bonaventuram oninino patronum olterius sen-
nerali, sive in speciali i. e. comparative ad unum homincm tcntiae faciunt.
prae altero ; immO principaliter coiisiderabant primos cffectus Manifestum autem est, S. Doctorem loqui secundum sta-
praedestinalionis, scil. vocationcm et iustificationem , et praede- tum quaestionis sua aetate communem atque summa modera-
stinationcm in speciali. Sed nunc agitur praecise de ultimo lione et sapientia suam sententiam proponere. Dum loquitur de
effcctu praedestinationis sive de praedestinatione ad gloriam, ratione motivo rcspectu proedestinationis in generali (hic In
non quidem in ordine exsecntionis , sed intentionis. Ab omni- corp.) non commcmorat praevisionem meritorum, sed oslen-
bus enim conceditur, iu ordine exsecutionis ullimum effectum sionem niisericordiae et iustitioe. Dum
autem loquitur de prae-
de faclo reddi adultis propter praecedentia nierita ; unde con- deslinatione in speciali et comparative (in corp. et ad 6.) non
secutio gloriae nec non decretum divinum, dandi in tcnipore probare nisi: a) supponendam esse aliquam ralionem
intcndit
«r coronam iustitiae »,praesupponunt in Deo praevisionem bono- motivam quantum ad ordinationem voliti od voluntatfm divi-
riim operum. In ordine autem intentionis est primum id quod nam, cum ipsa congruenter operetur; b) hanc non esse causam
est uliimum in exsecutionc; unde intentio dandi, gloriam conci- meritoriam, sed tantum rationem congruenliae; c) eandem non
pitur ut antecedens voluntati dandi media. Itaque circa hanc esse nobis certam nec determinatam, a quia multae possunt
intentionem, qua efficaciler et absolute eliguniur aliqui ad glo- esse rationes congruentiae »; d) possibile esse, quod praeter
riam, duac e.xortae sunt sententiae, ex adverso sibi opposilae. alias etiam praevisio bonoriim sit raiio motiva, (quae aulem
Plurimae autem aliae cum quadam restrictione vel diversa sint haec bona , se ignorare conliletur S. Doctor) ; e) temerita-
expositione unam vel olteram partem sequuntur. Prima igitur tem quondam sopcrc assertioncm , merita in lacob esse ratio-
sententia dislinguil conditionalam intentionem dandi gloriam, nem congncitatis suae clcctionis (hic dub. 1.); f) praeter con-
et absolutam. Voluntate conditionata et antecedenli Deus omnes clusionem principalem (quod divina voluntas « habet rationem
homines gratuito ad gloriam praedestinat sub condilione quod ,
congruilatis rotione voliti »)vult, olia non esse Inquirenda, etcon-
gratiis dandis bene usuri sint. Voluntate vero absoluta et efjicaci cedit, argumenta ab ipso in fundam. ollota ex parte posse ha-
non omnes, sed electos nonnullos prae aliis ad gloriam absolute bere calumniam (ad 7.). Vide etiam infra d. i6. q. I, d. il. q. 1.
praeordinat. Haec discretio iuxta illam sententiam praesupponit II. Hinc patet, Doctorem Seraphicum cautissime sententiam
praescientiam meritorum ut absolute futurorum, ita ut praede- sua aetate communem proponere, nec a S. Thomo etiom in
stinati secundum rationem prius cligantur ad graliam et ad modo loquendi discedere nisi in hoc, quod respectu praede-
merita, ct post vel etiam, ut multi volunt, propter praevisa stinationis in speciali ipse asserat, esse quidem rationem con-"
merita voluntate consequenti et absoluta eliganlur ad gloriam. gruitalis, quae tamcn propter nostram ignorantiam determi-
Unde discrelio salvandorum et reproborum etiam in ordine nale non pnssit assignari. Attomen S. Thom. (S. I. q. 23. a. S. ad
intentionis flt a Deo secundum praevisioncm meritorum et ex 3.), quem in hoc sequitur Scotus, explicitc dicit: « Quare hos
motivo iustitiae. Ita cum Lessio, Vasquez, Becano, Wirccburgen- elcgit in gloriam et illos reprobavit, non habet rationem nisi
sibus plurimi jiosteiiores. — Contraria etiam scntentia distinguit divinam voluntatem ». Si haec verba intelliguntur in eo sensu,
intcr ordiiiem intentionis et cxseculionis , sive inter primam quem insinuat alia eiusdem formula (ibid. in eorp.) « Non esl :
electionem ad gloriam et ipsius gloriac consecutioncm ; sed assignare (scil. a nobis) causam divinae voluntatis a parte actus
alitcr loquitur de ordine electionis et de motioo eiusdcm. Ut volcndi »; tunc uterque S. Doclor idem aliis verbis dicit. For-
huius sententiae defensores volunt, intenlio non tanlum condi- tasse aiitem modus loquendi apud .Angelicum procedit ex illo
tionata, sed etiam absoluta, qua aliqui voluntato conscquenti principio (S. 1. q. 19. a. 5.), quod velle finem tunc non pos-
ordinantur ad gloriam, praeccdit ratione praevisionem merito- sit esse causa volcndi ea quoe sunt od flnem ,
quondo aliquis
rum, ita ut haec volitio divina non habeat motivum nisi gra- cc uno actu velit flnem et ea quae sunt ad flncm », ut est in
tuitam divinam miscricordiam ; ordinalio autem ad gratiam et Deo. — Ceterum S. Thom. non negat, quod « voluntas Dei nun-
; ,
^36 SENTENTIARUM LIB. 1.
4iuim est ii-niliomibilis » (S. Anselm., 1. Cur Orus lioiiio, c. S.i, scd rilalc Scri|ilurae dici potcst) rationabilinrcm pulo posilionem
ipse (liic q. I. a. 3.) dicit: « PraedcslirKitio caiis.im noii li;ili, i, scd l!oiia\ciiliii'iic, quanlum ad hoc, quod dicil, |iriicdcsliiiiUioncm
luibet ralioiiem ex parte elTectus, secuiidiini (|iiMin imijoikiMs cI liiiljcrc rationcm in parliculari seu singulaii, siciil in cnmnuini,
iusta dicilur». Quaerilur igitur (nnlum dc iixx/ymilioin' i;iiioiiis ila quod non sola Dei vukintas ?J< mluntas csl ralio , cur isto
motivae, quae non sit ipsn volunlas. Aigiiiiinilii ino iilriiquc praedeslinatur magis quam ille, sed certa atque legitima ralio,
parte exhibel Ricliard. a Med., hic a. 2. q. -2
,
licci ipse polius sc- ob quam volunlas sic agit, praesertim cum voluntas Dci essen-
qunlur S. Thoniam in modo loquendi. — Ale.\andrum llal. conve- tialiler sit ipsa infinitn sapientia ac iustilia, proptcr quod nec
nirc cum Scraphico, at non ita caute et moderate loqui, iam irrationalis ncc iniusta consistere potest»; quod ibi pluribus
observavimus, — B. Albert. in Summa p. I. tr. 16. q. 65. saepius rationibus probat.
eodem fcrc modo loquendi utilur, quo S. Bonav. Dicit quideni (ibi III. Vcrba iii soliil. ad G:'Propter quoruiTi (bonorum)
q. incid. 5. ad I.); » lileclio divina laiixa meriti esl, ct esl cousa lamcn pracvisioncm iicc scio dclcrminarc etc. respiccre viden-
rcspectus ad rulura nierilii »; scd cliiim : » Occullissima mcrita tur Incum S. .\ii-iisliiii (S3 Qq. q. 6S. n. i. apud Magistrum,
pro ccrto sunt in praescicntia Dei mcrita, sed haec non possunt hic c. 2.), dc magis a (ribus
cuius scnsu ct tum temporis ct
esse causa electionis aelernac, sed possunt esse ratio ,

proptcr plurimum disputatum est. Dicit igitur S. Augustinus
saeculis
qmmeleclio sit rationabilisr,; et ibid. ad 2: <r Voluntatis enim quod voluntas Dei qua cuius vult miseretur, et quem vult
,
divinae opus esl cleclio , ct nullnm nlinm habet cnusnm , licet indural, « venit de occultissimis meritis». Magistcr putat , S.
praescie])tia mnitin-nm rliTHoin-iii nîtciuhit nilioiinhilnn ». In- Aiiguslinum hoc saltcm in suo simili retractasse ,
quod ctiam
super de ipsa pr,vp,:riili:im- ijnilinr !i|iiiim iH.min.ii priiiriimle S. Thomas (dc Vcril. q. 6, a. 2. ad 10.) referl, scd addil: « Vel
significatmii pr;icilc<liniilioiii.s i
ili,'ii: nCinisiim liabcrc non posi debent suslineri, rcfcrendum cst ad cffectvm reprobationis
tesl nisi volnnliilcm Oci; inuien (luia prncscienlia merilorum vel praedcslinationis, quod habet nliquam causam mcriloriani
5ecundum rationcm iulclligcnlinc inrormnl volunlalem prncpn- vcl disposiliviim ». Matlh, ab Aquasparla, i|iii iii quinlani anccdola
rantcm gialiam... non video, quid prohibcnl, quin prncscienlia quaeslionc disputata: uli'um praedestinatio habcal aliquam cnu-
meritorum ratio sit » (ibid. q. 63. q. 1. incid.). Qune verba sam, omnino sequilur S. Bonavenluram, eundcm lcxtum cxpli-
respondent potius modo, quo loquitur Alexandei;, quam quo cnt « non de electione aeterna, sed de vocatis ad pocnitcnliam ».
utilur S. Bonaventura. IV. Praeter iam citatos auctores : B. Albert. , hic n. 3. 4,
Dionys. Carth. (hic q. I. in fine) concludit : « Quamvis — Petr. a Tar., hie q. 2. a. 2, q. 3. a. 2. — Richard. n Med,,
autem positio Thomne sit probabilis, attamen (si salva aucto- hic a, 3. q.
ARTJCULUS II.
De sempiternitale divinae cognitionis.
Consequenter quantum ad secundum articulum ad complexa , quaeritur , utrum Deus cognoscat res
quaeritur secundo de inlerminabilitate divinae cogni- per modum complexionis.
tionis. Et circa hoc quaeruntur duo. Secundo quaeritur, utrum enuntiabilia sive com-
Primo, quia dubium liabet per comparationem plexa ', quae Deus semel cognoscit, semper cognoscat.
QU\ESTIO I.
Utrum Deiis cognoscat res per modum complexionis.
Quod autem cognoscat Deus per modum comple- sensus; ergo cognoscere per modum complexionis
xionis, ostenditur sic. est potentiae. Sed omne tale est Deo attribuendum:
1. Eandem rem, quam cognoscit sensus, cogno- ergo etc.
scit intellectns", sed sensus per modum incomple- 2. Item, differenler significatur res per vocem
xionis, intellectus vero per modum complexionis incomplexam et per complexionem ,
quia per vo-
sed intellectus est potentior in cognoscendo quam cem incomplexam quantum ad esse .timpliciter, per
1 Ita codd. L Y. Vat. cum aliis edd. et codd. omittit circum nos sunt, sed de omnino aliis scientia haberetur. Cfr.
complexa; cum autem habeant sive, istud verbum vix omilti eliam Boeth., I. Comment. in Porphyr. (a se transl.), circa
potest. finem, ubi dicitur: Singularitati et universalitati unum qui-

2 Sic et Aristot., III. de Anima, text. 9-12. et 21-iO. (c. i. dem subiectum est, sed alio modo universale est, cum co-
et 6-9.); de Sensu et Sens., et VII. Metaph. text. m. seqq. gitatur; alio singulare, cum sentitur in rebus his, in quibus
nec non XIII. c. -5. seq. (VI. c. 15, et XII. c. 4. seq.), ubi habet esse suum. Cfr. insuper Boelh., V. de Consol. prosa i.
Philosophus, ideas Platonicas impugnans, hoc quoque argu- — De propositione minori cfr. Aristol. , III. de Anima, text. 21.
profert, quod, islis ideis admissis, non de rebus qiiae seqq. (c. 6.).
:, ,;
DIST. XLI. ART. II. QUAEST.
orationem sive coiiiplexionem quantum ad esse tale CONCLUSIO.

vel tale '; sed Deus non tantum cognoscit res quan-
tura ad esse simpliciter ,quantum ad
sed etiam Cognitio divina rerum non esl per modum com-
esse tale vel tale: ergo cognoscit secundum complexionis , prout complexio accipitur circa
plexionem. inteUectum divinum, sed prout cadit circa
3. Item, ordo unius rei ad alteram, cui con- res tum in se spectatas tum per nostram ,
iungitur in re, facit compositionem in cognitione inteUectum expressas.

vci in sermone complexionem ; sed Deus non tantum
intelligit in se rem ipsam, sed etiam in ordine ad Respondeo: Dicendum, quod cognoscere res per
rem aliam, cui unitur: ergo non solum per modum modum complexionis ' potest intelligi tripliciter. Aut iMstinciio.
simplicem % sed compositionis. enim modus complexionis cadit circa rem; et sic
4. Item, Deus intelligit nostrum inteUigere et est sensus: Deus cognoscit, res existere vel se ha-
nostrura dieere; sed nos dicimus et intelligimus rem bere per modura complexionis sive compositionis
per modum complexionis: ergo Deus hoc modo in- et hoc est verum, cognoscit enim res esse, siciit couciQsio i.
telligit. sunt, Alio raodo, ut modus complexionis cadat eirca

Sed coNTnA: 1. Dionysius de Divinis nominibus'': reni , ut esl expressa per inteUectum nostrum ; et
- « Cognoscit Deus omnia imraaterialiter raaterialia tunc est sensus, quod Deus cognoscit res non tan-
impartite partita, uniforniiter multa, immutabiliter tum ut sunt, sed etiara ut intellectus exprirait —
mutabilia». Si ergo partita cognoscit irapartite, ergo cognoscit eniin res et voces sive intellectus illas si-
composita per modum simplicem; sed modus sim- gnificantes^ —

et hoc verum est. Tertio modo potestc
plicitatis et coraplexionis opponuntur: ergo non cout modus coraplexionis cadat civca, intelle-
intelligi,
gnoscit per modura coinplexionis. ctum divinum ; et hoc modo falsum est. Hoc enim con
2. Iteni, cura intellectns cognoscat ' per modum spectat ad intellectum, qui intelligit multa et per
complexionis, aut inodus ille est in re, aut in in- multa, quae oportet complecti; Deus autera multa
teUectu. Non in re, quia cura sensus appreliendat intelligit uno et ita simplici modo', nec magis est
eandem reni, apprebenderel eam per raodum com- simplex intellectiis eius intelligendo unum quam
plexionis: ergo est in intellectu. Sed omnis talis multa. Unde intelligere multa per nioduni comple-
intellectus, in quo est coniplexio, realiter est cora- xionis nec est omnino virtutis, nec onmino imper-
piexus et compositus; sed divinus intellectus non fectionis; et ideo non ponitur nec in cognitione m- noi
est huiusmodi: ergo etc. fima, ut sensitiva, nec in cognitione suprema, ut

3. Item, si cognoscit res per modura comple- in divina, et fortassis non etiam est in cognitione
xionis, cum modus divinae cognitionis sit ei^coae- suprema ipsius animae, quae dicitur intellectiva
ternus, ab aeterno cognovit per niodum complexio- prout est in suo summo: cognoscit enim per rao-
nis : ergo complexio fuit ab aeterno. Sed niulta dum simplicis aspectus.
intellexit, ergo multae complexiones sunt ab aeterno Rationes probantes, quod cognoscit per moduniDea
ergo verae, vel falsae; si verae: ergo plura sunt vera complexionis, procedunt secundura primam et se- dai
ab aelerno; si falsae: ergo plura sunt falsa ab cundara viara; ideo verum concludunt praeter pri-
aeterno. mum, ad quod iam solutum est.
4. Itera , si cognoscit per modum coraplexionis, 2. Ad illud quod obiicitur quod complexio
,
aoiu
"""^'
cura eadem res modo vere significetur sub ratione venit ab intellectu ; dicendum ,
quod complexio du-
futuritionis , modo sub ratione praeteritionis, modo pliciter potest comparari ad intellectum: aut sicut
sub ratione praesentialitatis : ergo liis omnibus modis ad causam, aut sicut ad subiectum. Si sicut ad
Deus Sed contra: orania cognoscit ut
cognoscit. subiectum, in quo et quod informat et denominat,
praesenlia;unde secunda Petri ultimo" dicitur: sic coraparatur ad intellectura bumanuin , a quo est
Unus dies apud Deum sicut miUe anni etc. ergo : complexio, qui etiam complectitur "'. Si sicul ad
non cognoscit oninibus his raodis. causam, sic comparatur ad intellectnm divinura.
' CIV. Aristol., de PraediCiim. iii princ. , ubi agitiir ds 8 Vers. S.
complexis et incomplexis, 1. Periherni. e. 1. src|r|. , nec non ' Cod. T compasitionis vel complexionis.
Boeth., Commont. in lios locos. Vriii.i c.v.sv siinji/icili-r iiihilige ' kl est conceptus intellectuales, c[ui sunt similitudines et
rei essenlinm sive quidditatem, ciii rr;|Mjihli rniic iiiiis, qui signa rerum. Aristot., 1. Periliorni. c. I ; Sunt ergo ea quae
voce exprimitur. — Piv per orci/ioiiciii ni. I pcr niiiiiiiirHniiem. sunt in vocc , earum quae sunt in aniin;i passionum nolae... et
' Ed. 1 simplicis. quarum liae similitudines, res etiara eaedem.
5 Cap. 7. g 2. Cfr. supra pag. 693 , nola 6. — Paulo in- » Cfr. supra d. 39. a. 1. q, 3. ad ult., et a. 2. q. I.
ferius pro modus simplidtatis ed. 1 modus simplicis. '» Vel aliis verbis : qui etiam fit compositus coniuiigendo
^ Ed. 1 cognoscit. et dividendo suos conceptus. — In tlne solntionis pi-u in intel-
5 Codd. P Q Y cum ed. 1 Deo. Mox pi'o cognovil codd, ligendo codd. I inlellectu.
I XV cognoscit.
S. Bonav. — Tom. 1.
. .
738 SENTENTIARUM L1I5. l.
Naii) intellectus divinus cognoscit complexioneni non tionis potest accipi secundum ,ie, vel a parte cogniti.
circa se, sed circa nosfrum intelligere; quoniam Si a parte cogniti; sic dicendum quod omnino co- ,
Noniiduin. complexio non est ab intellectu nostro. nisi coope- gnoscit, rem esse sicut est, et ita mutabiliter^ esse,
rante divino in inlelligendo. et ita composito modo esse, sicut esl, et sic de
3. Ad illud quod obiicitur. quod si cognoscit oinnibus: et sic cognoscit, rera praeteritam esse prae-
res per modum complexionis quod tunc comple-
,
teritam, et fnturam esse futurara, et non praeteritam
xiones sunt aeternae; dicendum, quod ex prirao esse praesentem. Potest iterura accipi a parte sui;
vel secundo sensu non sequitur, quod complexiones omnino simpiex, om-
el sic, cura cognitio Dei sit
sint aeternae, quia non est complexio circa Deum; nino praesens, omnia cognoscit per raodum simpli-
sed bene sequitur. quod veritas significata per ali- citatis et per modum praesentialitatis. Unde, quod
quam complexionem est aeterna, sicut veritas huius, dicit: omnia snnt praesenlia apud Deura, hoc dictuni omnia
mundum esse futuruni; iamen propositio ' et cora- est quantnm ad cognitiouein , in qna nulla cadit scn°ia
plexio est ab intellectu noslro intelligente illam ve- successio, ideo nec novuiii nec vetus, nec praeteri-
ritatem aeleMi;ini. Imk' sicut vox temporalis signi- tura nec fuluriini. In ai-la autem cognilionis ange-
ficat rem aiMeniain. iil iioc nomen Deus, non tamen licae et huin;iii,M' cnlil siiccessio, et ideo praeteritura
sequitur, quoil sil ntMcnia.; sic multa enuntiabilia si- et futurum. I]l pio[iliTc;i ' non ita dicuntur orania
gnificant veritateiu aelernam, nec tamen sunt aeterna. praesenlia animac cognoscenti , sicut Deo. Et hoc
4. Ad illud quod obiicitur, quod tunc cognoscit manifestum esl, qnia nunc aeternitatis , quod csl
res sub ralioiie futuritionis et praeteritionis: dicen- seinper praesens , complectitur omnia temporalia ; et
dum. siciit tactum est, quod modus divinae cogni- ideo patet. quomodo sit intelligendum '.
8CH0LI0N.
mi secutus, S. DoctOf i-edit ad Deum, c. I ; Alcx. Hal., S. p. II. q. 69. m. i. a. 3; S. Thom..

Iracliindam .«Jcienliam d, Eadem quaestio ab .Mexandro dc Verit. q. 13. a. 3. ad 7, q. 13. a. 1 ; I. Scr d. 3. q. i. a. 1
Ilal. inscribilui' : Utnim Dei sit cnuntiabilium, ct a S. ad. i; S. 1. q. 79. a. 8. 9. — Nolanda cst senl ilia in finc solut.
Thoma aliisque
liisque simili modo. Idem P. Thom. (I. Sent. d. 38. ad 2, quod intellectiis divinus coopcralur no ro intcllcctiii in
3. ) eliam occasioncm de hac i-e dispulandi manifestat intelligendo ;

quod est diptum secundum ill;u sententiiim S.
s : « Secinidum posilionnm .\viceiinae et ex diclis Al- Doctoris, qua specialem cooperationem di\in;i 1 ad aclus no-
idelur scqui, quod Deus enunliabilia nesciat». stros intellcctuales slatuit (cfr. su])ra d. 3. ji. q. I. Scholion).
,'erba : « Forlassis non etiam cst in cognilione su])re- III. Alex. Ilal. , S. p. 1. q. 23. m. 3. a. Scot.
s animae» ctc. tangunt doetrinam communcni, quod Report. d. 38. q. 1. — B. Albert. , 1. Sent. d. 39. a. !>; S. p.
lunnana est quaedam participatio illius simplicis co- 1. tr. IS. q. 60. m. 3. q. incid. 6. — Petr. a Tar., I. Senl. d.
.
qiiîc ,'s: iii Angelis, secundum principium Dionysii 38. q. 1. a. 3. — fiichard. a Med., I. Sent. d. 38. q. i. —
,1 !ii,. > 111. c. 7.), quod Dcus lincs inferiorum con- jEgid. R., hic 2. princ. q. unica. — Henr. Gand., S. a. 36. q.
;ii:, iii,~ - ij.rrinium. Plura dc hoc vide II. Sent. d. 39. 6. — Dtn-and., I. Sent. d. 38. q. 2. — Dionys. Carth., I. Senl.
i; Bnviliiii. p. II. c. 12. in fine; Itiner. menlis in d. 38. q. 2. — Bicl, dc hac et .seq. q. I. Senl. d. 39. q. unica.
QUAESTIO II.
Utrum enunliabilia , quae semel Deus cognoscit, seniper cognoscat.
Secundo quaeritur, utrutn enuntiabilia sive com- fuit, semper fuit el est et erit: ergo enuntiabile,
I
plexa quae Deus seiuel cognoscit, semper cognoscat
, quod serael cognoscit, semper cognoscit. Probatio
vel sciat. El quod sic, videtur: mediae: omnis veritas coraplexi fundalur supra reni
I. Quia Deus non cognoscit enuntiabile nisi ra- inconipiexara sed eadera res primo est fulura,
;
.w npposi- tione veritatis"; sed veritas enuntiabilis, quae semel postea praesens, deinde praeterita, et una et eadein:
1 Cod. K compositio. 5 Codd. I. liic inli'iiiriiml : îijiiiiliii' ccl ratioiie eiiiiiitia-

^ Cod. T (V in marg.) mutabilem. Proxime ante Vat. bitis in se; si ratioiie ciiiiiilinhHis in .\c, riiiti ipsinn sit aliqim
omittit sicut esi. Aliquanto infcrius pro modum simplicitatis res etc. ; si rationc ivriliili.i : .seil vif. Piiulo infcrins pro falsa
ed. 1 modum simplicis. leclione Valicanae super rem complcxam substituimus auctori-
3 Vat. cuni cod. cc praetcrea ; incongrue, tatc potiorum codd. et ed. 1 supra rem. incompte.xam. In finc
* Codd. A T patct, qnod sic inietligeiidmii argumenli pro liorimi cod. T istorum.
I
, ,
DIST. XLL ART. IL QUAEST. 11. 739
ergo una et eadem veritas esL in ea secundum omnes 4. Itera, si quidquid scivit, modo scit; sed
hos modos. Sed necesse est, quod sit semper sub aliquando scivit -te non esse, cum non eras: ergo
aliqno horum modorum: ergo etc. scit te non esse, et scit te esse, quia verum est:
2. Ilem, hoc ipsum videtur alia ratione: quia ergo scit simul duo contradictorie opposita, ergo duo
quaecumque scit Deus scit immutabiliter — alio- contradictorie opposita sunt simul vera, quod falsum
quin, cum scire Dei sit suum esse, si mutaretur ile.
suum scire, et esse^, quod est impossibile — sed

onine quod habet immutabilitatem, habet sempiter- c Nc r. u s 1 0.
nitatem, quia, si desinit, mutatur: ergo quod Deus

semercognoscit semper cognoscit. In quaiitum scire dicit nudum intelligere, quaecum-
3. quod scriptum est in illo libro de-
Item ,
que Deus semel scit semper scit ; in quantum
leri non potest; sed Deus cognoscit non aspiciendo vero scire connotat veritatem in obiecto , ra-
extra, sed legendo in libro suae praescientiae : ergo tione connotati, quod est variabile, Deus non
quod seniel cognoscit semper cognoscit. Prima patet, quaecumque semel scit semper scit.
quia super illud Exodi trigesimo secundo " : Aui

clele me de libro tuo etc, Giossa: « Securus hoc Respondeo: Dicenduni, quod scire dicitur du- oupies
dicit, quia non delebitur >>. Et idem dicit super pliciter: uno modo, prout reftectitur in «e';elsic
Psalmum. sensus est: iste scit hoc, id est, habet cognitionem
4. Item ,
quod desinit vel perditur ahquo deside hoc; et hoc modo dicendum, quod scire nihil
nente, de necessitate pendet ex illo; sed divina co- connotat a parte sciti actnale, nec veritatera nec
gnitio non pendet ex veritate creanda^: ergo quam- praesentiain. Deus enim de omni enuntiatione habet
vis enuntiabile desinat esse verum, tamen Deus non perfectam cognitionem, utrum sit enuntiatio perfe-
desinit illud scire; el si hoc: ergo quod semel scit, cta et congrua, utrnm vera, et cetera simiha. Alio
et semper. modo scire dicitur, secundum quod est verbum
Sed coNTRA: 1. Sicut praescire se habet respe- prohaereticum ' et transit in actum extra , et sic
a-ctu futuri, ut futurum est, sic scire respectu veri connotat veritatera in obiecto; tuiic ergo scire ali-
— si enim actu scitur, actu est verura — sed , si- quod enuntiabile idem est quod scire, ipsum esse
cut dicit Magister *, Deus desinit praescire rem , cum verum. Unde scio te sedere, hoc est dicere: non
res de futuro flt praesens: ergo similiter desinit scire, tantum habeo cognitionem de hoc, sed etiam cogno-
cum de vero flt falsum. sco, ipsum esse verum. Primo modo scire im- —
2. Item, sicut divina acceptio respicit bonita- portat nudum" intelligere; secundo modo intelligere
tem, ita visio veritatem; sed hominem

Deus desinit cum assensu.
•acceptare, cum perdit iMnitatem: ergo desinit rem Si ergo scire accipiatur primo modo , sic dico
cognoscere^ sive enunliabile , cum perdit veritatem. quod quidquid est, et omne enuntiabile, et omne conciusioi.
3. Item , hoc ipsum ostenditur per impossibile, quod scivit, adhuc scit et habet cognitionem de illo,
quia, si quodcuraque enuntiabile scivit, modo scit, quia de omni eo quod est et quod potest esse, ha-
et scivit, Christum esse raorilurum, ergo et modo bet cognitionem. Nec sequitur: scit hoc, ergo est
scit; sed quidquid scitur est verum": ergo Chrislum verum immo ; est ibi consequens'".
Si autem acci- —
esse moriturum est verum ,
quod est contra fidem. piatur scire secundo modo, prout connotat veritatem
am suiim esse mutaretui-. prout importat midum intelligere, meram scil. apprchensionem
- Vers. 32. — Psalmus ,
qui mox memoratur , est Ps. 1 OS absque iudicio de veritate obiectiva cognitionis. Hoc modo Deus
et versus, tiui respicilur, v. 23. — Glossa, in qua verba inve- omnia cognoscit quae cognosci iiossunt, etiam omnia falsa ct
niuntur: Securus lioc dicit elc, est Glossa interlinearis, et impossibilia. — Paulo inforiiis pro praescntiam non pauci codd.
Glossa ,
quae <t idom dicit super Psalmnm » , est Glossa ordi- cum edd. 2, 3, i, u praescientiam.
naria et sumta est ex August. , Qq. in Kxod. q. U7, et Enarrat. * Graecc TcpoatpE-nxov (a :cpo«ipEt!i5, de quo supra pag. 714-,
in Ps. 103. n. 21. — De propos. minori argumenli clr. August., nota 3.) i. e. electivum vel adhaesivum. Verbum igitur scire,
XX. de Civ. Dei, c. 15. — Pro Prima patet Vat. cum pluri- acecptum ut vorbum prohaereticum , significat cognitionem
bus codd. pcr|)eram Praeterea patet. cum eleclione sive adhaesione (assensu) relate ad rem cogni-
3 Ed. 1 creata. tam, quatcnus scil. simul iudicatur, rem cognitam esse veram,
* Hic cap. 3. Expositio liuius dicli Magistri dabitur infra et scii-e iramit in actum extra connotando cogniti existentiam
dub. 4. — Magister loc. cit. distinguit inter praescientiam et extra intellectim. Cfr. supra d. 33. dub. S, et d. XXXVIIl.
scientiam Dei, et praescientiam afTirmat posse desinere; scien- lit. Magistri, c. 1. — Cod. M \crho proliaereticum adiungit: id
tiam autem non. At S. Bonav. etiam hoc posterius affirmat, est voluntarium , unde proliaeresis id est voluntas.
scil. scienliam Dei posse desinere, hoc derivans de eodem ^ Cum Vat. retinuimus ntidum, quamquam codd. cum
principio, quo Magister nisus docuit, praescientiam Dei posse sex priniis edd. exhibent divinum, quod sonsum nimis ar-
desinere. ctare videtur.
= Ed. 1 cogitare. 1» Scilicet fallacia consequentis , in quantum enim scire in
* Cfr. supra pag. 690, nota 2. — Pro scitur Vat. scit. antecedente accipitur in primo sensu hic exposito, et in conse-
' Id est, prout sistit in se, sive, ut paulo inferius dicitur, quente in secundo. Cfr. Aristot., I. Elench. c. i. (c. S).
,:,
iW SENTENTIARUM LIB. I.
tcirca enuiitiabile, sic ineriint qui dicerent, quod tiabile, quod scivit, scit; sed scivit le nascituruni
desinit aliquod cnnntiabile scire; quia posuerunl, vel te esse": ergo etc; non debet inferri sic: ergo
quotl ennntiabile , ((uod est verniri ,
potest esse scit, te esse, sed sic: ergo scit, te- fuisse. .\liter est
falsuni. ibi figura dictionis, quia procedit ab identitate in
Alii dixernnt conlrarium, quia posuerunt, quod modo significandi ad idenlitatem rei. — Et hoc modo n^ Magini
. enuntiabile, quod seniei esl veruin seniper est ve- solvit Magister ". Et ista fuit opinio Nominahum, qui ".-iiei""
rum, el ila seniper scitnr. Et nt melius pateat, vi- dicti sunt Norainales, quia fnndabant positionem
denda esl eorum posilio el ralio positionis. Fue- '
suam super nominis unitatem.
- runt qui dixernnt, quod albus, alha, album , cum Sed ista fuit positio contra Philosophum , qui improbaim
'
sint tres voces et tres babeant modos significandi dicit in Praedicamentis ', quod eadein oratio primo
tamen, quia eandein signillcationeni important, sunl esl vera , postea falsa. Fuit etiam contra communcm \
unnm nomen. Per hunc moduin dixerunt, quod positionem. Fuit etiam contra veritatem.. Et ralio
unitas cnnntiabilis " accipienda esl non ex parte vocis huius est, quia nec bonum fundamentum. habet.
vel modi signilicandi , sed rei significalae ; sed una nec bonam adaptationem.
res est. quae primo est lutura. deinde praesens, Primo enim,si quaeratnr, nlmm albus, a/to, no,i haie
tertio praelerita : ergo emmtiare, rem hanc priino album sint tria nomina, respondendum est: aut inm-
esse futuram, deinde praesentem, tertio praeteritam, loqueris grammatice aut logice. Si grammatice, Disiinctio.
non faciet diversitatem enunliabilium, sed vocum. cum grammaticus consideret impositionem nominis,
— Rursiiji, cuni idem lenrpus sit primo fiiturnm et modum principalem signilicandi substantiam cum
deinde praesens, tertio praelerilmn, lempus scilicet quahtate^ sic dicet, unum nomen esse. Si logicc,
quod esi niensura rei. quoil sic/ni/icatur per ora- cum logicus consideret nomen, in quantum est vox
tionem : qnamvis esse vel fuis.s-e vel fore coiisigni- expressiva , unde defmit nomen , verbum et oratio-
ficeiil liia tciiipora . ralione consignificali^ non dinem per vocem tanquam per genus; et raultiph-
versiru-ant eiimitiabile , sed variatnr sohim a parte cato superiori, necesse est, mnltiplicari inferius: si
temporis signifiniti. UikIc si ilicam semel: Socrates sunt multae voces significativae, snnt de necessitate
currit hodie, et cras iliram: ciirril; cniii hoe ver- multa nomina. Et ideo patet, qnod male accipiebant
bnm det intelligerc aliud leinpus, et ila aliam nominis unitatem , secundum quod congruit ad pro-
actionem ; enuntiabile non est idem, quantumcum- positum.
que inulata significatione '. Et quia , relenta eadem Mala etiam fuil adaptatio, ipiia enuntiabile Maia ad
signiricatione, enuntiabde semper est verum,etnon non significat rem, sed inodum se habendi'; et""""'
est idem, nisi cum eadem significatio relinetur cum per verbum praesentis, praeteriti et fntnri si-
ideo dixerunt, quod illud quod semel est verum, gnificetur, res aho modo se habere: patet de neces-
seniper est verum. Et ideo, cum Deus nihil oblivi- sitate, quod aliud enuntiabile est, te esse nascitu-
scatur, dicunl, quod omne enuntiabiie, quod Deus rum. et te esse natum. Rur.sus , /leflciebant in —
. scivit, scit. — Et respondent illi rationi: onine enun- ultimo ", quia, sicut Aomo non signifieat istum ho-
1 OmnfS feiniL- cndd. uuin ed. I niinus concinnc siui pro de nomine dicitur: Nomen igitur est \ox slgnincativa elc,
ennm. el c. 3, de verbo dicitnr: Verbum autem cst quod consigni-
- Cod. U emtntiationis. flcat tempus.
3 Sciliccl leniporis. — Pro comignifwati Vnl. tamen signi- 5 Sola Vat. hic et |)aulo inferius posl te esse ac te fuisse
ficati. Eadeni Vot. i)nulo ante pio quod significatur suljslituit bene repelil nnsciturum ; cod. L liic et paulo post verbo esse
qune signijlcalur .
quani leclionom casligavimus ex multis codd. et dein verbo fitisse praefigit tion.
et c\ sex primis edd. 6 (lic c. 3. — De r.illacia flgurac diclionis efr. .\ristot , 1.
* nn"c piopusilio intcrprct Jlur %erba praecedentia : sed Elench. c. 3. (c. i.), quae fuiidalur » in similitudiiic dictionis In
cnrialur .•iniiim u parte iPinpnris siyni/iuati ; nam posita v. g. parte cum alia dictinne non ideni signinciinte » (Pclr. Hisp.)
qudntiiljcr.miiiic dixcrâ .iciiiinc iii ilncrsis lcmporiljus, enun- V. g. esse naseiturum , fuisse nasciluriim. — Pro procedil cod.
liabilc di\eisilicelur iic( ( ^-i , î. ~,ili V it luiic propdsilioncm V et ed. 1 procedilur.
refcrl ;id illa \crba: nili"ii'' niicniiiijiuiti iinii iliecrsilicant 1 Cap. de Substaniin: Eadcni cniiii iii.iiin \ci,i ct lalsa vide-
eniinlinbile, i|uarc ct i|i-.iii ii,iii~ini ui.imi lnn iiiudu: Soccn/fS tur esse, \eluti si vera sit oralin, scdcic i|iicmpi ini, co siirgcnle,
curiil linih, il iiii^ tlicaiii cucurrit, cmii Iwc verOum non ipsa eadem folsa erit. — Infio ninlli cinlil linlienl \no liubct.
del iiih liiiii I,' nliiil leiiipus (?) et ita nec aliam actionem ' Dc grammalicali definitioiic titniiiiiis ili. supni i)ag. 390,
enunlinliile nnu , ^/ niiitntnm iiuniituincumque mutata consi- nota 6; de logica dcflnltlone nuntinis. teibt cl iiralioniî cfr.
gnipcalione. i'ih],\. icinîihint cnni iinstra leclione , exccplo .\ristol. . I. Periherm. c. I. seqq.
quod nonnulli jiiu «iih e-.l nleiii cxliiliciu non est mulnlum "^
Scilicet conne\um praedicati cum subieclo.
repugnanle coiu \iii. Cin iniii i •.! nhiii cd. I laiiien estidein, '0 Scilicet quoad coimgnincalioncm t"mporis, dc qua S.
et p.uiki .ii|iciiii- |iii. ,1,1. i'ii,iiii , iiiiil cidcm ed. cras dicam, Doctor paulo superiiis Im iiliis c^t iii inopositione, quae incipil:
cnntiril. C.iiiiu iiilciiu-. m -., iim iili innpiisitione \ivo semper esi Rursus, cum idem lemint\ •,// ci, l!,iiiii, quam S. Doclor hic
cerniii \ n. seinpii i".l nh ,ii , ii iii Iiih .illciius iiroposilionis pro profert ad refutandui .Nuiuiii il, ^, liiiiihlnr in eo, quod con-
qvud 1), if. si-iiit. .•,! it iiiil. Z |i,iiilo iicrtcctius gttod Deus se- ceptus noslrl et proposuioiics c\ cis forniatoe propter abstra-
mel .M7/ // .si-il. — Locutio lempus significatum et tempits clionem ,
quae ipsis compelit, non designant obiecta singularia ;
cmuiijnilnnlititi s'iint,i est e\ \ristot., I. Perilierm. , iibi c. 2, et quae his applicantur scrvont eandem signillcatlonem. ita u(
,, ,
DIST. XLI. DUBIA. 741
mineiii vel illuiii, sic verbum praesenlis temporis tur,quod in secunda acceptione non omne qiiod scit,
non signiric;U iilud vel illud praesens, sed praesens semper scit.
in communi, sive copulat vel consigniflcat. Et inde 1. Ad ilhid ergo quod obiicitur, quod veritas soiu
'"""
est, quod, sicut homo non habet aliaiii significatio- est una in praesenti, praeterito et futuro; dicendum,
nem nec est aliud nomen nec aequivocum , si modo quod quamvis sit reducibilis ad unam rei veritatem,
supponat pro Petro, moilo pro Paulo; sic nec ver- sicut accidens ad subiectum ^, et modus essendi ad
hum praesenlis temporis , sive pronuntietnr hodie entitatem , tanien , cum modus essendi habeat suam
sive cras, non habet aliam significationem, et ideo veritatem , et tres sunt modi esSendi , ideo tres surit
non facit aliud enuntiabile. Et proplerea ' patet veritates.
quod quocumque tempore proferatiir, te esse nasci- 2. 3. 4. Ad illud quod obiicitur de indelebilitate
turum, quod idem est enuntiabile, quod prius fuit et immutabililate et independentia , dicendum, quod
vernm, niodo falsum. Secundum igitur quod scire iam solutum est, quia nulla fit transmutatio in Dei
connotal veritatein circa enuntiabile, scitnm illud, quod cognitione, nec desinit scire enuntiabile propter mu-
scivit, niodo non scit , nuUa facta mulatione in Dei tationem in se, sed in connotato.
scientia, sed solnm in coiinotato. — Concedendum igi-
SCHOLIOK
I. Hane C|u;ieslionem posuit Miigislci- tiic c. 3. lum quoiid iVominalium, sequerctur, quod dillcrentiae
praescii-e tum (|uoiid scire, et de eadem i'e loquitur etiam intra temporis nullius momenti esscnt in enuntianda verilalo alicuius
d. XLIV. c. 2. Solutio Lombardi quond pracscientiam est rccla ,
propositionis , et quod sicut non est successio ex parte Dei
sed quoad secundum membrum est ex parle falsa. Nam S. qui omnes res sibi habet pracscntcs , ita etiam ipsae res el
Bonav. cum .\leiiandro Hal. (S. p. I. q. 15. m. 7. ad obiecl.), differentiae temporum non realiter sibi .succederent. Nam si dif-
S. Thoma (liic q. 1. a. S; S. I. q. li. a. 15. ad 3.), Richardo ferentiae temporum ex parle rerimi veritatem habent, otiam
a Med. (hic a. l. q. 1.) ad hoc rcspondet cuni distinctione. Conce- enuntiatio sive signifiealio huius difrerenliae veritatem debet
dit quidem, quod si scientia Dei referfjr ad 7'es , Deus scial liabere, ct hanc veritatem Deus seit. Non est ergo idem enun-
omncm rem ,
quiuii scivit; si autem rofertur ad enuntiabilia tiabile, Christum nasci vel cum esse natmn vel esse nasciturum.
tunc docet, scntentiam Magistri, quac est Nominalium, defieere Unde recte Uichard. a Med. (loc. cit.) concludit: « Scieniia sim-
et fiilso nili fimdamenlo. Putabant enim Nominales, idem csse plicis intelligentiae, quidquid scivit Dcus, niodo scit lam quoad
enunliabile, qimndo eiiileiii res vel actio Iribiis proposilionibus res quam quoiid enuntiabilia. Si autem scire significat cogno-
diversi temporis iniinliiilui', nt si dc codem cursu dicitur ho- scereverum sic non omne enuntiabile, quod Deus scivitesse
,
die: Pctrus ciinil . n lii'i'i: mrrel, et cras: ciicurrit , unde verum scit modo csse verum ». Cfr. etiam S. Conav., supra d.
,
dixeiunt « iili'in cssi' inuniiiliile, Christum nasci ct esse na- 38. a. 2. q. 2, d. 39. a. 1. q. ,3.
sciluriim et esse nalum » (S. Thom., S. loc. cil.). E contrario, II. Praeter citatos auctores: Alex. Hal., S. p. 1. q. 23. m.
eadem proposilione, dicta diversis lemporibus, recte significari 3. a. 7 , et m. 4. a. 6. — S. Thom. praeter locos citl. Quodl.
possunt di\'ersae actiones, ut de tribus cursibus Petri, quos fecit 4. a. I^. — B. Alberl., hic a. 6. 7. — Pelr. a Tar. , hic q. 4.
lieri et hodie el cras , in unoquoquc die recte dicilur: Petrus a. 1 . — Richard. a Med. , hic a. 1 . q. 1 . — Durand. , I. Sent.
curril. — Verum est, hanc quaeslioncm spectare polius ad dia- d. 39. q. 1.
leclicani; lamen non inulilis est ad vitandos erroros. Nam si
DUBIA cmC^ LITTERAM MAGISTKI.
DuB. 1. sil opinio, sed haeresis manifesta, quia qui hoc

ponit, ponit, gratiam homini non gratis, sed ex
In parte ista sunt dubilationes circa litteram raeritis dari a Deo: et iste est error pessimus, sci-
et primo de hoc quod dicit Magister: Opinati tamen licet error Pelagii.
sunt quidam, Deum ideo elegisse lacob ,
quia talem Respondeo Dicendum :
, quod ideo potest dicere
esse praescivit etc. Videtur quod ista positio non causam meritoriam vel rationem. congruitatis. Si
aliqua propositio . in se spectata , sit eadem ,

quocumque tem- Paulo infcrius pro sivc copulat, quam leclionem cum Vat.
pore proferatur ; sic v. g. haec proposilio : Socrates currit, in (copulet) ct codd. ACLST l! W Y retinuimus, non pauci codd.
se spectala eadem est , sive hodie sive cras pronuntietur. Sed cum ed. -I sive nm copulet.
aliter res se habet, si propositio non in se consideratur , sed 1 Vat. cum cod. cc praelerea. Paulo inferius pro scittim
relate ad rem, sive in quantum est vera. Tunc enim eadem illud quod scivit, modo non scit, quam lectionem cum Vat.
propositio, quae primo fuit vera, falsa fieri potesl, prout res etiiim exhibet cod. T, plurimi codd. cum ed. \ scitum iltud
ipsa mutatur. Falsum est igitur quod dicunl adversarii, retenla quidem scivit et modo non scil.
eadem significatione, enuntiabile semper esse verum ctc. — - Ed. 1 .substantiam.

7A2 SKNTENTIARUM LIB. 1.
dical (aiisain incriloriaiii, sic , i|aainvis prinia Croiite DuB. IV.

noii dical 1'rrori'in. lamcn ail i|isam sciiiiilur crror.
Xotandum. Si Ycro ilicat rationcm cou^jniUaiis , sic iioii ilicit Itein iioc quod dicit Magister, quod
quaerilur de
erroi'em; sed tamen teineritateui quaudam hajjet, Dcus praescire futura desinit cuin fulura esse ,
quia de occulto Dei profundo nititur reddere ratio- dcsinunt.Videtur enim falsum dicere. quia pi-ae-
neni ; et ideo utroque modo erai digna relracla- scienlia dicit qnid aeternum; sed nulluin aeternum
tioiie '. desinil esse: ergo iiec praesciens desinit praescire.
— Item, Ricliardns " dicil, quod cnm ijnatuor sint
combinationes, quod quoddam est quod liabel prin-
cipinm et finem, quoddani quoil caret principio el
fme, quoddam quod iiabet prinripium et noii rinem,
Item quaeritur de illo verbo Apostoli, quod di- ut ;mima, quarlwn, scilicet quod iiabet finem et
cit .\ugustinus: Reliquiae per electionem gratiae non principium, esl impossibile. Quod enim caret
salvae fient; in qua habitudine construatur ille ge- principio non habet esse aliunde: quod autem ta.le
nitivus; quia gratia nec videtur eligens nec electa; est, se ipso est: ergo est omnino immutabile, ergo
et iterum gratia esl sohim ex tempore: ergo et non potest desinere. Si ergo praescire caret princi-
electio. pio, necesse est, quod careal flne.
Respondeo: Dicendum, quod si intelhgatur de Respondeo: Dicenduni, quod absque dubio Ma-
electione tetnporali, tunc electio gratiae dicitur, quia gister bene dicit, quod Deus desinit aliqua prae-
lit per gratiani: si autem de aeterna, sic dicitur scire, cum fiunt praesentia. Si enira praesciebantur,
non ul gratia dicat habitum, sed

electio graliae'-, quia futura, et iam desinunt esse futura, constans
ut construatur sicut genitivus ex vi declarationis est, quod deshmnl p?-aesci?-i , non ratione eius quod
essentiae;unde dicitur electio gratiae, id est gra- est scire, sed ratione praepositionis.
tuita,quae merila nnn considerat. El si obiicitur, Ad illud ergo quod obiicitur de aeterno, di- oupieii
quod iimis genitivus non construitur ex illa vi'; cendura, quod aliquod nomen pure aeternura im-
dicendum, quod veruni est, nisi habeat virtutem portat , aliquod vero nomen importat aeternum
duorum. Unde bene dicitur vir sanguinis, el homo connolando temporale. Hoc nomen Deus pure aeter-
aucloritalis , simihter electio gratiae dicitur, id est num iraportat, sed hoc vocabulum praescire dicit
gratuitae bonitatis. aeternum connotando teraporale. — Secundum hoc

notandum, quod quaedam connotant teraporale utiDapievici
ens in actu. Et quia tale temporale esse potest et
DlB. 111. desinere potest, ideo tales actus circa Deum dicun-
tur habere initium et terminnm: ut puta si dicatur:
Deus conservat hanc rem, conservare dicit essen-
Item quaerilur de hoc quod dicit: Praecedit tiara '
connotando effectum; ideo incipit et desiuit
aliquid in peccatoribus , quo digni efficiantur iusli- conservare. Quaedam connotant temporale, ut non-
ficatione. Videtur enim falsum dicere, quia peccator ens actu, ens tamen in potentia sive futurura. Et
ante iuslificationem manet in peccato, et quamdiu quoniam teraporale non potest incipere esse non-ens
est in peccato. est indignus pane, quo vescitur, sicut give esse futurum antequam sit sed potest desir
, ,
dicit auctoritas*, et etiam ipsa vita, ut puta Dei nere esse non-ens , cum incipit esse ens, desinere
inimicus: ergo etc. essefuturum, cum incipit esse praesens: hinc est,
Respondeo: Dicendura, quod aut verbum illud quoU praescientia Dei respectu creati dicitur desi-
.\ugustini retractatum est, et retractatura intelligitur nere, sed nunquara incipere; et desinit ratione
jn praefala retractatione ,
quae ponitur in praece- temporalis non desinentis , sed incipientis ^
denli capitulo '"
; aut dignitas ibi tantum valet quan- Etexhoc patet illud Richardi, quia cura ° Deus
tura cougruilas soluni : et multae possunt esse desinit praescire, non significatur.-qiiod aliquod ens
congruitates in peccaturibus ad gratiam gratum fa- desinat, sed solum quod aliquid incipiat; et sic
cientem per muUiphcem gratiam gratis datam. patet illud.
1
Quod S. Doclni' hic docct de electione ad graliam , valet 5 Lit. Magistri , c. 2. — De hoc ct scq. dubio cfr. Pelr. a
etiam de lota pracdestinalione et continet ea quae supra a. 1. Tar. ct Richard. a Med., hic circa lit.
q. 2. fusius dicta sunt. ^ Quod hic ut Richardi dictum aflertur, in eius scriplis
2 Es codd. L Y restituimus graiiae ,
quod in Vat. desi- verbotenus non invenitur, sed colligi potest ex iis, quae Ri-
deratur. chardus de diversis modis esscndi docet I. de Trin. c. i. et
3 Cfr. supra d. 34. dub. 3, ubi S. Dootor idem dicit his 6. seqq.
verbis : Convenienter dicilur : « mulier egregiae forniae » , sed ' Supple cum ed. \ divinmn , et subinde post connotando
nihil est dictum : « mulier formae ». cum Vat. et cod. cc actu.
* Secundum B. Albert., II. Sent. d. 29. a. 2. haec auctori- 8 Cfr. supra d. 38. a. 2. q. 2 ; d. 39. a. 1. q. 3.
las est Augustini. ' Solummodo Vat. et edd. i. 5. addunt dicitur.

, " ,,
DISTINCTIO Xi.ll.
DISTINCTIO XLII.
quo delrahitur vel derogatur, si peccare non posse

dicitur, quia non esset hoc potenliac, sed infirmitatis.
Si enim hoc posset, omnipotens non esset. Non igitur
De onmipolentia Dei, quare dicalur omnipotens
impotentiae, sed potentiae imputandum est, quod ista
cum nos multa possimus , quae ipse non polest.
non polesl. Unde Augustinus in deciino quinto libroAngnsiinns.
de Trinitate^- « Magna, inquil. Dei potentia est non
Nunc de omnipoleiilia Dei Hgeiuliim esl, iibi prima posse mentiri ». Sunt enim qnaedam, quae iii aliis re-
consideratio occurrit, quomodo vere Deus dicatur om- bus petentiae deputanda sunl, in aliis vern ininime
nipotPiis: an (juia omnia possit, an lantum, quia ea et quae in aliis laudabilia sunt, in aliis vero repre-
possif quae vult. Quod enim Deus omnia possit, plu- hensibilia sunt. Non ergo Deus ideo minus potens est.
ribus auctoritatibus comprobatur. Ait onim Augustinus quia peccare non potest, cum omnipotens iiullatenus
. in libro Quaestionum vcterisac novae Legis': « Onmia sit qui Iioc potest.
quidem potest Deus, sed nonTacit nisi quod convenit Sunt etiam et alia quaedam, quae Deus non po-
verilati eius et iustitiae ». Idem in eodem: « Potuit lest; unde videtur non omnia posse. Non enim potest '^''=*'=''™'''^-
Deus cuncta simul facere, sed ratio prohibuit», id est mori vel falli. Unde Augustinus in libro de Symbolo ^: ^"S"'"'"'"'-
voluntas. Rationem nempe ibi voluntatem appellavit, « Deus omnipotens non polest mori non potest falli ,
quia Dei volunlas rationabilis cst et aequissima. Faten- non potest miser fieri, non potest vinci. Haec utique
dum est crgo, Deum omnia posse. et huiusmodi absit, ut possit omnipotens. Si enim huius-
modi passionibus atquc defectibus subiici posset, om-

Cap. II. nipotens minime foret». Et inde monstratur omnipo-
lens, quia ei haec propinquare non valent; potest
Quomodo dicatur Deus omnia posse. lamen haec in aliis operari.
Sed quaeritur, quomodo omnia posse dicatur, cum Cap. III.
nos quaedam possimus", quae ipse non potest. Non

potest enim ambulare, loqui et huiusmodi quae a ,
Quod omnipotentiu Dei secundum duo consideratur.
natura divinitatis penitns sunl aliena, cum horum in-
struincnla nullatenus habere queat incorporea el sim- Sic igitur ' diligenter considerantibus omnipotentia
plex substanlia. —
Quibus id respondendum arbitror, eiussecundum duo apparet, scilicet quod omnia facit
quod huiusinodi actiones, ambulatio scilicet et locutio quae vult, et nihil omnino patitur. Sccundum utrum-
et huiusmodi, a Dei i)oTenlia -alienae non sunt, sed que Deus omnipotens verissime praedicatur, quia nec
'
ad ipsam pertinenl. Licet eiiim huiusmodi actiones in aliquid est, (|uod ei ad patiendum corruptionem in-
se Deus habere non possit; non enim potest arabulare ferre valeat, nec aliquid ad faciendum impedimentum
vel loqui et liuiusmodi eas tamen in creaturis polest , afferre. Manifestum est itaque, Deum omnino nihil
operari. Facit enim, ut homo ambulet et loquatur, et posse pati et omnia facere posse praeter ea sola qui- ,
huiusmodi. Non ergo per istas actiones divinae poten- bus eius dignitas lacderetur eiusque excellentiae dero-
tiae detrahitur aliquid , (piia ct hoc potest facere Deus garetur; in qiio tamen non est minus omnipotens. Hoc*
omnipotens. enim posse non esset posse , sed non posse. Nemo
Sed sunt alia quaedam, quae Deus nullatenus fa- ergo Deum impolentem in aliquo dicere praesumat,
i cere polest, ut peccata; non enim polest menliri, non qui omnia potest, quae posse potentiae est; et inde
'.
polest peocare. Sed non ideo omnipotentia * Dei in ali- vere dicitur omnipotens.
' Quiiest. ex noAO Tfsl. q. 97; sequcns locus ftid. c.\ ulro- possil esse pro nullatenus sit, relragantibus codd. ct edd. I, 6
qiie mixtim q. 106. (S in marg.).
^ Coclcl. .\CDEpossumns. — Iloc et alia plura, quae in ^ .\d Catecli. c. 1. n. 2; secundum sensuni. — Paulo infe-
liac disl. sequunlur sumla sunl cx .Vbaclarrlo , Inlrod. ad Iheol. rius pro inde Vat. et cdd. 2, i, S, 6, 9 cum cod. D ideo.
III. n. i. ' Vat. cum aliis edd., excepta I, et cod. B niinus congrue
3 Oniiltitur Deus a cod. I) et edd., exceplis I, 5. Hic ergo.
' Edd. I, 2, 3, i, S, 6 omnipotertiae. » Codd. C DE Haec. Deinde solummodo Val. et edd. 4, 6
^ Cap. la. n. 24. — Infra Val. ct aliae cdd. nullatemis quia omnia pro qui onmia.
, , 1
i
744 SENTIiNTlARLlM LIB.
Ex quibusdam InuKMi nuclDiilnlihus lindiUir, idco vnlt se possc, ol polcsl faccre ijiiidiiuid viill faccrc. Non
Miae itiUivvere diei oiniiipolciis. (|uin (luidoiiid vull, polcsl. Unde enim vult faccrc, iiisi (|uo(l Ihcil, iicc /h/.w.sc. nisi (inod
ISiM^^^lldAugustinus in Encliiiidid '
: « >'( oli aliiiil verncilcr potcst; sed non polcsl ficcrc (|iii(l(|iii(l miII fcri. Vnlt
voenliir ouuiipolciis, iiisi (iiionin (iui(l(|uiil YuU, po- enim, salvos lieri qui s;ilv;in(li suiit; verumtainen eos
lest, nec \oluntalc cuiuspiniu ci-calurne voluntalis salvare non valet. Deus ;uilem (juidquid vult fieri, po-
omnipolcnlis inipcdiliii- clVeclus». Ideni iii libro de lest facere. Si eniin vult aliqnid fieri per se, potesl
Spiiitn ct l.illcia': « Noii polesl Deus facere iniusln ,
illud per se facere , et per sc facit, sicut caelum et
quia ipse siiinina iusiitia et bonilas est. Oinnipotens terram per se fecit ,
quia voluit. Si autein vull fieri
vei'o cst, non (|no(l possil oiniiin lacere, sed quia polesl per creaturam ct per eam operalur — sicut per ho-
elTicere, quidquid vult, ita ut nibil valeal eius volun- mines faeit domos
et huiusmodi artifieialia ' et Deus —
tati resistere, quin eompleatur, nut aliquo modo iiii- quidem ex per se potest; homo autem vel Ange-
se et
ehrysosli» - pedire eandem». (oaniics Cbrysostomus in Homilia Ins, quantumcnmque beatusesl, non est potens e.v sc
quadam de iboli
'
'
ait: « Ommpolens vcl pcr se.
dicilur Dcus. illinsi potesl invenirc non Sed forte dices, nec Dei Filius potcst a se, nec i
posse, dicenlc I'rophcla '

: Umnia quaecuiDqw vo/uil Spiriliis sanetus, sed solus Pater. \\\fi cnm polest a se,
fecil. Ipse est cigo oinnipotens. nt tolum. quod vull, qiii csi 11 sc : Filins ;iiitem ,
qiiia non csl a se, sed a
possit. Unde Aposlolns: Eius, ini|uil, colunlfili quis Palre, iiini jioic-ii u .sc , sed ;i Patre; el Spiritiis san-
resistit? » His auclorilalibns vidclnr oslcndi, quod Deus ctus ;ib utroi|uc. — Ad quod dicimus, quia licet Fi-
ex eo lantnm dicatur oinnipotens, (piod omnia potest, lius nou possit a .w nec operetur a se, potest tamen
quae vult, non qnia oinnia possil. et opcratur joec S(?;sicet Spirilus sanetu.s. Undc Hibi-
Sed ad lioc potest dici, qnod Auiinstiims, ubi rius iu libro nono de Trinitale": « Nalurae , inquil,
Kspiicaoiurdicit: Omnlpolens non dicilur, quod oninia possit ele., eui contradieis, haeretice , baec unitas cst, ut ita per
te""""tam ample et generaliter accepit oiiiuia nt eliam , sc agnt Filitis, iie a sc. agnt, el itn non a se agat
mala includeret, quae Deus uee vult nee potest. Non ut per se ;igat». Per ic aulem dicitiir agere el potens
ergo ncgavil. cum posse omnia quae couvenit ei posse. esse, quia naturalem babet potentiam eandem, quam
Similiter, cum dicil Non ob aliud veiaeiler dicilur : el Pater, qua^potens est et operatur; sed qnia illam
omni|)olens, nisi quoiiinni (|uidqui(l viilt, potest non , habet a Patre, non a se, ideo a Patre, non a .ê di-
negat, enm possc ctinin cn quae iion vull;sed ;idver- eitur posse et agere. Homo aulem vel Angeliis gra-
sus illos (|iii (liccbant, Dciim mult;i vclle, (|uae iioii tuitam liabet potentiam qua potens cst. Ideo igitur ,
poleral, ;il11rmal, cum possc (|iiidqnid vult, et ex eo vere ae proprie Deus Trinitas omnipotens dicitur, quia
vere diei omnipotcnicm . iion ob aliud. nisi ^ qiiia jio- per sc, id esl nnturali potentia, potest quidquid vult
test quid(|uid vult. Scd cnve , qiKimodo intelligas polesl lieri , et quidquid vult se posse. Nihil enim vult
quidquid vu/l , an qnidquid vult se possc, an quidiiuid lieri, qnod uon possit facere per se vel per creatu-
vult faco-c, an qui(l(|nid vult /(V//. Si eiiim dieas, ideo ras'"; et nihilvult se posse, quod non possit; et
omnipotentem voeari , qui;i polest quidquid vult se omne quod vult fieri, vult se posse; sed non omne
posse, ergo et Petrus ° similiter omnipotens diei |)otest, quod vult se posse, vult et fieri. Si enim vellet, et
vel quilibet sanctorum Beatorum, qiiia jooteniuidquid (ieret, quia voluntati eius nihil resistere potest ".
1 Cap. 96. n. 2.1. 8 Num. iS; in quo textu Vat. ot edd. i, o, 6, 8, 9 cimi
^
Cap. •!;. n. 31. et ullimo, secundiim sensum. codd. a se acjit, ut pro a se agat , ut.
3 Non invenitui- in nova ed. Clirysost., sed in ed. antiqua ' Vat. et ed. 8 cum cod. E qui.
{cfr. supra pag. 208, nota 8.), ubi est in liom. 2. 1» Codd. et Vat. creaturam. Deinde flde codd. et ed. I
••
Psiilm. 113, H; sequens locus est ad Roni. 9, 19. adiunximus et ante fieri et anto fieret.
5 Ita codd. et ed. 1 ; aliae edd. vel oniittunt nisi vel po- " In liac dist. et dd. 43. i4. Magister plura ad verbuni
niint quam. vel ad sensum sumsit ex Hugone a S. Vict. , Summa Senten-
5 Codd. adiiciunt rmnc, ed. \ tunc. tiaruni, ti'. I. c. 14; et de Sacram. I. p. II. c. 22. Ex his duobus
' Solummodo Vat. ariificia; ed. 1 aeclificia artificialia. operibus Magister etiam in aliis praecedentibus dist. inlerdum
Deinde codd. omittunt esi post beatus. aliqua transcripsit.
,, ,
DIST. XLII. DIVISIO TEXTUS.
COMMENTARIUS IN DISTINCTIONEM XLII.
De potentia Dei in comparatione ad possibilia, quae potest.
Nunc de omnipotentia Dei agendum est.
DIVISIO TEXTUS.
Supra egit Magistei' de scientia divina , hic agit ctionem, habet quatiior partes. In prima Magister
de potentia. Et quia potentiam triplieiter contingit ostendit, quod Dei potentia est omnipotentia , quia
considerari, scilicet quantum ad quidditatem possi- est respectu omnium possibilium, quae posse poten-
bilium, et quanlum ad quantitatem, et quantum ad tiae est'. In secunda removet illa possibilia, quae
moduni operandi ; ideo liaec pars continet Ires posse non est potentiae, ibi secundo capitulo " : Sed
partes sive tres distinctiones. In prima determinat quaeritur , quomodo omnia posse dicatur. In tertia
Magister de potentia in comparatione ad possibilia ponit signa ^, quae attestantur divinae potentiae
quae potest. In secunda determinat de potentia quan- ibi: Sic diligenter considerantihus omnipotentia
tum ad quantitatem, ostendens eius immensitatem eius etc. In quarta Magister alias rationes omnipo-
infra distinctione quadragesima tertia: Quidam ta- tentiae docet ad praedictam^ reducere, ibi: Ex qui-
men de suo sensu- gloriantes. In tertia determinal busdam tamen auctoritatibus traditur, ideo etc.
de ipsa quantum ad modum, ibi distinctione qua- Et ibi primo ponit auctoritates , deinde docet eas
dragesima quarta: Nunc illud restat discutiendiCm, exponere, et hoc ibi: Sed ad hoc potest dici, quod
utrum melius etc. Augustinus etc.
Priraa pars, quae continet praesentem distin-
Ad intelligentiam huius distinclionis quatuor utrum divina potentia se extendat ad

Tertio,
quaeruntur. omne quod alii agenti est impossibile.
illud,
Primo quaeritnr , utrum Deus possit ahquid Quarto quaeritur, utrum possibiledicaluraliquid
aliud a se. simpliciter secundum causas superiores sive poten-
Secundo, dato quod possit, quaeritur, utrum tiam divinam vel secundum inferiores sive poten-
,
possit in oiiine, quod alii agenti est possibile. tiam creatam.
1 Pro posse potentiae est, quam lectionem ex cod. I et ' Vat. omittit secimdo capitido.
ed. I restituimus ,
plurimi codd. qucw possibile est, alii pauci ^ Vat. rationes.
cum Vaf. quae possibile est esse. Lectio a nobis restituta non * Intellige: rationem, quam iMagister .st.-itueriil.
solum eo commeniiatur, quod in se spectata melior est, sed praedictam Vat. prafdictas duas.
etiam quia locutio posse potentiae esi et iii subnexis recun-it
et in ipso textu Magistri habetur.
:: ,,
ARTICULUS UNICUS.
De potentia in comparatione ad possibilia, quae potesl.
QUAESTIO I.
Utrum Deus possit aliquid aliud a se.
Quod aulem non possit Deus aliud a se , osten- 4. Item , in Deo idem est posse et esse *
; sed
ditur sic. Deus non est aliud a se: ergo non potest in aliud
1. Omnis potentia, quae agit in .iliud a substan- a se. Si tu dicas , qnod potentia connotat, sed non
Adopposi- tia, in qua est vel cuius est, egreditur ab ilia sub- essentia; contra: Deus potest aliquid facere, quod nec
"™'
stantia ' ; potentia enim non operatur, nisi ubi est. est nec fuit nec erit: ergo nihil connotat. Si tu di-
Si ergo divina substantia operatur per suam poten- cas , quod connotat, quod est in potentia ; sed po-
tiam in aliquid aliud a se , polentia eius incipit esse tentia Dei non est aliud quam Deus et quod est in
vel fieri in alio: ergo egreditur a substantia. Sed Deo: ergo et nihil aliud connolat.
oninis potentia ,
qnae egreditur, elongatur a subslan- Sed contha: 1. Bonum est difTusivum sui'^; sedr.
tia, et omnis talis distat a substantia; et omnis po- secundum quod huiusmodi, est in aliud:
diffusio,
tentia dislans a substantia repugnat simplicitati: cum ergo bonum, secundum quod bonum^potest in aliud:
ergo boc sit impossibile in Deo, videtur, quod Deus aut ergo secundum potentiam suam, aut alieîam.
nori agat in alind a se. Si secundum alienam : ergo non est perfecte bonum
2. Item, omnis potentia, cuins opus est in cum non habeat aclum bonum per se; si per poten-
abud ', habet dependentiam ab illo. /'/o?)fU?o: opus tiam suam: ergo bonum secunduin quod bonum, ,
enim, qiiod transil in materiam subiectam, aliquo potest in aliud;-sed Deus est summe bonus: ergo etc.
inodo ppiulel ex ilUi: sed potentia |)endet ex eodem, 2. Item, omnis pei'fectio creaturae est in hoc
ex quo peiidel actus ,
quia perticitur per actum quod possit ahud a se producere'^: si ergo omne
ergo si polentia divina est in aliud, habet depen- quod perfectionis est, Deo est attribuendum , poten-
dentiam. tia producendi aliud est Deo attribuenda.
3. Item, omnis polentia, quae est in aliquid, 3. Item, si nihil aliud a se polest, ergo nulli
quod non semjier est coniunctum suo actui ^ habet alii a se praeest, ergo nec aliquid Deo subest:
indigentiam non enim est perfecta,— nisi quando ergo a nnllo est colendus , a nnllo est adorandus
agit, et non agit, nisi cum obiectum est praesens — et nihil ab ipso omnino est quaerendum ;
quod est
ergo quando non est semper praesens, est incom- suminum inconveniens, secimdnm omnes.
pleta ; hoc anlem repugnat potentiae divinae 4. Item, si niliil potest aliud, ergo nihil est
ergo etc. ad ipsum neque propter ipsum; sed bonitas est in
' CIV. supru pag. 686, nola 4, ubi Aristolelicam definilio- esse nihil diflert in perpetuis. — hi fine argumenti pnst est in
nem aclionis Iranseiinlis iiivenies. De ratione a S. Doctore hic Deo sola Vat. addit est Deiis.
adiuncla vide Aristot., Vll. Pliys. text. 9. (c. 2.), ubi docctur, 5 Hoc axioma formatum videlur ex iis quae Dionys. , ile
illud undo principium motus est, simul essc dcbcrc. cum eo

, Caelesl. Hierarch. c. i. § 1 , et de Div. Nom. c. 4. § 1. seq.
quod movetur. —
Paulo inferius ex antiquioribiis mss. et ed. de bono profert. — Paulo infnrms ]iro per potentiam, quod lia-
I supplevimus et omnis talis distat a substantia. bent cod. V et cd. plurimis codd. minus rcctc
I, Vat. cum
^ Id esl, cuius operatio sive actio transit in aliquod exter- propter potentiam Z secnndum potewtiam.
; nielius cod.
num. Huc respiciens Aristot., V. Metapli. text. 17, et IX. text. 6 Cfr. supra pag. i80, nota
S. Ex hac proposilione —
2. (IV. c. 12, et VIII. c. 1.) potentiam activam sic definit : prin- intelligitur, S. Doclorem respnisse illud systema, qaod Occasio-
cipium transmutatlonis secundum quod est aliud.

in aliud, nalismus vocatur, quod crcaturis actionem denegat, ct de quo
^ Intellige: quod non est semper praesens potentiae, sive iam Averroes, Comment. in IX. Metapli. toxt. 7. (VIII. c. 3.)
relate ad quod potentia non semper est in actu. Cfr. de hoc dicit: Ista opinio est valde cxtranea a natura honiinis, et qui
argumento Aristot. IX. Metaph. text. \ 3. seqq. (VIII. c. 8.).

, recipiunt huiusmodi , non habent cercbrum habilitatuni natura-
— Mox pro nisi cum aliqui codd. ut Z aa bb nisi quando. liler ad bonum. Cfr. infra d. iii. a. 2. q. 2. ad 1.
* .\ristol. III. Phys. tcxl. 32. (c. I.)

,
Posse cnim ab ipso :
, ;
DKT. Xl,ll. ART. UNICUS QUAEST. I.
rebus et ordo per relatiouem ipsorum '

aJ suni- alio indiget: hoc igilur modo ponendum, quod Dens concinsioa
uiunibonum, a quo est omue bonum: ergo secun- potest in aliud a se sive aliud a se.
dum hoc nuUa res est bona nec ordinata in uni- 1. Ex his patet primo obiectum. Quori enim soinuo op-
•'°"'°''""'-
verso; hoc autem est summum inconveniens : ergo obiicit : potentia ,
quae est in aliud , egreditur ab
necesse est ponere, quod possit in aliud a se. Prima agente in passum dicendum quod hoc verum est. ; ,
eonsequentia est manifesta; ad illnd enin\ solum ubi agens in ahud non est in illo secundum veri-
stat ultima resolutio in redeundo , in quo est prima tatem ubi autem est omnino nulla necessitas est
; ,
origo in exeundo, ul manifeslum est. egrediendi.

2. Ad illud quod obiicitur, quod potentia quae ,
c N c L u s I 0. est in aliud, pendet ex illn; dicendum quod hoc ,
verum est de illo , cuius aclio est in aliud tanquavn

Deus potest alvud sive in aliud a se, sed sine ulla in susientans; divina autem potentia non indiget
imperfectione distantiae , dependentiae et indi- alio sustentante ,
quod patet ,
quia non indiget sub-
gentiae. iecta materia , sed facit ex nihilo. Et ratio huius
est, quia cum potentia sit omnino indifferens et ab
Respondeo : Ad hoc intelligendum notandum est, essentia et actu', sicut essentia non indiget susten-
. quod posse aliud sive in aliud a se, hoc est du- tante, sic nec potentia.
pliciter: aut in ahud sicut in distinctum secundum 3. Ad illud quod obiicitur, quod potentia, quae
essentiam et remotum secundum distantiam, sicut est in aliud, habet perfectionis indigentiam ; dicen-
unum contrarium agit in aliud, quia impossibile est, dum quod potentia agens in aliud est duplex
, : nisiinctio.
duo contraria esse in eodem subiecto"; et hoc modo quaedam quae est suus actus; et talis nihil plus
,
posse in aliud est per egressum potentiae a sub- habet, quando agit in aiiud, quam quando non agit,
stantia, et ideo est ibi elongatio et distantia. El et haec nullo modo indiget; et talis est pntentia
quia elongatur a sua substantia, ideo pendet a sub- divina propter summam simplicitatem. Alia est po-
stantia, in quam agit, et ideo est ibi dependentia; tentia agens in aliud per act-um a se differentem
et quia distantia et dependentia, ideo imperfectio et talis plus habet, quando agit, quam quando non
. et indigentia. — Hoc modo posse in aliud Deo non agit, et talis est, quae habet indigentiam aliquo
competit propter ti'es conditiones praedictas, sicut modo, ut polentia creata. Non sic est de potentia
ostensum est ^ quia repugnant divinae potentiae divina et ideo
; quamvis sit in aliud quod non
, ,
quae sunt distantia, dependentia et indigentia. semper est praesens, propter hoc tamen nec indi-
Alio modo posse in aliud dicilur sicut in di- gens est nec incompleta.
visum secundum formam et essentiam, non tamen 4. Ad ultimum dicendum, quod potentia con-
in remotum secundum aliquam distantiam, quia di- notat possibile , et possibile ampliatur ad ens et ad
vina essentia, dum operatur, intime est in illo. Et non-ens=; et sicut possibile ampliatur, ita et diver-
hoc modo nec ponit distantiam nec dependentiam silas connotati. Et ideo non tantum dicitur posse in
nec indigentiam. Cum enim divina essentia sit omni aliud, quia potest in aliud quod est , sed quia po-
perfectione perfecta, et potentia eius sit omnimoda test in aliud quod potest esse ; Deus autem
,
a se
indivisione iiidivisa, a nuUo alio dependet, nullo non potest esse aliud. Ideo patet illud.
SCHOLIOE
1. Quaestio intelligenda est de potentia activa sive exsecu- voluntate cum haec sit causa immediata et effectiva ope-
,
tiva in ordine ad actum transeuntem ; lianc in Deo esse, fide rum divinorum extra Deum, praelucente intellectu ut princi-
certum est. Disputatur tantum inter tlieologos , utrum et quo- pio directivo. S. Thomas, licet non eodem modo a suis disci-
modo secunduni nostrum modum intelligendi potentia distin- pulis exponatur, secundum Gotti (I. tr. 4. q. 4. dub. 4.) tenet,
guenda sit ab inteUectu et voluniate, et ab ipsa iiatura divina. attributum omnipotentiae virtualiter distinguendum esse a na-
Scotus docet ,
potentiam divinam ex natura rei non distingui a tura divina , sed non a linea intellectiva et volitiva , et forma-
1 Scilicet bonitatis et ordinis. l'ro ipsorum cod. V ipsarum 3 Cfr. tria prima argumenta ad opposit.
scil. rerum. — Cfr. de hoo argumento Boeth. , de Hebdomad. * Hoc sibi vult : potentia omnino non differt ab essentia
sive Quomodo substantiae in eo quod sint, bonae sint etc. actione. — Aliquanto superius pro in sustenians multi codd.
2 Aristot. , II. Topic. c. 3. (c. 7.): Impossibile enim simul , sustentanie vel in susteniaiis ; prave.
contraria eidem inesse. Cfr. et de Praedicam. c. de Opposiiis. 5 Sensus est: possibile non tantum respicitens, sed etia
Hinc sl duo contraria agunt, actio eorum in eo sita est, ut unimi non-ens. Quare et possibile ab aliquibus deflnitnr: id quod v
expellat alterum de subiecto, v. g. calor prodiens ex igne expel- est vel quod potest esse.
lit frigus. — Paulo anle pro unitm contrarium codd. R V
unum contrariorum.
,
lilei- oonsislero in intellecln pi'aclico ,

qiia(enus applicatur a II. Brcviter ct eleganler totam de divina potenlia doctri-
ôliintate. Anrcolus fiueiii sequitur Suaroz putat , ipsam di- nam comprehendit S. Bonav. in Breviloq. I. c. 7. Ipsae con-
—
, ,
\ inani naturani ut praeintelligitur ad divina attributa , csse clusionos fldc et ratione constant. Dc hac quacstione : Alex.
—
,
formalitor ot imniediale iiotenliani operativam. Alii virtualiter Hal., S. p. I. q. 20. m. \, Scot., de hac et scq. q. de Re-
distinguunt potentiam divinam ct a natura ct a linea intcllectiva rum principio , q. 2. a. 2. n. 8. seqq. — S. Thom., hic q.
et volitiva quibus favct S. Uonav., infra d. 45. a. 2. q. I. 1. a. 1 ; S. I. q. 25. a. I. 2. 3 ; S. c. Gent. II. c. 7. 8. 9. 22.
praesertim ad 2, et
,
a. 1. q. 2. — B. Albert.j hic a. 1 ; S. p. 1. tr. 19. q. 77. m. 1. — Petr. a
Notandum cst In solut, ad 3 , quod potentia divina non Tar. , hic q. 1. a. 1. — Bichard. a Med., hic q. I.— vEgid.
tanlum est semper in actu, sed eUom est situs actus, quatenus R., hic 1. princ. q. I. 2. — Durand., hic q. 1. — Dionys.
est inmanens. Ilinc respectu Dei non potest applicari axioma Carth., hic q. 1.
Aristotelis ,
quod qualibet potenlia melior est siius aclus.
QUAESTIO II.
Ulrum Deus pos.nt omne quod potesl agens creatiim.
Seeundo quaerilur, utrum Deus possit in oimie recipere: ergo non polest otnne quod potest aliud
aliud, in quod potest orane ageus creatuni. Et quod a se. Si dicas, quod non est potentiae, sed impo-
sic , videtur. tentiae; contra: nulla irapotentia est a Deo sive a
1. Qui enim omne dicit nihil excipit; sed non potentia dlviua: ergo secundum hoc potentia mate-
Fondamenta.lantum diciiiius ct credinius Deum potentem, sed riae sive aniraae non esset a Deo.
Deum omnipotentem '

: ergo etc. 2. Itera, homo potest pati raiseriam sive susti-
2. Item, quia Deus est omnisciem , ideo scit nere poenam; Deus non potest pati: ergo etc. Si
omnia, quaecumque scit alius sciens; si enira ali- dicas, quod illud est impotentiae ' ; conlra: nul-
quis sciret aliquid ,

quod non sciret Deus Deus non , lum opus virtulis est impotentiae ; sed sustinere
diceretur omnisciens: ergo pari ratione non dice- est opus fortiludinis, quae propriissime est virlus':
retur oranipotens, nisi possef omne quod potest ergo etc.
oranis alius. 3. Ilera, homo potest peccare, Deus autem non

3. Item, Deus uon dicitur omnwolens , quia potest: ergo etc. Quodsi potest peccare, potest es-
iion vult omnia, quae alii volunt: ergo pari ratione, .se malus; quod est inconveniens. Si dicas, quod
si non posset omnia quae alii possunt ' , non esset hoc posse non est potentiae ; contra: Augustinus de
oranipotens. Civitate Dei °: « Melior est natura, quae potest pec-
4. Ilein. oraue esse est a primo esse, ergo care ,

quam quae non potest peccare » : ergo posse
omne posse est a prirao posse: ergo oranis poten- peceare spectat ad nobilitatem et perfectionem natu-
tia potest quidquid potest propter divinam poten- rae, ergo non dicit iinpotentiara.
tiam ; sed « propter quod unumquodque , et illud 4. Itera, homo potest currere et comedere
magis •
» : ergo etc. Deus hoc non potest: ergo etc. Si dicas, quod hoc
Sed contra: 1. Aliqua creatura potest omnia est irapotentiae; contra: orane illud quod dicit po-
Ad oppo6i- recipere corporaliter , ut raateria; aliqua potest sitionera, est a potentia, quae vere est potentia;
'"""
omnia recipere spiritualiter °; sed Deus nihil potest sed currere et comedere non dicunt actus privati-
'
Symbol. Apostolorum : Credo in Deum Palrein omnipo- ^ Pro impolentiae Vai. hic el immediale posl atquc etium
tentom. — Pro sed Deum omnipoientem cod. Jl sed etiam in seq. argumento impossibile, el similiter in terlio argumenlo
omnipotentem. possibile pro potenliae, quam immulationem vocum conlextus
' Plurimi codd. ct cd. I possit. et codd. cum cd. 1 prorsus rcprobant.
3 Cod. T cum pluribus aliis minus congrue possrnt. ' Do forliludine eiusquc actibus vide Arislnl., III. tithic. c.
* Aristot., I. Postcr. c. 2. 6. scqq.

5 Quare et Aristol., III. de Anima, lexl. 37. (c. 8.) dicit, * Libr. XII. c. I. n. 3, scd non eisdem verbis. Verbis de
animam cognoscentem esse quodammodo omnia. Quid sibi velit Civilate Dei codd. aa bb adiungunt vel de Libero arbitrio, in
haec sentcnlia, vide supra d. 3. p. I. q. I. ad 1. De potenlia quo libro nimirum similc testimonium oxhibetur. Loquens enim
maleriae recipiendi formas vide ibid. p. 11. a. I. q. 3. ad 4. — In S. August., ibi libr. III. c. 5. n. 16, de animabus peccatricibus
hac proposilione post secundum aliqua Vat. cuin niullis codd. ait : cum ct tales adhuc meliores sinl eis,quae quoniam nul- ,
interiicit potentia, simulque cum codd. P Q -K (Iv a secunda him habcnt rationale ac liberum voluntatis arbilrium, pcccarc
manu) addit ut spiritus ralionalis creatus, et cod. ut anima. non possunl. — Mox pro nobilitatem, quam vocem cx polio-
Nonnulli codd. cum Yat. \>osl aliqua ponunt potentia, sed omil- ribus codd. ut KLN P QVY ff ct cd. t revocavimus ,
Val.
tunt deinde potest. Nostrae loctioni suffragantur codd. MVX et minus bone bonitatem , cl non pauci codd. cum edd. 2, 3 por-
ed. 1 . Paulo infeiius posl Si dicas, quod supple cum cod. K lioc. peram voluntatem.
,, , "
DIST. XLII. .\RT. UNICUS QU.\EST. II. 749
vos, sed posilivos '

: ergo sunt a potentia, in qiian- impotentiae et imperfectionis, qnae in eo*non cadunt.
tum potens est, non in quantum impotens: ergo ma- Illa autem, quae sunt simphciter impotentiae, nec
nifestum est etc. potest in se nec potest per se. In se non polest , conciusio 3.
quia imperfectio in eo non cadit*; per se non po-

test, quia nihil est a Deo, quod non sit a Dto per
se et immediate hoc autem quod est defectus non
; ,
potest esse in Deo nec a Deo quia Deus non defi- ,
Dem- omne quod polest agens creatum

potesl
cit in essendo nec in agendo.
dumniodo posse non dicat impotentiam, ita ergo
Si utrum Deus possit omne
quaeratur,
lamen, ut per quod est se el in se fossit
quod potest respondendum est non
aliud agens; concinsio
potentiae perfectae , in alio vei-o, quod est po- *'""'
simpliciter, cura determinatione sed
quod potest ,
tentiae imperfeciae , et nuUatenus quod est ,
omne quod posse est potcntiae ; et in se potest omne
omnimodae impotentiae. quod est potentiae simplicitei- ' hi alio potest quod ;
est polentiae imperfectae: nec in se nec in alio,

Respondeo: Dicendum, quod, sicut dicit Philo- quod est omnimodae impotentiae: et hoc ipso dici-
I inioi- sophus in philosophia prima": Quaedam sunt, quae tur omnipotens, qnia potentia eius ad omnia sufTicit
lliten-" dicunt jootoiftam quantum ad modum dicendi, di- et in nullo deficit.

" cunt tamen impotenliam a parte rei , ut posse mori, 1. 2. 4. Ad iliud quod obiicitur, quod non po- soimio op-
. . • ... ,. . • ,
posilornm.
posse corrumpi. Propter hoc intelligendum ,
quod test recipere res nec rerum simihludines; dicendum
rripiex quaedam sunt, quae posse est potentiae simpliciter ad hoc et ad omnia, de quibus obiicit, quod illa
""''*
et perfectae, ut posse intelligere, diligere et operari. posse non est potentiae perfectae. Secundum hoc sex Bpedes
Quaedam sunt ,
quae posse est potentiae , tamen im- intelligendum ,
quod est polentia omnino su/ficiem
perfectae, ut currere et ambulare; isti enim actus et activa, ut potentia producendi res ; et esl poten-
dicunt simul actionem et passionem sive defectum tia pure passiva, ut polentia suscipiendi; et est ,
in agente'. Quaedam, quae posse simpliciter est potentia defectiva, ut potenlia peccandi: et est po-
imjaotenijae, ut privationes, ul posse peccare, posse tentia partim activa, partim passiva, ut potentia
deficere, loquendo de his ratione privalionis. ambulandi; et est poleniis. partim activa el partim
Secundum hoc intelligendum, quod cum poten- defectiva, ut potentia suscipiendi poenam'; etpoten-
usioi. lia Dei sit potentia perfectissima, illa potest Deusyjer tia partim passiva et parlim defectiva , ut potentia
se et in se , quae sunl pntenliae simpliciter, ut in- moriendi. —

Dicendum ergo quod nihil horum in ,
telligere et operari. Illa vero, quae sunt imperfectae se potest Deus; quainvis enim sint potentiae alicu-
usioa. potentiae, potest quidem non in.ie, sedper se: per ins, derogant tamen perfectioni potentiae. Nec est
ie potest ex hoc quod est ibi perfectionis et polen- simile de scientia, quia scitum non diminuit de
tiae: in .«« non potest propter iiliul quod est ibi ratione scientiae, sicut possibile de ratione poten-
' Vat. cuin aliis edd. el pluribus codd. actus privaiionis, isle motus, cui accidit transmutalio , csl actio non perfecta cl
sed positionis. viaad complementum, ille autem cst actio perfecta, immo
- Libr. V. Metaph. lext. 17. (IV. c. 12.), ubi Philosophus, complemenlum. —
Quod ad sequentem propositioncm attinet
agens de potonlia et impotenlia , dupliccm dislinguit potenliam, illud Aristot. , IX. Metaph. texl. 19. (VIII. c. 9.) anferre iuvat:
scil. acliviim ct passivam, cui duplici polentiae rcspondent duo Necesse aulem est, etiam in malis finem et actum deteriorem
modi possibilis fpotentis), nempe potens agere et potens pati potentia esse ; etenim polens cst idem ambo contraria... .Non
sive mutari. Un hoc secundo modo ait: Alio vero [modo pos- igitur quidquam in his ,
quae a pi-incipio et quae perpetua sunt,
sibile est], si quid ad quodcumque transmutelur, sive in peius malum est ncque corruptum: etenim corruptis de nialis est.
sive iii nielius polentiam habeat; etenim quod corrumpitur vi- * Hic in codd. nec non in Vat. est erratum, quod saepe in
delur possibile esse corrumpi, aliter non corruniperelur, .si mss. occurrit et honioioteleuton vocatur. Decst enim probalio
impossibile essel; nunc autem habel quandam dispositionem primae partis proposilionis disiunctivae, quae praecedit, quam
causam el principium huiuscemodi passionis; quandoque enini probationem supplevimus adiungendo ex ed. 1 : In se non po-
propterea quod h;ibel, quandoque propterea quod privntur, test, quia imperfectio non cadil. Propter consonnntiam cum
tale esse videtur... .'Vequivoce aulem dicimus ipsuni ens ;
quare praecedentibus haec vcrba a festinanlibus aul oscitantibus li-
propterea quod liabet habilum quendam et principium possibile brariis omissa sunt.
est, et propterea quod habet huius privationem, si possibile » Vat. cum aliquibus codd. addit et perfectae. — Idem
est privalionem habere. Cfr. cliam IX. Metaph. tcxt. 2. seqq. docet Magister, hic in lit. c. 2.
(Vlll. c. I.). * Sicut apparel in eo qui ipse slbi infligit poenam, nam
' Ari.stot., III. de Anima, tuxl. 28. (c. 7.) , assignans diffe- agendo laeditur. « Poena cnim, ut S. Doctor ait II. Senl. d. il.
rentiam inter actum physici motus et sentientis, ail : » Motus a. 2. q. 3, ralione poenae duo nominat, videlicet nocumentum
enim actus erat imperfecti; simplicitor autem aclus, qui per- naturae et inslrumentum drvinac iustitiae, unum tanquam ma-
fecli est, alius est». Quae verba .\verroes exponit sic: Et teriale, rcliquum lanquam formale. Unde poena est et ullio, ct
causa ,
proptcr quam isti motui (physico) contingit Iransmuta- cst etiam passio... non quaecumquc passio... sed passio laedens,
tio et alteratio , illi (sonlire , cognosccrc) auteni non , esi ,
quia passio affligens ,
passio displicens ».
liae', quia sciliim noii causatur a scientia, sicut dicit potentiam defectivam , sed activam ratione actus
possibile a potentia. substrati, et sic dicit nobilitalem; si ratione defor-
3. Ad illud tameii quod dicitur de polentia mitatis, sic dicit simpliciter defectum. Quocumque
peccandi, intelligendum , quod si peccare dicat effe- tainen modo dicatur, quia semper concernit defe-
ctum cum deformitate sive actum, sic non tanlum ctum, nullo modo convenit Deo.
iCHOLION.
I. DescripUo oninipotenliae (in line corp.): quia poteiitia Poteniia vero respicil obiectum secundum suum esse rcale. Et
eiiis ad omnia siifncit et in nullo deflcit , egregie explicatur in quia malum sub ratione qua malum npn est aliqua res posi-
Breviloq. 1. c. 7. — Distinctio inter posse per se et in se tiva , sed defectus boni debiti , idco posse malum sub ratione
sumlii est cx Alexandro Hal. (S. p. 1. q. 21. m. I. a. 1.). In se qua malum est possc dcflcerc; possc autem deficere vcre est
supcraddit aliquid illiquod Deus potcst pcr se scil. (iiiod ipsc

,
, non posse». — Sentenlia S. Augustini (3. ad opposil. ): iMelior
Deus ut principiuni proximum rem efnciat a. g. ereaie, dum csl natiu-a, quac potcst peccarc ctc, explicatur infra d. i4.
per se facit ctiam quae pcr alias causas cfTicit. — Vciba subob- dub. 2. Quoad totam soiul. ad 3. cfr. II. Sent. d. 34. a. 2.
scura in finc solul. ad I. 2. i, quibus solvitur quaeslio : quare q. I. 2. 3. .
Deus sc/ai oninia, et bona ct mala , scd non po(es< malum, II. Alex. Hal., S. p. I. q. 21. m. 1. a. I. — S. Thom., Iiic
cxplicanlur a Richardo a Mcd. (Iiic a. l.q.2. ad4.): « Quam- q. 2. a. I ; S. I. q. 25. a. 3. — 13. AIbei't. , hic a. 8. — Petr.
vis soire malum culpae sit scire, et velle illud malmi sit a Tar. , hic q. 2. a. 1. 2. — Richard. a Mcd. , hic q. 2. 3.
velle, tamen posse illud malum non est posse. Scire enim re- — .'Egld. R. , liic 2. princ. q. I. — Durand., do hac et seq.
spicit rem quantum ad suum esse repraesentatum intellectui... q. hic q. 2. — Dionys. Carlh. , hic q. I .
QUAESTIO 111.
Ulnim Deus possil ([uaeeumquc agenti crealo impossibilia sunt.
Tertio quaeritur . iilruiii divina potentia se Deum omne verbiim; sed omnia contingit hoc verbot
extendat ad omne illud quod alii agenti est impos- dicere: ergo nullum tale est impossibile apud Deum.
sibile. Et quod sic, videtur. 2. Item, ad Ephesios tertio": Ei autem, qui
Dicitur enim ^ aliquid impossibile propter na- potest facere supra. quam possumus inteUigere,
turae ordinalioiwm , ut de c;ieco fleri videnlem; ergo potest Deus plura facere, quain possit intelle-
aliquid propler praeleritionem , nl te non i'uisse,ex ctus noster fingere ; sed potest fingere omne iinpos-
quo fuisti: tertio propter opposilionem , ut idem sibile, quod potest enuntiare: ergo et Deus potest
esse nigrum et album. Priinum est impossibile se- illud facere.
cundum naturam , secundum secundum tempus 3. Item, Hilarius''': « Perfectae potestatis est id
sive per accidens, lertium potesl dici jmpossibile naturam posse facientis, quod potest significare sermo
secundum disciplinam, quia omnis scientia suppo- dicentis ».
nit illud principium quod opposita iion sunt simul 4. item, Basilius': Plus potest Deus facere, quam
—
,
vera de eodem ". tu potes intelligere. Ergo per auctoritates Cano-

^. Ostenditur ergo quod Deus possit omne tale . nis et Sanctorum videtur, quod Deus possit omne
impossibile.
1
Nam scire quodcumque scibile est siinplicitcr scire ; sed tuimus. Fr. Guliel. de Mnrra in suo anccdolo Compendio (cfr.
posse aliqua possibilia vel est simpliciter impotentia, vel po- supra pag. 604, Scholion) delegat lectorem ad Basil. Hexae-
tentia imperfecta, ut dictum est. meron, Homil. 6. n. 3, ubi lamen loco verborum citalorum haec
2
Cod. bb subiicit esse. habentur: «Nec mihi dixeris, fieri non posse, ut haec a sc inîcem
3 Cfr. Aristot., IV. Metaph. text. <l. seqq. (III. c. 3.1. — separcntur. Ncque enim aio, lucis a solari corpore separationem
Cod. V addit sulnccto. mihi et tibi esse possibilem , sed quae nostra cogitalione dividi
* Vers. 37. — Mox Vat. voculam hoc antc verbo omittit; possunt,ea dico a naturae Condilore ctiam re ipsa seiungi posse».
ed. I ergn si omnia haec verbo contingit dicere. Senlentia similis invenitur etiam in llomil. I. in llnc: « Quique
' Vers. 20, ubi Vulgata: Ei autem, qui potens est omnia (Deus) omnem prae potenUae suae mullitudine cogitationcm exsu-
facere superabundanler, quam petimus aut intelligimus. perat», nec non in Homil. 2. et 10, et apud Hilarium, III. de
" Libr. V. de Trin. n. S. . Trin. n. 18: Ut crederes Dcum efficerc posse, quoruni intelligere
' Unde haec Basilii citatio desumla sil , indag.ire non po- efricientiam non possis.
, , ,
DIST. XLII. ART. UNICUS QUAEST. III. 731
3. Iteni, ratione videtur, quia iliud est pp- turae nullo modo est ad hoc; et est impossibile^
tentius, cui nihil oninino est iinpossibile, quam secundum disciplinam , quia simul sunt opposita
ciii aliquid est impossibile; sed Deus esl poten- vera de eodem ; et quod est maius impossibile
tissimus in summo: ergo nihil omnino est ei im- quam impossibile secundum accidens , scilicet cor-
i-uptam integrare îve fieri virginem ; magis enim
6. Item, si aliquod impossibile non est Deo videtur partus incompossibilis virginitati quam coi-
possibiie, aul hoc est propter privationem , aut tus: ergo etc.
propter positionem. Si propter privationem; con- Sed contra: Quod Deus non possit impossi-i
1.
Ira: nulla maior privatio quam omnino non-entis; bile secundum naturam, videtur Augustinus dicere
sed Deus de nihiio facit aliquid ': non ergo propter in Vera Innocentia^: » Deus, inquit, ita
libro de
privationem. Si propler posilionem : ergo videtur est omnipotens, ut nunquam rationis suae instituta
quod aliqnid sit, quod non subiaceat divinae poten- evellat». Ergo si abquid est impossibile secundum
tiae et quod ei non obediat: ergo potentia Dei habet institutionem naturae, simpliciter est Deo impos-
resistens. sibile.
7. llem , oslenditm- specialiter , quod possit im- Item, mftowe videtur, quia Deus non potest
2.
-possibile secundum naturam, ut de trunco facere facere contra ordinem rationis rectae, utpote men-
vitulum ^ Quia plus distat non-ens ab ente, quam tiri et consimilia: ergo non potest facere contra
unum ens ab alio; sed Deus de non-ente facit ens: inslilutionera naturae ordinatae : ergo non potest
ergo de uno ente potest facere aliud. impossibile secundum naturam.
8. Iteni, quod possit impossibile secundum tem- 3. Ilem, quod non possit impossibile per acci-
pus, videlur, quia illud est impossibile per accidens. Hieronymus " : « Cum cetera possit Deus , non
dens et^ quod nuUam ponit resistentiam, quia non potest de corrupta facere virginem » ; sed constat
est: ergo si Deus potest impossibile per se et quod quod hoc non dicitur, quod non possit reparare clau-
etiam habet resistentiam , cuni illud sit maius im- stra, sed quia eara, quae corrupta est, impossibile
possibile: ergo potest impossibile pcr acciden^. esl non fuisse corruptam: ergo etc.
9. Item, quod possit impossibile secundum di- 4. Item , Augustinus in vigesimo sexto libro
sciplinam , videtur, quia plus distat Creator a crea- contra Faustum ' : « Hanc sententiamqua dicimus ,
tura quam unum ens crealum ab alio; sed Deus praeteritum fuisse, Deus falsam facere non potest».
potuit facere ,'
quod crealura Creatori uniretur in Et rationem reddit: « Si enim hoc faceret, hoc esset
eadem hypostasi simphcissima: ergo multo fortius, facere, ut ea quae vera sunt, eo ipso quod vera
quod opposita simul sint in eodera, ut quod aliquid sunt, essent falsa, et ita esset contrarius veritati ».
sit simul album et nigrnm. Et hoc videtur faclum 5. Item, quod non possit impossibile secun-
esse in Christo, quia unus et idem erat aeternus et dum disciplvnam, scilicet ut duo opposita sint si-
temporalis, passibilis et impassibilis, visibilis et in- mul in eodem, videtur: quia sicut se habent oppo-
visibilis, et sic de aliis. sita ad unionem, ita unita ad divisionem; sed Dens
10. Item,Deus fecit virginem parere, quod est non potest facere . quod duo et tria non sinl quin-
impossibile secundum naturam quia potentia na- , que, quia dicit Angustinus -'.
quod est verum veri-
' Pro aliquid cod. K. ens. luntate , ut co sit aliquid falsum ,

quo verum est. Quapropter
- Hoc exemplum , in libris Scholiist. I"reqiientissimum , An- omnia quae vere futura sunt, sine dubio flent, si autem facta
selmo auctori adscribitur (cfr. infra q. i. in corp.), et secundum non fuerint, futura non erant: ita omnia quae ve.re praeterita
B. Alljert., S. p. I. tr. 19. q. 76, in Anselmi libro de Con- sunt, sine dubio praeterierunt. Quisquis itaque dicit : si omni-
ceptu virginali occurrere deberet. Sed in islo libro non inveni- potens est Deus, faciat, ut quae facta sunt facta non fuerint,
tur, attamen aliud exempliim ibi (c. 1 1. edil. recent.) exliibetur non videt hoc se dicere : si omnipotens est, faciat, ut ea quae
de costa Adac, ex qua formata cst Eva, ct de formatione Adae vera sunt, eo ipso quo vera sunt, falsa sinl... Non ergo est,
de limo. Kxemplum de tiunco oceurrit iani in Alani de Insulis qued vere dicimus fuisse, sed ideo veruni est illud fuisse
Theol. Kegul. reg. 88. quia in nostra sententia verum est, non in ea re, quae iam
3 In cod. T et nonniillis aliis nec non in Vnl. deest et. non est. Sententia quippe, qua dicimus aliquid fuisse, ideo
Paulo inferius pro maiua Vat. cum uiio alieroque cod. magis. vera est, quia illud de quo ditimus, iam non est. Hanc sen-
* Auctorilate cod. F (T a secunda manu) substituimus im- tentiam Deus falsam facere non potest, quia non est contra-
possibile ,
quod etiam contexlus postulat, pro Vat. leclione ibi rius veritati. — In citalione Augustini pro qua dicimus praete-
impotentia. ritum, ut et in tcxtu originali legitur, Vat. cum edd. 2, 3, i, S,
^ SeiUentia citata invenilur in libro sententiarum Prosperi 6 quam dicimus praeieritam, ad quam immutationem textus
Aquitani ex operibns Augustini excerptarum, sub n. 28S. Cfr. ansam dedisse videtur vitiosa lectio bene multorum codd. qui
,
VI. de lien. ad lit. c. 18. n. 29. qiam dicimus praeteritum exhibenl.

" Epist. 22. ad Euslocli. n. 3 : Cum omnia possit Deus s Libr. II. de Lib. .\rb. c. ST n. 21 : « Et quidquid sensu
suscitare •lii-ginem non potesl posl ruinam. — Pro Item sola corporis lango, veluti est hoc caelum et haec lerra et quae-
Vat. Sed contra. cumque in eis alia corpora sentio, quamdiu futura sint, nescio;
'
Cap. 4. seq._: Unde lam non possunt futura non fieri, septem aulem el Iria decem sunt, et non solum nunc , sed
(|uam non fuisse facta praeterita ;
(|uoniam non est in Dei vo- etiam semper; neqiie ullo modo aliquando septem et tria non
— ..
tate, quae non incipil necdesinit: ergo pari ratione Tertio modo dicitur impossibile propter priva- »
noM potest facere, quod opposita sinl simiil. tionem omnis existentiae secundum omnem compa-
('). Item, Deus non potest facere contra verita- rationem scilicet principii , medii et ultimi , ut
tem iustitiae. Seoundae ad Timotheum secundo': praeterilum non fuisse praeleritum. Omnis enim
Fidelis permaml, negare se ipsum non potest, ergo potentia, qaae intelligitur aliquid facere, respicit
non potest facere contra ordinem sapientiae: sed con- ens vel in ratione principii, vel termini, vel ulroque
fiindere opposita est facere contra ordinem sapien- modo '. Unde de ente potest facere non-ens, et e
tiae: ergo etc. converso, et de nno aliud ; sed de non-ente facere

non-ens , nullius omnino potentiae est. Unde
hoc
c N r. u s 1 0. quamvis Deus de omni ente creato possit facere
quod non sit sive de oratione sive de re
, tamen ;
Deus poleal omne illud , quod crealo agenii iudica- de eo quod fuit et non est, facere, quod non fue-
lur esse impossihile lum propler limitationem rit, hoc omnino Deo est impossibile, quia hoc fa-
naturalis- polciitiur. Iiiin pniplcr liinilalionem cere est nihil fticere , sicut iam melius patebit.
nostruc inliiligciiiiai': iinn iniicin pnicsl . ipiod Quarto modo dicitur impossibile, secundum il-^
est impossihilc iii se . sivc luic sil scciindum lustrationem veritatis aeternae et ordinem divinae
accidens, sive secundum disciplinam seu or- sapientiae, ut verbi gratia, quod duo opposita insint
dinmn diuiime sapieîtiae. eidem et secundum idem, hoc ipsa veritas aeterna,
eo ipso quod veritas est, indicat et illustrat, ut iu-
Respondeo: Ad praedictorum intelligenliam no- dicet impossibile '-,
sicut et hoc : duo et tria non
-tandum, quod nos iudicamus atiquid impossibile esse quinque.
'quatuor causis". Quando ergo argumentatur utrum Deo sit pos- ,
Uno modo per limitationem naturalis poten- sibile omne impossibile; dicendum de impossibili
tiae, ut de trunco fieri vilulum, et virginem parere; quod est impossibile propter limitationeni polentiae,
muiier enim sine semine non potest concipere natu- vel° propter limilalionem quod DeocoDcinsi.
intelligentiae ,
raliter. Item partus, clausa porta . propter corpu- est possibile, propter hoc quod eius potentia non
lenliam non potest exire; similiter natura statim est limitata, sed infinita; et ideo snpra naturam et
non potest truncum in vilulum convertere. cum ha- intelligentiara potest, qnarum utraque est arctata.
beat potentiam limitalam. Illud autem impossibile, quod est impossibile pro-
Secundo modo dicitm- impossibile non propter pter privationem onmis existentiae , et quod' pro-
limitationem potentiae , sed propter limitationem pter illustrationem veritatis aeternae, non potesti
nostrae intelligentiae , ut duo corpora ,esse in eodem omnino. Primum quidem non potest, quia illud
loco, vel idem corpus esse in diversis, vel maius posse est nihil posse. Secundnm non potest, quia
corpus in minori loco, quia nullo niodo possumus illud est posse inordinate et contra ordinem sapien-
capere, cum nostra imaginatio semper dicat opposi- tiae posse. Et quoniam Deus sic est omnipotens , ut
tura. Unde etiara, quando Deus sic facit in Sacra- nihil possit, nisi quod decet suam potentiam et non
mento altaris, necesse est, ut ratio contra se eleve- deordinat sapientiam: ideo haec impossibilia non
tnr. ut credat^
fueruiU decem, aut aliiiunndo septem et tiia non erunl de- mediat iiiter iitramqne, in quaiitum supponit priniam iit exer-
cem >. Idem dicit Augusl. do vcritate ipsa, in libr. I. Soliloq. cit.im , secundam ut possibilem , et respicit hacc aetio ens in
c. 13. n. 28. seqq. , et II. c. 2. et 15. — In fine argumonti principio et tcrmin.itur ail ens, quia per ipsam iinum ens im-
post siinul Vat. cum cod. cc adiicit vera. mulaliir in aliuil. Pnma ct tertia actio dicit in se quid positi-
1 Vers. 13. — Mox post ergo Vat. perperam omittit non. Mim , secunila mmo ([uid ncgaU\um, scil. sublractionem actio-
- Cod. Y et ed. 1 clarius quatuor de cav sis ; cod. Iv qiia- nis positi\ac. Quarta aclio, quae poni piwscl , scil. i|iia" et in
tuor modis. Subinde pro per limitutionem ed. I propter H- pi-incipio ct in lcrmino et in medio noii-ciis i,'v|,ii ncl . iinpos-
mitationem. sibilis est, cum nullus eHcctus ei respumlrni , ii,h|nr iioii essct
3 Libr. III. Sent. d. 23. a. 1. q. I. ad 4. S. Doctor disiin- actio. Talis autcm actio supponcnda essrl , m llciis pr,uicritiim
guit ralionm sursum clevatam, illuslratam a lumiiie verilatis facerc posscl, nun fuissc praeterilum.
aeternae, et ralionem conversam ad inferiora et ad cognitioneiT) 5 In sermonc dc Dono inlelicctus (Supplem. Bonclli , tom.
sensibilem; et hanc posteriorem docet frcquenter iudicare, vera III. col. i7G, n. 83.) S. Hoclor ait : Est cnim (subslanlia spiri-
esse quac falsa sunt, ct e converso ; et ralionem illuminatam tualis) in Dco spccnlum el lumon : spcculum, in quantum re-
contra istam se elevare credendo mysteria fidci. Cfr. etiam su- pracscntal, et lumen, in qiiantum indicat (mnnifislal). — Pro
pra d. 19. p. I. dub. 8. — I'io coiifra se lodd. KPQ ce. indicat Val. cum pluribus iiiss. ct cd. I iudicat , cl subinde
supra se. pro iudicet eadem V.il. cum nonnullis mss. iiidiretiir. cod. V
* VI aliis verbis ulamur ; list Iriplex uclio , cui aliquis rc- iudicemus.
spondct efrectus, scil. simpliciter produciiva , cuius lcrniinus " Codd. BD ct ed. vel etiam. Paulo
I nnic \n-it (irijumen-
simpliciter esl ens ct qua aliquid de niliilo producitur; simpli- tatiir codd. PQ arfpiilur. Val. quaentni].
~
citer destructica, quac in principio rcspicit cns ct terminatur Vat. omiltil quod; coil. II \oii quod ndhmfîl est impos-
ad non-cns, sivc qua cns cxistcns annihilatur ct actio, quae ; sibile.
;
,: —
DIST. XLII. ART. UNICLIS QUAEST. III. 7tyZ
Sed obiieiet aliquis, quod illud est falsuni, sci- Sed certe huiusmodi expositiones valde suut improbatio
Biantiae licet quod impossibile pe?- accidens sit impossibile extraneae. Si enim Hieronymus dicit, quod non po-
projjter privationem omnis existentiae. Nara propo- test de corrupta facere virginem , id est non osten-
sitio de praeterito est vera , et- veritas illa non fun- dit, similiter non potest de trunco vitulum facere,
datur super nihil nec super ens increatuin , cum cum non ostendat; non recte igitur dicit*: « cum
incipiat esse vera, ergo super ens creatum; et illud cetera possit Deus » etc. — Et iterura, si sermo Au-
est praeteritum: ergo praeteritum dicit aliquo modo gustini intelligitur, quod iion potest facere Deus
ens; sed omne creatum, quantumcumque habeat pa- illara sententiam falsam , supposito praeterito, simi-
rum de ente ,
potest illud amittere , si Deus velit hter nec sententiam de futuro, salva fiUuritione.
ergo Deus potest facere, quod iilud quod fuit, non Et propter hoc, cum anctnritates hoc dicant magno- senteutii
fuerit. — Et iterum, cum dico, hoc esse prae- rum doctorum, quod Deus de eo quod fuit, noufelSr/"
teritum, aut dico aiiquid, aut nihil. Si aliquid: potest facere, quod non fuerit; et intellectus in nullo
ergo responsio nulla; si autem nihil dico: ergo po- dicat contrarium; nec fides ad hoc nos moveat vel
test dici^, quod chimaera sit praeterita, et quod compellat: tanquara rationabilius et securius dicen-
iion praeteritum, quod nihil est, sit praeteritum, dum est cum Sanctis, quod Deus de eo quod fuit,
quod manifeste falsum est: non igitur dicit privatio- non potest facere, quod non fuerit. — Et huius ratio-
iiem omnis existentiae. — Praeterea, illud '
non vide- nera ad praesens aliam nescio, nisi quae praedi-
tur subtrahere ,
quin subiaceat - potentiae divinae. cta est'; nisi forte dicatur, hoc esse propter orani- Aiia ratio.
Nam futurum non dicit ens, et tamen Deus potest modam indivisionem % ut, sicut opposita, manentia
facere, quod futurum secundum veritateui nunquam opposita, non potest unire, sic nec idem a se divi-
sit futurum. —
Similiter , non praesens nihil dicit dere; et ideo quod fuit pro tempore, quo fuit,
entitatis; et Deus potest facere, quod illud quod oranimode est unitura , et sirailiter praesens in
nunquam est praesens, unquam ' sit praesens. — Nec tempore, in quo est, sive in instanti. Unde hoc
adhuc videtur posse evadi quaeri enim potest : esset idera a se dividere, facere scilicet, quod prae-
utrum Deus possit facere de praeterito praesens teritura non fuerit praeteritum: et hoc repugnat
et constat, quod in altero extremo ponitur ens: si ordini divinae sapientiae, sicut facere, quod sit
ergo potest facere, quod praeteritum sit praesens triangulus et non sit figura; et hoc elaudit in se
— et quod est praesens non est praeteritum po- — duo contradictorie opposita.
test facere de praeterito quod non sit praeterituni. , Ratio tanien praedicta salis est conveniens , si i'riiiio ratic
'""""""^
Propter haec et his similia fuit opinio Gill)erti quis recte intelligat. Cum enini dicitur, praeteritum
iberius Porretani*, quod Deus potest siiper impossibile per carere existentia, non dico propter hoc, quod cum
'
accidens; potest enim facere, quod praeteritum nun- dicitur aliquid fuisse, dicatur oranino nihil, sed
quam fuerit. Et beati Hieronymi exponunt qui
illud propter hoc, quod aliquid est verum f^t.isse, quod
sequuntur eum ,
quod non potest facere de corrupta habuit aliquando esse, etiam si de eius esse nihil
virginem, id est, non ostendit se posse, cum nun- omnino remanserit. Cnde si totus Caesar cesserit in
quam fecerit. Et similiter illud de Auguslino, quod nihil, verum est, Caesarem fuisse. Et hoc dicit An-
Deus sententiam de praeterito non potest facere fal- selmus', quod si omnia creala oninino cedant in
sam hoc intelligitur, salva re '.
, nihil, verum est, mnndum fuisse.
' vat. cum cod. cc, mula(a interpunctione, sic : si autem tores liuius opinionis putabant, cessare lianc impossibilitatem,
mliil : dicn, quod ita iuiic potest dici. si praeteritum Dei omnipoteiitia destruatur. — Paulo ante pro
' Scilicet ciuotl praeteritum non sit ens. — Pro Pmeterea, de Aiigustino cod. Y Augustini.
quod ex cod. Z restiluimus, plurimi codd. curn edd. 2, 3,4, ^ Scilicet Hieronytnus, cuius MM-ba invenirs stipra, arg, 3.
5, 6 Et, ed. Et ideo Vat. cum cod. cc Et ita, sed pcrpe-
I , pro negat. — Paulo ante pro osteiidal. codcl. P Q ostenderit.
rani. Nam proposilio sequens non continet conclusionem ex ar- ' Supra in corp. liuius art., ubi tertia causa cxponitur,
gumentis praecedentibus. Paulo post cod. X sic: Nam futunmv ex qua aliquid impossibile iudicamus (Tertio modo dicitur im-
non dicit praesens ens vel existens, et tamen Deus etc. possibile etc.).
3 Vat. oniiltit miqmm.
quod ex cod. T supplevinius. Pro * Id est propter omnimodam identitatem praeteriti, qtiod
anqmm ceteri codd. et edd. 1,3,6 perperam nimquam. scilicet pro illo instanti temporis praeteriti ita fuit unitum, iit
.
* Qiii in exjjositione cap. 4. Boelli. de Trin. sic ait Aeque : non possit dividi. —
Mox pro potesi unire aliqui codd. inter ,
ctonim uniA'ersa sutiiecla eius potestati sunt, ut scilicet, sicut quos et cod. T (a prima manu) minus congrue ;)0.SSM?!« tm»V, ,
quaecuniquc non fuerunt ,

possunt f uisse et quaecumque non
, et paulo inferius pro tmitmn ed. miicmn. I
sunt vel non erunt, possunt esse, ita etiam quaecumque fue- ' Libr. II. Cur Deus homo, c. 18: Et sicut cum Deus la-
runt, possunt non fuisse, et quaecumque sunt vel erunt, pos- cit aliquid, postquam factum est, iam non potest non esse
sunt non esse. factuiB, sed semper verum est factuni esse ctc. lil Dialog. de
' Vel , ut in cod. habetur, salm praeterito. Sicut enim Veritate, c. 10. de praeterito idem Doctor ait: Idcirco namque
impossibilc est, aliquid simul praeteritum esse et non praete- vere dicitur, practerilum esse iiliquid quia ita est in re ; et
,
ritum, ita etiam impossibile est, Deum posse facero praeteri- ideo est aliquid praeteritum, quia sic est in veritate summa.
praeterito, non fuisse praeteritum. Altiinien fau- Cfr. et Augusl., II. Soliloq. c. 2. et IS; et infrn d. 46. q. 4. ad 3.
S. Bomv. — Tom. 1. 9o
: ;,
., ,
,
-lENTENTlARUM LIIJ. I.
Ob iiliaiu eliaiii rationem dicilur caiere uxisten- destruere; sed largius accipitur hic fuisse'. — Patet
)ii- tia ,
quia nec est ' nec est ordinatuni ad iiraesens. etiain instantia in ipso futuro, quia noii est simile.
'
Unde veiitas propositionis de praelerilo non dicit — Patet instantia, quod praeteritum potest fieri
a parle rei iiiliii onininii iiec vere ens iii actu , sed praesens. Esto quod hoc intelligalur '% adhuc nihi-
illud ijuod luit et iion esl ; ot iioc iiuidein non dicit loininus intelligitur fuiîse. — Patet etiam, quod Deus
quid iieatiiiii. i]uoil .y/r, sed quod fuU. S\ ergo Deus polest destruere omnem propositionem et omne di-
dicatur pussc ;ili(|uiil siiper hoc, quod non fnerit ctimi; sed salva propositione et eius significatione
aut (jnicicriiijii' sive iiiliil operando. aiit faciendo non potest ipsain falsiflcare ,
qunniam hoc non
aliijnid , aiil ilc.flninnlo. Si (luiescit el niliil facit, potest esse, nisi rem significatam mutaret; ahoquin
propter lioc niliilominus hoc praeteriit nec fuisse de- faceret, orationeni, eo ipso quo vera est, esse falsam
sinil: qiiia. cuiii noii sit iiec actu nec potentia, nec in- et hoc esset conlra suam veritatein"; rem autem
diget conservanle iiec iiuligct pruduceiite. Non sic est mulare non potest, et ita nec orationem falsificare.
de futuru, qida rutnnmi i'sl oiiliiKiUim ad esse E.\ his quae dicta sunt, satis potest praehabita
ideo iiidiget produceiile : ci idcu. si Deus non velit responsio roborari.
facere fulurum. non fit, et iUi noii erit futurutnl \. 2. 3. 4. .\d illiid ergo quod obiicitur, qiiod
— Si ergo potest aliqnid. ut faciat. hoc quod fuit potest onine dicibilo et cogitabile; dicendum, quod hoc p
non fuisse; aut hoc erit faciendo , aut deslruendo. intelligitnr de his solum ,
quae dicuntur et cogitaii-
Sed facere, quod ^

non fuisset. esl nihil lacero. cum tur secundum rationein recte intelligentem et recte
non ftmse non dicat eiis: ergo Doiis nicioiido nihil pronuntiantem. Nihil enim rationabile potest dici vei
facil . quod ost imperfectio et conlradictionis impli- cogitari. quod Deus facere non possit, et etiain plus
caliu. — .Simililec non est ahquid destruere , cum potest.
/)//s-.v,' nuii liicat aliquid csse: ergo si destruendo o. Ad illud quod obiicitur, qiiod potentius ost
hoc lacil \ destriiondo niliil dostrueret, quod est illud , cui (minia sunt possibilia ; dicendum , quod
similo iiiconveniens. Non orgo potesl nihil agendo , verum est de his quae posse esl jjotentiae nobihs:
nec facieiido, wc de.iirmnulo: orgu i\i' |iriioiorito nam si posset aliquid ,
quod non sit de nobilitate
quod non riioril iir.iolonlimi. iiun pulosl firiTo". potentiae, quanto magis illud pnsset . lanto magis
Pateii mslaiiliar. Naiii vi'ril;is |iru|i()silio- adversitas et perversilas possent iii illiim '". el ita
,1,. pr;, luii iircossai'iu limihiliii- siipra ali- tanto iiiiims ossol puloiis.
qniil (roalMiii. (]iiuil sit . sod i|iiuil fuent ; ol ideo (i. ,\(l illiul qiiuil (ibiiciUir: aut propter priva-
maiiol. iiinm cioiilu iiiloroinplu. — l';ilol oImiiii. ([uod tionem olc. : ilicoiiilum . (iiiod propter privationeni
praeleritio iion dicil omnino r.iliil. sed dicil aliquid oinnis existenliuc iii iitruqno (^xtremo. et propter
quod fuerit et noii est. nisi forte praeloritiim ilicat privalioiiem disliiieiiiiui.s" . ct ])ropter positioneni
successionem temporalein. qiiam utiquo [jotcst Deus C.X. pu.rte Dei; qiiia [wtonlia Doi respicit aliquid
idd. iiuc iiiin in edd. 3,4,3 desideriintur tum cssc iiolcstatc in hac spccic ex faclis sol iiodo, inlcndo,
iiec p.il il. his vcrbis adiicilur praesms. Mo.\ pro (pioil facioi iioii fiiissc qiiod iiiin fiiil. Cfr. ct: .Vristol. , I. de
rirc «i.N- ii, iii-tii niiilii t"dd. ut CFGIK.LMOSVW etc.
•um nl. I
/('/(• (•»,< ('/ ni-tii. hôilasse lcgenduni erit vere ens '
N.'iiii;H|ii iin iilriii ..>si. |irach'rilionem i
polcntiu et iictu , (iiiac lcciio insinuotur lcctionc cod. B: vere

e)is in avtii vel in potentia, Proxime post pro illud sola Deuni crciissi^ iinani l:iiiiiiiii i rriiinnan, cl iiiio
Vat. aliud. tc.m, dici posset, hanr cn-.aiiiiiiii lnissc. snl
- Verbis aut quiescmido Vat. benc pcaemitlil hor, esi.
^ Iniliirum n.nmque ub antiqnis Scholastids delinitur : quod

csl oidinaluni si\c del'.'rminnt(im in suis causis ad rccipicndani
exislcntiam in leniporc scquenti. Cum tiac dcnnilionc parum
cnnvcnil illa ,
((uac ab aliis proponitur liis verbis: futurum est
id qiioil modo non esl, scd in duratione sequcnti erit, ita ut
csscntia futiiii niliil aliud importet quam negalionem oxistentiac
pro imiic. ct cNisicntiam pro tiinc.
< Sii|i|.lr niiii codd. II V praetcritim. — 1'aiilo inferius
(in. iiiiperfirliii rodil. M X imperfectionis.

-=
Ed. I fiiceret.
« liiusdcin srnicnliiic Aiislol. fuisse videtur; nam VI. Uthic.
c. 2. laudiins Nsiillioiimi sir itil ; « Idcirco rectc Agotho Oll
Ul facln iniiiiiue infecla possit reddere -. I iioicnlia iiolcst, sed impotc

Quac verba Averioes sic conimcntatur: lllud quod iani fnit nciig.; iiddit: qiiia qnod pi
necessarium est, idcn qnnd non est possibile, nisi ut sit. Et iili.itiiictviii i'l iiidisliiiiiuitiiti:
propterea videbalur ijuibiisdani antiqiiorum, vel Deum priva-

,; , ,
DIST. XLII. ART. UNICUS QUAEST. 111. r55
iit obieclum effectum , et sapientia respicit ordi- oppositionem , quia esse uirginem et parere non
natum. sunt opposita', similiter nec esse virginem et con-
7. Ad illud quod obiicitur. quod possit impossi- cipere; sed iudicantur opposita propter naturae im-
bile secunduiii naturam ; dicendum , quod illud ve- potentiam. Sed ista sunt oppnsita coiisse et esse vir-
rum est. ginem; et ideo patet illud.
8. Ad illud quod obiicitur, quod possit impos- 1. Ad illud quod obiicitur, quod non potest im- 'î sreg- pro
accidem, quia nullam dicil resistentiam

sibile pe)' possibile secundum naturam propter oidmem; dicen- liva.
dicendura quod hoc non est propter resistentiam

, dum, quod est ordo naturae specialis etgeneralis.
sed propter omnirnodam nou-existentiam, ob quain Ordo naturae specialis transnuitari potest et destrui,
posse illud est niliil posse. quia potest in alteram differentiam res relahi, sed
9. Ad ' illud quod obiicitur de Creatore et generalis dicendum, quod specialis ordo
non. Sic
crealura, dicendum, quod omnis creatura est mate- attenditur secundum potentiam naturae specialis,
rialis et possibilis respectu Dei, et Deus est in omni generalis ordo secundum potentiam ohed.ientiae , Poieiuia
creatura per intimitatem substantiae; non sic oppo- quae est generalis^: contra hunc ordinein non facit, li».
situm respectu oppositi. — Quod ergo obiicitur, quod sed conlra alium.
raagis distant; verum est quantura ad naturarum 2. Ad illud quod obiicitur ,
quod non potest
differentiam, quia in nullo coiiuuunicant, sed non contra dictamen rationis rectae; dicendum. quod ve-
est verum quantum ad simultalis existentiam. rum est, prout recta ratio dicit, nialum non esse
10. Ad illud quod obiicitur de hoc, quod est faciendum, quia hoc facere estdeficere; non sic au-
virginem parere; dicendum, quod est impossibile tem deficit faciendo contra naturani; et ratio huius
secnndnm nalnram , sed non impossibile secundum patebit infra '.
SCHOLION.
I. Iii praecedBiili quaesl. diclum est, quo sensu Deiis po.ssit risienses illorum opinionem ; undc Gregurius dr ,\i'iniino punit
lacere omne quod causis creatis est possibile ; hic inquiritur utramquc opinioucm et rationes eorum 11. Ipse linilifei' tamen
utrum possil omne quod agcrili creato est impossiUle. .Ciini cuin principalioribus Scliolasticis hanc opinionem bcne rcfellil.
autem in corp. recenseantur quatuor s|5ecies eorum quae a nobis Praecipua argumeat,! Porretani in corp. responsionis recensentui'.
impossiljilia iudicantur , omnino manifestum esl ,
quod quaestio Praescindendo ab ista subtili quaestione de impossibili pei-
aftirnialive siilî drlirai i|uii,id primam et secundani impossibi- cwcidens ,
plura principia utilia ad stabiliendam sanam doctri-
lium specieuL. Seil rrin.iini quaestio circa speciem tertiam et nam de possibilitate miraculoruin el ad alias (piaestiones sol-
quartam, el iirieripiii' rina terliam. sive circa impossibile se- vendas invenies in responsione el sululionc argumentorum pro
cundum tempus. Cnde quaeritur, utrum Deus possit facere., parte negativa.
quod res praetei-ita non sit praeterita. Multi enim, praesertim II. Alex. Hal. , S. p. I. q. 21. m. 5. a. 2. 3. l. — Scot.
Nominales, lioc multis sophisticis rationibus probare conaban- Report. hic — q. 2. S. Thom., hic q. 2. a. 2; S. I. q.
tur. Ad rem dicit Brulifer (hic); Gilbertus Porretanus el Gu- 25. a. 3. i. — B. Albert., hic a. 6. — Pelr. a Tar., hic q. 2.
lielmus Antissiodorensis tenent partem afflrmativam... et docto- a. 3. — Uichard. Med., a hie q. 4. 5. 6. — .Egid. li., hic 2.
res Universitatis Anglicanae, scil. Oxonienses, tenent conlra Pa- princ. q. — Dionys.
2. Carth. , hic q. 1 . 2.
' In cod. solutio huius obiectionis sic incipil : ^rf «0"««m ' Potentia obedientialis est aptitudo ad aclum supra vires
[dicendum], qitod Deus non coniunxit humamm naturam naturae per divinam virtutem eliciendum, sivc aptitudo crea-
dioinae quod esset eadem nalura , vel quod una persona
, ila lurae ad actum vires natura-e cxcedontem a Deo recipiendum.
secundum idem esset Deiis et homo, sed secundum alind et Vocatur generalis, quia respicit infinitam potentiam ci \olun-
aliud. Et sic non est diibium, quin contraria coniungere tateni Dei, quae quidquid possibilo cst ex crcatura elicere potest.
possit et etiam natura hoc facit. Ad illud quod obiicitur de Cfr. August., IX. de Gen. ad lit. c. 16. n. 2fl. seqq., el
Creatore etc. XXVI. contra Faustum, c. 3, et Bonav. in quaesl. seq.
2 In cod. Y
quod et in cod. B in marg. ha-
hic additur, * Quaest. seq. — Paulo ante pro rntio dicil codd. K M P
betur sed defloratam esse sive corruptam opponitur ad esse
: QVZ et ed. I ratio dictat.
mrginem. Paulo superius post dicendnm quod cod. T inse-
ril hoc.
— ,,
QUAESTIO IV.
Ulrum possibile .mnpHciter dicalur secuncbm causas superiores , an inferiores.
Qiiarto et ultimo quaerilur, utrum possibile 2. Item, raundum creari et animam antichristi
simpticiter dicatur aliquid secundum causas superio- creari vel esse, el consimilia, simpliciler dicuntur
res, vel secundura causas inferiores, lioc est se- possibilia; et sunt possibilia solum secundum cau-
cundura potentiam divinara, an secundum potentiam sas superiores: ergo etc.
ereatam. Et quod secundum potentiam creata.m sive 3. Iteui, hoc ostenditur, quia si ahquid sequitur
secundum causas inferiores, videtur. ad aliquid, si antecedens est possibile, et conse-
i Sh eodem enim est in rebus polestas
. a '
, quens; sed deraonstrato aliquo impossibili, ut trun-
» quo est nccessitas et conlingentia simpliciter; sed cuni fieri exvitulo, sequitur: Deum facere hoc, est
"necessitas et contingentia attenditur in rebus non possibile": ergo hoc, sciiicet truncum fieri ex vitulo.
tantuni secundum causas superiores, iramo secun- est possibile simpliciter.
dum inferiores causas proximas et particulares: ergo k. Ilera, orane veruni est possibile, et omne
et potestas. quod erat verum, potest esse verura% et orane
2. Item, sicut aliquis dicitur potens a potestate quod potest esse verura, est simpliciter possibile;
activa. ita dicitur' possibile a potestate passiva: sed et est possibile solum secundura causas superiores:
polestas passiva pi'iuio esl in eo, in quo primo est ergo etc.
potentiu ad fieri , et per illnd iii aliis: ergo cum

hoc sit principium materiale et causa creata, possi- CONCLUSIO.
bile simpliciter dicitur secundum causas inferiores.
3. Item, si possibile simpliciter, diceretur secun- Simpliciter possibile aliquando dicitur praescin-
duin causiis siiperiores tantum, tunc, cum apud dendo a suis causis , aliquando dicitur secun-
Dciiiii iiiiii s// impossibilc omne verbum^ nihil , dum causas et inferiores el superiares in
iuilic:iiiihiin fsset impossibile. comparatione ad potentiani activara ad quam ,
4. Item. si secundum causas superiores, tunc refertur, aliquando etiam adpassivara, dxmi-
cum Deus possit facere, quoil caecus recipiat vi- I modo non sit potentia obedientialis.
sum, possibile est caecura videre; sed si possibile
esset videre, poss:et videre, et si possel, haijeret y. Dicenduui. quod circa hoc fuerunt
potentiam visivam: sed hoc falsum: ergo etc. diversi raodi dicendi.
Contra: 1. Possibile dicitur denominative a Quidam enim dixerunt quod secundum ,
utras- 1
i-potentia; ergo possibile simpliciter a potentia sini- que causas accipitur possibile simpliciter; et fun-
pliciter '
; sed potentia ,
quae summe et siraphciter dant se super iUud primae ad Corinthios primo':
est potentia, est potentia divina, quae dicitur secun- Stultam Deus feeit sapientiam etc, Glossa : « Stul-
dum causas superiores: ergo possibile simpliciter tam fecit . possibile declarando quod ipsa impossibile
dicitur secundum causas superiores. iudicat » ,

quia possibile dicit commune ad utram-
1 Torniinus potestaj; uccipi iiotcst ciiam iii scnsu passivo. Sic ult Ari Molapb. Iex(. i, 2. seqq. (I.
oani nonnunquani occipiendam csse inlelliges, si antiquiores Ari- brevii IX. )

stotelis versiones inspicias, in quibus v. g. V. Melaiiti. tcxt. 17. ^ Propositio minor, paulo latius et diflusius oxprcssa, so-
(IV. c. 1-21 \o\ jiiiU:-.iitx oicuirit pro ouva|j.ic; Graeca autem vo.x naret sic : scd demonslrato oliquo impossibili secundum causas
Suvîai: :ib Ari-i I( iii ^rnsii activo et passivo adhibetur. Vat. inferiores, ut truncuni ficri ex vitulo, niliilominus dici debet
luc 01 in >i'i|. iimiinii iiiii pro potestas substituit posSiMjto^. Deum lioc facerc posse , sive lioc esse adhuc possibilo. — De
Ratio, cur iih codem sil in rebus polestas , a qtio csi nccessi- propos. maiori huius orgiini, cfr. supivi d. .'iS. a. 2. q. 2.
las et contingentia simpliciter , ex eo peti polest ,

quod neces- fundam. 1. In liac pr<ipos. niaioi-i iiro (mtfcvdens est possibile
sarium opponitur impossibili , et possibile confunditui' cum con- codd. AFGlllVWX cc iinteiedens est impossibik ; jiraô,
tingentc, de quo vide supra d. 38. a. 2. q. 2. fundam. De ut evidens est.
propos. minori argumenti vide supra d. 38. a. 2. q. 1. et 2. ^ Sensus est: quod erot voruni in iiractcrito potcst osso
2 Supple cum codd. P Q aliquid. — Mox pro in quo piimo verum in futuro , v. g. caecus aliquis potuit \ idoro , crgo ollor
eodd. KV m quo prima — De ratione conclusioni intexta caecus poterit videre. — Pro evut sola Vot. erit.
(cum lioc sit pi-inci|)ium materiale etc.) cfr. supra d. 19. p. II. ' Vers. 20. — Vorba Glussao ,
quae hic citanlur, nequc
q. 3. Iiindanienta. in Walfridi neque in lAToni collectione Gloss. invcniuntur ; at-
3 Luc. 1 , 37. tamen apud Lyranum habcntur haoc : «Quae (sopiontio huius
'
Nam quod cst simplicitor talo sive primum in aliquo mundi) inipossibile iudicat ,
quod in naturis rcrum non videt »
genero, ost causa et mensura omnium quiie sunt illius generis, et opud Ambrosinm in cxposil. loc. cit. hooc • Quod enini
;
,: ;
D(ST. XLd. ART. UNICUS QUAEST. W. 7;; 7
:. que. — Tamen illud non videtur convenienler posse Deo sive ab Angelo sive a se, verum est, quod po-
stare, quia' non admittitur, quod possibile sit sim- tentiam habebit. Et sic dicendum, quod possibile est
pliciter de caeco fieri videntem, imrao dicitur im- istum videre, demonstrato caeco illurainando, el
possibile: ergo simul esset possibile et impossibile, virginem parere, et cetera talia. quia talibus dari
quod est inconveniens. Tamen illud est possibile se- potest potentia.
cunduin causas superiores. Et fundamentum positio- Alio autem modo hoc quod est possibile dicit
nis eoruin non est conveniens, quia Glossa non di- actucUiter potentiam in re ,
quae significatur ad al-
cit tantum declarando, sed etiam dicit faciendo terum ordinari : et sic generalis est regula, quod si conciusio a.
possibile: ergo prius non ernt possibile. Et iterum in re, cui attribuitur possibile sinipliciter ', est po- gene7l»s^
dicit: stulla faeta est, quia sapientia raundana iu- tenlia, simpliciter, tunc dicitur possihile simpliciter
dicabat ita imposssibile, quod nulli esset possibile, si aulem potentia secundum quid , tunc dicitur pos-
et Deus declaravit sibi possibile esse. sibilesecundum quid. Cum enim possibile dicat
quod secnndum quod
Et ideo est alia positio, ordinem potentiae ad actum sive alicuius ad aliquid
• descendunt scientiae, ita et nomina scientiarum mediante potentia; ideo ratio dicendi iri ipso possi-
et ita in naturali philosophia iudicandum est possibili sumitur a potentia.
hile simpliciter secundum causas inferiores , sed in Nomen autem potentiae dicitur dupliciter, sci-iHsiinciios.
. theoiogia secundum causas superiores. Tamen ad- — licet de potentia activa, quae est principium trans-
huc non videtnr conveniens esse positio, quia ipse mutandi ahnd,
de potentia passiva, quae estet
\nselmus% et theologus, dicit, quod impossibileest, principium transmulandi ab alio ". Et potentia activa
de trunco fieri vitulum, et quod impossibiha sim- reperitur et in Deo et in creatura, et utraque est
pliciler Deo sunt possibilia. potentia simpliciter completa respectu sui actus. Nam
Propter hoc aliler diceudum, t[uod possilnle potentia activa, eo ipsoquod activa, dicit ordina-
'
'simpliciter potest dicere ordinem substantiae ad tionem completam ad actum, quantum est de se.
illud respectu cuius est, ordinem, inquam, qni est, Potentia vero passiva reperitur solum in creatura.
vel qui futurus est, sive polentiam praesentem, vel Et haec quidem potentia potest esse actui propin- subdisii..-
futuram. Si dicat futuram, tunc est sensus: pos- qua, et ab actu rcmota ; ideo potentia passiva di-
sibile est honiinem currere, hoc esl habere potentiam citur simpliciter, et secundum quid. Quaedam enim
ad cuirendum. Si dicat potentiam praesentem, tunc potentia est nata reduci ad actum a potentia infe-
possibile est hominem cnrrere, id
est sensus: est, riori cooperantc superio)'i, ut quando est cum
homo habet potentiam ad currendum; et iste du- dispositione propinqua , ut potentia, quae est in
plex modus dicendi accipitur a Philosopho '
,
qui ligno ad ignitionem". Quaedam est nata reduci a
istam exponil dnpliciter : « Omne B contingit esse potentia superiori aliquo modo consonante inferiori,
A, id est omne quod est 13, vel omne quod potest ut potentia impii ad iustificationem , et utraque di-
es.se B, contingit esse A ». citur propinqua. Quaedam ita distat ab aclu ,
quod
Prout autem dicii potentiam de futuro, sic si reducatur, non potest nisi a potentia superiori
. potest accipi possibile secundum quascumque cau- reduci, et hoc quidem omnino deficienle vel nullo
sas, sivc su[ieriores sive inferiores. Et hoc patet, modo consonante potentia activa inferiori, ut piita
quia nihil aliud dicitur tunc, nisi quod habebit po- quod ex mortuo possit fieri vivus, et ex trunco
tenliam ad hoc: et a, qnocnmque habeat, sive a fleri vitulus . et haec est potentia secundum quid.
(sapienlia Iniius saeculi) impossiljilo iudicabat, possibile decla- conclusionis habentur : Potest ergo hoc quod est possibile di-
ralum est, Deum incuriosum existimans ». S. Doctor ista verba, cere ordinem substantiae ad agere etc. — Mox post sive cod.
citata sub nomine Glossae, fortasse sumsit ex Pelri Lombardi X i'epetit potest dicere.
Collectaneiis, in quibus revera verba citata occurrunt (in Epist. !. * Libr. I. Prior. c. 12: Quoniam autem contingcre hoc
ad Cor.), additis tantum post declarando verbis et facieiido huic inesse dupliciter est accipere : aut enim cui inest hoc , aut
quae verba et cod. B in marg. exhibct, et quae etiam S. Doctor cui contingit ipsum inesse ; nam de quo B , A contingoi-e . ho-
ipse paulo inferius affert, ubi ait: quia Glossa non dicit tan- rum alterum significat : aut de quo dicitur B , aut de quo con-
tummodo declarando , sed ctiam dicit faciendo possibile. — In tingit dici etc. — Pro potest esse B in codd. I V legitur con-
citatione Glossae Vat. falso ipse pro ipsa. tingit esse B.
' Pro (juia, quod fide codd. IPQT et ed. I posuimus, 5 Ed. 1 omittit simpticiter, quae lectio praeferenda videtur.
alii codd. cum edd. 2, 3 incongrue quod; Vat. melius ami — Paulo superius pro quae significatur sola Vat. substituit
et dein admittatur. Aliquanto inferius eadem Vat. nam pro qvo signatur , et paulo inferius post sive aticuius eadcm Vat.
Tamen. cum cod. cc perperam subiicil sive. Deinde particulac ideo
2 Libr. II. Cur Deus liomo, c. IS: « Omnis quippe neces- plurimi codd. cum sex primis edd. praefigunt et.
sitas et impossibilitas , eius [Dei] subiacet voluntali ». De excm- 6 Definitio potenliae tam activae quam passivae hic exhi-
plo allato cfr. supra pag. 7.51, nota 2. — Post Anselviits Vat. bita insinuatur abAristot., V. Metaph. text. 17, et IX. texl. 2.
interiicit et Phitosoplius. (IV. c. 12, et VIII. c. I.). Gerundium ftY(«s»?!)rfo»iffiprimo loco

3 Pro substantiae Vat. cum cod, cc perperam potentiae. vim activam, secundo loco passivam habel.
'
iNostrae loctioni sufiragantur lum vctustiores codd. et ed. 1
,
Pro ignitionem Vat. cum cod. cc combustionem, et paulo
tum ipsa verba Bonav.. qiiae aliquanlo infcrius in coi'pore huius post pro ut potentia impii substituit vt putu impii.
, ,
SliNTENTLVHUM Lll!.
°
'.X (1110 [)ML iiiiplici- riores, quia ratione potenti;ie activae ntrobiqiie sal-
teilditur sc, ft iute- vatur siiuplicitei'.
(lcctiiin IVitest etiam lertio hoc ipiod est possihile di-
ospcclii ixitc /"' ccrc ordinem vel coinpîraliiiiuMu riili.f ad esse , ut

iinn dicitiir: hoc potest cssc ipioi^niuipie deinoii-
res, (lelicieiite pohMitKi :ictiv;i tc vcl strato ; et sic nec poteiitiain aclivaiii iicc poteiitiain
consonante, esl polciiii;i vcc/nf liil icitur passivam dicit deteriniiiale . uec secunduni causas conoi
potentia ohedienliar. \\\ ilc h;i superiores nec scciiniluiii causas inferiores, nnde
ipioil <• iii cosl;i er;il . iinii iinil siiiiplicitrr dicitur. ipiociimqne '
horniii modorum sit
iinilc licri possct'1. scilicct pol

Possiliilc ioitiic, ipio.l diciliir ;i pol"iili:i. iion dicilur Soluiii crtro in 11110 casn possibile secundum ei"Io'
iiiiifnniiitiT ncc dicilur oinniiio iipquivoce , sed quid dicitnr secundnm causas superiores, videlicet
aiHclogin' . sicnl s;muiii : d idco ciiis ;iccept.in de- cnm dicit potenliaiii pissiv;iin secundnm modum
teniiiiiatnr pcr ;i(liuiictuiii. etrem iit cnm dicitiir: c\ caeco potest fieri vi-
,
Potest ergo lioc i|iiO(l esl pii-^sibilr dii'crc ordi- dens, et ex trunco [inlcsl licri vitulus. et cx asino
.vppiiciiio nein snlisl:iiili:ic :i(l aaere; cl liiiic dicil polcntiani possibilc est fieri houiincin.
''""'"""
acliraiii . cl h:icc dclcrinin;itiir pcr :idiunctiiiii. Nani I^x liis p:ilcnt oinui;i oliicchi :id ulraiiii|ue 13ar--|^;|'jj
coQciusio i. si dic;il nrdiiiciu siilisl:iiili:ii> incrc;il:ii> :i(l ;iclum . lcin: n:iin (iliicct:i :id nriiiKiin n;ii'lciii proceduiit de
1. \d ilhld ijiKid iihiicilur :id oiipo,^ 110(1 ^'l'
illiniiin;irc i';icciiiii. Si :iiilciii (llc:il ocdincin Slilist;lli- po.ssihilc dicitur dciioiniii;il.ivc ;i poiciili i : iliccndiiin,
tiae crcat:ic -. ,licit piilcnli:iin ;icrivaiii crcaiain, ut quod |)ossibile potcsl dici deiioiiiinativc ;i poteuii;i
si dicatnr: possiliilc csi .inliihristiiiii currere, vel activa vei passiva; et quia in Deo proprie est po-
caecum possihilc cst vidcrc . significatur potentia in tenlia activa , ideo dicitur ' possibile simpliciter,
caeco; ideo fals;i csl siinplicilcr. secundum quod ab illa denominatur, non secundum
Potest iteriiin '
diccrc oiiliiu>ni alicuius ad /ieri, quod a passiva.
et hoc potest csse diiplicilcr: aiit in comparatione "2. Ad illud quod obiicitur de hoc, quod est
acl aliquid ex quo , aut sinc comparatione. Si in mnndum creari; dicendum, quod quamvis dicat
comparatione ad aliquid ex quo, ut cuni dicitur, poientiam per modum
secundum passionis, tamen
possibile esl ex ai^re Tieri igneni , tunc iniportat po- rem non dicit nisi potentiam activam, quia ante
tentiam p:issiv:ini siTuudnm rem. Et si sit potentia mundi creationem nihil est nisi potentia activa; et
f.onciasio 3. passiva siiii|ilicilcr. ui illa quae est secundum cau- ideo dicitur simpliciter secundum causas superiores.
"""""""'
sas superiores el inleriores "", dicitur possibile sim- 3. .Vd illud qnod nbiicitur, quod sequitur: si
pliciler. Si autem sit potentia passiva reducibilis Deus potest facere, quod res potest fieri dicendum, ;
solum secundum causas superiores, est snluni pos- quod verum est, secundum quod potest dicit eandem
sibile secundum quid ; ut si dicatur: ex trunco potentiam per modum passionis, et hnc dicit ", cum
possibilc est lieri vitulnm , negandum ' est simpli- simpliciter dicitur. Si autem vere dicat potentiam
citer, nisi addatur determinatio contrahens, ut si passivam , non sequitur, quia variatur hoc quod
dicatur possibile potentia obedientiae vel possibile est possibile, ut patet , si dicatur : Deus pnlest fa-
Deo. — Si autem dicat ordinem alicuius ad fieri cere de caeco videntein : ergo caecus potest esse vi-
sine comparatione ad principium

ex quo , tunc dens, vel ex caeco potest fieri videns. Priiis enim
importat potentiampassivam secunduni modum dicebat potenliam activam simpliciter et postmodnm
sed activam secundum rem; ut si dicatur: possi- passivam; et ideo non sequitur. JM-go quando di-
bile est, animam antichristi creari, vel possibile est, citur: si antecedens est possibile, et consequens
vitulum fieri, linc est dicere, ahquis potest facere; intelligendum est eadem possibilitate.
concinsio 6. ct idco siuc determinatione est possibile sive secun- 4. .\d illud ergo quod ultimo obiicitur, quod
dum causas snperiores, sive secundum causas infe- omne verum potest esse verum, antequam sit: di-
' Libr. IX. <le Gen. ad lit. c. 16. et 17. n. 30. ut 31. mittit et ideo. Pro Irumo ali(|ui codd. ut V Z cum ed.
« Supplo ciim Val. ad actum. — Pauto post pio anti- * trunco.
christim currere codd. IT perperum esse antiuliristum. ^ Supple: possibile. — Pro quia cod. 11 et , ol !
' Post iterum cod. M et ed. I bene inleriioiunt possibile. pro ratione ed. I ratio.
* Sive, ut supra dictum fuit, quae est nata reduci ad actum ' Miilti codd. cum ed. I (juicumque.
a potentia inferiori, cooperante supcriori. — Paulo superius pro * In non paucis codd. et edd. 2 , 3 , i , 3 perperar
JEt si sit plurimi codd. cum edd. 2, 3, 4, 3 falso Et sic fit. litiir dicitur , pro quo cod. R est.
5 Sola Val. , miitata interpunotione, verbo negandum prae- '
Supplevimus dicil ex niss. ot edd. I, 2, 3.
,,
;, ',
DIST. XLI[. DUBIA. 7S9
cenclum ,
qiiod verum est , et cieinonstrato caeco fieri videns , secundum quod potesl ponit potentiain
hoc tlictum' esse veruni , est possibile, quia possi- actu in isto ; quia dicit polentiam passivam dispo-
bile accipitur ibi respectu veri; et dictum esse sitam , immo est ibi fallacia consequentis ; qnia
possibile, quando dicil ordinem ad esse vel ad cum possibile accipiatnr in sua generalitate , habet
essc verum , dicit potentiara communiter ad acti- tres causas veritatis : aut quia in caeco est pntestas
vam et passivam , superiorem et inferiorem. Sed ad videmlum , aut poteslas ad recipiendum , aut
tunc non sequitur de re : ergo iste polest videre quia in alio est potestas ad dandum ; ratione hiiius
quia ^
dicit potentiam activam creatam , scilicet po- dictum est possibile, et (iet aiiquando veruin. sicut
tentiam visivam. Nec sequitur: ergo de caeco poterit patet; et ita patent celera obiecta.
80H0LI0N.
I. Antiqua est distinctio inter possibile simplkiter et possi- his tribus opinionibus, addit et approbat eam quac hic sec.undo
bile secundum quid. Possibile auteni non tantum absolute in loco ponitur. S. Bonav. tertiam opinionem ab Antissiodorensi
se consideratur, quatenus secunclum regulas logicae concipiatur refertam subtilissime et adhibitis multis distinctionibus late
ut non impossibile, sed etiam in ordine ad aliud, ut ipsius cxplicat et quid vei-i unaquaeque trium opinionum conlineal,
causam ; et sie dicil ordinem ad aliquam potenliam sive accurate determinat. Ut doctrina ipsius satis intricata percipia-
activam sive passivam. Manirestnm est, uiium itlemque in tur, altendendum est ad illud principium (in corp. anie medium
comparatione ad unam causam possc essc ipsi possibile, in positum): «Possibile dicit ordineni potentiae ad actum sive
comparalionc ad aliam ^-ero huic impossibik'. Iline orta est di- alicuiiis ad aliquid medianle potentia; ideo ratio dicendi in
slinctio inter iiossibilc simpliciter et possibile secundum. qvid, ipso possibili sumitiir a pote.ntian. Hanc aulem polentiam au-
nec non quaestio, secunduni quam rationem sive comparatio- ctor sub variis distinctionibus considerat, cpiarum principalcs
nem ad aliquam potentiam , creatam vel increatam , aliquid sunt haec: primo, potenlia est vcl/irfiwa ot ideo indeterminata,
dicatur possibile simpliciter, vel possibile secmdum- quid. Et vel praesens et delerminala. luxta hanc dislinctionem respondetur
videbatur illa aetale solutio difticilis. Sed S. Tliom. Iianc intrica- ad quaestionem per conclusiones generales. Poientia prac-
tani quacstionem in sua Summa potius praecidit, cum pos- sens iterum distinguitur in potentiam activam et passivam,
sibile siiiipliciler accipit in sensu absotuto. Dicit eniLO ibi cum aliis subdistinctionibus et conclusionibus, ut patet in littera.
(I. q. 23. a. ^. ad 4.) : « Possibile absolutum non dicitur Inde concluditur, quod possibile non semper dicatur univoce,
nequc secundum causas superiores nc(|uc sccundum causas sed etiam anatocjice, et quod eius « acceptio determinetur per
sed secundum se ipsuni. Possibile vero
infcriorcs. c[uod dici- , adkmctum ». Pcr hoc enim exprimilur vel ordo ad agere, vel
tur secundum aliquam poienliani. nominatur possibile secundum ad fieri, vel ad esse. In hac secunda parte rosponsionis prin-
proximam ciins;im» cic. hiacslio aulem sub forma ab anti-— ( cipia et distinctiones in iirima parle posita applicantiir ct magis
quis pro|josil(i poliii-; s|KMi;ii ad modum diciindi. determinantur.
Anlissioiloivnsis iiil Irgiiiir iipiid Dionys. Cartli., Iiic q. .3.) II. S. Thomas in Comment. hic q. 2. a. 3. convenit in plu-
trcs rofert opiiiidiics. Priiim cst, quod solum illud est siniplici- ribiis distinctionibus ct conclusionibus cum S. Bonav. — Alii
ter possibilc, quod ricri potesl secunduni causas inferiores; se- paulo aliter resolvunt, quin appareat iiliqua notabilis differentia
cunda, qiiod omne el solum illud, quod esl possibile Deo; nisi in modo loquendi.
tertia, qiiod nec laiuiim secundum caiisas superiores, nec tantum Practer auctores citatos: Scot., I. Seni. d. i3. q. unica, et
secunduin inferioics, sed interduni secundum causas inferiorcs, Report. ibid. q. unica. — B. Albert., hic a. 9; S. p. 1, tr. 19.
inlerdum secundiim superiores iuxla diversa adiuncta. Ipse autem q. 78. m. 1. 2. 3. — Petr. a Tar., hic q. 2. a. i. — iiichard.
Antissiodoren,sis praefert secundam opinionem, ciii videtur etiam a Med., hic q. 7. — .'Egid. B., hic 2. princ. i|. 2. — Dionys.
B. Albert. favere. Alex Hal. (S. p. I. q. 21. m. 5. a. 1.), recensilis Carth.. hic q. 3.
DUBIA CIRCA LITTERAM MAGISTRI.
Dim. i. enim falsum, quia iii Psalmo ^

dicitur: Msm'co?'rfM
Doinini .super omnia opera eius: ergo magis de-
In parle ista sunt dubitationes circa litteram el beret dicere, quod non lacit, nisi quod convenit
primo de hoc verbo Augustini; Non facil Deus misericordiae. Et iterum, quae differentia est inter
nisi quod convenit eius verilati et iustitiae. Videtui- veritatmn et iustitiam.l
' Vat. suo martc, at noii male adiungil isle potest cidere. Inlellige : isle Immnus potest. — Subinde |)i'o aclivam Vat.
Paulo inferius pro et dictum esse possibile eadem Vat. et cod. cc passivaiii. Mox ])ro potcrit cod. V et cd. I potest.
dictum est quod possibile , codd. ee fl' et dict.um est possibile 3 Scilicet quia in alio esl potcstas ad dandum.
codd. MIIV.KZ (T a secunda miinu) et sic dictim. esse pos- * Psiilm. Ui, 9; Suavis Dominus universis, et miseralio-
sibile . eri. I et siimt dictum est, esse possibile. eius super omnia opera eius.
, ,
liO SENTENTI\RL1M Lll!. 1
Resfonukh ; DicLHiiUim, iiuoil iiisli.lia iiiio iiiotlo DrB. 111.
Disiinciio. est iclem qnod iwigcnlia incriloniiii , ol sic iliviilitur
contra inisericoriiinin ; alio iiioilo dicil cundccenlia.in Item quaeritur de dilTerentia horuin quatuor,
bonilalis, et lioc inodo coiiiprehendit inisericordiam quae removet Augustinus" a Deo, scilicet mori
el itistitiam proprie diclain. Kt sic jiccipil \ugusti- falH , misenmi esse et vinci.
nus in praediclo verbo. et lioc niodo diftert a ve- Respondeo: Dicendum, quod ista dicunl defe-
ritate secuiidum rationem dicendi, quamvis idein sit ctiis ipsius hominis sive aniniae in corpore. Qua- QuadrD»
secimdnm rem. Nain verilas respicit unamqiiamque druplex autem est actus et quadruplex potenft:». "a,"dZ|
rem secnndiim se: sed iiisiilia respicit unam rem Priina est vivificaliva, et huius actus e&tvivere, et
'
coinpar;ilaiii ad ;ili;im. secundnm ipiod per lenes contra hunc est defectus mori. Secunda esl cogni-
lieliilas collinatiir iin:i :ilieri '.
liva, cuins actiis est nosse , el contra hunc est
faUi. Tertia est ajfcctiva, et liuius actus est uelle
sive ainare et deleclari , et contra hunc est miseruin

esse. Quarta est operativa , et huius actns est agere,
et contra hunc esl vinci et superari. — Et nota,
Item quaeritur de hoc quod dicit: Potuit Deus quod ex his quae dicuntur, quatuor genera actuum
siinul cuncta facere, sed ratio prohibuit. Videtur reinoventur a Deo, scilicet corporales sive instru-
enim niale dicere, quia posse prohiberi est impo- mentales ', ut currere; actus culpabiles, ut peccare,
tentiae: ergo si divina potentia polest prohiberi, est mentiri; actus passioi, nt vinci et superari; actus
impotens. — Itein, illa ratio aut est quid creatim, aut clefectivi, ut mori et falli, quia habent potentiam
increatum. Si crealum : ergo aliquid aliud a Deo coniunctam defectui. Et inde elicit Magister'* per-
prohibuit divinam virtutem, ergo aliquid potest resi- fectam rationem poteutiae, quod potesl omnia fa-
stere Deo. Si increatum: quomodo potest prohibe- cere et nihilpati.
re, cum sit omnino idem? — Praeterea, hoc non vi-
detur prohibendum.quia Ecclesiastici decimo octavo'

dicitur: Qui rii'il iii aeteriium creavit omnia
simul.
Respondeo : Dicendiim . quod ratio hic vocatur Item qiiaeritur de hoe quod dicit Augustinus,
volunlas rationalis . et ra.tioiutbilitas in voluntate \ quod omnia tam ample accepit, ut etiam mala
quamvis non dicat aliud quantum ad principale si- ineluderet. Videtur enim falsum dicere, quia aul
gniflcatum a divina essentia , connolat tamen aliud malum includitur ratione substrati, aut ralione
scilicet congruitatem aliquam in volito , quae qui- deformitatis. Ratione substrati includitur etiam pro-
dem non reperitur in eius opposito. Quod patet. Si prie", quia actio mala ratione actionis substratae
.
omnia simul producta essent quanlum ad esse sin- est a divina potentia. Si ratione deformitatis , cum
gulare, nulla creatura aliquid faceret, et non esset illa sit simpliciter non ens, non videtur posse in-
rerum *
cursus in universo ,
qui est. Voluntas ergo cludi.
rationalis hoc exigebat, ut Deus non faceret omnia Respondeo: Dicendum, quod malum accipitur
'°
simul, quamvis posset; unde prohibitio non accipi- ratione deformitatis; et quoniam omwwt distribuit
tur hic pro repugnantia, sed pro arctatione potentiae ibi pro possibilibus , et possibile potest accipi ge-''
quantum 3.d actum , non quantum ad posse. Et haec neraliter, tam a potentia activa quam defectiva, et
est determinatio indifferentiae ad hoc opus, non ad sic accipitur ample, et coraprehendil malum; et sic
oppositum; et sic patent obiecla. Nam Ecclesiasticus inteliigit Augustinus. Alio modo ut possibile dicatur
intelligit quantum ad partes principales sive priores a potentia, quae secundum rem et modum est po-
sed Augustinus loquitur quantum ad individua^ tentia, et tunc proprie accipitur, et tunc non con-
Cli-. Alex. Hal., S. p. I. q. 20. m. o. afl i ; B. ,Ubert. lit. Magistri, c. 2. Cfr. etiam lib. XXVI. ad Faustum, c. S. —
liic Pro vinci multi codd. cum primis edd. mentiri ; perperam,
2 Vers. 1 . — Pro proliibeiulum Vat. prohibitum. quia et in loco Augustini a Magistro citato ct in subnexa so-
3 Vat. cum cod. cc hic prosequitur : et isla qmmvis non lutione habetur vinci.
dicat aUquid aliud. ' Codd. VX materiales, quo \erbo etiani Alex. Hal. uti-
* Pro rerum Vat. cum aliquibus codd. propter hoc , codd. tur S. p. I. q. 21. m. I. a. 1.
'LOy praeterea, alii non pauci codd. primum, codd. FPQ 8 Hic c. 3. — Mox pro quod Vat. cum cod. cc quae. —
ille. Nostram lectionem sumsimus ex cod. R et ed. I. Cfr. De hoc dubio cfr. etiani supra q. 2; Alex. Hal., S. p. I. q. 21.
Itiner. mentis in Deum. c. 1. m. I. a. I ; B. Albert. , hic a. 8 ; Richard. a Med., hic circa lit.
5 Cfr. II. Sent. d. 12. a. 1. q. 2. ad 2 ; Alex. Hal., S. p. I. 9 In Vat. desiderantur verba etiam propne , et pro Ratione
q. 20. m. 5. ad 5, et p. II. q. 44. m. 3; B. Albert. , hic a. 7; legitur Noii ratione. Etiam in sequenti propositione Vat. sub-
S. Thom., Pe.tr. a Tar. , Richard. a Med. ct iEgid. R., hic stituit Non raiione pro Si ratione , et subinde posi deformita-
circa lit. tis interserit quia.
1" supra pag. 99 Scholion,
« Libr. I. de Symbol. ad Catcch., c. I. n. 2. Vide hic in Cfr. ,
I. n. 2.
, : ::
DISTINCTIO XLIII. 761
tinelur ibi nialum, et sic accipitur in communi alia a Deo est liberaiiter data, et liberaliter conser-
usu , cuni dicimus Deum omnipoleiUem. Et sic patet, vatur et adiuvatur, ut agat, et ideo dicitur gra-
quotl quamvis non contineatur sub ente, non *
est tuita ".
simile de potentja.
DuB. VI.
DuB. V.
Item quaeritur de hoc quod dicit, quod vere
lioc quod dicit, quod /lomo
Item quaeritur de ac proprie dicitur Trinitas Deus omnipotens. Vi-
vel Angelus graluilam habet polentiam , qua po- detur enim non verum dicere, quia non diciturpro-
tens est. Videtur enim male dicere, quia generatio p7He omnisciens: ergo nec omnipotens. — Item, Mat-
est actus naturalis, cum quis generet siniilem in thaei ultirao ^
: Data mihi omnis potestas in caelo
est
natura^, ergo est potentia naturaiis; sed non Dei, et in terra. Et de aliis videtur, quia Marci nono "
quia Deus non naturaliter producit liominem: ergo Si potes credere, omnia possibilia sunt credenti.
est hominis, ergo liomo habet potentiam naturalem. Respondeo: Dicendum, quod omnipotentia est
Respondeo: Dicendum, quod naturale dicitur solius Dei proprie, quia dicit potentiam infmitam,
saiaiaie dupliciter. Uno modo dicitur naturale quod habetur quae in nulla potest esse creatura, nec iii Christo
iihir dn- ^
,
. ^
citer. a natura et secunaum comonantiam naturae; et nec secundum humanam naturam. Et hoc
in alio
sic crealurae multae habent potentias naturales. Alio meUus patebit alibi''. Unde si di.catur de Christo
modo dicitur naturalis potentia, quae inest alicui omnipotentia hoc intelligitur secundum idiomatum
,
perpropriam naturam, ita quod non per aliam communicationem. Si autem dicatur de credentibus,
naturam, nec dantem nec conservantem ; et hoc dislributio est accommoda '
solum de miraculis. Et
niodo sola virtus divina est naturalis, oranis autem sic patet illud.
DISTINCTIO XLIII.
bonum eum facere, quam facit, non ergo facit omne

quod iustum est et bouura eum facere. Sed quis au-
Jnvectio contra illos qui dicunl, Deum nil posse deat boc dicere?
nisi quod vull et facil. Addunt etiam Non potest facere, : nisi quod iuslitia 'We™ î-
eius exigit; sed non exigit eius iustitia, ut faciat, uisi

Quidam tameu de suo sensu gloriantes, Dei ))oten- quod nou ergo potest facere, nisi quod facit.
facit:
liain mensura couati sunt. Cum enim

coarctare sub Eademque iustitia cxigit, ut id non faciat, quod non
dicunt: hucusque potest Deus et non amplius, quid facit; non autera potest facere contra iustitiam suam
est hoc aliud, quam

eius potenliam, quae infinita est, non ergo potest aliquid eorura facere, quae dimittit.
concludere et restringere ad mensuram? Aiunt enim His autem responderaus duplicera verborum in- , Responsio.
Non potest Deus aliud lacere, quani facit nec melius ; telligentiara aperientes et ab eis Involuta evolventes
facere id quod lacit nec aliquid praelermitlere de liis

; sic: Nou potest Deus facere, nisi quod bonura est el
quae facit. Islamque primam suam opinionem verisi- ' iustum id est non potest facere, nisi illud quod, si ta-
, ,
inilibus argumentis causisque commentitiis nec uon el ceret, bonura esset et iustuiii, verura est; sed raulta po-
sacrarum auctoritatum testimoniis munire nituntur di- test facere, quae non bona sunt nec iusta, quia nec sunt
ceutes: Nou potest Deus facere, nisi quod bouum est nec erunt, necbeue fiunt nec fient, quia nunquam fient.
et iustum fleri. Non est autem iustum et bonum fieri Item, quod secnndo propositum* fuit:Non potest
ab eo nisi quod facit. Si enim aliud iustum est et
, facere, nisi quod iustitia sua exigit; el non potest id
1 Vat. cum pluribiis codd. iioti tamen. — De hoc, dubio ' Do qua cfr. supra pag. •517, nola 3. — CtV. .Vlex. Hal.,
cfr. supra q. 4, et Petr. a Tar. , liic circa lit. S. p. I. q. 21. m. I. a. 4; B. Albert. , liic a. 10; S. Tlioni., I.
2 Aristot. , II. de Anima , te.\t. 3i. (c. i.) : Naturalissimum Sent. d. 43. q. I. a. 2.
enim operum, quae in viventibus... est facere aliud quale

,
NOTAE AD LIBR. SENTENTIARUM,
ipsum.
^ Hoc dubium solvitur eliam a Ricliardo, liic circa lil. ' Udd. 2, 5 pravam. Deinde Vat. et aliae edd., excepta I
,
* Vers. 18. coimntar pro mtimtur, cojitradicentibus omnibus codd.

5 Vers. 22. - Solummodo Vat. et edd. 4, 6, 8 oppositmn. Immediate
8 Libr. 111. Sent. d. I 4. a. 3. q. 3. post cod. r, cxigal, ut fiai; ei pro exigil; et.
S. Bonav. — Tom. 1.
. ,, — : '
76-2 >l<NTRNTI\RlhV! I.IH. I.
farcro, i]noi1 iiislitin siia o\igit, iit non (iat ; diciniiis, II lociilionis detorminanles.
quia ('xac/kiit/a vorl)iini do Doo oongriio noii iliciliir 1 caiisa optiina |ioiies Deiini
nec propiio acoipitur. I^^t iii illis lociitioiiibus duplox faoll, ot dimillii ca quao
esl sensus. Si oiiiin iiitolliijas: non polosl facere, iiisi :i , qiila lii oo \oliinlas esl
([Hod iustilia sna o\i;;it, id osi, nisi quod iiisla voliin- ipia faoil cl dlmitlil qiiao
tas sua vull . ralsuni diois. Iii-ililia onini Dci ipsius Kiii iiotcst, 1100 iiruc/cr cam
aequissiina \oliiiilas aooipilur. qiialilor aooiplt Aiigii-
illa la Doiniiil iii lioiirsi inqn id L.
.\.: /'" (îjiiin,! fdccri'. i!oiii'c i/h iii/riiciis, o\- lii la
iiissc, inquit. sc dixit, qnod slno diiliio poiuil lacoro ol ista dimilioro. Lioel ergo ralio sit pc-
polcral p oliain. scd iioii poleral por iiisliliani»; nos oum, ipia alia facil alia dimittU, potest tamen ,
quasi ilio iloral quldoni, scd non Mdolial , ct Mla secundum eandein rationem et dimlttere quae facit, el
NOhiiitas al. Si voro piM- ii;ico vcrha inlolligas, facero qiiao dimitilt.
posso raooro nlsl lllud (|ii,mI.sI llorol , iusti- Ipsi aiitom " adduni : Ralio esl, eum faccre quae i'
tiae oius cnnvcnirol, \cruin dlois. Sliiiilllcr disllnguo facit et noii alia ; et non potcst facere, nisi quod ratio
illild; Non potest lacere qiiod siia liislllla cxlgll , iit cst oum facere : oi ila iioii potesf facere nisi quod
noii laeial, id esl, non polcsl laocro Id (|uod ipso, qui facil. Itcin, ratio esl, oimi dimiltorc qiiod dimittil; el
ost sninnia iiistitia, non viill raocrc . lalsdtii osl. Si noii polosl noii dimiliero qiiod ralio osi oiim diiiiit-
aiitein intel!i|;as his vorhis, oinn non possc raocrc Id icrc: cl ita noii potost non diiiiiiicrc qiioil dimittit.
qiiod lusliliac oius ooiivoiiirc iion polcsl . vi>rimi diols. l-^l ad lioo dicimus, lociitionos anibigiias osse, 0' ideo "
Addunt quoiino oi alla dlooiilos: Xoii poicsl Dimis dcloriiiliiandas. Si oiiini. oiim diollur: iioii polosl fa-
insiiniia 5. lacero iilsi quod dohol: iioii aiiloni dchcl raocro iilsi oorc. nisl ipiiid ralio osl ciiin faeoro, intelligas, eiini
qnod laeit. Si oniiii dohot alla laccri\ iioii orgo raoil noii posso laocrc. iiisi oa ipiao raiionahilia siiiit, ot ea
oinne quod dobet; si \ero lacit oiiino qiiod doboi . iioo qiiao. si lloront, ratloiiahilia o.ssent, voriis ost sensiis.
potest lacerc nisi quod debcl : iion cigo iiotosl lacere Si aiitoin inlelligas, eum non posse facere alia ratio-
nisi quod facit. — Iteni , aut dobol diniiltoro quoii dimit- nahilia et bona , nisi ea quae vull ol faoit, falsus esl
tit, ne faciat, ant non doliet. Si iion dobol . noii rocle iiilelloclii.s.
diinillit; si vero debet dimillero: ergo non dobet la- Itoiii aliud adiungunl dicentes : Si potest Deus i'
cere. Si autem non dcbot , iieo dooel nec '

oportel eiim alliid faccre qiiam facit, potest igitur faeere quod non
facere; et si non deeol iieo oportol eiim facere, ergo praescivit; et si polcst lacere quod non pracseivit,
non potesl facei-e: iion ergo polest facere nisi quod potesl siiie praescientia operari, quia oinne quod fa-
lacit. Neo polesl illud dimittero quod laeil qiiin laciat, . cturum se praescivit facil , nec facitaliquld quod non
qiiia dobet ilUui faeero; ei quod debei facere non , praescivit. Quod si praeter praescientiam eiiis aliquid
Responsin. potosl illud dimillere. — Sert ut niihi videlur, boc ver- fleri impossibile est, omne qiiod praescifum esf, fleri
buin (lebi'1 vonemim baliol. .Multiplicom cnim ot invo- necesse esf: ergo aliud fieri, qiiain fil . nulla ratione
liitam ciiiUinel '
inlolllgeniiam. noo Dco proprio com- possibile est: iion crgo i)otesl a Deo licri, nlsi qiioil (i(.
polii noii obilo is. nisi Inrlo I — Haec autein qiiaostio dc praesoioiilla ia('ilo dolermi- f
nos vero ci dclillorcs siimus c\ ciiiiiiii/ssn. Ul autem nari potest per ea quac siipcrius ' (liola siiiii . oiiin de
voiKMiuni inaoiioltir. dislingiic verbi sonsiis: uon.potest praosolciitia agcrotiir.
Doii.s 1,101 ro iii-l qiiod debct, id osl. nisi qiiod vull ,
His aiiiciii illi scrutalores, (\n\ dcfcccriinl scriilaii-
^
fal-iiin i>si; sio ciiim polosl ipse dioi deherc aliqidd ^c.s .scr////;//» , Sancloriim annecfuiil fcsiiiiioiii;i. Dicit
quia viill ///f^rf. Si autom dioahir: non potest nisi quod eniin Augustiniis in libro dc Symholo*': » Hoc solum
debet, id esf, noii poiesl iiisl lllud quod, si facevet iion potesi Deus, quod noii viill ». Por qiiod vldoliir
ei beae oonveniret. verum cst. ison posse facere aliquid, nlsl ipiod vull ; sed uon vull
Addunt '
quoque illi diccnles: Niliil facil aiit di- nisi quod facit : olquod ita vldoiiir noii |)osse nisi
>.?. mittit. nisi nplima et rationabili caiisa, licet nohis oc- facil. — solum non
Illud aiitem iia Iniolllgcndiim est: Id f
culta sit , seciinduni quam oporlet eum facere ac di- polest Deus, qiiod non viilt. soilicel se |)osse. Idem —
mittere quae enim penes euni
facil vel dimitlit. Ratlo In septlmo libro Confessionum " ad Deuin loquens ait
ost, qua illa facit ol illa dimittit quae ratio aeterna ;

« Nec cogeris iiivitiis ad aliipiid quia volunlas lua non ,
est et semper manens. praeter quam non potesl ali- est maior quam polentia ; essel aulem inalor si le ,
quid facere vel dimiltere. llla ergo manente, non po- ipso tu ipse maior esses » . E\ boc videtur, quod Deus
test quod facit dimiltere, nec quod dimiltil facere, el non possit plura, quam vult, sicut noii vult plura, quam
STO. iia noii potest facere nisi quod facit. — Et ad boc potest. Siciit enlm volunlas iion est maior polentia, ila
' Libr. 1. (Oiilro Gaudcnlium. c. .30. n. .S.S.— Loeus s. Sori-

,: 1
UIST. XLIll. DIVISR) TEXTUS. 763
nec potentia maioi' esl voluntate. ltleoc(ue , sicut plura tiam; et factae sunt apud eos qui non eraut credituri?
uon vult, quani potest, ita eum non plura posse quam Tunc non latebit quod nunc latet. Nec utique iniuste
:piicaiiii. velle dicuiit. — Sed ad hoc dicinuis quia nec volun- ,
Deus noluit salvos fieri, cum possent salvi esse, si
tas potentia , nec potentia voluntate maior est quia . vellet=. Tunc in clarissima Sapieutiae luce videbitur
una et eadeni res est potentia et voluiKas , sclliuet quod luuic piorum fldes habet, antequam manifesta co-
ipse Deus ,
qui esset maior se ipso, si voluntas esset gnitione videatur, quam certa et imrautabilis et effica-
maioi' potentia , vel potentia voluntate. Nec hac aucto- cissima sit voluntas Dei
quae niulta possit et " non ,
rilate negatur, Deura plura posse quani velle, quia velil, nihilautem quod non possit, velit». Idem in
plura sunt subiecta eius potenliae quara voluntali. libro de Natura et gratia ': « Dominus Lazarum susci-
Fateamur itaque, Deum multa ' posse lacere quae ,
lavit in corpore. Nunquid dicendum est, non potuit
p™âj non vult el posse dimittere quae facit. Quod ut certius
, ludam suscitare in mente? Potuit quhlein, sed noluit %.
nteniiam lirmiusque teneatur, Scripturae testimoniis afferamus, His auctoritatibus aliis((ue multis aperte docetur,
Deum plura posse facere ,
quam faciat. Veritas ipsa quod Deus inulta possit facere, quae non vult. Quod etiam
sooundum Matthaeum ^ ait An pulas , quia non pos- : ratioiie probari potest. Non enim vult Deus omnes ho-
siim rogare Patrem meum , et exliibebit mihi modo miiies iustiflcare, et tamen quis dubitat, eum posse?
plus quam duodecim (ef/iones Anqelorum ? Ex quibus Polest ergo Deus aliud facere, quam facit, et tainen,
verbis patenter innuitur, quia et Filius poterat rogare si aliud faceret
alius ipse non esset. Et potest aliud
,
quod noii rogabat , et Pater exhibere quod non exhi- velle, quam vult, et tamen eius voluntas nec alia nec
bebat. Uterque igitur potei'at facere quod non faciebat. nova nec mutabilis aliquo modo csse potest. Etsi enim "
gostinus. Augustinus eliam in Enchiridio '
ait : Onmipotentis vo- possit velle quod nunquam voluil non tamen noviter ,
luntas multa potest facere quae nou vult nec facit

, nec nova voluntate, sed sempiterna tantum voluntate
poluit enim facere , ul duodecim legiones Angelorum velle potest. Potest enim quod ab aeterno potest
velle
pugnarent contra illos qui Chrislum ceperunt. Item in voluisse. Habet enira potenliam voleudi et nunc et ab
eodem *: « Cur apud quosdam non factae sunt virtutes, aeterno, quod tamen nec modo vult nec ab aeterno
quae si factae fuissent, eyissent illi homines poeniteti- voluit.
C0MMENTARIU8 IN DI8TINCTI0NEM XLIll.
De poteatia divina quoad immensitatem.
Quidam tamen de sensu mo glorianles.
DIVISIO TKXTUS.
Supra ostendit Magister, quid Deus possit; iij potentia esse infinita. Et habel haec pars tres
hac parte intendit ostendere, quantum possit. Et partes.
quoniam quidam Dei potentiam liraitabant, ideo in- In prima proponit sive narrat eornra erroneam
tendit Magister ostendere liuius opinionis falsitatem, opinionera. In secunda dissolvit eorum multiplicem
et huius positionis falsitate ostensa , reperitur ' Dei rationem, ibi: Istamque suam opinionem verisi-
' Vat. cum plurimis edtl. plura. « Codd. AC quod.

2 Cap. 26, 83. ' Cap. 7. n. 8. — Locus s. Scrlptnrai', nd queni respici-
' Cap. 93. n. 24; ot de Spifitu et littei-a, c. I. et 35, e.\ tur, est loan. 1 . 43.
quibus qnae sequuntur socuiidum sensuin sunita sunt.

locis 8 Solummodo ed. 8 repetit: Vel sic taiitiim: quia Dominus
Eadem verba invenies apud .Abaolardum, in libr. Sic et Non Lazanim suscitavit, sine dubio potuit; quia vero ludam non
c. 33. (Migne, Patrol. Lat. tom. 178.). suscilavit, nunquid dicendum est, non potuit? potuit ergo, sed
* Enchirid. loc. cit., sed multis a -Magistro omissis ct noluit;quae verba genuinum textum Augustini exhibenl.
transpositis. In textu respicitur illud Matth. 11, 21: Quia si in ' Ita codd. et ed. I
; Vat. cum aliis edd. Qmd etsi Deinde
Tyro et Sidone factae essent virtutes, quae faclae sunt in vobis, pro possit cod. D posset. Denique omncs codd. omittunt volun-
olim in cilicio et cinere pocnitentiam egissent. tate post tantmn.
= Praoter Vat. et ed. i aliae edd. vellent; eilitio August.
NOTAE AD COMMENTARIUM.
nunc vellent , alias vellet. Codd. nostri veltet, sed BC a se-
cunda manu in margine cellent. Utraque lectio in bono sensu od. M aperitur. Paulo anle cod. V voci opinionis prae-
potest; unde nihil mutavimus, praesertim
intelligi cum vellet miltii positionis oel; pr 0 Imius opiniimis cod. X huius po-
magis convenit cum re, do qua sermo osl. sitionis.
76/4 SENTENTIARUM I.IB. I.
milibii.f argiivi('iili-i. In teiiia (onchulil el confirmal po, sl etc. Tertia sumta est a ratione
verilalis :isscrlionem. qnao esl in hnius opinionis lacicndi cl (limillcnili. cl liaiic Ibrmat duobus mo-
conlraria positione'. ibi : Falmrinir crgo . Demn dis. ilii: Ailiiciuiil qnoqnc illi dicentes etc. Quarla
multa pOA-sc facerc i'tc. Prinm c\ nllinnt pacte re- sumta csl ex ratione praescientiae Dei, et haec poni-
manentibus indivisis. media pacs diviilitnr secnndnm tnr ibi : Ilem aliud adiungimt dicentes elc. Quinta
numerum ratioimm . ipias adducil. 1'rima snmla est sumta est ab auctoritate Augustini et hoc a duplici
a ratione boni el iusti. Et hanc format duobus auctoritate, et ponitur ibi His autem illi scriUa-
:
modis, el ponitur ibi: Non potesi Deus, nisi quod tores. Et in qualibet harum partium Magister ponit
bonum est et iustimi. Secunda sumta est a ratione primo obiectiones, secundo vero ponit solutioneni;
debiti, et hanc ponit ibi: Addunt quoque alia di- et partes manifestae sunl.
TR.\CTATIO QUAESTIONUM.
Ad inlelligenliam pr.iesenlis distinclionis quaeri- Tertio quaeritur , utrum Deus possit producere
tur de quanlit:ile divinae pntentiae sive de intlni- opus infmitum.
tate. Et circa lioc qiuieruntur quatuor. Quarto, ulrum ratio operandi sit infmita.
Primo quaeritur, ulrum potentia Dei sit infinita. Prima quaestio respicit infinitatem in possendo,
Secundo, dato quod sic, quaeritur, utrum ipsa secunda in essendo, tertia in aperando, quarta in
essentia divina sit infinita , sicut potentia. ratiom operandi.
ARTICULUS UNICUS.
De infinitale diimae poteiUiae.
QUAESTIO I.
Utrum potmUia Dei, secundum quod huiusmodi , sit infinita.
Primo ergo quaeritur, utrum Dei potenlia sit tentia est pure in actu, ergo habet totum actualiter,
infinita; et quod ipsa potentia, secundum quod quod potest habere: ergo si totum habet actualiter,
huiusmodi, sit infinita, ostenditur sic. et nihil potest ei accrescere nec de novo aliquid
1. Infinitum dicitur quod non habet terminum '; dari ^ , et potenlia ut potens se extendebat ad infi-
Fundamenia.sed diviua potentia quantuni ad posse non habet ter- nita: ergo actu habet in se infmilatem. iVinor pa-
minum: ergo etc. Prima manifesta est; secimda patet, quia divina potentia nunquam potest in tot ef-
tet per Chrysostomum in quadam Homilia « Omni- fectus, quin adhuc plures: ergo manife-
^ possit in
:
potens dicitur, quia eius posse non invenit non stum est, quod est infinita.
posse » : ergo si semper invenit posse, semper quan- 3. Item, oranis polentia, quae potest in actum
titatem potentiae accipientibus est ultra accipere: ergo infinitum, si est omnino in actu-, est simpliciter
est infinita. infinita; sed divina virlus est huiusmodi: ergo etc.
2. Item, omnis potentia activa, quae potest in Maior patet sic : sicut se habet potentia ad poten-
effectus infinitos, est actu inflnita; divina potentia tiam, sic actus ad actum; sed actus infinitus exce-
est huiusmodi: ergo etc. Probatio primae: si po- dit finitum in infinitum, ergo et potentia potentiam:
' Pro conlraria posilione Yu(. conlrariam partem. III. Phys. text. 6.3. (c. 6.) : Infinitum igitur id est , cuiiis secun-
2 Cfr. Aristot, III. Pliys. (ext. 6.3. (c. 6.), et XI. Metaph. dum quantitatem accipientibus semper aliquid accipere extra est.
c. 9. (X. c. 10.;. * Fide coinplurium codd. , inter C|Uos et cod. T , el suf-
3 Victe lit. Magistri dist. praeced. c. .3. — In.sequenli pro- fraganle ed. I , subslituimus dnri pro dare ,
quod Val. falso
positionc deflnilio illa inflniti respicitur, quae liabetur in Aristou, exhibet.

: ,,
DIST. XLI[[. ART. UN[CUS QUAEST. I. 765
ergo si poteiilia est oimiino iii actu, esl infinita. Mi- seienlia excedit potentiam respectu scibilium plu-
;
nor patet, quia Deus dicitur durare in infinitum et rium enim est scientia quam potentia . scit enim
potest creaturam conservare in infinituni : ergo etc. mala, et non potest: ergo etc.
4. [tem , omnis pntentia , quae polest super 3. [lem, videmus in potentiis creatis, qiiod infi-
extreuia in inflnitum ilistantia. esl infmita.: sed po- nitas est a raateria, sed finitas est a forma": ergo
tenlia divina est liuiusraodi, quia de nihilo alicjuid cum potentia Dei sil omnino forma sive formalis
facit, et inter aliquid et nihil est infinita distantia: nihil omnino habens pnssibilitatis. crgo simpliciter
ergo etc. est finita et nullo modo infinita.
5. [tem, omnis potentia, quae omnino indiffe- 4. Item , inter contradictorie opposita est di-
rens est ab essentia, est infinila; sed divina poten- slanlia infinita; sed creaturae virtiis flnitum unum
tia esl liuiusmodi : ergo etc. Probalio primae i'educit ad alterum, ut non currentem facit cnrrere,
quandocumque aliqua dno sunl omnino indistantia, et tamen est finita: ergo".
ubicumque est unum, et' reliquum ergo si po- : a. Item, video quod aniraa habet potentiam
tentia est omnino indifferens ab essentia,' uliicum- omnino indilTerentera ab essentia, sicut potentia vi-
que est potentia, et essentia. Sed ubi est essen- vificandi corpus; habet etiam potentiam ad aclura
tia , ibi est centrum potentiae : ergo uljicumque iiiflnitum, sicut ad durandum sive permanendura in
polest potenlia lalis . potest ut in centro : ergo infinitum; habet potentiam nihilominus ad actus in-
cum nulla potentia limitetur in centro suo , sed flnitos*; et tamen ipsa potentia est finita in se: ergo
araplius possit, aut divina polentia nihii potest, videtur pari ratione de divina potentia, cum anima
aut polest quantum vult, et sic in infinitum: ergo, sit expressa iraago Dei. Unde videntur rationes prae-
quantum esl de se, polentia illa polest in infinitis' dictae nihil valere.
operari. Sed potentia illa omnino est indifferens et
simplex: ergo idem est ibi faftHw el intensum: ergo
CONCI.USIO.
si extensive est infinila, et intensive: ei'go omnino
est infinila. Kt hoc est. quod dicil Philosophus in
libro de C:iusis^ quod « virtus quanto magis unita,

Potentia divina est infinita in actu
ei in habitu.
tanto magis infinitau. Cum ergo divina potentia sit
unitissima ,
quia est omnino idera cum sua ori-
gine, ubique potesl tanquam in sna origine: ergo Respondeo: Dicendura, quod divinara potentiam
nunquam invenit non posse. est |)onere
^
omnino et in actu et in habitu infinitani; coociusio
' et ratio l.
Contra: 1. Omne illud est flnitum, in quo est sicut prol»tum est° per eEectwn a. jmsteriori, quia
yosi- reperire stalum ; sed in divina potentia est reperire habet effectum inflnitum duratione et inflnitos ajipo-
statum, quia esl assignare aliquid, quod non positionc, ad quos coraparatur ut actus purus et ut
test, sicui supra ostensum est'. ut actus corporales tola causa. Et ideo est" habens in se plenam el
et actus deformes: ergo etc. perfectam actualitatem respectu infinitorum; et ne-
'
2. Item ,
quod exceditur ab aliquo est fini- cesse est, cum habeat totum, quod unquam habi-
luu) . quia infinitum nullo modo exceditur ; sed tura est, et ex se habeat, quod ipsa inflnita sit.
1 Val. el cod. cc pai-liculne et praefigunt ibi. Mox codd. * Potentia enim inlellectiva ,
quia iii se incorruplibilis et
F S , ^ erbis iraiispositis , sic : iibicimque esl essentia, et poten- perpctua, non tol actus elicere potest, quin non possit elicere
tia. — Conclusio, quae adtexitur, nititur illo axiomate: ideni plures (infinitos syncategorematice sive indefinitosj. — In cod.
esl ))i-incipium operandi et essendi , sive operari sequitur csse ;
liic additur sicut dicitur tertio de Anima, ubi text. 20. (c.
dc quo cfr. supra pag. 8i, nola 7. S. ) intellectivao parti animae immortalitas attribuitur et per-
' Vat. cuni aliquilnis codd. inpnitum. petuitas. Subinde post ipsa potentia in codd. VX inseritur
3 Prop. 17. — Mox, lcctionem codd. L X seculi, tmitissima eius. lidem codd. VX etiam in principio huius argumenti
substiiuimus |)ro infinitissima ,
quod Vat. perperam exliibet, Item, videlur loco Item, video.
quia vox infinitissima non rcspondet proccssui argumcnlationis. ' Hie fundam. 2. 4. Loculio ,
quae paulo post occurrit
* Dist. i2. q. 2. infinilos (cfrectus) appositione, apud Aristot. invenilur, III.
5 Retiniiimus cum Val. exceditur ,

quod et in cod. T Phys. texl. 56. ( c. 6. ) , ubi Philosophus inflnilum disUnguens
hab!.aur, aliis codd. non paucis dissenlientibus, qui ponunl ha- sic ait : « Dicilur igitur ipsum (infinitum) esse aliud quidem
bet exmli. potentia, aliud vero aclu. Et infinilum est quidem apposi-
" Cfr. Aristot., III. Pliys. text. 63-66. (c. 6.), et VII. Metaph. tione, est etiam ablatione ». Quae verba Averroes ita expo-
texl. 40. (Vi. c. II.), ex quo libro iam supra pag. 612, nota nit : Id est , et inflnitum potentia
invenitur in additione nume-
7. aliqua allata sunl. — Mox pro possibilitatis Vat. matenalita- rorum et in divisione mensurarum (magnitudinum)... non in
tis, et non pauci codd. mendosc impossibilitatis. — Cfr. de liac actu. Idem Averroes in libro de Substantia orbis duplicem di-
propos. Boeth., de Trin. c. 2, ubi divinam substantiam sine slinguit potentiam inflnitarti, scil. infinitam duratione et inflni-
materia formam csse docetur. lam viôre. Cfr. eUam Alex. Hal., S. p. I. q. 6. m. 1. ad 1.
' Obiectio haec opposita est quae dicla sunt in fundani. Pro Et ideo est Vat. cum
iis "> cod. cc Et ratio , at maior
i ;
quare conclusio erit haec : ergo , licet Deus de nihilo faciat pars codd. et ed. 1 Et ideo, ad quae verba ex cod. M (T
aliquid ,
potentia eius eril finita. — Paulo anle pro fmiluni in marg.) apposuimus est. Pro est habens codd, VX habet.
unnm Vat. vnmn lanlum. P.iulo inferius post cuni kabeat codd. VXZ inleriiciunl in se.
, :,
Alia ratio osleiulil hoc quasi a priori. Propter nihil e>i eis potest. — Quando enim dicitur. quod
i. summam enim inciivisionem virtulis cum esseiitia', inveiiil lcnninum vel excessum; dicendiiin. quod
et propter smnmaiu unitatem ipsiiis virtutis, ulji- falsiiin est, quia CTCftWM.v et /pn/N'(»^s' rei allenclitur
cunique potest, tota polest, et tantiim in extremo secundum ea ad quae ivs sr cKlcnilil : el divin;i
muncliquMntum iii uiedio, el lantum in summo potentia se extendit soliiin ad inina, rl i|ciaiitnni ad
quantum ii\ ialns. et oinni modo infmitatis. talia ' nunquam est plurium scienlia quain potentia;
Nec fsl 1'iinsiniilis lalio iii alicjua creatura nec nec quantnin ad lalia iiivenit teniiinniii. Et ideo pa-
Tripiei ciuanluiii ail rnusdlilalem (ifeclu.s, nec iiuantum ad tet illud.
'productioneui aclus - , nec qnanlnin ad unilatem. Potesl taiiien el aliter dici, (|iiocl iliipliciter est .^','»
Non quantum ad causaUlalem, i|iiia iniUa virtus loqui de polentia et scieiitia : ani /;( .sv;, aut /je/' s'"'"''»
creaturae respectn durulionis iniinitae isl pure comparalionem ad ohiecla. Si in sc , sic una non
activa , innno necesse est per divinam influentiam excedit :iliani. iiiii;i iiuidquid scit, potesl scire, et
conservari. — Siiniliter uec quantum AAproductionem quidquid polcisl , sril se i:iosse. Vel " per compara-
aclus, unde habet infinitatem passivam etiam in re- tionem ad obiecluni , et sic esl loqui dupliciter
cipiendo, et ideo niiUa est ac/w inlinita, sed solum aut secuudum formam swe speciem, aut secundum ^^^j^tot
in poientia. Et quia infinituni in potentia pendet ex numerum. Si secundum numerum, sic, cum poten-
infinito in aclu, ideo omnis infinitas durationis crea- tia possit infinita, non exceditur a scientia; si autem
tae et operalionis pendet ex infinitate virlutis in- secunduin formam, sic, quia potentia est respectu
creatae. Et hoc estquod dicit Philosophus in libro de bonorum tantum% exceditur; tamen ex hoc non .
Causis ' qiiod « omnes virtutes infinitae pendentes

,
sequitur, quin sit infinita. — El esl exemplum: si ''"«'"P'
sunt per iinum infinitnm primum, quod est virtus quis imaginetnr duas lineas infinitas , phires sunt
virtutum». —
Similiter non est simile de simplicitate duae quam una, quia non habebat una inflnitatem
sive unitale. Nain potentia divina est omnino in se secundum numerum sed solum secundum longitu- ,
simplex et omnino habet essentiam sive subslaniiam dinem et sic non sunt maiores vel longiores duae
;
simplicem, oinnino etiani ab illa est indilferens; et quain una. Similiter in proposito intelligitur. Poten-
ideo omnimoda unione est unitissima, et ideo infi- tia enim dicitur infinlta respectu obiectorum secun-
nita. Sed nullius creaturae, quantumcumque nobilis, dum numerum, sed non secundum qualiiatem, quia
potentia est omnino simplex , quia omnis talis po- non potest in niala vel privatoria. — Et per hoc patet
tentia dicit aliquem respectum dependentiae ; nec primum et secundum. Quamvis enim inveniat ter-
fundatnr in substantia omnino simplici; iiec oinnino minum respectu mali, non tamen respectu boni, et
est indifferens , ([uia iiuUa creatura est sua poteii- ille terminus vel excessus potius facit ad infinita-
tia, loquendo essentiahter '. — Et ideo quia deficit tem, quia non est posse, sed non-^posse; et ideo,
omnis crealura a ratione sununae simplicitatis , et quamvis hoc videatur dare terminum secundum
infinitatis per consequens. Et sic patet quod divina ,
rationem intelligendi, secundum veritatem non dat,
potentia est infinita ' , et ralio infinitatis. quia quod non possit mala, hoc totum est propter
Et patet responsio ad ultimam ralioneni osten- iraniensitatem virtutis.
dentem, praedictas rationes non valere. 3. .\d illud ciuod obiicilur, ciiiod inflnitum est
I. 2. Ad illud ergo quod obiicitur, quod invenit passio potentiae materialis ; dicendum ,
quod hoc
°v-terminum, et quod invenit excessum; dicendum verum est de infinito per privationem completionis
quod divina potentia est infinita respectu eorum sive corapleti esse; sed non est verum de infinito
quae posse estposse %• respectu aliorum, quae posse per privationem limitationis. Primum enira est in-
est impoientiae, nec est finita nec esl inflnita, quia finitum potentia passiva sive receptiva, et ita primo
' Id est propter summam idenlitatem virtulis et essentiae. tum, a quo omnes virtutes inflnitae dependent, est primum
— Paulo ante Vat. cum cod. cc sio: Alia ratwne osienditur simplicitcr, quod est Deus.
hoc a priori. Propter summam elc. • Cfr. supra d. .1. p. II. a. 1 . q. 3 ,

praecipue in solul.
' Ex codd. V X adiecimus verba n£C quantuiii ad produ- obiecL, (l d. 8. p. II. q. 2. per lotam.
ctionem actus, quae, ut ex sequentibus liquet, Vat. falso prae- 5 Val. cum ed. I hic uddit et quod sola est infimta, et sub-
lermisit. Mox post causalitatem supple cum Vat. et cod. cc inde post infinitatis Vat. adiungil verba est summa simplicitm.
effectus. Post pauca pro creaturae codd. XZ creata. « Pro est posse Vat. est poientiae. Paulo superius pro
3 Prop. 16: lOmncs virlules, quibus non est finis, penden- terminum codd. LO slatum.
tes sunt » etc. Quam propositionein S. Thomas in suo Comment. ' Pro talia Vat. cum cod. cc perperam alia. In initio huius
jn hunc librum sic exponit: Ubi primo considerandum est, projjos. pro Quando enim ed. I Quando ergo. — Cfr. Arislot.
quod infinita potentia dicitur cuiuslibet semper exislentis... in V. Metapb., lext. 21. et 22. (IV. c. 16. et 17.).
quantum scilicet videmus, quod quae plus durare possunt, 8 Pro Vel cod. C Si.
habent maiorem viitutem essendi. Unde illa quae in infinitum ' Vat. et cod. ce hic adiungunt: scientia vero bonoruin el
durare possunt, habent quantum ad hoc inHnitam potentiam... malorum, ideo. Deinde paulo inferius pro kabelmt una infini-
ideo secundum intentionem huius aucloris hoc primiim infinitatem Vat. habebant unam infinitntem.
, ,;
DIST. XLH[. ART. UNICUS QUAEST. 1.
inest materiae; seciindum esL infinitum actu, et sequenlem, sicut moveri; et sic est ab anima me-
ideo in illo solo vere est et proprie qui est tan- diantibus potentiis differentibus ab ipsa
,
'
essentia.
tum actus et actus purus et perfectissimus. Alio modo dicitur vivere, secundum quod est actus
_h. Ad illud guod obiicitur, quod creatiira po- primus, et est ab essentia animae ut in ratione
test super ea quae summe distant; dicendum, quod formae, non in ratione apêntes; et propter hoc non
em et non-e/w non dicuntur summe distanlia, quia consideratur ibi esse tantum in operando ', sicut
opponunlur contradictorie , sed quoni.am nihil habent albedo se ipsa dealbat, ita quod non notatur ibi
commune quantum ad genus subiectiim nec
nec nec est egressus alicuius, ut a potentia agente. Nos
quantum ad genus praedicabUe ; sed quiescere et autem loquimur hic de potenlia ut agente et pro-
moveri, sive moveri et no?i moveri, quod pro eo- ducente aliquid, quae^ potentia, quantumcumque
dem accipilur, utroque modo habent coramune";. et sit idem tamen dicit ahquam inclinationem et ideo
, ,
ita non est distanlia inflnita, nec est simile. dependentiam et ideo privat simplicilatem , a.c pei
;
S. Ad illud quod obiicitur de polentia vivendi^ hoc privat infinitatem. In Deo autem non sic; et
. dicendum ,
quod vivere uno modo dicit actum con- ideo ratio illa non habet instantiam, recte inlellecta.
SCHOLIOK
I. Definitioiics cl variiit' species infiniti, quiie in liar (ii- cst id, pro|)ler quod unumquod((u ct sic fmitum dicitur a
siinctione ocrurriiiit, iJlcrumque c,\ Aristotelc sumlne sunt flne per ordincm ad fincni, innniuir ero per deordinationem
iit \icieri potcst in notis nosfris; yidc etiam iiifivi q. 2. — et sic malum culpac dicilnr iiiliiiiimi '. Deindc aucfnr distin-
Pro explicatione lormiiioriim servirc potest locus .Mexandri guit infinitatem secundnin i]ii.iiihi:iii' ilimenMvam et aliam se-
Hal. (S. p. I. q. (j. ni. I .) : » Infinitum flicitur tripliciler , scil. cundum quanlitatcm cirliuileni, qiiii:' ilii Deo ]iotest convenire,
ncgative ,
privalicc , contrarie sivc disparate. Infinitum nega- Inlir r|iiae altribuilur mnleriae , S. Bonav. , supra d,
tive dicitur per abinjgationeni finis , et sic dicitur infinilum id 3o. a. i. :h1 1, iiniiiiirit infinitatem per defectmn, cui opponitur
quod non finitur: cl lioc modo innnilum est quod non est infiiiilas /«'/ e.rrrsisiim. S. Thomas (hic q. 2, a. 1 ; S. 1. q. 7.
nat;ini finiri. inftnituin /jm'afe'c e.st quod nalum est finiri, non a. \.) m codcm sensu distinguit infinitiim ex parte materiae
tamen finilur. Infinilum co)i?ro)7e est quod habetconlrariam dis- quod competit quantitati , ct infinilum cx parte forniae iion
positionem sivc disparalinn ad finiendiim. Primo modo essentia determinalae per materiam ,
quod habet rationem unde
perfccti,
divina est inflnila, qiiia non habct finem, sed cst finiens omnia, Deo convenit. — De conceptu formali infiniti, quod convenit
neque cst nata finiri. Simililcr, si dicalur inlinitum disparate, Deo , controvertitur inter scholam S. Thomae ct Scoti, ulrum
Sic adhuc esl infinita ,
qiiia liabet disparatam disposiUonem consistat in negatione, quae tamen fundata sit in perfectione
respectu simplicis; diciiniis cnim aliqiiid inrinitum, quod in tot immensa Dei, ut prima schola vult, an potius in perfectione
est, quod non polest ''^^r m plnia . cir. Et ibid. ad I: «Cum positiva omnis entitalis, ut Scotus dicit. Scoto favet S. Bonav.,
finilum dicatur per iiiniliMnrin iinis , inliiiil'jm per ablationem hic q. 2. praecijjue ad 6. (cfr. quod idem supra d. 29. q. I.
finis ; /m« autcm diciinr Iriiilirilrr . ci finihini. cl iniinilum. docet de innascibililate). Tamen Scrapliicus non facil Scotisli-
Finix enim difiiur ?<'n»/»«,s , i:\ [uiilniii i-\ infniiliiin. -niindum cani distinctioncm iiitcr infinitatciii nnllrnli-ni. i-\ qua Scolisiae
inferunt simplicitalcm Dei, el iiiliiiil i furnnilcm ; sed ipse
(arg. ij. in fundiim.) polius cv simplicii;,!,. ,lninii ri priori in-
fert infinilam potentiam (de quo cli. su))ra d. .37, p. 1. a. I.
inlu q. I. in corp. ct ad .3, cl d. 8. p II. q. I, 2.).
II. Deum «intellectu ac voluntale omniqLic perfcctionc in-

addiliuiii: SiiiiililiT iii\l:i Inrmn finitum » essi' (Vatican. const. dr Fiil'' . r. I.i, ipsa quoque ra-
lio doccl. — Distinclio (in priiRi|i, i.ii iinns .
jii((.r potentiam
lione. — ,\lio modo /<«« iliriinv infinilam in ar.tu et in habitn. (x|iiii:iiiii inii,! i|, i, in corp., et
uccipiiiir liiiilum sccundum nostiuni modum iiitclligendi, cum
teria sccundnm ,si; infinila, qiiia roiisirl , iiiniiiii in Deo esse per modum actus puri. Arg. —
modo diciiur //»m sccundiim ralir i. iii liiiiiliiiii, expiicalur hic ad i, et infra q. ,3. ad i, et U.
' Plurimi codd. cum sex primis cdd. incongruc ijuiu. pauca pro ,<l/i!0 modo dicitur vivere substituunt Secundum quod
'-
Nam quies et motus fiindantur in eadcni rcali polentia est actus primns, est. Haec posterior leclio invcnitur eliam in bene
subiecti , ideoque et :id idem pracdicamenlum pertinent ; cfr. multis aliis eodd. — De duplici significatione verbi vivere cfr,
.\rislol., IX. Metaph. text. 19. (VIII. c. 9.): at ens ct non-cns Aristot., II. de Anima , text, S. seq., et tcxf. 2i. scq. (c. I . et 2.).
non liind:inlur in codem subiecto : cfr. Aristot,, IV. Phys. lexl. fi7. * Val. adiungit sed in informando.
(c. 8.), ubi diritur, niliil nullani ratioiiem sivr proportioncm 5 Voculi f/nac in pierisque codd. et ed. I falso omitlitur;
habere ad cns. — Posl roniinnnr iikIiI, V lib iiiliiciimt: .sci'ficc< in cod, 'I' ;ib aliriii nianu eius loco vocabulo potentia praefi-
ip.ium snbierlnm iniilns li ijiiirliî. ,\uni isl iiriiHii .
sril. rx dictis duobus modis vivendi. Pro qtiae
' Vat. ciim cod. rc riiilinuiili. \\i>\ |iiisi iirlnni consequen- cod. X iiiiiii, V,ii, autcm cum cod. cc \ cybo potentia adiungit
tem codd. aa bb addiinl : nlio modo actnm primum. Sed se- vero aniinac. — Quae differcnlia sit intcr potentias animae et
nindum qvod ilicit aclum consequentem. . ot consequenter post ipsam animani. vide siipra d. 3, p. II, a. I, q. 3.
:
SENTliNTIARUM 111$. [.
hic S. I, q. 2.'). a. 2. - - B, Alberi,, hic a, I S, p. I.

Senl. (I. I. p. l..a, -2, q. I ; ;
q. 1.) oiim iiliis nogal, (tisl inlcr aliquid . 19. (1. 77. 111. 3. — Pclr. a Ta '., hicq, I. a, 2, — Uicliiiid,
et luhil. Med,, hicq. 2. — .Egid. H., hic 1 princ, q. I. — Ilcni-, Gond.,
III. .\le.\. llal., loc. cil. - ScoL, dc hac cl icq. q. I. Scnl. a. i-j. q. S. — DuiMiid, , liic q I . — Dionys, Cnrlh, , hic
d, -2. (I. I. -2: I. Repoi-I, tl. .

q. .1 ; Quodl. q. 7, — S. Thom., , I. — Bicl, hic q. I. in flne.
QLIAESTIO II.
Ulrum divina e.iscntia .sil infinita.
Secundo quaeritur, ulruiu e.isenlia sit infinita (5. Ilem, omne flnitum bonum contiiigit ali-
sive divina potentia sit infiiiita quantuiu ad es.sc. Et quando aequari et reddi per duplicationem finiti. ut
quod sic, videtur patet in linea — et hoc dico, si illud quod dnpla-
l. Quia nulla potentia nobilior est substantia; tur, facit maius, hoc dico propter puiictum' — si ergo
.sed divina potentia est inflnita: ergo cum ' non sit divina essentia est linila secnndum nobilitatem et
nobilior nec maior substantia, necesse est, subslan- bonitatem , si dupletur bonitas creaturae, ascen-
tiani esse infinitam. dendo aliquando pervenietur ad bonitatem aequalem

± Itein , si aliqua duo — liceat sic dicere — divinae bonitali; hoc autem est falsum et impossibile,
sint omnino idein, si imnm est infinitum, et reli- qnod creatura sit proportionalisCreatori , et hoc dicit
quum; sed A"i(/;v/(n///(( n polenlia sunt idem , et ,\ngustinus octavo de Trinitate": ergo et illud, ex
e.%se et posse': ecKn imiiii iliviimm posse sit infini- quo sequitur, scilicet quod divina essenlia sit finita.
tum, et e..ssc, et ila essfiiilu. Sed gontra: I. « Finitum et infinitum, nt dicit J
3. Item, qnandocumi|iii' :ili(|ii;i iliio sie se ha- Philosophus ', sunt propriae passiones ipsius quanti-
bent, quod ad nihil se extendit miiiiii, ad quod tatis»; sed essentia ut essentia non habet quantita-
pariter non se extendat reliquum, si unum est in- tem molis: ergo si consideratur ut in abstraetione
flnitum, et rehquum; sed ad nihil omnino se ex- virtutis ut essentia , divina essentia nec est finita
tendit potentia, ad quod non se extendat essentia nec infinita.
— nunquam Deus potest facere tot quin eius sub- , ± Uem omnis potentia, ciuae potest unnm so-
,
stantia possit esse in tot secundum quod dicitur , luin, ita qnod non aliud, est potentia finita: ergo
tertii Regum octavo^: Si caelum et caeli caelo- pari ratione oinnis essentia, quae est unum soluin,
rum etc. — ergo etc. ita quod nihil alind, est essentia fiuita; sed divina
k. Iteni , onini finito polest aliqnid cogitari ma- essentia est Deus et nihil aflud: ergo etc.
ius , scilicet infinitum ipsum ; sed divina essentia 3. Item, omne illud qiiod est flnitum sunnnae
est ita bona et magna, quod nihil raaius nec uielius veritati, est simpliciter fiiiitum — et hoc patet, quia
cogitari potest*, alioquin non est Deus: ergo etc. prima veritas iudicat de unoquoque, sicut est; pa-
0. Item , omne flnitum bonum melius est cum tet etiam in simili, ut hoc est album et nigrum et
alio bono quam per se tantum, quia flnitum addi- bonum Deo, ergo simpliciter bonum — sed divina
tnm flnito facit maius: ergo si divina essentia est essentia est veritati divinae cognitionis finita, quia
flnita, maius aliquid cum alio erit quam per se Deus ipsam coraprehendit et novit perfecte , et « quod
tantuni: ergo non est perfoctissima nec optima; quod scitur, ut dicit .\ugustinus_', scientis compr(
omnino nefas est dicere. flnitur»: ergo etc.
i
Supple cum cod, JI potentia. Subinde idcm cod. M post '••
Nam punclum addilum piinclo non facit maius, Cfr. supra
tiiaior inlciscril quaiii . — Huc argumcnlum fundiitur in axio- pag. 660, nota 6. — Paulo ante pro (liiphiltir nliqui codd.
mate : operari sequitur esse. duplicatur, aliqui cum cod. T duplicetur.
2 Intellige: in Don. Cfr. Angust., VI. et VII. de Trin. 6 Cap. 2. n. 3.
c, I. seqq. ' Libr, I. Phys, lexl. 1.5. (c. 2.): « InliniUim cnim in quaiito
3 Vers. 27, ot II, Paralip, 2, 6, Primus locns sic prose- est„. inflnili enim ratio [deflnilio] quanto ulilur, sed iion sub-
quitur: te capore non possunt, quanto magis domus haec, stantia nec quali ». Quae verba Avcrroes sic interpretatur: « In-
quam aediflcavi. — Paulo supcrius voci nunquam cod, Y flnitum enim et flnitum sunt de differcnliis quantitatis ». De
praefigit quia ; Vat. eidem voci nunquam adiicit enim, et dein quantitate molis et virtiilis cfr. August,, libr. de Quant. animae,
pro eius substmtia exhibet etiam substantia. c. 3. n, i. — Ante firlulis supple cum ed, I a quantitate. In
^ Boeth. , III. dc Consol. prosa 10, et Anselm., Proslog, Val. desideralur molis, et loco virtutis legilur n quantitate.
c. 2, nec non libr. contra Insipientem , c, I soq(|. — Proxime post Dein post ut essentia codd. VX subiiciiint esl.
s Libr. XII. de Civ, Dei,
pro esl Deus Val. esset Deiis. c. |S,
,,
, ,;
,
DIST. XLIII. .\RT. UNICUS QUAEST. II. 769
4. Item, nulliun inlinitum finit aliud, quia nihil existente substantia finita, et quia idem sunt omnino,
dat alii quod non habet ' : ergo si divina essentia et quia prior secundum rationem intelligendi est
est inflnita, ergo uihil finit, ergo nuUius est finis; substantia, et quia ad quidquid se extendit potentia
et si lioc : ergo nihil bonuni. sub ratione potentiae et essentia , ut ostensum est '. ,
0. Item, nuUuni infinitum comprehenditur a Et propter hoc dixerunt aliqui quod est infi- opinio 2.
,
finito; sed Deus comprehenditur a Beatis, quia ali- nitum' simpliciter et intinitum nohis: et voluerunt
ter noii essent beati, nisi Deum perfecte cognosce- dicere, quod tam essentia quam polentia est finita
rent — seaiper enim appetitus ferretur ad amphus secundum veritatem, quia est flnita Deo , qui est
et non quiescerent, et ita non essent beati si ergo — veritas; sed tamen utraque nohis est infinita, quia
comprehenditur, non est inflnitus. iraproportionaliter nos excedit. Unde « Deus infinitus
6. Item , nulla privatio est habitu nobihor : ergo dicitur, quia nec loco nec tempore nec comprehen-
cum infinitum dicat privationem, finitum dicat ha- sione comprehenditur >- , sicut dicit Dainascenus '. —
bitum, et omne nobihus Deo est attribuendum Sed iterum ista positio non potest stare, quoniam improijaiur ,
patet etc. sicut probatum est de potentia, quod ipsa non

supra '
habet statum in possendo, et iterum, est omnino
C NcLu s I 0.
actu, et ideo ponitur vere infinita; sic etiam pro-
bari polest de essentia.
Necesse est ergo, quod omnino infinita sit actu. couciusioi
Essentia cliuina esl omnino infinita in actu.
Et hoc concedendum est et tenendum est tanquam
verum, eo quod magis
consonum fi.dei, quae est
Respondeo: Ad hoc voluerunt quidam dicere, dicit Deum immensum et magis consonum aucto- ,
. {juod divina essentia sub ratione essentiae est flnita, ritatibus Sanctorum , qui omnes dicunt ipsum in-
sub ratione polentiae est infinita. Nam essentia no- flnitum unde Damascenus dicit, qiiod Deus est
, '
minat Deum ut in se, et sic est finitus, quia per- « quoddam pelagus substantiae infinitum » magis ;
fectus; finitus etiam ,

quia comprehenditur a finito etiam consonum sententiis magistrormn . magis
ut a Beatis ; et hoc dixerunt propter essentiae sim- eliam consonum rationi.
phcitatem, quam dixerunt totani videri. In quantum Ad inteihgentiam igitur obiectorum in oppositum
autem consideratur sub ratione potentiae, sic dicit notandum, quod infinitum dicilur per abnegationem
respectum ad effectus. Et quia non est status ibi, finis. Polest ergo dupliciter dici infinitum , scilicet uisiinciio.
quia semper est ahquid extra accipere^ dixerunt, a parte negationis , et similiter a parte finis'.
quod sub ratione potentiae erat inflnita. — Sed ista A parte finis : nam flnis dicitur dupliciter, uno a parte a-
positio erronea fuit manifeste. Nam ista duo sunt modo, quod est complementum ; et sic infinitum
incompossibilia, quod potentia sit inflnita, omnino dicitur per privationem complementi , et hoc modo
' Aristot., II. Elencli. c. .3. (c. 22.). — Llltima luiius ai-gu- vative, sic privat actum et relinquit aplitudinem, et hoc modo
menti conclusio : ergo nihil bomim, plunc consequilur ex prae- dicitur infinitum ,
quod cst natum flniri , non tamen est flnitum
cedentibus, dummodo illud axioma adhibetur: finis ct bonum et sic sonat in incomplelionem , ut materia dicitur infinita
snnt idem sive convertuntur, quod axioma apud Aristot. saepe secundum autem quod dicitur negative, sic simplicilei- remo-
saepius occurrit, sic I. Rlietor. c. dc Bono el utili (c. 6.), I. vet finem seu finitatem. Sed hoc dupliciter habet intelligi se-
Ethic. c. \, I. Magnor. Moral. c. 2. seq. (c. I.J, V. Metaph. cundum duplicem acceptionem finis : dicitur enim finis termi-
tcxt. 3. (IV. c. 2.). — Cod. Y in finc Hi-giimcnli adiungil : .serf nus, finis romplrmpntum , ot idon infinitnm dicit'n- vol per ab-
hoc falsum: ergo el illud unde seqtiilur. negationem finis complementi , et sic dicitur malum inlinitum
•' Respicitur Ai-istotelica definitio supra abnegationem
infinili, pag. 764, vel per flnis termini, et hoc dupliciter potest
nota 3. esse secundum duplicem terminum : est enim tei-niinns secun-
3 Hic in ti'ibus primis fundamcntis. dum quanfitatem materialem, et est terminus socundum rpian-
* Vat. cum cod. cc fimlum. In ed. I logitur sic: Et titalem spirilualem. Prima dicilur quanlitas molis, sccunrla di-
propter hoc dixerunt aliqui, quod [essentia divina] non est citur quanlilas virtutis. Infinitum igitur per abnogationem tei--
in/initim simpliciter, sed infmitam nobis. mini circa quantitatem molis sempcr dicit aliquam incomple-
5 Libr. I. de Fide orthod. c, 4. In textu cit. pro dicitur lionem aliquo modo \ei actu ^-el potontia, quia dicit i'eccssum
pliires codd. csl; aliqui codd. omiltunt dicitur nec pro eo sub- a simplici quantitate; talis enim qviantitas non simul stat cum
stituunt aliud verbum. simplicitatein eodem et secundum idcm, ot tale infinitum nun-
" Quaest. praeced. — Paulo inferius pro aclu in Val. ha- quam est actu, sed solum potentia , actii autem finitum. Inflni-
betur actus, et dein omittitur vere. tum v(;ro per abnegationem termiiii cirrn i|ii,nnlitatem virtutis
' Libr. I. de Fide orthod. c. 9. — Post verba consonum non dicit aliquam imperfectioncni , sni siiiniii.iiii iiorfectionem,
rationi in ood. M
largum habetur additamentum, quod ex iis quae quia non repugnat simplicitati, iiiiiiiii ihhi iuiicsi cssc nisi in
postea sequuntur, confectum videtur, paucis tanlum additis. Ad- summc simplici; et tali modo Sciiptuiao auctoiitiis et fldei cout
ditur igitur: Vel melius ad praedictorum intelligentiam notandum, fessio ponunt infinitatem sive immensiiatem in ipso Deo sim-
quod quaestione, in qua est multiplicitas nominis, prius
in plicissimo.
oporlet secundum artem distinguere, quam aliquid assererc 8 Scnsus est: infinitum, quia est vocabulum compositum ex
vel negaie. Inlelligendum ergo, quod inlinitum dupliciter dici- particula negativa in et verbo finitum, dupliciter considerari po-
tur, scilicet privative et negative. Secundum quod dicitur pri- test, et soGundum parliculam negati\am, ot secundum verbum.
S. Bonnv. — Tom. I. 97
. ;
,
770 SENTENTIARIIM LIB. I.
inlinitnm dicitnr in nialeria et in genere snbstantiae potentiae et essentiae. Nam sicut potentiae (onveiiil
conchisio 2. et in uliis generibus ; et hoc niodo non cadit in Deo, facere plura, sic essentiae in pluribus esse.
qnia ipse est perleclissimns. Alio niodo finis dicitur 3. Ad illud quod obiicitur, quod esl flnitum
terminu-s, sicut linis agri, et sic inflnituni dicitur summae veritati; dicenduui, quod haec" est duplex: Disimcii
(|uod carei terniino el slatu. — Et lioc potest esse aut enini est finitum summae veritati, quia wentos
-dupliciliT scciniduni iii-giUioncm. (|uia potest inl.el- iudical, ipsum esse finitum, aul quia non excedit
ligi pr/riilirr cl nrqiilirr : priralirr, quia non eius comprekensionem. Primo modo non est Deus
/(((/)('/ lcniilDum. S('(l laincii ikiIiiih c.sMiabere, pro- sibi finitus, sed infinitus; vere eiiim scil, se esse
pter hoc quod habet esse limitatum , el hoc modo infinitum. Secundo raodo est liuilus. ipiia se non
.dicit incomplelioneM, el non est in Deo. Alio modo excedit, cuni sit infinitus; et sic uon v;ilet argu-
negatirc , ijuod non habet terminum nec est natuni uientum, et est ibi lallacia secundum quid el sim-
. habere: el lioc modo ponitur in Den propler sura- pliciler: si uon e.Kcedit infinituni: ergo esl finitum
inam innnensitalem '. simpliciter.
1. .y iilnd eroo i|uo(l nliiirilar. (|iioil inliuilum 4. Ad illud quod obiicitiir. (|U(h1 inlinitnm non
- est passio qnantilalis; (lici pnti^sl. i|iiiiil sicni uomen finit; dicenduiu. quod iiiliiiilmii pcr prirationcm
positorum.
quantitalis es.leiKl\ii\\ ;i(l i|iiaiilil;il('iii rirlnlis, si- perfectionis non finit: sed iiiliniliim pcr nri/ationem.
militiM' iiomeii infinili. Qii;iiilil;is ;iiili'm rirltUis non limitationis habet nitionem finieiidi. ipiia, cum sit
tantuni ;iltenditur i|u:iiiluiii ad npus. sed etiam suinmuui, iii ipsn est oniiiis statiis: iii hoc enim in-
quanlum ad nobililatem v;(loris;et hoc patet, quia, linit;is non repugnat simplicitati nec coraplemento.
ut dicil Auguslinus^ « in spiriluahbns idem est 3.Ad illud quod obiicilur, quod coniprehendi-
maius et melius » tur: dicendum quod non comprehenditur per in-
,
-2. Ad illud quod obiicitur, quod est uuuni ila, clusionriii i-omprchciiilitur autem per perfectam
. xuiai..)
quod iion esfaliud; dicendum, quod aliquid com- ri.sinncin . ililrrUdiicni ot tentionem , et hoc a parte
Disiinr.iio. parari ad multa potest esse dupliciter: au]t secun- coniprcliciidcnlis cl iioii comprehensi ; et ideo, quia
dum comparationem causalitatis , aul secundum perlicitur ", requiescit, quamvis ultra non attingat.
comparatioQem identitatis. Comparari ad multa sub Quod ultimo obiicitur, solutum est; obiicit
6.
ratione causalitatis hoc convenit infinito, quia infl- enim de infinito, secundum quod dicilnr privative
nituui: sed secundum rationeni identitatis, uon. sed prout dicitur de Deo. non dicit privationem
Unde quia infinitum, ideo se extendit ad mnlta ^ sed secundum rem., sed solum qnanlura ad modum
non sequilur. quod sit multa. Unde si essentia vel significandi; et respondet ei sumraa positio '. Nihil
potentia comparetur secuiiduin rationem identitatis enira dicitur immensura, nisi quod habet summara
ad res , neulra est pluriuui: unde nec potentia di- et perfectissimam actualitatera et nihil coarctans et
vina est aliae potentiae, nec essentia aiiae essentiae; determinans. Unde etsi videatur dici privative, tamen
si ' secundum rationem causalitatis, sic convenit et secundnra veritatem excludit omnem privationem.
SCHOLIOK
1. Opinioneni si?cundiiin in respons. ijosilam S. Doclor ad 2. inilitat contra panthaismuni. Alex. Hal. (S. p. I. q. (>.
mitius censural qu;im priniam, quia enor, ut videtur, potius in m. 1. ad 3.) in eodem sensu dicit, « quod aliquid non debel
perverso inodo loquendi, quani in pravo intellectu consistere dici flnituni, quia sit lioc et non atiud , scd quia terminatur
potest (cfr. ad 3. 4, el supr.n d. 3o. q. .5. ad I.). — Solut. ad aliud, vel est propter aliiid, vel quia perfi.cilur ali alio ».
1 L)e liac duplici acceptione inflnili clV. .Aristol. , ili. l'hys. potentia vel essentia eius contparalw ad multa, ex hoc tamen
texl. 63. seqq. (c. 6.), et V. Metaph. lext. 21. (IV. c. 16). De non sequitur etc.
I
di.scriniinc, quod csl inter neg.itioneni et privationem, cfr. l'ro si Vat. cuni aliquibus niss. sed.
Aristol., de Pracdicam. c. de Oppositis , ct IV. Metaph. text. i. 5 Scilicet propositio. — Aiiquanto inlerius pro Sccundo
nec non V. Icxl. 27. (111. c. 2, et IV. c. 22.). — Paulo superius pro modo est /iiiitiis plures codd. perperam Secundo modo est in-
quod liabcl pssr limilnlimi c(iti. T qiiod dicit essc limitatum. finitus. Circa flneni solutionis antc non excedit inleriecimus si,
- Ul.ir. VI. (i,> Ti iii. c. R. 11. : Ouac non molc magna auctoritate codd. AR T. — Clr. supra d. 19. p. I. q. 1. ad 3.
sunt, hoc rsi m.diK cssi' iniinl csi molius esse. — Solutionis '^
Id cst, quia comprehcndens complelur et satialur. Cfr.
sententia haic csi ; ijii.iniiiiis \irtu(is non tanlum attendilur in suprii (I. I. a. 3. q. '2. ad 2. — Viil. cuni nonnullis codd.
etrectu sivc i)|ii n ni .nl nugnitudinem exteriorem, sed Ptiam qiiin lyrjiriliir rrs srniiiiliiiii siiriiii r/iiHiritatem., quiescil
relate ad intrins nin inliiliiilcm et essenlialein valorem ; unde qiiiiiiiris vllrii iinii iilliiiiinl. \lii niikl. 111. n pauci sic : qnin
divina essenlin. nii iiiiii|i. lit ijiianlilas virtulis. qiiia nobilissima pcrfiriliir rrs, iimrsril. qiimiiris ric. Nnslrii lectio, quiie ..sl
est, erit ct inflnila. iiiTiiii.iii.i , (ii.r.ri.nipla csl ex codd. li t).
3 Codicibns nec non ed. I refrag.mtibus, V.-it. ideo Irans- l'ii. pimli'^ \;i\. cuni cnd. cc polenlia. Paulo posl pro
lormavit in iu Deo, et dein post ad multa prosei)iiilur ; quin iiiidr rlsi riilmliir miilti codd. Vnde si dicatur ; incongrue.
,
DIST. XLIII. ART. UNICUS QUAEST. Hl. 771
S. Thom. (S. I. q. 7. a. I. od 3.) eandem obieclionem solvil ex II. Praeler laudatos: S. Thom., S. I. q. 7. a. I ; S, o. Gent.
hoc principio, quod esse Dei est per se subsistens , non reee- c. 43. — B. Albert. , 1. Sent. d. 2. a. 2. — Petr. a Tar., hic
ptum in aliquo ; el ideo di.stinguitur ab omnibus aliis , licet . I. a. I. — Richard. a Med., hic q. 1. — Heni'. Gand.,"S.
sil infinitum. U. q. I. 2.
QUAESTIO III.
Utrum divina poteniia possit in effectvm actu infinitum.
Tertio quaeritur de iiilinitate divinae potentiae Sed Deus potest omne illud quod non est inconve-
quantum ad opus, utrum videlicel divina potentia niens posse vel facere: ergo Deus potest facere,
possit in effectum actu infinitum. Et quod sic, osten- quod sint inflnita actu.
ditur hoc modo. 0. Item, appeiletur A omne creabile;'tunc quaero:

1. Potentia se habet proportionaliter ad opus, A aut est flnitum, aut inflnitum. Si flnitum, et Deus
oppusi- unde tanta potentia potest in tantum opus: ergo et non polest nisi A: ergo non potest nisi finita: ergo
maior in maius, et inflnita actu in inflnitum actu. potentia eius est finita. Si infinitum , et Deus potest
"i. Item, omnis potentia, quae operatur ex se facere A: ergo potest faeere aliqua actu infinita.
tota, si est infinita, producit inflnitum, cnm opere- 6. Item , « continuum est divisibi]e in infini-
tur ex tota sua virtute; sed divina potentia, cum tum " I)
; quaero , utrum Deus possit reducere poten-
sit simplicissima, se tota operatur; ergo videtur, tiam continui ad actum. Si non potest; ergo poten-
quod producat effectum infinitum. Si tu dicas tia conlinui excedit potentiam Dei ;
qnod est absur-
quod hoc non potest esse propter defectum et limi- dum, quia tunc potentia divina esset finita. Si eam
tationern ipsius effectus; contra: frustra est potentia, potest reducere ad actum oranino ; sed hoc non est,
quae iion reducitur ad actnm; unde et Philosophus' nisi cum est actu divisum in partes infinitas: ergo etc.
dicit, quod Irustia est potentia activa, cui non re- Sed contra : 1. Quod non possit in effectumFn
spondet passiva: ergo aut potentia divina frustra intensione infinitum \ videtur ,
quia infinito simpli-
est infinita, aul ei respondet effectiis infmitus et citer nihil est inaius: ergo si producit effectum in-
potentia passiva infinita. finitum , tunc ergo illo nihil est maius: ergo Deus
3. Item, omnis potentia potest se ipsam raani- non est maior. Si ergo hoc est summae nobilitatis
festare, ergo divina

Bonaventura, Doctoris Seraphici Opera Omnia (Quaracchi) Vol 01 2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bonaventura, Doctoris Seraphici Opera Omnia (Quaracchi) Vol 01 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

V

Digitized by the Internet Archive

R." P. BERNARDINI A PORTU ROMATINO

STUDIO ET CUM PP. COLLEGII A 8. BONAVENTURA

ANECDOTIS AUCTA PRGLECiOMENIS SCHOLIIS NOTISQDE ILLUSTRATA

AD CLARAS AQUAS (QUARACCHl)

DIST. XXdl. DUBIA. 41i

ratio consonabat, et Scriplura non contradicebat. Nam

DUB. III. DoB. IV.

tum esf falsum. quantum ad substantiaha nulla cadit differentia; ideo

citur: personarum, pluralitas personarum,

Cum enim dicitur: unus Deus, multiludo deorum gularitatem noluit.

sibi locutum existimes an hunc sermonem eius intel- , Sabellianam excludimus.

DISTINCTIO XXIV. 419

COMMENTARIUS IN DISTINCTIONEM XXIV.

Hic diligenter inquiri oportet, cum in Trinitate non sit diversitas.

est hoc nomen tres.

De termino nuinerali el pariitivo unus.

Utrum hoe nomen unus positive, vel privative dicatur in divinis.

Quod autem '

cipium : sed unum est principium multorum ' ergo : privative.

DIST. XXIV. ART. I. QUAKST. I. 421

sic unum habet respectum ad materiam, et habet snbdist

422 SENTENTIARUM LIB. I.

ipsum sicut pars intrat mullitudinem. — Vat. contra fere omnes

DIST. XXIV. ART. I. QUAEST. 11. 423

consequens ipsum. Primo modo consideratum habet nuntur relative unum

rationem proximo se consequentem quae est ratio mensurae; ,

ibidem et Avicenna in sua Metaphysica dicentes, quod oppo-

Utrum unus in divinis secundum suhstantiam, an secundum relatimmi dicatur.

C NCLU S 1 0. importat distinctionem et suppositum certum et dicit

rationem producentis, appropriatum est unitati per-

que unitatem potest significare , si vero sul>- neutro.

. unum autem essentiali. figurae dictionis ex commutatione ^ istius termini

unitatem essentialem et personalem. Quoniam igitur citur essentialiter ;

priatum unitati essentiali. In masculino vero, quia ab aliis distincta.

quoad conclusionem cfr. S. Thom., hic q. I. n. 4 ;

De nominibus pure numeralibus.

paulo infra post m neutro adiecimus genere. Pro se ipso ed. I

terminetur. Dein plures mss. ut G M V Y Z cum

s In Vat. et cod. cc hic desideratur de secundo articuto,

DIST. XXIV. ART. II. QUAEST. I. 425

Ulrum nomina pu7'e numeralia in divinis positive, an privative dicantur.

Et quod dicantur privative solum , videtur 3. Item , Bernardus '

1 . Per auctoritatem Magistri in littera ', qui di- ,

numerum, si aliquid ponunt: ergo etc. nitatem: ergo et pluralitatem.

tus memeris, id est divisionis, secundum etymolo- CONCLUSIO.

426 SENTENTIARUM LIB. I.

se ipsani. Ponit quod nomina designantia plu-

sententiae in hac assertione conveniunt , numerum addere enti-

Utrum nomina numeralia in divinis secundum substantiam , an secundum relationem dicantur.

5 Vat. tenelur, sed contra fere omnes codd. et ed. 1.

DIST. XXIV. ART. II. QUAEST. II. 427

1 Vat. ciim cod. cc , refragantibus aliis codd. et ed. I

498 SENTENTIARUM LIB. I.

mitiori explicationi idearum Platonicarum ,

S. Augustinus libro 83 Quaest. q. 46. n. 2. Putat enim S. Augu- Cnrth., hic q. 3.

De nomine trinus et trinitas.

Utrum nomina, quae significant simul ununi et numerum, importent unitatem.

DIST. XXIV. ART. III. QUAEST. I.

nis et unitatem indistinctionis, de nullo nomine in cum sit unura in forraa ,

videlur numerales; et unitas, quam importat, est unitaspe?--

CoNTR.\ : I . Huiusmodi nomina important simul men dicatur trinus.

unitatem personae. ralitate suppositorum ; et ideo habent quodam modo