Spomenik na Petrovoj Gori, Vojin Bakić

- Kratka biografija umetnika

Vojin Bakić (1915 – 1992), srpski vajar i slikar rođen u Bjelovaru u današnjoj Hrvatskoj. Od najranijih godina pokazuje izuzetan
umetnički senzibilitet, koji biva opažen od strane njegove sredine, pa prvu izložbu drži tokom zadnje godine školovanja u gimnaziji.
Tokom studiranja, njegov mentor na Umetničkoj akademiji u Zagrebu je bio Ivan Meštrović. Imao je dvadeset šest godina kada ga je
zahvatio Drugi Svetski Rat u kome su stradala trojica njegove braće od strane ustaša. Nakon rata istupa na umetničku scenu
Jugoslavije sa predlogom rešenja za spomenik Marksu i Engelsu 1953. godine. Tim predlogom uvodi pomak u načinu na koji je bilo
moguće predstaviti teme iz narodno-oslobodilačke borbe i komunističke revolucije – tj. uvodi nove formalne metode, koje su svoj
uticaj crpele sa zapada, a koje su do tada smatrane dekadentnim i neprikladnim na prostoru SFR Jugoslavije ("...hereza Bakićeva
prijedloga, ona koja je snažno uzburkala tadašnju kulturnu javnost i ne leži u inherentno umjetničkim kvalitetama Spomenika, već u
činjenici da je za odavanje počasti velikanima marksizma odabran formalni repertoar umjetničkog pokreta koji je, u još živom
nasljeđu socrealizma, bio obilježen stigmom najeklatantnije manifestacije dekadanse zapadnjačke umjetnosti"1). U posleratnim
godinama se zalagao za apstraktnu umetnost, kako samostalno tako i sa grupom EXAT 51 (koju su pored Bakića činili Bernardo
Bernardi, Božidar Rašica, Vjenceslav Richter, Vlado Kristl, Ivan Picelj i dr.). U periodu između 1953 i 1987 (zaključno sa neostvarenim
predlogom za spomenik Josipu Brozu Titu u Zagrebu) realizovao je veliki broj spomenika koje su obeležavali narodno-oslobodilačku
borbu.

- Petrova Gora

Petrova Gora je planina u Kordunu, u Hrvatskoj. Dobila je ime po kralju Petru Svačiću koji je poginuo 1097. godine u bici protiv
mađarskog kralja Kolomana. Petar se smatra za poslednjeg hrvatskog kralja narodne krvi. Sa vrha planine pruža se pogled ka Zagrebu,
od koga je udaljena 70km. Tokom Drugog Svetskog Rata postaje bitna strateška pozicija za srpske paravojne formacije koji su je
koristili kao centralnu bazu. U kasnijim etapama rata postaje partizanska baza i bolnica. Na Kordunu, čiji je centar Petrova Gora, je
stradalo oko dvadeset sedam hiljada ljudi (30% predratnog stanovništva).

Konkurs za komemoraciju žrtava je raspisan tokom sedamdesetih godina, ali se realizacija spomenika odužila, pa je spomenik
izgrađen tek 1981. godine. Realizovan spomenik ima malo sličnosti sa originalnim konkursnim rešenjem.

Spomenik je osmišljen kao arhitektonski kompleks sačinjen od nekoliko prostornih celina . U njemu su se nalazili ugostiteljski
sadržaji, knjižara, izložbeni prostor, konferencijska dvorana i vidikovac. Okolina je koncipirana kao veliki otvoreni rekreativni prostor.
Konstrukcija spomenika je od armiranog betona, dok fasadu čine čelični paneli. Kontinuirani metalni plašt, koji je glavno formalno
obeležje spomenika, je umetnik iskoristio kako bi:" izrazio vlastito poimanje umjetnosti kao univerzalnoga kontinuiteta koji uključuje
ideju revolucije čije je poprište bila Petrova gora"2. Po rečima samog autora, izuvijane, lebdeće površine bi trebalo da predstave
apstrahovane vijoreće zastave neminovne sudbine.

- Dijahronijska analiza – istorijska, kroz vreme, sinhrona analiza – osvrt na današnji pogled na spomenik

Tokom devedesetih godina, za vreme građanskog rata, spomenik je podelio sudbinu brojnih drugih Bakićevih ostvarenja, pa je teško
oštećen. Dugi niz godina nakon rata, lokalno stanovništvo je uklanjanalo skupocene metalne ploče koje su činile opnu spomenika.
Nakon godina zapostavljanja Bakićevog stvaralaštva u hrvatskom kulturnom diskursu, ono opet dolazi u žižu javnosti sa
retrospektivnom izložbom 2013. godine, održanoj u Zagrebu pod nazivom "Svjetlosni oblici". Težište izložbe je bilo na tzv. svetlosnim
skulpturama, nastalim između 1963. i 1970. godine, dok je celokupno Bakićevo stvaralaštvo vezano za spomenike posvećene
narodno-oslobodilačkoj borbi zapostavljeno. Ovom izložbom je načinjen korak da se Bakić uvrsti među bitne hrvatske skulpture koji
su delovali u drugoj polovini dvadesetog veka. Australijski alternativni bend Unknown Mortal Orchestra, 2011. godine koristi
fotografiju spomenika kao naslovnu stranu njihovog albuma. Vodeći član benda je izjavio da su se opredelili za tu sliku zato što: "...za
objekat ne znaš odakle potiče, a deluje kao nešto što je iz prošlosti, izgrađeno za budućnost, a trenutno se nalazi u stanju
raspadanja.". Ovaj fenomen prati širu temu estetizacije kako sovjetskog, tako i jugoslovenskog arhitektonskog nasleđa u određenim
kulturnim krugovima zemalja prvog sveta. Spomenik je 2018. godine prikazan u Muzeju Moderne Umetnosti u Nju Jorku, u sklopu
izložbe "Ka Konkretnoj Utopiji – Arhitektura Jugoslavije, 1948-1980" ("Towards a Concrete Utopia – Architecture in Yugoslavia, 1948-
1980).

Tema ovog rada bi se ticala načinom na koji spomenik, kao nasleđe post-socijalistočkih zemalja (Srbija, Hrvatska), gradi značenja koja
se čitaju kako u pomenutim državama, tako i u globalnom kulturološkom diskursu. Akecnat se takođe stavlja i na odnos ideoloških
tendencija koje su formirale simbole ovog dela.

1 Kolešnik, Ljiljana (1998) " Hrvatska spomenička skulptura u kontekstu europskog modernizma druge polovice 20. stoljeća: primjer V.
Bakića": str. 192
2 Horvatinčić, Sanja (2017) " Spomenici iz razdoblja socijalizma u Hrvatskoj - prijedlog tipologije": str. 240

nastavnik: dr. Aleksandar Ignjatović, vanredni profesor

Tijana Radovanović 2018/ 21xxx, Pavle Nikolić 2018/21106, Luka Mišić 2018/21078, Aleksa Bekić 2018/21066
 Literatura za dalje istraživanje:

- Kolešnik, Ljiljana (1998). „Hrvatska spomenička skulptura u kontekstu europskog modernizma druge polovice 20. stoljeća:
primjer V. Bakića” (PDF). Radovi Instituta za povijest umjetnosti. Zagreb.
- Kuhar, Robert (2014). Diskontinuitet u skulpturi (doktorski rad) (PDF). Zagreb: Akademija likovnih umjetnosti Sveučilišta u
Zagrebu.
- Horvatinčić, Sanja (2017) " Spomenici iz razdoblja socijalizma u Hrvatskoj - prijedlog tipologije"
- Stojanović, Bratislav (1956). „Spomenik Marksu i Englesu u Beogradu” (PDF). Godišnjak Muzeja grada Beograda. Beograd.
- Kako su spomenici antifašizmu postali neželjena baština (http://balkans.aljazeera.net/vijesti/kako-su-spomenici-antifasizmu-
postali-nezeljena-bastina?fbclid=IwAR2qvwkxuCji3XeUANERIJ2ac_EXKuHV7Q4fzNq8hiPjPrjFcEzOFYQDIjQ)
- Unknown Mortal Orchestra (album) –
(https://en.wikipedia.org/wiki/Unknown_Mortal_Orchestra_(album)?fbclid=IwAR07e_GXwUnY6dZPXcwNVOHGq4HCSK-
aRJbTtiMMzLsyLMN-cDIncouBQK4)
- Kulić Vladimir, „Modernism In-Between: The Mediatory Architectures of Socialist Yugoslavia", academia.edu,
(https://www.academia.edu/1614921/Modernism_In-Between_The_Mediatory_Architectures_of_Socialist_Yugoslavia)
- Stevanović, Nina (2017) , Architectural Heritage of Yugoslav-Socialist Character: Ideology, Memory and Identity, Universidad
Politecnica de Catalunya, Barcelona
- Župan Ivica (2013), Svjetlosni oblici Vojina Bakića, Zagreb
- McGuirk, Justin "The Unrepeatable Architectural Moment of Yugoslavia’s “Concrete Utopia”, The New Yorker, August 7, 2018