Ứng Dụng Kỹ Thuật Hạt Nhân Trong Thăm Dò Và Khai Thác Dầu Khí

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC TÖÏ NHIEÂN

KHOA VAÄT LYÙ
BOÄ MOÂN VAÄT LYÙ HAÏT NHAÂN
 
KHOÙA LUAÄN TOÁT NGHIEÄP ÑAÏI HOÏC
ÑEÀ TAØI:
ÖÙNG DUÏNG HAÏT NHAÂN TRONG

THAÊM DOØ VAØ KHAI THAÙC DAÀU KHÍ
GVHD : TS. Hoaøng Vaên Quyù

GVPB : ThS. Huyønh Truùc Phöông
SVTH : Vuõ Vaên Huy
Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2005

LÔØI CAÛM ÔN
Nhöõng naêm thaùng hoïc taäp, toâi ñaõ nhaän ñöôïc raát nhieàu coâng ôn daïy baûo cuûa
thaày coâ ôû boä moân vaät lyù haït nhaân. Kieán thöùc thaày coâ daïy baûo seõ laø neàn taûng
cho toâi tieáp tuïc nghieân cöùu veà lónh vöïc haït nhaân. Vì nhöõng coâng ôn to lôùn ñoù,
toâi xin baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñeán thaày coâ.
Trong quaù trình thöïc taäp, caùc coâ chuù ôû XN Ñòa vaät lí Gieáng khoan ñaõ giuùp
ñôõ taïo ñieàu kieän cho toâi tieáp caän nhöõng coâng ngheä haït nhaân ñang ñöôïc aùp
duïng trong daàu khí. Toâi xin traân thaønh caùm ôn Tieán só Hoaøng Vaên Quyù, Vieän
tröôûng Vieän nghieân cöùu khoa hoïc vaø thieát keá ñaõ höôùng daãn toâi thöïc hieän khoùa
luaän. Toâi traân thaønh caùm ôn kó sö Traàn Vaên Löùu, kó sö Mai Vaên Bình cuøng coâ
chuù trong XN Ñòa vaät lí Gieáng khoan ñaõ nhieät tình giuùp ñôõ ñeå toâi hoaøn thaønh
ñöôïc luaän vaên naøy.
Toâi traân thaønh caùm ôn thaày Huyønh Truùc Phöông ñaõ phaûn bieän ñeå khoùa
luaän cuûa toâi ñöôïc hoaøn thieän hôn.
Sinh vieân thöïc hieän
Vuõ Vaên Huy
 
Muïc luïc
Lôøi môû ñaàu.............................................................................................................................. 1
Chöông I: Ñoái töôïng vaø caùc tham soá nghieân cöùu ............................................................ 4
1.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu ...........................................................................................4
1.2 Phaân loaïi ñaù theo thaønh phaàn, ñieàu kieän kieán taïo vaø caùc ñaëc tröng trong vaät lí thaïch
hoïc ................................................................................................................................4
1.3. Ñaù chöùa..................................................................................................................5
1.4. Ñoä roãng ..................................................................................................................6
Chöông II: ÖÙng duïng haït nhaân trong ñòa vaät lí gieáng khoan .......................................... 8
2.1. Phoùng xaï töï nhieân cuûa ñaát ñaù ................................................................................8
2.1.1. Ñaëc tính phoùng xaï töï nhieân cuûa ñaát ñaù ..................................................8
2.1.2. Hoaït tính phoùng xaï cuûa ñaát ñaù ..............................................................11
2.1.3. Ñôn vò phoùng xaï ....................................................................................12
2.2. Töông taùc gamma vaø neutron vôùi moâi tröôøng ........................................................13
2.2.1. Töông taùc gamma vôùi moâi tröôøng ..........................................................13
2.2.1.1. Hieäu öùng quang ñieän .................................................................13
2.2.1.2. Hieäu öùng Compton ....................................................................14
2.2.1.4. Hieäu öùng taïo caëp .......................................................................15
2.2.1.5. Heä soá haáp thuï toaøn phaàn ...........................................................16
2.2.2. Töông taùc neutron vôùi moâi tröôøng ..........................................................16
2.3. Phöông phaùp gamma..............................................................................................19
2.3.1. Phöông phaùp gamma töï nhieân ................................................................19
2.3.1.1. Cô sôû vaät lí .................................................................................19
2.3.1.2. Sô ñoà ño gamma töï nhieân ..........................................................20
2.3.1.2. Phaïm vi öùng duïng cuûa phöông phaùp gamma töï nhieân ...............21
2.3.2. Phöông phaùp gamma phoå .......................................................................23
2.3.2.1 Cô sôû vaät lí ..................................................................................23
2.3.2.2 Sô ñoà gamma phoå .......................................................................25
2.3.2.3 Phöông phaùp tính phoå..................................................................26
2.3.2.4 Phaïm vi öùng duïng cuûa phöông phaùp gamma phoå........................27
2.3.3. Phöông phaùp taùn xaï ................................................................................29
2.3.3.1. Cô sôû vaät lí .................................................................................29
2.3.3.2. Sô ñoà ño gamma taùn xaï ..............................................................30
2.3.3.3. Pheùp ño gamma taùn xaï maät ñoä buø..............................................33
2.3.3.4. Phaïm vi öùng duïng taùn xaï ...........................................................34
2.3. Phöông phaùp neutron ..........................................................................................35
2.4.1. Phöông phaùp neutron – gamma ..............................................................35
2.4.1.1 Cô sôû vaät lí .................................................................................35
2.4.1.2 Sô ñoà ño neutron – gamma ........................................................37
2.4.1.3 Nguoàn phaùt xaï neutron...............................................................37
2.4.1.4 Phaïm vi öùng duïng neutron - gamma ..........................................40
2.4.2. Phöông phaùp neutron – neutron .............................................................40
2.4.2.1 Phöông phaùp neutron – neutron treân nhieät .................................40
2.4.2.2 Phöông phaùp neutron – neutron nhieät ........................................41
2.4.2.3 Caùc yeáu toá aûnh höôûng leân keát quaû ño neutron ...........................43
2.4.2.4 Phaân tí ch keát quaû ño neutron trong gieáng khoan ......................46
2.4.2.5 Phaïm vi öùng duïng cuûa phöông phaùp neutron – neutron ............47
2.4.3. Phöông phaùp phaùt xung neutron .............................................................47
2.4.3.1. Cô sô chung ................................................................................47
2.4.3.2. Phöông phaùp tieát dieän baét giöõ neutron ......................................49
2.4.3.2.1 Cô sôû lí thuyeát.................................................................49
2.4.3.2.2 Sô ñoà ño ..........................................................................52
2.4.3.2.3 Phaïm vi öùng duïng cuûa xung neutron ..............................52
Chöông III:Keát quaû minh giaûi ............................................................................................. 53

3.1 Keát quaû ño trong ñaù moùng ôû moû Baïch Hoå .........................................................53
3.2 Keát quaû tính toaùn baèng chöông trình Baroc 3.0 ...................................................54
3.3 Keát quaû bieåu dieãn döôùi daïng ñoà thò .....................................................................55
Keát luaän ................................................................................................................................. 56
Taøi lieäu tham khaûo ................................................................................................................ 57

Lôøi môû ñaàu
Daàu moû vaø khí ñoát thieân nhieân laø nhieân lieäu quan troïng cuûa neàn kinh teá
quoác daân, ñaëc bieät vôùi söï phaùt trieån cuûa nghaønh coâng nghieäp hoùa daàu. Ñeå ñaåy
maïnh söï phaùt trieån cuûa ngaønh coâng nghieäp daàu khí ñoøi hoûi phaûi noã löïc taêng
cöôøng coâng taùc tìm kieám thaêm doø vaø khai thaùc daàu khí treân ñaát lieàn cuõn g nhö
theàm luïc ñòa cuûa daát nöôùc ta treân cô sôû öùng duïng caùc tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ
thuaät hieän nay. Coâng taùc khoan caùc gieáng khoan chieám tyû troïng lôùn nhaát trong
daây chuyeàn tìm kieám thaêm doø daàu khí. Trong quaù trình khoan caùc gieáng khoan
tìm kieám thaêm doø vaø khai thaùc daàu khí vôùi chieàu saâu trung bình 5000 meùt, baét
buoäc phaûi tieán haønh coâng taùc khaûo saùt gieáng khoan nhaèm giaûi quyeát moät loaït
caùc vaán ñeà lieân quan ñeán vieäc nghieân cöùu laùt caét ñòa chaát maø gieáng ñaõ khoan
qua, phaân taùch caùc taàng chöùa saûn phaåm daàu khí, xaùc ñònh caùc thoâng soá ñòa
chaát-ñòa vaät lyù cuûa chuùng, nghieân cöùu traïng thaùi kyõ thuaät cuûa gieáng khoan
(ñöôøng kính, ñoä saâu, ñoä nghieân, phöông vò v.v.) vaø kieåm soaùt quaù trình khai
thaùc moû.
Ngaøy nay, ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà neâu treân, ngöôøi ta söû duïng roäng raõi
caùc phöông phaùp khaûo saùt ñòa vaät lyù gieáng khoan coâng taùc khaûo saùt gieáng
khoan baèng caùc phöông phaùp ñòa vaät lyù thöôøng do caùc coâng ty hay xí nghieäp
chuyeân ngaønh thöïc hieän.
Ngaønh ñòa vaät lyù gieáng khoan ñöôïc thöïc hieän neàn moùng ñaàu tieân taïi
Phaùp do Schlumberger ñeà nghò duøng phöông phaùp ño ñieän trôû ñeå khaûo saùt laét
caét gieáng khoan vaøo naêm 1928. ÔÛ Vieät Nam, coâng taùc khaûo saùt ñòa vaät lyù ñöôïc
aùp duïng töø nhöõng naêm 60 ñeå khaûo saùt caùc gieáng khoan noâng thaêm doø than vaø
quaëng.
Trong nhöõng naêm tieáp theo vaø cho ñeán nay, nhôø aùp duïng caùc tieán boä cuûa
khoa hoïc kyõ thuaät ngaønh vaät lyù gieáng khoan ñaõ coù söï phaùt trieån toät baäc caû veà
ñòa vaät lyù lyù thuyeát, caû veà trang thieát bò ñöôïc duøng ñeå khaûo saùt gieáng khoan.
Trang 1
Nhieàu phöông phaùp ñòa vaät lyù môùi ñaõ nghieân cöùu vaø aùp duïng vaøo thöïc tieãn.
Caùc thieát bò duøng ñeå khaûo saùt gieáng khoan ngaøy caøng hieän ñaïi veà kó thuaät, ña
daïng veà chuûng loaïi vaø phöông phaùp.
Coâng taùc khaûo saùt ñòa vaät lyù gieáng khoan ñoùng vai troø quan troïng vì noù
ñöa ra caùc thoâng tin veà laùt caét ñòa chaát cuûa gieáng khoan, ñaëc bieät laø veà caùc ñôùi
chöùa daàu, khí. Caùc tham soá ñòa vaät lyù maø caùc phöông phaùp ñòa vaät lyù nghieân
cöùu bao goàm:
- Phaân bieät caùc lôùp ñaát ñaù: seùt, caùt, ñaù soûi, anhydrit, muoái moû v.v
- Xaùc ñònh caùc tham soá ñòa vaät lyù nhö:
+ Maät ñoä cuûa ñaát ñaù (  )
+ Ñoä roãng cuûa caùc lôùp ñaát ñaù (  ), ñoä baõo hoøa daàu, khí ( S MC )
+ Ñoä thaám cuûa caùc ñaát ñaù (  )
+ Chieàu daøy cuûa caùc væa chöùa saûn phaåm (h)

Treân cô sôû caùc tham soá ñòa vaät lyù, ngöôøi ta tính toaùn ñöôïc tröõ löôïng cuûa
caùc moû daàu khí.
Ngaøy nay ngöôøi ta söû duïng raát nhieàu phöông phaùp khaûo saùt ñòa vaät lyù
gieáng khoan vôùi muïc ñích khaùc nhau. Toå hôïp caùc phöông phaùp ñòa vaät lyù
gieáng khoan coù theå phaân chia caùc phöông phaùp chính sau:
1) Caùc phöông phaùp karota ñieän trôû
2) Caùc phöông phaùp karota phoùng xaï
3) Caùc phöông phaùp karota sieâu aâm
4) Caùc phöông phaùp kieåm tra traïng thaùi kyõ thuaät gieáng khoan (veà
nhieät ñoä, ñöôøng kính, ñoä leäch)
Trong ñoù caùc phöông phaùp karota phoùng xaï bao goàm:
1) Phöông phaùp karota gamma töï nhieân (GK)
2) Phöông phaùp phoå gamma töï nhieân (SGK)
3) Phöông phaùp karota gamma-gamma (GGK)
Trang 2
4) Phöông phaùp karota neutron- gamma (NGK)
5) Phöông phaùp karota neutron- neutron (NNK)
6) Phöông phaùp ñoàng vò phoùng xaï
7) Phöông phaùp xung neutron
 
Trang 3
Chöông 1 : Ñoái töôïng vaø caùc tham soá nghieân cöùu
CHÖÔNG 1
ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ CAÙC THAM SOÁ NGHIEÂN CÖÙU

1.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu.
Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñòa vaät lyù gieáng khoan laø gieáng khoan tìm
kieám thaêm doø, khai thaùc caùc khoaùng saûn coù ích trong ñoù daàu vaø khí.
Gieáng khoan laø coâng trình tìm kieám thaêm doø hoaëc khai thaùc. Loaïi coâng
trình naøy ñöôïc taïo baèng phöông phaùp cô hoïc – phöông phaùp khoan gieáng,
nhaèm muïc ñích laáy maãu ñaát ñaù, taïo ra moät veát loä ñòa chaát coøn môùi, chöa ñöôïc
phong hoùa, hoaëc ñeå khai thaùc caùc chaát löu nhö daàu, khí, nöôùc döôùi ñaát, nöôùc
noùng chöùa naêng löôïng nhieät. Thoâng thöôøng vieäc laáy maãu loõi khoan khoù thöïc
hieän ñöôïc toát vaø giaù thaønh cao, traïng thaùi kyõ thuaät vaø ñoä oån ñònh cuûa coâng
trình phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá kó thuaät vaø ñòa chaát. Ñeå thay theá cho vieäc laáy
maãu loõi, xaùc ñònh traïng thaùi kyõ thuaät vaø theo doõi ñoä oån ñònh cuûa caùc gieáng
khoan, ngöôøi ta khai thaùc trieät ñeå caùc thoâng tin ñòa chaát vaø kyõ thuaät treân veát loä
ñòa chaát (laùt caét ñòa chaát treân thaønh gieáng khoan) cuûa coâng trình. Öu ñieåm cuûa
veát loä ñòa chaát naøy laø ôû choå noù coøn “töôi” nguyeân, chöa bò phong hoùa laïi
xuyeân caét moïi lôùp ñaát ñaù tôùi chieàu saâu ñaùy gieáng.
Vieäc khai thaùc caùc thoâng tin ñòa chaát vaø kyõ thuaät treân veát loä ñòa chaát ôû
thaønh gieáng khoan ñöôïc thöïc hieän baèng caùc phöông phaùp vaät lyù, hoùa hoïc. Nhôø
caùc phöông phaùp naøy ta coù theå xaùc ñònh traïng thaùi kyõ thuaät vaø ñoä oån ñònh cuûa
coâng trình, ñaùnh giaù hieäu suaát khai thaùc cuûa gieáng … laø muïc ñích cuûa ñòa vaät lyù
gieáng khoan.
1.2. Phaân loaïi ñaù theo thaønh phaàn, ñieàu kieän kieán taïo vaø caùc ñaëc tröng vaät
lyù thaïch hoïc

Ñaù laø nhöõng taäp hôïp coù quy luaät cuûa nhöõng khoaùng vaät taïo thaønh nhöõng
theå ñòa chaát ñoäc laäp ôû voû traùi ñaát. Theå ñòa chaát ñoäc laäp ôû ñaây laø noùi ñeán nhöõng
saûn phaåm ñaëc tröng cuûa moät quaù trình ñòa chaát nhaát ñònh. Vaäy ñaù phaûi laø keát
Trang 4
quaû cuûa moät quaù trình ñòa chaát naøo ñoù chöù khoâng phaûi laø moät taäp hôïp ngaãu
nhieân caùc khoaùng vaät hay caùc nguyeân toá.
Ñòa vaät lyù gieáng khoan trong nghieân cöùu daàu khí coù ñoái töôïng chuû yeáu laø
ñaù traàm tích. Khi phaân tích taøi lieäu ñòa vaät lyù gieáng khoan, moâ hình ñaù ñöôïc
xem laø moâi tröôøng coù loã roãng caáu taïo töø 3 pha: cöùng bao goàm xöông ñaù
(matric) laø nhöõng haït khoaùng vaät taïo ñaù, xi maêng gaén keát thöôøng laø seùt,
cacbonat…; pha loûng bao goàm nöôùc, daàu ; pha khí bao goàm caùc khí
hydrocacbon, khí CO2, H2S, N2 … Cuõng coù moät moâ hình ñôn giaûn bao goàm hai
thaønh phaàn seùt; trong khoâng gian, loã roãng cuûa ñaù ñöôïc laáp ñaày chaát löu (daàu,
khí, nöôùc). Hai thaønh phaàn caáu thaønh pha cöùng cuûa ñaù (matrix vaø seùt) coù aûnh
höôûng raát khaùc nhau khoâng chæ leân caùc pheùp ño ñòa vaät lyù, maø coøn leân caùc tính
chaát vaät lyù thaïch hoïc cuûa ñaù chöùa (ñoä thaám, ñoä baõo hoøa). Seùt trong nhieàu
tröôøng hôïp ñöôïc phaân bieät: seùt neùn (shale), haït seùt xaâm taùn trong ñaù ôû daïng
caáu truùc (clay), boät seùt (silit) laø caùc haït caùt mòn coù kích thöôùc 1/16-1/256 mm.
1.3. Ñaù chöùa

Ñaù chöùa ôû ñaây laø caùc ñaù (hay thaønh heä) coù loã roãng vaø coù khaû naêng chöùa
chaát chaát löu (daàu, khí, nöôùc) trong khoâng gian roãng cuûa ñaù. Caùc chaát löu nhö
daàu khí chuû yeáu laø di chuyeån töø nôi khaùc ñeán vaø laáp ñaày trong loã roãng cuûa ñaù
chöùa. Ñaù chöùa thöôøng laø ñaù coù ñoä roãng vaø ñoä thaám cao nhö caùc ñaù caùt,
cacbonat vaø ñaù moùng nöùt neû.
Ñaù chöùa laø caùt keát hay caùt seùt, loã roãng chuû yeáu laø loã roãng giöõa haït (ñoä
roãng nguyeân sinh) coù vai troø quan troïng, coøn ñoä roãng thöù sinh, nhö khe nöùt laø
loã roãng ít quan troïng hôn.
Ñaù chöùa laø cacbonat (ñaù voâi, dolomit) khoâng gian roãng quan troïng nhaát
laø caùc khe nöùt neû vaø loã gaëm moøn hang hoác. Ñaù cacbonat laø loaïi ñaù khoâng chòu
uoán, neân deã bò nöùt neû döôùi taùc duïng cuûa löïc kieán taïo.
Trang 5
Ñaù chöùa laø ñaù macma, nhö tröôøng hôïp cuûa moû Baïch Hoå vaø moät soá moû
khaùc ôû beå Cöûu Long, thì ñoä roãng trong caùc khe nöùt laïi laø quan troïng. Ñoä roãng
khe nöùt trong ñaù macma (ñaù moùng nhö vaãn quen goïi) coù ñoä môû thoâng noái raát
toát neân maëc duø coù giaù trò ñoä roãng thaáp nhöng caùc thaân daàu trong ñaù moùng vaãn
cho giaù trò khai thaùc cao. Caùc khe nöùt trong ñaù macma ñöôïc hình thaønh do taùc
duïng cuûa löïc kieán taïo, do bò co ngoùt khi nguoäi, vaø do phaù huûy phong hoùa neáu
loä treân maët ñaát.
Ñoä thaám cuûa ñaù chöùa laø moät haøm soá phöùc taïp phuï thuoäc vaøo kieán truùc loã
roãng cuûa ñaù, ñaëc ñieåm cuûa chaát löu. Ñoä thaám cuûa ñaù chöùa caùt seùt phuï thuoäc
vaøo ñoä roãng, ñoä haït, haøm löôïng seùt… Ñoä môû hay ñoä thoâng noái cuûa kieåu loã roãng
khe nöùt lôùn hôn loã roãng giöõa haït neân coù cuøng ñoä roãng nhöng ñoä thaám trong
caùc taàng chöùa laø ñaù cacbonat vaø ñaù moùng bao giôø cuõng lôùn hôn trong ñaù caùt
seùt.
1.4. Ñoä roãng
Ñònh nghóa: Ñoä roãng laø tæ phaàn khoâng gian khoâng ñöôïc laáp ñaày chaát raén
trong theå tích toaøn phaàn cuûa khoái ñaù (hay cuõng coù theå phaùt bieåu: tyû soá theå tích
cuûa loã roãng vôùi theå tích cuûa khoái ñaù).
Caên cöù vaøo nhöõng ñaëc ñieåm rieâng ngöôøi ta chia loã ra caùc loaïi:
a) Ñoä roãng toaøn phaàn (  t ) hay ñoä roãng chung laø tyû soá theå tích cuûa taát caû
khoâng gian roãng (giöõa haït, keânh thoâng noái, nöùt neû, hang hoác, boït …) coäng laïi
coù trong ñaù.
vt  v s v p
t   (1.1)
vt vt
Trong ñoù :
v p : theå tích cuûa moïi khoâng gian troáng trong ñaù (thoâng thöôøng
trong v p coù chöùa daàu, nöôùc, khí)
v s : theå tích cuûa vaät lieäu raén
Trang 6
v t : theå tích toaøn phaàn cuûa khoái ñaù.
Ñoä roãng toaøn phaàn goàm 2 phaàn : loã roãng nguyeân sinh (  1 ) vaø ñoä roãng
thöù sinh (  2 ). Ñoä loã roãng (  1 ) laø ñoä roãng giöõa haït hay giöõa caùc tinh theå, noù
phuï thuoäc vaøo kieåu, kích thöôùc haït vaø caùch saép xeáp cuûa caùc haït trong pha
cöùng.  2 laø phaàn loã roãng ñöôïc taïo thaønh do caùc quaù trình phaùt trieån cuûa ñaù,
do caùc löïc neùn kieán taïo theo caùc chieàu khaùc nhau, vaø coøn do quaù trình bieán
ñoåi cuûa vaät chaát höõu cô ñeå laïi caùc loã hoång.
b) Ñoä roãng thoâng noái hay loã roãng hôû (  thn ) ñöôïc taïo thaønh töø caùc phaàn loã
troáng coù thoâng noái vôùi nhau. Ñoä loã roãng thoâng noái  thn thöôøng nhoû hôn loã
roãng toaøn phaàn  t bôûi nhieàu tröôøng hôïp caùc boït roãng trong ñaù khoâng ñaù
khoâng thoâng noái ñöôïc vôùi nhau. Chaúng haïn ñaù boït coù ñoä roãng  1 vaøo côû 50%,
nhöng vì caùc boït khoâng coù keânh thoâng noái vôùi nhau neân  thn =0.
c) Ñoä roãng tieàm naêng (  p ) laø phaàn loã roãng hôû coù ñöôøng kính caùc keânh
thoâng noái ñuû lôùn ñeå cho doøng caùc chaát löu coù theå ñi qua deã daøng (lôùn hôn 50
m ñoái vôùi daàu, vaø 5 m ñoái vôùi khí). Ñoä roãng tieàm naêng (  p ) ñoâi khi coù giaù
trò nhoû hôn ñoä roãng hôû (  thn ). Ví duï caùc lôùp seùt coù ñoä roãng hôû raát cao töø 50-
85% nhöng hoaøn toaøn khoâng coù loã roãng tieàm naêng vì leõ loã roãng vaø keânh thoâng
noái trong ñaù seùt raát beù, seùt laïi coù ñaëc ñieåm haáp thuï beà maët cao neân ñoä thaám
raát keùm, coù vai troø lôùp maøn chaén.
d) Ñoä roãng hieäu duïng (  ef ) laø thuaät ngöõ ñöôïc söû duïng trong phaân tích taøi
lieäu ñòa vaät lyù gieáng khoan. Ñaây laø phaàn loã roãng chöùa chaát löu töï do trong
khoâng gian cuûa loã roãng hôû  thn hoaëc loã roãng  p , nghóa laø khoâng tính ñeán
phaàn theå tích cuûa caùc lôùp nöôùc bao, nöôùc hydrat seùt (nöôùc haáp thuï treân beà maët
caùc haït seùt), nöôùc taøn dö.
Ñoä roãng, laø ñaïi löôïng khoâng thöù nguyeân coù theå bieåu thò baèng phaàn traêm (ví
duï 30%),
Trang 7
Chöông 2 : ÖÙng duïng haït nhaân trong ñòa vaät lí gieáng khoan
CHÖÔNG 2
ÖÙNG DUÏNG HAÏT NHAÂN TRONG ÑÒA VAÄT LÍ GIEÁNG
KHOAN
Caùc phöông phaùp phoùng xaï haït nhaân coù cô sôû vaät lyù – ñòa chaát döïa treân
caùc hieän töôïng phoùng xaï töï nhieân vaø kích thích nhaân taïo trong caùc lôùp ñaát ñaù
ôû thaønh gieáng khoan.
2.1. Phoùng xaï töï nhieân
2.1.1 Ñaëc tính phoùng xaï töï nhieân cuûa ñaát ñaù
Trong ñaát ñaù, caùc nguyeân toá phoùng xaï thöôøng gaëp laø Kali 40, daõy Uran,
daõy Thori.
Baûng 2.1.1a. Bieåu thò haøm löôïng K, U, Th coù trong caùc loaïi khoaùng vaät
trong ñaù moùng (trích trong taøi lieäu Openhole Log Analysis and Formation
Evaluation, 1991, Halliburton Company)
Materials K(%) U(ppm) Th(ppm)

Allanite 30-700 500-5000
Apatite 5-150 20-150
Epidote 20-50 50-500
Monazite 5-3E+3 25-200E+3
Sphene 100-700 100-600
Xenotime 0.5-34E+3 Low
Zircon 3-3E+3 1-2,5E+3
Andesite (average) 1,7 0,8 1,9
Andesite (Oregon) 2,9 2,0 2,0
Basalt, alkali 0,61 0,99 4,6
Basalt, plateau 0,61 0,53 1,96
Basalt, alkali olivine <1,4 <1,4 3,9
Basalt, tholeiites (orogene) <0,6 <0,25 <0,05
Basalt, tholeiites (non- orogene) <1,3 <0,50 <2,0
Basalt in oregon 1,7 1,7 6,8
Carbonates, range (average) 0-2(0,3) 0.1-9(2,2) 0-7,(1,7)
Carbonate, pure lime, chark, dolo <0,1 <0,1 <0,5
Carbonate, clean W.TX dolomite 0,1-0,3 1,5-10 <2,0
Trang 8
Materials K(%) U(ppm) Th(ppm)

Carbonate, clean Forida lime <0,4 2,0 1,5
Carbonate, clean TX lime, Cretac <0,3 1,5-15 <2,0
Carbonate, Hunton lime <0,2 <1,0 <1,5
Carbonate,West Texas <0,3 <1,5 <1,5
Clays, bauxite 3-30 10-130
Clays, bentonite <0,5 1-20 6-50
Clays, montmorillonite 0,16 2-5 14-24
Clays, kaolinite 0,42 1,5-3 6-19
Clays, illite 4,5 1,5
Clays, mica, biotite 6,7-8,3 <0,01
Clays, mica, muscovite 7,9-9,8 <0,01
Diabase, Virginia <1,0 <1,0 2,4
Diorite, quartzodirite 1,1 2,0 8,5
Dunite, Washington <0,02 <0,01 <0,01
Feldspar, plagioclase 0,54 <0,01
Feldspar, orthoclase 11,8-14,0 <0,01
Feldspar, microline 10,9 <0,01
Gabbro (mafic igneous) 0,64-0,58 0,84-0,90 2,70-3,85
Granite, (silicic igneous) 2,75-4,26 3,6- 4,7 19-20
Granite, Rhode Island 4,5-5,0 4,2 25-52
Granite,preCambr. (MN,OK,CO) 2-6 3,2-4,6 14-27
Granodiorite 2,0-2,5 2,6 9,3-11,0
Granodiorite (Colorado, Idaho) 5,5 2,0-2,5 11,0- 2,1
Perododite 0,2 0,01 0,05
Phoshates 100-350 1-5
Rhyolite 4,2 5,0
Sandstones,range (average) 0,7-3,8 (1,1) 0,2-0,6 0,7-2,0
(0,5) (1.7)
Silica, quartz, quartzite (pure) <0,15 <0,4 <0,2
Sands, Gulf Coast beaches <1,2 0,84 2,8
Sands, Atlantic Coast (FL,NC) 0,37 3,97 11,27
Sands, Atlantic Coast (NJ,MA) 0,3 0,8 2,07
Shales, common, range (average) 1,6-4,2(2,7) 1,5-5,5 8-18(12)
(3,7)
Shale, average of 200 Samples 2,0 6,0 12,0
Shales, Colorado oil shales <4,0 Up to 500 1-30
Schist (biotite) 2,4-4,7 13-25
Trang 9
Group Mineral Formula GR Uran Thori Pota
Silica Quart SiO2 5 0.1-5 0.5-6 0
Opal SiO2(H2O)n 10 0 0 0
Plagioclase Albite NaALSi3O8 3-35

Feldspar
Oligoclase (Na,Ca)(SiAl)4O8 6-55 1.9-6 0.5-3 0-1.6
Andesine (Na,K,Ca)(Si,Al)4O8 75
Labradorite (Ca,K,Fe,K)(Si,Al)4O8 25
Alkali Alkali KAlSi3O8 235-275 6.7-13

Fedspar
Fedspar (Na,Ca)2O6(O,OH,F) 240-277 1.2-2.6 6.5-13.3
Alkali (Na,Ca)2AlSi3O8 73-122 3.4-4.7
Mica Boitite K(Mg,Fe)2Al6(Si4O10)3(OH)2 275 2.6-48 0-22 5.4-8.1
Muscovite KAl2(Si3AlO10)(OH)2 270 8.1 0-25 6.8-9.4

Baûng 2.1.1b Haøm löôïng U, K, Th trong ñaù moùng.
glauconite K2(Mg,Fe)2Al6(Si4O10)3(OH)2 155-210
Amphibole Hornblends Ca2NaMg2Fe2AlSi8O22(O,OH)2 28-445 2.8-43 5-50 0.5-1
Olivine Olivine (Mg,Fe)2SiO4 10 0.01 0 0

(trích trong taøi lieäu XN Ñòa vaät lí GK)
Oxide Magnetite Fe3O4 50 1-30 0.3-20 0
Trang 10
Othopyroxennes Enstatite (Mg,Fe,Al)SiO3 15 0.01-40 3-25
2.1.2 Hoaït tính phoùng xaï cuûa ñaát ñaù

Hoaït tính phoùng xaï cuûa ñaát ñaù raát khaùc nhau vaø chuùng phuï thuoäc thaønh
phaàn khoaùng vaät vaø nguoàn goác cuûa ñaát ñaù.
Caùc ñaù xaâm nhaäp phaân bieät nhau theo möùc ñoä böùc xaï gamma töï nhieân.
Caùc ñaù coù thaønh phaàn axit (granit, granodoirit,..) coù cöôøng ñoä phoùng xaï cao
hôn caû vì coù chöùa Kali vaø caùc nguyeân toá trong daõy U,Th. Feldspat vaø Mica laø
caùc khoaùng vaät coù maët nhieàu trong ñaù macma chöùa nhieàu K, trong ñoù coù theå
coù tôùi 0,02% laø ñoàng vò 40K.
Caùc ñaù bazô vaø sieâu bazô coù ñoä phoùng xaï gamma töï nhieân thaáp nhaát.
Caùc ñaù traàm tích laø saûn phaåm phong hoùa töø ñaù macma coù ñoä phoùng xaï töï
nhieân khaùc nhau. Neáu saûn phaåm phong hoùa töø ñaù axit, caùc ñoàng vò phoùng xaï
coù ñoä linh ñoäng cao seõ tích tuï ôû nhöõn g nôi nhaát ñònh. Thaïch anh - moät trong
nhöõng khoaùng vaät chính cuûa ñaù axit seõ keát tinh ôû daïng saïch vaø keát thaønh ñaù
caùt coù ñoä phoùng xaï töï nhieân thaáp. Feldspat vaø mica laø caùc khoaùng vaät seùt, vì
vaäy seùt thöôøng coù ñoä phoùng xaï cao.
Cöôøng ñoä phoùng xaï töï nhieân cao ôû caùc lôùp seùt cuõng coù vì caùc nguyeân
nhaân khaùc nöõa. Trong quaù trình laéng ñoïng, seùt haáp thuï caùc ion cuûa caùc nguyeân
toá ñoàng vò phoùng xaï coù trong caùc xaùc ñoäng vaät caáp thaáp. Caùc seùt bò bitum hoùa,
coù theå chöùa tôùi 0,01% Uran hay Thori. Cöôøng ñoä phoùng xaï trong tröôøng hôïp
naøy laø do söï tích tuï caùc ñoàng vò phoùng xaï cuûa daõy Uran vaø Thori coù caùc chaát
keo sinh ra töø vaät chaát höõu cô.
Caùc ñaù cacbonat (voâi, dolomit,..) coù ñoä phoùng xaï thaáp nhaát. ÔÛ caùc ñôùi
xaûy ra quaù trình dolomit hoùa do taùc ñoäng cuûa nöôùc döôùi ñaát ta thaáy coù söï taêng
nheï ñoä phoùng xaï töï nhieân do coù moät löôïng nhoû caùc ñoàng vò coù trong nöôùc.
Caùc ñaù caùt keát vaø cacbonat coù soá ño ñoä phoùng xaï töï nhieân taêng daàn theo
haøm löôïng seùt chöùa trong ñaù.
Trang 11
Dò thöôøng phoùng xaï töï nhieân coù theå cao trong tröôøng hôïp trong coù haøm
löôïng caùc chaát phoùng xaï nhö caùt chöùa monazit vaø ñaù voâi chöùa Uran. Bieân ñoä
cuûa dò thöôøng thaäm chí lôùn hôn caû khi caùt keát chöùa glauconit.
Than vaø caùc lôùp ñaù thuûy hoùa (thaïch cao, anhyhit, muoái moû) coù ñoä phoùng
xaï töï nhieân thaáp nhaát. Chæ khi caùc ñaù thuûy hoùa coù keøm theo caùc muoái Kali
(Sinvin, Carnalit, Kailmit) thì môùi coù ñoä phoùng xaï töï nhieân cao.
2.1.3 Ñôn vò duøng trong ñòa vaät lí gieáng khoan.

Ñôn vò chuaån duøng ñeå xaùc ñònh cöôøng ñoä phoùng xaï laø API.
a) Ñoái vôùi gamma :
Ngöôøi ta taïo ra moät caùi gieáng hình truï coù ñoä saâu 24 feet, ñöôøng kính 4
feet, xung quanh gieáng ñöôïc traùm baèng ximaêng chia ra thaønh ba vuøng. Vuøng ôû
giöõa coù chieàu daøi 8 feet traùm baèng ximaêng nhaân taïo. Ñoù laø ximaêng troän vôùi 13
ppm Uranium, 24 ppm Thorium vaø 4% Kalium. Hai vuøng 2 beân laø ximaêng
khoâng troän chaát phoùng xaï.
Ngöôøi ta ñònh nghóa cöôøng ñoä phoùng xaï giöõa hai vuøng naøy laø 200 API.
Goïi vuøng coù phuû chaát phoùng xaï laø vuøng “hot” vaø vuøng khoâng phuû chaát phoùng
xaï laø vuøng “cool”. Ngöôøi ta tính ñöôïc ñoä nhaïy G nhö sau:
G=200API/( Ihot-Icool) (2.1)
b) Ñoái vôùi neutron :
Moâ hình ñöôïc caáu taïo goàm caùc khoái khaùc nhau vaø ôû giöõa coù khoan loã
khoan. Trong loã khoan chöùa nöôùc ngoït. Moãi khoái truï coù chieàu daøy laø 6 feet,
ñöôøng kính 6 feet. Caùc khoái naøy ñöôïc ñaët trong haàm beâtoâng, naèm döôùi nöôùi
ngoït saâu 6 feet.
Töø döôùi leân laàn löôït laø khoái ñaù voâi Austin coù ñoä roãng 26%, khoái ñaù voâi
Aán Ñoä coù ñoä roãng 19%, beân treân laø khoái ñaù caåm thaïch coù ñoä roãng 1,9% vaø
treân laø lôùp nöôùc ngoït coù chæ soá ñoä roãng laø 100%.
Trang 12
Hình 1.3b. Moâ hình khaéc chuaån ñoä neutron
Ñaët maùy ño neutron khoâng coù nguoàn S vaøo vò trí chính giöõa khoái truï ñaù
voâi coù chæ soá ñoä roãng 19%, laáy soá ño thöù nhaát (I1). Töông töï vôùi maùy ño laép
nguoàn, ta coù soá ño thöù hai (I2). Ñôn vò API(neutron ) ñöôïc ñònh nghóa:
I=(I2-I1)/1000 (2.2)
2.2. Töông taùc gamma vaø neutron vôùi moâi tröôøng
2.2.1 Töông taùc cuûa gamma vôùi moâi tröôøng

Khi chieáu xaï moâi tröôøng nghieân cöùu baèng chuøm tia gamma thì ta seõ gaëp
caùc töông taùc giöõa gamma vôùi moâi tröôøng gaây ra 3 hieäu öùng quan troïng sau
ñaây
2.2.1.1. Hieäu öùng quang ñieän

Trong hieäu öùng naøy, gamma tôùi va chaïm khoâng ñaøn hoài vôùi nguyeân töû
maø noù gaëp treân ñöôøng ñi. Electron nhaän hoaøn toaøn naêng löôïng cuûa gamma vaø
thoaùt khoûi söï lieân keát vôùi nguyeân töû vôùi ñoäng naêng T.
Theo ñònh luaät baûo toaøn naêng löôïng:
T  h  e (2.3)
Trong ñoù:
T laø ñoäng naêng cuûa quang electron.
h laø naêng löôïng cuûa gamma.
Trang 13
e laø naêng löôïng lieân keát cuûa quang electron.
Thöïc nghieäm chöùng minh raèng tieát dieän töông taùc quang ñieän a gaàn
nhö tyû leä vôùi Z vaø giaûm tyû leä nghòch vôùi h :
Z4
a  (2.4)
h
Trong nghieân cöùu ngöôøi ta coøn duøng moät soá taét daàn tuyeán tính  . Heä soá
naøy ñöôïc tính nhö sau:
nguyentu
 (cm 1 )  N ( )a (cm 2 )
cm 3
2.2.1.2. Hieäu öùng Compton
Electron Compton
Electron
Phoâtoân tôùi h 0
Phoâtoân taùn xaï h '

Hình 2.2.1.2 Taùn xaï Compton
Hieäu öùng Compton laø va chaïm ñaøn hoài giöõa löôïng töû gamma vôùi moät
electron töï do. Löôïng töû gamma tôùi coù naêng löôïng h bò moät electron laøm taùn
xaï. Keát quaû ta coù moät gamma coù naêng löôïng h ' vaø moät electron coù ñoäng
naêng. Heä soá taét daàn tuyeán tính  ñoái vôùi quaù trình Compton chæ phuï thuoäc vaøo
soá electron bò va chaïm. Ta coù theå vieát:
  N .Z . e (2.5)
Trong ñoù:
N laø soá nguyeân töû/cm3
Z laø soá electron treân moät nguyeân töû.
Trang 14
 e laø tieát dieän cuûa moãi electron ñoái vôùi quaù trình Compton.
Giaù trò  e khoâng phuï thuoäc vaøo Z vaø giaûm chaäm theo naêng löôïng cuûa
löôïng töû gamma.
2.2.1.3. Hieäu öùng taïo caëp

Khi töông taùc vôùi vaät chaát, gamma coù naêng löôïng cao (>10MeV) thì coù
töông taùc thaúng vôùi caùc haït nhaân nguyeân töû. Trong tröôøng haït nhaân löôïng töû
gamma bò haáp thuï hoaøn toaøn laøm baén ra moät caëp haït ñieän traùi daáu electron-
pozitron.
Haïït nhaân
Phoâtoân tôùi
Caëp e- vaø e+
Hình 2.2.1.3. Hieäu öùng taïo caëp
Naêng löôïng cuûa quaù trình seõ laø:

h  T  T  2m0C 2 (2.6)
Trong ñoù :
T- vaø T+ laàn löôït laø ñoäng naêng cuûa electron vaø pozitron.
2mC2 laø naêng löôïng caàn thieát sinh ra moät electron ñöùng yeân.
Caû hai haït tích ñieän e- vaø e+ ñeàu sinh ra töø naêng löôïng cuûa gamma cho
neân quaù trình chæ ñöôïc pheùp veà maët naêng löôïng neáu h  2m0C 2 (töùc laø
>1,02MeV)
Tieát dieän treân moãi nguyeân töû ñoái vôùi quaù trình taïo caëp aK taêng tyû leä vôùi
Z2 vaø loga cuûa naêng löôïng h . Heä soá taét daàn tuyeán tính k laø Nak.
Trang 15
2.2.1.4. Heä soá haáp thuï toaøn phaàn

Trong thöïc teá, caû ba quaù trình quang ñieän, Compton vaø taïo caëp ñoàng thôøi
coù theå taïo ra vaø gaây ra 3 hieäu öùng töông öùng.
Goïi  laø heä soá haáp thuï tia gamma toaøn phaàn cuûa moâi tröôøng vaät chaát thì
  k     (cm-1). Ta bieåu thò cöôøng ñoä chuøm tia gamma I xuyeân qua chaát
haáp thuï coù beà daøy x(cm) nhö sau:

I  I 0 e  x ( 2.7)
Söï aûnh höôûng töông ñoái cuûa töøng loaïi töông taùc seõ tuøy thuoäc vaøo möùc
naêng löôïng cuûa tia gamma. ÔÛ vuøng naêng löôïng töø 0,5 ñeán 5 MeV cuûa tia
gamma, hieäu öùng compton laø troäi hôn ñoái vôùi moâi tröôøng haáp thuï. ÔÛ mieàn
naêng löôïng <0,5 MeV thì hieäu öùng quang ñieän troäi hôn, nhaát laø ñoái vôùi caùc
nguyeân toá coù soá Z cao. ÔÛ mieàn naêng löôïng cao >5MeV thì tính troäi thuoäc veà
quaù trình taïo caëp.
2.2.2. Töông taùc cuûa neutron ñoái vôùi moâi tröôøng vaät chaát
Neutron töông taùc vôùi caùc haït nhaân trong moâi tröôøng ôû hai daïng: taùn xa
ï(khuyeách taùn) vaø haáp thuï (baét giöõ), tuøy thuoäc vaøo naêng löôïng cuûa haït nhaân
bia.
Theo naêng löôïng cuûa caùc neutron, ngöôøi ta chia chuùng thaønh caùc nhoùm
sau:
1. Neutron nhanh, En>10KeV
2. Neutron trung gian, En=100eV-100KeV
3. Neutron treân nhieät, En=0.025eV-100eV
4. Neutron nhieät, En<=0,025eV
Söï taùn xaï ñöa ñeán keát quaû laøm giaûm naêng löôïng vaø thay ñoåi höôùng ñi
cuûa caùc neutron, coøn haáp thuï laø quaù trình trong ñoù neutron bò haït nhaân baét giöõ
ñeå taïo thaønh moät haït nhaân phöùc hôïp coù cuøng soá Z vaø khoái löôïng thì thì taêng
theâm 1 ñôn vò (A+1).
Trang 16
Noùi chung, caùc neutron ñeàu coù theå bò baét bôûi caùc haït nhaân ôû moïi caáp
naêng löôïng, nhöng xaùc xuaát ñeå neutron nhanh bò baét giöõ nhoû hôn raát nhieàu so
vôùi neutron treân nhieät vaø neutron nhieät.
Trong Ñòa vaät lyù gieáng khoan thöôøng duøng caùc nguoàn phaùt ra neutron coù
naêng löôïng cao nhö nhoùm neutron nhanh. Chuùng coù theå bò baét giöõ deã daøng khi
möùc naêng löôïng chæ coøn khoaûng 0,0025eV sau quaù trình laøm chaäm. Thoâng
thöôøng haït nhaân baét giöõ moät neutron thì taïo thaønh haït nhaân môùi. Caùc haït nhaân
phöùc hôïp naøy thöôøng ôû traïng thaùi kích thích vaø chuùng seõ trôû veà traïng thaùi cô
baûn baèng caùch phaùt xaï gamma. Phoå naêng löôïng cuûa tia gamma phaùt xaï trong
tröôøng hôïp naøy raát ñaëc tröng cho caùc haït nhaân phöùc hôïp vöøa taïo thaønh. Döïa
vaøo ñaëc tröng ñaëc tröng naøy ta coù theå nhaän bieát söï coù maët cuûa moät soá nguyeân
toá trong moâi tröôøng nghieân cöùu.
Taùn xaï laø daïng töông taùc quan troïng cuûa neutron trong moâi tröôøng vaät
chaát. Sau moãi va chaïm vôùi haït nhaân, caùc neutron maát bôùt naêng löôïng vaø
chuyeån ñoäng leäch höôùng so vôùi höôùng ban ñaàu. Do chuyeån ñoäng leäch höôùng
sau moãi laàn va chaïm neân neutron khuyeách taùn lan toûa vaø chuyeån ñoäng chaäm
hôn trong moâi tröôøng.
Caùc va chaïm laø chaäm neutron coù hai hình thöùc: taùn xaï ñaøn hoài vaø taùn xaï
khoâng ñaøn hoài.
Taùn xaï ñaøn hoài: naêng löôïng E cuûa neutron sau va chaïm ñöôïc tính theo
naêng löôïng E0 cuûa chính noù tröôùc luùc va chaïm vaø goùc taùn xaï  :
M 2  2M cos   1
E E0 ( 2.8)
( M  1) 2
Trong ñoù:M laø khoái löôïng haït nhaân bia

Khi    thì E trôû neân raát nhoû:
 M 1 
2
Emin   E0  E0 (2.9)

 M 1
Trang 17
Naêng löôïng tieâu hao ñöôïc tính nhö sau:

Emax  E0  Emin  (1   ) E0 (2.10)
Neáu haït nhaân bia laø hydro (M=1) thì ta coù :
 M 1 
2
   0 (2.11)
 M 1
Khi ñoù E  E0 , nghóa laø neutron seõ maát toaøn boä naêng löôïng moãi khi va
chaïm vôùi hydro.

Taùn xaï khoâng ñaøn hoài: Taùn xaï khoâng ñaøn hoài chuû yeáu xaûy ra ñoái vôùi
caùc neutron nhanh vaø ñaëc bieät vôùi haït nhaân naëng. Thöïc nghieäm chöùng minh
trong mieàn naêng löôïng cuûa neutron töø 2 ñeán 4 MeV, tieát dieän va chaïm khoâng
ñaøn hoài cuûa moïi haït nhaân, tröø caùc haït nhaân coù soá nuclon laï, ñeàu taêng daàn theo
khoái löôïng theo quy luaät A2/3. Trong vuøng naêng löôïng 1 MeV tieát dieän va
chaïm khoâng ñaøn hoài laïi thay ñoåi maïnh töø nhoùm haït nhaân naøy ñeán nhoùm haït
nhaân khaùc.
Söï baét neutron laø neutron bò haït nhaân baét ñeå trôû thaønh nhaân trung gian.
Tieát dieän haáp thuï neutron cuûa nhieàu haït nhaân giaûm tæ leä nghòch vôùi toác ñoä cuûa
neutron theo quy luaät 1/v. Ñieàu ñoù coù nghóa laø xaùc suaát ñeå moät haït nhaân baét
giöõ ñöôïc moät neutron nhieät bao giôø cuõng lôùn hôn ñoái vôùi moät neutron nhanh.
Ñoái vôùi ña soá haït nhaân, nhaát laø caùc haït nhaân naëng, coøn coù söï haáp thuï
coäng höôûng. Caùc coäng höôûng naøy xuaát hieän moãi khi haït nhaân trung gian ñöôïc
taïo thaønh ôû möùc naêng löôïng kích thích noù. Nhôø coù haáp thuï coäng höôûng ôû möùc
naêng löôïng naøy maø moät soá haït nhaân coù tieát dieän baét giöõ neutron nhieät raát lôùn.
Trang 18
2.3. Caùc phöông phaùp gamma
2.3.1 Phöông phaùp gamma töï nhieân
2.3.1.1 Cô sôû lyù

Trong caùc lôùp ñaát ñaù töï nhieân, bao giôø cuõng chöùa moät haøm löôïng nhaát
ñònh caùc ñoàng vò phoùng xaï vaø luoân luoân phaân raõ theo caùc quy luaät cuûa chuùng.
Khi phaân raõ chuùng phaùt ra böùc xaï gmma. Gamma phaùt ra ñöôïc chuû yeáu bôûi 3
nhoùm ñoàng vò phoùng xaï :
- Nhoùm ñoàng vò Kalium(40)
- Nhoùm ñoàng vò Uranium
- Nhoùm ñoàng vò Thorium.
Haøm löôïng caùc ñoàng vò phoùng xaï coù trong caùc lôùp ñaát ñaù khaùc nhau vaø
ña daïng. Noù bò höôûng bôûi quaù trình kieán taïo cuûa lôùp voû traùi ñaát. Keát quaû cuûa
nghieân cöùu ñòa chaát, haøm löôïng cuûa caùc ñoàng vò phoùng xaï xaâm nhaäp trong væa
seùt cao hôn trong væa caùt keát. Tuy nhieân, baûn thaân seùt cuõng coù thaønh phaàn
thaïch hoïc khaùc nhau cho neân khoâng theå coù loaïi seùt naøo goïi ñaïi dieän coù cöôøng
ñoä phoùng xaï chuaån. Seùt caolinite haàu nhö khoâng coù Potasium (K40) , trong khi
ñoù Illite chöùa 4-8% Potasium; seùt montmorillite chöùa khoaûng 1% Potasium.
Noùi toùm laïi, phöông phaùp gamma töï nhieân döïa vaøo söï khaùc bieät veà haøm
löôïng caùc ñoàng vò phoùng xaï trong caùc lôùp ñaát ñaù khaùc nhau ñeå phaân chia,
nhaän daïng chuùng. Vì seùt laø loaïi ñaát ñaù coù haøm löôïng ñoàng vò phoùng xaï cao
nhaát, neân trong moät vuøng moû ngöôøi ta thöôøng choïn moät væa seùt naøo ñoù laøm væa
seùt chuaån vaø cho væa ñoù laø 100% seùt. Töø ñoù suy ra haøm löôïng seùt cuûa caùc væa
khaùc so væa chuaån naøy.
Trang 19
2.3.1.2 Sô ñoà ño gamma töï nhieân.

a) Sô ñoà khoái cuûa maùy ño gamma töï nhieân.
1 2
4 caùp
Hình 2.3.1.2a. Sô ñoà khoái cuûa maùy ño gamma

1. Khoái tính theå NaI
2. OÁng nhaân quang ñieän
3. Khoái nguoàn nuoâi
4.Khoái khuyeách ñaïi vaø cheá bieán tín hieäu
Hình 2.3.1.2b. Maùy ño gamma töï nhieân vaø gamma phoå ôû XN

Ñòa vaät lyù Gieáng khoan
b) Caùc yeáu toá aûnh höôûng leân keát quaû ño GR.

Ñöôøng cong ño ghi cöôøng ñoä böùc xaï gamma töï nhieân trong gieáng khoan
phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá, tröôùc heát hết phaûi keå ñeán:
Trang 20
- Caùc lôùp ñaù trong laùt caét gieáng khoan chöùa caùc nguyeân toá ñoàng vò
phoùng xaï, trong ñoù quan troïng nhaát laø U, Th vaø K.
- Ñaëc tính kyõ thuaät cuûa caùc detector duøng trong pheùp ño, chieàu daøy væa
vaø vò trí töông ñoái cuûa detector trong gieáng khoan so vôùi caùc lôùp ñaát ñaù.
- Ñöôøng kính thöïc cuûa gieáng khoan, maät ñoä vaø loaïi dung dòch khoan.
- Maät ñoä cuûa caùc lôùp ñaù ôû thaønh gieáng khoan .
- Toác ñoä keùo caùp khi ño ghi.
Taát caû caùc yeáu toá treân ñaây ñoàng thôøi aûnh höôûng leân giaù trò ño gamma töï
nhieân. Trong phaân tích keát quaû ño GR caàn phaûi xaùc ñònh xem nhöõng yeáu toá
naøo aûnh höôûng nhaát leân pheùp ño trong tröôøng hôïp cuï theå vaø ñöa ra pheùp hieäu
chænh töông öùng.
Giaù trò ño cöôøng ñoä böùc xaï gamma phuï thuoäc tröïc tieáp vaøo quaù trình suy
giaûm tia gamma bò haáp thuï trong moâi tröôøng nghieân cöùu. Söï suy giaûm ñoù tuaân
theo ñònh luaät haøm muõ:
GRx= GR0.e- x (2.11)
Trong ñoù GRx vaø GR0 laø böùc xaï gamma tröôùc vaø sau khi xuyeân qua ñoaïn
ñöôøng x trong moâi tröôøng nghieân cöùu coù heä soá haáp thuï  (cm-1)
Giaù trò heä soá haáp thuï  phuï thuoäc vaøo naêng löôïng cuûa tia gamma vaø maät
ñoä khoái cuûa moâi tröôøng.

Caùc giaù trò heä soá  trong caùc moâi tröôøng ñoái vôùi caùc tia gamma coù naêng
löôïng khaùc nhau duøng ñeå tính hieäu chænh suy giaûm tia gamma trong dung dòch
ño ñöôøng kính gieáng thay ñoåi trong oáng choáng vaø trong vaønh ximaêng xung
quanh gieáng khoan.
2.3.1.3 Phaïm vi öùng duïng cuûa phöông phaùp ño gamma töï nhieân
Phöông phaùp ño gamma töï nhieân trong gieáng khoan (GR) ñöôïc söû duïng
ñeå phaân chia ñòa taàng cuûa caùc lôùp trong laùt caét
Trang 21
Do cöôøng ñoä phoùng xaï caøng cao khi haøm löôïng seùt trong ñaát ñaù caøng
nhieàu neân ñöôøng cong GR cho daáu hieäu toát ñeå phaân bieät caùc lôùp ñaù seùt (taàng
sinh, taàng chaén) vaø ñaù chöùa ít seùt hoaëc khoâng chöùa seùt (taàng thaám chöùa daàu
khí).
Nhìn chung, caùc pheùp ño gamma trong gieáng khoan khoâng bò aûnh höôûng
bôûi ñoä khoaùng hoùa vaø pheùp ño coù theå thöïc hieän ñöôïc trong dung dòch goác daàu.
Vì tia gamma coù khaû naêng ñaâm xuyeân cao, thaäm chí coù theå ñi qua thaønh oáng
choáng baèng theùp coù chieàu daøy 15mm, neân phöông phaùp GR coù theå ño trong
caùc gieáng khoan ñaõ choáng oáng. Ñaây laø öu ñieåm noåi troäi nhaát cuûa phöông phaùp
gamma so vôùi caùc phöông phaùp ño Ñòa vaät lyù gieáng khoan khaùc.
Cöôøng ñoä böùc xaï gamma cuûa caùc ñaù chöùa luïc nguyeân vaø cacbonat,
khoâng chöùa khoaùng vaät phoùng xaï, tyû leä vôùi haøm löôïng khoaùng vaät seùt trong ñaù
laø cô sôû ñeå ta xaùc ñònh haøm löôïng seùt trong ñaù chöùa theo keát quaû ño GR. Haøm
löôïng seùt Vsh tính theo theå tích trong ñaù chöùa coù quan heä haøm soá vôùi tham soá
J  khaù chaët cheõ:
GR  GRmin
J    f (Vsh ) (2.12)
GRmax  GRmin
Trong ñoù:
_ GR laø giaù trò cöôøng ñoä böùc xaï gamma ño ñöôïc taïi ñieåm quan saùt.
_ GRmax, GRmin laàn löôït laø cöôøng ñoä böùc xaï gamma taïi væa seùt vaø væa
caùt saïch.
Trong tröôøng hôïp laùt caét khoâng coù væa caùt saïch, coù theå söû duïng caùc giaù
trò GRmax, GRmin laø caùc giaù trò ño ñöôïc ôû hai væa ñaù coù ñoä seùt bieát tröôùc. Khi ñoù
phöông phaùp xaùc ñònh ñoä seùt theo coâng thöùc treân goïi laø phöông phaùp hai væa
taàng chuaån.
Trang 22
Quan heä haøm soá giöõa tham soá J  vaø ñoä seùt Vsh thöôøng ñöôïc xaùc ñònh
baèng thöïc nghieäm. Trong thöïc teá, ta gaëp moät soá phöông trình thöïc nghieäm cuûa
caùc taùc giaû khaùc nhau:
Quan heä tuyeán tính Vsh = J  (2.13)
Clavier Vsh  1,7  3,38  (J   0,7) 2 (2.14)
Steiber Vsh  0,5J  (1,5  J  ) (2.15)
Vuõ Ngoïc An Vsh  (J GR / 0.0615)1.4729 (2.16)
Tuy nhieân, vì söï coù maët cuûa caùc khoaùng vaät seùt laø moät chæ thò cuûa moâi
tröôøng traàm tích neân quan heä haøm soá J   f (Vsh ) laø raát phöùc taïp vaø khaùc
nhau giöõa vuøng naøy vaø vuøng khaùc. Caùch ñuùng ñaén nhaát vaãn laø thay vì söû duïng
caùc coâng thöùc thöïc nghieäm coù saün baèng vieäc xaây döïng quan heä thöïc nghieäm
giöõa caùc tham soá ñoù cho töøng vuøng cuï theå, thaäm chí cho töøng phaân væa ñòa taàng
khaùc nhau.
2.3.2 Phöông phaùp gamma phoå.
2.3.2.1 Cô sôû vaät lyù

Khi tieán haønh ño GR ta ño cöôøng ñoä böùc xaï tia gamma phaùt xaï töø nhöõng
ñoàng vò phoùng xaï cuûa caùc nguyeân toá ñoàng vò trong ba daõy Uran, Thori vaø
Kali.Caùc tia gamma phaùt xaï töø caùc ñoàng vò cuûa ba daõy vöøa neâu ñeàu döôùi daïng
xung naêng löôïng rôøi raïc.
Phoå böùc xaï Gamma cuûa caùc nguyeân toá phoùng xaï.
- Phoå naêng löôïng Kali:
Trong töï nhieân Kali coù 3 ñoàng vò chính laø K-39; K-40 vaø K-41, tæ leä
cuûa chuùng trong töï nhieân töông öùng laø 93.1%, 0.0199%, 6.88%, duy chæ
coù K-40 laø ñoàng vò phoùng xaï vôùi chu kyø baùn raõ laø 1.3x109 naêm. K-40
phaân raõ bôûi vieäc baét 1 electron ñeå chuyeån thaønh Argon-40. Argon ôû
Trang 23
traïng thaùi kích thích vaø khi chuyeån veà traïng thaùi bình thöôøng noù phaùt ra
1 tia gamma coù naêng löôïng 1.46 MeV.
Hình 2.3.2.1 Phoå böùc xaï gamma cuûa U,Th, vaø Pota
- Phoå naêng löôïng Uran:
Trong töï nhieân Uran coù 3 ñoàng vò phoùng xaï U-234, U-235, U-238 coù tyû
leä trong töï nhieân töông öùng laø 0.0057% ; 0.72% vaø 99.27%. chu kyø baùn raõ
töông öùng laø 2.5x105 naêm; 7.1x108 naêm vaø 4.4x109 naêm. Haàu heát caùc phoùng
xaï thöïc söï ño ñöôïc bôûi caùc thieát bò gamma quy öôùc ñeàu khoâng phaûi töø chính
Trang 24
Uran maø töø moät ñoàng vò phoùng xaï con cuûa noù, Mimus-214 chuyeån thaønh
Polonium-214 bôûi vì baét 1 electron. ÔÛ traïng thaùi kích thích noù phaùt ra moät soá
möùc naêng löôïng khaùc nhau töø 63 kev tôùi 3.07 MeV. Trong ñoù moät ñænh ñaùng
chuù yù taïi 1.76 MeV.
- Phoå naêng löôïng Thori:
Thori chæ coù moät ñoàng vò phoùng xaï Thori- 232 coù chu kyø baùn raõ 1.4x
1010 naêm. Phoå naêng löôïng cuûa Thori bao goàm moät soá vaïch taïi nhöõng möùc
naêng löôïng khaùc nhau. Chuù yù nhaát taïi ñænh 2.614 MeV.
2.3.2.2 Sô ñoà phoå

Maùy ño phoå gamma töông töï nhö maùy ño gamma töï nhieân nhöng khaùc ôû
choå maùy ño phoå gamma thì moãi xung ñieän aùp ôû loái ra cuûa detector coù ñoä lôùn
tyû leä vôùi naêng löôïng cuûa tia gamma ñaäp vaøo detector vaø ñöôïc ñaëc vaøo caùc
keânh khaùc nhau töông öùng vôùi möùc naêng löôïng cuûa noù (keânh coù soá thöù töï cao
hôn thì möùc naêng löôïng cao hôn). Thöôøng coù 256 keânh khaùc nhau töông öùng
vôùi vieäc soá hoùa 8 bit.
Cao aùp
Cao aùp
Hình 2.3.2.2 Sô ñoà khoái cuûa maùy ño phoå gamma töï nhieân
Trang 25
Trong maùy gamma phoå xung ñieän aùp taïi loái ra cuûa detector ñöôïc ñaët
trong caùc keânh khaùc nhau töông öùng vôùi möùc naêng löôïng cuûa noù cuõng laø naêng
löôïng cuûa tia gamma
Khi nhieät ñoä thay ñoåi laøm thay ñoåi cao aùp cuûa boä nhaân quang, keát quaû laø
laøm thay ñoåi ñoä lôùn cuûa xung ñieän aùp loái ra cuûa detector. Do ñoù ñoä lôïi cuûa
detector phaûi ñöôïc giaùm saùt ñeå khoâng thay ñoåi vaø ñöôïc ñieàu chænh lieân tuïc. Ñeå
laøm ñöôïc ñieàu naøy ngöôøi ta söû duïng maùy gamma phoå buø. Ngöôøi ta söû duïng
moät nguoàn Americium-241 gaén vôùi oáng ñeám. Khi Americium phaân raõ noù phaùt
ra ñoàng thôøi moät tia gamma coù naêng löôïng 60 KeV vaø moät haït anpha naêng
löôïng cao. Haït anpha naøy ñöôïc thu gaàn nhö hoaøn toaøn trong moät detector
anpha nhoû, trong khi haàu heát tia gamma phaân taùn ñi chæ khoaûng 20% thu ñöôïc
trong detector gamma chính. Nhöng vì tia gamma vaø haït Anpha phaùt ra ñoàng
thôøi neân ngöôøi ta coù theå phaân bieät moät caùch chính xaùc phoå Stabilizier naøy vôùi
phoùng xaï gamma cuûa moâi tröôøng. Giaù trò ñænh cuûa phoå gamma stabilizion naøy
luoân ñöôïc giaùm saùt khoâng ñoåi vaø cao aùp cuûa detector ñöôïc ñieàu chænh ñeå giöõ
ñænh naøy luoân ôû keânh 47 töông öùng möùc naêng löôïng 60 KeV.
2.3.2.3 Phöông phaùp tính phoå

Ñeå tính phoå caùc nguyeân toá U, K, Th, ngöôøi ta seõ chia phoå cao thaønh moät
soá cöûa soå öùng vôùi caùc möùc naêng löôïng khaùc nhau (nhöõng cöûa soå naøy bao goàm
moät soá keânh naøo ñoù).
Nhö vaäy, thieát bò thöôøng seõ coù 3 cöûa soå W1, W2, W3 ñeå ño naêng löôïng
ñaëc tröng cuûa K, Th, U. Do caùc nguyeân toá phoùng xaï ñoù ñeàu ñoùng goùp moät
phaàn vaøo soá ñeám cuûa moãi cöûa soå neân ta coù phöông trình:
232
Th=m11W1+m12W2+ m13W3 (2.17)
238
U=m12W1+m22W2+ m23W3 (2.18)
40
K=m31W1+m32W2+ m33W3 (2.19)
Trang 26
Trong ñoù: mij laø caùc yeáu toá cuûa thaønh phaàn ñoùng goùp böùc xaï gamma cuûa
nguyeân toá thöù i trong cöûa soá thöù j. Caùc thaønh phaàn naøy ñöôïc xaùc ñònh treân moâ
hình maãu chuaån. Sau ñoù, ta coù ñöôïc caùc phöông trình xaùc ñònh thaønh phaàn Th,
U, K trong moâi tröôøng.
Chieàu saâu nghieân cöùu cuûa phöông phaùp ño phoå gamma töï nhieân phuï
thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá: naêng löôïng cuûa tia gamma, maät ñoä dung dòch vaø
ñöôøng kính gieáng khoan. Ngoaøi ra noù coøn phuï thuoäc vaøo maät ñoä cuûa ñaát ñaù ôû
thaønh gieáng khoan.
2.3.2.4 Phaïm vi öùng duïng cuûa phöông phaùp gamma phoå

- Xaùc ñònh ñòa taàng: trong traàm tích boác hôi, vieäc phaân chia ñòa taàng döïa
vaøo söï khaùc nhau cuûa muoái. Trong caùc væa muoái giaøu Kali hôn laø trong caùc lôùp
seùt. Haøm löôïng Th trong muoái raát thaáp gaàn nhö baèng khoâng.
- Trong moâi tröôøng traàm tích luïc nguyeân (caùt, seùt), caùc væ caùt saïch raát
ngheøo K, Th vaø U neân caùc giaù trò ño ôû caû 4 keânh ñeàu thaáp. Ñoái vôùi caùc væa seùt
thì ngöôïc laïi, giaù trò ño Th vaø K ñeàu cao. Döïa vaøo caùc soá ño Th vaø K hay toång
cuûa chuùng (CGR) coù theå ñaùnh giaù ñoä seùt Vsh:
Th  Thmin
(Vsh ) Th  (2.20)
ThSh  Thmin
K  K min
(Vsh ) K  (2.21)
K Sh  K min
CGR  CGRmin
(Vsh ) CGR  (2.22)
CGRSh  CGRmin
- Lieân keát giöõa caùc gieáng khoan: vieäc lieân keát giöõa caùc laùt caét giöõa
khoan thöôøng döïa vaøo caùc pic treân ñöôøng Th, chuùng thöôøng coù lieân quan tôùi
caùc lôùp tro nuùi löûa hoaëc xuaát hieän bentonit treân dieän roäng .
- Phaùt hieän caùc ñôùi nöùt neû: trong caùc khe nöùt cuûa ñaù cacbonat hay ñaù
macma, caùc nhieät dòch hoaëc nöôùc ôû taàng saâu giaøu Urani coù theå traøn vaøo laøm
cho khi ño phoå ta ñeå phaùt hieän ra chuùng.
Trang 27
Hình 2.3.2.4. Ví duï veà ñöôøng cong cuûa K, Th, U
Trang 28
2.3.3 Phöông phaùp gamma taùn xaï

Chieáu xaï vaøo moâi tröôøng ñaát ñaù xung quanh gieáng khoan baèng moät
chuøm tia gamma coù naêng löôïng khaùc nhau vaø ño caùc tia gamma taùn xaï do keát
quaû töông taùc vôùi moâi tröôøng goïi laø phöông phaùp gamma taùn xaï hoaëc gamma
– gamma
Khi caùc tia gamma töông taùc vôùi thaønh gieáng khoan chuùng gaây ra 3 hieäu
öùng chính:
1. Haáp thuï quang ñieän
2. Taùn xaï Compton
3. Taïo caëp
Heä soá haáp thuï tia gamma cuûa moâi tröôøng hay heä soá taét daàn laø toång caùc
heä soá taét daàn tuyeán tính cuûa caùc quaù trình quang ñieän, taùn xaï Compton, taïo
caëp. Ñeå thuaän lôïi trong moâi tröôøng vaät chaát ôû caùc traïng thaùi raén, ta duøng moät
heä soá cô baûn hôn - heä soá haáp thuï khoái. Heä soá haáp thuï khoái laø tyû soá cuûa heä soá
taét daàn  chia cho maät ñoä khoái  b cuûa moâi tröôøng (  m   /  b )
Heä soá haáp thuï khoái cuûa moät chaát giaûm khi naêng löôïng cuûa löôïng töû
gamma taêng. Vôùi cuøng moät möùc naêng löôïng cuûa tia tôùi, heä soá haáp thuï khoái
cuûa caùc vaät chaát khaùc nhau coù giaù trò gaàn xaáp xæ nhau. Ñaây laø ñieåm raát quan
troïng vaø laø cô sôû vaät lyù cuûa caùc pheùp ño gamma taùn xaï trong gieáng khoan.
Phöông trình vöøa neâu coù theå ñöôïc vieát :

I   I 0 epx{( )(  b x)} (2.23)
b
hay I   I 0 exp(   m  b x) ( 2.24)
 ln I   ln I 0   m  b x (2.25)
Neáu cöôøng ñoä böùc xaï cuûa nguoàn I0 vaø heä soá  m khoâng ñoåi, khoaûng caùch
x töø nguoàn ñeán detector laø coá ñònh thì giaù trò cöôøng ñoä phoùng xaï gamma taùn
xaï I  ño ñöôïc seõ laø haøm soá chæ phuï thuoäc vaøo maät ñoä khoái  b cuûa moâi tröôøng.
Trang 29
Töø ñoù ta coù theå tìm ñöôïc moät phöông trình thöïc nghieäm bieåu thò moái lieân heä
khaù chaët cheõ giöõa cöôøng ñoä gamma taùn xaï vôùi maät ñoä khoái  b cuûa ñaát ñaù ôû
thaønh gieáng khoan.

Trong tröôøng hôïp naêng löôïng cuûa caùc tia gamma ñuû lôùn, hieäu öùng
Compton seõ troäi hôn thì moái quan heä haøm soá I   f (  b ) caøng chaët cheõ vaø do
ñoù ngöôøi ta goïi pheùp ño gamma taùn xaï naøy laø phöông phaùp gamma taùn xaï maät
ñoä.
Ngöôïc laïi, neáu duøng nguoàn phoùng xaï coù naêng thaáp, hieäu öùng haáp thuï
quang ñieän seõ chieám öu theá khi tia gamma töông taùc vôùi moâi tröôøng nghieân
cöùu. Cöôøng ñoä gamma ño ñöôïc I  seõ chuû yeáu phuï thuoäc vaøo soá electron trong
ñôn vò theå tích moâi tröôøng hay tyû leä nghòch vôùi soá caùc nguyeân toá caùc nguyeân
toá naëng (Bi, W, Pt, Au, Pb..) trong moâi tröôøng ñoù. Döïa vaøo ñaëc ñieåm ñoù, ta coù
theå phaùt hieän ra caùc ñôùi trong laùt caét giöõa caùc nguyeân toá naëng. Pheùp ño nhö
vaäy trong gieáng khoan goïi laø phöông phaùp taùn xaï gamma choïn loïc.
2.3.3.2 Sô ñoà ño gamma taùn xaï

Maùy ño gamma taùn xaï ñöôïc moâ taû nhö hình 2.3.3.2a
-Nguoàn phoùng xaï gamma trong caùc pheùp ño gamma taùn xaï laø caùc nguoàn
hoùa hoïc :
+60Co: ñoàng vò phaùt xaï caùc löôïng töû gamma coù naêng löôïng 1,17
MeV vaø 1,33 MeV.
+137Cs :ñoàng vò phaùt xaï caùc gamma caùc naêng löôïng 0,622 MeV.
+75Se: ñoàng vò phaùt xaï caùc naêng löôïng trung bình 0,268 MeV.
- Detector thöôøng laø loaïi nhaân quang ñieän duøng tinh theå NaI(Tl).
- Maùy gieáng (Zond) caáu taïo ñaëc bieät nhaèm loaïi boû toái ña caùc aûnh höôû ng
cuûa moâi tröôøng xung quanq:
Trang 30
+Caùc khoái nguoàn vaø caùc khoái ño cuûa maùy gieáng ñöôïc laép ñaët trong
moät oáng truï baèng hôïp kim nheï coù ñöôøng kính nhoû hôn ñöôøng kính cuûa gieáng
khoan.
+AÙp söôøn nhôø moät heä loø so vaø caùnh tay gaït.
+Detector vaø nguoàn phoùng xaï ñöôïc ñaët trong maøn chì coù caùc khe
raõnh höôùng tôùi thaønh gieáng khoan ôû phía aùp söôøn nhaèm taêng ñoä nhaïy cuûa keát
quaû ño vôùi maät ñoä cuûa ñaát ñaù (neáu laø ño maät ñoä)
+Ñieåm ño ñöôïc tính cho ñieåm O, naèm chính giöõa nguoàn vaø detector.
+Khoaûng caùch töø nguoàn ñeán detector laø chieàu daøi cuûa Zond ño
gamma taùn xaï.
Hình 2.3.3.2a. Sô ñoà maùy ño gamma taùn xaï
Trang 31
Hình 2.3.3.2b. Ño gamma taùn xaï buø
Hình 2.3.3.2c. Maùy ño gamma taùn xaï buø ôû XN Ñòa Vaät lí Gieáng khoan.
Khi Zond ño ñònh höôùng ñöôïc aùp söôøn aûnh höôûng cuûa dung dòch khoan
vaø lôùp voû seùt leân keát quaû ño laø nhoû nhaát vaø nhö nhau ôû moïi ñieåm ño trong
gieáng khoan.
Trong caùc tröôøng hôïp gieáng khoan coù ñöôøng kính nhoû, ít bò saäp lôû thì
khoâng nhaát thieát phaûi söû duïng caùc maùy gieáng coù aùp söôøn vaø ño ñònh höôùng.
Pheùp ño höôùng veà moïi phía nhö nhau. Detector coù theå duøng loaïi oáng ñeám tyû
leä, maøn chì laø ñóa baèng chì ñaët gaàn nguoàn phoùng xaï hôn. Caùch ño nhö vaäy,
Trang 32
moïi keát quaû ghi ñöôïc ñeàu mang tính bieåu kieán, chæ neân söû duïng trong phaân
tích nhanh vaø phaân tích ñònh tính, muoán duøng phaân tích ñònh löôïng thì caàn coù
caùc pheùp hieäu chænh töông öùng.
Trong caùc pheùp ño gamma taùn xaï ôû gieáng khoan, chieàu daøi cuûa Zond ño
thöôøng ñöôïc choïn baèng moät khoaûng caùch ñuû lôùn ñeå traùnh ñieåm muø, nghóa laø
vuøng ôû ñoù giaù trò pheùp ño khoâng nhaïy vôùi söï thay ñoåi maät ñoä hay haøm löôïng.
2.3.3.3. Pheùp ño gamma taùn xaï maät ñoä buø (keùp)

Caùc Zond ño gamma taùn xaï maät ñoä duøng moät detector coù moät soá nhöôïc
ñieåm: chòu aûnh höôûng cuûa voû seùt, ñoä nhaün cuûa thaønh gieáng khoan.
Ñeå khaéc phuïc caùc nhöôïc ñieåm ñoù ngöôøi ta duøng Zond ño coù hai detector.
Moät ôû gaàn, moät ôû xa hôn (hình 2.3.3.2c) bieán theå cuûa pheùp ño gamma taùn xaï
maät ñoä nhö vaäy, Schlumberger goïi laø phöông phaùp gamma taùn xaï maät ñoä buø
(keùp).
Voû seùt coù phuï

gia Barit
Voû seùt
khoâng coù
phuï gia
Barit
Hình 2.3.3.3. Sô ñoà bieåu dieãn cuûa voû seùt ( theo Schlumbeger)
Hình 2.3.3.3. Sô ñoà bieåu dieãn cuûa voû seùt (theo Schlumbeger)
Trang 33
Detector gaàn nguoàn coù chieàu saâu nghieân cöùu nhoû, chuû yeáu ño phaàn caùc
gamma taùn xaï trong lôùp voû seùt vaø phaûn aùnh möùc ñoä nhaün thaønh gieáng. Giaù trò
ño töø detector naøy duøng ñeå tính hieäu chænh aûnh höôûng cuûa voû seùt.
Treân hình truïc ñöùng laø giaù trò soá ñeám cuûa detector xa, truïc ngang laø soá
ñeám cuûa detector gaàn.
Caùc ñieåm naèm beân traùi ñöôøng thaúng cheùo laø tröôøng hôïp dung dòch naëng
(coù phuï gia barit), beân phaûi laø tröôøng hôïp dung dòch thöôøng. Keát quaû ño tính
 b môùi chæ laø bieåu kieán.
Caên cöù vaøo vò trí cuûa ñieåm giao hoäi bôûi caëp soá ñeám töø caùc detector xa vaø
gaàn , ta tính giaù trò  b döïa treân pheùp noäi suy theo löôùi caùc ñöôøng cong coù saün
treân baûng chuaån. Caùc pheùp tính naøy ñöôïc thöïc hieän töï ñoäng vaø veõ hai ñöôøng
cong  b vaø  b treân cuøng moät baêng ghi.
Chieàu saâu nghieân cöùu cuûa caùc thieát bò ño gamma taùn xaï maät ñoä phuï
thuoäc vaøo maät ñoä khoái cuûa ñaát ñaù cuûa thaønh gieáng
2.3.3.4 Phaïm vi öùng duïng cuûa phöông phaùp gamma taùn xaï maät ñoä
ÖÙng duïng quan troïng nhaát cuûa phöông phaùp gamma taùn xaï maät ñoä laø xaùc
ñònh ñoä roãng cuûa ñaù chöùa bôûi tham soá naøy coù lieân heä chaët cheõ vôùi maät ñoä khoái
vaø maät ñoä electron.
Trong moâi tröôøng coù loã roãng, maät ñoä khoái  b coù quan heä vôùi thaønh phaàn
khoaùng vaät taïo ñaù theo hieäu öùng coäng:

 b   f  (1  )  ma (2.26)
Trong ñoù:
 f  S hr  h  S xo  mf (2.27)
n
 ma  Vn  ma n
(2.28)
1
(2.29)
Trang 34
S hr  S xo  1
n
   Vn  1 (2.30)
1
vôùi  f ,  ma ,  mf laàn löôït laø maät ñoä cuûa chaát löu, khung ñaù vaø dung dòch
filtrat.
S xo , S hr , laàn löôït laø ñoä baõo hoøa cuûa nöôùc vaø daàu soùt trong ñôùi röûa. Vn vaø
 ma laø tyû phaàn theå tích vaø maät ñoä cuûa khoaùng vaät thöù neutron trong ñaù.
n
Töø coâng thöùc ta coù

 ma   b
 (2.31)
 ma   mf
Ñoä roãng tính theo coâng thöùc laø ñoä roãng tính theo phöông phaùp gamma
taùn xaï vaø kí hieäu laø  D .
Trong ñaù caùt keát chöùa haøm löôïng seùt VSh<0,3 ta coù theå tính quan heä giöõa
 D vôùi ñoä roãng hieäu duïng  ef nhö sau:
 D   ef  (1    VSh ) ma  VSh DSh (2.32)
nhöng vì  ma raát nhoû vaø laáy baèng khoâng (  ma  0 ) vaø ta coù theå vieát ñôn giaûn
hôn vaø chuyeån veá:

 ef   D  VSh DSh (2.33)
Trong ñoù,  D laø ñoä roãng cuûa seùt ño ñöôïc ôû væa thuaàn seùt beân caïnh,
thöôøng giaù trò naøy khoaûng 0,12 (ñôn vò ñaù voâi). Tyû phaàn theå tích cuûa seùt trong
ñaù coù theå tính theo GR hoaëc SP.
2.4. Phöông phaùp neutron
2.4.1 Phöông phaùp neutron – gamma

Baén phaù ñaát ñaù ôû thaønh gieáng khoan baèng caùc haït neutron vaø ño cöôøng
ñoä böùc xaï gamma phaùt xaï töø moät soá nguyeân toá nhaát ñònh trong ñaù do keát quaû
baét giöõ neutron nhieät laø nguyeân taéc chung cuûa phöông phaùp neutron – gamma
Trang 35
Hình 2.4.1.1a. Taùn xaï neutron ñaøn hoài
Caùc neutron nhanh baén ra töø nguoàn S, va chaïm vôùi caùc haït nhaân trong
moâi tröôøng caùc neutron bò maát naêng löôïng vaø trôû thaønh neutron nhieät. Quaù
trình laøm chaäm caùc neutron nhanh ñeå bieán thaønh neutron nhieät caøng mau
choùng khi trong moâi tröôøng nghieân cöùu coù nhieàu haït nhaân nheï.
ÔÛ möùc naêng löôïng thaáp, neutron nhieät raát deã daøng bò moät soá haït nhaân
moâi tröôøng baét giöõ. Xaùc xuaát ñeå caùc neutron nhieät bò baét giöõ phuï thuoäc vaøo
tieát dieän baét giöõ hieäu duïng ñoái vôùi neutron nhieät cuûa caùc nguyeân toá coù trong
moâi tröôøng. Sau khi baét giöõ neutron, haït nhaân bò bieán ñoåi vaø ôû traïng thaùi kích
thích vaø do ñoù phaùt ra gamma khi trôû veà traïng thaùi cô baûn. Moâ hình baét giöõ
neutron cuûa haït nhaân nhö sau:
Hình 2.4.1.1b. Söï haáp thuï neutron
Moät phaûn öùng ñieån hình cuûa quaù trình baét giöõ neutron nhieät laø söï baét giöõ cuûa
haït nhaân hydro: 11 H  01n12 H  
Löôïng töû gamma sinh ra trong phaûn öùng treân coù naêng löôïng 2,23 MeV
Trang 36
2.4.1.2 Sô ñoà ño
Hình 2.4.1.2a. Sô ñoà maùy ño neutron - gamma
Cöôøng ñoä phoùng xaï gamma chieám giöõ phuï thuoäc vaøo haøm löôïng
nguyeân toá hydro trong moâi tröôøng nghieân cöùu. Trong töï nhieân, caùc nguyeân toá
naøy coù trong pha loûng (daàu, nöôùc) vaø pha khí cuûa ñaù. Caùc löu chaát naøy baõo
hoøa laáp kín trong loã roãng cuûa ñaù, do ñoù cöôøng ñoä gamma chieám giöõ ño ñöôïc
seõ coù quan heä chaët cheõ vôùi ñoä loã roãng  cuûa thaønh heä ñaù chöùa
Haøm löôïng hydro trong daàu vaø nöôùc ñöôïc coi laø xaáp xæ nhau. Trong khi
ñoù haøm löôïng cuûa nguyeân toá naøy trong pha khí thì ít hôn haún. Döïa vaøo thöïc teá
ñoù ngöôøi ta coù theå phaân bieät ñöôïc chaát löu baõo hoøa trong ñaù chöùa laø daàu, nöôùc
hay khí.
Maät ñoä neutron nhieät hay cuõng laø cöôøng ñoä phoùng xaï gamma chieám giöõ
coøn phuï thuoäc vaøo khoaûng caùch töø nguoàn S ñeán detector D hay cuõng laø chieàu
daøi cuûa thieát bò ño Ln
Theo khoaûng caùch, töø gaàn ñeán xa nguoàn S chia laøm 3 vuøng laàn löôït laø A,
B, C vôùi teân goïi laø vuøng gaàn A, vuøng muø B, vaø vuøng xa C.
Trang 37
Trong vuøng gaàn, maät ñoä caùc neutron nhieät tyû leä thuaän vôùi haøm löôïng
hydro trong moâi tröôøng. ÔÛ vuøng xa, quan heä naøy ngöôïc laïi – tyû leä nghòch vôùi
haøm löôïng hydro.
Trong vuøng muø, caùc ñöôøng bieåu dieãn phaân boá neutron nhieät caét cheùo
nhau, coù nghóa laø ôû ñoù maät ñoä neutron khoâng nhaïy hydro.
Ñaëc ñieåm vöøa neâu noùi leân raèng ñeå giaù trò ño cöôøng ñoä gamma chieám giöõ
phaân dò theo haøm löôïng hydro trong moâi tröôøng nghieân cöùu thì ta phaûi choïn
khoaûng caùch töø nguoàn ñeán detector rôi vaøo vuøng gaàn vaø vuøng xa, traùnh vuøng
muø.
Trong ñòa vaät lyù gieáng khoan nhaèm haïn cheá aûnh höôûng cuûa gieáng khoan
vaø pheùp ño coù ñoä nhaïy cao ngöôøi ta thöôøng choïn kích thöôùc maùy gieáng coù Ln
rôi vaøo vuøng xa. Thöôøng khoaûng caùch ñoù Ln  0.4m . Vôùi kích thöôùc maùy
gieáng nhö vaäy, cöôøng ñoä phoùng xaï gamma chieám giöõ tyû leä nghòch vôùi tieát dieän
baét giöõ vó moâ cuûa moâi tröôøng ñoái vôùi caùc neutron nhieät.
Caùc ñaù chöùa nöôùc coù ñoä khoaùng hoùa cao (NaCl, KCl..) vaø ñaëc bieät laø caùc
diapia muoái coù taàm quan troïng trong vieäc baét giöõ neutron.
ÔÛ caùc lôùp ñoù tieát dieän baét giöõ vó moâ taêng leân do coù maët nguyeân toá Clo
ñoái vôùi neutron nhieät. Ngoaøi ra, neutron coøn coù theå baét giöõ bôûi söï coù maët cuûa
caùc nguyeân toá Bo, Liti, Cadmi.. trong ñaù. Khi coù maët Bo vaø Liti trong ñaù thì
phaûn öùng baét giöõ theo phaûn öùng :
10
5 B 01n37 Li 24He
6
3 Li 01n13H  24He
Nhöõng phaûn öùng loaïi naøy seõ laøm giaûm cöôøng ñoä phoùng xaï gamma chieám
giöõ. Caùc löôïng töû gamma sinh ra do chieám giöõ neutron nhieät coù naêng löôïng
khaùc nhau. Phaàn lôùn caùc nguyeân toá khi baét giöõ neutron nhieät thì phaùt ra löôïng
töû gamma coù naêng löôïng thay ñoåi trong phaïm vi roäng töø 0,1 MeV ñeán vaøi
Trang 38
MeV, chæ rieâng haït nhaân hydro khi chieám giöõ neutron nhieät thì phaùt ra löôïng
töû gamma ñaëc tröng coù naêng löôïng 2,23 MeV
2.4.1.3 Nguoàn phaùt xaï neutron
Trong thöïc teá ngöôøi ta coù theå duøng moät trong hai loaïi nguoàn phaùt
neutron :
- nguoàn ñoàng vò (hay nguoàn hoaù hoïc)
- maùy phaùt neutron
Caùc nguoàn ñoàng vò phaùt xaï neutron phoå bieán laø duøng caùc ñoàng vò Ra, Po,
Pu hoaëc Am ôû daïng boät troän laãn vôùi boät Be. Caùc ñoàng vò Ra, Po, Pu vaø Am
phaân raõ baén tia  . Caùc haït  naøy baén vaøo caùc haït nhaân Be gaây phaûn öùng haït
nhaân.
9
4 Be  24He126C  01n  
Naêng löôïng neutron sinh ra naèm trong khoaûng töø 1 MeV ñeán 13 MeV
trong ñoù neutron coù naêng löôïng töø 3,2 ñeán 5,0 chieám nhieàu nhaát.
Nguoàn Ra – Be coù öu ñieåm laø luoàng neutron oån ñònh vì chu kì baùn raõ cuûa
Radi laø 1620 naêm nhöng cuõng coù nhöôïc ñieåm laø coù phoâng phoùng xaï gamma
lôùn, khoâng lôïi cho pheùp ño neutron – gamma.
Nguoàn Pu – Be vaø Am – Be phaùt luoàng neutron keøm theo vôùi phoâng
gamma thaáp, coù chu kyø baùn raõ daøi ( TPu  24300 naêm vaø TAm  458 naêm) laø
nguoàn lyù töôûng lyù töôûng söû duïng trong ñòa vaät lyù gieáng khoan. Caùc nguoàn naøy
phaùt ra luoàng neutron khaù oån ñònh.
Nguoàn Californium ( 252Cf ) laø nguoàn ñoàng vò ñöôïc duøng phoå bieán hieän
nay caû trong thöïc nghieäm ôû phoøng thí nghieäm laãn trong ño gieáng khoan. Ñoàng
vò Cf phaân raõ phaùt neutron gaàn ñôn naêng vaø coù cöôøng ñoä neutron lôùn hôn
252
caùc nguoàn khaùc (1 Curie chaát 252

Cf seõ phaùt ra cöôøng ñoä 4,4.109 neutron / s )
Trang 39
2.4.1.4 Phaïm vi öùng duïng phöông phaùp neutron - gamma

Phöông phaùp neutron – gamma ñöôïc söû duïng ñeå phaân chia laùt caét ñòa
chaát gieáng khoan theo haøm löôïng hydro trong caùc lôùp ñaát ñaù. Trong caùc gieáng
khoan daàu khí, cuøng vôùi GR, phöông phaùp neutron – gamma ñoùng vai troø nhö
phöông phaùp phoùng xaï chuaån.
Vì pheùp ño neutron – gamma nhaïy vôùi haøm löôïng hydro trong pha loûng
cuûa ñaù neân neáu ñaù baõo hoøa daàu vaø nöôùc thì soá ño cuûa phöông phaùp neutron –
gamma duøng ñeå tính ñoä roãng.
Trong ñieàu kieän thuaän lôïi (nöôùc væa coù ñoä khoaùng hoaù cao), phöông
phaùp neutron – gamma duøng ñeå xaùc ñònh ranh giôùi daàu-nöôùc.
2.4.2 Phöông phaùp neutron - neutron

Phöông phaùp neutron - neutron ñöôïc thöïc hieän theo nguyeân taéc baén phaù
moâi tröôøng nghieân cöùu xung quanh gieáng khoan baèng moät luoàng caùc neutron
nhanh vaø ño ghi caùc neutron coù naêng löôïng thaáp (En< 1 eV), kòp ñi tôùi detector
tröôùc khi coù theå bò moät soá nguyeân toá trong moâi tröôøng chieám giöõ.
Döïa vaøo möùc naêng löôïng cuûa caùc neutron khi chaïm tôùi detector ñeå pheùp
ño ñöôïc thöïc hieän ngöôøi ta chia phöông phaùp naøy thaønh hai bieán theå:
1. Phöông phaùp neutron - neutron treân nhieät
2. Phöông phaùp neutron - neutron nhieät
2.4.2.1 Phöông phaùp neutron - neutron treân nhieät

Caùc neutron coù naêng löôïng trong khoaûng 0,1<En<100 eV goïi laø nhöõng
neutron treân nhieät. Keát quaû caùc pheùp ño ít phuï thuoäc vaøo söï coù maët caùc
nguyeân toá coù tieát dieän baét giöõ lôùn nhö Cl. Tieát dieän baét giöõ cuûa Cl ñoái vôùi caùc
neutron treân nhieät khoâng khaùc nhieàu so vôùi tieát dieän baét giöõ cuûa nguyeân toá
khaùc ñoái vôùi chuùng, cho neân phöông phaùp naøy khoâng nhaïy vôùi ñoä khoaùng hoùa
cuûa nöôùc væa vaø dung dòch khoan maø chæ phuï thuoäc vaøo haøm löôïng H trong caùc
lôùp ñaát ñaù ôû thaønh gieáng khoan. Ñieàu ñoù cho ta khaû naêng tính ñoä roãng cuûa ñaù
Trang 40
chöùa theo keát quaû ño neutron - neutron treân nhieät bao giôø cuõng coù ñoä chính
xaùc cao hôn.
Maät ñoä caùc neutron treân nhieät trong moâi tröôøng nghieân cöùu chæ chòu aûnh
höôûng bôûi tính chaát baét giöõ lôùn ñoái vôùi neutron treân nhieät nhö: Li, B, Mn..
nhöng thoâng thöôøng caùc nguyeân toá naøy coù haøm löôïng khoâng ñaùng keå trong caùc
ñaù, trong khi ñoù maät ñoä neutron treân nhieät trong moâi tröôøng laïi raát nhaïy vôùi
haøm löôïng H trong pha loûng cuûa ñaù chöùa.
Sô ñoà ño neutron - neutron treân nhieät coù nguyeân taéc gioáng nhö khi ño
neutron-neutron nhieät, chæ khaùc pheùp ño ôû ñaây duøng detector chæ ñeám caùc
neutron treân nhieät.
Khi ñoù neutron treân nhieät ta cuõng coù theå duøng caùc oáng ñeám nhaáp nhaùy
nhöng phaûi laøm cho caùc oáng ñeám chæ nhaïy vôùi caùc neutron treân nhieät. Trong
kyõ thuaät, ngöôøi ta giaûi quyeát caùc vaán ñeà naøy theo caùch sau. Duøng caùc maøn
chaén ôû beân ngoaøi vaø beân trong baèng Cd ñeå cho nguyeân toá naøy baét giöõ heát
neutron nhieät vaø laøm giaûm bôùt naêng löôïng cuûa caùc neutron treân nhieät ñeå bieán
thaønh neutron nhieät. Baèng caùch ñoù, giaù trò pheùp ño chæ coøn nhaïy vôùi neutron
treân nhieät.
Moät ñieàu khaùc nöõa giöõa hai sô ñoà ño neutron - neutron vöøa neâu treân laø
chieàu daøi tính töø nguoàn S ñeán detector D trong maùy gieáng cuûa phöông phaùp
neutron - neutron treân nhieät ngaén hôn trong maùy ño neutron - neutron nhieät.
2.4.2.2 Phöông phaùp neutron - neutron nhieät

ÔÛ traïng thaùi naêng löôïng nhieät, caùc neutron coù ñaëc tính ít thay ñoåi naêng
löôïng vaø kheách taùn lan toûa trong moâi tröôøng ñaát ñaù cho ñeán khi bò baét giöõ.
Sô ñoà nguyeân taéc khi tieán haønh ño neutron – neutron nhieät gaàn gioáng
nhö sô ñoà ño neutron – gamma. Moät khaùc bieät cô baûn ôû ñaây laø detector D chæ
ñeám caùc neutron nhieät maø khoâng ñeám caùc löôïng töû gamma chieám giöõ. Ñeå coù
ñöôïc ñieàu kieän ñoù, ngöôøi ta coù hai vieäc caàn laøm: moät laø choïn khoaûng caùch töø
Trang 41
nguoàn ñeán detector nhoû hôn khi ño neutron – gamma. Hai laø, treân thaønh oáng
ñeám coù queùt moät lôùp parafil taåm boät Bo, beân trong chöùa khí He (3He). Nguyeân
toá ñoàng vò 3He coù tieát dieän baét giöõ neutron nhieät raát lôùn nhöng laïi khoâng baét
giöõ neutron ñang ôû möùc naêng löôïng cao. Moãi neutron nhieät loït vaøo detector seõ
sinh ra moät haït  theo phaûn öùng: 13 He 01n14 He . Haït  seõ ion hoùa chaát khí
trong detector vaø laøm cho noù hoaït ñoäng ñeå pheùp ño neutron nhieät ñöôïc thöïc
hieän.
Hình 2.4.1.2b. Maùy ño neutron
Hình 2.4.1.2c. Vò trí laép nguoàn neutron

Hydro coù vai troø chính trong quaù trình laøm chaäm caùc neutron nhanh. Do
ñoù, söï thay ñoåi maät ñoä caùc neutron nhieät theo khoaûng caùch töø nguoàn S ñeán
detector D seõ theå hieän söï thay ñoåi haøm löôïng hydro trong moâi tröôøng. ÔÛ
khoaûng gaàn nguoàn, maät ñoä neutron nhieät tyû leä vôùi haøm löôïng hydro trong ñaát
Trang 42
ñaù, coøn khoaûng xa thì ngöôïc laïi, nghóa laø coù moät vuøng maø ôû ñoù maät ñoä neutron
nhieät seõ khoâng khaùc nhau giöõa moâi tröôøng giaøu vaø ngheøo hydro.
Trong thöïc teá, ngöôøi ta choïn chieàu daøi Ln-n>40 cm (rôi vaøo vuøng xa) ñeå
ño neutron - neutron nhieät. Vôùi chieàu daøi Zond ño nhö vaäy, neáu trong moâi
tröôøng khoâng coù caùc nguyeân toá coù tieát dieän baét giöõ neutron lôùn nhö : B, Li,
Cl.. thì soá ño neutron - neutron nhieät seõ coù giaù trò thaáp ôû caùc lôùp ñaát ñaù coù haøm
löôïng hydro cao vaø ngöôïc laïi.
Tuy nhieân, caàn ñeå yù laø maät ñoä neutron nhieät trong moâi tröôøng khoâng chæ
phuï thuoäc vaøo haøm löôïng hydro maø coøn chòu aûnh höôûng cuûa ñoä khoaùng hoùa
nöôùc væa, vì caùc muoái khoaùng thöôøng chöùa Cl laø nguyeân toá coù tieát dieän baét giöõ
neutron cao, gaáp traêm laàm lôùn hôn hydro. Nhöng noùi chung, ôû caùc tröôøng hôïp
nöôùc væa coù ñoä khoaùng hoùa thaáp thì nguyeân toá Cl vaø moät soá nguyeân toá khaùc laïi
coù vai troø raát thöù yeáu trong quaù trình laøm chaäm caùc neutron nhanh, thaønh thöû
chuùng aûnh höôûng raát nhieàu ñeán maät ñoä neutron nhieät.
Ñeå giaûm söï aûnh höôûng cuûa ñöôøng kính gieáng khoan, ngöôøi ta söû duïng 2
Zond coù kích thöôùc khaùc nhau (Zond ngaén vaø Zond daøi). Phöông phaùp naøy goïi
laø phöông phaùp neutron buø. Ñoä roãng cuûa væa ñöôïc tính theo phöông trình:
( R)  A  B.R (2.35)
Vôùi heä A,B ñöôïc xaùc ñònh trong quaù trình chuaån maùy theo caùc maãu
chuaån nhaát ñònh.
R laø tæ soá ñeám giöõa Zond ngaén vaø Zond daøi.
2.4.2.3 Caùc yeáu toá aûnh höôûng leân keát quaû ño neutron
- Hydro: Hydro laø nguyeân toá coù khaû naêng laøm maát nhieàu naêng löôïng cuûa
neutron sau moãi laàn va chaïm vôùi noù. Nguyeân toá Hydro coù raát saün trong töï
nhieân. Caùc phöông phaùp neutron trong gieáng khoan vì theá laø nhöõng phöông
phaùp coù noäi dung ño haøm löôïng caùc nguyeân toá hydro coù trong moâi tröôøng. Chæ
soá hydro cuûa moät chaát ñöôïc ñònh nghóa baèng tyû soá haøm löôïng caùc nguyeân toá
Trang 43
hydro trong 1 cm3 vaät lieäu ñoù vôùi haøm löôïng hydro trong theå tích töông ñöông
nöôùc nguyeân chaát ôû 750 F; nghóa laø nöôùc nguyeân chaát coù chæ soá hydro (HI)
baèng 1,0.
Chæ soá cuûa hydro thay ñoåi trong khoaûng töø 0,0 (ôû aùp suaát thaáp) ñeán treân
1,0 (daàu naëng) phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä aùp suaát vaø loaïi phaân töû.
Chæ soá hydro cuûa phaàn lôùn caùc haït ñaù saïch (thaïch anh,canxit..) baèng
khoâng.
Chæ soá hydro cuûa chaát löu (daàu, nuôùc) thì xaáp xæ baèng 1.0
- Seùt: Seùt coù nhieàu khoaùng vaät, ñieån hình laø nhoùm caùc khoaùng vaät seùt
hay ngaäm nöôùc trong maïng tinh theå cuûa chuùng döôùi daïng nöôùc keát tinh hoaëc
nöôùc ôû daïng phaân töû baùm treân beà maët caùc haït seùt. Caùc daïng nöôùc naøy khoâng
coù lieân quan ñeán ñoä loãã roãng nhöng chuùng laïi vaãn ñöôïc theå hieän treân keát quaû
ño baèng caùc phöông phaùp neutron. Thoâng thöôøng thaáy raát roõ laø ñoä roãng xaùc
ñònh ñöôïc baèng caùc pheùp ño neutron  N ôû caùc væa seùt laø raát cao. Vì vaäy, trong
caùc ñaù caùt seùt, caàn phaûi hieäu chænh soá ño ñeå loaïi boû aûnh höôûng cuûa seùt:
HI=HIño-VShHISh (2.36)
Trong ñoù:
HISh laø chæ soá hydro cuûa seùt.
VSh laø tyû phaàn theå tích cuûa seùt trong ñaù.
Neàn khoaùng vaät: maëc duø chæ soá hydro cuûa nhieàu loaïi khoaùng vaät nhö:
thaïch anh, canxit ..ñöôïc coi nhö baèng khoâng nhöng caùc nguyeân toá coù trong
khoaùng vaät ñoù cuõng goùp phaàn laøm chaäm thaäm chí coøn baét giöõ neutron. Keát
quaû tính ñoä roãng thöôøng theo chuaãn ñôn vò ñaù voâi (limestone) neân caàn hieäu
chænh ñoái vôùi neàn khoaùng vaät trong pha cöùng cho moãi loaïi Zond ño neutron.
Coù maët caùc nguyeân toá baét giöõ neutron: trong caùc tröôøng hôïp ño neutron,
soá ñeám ôû caùc detector chòu aûnh höôûng cuûa caùc nguyeân toá coù tieát dieän baét giöõ
cao nhö: Cl, Li , B coù tieát dieän baét giöõ raát cao, vì vaäy caùc pheùp hieäu chænh seõ
Trang 44
ñöôïc tieán haønh ñoái vôùi caùc soá ño ñoä roãng ñeå loaïi tröø aûnh höôûng cuûa muoái hoøa
tan trong dung dòch khoan, filtrat vaø nöôùc væa.
Baûng 2.4.2.3 Haøm löôïng hydro vaø chæ soá HI cuûa moät soá chaát.
(trích theo taøi lieäu XN Ñòa vaät lí GK)
Vaät lieäu, chaát Soá nguyeân töû Chæ soá

trong 1 hydro (HI)
cm 3 (*10 23 )
Nöôùc roøng 0.669 1
0
60 F ;14,7 psi 0.667 1
200 0 F ;7000 psi
Nöôùc baõo hoøa muoái

200.000ppm (NaCl) 0.614 0.92
0
60 F ;14,7 psi 0.602 0.90
200 0 F ;7000 psi
Methane CH 4
60 0 F ;14,7 psi 0.0010 0.0015
200 0 F ;7000 psi 0.329 0.49
Khí töï nhieân
60 0 F ;14,7 psi 0.0011 0.0017
200 0 F ;7000 psi 0.363 0.54
n- Nonane C9 H 20
60 0 F ;14,7 psi 0.675 1.01
200 0 F ;7000 psi 0.645 0.97
n- Decane C10 H 22
60 0 F ;14,7 psi 0.680 1.02
200 0 F ;7000 psi 0.653 0.98
Than, bitum 0,842; 0,0555(H) 0.42 0.66

Ximaêng 0.334 ~0.5
Thaïch cao 0.325 0.49
Kaolinite 0.250 0.37
Glauconite 0.127 0.19

Montmorilonite 0.115 0.17
Illite 0.059 0.09
Trang 45
2.4.2.4 Phaân tích keát quaû ño neutron trong gieáng khoan

a) Ñoái vôùi caùc maùy gieáng ño neutron tröôùc ñaây (ñôn vò ño API):
Giaù trò ño ñöôïc baèng caùc maùy gieáng ño neutron coù moái quan heä vôùi chæ
soá hydro bieåu kieán cuûa ñaát ñaù ôû thaønh gieáng khoan baèng moät bieåu thöùc gaàn
ñuùng:
log N for  log( N a  N t )  C  K ( HI ) N (2.37)
Trong ñoù:
N for : soá ño neutron (theo ñôn vò API) ôû chieàu saâu cuûa væa.
N a : chæ soá bieân ñoä cuûa soá ño doïc treân ñöôøng cong (API).
N t : bieåu hieän phaàn ñoùng goùp cuûa gieáng khoan, oáng choáng, vaønh
ximaêng leân soá ño N a .
C: heä soá phuï thuoäc vaøo caáu hình cuûa maùy gieáng ño (nguoàn,
detector, spacing…).
K: haèng soá tính ñeán caùc ñaëc tính truyeàn daãn cuûa hydro vaø ñaát ñaù
treân moät ñôn vò chieàu daøi trong khoaûng töø nguoàn ñeán detector (spacing).
b) Ñoái vôùi pheùp ño baèng caùc maùy gieáng hieän ñaïi.
Caùc maùy gieáng töï ñoäng gamma loaïi tröø caùc phaàn gaàn gieáng (ñöôøng kính,
voû seùt, maät ñoä dung dòch..) neân giaù trò cuûa pheùp ño phuï thuoäc tröïc tieáp vaøo ñoä
roãng bieåu kieán.
c) Phöông trình bieåu dieãn soá ño neutron.
Chæ soá hydro bieåu kieán ( HI) N ño ñöôïc bôûi pheùp ño neutron coù quan heä
vôùi ñoä roãng hieäu duïng nhö sau:

( HI ) N   e ( HI ) mf S XO   e ( HI ) h (1  S XO )  Vsh ( HI ) sh  Vi ( HI ) mai (2.38)
Vôùi  e  Vsh  Vi  1 (2.39)
Phöông trình treân chæ bao quaùt cho vuøng ñôùi röûa cuûa væa chöùa.
Trang 46
Trong ñoù:
Vi laø tyû leä theå tích cuûa caùc khoaùng vaät taïo ñaù trong pha cöùng.
( HI) mai laø chæ soá hydro cuûa khoaùng vaät thöù I töông öùng.
 e laø ñoä roãng hieäu duïng.
( HI) Sh laø chæ soá hydro cuûa nöôùc maøng vaø nöôùc töï do trong maïng tinh
theå cuûa seùt.

( HI) mf laø chæ soá hydro cuûa filtrat.
( HI) h laø soá ño chæ soá cuûa daàu dính trong ñôùi röûa.
( HI) N laø soá ño chæ soá hydro sau khi ñaõ tính toaùn caùc hieäu chænh aûnh
höôûng cuûa moâi tröôøng.
2.4.2.5. Phaïm vi öùng duïng cuûa phöông phaùp neutron - neutron

Caùc öùng duïng cuûa pheùp ño:
- ñaùnh giaù ñoä roãng cuûa caùc thaønh heä.
- phaân bieät caùc phaàn chöùa khí hay hydrocacbon nheï trong væa saûn
phaåm.
- tính toaùn maät ñoä hydrocacbon (coù keát hôïp vôùi caùc phöông phaùp
khaùc).
- phaân ñònh vaø nhaän bieát caùc lôùp ñaù trong coät ñòa taàng gieáng khoan.
- lieân keát giöõa caùc gieáng khoan (ñaëc bieät ôû nhöõng vuøng seùt khoâng
chöùa caùc nguyeân toá phoùng xaï vaø coù ño ñöôøng cong gamma ray töï nhieân.
2.4.3 Phöông phaùp phaùt xung neutron
2.4.3.1 Nguyeân lyù chung

Nguyeân taéc chung cuûa caùc phöông phaùp xung neutron laø duøng maùy phaùt
caùc xung neutron naêng löôïng cao (14MeV) vaøo moâi tröôøng nghieân cöùu. Caùc
xung neutron ñöôïc phaùt coù beà roäng 20 -30 s vaø laëp laïi vôùi caùc taàn soá choïn
Trang 47
tröôùc. ÔÛ khoaûng giöõa hai xung lieân tieáp, caùc neutron töông taùc vôùi caùc haït
nhaân trong moâi tröôøng vaø sinh ra:
- Tröôøng phoùng xaï gamma do caùc va chaïm khoâng ñaøn hoài cuûa caùc
neutron.
- Tröôøng neutron coù naêng löôïng giaûm daàn ñeán naêng löôïng deã bò chieám
giö.
- Tröôøng gamma chieám giöõ ñoái vôùi caùc neutron nhieät cheá ñoä xung, veà
nguyeân taéc coù theå tieán haønh ba pheùp nghieân cöùu gieáng khoan :
-Ño böùc xaï gamma phaùt xaï do caùc neutron nhanh va chaïm khoâng ñaøn
hoài vôùi haït nhaân.
- Theo doõi bieán thieân theo thôøi gian söï phaân boá cuûa caùc neutron trong
quaù trình giaûm naêng löôïng ñeå trôû thaønh neutron nhieät. Thöïc chaát laø quan saùt
söï töông taùc cuûa caùc neutron vôùi moâi tröôøng nghieân cöùu ôû khoaûng thôøi gian
giöõa hai xung lieân tieáp.
-Do caùc böùc xaï gamma phaùt ra töø keát quaû baét giöõ caùc ôû moät thôøi ñieåm
nhaát ñònh trong khoaûng thôøi gian hai xung phaùt ôû moâi tröôøng nghieân cöùu. Soá
laàn baét giöõ tyû leä vôùi neutron nhieät.
Trong hai pheùp ño sau cuøng, caùc thieát bò ño laøm vieäc theo cheá ñoä luaân
phieân ñuùng vaøo caùc khoaûng thôøi gian giöõa hai xung phaùt ñeå ño maät ñoä neutron
nhieät hoaëc böùc xaï gamma chieám giöõ.
Ta coù nhaän xeùt laø thôøi gian caùc neutron nhieät coù maët trong gieáng khoan
vaø vaønh ximaêng laø raát ngaén so vôùi thôøi gian chuùng toàn taïi trong væa. Noùi caùch
laø ôû trong gieáng khoan vaø ñôùi gaàn saùt gieáng khoan (oáng choáng vaø vaønh
ximaêng) caùc neutron nhieät chöa ñöôïc sinh ra, chuùng chæ ñöôïc sinh ra nhieàu khi
ñaõ ñi saâu vaøo thaønh gieáng qua vaønh xi maêng. ÔÛ ñoù caùc neutron nhieät seõbò baét
giöõ bôûi caùc haït nhaân cuûa nguyeân toá. Ñieàu nhaän xeùt treân cho thaáy caùc phöông
Trang 48
phaùp xung neutron coù chieàu saâu nghieân cöùu lôùn hôn caùc phöông phaùp neutron
coå ñieån duøng nguoàn hoùa hoïc.
Ngaøy nay, trong saûn xuaát söû duïng khaù roäng raõi phöông phaùp xung
neutron chuû yeáu laø ño cöôøng ñoä böùc xaï gamma chieám giöõ trong khoaûng thôøi
gian giöõa hai xung phaùt neutron lieân tieáp. Caùc coâng ty dòch vuï goïi pheùp ño nhö
vaäy baèng nhöõng teân thöông maïi khaùc nhau: lifetime log, decay time log.
2.4.3.2 Phöông phaùp tieát dieän baét giöõ neutron
2.4.3.2.1 Cô sôû lyù thuyeát

Sau khi baén ra khoûi maùy phaùt, caùc neutron bò maát naêng löôïng raát nhanh
bôûi söï va chaïm vôùi haït nhaân cuûa caùc nguyeân toá trong moâi tröôøng vaø trôû thaønh
neutron nhieät.
Taïi moãi ñieåm trong moâi tröôøng, caùc neutron nhieät daàn daàn bò baét giöõ.
Trong moãi ñôn vò thôøi gian soá löôïng neutron bò baét giöõ phuï thuoäc vaøo tích vaän
toác neutron nhieät vôùi tieát dieän baét giöõ vó moâ cuûa moâi tröôøng taïi ñieåm quan saùt.
Hình 2.4.3.2.1. Bieåu dieãn soá neutron trong væa nöôùc so vôùi væa daàu
Taïi thôøi ñieåm t1 soá neutron nhieät coøn soáng soùt N1 trong moät ñôn vò theå
tích cuûa moâi tröôøng taïi ñieåm quan saùt ñöôïc tính :
N1  N 0 exp( v. abs.t1 ) (2.40)
Trang 49
Trong ñoù:
N0 laø soá neutron nhieät trong moät ñôn vò theå tích ôû thôøi ñieåm t=0
 abs laø tieát dieän baét giöõ vó moâ cuûa moâi tröôøng (ñaát ñaù) trong ñôn vò
theå tích noùi treân ñoái vôùi neutron nhieät khi toác ñoä trung bình cuûa neutron nhieät
v=2200m/s .
Töông töï, ôû thôøi ñieåm t2 , soá neutron nhieät coøn laïi trong moät ñôn vò theå
tích seõ laø:
N 2  N 0 epx(v  abs t 2 ) (2.41)
Söï suy giaûm maät ñoä caùc neutron nhieät töø t1 ñeán t2 coù theå ñöôïc tính:
N 2  N1epx{v  abs (t1  t 2 )} (2.42)
Töø ñoù ta coù:

1 N
 abs  ln( 1 ) (2.43)
v(t 2  t1 ) N 2
Ñoåi sang logarit cô soá 10, laáy v= 2200m/s, t  (t 2  t1 ) tính baèng s , vaø
 abs tính baèng cm 1 , ta coù:
10,5 N
 abs  log( 1 ) (2.44)
t N2
1 4,55
Ñaët t int   (cm 1 )
v  abs  abs
 thöôøng ñöôïc tính baèng ñôn vò chieám giöõ (c.u) hoaëc ñôn vò sigma (s.u)
töông ñöông vôùi 10 3 cm 1

Trong moâi tröôøng nhieàu thaønh phaàn baét giöõ caùc neutron nhieät thì tieát
dieän baét giöõ seõ laø:
n
 abs  Vi  i (2.45)
1
Trong ñoù :
Vi laø tæ leä theå tích cuûa thaønh phaàn thöù i trong moâi tröôøng.
 i laø tieát dieän baét giöõ cuûa thaønh phaàn thöù i.
Trang 50
Tieát dieän baét giöõ cuûa thaønh phaàn  i laø khoaùng vaät hay chaát löu seõ ñöôïc
tính theo thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa noù:

602,2
i  (na a  nb b  ...  ni i ) (2.46)
GMW
Trong ñoù:
 j laø tieát dieän baét giöõ cuûa nguyeân toá j trong thaønh phaàn khoaùng vaät.
nj laø soá nguyeân töû j coùtrong phaân töû.

GMW laø troïng löôïng phaân töû gam.
Baûng 2.4.3.2.1a Tieát dieän baét giöõ vi moâ ñoái vôùi neutron nhieät cuûa moät soá
nguyeân toá (ñôn vò tính barn  10 24 cm 2 )
Kí hieäu Tieát dieän baét Kí hieäu Tieát dieän baét Kí hieäu Tieát dieän
giöõ giöõ baét giöõ
H 0.33200 Al 0.23000 Mn 13.3000
B 759.000 Si 0.16000 Fe 2.55000
C 0.00340 P 0.01900 Cu 3.82000
N 0.00000 S 0.52000 Zn 0.50490
O 0.00027 Cl 33.2000 Sr 0.08600
F 0.00980 K 2.10000 Zr 0.29000
Na 0.53060 Ca 0.43000 Ba 0.06500
Mg 0.06300 Ti 6.41000 Pb 0.18800
Baûng 2.4.3.2.1b Tieát dieän baét neutron cuûa ñaù vaø khoaùng vaät.
Teân ñaù, khoaùng vaät  abs (10 21 barn / cm 3 )  ( s)

Thaïch anh 3.5-4.3 1060
Caùt keát 9.0 500
Dolomit 6.8-7.2 630
Ñaù voâi 1.0-14.0 325-650
Anhydrit 12.1 360
Acgilit 20-40 215-108
Nöôùc ngoït 22.2 210
Daàu thoâ 22.2 210
Ximaêng (Portland) 13.0 335
Trang 51
2.4.3.2.2 Sô ñoà ño
2.4.3.2.3 Phaïm vi öùng duïng

Phöông phaùp tieát dieän baét giöõ neutron ñöôïc aùp duïng ñeå giaûi quyeát caùc
nhieäm vuï sau:
- Xaùc ñònh ranh giôùi daáu/nöôùc, khí nöôùc trong caùc gieáng khoan khai
thaùc.
- Ñaùnh giaù tieâu hao naêng löôïng væa trong taàng khai thaùc khí, döïa vaøo söï
thay ñoåi  abs cuûa khí theo aùp suaát.
- Khoanh ñònh phaàn chöùa khí trong taàng caùt coù nöôùc væa laø nöôùc ngoït.
Trang 52
Keát luaän
Chöông 3
Keát quaû minh giaûi
Soá lieäu trong khoùa luaän naøy ñöôïc laáy töø moät gieáng khoan cuûa moû Baïch
Hoå. Chöông trình Baroc seõ tính toaùn tyû phaàn thaïch hoïc vaø ñoä roãng cuûa ñaát ñaù
vaø veõ leân caùc ñöôøng cong keát quaû.
Keát quaû seõ laáy theo chieàu saâu cuûa gieáng khoan. Chieàu saâu khaûo saùt töø
3875 m - 4296 m.
Caùc soá lieäu ño ñöôïc töø maùy ño gamma töï nhieân vaø maùy gamma phoå laø
gamma toång (GR), gamma toång cuûa Kali vaø Thori( GRKT), gamma Thori
(GRTH), gamma Uran (GRUR). Ñôn vò ño gamma laø API (American
Petrolium Institute). Ngoaøi ra, maùy ño cuõng xuaát ra soá lieäu haøm löôïng caùc
ñoàng vò laø K (%), Th(ppm) vaø Ur (ppm).
Caùc soá lieäu ño ñöôïc töø maùy ño gamm taùn xaï laø maät ñoä (RHOB), ñôn vò
laø g\cc. Töø maùy neutron laø ñoäroãng (NPHI), vaø ñôn vò laø %.
Sau ñoù, baèng chöông trình Baroc 3.0 seõ tính ñoä roãng chung töø nhieàu soá
lieäu vaø xaùc ñònh thaønh phaàn thaïch hoïc. M0 laø ñoä roãng. M01 laø M0 + tyû phaàn
cuûa khoaùng vaät 1 (K_Feldpar). M012 laø M01+ tyû phaàn cuûa khoaùng vaät 2.
M0123 laø M012+ tyû phaàn khoaùng vaät khaùc coøn laïi trong ñaát ñaù.
Trang 53
Keát luaän
3.1 Keát quaû ño trong ñaù Baïch Hoå
DEPT(m) GR(API) GRKT(API) GRTH(API) GRUR(API) RHOB(g\cc) NPHI(v\v)

3875.7 56.9468 39.9221 8.5708 13.8189 2.6165 0.07
3875.8 56.5046 39.0985 7.9029 14.7155 2.6398 0.0703
3875.9 55.9466 39.7039 7.0461 14.7046 2.6593 0.0701
3876 55.1149 41.996 7.6055 14.1527 2.6577 0.0698
3876.1 53.5672 44.6503 7.6603 13.0972 2.6509 0.0709
3876.2 52.4495 44.5958 7.3272 13.2213 2.6239 0.0702
3876.3 52.8513 44.3605 7.1108 13.3724 2.6086 0.0712
3876.4 53.9813 44.2513 7.1664 13.3648 2.5998 0.0719
3876.5 54.6183 40.3961 7.4952 15.3828 2.5723 0.0715
3876.6 54.7867 41.9185 11.4851 12.6251 2.5526 0.0722
3876.7 54.5867 44.0353 12.9178 10.715 2.5362 0.0705
3876.8 53.9357 45.5913 14.1272 9.2532 2.5171 0.0698
3876.9 53.4865 54.3667 17.0714 2.9408 2.5052 0.0695
3877 53.5462 54.6433 17.2565 2.75 2.5061 0.0696
3877.1 53.4988 54.5562 17.1379 2.945 2.5077 0.069
3877.2 53.1408 54.5956 17.1671 3.3401 2.513 0.0672
3877.3 53.3461 54.4144 16.8471 3.7045 2.5132 0.0631
3877.4 54.3779 56.2822 16.7339 3.0809 2.5145 0.0602
3877.5 55.6307 56.8487 17.4794 2.4638 2.5217 0.059
3877.6 56.2256 59.1627 18.8739 0.5827 2.5299 0.0576
3877.7 56.3203 60.599 19.8093 0.5718 2.53 0.0576
3877.8 56.8836 61.644 20.3508 0.5866 2.5352 0.0562
3877.9 56.6362 61.7165 20.3549 0.5878 2.5382 0.0552
3878 55.271 59.4567 19.8841 0.5914 2.5397 0.0537
3878.1 54.699 53.4317 16.5634 4.4628 2.5501 0.0522
3878.2 54.3323 51.7086 15.2179 6.0223 2.5565 0.0525
3878.3 53.483 50.8001 14.2601 7.0021 2.5554 0.0523
3878.4 52.8759 48.9459 12.7088 8.7036 2.556 0.0521
3878.5 53.1391 48.4542 12.3232 9.1404 2.5536 0.0523
3878.6 54.7885 53.189 12.3157 6.4311 2.5446 0.0529
3878.7 55.8781 53.6037 12.378 6.1803 2.5419 0.0543
3878.8 55.264 54.46 12.662 5.457 2.5444 0.0561
3878.9 55.3079 54.9271 12.8731 5.1716 2.5331 0.0558
3879 56.5098 55.2007 12.7249 5.0768 2.5244 0.055
3879.1 57.3784 54.8732 11.9518 5.5118 2.5152 0.0537
3879.2 57.8522 54.7231 11.7462 5.7446 2.5067 0.0522
3879.3 58.6242 54.0565 11.2831 6.2753 2.4966 0.0531
3879.4 59.5191 51.9639 9.6306 8.3928 2.4815 0.0526
3879.5 59.9578 51.8179 9.8465 8.4464 2.4749 0.0526
3879.6 60.6246 52.1125 10.3354 8.256 2.4772 0.0499
3879.7 61.9231 51.5934 10.7304 8.7686 2.4735 0.0472
Trang 54
Keát luaän
3.2 Keát quaû tính toaùn baèng phaàn meàm Baroc 3.0
DEPT(m) KALI(%) THOR(ppm) URAN(ppm) M0(%) M01(%) M012(%) M0123(%)
3875.7 1.919 2.763 1.5308 0.042 0.702 0.752 0.802
3875.8 1.9095 2.5477 1.6302 0.08 0.76 0.91 1
3875.9 1.999 2.2715 1.629 0.08 0.76 0.91 1
3876 2.1051 2.4518 1.5678 0.118 0.738 0.948 0.998
3876.1 2.2642 2.4695 1.4509 0.118 0.738 0.948 0.998
3876.2 2.2812 2.3621 1.4646 0.156 0.716 0.946 0.996
3876.3 2.2801 2.2923 1.4814 0.156 0.716 0.946 0.996
3876.4 2.27 2.3102 1.4805 0.179 0.679 0.949 0.999
3876.5 2.0139 2.4162 1.7041 0.179 0.679 0.949 0.999
3876.6 1.8629 3.7025 1.3986 0.199 0.639 0.949 0.999
3876.7 1.9047 4.1644 1.187 0.199 0.639 0.949 0.999
3876.8 1.9259 4.5542 1.0251 0.228 0.608 0.918 0.998
3876.9 2.2829 5.5034 0.3258 0.228 0.608 0.918 0.998
3877 2.2885 5.563 0.3046 0.248 0.568 0.838 0.958
3877.1 2.2904 5.5248 0.3262 0.248 0.568 0.838 0.958
3877.2 2.291 5.5342 0.37 0.247 0.507 0.737 0.897
3877.3 2.2995 5.431 0.4104 0.247 0.507 0.737 0.897
3877.4 2.4208 5.3946 0.3413 0.249 0.449 0.619 0.809
3877.5 2.4098 5.6349 0.2729 0.249 0.449 0.619 0.809
3877.6 2.4661 6.0844 0.0646 0.248 0.488 0.678 0.898
3877.7 2.4968 6.386 0.0633 0.248 0.488 0.678 0.898
3877.8 2.5276 6.5605 0.065 0.247 0.427 0.557 0.817
3877.9 2.5318 6.5619 0.0651 0.247 0.427 0.557 0.817
3878 2.4223 6.4101 0.0655 0.249 0.409 0.519 0.819
3878.1 2.2567 5.3396 0.4944 0.249 0.409 0.519 0.819
3878.2 2.2336 4.9058 0.6671 0.212 0.432 0.642 0.982
3878.3 2.2366 4.5971 0.7757 0.212 0.432 0.642 0.982
3878.4 2.2181 4.097 0.9642 0.175 0.375 0.685 0.995
3878.5 2.2116 3.9727 1.0126 0.175 0.375 0.685 0.995
3878.6 2.5019 3.9702 0.7124 0.198 0.418 0.648 0.998
3878.7 2.5235 3.9903 0.6846 0.198 0.418 0.648 0.998
3878.8 2.5585 4.0819 0.6045 0.218 0.438 0.608 0.998
3878.9 2.5742 4.1499 0.5729 0.218 0.438 0.608 0.998
3879 2.6 4.1022 0.5624 0.199 0.419 0.569 0.999
3879.1 2.6273 3.8529 0.6106 0.199 0.419 0.569 0.999
3879.2 2.6307 3.7866 0.6364 0.189 0.409 0.579 0.999
3879.3 2.6182 3.6374 0.6952 0.189 0.409 0.579 0.999
3879.4 2.5913 3.1047 0.9297 0.149 0.349 0.619 0.999
3879.5 2.5691 3.1742 0.9357 0.149 0.349 0.619 0.999
3879.6 2.5572 3.3318 0.9146 0.148 0.368 0.658 0.998
3879.7 2.5013 3.4592 0.9714 0.148 0.368 0.658 0.998
3879.8 2.4863 3.6117 0.95 0.129 0.349 0.679 0.999
3879.9 2.4356 4.2652 0.7022 0.129 0.349 0.679 0.999
3880 2.4323 4.3632 0.6386 0.167 0.407 0.637 0.997
3880.1 2.4493 4.4323 0.594 0.167 0.407 0.637 0.997
Trang 55
Keát luaän
3.3 Keát quaû bieåu dieãn daïng ñoà thò
API ppm v/v
API ppm g/cc
API %
API
Trang 56
Keát luaän
Keát Luaän
ÖÙng duïng haït nhaân trong vieäc xaùc ñònh ñaëc tính cuûa caùc taàng ñòa chaát
nhö thaønh phaàn thaïch hoïc vaø ñoä roãng cho nhöõng keát quaû chính xaùc. Caùc
chuyeân gia XNLD Vietsovpetro vaãn nghieân cöùu aùp duïng nhöõng öùng duïng haït
nhaân môùi ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà do ñòa vaät lí gieáng khoan ñaët ra. Nhö
öùng duïng ñoàng vò phoùng xaï ñeå xaùc laäp maët caét bôm eùp, xaùc laäp, lieân keát, vaø
chính xaùc hoùa veà caáu truùc, vò trí, hình daïng cuûa caùc væa chöùa daàu cuûa vuøng moû
v.v. Hoaëc phöông phaùp phaùt xung neutron xaùc ñònh C\O ñeå xaùc ñònh chính xaùc
væa daàu.
Toùm laïi, öùng duïng haït nhaân ñaõ xaùc ñònh ñöôïc thaønh phaàn seùt vaø tính
toaùn ñöôïc ñoä roãng ñaát ñaù, goùp phaàn vaøo nghieân cöùu ñaët tröng cuûa laét caét gieáng
khoan.
Tuy nhieân do thôøi gian vaø ñieàu kieän tìm hieåu cuûa sinh vieân thöïc hieän raát
haïn cheá neân coøn nhieàu khoùa luaän coøn nhieàu thieáu soùt. Kính mong caùc thaày coâ,
caùc coâ chuù daïy baûo vaø thöù loãi.
Moät laàn nöõa, em xin baøy toû loøng bieát ôn caùc thaày coâ ôû Boä moân Vaät lyù
Haït nhaân vì nhöõng naêm thaùng daïy doã, chæ baûo.
Vaø em cuõng xin chaân thaønh caùm ôn Tieán só Hoaøng Vaên Quyù, kó sö Traàn
Vaên Löùu, kó sö MaiVaên Bình vaø caùc coâ chuù trong xí nghieäp ñaõ taän tình giuùp
ñôõ em hoaøn thaønh khoùa luaän naøy.
Trang 57
Taøi lieäu tham khaûo
[1] Traàn Vaên Löùu, Caùc phöông phaùp phoùng xaï trong Ñòa vaät lí Gieáng
khoan, 1997, XN Ñòa vaät lí Gieáng khoan.
[2] Giaùo trình Ñòa vaät lí gieáng khoan , XN Ñòa vaät lí Gieáng khoan
[3] Phaàn meàn Baroc 3.0 , XN Ñòa vaät lí Gieáng khoan.
[4] Log Interpretation Principles/ Application , 1989, Schlumbeger
Company.
[5] Openhole Log Analysis and Formation Evaluation, 1991, Halliburton
Company.
Trang 58

Ứng Dụng Kỹ Thuật Hạt Nhân Trong Thăm Dò Và Khai Thác Dầu Khí

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ứng Dụng Kỹ Thuật Hạt Nhân Trong Thăm Dò Và Khai Thác Dầu Khí

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC TÖÏ NHIEÂN

KHOÙA LUAÄN TOÁT NGHIEÄP ÑAÏI HOÏC

ÖÙNG DUÏNG HAÏT NHAÂN TRONG

GVHD : TS. Hoaøng Vaên Quyù

Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2005

Sinh vieân thöïc hieän

Vuõ Vaên Huy

Lôøi môû ñaàu.............................................................................................................................. 1

Chöông III:Keát quaû minh giaûi ............................................................................................. 53

Keát luaän ................................................................................................................................. 56

Taøi lieäu tham khaûo ................................................................................................................ 57

+ Ñoä thaám cuûa caùc ñaát ñaù (  )

+ Chieàu daøy cuûa caùc væa chöùa saûn phaåm (h)

ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ CAÙC THAM SOÁ NGHIEÂN CÖÙU

lyù thaïch hoïc

1.3. Ñaù chöùa

1.4. Ñoä roãng

trong v p coù chöùa daàu, nöôùc, khí)

v s : theå tích cuûa vaät lieäu raén

v t : theå tích toaøn phaàn cuûa khoái ñaù.

ÖÙNG DUÏNG HAÏT NHAÂN TRONG ÑÒA VAÄT LÍ GIEÁNG

2.1. Phoùng xaï töï nhieân

Evaluation, 1991, Halliburton Company)

Materials K(%) U(ppm) Th(ppm)

Materials K(%) U(ppm) Th(ppm)

Silica Quart SiO2 5 0.1-5 0.5-6 0

Plagioclase Albite NaALSi3O8 3-35

Alkali Alkali KAlSi3O8 235-275 6.7-13

Alkali (Na,Ca)2AlSi3O8 73-122 3.4-4.7

Mica Boitite K(Mg,Fe)2Al6(Si4O10)3(OH)2 275 2.6-48 0-22 5.4-8.1

Muscovite KAl2(Si3AlO10)(OH)2 270 8.1 0-25 6.8-9.4

Baûng 2.1.1b Haøm löôïng U, K, Th trong ñaù moùng.

glauconite K2(Mg,Fe)2Al6(Si4O10)3(OH)2 155-210

Amphibole Hornblends Ca2NaMg2Fe2AlSi8O22(O,OH)2 28-445 2.8-43 5-50 0.5-1

Olivine Olivine (Mg,Fe)2SiO4 10 0.01 0 0

Oxide Magnetite Fe3O4 50 1-30 0.3-20 0

2.1.2 Hoaït tính phoùng xaï cuûa ñaát ñaù

2.1.3 Ñôn vò duøng trong ñòa vaät lí gieáng khoan.

Hình 1.3b. Moâ hình khaéc chuaån ñoä neutron

2.2. Töông taùc gamma vaø neutron vôùi moâi tröôøng

2.2.1 Töông taùc cuûa gamma vôùi moâi tröôøng

2.2.1.1. Hieäu öùng quang ñieän

e laø naêng löôïng lieân keát cuûa quang electron.

2.2.1.2. Hieäu öùng Compton

Phoâtoân taùn xaï h '

2.2.1.3. Hieäu öùng taïo caëp

Hình 2.2.1.3. Hieäu öùng taïo caëp

Naêng löôïng cuûa quaù trình seõ laø:

2.2.1.4. Heä soá haáp thuï toaøn phaàn

haáp thuï coù beà daøy x(cm) nhö sau:

Trong ñoù:M laø khoái löôïng haït nhaân bia

Emin   E0  E0 (2.9)

Naêng löôïng tieâu hao ñöôïc tính nhö sau:

Neáu haït nhaân bia laø hydro (M=1) thì ta coù :

chaïm vôùi hydro.

2.3. Caùc phöông phaùp gamma

2.3.1 Phöông phaùp gamma töï nhieân

2.3.1.1 Cô sôû lyù

2.3.1.2 Sô ñoà ño gamma töï nhieân.

Hình 2.3.1.2a. Sô ñoà khoái cuûa maùy ño gamma

Hình 2.3.1.2b. Maùy ño gamma töï nhieân vaø gamma phoå ôû XN

b) Caùc yeáu toá aûnh höôûng leân keát quaû ño GR.

ñoä khoái cuûa moâi tröôøng.