Specifikacije OK

UNIVERZITET U BANJOJ LUCI
MAŠINSKI FAKULTET
Katedra za proizvodne i računarom podržane
tehnologije
Grupa autora ---- edit: B. Sredanović
PRAKTIČNO PROJEKTOVANJE POMOĆU RAČUNARA U

PAKETU SOLID WORKS
- Radna verzija skripte -
Banja Luka, mart 2014.

Praktično projektovanje proizvoda pomoću računara u paketu Solid Works .
SADRŽAJ
1. UVOD U MODELIRANJE
1.1. Generacije u razvoju CAD programa

1.2. Osnove modeliranja pomoću računara
1.3. Pregled razvijenih CAD programa
1.4. Programski moduli kao inženjerski alati
1.5. Osnovni pojmovi i elementi CAD modeliranja
2. MODELIRANJE DIJELOVA
2.1. Pokretanje programskog paketa SolidWorks

2.2. Radno okruženje za modeliranje dijelova
2.3. Selekcija i manipulacija entitetima
2.4. Referentna geometrija
2.5. Kreiranje skice
2.5.1. Ograničavanje i dimenzionisanje skice
2.5.2. Kreiranje dvodimenzionalne skice
2.5.3. Operacije nad entitetima u skici
2.5.4. Kreiranje trodimenzionalne skice
2.6. Generisanje tipskih formi
2.6.1. Proste tipske forme
2.6.2. Složene tipske forme
2.6.3. Nanesene tipske forme
2.7. Transformacija i manipulacija tipskim formama‚
2.8. Modeliranje pomoću tijela
2.9. Modeliranje pomoću površina
3. MODELIRANJE SKLOPOVA
3.1. Postupak modeliranja sklopova

3.2. Osnovna geometrijska ograničenja u sklopu
3.3. Napredna geometrijska ograničenja u sklopu
3.4. Mehanička ograničenja u sklopu
3.5. Analiza modela sklopova i dijelova
3.6. Kreiranje šeme rastavljenog sklopa
3.7. Standardni dijelovi i varijante modela
4. KREIRANJE TEHNIČKE DOKUMENTACIJE
4.1. Generisanje pogleda i presjeka

4.2. Kotiranje crteža
4.3. Kreiranje simbola i oznaka na crtežu
___________________________________________________________________________________________
2 CTC Banja Luka - Mašinski fakultet
Praktično projektovanje pomoću računara u paketu Solid Works .
1.1. PREGLED RAZVIJENIH CAD SOFTVERA
Danas u svijetu postoji veliki broj razvijenih programa za rješavanje različitih inženjerskih
problema pomoću računara (CAx). Dijele se prema namjeni, i to: za modeliranje proizvoda (CAD -
Computer Aided Design), za generisanje putanja alata odnosno pomoć u izradi proizvoda (CAM -
Computer Aided Manufacturing), za planiranje proizvodnih procesa (CAPP - Computer Aided Process
Planing), za upravljanje dokumentacijom (PDM - Product Data Managment), za dizajn i analizu
proizvoda (CAE - Computer Aided Engineering), za dizajn i analizu proizvodnih procesa (MPM -
Manufacturing Process Managment) i sl. Pregled razvijenih programa dat je u tabeli 1.1.
Tabela 1.1. Pregled razvijenih programa

KOMPANIJA PROGRAMSKI PAKET OBLAST PRIMJENE KOMENTAR
AutoCAD
CAD
Mechanical Desktop
Autodesk
Autodesk Inventor CAD/CAE
Alias Studio Tools CAID CAID – Computer-aided industrial design
Cimatron CimatronE CAD/CAM
CATIA CAD/CAID/CAE/CAM
CosmosWorks CAE
SolidWorks CAD
Dassault Systems ENOVIA PDM
MPM – Manufacturing Process
DELMIA MPM
Management
ABAQUS CAE
PowerMILL
Delcam FeatureCAM CAM
ArtCAM
McNeel Rhinoceros 3D CAD NURBS based modelling software
MSC Nastran
MSC Software CAE
MSC Patran
Pro/ENGINER CAD/CAM
Parametric Pro/DESKTOP CAD

Technology Pro/MECHANICA CAE
Corporation Pro/Designer
Windchill PDM
Edgecam
Planit CAM
Alphacam
SolidCAM
SolidCAM CAM
InventorCAM
NX CAD/CAID/CAE/CAM
NX Nastran CAE
Siemens PLM
Solid Edge CAD
Solutions
Teamcenter PDM
Tecnomatix MPM
U sljedećim poglavljima će se obrađivati programski paket SolidWorks, zbog jednostavnosti za

korišćenje i kompletnosti (uglavnom su zastupljeni sve vrste CAx programa u obliku programskih
modula).
___________________________________________________________________________________________
CTC Banja Luka - Mašinski fakultet 3
1.2. PROGRAMSKI MODULI KAO INŽENJERSKI ALATI
Programski paket SolidWorks sadrži nekoliko dodatnih programskih modula (alata) koji
korisnicima omogućavaju različite inženjerske analize i posebne, problemski usko orjentisane, procese
projektovanja CAD modela mašinskih konstrukcija. U prvom redu, navedeni programski moduli
omogućavaju analizu CAD modela baziranu na metodi konačnih elemenata, analizu kinematike modela,
upravljanje dokumentacijom, generisanje putanja alata pri izradi dijela i sl. Programski moduli se ili
instaliraju istovremeno sa osnovnim modulom SolidWorks-a, ili se po potrebi instaliraju naknadno.
Slika 1.25. Pokretanje odgovarajućih programskih modula
Način pokretanja programskih modula se podešava u posebnom dijaloškom prozoru startnog

prozora programa, do kojeg se polazi pokretanjem komande Add-Ins iz padajućeg menija Tools.
Korisnik u dijaloškom prozoru jednostavnim čekiranjem označava one programske module za koje želi
da se pokrenu istovremeno sa pokretanjem programa (Start Up), odnosno one koje želi da pokrene u
trenutnoj sesiji rada u softveru.
Slika 1.26. Padajući meniji i komande programskih modula
___________________________________________________________________________________________
Nakon pokretanja, funkcije i komande odgovarajućeg programskog modula postaju dostupne za

korišćenje i izvršavanje nad CAD modelom koji je trenutno učitan u program ili trenutno je modeliran u
programu. Komande se obično nalaze na linijama glavnog menija u obliku padajućih menija ili se nalaze
na posebnim paletama ili karticama alata u obliku ikonica.
U dijaloškom prozoru Add-Ins mogu se aktivirati i razne baze podataka, kao što su baza
standardnih dijelova (baza podataka i baza znanja) i baza dijelova koji se koriste u pojedinim granama
mašinskog inženjerstva (projektovanje steznog pribora, projektovanje alata za brizganje plastike i
slično.). Takođe, u okviru programa SolidWorks nalaze se i alati za neposrednu komunikaciju između
dizajnera (razmjena CAD modela), alati za podršku drugim aplikacijma („štampanje“ dijelova u tri
dimenzije, čitanje crteža izrađenih u drugim programima).
Kao inženjerski alati u SolidWorks-u, mogu se navesti sljedeći programski moduli:
SolidWorks Simulation je programski modul pomoću kojeg se vrši analiza modela konstrukcije
na bazi metode konačnih elemenata (slika 1.27.). U ovom programskom modulu može se vršiti: statička
i dinamička analiza konstrukcije (ponašanje CAD modela konstrukcije uslijed djelovanja statičkih i
dinamičkih opterećenja), frekvencijska analiza (analiza oscilacija konstrukcije), analiza slobodnog pada
konstrukcije, analiza ponašanja konstrukcije uslijed udarnih opterećenja. Takođe, ovaj alat omogućava
termalnu analizu, odnosno analizu isijavanja toplote, provođenja toplote i prolaženja toplote kroz model
CAD modelu konstrukcije.
Slika 1.27. Analiza statičkog opterećenja pomoću MKE
SolidWorks Motion je programski modul pomoću kojeg se vrši analiza kretanja (kinematska
analiza) CAD modela konstrukcija koje imaju pokretne dijelove, odnosno konstrukcija čija je osnovna
funkcija vezana za kretanje (slika 1.28.). Analizom se vrši validacija konstrukcije, a izlazni podaci se
mogu prikazati i u obliku raznih dijagrama kretanja, dijagrama brzina i sl.
___________________________________________________________________________________________
Slika 1.28. Kinematska analiza konstrukcije
SolidWorks Flow Simulation je alat koji omogućava analizu tokova i strujanja fluida kroz ili u
okolini CAD modela konstrukcije. Alatom se generišu silnice strujanja fluida, analiziraju se polja
pritiska fluida te mehanička i toplotna naprezanja konstrukcije uslijed strujanja fluida.
Slika 1.29. Analiza strujanja fluida kroz izduvnu glavu motora
SolidWorks Sustainability je inženjerski alat koji omogućava analizu konstrukcije sa aspekta

životnog vijeka proizvoda. U radnom okruženju programskog modula biraju se dostupni ekološki
prihvatljivi materijali, prihvatljivi dizajn i boja konstrukcije, bira se najbolji dostavljač komponenti
materijala i najbolji proizvođač, planira transport, bira prihvatljivi oblik energije za pokretanje i izradu
proizvoda i sl. Kao novi izazov u svijetu ekologije, planira se reciklaža i odlaganje proizvoda nakon
isteka radnog vijeka modeliranog proizvoda (slika 1.30.).
___________________________________________________________________________________________
Slika 1.30. Analiza i redizajn konstrukcije u SolidWorks Sustainbility
SolidWorks Workgroup PDM je alat koji omogućava timu inženjera da istovremeno, svaki sa
svog stanovišta, dizajnira i vrši ispravke na CAD modelu konstrukcije. Ovaj alat je nastao na principu
konkurentnog inženjerstva. Omogućava upravljanje izmjenama na modelu, upravljanje dokumentacijom,
odnosno upravljanje čitavim projektom razvoja određenog proizvoda (slika 1.31.). Da bi se uspješno
koristio ovaj alat, potrebno je više radnih stanica (personalnih računara) sa instaliranim programom, koji
su lokalnom mrežom povezani sa serverom (računarom na kojem se nalazi baza modela proizvoda).
Slika 1.31. Konstruisanje dijelova u PDM okruženju

___________________________________________________________________________________________
SolidWorks Routing je inženjerski alat koji omogućava modeliranje instalacija: cjevovoda i

crijevovoda, te električnih kablova na CAD modelu konstrukcije. Zasniva se na 3D crtanju, uz olakšane
postupke kreiranja putanja vodova, izbora oblika vodova i vrste vodova, kao i izbora vrste i oblika
konekcionih elemenata vodova.
Slika 1.32. Konstruisanje cjevovoda
SolidWorks Weldments je inženjerski alat koji omogućava projektovanje zavarenih struktura.

Korisnik pomoću 3D skiciranja kreira oblik konstrukcije, a zatim kroz dijaloške prozore kreira završetke
zavarenih struktura i oblike šavova.
Slika 1.33. Projektovanje zavarene konstrukcije

___________________________________________________________________________________________
SolidWorks Sheet Metal je inženjerski alat kojim se modeliraju dijelovi izrađeni od lima.
Program omogućava korisniku da kreira dijelove od lima oslanjajući se na osnovne operacije prerade
lima (savijanja lima, probijanja i prosjecanja lima), ali uz oslananje na osnovne principe projektovanja
pri dizajnu ovih proizvoda (savijeni rubovi, preklapanje strana i sl.). Kao jedna od prednosti ovog
programskog modula je automatsko generisanje razvijenog plašta CAD modela dijela od lima.
Slika 1.34. Modeliranje dijelova od lima
SolidWorks Mold Flow je alat za dizajn i analizu CAD modela konstrukcija s obzirom na
mogućnost izrade postupkom brizganja plastike. Analizom se utvrđuju mogućnost smiještanja dijela u
alat za brizganje, mogućnosti otvaranja kalupa i analizu mjesta pogodnih za smiještanje ulivnih kanala.
Slika 1.35. Analiza dijela s obzirom na mogućnost izrade brizganjem plastike
___________________________________________________________________________________________
SolidWorks MoldBase je baza podataka standardnih dijelova koji se koriste pri projektovanju
alata za brizganje plastike. Takođe, sadrži i bazu znanja za kreiranje i generisanje ostalih dijelova bitnih
za navedenu inženjersku oblast. U bazi se nalaze ulivni kanali, noseći dijelovi alata, konektori i sl.
SolidWorks Utilities je alat za analizu CAD modela. Ovim programskim modulom se pronalaze
razlike između dvije verzije istog CAD modela. Primjenjuje se prilikom razvoja morfoloških matrica
odnosno pri razvoju familije dijelova ili razvoja više verzija istog proizvoda.
SolidWorks FeatureWorks omogućava analizu dijelova koji su kreirani u drugim programima za
CAD modeliranje. Ovaj alat kroz niz postupaka analizira model koji je učitan u SolidWorks, definišući
tipske forme da bi se omogućila prepravka ili dalja analiza CAD modela.
SolidWorks Print3D podržava štampače koji printaju model dijela nekom od RapidPrototyping
tehnologija. CAD model se prevodi u STL fajl odnosno fajl koji je pogodan za 3D štampanje
(stereolitografija).
SolidWorks eDrawing je programski modul koji omogućava otvaranje i grafički prikaz fajlova
(modela dijelova i tehničkih crteža) koji su kreirani u drugim CAD programima, a koji se ne mogu
direktno učitati u SolidWorks.
SolidWorks PhotoWorks je dizajnerski alat koji omogućava korisniku da CAD model proizvoda
izveze i postavi virtuelno u okruženje u kojem će se dati proizvod eksploatisati. Takođe, dozvoljava
izmjenu CAD modela u smislu dodavanja boja i tekstura, dodavanje slika, sjenčenja dijela i sl., s ciljem
generisanja realnijeg izgleda CAD modela.
SolidWorks TolAnalyst je programski modul odnosno inženjerski alat za analizu tolerancija
dijelova u modeliranom sklopu.
SolidWorks Toolbox je baza standardnih dijelova koji se susreću u mašinskom inženjerstvu, kao
što su vijci, navrtke, podloške, čivije, osovinice, prstenovi, ležajevi i sl. U okviru navedenih baza nalaze
se i standardni profili (Standard Beam): I profil, U profil, L profil, C profil, itd.
Standardni dijelovi se direktno uvoze u okruženje za modeliranje dijelova ili modeliranje
sklopova u SolidWorks-u. Sa uveženim dijelovima korisnik može da manipuliše i može da ih prepravlja.
Na specijalizovanim internet stranicama mogu se pronaći baze modela nestandardnih dijelova i
proizvoda (mlaznice, priključci, točkovi, radni stolovi i sl.), a koje njihovi proizvođači daju korisnicima
na korišćenje u cilju sopstvene popularizacije i reklamiranja.
Slika 1.36. Standardni dijelovi u Toolbox-u
Prilikom instalacije programa posebnu pažnju treba obratiti na „smiještanje“ baza standardnih
dijelova. Naime, prilikom instalacije treba voditi računa da je putanja do baze standardnih dijelova ista
kod svih radnih stanica (personalnih računara) na kojima se planira analiza sklopa ili manipulacija sa
sklopom, jer prilikom otvaranja i učitavanja modela sklopa na drugom računaru može doći do promjene
oblika i veličine standardnih dijelova ili čak do njihovog nestanka iz modeliranog sklopa.
___________________________________________________________________________________________
Slika 1.37. Uvoz standardnih dijelova - ležajeva u CAD model sklopa
Uz pojedine standardne dijelove dodati su i podprogrami koji vrše proračun odgovarajućeg

standardnog dijela (ležajevi, osovinice, profili). ToolBox sadrži i nestandardne dijelove koji se
automatski generišu unošenjem parametra u dijaloški prozor. Tu spadaju razne vrste zupčanika i
zupčastih letvi, pužnih točkova i puževa, te ostalih elemenata za prenos snage i sl.
Slika 1.38. Generisanje standardnog dijela - zupčanika

___________________________________________________________________________________________
1.3. OSNOVNI POJMOVI I ELEMENTI U CAD MODELIRANJU
Osnovni pojmovi u SolidWorks-u se odnose na geometrijske i topološke pojmove. Osnovni

pojmovi se često susreću u svim oblastima savremenog CAD modeliranja (najčešće se sve vrste
pojmova objedinjuju pod nazivom entiteti). Gruba podjela entiteta kao geometrijskih elemenata je
podjela na: glavne geometrijske elemente (Geometry) i pomoćne geometrijske elemente (Construction
Geometry). Ova podjela se vrši na osnovu činjenice o učešću navedenih elemenata u definiciji CAD
modela, odnosno na osnovu toga, da li pojedini entitet egzistira kao dio geometrije CAD modela ili
egzistira kao pomoćna geometrija za kreiranje glavne geometrije.
Osnovni pojmovi (entiteti) koji se susreću prilikom modeliranja u SolidWorks-u, odnosno na
CAD modelu, susreću se u svakom softveru za računarsko modeliranje. Ti elementi su (slika 1.38.):
 Glavni geometrijski elementi:
• Tipska forma (Feature)
- Strana (Face),
- Ivica (Edge),
- Tjeme (Vertex),
• Skica (Sketch)
- Površina (Plane),
- Linija (Line),
- Tačka (Point),
 Pomoćni geometrijski elementi (Constructive Geometry):
• Ishodište (Origin),
• Ravan (Plane),
• Osa (Axis),
• Privremena osa (Temporary Axsis),
• Tačka (Point).
Tjeme Osa
Tip. forma
Ivica
CAD Strana
Tačka MODEL
Ishodište Ravan
Osa u skici
Skica Linija
Slika 1.38. Osnovni geometrijski pojmovi na CAD modelu

___________________________________________________________________________________________
CAD model proizvoda se sastoji od najmanje jedne tipske forme. Jedna forma se zasniva na
najmanje jednoj skici kao konačnom geometrijskom liku. Skica sadrži najmanje jedan geometrijski
entitet (npr. kružnicu). Skica se zasniva na jednoj ravni (2D skica). Ravan skice može biti: ravna strana
CAD modela, projekcijska ravan koordinatnog sistema ili naknadno uvedena pomoćna ravan. Skica se
može kreirati i u trodimenzionalnom prostoru (3D skica), korišćenjem komande 3D Sketch.
Jedan CAD model proizvoda često se može modelirati na više načina, odnosno pomoću više
geometrijskih formi, što zavisi od pristupa i strategije modeliranja.
Slika 1.39. Mogući načini modeliranja jednog mašinskog dijela
Sam postupak modeliranja proizvoda zavisi od korisnika CAD softvera i njegove percepcije
prostora, uvježbanosti ili pak od pristupa projektovanju. Na osnovu pristupa projektovanju razlikuju se:
• projektantski pristup (korisnik modelira „dodavajući“ tipske forme, ne oslanjajući se na
postupak izrade proizvoda) i
• tehnološki pristup (korisnik modelira „oduzimajući“ tipske forme, oslanjajući se na postupak
izrade proizvoda).
Tipske forme se u CAD modeliranju razlikuju po tehnikama generisanja i složenosti. Ova podjela
je posljedica primjene algoritama i tehnika koje se koriste pri B-rep i CSG opisu geometrije (primjena
Bulove algebre, Sweep tehnika i dr.), o kojima je bilo riječi u prethodnim poglavljima.
Osnovna podjela tipskih formi se može svesti na sljedeće vrste:
• Proste tipske forme - tipske forme zasnovane na jednoj skici (npr. primitivi),
• Složene tipske forme - tipske forme zasnovane na više skica:
- zasnovani na više ravanskih skica,
- zasnovani na više i ravanskih i prostornih skica,
• Nanesene (aplikacijske) forme - zasnovani na ustaljenim operacijama i funcijama,
• Forme zasnovane na složenim površinama koje ga okružuju.
Tok modeliranja mašinskih dijelova prati princip „roditelj - potomak“. Svaki novi entitet u
modelu se zasniva na nekom od prethodnih entiteta. Kao rezultat B-rep tehnika modeliranja, može se
uvesti standardni postupak u modeliranju formi, te podijeliti po fazama, koje se kasnije ciklično
ponavljaju.
Generisanje prostih tipskih formi svodi se na ponavljanje: izbor ravni crtanja - kreiranje skice -
generisanje forme (slika 1.40). Ponavljanje se vrši ponovnim izborom nove ravni crtanja (strane na
nekom od postojećih formi ili druge ravni), zatim ponovnim kreiranjem nove odgovarajuće skice na
odabranoj ravni i generisanjem nove odgovarajuće tipske forme. Postupak se ponavlja sve do konačnog
modela mašinskog dijela.
___________________________________________________________________________________________
KREIRANJE
SKICE
IZBOR RAVNI GENERISANJE

CRTANJA FORME
Slika 1.40. Postupak modeliranja prostih tipskih formi
Složene tipske forme se zasnivaju na više zasebnih skica. Kao primjer mogu se navesti forme
tipa Loft ili forme nastale tehnikom Sweep operacija izvlačenja po putanji. Prilikom modeliranja ove
vrste formi uvodi se ciklični tok: izbor ravni ili prostora crtanja - kreiranje skica (prve dvije faze se
ponavljaju onoliko puta koliko je potrebno skica) - generisanje formi (slika 1.41.). Prilikom kreiranja
nove skice, prethodno kreirana skica mora biti zatvorena. Svaka skica se kreira u zasebnom okruženju.
KREIRANJE
SKICE
Postupak
koji se
ponavlja
i puta GENERISANJE
IZBOR RAVNI ILI
PROSTORA CRTANJA FORMI
Slika 1.41. Postupak modeliranja složenih tipskih formi
Postupak se ponavlja i puta do konačno generisane tipske forme. Broj i predstavlja broj ravanskih
ili prostornih skica koje su potrebne da bi se generisala odgovarajuća tipska forma. Analogijom se može
zaključiti da se za kreiranje prostih tipskih formi uzima vrijednost i = 1.
Aplikacijske (nanesene) forme se zbog drugačije definicije modeliraju zasebnim cikličnim

tokom. Aplikacijske forme poštuju sljedeći postupak modeliranja: selekcija entiteta - generisanje
nanesene forme (slika 1.42.).
IZBOR GENERISANJE
ELEMENATA NANESENE FORME
Slika 1.42. Postupak modeliranja nanesenih tipskih formi

___________________________________________________________________________________________
Postupak modeliranja jednog mašinskog dijela može se prikazati postupkom prikazanim u

sljedećoj tabeli:
Tabela 1.2. Princip modeliranja

GRAFIČKI PRIKAZ FAZA MODELIRANA
___________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________
MODELIRANJE NANESENE FORME
MODELIRANJE NANESENE FORME
KONAČNI MODEL
___________________________________________________________________________________________
Iz predstavljenog postupka modeliranja može se zaključiti da je „roditelj“ skice odabrana ravan

crtanja, a „potomak“ skice generisana forma. Neka od prethodno generisanih formi je „roditelj“ nove
ravni crtanja, čiji je „potomak“ nova skica, itd. Bitno je napomenuti da jedna skica može biti osnova za
generisanje više zasebnih tipskih formi.
Narušavanje odnosa roditelj - potomak rezultuje urušavanju definicije cjelokupnog modela.
Brisanjem, uklananjem ili pogrešnom definicijom jednog entiteta modela (ravan, skica, forma), koji je
„roditelj“ ostalim entitetima (entitetima koji su definisani i kreirani nakon posmatranog entiteta) gubi se
jasna jednoznačna definicija „potomaka“. Rezultat navedenog postupka je nemogućnost nastavka
modeliranja, nemogućnost pokretanja pojedinih komandi, nemogućnost aktiviranja pojedinih
programskih modula, nemogućnost izvođenja inženjerskih analiza i slično.
Slika 1.43. Model sa strukturnim stablom
Postupak modeliranja CAD modela se čuva u vidu strukturnog stabla modela (Tree). Strukturno
stablo modela sadrži sve skice i forme, dijelove sklopa, pomoćnu geometriju i ostale entitete od koje je
model sačinjen, odnosno na kojima se model zasniva. Čuvanja istorije modeliranja preko strukturnog
stabla, i sam postupak modeliranja se zasniva na principima CSG opisa tijela. Model se u savremenim
programskim sistemima opisuje pomoću B-rep reprezentacije tijela. Zbog uspješne kombinacije
navedenih principa reprezentacije tijela, za savremene softvere za inženjersko projektovanje se kaže da
su hibridni sistemi.
___________________________________________________________________________________________
2.1. POKRETANJE PROGRAMSKOG PAKETA SOLIDWORKS
SolidWorks kao programski paket koji radi na platformi današnih Microsoft Windows operativnih
sistema pokreće se dvoklikom na ikonicu programa koji se nalazi na desktopu personalnog računara ili
izborom ikonice u Start Meni-u operativnog sistema. Zavisno od verzije, SolidWorks zahtijeva relativno
visok kapacitet RAM memorije računara, jak i brz procesor i kvalitetnu grafičku karticu računara.
Instalacija kompletnog softverskog paketa zauzima nešto manje od 5 GB prostora na hard disku.
Startovanje programa zahtijeva izvjesno računarsko vrijeme zbog kompleksnosti softvera.
Slika 2.1. Početni prozor u SolidWorks-u
Početni prozor softverskog paketa SolidWorks sadrži liniju glavnog menija, na kome se nalaze
komande za: kreiranje novog dokumenta (New), otvaranje novog dokumeta (Open), pokretanje pomoći
korisniku (Help) i podešavanje osnovnog programa i podprogramskih modula u SolidWorks-u (Option).
Svaka komanda je data i u klasičnom padajućem meniju i kao grafička ikonica, što pojačava vizuelni
osjećaj i brzo shvatanje komandi iz padajućih menija te smanjuje vrijeme koje se troši na pretraživanje.
Slika 2.2. Jezičak sa popisom srodnih komandi

___________________________________________________________________________________________
Neke grafičke ikonice imaju strelicu (jezičak) pomoću koje se otvaraju dodatne bliske komande.
Na desnoj strani prozora nalaze se kartice sa pomoćnim alatima, kao što su internet pretraživač,
pretraživač baza, podrška korisniku i sl. U donjem dijelu prozora nalazi se statusna traka programa, koja
korisniku daje objašnjenja trenutnog dešavanja u radnom okruženju okruženju.
Pod ikonicom Tools nalaze se komandea za pokretanje dijaloškog prozora za podešavanje
programa (Option). Podešavanje se svodi na podešavanje i izbor boja pozadine, definisanje mjernih
jedinica, podešavanje grafičkog prikaza entiteta pri modeliranju, podešavanje puteva do baza
standardnih dijelova, podešavanje broja dijelova u sklopu i sl. U dijaloškom prozoru se može podesiti
izgled i strukturno stablo modela u radnom okruženju.
Slika 2.3. Podešavanje u dijaloškom prozoru
Važno je napomenuti da se u dijaloškom prozoru Tools podešava dostupnost karakterističnih

mjesta na geometrijskim entitetima modela, kao osnova za funkcionisanje dinamičke pomoći.
Karakteristična mjesta na entitetima se tokom procesa modeliranja automatski generišu. U prvom redu ta
mjesta su: ivica, strana, krajnje tačke linije, središnja tačka linije, centar i karakteristične tačke kružnice,
paralelni pravci, mjesta tangiranja elemenata na kružnicu i slično.
Prilikom modeliranja i kretanja kroz softverski paket, u svakom trenutku je dostupna dinamička
pomoć (FrendlyUser). Dinamička pomoć omogućava kratki opis komandi prilikom nanošenja kursora
na ikonicu komande ili alata. Prilikom kreiranja skice, FrendlyUser omogućava korisniku da zauzme
odgovarajući predefinisani pravac - vertikalni ili horizontalni, pravac tangentan na kružnicu, pravac
normalan ili paralelan drugom pravcu, omogućava „hvatanje“ za karakteristične tačke na entitetima
skice (krajne tačke, centar kruga, sredina linije i slično).
Pod komandom Tools nalazi se i dijaloški prozor sa ček listom, koji se pokreće komandom Add-
Ins (dodaci). U ček listi korisnik može pokrenuti ranije nabrojane programske module (SolidWorks
Motion, SolidWorks Simulation, SolidWorks FeatureWorks, SolidWorks PhotoWorks, SolidWorks Flow
Simulation, SolidWorks Workgroup PDM, ToolBox i sl.).
Programske module možemo čekirati radi obavljanja poslova u trenutnoj sesiji rada u
SolidWorksu ili čekirati da se startuju u svakoj sljedećoj sesiji rada u SolidWorks-u (Start Up).
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.4. Izbor programskih modula
Kreiranje novog dokumenta u SolidWorks-u počinje komandom New, koja se nalazi u liniji
glavnog menija. Komanda pokreće dijaloški prozor New SolidWorks Document na kome je ponuđen
izbor za rad u nekom od sljedećih radnih okruženja:
• Part (modeliranje i rad sa dijelovima),
• Assembly (modeliranje i rad sa sklopovima) i
• Drawing (kreiranje tehničke dokumentacije i 2D crteža).
Slika 2.5. Pokretanje odgovarajućeg radnog okruženja

___________________________________________________________________________________________
Izgled dijaloškog prozora može se i mjenjati preko komande Advanced. Drugi oblik dijaloškog
prozora omogućava napredniji pregled i izbor odgovarajućih dokumenata. Konačno, ulaz u
odgovarajuće radno okruženje izvršava se klikom na ikonicu odgovarajućeg radnog okruženja i
potvrđivanjem komande preko dugmeta OK.
Slika 2.6. Ikonice radnih okruženja u SolidWorks-u
Dokumenti, odnosno modeli, koji su kreirani u softverskom paketu SolidWorks, posjeduju

ekstenzije koje zavise od toga u kom je radnom okruženju modeliran. Tako se razlikuju sljedeće
ekstenzije:
• Dio.SDLPRT (za kreirane modele dijelova),
• Sklop.SLDASM (za kreirane modele sklopova) i
• Crtez.SLDDRW(za kreirane tehničke crteže).
U programskom paketu SolidWorks moguće je otvoriti i dokumente sa drugim univerzalnim
ekstenzijama, kao što su: .stl, .iges, .step i sl. Takođe, dijelovi se nakon modeliranja mogu sačuvati u
istim univerzalnim formatima.
___________________________________________________________________________________________
2.2. RADNO OKRUŽENJE ZA MODELIRANJE DIJELOVA
Radno okruženje sadrži elemente koji su neophodni za modeliranje i manipulaciju CAD

modelima mašinskih dijelova. Pored linije glavnog menija (padajući meniji sa komandama) i statusne
trake, radno okruženje sadrži:
• radni prostor (sa ravnima i koordinatnim ishodištem),
• palete ili kartice sa alatima (u obliku ikonica) i
• dio za upravljanje svojstvima CAD modela u obliku kartica.
Dio za upravljanje svojstvima sadrži karticu sa strukturom modela (Feature Manager), karticu sa
dijaloškim prozorom menadžera svojstvima (Properties Manager), karticu za konfiguraciju različitih
verzija i dijelova (Configures Manager), karticu za analizu tolerancija i ostale (DimXeprt Manager).
Linija glavnog menija Linija alata za

manipulaciju pogledom
Palete sa alatima
Radni prostor
Strukturno stablo
Kartice sa svojstvima
Koordinatni početak
Orjentabilni koord. sistem
Statusna linija
Slika 2.7. Radno okruženje Part
Promjena radnog okruženja je omogućena preko ček liste, koja se pokreće preko priručnog
menija koji se pojavljuje kada se desnim tasterom na mišu klikne na slobodan prostor palete alata.
Komanda za izvršenje promjene se pokreće čekiranjem komande Command Manager. Dodavanje
kartica na liniji menija izvršava se desnim klikom na karticu i izborom skupa komandi.
Palete, odnosno kartice sa alatima se mogu pomjerati i premještati po cijelom korisničkom
okruženju pomoću lijevog tastera miša. Ovi objekti se mogu fiksirati na komandne linije, odnosno sa
desne ili lijeve strane radnog prostora SolidWorks-a.
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.8. Promjena paletnog pregleda u kartični pregled alata
Strukturno stablo (FeatureManager) omogućava pregled elemenata modela: pomoćne

geometrije, skica, formi, dijelova sklopa, itd. Grafički se predstavlja kao razgranata struktura (Feature
Tree) koja prati istoriju modeliranja principu „roditelj - potomak“. Pomoću ove strukture moguće je
izvršavati promjenu i remodeliranje skica i formi. Promjene se mogu izvršiti u svim radnim
okruženjima, kao što su okruženje sklopa, okruženje dijela i sl.
Ove izmjene se izvršavaju pomoću desnog klika na

odgovarajući entitet modela i izborom komande Edit + ime (oznaka)
entiteta u priručnom meniju. Moguće je u potpunosti promijeniti:
• Ravan u kojem je skica nacrtana (Edit Plane) – brisanjem
ravni iz selekcijonog prozora menadžera svojstvima navedene
komande, te izborom nove ravni iz strukturnog stabla ili iz
okruženja modela.
• Promjeniti vrstu forme (Edit Definition) – pri čemu se vrši

promjena definicije i oblika forme. Promjena se odnosi na
parametre koji definišu formu, a u zavisnosti od vrste forme a
mogu biti: visina, pravac prostiranja, ugao rotacije i sl.
Izmjene se vrše direktno u menadžeru svojstvima posmatrane
forme.
• Izmjena skice se izvršava komandom Edit Sketch, koja se

pojavljuje nakon desnog klika na odgovarajuću skicu u
strukturnom stablu. Može se pokrenuti i selekcijom skice
ukoliko je vidljiva na modelu. Nakon pokretanja komande
korisniku je na raspolaganja čitava skica kao i alatke za njen
redizajn. Promjenama je podložna kontura, ali i kote, relacije i
pomoćna geometrija. Promjena konture skice direktno se
odražava na oblik forme koja se zasniva na posmatranoj skici,
a time i na definiciju čitavog modela.
Slika 2.9. Strukturno stablo modela
Nakon svake modifikacije geometrije na modelu, izmjene je potrebno učitati u bazu informacija
o modelu, i izvršiti rekalkulaciju modela. Učitavanje i rekalkulacija se izvršava pokretanjem komande
Rebuild (ikonica semafora).
Strukturno stablo omogućava ažuriranje i izmjenu osobina entiteta, promjena boje (Edit color),
promjena transparentnosti (Transparent). Opcija (Hide) vizuelno skriva entitete, dok opcija za
„potiskivanje“ entitea (Suppressed) uklanja entitete iz geometrije modela.
___________________________________________________________________________________________
Podiona linija, koja se nalazi na dnu razgranate strukture modela ima funkciju isključivanja
forme iz modela. Pomjeranjem naviše prekrivaju se forme i entiteti modela koje korisnik želi trenutno da
isključi iz geometrije. Oni ostaju memorisani ali ne predstavljaju smetnju modeliranja nove geometrije
na „roditeljima“ isključene geometrije. Vraćanjem linije na dno razgranate strukture, vraćaja se i
redizajnira cjelokupna geometrija modela. Korisniku je dozvoljeno da premješta forme i ostalu
geometriju unutar strukturnog stabla, ali samo na način koji ne narušava odnose „roditelj - potomak“.
Slika 2.10. Izmjene svojstava modela – redizajn skice
Slika 2.11. Izmjene svojstava modela – redizajn tipske forme
U strukturnom stablu vrši se i izbor materijala modela. Izmjena se izvršava desnim klikom na
stavku Material, nakon čega se iz priručnog menija bira odgovarajući materijal. Izbor materijala u
prvom redu ima jako bitnu ulogu prilikom automatskog proračuna i analize CAD modela konstrukcije, a
samom izmjenom mijenja se vizualni efekat CAD modela (promjena boje, promjena odsjaja i sl.).
___________________________________________________________________________________________
PropertyManager (menadžer svojstvima) se automatski pokreće

prilikom pokretanja bilo koje komande ili selekcije entiteta, te prilikom
izvršenja promjena u strukturnom stablu modela. Grafički se predstavlja
kao dijaloški prostor koji sadrži:
• polja za selekciju odgovarajućih entiteta na modelu,
• polja za ispis/uspostavljanje relacija,
• polja za unos vrijednosti parametra koje zahtijeva data komanda,
• ček liste i padajuće menije za izbor i unos odgovarajućeg skupa
parametara i
• polja sa porukama i objašnjenjima.
Ukoliko je uključena PropertyManager kartica, radi bolje

operativnosti, stablo modela se pojavljuje u radnoj površini. Kartica sa
svojstvima modela može se skloniti iz radnog okruženja klikom na
jezičak sa strelicama s desne strane otvorene kartice.
ConfigurationManager kartica se koristi pri kreiranju i pregledu

većeg broja verzija jednog dijela, dijelova u sklopovima i sklopova.
Takođe, omogućava pregled sklopova i dijelova u sklopu preko tzv.
eksplozivnog pogleda ili u različitim okruženjima.
DimXpertManager sadrži različite funcije koje se koriste pri radu

sa tolerancijama u sklopu. Omogućava usklađivanje tolerancija,
nalijeganja i sl.
Slika 2.12. Kartica menadžera svojstvima
Referentni sistem se nalazi u donjem lijevom uglu radne površine i služi za orjentaciju korisnika
u radnom prostoru pri radu sa modelima dijelova i sklopova.
Koordinatni početak ili ishodište je tačka u radnom prostoru sa koordinatama (0, 0, 0). Pri radu u
trodimenzionalnom prostoru je plave boje dok je pri radu sa skicama crvene boje. Koordinatni sistem
određuje i glavne projekcijske ravni: Top Plane, Front Plane i Right Plane.
Korisnik aktivira odgovarajuću karticu klikom na njen jezičak na kojem se nalazi njen naziv.
Kartice sa alatima i komandama sadrže ikonice čijim se selektovanjem kreiraju entiteti modela ili
izvršavaju neke druge funkcije u programu.
Slika 2.13. Kartice na liniji alata
___________________________________________________________________________________________
Palete se, po potrebi, mogu dodavati i uklanjati iz radnog okruženja putem ček liste koja se
dobija pritiskom na desni taster miša kada se kursor pozicionira na prazan prostor komandne linije
(slično kao i promjena radne površine). Pojedine komande na paletama imaju jezičke koje pokreće
padajuće menije u kojima se nalaze srodne alatke.
Dodatna podešavanja tekućeg dokumenta izvršavaju se komandom Option, koja se nalazi u liniji
glavnog menija. Dijaloški prozor se nalazi pod karticom Document Properties.
Slika 2.14. Ikonica Option za podešavanje dokumenta
U Dokument Properties-u se mogu izvršiti podešavanja mjernih jedinica, podešavanje oblika

kotnih strelica, kotnih linija, fonta i stila teksta, teksta detalja i objašnjenja, debljina linija, parametara
oznaka kvaliteta i tolerancija, oznaka elemenata i dijelova u sklopu, kvalitet prikaza zakrivljenih
geometrijskih entiteta i slično.
Slika 2.15. Dijaloški prozor za podešavanja unutar dokumenta
___________________________________________________________________________________________
2.3. SELEKCIJA I MANIPULACIJA ENTITETIMA
Paleta sa alatkama za podešavanje i upravljanje pogleda CAD modela nalazi se na vrhu radne
površine. Funkcioniše kao padajući meni sa grafičkim ikonicama alata. Sadrži osnovne komande za
dovođenje modela u optimalnu veličinu radnog prostora (Zoom to Fit), komande za uvećanje određenog
detalja na modelu (Zoom to Area), komandu za postavljanje presječne ravni (Section View). Komanda
za orjentaciju modela (View Orientation) mogućava postavljanje modela u izometriju, dimetriju,
trimetriju, ortogonalnne poglede, kao što je pogled odozgo, sa desne i lijeve strane, i slično.
Pod komandm View Orientation nalazi se i komanda Normal To čijim se aktiviranjem, neka
selektovana strana, ravan ili skica, dovodi na ravan monitora računara, odnosno na ravan normalnu na
pravac pogleda korisnika.
Slika 2.16. Linija sa padajućim komandama za podešavanje pogleda u radnoj površini
U ovoj liniji komandi nalazi se komanda za uklanjanje ili prikazivanje obilježja na modelu
Hide/Show Items u kojoj se nalaze ikonice za grafički prikaz ili skrivanje relacija unutar skica,
prikazivanje pomoćne geometrije, koordinatnih ishodišta i slično, te komandu za promjenu pozadine
radne površine (Apperations). Komanda za podešavanje prikaza modela Display Style mijenja prikaz
modela u žičani, solid ili kombinovani. Pod komandom View Settings nalaze se komande za dodavanje
sjene modela na Top ravni odnosno prikaz modela u perspektivi. Neke komande se mogu pokrenuti i
preko prečica na tastaturi, što se preporučuje samo uvježbanim korisnicima.
Uobičajen način pokretanja komandi u SolidWorks-u je selekcija entiteta a zatim pokretanje

komande. SolidWorks dopušta i obrnut način selektovanja, koji ipak zahtijeva nešto više procesorskog
vremena, a postoji i mogućnost da program ne dozvoli pokretanje željene funkcije.
SELEKCIJA POKRETANJE
ELEMENTA KOMANDE
Slika 2.17. Proces pokretanja komande

___________________________________________________________________________________________
Selekcija ikonice nove komande izvršava deselekciju prethodne komande. Takođe, i ponovna
selekcija selektovane komande izvršava njenu deselekciju. Deselekcija se može izvršiti i klikom kursora
na prazan prostor u korisničkom okruženju.
Navedena tehnika omogućuje selekciju samo jednog entiteta. Selekcija sljedećeg entiteta i
ponovna selekcija selektovanog entiteta otkazuje selekciju prethodnog. Selection Box je tehnika
selekcije više entiteta. Izvršava se tehnikom povlačenja pomoću miša, a selektuje entitete koji cijelom
svojom veličinom leže unutar selekcionog pravougaonika (povlačenjem sa lijeva na desno) odnosno
entitete koje dodiruje selekcioni pravougaonik (povlačenjem sa desna na lijevo).
Slika 2.18. Proces napredne tehnike selekcije
Selektovani entiteti se automatski ispoljavaju u drugoj boji. Selekcijom se otvara i kartica sa

obilježjima selektovanog entiteta (PropertyManager) u kojoj su dozvoljene izmjene i podešavanja istog.
Prilikom selekcije više entiteta u radnom okruženju, automatski postaju vidljive relacije koje
egzistiraju između entiteta. Selekcija elemenata kao što su forma, skica ili ravan ravnopravno se može
izvršiti i u radnom okruženju i u strukturnom stablu FeatureManager.
Napredne tehnike selekcije izvršavaju se pomoću desnog tastera na mišu, kada korisnik kursorom
klikne na željeni entitet. U tom slučaju, a zavisno od entiteta koji je selektovan, otvara se priručni meni
koji omogućava tehnike selekcije kao što su:
• Select Other (selektovanje drugog entiteta),
• Select Midpoint (selektovanje središnje tačke),
• Loop Selection (selektovanje sa preskakanjem entiteta),
• Chain Selection (selektovanje lanca entiteta),
• Tangency Selection (selektovanje entiteta koji su u odgovarajućem odnosu).
Nakon svake manipulacije i prepravke elemenata modela, potrebno je izvršiti učitavanje izmjena
u model. Prepravke se mogu vršiti nad skicama, formama i pomoćnim ravninama. Učitavanje i
potvrđivanje izmjena vrši se selektovanjem komande Rebuild (ikonica semafora) koja se nalazi u liniji
glavnog menija.
Slika 2.19. Ikonica komande za učitavanje promjena
___________________________________________________________________________________________
Rad u savremenim softverskim paketima za CAD modeliranje je skoro nemoguć bez miša sa dva
tastera sa točkićem. Skoro čitav proces modeliranja, izuzev upisa vrijednosti parametara u tekstualna
polja, se može izvesti pomoću miša.
Lijevim tasterom miša se izvršava većina komandi. Selektovanje entiteta, pokretanje komandi i
slično, se izvršava pomoću kratkotrajnog pritiska na lijevi taster miša, pri položaju kursora na
odgovarajućem mjestu. Konstantnim pritiskom mogu se crtati entiteti skice, generisati formu i slično.
Desnim tasterom se pokreće priručni meni sa paletom posebnih komandi. U priručnom meniju
svrstane su komande koje se najčešće koriste prilikom manipulacije sa selektovanim entitetom.
Točkić na mišu služi za manipulaciju pogledom. Okretanje točkića omogućava korisniku da se
približi ili udalji od tačke koja se nalazi na vrhu kursora. Rotacija modela se izvršava konstantnim
pritiskom na točkić i pokretanjem miša u raznim pravcima. Pomjeranje modela (Pan) u radnom prostoru
vrši se konstantnim pritiskom na točkić i držanjem tastera Ctrl na tastaturi. Zumiranje se vrši
konstantnim pritiskom na točkić i držanjem tastera Shift na tastaturi.
Rotiranje, Otvaranje
zumiranje, priručnih menija i
pomjeranje dodatnih opcija
Selektovanje
ikona i menija,
crtanje entiteta
Slika 2.20. Funkcije tastera na mišu
Prekidanje tekuće aktivne komande može se izvršiti pomoću pritiska na taster Esc na tastaturi. U
nekim slučajevima je potrebno i nekoliko puta pritisnuti pomenuti taster, da bi se pogasile sve sekvence
neke komande (npr. pri kreiranju linije). Brisanje elemenata unutar programa se može izvršiti
korišćenjem komande Delete u priručnom meniju pri desnom kliku ili pomoću istoimenog tastera na
tastaturi.
Potvrde različitih komandi i različitih unosa teksta, brojčanih vrijednosti parametara i sl. vrši se
pritiskom na ikonicu OK (ikonica u obliku zelene kvačice). U nekim dijaloškim prozorima, karticama i
slično, potvrđivanje komande se izvršava klikom na eksplicitno dato dugme OK. U većini slučajeva isti
rezultat, tj. potvrda komande ili unosa odgovarajućeg brojčanog parametara, može se postići pritiskom
na dugme Enter na tastaturi.
___________________________________________________________________________________________
2.4. REFERENTNA GEOMETRIJA
Radi uspješnije realizacije modeliranja dijelova pomoću računaru, a ukoliko je neophodno, uvodi
se referentna geometrija. Referentna geometrija ne ulazi u B-rep memorijski zapis modela, već samo
potpomaže pri generisanju i definiciji geometrije modela.
U osnovne referentne geometrijske elemente spadaju:
• Tačka,
• Koordinatni sistem,
• Osa,
• Ravan.
Sami referentni geometrijski elementi se definišu kao tipske forme, pa ih je moguće naknadno
predefinisati, dodavati i brisati unutar radnog prostora modela.
Komande za uvođenje referentne geometrije

(Reference geometry), nalaze se objedinjene u padajućem
meniju na paleti alata za generisanje tipskih formi.
Slika 2.21. Komande za generisanje

referentne geometrije
Tačka (Point) se kao referentni element parametrizuje preko Kartezijevih koordinata.

Predefinisani položaji tačke su programski obezbijeđeni i zauzimaju se nakon selekcije odgovarajućeg
broja i vrste entiteta na modelu.
Slika 2.22. Postavljanje referentne tačke na model
___________________________________________________________________________________________
Kao predefinisani položaji referentne tačke mogu se zauzeti:

• Centar luka (Arc Center),
• Težište selektovane strane na modelu (Center of Face),
• Presjek selektovanih ivica na modelu (Intersection),
• Projekcija selektovane tačke na odgovarajuću stranu modela (Projection),
• Odgovarajući oblik rasporeda tačaka na selektovanoj ivici (Along Curve).
Slika 2.23. Postavljanje referentne tačke na model kao centra luka ili težišta strane
Slika 2.24. Postavljanje referentne tačke na model kao sjecišta dvije ivice ili kao projekcija selektovane
tačke na selektovanu površ
___________________________________________________________________________________________
Koordinatni sistem (Coordinate system) parametrizuje se preko ishodišta i pravca i smjera dvije
ose (x i y). Na osnovu parametara dvaju osa, na osnovu pravila desne ruke, treća osa se automatski
definiše pravcem i smjerom.
Koordinatno ishodište definiše se izborom odgovarajućeg tjemena na modelu. Pravci osa se
određuju selektovanjem odgovarajućih ivica na modelu. Smjer se podešava klikom na ikonicu za
promjenom smjera u menadžeru svojstvima ove vrste referentne geometrije.
Slika 2.25. Postavljenje referentnog koordinatnog sistema na model
Osa (Axis) se parametrizuje preko dvije tačke koje određuju njen pravac. Osa se u model može
uvesti pomoću odgovarajućih predefinisanih položaja. Vrsta predefinisanog položaja se može izabrati u
menadžeru svojstvima ose, i to klikom na odgovarajuću ikonicu (presjek dvije ravni, osa cilindrične
površi, itd.), nakon čega se selektuju odgovarajući entiteti na modelu.
Slika 2.26. Postavljanje ose na model u pravcu selektovane ravne ivice
___________________________________________________________________________________________
Predefinisani položaji referentne ose su:

• U pravcu jedne postojeće linije ili ivice ili ose na modelu (One Line/Edge/Axis),
• Kao presjek dviju ravnina (Two Planes),
• Kroz dvije postojeće tačke ili tjemena na modelu (Two Points/Verticles),
• U osi cilindrične ili konične površine (Cylindrical/Conical Face),
• Kroz tačku i normalno na postojeću stranu na modelu (Point and Face/Plane).
Slika 2.27. Postavljanje ose kao presjeka dvije ravni i postavljanje ose kroz dva tjemena
Slika 2.28. Postavljanje ose kao ose simetrije cilindrične površine (lijevo)
i postavljanje ose kroz tačku i normalno na selektovanu površ (desno)
___________________________________________________________________________________________
Ravan (Plane) kao referentni element može se definisati preko tri tačke, preko tačke i prave,
preko dva pravca koja se sijeku i preko dvije paralelne linije. Predefinisani položaji referentne ravni se
podešavaju interaktivnim procesom selekcije entiteta i unošenja vrijednosti određenih parametara, u
okviru menadžera svojstava referentne ravni.
Slika 2.30. Postavljanje ravni ekvidistantno na selektovanu površ
Predefinisani položaji referentne ravni se automatski uključuju u zavisnosti od vrste selektovanih

entiteta na modelu. Dodatna podešavanja izvode se preko brojčanih polja (razdaljina, ugao, broj ravnina,
smjer postavljanja). Predefinisani položaji referentne ravni koji se mogu izabrati su:
• Paralelna sa selektovanom ravni, a na udaljenosti upisanoj u brojčano polje (Parallel),
• Pod uglom na selektovanu ravan a kroz selektovanu pravu (Angle),
• Na tri selektovane tačke, dvije ivice ili tačku i ivicu (Coincident),
• Normalno u odnosu na selektovanu ravan a kroz selektovanu tačku ili ivicu (Perpendicular),
• Simetrično između dvije selektovane ravni (Midplane).
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.31. Postavljanje ravni na ivicu i na tačku i postavljanje ravni na dvije ivice
Slika 2.32. Postavljanje ravni pod uglom na selektovanu ravan a kroz selektovanu ivicu i postavljanje
ravni simetrično između dvije strane
___________________________________________________________________________________________
2.5. KREIRANJE SKICE
Kao osnova za generisanje tipskih formi služi kreirana skica. U osnovi, skica predstavlja konture
buduće forme. Kako je ranije navedeno, skica može biti kreirana u dvodimenzionalnom prostoru (2D
skica) ili u trodimenzionalnom prostoru (3D skica). Češće korišćena dvodimenzionalna skica se kreira
na prethodno selektovanoj ravni. Za ravan skice može se odabrati konstrukciona ravan ili ma koja ravna
strana tijela. Skica sadrži entitete (geometrijski elementi i pomoćni geometrijski elementi),
dimenzionalne elemente (kote) i relacije.
Da bi se generisala zapreminska forma, entiteti skice moraju biti povezani, a opcioni uslov je da
kontura kreirane skice mora biti zatvorena. S druge strane, ukoliko se radi o kreiranju tankostjenih
struktura (Thin Features), dijelova od lima (Sheet Metal), definisanju putanja geometrijskih formi
(Sweep Feature) i slično, skica može biti otvorena.
Slika 2.33. Primjeri zatvorene konture
Da bi skica bila zatvorena, entiteti unutar skice moraju biti u posebnom međusobnom odnosu.
Zatvorenost skice se provjerava preko proširenog Ojlerovog obrasca. Zatvorenost konture zahtijeva
nekoliko preduslova: ivice entiteta se sjeku samo u tjemenima, jedna ivica može da se nalazi između
samo dva tjemena, jedno tjeme je zajedničko samo za dvije ivice. Posljedica navedenih uslova se ogleda
u tome da se za zatvorenu konturu može jednoznačno definisati jedna ili više cjelovitih površina (ostrva,
oblasti) koje se ne dodiruju niti se preklapaju, da ivice u skici se ne smiju poklapati, tjemena se ne smiju
poklapati, itd.
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.34. Primjeri otvorenih kontura
Ukoliko korisnik pokuša da generiše formu sa otvorenom skicom, program ga automatski

obavještava o nepravilnosti i nudi mogućnosti izbora zatvorene konture (Close Counture), ukoliko takva
postoji na kreiranoj skici, ili nudi generisanje geometrijskih formi tankostjenih struktura (Thin Feature).
Izbor se vrši selekcijom pomoću kursora, a selektovana kontura se pojavljuje u selekcionom prozoru u
mendžaneru svojstvima izabrane forme.
Slika 2.35. Selekcija zatvorene na otvorenoj strukturi

___________________________________________________________________________________________
U definisanju zatvorenosti konture ne učestvuju pomoćna geometrija i kote. SolidWorks je kao i

ostali MCAE sistemi reafirmisao inženjerske koncepte simetrale i ose. Ti entiteti su u geometrijskom
smislu istovjetni liniji, kreiraju se na isti način, ali u inženjerskom smislu imaju precizno definisane
uloge. Simetrala je sredstvo da neke dijelove skice proglasimo simetričnim, a osu rotacije mora
posjedovati svaka skica od koje želimo generisati rotaciona forma (Revolve Features).
FrendlyUser, kao dinamička pomoć, u toku kreiranja entiteta skice omogućava korisniku da
iskoristi karakteristike ranije definisanih entiteta (tjemena, ivica i strana formi, karakterističnih tačaka i
pravaca geometrije i pomoćne geometrije u skici). Takođe, dinamička pomoć omogućava automatsko
zauzimanje predefinisanih položaja entiteta (vertikalno, horizontalno, itd.). Istovremeno obavještava
korisnika o trenutno mogućim relacijama, o aktivnoj komandi i trenutnom položaju kursora u odnosu na
relativni koordinatni sistem.
Slika 2.36. Dinamička pomoć tokom kreiranja skice
Korisnik može da kreira novi entitet na osnovu pravca osa koordinatnog sistema ili ishodišta
skice (horizontalno i vertikalno), krajnjih tačaka nekog entiteta, centralne tačke nekog entiteta, da
zauzme odgovarajuće pravce (paralelnost, okomitost, pravac pod karakterističnim uglom) u odnosu na
raniji entitet, da zauzme pravac tangentan na ranije nacrtanu kružnicu, da odabere tačku presjeka sa
ranije kreiranim entitetom i slično. Dinamička pomoć automatski zauzima predefinisane položaje ili
automatski daje privremeno vidljivu pomoćnu geometriju (končanice).
___________________________________________________________________________________________
2.5.1. OGRANIČAVANJE I DIMENZIONISANJE SKICE
Odnosi između entiteta u skici nazivaju se relacije (Relation). Ukoliko u toku kreiranja entiteta
nisu automatski uspostavljene relacije, one se mogu naknadno dodati pomoću komande AddRelation
koja se nalazi u padajućem meniju komande Display/Delete Relation koja se nalazi na paleti entiteta za
kreiranje skice.
Komanda za
uspostavu relacija
Slika 3.5. Komanda za uspostavu relacija
Relacije između entiteta zadaju se pokretanjem komande AddRelation, selektovanjem

odgovarajućih entiteta u skici, izborom odgovarajuće relacije iz niza ponuđenih i potvrdom na znak OK.
Važno je napomenuti da su pri selekciji entiteta ponuđene samo one relacije koje je moguće uspostaviti
između selektovanih entiteta.
Selektovani entiteti i odabrane relacije se automatski upisuju u posebne selekcione prozore u
PropertyManager kartici za relacije. Takođe, relacije se pojavljuju i u selekcionom prozoru u
menadžeru svojstvima entiteta. U selekcionim prozorima menadžera svojstvima relacija i menadžera
svojstvima entiteta, relacije je moguće dodavati, prepravljati i brisati.
Selektovani
eniteti
Postojeće
relacije
entiteta
Moguće
relacije
Slika 2.37. PropertyManager za uspostavu relacija

___________________________________________________________________________________________
Relacije koje egzistiraju u skici je moguće vidjeti kao ikonice na odgovarajućim mjestima
entiteta. Klikom na ikonice relacija automatski se otvara dijaloški prozor menadžer svojstvima za
selektovanu relaciju. Selektovanjem ikonice relacije u skici i njenim brisanjem preko tastature briše se
selektovana relacija između entiteta.
Postojeće
relacije
Slika 2.38. Ikonice postojećih relacija u skici
Svakoj relaciji odgovara određena ikonica koja korisnika upućuje na rezultat uspostavljanja
relacije. U okviru skice mogu se uspostaviti relacije koje su date u tabeli 2.1.
Tabela 2.1. Ograničenja u skici

Ikonica Naziv Prevod Objašnjenje
Selektovani entiteti (linija, tačka) nakon aktivacije

Vertical Vertikalno
relacije postaju vertikalni odnosno paralelni sa y-osom.
Selektovani entiteti (linija, tačka) nakon aktivacije
Horizontal Horizontalno
relacije postaju horizontalni odnosno paralelni sa x-osom.
Selektovani entiteti nakon aktivacije relacije leže na istom
Colinear Kolinearno
pravcu.
Selektovani entiteti nakon aktivacije relacije leže pod
Perpendicular Upravno
pravim uglom jedan u odnosu na drugi.
Selektovani entiteti nakon aktivacije relacije postaju
Parallel Paralelno
paralelni jedan u odnosu na drugi.
Equal Jednako
jednaki po dužini ili prečniku, ili drugom parametru.
Fix Fiksirano
fiksirani i nepromjenjivi na mjestu na kojem su kreirani.
Merge Spojeno
spojeni u novouspostavljenoj tački.
Selektovani entiteti nakon aktivacije relacije se poklapaja
Midpoint Na sredinu
sa središnjom tačkom drugog selektovanog entiteta.
Nakon aktivacije relacije jedan selektovani entitet (tačka)
Coincident Poklopljeno
se poklapa sa drugim entitetom (npr. linijom).
___________________________________________________________________________________________
Selektovani entiteti (kružnice ili lukovi) se nakon

Coradial Koradijalno
aktivacije relacije poklapaju - jednaki po radijusu i centru.
Selektovani entitet (linija, kružnica) nakon aktivacije
Tangent Tangentno
relacije postaje tangentan na drugi entitet (kružnica, luk).
Selektovanim entiteti (kružnice, lukovi) nakon aktivacije
Concentric Koncentrično
relacije dobijaju isti centar.
Selektovani entitet (tačka) nakon aktivacije relacije
On Plane Na površinu
dodiruje selektovanu ravan.
Selektovani entitet se nakon aktivacije relacije prostire
Along axis Duž ose
duž označene ose.
Selektovani entitet (linija) se nakon aktivacije relacije
Intersection Na presjeku
pruža do presjeka sa drugim selektovanim entitetom.
Selektovani entitet nakon aktivacije relacije dodiruje
Pierce Dodir
drugi entitet (kriva linija, ravan, omotač).
Selektovani entiteti nakon aktiviranja relacije postaju
Simetric Simetričnost
simetrični u odnosu na selektovanu osu.
Da bi model bio definisan svaka skica unutar tog modela mora biti potpuno definisana. Ukoliko
skica nije potpuno određena ona ima određeni broj stepeni slobode. Broj stepeni slobode predstavlja broj
mogućih pomjeranja entiteta unutar skice, i to pomjeranja po osama i rotacija oko ishodišta. Slobodni
entiteti skice (entiteti koji nisu vezani dimenzijom ili relacijom) se mogu pomjerati pomoću kursora.
Tokom navedenog pomjeranja entiteta, dinamička pomoć neprestano automatski pokušava uspostaviti
relacije.
Potpuno definisanje skice nije moguće izvesti samo uspostavljanjem odgovarajućih relacija.
Dimenzionisanjem skice se vrši dodatno oduzimanje stepeni slobode entitetima u skici i uspostavlja
definisanost skice.
Dimenzionisanje entiteta se vrši pokretanjem komande Smart Dimension. Za izbor druge vrste
dimenzionisanja entiteta (koordinatno dimenzionisanje, dimenzionisanje samo vertikalnim kotama, i sl.)
koriste se komande iz padajućeg menija koji se nalazi pod navedenom komandom.
Komanda za
dimenzionisanje
Slika 2.39. Komanda za dimenzionisanje entiteta
Dimenzionisanje entiteta se vrši pokretanjem pomenute komande, nakon čega se selektuje

odgovarajući entitet ili više njih, a u zavisnosti da li se dimenzioniše samo jedan entitet ili se dimenzija
uspostavlja između dva entiteta. Program, znajući položaj entiteta u skici, automatski generiše
odgovarajući oblik dimenzije, kao što su: rastojanja, dužine, radijusi i prečnici, uglovi i sl.
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.40. Razni oblici dimenzija
Kreiranjem dimenzija otvara se i kartica PropertyManager novouspostavljene dimenzije. U

dijaloškom polju Style moguće je izvršiti izbor oblika i vrste kote i kotne strelice, preciznost mjere,
jedinica mjere, fonta i veličine kotnog broja. U dijaloškom prostoru korisnik može da upisuje tolerancije
mjere koja je selektovana u radnom prostoru skice. Tolerancije mjere se biraju iz padajućeg menija u
dijaloškom polju Tolerance/Precision, a korisnik može izabrati simetrične (Simetric), dvostrane
(Bilateral), iskazane kao gornja i donja granična mjera (Limit) i druge tolerancije.
Slika 2.41. Kote i kartica PropertyManager-a za dimenzije

___________________________________________________________________________________________
Svaka dimenzija u skici ima svoje jedinstveno ime na koje se korisnik može pozvati, a koje se
sastoji od rednog broja dimenzije i naziva skice u kojoj je uspostavljena. Ime selektovane dimenzije
nalazi se ispisana u tekstualnom polju Primary Value.
Slika 2.42. Tekstualno polje Primary Value i Dimension Text
U dijaloškom polju Dimension Text, ukoliko oni nisu automatski dodati, kotnom broju se mogu
dodati simboli prečnika, radijusa, stepena i slično. Dodatni simbol se dodaje dimenziji klikom na ikonicu
odgovarajućeg simbola. Dodavanje teksta na kotnu liniju se vrši upisivanjem željenog teksta u testualno
polje pored linka realne vrijednosti dimenzije <DIM>. Vrijednost dimenzije se može ukloniti sa kotne
linije brisanjem linka realne vrijednosti dimenzije.
U toku uspostave dimenzije na entitetu ili dimenzije između entiteta, otvara se pomoćni dijaloški
prozor Modify. U navedenom pomoćnom dijaloškom prozoru se upisuje željena vrijednost dimenzije.
Pored polja za unos brojčane vrijednosti nalaze se ikonice za potvrđivanje vrijednosti (znak OK),
te ikonica za zadržavanje trenutne vrijednosti uz istovremeni izlaz iz pomoćnog dijaloškog prozora
(znak X). Potvrda unešene vrijednosti može se izvršiti i pritiskom na taster Enter na tastaturi.
Polje za unos Učitavanje trenutne

vrijednosti vrijednosti u model bez
izlaza
Potvrda tekuće Padajući meni

vrijednosti i izlaz
iz dijaloškog
Promjena znaka
prozora
vrijednosti
dimenzije
Potvrda unešene Podešavanje

vrijednosti i izlaz inkrementalnih koraka
Slika 2.43. Pomoćni dijaloški prozor Modify sa elementima
U navedenom prozoru nalazi se ikonica za učitavanje unešene vrijednosti u skicu odnosno model
(znak semafora) te ikonica za promjenu znaka ispred vrijednosti unešene vrijednosti (znak strelice) čijim
se selektovanjem promijeni smjer prostiranja kotiranog entiteta.
Inkrementalno povećanje brojčane vrijednosti dimenzije može se definisati pokretanjem
komande Increment value (znak upitnika). Povećanje dimenzije na osnovu inkrementalne vrijednosti
izvršava se klikom na gornji ili donji jezičak koji se nalazi pored tekstualnog polja
___________________________________________________________________________________________
U padajućem meniju koji se nalazi u tekstualnom polju za unos vrijednosti dimenzije nalaze se
komande Link Value i Add Equation.
Link Value komanda omogućava povezivanje vrijednosti dimenzija unutar modela ili sklopa.
Povezivanje dimenzija se vrši tako, što korisnik pojedinim dimenzijama na modelu dodjeljuje
jedinstvena imena.
Slika 2.44. Izbor konade Link Value
Imenovanje
selektovane
dimenzije u ime
„duzina“
Slika 2.45. Dijaloški prozor za promjenu imena i linkovanje dimenzija
___________________________________________________________________________________________
Dodjela imena dimenziji se može izvršiti u dijaloškom prozoru komande Link Value. Nakon
dodjele imena, korisnik može da poveže tekuću dimenziju koju kreira sa ranije uspostavljenim
dimenzijama, tako što u dijaloškom prozoru iz padajućeg menija komande Link Value izabere ime
odgovarajuće dimenzije. Potvrda komande se izvršava pritiskom na dugme OK.
Dimenzija prije i
nakon povezivanja
sa dimenzijom
„duzina“
Slika 2.46. Povezivanje novokreirane dimenzije sa dimenzijom „duzina“ u prethodnoj skici
___________________________________________________________________________________________
Dimenzije koje su obuhvaćene linkom dobijaju specifični znak ispred vrijednosti kote.
Uklanjanje linkova se vrši pokretanjem komande Unlink Value, koja se takođe nalazi u padajućem
meniju tekstualnog polja Modify.
Add Equation komanda omugućava povezivanje vrijednosti dimenzija preko odgovarajućih
matematičkih obrazaca. Kao promjenjive veličine u obrascima uzimaju se imena kreiranih dimenzija.
Rezultat obrasca predstavlja brojčanu vrijednost tekuće dimenzije kojoj je korisnik dodijelio
matematičku funkciju.
Komanda za povezivanje vrijednosti dimenzija pokreće se preko komande Add Equation koja se
nalazi u padajućem meniju tekstualnog polja Modify. Nakon pokretanja komande otvara se dijaloški
prozor u obliku kalkulatora u čije tekstualno polje, selektovanjem matematičkih funkcija i operacija
(plus, minus, podijeljeno, sinus, kosinus i sl.), upisujemo željeni obrazac u kojem egzistiraju imena
dimenzija kao promjenjive.
D1@Sketch1
D2@Sketch1
Slika 2.47. Pokretanje komande Add Equation
Na primjer, unutar jedne skice (Sketch1) se zahtijeva da poluprečnik luka (naziv:

„D2@Sketch1“) bude dva puta manji od dužine vertikalne linije (naziv: „D1@Sketch1“).
Matematički, dati problem bi se mogao opisati sljedećom relacijom:
R = 0,5 · L = 0,5 · 70 = 35
dok bi, u skladu sa navedenim pravilom za imena promjenjivih, izraz poprimio oblik:
„D2@Sketch1“ = 0,5 * „D1@Sketch1“
te se kao takav upisuje u tekstualno polje kalkulatora nakon čega se potvrđuje na dugme OK.
___________________________________________________________________________________________
Matematičke
Polje za unos
operacije i
obrazaca
funkcije
Slika 2.48. Prozor za uspostavu matematičkog obrasca
Sve uspostavljene poveznice pomoću formula, učitavaju se u kontrolni prozor Equation, gdje je
omogućeno njihovo mijenjanje, brisanje i dodavanje. Naknadno brisanje ili promjena poveznica izvršava
se dvoklikom kursora na dimenziju i pokretanjem komande Edit Equation iz padajućeg menija
tekstualnog polja Modify.
Rezultat unosa
obrasca
Prozor za
editovanje
obrazaca
Slika 2.49. Dijaloški prozori za izmjenu i brisanje formiranih obrazaca
___________________________________________________________________________________________
2.5.2. KREIRANJE DVODIMENZIONALNE SKICE
Komanda za crtanje dvodimenzionalne skice pokreće se klikom na ikonicu Sketch u kartici ili
paleti alata, nakon selekcije odgovarajuće ravni za crtanje. Ovom komandom korisnik prelazi u
dvodimenzionalni prostor na ravni (prostor papira). Dvodimenzionalni prostor dobija svoje koordinatno
ishodište sa koordinatama (0, 0) i odgovarajućim osama x-osom i y-osom. Koordinatni sitem u ravni je
crvene boje i automatski se postavlja (definiše) u nekoj od karakterističnih tačaka selektovane ravni.
Komanda za kreiranje
dvodimenzionalne skice
Slika 2.69. Komanda za pokretanje kreiranja dvodimenzionalne skice
Entiteti se kreiraju na osnovu njihovih parametara (linija na osnovu dvije tačke, kružnica na
osnovu centra i tačke na kružnici i sl.), što je posljedica razvoja parametarskih sistema za modeliranje.
Kreiranje entiteta unutar prostora dvodimenzionalne skice vrši se selektovanjem ikonice odgovarajućeg
entiteta, a zatim odgovarajućim pokretima kursora unutar radnog prostora skice (digitiziranjem). Pokreti
kursora su u uskoj vezi sa brojem parametara entiteta.
Dva su režima digitiziranja u SolidWorks-u:
• Klik (Click) režim - pritiskanje i neposredno otpuštanje dugmeta miša i
• Režim povlačenja (Drag) - pritisak na lijevo dugme, pomjeranje miša, otpuštanje dugmeta.
3. „klik“
2. „klik“
1. „klik“
Slika 2.70. Kreiranje entiteta kružnice i linije u skici digitalizovanjem
Nakon selekcije komande (alata) za kreiranje entiteta, korisnik u radnom prostoru, preko lijevog
tastera na mišu, prvim klikom kursora zadaje koordinatno mjesto prvog parametra, drugim klikom
mjesto drugog parametra i tako redom. Korisnik između dva klika može da konstantno drži pritisnut
lijevi taster miša ili da ga pusti do sljedećeg klika, što daje isti rezultat - kreiranje entiteta.
___________________________________________________________________________________________
Entiteti u skici se kreiraju pokretanjem odgovarajuće komande za crtanje sa palete, uz prethodno

aktiviranu komandu Sketch. Komande na paletama su grupisane po srodnosti. U padajućem meniju
komande, koji se nalazi pod jezičkom, za kreiranje jednog entiteta može se naći čitav niz sličnih
komandi, odnosno komandi za crtanje istog entiteta preko različitih parametara. Postupak kreiranja je
jednostavan, korisnik klikom na ikonicu entiteta pokreće komandu i kursorom ga nanosi u radnom
prostoru.
Slika 2.71. Paleta sa komandama za kreiranje entiteta
Kako je i ranije navedeno, korisnik prvim klikom kursora zadaje koordinate prvog parametra
(npr. centar kruga), drugim klikom drugog parametra (npr. tačka na kružnici) i tako redom. Broj
„klikova“ kursorom pomoću lijevog tastera miša, zavisi od broja parametara kojima je definisan entitet.
Između dva „klika“ korisnik može da drži lijevi taster miša slobodnim ili konstantno pritisnutim.
Pomjeranjem kursora automatski se kreiraju konture novog entiteta.
Tokom kreiranja entiteta korisniku dinamička pomoć (FrendlyUser) vrši uspostavu ili daje
prijedlog uspostave odgovarajućih relacija sa karakteristikama prethodno kreiranih entiteta.
Slika 2.72. Neki od kreiranih entiteta u radnom okruženju skice
Svaki od kreiranih entiteta unutar skice (linija, krug, elipsa, i sl.) mogu da se pretvore u
konstruktivnu geometriju skice. Ovaj vid entiteta (osa, podeoni krug, itd.) kreira se pomoću čekiranja
opcije For construction koja se nalazi u PropertiManager-u selektovanog entiteta. Kao što je poznato,
konstruktivna geometrija ne učestvuje u generisanju forme, nego služi za pomoćno definisanje
geometrije skice. Povratak na glavnu geometriju vrši se „dečekiranjem“ navedene opcije.
___________________________________________________________________________________________
Tačka kao entitet se jednostavno kreira pokretanjem komande Point. U osnovne parametre tačke
spadaju x kordinata i y koordinata. Tačka služi kao konstruktivni element. Tačka se može naknadno
odrediti uspostavljanjem odgovarajućih relacija i zadavanjem odgovarajućih dimenzija.
Linija kao entitet generiše se pokretanjem komande Line u paleti

alata. Digitalizira se preko krajnjih tačaka koje korisnik slobodno bira u
radnom okruženju skice. Korisnik nakon pokretanja komande može da
izabere postojeća karakteristična mjesta na entitetima u skici ili na
modelu, radi definisanja odgovarajućih relacija
Prije kreiranja linije pojavljuje se dijaloški prozor sa prethodnim
opcijama koji nudi uspostavljanje predefinisanih relacija i mogućnost
generisanja konstruktivnog eniteta - konstruktivne linije.
U menadžeru svojstvima linije nalazi se selekciono polje u kojem
su izlistane relacije i dimenzije koje egzistiraju na entitetu (relacije koje
su zadane liniji). Iz menadžeru svojstvima korisnik može liniji zadati
osnovne relacije, kao što su: da linija bude vertikalna, da linija bude
horizontalna ili pak da se linija fiksira na radnoj površini sa trenutnim
parametrima. U polju sa ček opcijama linija se može pretvoriti u
konstruktivnu geometriju - osu ili simetralu (For construction). Pravac
(beskonačna linija) se može nacrtati čekiranjem opcije Infinite Lenght.
Slika 2.73. Dijaloški prozor sa prethodnim opcijama
Kao osnovni parametri linije, u posebnom polju, izdvojeni su dužina linije i ugao nagiba linije
(ugao koji pravac zatvara sa pozitivnim smjerom x - ose). Dodatni parametri linije nalaze se u posebnom
polju menadžera svojstvima i obuhvataju, redom: x koordinatu početne tačke, y koordinatu početne
tačke, x koordinatu krajnje tačke, y koordinatu krajnje tačke, odsječak linije na x osi i odsječak linije na
y osi.
Slika 2.74. Kreiranje linije u radnom prostoru skice

___________________________________________________________________________________________
Luk se generiše pokretanjem komande Arc u paleti alata.

Ikonica za kreiranje luka sadrži i jezičak koji pokreće padajući meni
sa komandama kojima se luk može generisati pomoću različitih
parametara. U početnom trenutku u menadžer svojstvima korisniku
se pruža mogućnost, zavisno od potreba, da izabere parametre
kojima će generisati željeni luk. Dinamička pomoć pomaže
korisniku da uspostavi relacije sa postojećim elementima modela.
Od mogućih relacija koje korisnik može da zada generisanom
luku je fiksiranje entiteta (Fix). Sve relacije i dimenzije koje
egzistiraju na entitetu nalaze se u selekcionom polju, gdje ih korisnik
može prepravljati i brisati. Luk se u konstruktivu geometriju pretvara
čekiranjem odgovarajuće opcije.
Kao parametri linije u posebnom polju menadžera svojstvima
nalaze se, redom:
• x koordinata centra luka,
• y koordinata centra luka,
• x koordinata početne tačke na luku,
• y koordinata početne tačke na luku,
• x koordinata krajnje tačke na luku,
• y koordinata krajnje tačke na luku,
• poluprečnik luka i
• centralni ugao luka.
Slika 2.75. Početni prozor sa opcijama crtanja luka
Parametre je moguće mijenjati samo u slučaju da na entitetu ne postoji relacija, koja se nalazi u
koliziji sa odabranim parametrom.
U polju postojećih relacija nalaze se samo relacije vezane za luk kao krivu liniju, ali ne i relacije
vezane za ostala karakteristična mjesta na luku (krajnje tačke, centar, itd.). da bi se dobile pomenute
relacije potrebno je selektovati navedeni karakteristični entitet.
Slika 2.76. Kreiranje luka

u radnom prostoru skice
Kružnica se može
___________________________________________________________________________________________
kreirati pokretanjem komande Circle, pri čemu program pruža mogućnost kreiranja kružnice na osnovu
zadanog centra i tačke na kružnici (radijusa) odnosno na osnovu tri tačke na kružnici. Kao parametri
(koordinate tačaka) mogu se izabrati postojeći entiteti na modelu.
Slika 2.77. Kreiranje kružnice u radnom prostoru skice
U menadžeru svojstvima nalaze se standardna polja: polje uspostavljenih relacija i dimenzija na

entitetu (Relations), ček opcija za kreiranje konstruktivne geometrije (For construction), i polje sa
osnovnim parametrima. U osnovne parametre kružnice spadaju, redom:
• x koordinata centra kružnice,
• y koordinata centra kružnice i
• poluprečnik kružnice.
Slika 2.78. Pretvaranje kružnice u konstruktivnu geometriju
Ukoliko je kružnica ili njen karakteristični element obuhvaćen nekom relacijom, nemoguće je
izvršiti manuelno mijenjanje vrijednosti parametara unutar polja u menadžeru svojstvima.
___________________________________________________________________________________________
Kriva linija se u radnom okruženju skice kreira pokretanjem komande Spline, koja se nalazi na
paleti alata. Kreiranje krive linije se izvršava zadavanjem niza prevojnih tačaka unutar radnog prostora
skice. Prekid komande za crtanje linije se izvršava pritiskom tastera Esc na tastaturi. Pomenute tačke
mogu biti: slobodne (bez zadanih dimenzija ili relacija), tjemena modela ili karakteristične tačke u skici.
Krivoj liniji se naknadno mogu dodati relacije i dimenzije preko njenih karakterističnih tačaka.
Slika 2.79. Kreiranje krive linije u radnom prostoru skice
Pored polja sa prikazanim postojećim relacijama na krivoj liniji i polja za direktno uspostavljanje
relacije (moguće samo fiksiranje), nalaze se i polja za čekiranje sljedećih opcija:
• For construction - kreiranje konstruktivne geometrije u obliku date krive linije
• Show curvature - za prikaz zakrivljenosti krive linije u obliku težinskih parametara prikazanim
kao linije odgovarajuće dužine.
Slika 2.80. Prikaz zakrivljenosti linije

___________________________________________________________________________________________
• Maintain internal continuity - za prepravljanje intervala krive linije koje se nalaze iza
karakteristične prevojne tačke u kojoj se vrši prepravka preko težinskih tangentnih vektora.
U polju parametara nalaze se opcije čijim čekiranjem se omogućava prepravljanje krive linije, i
to: Tangent driving - za prepravljanje krive pomoću vrijednosti i položaja težinskih vektora u prevojnim
tačkama i Proportional - za proporcionalno prepravljanje svih segmenata krive linije. Sve prepravke se
mogu restartovati odnosno dovesti u polazni položaj. U polju parametara krivih linija nalaze se sljedeći
parametri, redom:
• redni broj karakteristične tačke,
• x koordinata karakteristične tačke,
• y koordinata karakteristične tačke,
• veličina desnog težinskog vektora,
• veličina lijevog težinskog vektora i
• ugao nagiba pravca na kome leže težinski vektori.
Bitno je napomenuti da se kriva linija može kreirati i zadavanjem funkcije, sa odgovarajućim

domenom, po kojoj se ponaša kriva linija. Ova kriva se kreira pokretanjem komande Equation Driven
Curve koja se nalazi u padajućem meniju pod komandom Spline.
Slika 2.81. Kreiranje eksplicitne funkcionalne krive
Funkcija može da se zada na dva načina, i to:

• Eksplicitno (obrazac kao zavisnost koordinate y od koordinate x)
• Parametarski (različiti obrasci za x i y koordinatu u zavisnosti od promjenjive t).
Kao promjenjive u funkcijama mogu se zadati i nazivi pojedinih dimenzija u standardnom obliku
ili kao naziv koji je zadao odnosno promijenio korisnik prilikom kreiranja skice (Slika 2.82.).
Slika 2.82. Zadavanje funkcija

___________________________________________________________________________________________
Pored opisanih entiteta na paleti alata se mogu naći i komande za kreiranje drugih oblika entiteta,
kao što su:
Pravougaonik - skup linija kao entiteta među kojima postoje odgovarajuće relacije. Postoji više
mogućih načina kreiranja pravougaonika (polje sa opcijama Rectangle Type), u zavisnosti od vrste
parametara odnosno od potreba.
Slika 2.83. Kreiranje pravougaonika
Džep - skup lukova koji se nalaze u odgovarajućem međusobnom položaju. Postoji nekoliko
načina kreiranja džepa koje korisnik može koristiti prema potrebama i mogućnostima.
Slika 2.84. Kreiranje džepa

___________________________________________________________________________________________
Poligon - ravnostranični poligon se kreira na osnovu broja strana, prečnika i koordinata centra
upisane kružnice. Sastoji se od pravih linija i konstruktivne geometrije između kojih su uspostavljene
odgovarajuće relacije.
Slika 2.85. Kreiranje poligona
Elipsa predstavlja jedan od osnovnih entiteta. Kreira se na osnovu koordinata centra, većeg
poluprečnika i manjeg poluprečnika.
Slika 2.86. Kreiranje elipse
___________________________________________________________________________________________
Zaobljenje i skošenje koje se želi zadati između dva entiteta uspostavljaju se pokretanjem
komande Filet ili Chamfer. Za skošenje mogu se birati kombinacija parametara: ugao-razdaljina ili
razdaljina-razdaljina. Jednake razdaljine skošenja dobijaju se ako je uključena opcija Equal distance.
Slika 2.87. Zaobljenja i skošenja
Pored osnovnih entiteta, mogu se naći i posebni, specijalni entiteti, poput entiteta u obliku slova,
djelimične elipse, parabole i slično. Do svih komandi za kreiranje entiteta u radnom okruženju skice,
svakoko se može doći preko padajućeg menija Tools a zatim preko padajućeg menija Sketch Entitets.
Slika 2.88. Padajući meni sa svim komandama za kreiranje entiteta

___________________________________________________________________________________________
2.5.3. OPERACIJE NAD ENTITETIMA U SKICI
Operacije kao transformacije nad entitetima razvijene su da bi korisnicima olakšalo monotone

poslove, npr. kopiranje entiteta, skaliranje entiteta i slično. U osnovne alate za operacije nad entitetima
spadaju: komanda za preslikavanje u ogledalu, komanda za uspostavljanje cikličnih i linearnih
rasporeda, operacije odsjecanja, komanda za crtanje ekvidistantnih entiteta i slično.
Ekvidistanciranje entiteta se izvršava selektovanjem željenog entiteta ili više entiteta, te

pokretanjem komande Offset. Prilikom izvršavanja komande, dobijaju se novi entiteti čije su tačke na
istoj udaljenosti od baznih (selektovanih) entiteta.
Slika 2.89. Ekvidistanciranje entiteta
Prilikom postavljanja ekvidistantnih entiteta prenose se i relacije koje egzistiraju u baznim

entitetima. Takođe, prilikom izvršavanja ove fukcije uspostavljaju se nove odgovarajuće relacije. Kao
osnovni parametar funkcije uvedena je dimenzija ekvidistancije.
U ček opcijama menadžera svojstvima moguće je izabrati:
• suprotnu ekvidistanciju od automatski uspostavljene (Reverse),
• ekvidistanciju na obje strane (Bi-directional),
• ekvidistanciju niza povezanih entiteta (Select chain) i
• pretvaranje baze u konstruktivnu geometriju.
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.90. Oblici ekvidistanciranja entiteta
Preslikavanje entiteta se uspostavlja pomoću komande Mirror. U menadžeru svojstvima,

selektuju se entiteti koje korisnik želi da preslika, a zatim i linija oko koje se žele preslikati selektovani
entiteti.
Slika 2.91. Preslikavanje entiteta
Selektovani entiteti, kao i linija oko koje se vrši preslikavanje, mogu se brisati iz selekcionih
polja menadžera svojstvima. Bazni entiteti se brišu ukoliko se odčekira opcija Copy.
Odsijecanje entiteta i njihovih odgovarajućih dijelova vrši se pokretanjem komande Trim.

Obično se selektuju dijelovi entiteta koje korisnik želi odsjeći. U mendžeru svojstvima postoji nekoliko
vrsta operacije odsijecanja, od kojih je po definiciji aktivna komanda Power trim, kojom se odsijecaju
dijelovi entiteta preko kojih korisnik pređe kursorom držeći lijevi taster miša. Ostale komande se
izvršavaju selekcijom odgovarajućih dijelova entiteta, a one su:
• Corner - zatvaranje odnosno produžavanje dva entiteta do stapanja u cjelinu,
• Trim away outside - odsijecanje dijelova entiteta koji se nalaze van prethodno selektovanih
granica,
• Trim away inside - odsijecanje dijelova entiteta koji se nalaze unutar prethodno selektovanih
granica,
• Trim to closet - odsijecanje dijelova entiteta u cilju stvaranja zatvorene skice.
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.92. Odsijecanje entiteta prevlačenjem kursora
Pretvaranje entiteta u geometriju skice se vrši pokretanjem komande Convert Entitets.

Prilikom izvršavanja ove komande moraju postojati tipske forme u modelu. Pretvaranje entiteta se
jednostavno izvodi selekcijom određene ivice na formi pri čemu ona postaje aktivni entitet u tekućem
okruženju skice. Pri tome, posmatrani entitet je potpuno definisan jer je vezan za postojeću geometriju.
Slika 2.93. Transformacija ivice u liniju unutar skice
___________________________________________________________________________________________
Linearni raspored entiteta umnožava selektovane entitete duž x ose i y ose u skici. Izvršava se
pokretanjem komande Linear Pattern. Svakako, korisnik može da odabere samo jedan pravac po kome
želi da izvrši umnožavanje entiteta.
Slika 2.94. Linearno raspoređivanje entiteta u skici
U osnovne parametre linearnog rasporeda ubrajaju se:

• smjer rasporeda po x osi (komanda za promjenu je u obliku strelica u dva smjera uz naziv ose),
• udaljenost između entiteta po x osi,
• broj umnoženih entiteta po x osi,
• nagib raspoređenih entiteta po x osi,
• smjer rasporeda po y osi,
• udaljenost između entiteta po y osi,
• broj umnoženih entiteta po y osi,
• nagib raspoređenih entiteta po y osi i
• ugao između osa (dat kao ček opcija).
Korisnik bira parametre u zavisnosti od potreba konstrukcije koju dizajnira. U selekcionim

poljima mogu se brisati i dodavati entiteti koji se raspoređuju. Ukoliko se želi vršiti raspored po jednoj
osi, onda je potrebno da broj umnoženih entiteta po drugoj osi bude 1.
Određeni entiteti koji su u uspostavljenom linijskom rasporedu mogu se isključiti iz rasporeda,
odnosno ukloniti iz rasporeda. Navedena komanda se izvršava uključivanjem selekcionog polja
Instances to Skip u menadžeru svojstvima te selektovanjem entiteta iz rasporeda koje želimo ukloniti.
___________________________________________________________________________________________
Ciklični raspored entiteta slično se izvodi kao linijski. Komanda za uspostavljanje ovog oblika
rasporeda je Circular Pattern. Prilikom uspostave rasporeda ukoliko su već selektovani entiteti koji se
raspoređuju, potrebno je selektovati postojeću tačku u radnom okruženju skice koja će predstavljati
centar podeone kružnice.
Slika 2.95. Kružno raspoređivanje entiteta u skici
Osnovni parametri kojima se definiše ciklični raspored, a koji su sadržani u menadžeru

svojstvima cikličnog rasporeda su, redom:
• centar podeone kružnice sa smjerom raspoređivanja,
• x koordinata centra podione kružnice,
• y koordinata centra podione kružnice,
• centralni ugao rasporeda,
• opciono jednaki uglovi rasporeda (ukoliko je čekirana opcija Equal spacing),
• broj umnožaka,
• poluprečnik podeone kružnice,
• ugao početka rasporeda.
U selekcionim poljima mogu se dodavati i brisati entiteti koji učestvuju u cikličnom rasporedu.
Ukoliko se neki od raspoređenih entiteta žele ukoloniti iz rasporeda, onda se, nakon selekcije polja
Instances to Skip, selektuju entiteti iz rasporeda koje želimo ukloniti.
Entiteti u skici se mogu kopirati, pomjerati, rotirati i skalirati. Svaka od navedenih operacija nad
entitetima se izvršava pokretanjem odgovarajuće komande.
___________________________________________________________________________________________
Kopiranje entiteta se
izvodi pokretanjem komande
Copy Entitets, selektovanjem
entiteta koje želimo kopirati a
zatim selektovanjem tačke na
skici kao baze kopiranja.
Slika 2.96. Kopiranje entiteta

u skici
Pomjeranje entiteta
se izvodi pokretanjem
komande Move Entitets,
selektovanjem entiteta koje
želimo pomjerati i
selektovanjem tačke za koju
se hvata kursor prilikom
pomjeranja.
Slika 2.97. Pomjeranje

entiteta u skici
Rotacija entiteta se
izvodi pokretanjem komande
Rotation entitets,
selektovanjem entiteta,
selektovanjem tačke oko koje
se vrši rotacija i zadavanjem
ugla rotacije.
Slika 2.98. Rotacija entiteta u

skici
___________________________________________________________________________________________
Skaliranje entiteta predstavlja proporcionalno uvećanje ili umanjenje entiteta. Izvršava se

pokretanjem komande Scale Entitets, selektovanjem odgovarajućih entiteta, selektovanjem bazne tačke
skaliranja i unošenjem vrijednosti. Bazni entiteti se opciono mogu zadržati ili ukloniti
Slika 2.99. Skaliranje selektovanih entiteta u skici
___________________________________________________________________________________________
Zadatak A
Potrebno je modelirati polugu na slici, ali na osnovu jedne skice. Skicu kreirati korišćenjem
entiteta, relacija i uspostavljanjem dimenzija. Debljina poluge nije bitna za zadatak.
Slika A.1. Crtež poluge
Korisnik treba prvo da odabere koordinatnu ravan u kojoj će kreirati skicu. Može se selektovati
Front ravnina i pokrenuti komanda za kreiranje skice Sketch.
Prilikom kreiranja prvih entiteta skice, preporučljivo je da se isti vežu za ishodište koordinatnog
sistema. Prvo se kreira veliki krug pokretanjem komande Circle, čiji je centar u ishodištu, koji se zatim
dimenzioniše (Smart Dimension). Nakon toga, selektovanjem i čekiranjem opcije For construction krug
se proglašava pomoćnom geometrijom.
Slika A.2. Velika kružnica skicirana u nacrtnoj ravnini
___________________________________________________________________________________________
Nakon crtanja velike kružnice crtaju se i manje kružnice. Jedna se kružnica dimenzioniše, a
druga se, preko relacija (Relation), proglašava jednakom prvoj kružnici (Equal). Manje kružnice je
potrebno proglasiti konstruktivnim entitetima. Centre manjih kružnica je potrebno poklopiti po
horizontali, što se izvršava selektovanjem centara i selektovanjem opcije Horizontal u prozoru relacija.
Slika A.3. Skiciranje manjih kružnica
Da bi se uspostavile relacije simetričnosti, potrebno je iz centra velike kružnice povući vertikalnu

liniju (Line), a zatim povezati centre manjih kružnica sa centrom velike kružnice. Nakon toga, vertikalna
linija se proglašava konstruktivnom, a druge dvije linije koje povezuju kružnice, proglašavaju se
simetričnim u odnosu na vertikalnu.
Slika A.4. Povezivanje kružnica spojnim linijama
___________________________________________________________________________________________
Nakon uspostavljanja simetričnosti, linije koje povezuju kružnice se proglašavaju

konstruktivnim. Na datim entitetima, mogu se uspostaviti dimenzija vrijednosti ugla između linija koje
povezuju kružnice i dimenzija dužine jedne od linija.
Slika A.5. Dimenzionisanje i ograničavanje spojnih linija
Pokretanjem komande za crtanje lukova (Arc), i izborom opcije za crtanje luka preko tri tačke sa
luka, na konstrukcionim kružnicama se crtaju lukovi, čije se krajnje tačke dodiruju sa konstruktivnim
kružnicama. Nakon kreiranja lukova, lukove treba proglasiti koradijalnim (Coradial) sa pripadajućim
konstruktivnim kružnicama.
Slika A.6. Kreiranje lukova na kružnicama kao pomoćnoj geometriji
___________________________________________________________________________________________
Prilikom kreiranja ovih entiteta, potrebno je voditi računa da dinamička pomoć automatski ne
uspostavi nepoželjna relacija. Ukoliko se desi, takvu relaciju treba izbrisati i kreirati odgovarajuću.
Nakon poklapanja lukova, kreiraju se linije koje povezuju krajnje tačke lukova, odnosno dvije
koje se spajaju na vertikalnoj osi, a čija tačka spajanja dodiruje veliku kružnicu.
Slika A.7. Povezivanje lukova linijama
Između linija i lukova se uspostavlja relacija tangentnosti, pokretanjem komande Relations,

pojedinačnim slekcijama luka i odgovarajuće linije, te izborom opcije Tangent.
Slika A.8. Uspostavljanje relacija tangentnosti linija i lukova
Na kraju, potrebno je kreirati kružnice čiji se prečnici nalaze u centrima postojećih kružnica,
čime se uspostavlja automatska relacija Coincident između centralnih tačaka. Nakon kreiranja kružnica,
kreiraju se odgovarajuće dimenzije na istim.
___________________________________________________________________________________________
Slika A.9. Kreiranje središnjih kružnica
Slika A.10. Ekstrudiranje kreirane skice
___________________________________________________________________________________________
2.5.4. KREIRANJE TRODIMENZIONALNE SKICE
Skica se, kao neizostavni dio definicije modela mašinskog dijela, crta u okruženju Part Design-a.
U softverskom paketu SolidWorks razdvojene su komande za kreiranje trodimenzionalne i
dvodimenzionalne skice, ali se korisniku na raspolaganje stavlja isti set alata za kreiranje entiteta skice.
Komanda za crtanje trodimenzionalne skice (3D Sketch) koja se nalazi u padajućem meniju
komande Sketch, može se pokrenuti bez prethodne selekcije ravnine za kreiranje skice. U 3D prostoru
raspoložive su komande za kreiranje prave linije, krive linije, tačke i simetrale odnosno ose.
Dodavanjem zaobljenja (Fillet) u 3D skice mogu se uključiti i kružni lukovi. 3D skice se koriste kao
vodeće krive i putanje pri kreiranju Loft i Sweep formi, te kao ključni elementi pri kreiranju cijevnih
sistema (Piping).
Komanda za kreiranje
trodimenzionalne skice
Slika 2.100. Komanda za pokretanje kreiranja trodimenzionalne skice
Generisanje tipskih formi je moguće izvršiti i na osnovu trodimenzionalne skice, ali samo u
slučaju da svi entiteti skice leže u jednoj ravni. Generisanje formi na osnovu trodimenzionalne skice
zahtijeva i kreiranje pravca prostiranja forme, koji ne leži u navedenoj zamišljenoj ravni. Ovaj način
generisanja formi zbog komlikovanosti treba izbjegavati ukoliko je to moguće.
Slika 2.101. Trodimenzionlna skica kao putanja u Swept formi
Trodimenzionalne skice se uglavnom koriste prilikom generisanja složenih formi (Sweep forme,
Piping tehnika i sl.) pri čemu trodimenzionalna skica ne mora da bude zatvorena. Trodimenziona skica,
zbog komplikovanosti kreiranja, često se kreira na osnovu prethodno kreiranih entiteta kao pomoćne
geometrije (tačke u prostoru na osnovu kojih se kreira prostorna kriva linija - splajn).
Tokom kreiranja trodimenzionalne skice veliku ulogu ima dinamička pomoć. Dinamička pomoć
korisniku omogućava orjentaciju u prostoru i odgovarajuću orjentaciju entiteta preko relativnog
koordinatnog sistema. Postoji nekoliko pravila za kreiranje trodimenzionalne skice:
___________________________________________________________________________________________
• Za kreiranje 3D geometrije standardno važi osnovni koordinatni sistem. Digitizirane tačke padaju
u XY (Front) ravan tog sistema. Pomoću kursora miša ne mogu se „dohvatiti“ proizvoljne tačke
iz 3D prostora, pa je usvojen pristup da se digitizirani položaji odnose na tačke iz XY ravni
odnosno pri z = 0.
• U toku kreiranja elemenata tipkom TAB može se prelaziti i u druge ravni važećeg koordinatnog
sistema, YZ i ZX ravan.
• Sa tastature, pomoću menadžera svojstava, kreiranim tačkama se mogu mijenjati koordinate i
tako definisati položaji. Određen položaj može se fiksirati upotrebom relacije Fix.
• Koordinate se izražavaju u osnovnom koordinatnom sistemu i onda kada su digitizirane u nekom
drugom koordinatnom sistemu.
• Koordinatni sistem može se promijeniti izborom proizvoljne ravni ili ravne strane modela.
Izabrana ravan postaje XY ravan novog koordinatnog sistema. Izbor se može izvesti select
tehnikom prije pokretanja komande za kreiranje nekog elementa, a CTRL + select tehnikom u
toku kreiranja elementa.
• Ako se novi koordinatni sistem aktivira selekcijom ravni, pa potom geometriju kreiramo u toj
(XY) ravni, automatski će se uspostavljati relacija koincidentnosti geometrije i te, tekuće ravni.
• Važno je istaći da se u tom slučaju promjenom koordinata geometrija neće moći izvesti iz date
ravni dok god se relacije koincidentnosti ne ukinu.
3D Linija u trodimenzionalnom prostoru se kreira tehnikom povlačenja. U početnoj tački, po

pritisku na lijevo dugme miša, uvijek se pojavljuje simbol koordinatnog sistema da bi se olakšalo
snalaženje u prostoru. Linija ostaje u XY ravni tako postavljenog koordinatnog sistema, ali se tipkom
TAB može prelaziti u druge koordinatne ravni. Linija se možemo položiti duž koordinatne ose ako joj se
kursor dovoljno približi. Ukoliko se koriste ranije kreirane tačke skice i entiteti modela, linija može
napustiti tekuću koordinatnu ravan. Proizvoljan položaj linije možemo definisati i unoseći koordinate
njenih krajnjih tačaka u menadžeru svojstvima.
Slika 2.102. Tehnike kreiranja 3D linija
___________________________________________________________________________________________
Linijama u todimenzionalnoj skici mogu se zadati i geometrijska ograničenja odnosno relacije.

Zadavanjem relacije Horizontal linija se postavlja u pravac paralelan sa X osom, a Vertical pravac
paralelan sa Y osom. Pojavljuje se i nova relacija AlongZ, što označava pružanje linije u pravcu Z ose.
3D Tačka se kreira digitiziranjem (klikom) u grafičkom području. Digitiziranjem izvan modela

tačka pada u XY (Front) ravan osnovnog koordinatnog sistema, a digitiziranjem na neku stranu modela,
koja ne mora biti ravna, tačka pada na tu stranu i uspostavlja se uslov koincidentnosti. Sa tastature,
pomoću menadžera svojstava, tački se mogu zadati odgovarajuće koordinate. One se izražavaju prema
osnovnom koordinatnom sistemu. Tekuća ravan može se birati pomoću tehnika koje su vrijedile
prilikom kreiranja linije.
3D Splajn kreira se na osnovu tačaka kroz koje prolazi. U svakoj digitiziranoj tački pojavljuje se
simbol koordinatnog sistema, a sljedeća tačka uvijek pada u aktivnu ravan tog koordinatnog sistema.
Aktivna ravan se može mijenjati tipkom TAB. Splajn se završava dvostrukim klikom, Pritiskom tastera
Esc, komandom End spline iz pomoćnog menija ili ponovnom selekcijom prve tačke čime se dobija
zatvorena kriva. Za precizno definisanje krive potrebno je prvo kreirati niz tačaka koje splajn interpolira.
Npr. pri kreiranju zavojnice u 3D skici prvo se kreiraju stvarne tačke sa zavojnice kotiranjem njihove
visine i uspostavljanjem relacije vertikalno sa projekcijama, a potom se splajn provuče kroz te tačke.
Slika 2.103. Aproksimacija zavojnice splajn krivom
Jedanput kreiran splajn možemo modifikovati na sljedeće načine:

• Pomjeranjem interpolacionih tačaka ukoliko iste imaju preostalih stepeni slobode,
• Dodavanjem ili brisanjem interpolacionih tačaka (Spline Point iz priručnog menija)
• Promjenom oblika pomoću pokretnog diedra (Moving Frame)
• Dozvoljavanjem određenih odstupanja od interpolacionih tačaka (Simplify spline) čime se dobija
mirnija kriva.
Između susjednih pravolinijskih segmenata u 3D skicama može se kreirati zaobljenje. Zaobljenje

ima tangentne prelaze pa se tako dobijaju glatke linije u prostoru. Zaobljenje se može kreirati i između
bilo koja dva pravolinijska segmenta koji se sijeku tj. koji leže u jednoj ravni.
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.104. Aproksimacija zavojnice splajn krivom
Zaobljenje je jedini način da se u 3D skice uključe kružni lukovi, ali se jednom kreiran luk može
modifikovati. Izvjesnom dovitljivošću može se proizvesti i luk od 1800 stepeni ali je za takve potrebe
praktičnija operacija.
Pored direktog definisanja pomoću splajn komande, 3D krive linije mogu se i posredno definisati
i to na dva načina:
• kao krive presjeka (Intersection Curve) dviju površina ili
• kao izoparametarska kriva sa površine (Face Curves).
Obje se komande pokreću iz Tools - Sketch Tools.
Slika 2.105. Pokretanje komandi za crtanje krivih linija

___________________________________________________________________________________________
Ukoliko je kriva zadana kao presjek površina na modelu, za njeno generisanje koristi se opcija
Intersection u menadžeru svojstvima komande. Izborom dvije površine u predviđenim selekcionim
prozorima, generiše se tražena kriva.
Slika 2.106. Presječna kriva
Pokrene li se komanda bez selekcije ravni, automatski se ulazi u 3D skicu i kriva tretira kao 3D
kriva bez obzira radi li se o ravnom ili zakrivljenom presjeku. U presjeku mogu učestvovati ravni,
površine strana modela kao i samostalne, posebno kreirane površine.
Slika 2.107. Presječna kriva dobijena presjekom dvije zakrivljene površine

___________________________________________________________________________________________
Slika 2.108. PropertyManager za uspostavu siluetne krive
Izborom opcije Sihuelete u ček prozoru komande Split Line, generiše se kriva koja je rezultat
„zasjenjivanja“ zakrivljene površine sa odabranom ravni. Ova komanda se najbolje razumije ukoliko se
zamisli kriva kao granica između tamne strane (strane u sjeni) i svijetle strane (osvjetljena strana) na
zakrivljenoj površini, a u trenutku kada zrake svjetlosti padaju sa odabrane ravni (ravni sjenčenja).
Slika 2.109. Siluetna kriva na zakrivljenoj površini solida
U trodimenzionalnim skicama moguće su operacije odsijecanje (Trim) i produžavanja (Extend),

prevođenja elemanata u konstrukcione (Construction geometry), pretvaranje ivica modela u linije skice
(Convert entity) i kreiranje linije sa skokom (Jog line), koje su svakako slične komandama u prilikom
kreiranja dvodimenzionalne skice.
___________________________________________________________________________________________
SolidWorks raspolaže 3D krivim linijama kao posebnim, samostalnim entitetima koji u koje ne
pripadaju trodimenzionalnoj skici. Koriste kao putanje i vodeće krive pri kreiranju Sweep i Loft formi,
ali imaju i dodatne uloge. To su jedinstveni entiteti i mogu se kreirati preko komandi iz menija Insert i
podmenija Curve i kao takve, samostalno egzistiraju u strukturnom stablu modela.
Zavojnica i spirala (Helix/Spiral). Zbog velikog praktičnog značaja u SolidWorks-u razvijena

su posebna rješenja za parametarsko definisanje zavojnice (Helix) i spirale (Spiral). Obje definicije
polaze od kružnice koja u slučaju zavojnice predstavlja projekciju cilindra oko kojeg se ona namotava, a
u slučaju spirale predstavlja njen početak. Definiciona kružnica predstavlja zasebnu 2D skicu i može biti
kreirana samostalno ili u toku Helix/Spiral komande. Po pokretanju komande softver traži da se
selektuje 2D skica (koja sadrži samo jednu kružnicu) ili da se selektuje ravan pa na njoj kreira
definiciona kružnica, a poslije toga treba definisati parametre predmetne linije.
Slika 2.110. Kreiranje zavojnice
Za zavojnicu su na raspolaganju 3 parametra, korak (Pitch), broj zavojaka (Revolutions) i visina

(Height), ali se za definiciju može odabrati bilo koji par iz tog skupa dok softver sam izračunava treću
vrijednost. Spiralu definišu dva parametra, korak (Pitch) i broj zavojaka (Revolutions).
Kod obje linije može se manipulisati smjerom zavijanja i uglom početka, a u slučaju zavojnice i
sa smjerom prostiranja u odnosu na ravan definicionog kruga. Opcija Taper Helix daje konusnu
zavojnicu.
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.111. Kreiranje spirale
Projekcija krive (Projected...) je operacija kojom se kreira kriva koja nastaje projekcijom
postojeće 2D skice na neku površinu (Sketch to Face). Druga je mogućnost kreiranje 3D krive kada su
poznate njene dvije ravanske projekcije (Sketch to Sketch). Treba primijetiti da se ista rješenja mogu
postići presjekom odgovarajućih površina.
Slika 2.112. Kreiranje krive dobijene projekcijom na zakrivljenu površ

___________________________________________________________________________________________
Slika 2.113. Kreiranje krive na osnovu dvije skice kao njenih projekcija na ravnima
Kriva kroz referentne tačke (Curve Through Reference Points...) je komanda koja daje krivu
koja prolazi kroz neke postojeće tačke. Mogu se selektovati tačke skica i tjemene tačke modela. Nema
razlike između ove krive i splajna unutar 3D skice.
Slika 2.114. Kreiranje krive kroz tri postojeće tačke na modelu

___________________________________________________________________________________________
Kriva kroz tačke (Curve Through XYZ Points...) je komanda koja se često koristi u
konvencionalnoj konstrukcionoj dokumentaciji, geometrija složenih proizvoda (krila aviona, trup broda,
lopatice turbine itd.) Navedeni dijelovi se opisuju pomoću niza poprečnih presjeka, ravanskih ili
cilindarskih. Pojedini presjek je definisan nizom tačaka uzetih sa njegove konture. Interpolacijom tih
tačaka dobija se kriva koja aproksimira idealnu geometriju. Njihovo kreiranje interaktivnim grafičkim
tehnikama je teško i podložno greškama. Da bi se smanjila greška aproksimacije uvodi se veći broj
interpolacijskih tačaka.
Slika 2.115. Kreiranje krive na osnovu koordinata tačaka
Specijalno za takve potrebe, u SolidWorks-u je razvijeno posebno rješenje. Umjesto da se

interpolacione tačke krive kreiraju interaktivno koristeći grafičko područje i menadžer svojstvima
(PropertiesManager), koordinate tačaka upisuju se u redove jedne tabele sa tri kolone za tri Kartezijeve
koordinate. Koordinate se izražavaju u osnovnom kordinatnom sistemu. Istovremeno sa unošenjem
koordinata softver prikazuje dobijenu krivu u grafičkom području.
Moguće su izmjene koordinata, te dodavanje, umetanje i brisanje redova tabele. Kompletna
tabela može se memorisati u fajl sa ekstenzijom .sldcrv. Isto tako, moguće je fajl sa koordinatama tačaka
pripremiti izvan SolidWorks-a, bilo kojim tekst editorom (Notepad), pa ga aktivirati tj. otvoriti poslije
pokretanja komande. Pri kreiranju fajla potrebno je poštovati sljedeće pravilo: svaki red treba da sadrži 3
[Tab]-om odvojene brojčane vrijednosti.
Slika 2.116. Izmjena koordinata tačaka u Notepad-u i uvoz u program

___________________________________________________________________________________________
Slika 2.117. Kreiranje posebnih ravanskih skica radi formiranja kompozitne krive
Kompozitna kriva (Composite...) nastaje kombinovanjem krivih, skica i ivica modela u

jedinstvenu krivu liniju. Kreiranje polukrugova u 3D skicama je veoma komplikovano pa bi mnogo
jednostavniji put bio preko kreiranja više zasebnih skica i njihovo komponovanje u jedinstvenu krivu
liniju. Treba primijetiti da bi sve skice bile ravanske što bi posao kreiranja krajnje pojednostavnilo.
Slika 2.118. Kreiranje kompozitne krive sastavljene iz više posebnih skica
___________________________________________________________________________________________
2.6. GENERISANJE TIPSKIH FORMI
Komande za generisanje tipskih formi - fičera nalaze se u zasebnoj paleti alata pod nazivom
Features. Generisanje formi, kao faza modeliranja, se izvršava nakon kreiranja dovoljnog broja skica.
Generisanje tipskih formi se najčešće vrši odmah nakon kreiranja skice, bez izlaska iz radnog
okruženja skice. Ovaj način generisanja formi istovremeno omogućava prepravljanje skice, jer skica
ostaje aktivna, i podešavanje parametara formi.
Slika 2.119. Paleta alata za generisanje tipskih formi
Jednostavne forme se mogu generisati i u slučaju da skica nije aktivna. U tom slučaju korisnik
selektuje prvo skicu u stablu formi i pokreće komandu za generisanje formi. Za generisanje složenih
formi preporučljivo je deaktiviranje skice, pokretanje komande za generisanje formi te selektovanje
odgovarajućih elemenata iz stabla formi odnosno iz radnog prostora.
Slika 2.120. Proces generisanja tipskih formi
Ukoliko je skica otvorena, komande za generisanje formi često pružaju mogućnost izbora,
odnosno selekcije zatvorene konture unutar aktivne skice. Zatvorene konture se mogu selektovati u
radnom prostoru skice sa prethodno aktivnim selekcionim prozorom Selected Conturs u menadžeru
svojstvima forme. Takođe, ukoliko je skica otvorena, komanda pruža korisniku mogućnost generisanja
tankostjene forme. Korisnik u tom slučaju upisuje samo debljinu stijenke na formi. Podešavanja vezana
za tankostjene strukture nalaze se u polju Thin Features u menadžeru svojstvima forme.
___________________________________________________________________________________________
Svaka forma se može generisati tako da bude sastavni dio jednog tijela (modela) ili da egzistira
kao zasebno tijelo u prostoru (Body) i koje se nalazi u posebnom odnosu sa ostalim tijelima.
Slika 2.121. Generisanje dvaju valjaka kao posebnih formi
Da bi tipska forma bila uključena u jedinstveno tijelo, potrebno je da podijeli geometrijske

informacije sa ostalim geometrijskim formama. Ovo se postiže čekiranjem opcija Merge results u
menadžeru svojstvima formi. Čekiranjem navedene opcije novogenerisana forma učestvuje u
jedinstvenom B-rep opisu modela.
Slika 2.122. Podijeljena i nepodijeljena geometrija formi na modelu
Na prethodnom primjeru može se vidjeti da, ako je uključena opcija Merge results, forma koja je
generisana druga po redu, je uključena u zapreminu prve forme te one stvaraju jedno jedinstveno tijelo -
model. Ukoliko navedena opcija nije čekirana, druga forma neće biti uključena u zapreminu prve, već će
egzistirati kao zasebno tijelo. Popis tijela koje egzistiraju u jedinstvenoj zapremini - modelu nalazi se u
strukturnom stablu, ukoliko je opcija za njihovu vidljivost uključena.
___________________________________________________________________________________________
2.6.1. PROSTE TIPSKE FORME
Extruded Boss/Base je komanda za generisanje izdužene tipske forme čija je baza kreirana skica,
a koja zauzima realnu zapreminu u prostoru. Definiše se na način što se kreirana skica kreće kroz prostor
po normali na samu sebe i opisuje plašt forme. Najčešće se prevodi kao „izdužena osnova“.
Slika 2.123. Proces izduživanja osnove
Menadžer svojstvima ove vrste forme sadrži prozore u kojima korisnik određuje vrstu, oblik i
vrijednost parametara forme. Prozori sadrže sljedeće parametre redom:
From polje sa padajućim menijem služi za izbor elementa na osnovu kojeg se vrši definicija
izduživanja osnove (baze). U padajućem meniju nalaze se sljedeći oblici elemenata:
• Sketch Plane - izduživanje se vrši od ravni na kojoj se nalazi skica,
• Surface/Face/Plane - izduživanje se vrši od ravni koju korisnik selektuje nakon aktiviranja
selekcionog polja koje postaje aktivno nakon izbora ove opcije,
• Vertex - izduživanje osnove se vrši od selektovanog tjemena,
• Offset - izduživanje se vrši od ravni skice i to na rastojanju koje se podešava u tekstulanom polju.
Slika 2.124. Padajući meniji sa opcijama u menadžeru svojstvima

___________________________________________________________________________________________
Polje za podešavanje veličine i oblika izduženja naziva se Direction. U menadžeru svojstvima

postoje dva polja ove vrste: za podešavanje izduženja u istom (Direction 1) i u suprotnom smjeru
(Direction 2) vertikalne ose radnog prostora modela, i podešavaju se nezavisno. Pritiskom ikonice pored
padajućeg menija mijenja se smjer izduženja.
Slika 2.125. Zadavanje zakošenosti izduženoj formi
U menadžeru svojstvima, u brojčanom polju, upisuje se dimenzija izduženja u odgovarajućem

pravcu. Čekiranjem opcije za skošenje izduženja baze (Draft) polje za upis ugla nagiba postaje aktivno i
korisnik može da upiše željenu vrijednost i smjer skošenja (Draft outward).
Slika 2.126. Izduživanje do selektovane površi i ekvidistantno na površ
U okviru podešavanja oblika prostiranja forme, može se odabrati i odgovarajući pravac

prostiranja koji, u ovom slučaju može biti postojeća ivica modela ili pravac kreiran u posebnoj skici. Iz
padajućeg menija za izbor oblika izduženja, korisnik može da izabere sljedeće oblike:
___________________________________________________________________________________________
• Blind - standardno izduženje, izduženje baze na dužinu koja je upisana u brojčano polje,
• Throught All - izduženje do krajne granice, odnosno gabaritne dimenzije modela,
• Up to Vertex - izduženje do visine tjemena koje se naknadno selektuje,
• Up to Surface - izduženje do strane koja se naknadno selektuje,
• Up to Next - izduženje do strane koja se nalazi na pravcu izduženju,
• Offset of Surface - ekvidistantno izduženje do naknadno selektovane strane,
• Up to body - izduženje do zasebnog tijela - zapremine
• Mid plane - izduženje simetrično od ravni skiciranja.
Slika 2.127. Izduživanje do sljedećeg geometrijskog elementa modela sa i bez skošenja
Extruded Cut komanda generiše geometrijsku formu koja se može definisati kao uklanjanje
zapremine sa ranije modeliranog dijela. Zapremina koja se uklanja sa modela, odgovara obliku skice
koja je kreirana u okruženju ranije kreiranog modela, koji u svakom slučaju mora zauzimati realnu
zapreminu u prostoru. Negativni je ekvivalent zapreminske forme Extruded Boss/Base.
Slika 2.128. Oduzimanje zapremine izduživanjem skice

___________________________________________________________________________________________
Svako naknadno podešavanje oblika i vrijednosti parametara forme može se izvršiti kao i kod
zapremnske forme Extruded Boss/Base. U navedena podešavanja spadaju: početak prostiranja, smjer
prostiranja, krajnji oblik prostiranja, skošenost omotača u toku prostiranja i sl.
Slika 2.129. Oduzimanje zapremine izduživanjem skice bez i sa skošenjem
Slika 2.130. Oduzimanje zapremine izduživanjem skice do selektovane površi

i ekvidistantno na površ
___________________________________________________________________________________________
Revolve Boss/Base je komanda kojom se generiše zapreminska tipska forma, koji nastaje kao
posljedica rotacije kreirane skice oko odgovarajuće selektovane ose. Osa u ovom slučaju može biti osa
kreirana u skici ili ravna linija u skici.
Slika 2.131. Generisanje forme rotiranjem skice oko ose
U selekcionom polju za selekciju ose se može vršiti brisanje i ponovni izbor odgovarajuće ose.
Ugao/uglovi rotacije mogu se upisati u odgovarajućim brojčanim poljima. U padajućem meniju se
nalaze sljedeće opcije za generisanje ove vrste formi:
• One-Direction - rortiranje skice u jednom, i to pozitivnom, smjeru,
• Two-Direction - rotacija skice u dva suprotna pravca, za nezavisno upisane vrijednosti ugla,
• Mid-Plane - rotacija skice tako da je skica simetrična u odnosu na krajnje strane.
Slika 2.132. Oblici rotacije skice oko ose za određen ugao (uglove)
___________________________________________________________________________________________
Revolve Cut je komanda koja generiše geometrijsku formu koja oduzima zapreminu na
postojećem modelu. Negativni je ekvivalent forme Revolve Boss/Base. Uklananje zapremine je
posljedica rotacije kreirane skice oko ose. Osa može biti bilo koji pravi entitet na modelu (ivica na
modelu ili linija u skici).
Slika 2.133. Oduzimanje zapremine rotiranjem skice oko ose
Svaki oblik podešavanja rotacije oko ose u odnosu na skicu, koje se može definisati za
zapreminsku geometrijsku formu Revolve Boss/Base, može se primjeniti i na proces uklanjanja
zapremine geometrijskom formom Revolve Cut. U pomenuta podešavanja uglavnom spadaju: rotacija za
različite uglove, simetrična rotacija za definisani ugao i slično.
Slika 2.134. Oblici oduzimanja zapremine rotiranjem skice za određen ugao (uglove)
___________________________________________________________________________________________
Zadatak B
Potrebno je modelirati nosač koji je prikazan na slici. Prilikom modeliranja koristiti proste tipske
forme. Nosač se sastoji od osnovne ploče, rebra i prihvatnog dijela sa otvorom. Za nosač treba izabrati
materijal SL 200.
Slika B.1. Crtež nosača
Prilikom modeliranja dijelova potrebno je razmisliti o položajima koordinatnih ravnina, tako da

se iste mogu koristiti u daljem modeliranju geometrijskih formi na specifičnim mjestima. Prvo se
modelira osnovna ploča u Top ravnini, kreiranjem skice pravougaonika sa zaobljenjima.
Slika B.2. Skica osnovne ploče

___________________________________________________________________________________________
Potrebno je kreirati ose simetrije, kreirati pravougaonik te zadati relaciju (Add Relation)
simetričnosti (Simetric) i kreirati dimenzije u skici (Smart Dimension). Skica zaobljenog pravougaonika
se izvlači za 12 mm, bez posebnih ograničenja.
Slika B.3. Generisanje ekstrudirane forme - osnovne ploče
Na gornjoj strani osnovne ploče nacrtati kružnice zadanog prečnika od 16 mm, koje se nalaze na
kotiranoj udaljenosti od ivica ploče. Takođe je potrebno koristiti ose simetrije (definisane preko središta
ivica), i relacije simetričnosti otvora, relacije horizontalnosti otvora, te jednakosti prečnika kružnica.
Slika B.4. Skiciranje kružnica kao osnove za izradu otvora na osnovnoj ploči
Nakon kreiranja skice koja se sastoji od kružnica, bazna ploča se „buši“ - oduzimanjem
zapremine, odnosno pokretanjem komande Cut Extrude. Da bi korisnik bio siguran da je bazna ploča
potpuno probušena, potrebno je da u menadžeru svojstvima izabere opciju Throught All.
___________________________________________________________________________________________
Slika B.5. Generisanje otvora na osnovnoj ploči
Nakon modeliranja bazne ploče, potrebno je modelirati rebro. Skica koja definiše rebro treba da
se skicira u Right ravnini, iz razloga što se rebro nalazi na sredini bazne ploče. Pošto nije poznato na
kojem mjestu kosa ivica tangira kružnicu, potrebno je skicirati kružnicu, proglasiti je konstruktivnom
geometrijom, i zadati relaciju tangentnosti.
Slika B.6. Kreiranje skice i generisanje izdužene forme - rebra nosača
Rebro se ekstrudira u dva pravca (Direction 1 i Direction 2), radi postizanja simetričnosti sa
baznom pločom, za dimenziju od 6 mm, što u zbiru iznosi 12 mm.
Modeliranje prihvatnog dijela se može izvesti na osnovu prethodne skice, ukoliko se njoj, preko
strukturnog stabla zada vidljivost. Ukoliko se modeliranje izvodi uobičajenim putem, potrebno je kreirati
odgovarajuću skicu na Right ravnini, koja sadrži kružnicu prečnika 68 mm koja se nalazi na mjestu
definisanom kotama.
___________________________________________________________________________________________
Slika B.7. Kreiranje kružnice kao osnove ekstrudirane forme - prihvata nosača
Ekstrudiranje skice se takođe vrši u dva pravca za dimenziju koja se dobija sabiranjem polovine
rebra od 12 mm i kotirane vijednosti od 26 mm, odnosno za 32 mm.
Nadalje se na modeliranom prihvatu modelira otvor, čija je osnova skica koja se kreira na jednoj
od ravnih strana prihvata. Kružnica otvora ima prečnik 30 mm i koncentričan je na ivicu prihvata, koja
se zadaje relacijom Concentric.
Slika B.8. Modeliranje otvora na prihvatnom dijelu nosača
Oduzimanje zapremine vrši se oduzimanjem materijala pomoću komande Extruded Cut, kod
koje se podešava opcija Up to Next, da bi prihvat bio probušen do kraja.
Otvor za pričvršćivanje na vrhu prihvata modelira se na osnovu skice koja mora biti nacrtana na
pomoćnoj ravnini (Reference Plane), koja je paralelna sa osnovnom pločom i tangentna je sa plaštom
prihvata.
___________________________________________________________________________________________
Slika B.9. Uvođenje nove referentne ravnine paralelne osnovnoj ploči i tangentne na prihvat
Na pomoćnoj ravni se kreira skica koja sadrži kružnicu prečnika 15 mm, koja se nalazi na sredini
prihvata. Nakon kreiranja kružnice, zapremina se oduzima komandom Extruded Cut sa podešenom
opcijom Up to Next, da bi se izbjegla nepoželjena kolizija ove tipske forme sa ostalom geometrijom.
Slika B.10. Modeliranje otvora na gornjoj strani prihvata
___________________________________________________________________________________________
Desnim klikom na ikonicu Material, iz padajućeg menija bira se odgovarajući materijal

konstrukcije.
Slika B.11. Vizuelni efekat dodavanja materijala modelu
Da bi se provjerila prolaznost otvora ili neki prugi element na modelu, mogu se upotrijebiti
presječni pogledi, koji se uspostavljaju komandom Section View. Za presječnu ravan podesno je izabrati
Right ravninu.
Slika B.12. Presjek nosača

___________________________________________________________________________________________
Zadatak C
Modelirati priključak prikazan na slici, korišćenjem prostih tipskih formi. Priključak se sastoji od
poligonalnog dijela, cilindričnog dijela, proreza i suženog otvora.
Slika C.1. Crtež priključka
Kreiranje poligonalnog izduženja, modelira se na osnovu poligona kreiranog u skici.

Šestostranični poligon se kreira u skici koja se nalazi u Right ravnini. Skica svakako treba da sadrži ose
radi potpune definicije poligona. Dimenzija „otvora ključa“ iznosi 60 mm.
Slika C.2. Modeliranje poligonalnog dijela
Izdužavanje skice se vrši u proizvoljnom pravcu. Dimenzija izduženja (Extruded Boss/Base)

iznosi 20 mm.
___________________________________________________________________________________________
Na jednoj strani poligonalnog izduženja potrebno je modelirati cilindrični dio, čija je osnova
kružnica. Nakon kreiranja kružnice potrebno je izvršiti izduživanje skice, odnosno generisanje izdužene
tipske forme dužine 15 mm.
Slika C.3. Modeliranje cilindričnog dijela izduživanjem skice kružnice
Složeniji dio priključka se može modelirati korišćenjem komande Revolve Boss/Base. Kao
osnovu ove vrste tipske forme, potrebno je nacrtati odgovarajuću skicu, koja mora imati definisanu
sopstvenu osu rotacije. Skicu je potrebno kreirati u Front ravnini, jer je pogodna za ostvarivanje
simetričnosti ove tipske forme sa prethodnim formama.
Slika C.4. Skica kao osnova za generisanje rotacione forme
Nakon kreiranja, skica se rotira pokretanjem navedene komande čime se generiše rotaciona
tipska forma. Rotaciju oko selektovane ose treba izvršiti za puni krug, odnosno za 3600.
___________________________________________________________________________________________
Slika C.5. Generisanje rotacione forme na osnovu kreirane skice
Otvor sa složenim oblikom, koji se proteže kroz čitavu dužinu priključka, takođe se može
modelirati rotacionom formom, ali koji oduzima zapreminu na modelu. U Front ravnini je potrebno
kreirati odgovarajuću skicu, čiji oblik odgovara oduzetoj zapremini. Skica, pored pravih linija, sadrži i
luk, koji je na lijevoj strani tangentan na kreiranu liniju.
Slika C.6. Kreiranje skice kao osnove rotacione forme za

oduzimanje zapremine - suženog otvora
Rotaciju skice je potrebno izvšiti za puni krug, a kao osu rotacije je potrebno izabrati donju
liniju, koja je i najduža.
___________________________________________________________________________________________
Slika C.7. Generisanje rotacione forme - modeliranje suženog otvora
Jedan od načina modeliranja procjepa na cilindričnom dijelu priključka, zahtijeva usposavljanje

pomoćne (referentne) ravnine. Referentna ravnina se definiše paralelnošću sa Top ravninom i
tangentnošću na cilidrični dio.
Slika C.8. Uvođenje nove referentne ravnine
U novogenerisanoj ravni potrebno je nacrtati odgovarajuću skicu, koja je simetrična u odnosu na

osu rotacionih dijelova priključka. Skica se sastoji od pravougaonika, čije se bočne stranice poklapaju sa
ivicama cilindričnog dijela.
Na osnovu skice, a pomoću komande Extruded Cut, potrebno je oduzeti zapreminu modela, na
cilindričnom dijelu. Da bi se postigao željeni efekat, a to je oduzimanje zapremine do manjeg
cilindričnog dijela, u padajućem meniju potreno je izabrati opciju Up to Surface, a zatim selektovati
navedenu cilindričnu povšinu.
___________________________________________________________________________________________
Slika C.9. Kreiranje skice kao osnova generisanja ekstrudirane forme
Slika C.10. Modeliranje procjepa - skica ekstrudirana do plašta rotacionog dijela
Zgodno je prikazati modelirani priključak u presjeku sa Front ravninom. U presjeku se jasno

vide oblici koji su kreirani u ovoj vježbi.
Slika C.11. Model priključka u presjeku sa ravninom
___________________________________________________________________________________________
2.6.2. SLOŽENE TIPSKE FORME
Swept Boss/Base je komanda koja generiše zapreminsku geometrijsku formu koja se dobija kada
se skica - profil (Profile) kreće po selektovanoj putanji (Path). Putanja je najčešće otvorena kontura
odnosno skica, koja je kreirana u ravni ili u prostoru. Profil predstavlja zasebnu skicu, skicu koja je
nacrtana u drugoj odgovarajućoj ravni.
Slika 2.135. Generisanje forme izduživanjem skice po putanji
Profil i putanja se selektuju unutar radnog prostora ili u strukturnom stablu modela, sa prethodno
selektovanim poljem u okviru Profile and Path, koji se nalazi u menadžeru svojstvima forme. Prilikom
pokretanja komande, navedena polja se automatski uključuju, spremni da prime selektovane entitete.
Slika 2.136. Padajući meniji sa opcijama u menadžeru svojstvima Swept forme
U polju Options u menadžeru svojstvima tipske forme, nalaze se padajući meniji za izbor
orjentacije profila po putanji. Ako se za neku tačku konture kreirane u ravni definiše vektor položaja,
zavisno od odabranog tipa kretanja konture po putanji, pomenuti vektor će zauzimati određene položaje
odnosno mijenjati svoje parametre. Vektor položaja je definisan dužinom, uglom koji vektor zaklapa sa
osom te smjerom (od koordinatnog početka do posmatrane tačke).
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.137. Profil, putanja i vodeće krive generisani kao zasebne skice (vodeće krive dodiruju profil)
Dodatne vodeće krive linije se mogu selektovati nakon označavanja selekcionog polja Guide
curves. Vodeće krive moraju biti kreirane zasebno, i pri tome moraju dodirivati profil. U padajućem
meniju Orientation/twist type podešavaju se načini kretanja profila po putanji, i to:
• Follow Path - profil prati putanju pri čemu, u svakoj tački putanje, ostaje normalan na istu
(vektor položaja tačke konture ostaje normalan na tangentu u posmatranoj tački putanje),
• Keep normal constant - profil prati putanju pri čemu, u svakoj tački putanje, ostaje normalan na
ravan u kojoj je kreiran (vektor položaja tačke konture ostaje paralelan sa odgovarajućim vektorom u
izvornoj skici),
• Twist Along Path - profil prati putanju pri čemu se zakreće za unešeni ugao (ugao koji korisnik
upisuje u brojčano polje) ali ostaje normalan na putanju u svakoj njenoj tački. Pri ovoj opciji vektor
položaja posmatrane tačke konture ostaje normalan na tangentu posmatrane tačke putanje, ali
istovremeno i rotira za određen ugao oko posmatrane tačke na putanji odnosno same putanje,
Slika 2.138. Izduživanje skice po putanji uz rotaciju profila u toku izduživanja

___________________________________________________________________________________________
• Twist Along Path With Normal Constant - profil prati putanju pri čemu se zakreće za unešeni
ugao (ugao koji se upisuje u brojčano polje) ali ostaje normalan na ravan u kojoj je kreiran. Pri ovoj
opciji vektor položaja posmatrane tačke konture ostaje paralelan odgovarajućem vektoru na izvornoj
konturi, ali istovremeno i rotira za određen ugao oko tačke na putanji,
• Follow path and 1st guide curve - profil prati putanju i prvu vodeću krivu, pri čemu putanja daje
pravac kretanja profila u prostoru, a vodeća kriva diktira oblik profila tokom kretanja po putanji. Vektor
posmatrane tačke konture se kreće po putanji i ostaje normalan na tangentnu posmatrane tačke putanje,
ali mijenja intezitet shodno udaljenosti od putanje do selektovane krive,
Slika 2.139. Izduživanje skice po putanji uz praćenje prve vodeće krive
• Follow 1st and 2nd guides curve - profil prati prvu i drugu vodeću krivu. Vektor položaja
posmatrane tačke konture se kreće po putanji i ostaje normalan na tangentnu posmatrane tačke putanje,
ali mijenja intezitet shodno udaljenosti od putanje do selektovanih krivih,
Slika 2.140. Izduživanje skice po putanji uz praćenje prve i druge vodeće krive
___________________________________________________________________________________________
U padajućem meniju Path alignment type se podešavaju korekcije profila u toku kretanja po
putanji. Ukoliko korekcije nisu potrebne - bira se opcija None. Da bi se spriječilo samosiječenje profila
tokom kretanja po putanji, potrebno je izabrati putanju Minimum Twist. Ukoliko je potrebno da profil,
tokom kretanja po putanji, bude poravnat sa određenim pravcem, iz padajućeg menija bira se opcija
Direction Vector, a nakon toga se selektuje entitet koji predstavlja željeni pravac. Opcija All faces se
bira kada putanja dodiruje strane na modelu, a korisnik želi da profil tangira pomenute strane tokom
kretanja po putanji.
Slika 2.141. Usklađivanje tangentnih prelaza na plaštu Swept forme
U slučaju da je putanja sastavljena od lukova i pravaca koji međusobno tangiraju i Swept forma
će se sastojati od tangentih segmenata. Uključivanjem opcije Merge tangent faces izraženi tangentni
prelazi na profilu se stapaju u neprekidnu površinu a putanja se pretvara u splajn krivu.
Opcija Merge smooth faces se čekira ukoliko korisnik želi da sve strane na tipskoj formi budu
objedinjene, odnosno da plašt bude bez tangentnih prelaza.
Slika 2.142. Objedinjavanje zakrivljenog plašta u jedinstvenu površ
Čekiranjem opcije Align with end faces početak i kraj forme se poklapa sa površinom na kojoj se
nalazi. Početni i krajni profil Swept forme se produžuje do strane druge forme na modelu za koju je
vezan. Ova opcija je pogodna jer ne zahtijeva dodatne operacije i generisanje dodatnih formi na modelu.
___________________________________________________________________________________________
Neporavnato Poravnato
Slika 2.143. Poravnavanje krajeva Swept forme sa postojećim stranama modela
U padajućim poljima okvira Start/End Tangency podešava se početni i krajnji položaj profila u
odnosu na putanju. Ukoliko se izabere opcija Path Tangent profil će biti normalan na početnu, odnosno
krajnju tačku putanje.
Swept Cut komanda generiše geoemtrijsku formu koja oduzima zapreminu na postojećem
modelu. Oduzimanje zapremine posljedica je kretanja profila (skice) po selektovanoj putanji. Negativni
je ekvivalent tipske forme koja se dobija komandom Swept Boss/Base.
Slika 2.144. Oduzimanje zapremine na modelu izduživanjem skice po putanji
___________________________________________________________________________________________
Kao pomenuti ekvivalent, kod ove vrste forme mogu se izabrati oblici kretanja profila po putanji,
kao što su vodeće krive, ali i ostale opcije kao što su parametri putanje, parametri položaja profila tokom
kretanja po putanji i završeci forme na graničnim stranama postojećeg modela.
Slika 2.145. Oduzeta zapremina na modelu izduživanjem skice po putanji sa i bez rotacije profila
Slika 2.146. Oduzeta zapremina na modelu izduživanjem skice uz praćenje vodećih krivih
Prilikom kreiranja ove vrste tipske forme, umjesto profila kao skice u ravni, može se odabrati i
tijelo (Body) koje je kreirano unutar radnog okruženja modela čiju zapreminu želimo oduzeti. Forma
nastaje kao posljedica kretanja tijela po odgovarajućoj, selektovanoj, putanji.
Slika 2.147. Poduzimanje zapremine na modelu kretanjem tijela po putanji
Pomenuto tijelo se selektuje u radnom okruženju. Tijelo mora biti kreirano pomoću komande
Revolve Boss/Base i ne smije uključivati pomoćnu geometriju, i svakako - njegova geometrija ne smije
biti podijeljena sa osnovnim modelom.
___________________________________________________________________________________________
Loft Boss/Base komanda generiše geometrijsku formu koja nastaje kada se profili, kreirani na
različitim ravninama povezuju, pri čemu se dobija zapreminsko tijelo sa glatkim omotačem. Prema
definiciji, vektor položaja posmatrane tačke na polaznom profilu se kreće (mijenja položaj u prostoru)
prema odgovarajućem vektoru na susjednom profilu, i shodno njemu mijena smjer i intezitet.
Slika 2.148. Generisanje forme spajanjem skica na različitim ravninama
Željeni profili se selektuju ili u radnom okruženju ili u strukturnom stablu. Pri selekciji se vodi
računa o poretku, koji se ispisuje u selekcionom polju Profiles u menadžeru svojstvima navedene tipske
forme. U navedenom polju konture se mogu brisati ili naknadno dadavati.
U okviru Start/End Constraint menadžera svojstvima forme, preko padajućih menija vrši se
podešavanje početnog i završnog dijela tipske forme, odnosno oblik tipske forme u toku povezivanja
profila. Posebno se podešava početni a posebno krajnji profil. Izbor oblika povezivanja utiče na
zakrivljenost omotača forme. Podešavanje može biti:
• Normal To Profile - profili se povezuju tako da je početni i krajnji dio forme normalan na
posmatrani profil. Po definiciji, uvodi se vektor koji je normalan na dati profil, koji se, prilikom
povezivanja profila, sabira sa vektorom položaja posmatrane tačke na datom profilu te opisuje omotač
forme. Pravac i intezitet novouvedenog vektora se unosi u odgovarajućim brojčanim poljima, što
uzrokuje odgovarajuću zakrivljenost plašta tipske forme,
• Direction Vector - profili se povezuju slično prethodnoj opciji s tim da se, umjesto vektora
normale na profil, uvodi se vektor u pravcu odabranom u radnom okruženju (skica sa pravom linijom ili
ivica). Položaj i intezitet ovog vektora je moguće mijenjati što uzrokuje odgovarajuću zakrivljenost
plašta tipske forme,
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.149. Prosto povezivanje profila Slika 2.150. Povezivanje profila normalno na profile
• Tangency to Face - profili se povezuju tako da strane na plaštu tipske forme budu tangente sa
stranama koje se graniče sa stranom na kojoj je kreiran profil,
• Curvature to Face - profili se povezuju slično prethodnoj opciji, s tim da strane koje se graniče
sa stranom na kojoj je kreiran profil uzrokuju odgovarajuću zakrivljenost plašta.
Slika 2.151. Povezivanje profila tangentno na susjedne strane i zakrivljenost u skladu sa stranama
Prilikom povezivanja profila i generisanja tipske forme, prije potvrđivanja željenog oblika,
pojavljuje se linija povezivanja. Linija povezivanja bira po jednu karakterističnu tačku na svakom
profilu koji se povezuju i time uzrokuje određen oblik forme. Linija se može, preko krajnjih tačaka,
manuelno pomicati po profilu i time mijenjati zakrivljenost i oblik plašta. Linija povezivanju profila je
od velikog značaja u slučaju da se povezuju različiti profili (npr. pravougaonik - krug, elipsa - poligon i
sl.)
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.152. Profili i vodeća kriva kreirani kao zasebne skice (vodeća kriva dodiruje profile)
Ukoliko ima potrebe da profili prilikom povezivanja, prate odgovarajuaću krivu - potrebno je, pri
uključenom selekcionom polju Guide Curves, u radnom okruženju ili strukturnom stablu selektovati
željenu krivu koja je kreirana kao zasebna skica, koja mora dodirivati selektovane profile.
Slika 2.153. Generisanje forme povezivanjem profila uz praćenje vodeće krive
Kriva različito može da utiče na profile prilikom povezivanja. U padajućem meniju Guide curves
influence u okviru Guide Curves, vrši se izbor uticaja krive na kretanje profila. Moguće je izabrati
sljedeće oblike uticaja:
___________________________________________________________________________________________
• To Next Guide - vodeća kriva utiče na povezivanje profila samo na dijelu na kome je kreirana, a
sljedeća kreirana vodeća kriva imaće uticaj na dijelu na kome je ta vodeća kriva kreirana,
• To Next Sharp - kriva utiče na povezivanje profila samo na dijelu između susjednih oštrih ivica.
Susjedne tangentne ivice (prelazi) na omotaču forme su uključeni u praćenje vodeće krive,
Slika 2.154. Povezivanje profila uz praćenje vodeće krive pri opciji To Next Sharp
• To Next Egde - vodeća kriva utiče na povezivanje profila samo na dijelu između dvije susjedne
ivice na formi, bez obzira da li predstavljaju tangentne ili oštre prelaze,
• Global - povezivanje profila vrši se potpunim praćenjem vodeće krive.
Slika 2.155. Povezivanje profila uz potpuno praćenje vodeće krive (pri opciji Global)
Oblici početka i kraja tipske forme prilikom povezivanja profila po selektovanoj vodećoj krivoj,
slični su oblicima koji se mogu javiti prilikom povezivanja profila bez upotrebe vodeće krive. Ovi oblici
su opisani naprijed, a podešavaju se u padajućem meniju Guide tangency type u okviru Guide Curves u
menadžeru svojstvima forme.
___________________________________________________________________________________________
Loft Cut je komanda koja generiše negativno ekvivalentnu geometrijsku formu zapreminskoj
formi Loft Boss/Base. Uklanjanje zapremine na postojećem modelu, koji ima realnu zapreminu, je
posljedica povezivanja profila koji su kreirani na zasebnim ravninama.
Slika 2.156. Oduzimanje zapremine na modelu povezivanjem profila
Povezivanje profila prilikom oduzimanja zapremine može se izvršiti i posredstvom vodeće krive,
kao zasebne skice. Sva podešavanja kao što su oblik povezivanja profila i oblik zakrivljenosti plašta
forme u odnosu na polazni i krajnji profil, ista su kao i kod zapreminske forme Loft Boss/Base.
Slika 2.157. Oduzimanje zapremine na modelu povezivanjem profila

uz uslov normalnosti profila na susjedne strane
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.158. Oduzeta zapremina na modelu povezivanjem profila
Slika 2.159. Oduzeta zapremina na modelu povezivanjem profila uz praćenje vodeće krive
Slika 2.160. Oduzeta zapremina na modelu povezivanjem profila uz praćenje vodeće krive i uslov
normalnosti na početni i krajnji profil
___________________________________________________________________________________________
2.6.3. NANESENE TIPSKE FORME
Nanesene ili aplikacijske forme su tipske forme čijim razvojem su izbjegnute dugotrajne rutine i
procesi uobičajenog modeliranja pomoću prostih i složenih formi. Same rutine i procesi modeliranja su
ugrađeni u aplikaciju (softver), tako da korisnik, sa minimalnim brojem entiteta, kreira tipsku formu. U
toku modeliranja, softver prepoznaje namjere korisnika i generiše nanesena forma.
Nanesenih formi ima veliki broj, koji zavisi od tipa softvera, namjene softvera i sl. U
najustaljenije nanesene forme spadaju: nanošenje zaobljenja i skošenja, modeliranje kutijastog oblika,
modeliranje rebra i ojačanja, nanošenje otvora posebnog oblika i sa navojem, i sl.
Modeliranje kutijastih oblika (Shell) se izvodi tako što korisnik, unutar odgovarajućih polja
(Parameters) u menadžeru svojstvima, unosi debljinu stijenke kutijastog oblika i na modelu selektuje
strane koje želi da ukloni.
Slika 2.161. Generisanje kutijastog oblika selektovanjem strana koje se uklanjaju
Uklonjeni dio zapremine prati oblik ostalih strana na modelu i formira kutijasti oblik sa željenom
debljinom stijenki.
Slika 2.162. Kutijasti oblik prati oblik modela
___________________________________________________________________________________________
Modeliranje rebara i ojačanja (Rib) vrši se na osnovu skice koja predstavlja oblik željenog
ojačanja. Na modelu je potrebno odrediti ravan u kojoj se nalazi ojačanje i kreirati odgovarajuću skicu.
Unutar menadžera svojstvima ove vrste nanesenih formi, kao parametari se unose: debljina ojačanja,
smjer prostiranja u odnosu na model, smjer prostiranja u odnosu na skicu, i veličinu i oblik skošenja
rebra.
Slika 2.163. Generisanje rebra na osnovu skice
Oblik rebra, prema podešenim parametrima, prostire se do graničnih strana modela, slično kao
kod upotrebe opcije Up to Next kod tipske forme Extrude Boss/Base.
Slika 2.164. Generisano rebro prati oblik modela
___________________________________________________________________________________________
Otvori sa predefinisanom strukturom se kreiraju pomoću komande Hole Wizard. U otvore sa

predefinisanom strukturom spadaju upušteni otvori sa navojem. Unutar menadžera svojstava, sa
kartičnim pregledom paleta opcija, korisnik podešava:
• Oblik i vrstu otvora (prema odabranom standardu) i
• Položaj odabranog otvora na modelu.
Slika 2.165. Izbor oblika otvora sa predefinisanom strukturom
Podešavanje ostalih parametara predefinisanih otvora zavisi od izbora standarda, oblika, vrste i
veličine otvora i sl. Pozicioniranje otvora se vrši pod karticom Position, u kojoj korisnik selektuje stranu
na modelu na kojoj želi da „izbuši“ otvor.
Otvaranjem navedene kartice
odnosno selektovanjem strane,
automatski se pokreće i nanošenje
otvora koji je definisan tačkom koja
se nalazi na vrhu i u osi otvora koji
se modelira. Klikom kursora na
odabranu stranu modela definiše se
pozicija i modelira otvor. Sljedeći
klik kursorom definiše poziciju
drugog otvora i tako redom. Prekid
nanošenja otvora izvodi se pritiskom
na taster Esc. Nakon toga, pozicija
otvora (preko pripadajuće tačke) se
može defisati kotiranjem i
relacijama.
Slika 2.166. Definisanje pozicije

otvora na modelu
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.167. Otvori modelirani na selektovanoj strani modela
Navoj na cilindričnoj površini je skoro nezaobilazan strukturni element na rotacionim

mašinskim dijelovima. Navoj na cilindričnoj površini se modelira pomoću komande Cosmetic Thread,
koja se nalazi u padajućem podmeniju Annotations menija Insert. Da bi se modelirao navoj na željenoj
cilindričnoj površini, potrebno je selektovati kružnu ivicu na modelu od koje će se, preko željene
cilindrične površine, pružati navoj. Selektovana ivica se ispisuje u selekcionom polju u menadžeru
svojstvima, gdje se može izvršiti brisanje i ponovna selekcija drugog željenog entiteta.
Slika 2.168. Modeliranje narezanog navoja na cilindričnom dijelu modela
U padajućem meniju Standard bira se odgovarajući standard koji definiše mjere i oznake navoja.
Ukoliko se ne izabere ni jedan standard, korisnik mora samostalno definisati dubinu urezivanja navoja,
upisujući vrijednost dubine u ponuđeno brojčano polje. Navoj može biti metrički (Machine Thread) ili
cijevni (Straight pipe tapped thread) što se može izabrati iz padajućeg menija Type. Prema odabranom
standardu i tipu navoja, u padajućem meniju Size bira se veličina navoja (nazivna mjera). Dužina
narezanog dijela se bira iz padajućeg menija, dok se vrijednost dužine upisuje u odgovarajuće brojčano
polje.
___________________________________________________________________________________________
Skošenje se modelira pokretanjem komande Chamfer. Prilikom nanošenja skošenja potrebno je

selektovati ivice na modelu koje je potrebno skositi. Parametri skošenja, pored pravca prostiranja, koje
korisnik može izabrati su ugao i dužina skošenja, odnosno dužine skošenja u dva pravca (Angle distance
ili Distance distance). Rutinska pojedinačna selekcija niza tangentnih ivica može se izbjeći
uključivanjem opcije Tangent propargation. Pri uključenoj navedenopj opciji, skošenjem će biti
zahvaćene sve ivice na modelu koje su susjedne selektovanoj, a uz to i tangente na istu.
Slika 2.169. Generisanje skošenja na selektovanim ivicama na modelu
Prilikom selekcije susjednih ivica na modelu, skošenje će u tjemenu između navedenih ivica
dobiti poseban oblik. Oblik skošenja odgovara obliku skošenja koji bi se dobio prilikom skošenja ivica
na realnom dijelu, prilikom njegove izrade.
Često se prilikom nanošenja skošenja na odgovarajuću ivicu modela, u okolini ivice nalaze druge
forme za koje se ne želi da budu zahvaćene skošenjem. Ukoliko korisnik želi da navedene forme ne
budu zahvaćeni skošenjem, potrebno je da jednostavno čekira opciju Keep features, koja se nalazi u
menadžeru svojstvima.
a b c
Slika 2.170. Model bez skošenja (a); sa skošenjem (b) i sa skošenjem uz opciju Keep features (c)
Sve opcije koje se nalaze pod komandom Chamfer, dostupne su i pod komandom koja generiše
zaobljenje na selektovanoj ivici (Fillet).
___________________________________________________________________________________________
Nanošenje zaobljenja se izvršava pokretanjem komande Fillet. Prilikom nanošenja parametri

zavise od vrste i oblika zaobljenja, koji se mogu čekirati u menadžeru svojstvima.
Slika 2.171. Nanošenje zaobljenja na selektovanim ivicama na modelu
Opciono, oblici zaobljenja koji se mogu interaktivno nanijeti na model, su sljedeći:

• Nanošenje zaobljenja konstantnog radijusa (Constant radius),
• Nanošenje zaobljenja promjenjivog radijusa (Variable radius), pri čemu se na ivici, preko
brojčanog polja u menadžeru svojstvima nanose diskretne tačke, za koje se pojedinačno unosi
vrijednost radijusa u odgovarajuće brojčano polje,
• Nanošenje zaobljenja između dvije selektovane strane (Face radius), pri čemu se u menadžeru
svojstvima, sa uključenim odgovarajućim selekcionim poljima, moraju selektovati dvije strane na
modelu, između kojih se uspostavlja zaobljenje,
• Nanošenje potpunog zaobljenja između tri strane (Full face radius), pri čemu korisnik, sa
uključenim odgovarajućim selekcionim poljima menadžera svojstvima, selektuje tri susjedne
strane na modelu.
Slika 2.172. Nanešeno konstantno zaobljenje Slika 2.173. Nanešeno varijabilno zaobljenje
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.174. Zaobljenje između dvije strane Slika 2.175. Potpuno zaobljenje tri strane
Forme na zakrivljenoj površini su aktuelni u graverskoj i štamparskoj industriji. Forma (Warp)

se generiše na osnovu skice koja je kreirana u odgovarajućoj ravni i kao takva, poklopljena (zalijepljena)
sa selektovanom krivom površinom na modelu. Treba primijetiti da se ne radi o projekciji skice na
krivoj površi, neko o jednostavnom „lijepljenju“ skice na površinu.
Fičer na zakrivljenoj površi može da bude definisan kao:
• Oduzimanje materijala (Deboss),
• Dodavanje materijala (Emboss) i
• Preslikavanje skice na površinu (Scribe).
Slika 2.176. Generisanje forme na osnovu preslikane skice na krivu površ
___________________________________________________________________________________________
Tipska forma Warp se parametrizira pomoću visine. Svi parametri se unose u menadžeru
svojstvima forme, dok se odgovarajuće skice i površine mogu selektovati na modelu odnosno u
strukturnom stablu modela.
Slika 2.177. Oduzmanje ili dodavanje zapremine na osnovu skice preslikane na krivu površ
Pored navedenih i opisanih nanesenih fformi, mogu se sresti i drugi kao što su: izrada kupole
(Dome), izduživanje površine (Deform), uvijanje (Flex), itd. Sve komande vezane za nanesene forme
nalaze se u padajućem meniju Insert pod podmenijem Features. Postojeće nanesene forme su razvijene
s ciljem izbjegavanja dugotrajnog modeliranja određenog broja složenih struktura.
___________________________________________________________________________________________
Zadatak D
Modelirati nosač prikazan na slici. Nosač se sastoji od dva cilindrična dijela, koja su spojena
dijelom čiji profil ima oblik slova T. Na nosaču je potrebno nanijeti skošenja i zaobljenja.
Slika D.1. Izgled nosača
U Front ravni potrebno je nacrtati kružnicu prečnika 100 mm. Zbog specifičnog položaja
spojnog dijela, izvlačenje skice pomoću komande Extrude Boss/Base će se izvršiti u dva smjera, i to u
pozitivnom smjeru (Direction 1) za 120 mm, a u negativnom smjeru 50 mm (Direction 2). Oba
generisana cilindra, potrebno je skositi za 50.
Slika D.2. Modeliranje većeg cilindričnog dijela
___________________________________________________________________________________________
U ravni Right potrebno je nacrtati oblik spojnog dijela između dva cilindrična dijela. Spojni dio
ima oblik slova T, a pri kreiranju skice potrebno je koristiti osu simetrije, i vezati je za ishodište
koordinatnog sistema, da bi se uspostavio odgovarajući položaj spojnog dijela. Zaobljenja na navedenom
dijelu mogu se odmah kreirati na skici.
Slika D.3. Skica kao profil pri modeliranju složene forme
Oblik putanje spojnog dijela potrebno je skicirati u drugoj ravnini. U ovom slučaju, zbog
povoljno izabranih prethodnih ravnina za skiciranje, potrebno je izabrati Top ravninu, i u njoj kreirati
putanju prethodno kreiranog profila, a koja je vezana za koordinatno ishodište.
Slika D.4. Modeliranje putanje
Nakon potvrđivanja i izlaska i iz prethodne skice, pokreće se komanda za kreiranje Swept

Boss/Base forme, pri čemu se selektuju prethodno kreirani profil i kreirana putanja. Prilikom generisanja
forme, nisu potrebna dodatna podešavanja.
___________________________________________________________________________________________
Slika D.5. Modeliranje spojnog dijela u obliku složene forme
Da bi se modelirao krajnji cilindrični dio, potrebno je selektovati krajnju stranu prethodno

kreirane forme i u istoj kreirati odgovarajuću skicu čija kontura odgovara obliku pomenutog dijela. Pri
tome je potrebno kreirati odgovarajuće ose simetrije.
Slika D.6. Skica kao osnova prostog rotacione forme
Rotaciju je potrebno izvršiti za pun krug, oko kreirane ose, pokretanjem komande Revolve
Boss/Base.
Slika D.7. Modeliranje manjeg cilindričnog dijela pomoću rotacione forme
___________________________________________________________________________________________
Nakon generisanja rotacione forme, potrebno je probušiti rotacioni dio nosača. Na ravnoj strani,
kreira se skica koja sadrži kružnicu prečnika 60 mm, koja je koncentrična sa kružnom ivicom navedene
tipske forme. Na osnovu skicirane kružnice, potrebno je oduzeti zapreminu izduživanjem, uz opciju
Throught All.
Slika D.8. Modeliranje otvora na manjem cilindričnom dijelu
Kao i na prethodnom cilindričnom dijelu, potrebno je izbušiti otvor i na većem cilindričnom

dijelu. Skica se nalazi na jednoj od ravnih strana, a kružnica u njoj je prečnika 50 mm i koncentrična je
sa kružnom ivicom. Generisanje otvora se izvodi na osnovu skice kružnice, oduzimanjem materijala
izduživanjem skice, uz opciju izduživanja Up to Next.
Slika D.9. Modeliranje otvora na većem cilindričnom dijelu
Na naznačenim mjestima na nosaču, potrebno je nanijeti skošenja ivica (Chamfer) sa

parametrima 5 mm pod uglom od 450, odnosno nanijeti zaobljenje ivica (Fillet) radijusa 4 mm.
___________________________________________________________________________________________
Slika D.10. Modeliranje skošenja na odabrane ivice na modelu
Slika D.11. Modeliranje zaobljenja na odabranim ivicama modela
Modelirani nosač je zgodno prikazati kao žičani model, sa uključenim nevidljivim ivicama. Na
ovako prikazanom modelu, jasno se raspoznaju odnosi generisanih formi.
Slika D.12. Prikaz žičanog modela poluge
___________________________________________________________________________________________
Zadatak E
Modelirati tijelo ispusnog ventila, koje je prikazano na slici. Tijelo se sastoji od prirubnog dijela,
suženog dijela, i ispusnog dijela, na kojem se nalazi prihvat ventila.
Slika E.1. Izgled tijela ventila
Prvo je potrebno kreirati prirubni dio, koji ima oblik pravougaonika, a koji sadrži otvore za vijke.
Potrebno je kreirati skicu, sa odgovarajućim osama simetrije, radi olakšanog kreiranja ostalih elemenata
ispusnog ventila. Skica prirubnog dijela se može kreirati u Right ravni. Skica sadrži relacije
simetričnosti, jednakosti prečnika kružnica i sl.
Slika E.2. Skica kao osnov za modeliranja prirubnice

___________________________________________________________________________________________
Nakon kreiranja skice, potrebno je izdužiti za 10 mm u pozitivnom smjeru, tako da se dobija

osnova modela - prirubni dio.
Slika E.3. Modeliranje prirubnog dijela tijela ventila
Suženje se modelira na osnovu tri profila koje je potrebno, kao skice, kreirati na tri zasebne
referentne ravnine. Da bi se ovo uspješno izvelo, potrebno je kreirati dvije dodatne ravnine na modelu,
koje su paralelne sa osnovom, i na rastojanju od 50 mm.
Slika E.4. Uvođenje novih ekvidistantnih referentnih ravnina
___________________________________________________________________________________________
Na ravnoj strani prirubnice potrebno je kreirati skicu, koja sadrži kružnicu koja je koradijalna
(Coradial) sa kružnom ivicom koja je generisana prilikom modeliranja prirubnice.
Slika E.5. Skiciranje kružnice na prirubnom dijelu kao prvog profila
Na svakoj od dvije novouvedene ravnine, potrebno je kreirati kružnicu odgovarajućeg prečnika.

Na ravnini bližoj prirubnici, kružnica ima prečnik 50 mm, a na daljoj ravnini kružnica ima prečnik 30
mm, da bi se postiglo efektno izduženje. Ukoliko bi se tačno proračunavalo suženje, za svaku dimenziju
prečnika, mogla bi se zadati odgovarajuća funkcija.
Slika E.6. Kreiranje kružnica u novouvedenim ravninama - drugi i treći profil
Na osnovu kreiranih skica, moguće je generisati formu Loft Boss/Base, koja povezuje iste. Ova
forma mora biti tankostjena struktura (Thin feature), debljine stjenke 2 mm.
Prilikom generisanja, potrebno je dovesti spojnu liniju u odgovarajući pravac, a za najmanji
profil, da plašt forme bude normalan na skicu (Normal to Profile) u padajućem meniju End profile.
Time se postiže da suženje blago pređe u izlazni dio.
___________________________________________________________________________________________
Slika E.7. Modeliranje suženog dijela pomoću Loft forme
Modeliranje izlaznog dijela se modelira pomoću forme Swept Boss/Base. Prvo je potrebno
kreirati skicu na ravnoj strani izlaza suženog dijela, i to na način da se kružne ivice pretvore u
geometriju pomoću komande Convert Entities. Time se obezbjeđuje potpuno poklapanje oblika izlaznog
dijela sa izlazom suženja.
Slika E.8. Kreiranje profila i putanje kao osnova Swept forme

___________________________________________________________________________________________
Putanju je potrebno kreirati u Front ravni, jer je ista najpogodnija. Generisanje forme se izvodi
pokretanjem pomenute komande, te selektovanjem profila i odgovarajuće putanje.
Slika E.9. Modeliranje izlaznog dijela tijela ventila
Prihvat ventila se modelira na novouvedenoj ravnini, koja je paralelna Top ravnini i koja se
nalazi na rastojanju 20 mm od pomenute koordinatne ravni.
Slika E.10. Uvođenje nove ravnine radi modeliranja izduženog dijela
Na novouvedenoj ravni, potrebno je kreirati kružnicu prečnika 25 mm, koja se nalazi na

rastojanju od 125 mm od prirubnice. Na osnovu kreirane skice, generiše se izdužena forma Extrude
Boss/Base, u čijem se menadžeru svojstvima bira opcija Up to Next.
___________________________________________________________________________________________
Slika E.11. Kreiranje skice kao osnove cilindričnog izduženja
Slika E.12. Modeliranje prihvatnog dijela tijela ventila
Otvor na prihvatnom dijelu ventila modelira se na osnovu skice koja se kreira na gornjoj ravnoj
strani. Skica sadrži kružnicu prečnika 16 mm, koja je koncentrična sa ivicom izduženog dijela.
___________________________________________________________________________________________
Slika E.13. Modeliranje cilindričnog otvora na prihvatnom dijelu
Da bi se razmotrila geometrija modeliranog tijela ventila, može se uvesti presjek pomoću Front
ravnine.
Slika E.14. Izgled tijela ventila u presjeku sa Front ravninom
___________________________________________________________________________________________
2.7. TRANSFORMACIJA I MANIPULACIJA TIPSKIM

FORMAMA
Fičeri generisani na modelu podložni su preslikavanju, umnožavanju po određenom rasporedu,

skaliranju, itd. slično entitetima u skici. Ove funkcije višestruko ubrzavaju i pojednostavljuju proces
modeliranja. Njima se isključuje dugotrajno, višestruko, te rutinsko modeliranje sličnih formi.
Što se tiče matematičkog opisa navedenih operacija, iste se svode na uvođenje transformacionih
matrica skaliranja, kopiranja i translacije. Na primjer, umnožavanje po određenom rasporedu svodi se na
umnožavanje formi i odgovarajuću translaciju istih. Sva geometrija koja se dobije kao posljedica
provođenja ovih operacija, egzistira kao tipska forma i nalazi se u strukturnom stablu modela.
Sve operacije se mogu izvesti nad jednom ili grupom formi, a ukoliko se određenom operacijom
generiše nemoguća geometrija, program će javiti grešku. Primjer za ovu situaciju je generisanje linijskog
rasporeda pri čemu se pojedine, umnožene forme, postave izvan bazne geometrije modela.
Preslikavanje geoemtrijskih formi se izvodi pomoću komande Mirror. Posljedica pokretanja

komande je preslikavanje geometrije forme preko selektovane ravni. Kao ravan preslikavanja može se
izabrati koordinatna ravan, referentna ravan ili odgovarajuća ravna strana na modelu. Forme koje se
preslikavaju mogu se selektovati u strukturnom stablu ili na samom modelu.
Slika 2.178. Preslikavanje fiorme u odnosu na selektovanu ravan
Fičeri se mogu naknadno dodavati ili isključivati iz procesa preslikavanja. U odgovarajućim

poljima menadžera svojstvima selektuju se potrebni entiteti koji su neophodni u procesu preslikavanja
kao što su ravni preslikavanja (Mirror Face/Plane) i forme koji se preslikavaju preko navedene ravni
(Features to Mirror).
Takođe, moguće je preslikavati i:
• strane na modelu (Faces to Mirror) i
• tijela (Body to Mirror).
___________________________________________________________________________________________
Skaliranje modela se izvršava pokretanjem komande Scale koja se nalazi u padajućem meniju
Insert, pod podmenijem Features. Izuzetak od ostalih komandi je u tome što se skaliranje može provesti
samo nad cjelokupnom geometrijom modela. Kao parametar skaliranja u brojčano polje se unosi
umnožak. Skaliranje se odvija u odnosu na: težište modela (Centroid), koordinatni sistem (Coordinate
system) ili koordinatno ishodište (Origin).
Slika 2.179. Uvećavanje ili umanjenje modela
Linearni raspored formi se matematički opisuje preko umnožavanja formi i translacije istih po
definisanom rasporedu. Uspostavlja se pokretanjem komande Linear Pattern koja se nalazi na paleti
alata za generisanje formi. U ovom rasporedu mogu da učesvuju forme, površi ili tijela.
Slika 2.180. Generisanje linearnog rasporeda formi

___________________________________________________________________________________________
Linearni raspored se nezavisno definiše u dvije dimenzije (Direction 1 i Direction 2) preko

sljedećih parametara:
• pravac prostiranja (selektovanjem odgovarajuće ivice, ose, linije),
• razdaljina između susjednih umnožaka (upisuje se u odgovarajuće brojčano polje),
• broj umnožaka po pravcu prostiranja (upisuje se u odgovarajuće brojčano polje).
Fičeri se naknadno mogu dodavati i brisati unutar selekcionog polja u menadžeru svojstvima
(Features to Pattern). Raspored se može izvršiti bez umnožavanja rasporeda po redovima i kolonama,
što se postiže čekiranjem opcije Pattern seed only. Iz uspostavljenog rasporeda se mogu isključiti
određene forme, uključivanjem selekcionog polja Instances to Skip i označavanjem željenih umnoženih
formi.
Slika 2.181. Raspoređivanje formi bez umnožavanja po kolonama i redovima
Slika 2.182. Linearno raspoređene forme sa izuzetim umnošcima
___________________________________________________________________________________________
Kružni raspored formi se matematički takođe opisuje kopiranjem selektovanih formi i

odgovarajućom translacijom istih. Izvršava se pokretanjem komande Circular Pattern. U ovoj vrsti
rasporeda mogu da učesvuju forme, površi ili tijela.
Slika 2.183. Generisanje kružnog rasporeda formi
Za uspostavljanje kružnog rasporeda mora biti definisana osa oko koje se vrši raspoređivanje
formi. Kružni raspored se parametrizira preko ugla (ugao između krajnih formi u rasporedu) i broja
formi u rasporedu. Raspored može da se izvede sa jednakim rastojanjem unutar zadanog obuhvatnog
ugla (Equal spacing) ili uglovnim rastojanjem između pojedinih formi. Iz rasporeda mogu biti izuzeti
pojedini umnošci formi, njihovom selekcijom nakon uključenja selekcionog polja Instances to Skip.
Slika 2.184. Kruž. raspored sa definisanim uglom Slika 2.185. Kruž. raspored sa izuzetim umnošcima
___________________________________________________________________________________________
Tabelarni raspored formi je pogodan ukoliko postoji potreba za velikim umnožavanjem formi,
sa preciznim koordinatnim rasporedom. Provodi se pokretanjem komande Table Driven Pattern.
Slika 2.186. Generisanje rasporeda formi na osnovu tabele sa koordinatama
Za uspostavu ove vrste rasporeda potrebno je definisati:

• referentnu tačku na modelu (Reference point) - koja može biti ishodište koordinatnog sistema
(Centroid) ili vektor translacije definisan selektovanom tačkom i težištem izvorne forme
(Selected point). Pozicije umnoženih formi su koordinate koje se dobiju sabiranjem vektora
pozicije definisanog tabelom i vektora translacije,
• odgovarajući referentni koordinatni sistem (Coordinate system),
• koordinate pozicija formi unose se u odgovarajće tabelarno polje.
Slika 2.187. Uvoz koordinata iz vanjske datoteke

___________________________________________________________________________________________
Koordinate pozicija upisane u tabelu mogu se izvoziti iz softvera kao posebna datoteka (Save
As). Takođe, koordinate tačaka se mogu i uvoziti (Browse) iz ASCII datoteke (datoteka kreiranog u
Notepad-u). U navedenu datoteku se unose Kartezijeve koordinate tačaka, tako da se x i y koordinate
odvajaju tasterom Tab, dok se sljedeća tačka definiše u novom redu (Enter).
Raspoređivanje formi po krivoj liniji se koristi kada je potrebno izvršiti raspoređivanje formi
po nekoj putanji. Prije generisanja ove vrste rasporeda potrebno je da postoji ranije kreirana,
odgovarajuća, ravanska skica. Pokreće se komandom Curve Driven Pattern, a pored formi,
raspoređivati se mogu strane na modelu i tijela.
Slika 2.188. Generisanje rasporeda formi po krivoj liniji
Raspored se može izvršiti u dva pravca, koji mogu biti krive - nacrtane u zasebnim skicama, ili
postojeći entiteti na modelu. Raspoređivanje po čitavoj krivoj se može vršiti sa jednakim razdaljinama
po čitavoj krivoj (Equal spacing) ili sa jednakim razdaljinama po zadanim pravcima, pri čemu je
potrebno unijeti razdaljinu između formi. Iz uspostavljenog rasporeda je moguće izuzeti željene forme
uključivanjem selekcionog polja Instances to Skip i izborom odgovarajućih članova rasporeda.
Slika 2.189. Raspored formi u dva pravca po odgovarajućim krivim linijama
___________________________________________________________________________________________
Raspored formi po skici je moguće generisati ukoliko postoji skica u kojoj su kreirane tačke u
kojima je potrebno postaviti forme. Generiše se komandom Sketch Drive Pattern. Sve funkcije koje su
bile dostupne u ostalim oblicima rasporeda, osim izuzimanja umnožaka, dostupne su i u ovoj vrsti
rasporeda.
Slika 2.190. Raspored formi po kreiranoj skici
Popunjavanje površi formama je pogodno za kreiranje otvora za vazdušno hlađenje, rešetki i

slično. Za generisanje je potrebno selektovati stranu na modelu po kojoj je potrebno izvršiti
umnožavanje formi. Forme koje unožavamo moguće je izabrati na modelu (Selected features) ili kreirati
proste forme u obliku specijalnih otvora (Create seed cut), a kao pravac prostiranja potrebno je izabrati
odgovarajuću ivicu.
Slika 2.191. Generisanje rasporeda formi sa popunjavanjem selektovane oblasti
___________________________________________________________________________________________
Prilikom utvrđivanja oblika popunjavanja selektovane strane na modelu, potrebno je podesiti

odgovarajuće brojčane parametre: udaljenosti jedne forme u odnosu na drugu, ugao nagiba rasporeda,
ekvidistantni prostor oko ivice selektovane strane koja se popunjava i slično. Oblik popunjavanja su:
• potpuno pravolinijsko popunjavanje (Perforation),
• popunjavanje u obliku cikličnih rasporeda (Circular),
• popunjavanje u obliku kvadratnih rasporeda (Square),
• popunjavanje u obliku poligonalnih rasporeda (Polygon).
Slika 2.192. Pravolinijsko popunjavanje Slika 2.193. Kružno popunjavanje
Slika 2.194. Kvadratno popunjavanje Slika 2.195. Poligonalno popunjavanje
___________________________________________________________________________________________
Zadatak F
Potrebno je modelirati poklopac sa otvorima za ventilaciju. Poklopac se sastoji iz kutijastih

dijelova u obliku prizme i cilindra. Na modelu se nalaze i rebrasta ojačanja, dijelovi sa navojem i otvori
za hlađenje.
Slika F.1. Izgled poklopca
Prizmatični dio se modelira na osnovu skice u obliku zaobljenog kvadrata, koji je simetričan u
odnosu na koordinatno ishodište. Na osnovu skice, potrebno je generisati izvučena forma visine 20 mm.
Slika E.2. Modeliranje prizmatičnog dijela

___________________________________________________________________________________________
Na jednoj ravnoj strani prizmatičnog dijela potrebno je skicirati kružnicu, čiji se centar nalazi u
kordinatnom početku i koja ima prečnik od 110 mm. Na osnovu ove skice, generiše se cilindrični dio
visine 20 mm
Slika E.3. Modeliranje cilindričnog dijela poklopca
Naznačene ivice na prizmatičnom i cilindričnom dijelu modela, potrebno je zaobliti sa

zaobljenjem poluprečnika 5 mm.
Slika E.4. Modeliranje zaobljenja na poklopcu
___________________________________________________________________________________________
Kutijasti oblik se dobija pokretanjem komande Shell, pri čemu se selektuje ravna strana za koju
korisnik želi da bude otvoreni dio kutijastog oblika. Kutijasti oblik je potrebno modelirati tako da su
stijenke strukture debljine 2 mm.
Slika E.5. Modeliranje kutijastog oblika poklopca
Nakon modeliranja kutijastog oblika, mogu se modelirati ojačanja cilindričnog dijela (Rib). Za
modeliranje ojačanja neophodna je otvorena skica, koja u ovom slučaju sadrži liniju čiji su krajevi
poklapaju sa tačkama na prelazu radijusa na cilindričnom i prizmatičnom dijelu. Ovu skicu je potrebno
kreirati u Right ravnini.
Slika E.6. Modeliranje ojačanja na osnovu skice
___________________________________________________________________________________________
Modelirana rebra imaju oštre ivice, pa je neophodno da se ivice koje tvore prethodno modelirane
forme i modelirano rebro zaoble sa radijusom od 1 mm.
Slika E.7. Modeliranje zaobljenja na ojačanju
Modelirana rebra je potrebno umnožiti po cilindričnom dijelu, pomoću kružnog rasporeda formi.
Prvo je neophodno definisati osu rotacije koja se dobija kada korisnik pokrene komandu Axis unutar
menija Reference Geometry i selektuje cilindrični dio.
Slika E.8. Uvođenje referentne ose na osnovu cilindričnog dijela poklopca

___________________________________________________________________________________________
Rebra se umnožavaju pokretanjem komande Circular pattern, u čijem je menadžeru svojstvima

potrebno selektovati kreiranu osu, kao i forme koje se umnožavaju - rebro i zaobljenje. Raspored je
potrebno izvršiti po punom krugu, na jednakim rastojanjima, a broj umnožaka je 4.
Slika E.9. Ciklično umnožavanje ojačanja i zaobljenja oko selektovane ose
Dio sa navojem za vijke koji se nalazi unutar kutijaste strukture, modelira se na osnovu skice
koja leži na novouvedenoj ravni, koja je paralelna sa rubom poklopca i nalazi se na rastojanju od 2 mm,
mjereći u dudinu modela.
Slika E.10. Uvođenje referentne ravni ekvidistantno na

ravnu stranu cilindričnog dijela poklopca
___________________________________________________________________________________________
U novopostavljenoj ravni kreira se skica koja sadrži kružnicu prečnika 9 mm, na mjestu
određenom kotama. Na osnovu skice generiše se izdužena forma Extruded Boss/Base u čijem se
menadžeru svojstvima, u padajućem meniju za uslove prostiranja geometrijskih formi, bira opcija Up to
Body, pri čemu je potrebno selektovati kutijastu strukturu. Tom prilikom će generisana forma ispratiti
zaobljenje na kutijastom prizmatičnom dijelu
Slika E.11. Modeliranje dijela za pričvršćivanje
Pokretanjem komande Hole wizard otvara se prozor menadžera svojstvima u kojem korisnk bira
obični otvor sa navojem nazivne mjere M6 po ISO standardu. Za dubinu otvora bira 12 mm, dok za
veličinu narezanog dijela upisuje 8 mm. Generisan otvor sa navojem, preko relacije koncentričnosti sa
ivicom prethodno izduženog dijela (Concentric) dovodi se u odgovarajući položaj.
Slika E.12. Modeliranje ovora sa navojem na prihvatnom dijelu poklopca
___________________________________________________________________________________________
Da bi se simetrično umnožio modelirani dio za pričvršćivanje vijcima, potrebno je pokrenuti

komandu Mirror, pri čemu se za ravan za preslikavanje bira Top ravan, a za forme za umnožavanje
biraju se ekstrudirani dio i otvor sa navojem. Poslije potvrđivanja komande, potrebno je izvršiti i
dodatno umnožavanje, i to preko Right ravni, pri čemu u preslikavanju učestvuje ekstrudirani dio i otvor
sa navojem, kao i prethodno preslikane forme.
Slika E.13. Preslikavanje prihvatnog dijela sa otvorom sa navojem
Otvori za ventilaciju se generišu na osnovu jednog modeliranog otvora. Osnova otvora je

kružnica prečnika 5 mm, kreirana na ravnoj strani cilindričnog dijela, sa centrom u ishodištu. Na osnovu
skice modelu se oduzima zapremina izduživanjem kreirane skice, uz opciju Up to Next, da se ne bi
„oštetila“ ostala geometrija.
Slika E.14. Modeliranje otvora kao osnova za modeliranje otvora za ventilaciju
Modelirani otvor je potrebno umnožiti komandom Fill Pattern, pri čemu je potrebno selektovati
ravnu stranu cilindričnog dijela (selektuje se do mjesta početka zaobljenja). U menadžeru svojstvima
umnožavanjem, selektuje se opcija cilindričnog oblika umnožavanja, sa razdaljinama između
koncentričnih podionih linija 10 mm, i rastojanjem između umnožaka takođe od 10 mm.
___________________________________________________________________________________________
Kao krajnju granicu popunjavanja do ivice selektovane strane, potrebno je unijeti vrijednost 2
mm. Funkcija umnožavanja zahtijeva i selektovanje jedne ravne ivice na modelu, i to ivice koja
pokazuje pravac umnožavanja prvog umnoška.
Slika E.15. Umnožavanje otvora popunjavanjem strane na cilindričnom dijelu poklopca
Da bi se dobio bolji vizuelni efekat prikaza modela poklopca, korisnik može da izabere pogled u
perspektivi (Perspective), kao i da modelu doda sjenku pokretanjem komande Shadow.
Slika E.16. Model poklopca u perspektivnom pogledu sa dodatom sjenkom
___________________________________________________________________________________________
Zadatak F
Potrebno je modelirati ispušnu granu motora. Ispušna grana se sastoji od glavne cijevi i
sporednih cijevi sa prirubnicama.
Slika F.1. Izgled izduvne grane motora
Osnova ispušne grane je prava cijev, koja se dobija pokretanjem komande Extruded Boss/Base.
U Right ravnini potrebno je kreirati kružnicu prečnika 50 mm, a zatim na istoj nanjeti ekvidistantnu
kružnicu na razdaljini 5 mm prema unutrašnjosti.
Slika F.2. Kreiranje skice kao osnove za generisanje izdužene forme
___________________________________________________________________________________________
Centar kružnice je potrebno postaviti na odgovarajuće mjesto kotiranjem. Skicu je potrebno

izdužiti na 600 mm dužine u negativnom pravcu.
Slika F.3. Modeliranje osnovne cijevi
Grana se modelira tako što se u Front ravnini, sa centrom u koordinatnom ishodištu kreira
kružnica prečnika 40 mm, kojoj se dodaje ekvidistantna na rastojanju 5 mm. Ova skica će predstavljati
profil koji će se izvući po putanji.
Slika F.4. Kreiranje skice kao osnove za generisanje složene forme - kreiranje profila
Naime, potrebno je povezati debljinu stijenke grane sa debljinom stijenke osnovne cijevi.
Dvoklikom na dimenziju ekvidistantnog rastojanja, bira se opcija Add Equation, preko koje se otvara
dijaloški prozor za unos dimenzija. U dijaloškom prozoru, unosi se ime dimenzije debljine stijenke
osnovne cijevi.
Svakako se data dimenzija može selektovati na modelu (kote se pojavljuju nakon dvoklika na
model osnovne cijevi). Nakon unosa dimenzija, potrebno je zatvoriti dijaloški prozor.
___________________________________________________________________________________________
Slika F.5. Povezivanje dimenzije debljine stijenke osnovne cijevi i grane
Putanja se skicira u trodimenzionalnom prostoru, bez izbora ravnine. Iz padajućeg menija,

potrebno je pokrenuti komandu Curves Throught points... nakon čega se otvara dijaloški prozor za unos
koordinata diskretnih tačaka, kroz koje prolazi kriva linija. Nakon unosa koordinata, dijaloški prozor je
potrebno zatvoriti. Tačke su date na slici.
Slika F.6. Kreiranje trodimenzionalne skice - kreiranje putanje za složenu formu
___________________________________________________________________________________________
Nakon kreiranja profila i putanje pokreće se komanda Swept Boss/Base, nakon čega se, na
modelu ili u strukturnom stablu, selektuje profil i putanja.
Slika F.7. Modeliranje grane
Na generisanoj ispušnoj cijevi selektuje se donja ravna strana, na kojoj se aktivira komanda za
crtanje skice. Tom prilikom, entitet skice, kružnica, se kreira upotrebom komande Convert Entities,
nakon selekcije unutrašnje ivice koja je dostupna u tekućoj skici.
Slika F.8. Modeliranje otvora za produžetak grane
Adekvatno bušenje odnosno oduzimanje zapremine osnovnoj cijevi izvršava se pokretanjem

komande Extruded Cut, u kojoj se podešava opcija Up to Surface, nakon čega se selektuje unutrašnjost
osnovne cijevi.
___________________________________________________________________________________________
Da bi se produžila cijev grane, ponovo je potrebno selektovati donju ravnu stranu cijevi i kreirati
skicu. Skica sadrži dvije koncentrične kružnice koje se dobijaju prevođenjem ivica cijevi u aktivne
entitete tekuće skice (Convert Entities).
Slika F.9. Modeliranje produžetka grane
Ekstrudiranje skice vrši se izborom opcije Up to Surface i selektovanjem spoljašnjeg plašta

osnovne cijevi. Rezultat je taj, da produžetak obuhvati selektovani plašt osnovne cijevi na odgovarajući
način.
Prirubni dio grane se modelira na osnovu skice koja se kreira na gornjoj ravnoj strani cijevi.
Nakon kreiranja skice, ista se ekstrudira za 10 mm.
Slika F.10. Modeliranje prirubnog dijela grane
Da bi se izvršilo umnožavanje grane, potrebno je kreirati osu pokretanjem komande Axis, i

selektovanjem unutrašnjosti osnovne cijevi.
___________________________________________________________________________________________
Slika F.11. Uvođenje referente ose radi definisanja pravca umnožavanja
Nakon toga potrebno je izvršiti linijsko umnožavanje. Kao pravac umnožavanja se bira upravo
ranije kreirana referentna osa, a kao broj umnožaka iznosi 4, a isti se nalaze na rastojanju od 130 mm.
Umnožavaju se: prirubnica, cijev grane, otvor na osnovnoj cijevi i produžetak grane. U menadžeru
svojstvima potrebno je čekirati opciju Geometry Pattern.
Slika F.12. Umnožavanje strukture strane
___________________________________________________________________________________________
U okruženje modela moguće je uvoziti različita okruženja (Scenes) i vizuelni efekat prikaza
modela ispušne grane (Apperance).
Slika F.13.Postavljanje modela izduvne grane u posebno okruženje
Slika F.14. Žičani model izduvne grane
___________________________________________________________________________________________
2.8. MODELIRANJE POMOĆU TIJELA (BODIES)
Modeliranje dijelova pomoću tijela (Bodies) je napredna tehnika modeliranja. Tijelo je zasebna
tipska forma koje se nalaze u okruženju modela, ali čije informacije nisu podijeljene sa informacijama o
geometriji modela. Tijela pri generisanju ne zahtijevaju dodatno definisanje odnosa sa ostalim
geometrijskim formama u modelu, pa samim tim korisnik ima veću slobodu prilikom modeliranja
pojedinih oblika.
Slika 2.196. Meniji sa operacijama za modeliranje tijelima
Za tijela je karakteristično da se kreiraju samo „dodavanjem“ zapremine, odnosno formiranjem

realne zapremine, a pomoću komandi za generisanje formi (Extruded Boss/Base, Relvolve Boss/Base,
Swept Boss/Base, Lofted Boss/Base). Da forma ne bi „podijelila“ sopstvene informacije o geometriji sa
drugim formama (tijelima) prilikom generisanja potrebno je odčekirati opciju Merge Result u
menadžeru svojstvima forme. Ovim postupkom generisana forma postaje zasebno tijelo, što se ispisuje u
strukturnom stablu, u folderu Solid Bodies. Na modelu sastavljenim od zasebnih tijela, može se
primijetiti da ne postoje ivice između zasebnih tijela, kako bi to bio slučaj kod modela sastavljenim od
formi.
Tijela se međusobno mogu dovoditi u odgovarajuće položaje, te se nad njima i između njih mogu
izvršavati dodatne modifikacije geometrije. Tijela se ponašaju poput primitiva pri CSG metodi
modeliranja. Nad njima se mogu izvršavati Bulove operacije. Pored ovih osnovnih operacija, u
programskom paketu mogu se izvršiti i dodatne operacije, do kojih se dolazi preko padajućeg menija
Insert - Features a u okviru Bodies...
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.197. Dečekirana opcija Merge result
Tijela u radnom prostoru modela se mogu umnožavati i dovoditi u odgovarajući međusobni

položaj (Move/Copy). U odgovarajući međusobni položaj dovode se pomoću relacija (kao pri kreiranju
skice) čije se ikonice nalaze u okviru Mate Settings. Pri uspostavi odgovarajućeg odnosa, potrebno je
selektovati tijela koje dovodimo u vezu, i odgovarajuće entitete na istim (strana, ivica, tjeme, i sl.) te
odabrati odgovarajući odnos.
Slika 2.198. Dovođenje tijela u odgovarajući međusobni položaj
U padajućem meniju nalaze se i komande za brisanje tijela (Delete Body), uvoz tijela
(Imported...) i memorisanje tijela (Save As) i kreiranje sklopa od tijela (Create Assembly).
___________________________________________________________________________________________
Bulove operacije nad tijelima se izvršavaju pokretanjem komande Combine. Jasno je da se tijela
moraju preklapati. Pod komandom Combine, potrebno je selektovati tijela nad kojima se izvršavaju
Bulove operacije (selektovati ili na modelu ili u strukturnom stablu).
Slika 2.199. Izvršavanje Bulovih operacija nad modeliranim tijelima
Moguće je izvršiti sljedeće operacije:

• Unija (opcija Add) - sjedinjuje zasebna tijela u jednu cjelinu,
• Razlika (opcija Subtract) - od selektovanog tijela (Main Body), oduzimaju se druga selektovana
tijela (Bodies to combine),
• Presjek (Common) - novonastalo tijelo se sastoji samo od zajedničke zapremine za sva
selektovana tijela.
a) b) c)
Slika 2.200. Rezultat Bulove operacije: unije (a), razlike (b) i presjeka (c)
Podjela tijela odnosno presijecanje jednog tijela na dva zasebna tijela izvršava se pokretanjem
komande Split. Potrebno je, sa uključenim selekcionim poljem u menadžeru svojstvima Trim Tools,
selektovati površ presjeka (ravna ili kriva površ ili strana na tijelima). U okviru Resulting Bodies se
selektuju tijela koja su predmet podjele.
___________________________________________________________________________________________
Slika 2.201. Podjela tijela sa zasebno kreiranom krivom površi
Pored navedenih operacija nad tijelima, moguće je izvršiti kombinovanje tijela unutar okruženja
sklopa. Dio ili više njih koji učestvuju u operacijama se kreiraju zasebno, u okruženju za modeliranje
dijelova, a zatim uvoze u okruženje sklopa.
Operacije se izvršavaju tako što se dijelovi dovedu geometrijskim ograničenjima u odgovarajući
međusobni položaj. Nakon toga potrebno je, u okruženju za modeliranje sklopova, kreirati novi dio na
odgovarajućem mjestu (potrebno je da se preklapa sa ranije uvezenim dijelom ili dijelovima), a zatim
pokrenuti odgovarajuću komandu.
Slika 2.202. Dio (u obliku djeteline) uvežen u okruženje sklopa i naknadno kreiranje novog dijela
___________________________________________________________________________________________
Moguće je izvršiti sljedeće operacije:

• objediniti tijela u jednu cijelinu (Join...) i
• oduzeti jedno tijelo od drugog (Cavity...).
Slika 2.203. Rezultat funkcije objedinjavanja uveženog i novokreiranog tijela u okruženju sklopa
Slika 2.204. Rezultat funkcije oduzimanja uveženog i novokreiranog tijela u okruženju sklopa
Nakon izvršavanja komande i memorisanja modela sklopa, korisniku se nudi da novokreirani

dio, zahvaćen operacijom objedinjavanja ili oduzimanja, sačuva na odgovarajuće mjesto (Save All).
___________________________________________________________________________________________
2.9. MODELIRANJE POMOĆU POVRŠI (SURFACES)
Modeliranje pomoću površina (Surfaces) je naprednija tehnika konstruisanja proizvoda. Pri

modeliranju dijelova, površine dopuštaju korisniku veću slobodu jer ne zahtijevaju dodatno definisanje
određenog broja ograničenja. Površinama se, mnogo lakše nego sa zapreminskim formama, formiraju
složeni oblici, koji su neizostavni u inženjerstvu (autoindustrija, avioindustrija, industrija alata, itd.).
Slika 2.205. Paleta alata za generisanje površinskih formi
Površine se kreiraju na osnovu otvorenih ili zatvorenih skica. U žargonu programskih sistema,
nazivaju se geometrija sa nula debljinom (Zero tickness geometry). Komande za generisanje površinskih
formi i tijela nalaze se na paleti alata Surfaces.
Generisanje površinskih formi se izvršava isto kao i pri generisanju zapreminskih formi.
Rezultati funkcija za generisanje površinskih i zapreminskih formi su slični, tako da se mogu naći
komande za generisanje izduženih površina, površina dobijenih rotacijom skice i slično. Jasna razlika je
u tome, što ne postoje komande za kreiranje formi koje oduzimaju zapreminu na modelu.
Slika 2.206. Izduživanje skice u površ
Izduživanje skice radi generisanja izdužene površinske forme, izvršava se pokretanjem komande
Surface-Extruded, nakon kreiranja odgovarajuće skice. Prilikom generisanja navedene površine,
korisniku su dostupne sve komande kao i pri generisanju zapreminskih formi (prostiranje u dva pravca,
skošenje, razni oblici prostiranja i slično).
___________________________________________________________________________________________
Kao i izduživanje skice, dostupno je i generisanje površinske forme rotacijom kreirane skice.
Ova vrsta površine dobija se pokretanjem komande Surface-Revolve.
Slika 2.207. Rotacija skice radi generisanja rotacione površine
Tom prilikom moguće je izvršiti rotaciju za puni krug, za definisani ugao, u dva smjera na
osnovu unesenih uglova i simetrično na skicu. Jasno je da je za rotaciju skice potrebno selektovati
odgovarajuću osu rotacije.
Izduživanje skice po putanji radi kreiranja površinske forme se dobija pokretanjem komande
Surface-Sweep. Nakon pokretanja potrebno je selektovati željeni profil i odgovarajuću putanju. Ostali
uslovi „kretanja“ profila po putanji, kao što su početni i krajnji uslovi kretanja biraju se iz padajućih
menija u okviru Options. Opcije imaju isto značenje kao i kod primjene komande Sweep Boss/Base.
Vodeće krive se selektuju na modelu, uz uključeno selekciono polje Guide Curves, a uslovi praćenja
krive se podešavaju unutar polja Options.
Slika 2.208. Prostiranje profila po putanji (obje otvorene skice)
___________________________________________________________________________________________
Slično komandi Loft Boss/Base, prilikom kreiranja površinskih formi, moguće je povezati dva
profila u površinu pokretanjem komande Surface-Loft. Povezivanje se može izvršiti uz uslove praćenja
koji se biraju iz padajućih menija Guide curves influence, u okviru Guide Curves menadžera svojstvima
forme. Slično pomenutoj komandi, unutar menadžera svojstvima, biraju se početni i krajnji uslovi
povezivanja profila, a na modelu se može manuelno podešavati linija povezivanja.
Slika 2.209. Skice spojene po vodećoj krivoj u površinsku formu
Na paleti alata Surface se nalaze i standardne komande poput komande za generisanje

ekvidistantnih površina u odnosu na selektovanu površinu (Offset-Surface), komande za odsijecanje
viškova površina (Trim-Surface), zaobljenje između ivica (Fillet), generisanje ravnih površina na
osnovu skice (Planar surface) i slične.
Slika 2.210. Ekvidistanciranje površine Slika 2.211. Generisanje ravne površi
Kao bitne komande koje se ne mogu susresti prilikom modeliranja zapreminskih formi su
komanda za generisanje površinske forme ograničene skicama, komanda za spajanje površina, i
komanda za zadavanje debljine površinskoj formi.
___________________________________________________________________________________________
Površina ograničena skicama generiše se pokretanjem komande Boundary-Surface. Prije

pokretanja, potrebno je kreirati dvodimenzionalne ili trodimenzionalne skice koje određuju površinu.
Skice moraju egzistirati u trodimenzionalnom prostoru i moraju biti povezane.
Slika 2.212. Skice kreirane u prostoru koje definišu površ
U menadžeru svojstvima, preko selekcionih polja Direction 1 i Direction 2, na modelu se

selektuju skice koje se nalaze u jednom odnosno drugom pravcu prostiranja. Iz padajućih menija u istim
okvirima mogu se izabrati opcije za početne i krajnje uslove pružanja površine i njihovog odnosa sa
drugim skicama u prostoru. Efekti izbora opcija su slični kao kod komande Surface-Loft.
Slika 2.213. Generisanje površi na osnovu povezanih skica u prostoru
___________________________________________________________________________________________
Ukoliko je potrebno povezati i više površina, čije ivice čine granicu praznog postora, pri čemu
prazan prostor treba „pokriti“ površinom, pokreće se komanda Surface Fill.
Slika 2.214. Praznina na modelu okružena spojenim ivicama
Preko menadžera svojstvima forme, na modelu selektuju se ivice površina, koje predstavljaju
granice praznog prostora. Nakon podešavanja opcija početnih i krajnjih uslova iz padajućih menija, kao i
podešavanja vodećih krivih (Constraint Curves), kao rezultat dobija se površ koja prati zakrivljenost
ograničavajućih ivica i eventualne vodeće krive.
Slika 2.215. Generisanje popune prostora pomoću površi
___________________________________________________________________________________________
Ukoliko je potrebno produžiti površinu, ali uz uslov da se sačuva njena izvorna zakrivljenost,
pokreće se komanda Ruled Surface. Za generisanje izduženja potrebno je selektovati površ i ivicu na
osnovu koje se vrši izduženje. U menadžeru svojstvima upisuje se brojčana vrijednost izduženja i drugi
parametri zavisno od izabrane opcije oblika prostiranja.
Slika 2.216. Generisanje izduženja na osnovu bazne površi i ivice
Moguće je podesiti i dodatne opcije, kao što su: tangentno na baznu površ, normalno na baznu
površ, u pravcu definisanim novouvedenim vektorom (postojeći pravac), normalno na pravac definisan
odgovarajućim pravcem i produženje uz konstantno zakrivljenje.
Spajanje nezavisnih površina u cjelinu izvršava se komandom Knit Surface. Selektovane

površine moraju se blisko ili potpuno dodirivati. Ova funkcija je pogodna ukoliko se kasnije želi dodati
debljina površini. Rezultat povezivanja egzistira kao zasebna forma u strukturnom stablu.
a) b) c)
Slika 2.217. Zasebne površine (a), selektovane pod komandom Knit surface (b),
daju cjeloviti površinski model (c)
___________________________________________________________________________________________
Kako je navedeno, modeliranje pomoću površina korisniku daje veću slobodu u generisanju
složenih oblika. Ukoliko želi generisati zapreminsku formu, korisnik može modelirati proizvod koristeći
površine, a onda površini na modelu dodati odgovarajuću debljinu. Ovim postupkom generiše se
zapreminsko tijelo. Zadavanje debljine površini izvršava se pokretanjem komande Ticken. U okviru
menadžera svojstvima u odgovarajuće brojčano polje se upisuje vrijednost debljine i bira oblik
prostiranja zadebljanja.
Slika 2.218. Površinska forma (površ) bez i sa zadanom debljinom
Pomoću površina se može oduzimati zapremina na zapreminskoj formi pomoću komande

Tickened Cut. Zapreminska forma se može presjeći pomoću modelirane površine pokretanjem komande
Cut With Surface. Da bi se izvršile navedene funkcije, u prostoru modela mora postojati i zapreminska
forma i površina, koji pak moraju biti u odgovarajućem međusobnom položaju.
Slika 2.219. Rezultat odsijecanja zapreminske forme pomoću površi

___________________________________________________________________________________________
Zadatak F
Potrebno je modelirati tijelo prskalice pomoću površina, a zatim za tijelo, pomoću operacija nad
tijelima, modelirati kalup. Prskalica se sastoji iz prihvata i radnog dijela.
Slika F.1. Izgled tijela prskalice
U radno okruženje je potrebno postavti novu referentnu ravan, koja je paralelna Top ravnini i na
rastojanju 80 mm, a koja će biti osnova za kreiranje skica.
Slika F.2. Uvođenje referentne ravnine kao osnove drugog profila složene površinske forme
___________________________________________________________________________________________
Na Top ravnini potrebno je kreirati skicu elipse sa datim dimenzijama. Centar elipse se nalazi u
koordinatnom ishodištu. U novokreiranoj ravnini potrebno je nacrtati skicu zaobljenog pravougaonika,
čija je jedna stranica koincidentna sa krajnjom tačkom elipse.
Slika F.3. Kreiranje skica kao profila složene površinske forme
Kao vodeće krive buduće Loft forme koji će predstavljati prihvatni dio, u Front ravnini,
potrebno je kreirati zasebne, nezavisne skice. Prva skica sadrži luk datih dimenzija, dok druga skica,
koja se kreira nakon potvrđivanja prve skice, sadrži krivu koja oponaša rukohvat. Obje skice moraju da
imaju relaciju dodirivanja (Piece) sa prethodno kreiranim profilima,
Slika F.4. Kreiranje skica kao vodećih krivih složene površinske forme
Površinski Loft features generiše se tako što se pri uključenom selekcionom polju Profiles u
menadžeru svojstvima, selektuju gornji i donji profil, dok se vodeće krive selektuju pri upaljenom
selekcionom polju Guide curves.
___________________________________________________________________________________________
Slika F.5. Modeliranje prihvatnog dijela tijela pomoću Loft površinske forme
Donji dio rukohvata potrebno je zatvoriti što se postiže selektovanjem ivice i pokretanjem
komande Planar Surface.
Slika F.6. Zatvaranje donjeg otvora prihvata ravnom površinom
___________________________________________________________________________________________
Da bi se modelirao radni dio prskalice, potrebno je postaviti novu referentnu ravan koja je
paralelna sa Right ravni i koja se nalazi na rastojanju od 40 mm prema strani rukohvata. Takođe,
paralelno novokreiranoj ravni postavlja se još jedna referentna ravan, na rastojanju od 30 mm.
Slika F.7. Postavljanje novih paralelnih referentnih ravnina na određenom rastojanju
U prvoj novopostavljenoj ravni kreira se skica zaobljenog pravougaonika, prema datim uslovima
i dimenzijima. Skica predstavlja prvi profil Loft površinske forme kojim se modelira radni dio prskalice.
U drugoj novopostavljenoj ravni se kreira nova skica, koja predstavlja drugi profil radnog dijela
prskalice.
Slika F.8. Kreiranje profila radnog dijela prskalice

___________________________________________________________________________________________
Površinski forma Loft generiše se selekcijom dva prethodno kreirana profila koji se nalaze na
zasebnim ravninama. Ukoliko je potrebno, liniju povezivanja potrebno je podesiti da povezuje gornju
karakterističnu tačku kružnice i sredinu gornje stranice pravougaonika.
Slika F.9. Modeliranje radnog dijela prskalice
Povezivanje radnog i prihvatnog dijela prskalice takođe se izvršava generisanjem Loft forme,
gdje se kao profili, u srukturnom stablu selektuju gornji profil prihvata i profil u obliku pravougaonika
na radnom dijelu. Kao uslov povezivanja, potrebno je u padajućem meniju End constraint izabrati
opciju Normal to Profil, da bi krajevi forme bili normalni na skicu pravougaonika.
Slika F.10. Povezivanje radnog i prihvatnog dijela pomoću Loft forme

uz korišćenje ranije kreiranih profila
___________________________________________________________________________________________
Otvorenu stranu radnog dijela potrebno je zatvoriti pomoću komande Plane Surface, koja se
pokreće nakon selekcije ivice oko otvora.
Slika F.11. Zatvaranje radnog dijela prskalice
Na modelu koji je dobijen generisanjem površinskih formi, moguće je povezati sve površine u
jednu cijelinu. Ta funkcija se izvršava selektovanjem svih površina na modelu i pokretanjem komande
Knit.
Slika F.12. Uvezivanje generisanih površina u cjelinu
Takođe, površinama je moguće zadati debljinu, na primjer od 1 mm, selektovanjem forme Knit u
strukturnom stablu i pokretanjem komande Ticken.
Slika F.13. Dodavanje debljine povezanim površinama
___________________________________________________________________________________________
Da bi se analizirali oblici dobijeni dodavanjem debljine površinama, može se pokrenuti komanda

za generisanje presjeka pomoću Front ravnine.
Slika F.14. Izgled tijela prskalice u presjeku
Efekat kalupa za modeliranu prskalicu moguće je dobiti pomoću komandi za operacije nad
tijelima (Bodies). Prvo je potrebno, u Front ravni, koja dijeli prskalicu na dva jednaka dijela, kreirati
skicu pravougaonika, čije su dimenzije veće od gabaritnih dimenzija prskalice. Kreirani pravougaonik je
potrebno ekstrudirati 30 mm u negativnom pravcu, ali uz dečekiranu opciju Merge results, čime se
stvara zasebno tijelo.
Slika F.14. Modeliranje prizmatičnog tijela - kalupa

___________________________________________________________________________________________
U padajućem meniju Insert, pod padajućem podmeniju Features potrebno je pokrenuti komandu
Combine. U menadžeru svojstvima čekira se opcija Substract, a kao glavno tijelo (Main Body) selektuje
prizmatični dio.
Slika F.15. Kombinovanje zasebnih tijela u radnom okruženju
Pri uključenom selekcionom polju Bodies to Combine selektuje se model prskalice. Kao rezultat
se dobija prizmatični dio sa udubljenjem koje odgovara polovini prskalice.
Slika F.16. Izgled zasebnog tijela - kalupa sa oduzetim tijelom prskalice
___________________________________________________________________________________________
3.1. POSTUPAK MODELIRANJA SKLOPOVA
Sklop (Assembly) je proizvod koji se sastoji iz najmanje dva dijela (Parts). Dijelovi unutar
sklopa se nalaze u međusobno tačnom odnosu. Sklop, pored dijelova, može da sadrži i više podsklopova
(Subassembly), odnosno zasebno modeliranih sklopova koji su ugrađeni u posmatrani sklop.
U savremenim programskim paketima je okruženje za modeliranje sklopova odvojeno od
okruženja za modeliranje dijelova. U SolidWorks-u, pokretanje okruženje za modeliranje sklopova se
izvršava klikom na ikonicu Assembly u dijaloškom prozoru New.
Slika 3.1. Radno okruženje za modeliranje sklopova
Okruženje za modeliranje sklopova takođe sadrži palete sa alatima kojima se omogućuje uvoz i
manipulacija dijelovima i podsklopovima. Bitno se ne razlikuje od okruženja za modeliranje dijelova, jer
se u njemu nalazi strukturno stablo sklopa, radnog prostora i palate sa alatima.
Strukturno stablo sadrži istoriju modeliranja sklopa, popis dijelova i podsklopova sa svojstvenom
geometrijom, popisu odnosa komponenti unutar sklopa, koordinatne ravni, ishodište i slično. Sve
funkcije, kao što su manipulacija pogledima, izgledom modela i slično, sadržane su i dozvoljene unutar
okruženja Assembly.
Slika 3.2. Paleta alata za modeliranje sklopova
___________________________________________________________________________________________
Početak modeliranja sklopa u novom okruženju zahtijeva uvoz baznog dijela, koji se izvršava
preko dijaloškog prozora Begin Assembly koji se otvara kao menadžer svojstvima i to klikom na
komandno dugme Browse. Komandom se otvara prozor pretraživača, nakon čega korisnik bira
odgovarajući dio ili podsklop, te isti uvozi u radno okruženje klikom na komandno dugme Open.
Slika 3.3. Bazni dio u random okruženju za modeliranje sklopova
Komponente unutar sklopa se mogu vizuelno ukoloniti iz modela pomoću komande Hide
Components. Ukoliko se želi, da tijelo komponente učini providnim, potrebno je pokrenuti opciju
Change Transparency. Obje komande se nalaze u priručnom meniju, nakon desnog klika na
komponentu.
Bazni dio se postavlja u određeni predefinisan položaj u odnosu na koordinatni sistem radnog
prostora i tokom modeliranja ostaje nepomjerljiv u odnosu na pomenuti koordinatni sistem (nad njim se
ne mogu izvršiti operacija Move). Bazni dio se često nalazi u nepovoljnom položaju za analizu sklopa, te
se mora osloboditi predefinisanog položaja.
Slika 3.4. Bazni dio u nepovoljnom i povoljnom položaju u odnosu na koordinatni sistem
___________________________________________________________________________________________
Bazni dio se može osloboditi predefinisane veze sa koordinatnim sistemom preko komande
Float, koja se nalazi u padajućem meniju koji se pojavljuje kada se desnim klikom miša klikne na
ikonicu dijela u strukturnom stablu. Nakon toga se bazni dio može dovesti u povoljan položaj u odnosu
na koordinatne ravni ili ishodište koordinatnog sistema, što je jako bitno prilikom analize sklopa.
Nakon uvoza baznog dijela ili podsklopa, komponente (novi dijelovi ili podsklopovi) se uvoze
pokretanjem komande Insert Components. Prilikom pokretanja komande otvara se dijaloški prozor sa
komandnim dugmetom Browse, čime se otvara prozor pretraživača Open, čija je funkcija ista kao i
prilikom uvoza baznog dijela.
Slika 3.5. Uvoz komponenti u radno okruženje
Pored osnovne fukcije, komanda Insert Component, u padajućem meniju sadrži sljedeće
komande, koje imaju posebne funcije:
• New Part - omogućava da se unutar radnog okruženja sklopa, nezavisno kreira novi dio,
• New Assembly - omogućava da se unutar radnog okruženja sklopa, nezavisno modelira novi
sklop,
• Copy with Mates - omogućava da se dio, unutar radnog okruženja modela sklopa, kopira sa
izabranim geometrijskim ograničenjima.
Slika 3.6. Modeliranje dijela unutar radnog okruženja sklopa

___________________________________________________________________________________________
Komponente koje su uvežene ili zasebno kreirane u radnom okruženju posmatranog sklopa,
mogu se prepravljati i dorađivati. Editovanje komponenti se izvršava direktno unutar strukturnog stabla,
desnim klikom na odgovarajući geometrijski element ili selekcijom odgovarajuće komponente i
pokretanjem komande Edit Component.
Slika 3.7. Modifikacija komponenti u radnom okruženju za modeliranje sklopova
Prilikom redizajna geometrije komponente, korisniku se na raspolaganju nalaze svi entiteti

ostalih komponenti u sklopu (strane, ravni, tjemena i sl.), koja u ovom slučaju služi kao referentna
geometrija. Prilikom redizajna komponenti dostupne su sve komande odgovarajućeg okruženja (npr.
Part Design). Elementi komponente nad kojom se vrše prepravke, u strukturnom stablu ispoljava se u
plavoj boji, dok ostale komponente u sklopu dobijaju proziran izgled radi lakše manipulacije.
Ukoliko se izvrši prepravka geometrije komponente unutar sklopa, sve informacije će se učitati u
bazu informacija date komponente. Isto tako, ukoliko se naknadno izvrši prepravka geometrije
komponente u okruženju dijela, izmjene će biti učitane u bazu informacija sklopa. Ovaj vid
asocijativnosti se naziva dvosmjerna asocijativnost.
___________________________________________________________________________________________
Slika 3.8. Modifikacija forme na komponentama
Nad komponentama unutar sklopa, slično tipskim formama na dijelovima, moguće je izvršiti i
operacije umnožavanja po određenom zakonu. Umnožene strukture se unutar sklopa definišu kao
komponenta, pa s tim nije moguće manipulisati umnošcima pojedinačno, već samo čitavom strukturom.
Unutar padajućeg menija komande Component Pattern nalaze se sljedeće komande:
• Linear Component Pattern - umnožavanje komponenti u dva pravolinijska pravca,
• Circular Component Pattern - umnožavanje komponenti po defininisanoj podeonoj kružnici,
• Feature Driven Pattern - umnožavanje po prethodno definisanom rasporedu,
• Mirror Component - preslikavanje komponente na osnovu odgovarajuće ravne površi.
Slika 3.9. Komponenta umnožena po linearnom rasporedu
___________________________________________________________________________________________
U inženjerstvu se često dešava da se pojedini, tolerisani otvori, buše „u sklopu“ odnosno nakon
sklapanja dijelova. S toga je ponekada potrebno da se na modeliranom sklopu kreiraju otvori. Nanošenje
novih tipskih formi (otvora) na model sklopa, za posljedicu ima unaprijed opisanu promjenu informacija
u bazi podataka o komponenti, kao i promjenu u bazi podataka o sklopu. Modeliranje dodatnih tipskih
formi na modelu sklopa pokreće se komandama koje se nalaze u padajućem meniju Assembly Features.
Slika 3.10. Generisanje tipskih formi na modelu sklopa
Prilikom pokretanja navedenih komandi jednostavno se parametarski kreiraju odgovarajuće

tipske forme. Kreiranje geometrije i entiteta se odvija kao i pri kreiranju tipskih formi u okruženu za
modeliranje dijelova. Takođe, ovako kreirane tipske forme se mogu umnožavati, prepravljati u
strukturnom stablu i slično.
Unutar padajućeg menija Assembly features nalazi se i komanda Belt koja povezuje komponente
rotacionog oblika, nanesenom komponentom u vidu kaišnika. Ova komponenta kroz svoju definiciju,
izvršava sve funkcije koje izvršava realni kaišnik, u prvom redu - prenos kretanja.
Slika 3.11. Model kaiša kao nanesena tipska forma u sklopu

___________________________________________________________________________________________
3.2. OSNOVNA GEOMETRIJSKA OGRANIČENJA U

SKLOPU
Da bi se potpuno definisao međusobni položaj komponenti, potrebno je uvesti odgovarajuća

geometrijska ograničenja. Sklop se može kreirati na način, da se nakon uvoza bazne komponente uvede
nova komponenta, a zatim da se zadaju odgovarajuća ograničenja. Dalji postupak modeliranja se svodi
na uvoz sljedeće komponente i zadavanje odgovarajućih ograničenja. Drugi način, koji nije preporučljiv,
bi bio da se uvezu sve ili veći broj komponenti sklopa, a da se ograničenja zadaju naknadno.
Slika 3.12. Redno i paralelno uspostavljenje ograničenja u sklopu
Tokom uspostavljanja geometrijskih ograničenja između komponenti, potrebno se pridržavati

određenih smjernica. Između uspostavljenih geometrijskih ograničenja kao i između komponenti na
kojima egzistiraju navedena ograničenja vrijedi odnos „roditelj - potomak“.
Narušavanje definicije komponente ili definicije geometrijskog ograničenja na „roditelju“,
narušava definiciju ograničenja na „potomku“. Uspostavljanje lančanih geometrijskih ograničenja
zahtijeva duže vrijeme modelirianja i nepovoljnu definiciju sklopa. Tokom modeliranja, korisniku se
preporučuje uspostavljanje grupnih geometrijskih ograničenja.
Slika 3.13. Predefinisanje sklopa preko ograničenja

___________________________________________________________________________________________
Da bi se dijagnosticirala geometrijska ograničenja neke komponente, ali time i čitavog sklopa,

potrebno je pokušati rotirati ili pomjerati posmatranu komponentu te na osnovu toga zaključiti oblik
uspostavljenih geometrijskih ograničenja i broj preostalih stepeni slobode.
Slika 3.14. Proces uspostavljanja ograničenja na modelu sklopa
Uspostava geometrijskih ograničenja među komponentama izvršava se pokretanjem komande

Mate. Zadana geometrijska ograničenja se ispisuju unutar strukturnog stabla, te su podložna izmjenama.
Izmjene se izvršavaju pomoću desnog klika, sa prethodno selektovanim geometrijskm ograničenjem.
Da bi se između dvije komponente zadalo geometrijsko ograničenje, potrebno je pokrenuti
navedenu komandu, te selektovati entitete na različitim komponentama preko kojih je moguće dovesti
komponente u odgovarajući položaj. Potvrđivanjem odnosa u menadžeru svojstvima geometrijskog
ograničenja, komponenta automatski zauzima definisano mjesto.
Slika 3.15. Zapis uspostavljenog ograničenja u strukturnom stablu modela sklopa

___________________________________________________________________________________________
Selektovani entiteti na komponentama, kao i uspostavljeni odnosi između njih se nalaze ispisani
unutar odgovarajućih selekcionih polja menadžera svojstvima. U posebnim okvirima se nalaze spiskovi
sa geometrijskim ograničenjima koje je moguće uspostaviti između selektovanih entiteta.
Ukoliko korisnik pokuša da zada geometrijsko ograničenje, koje je realno nemoguće zadati zbog
prethodno zadanih ograničenja, program će automatski javiti grešku i spriječiti zadavanje ovog
ograničenja. Kao primjer za navedeni slučaj mogao bi se navesti istovremeno zadavanje paralelnosti i
nagiba između dvije ravne strane na dvije komponente.
Geometrijska ograničenja koja se mogu zadati između komponenti i njihovih entiteta mogu biti:
• Standardna geometrijska ograničenja,
• Napredna geometrijska ograničenja,
• Mehanička geometrijska ograničenja.
Standardna geometrijska ograničenja (Standard Mates) zasnivaju se na osnovnim

matematičkim pojmovima u geometriji. Sva osnovna geometrijska ograničenja koja se mogu uspostaviti
između entiteta na dvije ili više komponenti su nabrojana u tabeli 3.1.
Tabela 3.1. Standardna ograničenja modela sklopa
Ikonica Naziv Prevod Objašnjenje

Svi selektovani entiteti će ležati na istoj ravnini ili
Coincident Poklopljeno pravcu, odnosno poklopljeni su u selektovanoj tački
(tjemenu).
Sve tačke selektovanih entiteta će ležati na jednakom
Parallel Paralelno međusobnom rastojanju.
Selektovani entiteti će ležati pod pravim uglom u odnosu

Perpendicular Upravno jedan na drugi.
Selektovani entiteti će se međusobno tangirati, s tim da

Tangent Tangentno jedan od njih mora biti sferičnog oblika.
Selektovani entiteti, koji moraju biti koničnog ili

Concentric Koncentrično sferičnog oblika će se poklopiti po osama tih oblika.
Selektovani entiteti će ostati u trenutnom međusobnom

Lock Fiksirano položaju u svakom sljedećem trenutku.
Selektovani entiteti će ležati na zadanoj udaljenosti u

Distance Na udaljenosti odnosu jedan na drugi.
Selektovani entiteti će se nalaziti pod zadanim uglom u

Angle Pod uglom odnosu jedan na drugi.
Brojčani parametri (ugao i razdaljina) za uspostavljena geometrijska ograničenja unose se u

brojčana polja u menadžeru svojstvima. Geometrijska ograničenja mijenjaju smjer ukoliko korisnik
selektuje komandu Reverse direction, što je od koristi ako se komponente automatski postave u
nepovoljan međusobni položaj.
___________________________________________________________________________________________
3.3. NAPREDNA GEOMETRIJSKA OGRANIČENJA U

SKLOPU
Napredna geometrijska ograničenja (Advanced Mates) zasnivaju se na kombinaciji osnovnih

geometrijskih ograničenja. Zadaju se kao i osnovna ograničenja - interaktivnom selekcijom entiteta,
izborom ikonica odgovarajućih ograničenja i unosom brojčanih parametara te čekiranjem opcija. Nalaze
se u posebnom okviru Advanced Mates unutar menadžera svojstvima geometrijskih ograničenja Mate.
Simetričnost entiteta (Simetric Mate) na komponentama je napredno geometrijsko ograničenje.

Zadaje se ukoliko korisnik želi da dva entiteta na dvije komponente budu simetrični u odnosu na
odgovarajuću ravan. Selekcija entiteta odnosno ravni simetrije se izvodi u radnom okruženju, sa
prethodno uključenim selekcionim poljima unutar menadžera svojstvima, nakon čega se selektuje
komanda za uspostavljanje opisanog ograničenja.
Slika 3.16. Postavljanje komponenti simetrično u odnosu na ravan
Kao ravan simetrije može se definisati ili pomoćna ravan na komponenti ili sklopu (koordinatna
ili novouvedena ravan) ili ravna strana na nekoj od komponenti u sklopu. Simetrično u odnosu na ravan
simetrije se mogu postavljati:
• Tjemena ili tačke na komponentama,
• Ravne strane na komponentama,
• Cilindrične strane na komponentama sa jednakim radijusom,
• Sferne strane na komponentama sa jednakim radijusom.
___________________________________________________________________________________________
Jednaka udaljenost entiteta (Width mate) na komponentama u sklopu je napredno

geometrijsko ograničenje koje postavlja dva posmatrana entiteta na jednaku udaljenost od druga dva
selektovana entiteta na komponentama. Selekcije entiteta koji se postavljaju na jednaku udaljenost i
selekcija referentnih entiteta se izvodi na modelu sklopa, sa prethodno uključenim odgovarajućim
selekcionim poljima menadžera svojstvima.
Slika 3.17. Postavljanje komponente na jednaku udaljenost
Referentni entiteti, odnosno entiteti u odnosu na koje se definiše jednaka udaljenost entiteta,
moraju biti dvije ravne strane na komponentama. Entiteti, koji se postavljaju na jednaku udaljenost od
referentnih entiteta, mogu biti:
• Dvije paralelne ravne strane,
• Dvije neparalelne ravne strane,
• Jedna cilindrična strana ili osa cilindrične strane.
Slika 3.18. Mogući oblici entiteta u ograničenju Width Mate
Poklapanje entiteta sa putanjom (Path Mate) je napredno geometrijsko ograničenje koje za

posljedicu ima kretanje komponente po definisanoj putanji na drugoj komponenti. Prilikom uspostave
ovog ograničenja, na komponenti za koju je potrebno da se kreće po putanji, potrebno je definisati tjeme
koje će biti poklopljeno sa definisanom putanjom i koje će istu pratiti. Kao putanju, korisnik definiše
odgovarajuću ivicu na drugoj komponenti u sklopu.
___________________________________________________________________________________________
Slika 3.19. Poklapanje entiteta na komponenti sa definisanom putanjom na modelu sklopa
Definisano tjeme se može postaviti na određenu udaljenost od početnog položaja (Path

constraint), mjereći po putanji, pri čemu se udaljenost definiše brojčanom ili procentualnom
vrijednošću. Ukoliko je potrebno da jedna od osa komponente bude tangentna na putanju, korisnik u
padajućem meniju Pitch/Yaw Control bira navedenu opciju. Takođe, jedna od osa može da bude u
pravcu selektovanog pravca, ukoliko se u padajućem meniju Roll Control podesi navedena opcija.
Linearni par entiteta (Linear/Linear Coupler Mate) je napredno geometrijsko ograničenje

kojim se definiše uticaj linearnog kretanja jedne komponente na linearno kretanje druge komponente.
Prilikom uspostave ovog geometrijskog ograničenja selektuju se paralelne strane na dvije različite
komponente i u odgovarajuće brojčano polje se unosi prenosni odnos (Ratio), dok se smjer bira ček
opcijom Reverse.
Kao zgodan primjer u inženjerstvu, mogao bi se uzeti modelirani dvoklipni cilindar, kod kojeg se
klipovi izvlače i kreću različitim brzinama.
___________________________________________________________________________________________
Slika 3.20. Modeliranje linearnog para u modelu sklopa
Zadavanje krajnjeg položaja dijelovima u sklopu (Limit mate) je napredno geometrijsko

ograničenje koje ima veliku primjenu prilikom modeliranja sklopova. Zavisno od namjene sklopa, može
se uspostaviti ograničenje kretanja komponente u dužinskim ili ugaonim mjerama.
Slika 3.21. Zadavanje krajnih položaja komponentama u sklopu
Za uspostavu je potrebno selektvovati po jednu ravnu stranu na dvije različite komponente (Mate
Selection). U odgovarajuća polja u menadžeru svojstvima, upisuje se donja i gornja mjera položaja.
Navedene mjere definišu krajnje položaje koje međusobno mogu da zauzmu selektovane strane.
___________________________________________________________________________________________
3.4. MEHANIČKA OGRANIČENJA U SKLOPU
Mehanička ograničenja (Mechanical Mates) u sklopu predstavljaju preslikan slučaj kinematskih

parova koje se susreću u inženjerstvu. Mehanička ograničenja se definišu kao kombinacija dvije ili više
osnovnih i naprednih geometrijskih ograničenja.
Slika 3.22. Model motora automobila kao predstavnik mnogih mehaničkih ograničenja
Kao i ostala ograničenja, mehanička ograničenja se zadaju interaktivnom selekcijom entiteta na

komponentama, selekcijom ikonica odgovarajućih ograničenja i unosom brojčanih parametara. Nalaze
se u posebnom okviru menadžera svojstvima komande Mate.
Slika 3.22. Model mašine alatke sa zadanim mehaničkim ograničenjima

___________________________________________________________________________________________
Pokretanje komponenti uzrokovano oblikom (Cam) je mehaničko ograničenje između

komponenti koje se često susreće prilikom naprednog modeliranja sklopova. Komanda za uspostavu ove
vrste geometrijskog ograničenja nalazi se u listi mehaničkih ograničenja u okviru menadžera svojstvima
komande Mate. Posljedica uspostave ograničenja Cam je kretanje jedne komponente u sklopu
uzrokovano kretanjem i oblikom druge komponente.
Slika 3.23. Modeliranje kretanja komponenti uzrokovano pokretanjem drugih komponenti
Na komponenti koja uzrokuje kretanje druge komponente, selektuje se jedan ili više tangentno
povezanih entiteta (ivica ili strana na komponenti), koje se ispisuju u selekcionom polju Mate selections
u menadžeru svojstvima ograničenja.
Na komponenti čije je kretanje uzrokovano, selektuje se entitet koji će biti u dodiru sa prethodno
navedenim selektovanim entitetima prve komponente, i koji će pratiti iste. Selekcija entiteta na gonjenoj
komponenti se realizuje u radnom prostoru modela sklopa, sa prethodno uključenim selekcionim poljem
Cam follower. Kao entitet koji prati „pogonske“ entitete može se selektovati tjeme, sferna površina ili
ravna strana na gonjenoj komponenti.
___________________________________________________________________________________________
Ugaoni spoj koponenti - baglama (Hinge) je mehaničko ograničenje koje između dvije
koponente u sklopu kreira obraničenja koja egzistiraju u realnom ugaonom spoju – baglami. U prvom
redu to su: koncentričnost cilindričnih dijelova u samom spoju, pozicija pokretne komponente po visini
spoja i ograničenja kretanja pokretne komponente.
Slika 3.24. Modeliranje ugaonog spoja - baglame
Prilikom pokretanja komande Hinge u menadžeru svojstvima ograničenjima, otvara se menadžer

svojstvima ograničenjima sa selekcionim poljima, i to:
• Concentric Selections – u okviru kojem se selektuju cilindrične strane na komponentama između
kojih se uspostavlja koncentričan spoj,
• Coincident Selections – u okviru kojeg se selektuju strane na komponentama koje se poklapaju,
čime se definiše položaj pokretne komponente u pravcu koncentričnog spoja,
• Angle Selections – koji se pojavljuje ako je selektovana opcija Specify angle limits, pri čemu se
zadaju ugaona ograničenja između naknadno selektovanih strana na dvjema komponentama.
Ugaona ograničenja se unose u odgovarajućim brojčanim poljima (minimalni i maksimalni
ugao).
___________________________________________________________________________________________
Obrtno kretanje komponeti (Gear mate) je mehaničko ograničenje kojim se u model sklopa
uvodi model “zupčastog para“ čiji je zadatak da prenese obrtno kretanje sa komponente na komponentu.
Posljedica uspostave ove vrste ograničenja je obrtanje pogonjene komponente uslijed obrtanja pogonske
komponente. Komanda za uspostavu ovog ograničenja se nalazi pod komandom Mate, u okviru
mehaničkih ograničenja. Nakon pokretanja komande, selekcija odgovarajućih entiteta se vrši u radnom
prostoru modela sklopa.
Prenos obrtnog kretanja je definisan smjerom obrtanja gonjene komponente i prenosnim
odnosom. Potrebno je napomenuti da komponente ne moraju imati modelirane zube, da bi se prenijelo
obrtno kretanje, kao što je to slučaj kod realnih zupčastih parova.
Slika 3.25. Modeliranje mehaničkog ograničenja Gear
Na svakoj komponenti, koja je predviđena kao element zupčastog para, odnosno koja učestvuje u
prenosu kretanja potrebno je selektovati entitete preko kojih se vrši obrtanje. Navedeni entiteti mogu
biti: osa zupčanika, kružna ivica ili cilindrična strana zupčanika. Entiteti se selektuju sa prethodno
uključenim selekcionim poljem Mate selections. U brojčanom polju Ratio u menadžeru svojstvima
unosi se prenosni odnos, kao odnos broja zuba ili odnos prečnika zupčanika. Smjer relativnog obrtanja
gonjene komponente se mijenja čekiranjem opcije Reverse.
Radi izbjegavanja greške u toku modeliranja, na selektovanim entitetima na modelu sklopa nalazi
se obavještenje o unešenoj vrijednosti broja zuba ili prečnika za posmatranu komponentu. Jasno je da se
prilikom pomjeranja komponenti unutar sklopa, između kojih je uspostavljen Gear ograničenje,
mijenjaju uloge gonjene i pogonjene komponete. I navedene poruke i navedena promjena uloga se
dešavaju nezavisno od uspostavljenog ograničenja iz ove grupe.
___________________________________________________________________________________________
Pretvaranje obrtnog kretanja u pravolinijsko (Rack Pinion) je mehaničko ograničenje kojim

se modelira kinematski par „zupčanik – zupčasta letva“ između dvije komponente u sklopu. Pri tome osa
obrtne komponente i pravac kretanja liearne komponente se mimoilaze i obično se nalaze pod pravim
uglom. Prilikom uspostave ovog ograničenja nije potrebno da komponente imaju modelirane zube.
Slika 3.26. Modeliranje odnosa zupčanik – zupčasta letva
Interaktivna selekcija entiteta i unos odgovarajućih brojčanih parametara, odvija u radnom

prostoru komponente nakon pokrenute komande Rack Pinion u menadžeru svojstvima komande Mate.
U selekcionom okviru Mate Selections pod selekcionim poljem Rack, selektuje se prava ivica na
komponenti koja predstavlja zupčastu letvu, a koja predstavlja pravac kretanja zupčaste letve. U
selekcionom polju Pinion/Gear selektuje se entitet na osnovu kojeg se definiše obrtanje, a kao entitet se
može selektovati osa, kružna ivica ili cilindrična strana rotirajuće komponente. Smjer relativnog obrtanja
komponenti se mijenja čekiranjem opcije Reverse.
Kretanje komponente koja izvodi pravolinijsko kretanje definiše se množenjem prečnika
rotacione komponete sa π. Relativno kretanje se može definisati kao:
• Prečnik rotacione komponente - „zupčanika“ (opcija Pinion pitch diameter) ili
• Dužina pređenog puta „zupčaste letve“ za jedan obrtaj „zupčanika“ (opcija Rack
travel/revolution).
___________________________________________________________________________________________
Odnos navrtka - navojno vreteno (Screw) je mehaničko ograničenje kojim se modelira

kinematska veza navrtka - navojno vreteno, koja obrtno kretanje jedne komponente (navojno vreteno)
pretvara u pravolinijsko kretanje druge komponente (navrtka). Ose komponenti prilikom modeliranja
ove vrste ograničenja obično leže na istom pravcu. Prilikom uspostave ograničenja Screw nije potrebno
da komponente imaju modelirane navoje ili slične tipske forme.
Slika 3.27. Modeliranje odnosa navrtka – navojno vreteno
Pokretanjem komande Srew, koja se nalazi pod menadžerom svojstvima komande Mate, otvara
se poseban dijaloški prozor - menadžer svojstvima ograničenja. Uz selektovano selekciono polje Mate
Selections, na modelu sklopa potrebno je selektovati entitet koji definiše „navojno vreteno“ a koji može
biti osa, cilindrična površina ili kružna ivica. Takođe, na isti način se definiše i pravolinijski pokretna
komponenta - „navrtka“.
U brojčano polje se upisuje brojčani parametar, koji definiše odnos kretanja, a koji zavisi od
odabrane opcije:
• Revolution/mm - u brojčano polje se upisuje broj obrtaja „navojnog vretena“ pri pomjeranju
„navrtke“ za 1 mm,
• Distance/revolution - u brojčano polje se uspisuje veličina pomjeranja „navrtke“ za jedan obrtaj
„navojnog vretena“.
Smjer pravolinijskog kretanja navrtke pri obrtanju navojnog vretena, mijenja se čekiranjem ili
dečekiranjem opcije Reverse.
___________________________________________________________________________________________
Univerzalni - kardanski zglob (Universal joint) je mehaničko ograničenje koje modelira

zglobnu vezu dva vratila. U principu, univerzalni zglob se može modelirati modeliranjem odgovarajućeg
elementa za povezivanje vratila – krsta, pa tako da ovo ograničenje i nema veliku primjenu.
Slika 3.28. Modeliranje univerzalnog zgloba – kardanskog zgloba
Pri uključenim selekcionim poljima selektuju se entiteti na obrtnim komponentama - vratilima.

Kao entiteti se mogu selektovati ose, cilindrične strane ili kružna ivica na komponenti. Prenosni odnos
na kardanskom zglobu je svakako jednak jedinici, pa uspostava ove vrste ograničenja ne zahtijeva
dodatnu selekciju i unos brojčanih parametara.
___________________________________________________________________________________________
3.5. ANALIZA MODELA SKLOPOVA I DIJELOVA
Prilikom modeliranja proizvoda na računaru, korisniku se na raspolaganju nalazi čitav niz alata
za automatsku analizu konstrukcije. Navedeni alati, odnosno funkcije koje su rezultat njihovog
pokretanja često se mogu primjeniti i na modelu sklopa i na modelu dijela. Neke od osnovnih naprednih
alata su: izračunavanje mase modela, analiza mjera između entiteta modela, analiza svojstava presjeka,
analiza nagiba uglova na modelu ili analiza modela sa stanovišta izvlačenja iz livarskog kalupa (za
livarsku industriju) i slično.
Ovdje će biti opisane samo najbitniji napredni alati:
• Analiza mase proizvoda (funkcija dostupna i za dijelove i za sklopove),
• Analiza mjera na modelu (funkcija dostupna i za dijelove i za sklopove),
• Analiza preklapanja na modelu (funkcija dostupna samo za sklopove),
• Analiza kolizije dijelova (funkcija dostupna samo za sklopove).
Svojstva mase (Mass Properties) je zgodan alat za izvođenje inženjerskih proračuna kao što su
određivanja mase, zapremine, površine, centra mase, momenta inercije, osa inercije, bilo da se analizira
model dijela ili model sklopa.
Proračuni se dobijaju automatski, pritiskom na komandu Mass Properties koja se nalazi na paleti
alata Evaluate ili u padajućem meniju Tools. Nakon pokretanja pojavljuje se dijaloški prozor u kojem su
ispisani svojstva mase analiziranog dijela ili sklopa.
Slika 3.29. Prozor sa ispisanim svojstvima mase prikazanog sklopa
___________________________________________________________________________________________
Analiza uticaja promjena svojstava na masu, izvršava se

klikom na komandu Options. U okviru dijaloškog prozora može se
odabrati željena vrsta mjernih jedinica, ali i preciznost ispisa i slično.
Za analizu svojstava mase dijelova u sklopu potrebno je selektovati
odgovarajući dio, i pokrenuti komandu Recalculate. Ukoliko željeni
dio nije selektovan tada se prikazani rezultati odnose na sklop.
Slika 3.30. Podešavanje opcija pri analizi mase i površine
Svojstva presjeka - površi (Section properties) se analiziraju pokretanjem komande Section

Properties, koja se nalazi u paleti alata Evaluate. Prije pokretanja komande, potrebno je selektovati
željenu stranu na modelu sklopa ili modelu dijela. Kao izlaz se dobija površina strane, momenti inercije,
polarni momenti i slično.
Svaka izmjena koja zahtijeva preračunavanje izlaznih veličina mora biti popraćena pritiskom na
dugme Recalculate. Promjena jedinica i preciznosti mjera takođe se vrši izborom komande Option, pri
čemu se otvara odgovarajući dijaloški prozor.
Slika 3.31. Analiza selektovane površi na modelu
___________________________________________________________________________________________
Analiza mjera (Measure) koristi se za računanje rastojanja, uglova, dužina, površina,

udaljenosti između linija, tačaka, površina i ravnina kod skica, 3D modela, sklopa ili crteža. Prilikom
mjerenja rastojanja između dvaju različitih entiteta, pored ukupnog, prikazana su rastojanja i za svaku
osu pojedinačno, dok se pri selekciji ivica ili tačaka automatski prikazuju X, Y, Z koordinate istih.
Slika 3.32. Rezultati komande Measure – ispisani dimenzionalni parametri
Naredbu pokrećemo preko komande Measure, koja se nalazi na paleti alata Evaluate. Nakon
selekcije željenih entiteta dobijamo dijaloški prozor sa rezultatima. Za promjenu svojstava prikaza
potrebno je kliknuti na Options nakon čega se bira vrsta mjernih jedinica za dužinu i uglove, kao i
željena preciznost mjera.
Analiza preklapanja komponenata (Interference Detection) se koristi za analizu kolizije

između dijelova unutar modela sklopa. Izvodi se jednostavnim pokretanjem komande Calculate u
menadžeru svojstvima komande Interference Detection.
Ukoliko se komanda pokrene bez selekcije komponente u modelu sklopa, program će pronaći sva
preklapanja unutar sklopa. Ukoliko se selektuje željena komponenta u modelu sklopa, program će
izračunati koliziju te komponente sa ostalim komponentama u sklopu. Parametar kojim se opisuje
kolizija između komponenti je zapremina zadora komponente u komponentu i kao takav se ispisuje u
selekcionom polju Results u menadžeru svojstvima komande i ističe bojom na modelu sklopa. Ukoliko
korisnik iz nekog objektivnog razloga želi da ignoriše određenu koliziju, ista se može selektovati u polju
te odbaciti pritiskom na dugme Ignore.
Pojedina preklapanja u modelu sklopa, kao što je preklapanje vijka sa otvorom sa navojem, gdje
se objektivno dešava kolizija, ne mogu se isključiti iz analize. Podešavanja vezana za analizu kolizije
izvršavaju se u okviru Options, a ona su:
• Tretiranje dodira komponenti u sklopu kao kolizije (Treat coincidence as interference),
• Izlistavanje ignorisanih kolizija (Show ignored interferences),
• Tretiranje podsklopova kao komponente u sklopu (Treat subassemblies as components),
• Analiza kolizije tijela sa modelom (Include multibody part interferences),
• Transparentni vizuelni prikaz komponenti (Make interfering parts transparence) i dr.
___________________________________________________________________________________________
Slika 3.33. Detekcija kolizije između komponenti u modelu sklopa
Analiza razmaka između komponenti (Clerance Verification) omugućava da se između dvije

komponente (opcija Selected items) ili komponente i ostatka sklopa (opcija Selected items and the rest
of the assembly), pronađu sva preklapanja i razmaci manji od specificiranog u menadžeru svojstvima.
Komponente se selektuju u strukturnom stablu pri uključenom selekcionom prozoru Selected
components. Analiza se izvršava pokretanjem komande Calculate.
Slika 3.34. Analiza predefinisanog razmaka između dvije komponente
Kao pogodan alat za analizu kolizije između komponenti, može se navesti i komanda Collision
Between Moving Components, koja pored ostalih, omogućava zvučne efekte za detekciju kolizije
(opcija Sound u menadžeru svojstvima komande u okviru Advanced Options).
___________________________________________________________________________________________
3.6. KREIRANJE ŠEME RASTAVLJENOG SKLOPA
Šema rastavljenog sklopa (eksplozivna šema) može biti zgodna za vizuelnu analizu sklopa,
analizu montaže sklopa, pa čak i za prezentaciju sklopa kao budućeg proizvoda. Eksplozivna šema
sklopa se generiše pokretanjem komande Explode View.
Nakon pokretanja komande, u radnom prostoru sklopa, potrebno je selektovati komponentu koju
želimo „izmjestiti“ iz datog položaja, to za posljedicu ima aktiviranje relativnog koordinatnog sistema
komponente. Povlačenjem za odgovarajuću osu sistema komponente se mogu dovesti u željeni
izmješteni položaj. Pomjeranje komponente se izvodi postepeno, povlačenjem po osama. Potvrđivanje
pomjeranja komponente se izvršava selekcijom komande Done koja se nalazi u okviru za podešavanje
pomjeranja po osama. Selekcija druge komponente deselektuje prethodnu komponentu, čime se može
pristupiti pomjeranju druge komponente po istoj proceduri.
Slika 3.35. Kreiranje eksplozivne šeme u modelu sklopa
Čitav postupak izmještanja komponenti se ispisuje u okviru Explode Steps u menadžeru

svojstvima eksplozivnog pogleda. Eksplozivna šema se tretira kao posebna konfiguracija (varijanta)
posmatranog sklopa. Shodno tome, u menadžeru konfiguracijama može se pozvati eksplozivna šema.
Izborom opcije Explode poziva se generisana eksplozivna šema. Povratak na standardnu konfiguraciju
modela sklopa vrši se pomoću komande Collapse, koja se takođe nalazi u naprijed navedenom
priručnom meniju.
___________________________________________________________________________________________
Slika 3.36. Postupak prikaza eksplozivne šeme modela sklopa
Ukoliko se želi prikazati animacija eksplozivnog procesa bira se komanda Animate Explode.
Sam proces kompozicije odnosno dekompozicije sklopa može se sniminti kao video fajl i naknadno
iskoristiti. Svakako, moguće je ostaviti sklop u eksplozivnoj konfiguraciji, pri čemu će kao takav biti
prikazan na tehničkom crtežu, što može biti efektno prilikom kreiranja tehničke i tehnološke
dokumentacije.
Slika 3.37. Eksplozivna šema prikazana preko menadžera konfiguracija i prozor za animacije
___________________________________________________________________________________________
3.7. STANDARDNI DIJELOVI I VARIJANTE MODELA
Modeliranje ili uvoz dijelova iz baze standardnih dijelova iz baze dijelova (Toolbox), se izvodi
pomoću pretraživača baze, koji se obično nalazi na desnoj strani radnog okruženja programa.
Slika 3.38. Uvoz standardnog dijela u model sklopa
Pretraživanjem se može primijetiti da baza sadrži dijelove razvrstane po više vodećih svjetskih
standarda u čijim podmenijima se nalaze folderi sa standardnim dijelovima.
Željeni dio se uvozi u sklop

pokretanjem komande Insert Into Assembly iz
padajućeg menija koji se dobija desnim klikom
na selektovani standardni dio. Ukoliko se želi
da se generiše standardni dio nezavisno od
ostalih sklopa ili dijelova, pokeće se komanda
Create Part... Tada će se standardni dio čuvati
kao datoteka sa ekstenzijom .sdlprt.
Slika 3.39. Kreiranje standardnog dijela kao

Part-a
___________________________________________________________________________________________
Slika 3.40. Generisanje standardnog dijela preko menadžera svojstvima
Proces uvoza u model sklopa ili kreiranje standardnog dijela odvija se izborom parametara u
menadžeru svojstvima standardnog dijela. Izbor se vrši izborom iz padajućih menija, a tom prilikom je
vrlo bitno da korisnik poznaje konfiguraciju standardnog dijela i standardne oznake parametra.
Standardni dio uvezen u model sklopa egzistira kao zasebna komponenta i samim tim je podložna
manipulacijama i uspostavljanju geometrijskih ograničenja.
Slika 3.41. Standardni dio u modelu sklopa i u strukturnom stablu
___________________________________________________________________________________________
Baza dijelova se može proširivati i redizajnirati pokretanjem komande Configure... a obavlja se u

posebnom radnom okruženju Toolbox. Preko podmenija unose se generalne informacije o standardnom
dijelu, veličine i parametri, oblik prikaza, vizuelni efekti i slično.
Slika 3.42. Okruženje za razvoj baza standardnih dijelova
Programsko okruženje SolidWorks-a nudi mogućnost jednostavnih i brzih inženjerskih proračuna

standardnih dijelova. U okviru palete Office Products mogu se naći komande za pokretanje prozora za
proračun ležajeva (Bearing Calculator) i proračun standardnih profila (Beam Calculator).
Slika 3.43. Prozor za proračun ležajeva

___________________________________________________________________________________________
Kao uređen skup geometrijskih i matematičkih informacija, modeli dijelova i sklopova podložni
su razvoju grupe sličnih dijelova, koji se zasnivaju na različitim parametrima koje definišu pomenutu
geometriju. U programskom paketu SolidWorks grupe sličnih dijelova se kreiraju preko dizajnerske
tabele, koja direktno povlači funkcije programa Excel. Da bi se uspješno kreirala dizajnerska tabela,
potrebno je modelirati predstavnika grupe odnosno dio koji ima sve strukturne oblike ostalih dijelova iz
grupe.
Slika 3.44. Kreiranje skice i generisanje formi modela radi razvoja varijanti proizvoda
Slika 3.45. Generisanje formi i rasporeda na modelu radi razvoja varijanti proizvoda
Dizajnerska tabela se kreira pokretanjem komande Design table, koja se nalazi u padajućem
meniju Tabeles, koji je sadržan pod menijem Insert. Komandom se otvara menadžer svojstvima, koji
između ostalog nudi kreiranje: prazne tabele (Blank), uvoz već kreirane tabele (From file), ali i
autokreaciju tabele (Auto-create) koji je predefinisan izbor.
___________________________________________________________________________________________
Slika 3.46. Početak kreiranja dizajnerske tabele
Automatskom kreacijom, korisniku se preko dijaloškog prozora (Dimensions) nudi selekcija

jedne ili više dimenzija koje su kreirane prilikom modeliranja, a koje su promjenjive po varijantama.
Dimenzije se mogu i naknadno dodavati u tabelu, u odgovarajuću kolonu, a pri tome je potrebno znati
tačan naziv dimenzije (veličine).
Slika 3.47. Izbor dimenzija koje su promjenjive po varijantama

___________________________________________________________________________________________
Redovi u tabeli predstavljaju varijante modela. Prva ćelija reda sadrži naziv varijante, a ostale
ćelije redom sadrže brojčane vrijednosti odgovarajuće veličine. Kao veličine u kolonama se nalaze,
pored dužinskih mjera na modelu, i veličine kao što su broj umnožaka, veličina ugla rotacije i sl. Među
veličinama u tabeli moguće je uspostaviti i funkcionalnu zavisnost, kao što je slučaj u programu Excel.
Slika 3.48. Unos brojčanih vrijednosti veličina po varijantama modela
Prelazak sa jedne varijanate na drugu varijantu modela se izvršava u menadžeru konfiguracijama.

Željena varijanta modela se selektuje, a nakon desnog klika, u priručnom meniju pokrene komanda
Show Configuration. Takođe, u meniju se mogu izabrati komande za brisanje varijante ili za promjenu
svojstava varijante modela. Dizajnerska tabela se redizajnira takođe preko priručnog menija koji se
pojavljuje nakon desnog klika na ikonicu tabele u menadžeru konfiguracijama.
Slika 3.49. Postupak prikaza odgovarajuće varijante modela
___________________________________________________________________________________________
Zadatak I
Modelirati sklop prikazan na slici, pri čemu su dati modelirani dijelovi sklopa. Unutar sklopa
uspostaviti odgovarajuća ograničenja.
Crteži dijelova:
___________________________________________________________________________________________
U okruženje za modeliranje sklopa, kao baznu komponentu, uvesti dio pod nazivom tijelo. Uvoz
se izvršava pokretanjem komande Insert Component, ukoliko nije automatski uključena, te izborom
date komponente u dijaloškom prozoru.
Slika I.1. Uvežena bazna komponenta - tijelo

___________________________________________________________________________________________
Nakon uvoza bazne komponente, potrebno je uvesti i komponentu pod nazivom Oklop, po istoj
proceduri kao i za bazni dio. Nova uvežena komponenta se može rotirati i pomjerati unutar radnog
prostora, a relativno u odnosu na baznu komponentu, čime se komponenta dovodi u povoljan položaj.
Slika I.2. Uvežena komponenta - oklop u okruženju sklopa
Između bazne komponente – tijela i novouvezene komponente – oklopa, potrebno je uspostaviti

ograničenje, da bi se ose ovih komponenti poklopile. Poklapanje osa se izvršava pokretanjem komande
Mate, selektovanjem cilindričnih površina na komponentama i izborom opcije Concentric.
Potvrđivanjem komande komponente se odmah postavljaju u zadani položaj. Ukoliko se desi da se oklop
okrene pri uspostavljanju koncentričnosti, potrebno je izvršiti preusmjerenje (Reverse).
Slika I.3. Uspostavljanje ograničenja koncentričnosti između tijela i oklopa

___________________________________________________________________________________________
Sljedeća komponenta koja se uvozi u okruženje sklopa je opruga. Uvoz se obavlja po ustaljenoj
proceduri. Da bi se opruga uklopila u tijelo, potrebno je uvesti ograničenje poklapanjem Front ravnine
opruge i Top ravnine tijela, izborom opcije Coincident pri pokrenutoj komandi Mate. Takođe, potrebno
je izvršiti poklapanje Right ravnine tijela sa Right ravninom opruge, na prethodno opisani način. Ovim
izmjenama je osa opruge dovedena u osu tijela.
Slika I.4. Dovođenje opruge u odgovarajući položaj u odnosu na otvor u tijelu
Oprugu je potrebno dovesti do ravne strane na unutrašnjosti tijela. Poklapanje pomenute strane i
zasiječene strane opruge se izvršava pokretanjem komande Mate, selektovanjem ovih strana na
komponentama i izborom opcije Coincident.
Slika I.5. Poklapanje ravnih strana na tijelu i na opruzi
___________________________________________________________________________________________
Nakon uspostavljanja odgovarajućih ograničenje na prethodno uvezenim komponentama, u

okruženje sklopa uvozi se nova komponenta – odbojnik. Nakon uvoza, između cilindričnih strana na
odbojniku i cilindrične unutrašnje strane na tijelu uspostavlja se ograničenje koncentričnosti
(Concentric).
Slika I.6. Uvežena komponenta - odbojnik i uspostavljanje

ograničenja Concentric
Odbojnik je dalje potrebno poklopiti sa ravnom stranom oklopa, takođe uspostavljanjem

ograničenja Coincident, nakon selektovanja navedenih ravnih strana na komponentama i pokretanja
komande Mate.
Slika I.7. Selekcija ravnih strana na odbojniku i oklopu

prije uspostavljanja ograničenja Coincident
___________________________________________________________________________________________
Slika I.8. Poklapanje ravnih strana Slika I.9. Zadavanje koncentričnosti između
na odbojniku i plaštu cilindričnih strana na odbojniku i plaštu
Dovođenje odbojnika u odgovarajući položaj u odnosu na oklop, odnosno na tijelo, realizuje se

uspostavljanjem ograničenja koncentričnosti (Concentric) između otvora za vijke na oklopu i otvora za
vijke na odbojniku.
Za analizu pozicija komponenti u sklopu, a koje je vizuelno zaklonila neka druga komponenta,
može se izabrati opcija Change Transparency, koja se nalazi u priručnom meniju nakon desnog klika na
model komponente. Korisniku su tada dostupni entiteti zaklonjene komponente. Pri uključenoj opciji
primjećuje se da opruga u sklopu stoji pravilno.
Slika I.10. Komponente kod kojih je uključena opcija Change Transparency

___________________________________________________________________________________________
Uvoz nove komponente – prirubnice, izvršava se ustaljenom procedurom: pokretanje komande

Insert Components, pokretanjem komande Browse i izborom odgovarajuće komponente u prozoru za
pretraživanje.
Slika I.11. Prirubnica uvezena u okruženje sklopa i

ograničenjem poklopljena sa odbojnikom
Između prirubnice i odbojnika potrebno je uspostaviti sljedeća ograničenja: poklapanje čeonih

ravnih strana i poklapanje bočnih strana u dva pravca. Navedena ograničenja se uspostavljaju
pokretanjem komande Mate, i selektovanjem po dvije odgovarajuće strane, te izborom opcije
Coincident.
Slika I.12. Poklapanje gornje i bočne strane između odbojnika i prirubnice
Da bi se kompletirao sklop, iz baze podataka Toolbox potrebno je izvršiti pojedinačni uvoz vijka
M10, podloške i navrtke M10, selektovanjem komponenti i izborom opcije Insert into Assembly koja se
nalazi u priručnom meniju nakon desnog klika na ikonicu komponente. Mjere i ostali parametri se
podešavaju u menadžeru svojstvima.
___________________________________________________________________________________________
Slika I.13. Dijelovi uvezeni iz baze standardnih proizvoda
Komponente uvezene i generisane iz baze su ravnopravne sa komponentama koje su modelirane,

pa se na njima mogu uspostavljati ograničenja. Na osnovu te činjenice, vijak je potrebno dovesti u
odgovarajući otvor za vijke pomoću ograničenja Concentric.
Slika I.14. Proces dovođenja vijka, navrtke i podloške u odgovarajući položaj
Ukoliko se pojedine komponente, kao što su u ovom slučaju vijak, navrtka i podloška, u modelu
sklopa ponavljaju po nekom rasporedu, isti se mogu umnožiti. U posmatranom slučaju, potrebno je
kreirati referentnu osu, koja se poklapa sa osom rotacije cilindričnog dijela prubnice, pokretanjem
komande Reference geometry, izborom podkomande Axis i selekcijom navedene cilindrične strane na
komponenti.
___________________________________________________________________________________________
Slika I.15. Umnožavanje vijka, podloške i navrtke po kružnom rasporedu
Nakon kreiranja ose, potrebno je pokrenuti komandu Circular Pattern, pod kojom se, kao osa
cikličnog rasporeda, selektuje kreirana osa. Kao broj umnožaka bira broj 4, a kao opcija rasporeda se
podešava jednak raspored po podeonoj kružnici, odnosno luku od 3600 (Equal spacing). Umnožavaju se
vijak, podloška i navrtka, koji se selektuju na modelu ili u strukturnom stablu.
Slika I.16. Navrtka uvežena iz baze standardnih dijelova
___________________________________________________________________________________________
Kao i prethodne dijelove iz baze standardnih dijelova, potrebno je uvesti i veliku navrtku koja
pridržava podsklop odbojnika sa prirubnicom, da se nađe u zadanom položaju u odnosu na tijelo.
Navrtka M16 se uvozi selekcijom u bazi Toolbox, i pokretanjem komande Insert into Assembly, nakon
čega se podešavaju parametri. Navrtku je, pomoću ograničenja Concentric i Coincidence, potrebno
dovesti u odgovarajući položaj u odnosu na odbojnik i tijelo.
Slika I.17. Dovođenje navrtke u odgovarajući položaj ograničenjima koncentričnosti i poklapanja
Pošto je podsklop odbojnika pokretan u odnosu na tijelo, potrebno je ograničiti njegovo kretanje.
Za tu svrhu potrebno je uvesti napredno ograničenje između ravne strane na prirubnom dijelu tijela i
jedne od ravnih strana na pokretnom dijelu, u ovom slučaju, ravne naspramne strane na omotaču.
Pokretanjem komande Mate, i izborom opcije Limit Distance, u okviru Advanced Mates. U brojčano
polje se unosi, za minimalno rastojanje 30 mm, a za maksimalno rastojanje 50 mm.
Slika I.18. Selektovanje strana na komponentama radi limitiranja rastojanja
___________________________________________________________________________________________
Da bi se analizirala pozicija komponenti unutar modela sklopa, prikazao ili prezentovao sklop i
slično, sklop se može prikazati kao žičani model, pojedine komponente unutar modela se mogu sakriti ili
vizuelno napraviti providne, prikazati u presjeku, prikazati model u perspektivi i sl., što može biti
korisno.
Slika I.19. Sklop u presjeku
Slika I.20. Model sklopa u perspektivi sa uključenom sjenkom
___________________________________________________________________________________________
4. KREIRANJE TEHNIČKE DOKUMENTACIJE
Kreiranje tehničke dokumentacije se vrši u posebnom radnom okruženju, koje se pokreće

izborom Drawing nakon izbora komande New u startnom prozoru programa. Prilikom ulaza u okruženje
korisniku se nudi ili izbor standardnog formata iz popisa (Standard sheet format) ili definisanje formata
sa proizvoljnim mjerama (Custom sheet size). Takođe, korisnik može da izabere neki od prethodno
kreiranih i prilagođenih formata crteža preko pretraživača koji se dobije izborom komande Browse.
Slika 4.1. Izbor odgovarajućeg formata crteža
Korisničko okruženje za kreiranje tehničke dokumentacije ne razlikuje se u suštini od ostalih

okruženja u SolidWorks-u, jer se u istom nalazi strukturno stablo, radni prostor, palate alata, itd.
Slika 4.2. Paleta alata za rad sa crtežom modela proizvoda
___________________________________________________________________________________________
Izmjena okvira i zaglavlja na formatu, nije moguća direktno iz prostora u kojem se manipuliše
projekcijama, presjecima i detaljima na crtežu modela. Izmjena navedenih elemenata se vrši u drugom
sloju formata, kojem se pristupa preko komande Edit Sheet Format do koje se dolazi preko priručnog
menija nakon desnog klika na prazan prostor formata, ili pak desnim klikom na format (Sheet) u
strukturnom stablu crteža.
Slika 4.3. Pokretanje izmjene elemenata formata
U sloju za izmjenu elemenata formata, korisniku su dostupni svi alati za kreiranje odnosno
skiciranje entiteta (paleta Sketch). Nakon izmjene entiteta, korisnik mora da se vrati u sloj za kreiranje
pogleda, preko komande Edit Sheet, koja se bira iz priručnog menija, nakon desnog klika na format.
Slika 4.4. Redizajn predefinisanog zaglavlja

___________________________________________________________________________________________
Svi elementi tehničkog dokumenta (crteža) prikazani su u strukturnom stablu. Pri kreiranju crteža
važi pravilo „roditelj-potomak“. U strukturnom stablu se nalaze ikonice generisanih pogleda, kreirane
tabele, generisani presjeci i detaljni pogledi vezani za neki od pogleda. Kroz strukturno stablo može se
izvršiti manipulacija nad elementima crteža (brisanje, promjena definicije i slično).
Slika 4.5. Tehnički crtež sa sopstvenim strukturnim stablom
Crtež se može kreirati i u slojevima (koji se ponašaju kao providne folije), u smislu da se
pojedini elementi crteža kreiraju na različitim slojevima. Na primjer, pogledi se mogu kreirati na jednom
sloju, kote kreirati u drugom sloju, ose simetrije u trećem sloju i tako redom. Kada se svi slojevi spoje,
dobija se kompletan crtež.
Svaki od slojeva se može podesiti prema boji elemenata, debljini i vrsti linija koji se koriste u
posmatranom sloju. Slojevima se mogu zadavati pogodna imena, a po potrebi trenutno i vizuelno
ukloniti sa crteža.
Slika 4.6. Paleta alata za kreiranje slojeva i pojedinačnih ivica
Slojevi i svojstva linija se podešavaju pokretanjem komande Layer Properties, koja se nalazi na
paleti alata Line format. Pomenuta paleta postaje vidljiva ukoliko se njena ikonica čekira u priručnom
meniju koji se dobije nakon desnog klika na prazan prostor paleta.
Novi sloj se formira tako što se pokrene komanda New u dijaloškom prozoru komande Layer
Properties. Sloj se briše tako što se selektuje željeni sloj i pokrene komanda Delete. U okviru jednog
sloja upisuje se ime sloja (Name), podešava se njegova vidljivost (Off/On), boja linija u sloju (Color),
vrstu linija (Style) i debljina linija (Tickness). Nakon formiranja i podešavanja slojeva, unosi i izmjene
se potvrđuju preko dugmeta OK.
___________________________________________________________________________________________
Dvoklikom ispred naziva sloja u dijaloškom prozoru prelazi se sa sloja na sloj. Žuta strelica
pokazuje koji je sloj trenutno u upotrebi. Naravno, u skladu sa aktivnim slojem ponašaće se i elementi
koji se trenutno unose u crtež.
Slika 4.7. Dijaloški prozor za podešavanje slojeva
Dijaloški prozor za podešavanje elemenata tehničkog crteža, kao što su podešavanje debljine
vdljivih ivica, debljine linija nevidljivih ivica, oblika prikaza osa, podešavanja vezana za kote i kotne
strelice, i mnogi drugi, se pojavljuje nakon izbora komande Options iz padajućeg menija Tools.
Podešavanja za trenutni dokument se nalaze pod karticom Document Properties.
Slika 4.8. Dijaloški prozor za podešavanje elemenata crteža
___________________________________________________________________________________________
4.1. GENERISANJE POGLEDA I PRESJEKA
Nakon izbora odgovarajućeg formata, u područje formata uvozi se model proizvoda za koji se
kreira tehnička dokumentacija. Dijaloški prozor preko kojeg se vrši uvoz pogleda, pokreće se
automatski, nakon odabranog formata crteža. Direktno, uvoz modela vrši se pomoću komande Browse,
koja se nalazi u navedenom dijaloškom prozoru.
Slika 4.9. Dijaloški prozor za uvoz modela proizvoda u prostor crteža
Slika 4.10. Pretraživački prozor – izbor željenog modela

___________________________________________________________________________________________
Komanda Browse otvara standardni „windovs“ pretraživač dokumenata, u kojem se selektuje

odgovarajući model sklopa ili dijela. Ista proces - uvoz modela u prostor crteža može se pokrenuti i
komandom Model View, koja se, uz druge komande potrebne za kreiranje dokumentacije, nalazi na
paleti alata View Layout. Uvozom se informacije o geometriji dijela iz memorije stavljaju na
raspolaganje programu, koji na osnovu toga generiše konture, nevidljive ivice, presjeke i slično.
Slika 4.11. Podešavanje osobina projekcije u polju crteža
Izborom modela proizvoda automatski se otvara menadžer svojstvima pogleda. Menadžer

svojstvima pogleda se otvara i selekcijom odgovarajućeg pogleda u polju crteža, koji se može definisati
kao bazni pogled i iz kojeg će se generisati ostali pogledi. U menadžeru svojstvima pogleda nalaze se
okviri za:
• Upravljanje orjentacijom i vrstom pogleda (Orientation) u kojem se nalaze ikonice za izbor
standardnih pogleda (nacrt, tlocrt, bokocrt i sl.) ili izbor trodimenzionalnog pogleda (izometrija,
dimetrija, trimetrija). Pogodno je da bude čekirana opcija Preview, koja omogućava automatsko
generisanje kontura pogleda prije potvrđivanja željenog.
• Uvoz dodataka (Import options) u kojem se nalaze opcije za uvoz dodatnih obilježja sa modela
(opcija Import annotations) kao što su oznaka kvaliteta obrade površina, tolerancije mjera,
tolerancije oblika i položaja i slično. Uvoz obilježja sa modela uopšte izvršava se sa čekiranom
opcijom Design annotations, odnosno sa skrivenih tipskih formi, je moguć ukoliko je uključena
opcija Include items from hidden features.
• Vrstu prikaza projekcije (Display style) koji omogućava promjenu prikaza iz konturnog u
konturni sa skrivenim ivicama, ili čak u žičani prikaz. Takođe je moguće izabrati i solid prikaz sa
ili bez istaknutih ivica.
• Razmjere pogleda (Scale) gdje je omogućen izbor automatskog određivanja razmjere prema
prostoru formata (Use sheet scale). Moguće je podesiti razmjeru koja je jednaka baznom pogledu
(Use parent scale) ili pak odabrati iz padajućeg menija željenu standardnu razmjeru (Use custom
scale). U navedenom padajućem meniju se nalazi i mogućnost upisa nestandardne razmjere u
odgovarajuće brojčano polje (User Defined).
• Tip dimenzija (Dimension Type) koji omogućava izbor projiciranih ili stvarnih dimenzija
prilikom kotiranja pogleda.
___________________________________________________________________________________________
• Prikaz navoja (Cosmetic Thread Display) koji omogućava prikaz navoja u obliku tankih pravih
linija ili u obliku prave konture navoja.
Često se dešava da generisanje baznog pogleda ne odgovara željama korisnika u smislu

kvalitetnog predstavljanja modela, detalja u tom pogledu, popunjavanju praznine formata, postavljenoj
strategiji kreiranja crteža i slično. U tom slučaju korisnik može, pored standardnih opcija manipulacije, i
rotirati bazni dio, pa kombinacijom sa orjentacijom pogleda izabrati najpogodniji prikaz proizvoda.
Opcije manipulacije se mogu pokrenuti iz padajućeg menija View - Display ili preko priručnog
menija nakon desnog klika na željeni selektovan pogled, a rotacija se izvršava izborom opcije Rotation
View nakon čega se u dijaloški prozor upisuje ugao rotacije.
Slika 4.12. Rotacija projekcije u polju crteža
Na osnovu jedne projekcije (pogleda) mogu se generisati druge pogodne projekcije, i to u prvom
redu tlocrt i bokocrt. Selekcijom bazne projekcije predmeta, pokretanjem komande Projected View
generiše se nova projekcija koja zavisi od pravca pomjeranja kursora.
Na primjer, povlačenjem u desno generiše se standardni bokocrt, a povlačenjem prema dole
tlocrt. U menadžeru svojstvima projiciranog pogleda nalaze se sve opcije kao i u menadžeru svojstvima
prvouvezenog, baznog pogleda (projekcije).
Projekcije su međusobno povezane u skladu sa pravilima tehničkog crtanja. Drugim riječima,
ukoliko su generisane tri standardne projekcije predmeta, one ostaju u istom nivou. Pomjeranjem jedne
(opcija Move), u skladu sa navedenim, pomjeraju se i ostale projekcije.
Dodatna podešavanja pogleda mogu se izvršiti pomoću priručnog menija koji se dobije nakon
selekcije željene projekcije i desnog klika. U priručnom meniju se nalaze podešavanja vezana za prikaz
tangentnih prelaza (Tangent Edge), zaključavanje pozicije projekcije (Lock View Position),
isključivanje poravnanja projekcija (Aligment - Break aligment), skrivanje vidljivih i nevidlivih ivica
(Hide edge), prikaz presjeka u izometriji (Isometric Section View) i slično.
___________________________________________________________________________________________
Slika 4.13. Generisanje ostalih projekcija na osnovu bazne projekcije
Presjeci u polju crteža zasnivaju se na jednom od generisanih projekcija. U skladu s tim, presjek
ostaje vezan za projekciju na osnovu koje je kreiran. Presjeci mogu biti:
• Puni simetričan presjek,
• Presjek sa više ravnina,
• Ispravljeni presjek,
• Djelimičan presjek.
Puni simetričan presjek se kreira selekcijom odgovarajuće projekcije predmeta i pokretanjem

komande Section View. Da bi se uspješno kreirao presjek, potrebno je u selektovanoj projekciji nacrtati
liniju presjeka (linija predstavlja projekciju ravni u posmatranom pogledu).
Slika 4.14. Skiciranje linije punog presjeka

___________________________________________________________________________________________
Kreiranje linije presjeka korisniku se nudi automatski nakon pokretanja komande za kreiranje
presjeka. Svakako se navedena linija presjeka može kreirati i ranije, upotrebom komande Line sa palete
alata Sketch. Ukoliko linija presjeka ne siječe projekciju predmeta u potpunosti, pokretanjem komande
kreiraće se parcijalan presjek (Partial Section View).
Slika 4.15. Kreiranje presjeka na osnovu linije presjeka
Unutar menadžera svojstvima presjeka nalaze se standardni okviri za podešavanje kao i kod
standardnih pogleda. Pored standardnih podešavanja, kod svih vrsta presjeka mogu se podesiti oznaka
presjeka (tekstualno polje u okviru Section Line) i smjer pogleda na presjek (ček opcija Flip Direction).
Presjek sa više ravnina zahtijeva prethodno kreiranje izlomljene linije presjeka. Da bi presjek
imao smisla, polazna i završna linija u lancu moraju biti paralelne.
Slika 4.16. Skiciranje više povezanih presječnih linija

___________________________________________________________________________________________
Prije pokretanja komande za kreiranje potrebno je selektovati čitav niz povezanih linija.
Komanda za kreiranje ove vrste presjeka ista je kao i za kreiranje punog simetričnog presjeka (Section
View).
Slika 4.17. Kreiranje presjeka sa više presječnih ravnina
Poravnati presjek (Aligment Section View) takođe zahtijeva kreiranje linije presjeka, s
izuzetkom što krajnje linije ne moraju biti paralelne. Poravnati presjek jednostavno „ispravlja“ presječne
ravnine i elemente na njima prikazuje u jednoj ravni.
Dijelimičan presjek zahtijeva kreiranu zatvorenu splajn konturu na projekciji predmeta na kojoj
korisnik želi da uspostavi djelimičan presjek. Ova vrsta presjeka se kreira pokretanjem komande
Broken-Out Section koja se nalazi na paleti standardnih alata. Kao i kod punog presjeka, crtanje
zatvorene splajn konture nudi se odmah nakon selekcije odgovarajuće projekcije i pokretanja komande.
Slika 4.18. Skiciranje zatvorene splajn konture

___________________________________________________________________________________________
Oblik zatvorene konture može se promijeniti ukoliko se u strukturnom stablu selektuje

odgovarajući djelimičan presjek i preko priručnog menija pokrene komanda Edit sketch. Izmjena
položaja presječne ravni se izvršava pokretanjem komande Edit Definition, koja se nalazi u naprijed
pomenutom priručnom meniju.
Slika 4.19. Kreiranje djelimičnog presjeka na osnovu skicirane zatvorene splajn konture
Presječna ravan se može postaviti u položaj koji je definisan nekim entitetom (vidljiva ivica) koji
se može selektovati u nekom od pogleda, a koji se vizuelno manifestuje pomoću žute linije, koja
predstavlja trenutni položaj presječne ravni.
Ukoliko je potrebno na projekciji rotacionog dijela kreirati djelimični presjek, potrebno je
nacrtati pravougaonik čija se odgovarajuća stranica poklapa sa osom rotacije. Generisanje djelimičnog
presjeka se izvodi selekcijom pomenutog pravougaonika i pokretanjem komande Broken-out section.
Slika 4.20. Kreiranje djelimičnog presjeka rotacionog dijela
___________________________________________________________________________________________
Generisanje presjeka na sklopnim crtežima potpuno je isto kao i za dijelove. Međutim, pri
kreiranju presjeka na crtežima sklopova često zahtijeva izostavljanje nekih komponenti ili tipskih formi
na komponentama, iz presjeka. Tu se obično radi o osovinicama, rebrima, vijcima, čivijama i slično.
Slika 4.21. Izostavljanje iz presjeka komponenti u crtežu sklopa
Prilikom kreiranja presjeka u sklopnom crtežu, automatski se otvara dijaloški prozor u kojem se:
• podešava automatsko šafiranje presjeka (Auto hatching),
• vrši isključivanje komponenti iz presjeka (Excluded fasteners) selekcijom na projekciji modela
ili u strukturnom stablu modela,
• podešava smjer pogleda na presjek (Flip direction).
Slika 4.22. Crtež sklopa sa vijkom izostavljenim iz presjeka

___________________________________________________________________________________________
Šrafura na svim vrstama presjeka se generiše automatski i zavisi od izbora materijala predmeta
koji je prikazan u presjeku na crtežu. Ukoliko je potrebno da se željena šrafura modifikuje, potrebno je
selektovati šrafiranu oblast na crtežu, a zatim u menadžeru svojstvima šrafure (Area Hatch/Fill) podesiti
odgovarajuće parametre. U osnovne parametre šrafure spadaju ugao nagiba šrafure i prored šrafure, koji
se unose u posebna brojčana polja. Izmjene (Apply to) se mogu izvršiti na selektovanom regionu, na
cijeloj komponenti, na datom pogledu, itd.
Slika 4.23. Podešavanje parametara šrafure
Djelimični pogled na crtežu se kreira selekcijom odgovarajuće ivice na projekciji na osnovu koje
se kreira djelimični pogled. Nakon selekcije, ova vrsta pogleda kreira se pokretanjem komande
Auxiliary View.
Slika 4.24. Kreiranje djelimičnog pogleda koji je naknadno modifikovan

___________________________________________________________________________________________
Prilikom kreiranja djelimičnog pogleda program generiše projekciju u kojoj se vidi čitav predmet
prikazivanja. Zbog bolje preglenosti crteža i iskorišćenja prostora formata, potrebno je ukloniti višak
prikaza predmeta, koji u principu ne spada u djelimičan pogled.
Odstranjivanje viška projekcije predmeta izvršava se pokretanjem komande Cut View. Prije
pokretanja ove komande, u željenoj projekciji je potrebno nacrtati zatvorenu splajn konturu. Pomenuta
kontura treba da se skicira, tako da obuhvata dio projekcije za koju korisnik želi da ostane, a komanda
Cut View se pokreće nakon selekcije zatvorene konture.
Slika 4.25. Odsijecanje viška pogleda
Uklananje ili modifikovanje odsiječenog pogleda, izvršava se tako, što se u strukturnom stablu
desnim klikom na ikonicu odgovarajućeg pogleda, otvori priručni meni, u kojem se izaberu komande
Remove Crop odnosno Edit Crop koje se nalaze pod menijem Crop View.
Za prikazivanje crteža detalja potrebno je, nakon selekcije odgovarajuće projekcije, pokrenuti
komandu Detail View. Nakon pokretanja komande automatski se pokreće komanda za crtanje kružnice,
koja treba da obuhvati prostor koji je predmet detaljnog prikazivanja.
Slika 4.26. Skiciranje kružnice kao osnova kreiranja crteža detalja
___________________________________________________________________________________________
Kružnica, potrebna za generisanje crteža detalja, može da se nacrta i nezavisno, prije pokretanja
komande Detail View. U menadžeru svojstvima korisnik podešava prikaz detalja, naziv detalja, razmjeru
detaljnog prikaza i slično.
Slika 4.27. Kreiranje crteža detalja na osnovu skicirane kružnice
Prikaz skraćenja na dugačkim predmetima na crtežu se kreira pokretanjem komande Break, a

nakon selekcije projekcije u kojoj se želi izvršiti skraćenje. U menadžeru svojstvima moguće je izabrati
skraćenje po vertikali ili po horizontali, a razmak između prekinutih dijelova podešava se u brojčanom
polju. Veličina skraćenja se definiše položajem linija prekida tokom uspostavljanja skraćenja.
Slika 4.28. Kreiranje skraćenja na dugačkim predmetima
Ukoliko se na nekom sklopu nalaze komponente koje, u toku ekploatacije sklopa, mogu da
zauzmu različite pozicije, u tehničkoj dokumentaciji je potrebno prikazati krajnje pozicije te
komponente.
___________________________________________________________________________________________
Kreiranje prikaza alternativnih položaja komponenti se izvršava pokretanjem komande Alternate

Position, nakon selekcije projekcije sklopa u kojoj se nalaze opisane komponente. Program vraća
korisnika u okruženje sklopa, gdje je potrebno pomjeriti komponentu u položaj, koji će biti prikazan na
crtežu.
Slika 4.29. Kreiranje prikaza alternativnih pozicija komponenti u sklopu
___________________________________________________________________________________________
4.2. KOTIRANJE CRTEŽA
Pored kota koje su bazne za definisanje crteža, crtež sadrži i ostale elemente kao što su oznake
kvaliteta površina, tolerancije oblika i položaja, oznake zavara, ose simetrije i simetrale, razne naznake i
obavještenja i slično. Alati za kreiranje dodatnih elemenata crteža nalaze se na paleti Annotations.
Slika 4.29. Paleta alata za kotiranje crteža i kreiranje elemenata na crtežima
Ukoliko ose simetrije i simetrale nisu automatski generisane na odgovarajućim mjestima na

projekcijama u crtežu, potrebno ih je naknadno kreirati. Kreiranje osa se izvršava selekcijom entiteta na
pogledu (pravih ili kružnih linija koji određuju simetralu) i pokretanjem komande Centerline ukoliko se
radi o osama simetrije odnosno Center Mark ukoliko se radi o simetralama.
Slika 4.30. Simetrale i ose kreirane na modelu
Kote se mogu kreirati automatski (Model Items) ili manuelno. Automatsko nanošenje zasniva se
na načinu i strategiji kreiranja skica i generisanja tipskih formi na dijelu koji se prikazuje crtežom.
Slika 4.31. Padajući meni sa predefinisanim načinima kotiranja

___________________________________________________________________________________________
Za tačno definisano kreiranje kota, pokreću se komande iz padajućeg menija komande Smart
Dimensions, u kojem se nalaze komande za kreiranje samo vertikalnih kota, samo horizontalnih kota,
koordinatno kotiranje i slično. Mnogo praktičnije nanošenje kota je manuelno nanošenje. Kreiranje kota
izvršava se pokretanjem komande Smart Dimensions, i selektovanjem entiteta na pogledu koji se želi
dimenzionisati.
Slika 4.32. Kota kreirana između dva entiteta na crtežu
U zavisnosti od međusobnog položaja i vrste entiteta, kreiraće se i odgovarajuće vrste kota.

Ukoliko se selektuje samo prava ivica ili dvije paralelne ivice automatski se kreira dužinska mjera.
Ukoliko se selektuju ivice koje u projekciji predstavljaju krajnje izvodnice cilindrične površine,
automatski se kreira dužinska mjera sa predznakom za prečnik. Selektovanje zaobljenja i ivica kružnog
oblika, uzrokuje automatsko kreiranje kota sa predznacima za poluprečnik ili prečnik. Ugaone kote se
kreiraju ukoliko se selektuju dvije ivice pod uglom.
U menadžeru svojstvima kreirane dimenzije nalaze se okviri za definisanje preciznosti ispisa
mjere i nanošenje tolerancija dužinskih mjera uz kotni broj (Tolerance/Precision).
Slika 4.33. Tolerisanje mjera
___________________________________________________________________________________________
Vrijednost tolerancija i graničnih odstupanja, zavisno od odabrane vrste tolerancija, unose se u

brojčana polja, odnosno biraju iz padajućih menija u istom okviru menadžera svojstvima. Bitno je
napomenuti da se mogu izabrati i tolerancije iz ISO sistema označavanja, ukoliko se u padajućem meniju
odabere vrsta tolerancija Fit, dok se na koti automatski ispisuju standardna granična odstupanja.
Slika 4.34. Dodavanje teksta uz postojeći kotni broj
Često je potrebno na kotnoj strelici, uz kotni broj se mogu dodavati razni simboli (simbol
prečnika, simbol plus/minus, simbol ugla, itd.). Ovi dodaci se dodaju selekcijom ikonice simbola u
okviru Dimension Text. Takođe, uz broj se može dodati i odgovarajući tekst tako što se, na
odgovarajuće mjesto u tekstualnom polju, isti i upiše. Link <DIM>, automatski zapisan u tekstualno
polje, daje realnu vrijednost dimenzije sa kreiranog modela. Brisanjem ovog linka, briše se i kotni broj.
Slika 4.35. Kartice za menadžera svojstvima kota

___________________________________________________________________________________________
Parametri oblika selektovane kote (jedinica mjere kotnog broja, font kotnog broja, oblik i
veličina strelice, veličina pomoćne kotne linije i sl.) podešavaju se u karticama Leaders i Other koje se
nalaze u menadžeru svojstvima kote. Generalna promjena ovih parametara vrši se u dijaloškom prozoru
Options, u kartici Document Properties, pod stavkom Dimensions.
Slika 4.36. Podešavanje oblika i svojstava kote
Izbor sloja na crtežu u kojem će se nanositi kote se podešava u padajućem meniju Other, u
okviru Layers. Izbor se vrši iz padajućeg menija, a sve dimenzije koje se kreiraju u trenutnoj sesiji
nanošenja (bez zatvaranja menadžera svojstvima dimenzija) biće podešene prema parametrima
izabranog sloja.
Slika 4.37. Izbor sloja za kreiranje kota
___________________________________________________________________________________________
Slika 4.38. Predefinisani položaj kote pri kreiranju
Položajem i uslovima uspostavljanja kotne strelice takođe se upravlja iz kartice Leaders. Na

primjer, ukoliko je potrebno kreirati kotu između ivice kružnog oblika i prave ivice, automatski će se
istaći kota od centra kružnice do pomenute ivice. Promjena će se desiti ukoliko se odabere druga
moguća opcija u okviru Arc conditions pod karticom Leaders.
Slika 4.39. Različito podešeni položaji kote pri kotiranju istih entiteta
___________________________________________________________________________________________
4.3. KREIRANJE SIMBOLA I OZNAKA NA CRTEŽU
Prilikom kreiranja tehničkog crteža proizvoda, pored kota, potrebno je kreirati i ostale elemente,
kao što su oznake tolerancije hrapavosti površine, tolerancije oblika i položaja, oznaka zavarenog šava,
oznake pozicija, sastavnice proizvoda i slično. Simboli i oznake se generišu automatski, na osnovu
memorisanih podataka o modelu.
Tolerancije oblika i položaja se kreiraju pokretanjem komande Datum Feature, ukoliko se radi
o kreiranju oznake bazne površine odnosno Geometric Tolerance ukoliko se kreiraju oznake tolerancije
oblika i položaja. Podešavanje oznake bazne površine podržano je odgovarajućim menadžerom
svojstvima. Jednostavnom selekcijom entiteta (ivica) na projekciji ovaj simbol se postavlja na
odgovarajuće mjesto. Redizajn se vrši dvoklikom na odgovarajući simbol.
Slika 4.42. Kreiranje simbola tolerancije oblika i položaja preko dijaloškog prozora
Simbol tolerancije se kreira preko dijaloškog prozora gdje se simbol tolerancije bira iz padajućeg
menija Symbol. Vrijednost tolerancije se upisuje u brojčano polje Tolerance 1, a ukoliko je potrebna,
bazna površina se bira iz padajućeg menija Primary ili se upisuje u isto tekstualno polje. U dijaloškom
prozoru se nalaze i druge opcije, koje su potrebne za napredna kreiranja simbola tolerancija oblika i
položaja.
Slika 4.42. Dio dijaloškog prozora za kreiranje tolerancija položaja i oblika
___________________________________________________________________________________________
Tolerancije hrapavosti površine na crtežu se kreiraju

pokretanjem komande Surface Finish. Pokretanjem komande otvara se
menadžer svojstvima oznakama tolerancije površine. Nakon
podešavanja oblika simbola tolerancije hrapavosti, potrebno je izabrati
odgovarajuće mjesto, odnosno ivicu na crtežu modela. Navedeni
simbol svakako može da stoji i samostalno u polju formata.
U okvirima Simbol biraju se odgovarajući oblici kvačice, dok
se u okviru Simbol Layout na odabrani oblik kvačice u tekstualna
polja, unose elementi na mjestima definisanim standardom (kvalitet,
vrsta obrade, visina neravnina), dok se smjer obrade bira iz padajućeg
menija u istom okviru.
Pored okvira za unos parametara u menadžeru svojstvima se
nalaze i polja za izbor sloja. Svakako je moguće podesiti oblik i
položaj pokazne strelice za oznaku hrapavosti, kao i orjentaciju same
oznake tolerancije hrapavosti površine. Ova podešavanja izvršavaju se
unutar okvira Leader u menadžeru svojstvima, dok se podešavanja
vezana za orjentaciju simbola podešava unutar polja Angle.
Slika 4.40. Okvir za kreiranje odgovarajućeg simbola pri tolerisanju

površinske hrapavosti
Simboli koji su kreirani na ivicama projekcije, mogu da se postave i na produženu liniju,

jednostavno vukući simbol duž ivice i van nje. Postavljanje simbola na donje ivice na projekciji, okreće i
simbol - jednostavno, simbol se kreira po odgovarajućim pravilima tehničkog crtanja.
Slika 4.41. Menadžer svojstvima simbola tolerancije hrapavosti
___________________________________________________________________________________________
Simboli zavarenog šava se kreiraju preko dijaloškog prozora koji se pojavljuje nakon pokretanja
komande Welding Symbol. Simbol se postavlja na selektovanu ivicu na modelu, dok se oznake i
parametri zavarenog spoja upisuju u brojčana polja ili biraju iz padajućih menija u dijaloškom prozoru.
Ostala podešavanja simbola zavaraenog šava izvršavaju se u menadžeru svojstvima.
Slika 4.43. Kreiranje simbola zavarenog šava preko dijaloškog prozora
Prilikom kreiranja crteža sklopa, komponente sklopa su označene pozicionim brojevima. Ukoliko
se prilikom rada na crtežu sklopa u kojem su generisani pogledi i presjeci pokrene komanda Auto
Balloon, automatski će se svakoj komponenti dodijeliti pozicioni broj, i to redom kako su uvežene u
model sklopa. Prilikom pokretanja komande nije potrebno da bude selektovan bilo koji pogled na crtežu.
Kreiranje pozicionih brojeva otvara menadžer svojstvima u kojem se podešavaju oblik pozicione oznake
komponente (Balloon Settings) i okvir za podešavanje poretka pozicionih oznaka na crtežu (Balloon
Layout). Pozicione oznake se mogu pomijerati i time prilagođavati prostoru unutar crteža.
Pozicione oznake se mogu kreirati i pojedinačno pomoću komande Ballon, ali se za svaku
komponentu kreira oznaka sa pripadajućim pozicionim brojem. Pozicioni broj se može izmjeniti preko
menadžera svojstvima. U okviru Balloon Settings, pored oblika (Style) i broja karaktera broja (Size),
može se izmijeniti i unos (Balolon Text), gdje se pored automatski određenog pozicionog broja (Items
number), može podesiti prikaz količine istih komponenti (Quantity), ali i unijeti tekst po želji korisnika
(Text).
___________________________________________________________________________________________
Slika 4.44. Automatsko kreiranje pozicionih brojeva na crtežu sklopa
Na osnovu kreiranih pozicionih brojeva, za sklop prikazan na crtežu moguće je automatski

generisati sastavnicu sklopa. Sastavnica se generiše pokretanjem komande Bill of Materials koja se
nalazi u padajućem meniju pod komadom Holes. Preko menadžera svojstvima podešavaju se osnovni
parametri sastavnice, dok se tabela redizajnira preko komandi koje se pojavljuju nakon selekcije
sastavnice u polju crteža. Sastavnica ima iste osobine kao i dokument kreiran u programu Excel. Na
osnovu toga može se sačuvati kao datoteka pomenutog programa, i to selektovanjem u strukturnom
stablu i odabirom opcije Save As koja se nalazi u priručnom meniju nakon desnog klika.
Slika 4.45. Kreirana sastavnica u crtežu sklopa

___________________________________________________________________________________________
Zadatak J
Kreirati tehnički crtež sklopa za model odbojnika koji je prikazan na slici. Sklop je ranije
modeliran u okruženju Assembly. Potrebno je automatski kreirati sastavnicu i oznake pozicija.
Slika J.1. Model sklopa odbojnika
Izrada crteža sklopa odvija se u nekoliko faza, a one su: definisanje formata, generisanje
dovoljnog broja pogleda, definisanje razmjere i prikaza pogleda, generisanje presjeka, generisanje
oznaka pozicija i na kraju, generisanje sastavnice modela sklopa.
U ovom slučaju, pošto je sklop ranije modeliran i memorisan na računaru, potrebno je, iz
startnog prozora SolidWorks-a, pokrenuti okruženje za kreiranje tehničke dokumentacije (Drawing). Na
samom početku rada, u dijaloškom prozoru Sheet Format/Size je potrebno definisati vrstu formata. Za
dati model je potrebno izabrati A3 format te pokrenuti radno okruženje pomoću dugmeta OK.
Slika J.2. Definisanje formata crteža
___________________________________________________________________________________________
Generisanje pogleda, odnosno uvoz modela sklopa izvodi se automatski, uz pomoć menadžera
svojstvima tekućeg pogleda (Drawing View). Ukoliko nije automatski pokrenut, pokreće se pomoću
komande Model View. Unutar prozora za pretraživanje pronalazi se model sklopa i uvozi u crtež,
selektovanjem i pokretanjem komande Open. Za dati pogled definiše se razmjera, u ovom slučaju 1:1, i
podešava pogled (bez nevidljivih linija).
Slika J.3. Generisanje dovoljnog broja pogleda
Ukoliko je orjentacija generisanog pogleda nepovoljna, potrebno je izvršiti rotaciju pogleda,

pokretanjem komande RotateView, koja se nalazi u priručnom meniju koji se pojavljuje nakon desnog
klika na odgovarajći pogled.
Na osnovu jednog baznog pogleda, generišu se ostali pogledi pokretanjem komande Projected
View. Na crtežu sklopa generisan je bokocrt kao bazni pogled, a isti je bilo potrebno zakrenuti za 900 da
bi se postavio u odgovarajući položaj.
Slika J.4. Generisanje presjeka

___________________________________________________________________________________________
Generisanje presjeka se izvodi pokretanjem komande SectionView koja zahtijeva crtanje linije
presjeka (vertikalna prava linija kroz osu bokocrta). U dijaloškom prozoru se podešava automatska
šafura (Auto Hatching), te se pomoću opcije Exclude fasteners isključuju komponente iz presjeka,
odnosno na datom sklopu komponente kao što su vijci, navrtke, podloške, osovine koje se nalaze u
pravcu pružanja presjeka. Komponente koje se žele isključiti selektuju se direktno na pogledima ili u
strukturnom stablu crteža odnosno modela.
Slika J.5. Redizajn zaglavlja u posebnom sloju crteža
Podešavanje i redizajn zaglavlja nije moguće izvršiti direktno iz sloja gdje su generisani pogledi.
Za redizajn zaglavlja potrebno je pokrenuti komandu Edit Sheet Format iz priručnog menija nakon
desnog klika. U tom slučaju otvara se Sketch paleta alata pomoću koje se izvršava redizajn (brisanje,
dodavanje, skiciranje). Izlaz iz sloja zaglavlja izvršava se komandom Edit Sheet.
Slika J.6. Kreiranje osa i kota na odgovarajućem presjeku
Na generisanim pogledima i presjecima potrebno je dodati odgovarajuće elemente. Kreiranje osa

i simetrala izvršava se pomoću komande Centar Line odnosno Centar Mark, koje se nalaze u paleti
alata Annotations. Kreiranje odgovarajućih kota (npr. gabaritnih dimenzija) izvodi se dobro poznatom
procedurom koja se izvršava nakon pokretanja komande Smart Dimensions koja se nalazi u prethodno
navedenoj paleti alata.
___________________________________________________________________________________________
Generisanje oznaka pozicija se može izvršiti manuelno (Balloon) ili automatski (Autoballoon),
nakon selekcije pogleda, presjeka ili čitavog crteža sklopa. Prihvatljivije je automatsko generisanje, pri
kojem se zahtijeva osnovno podešavanje rasporeda, oblika i vrste pozicionih oznaka. Dodatna
podešavanja se može izvršiti u menadžeru svojstvima, nakon selekcije odgovarajuće pozicione oznake.
Ponekada se zahtijeva dodatno premještanje oznaka, koje se izvršava mauelnom selekcijom i
prevlačenjem po površini formata.
Slika J.7. Automatsko kreiranje oznaka pozicija na modelu sklopa
Automatsko generisanje sastavnice se izvršava pokretanjem komande Bill Table koja se nalazi u
padajućem meniju Insert, u podmeniju Tables. Za automatsko generisanje je potrebno izvršiti osnovana
podešavanja u menadžeru svojstvima, nakon kojeg se bira opcija OK. Dodatni redizajn i uređivanje
sastavnice vrši se direktno na istoj, pri čemu su dostupne sve funkcije programa Excel. Sastavnica se
takođe može i premještati po radnoj površini.
Slika J.8. Redizajn sastavnice sklopa

___________________________________________________________________________________________
Dodatna pojašnjenja na crtežu kreiraju se pomoću komande Note. Ukoliko se dijelovi u sklopu
spajaju tehnologijom zavarivanja, mjesta zavara se dimenzionišu korišćenjem komande Weld Simbols.
Slika J.9. Crtež sklopa odbojnika
___________________________________________________________________________________________
Zadatak K
Kreirati tehnički crtež za model nosača koji je prikazan na slici. Potrebno je generisati dovoljan
broj pogleda i presjeka. Potrebno je dimenzionisati poglede, te kreirati odgovarajuće oznake tolerancija
mjera, oblika i položaja i hrapavosti površine.
Slika K.1. Model nosača
Prije početka kreiranja tehničkog crteža potrebno je definisati format crteža (A3) u zavisnosti od
dimenzija pogleda i presjeka, vidljivosti detalja i slično, te izvršiti redizajn zaglavlja prema sopstvenim
potrebama i standardima. Navedene operacije se izvršavaju po naprijed opisanim procedurama.
Slika K.2. Nacrt kao bazni pogled u crtežu
___________________________________________________________________________________________
Bazni pogled, u ovom slučaju nacrt, se generiše pomoću menadžera svojstvima komande Model
View, koji se automatski pokreće nakon definisanja formata. Ukoliko nije automatski ponuđen, pokreće
se preko istoimene komande iz palete alata.
Pretraga modela se izvršava preko standardnog prozora za pretraživanje koji se pojavljuje nakon
pokretanja komande Browse iz menadžera svojstvima. Ostali pogledi se generišu selekcijom baznog
pogleda i pokretanjem komande Projected View. Za svaki pogled podešava se razmjera, za dati primjer
1:1, u polju Scale.
Slika K.3. Generisanje presjeka sa više paralelnih ravnina
Generisanje presjeka se izvršava pomoću komande Section View, koja nudi crtanje linije
presjeka. Kako je na datom modelu potrebno generisati presjek sa više ravnina, prije pokretanja
navedene komande potrebno je nacrtati odgovarajuću liniju presjeka (Sketch), cjelokupno je selektovati
(Select Chain) te pokrenuti komandu.
Djelimični presjek je potrebno generisati na mjestu gdje se nalazi, u ovom slučaju otvor.
Potrebno je pokrenuti komandu Broken-Out Section, koja nudi kreiranje krive linije koja ograničava
djelimični presjek. U menadžeru svojstvima potrebno je podesiti dubinu prodiranja navedenog presjeka.
Slika K.4. Generisanje djelimičnog presjeka na nacrtu

___________________________________________________________________________________________
Dimenzionisanje pogleda i presjeka se izvršava ustaljenim procedurama koje se zahtijevaju

nakon pokretanja komande Smart Dimensions. Potrebno je selektovati ivice, tjemena i druge entitete na
konturama pogleda i presjeka na kojima se želi uspostaviti kota.
Slika K.5. Dimenzionisanje pogleda i presjeka
Uvođenje tolerancija mjera se izvršava selektovanjem odgovarajuće kote i izborom

odgovarajućeg oblika tolerancije u padajućem meniju polja Tolerance/Precision u menadžeru
svojstvima dimenzije. Zavisno od izbora, u odgovarajuća polja se unose vrijednosti graničnih
odstupanja.
Slika K.6. Tolerisanje kreiranih dimenzija

___________________________________________________________________________________________
Kreiranje oznaka tolerancija oblika i položaja izvršava se pomoću komande Geometric

Tolerance iz palete alata Annotations. U dijaloškom prozoru Properties biraju se oznake tolerancija
(Symbols), u ovom slučaju cilindričnosti, i selektuje cilindrična tolerisana površina. U sljedećim poljima
se upisuje vrijednost tolerancije i ostale oznake. Bazne površine se selektuju i označavaju pomoću
simbola kreiranog pomoću komande Datum Feature.
Slika K.7. Kreiranje simbola tolerancija oblika i položaja
Tolerancije hrapavosti površina, u ovom slučaju stope nosača i prihvata osovine nosača, kreiraju
se pomoću komande Surface Finish. U ovom slučaju, u menadžeru svojstvima potrebno je odabrati
simbol koji označava obradu skidanjem strugotine i upisati visinu neravnina, te podesiti oblik i položaj
pokazne strelice simbola hrapavosti. Nakon toga je potrebno selektovati površine (konture) na kojima se
želi uspostaviti tolerancija hrapavosti.
Slika K.8. Kreiranje simbola tolerancija hrapavosti površine

___________________________________________________________________________________________
Za upisivanje dodatih napomena u crtežu koristi se komanda Note dok se tabele za upis
tolerancija mjera kreira pomoću komande Tabels. Komande za ove operacije takođe se nalaze u paleti
alata Annotations.
Slika K.9. Radionički crtež nosača
___________________________________________________________________________________________

Specifikacije OK

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Specifikacije OK

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

Grupa autora ---- edit: B. Sredanović

PRAKTIČNO PROJEKTOVANJE POMOĆU RAČUNARA U

Banja Luka, mart 2014.

1.1. Generacije u razvoju CAD programa

2.1. Pokretanje programskog paketa SolidWorks

3.1. Postupak modeliranja sklopova

4. KREIRANJE TEHNIČKE DOKUMENTACIJE

4.1. Generisanje pogleda i presjeka

1.1. PREGLED RAZVIJENIH CAD SOFTVERA

Tabela 1.1. Pregled razvijenih programa

Parametric Pro/DESKTOP CAD

U sljedećim poglavljima će se obrađivati programski paket SolidWorks, zbog jednostavnosti za

1.2. PROGRAMSKI MODULI KAO INŽENJERSKI ALATI

Slika 1.25. Pokretanje odgovarajućih programskih modula

Način pokretanja programskih modula se podešava u posebnom dijaloškom prozoru startnog

Slika 1.26. Padajući meniji i komande programskih modula

Nakon pokretanja, funkcije i komande odgovarajućeg programskog modula postaju dostupne za

Kao inženjerski alati u SolidWorks-u, mogu se navesti sljedeći programski moduli:

Slika 1.27. Analiza statičkog opterećenja pomoću MKE

Slika 1.28. Kinematska analiza konstrukcije

Slika 1.29. Analiza strujanja fluida kroz izduvnu glavu motora

SolidWorks Sustainability je inženjerski alat koji omogućava analizu konstrukcije sa aspekta

Slika 1.30. Analiza i redizajn konstrukcije u SolidWorks Sustainbility

Slika 1.31. Konstruisanje dijelova u PDM okruženju

SolidWorks Routing je inženjerski alat koji omogućava modeliranje instalacija: cjevovoda i

Slika 1.32. Konstruisanje cjevovoda

SolidWorks Weldments je inženjerski alat koji omogućava projektovanje zavarenih struktura.

Slika 1.33. Projektovanje zavarene konstrukcije

Slika 1.34. Modeliranje dijelova od lima

Slika 1.35. Analiza dijela s obzirom na mogućnost izrade brizganjem plastike

Slika 1.36. Standardni dijelovi u Toolbox-u

Slika 1.37. Uvoz standardnih dijelova - ležajeva u CAD model sklopa

Uz pojedine standardne dijelove dodati su i podprogrami koji vrše proračun odgovarajućeg

Slika 1.38. Generisanje standardnog dijela - zupčanika

1.3. OSNOVNI POJMOVI I ELEMENTI U CAD MODELIRANJU

Osnovni pojmovi u SolidWorks-u se odnose na geometrijske i topološke pojmove. Osnovni

Slika 1.38. Osnovni geometrijski pojmovi na CAD modelu

Slika 1.39. Mogući načini modeliranja jednog mašinskog dijela

IZBOR RAVNI GENERISANJE

Slika 1.40. Postupak modeliranja prostih tipskih formi

Slika 1.41. Postupak modeliranja složenih tipskih formi

Aplikacijske (nanesene) forme se zbog drugačije definicije modeliraju zasebnim cikličnim

Slika 1.42. Postupak modeliranja nanesenih tipskih formi

Postupak modeliranja jednog mašinskog dijela može se prikazati postupkom prikazanim u

Tabela 1.2. Princip modeliranja

MODELIRANJE NANESENE FORME

MODELIRANJE NANESENE FORME

Iz predstavljenog postupka modeliranja može se zaključiti da je „roditelj“ skice odabrana ravan

Slika 1.43. Model sa strukturnim stablom

2.1. POKRETANJE PROGRAMSKOG PAKETA SOLIDWORKS

Slika 2.1. Početni prozor u SolidWorks-u

Slika 2.2. Jezičak sa popisom srodnih komandi

Slika 2.3. Podešavanje u dijaloškom prozoru

Važno je napomenuti da se u dijaloškom prozoru Tools podešava dostupnost karakterističnih

Slika 2.4. Izbor programskih modula

Slika 2.5. Pokretanje odgovarajućeg radnog okruženja

Slika 2.6. Ikonice radnih okruženja u SolidWorks-u

Dokumenti, odnosno modeli, koji su kreirani u softverskom paketu SolidWorks, posjeduju

2.2. RADNO OKRUŽENJE ZA MODELIRANJE DIJELOVA

Radno okruženje sadrži elemente koji su neophodni za modeliranje i manipulaciju CAD

Linija glavnog menija Linija alata za

Slika 2.7. Radno okruženje Part